Izvori:

1. Wikipedia
2. Le Goff Srednjovjekovna civilizacija zapadne Evrope
3. Catholic encyclopedia
http://www.newadvent.org/cathen/02443a.htm

Benediktanski samostani
Manastirska institucija u srednjem vijeku sjedinjuje bjegstvo od svijeta sa
organizacijom ekonomskog i duhovnog ivota. Ravnotea prirode i milosti
koja se ustaljuje izraava granice vlasti i nemoi ljudi ranog srednjeg
vijeka. Vie od svega ostavlja otvorena vrata buduem razvoju.
Srednjovjekovni manastiri moraju da zadovolje potrebe monaha i njihovih
potinjenih. Oni su, u svim epohama, nezavisni mikrokozmi.
Dakle, veliki centar civilizacije ranog srednjeg vijeka je manastir i sve vie
usamljeni manastir, manastir u seoskoj okolini. Sa svojim radionicama
uva tehniku zanata i umjetnosti, sa svojom bibliotekom-skriptorijem
odrava intelektualnu kulturu, a zahvaljujui svojim posjedima, svojoj
opremi, radnoj snazi monaha i zavisnih ljudi, centar je proizvodnje i
ekonomski uzor i arite duhovnog ivota, estog oslonjenog na relikvije
kakvog svetitelja. Manastiri pomau lagano prodiranje hrianstva, kao i
vrijednosti koje ono sa sobom nosi u svijet sela koje do tada slabog dodira
sa novom vjerom, svijet dugih tradicija i stalnosti, ali koji postaje bitni
svijet srednjovjekovnog drutva. Period od V do IX vijeka po selima je doba
ruenja prirodnih idola: obaranje svetog drveta, krtenja nekog izvora,
postavljanje krsta na kakvom seoskom oltaru. Ali se isto osjea da ovo
prvenstvo manastira otkriva nesigurnost civilizacije srednjovjekovne
zapadne Evrope: civilizacije usamljenih taaka, oaza kulture usred
pustinja, uma i zaputenih polja ili sela tek okrznutih manastrikom
kulturom.
Benediktinski red je najstariji crkveni red na Zapadu. Iznjedrila ga je
najranija monaka tradicija prvih stoljea Crkve, a utemeljio ga je sv.
Benedikt oko 529. godine u Montecassinu, pod geslom "Ora et labora"
(Moli i radi). Sveci, blaenici i sluge boje iz njihovih redova: sv. Benedikt,
sv. Skolastika, Sveti Ivan Trogirski.
Benediktinci nisu pridonijeli samo vjeri, nego i ekonomiji i obrazovanju.
Otvorili su puno uilita. Ponekad se razdoblje od 6.-16. stoljea zove i
"benediktinska stoljea"

