O S N O V E M E T O D O L O G I J E I N D U S T R I J S K O G DIZAJNA

autor:

Matko Metrovi

koautor:

Fed o r K r i t o v a c

suradnik:

Vilim Crlenjak

S a d r a

1.

2.

D E F I N I C I J A DIZAJNA K A O D I S C I P L I N E
1.1

Osnovne distinkcije

str.

1.2

Sfere,

str.

1.3

Za d a c i d i zajna

str.

14

str.

23

str.

29

str.

32

4.

5.

6.

7.

vrs t e

i p o d r u j a d i zajna

S T RUNI P R O F I L DIZA J N E R A
2.1

3.

Posebnost profesije

dizajnera

2.2

Obrazovanje dizajnera
d r u t v e n i status

2.3

Sposobnosti dizajnera

i nje g o v

i ekipni rad

PROBLEMATIZACIJA METODOLOGIJE
3.1

to

3.2

Dizajn

je m e t o d a u d i z a j n u ?
i znanstvene

tehnike

str.

34

str.

4o

P R E G L E D M E T O D E DIZA J N A
4.1

Strategija

str.

45

4.2

Taktika

str.

49

SISTEMATIZACIJA PARAMETARA
5.1

Formulacija zadatka

str.

54

5.2

Definicija problema

str.

55

5.3

Formulacija programa
dizajna

str.

59

i procedura

PROCES DIZAJNA
6.1

Analiza

str.

61

6.2

Sinteza

str.

64

str.

68

M E T O D O L O G I J A DIZA J N A U J U G O S L O V E N S K I M
UVJETIMA

PRILOZI

I PRIMJERI

BIBLIOGRAFIJA

D E F I N I C I J A DIZ A J N A K A O D I S C I P L I N E

1.1

Osnovne dist i n k c i j e

Na s e m i n a r u o o d goju in d u s t r i j s k i h dizajnera,
pokroviteljstvom UNESCO-a

i u orga n i z a c i j i

m ar t a 1964. g o d i n e u Brugesu,
li su v l a s t i t a

iskustva

i obrazovanja

k o j i bi v a i l i za sve zemlje bez

ti stupanj

razvijenosti

iz n i j e

i n d u s trijskih d i
obzira na r a z l i i

i r a z l i k e u s h v a a n j i m a dizajna.

to je b ilo p o t r e b n o da se u t v r d i
cija

iz 12 zemalja

i m i l j e n j a ka k o hi zaj e d n i k i doli

do osnovnih p r i n c i p a odgoja
zajnera,

ekspe r t i

to je pod

I C SID-a odran

i n d u s t r i j s k o g d i zajna.

osnovna

Za

i ob u h v a t n a d e f i n i

Ta d e f i n i c i j a glasi:

" I n d u s t r i j s k i di z a j n je s t v a r a l a k a a k t i v n o s t iji je cilj

da odredi f o r m a l n e k v a l i t e t e i n d u s t r i j s k i p r o i z v e d e n i h p r e d
meta. Te f o r m a l n e k v a l i t e t e u k l j u u j u i v a n j s k o oblije,
a l i se p r v e n s t v e n o ti u onih s t r u k t u r a l n i h i funkc i o n a l n i h
o dno s a k oji jedan s i s t e m p r e t v a r a j u u k o h e r e n t n u cjelovitost,
jednako sa s t a n o v i t a p r o i z v c a a a k ao i sa s t a n o v i t a p o t r o
aa .
I n d u s t r i j s k i d i z a j n o b u h v a a sve a s p e k t e l j udske okoline
ko j i su u v j e t o v a n i i n d u s t r i j s k o m p r o i z v o d n j o m . "

U toj d e f i n i c i j i s a d r a n a

je s l o j e v i t o s t p o j m a

indus t r i j s k o g

d i z a j n a k o j u emo d e t a l j n i j e a n a l i z i r a t i ka k o bis m o u t v r d i l i
i razgraniili pojedine
discipline

a.

slojeve

i za p r e c i z n i j e

bitne

i za sa m o razl i k o v a n j e

t u m a e n j e m e t o d o l o g i j e dizajna.

"... s t v a r a l a k a a k t i v n o s t . . . "

Pod t im i z r a z o m ra z u m i j e se k r i t i k o - v r e d n o s n a d j e latnost
pro n a l a e n j a , o d a b i r a n j a i r a z r a d e r e l e v a n t n o s t i podataka,
e l e m e n a t a i f a k t o r a u s v r h u s t v a r a l a k e inov a c i j e proizvoda,
njego v i h f u n k c i j a i namje n a .

b.

"...

forma l n e kvali t e t e . . . "

R a d i se o j e d i n s t v e n o m odno s u v i z u e l n o - p l a s t i k o - p r o s t o r n i b
e l e m e n a t a k oji ine c j e l o v i t u o b l i kovnu kvali t e t u .

c.

"...

i n d u s t r i j s k i p r o i z v e d e n i h pred m e t a . . . "

In d u s t r i j s k i d i zajn odnosi se
strojne, s e r i j s k e pr o d u k c i j e .

d.

"... v a n j s k o

i s k ljuivo na predm e t e

o blije..."

Izgled p r o i z v o d a je n e p o s r e d n a m a n i f e s t a c i j a v i z u e l n o p l a s t i k o - p r o s t o r n i h odnosa, a l i nije p r v e n s t v e n i cilj

oblikovanja, b u d u i moe r e z u l t i r a t i t ek iz

e.

"... s t r u k t u r a l n i h

i funkcionalnih

o d n osa..."

Oni su s a d r a n i u s a m o m u s t r o j s t v u p r e d m e t a i u v j e t u j u i
n j e g o v u p r o i z v o d n j u i n j e g o v u u p o t r e b u kao i obratno, od
r e e n i su u v j e t i m a p r o i z v o d n j e i u p o t rebe.

f.

"...

sistema..."

Sva k i i n d u s t r i j s k i p r o i z v e d e n i p r edmet je s i s t e m dijel o v a

ili dio si3tema, j e dnako u p r o i z v o d n j i k ao i u u potrebi.

g.

"... p r e v e s t i u k o h e r e n t n u c j e l o v i t o s t . . . "

Znai p r o n a i n a j r a c i o n a l n i j u s i n t e z u svih

h.

"...

tih

odnosa

sa s t a n o v i t a p r o i z v o a a . . . "

to jest p r o i z v o d n j e i svih n j e n i h im p l i k a c i j a od o r g anizac i o n o - t e h n o l o k i h do e k o n o m s k i h i trinih,

i.

"...

i sa s t a n o v i t a p o t r o a a . . . "

to jest p o t r e b a i z a h t j e v a u p o t r e b e
dualne i d r u t v e n e .

ip o t ronje,

in d i v i

Ali,

i n d u s t r i j s k i dizajn ne

predm e t e

odnosi se samo na pojedinane

ili sa m o na predmete,

j. "... sve a s p e k t e

ljudske

n ego obuhvaa

okoline

..."

to jest it a v u p r e d m e t n u s t v a r n o s t u s v a k o d n e v n o m ivotu,
r a d u i odmoru

k.

"... koje u v j e t u j e

industrijska produkcija."

ka o osnova s u v r e m e n e m a t e r i j a l n e

i dr u t v e n e p r o i z vodnje.

T a k o o b u h v a t n o s h v a a n j e d i z a j n a teme l j i se na n a j p o z i t i v n i j e m h i s t o r i j s k o m i s k u s t v u teo r i j e
najnaprednijim idejnim ciljevima

i pra k s e

ni sa p o s t e p e n o m a f i r m a c i j o m p r o f e s i j e

I n d u s t r i j s k i di z a j n
sima n a s t a j a n j a

ima s v oje

industrijske

javio se ka o

z a etke u h i s t o r i j s k i m p r o c e

ideja h u m a n i z a c i j e

jalne p r i r o d e

dizajna koja
eko n o m s k i h

to

z a cije ko j i

jest

je,

u nastojanjima

I n d u s t r i j s k i dizajn

svi j e t a t e h n i k e ko j i

i n d u s t r i j s k a r e v o l u c i j a . U tome

historijskih,
ljavanja,

dizaj n e r a .

c i v i l i zacije,

da se p r e v l a d a j u nje n e p r o t u r j e n o s t i .

stvorila

d i z a j n a i na

diza j n a ko j i su i z g r a i v a

meutim,

zavisna

od opih

i drutvenih uvjeta njezina

od s t u p n j a

je

je sut i n a s o c i

industrijalizacije

ispo-

i socijali

je post i g n u t u o d r e e n o m drutvu.

i n j e n i c a da s u ideju d i z a j n a p o k r e n u l i s t a n o v i t i a v a n g a r
dni u m j e t n i k i krug o v i p o e t k o m s t o l j e a
n a l n i d i z a j n e r s k i kadar

jo i danas

u m j e t n i k i m uil i t i m a ,

vie

i da se p r o f e s i o

f o rmira p r e t e n o na

ili man j e specijal i z i r a n i m ,

uzrok u j e da se dizajn p o s t o v j e u j e s o d r e e n o m u m j e t n i k o m
djelatnou,

pri emu o s taju nera i e n a

sva histo r i j s k a

i druga opte r e e n j a k o jima su o z naeni r a z l i i t i vidovi

umjetnikih
S toga

likovnih ak t i v n o s t i .

je odmah p o t r e b n o n aglasiti,

dizajna,

da i n d u s t r i j s k i d i zajn

kao pr v u d i s t i n k c i j u

nije u m j e t n i k a djelatnost

u t r a d i c i o n a l n o m sm i s l u r i j e i u m j etnost,
na

i n d i v i d u a l i s t i k o m u m j e t n i k o m stavu

jer se ne zasniva

i p r i s t u p u ob l i k o

v a n j u u s m i s l u l i nog izraza.
No,

d i zajn

zna e n j u

je s t v a r a l a k a a k t i v n o s t

i u i r e m i u u e m

toga te r m i n a pod k o j i m se u p r v o m r e d u razumije

k r i t i k o - v r e d n o s n i s t a v . U i r e m s m i s l u zato to z ahtijeva
preispitivanje
na

elemenata,

i n d u s t r i j s k i proizvod,

podataka
to

i m o t i v a ko j i se odnose

jest n j i h o v u a n a l i z u i s e l e k

c i j u . a u u e m s m i s l u z ato to zaht i j e v a p r o n a l a e n j e
postavljanje

novih

nje

k r e a t i v n e s inteze.

i zahvat

o d nosa m e u njima,

Ta sinteza rezultira
k v a l i t e t o m k ao
Pojavnost

nata

o b l i k o m k o n a n o g proiz v o d a ,

c j e l o v i t o u svih nje g o v i h

i prisutnost

p l a s t i k i u pros t o r u ,

svakog predmeta
pa

v o lumena)

njegovom

ko m p o n e n t i .

