INFOTEH-JAHORINA Vol. 9, Ref. F-16, p. 1066-1069, March 2010.

KLASINI PRORAUN KONSTRUKCIJE ASINHRONIH MOTORA

CLASSICAL APPROACH TO INDUCTION MACHINES CONSTRUCTION
Milica Mitrainovi, Milica Guslov, Elektrotehniki fakultet Istono Sarajevo
e-mail: milicaguslov@gmail.com
milicamicko@yahoo.com
Sadraj U radu su opisani osnovni principi klasinog postupka za konstruisanje asinhronih
maina. Izloen je pristup konstruisanja asinhronih maina kakav se koristi dugi niz godina. Dati
su komentari postojeeg pristupa i smjernice vezane za mogua osavremenjivanja i primjenu
modernih tehnologija pri konstruisanju asinhronih maina.
Abstract .In this paper a description of classical approach to the induction machine construction
is presented. The approach used for many years is rewieved and guidelines related to possible
modernization and application of modern technologies in the construction of the induction
machines are presented.
1.

2.

UVOD

Asinhrone maine, bazirane na Teslinom obrtnom polju,

najznaajniji su pogonski motori u industriji. Od pronalaska,
1888. godine i prvih Teslinih i Ferarisovih radova, postupak
izrade asinhronih maina je izuzetno napredovao; od
dvofaznog motora, sa rotorom u obliku cilindra izraenog od
bakra, dolo se do savremene konstrukcije trofaznih kaveznih
maina. Znaajan doprinos u razvoju maina dali su i
naunici Bradley, Hasenwander i Dobrolovski [1].
Asinhroni motori su danas najrasprostranjeniji motori. Od
svih elektromotora koji se proizvode u svijetu 90% otpada na
asinhrone. Osnovne prednosti asinhronog motora su
jednostavnost izrade i ekonominost, pa se preko 50%
ukupno proizvedene energije u svijetu utroi ba u
asinhronim motorima [2]. Na Sl. 1 data je fotografija jednog
asinhronog motora.

POETNI PRORAUN

Prvi korak pri projektovanju asinhronog motora je

odreivanje prividne snage koju motor uzima iz mree. Iz
ove snage izraunava se nominalna struja u dovodnom vodu
I n i struja u namotajima statora J n . Na osnovu odreene
prividne snage rauna se dalje prividna snaga obrtnog polja
od koje zavise glavne osobine motora.
Iz date korisne snage i vrijednosti za stepen iskoritenja
n i faktora snage cos , rauna se prividna elektrina snaga
koju e motor primati iz mree:
Pn
Psr =
(1)
n cos n
Pri izvoenju formule za prividnu snagu obrtnog polja
polazi se od toga da je pri nominalnom optereenju snaga
obrtnog polja jednaka aritmetikoj sredini prividne dovedene
snage i prividne korisne snage.
1 + n
Ssob = qUJ =
Pn
(2)
2 n cos n
2.1. Odreivanje osnovnih mjera motora na osnovu
karakteristine zapremine
Osnovne mjere motora su: polni korak , raunat po
unutranjem obimu statora i svedena osna duina l c .

Slika 1.Asinhroni motor

Cilj ovog rada je da se ukratko opiu osonovni koraci koji
se sprovode pri konstruisanju asinhronih maina [1-3].
Prilikom konstruisanja asinhronih maina potrebno je na
osnovu zadatih podataka (korisne snage, napona, uestanosti i
brzine) odrediti dimenzije magnetnog kola, proraunati broj
navojaka i presjek provodnika u namotajima statora i rotora,
te dati uputstva za izradu pojedinih djelova i gabarite. Pri
tome je neophodno voditi rauna da sve ostale veliine
(gubici, zagrijevanje, faktor snage, itd.) budu u prihvatljivim
granicama.
Nazivni podaci od kojih se polazi pri proraunu asinhronih
maina su: korisna snaga, nazivna brzina, nazivni napon,
nazivna struja, stepen iskoritenja, faktor snage, pogonska
frekvencija i preoptereenje motora. Veliine koje se usvajaju
su dozvoljena indukcija i gustina struje.