Ova poslovica ili moto u potpunosti glasi: Ora et labora, Deus adest sine
mora. (Moli i radi, Bog je tu (tj.: Bog pomae) bez otezanja (odmah).)
Ovaj moto potjee iz tradicije benediktinaca u srednjem vijeku.
Latinski glagol laboro 1 znai: raditi / trpjeti / bolovati od / truditi se,
naprezati se.
Ora et labora dakle znai da se ivot sastoji od molitve te rada. Po tome se
benediktinci razlikuju od ostalih crkvenih redova koji put do Boga vide
iskljuivo kroz kontemplativni ivot u meditaciji i razmatranju. Time se eli
naglasiti da do Boga ne vodi samo ivot ispunjen kontemplacijom ve i
radom i patnjom.
Iako moto "Ora et labora" vrijedi kao nain ivota u svim
benediktinskim samostanima do danas, ipak ga ne nalazimo u pravilima
ivota benediktinskog reda (Regula Benedicti) koja je napisao osniva
benediktinaca sv. Benedikt
Sveti Benedikt
iz
Nursije (oko 480.
21.
oujka 543.),
roen
u talijanskoj Nursiji (Norcia), blizu Spoleta, naputa rimske kole, povlai se
kao pustinjak u Subiaco gdje mu se pridruuju mnogobrojni uenici.
Smatra se ocem zapadnog redovnitva. I danas mnogi redovnici
pripadaju kranskom vjerskom
redu nazvanom
po
njemu
- benediktincima. Umro je u mjestu Monte Cassino 21. oujka 543., a
budui da se smatra ocem zapadnoeuropske kranske kulture
uope papa Pavao VI. proglasio ga je 1964. svecem zatitnikomEurope.
Njegov je blagdan 11. srpnja. 16 papa je do sada izabralo ime benedikt po
njemu.
Njegov ivot je poznat po djelu Grgura Velikog- Dijalog, napisanog 50
godina poslije njegove smrti (547). Grgur Veliki cijelu svoju knjigu Dijaloga
posveuje udima svetitelja koja e tokom cijelog srednjeg vijeka uivati
izvanrednu naklonost. Skromna uda iz radnog ivota, svakodnevnog,
duhovnog ivota koja ine benediktansku zlatnu legendu stavit e
natprirodno skoro na dohvat svima. Zatim i stoga to je sveti Benedikt bio
stvarni osniva monatva zapadne Evrope zahvaljujui reguli koju je
vjerovatno napisao, a skoro sigurno nadahnuo i koja jo od VII vijeka
nazvana njegovima imenom. Vodi se diskusija o tome da li je on tvorac
uvene regule koja nosi njegovo ime i da li je ta regula prethodila jednoj
slinoj, ali vie formalistikoj, poznatoj pod imenom Regula uitelja. Vie se
prihvata stajalite da ju je on napisao.
Njegova regula i ponaanje, duhovnost, osjeajnost, ijem je oformljenu
ona doprinijela, uda su umjerenosti i ravnotee. U trenutku kada je

zapadno monatvo osjealo potrebu da se organizuje, od bitnog je znaaja

da se regula svetog Benedikta brzo nametnula zahvaljujui ravnotei koju
je uspostavljala izmeu strogosti i umjerenosti, autoriteta opata i
potovanja monaha, pobonih obreda i ekonomske (fiziki rad) i
intelektualne aktivnosti (prepisivanje i itanje rukopisa). Svet Benedikt
skladno rasporeuje fiziki rad, intelektualni rad i isto duhovnu aktivnost
u koritenju manastirskog vremena. On e tako pokazati trostruki put
privredne preduzimljivosti, intelektualne i umjetnike aktivnosti i duhovne
askeze benediktinskom monatvu koje doivjava ogroman uspjeh u
zapadnoj Evropi od VI do XI vijeka i kasnije koegzistira sa drugim
monakim zajednicama. Poslije njega manastiri e biti sredita
proizvodnje, mjesta u kojem se rediguju i ukraavaju rukopisi, ognjita
vjerskog zraenja. On miri neophodni autoritet opata sa blagou i
bratstvom koji olakavaju poslunost. Propisuje jednostavnost, ali ne
pretjerujui ni u asketizmu ni u liavanju.
Ako se dogodi da se bratu naloe teke ili nemogue stvari, on e pun
blagosti i poslunostii primiti zapovijest koja mu je data. Meutim, ako
smatra da teina tereta potpuno prevazilazi mjeru njegovih snaga, on e
starjeini ukazati na razloge svoje nemoi, ali e to uiniti strpljivo i u
pravom asu, ne pokazujui ni oholost, ni otpor, ni protivljenje."
Uinit e se kako je napisano: Dijelilo se svakom prema njegovim
potrebama. Time ne mislimo da se prave razlike meu linostima to ne
bi bilo Bogu ugodno ve da se vodi rauna o nemoi. Onaj kome je
potrebno manje zahvalit e se Bogu i nee se rastuiti; onaj kome je
potrebno vie skruit e se zbog svoje nemoi i nee se ponijeti zbog
milosra koje mu je uinjeno. Tako e svi biti spokojni.
Iznad svega preporuuje uviavnost, majku svih vrlina. Umjerenost,
antika temperantia, dobijala je sa Benediktom hrianski lik. I sve je to
bilo reeno u VI vijeku. Kada se pomisli na estinu koja e se jo razulariti
tokom tog divljeg srednjeg vijeka, pomislilo bi se da pouka Benedikta nije
sasluana, ali treba se zapitati kakvim bi se krajnostima ljudi srednjeg
vijeka predali da taj veliki glas nije odjeknuo na pragu tih vjekova.
Sloboda od asketskih krajnosti istonjakog ili irskog monatva je
doprinijela stvaranju izvjesne zapadne tradicije. U irskom duhu monatva
nema nieg od benediktanske umjerenosti.
Uspjeh koji je imala monaka zajednica na Monte Kasinu
osnuje veliki broj slinih zajednica (u Italiji, a zatim u cijeloj
slijedile pravila koja je napisao Benedikt i po njemu
benediktinskim redom. Brojni manastiri benediktinskog