o ituje

se v i z u e l n o -

je o r g a n i z a c i j a p l a s t i k i h

(a p s t r a k t n o g o v o r e i linije,

plohe,

e m i n e n t n o l i k o v n i zadatak,

i us

njihovo strukturira

to

boje,

eleme

teksture,

istie

industrij

ski di z a j n k a o l i k o v n u d i s c i p l i n u .
Industrijski proizvod

nije sa m o p o j a v a u p r o s toru,

t e h n i k o u s t r o j s t v o vie

nih d i j e l o v a ko j i n i s u z b r o j e n i n ego
mehanikog

on je

ili manje k o m p l e k s n o g sastava b r o j

in t e g r i r a n i

u si s t e m

f u n k c i o n i r a n j a k o j i se k o r i s t i u o d r e e n u ope r a

t i v n u svrhu. R e d u c i r a t i k o m p l e k s n o s t

toga s a s t a v a

i ujedno

p o v e a t i o p e r a t i v n a s v o j s t v a m e h a n i k o g s i s t e m a nije mogue

samo t e h n i k o - k o n s t r u k t i v n i m m i l j e n j e m

(inenj e r s k i m

pristupom)

ne vode i r a u n a o p r o s t o r n o - p l a s t i k i m k o nzek-

vencijama,

to

jest bez v i z u a l i z a c i j e s t r u k t u r a l n i h

to je g l a v n a dome n a
Budui

je pred m e t

imagin a t i v n e

dizajna

i n d u s t r i j s k i p r oizvod,

p r edmet se r i j s k e produkcije,

odnosa

d a r o v i t o s t i dizajnera.

pod l o a n

to jest

je z a k o n i t o s t i v e l i

kog broja ko j a u obzir uzi m a s amo n o r m a l i z i r a n i uzorak,

pre m a tome
uzorka.

pa

i n o r m a l i z i r a n i p o s t u p a k za p r o i z v o d n j u svakog

Stoga se moe re i da

je i n d u s t r i j s k i d i zajn u i zv

jesnoj m j e r i n o r m a t i v n a d i s c i p l i n a .
Norme koje u t v r u j e dizajn u svojoj
racionalizacije

p r o i z vodnje,

inte n c i j i kont i n u i r a n e

distribucije

i upotrebe proiz

v o d a ne od n o s i se samo na t e h n i k e nor m a t i v e ,
d i z a j n bio

i teh n i k a di s c i p l i n a ,

p o emu bi

ne g o u p r a v o n a n j ihovo

preispitivanje

sa s t a n o v i t a tehniki,

c ijs k i m o g u i h

p o b o l j a n j a trine,

ekonomski

upotrebne

i finan

i drutvene

vrijednosti proizvoda.
T o n a j b o l j e g o v o r i u k o likoj
z a visan s jedne

strane

cionih u v j e t a p r o i z v o d n j e ,
ta e k o n o m s k o g
razvoj

je m j e r i

od t e h n ikih,

a s druge stra n e

i drutvenog sistema

i l i m i t i r a j u n j e g o v id e j n i

nih

odnosa,

vo dnih

i organiza

opih u v j e

koji o d r e u j u nj e g o v

z a h t j e v a k v a l itete

i itav d i j a l e k t i k i splet p r o i z v o d n i h
t o l i k o v aan

i aktuelan

za razvoj

i tri

i odnose p r o i z

i d r u t v e n i h s n a g a u s u v r e m e n o m s v ijetu.

Zato s jedne
tehnoloke
samoj

od

i stvarni d o m e t . Posebno

se u n j e m u u s r e d o t o u j e p r o t u r j e n o s t
i kvantitete

i n d u s t r i j s k i dizajn
tehnolokih

s t rane p o s t o j i

i organizacione

inhere n t n a p r o b l e m a t i k a t e h n i k o osnove

i n d u s t r i j s k o g dizajna u

p r o i z v o d n j i u emu m o e m o r a z l i k o v a t i p r o b l e m a t i k u

dizajna sa sta n o v i t a s t r u k t u r a l n e
snosti p r o i z v o d a
podstie

i funkc i o n a l n e k o m p l e k

- a tu i n d u s t r i j s k i dizajn tre b a da slijedi,

i prosljeuje

sve ak c i j e r a c i o n a l i z i r a n j a t e h n o l o

kih p o s t u p a k a

i rj e e n j a

druge strane,

na osnovi ba tak v e r a c i o n a l i z a c i j e

ski dizajn p o s t a v l j a
upotrebnih

i d o p r i n o s e t e h n ikih nauka.

i r j e a v a pita n j a

svojstava proizvoda

gove trine,
vrijed n o s t i ,

e k o n omske

o p t i m a l i z a c i j e svih

i konstantnog podizanja n je

i moralne

jednako k ao

- a to z n ai kultu r n e

i u t o m s k l o p u n e r a z d v o j i v a pita n j a

r a c i o n a l i z a c i j e proc e s a d i s t r i b u c i j e

i plasmana,

drutvenog stanovita neobino vana pitanja

as o r t i m a n a u o d n o s u na posto j e e ,
potrebe potroaa

industrij

razvijene

k ao

i sa

optima l i z a c i j e
ili p o t e n c i j a l n e

i d r u t v a u cjelini.

U ovom d r u g o m d i j e l u i n d u s t r i j s k i diza j n ne moe ne s l i j e d i

ti d o p r i n o s e

drutvenih nauka

psihcsociologije

od p o l i t i k e

ek o n o m i j e do

kao i i s t r a i v a n j a p o s e b n i h

d j e l a t n o s t i s ko j i m a

disciplina

je m e t o d o l o k i u s k o vezan,

kao to

je

na p r i m j e r m a r k e t i n g . U t o m p o g l e d u i n d u s t r i j s k i dizajn

je

izraz i t o

interdisciplinarna

po s e b n a p i t a n j a
nja o r g a n i z i r a n e

drutvene

d i s c i p l i n a , a li on podst i e

i idejne

in g e r e n c i j e

d i z a j n a kao d r u t v e n e k o r e k t u

re p r o i z v o d n o - t r i n o g m e h a n i z m a .
d i z a j n a kao

o r i j e n t a c i j e r adi s t v a r a

Na t o m su n i v o u krit e r i j i

osn o v n a c i o n a l n e p o l i t i k e

i n d u s t r i j s k o g dizajna

r e l e v a n t n i za n a j i r i d r u t v e n i progres.

1.2

Sfere,

vrste

U definiciji

i p o d r u j a diza.ina

i n d u s t r i j s k o g d i z a j n a ko j u smo na po e t k u

c i tirali p o s e b n o

je n a g l a e n o da

vaa sve a s p e k t e

ljudske

s t r i j s k o m produk c i j o m .
M a l donado,

G l a v n i a utor te d e f inicije,

b alno s i s t e m a t i z i r a t i sve sfe r e

zajna n e o p h o d n a .

On ih

f i z i k a
koja

obuh
i ndu

Tomas

u j e d n o m je s v o m t e o r e t s k o m r a d u p o k u a o g l o

ra i n d u s t r i j s k a p r o d u k c i j a

A.

indust r i j s k i dizajn

o k oline koji su u v j e t o v a n i

ljudske

i u ko j i m a

je ovako

okoline k oje s t v a

je i n t e r v e n c i j a d i

klas i f i c i r a o :

s r e d i n a

ima tr i mjerila:

- urbanu sredinu
- graevnu sredinu
- s r e d i n u opreme

B.

s r e d i n a

ili p r o i z v o d a

p o n a a n j a

koja podrazumijeva
- k o m u n i k a c i j s k u s redinu.

Utje c a j

industrijske tehnologije

dukc i j e

zahvatio

i masovne

s e rijske p r o

je n a j i r e r a z m j e r e p r o s t o r n o g

odvijanja

i m a t e r i j a l n o g p r o m e t a n j a u p r o d u k c i o n o m i d r u t v e n o m i
votu.

I v e l i k e urba n e

skom tehnologijom.
v e i dio s t a m b e n e

cjel i n e

f o r m i r a j u se d anas

Industrijalizacija
i druge

izgradnje,

je z a h v a t i l a

industrij
i naj

a proizvodi i sred

st v a za p r o i z v o d n j u i p r o m e t a n j e r a s t u e k s p l o z i v n i m tempom.

U s v e m u tome sve se vie

javlja potreba

s t r i j s k o g diz a j n a kao n o s i o c a
U novoj,

tehn i k o j

i n t e r vencije

in d u

ljudske ra c i o n a l i z a c i j e .

prirodi kljuno

je pi t a n j e

komunicira

nja koje vie nije n e p o s r e d n o k o m u n i c i r a n j e

ovjelc-ovjek

ve p o s r e d o v a n i k o m u n i k a c i o n i

i prostorno-

predmetne

odnos

ovjeka

o d n o s n o d r u t v e n e s tvarnosti,

od b l i e g odnosa

o v j e k - p r e d m e t - s t r o j - s i s t e m do p r e n e s e n o g
drutvo.
ka

S r e d s t v a r ada i p o t r o n j e kao

i komunikacijska sredstva

sr e d n i u i n a k na
jeka,

a prema

operativno

tome

od n o s a ovjek-

i s v a d ruga t e h n i

i maju dak l e p o s r e d n i i n e p o
i neoperativno ponaanje

r i j i d i z a j n a u tome u k l j u u j u ps i h o l o k e ,
tropometrijske,
i n f o r macija,

ergonomske

individualne

an

ef i k a s n o s t i

o kompleksnim

i drutvene rezonan

i p r i j e m l j i v o s t i d r u t v e n i h medija.

U univerzalnim razmjerima
je danas n e i z b j e a n
drutvene

i n d u s t r i j s k e p r o i z v o d n j e dizajn

i j a vlja se s jedne st r a n e kao inilac

i m a t e r i j a l n e n a d g r a d n j e , a s druge

integrirajua
kr i l a

percep t i v n e ,

i estetske aspekte

j e dnako kao to vo d e ra u n a

s o c i o k u l t u r n i m fen o m e n i m a
cije

ov

i na n j e g o v o d r u t v e n o p o n a a n j e . K r i t e

i i n t e g r a l n a d i s c i p l i n a ko j a

strane kao

izvire

iz samog

i n d u s t r i j s k o g s v ijeta u p r a v l j e n a p o s t e p e n o m i sve

potpunijem ispravljanju njegovih

z a d a t a k a k o j i p o t p a d a j u pod
n a i t i sa s a m i m g r a n i c a m a
nih u n u t r a n j i h
va vanost

podjela,

njegovog

gim podrujima

nedostataka. Repertoar

di z a j n d o s l o v n o se moe

industrijske proizvodnje
a li

izjed
i njezi

i p r e k o toga sve

se vie u o a

integrirajueg djelovanja

i u sv i m d r u

i aspektima suvremene

civilizacije.