Proizvod 2 lc , koji se naziva karakteristina zapremina,

srazmjeran je sa prividnom snagom obrtnog polja po paru
polova:
P
2 lc = C sob .
(3)
P
Sainilac C predstavlja karakteristinu zapreminu po
jedinici prividne snage po paru. Sa druge strane jednaina
karakteristine zapremine C zavisi od iskoritenja bakra u
elektrinom i gvoa u magnetnom pogledu, tj. od gustine
amperprovodnika po obimu statora A , od jaine obrtnog
magnetnog polja u meugvou Bm , od uestanosti f , i od
navojnog sainioca :
1
C=
.
(4)
2 2 f AB m
Na osnovu predhodnih relacija se dobija:

1066

C=

1
4 f AB m

(5)

gdje je k f faktor oblika, faktor svoenja polnog koraka i

Bm maksimalna vrijednost indukcije u zazoru.

2.2. Odreivanje mjera motora na osnovu srednjeg

tangencijalnog naprezanja
Osnovne mjere asinhrone maine mogu se odrediti prema
prividnom tangencijalnom naprezanju naspramnih povrina
statora i rotora. Po definiciji srednje tangencijalno naprezanje
je odnos izmeu zbira svih elekromagnetnih sila to djeluju
na provodnike statora ili rotora (F) , i povrne omotaa

statora odnosno rotora dlc :

(6)
=
dlc
Zbir svih elektromagnetniih sila moe se izraunati iz
snage obrtnog polja ( Pob ) i brzine obrtanja:
(F)

Pobt

( F ) = 2dn '

(7)

Kako se dimenzije svake maine moraju odrediti tako da

zagrijavanje maine ne pree doputene granice i kako
zagrijavanje maina za naizmjenine struje zavisi, ne od
aktivne, ve od prividne snage obrtnog polja Pob = qEJ , to se
usvaja prividno tangencijalno naprezanje kao mjerilo pri
odreivanju osnovnih mjera:
P t
= 2 sob2
(8)
d lc n '
ls
d
i =
,

2p
dobijamo relaciju iz koje mozemo da izraunamo unutranji
prenik statora:

Uvrtavanjem u jednainu (8) relacija: =

d=

pPsobt
n'

3
(9)
s
Iz izraza (9) vidi se da je unutranji prenik statora
srazmjeran sa kubnim korjenom kolinika snage obrtnog
polja i brzine obrtanja,a u obrnutoj srazmjeri sa kubnim
korjenom tangencijalnog naprezanja.

2.3. Odreivanje osnovnih dimenzija magnetnog kola

Osnovne dimenzije maina su ukupna i svedena duina
statora, kao i duina meugvoa. Kod asinhronih maina
duina megvoa usvaja se manja nego u bilo kojih
drugih rotacionih maina (sinhronih i maina jednosmjerne
struje). To se ini u svrhu smanjenja struje magneenja i
dobijanja to to boljeg faktora snage cos , a mogue je jer
asinhrona maina ne sadri isturenja.
Za izbor duine meugvoa preporuuju se sljedei
iskustveni obrasci:
Za jedan par polova je
0, 25 + 0,1 Pn
(10)

Za vei broj polova (a ne vei od est)

0,7(0, 25 + 0,1 Pn )

(11)

2.4. Odreivanje indukcije u meugvou prema

eljenom sainiocu snage
Prilikom odreivanja indukcije u meugvou, polazi se
od pretpostavke da sainilac snage pri nominalnom
optereenju bude to blii pri maksimalnom sainiocu
snage,va to e biti ispunjeno ako udesimo da je relativna
vrijednost struje magneenja j = J / J n i ekvivalentnog

induktivnog pada napona pri induktivnom optereenju

= ( x J n ) / V () budu jednaki. Ako se taj uslov
ispuni,onda vai ovaj izraz:
1 j2 1 2
(cos ) n =
=
1 + j2 1 + 2

(12)

Kod
normalnih
asinhronih
motora
trai
se
preopteretljivost bude najmanje 1,6 , obino negdje ispod
2.Uslov za postizanje najveeg sainioca snage pri
nominalnom optereenju moe se ispuniti kod motora sa
malim brojem polova; a kod motora sa velikim brojem
polova mora se usvojiti da je j < .
Pri praznom hodu magnetopobudna sila statora M m
jednaka je zbiru padova magnetnog napona po paru polova
(M ) . Kada se stavi da je taj zbir jednak sa padom
magnetnog napona u dvostukom ekivaletnom meugvou
( 2 ' ), iz njega dobijamo vrijednost
relativne struje
magneenja:
4 ' pB m
J =
(13)
2 0 2 p A
Iz prethodne jedanine izvuemo
AB m =

1
4 f C

B m
A

i pomnoimo sa

, pa dobijamo izraz:

B m =

20
8 f f

1
j
C'

(14)