je uticao da se
Evropi), koje su
su se nazvale
reda su imali

presudnu ulogu u obnovi Evrope, koja je prolazila kroz jedan teki period
poslije raspada Zapadnog Rimskog Carstva i invazije barbarskih naroda.
Imali su bitnu ulogu u hristijanizaciji ovih paganskih naroda, ali i u njihovoj
akulturaciji. Bili su najznaajniji, a esto i jedini, kulturni centri u kojima su
se uvali dragocjeni rukopisi antikih pisaca, pisale hronike, teoloka i
druga djela i umnoavali tekstovi znaajnih pisaca antike i srednjeg vijeka.
Isto tako bili su centri umjetnosti, muzike, slikarstva, arhitekture i
primijenjenih umjetnosti, kao i organizatori kola, koje su irile pismenost i
znanje. Pored svoje duhovne i kulturne uloge imali su veliki socijalni i
ekonomski znaaj. Postali su primjer kako treba organizovati ekonomski
ivot, poljoprivredu i zanatstvo, voditi domainstvo, a u njima se njegovala
i medicina i farmakologija. Manastiri su zapoljavali i brojne laike, nijesu
dakle bili autarhine zajednice asketa i isposnika koji su posvetili ivot
spasenju due, ve su u skladu sa hrianskim vrijednostima bili u slubi
blinjih, onih koji su ivjeli van manastira, cijelog drutva. Budui da su bili
intelektualna i duhovna elita Evrope, benediktinci su formirali i elitu
Katolike crkve, a bili su esto u slubi vladara i feudalaca, ali i obinog
naroda, a posebno siromanih.
Manastiri su odigrali glavnu ulogu na svim frontovima irenja Jevanelja,
od V do XI vijeka, u gradovima, selima, izvan granica hrianskog svijeta.
Glavni cilj benediktanskih monaha je sluba Bogu opus Dei molitvom i
liturgijskim sluenjem. Ograivanje i ekonomska nezavisnost su uslovi koji
omoguuju da se taj cilj ispuni. Benediktanski monah je boiji vojnik po
zapovjednitvom svog opata. Niz reformi pokuava da oivi benediktansko
monatvo poslije perioda dekadencije u skladu sa historijskim razvojem.
Tako djeluju u X vijeku Brogne (914), Gorze, Fruttuaria (1004) i Klini (910).
U XI i XII vijeku javlja se pustinjaki pokret koji vlada po reguli sv augustina
i novih redova koji pored opus dei promovie i intelektualni rad, manuelni
rad i jevanelske jednostavnosti. Poetkom XIII vijeka javljaju se prosjaki
redovi (dominikanci i franjevci).
Benediktandki red nije imao nikada centralizovan sistem uprave. Svaki
samostan je imao odreen stepen samostalnosti, svi samostani su
ujedinjeni samo duhovnom vezom odanosti i vjernosti istim pravilima. Sv.
Benedikt nije osniva reda u tipinom smislu jer ne postoje dokazi da je on
razmiljao ili planirao da iri svoje regule u druge samostane osim onih
koje je sam uspostavio. Subiaco je kolijevka ovog reda, Grgur navodi da 12
drugih samostana koji su nastali u okruzenju Subiaca ije se porjeklo vee
za ovaj prvi samostan. Kada je morao napustiti to okruenje on je osnovao
samostan u Monte Kasinu Monte Cassino koji ce kasnije postati centar
odakle ce se siriti njegove regule i monaski red. Samo za ovih 14