U p r a v o zbog toga pot r e b n o

cirati osnovne vidove
u fizikoj

je p o blie r a z l u i t i

i klasifi

i k a t e g o r i j e d i zajna kako se

i komunikacijskoj

javljaju

sred i n i koje se m e u s o b n o

isprepliu.
P o i emo od d i z a j n a p r o i z v o d a kao osnovne k a t e g o r i j e d i
zajna k oja

o b u h v a a svu p r e d m e t n u s t v a rnost u u e m smislu,

to je s a i n j a v a j u p r o i z v o d i - a r t i k l i
vo d i za p r o i z v o d n j u p r o i z v o d a
instrumenti,

strojevi

i u r eaji,

i sao b r a a j . T i p r o i z v o d i ine
noj

i u urbanoj

ima u o dreenoj

to

mjeri vlastita

p r e m a tome u l a z i

zajn k o m u n i k a c i j a ,

to se moe

zadatak u dizajnu proizvoda

nego

odn o s e

in f o r m a c i j a na

i zato to se d o m i n a n t n o

f o r m u l i r a n j u s vih v i z u e l n i h
obzi r a

komunikacija
javi t i kao p o

- na p r i m j e r k o m a n d n a t a b

la na n e k o m s t r o j u ili d i r e k t n a grafika,
nekom proizvodu,

javlja u

informacija u prostoru i vremenu

li se na p r o i z v o d

i komunikacijskoj

i fizi

Ipak r a z l i k u j e m o d i

odno s n o d i z a j n v i z u e l n i h

kao p o s e b n u v r s t u ne samo zato

fizikoj

svojstva ko

i u komunikacij

jest k o m u n i k a c i j s k a s r e d i n a p r o i m a

ku sredinu u raznim njenim mjerilima.

bez

i u graev

ili s i s t e m a p r o i z v o d a m e u s o b n o p ovezanih

m u n i c i r a n j a s v o j e namjene,

seban

za pro m e t a n j e

s r e d i n u opreme

f u n k c i o n a l n o m ili o p e r a t i v n o m smislu.

Svaki proizvod

s k u sredinu,

te sr e d s t v a

proiz

aparati,

s redini. Di z a j n p r o i z v o d a tako se pro i r u j e

na di z a j n g r u p a
u namje n s k o m ,

i artef a k t i ,

i u s l u g a - alati,

s r edini.

ili ne,

u sveukupnoj

lo

U u e m s m i s l u dizajn k o m u n i k a c i j a
stva p r e n o e n j a vizu e l n i h
tekstovi,

signali,

simboli,

p r e n o e n i gra f i k i m ,

obuhvaa r a z l i i t a s r e d

i n f o r macija bilo da su znakovi,

slike - trajno

f o tografskim,

ili povr e m e n o

filmskim,

televizijskim

ili n e k i m d r u g i m putem.
Iz p r a k t i k i h

razloga poblie

jo moe m o g o v o r i t i o diza j n u

lika f i r m e , d i z a j n u a m b a l a e , d i z a j n u p u b l i c i t e t a ili e k o
n o m s k e p r o p a g a n d e , ili o g r a f i k o m d i z a j n u u i r e m smislu.
J e d n a k o v i z u e l n o p o s r e d o v a n j e danas
n j u i r e a l i z a c i j i usluga,
voriti

je n e o p h o d n o u r e k l a m i r a

pa u p r e n e s e n o m s m i s l u m o emo g o

o d i z a j n u u s l u g a p ri e m u m i s l i m o na o b l i k ovanje pre-

nosn i k a

informacija

na p o n a a n j e

ili samih

korisnika

inil a c a u s l u g a ko j i u t j e u

i potroaa.

Na o vom m j e s t u m o r a m o s p o m e n u t i

jo jedan p o j a m ko j i se u

posljednje vrijeme kristalizira,

nje a u t o m a t i z a c i j e u p r o i z v o d n e

neposredno vezan

za u v o e

p r ocese ko j i trae n a o d r e

e n o m s a b i r n o m m j e s t u k o n c e n t r a c i j u svih

e l e m e n a t a k ontrole

i u p r a v l j a n j a proc e s o m .
Oblikovanje kompleksnih
upravljanje

sastava

procesnim tokovima

instrumenata

jer u k o m a n d n i m c e n t r i m a v e l i k i h
petrokemiji,

za k o n t r o l u

ini diz a j n p r o c e s a , na p r i m
energetskih

blo k o v a

ili u

ili pak u e l e k t r o n s k i m s i s t e m i m a kontr o l e

saob

raaja .
K a k o se sve r a d n j e

i sve

s t o r u - u okolini,

di z a j n

o k oline

odvijaju u vremenu i pro

se n u n o p r o i r u j e

i na o b likovanje

i u f i z i k o m i u k o m u n i k a c i j s k o m s m i s l u - bilo da

je ona r a d n a
uvjeti,

funkcije

to

ili ivotna,

javna

ili p r i v atna.

jest p r o s t o r n o - l i k o v n a

luan su i n i l a c p s i h o f i z i k i h u v j e t a ivota
z a visi e f i k a s n o s t
tivnog ponaanja.

i svrshishodnost

Plastini

organizacija

okoline

od

i r a d a od kojih

i operativnog

i neopera-

11

Obli k o v a n j e

p rostora n a j v e i m

je d i j e l o m u nadle n o s t i

drugih d j e l a t n o s t i kao to su arhitektura,

tektura,

graevinarstvo

ili,

jo dalje,

unutranja arhi

u r b a n i z a m . Meutim,

b u dui su i te d j e l a t n o s t i sve vie podlo n e p r o i z v o d n i m

pr i n c i p i m a

indust r i j s k e

dukciji elemenata

t e h n o l o g i j e to jest serijskoj p r o

ili e l e m e n a t a

to su i ti e l e m e n t i

opreme

- p refabrikaciji,

i cjelina podloni kriterijima

indu

s t r i j s k o g d i zajna.
Iz ovog g l o b a l n o g p r i k a z a
diza j n a p o t r e b n o

obu h v a t n i h sfera d i zajna

i v rsta

je r a z l u i t i p o j e d i n a p o d r u j a d i z a j n a ,

jer se z a d a c i d i z a j n a j a v l j a j u u v i j e k p o j e d i n a n o ka o k o n
kretni zadaci dizajnerske
r u j a d i z a j n a mo e
nje

i n t e r v encije. K l a s i f i k a c i j a p o d

se r a z m a t r a t i

i sa s t a n o v i t a n a m j e n e pr i

da se p o d r u j a p r o i z v o d n j e

i sa s t a n o v i t a p r o i z v o d
emu tre b a

Najprije

za t o

teriz i r a

opom vrstom proizvoda,

to se poruj'e p r o i z v o d n j e

industrija prerade

po d o m i n a n t n o j
f i k a

t e h n i c i - npr.

indus t r i j a ,

namjene

- npr.

nih dobara,

ind u s t r i j a robe

alatnih

bilska

i n d u s trija.

Meutim,

industrija,

pla s t i n i h m a s a
elektronska

drvna

it.,

industrija,

iroke p o t ronje,

s r e dstava,

ili opet

ili v r s t i p r o i z v o d a - npr.

taja,

i karak

as
gra

as opet po g l o b a l n i m o b r i s i m a trine

transportnih

nom proizvodu

odre u j e

as po s r o d n o s t i o snovnog

preraevnog materijala - n p r . metalna

i n d ustrija,

odmah n a g l a s i t i

i p o d r u j a n a m j e n e ne p o d u d a r a j u .

strojeva,

brodograevna

kapital

po d o m i n a n t

industrija namje

industrija,

k l a s i f i k a c i j a p o d r u j a d i zajna ne moe

automo

se z a s n i

v a t i na ta k o a r b i t r a r n i m o d r e e n j i m a ko j a n e m a j u nikakve

12

univerzalne valjanosti
na sve p r o i z v o d n e
ca koje diza j n

jer se ne mo g u p o d j e d n a k o p r i mijeniti

i pot r o n e

dj e l a t n o s t i dr u t v a

i pojedina

t e o r etski obuhvaa.

Ispravni k r i t e r i j i k l a s i f i k a c i j e
samo oni k oji se odnose

podruja d i z a j n a mo g u biti

ili na s t r u k t u r a l n u d e f i n i c i j u p r o

i zvoda s o b z i r o m nn a n a l i t i k i p r i s t u p k o m p l e k s n o s t i n j e g o
va u s t r o j s t v a

- to

ko-organizacionu
oni k o j i se

je u p r o i z v o d n j i v a n o za n j e n u te h n o l o -

osnovu,

a za p o t r o n j u ir e l e v a n t n o - ili

odnose na f u n k c i o n a l n u d e f i n i c i j u p r o i z v o d a s

o b z i r o m na s a g l e d a n j e n j e g o v e nam j e n e
je za p o t r o n j u bit n o k ao

i s v r h o v i t o s t i - to

i za p r o i z v o d n j u iji

je osnovni

cilj da z a d o v o l j i d r u t v e n e p o t r e b e u cjelini.

U p r a v o za to k o n c e p c i j a f u n k c i j a p r ema n a m j e n i , ija je in
t e n c i j a da u s k l a d i p r o i z v o d n j u
osnova k l a s i f i k a c i j e dizaj n a .
obuhv a a sve p r o i z v o d n e

i p otronju,

i jest glav n a

T a k o n c e p c i j a k o j a t e o r etski

i p o t r o n e d j e l a t n o s t i k r i t i k i se

p r o j i c i r a u c j e l o k u p n u p r o i z v o d n o - p o t r o n u sferu,
u njoj

t r aei

dinamiku ravnoteu tehniko-proizvodnih mogunosti

i d r u t v e n i h potre b a .
Sto g a s i s t e m a t i k a k l a s i f i k a c i j e

d i zajna po toj

koncepciji

ima p r v e n s t v e n o t e o r e t s k u v r i j e d n o s t u n a u n o - i s t r a i v a k o m
r a d u iji

je cilj

ve g l o b a l n e

da u t v r u j e

orijentacije

i razvija kriterije

v e n i m i p r o i z v o d n o - t r i n i m odn o s i m a p o d r a v a
m e n u t a d i n a m i k a ravnot e a .
na v r i j e d n o s t

i razv i j a s p o

U proizvodnji njezina

je p r a k t i

u tome to o m o g uava da se u o d n o s u pos t o j e i h

t e h n i k o - p r o i z v o d n i h uv j e t a s p r a m k o n c e p c i j e
timana

i normati

s v e u k u p n i h n a s t o j a n j a da se u d r u t

razvijaju i planiraju tehnoloke

ideal n o g a s o r

i n o v acije kao njegova

13

funkcija,

i o b r a t n o da se u o d n p e u na t e b n i k o - p r o i z v o d n e

uv j e t e u t v r u j u ele m e n t i
planiranja

i k r i t e r i j i dru t v e n e potr e b i t o s t i

i formiranja asortimana

T o je n e o p h o d n o

odreene pro i z v o d n j e .

zato to d i z a j n ne moe

izvir a t i samo

iz

p r o i z v o d n j e . T e h n o l o k a u s a v r e n j a koja se g o t o v o dnevno
stvaraju u njezinoj

vl a s t i t o j

nauno-tehnikoj

osno v i ostala

bi n e i s k o r i t e n a ,

kad ne bi b i l a

kih

inov a c i j a p r o d u k c i o n i h p r o c e s a u nove p r o

i tehnolokih

izvode k oji u s e b i sadre bitno

inovacije.