Obrazac (14) omoguava odreivawe podesne vrijednosti

maksimalne jaine obrtne magnetne indukcije u meugvou
na osnovu unaprijed usvojienih vrijednosti za C, p i j .
3. PRORAUN STATORA
3.1. Namoti statora
Namoti statora asinhronih maina izvode se kao
jednoslojni (kod motora male i srednje snage) ili kao
dvoslojni (motori velike snage). U zavisnosti od vrste namota
zvisi i oblik ljeba. Za jednoslojne namote primjenjuje se
poluzatvoren i zatvoren ljeb, dok za dvoslojne se
primjenjuje otvoreni ljeb.
3.2. Navojni sainilac

Razlikujemo pojasni navojni sainilac

sainilac

t )

a i tetivni navojni

Pojasni sainilac je posljedica razmaka

navojinih dijelova u dva ili vie ljebova po polu ili fazi.

Tetivni sainilac posljedica je nejednakosti navojnog y) i
polnog koraka . Rezultantni navojni sainilac jednak je
proizvodu pojasnog i tetivnog sainioca:
= a t .
(15)

1067

Kod jednoslojnih trofaznih navoja obino se javlja samo

pojasni navojni sainilac a , jer je navojni korak ili jednak
sa polnim y= ili je njegova srednja vrijednost jednaka sa
polnim korakom.Tetivni sainilac je kod ovih navoja t = 1 ,
tako da je rezultantni navojni sainilac = . Kod
dvoslojnih navoja izvedenih sa navojinim korakom jednakim
sa polnim ( y = p ), javlja se samo pojasni sainilac, a tetivni
je = , tako da je i tu = . Samo kod dvoslojnih
navoja sa navojnim korakom kraim od polnog ispoljavaju se
oba navojna sainioca i pojasni i tetivni, tako da je = a t .
3.3. Svedeni polni korak
U optem sluaju kada se jaina magnetne indukcije
irom meugvoa mjenja po bilo kakvom zakonu, moe se
indukcija po polu izraunati na dva naina:
Mnoei srednju vrijednost njegove jaine sa
stvarnom povrinom pola:
b = Bcp lc
(16)

Mnoei maksimalnu vrijednost ( Bm ) sa svedenom

povrinom pola manjom izvjesan broj ( ) puta od
stvarne:
= Bm lc = Bm c lc
(17)

Proizvod :

lc = c

(18)
se naziva svedeni polni korak, gdje je lc svedena osna duina,
polni korak i sainilac svoenja. Sainilac svoenja
jednak je koliniku srednje i maksimalne jaine indukcije.
Vrijednost sainioca svoenja, pored oblika krive magnetne
indukcije, zavisi i od nivoa zasienja.
3.4. Izbor broja provodnika po fazi

Broj provodnika po fazi statora N' odreuje se prema

najveoj vrijednosti zajednike kontraelektromotorne sile.
Polazi se od jednaine:
V'
(19)
E0 ' = .
'
Iz obrasca za maksimalnu elektromotornu silu u praznom
hodu, koja je bliska naponu napajanja, dobija se broj
provodnika po fazi statora:
E0 '
E '
= 0 .
(20)
N'=
f f ' ' o Er
esto nee biti mogue da se usvoji tako dobijen broj
provodnika po fazi statora, jer je potrebno da taj broj bude
djeljiv sa brojem ljebova po fazi kako bi u svaki ljeb doao
isti broj provodnika. Zbog toga se primjenjuje sljedei
postupak: prema naenoj vrijednosti N' izrauna se koliko bi
trebalo dabudee provodnika po ljebu:
q'N '
N ' =
,
(21)
Z'
pa ako taj rezultat nije cijeli broj,usvaja se najblii vei cijeli
broj. Bolje je usvojiti vei nego manji broj, jer poveanje
broja provodnika povlai smanjenje jaine obrtne magnetne
indukcije u meugvou, pa i smanjenje relativne struje
praznog hoda i poboljanje faktora snage.