samostana postoje neki dokazi da su osnovani za vrijeme zivota sv

benedikta.
Monte Kasino je bendiktanski manastir koji je osnovao sv Benedikt 529.
godine, a Langobardi ga unitili pri kraju VI vijeka. Tada su monasi
napustili samostan i otili u Rim gdje ih je primio tadanji papa. Za
vrijeme njihovog boravka u Rimu irili uenje Benedikta. Kada je Grgur
Veliki postao papa 590. godine poticao je irenje benediktinskog reda.
alje monaha Avgustina sa grupom misionara da propovjedaju jevanelje
u Englesku. Tako je uenje sv Benedikta dolo i do Engleske. Samostan je
obnovljen 720. godine, a Saraceni ga opustoili 884, ponovo je podignut
sredinom X vijeka. Opat Deziderije (1058-1087) je sagradio jednu crkvu
osveenu 1071, biser zapada, koji su ukrasili vizantijski umjetnici a koja je
isto tko bila sjedite jednog uvenog scriptoriuma. Ponovo izgraena
1349. poslije jednog zemljotresa, preraena u stilu baroka u XVII vijeku,
unitena za vrijeme bitke za Italiju 1944. obnovljena i ponovo osveena
1964.
Saint Gall benediktanska opatija bila je u karolinko doba jedno od
glavnih intelektualnih, umjetnikih i naunih arita Zapada. Plan
pronaen u saint Galu jje jedino svjedoanstvo o raporedu opatija prije X
stoljea.. grad se razvio oko manastria u x vijeku je dobio bedem i
napokon se oslobodio opatijskog autoriteta koji mu je morao doijliti povelju
slobode.
Sen-Benoa-sir-Loar (Saint-Benoit-Sur-Loire) je benediktanska opatija
osnovana 620 godine. U VII stoljeu su ovdje preneseni zemni ostaci sv
Benedikta i opatija koristila svoj izvanredan poloaj na velikom trgovakom
putu u blizini Orleana.
Vezele Vezelay- benediktanska opatija koju je osnovao Gerard de
Roussillon regent kraljevine Provanse 838. godine. Manastir sruen i
obnovljen u Xi vijeku. Predstavjalo je znaajno sredite hodoaa oko
moti Marije Magdalene i ima ulogu polazne baze Santiago de Kampostela.
Odavde 1146 sv. bernard je propvjedao drugi krstaski rat
Klini Cluny , Burgundija (Francuska) opat reformator Bernon dobio je
910. godine od Gijoma Pobonog, grofa od Overnje, da tamo osnuje jedan
manastir u kome e obnoviti benediktansku regulu u njenoj prvobitnoj
istoti, kao to je ve ranije uradio u manastiru Gigny i u Beaume-lesMessieurs. Njegov nasljednik sveti Odon (926-942) bio je drugi osniva
klinija postigavi od pape da postane voa reda i neposredno podreen
Svetoj Stolici. Klinijevski red je 1049 i 1156 bio jedan od glavnih snaga
hrianskog svijeta. Neki su mu se prekomjerno divili dok su ga drugi

stalno kritikovali. Znaaj klinija u historiji umetnosti je neosporan. Klini je

bio jedna od sila koja je propagirala romaniku umjetnost. U historiji
romanike umjetnos opati klinija se uzdiu u prvi plan, ne kao izumitelji
neke morfologije i nekog stila ve kao organizatori
Monreale je sjedite jednog beneidktanskog manastira koji je 1174.
godine osnovao kraj Aplerma Viljem II sicilijanski i nadbiskupije Sicilije.
Katedrala izgraena u period od 1166 do 1189 remek djelo kombinacije
zapadnjackih, vizantijsiih, islamskioh stilova i tehnika