Jasno

je da te

omog u e n a k o n v e r z i j a t e h n i

strukturalne

na m j e n a to

jest d r u t v e n i h potre b a ,

no r a z v i j a

i obnavlja s rastom drutvene

ture,

i funkci o n a l n e

in o v a c i j e m o r a j u biti u slubi
iji se s p e k t a r k o n s t a n t
i materijalne kul

odno s n o d r u t v e n o g s t a n d a r d a .

Utvrivanje

tih p o t r e b i t o s t i

v a k o g rada na p o l j u
n i m i n s t i t u c i j a m a ka o
t ate diz a j n

jed n a k o

i z a d a t a k drug i h

integrira - u prvom redu

m a r k e t i n g a k ao

i dr u g i h r a z v o j n i h

proizvodnji koje pridonose

politike poduzea.

je stvar n a u n o - i s t r a i -

industrijskog dizajna u specijalizira

disciplina

istraivanja

i istraivakih

ije r e z u l
t r ita
s l ubi u

f o r m i r a n j u c j e l o v i t e po s l o v n e

14

1.3

Zadaci diza.ina

Iz p o s l j e d n j e

k o n s t a t a c i j e p r o i z l a z i da

na p o l i t i k a diza.ina k ao s a s t a v n i

je n e o p h o d n a od r e e

i k l j u n i dio c j e l ovite p o

s lovne p o l i t i k e p o d u z e a

i u p o g l e d u u p r a v l j a n j a d i z a j n o m to

jest o d r e i v a n j e

i mje r a

ra c i j e k oja

cilj e v a

obuhvaa

i unutranji

i njego v i h a k t i v n o s t i ,

te p o l i t i k e

kao totalne

i u p o g l e d u r u k o v o e n j a d i z a j n o m to

jest u t v r i v a n j a n a i n a

i organizacionih

f o rmi s p r o v o e n j a

o d reene p o l i t i k e

d i z a j n a u s m i s l u ope r a t i v n e r e a l i z a c i j e

dizajna pojedinih

zadataka.

T a se p o l i t i k a
ivakih

mora

o s l a n j a t i na rad

ins t i t u c i j a ,

i rezultate naunoistra-

a jedn a k o ta k o p o t r e b n o

o pu o r i j e n t a c i j u n a c i o n a l n e p o l i t i k e
Potrebno

je n a p o m e n u t i da s v j e s n e

i progresivne

I C S I D k o o r d i n i r a n j u svih n a s t o j a n j a ,

n e r a z v i j e n i m z e m l jama,
i kao n a u k a
strunih

da se u n a p r i j e d i

snage dizajna

strune

organiza

i u razvijenim i u

i n d u s t r i j s k i dizajn

i k a o p r aksa. U t o m s m i s l u I C S I D p r e k o svojih

tijela

i uz p o d r k u

na t e o r i j i d i z a j n a
programa

je da s l ijedi

i n d u s t r i j s k o g dizajna.

u s v i j e t u tee p o s r e d s t v o m svoje m e u n a r o d n e
cije

ope

i v a n j s k i as p e k t p o d u z e a

i pomo UNESCOa

k o o r d i n i r a rad

s o s o b i t i m o b z i r o m na p o t r e b u u s a v r a v a n j a

i peagcSicih m e t o d a

isto tako na r a i a v a n j u

i principa

odgoja d izajnera,

i efikasnom propagiranju

idejnih

c ilj e v a di z a j n a .

U t e m a t s k o m o k v i r u ove s t u d i j e

z a n i m a j u nas

k o j i se odnose n a s a m u praksu, to
ju i n t e r v e n c i j e
Zad a c i d i z a j n a

oni za d a c i dizajna

jest na p r o i z v o d n u r e a l i z a c i

d i z a j n e r a u p o d r u j u odre e n e

funkc i j e

i namjene.

odreeni su u svakom konkretnom sluaju najpri

je p o d r u j e m f u n k c i j e

i namje n e ,

a zatim unutar

to g a p o druja

15

po v r s t a m a

o ko j i m a smo g o v o rili,

pr i emu je

jasno da se

u nutar d a nog p o d r u j a m o g u javiti sve vrste d i z a j n a - od d i

zajna p r o i z v o d a
p r e c i z i r a j u se
1. diza j n k a o

do diza j n a
jo

okoline. K o n k r e t n i z a daci dizajna

i k a t e g orijama:

i n o v acija

2. dizajn kao r e d i z a j n
0 d i z a j n u kao
fun k c i j i

i n o v a c i j i g o v o r i m o kad se r a d i

ili p o s v e novoj

ju u o d r e enoj

s f e r i lju d s k i h

v enoj p r o i z v o d n o j
dizajna

n a m j e n i k oje se

i z aziva

i tri n o j

djelatnosti
sredi n i . T u

i ostv a r u j e n o v u

funkcionalne parametre

o p o s v e novoj

j a v l j a j u ili s p o z n a
i u o d reenoj d r u t
inovacijska

ideja

f u n k c i j u u o d n o s u na nove

i novu koncepciju njihove

ostvarijivo-

s ti u n o v i m s t r u k t u r a l n i m o d n o s i m a m o g u i m na o d r e e n o m niv o u
tehnologije,

ili n o v u n a m j e n u u o d n o s u na nove

rametre potrebne
proizvodnih

na

o d nosa. P o j a m f u n k c i j e

kriterijima,

a p o jam namjene

natim svrhovitostima
komunikacijskoj
Nova

funkcija moe

lju d s k i h

to

djelatnosti

tehnikim

jest s v i m s p o z -

i u f i zikoj

znaiti novo tehniko rjeenje

i operativna

jednosmjerni

odnos,

pri

emu t e h n i k o

jer se

iznaae

o mog u a v a n o v u n a mjenu,

i obratno,

i z a z i v a j u nove

i nova tehnika rjeenja.

funkcije

spoznate namjene

ipak je u s f e r i n a m j e n a to

ba,

gdje s l i j e d i k r i t e r i j e

kih

funkcija,

gdje

za post o j e e

p r o b l e m a t i k a u s v o j i m r a z v o j n i m iv e r z i -

f i k a c i j a m a m e u s o b n o uvje t u j u ,

i nteres d i z a j n a

i u

a l i nove n a m j e n e u v i j e k t r a e n o v u funkciju.

je d i j a l e k t i k i pr o c e s a ne

tehnika

tu p o d l i j e e

tehnolokim,

s redini.

ili nove n am j e n e ,
To

operat i v n e p a

odreenom stupnju razvijenosti rutveno-

svrhovitosti,

je k r i t e r i j

i potrebe

Primarni

jest a n a l i z i p o t r e

ali

i u sfe r i t e h n i

d i z a j n a kri t e r i j

efikasnosti i

16

r aci o n a l n o s t i .

tom s m i s l u d i zajn

je p r i n c i p i j e l n o z a i n t e r e

siran za r e d u k c i j u s t r u k t u r a l n e k o m p l e k s n o s t i proizvoda,
vodi r a c i o n a l i z a c i j i i tavog p r o i z v o d n o g procesa,
poveanje

f u n k c i o n a l n e k o m p l e k s n o s t i koja

i poboljanje

oper a t i v n i h

to

ali i za

o m o g uava poveanje

s v o j s t a v a proi z v o d a

za odreene

namjene.
U evoluciji
rada

l j u d s k o g drutva,

i i vota m i j e n j a se

u promjenama uvjeta

ka o to se m i j e n j a j u i ljud s k e potre b e .
stvaranje predmeta
njihove
nama.

i n a ina

i itav p r e d m e t n i s v ijet a r t e f a k a t a

neophodnih u radu

funkcije tehniki

Pobrebe

i ivotu,

izaz i v a j u
p r i emu se

odreuju prema specificiranim namje

Na o d r e e n o m s t u p n j u r a z v o j a m o d i f i c i r a n e p o t r e b e m o d i

ficiraju i namjenske
transformiraju

f u n k c i j e p r i emu neke n e s t a j u ili se

ili p a k n a s t a j u pos v e nove. U z r o c i s u u v ijek

ili u b i o l o k i m m o t i v i m a
noekonomskim motivima,
Historijska

koja prati

ope u v j e t e r a z v o j a

i drutvene kulture.

jerom razvoja namjenskih

od u l j a n i c e

e g z i stencije,

Moemo

organizacije.

ko j e

funkcija rasvjete

danas posto j e ,

Iz tog p r i m j e r a

mo e

cija

i n a mjena,

k ao

cija

i n a m j e n s k i h potre b a .

od n o s n o svjetiljki,
i namjenskih

k a k o se v i d i

funk

iz pr i l o g a A.

se r a z a z n a t i k o n t i n u i r a n a e k s p l o z i j a f u n k
i stanoviti paralelizam tehnikih
Ipak,

t reba

l i z a m nije u v i j e k ni u s v e m u p o t p u n .
je svoje v l a s t i t e

p r o izvodne,

je i l u s t r i r a t i p r i m

do n e b r o j e n i h v r s t a s v j e t i l j k i

cija r a s v j e t e

potronja

ili u p r o i z v o d -

e v o l u c i j a p o t r e b a st v a r a v e r t i k a l n u d i v e r z i f i k a -

ciju namjena
materijalne

ljud s k e

ili u m o t i v i m a d r u t v e n e

inova

z a p a z i t i da taj p a r a l e

Dok t e h n i k a lake u t v r u

p o t r e b e s l i j e d e i svoj

e v o l u c i o n i dinamizam,

je e s t o u z a o s t a t k u za t e h n i k i m i p r o i z v o d n i m m o

gunostima,

u p r a v o zato to

je k u l t u r n a

i sociopsiholoka evo

17

lucija mno g o sporija,

opter e e n a

s t r u ktura d r u t v e n o g po n a a n j a
sti,

ine r t n o u neprevl a d a n i h

i drut v e n i h u z o r a k a v r i j e d n o

iz ega p r o i z l a z i s t a g n a c i j a n a vika p o t r o a a

i pet r i f i -

kacija s t e r e o t i p n i h uzora.

Otuda

ron j e p o m o d n i m impulsima,

ko j i ne o b n a v l j a j u ni fun k c i j u ni

namjenu. U z m i m o

za to p r i m j e r

t i jela - " l u s tera"

varijantama,

t r a d i c i o n a l n o g v i s e e g r a s vjetnog

- k oji se n a t r i t u javlja u b e z b r o j n i m

d o k u isto v r i j e m e

ne mnoge n a m j e n s k e
s v j e t i l j k i ko j e

i pokuaji stimuliranja pot

os t a j u ne p o z n a t e

funkc i j e r a s v j e t e

bi znaile b i t n u

u variranju tipova

inovaciju. U k o l i k o se

f u n k c i j a za o d r e e n u jednu te

do l a z i do d j e l o m i n i h p o b o l j a n j a
ri m o

o horizontalnoj

ta k di z a j n a
zahvat

ili p o m o d n o s t i l i z i r a n j e

ralnu

ipak

istu n a m j e n u

ili novih pogodn o s t i ,

diversifikaciji n a m j e n e .

k a o r e d i z a j n a ne mo r a

bi t i r a d i k a l a n

i nepokrive

i ne p o s t o j i p r o i z v o d n j a

se

govo

P r i tome

zada

o g r a n i i t i na p o v r i n s k i

( s tyling - stajlin)

ne g o moe

onoliko koliko radikalno zahvaa samu struktu

i funkcionalnu kompleksnost

proizvoda

i proiruje mogu

nosti namjenske upotrebe.