3.5. Izbor oblika i dimenzija ljeba statora

Izbor oblika i dimenzije ljeba zavisi od snage motora. Za
motore vee snage koristi se otvoreni ljeb, a za motore
manje snage zatvoreni i poluzatvoreni ljeb. U zavisnosti od
vrste ljeba odreujemo irinu zupca u sredini. Povoljan
odnos izmeu irine i dubine ljeba se postie uvoenjem
odnosa izmeu irine zupca tamo gdje je on najui i koraka
oebljenja. Taj odnos se mijenja u uskim granicama i iznosi
najee 1/3.
3.6. Odreivanje gustine struje u namotajima statora
Kod normalnih asinhronih motora gustina struje u
provodnicima statora se kree u granicama 3A/mm2 <
<7A/mm2. Kod veih motora bira se manja vrijednost za
gustinu struje, a kod malih vea. Gustina struje se rauna
prema sljedeoj relaciji :
I '
(22)
= n .
Scu '
3.7. Spoljni prenik statora, irina jezgra i srednja
duina navoja statora
irina jezgra statora bira se tako da maksimalna jaina
magnetne indukcije Bm u njemu bude izmedju 1T i 1,3T.
U jezgru statora se ukupni fluks ' dijeli na dva
jednaka dijela, tako da se irina jezgra odreuje prema
polovini ovog fluksa. Prema tome irina jezgra statora je :
'
h=
(23)
2 Bm ' l fe '

Spoljanji prenik limova statora je:

(24)
d ' = d + 2h3 '+ 2h j ' ,
gdje je d unutranji prenik statora, a h3 i hj visine jarma i
zuba statora Masu bakra potrebnu za namotaj statora, otpor
po fazi i dulove gubitke u statoru moi emo da predvidimo
u toliko tanije ukoliko odredimo srednju duinu navojka
statora (L'). Srednja duina navoja statora rauna sa po
razliitim iskustvenim obrascima u zavisnosti od usvojene
vrste navoja.
3.8. Odreivanje koliine bakra u namotaju, omskih
otpora i gubitaka u bakru
Masa bakra potrebnog za namotaj statora je:
mcu ' = cu qlScu ' = 8900qlScu ' .
(25)
Otpor po fazi namotaja statora izraunava se na temperaturi
koju e taj namotaj dostii pri trajnom radu motora pod
punim optereenjem. Za otpornost zagrijanog bakra pri
proraunu asinhronog motora uzima se konstanta
= 0,0216 / m / mm 2 , te se za otpor po fazi dobija:
l'
l'
RJ ' =
= 0,0216
(26)
Scu '
Scu '
Dulovi gubici snage u namotaju statora pri nominalnom
optereenju moe se raunati po jednom od ova dva obrasca:
PJ ' = q ' R ' J n '2
(27)

PJ ' = 2, 42mcu ' '2

gdje gustinu struje treba izraziti u A/mm2.

1068

(28)

4. PRORAUN ROTORA
4.1. Odreivanje duine rotora, vrste namotaja i broja
ljebova rotora

Osna duina rotora l" obino je jednaka sa osnom

duinom statora, ili malo kraa. Ako se pri istoj duini rotora
i statora usvoji i isti broj promajita n' = n" , onda je svedena
duina rotora jednaka svedenoj duini statora. Da bi se
izbjegao neprijatni zvuk vazduha u promajitima pri veim
brzinama svedena osna duina rotora nije jednaka svedenoj
duini statora. U zavisnosti od vrste rotora motora zavisi i
oblik ljeba. Od izbora broja ljebova rotora zavisi kakav e
biti hod motora i njegov polazni moment. Broj jebova rotora
ne treba nikad biti jednak broju ljebova statora, jer bi u tome
sluaju zujanje motora bilo veliko. Da bi se smanjio utucaj
harmoninih komponenti vieg reda, ne treba da odnos
brojeva ljebova statora i rotora bude 1:1, 1:2, 1:3. Kao i kod
statora, namoti rotora mogu biti jednoslojni i dvoslojni.
4.2. Odreivanje struje i presjeka provodnika rotora
Postoje dva naina za odreivanje struje rotora. Prvi nain
se zasniva na pretpostavci da je magnetopobudna sila rotora
pri nominalnom optereenju jednaka sa aktivnom
komponentom magnetopobudne sile statora.
Piui izraze tih magnetopobudnih sila, izvodi se:
q' ' N '
J n ''
J n 'cos n .
(29)
q '' '' N ''
Drugi nain je da se struja u rotoru izrauna iz snage
obrtnog polja Pobn :
Pn + Pf + Pfeb

.
(30)
q ' Ec ''(1 sn )
Povrina presjeka provodnika rotora S''cu bira se prema
gustini struje. Granice u kojima se kreu uobiajene
vrijednosti gustine struje u rotoru su 4 A/mm2 < <7 A/mm2.
Prema usvojenoj vrijednosti za gustinu struje izraunava
se presjek provodnika rotora :
J ''
Scu '' = n .
(31)
''
Jn ' =

4.3. Oblik i dimenzije ljeba i zuba rotora

Dimenzije ljeba i zupca rotora moraju odgovarati
sljedeim uslovima: (1) da u ljebu bude mijesta za
provodnike; (2) da jaina magnetnog fluksa u najuem
presjeku zupca ne pree izvjesnu granicu; (3) da najmanja
irina zupca ne bude previe slaba. Oblik i dimenzije ljeba i
zupca rotora odreuju se grafiki, jer je njihov oblik odreen
raspoloivom tehnologijom izrade.
4.4. Odreivanje srednje duine navoja, mase bakra i
otpora po fazi rotora
Srednja duina navoja rotora rauna sa po razliitim
obrascima u zavisnosti od vrste navoja. U zavisnosti od vrste
rotora postje dva naina za raunanje mase bakra i otpora po
fazi rotora. Dulovi gubici u rotoru raunaju se po jednom od
ova dva obrasca:
PJ '' = q '' R '' J n ''2
(32)
PJ '' = 2, 42mcu '' ''2

gdje treba izraziti u A/ mm .

2

(33)

4.5. Odreivanje irine jezgra i unutranjeg prenika

rotora
irina jezgra rotora bira se tako da maksimalna jaina
magnetne indukcije u jezgru B'' ne pree izvjesne iskustvom
odreene granice. Unutranji prenik rotora je:
d '' = d 2 2hz '' 2h j '' ,
(34)

gdje je d unutranji prenik rotora, a hz i hj visine jarma i

zuba rotora Kod malih motora treba provjeriti ostaje li u
unutranjosti rotora dovoljno mjesta za vratilo. To se provjeri
na sljedei nain: najpre se izrauna nominalni moment Mn iz
snage obrtanja, pa se najmanji prenik vratila prenik rukavca
izrauna za dva puta vei moment. U tom sluaju prenik
vratila u leitu moe biti malo vei, a prenik u srednjem
dijelu vratila mora biti jo vei to se odreuje na osnovu
iskustvenih podataka.
4.6. Odreivanje ljebnog rasipanja
ljebno rasipanje je magnetni tok koji se zatvara oko
dijelova provodnika to lee u ljebovima i zatvara se kroz
jezgro, zupce i ljebove. Ono se odreuje na osnovu
dimenzija ljebova, a koritenjem empirijskih formula.
5. ZAKLJUAK
Proraun asinhronih maina je sloen postupak, u kome
osim zahtjevanih veliina figurie i niz drugih, meusobno
zavisnih veliina (aksijalne i radijalne dimenzije, oblici,
presjeci, otvori za hlaenje i ventilaciju, itd.). Zbog toga je
proraun maina iterativan postupak, jer nakon to se
pojedine veliine proraunaju i usvoje, moraju se raditi
korekcije, poto se neke druge poremete. U cijelom procesu
projektovanja, prorauna i usvajanja pojedinih veliina
koriste se i empirijski obrasci i preporuke. Na kraju, moraju
se ispotovati praktini tehnoloki zahtjevi koje diktira proces
izrade. Proraun je zavren kada su svi zahtjevi ispunjeni.
Zbog toga je u projektovanju i konstruisanju maina potrebno
veliko iskustvo.
U dananje vrijeme, umjesto klasinog postupka
projektovanja maina, koriste se softverski paketi zasnovani
na primjeni konanih elemenata koji sadre module za
izraunavanje naprezanja maine (magnetnog, mehanikog i
termikog) [4]. Rezultat prorauna konanim elementima
daje potrebne dimenzije prema usvojenoj indukciji, oblik
polja statora i rotora prema odabranoj geometriji, kao i niz
drugih neophodnih podataka. Ovi programi obino ne sadre
bazu podataka sa karakteristikama ve projektovanih maina.
Jedan od pravaca za nastavak predmetnog istraivanja
upravo je izrada baze podataka koja bi obuhvatala rezultate
dugogodinjeg ispitivanja asinhronih maina u laboratorijama
Elektrotehnikog fakulteta u Istonom Sarajevu. Pravilno
koritenje iskustvenih podataka, dobijenih na osnovu
mnogobrojnih ispitivanja u eksploataciji, od presudne je
vanosti za kvalitet projektovane maine.
6. LITERATURA
1. Vladimir V. Petrovi: Uput u proraun asinhronog
motora, Nauna knjiga, Beograd, 1970.
2. Branko Mitrakovi: Asinhrone maine, Nauna
knjiga, Beograd, 1988.
3. Milan Zeevi: Elektrine maine, Zavod za
udbenike i nastavna sredstva, Istono Sarajevo,
2001.
4. www.comsol.com

1069