Iz s v e g a p r o i z l a z i da

i n d u s t r i j s k i di z a j n t r e b a shv a t i t i s

jedne s t r a n e

k ao d j e l a t n o s t

a djelomino

i usmjerava promjene

mogunosti

koja prati

i s ama

odnosa

funkcija

i najpovoljnije

i n a m j e n a s v a k o g k o n k r e t n o g p r o i z v o d a k oji se

ja vlja k ao z a d a t a k dizaj n a .
nom zadatku neophodna
t ora

r a zvija

i p o t r e b a d r u t v a k a k o se r e f l e k t i r a j u na tritu,

da bi u t o m k o n t e k s t u b ilo m o g u e u t v r d i t i
odnose

inicira,

i z meu p r o i z v o d n i h

S dru g e

i elemenata samog proizvoda

utvrivanja njihove

strane,

u svakom konkret

je t e m e l j i t a a n a l i z a s t r u k t u r a l n i h

struk t u r a l n e ,

fak

ili s i s t e m a p r o i z v o d a r adi
funkcionalne

i n a m j enske

18

pove z a n o s t i .
ras v j e t n i h

Za

ilus t r a c i j u n a v o d i m o p r i m j e r sheme strukture

t i j e l a iroke p o t r o n j e .

Iz n a v e d e n e

(Prilog B ) .

she m e v idi se p o v e z a n o s t s t r u k t u r a l n i h

i sast a v n i h d i j e l o v a
izvor,

i n s t a lacija,

rane),

njegove

od r e e n o g r a s v j e t n o g ti j e l a
n o sive

fun k c i j e

i sp o j n e armature,

osvjetljenja

rasvjetne memb

(osvj e t l j e n j e u s t a m b e

n o m p r o s t o r u sa s p e c i f i k a c i j o m kva l i t e t e )
cirane n a m j e n e u irokoj

faktora

(svjetlosni

i odre e n e

le p e z i m o g u i h n a m j e n a

specifi

o s v j e tljenja

k oja se ue s p e c i f i c i r a na p o s e b n e namj e n e r a s v j e t e u s t a m
benom prostoru prema specifinim potrebama

osvjetljenja poje

dinih p r o s t o r i j a

i p r o c e s a u stanu.

Svrha

u t om p r i m j e r u da na o s novu p r o i z v o d n o - t e h n o -

je d i z a j n a

loke p o v e z a n o s t i u t v r d i n a j r a c i o n a l n i j e k o r i t e n j e s t a n d a r d i
zi r a n i h d i j e l o v a

u rasvjetnim tijelima razliitih

funkcija,

da u t i m f u n k c i j a m a u t v r d i m o g u n o s t i m a k s i m a l n o g k o r i t e n j a
za v i e n a m j e n a ,

a isto tako da s o b z i r o m na p o v e z a n o s t

jena u t v r d i n a j p o t p u n i j e
s v j e t i l j a k a ko j e

nam

zaokruenog asortimana

p o k r i v a j u o p t i m a l n u l e p e z u p o t r e b a na z a d a

nom podruju.

Prema

lo v i u s l u b i

f unkcija,

cjelovito

odnose u n u t a r

tome m oe se rei da s u s t r u k t u r a l n i d i j e
da su fun k c i j e u s l u b i namjena,

ostvarene namjene

ine

a da

funkcionalni asortiman proiz

voda .
Ispravni pristup

dizajna,

strukturalno miljenje
u pogledu strukture
nja n j i h o v a

broja,

dakle,

k a r a k t e r i z i r a u p r v o m r edu

i k r i t i k i zahvat r a c i o n a l i z a c i j e , kako

dij e l o v a

s intencijom maksimalnog smanje

tako i u p o g l e d u k o m p l e k s n o s t i funkcija s

intencijom maksimalne korespondentnosti specificiranim namje

19

nama u n a j r a c i o n a l n i j o j

strukturi asort i m a n a .

Da bi se to r a c i o n a l n i j e u t v r d i o p r o i z v o d n i program,
na s t a n d a r d i z i r a n i m p r o i z v o d n i m p r o c e s i m a
lovima,

sklopovima

ili p r o i z v o d i m a ,

baziran

i tipiziranim dije

potrebno

je imati r a z v i j e

nu p r e d o d b u i d e a l n o g m o d e l a a s o r t i m a n a koji e se v i e s t r u k i m
koritenjem strukturalnih

dijelova

t i mana n a j p o t p u n i j e p o k r i t i

Ti m e

ili d i j e l o v a d o d a t n o g a s o r

(Prilog C ) .

smo tek p r i b l i n o n a z n a i l i

zadatke d i z a j n a u odnosu

p r o i z v o d - a s o r t i m a n , i to one k o j i se t iu s t r u k t u r a l n i h a s p e k a t a fu n k c i j a

i namje n a .

Ovd j e m o e m o tek u s p u t

osim proizvodno-tehnoloke

osnove,

u kojoj

racionalizaciju koritenja raspoloivih

ma t e r i j a l a ,

i upotrebne

viti maksimalna
rauna

c iji
smo

operativna

trita

s v o j s t v a p r o izvoda,

iz d o s a d a n j e g
izolirano

li t i k e k o j a

i z l a g a n j a da se
iz k o n t e k s t a

strukture potroaa.

o racionaliza

i plasmana. Vidjeli

jedan p r o i z v o d

ope p r o i z v o d n e

o d r e u j e p r o i z v o d n i program,

i kulturne

t r e b a v o diti

i p o t r o n j e u i r e m smislu,

a taj

log m o r a z a s n i v a t i na p o z n a v a n j u s t r u k t u r e
ke

obuhvaa
postupaka

o s novi s v a k o g p r o j e k t a dizajna,

i organizaciji procesa distribucije

gledati

tehnika,

sfe r e u kojoj n a s t o j i r a c i o n a l n o r a z

o financijsko ekonomskoj

a to se ti e

s p o m e n u t i da

di z a j n

ne smije

i pos l o v n e p o
se pored

osta

trita i sociolo

I sami e k o n o m s k i k r i t e r i j i

m o g u se u t v r d i t i tek u r e l a c i j a m a pre m a t r i t u i n j e g o v i m
dimenzijama,

jer od toga n e p o s r e d n o zavi s i e m i s i j a proizvoda,

njegova proizvodna

cije n a i n j e g o v a

n u c i j e n u u t j e e na i n

c i jena k o t a n j a .

i e f i k a s n o s t distr i b u c i j e ,

t r a n s porta,

skladitenja

voda

i od n j e g o v e p r e z e n t a c i j e

za v i s i

Na p r o d a j

ekonom i n o s t

i cir k u l a c i j e . T r i n i usp j e h p r o i z
i od

i n f ormir a n o s t i p o t

2o

r oaa

o njemu,

Svi ti fakt o r i

kao i od sam o g ugle d a proizv o a a .

ine p a r a m e t r e k o n k r e t n o g p r o b l e m a diza.ina

koji se s a s t o j i u u t v r i v a n j u nu n e k v a n t i t a t i v n e
n o sti p o j e d i n i h

zastuplje

parametara u cjelovitom kvalitativnom rjea

v a n j u zadatka.
Iz sve g a toga n a s t a j e
p roizvoda,

potr e b a

za p l a s t i n o m i d e n t i f i k a c i j o m

za u t v r i v a n j e m k a r a k t e r i s t i n i h

vizuelnih

s v o j s t a v a koja p r o i z l a z e

stitucije

i c j e l i n e nj e g o v i h

determinante,
r azvij a j u ,

kva l i t e t a .

karakteristike

a neka tem e l j n a

proizvodni asortiman

ako se s i s t e m a t s k i

proizvoaa ako

oni i z g r a u j u
za s r e d s t v a

osobito

i potroaem

sljednju

i na

i komuniciranja s

(ekono m s k a p r o p a g a n d a ) , ime proizvod

odnosno komunika

S i s t e m a t i n o s t u tome veoma

i z g r a d n j u lika

firme

0 kompleksnom pojmu kvalitete

kvantitativne

je v a n a za do-

ime se na t r i t u stva r a o d r e

e n i p o z i t i v n i p o j a m o p r o i z v o a u - image,

novita dizajna

c j e lokupni

ili ak grupe

j e d i n s t v e n u p o s l o v n u politiku.

informiranja

u l a z i u d o m e n u d i z a j n a s r e d i n e p o n aanja,
c ijske s r e d i n e .

i na p r i p a d a j u u

o biljeja

odreenog proizvoaa

To vai
tritem

Odr e e n e plastine

i elementi,

m o r a j u se l o g i n o p r o s l i j e d i t i

grupu proizvoda,

informativno-

iz k o m p l e t n e njegove k o n

diza j n a

(imid)

ili k v a l i t e t e sa s t a

moe se g o v o r i t i s amo u odn o s u na realne

parametre

do k o j i h

se dola z i s i s t e m a t s k o m i

k o m p l e k s n o m a n a l i z o m svih u v j e t a n a s t a n k a

i ivota proizvoda,

a n a l i z e ko j a uz

ekonomske,

1 funkcionalne
sebnim,

sve proi z v o d n e ,
aspekte

tehnike,

t r ine

i fa k t o r e mora v o d i t i r a u n a i o p o

p r v e n s t v e n o v a n i m l j u d s k i m f a ktorima

i p o t r o a a k a o b iolokog,

psiholokog,

- proizvoaa

kulturnog

i drutve

n o g bia. U r j e a v a n j u p r o b l e m a k oji se u t o m i r o k o m k o n t e k

21

stu ja v l j a j u klj u a n

je i spe c i f i a n d oprinos

kao p o s e b n e p r o f e s i j e i j a

dizajnera

je s p e c i j a l i z a c i j a up r a v o u

cjelovitom sagledavanju mogunosti usklaenja

odnosa. R a z u m l j i v o
tivan

i da

on ne zavisi s amo

konstelacije
s redini,

je da us p j e h u tome moe

od

od diza j n e r a n e g o od itave

odnosa u odreenoj
toga ko l i k a

svih danih

b iti samo r e l a

d rutvenoj

je m o g u n o s t

i p r o izvodnoj

idejne pro j e k c i j e

d i z a j n a u r a s p o n u od d r u t v e n o - e k o n o m s k o g s i s t e m a do m i k r o organizacije

proizvoaa. Principijelno

tei t o t a l n o m d i z a j n u to
skih u v j e t a
ten j i

r ada

i t e o r e t s k i dizajn

jest raci o n a l n o j

i ivota,

pa

za k o o r d i n i r a n j e m ta k v i h napora.

Industrijski dizajn
n o s i m a svih
ciplina,

je p r e m a tome d i s c i p l i n a

otvor e n a d o p r i

za n j e n u p r o b l e m a t i k u r e l e v a n t n i h n a unih d i s

od h u m a n i s t i k i h

nih k o j e d a j u p o d l o g u
i za p r o f e s i o n a l n i

do t e h n i k i h

i prirodnoznanstve-

i za t e o r e t s k o p o s t u l i r a n j e

odgoj

d i z ajnera,

za p r a k s u

d i z a j n a k a k o na n i v o u n a c i o n a l n e p o l i t i k e
poslovne politike poduzea.
vezan

i z g r adnji l j u d

je l o gino u s r e d i t u svih

Diz a j n

t ako

i na n i v o u

je u isti mah kljuno

za n e p o s r e d n u r u t v e n o - e k o n o m s k u s t v a r n o s t

v o d n u p r a k s u u kojoj

ideologija

i svoju prakseologijuto
u povijesnoj

jest pr i n c i p e

s t u d i j i ne moe,

i proiz

d i zajna tre b a da izgrauje

zbilji. M e t o d o l o g i j a

g o v o r i t i u ovoj

dizajna

i realizaciju

svoga

d i zajna

o s t v a rivanja

o kojoj

p rema tome,

emo

bi t i samo t e h

nika r j e a v a n j a p r o b l e m a n e g o u p r v o m r e d u formulaci.ia p r o b
l e m a . odreena

c i l j e v i m a k o j i se pred

ili koje d i z a j n pos t a v l j a .

Njen

diz a j n p o s t a v l j a j u

je o s novni p r i n c i p m e t o d i k i

22

p r i s t u p , to

jest k o n t r o l i r a n

noj a n a l i z i

i kreat i v n o j

i pla n i r a n rad na r a c i o n a l

s intezi. U n i f o r m n a

m e t o d o l o g i j a diz a j n a ne postoji,
problema

trai

i o d g o v a r a j u i nain r j e avanja,

o b z i r o m na s p e c i f i n o s t
na s p e c i f i n o s t
usklaenje

i jedinstvena

jer odre e n o p o s t avljanje

trai

i opseg zadatka ta k o

i ob u h v a t n o s t

kako s

i s o b zirom

cilja. R a z u m l j i v o

je da to

i o d g o v a r a j u e u s m j e r e n o p onaanje,

s amo i n d i v i d u a l n o ne g o

i kolek t i v n o .

ne

STRUNI PROFIL DIZAJNERA

23

2.1

Posebnost

pr o f e s i j e diza j n e r a

U p r v o m p o g l a v l j u ve smo k o n s t a t i r a l i da i n d u s trijski
dizajn nije u m j e t n i k a d j e latnost,
ski razvoj

iako je n j e g o v h i s t o r i j

b io vezan s n e k i m u m j e t n i k i m pokret i m a .

namjerno nismo govorili

b ismo se u n a p r i j e d
s h v a a n j i m a da

Dosad

o p r o b l e m u e s t e t s k o g u diza j n u da

suprotstavili u v r i j e e n i m n e s t r u n i m

je d o m e n a d i z a j n a samo oblik,

odnosno e s t e t

ska k o m p o n e n t a pro i z v o d a .
Iz d o s a d a n j e g

i zlaganja v i d j e l i smo u kolikoj

t a k v o s h v a a n j e pogr e n o .
faktor d i z a j n a m oe
zaci j a

ideje

realitet

iskljuiti,

jer se k o n a n a m a t e r i j a l i -

javi t i s amo kao l i k o v n o - p l a s t i n i

sa s v i m k o n z e k v e n c i j a m a

ski p r o i z v o d
potjee

to ne znai da se estetski

d i z a j n a moe

Pojam dizajna

jo

ea n j e g o v lju d s k i smisao.

kao u m j e t n o s t i koja se

inkorporira u industrij

da bi m u se da l a p r i v l a n o s t
iz 19.

s toljea ,

(pokret M o r r i s a

i Ruskina
se

i plemenitost

iz r o m a n t i n i h

u l o z i u m j e t n o s t i ba z i r a n i h u s t v a r i na

jam r e f l e k t i r a

je mje r i

Ipak,

"arts and

koncepcija

z anatskoj p r o i z v o d n j i

crafts"),

a t akav p o

jo i d anas u s t a j l i n g u kao formalnom,

i z v a n j s k o m o b l i k o v a n j u p r o i z v o d a prema t r e n d o v i m a m a s o v n o g
u k u s a k oje d i k t i r a p o t r e b a k a p i t a l i s t i k o g t r i t a za u m
jetnim m oralnim zastarijevanjem proizvoda

i ekspanzijom

potronje.
Stva r n e h i s t o r i j s k e p r i m j e r e diza j n a n a l a z i m o n a p r o t i v u
djel i m a v e l i k i h g r a d i t e l j a m o s t o v a
g r a e v i n a k o j i su,

i javnih

i n d u strijskih

ne b a v e i se e s t e t s k i m obzirima,

li p r a v i p o j a m diza j n a

stvori

i d e n t i f i c i r a j u i ga s p r o d u k t i v n o u

24

u proizv o d n j i ,

s e k o n o m i n o u u kor i t e n j u materi j a l a

s f u n k c i o n a l n o u u u p o trebi.
T o su bi l i

i o s novni p r i n c i p i rac i o n a l n e

e s tetike Bauhausa,

i n t e r n a c i o n a l n e pe d a g o k e

i n s titucije

koja

i z vrila f u n d a m e n t a l n i utjecaj

je t r i d e s e t i h g o d i n a

za odgoj

dizajnera,
na

f o r m i r a n j e n a p r e d n i h s h v a a n j a dizajna.
Bez

o b zira na m n o g e n e s p o r a z u m e

razvoj

teorije

fo r m i r a l a

i pra k s e

i postepeno afirmirala

s mnogim proturjenostima
stoje,
s amo

koji su p r a t i l i h i s t o r i j s k i

i n d u s t r i j s k o g d i z a j n a u kojoj

stvarno

jedan

je

iskljuivo

i d e f o r m a c i j a m a k oje

iskus t v o p o k a z a l o da

od m n o g i h

i danas p o

je e s t e t s k i faktor

s k o j i m a diz a j n e r mo r a

se s u v r e m e n i di z a j n ni u

oper i r a t i

j e d n o m s l u a j u ne moe

je z n a n s t v e n i p r i s t u p k o m p l e k s n o m spl e t u

odnosa p r o i z v o d n j a - p o t r o n j a ko j i

je u v j e t o v a n

i karakterom

i r a z v i j e n o u d r u t v e n o - e k o n o m s k o g s istema. T o
i d ejnog d o m e t a ko j i di z a j n u
imati.

i da

z a s n ivati na

e s t e t s k i m k o n s i d e r a c i j a m a . Za ispra v n o f undiranje

dizajna potreban

moe

se

i sama p r o f e s i j a dizajnera,

S v ejedno,

d anas

je i p i tanje

o d r e e n o m s i s t e m u o b j e ktivno
se u l o g a d i z a j n e r a moe r a z a z

n a t i k ao u l o g a k o o r d i n a t o r a ire g r u p e r a z l i i t i h s p e c i j a l i
sta u r j e a v a n j u broj n i h
proizvoda.
se p o s t i g n e

s n osi

i upo t r e b e
o d g o v ornost da

maksimalna produktivnost u proizvodnji

malno materijalno
da .

zahtj e v a p r o i z v o d n j e

S nji m a z a j e d n i k i di z a j n e r

i kulturno

i maksi

z a d o v o l j s t v o ko r i s n i k a p r o i z v o

25

A ko s p o m i n j e m o

odre e n o s t

uloge dizajna k a r a k t e r o m i r a z

vi j e nou d r u t v e n o - e k o n o m s k o g sistema,
i na s i s t e m d r u t v e n i h
robno-novane
stvar n i h

vrijednosti

proizvodnje.

Otuda p r o i z l a z i

i u m j e t n i h p o t r e b a k oje r a zvija

s ituacija,

njeno

procesima socijalne

m i s l i m o pri tome

i n j e g o v u zavisnost

odr e e n a trina

je r j e a v a n j e mo g u e s amo du g o t r a j n i m
revolucije.

Za sada m o e m o r ei da

o b j e k t i v n a n a u n a teo r i j a p o t r e b a ne postoji,
s u m n j i v o da

o d g o v o r na p i t a n j a

to su s t v a r n e

tko

n j e g o v e po t r e b e ,

al i

ist r a i v a n j a ,

kao

je n e

je s t v a r n i korisnik,

k a k v a treba da bude p o t r o

nja itd. m o g u b a r e m d j e l o m i n o dati s o c i o l o k a

antropoloka

od

i problematika

i kulturno-

i p s i h o l o g i j a po n a a n j a

teorija percepcija.
Mnogo

odreeniji

je odnos

jer se p r o d u k t i v n o s t

d i z a j n a p r ema produ k t i v n o s t i ,

oituje

kao po v e a n j e p r o i z vodnje,

snienje proizvodnih trokova po

poveanje kvalitete.

j e dinici p roizvoda,

D i z a j n se m ora p r i l a g o d i t i n o v i m ope-

r a c i o n a l n i m teh n i k a m a ,

p o s e b n o a u t o m a t i z a c i j i koje

ju o g r o m n e m o g u n o s t i p o v e a n j u p r o d u k t i v n o s t i ,
t r eba u o i t i
tome

kao

i kao

otvara

p ri emu

za d i z a j n b i t n u p r o m j e n u k o j a se s a stoji u

to s u d o s a d p r o i z v o d i n a j v e i m d i j e l o m o d r eivali

o p e r a t i v n o p o n a a n j e stro j e v a ,
u sve veoj

d ok e u b u due str o j e v i

m j e r i o d r e i v a t i p r o i zvod.

Promjene u operacionalnom karakteru suvremene

o i t u j u se

i u i n j e n i c i da ist r a i v a n j a

sastavni dio njezina djelovanja,

industrije

i razvoj p o s t a j u

pa u k l j u i v a n j e

dizajne

ra u t o t a l n i p r o c e s s t v a r a n j a p r o i z v o d a t r a i

od njega

stalni kontakt

o b l i k ovanju

sa s v i m d i s c i p l i n a m a koje v ode

26

p r o izvoda. T u se javlj a j u br o j n i

interkomunikacijski prob

lemi u r a z u m i j e v a n j u z n a e n j a i n t e g r a l n o g k r e a t i v n o g diza.i
na

i uloge

tarnjih
nije

d i z a j n e r a kao k r e a t i v n o g

jasno shvaena,

vi i h u p r a v n i h

Potekoa

je

en o g d i z a j n a
zajnera.
dobro

prihvaena

i u tome
izvan

Naprotiv,

to

od strane n a j

p r o b l e m a tako s h v a

obuhv a t a p o j e d i n a n o g d i

dizajner mora postati

i n t e g r a l n i lan

timo v a k o j i r a z v i j a j u k o m p l e k s n i s i s t e m

i u t v r i v a n j a s vih d e t e r m i n a n t i d u g o r o n o g r a z

strukturu

vizuelno-plastini
bi t i k a d a r

je r j e a v a n j e

intuitivnog

i napretka poduzea.

da a r t i k u l i r a

i podrana

organa u p o d u z e u .

organiziranih

istraivanja
voja

i n t e g r a t o r a svih u n u

i v a n j s k i h a s p e k a t a p o d u z e a , osob i t o a ko ta uloga

Budui

identitet,

shvatiti

je s u t i n a n j e g o v i h napo r a

i funkciju proizvoda
d i z a j n e r kao

i da m u dade

int e g r a t o r mora

i br z o a p s o r b i r a t i sve s ile koje se

stjeu u stvaranju proizvoda.

On dak l e ne m oe

l i n i j u ni

i ni

jedne

- i ninjera,

specijalnosti

ekono m i s t e ,

- ve m o r a b i t i

i n teresa

s t r u n j a k a za m a r k e t i n g ili p r o d a j u

" s v e s t r a n i s p e c i j a l i s t " ko j i u sve s u r a u -

jue d i s c i p l i n e m o e u n i j e t i
P r o c jena,

slij e d i t i

jednog p o s e b n o g

vrednovanje

imaginativno miljenje.

i koordiniranje

svih

faza raz v o j a

p r o i z v o d a p r o b l e m je u p r v o m r e d u f o r m u l a c i j e p r o g r a m a .
Svaki p r o blem dizajna
na,

bez

implicira formulaciju programa dizaj

o b z i r a r a d i li se

stemu prefabricirane
to v a n i j a p o s t a j e

o oblikovanju ambalae

zgra d e . t o

imaginativna

ili o s i

je p r o b l e m kom p l i c i r a n i j i ,
f o r m u l a c i j a pr o g r a m a .

27

U tome tre b a p o n o v n o n a g l a s i t i p o s e b n o s t diza.jnerskog

p r i s t u p a , k o j i ga r a z likuje,

na primjer,

n j i h o v i c i l j e v i ni s u p r o t u r j e n i ,
u osnovi an a l i t i k i ,
Ko d

in i n j e r a

ininjerovog:

a l i su im zadaci r a z l i i t e vrste.

ra d i se o r j e a v a n j u

za sebe

(konstruktorski

za sebe

(pogonski

ra n j u p r o i z v o d a

od

pa ni p o s t u p a k k o j i je

ininjer)

funkcioniranja proizvoda
ili p r o i z v o d n o g p r o c e s a

i n i n j e r ) , a kod d i z a j n e r a

o funkcioni

za o d r e e n i k o n t e k s t p r e d m e t n e

sredine

z a m i l j e n o g k o r i s n i k a sa s v i m n j e g o v i m p s i h o f i z i k i m i
sociokulturnim svojstvima. Parametri
konstruktora

dakle

su m j e r l j i v i ) ,
n o sni). J e r
ner u svoj

a za d i z a j n e r a k v a l i t a t i v n o

osim tehnolokog
r ad m o r a u n i j e t i

sociolokih

i ekonomskog miljenja dizaj

i ekolokih problema sredine

- budui

ravnotee

izmeu materijalnog

i nalazi pravi

(oni

(oni su v r i j e d

i r o k o r a z u m i j e v a n j e p s iholokih,

drutvene

se

z a d a t k a za ininj e r a -

i s k a z u j u se p r e t e n o k v a n t i t a t i v n o

- i proizvodne

je s u t i n s k i s m i s a o d i z a j n a odranje
i d u h o v n o g pr o g r e s a ,

i z azov za k r e a t i v n o s t

dizajnera.

u emu
On nije

dizajner ako vodi rauna samo

o p a r t i k u l a r n i m p r o b l emima,

ili a k o r j e a v a sa m o p r o i z v o d

k a o takav,

jeti n a h o r i z o n t u n a j i r i h
Otu d a

ljudskih

i sv a t e i n a pitanja;

kako

nego ga mora v i d

i d r u t v e n i h p o treba.

o b r a z o v a t i d izajnera,

oso

b i t o u n ae v r i j e m e u k o j e m se t o l i k o r a z v i l o u p r a v o s p e c i
jalistiko
ljuiti
utim,
kih

obrazovanje.

Oito

je da se d i z a j n ne m oe

iz s i s t e m a v i s o k o k o l s k o g
postaje

i naunih

i sk

o b r a z o v a n j a u kojem,

me

sve e v i d e n t n i j a k r i z a u s v l a d a v a n j u t e h n i
p r edmeta,

jenu f i l o z o f i j e

to t r a i

obrazovanja.

jednu novu,

Znanstveni

bazinu prom

operacionalizam

28

n a s t o j i p r e v l a d a t i tu p o d v o j e n o s t
nije m o g u e

znanje mora b i t i u p o t r e b l j i v o

"A d izajner,

i nteresi,

s a m o od n j e g o v e
nosti

se s t j e u b r o j n i k o n f l i k t i

m o r a z n ati da n j e g o v u s p j e h
inv e n t i v n e

s p o s o b n o s t i v e

i nepomir
z a visi ne

i od p r o f i n j e

i preciznosti njegovih metoda miljenja

njegovog naunog

i tehnikog

sti da t u m a i n a j s k r i v e n i j e
re m e n e

Stvarno

i dje l o t v o r n o .

k o j i t reba d j e l o v a t i u n e r v n o m ce n t r u nae

civilizacije gdje
ljivi

s m a t r a j u i da danas

r a d i t i ne z n a j u i n i t i z n ati ne inei.

civilizacije."

znanja,

i rada,

od n j e g o v e

i najsuptilnije procese

(T . Maldonado)

od

sposobno
suv

29

2.2

Obraz ovan .je d i z a j n e r a

i n j e g o v d r u t v e n i status

Iz opisane ulo g e d i z a j n e r a u s u v r e m e n o m d r u t v u p r o i z l a z i
izuzetna v a n o s t d i z a j n e r s k e
zajn e r a

openito,

ko j a se,

djelatnosti

meutim,

i profesije di

jo u v i j e k b ori za

sv o j u p u n u af i r m a c i j u ,

b u d u i se ra s p o n p r o b l e m a t i k e k oja

pred n j o m s t o j i st a l n o

i v i e s t r u k o iri,

sionalna

i etika odgovornost

U razvijenim

je

i s t v o r i l a m o g u n o s t i d j e l o vanja,

te s u m o g u n o s t i u m n o g o
idej n i h

ali

e m u o g r a n i e n e u p r a v o sa s t a n o

cilj e v a d i z a j n a .

I u o n i m s l u a j e v i m a gdje

su s t v o r e n i u v j e t i s i s t e m a t s k o g ob r a z o v a n j a

d i z a j n e r a kao

v i s o k o k v a l i f i c i r a n o g s t r u n j a k a p o s e b n o g profi l a ,
latentna

i profe

i n d u s t r i j s k i m zemljama n r o f e s i j a d i z a j n e r a

i z borila p r i z n a n j e

vi t a

a time

d i z a j n e r a raste.

p o stoje

optereenja konzervativnim shvaanjima pravog

smisla njegova

djel o v a n j a ,

ili su opet

p r o i z v o d n i u v j e t i t a k v i da taj

U tim proturjenostima

objektivni rutveno-

s m i s a o u p r a k s i d e formiraju.

ja v i l a se p o t r e b a

j a eg d r u t v e n o g

i ideolokog angairanja dizajnera kako u pronalaenju p ra

vog

identiteta profesije

tako

obrazovanja novih kadrova.

tome

i s k r i s t a l i z i r a l i u v i j e k s u istic a l i

ki dih d i z a j n e r s k e p r o f e s i j e
gije

i u adekvatnom usmjeravanju

N a p r e d n i s t a v o v i k o j i su se u

i prakse

dizajna,

osnovne p r i n c i p e

na

emu

je p o t r e b n o b a z i r a t i

o b r a z o v a n j a diz a j n e r a .

model suvremene dizajnerske

za o b l i k o v a n j e u U l m u

Najprogresivniji

kole p r e d s t a v l j a V i s o k a kola

(Hoc h s c h u l e

gram u prilogu navodimo

internacionalisti

i znanstvenu osnovu metodolo

ftir G-estaltung)

(Prilog D ) .

iji p r o

3o

Sv j e snost

o o d n o s u di z a j n a p r e m a d r u t v u bi l a

na u U l m s k o j

koli od n j e n a o s nutka

(1955.)

je n a g l a e

p o s e b n o o tome

da 9e d i z a j n m o r a odnos i t i na c j e l o k u p n u d r u t v e n u okolinu.
Trebalo

je n a j p r i j e u p r a k s i d o k a z a t i da k v a l i t e t n i dizajn

i p o s l o v n i us p j e h
asimilacije

ni s u n e p o m i r l j i v i ,

d i z a j n a sa s t r a n e

diz a j n m oe p o s t a t i kljuni,
politike

poduzea.

nje d i z a j n e r a ,
u cjelini,

sredine

s t r a t e k i el e m e n t pos l o v n e

Ta prom j e n a ,

meutim,

ima za o b r a z o v a

kao p r e d s t a v n i k a

i tumaa

int e r e s a d r utva

o d r e e n e r e p e r k u s i j e u t om s m i s l u to istie

p o t r e b u da se d i z a j n e r
vo jnih

a zatim u procesu

i n d ustrije p o k a z a l o se da

projekata

osposobi

i posebno

za k r u p n i j e

za ist r a i v a k e

( e n v i r o n m e n t a l d e s i g n ) . A to p o sve m i j e n j a

d i z a j n e r a p r e m a znanosti,

koji

van,

je z n a n s t v e n a

to

ih m o r a

z a datke r a z
z a datke dizajna

jest p r i m j e n j i v a o
i s a m stva r a t i .

To

je dosad

f e r e n c i r a t i u p r o jektnu,

iskustva,

z n a i da e se

za j n e r a u m j e s t o p r o f e s i o n a l c a ko j i

i artificijelna

I s t a k l i s mo te

znanosti

okolina

o sredini

znanosti

(Prilog E ) .

istur e n e p o z i c i j e n a p r e d n o g d i z a j n a da bismo

i l u s t r i r a l i t e n d e n c i j e ra z v o j a ,
da u n a j v e e m b r o j u r a z v i j e n i h
nima

di

organizatorsku i

koja nastaje u suvremenom drutvu trai stvaranje

d i z a j n a k a o g r a n e bu d u e

a sad

i aktivnost di

ob l i k u j e predmete,

istra i v a k u ,

planersku. Krajnje komplicirana

odnos

b io s amo r e c e p t i -

i ne go v o r i m o ,

ne z a b o r a v l j a j u i p r i tome
zemalja,

a da o n e r a z v i j e

jo u v i j e k p r e d s t o j i b o r b a s p r i m i t i v

nim shvaanjima dizajna kako u pogledu obrazovanja dizaj

n e r a ta k o
relevantne

i u p o g l e d u p r i h v a a n j a d i z a j n a k ao d j e l a t n o s t i
za n a j i r i d r u t v e n i progr e s .

31

Razumljivo

je da o tome

dizajnera,

k ao

ne p r o c e s e

i u organizacione

v e n o g ivota.
je pionir,
na,

s druge

i s t varni d r u t v e n i status
i razvoj

s t r u kture p r o i z v o d n o g i d r u t

S jedne stra n e u n e r a z v i j e n i m s r e d i n a m a on

es t o samouk,

k o j i se bori za

opu

s t rane u r a z v i j e n i m s r e d i n a m a gd j e

profesionalno
se bori

ovisi

i njegovo ukljuenje u proizvodne

ob r a z o v a n j e

ideju d i z a j
je stekao

i f o r m a l n i d r u t v e n i status

za a d e k v a t n o m j e s t o u p r o c e s i m a u p r a v l j a n j a

luivanja .

on

i od

32

2.3

Sposobnosti dizajnera

^snovne k a t e g o r i j e
zajner

treba

i ekipni rad

znanja,

sposobnosti

i v j e t i n a koje d i

da stekne u s v o m ob r a z o v a n j u i odgo j u jesu

slijedee:
1. z n a n s t v e n a

inf o r m i r a n o s t

2. k r e a t i v n a s p o s o b n o s t
3. s p o s o b n o s t

oblikovanja

i vjetina verbalnog

i vizuelnog komunici

ranja
T e tri k a t e g o r i j e

sadre k l j u n e m o m e n t e

n e r s k o g k r i t e r i j a koji
kako u primanju
koje

i interpretiranju podataka

se t i u zadatka,

noenju

a ko j e

prima

i po s t u p k a

i i n f o r macija

od drugih,

tako u p r e

i predoavanju vlastitih spoznaja u toku procesa

d i z a j n a ko j e

s a o p a v a drugi m a .

Te s p o s o b n o s t i g l a v n o su o r uje

efikasnog rada

d i z a j n e r a u n j e g o v o m d j e l o v a n j u koje
ma odreenim objektivnim uvjetima
objektivnima.

Upravo

proizvodnjom,

obliku

dizaj n a . T o

ili koje

treba u i n i t i

za v i s i k o l i k o

i zasniva metodologija

st r u n e

prihvaa

i ljudske

i n j e n i c u da

od n j ega t o l i k o

p r i e m u ga v o d i eti k a k o l e k t i v n o g ,

ili t i m s k i rad p r o i z l a z i

ne r adi sam,

sa s v i m u e s n i c i m a u p r o c e s u

z n a i da on u n a p r i j e d

njegov rezultat

odnosi p r e

javlja n j e g o v a s u r a d n j a s

m o r a j u m u bi t i s v o j s t v e n e

sposobnosti sporazumijevanja

i uspjeha

se u v i j e k

zato to d i z a j n e r nikad

bez o b z i r a u k a k v o m se

se

i z g r adnje iz a j -

je b a z a n j e g o v a p r i s t u p a

i od drugih,

e k i p n o g r a d a n a kojoj

i n d u s t r i j s k o g di z a j n a .

Ukip n i

iz n u n o s t i da se s v l a d a j u zadaci

ko j i s u o p s e g o m i n d i v i d u a l n o nesavl a d i v i ,

a s u t i n a je u

33

tome da e k i p n i rad moe

i mora dati v ii re z u l t a t nego

to je s ami zbir p o j e d i n a n i h

No,

krajna

efikasnost

d o p r i n o s a u e s n i k a ekipe.

ekipe k a o s a m o r e g u l i r a j u e g sistema,

iji se s a s t a v m i j e n j a a n a l o g n o z a h t j e v i m a p o j e d i n i h faza
p r o c e s a dizaj n a ,

m oe b i t i p o s t i g n u t a tek onda kad su u

opem odnosu proizvoaa prema problemima dizajna

izgrae

ni i s p r a v n i stavovi,

odluiva

nja i kad
je,

je s t v o r e n a

meut i m ,

kad su u t v r e n e k o m p e t e n c i j e
opa p o v o l j n a kli m a

pitanje koje

za tak a v rad. To

z a l a z i u iru p r o b l e m a t i k u u p r a v

ljan j a

i r u k o v o e n j a d i z ajnom,

drugoj

temi.

o kojoj

emo g o v o r i t i u

FROBLEMATIZACIJA METODOLOGIJE

34

3.1

Sto

.ie m e t o d a u i za inu?

R e k l i s mo da rad n a d i z a j n u treba sh v a t i t i p r o c e s u a l n o .
jer je to d i j a l e k t i k i p r o c e s p o s e b n o g k r e a t i v n o g p o n a a
n j a ko j i k a r a k t e r i z i r a j u
sa,

to

jest

opi a t r i b u t i s t v a r a l a k o g p r o c e

odnos p r e m a nekoj

proble m s k o j

r j e a v a n j e k o j e vo d i do s t v a r a l a k e
proces dizajna

determiniran

lemskom situacijom,
koji

situaciji,

i novacije.

je s jedne str a n e s a m o m p r o b

a s druge

strane p o s t a v l j e n i m cilj e m

o r i j e n t i r a k r e a t i v n i proces.

L o g i k i m o d e l k o j i m se p o k u a v a u t v r d i t i p o s e b n a
tost

odvijanja takvog procesa

analogizira
z irala,

to

rijeima,
ciju,

da

zakoni

ini o d r e e n u m e t o d u ko j a

s a m p r o c e s k a k o bi ga s jedne s t rane n o r m a l i
jest r a c i o n a l i z i r a l a ,

a s dru g e stra n e

r a l a s a m o m l o g i n o u n o r m a l i z i r a n o g po s t u p k a .
funkcija

stimuli

Drugim

je m e t o d e

da r e g u l i r a s l o b o d n u

imagina

je k a n a l i z i r a p r e m a

odreenom rezultatu.

Ona r j e

ava k o n f l i k t
nja,

njeno

Pre m a tome

izmeu logike analize

prema tome

i kreativnog milje

djel u j e u p o l j u m o g u n o s t i ko j e p o s t o j e

izmeu sluajnog uspjeha

i racionalne

determinacije rezul

t ata .
U n a u c i se s m a t r a da
d o p u t a da se

predvidi rezultat.
nje

Meut i m ,

i p r o v j e r a na u n e

vaiti tek

je m e t o d a

to z n a n s t v e n i j a

isk l j u i s l u a j n o s t i da se
cilj

istine,

onoliko koliko

je

to vie

to s i g u rnije

je n a une m e t o d e

otkriva

to u s l u a j u d i z a j n a moe
i s a m i n d u s t r i j s k i dizajn

n a u n a d j e l a t n o s t . V i d j e l i s mo da di z a j n tei da to bude
i d a to

jo nije,

o d n o s n o da

je to te k u onoj m j e r i u k o

35

joj t e o r i j s k a

i m p o s tacija

ope p r o b l e m a t i k e

d i z a j n a u od

r e e n i m r a z v o j n i m s t u d i j a m a d o s p i j e v a do zn a n s t v e n i h k r i t e
rija i u onoj

mjeri u kojoj

ko r i s t i n a u n e

re z u l t a t e

je pr a k s a d i z a j n a u st a n j u da

i da

u v i j e k l e g i t i m n o p i t a n j e koja
u dizajnu primjenljiva

i to

ih s ama ra z v i j a .
je i kakva

Zato je jo

je na u n a metoda

je uop e meto d a u dizajnu. Pri

tome se ne r a d i samo o p i t a n j u p r i n c i p a n ego u p r v o m re d u

o p i t a n j u e f ekta. U p r i n c i p u ,
ljenje

o potrebi znanstvene

na, a l i

je p o s v e

nih d i s c i p l i n a
dizajn

naime,

ve

je p r i h v a e n o m i

zasnovanosti djelatnosti dizaj

otvoreno pitanje

koje su m e t o d e

znanstve

to 3e u d i z a j n u s t j e u p r i k l a d n e

i postoje

za sam

li z n a n s t v e n e me t o d e d i z a j n a k oje m o g u

da t i p o v o l j a n r e z u l t a t .
Kljuna

je ta k a u r a z r j e e n j u tih d i l e m a p o l a z i t e

u dizajnu vaniji ciljevi nego metode

t oda d i z a j n a m o r a biti u f u n k c i j i r a c i o n a l n o s t i
a u konanici u funkciji racionalnosti

Upravo

taj

ritenja

op i p o loaj

iskustava

metodologije
seologiii.

to

da su

i da r a c i o n a l n o s t m e

dizajna upuuje

drutveno-proizvodne

ciljeva,

drutvenih

ciljeva.

na n e o p h o d n o s t k o
prakse

i na p o r i

d i z a j n a mora.iu jo u v i j e k b iti u s m j e r e n i p r a k jest s i s t e m a t i z a c i j i te h n i k a

uspostavljanju gramatike postupaka

lizi planiranog

koja

i svrhovitog ponaanja.

se

u s p j e n o g rada,
t e m e l j i na a n a

Stoga metodologija

d i z a j n a u s m j e r a v a s v o j u p a n j u na n ain k a k o p r a k s a dizajna
d o v o d i do p o z i t i v n i h r e z u l t a t a .
P r v o to se m o e u t v r d i t i
cima

jest da se r a d i

i o p o j m u slo e n e r a d n j e

o sloenim postup

koja p r e d s t a v l j a

ili akord

36

ra d n j i k oje se p a r a l e l n o

odvijaju

odv i j a j u

su p r i p r e m n e

radn j e k oje p r e t h o d e glavnoj

vrijeme

je ili u z r o k u j u

nih r a d n j i

ine

okvire zad a t k a .
kontrolirano
akt,

jedna

ili slijed

se v r e m e n s k i

jer pl a n

ra d n j i koje

za drugom. U tom s l i j e d u vane

radnji

ispi t i v a n j a

koja u t v r u j u o r ijentacione

Njih tre b a v r i t i sistem a t s k i ,

i plans k i .
r ada

I samo p l a n i r a n j e

ili p r o g r a m s a d r i

radn j i . A k o p r o g r a m s a d r i

opis

izbora

to znai

je p r i p r e m n i

opis n a m j e r a v a n i h
odre e n i h radnji,

onda m e t o d a ni j e ni t a d r u g o n e g o taj p l a n i r a n i
bno s v o j s t v o

jednog skupa r a d n j i .

metodski strukturiranih
strukturirane

d iti o d r e e n e

izbor,

S u t i n s k a razl i k a

radnji

to d i z a j n e r

o d r e e n i na i n .

postupke

s i s t e m a t s k o g pon a a n j a ,
postupanje

skupova

jest u tome

s t u p a t a n o na taj

i u isto

ili o l a k avaju. P o d v r s t u p r i p r e m

i r a d n j i koje nisu
zna da tre b a da p o

Svijest

da m o r a s l i j e

ini s u t i n u n j e g o v a m e t o d i k o g
a sa m a metoda,

pose

izmeu

to

jest s i s t e m a t s k o

i z r a a v a se u s v j e s n o m i z b o r u i r e d o s l i j e d u p a r

ci j a l n i h r a d n j i .
Meut i m ,

k o n s t a t a c i j a A b r a h a m a M o l e s a koja

n i t o na sve metode,

se

odnosi

ope

da one ne s m i j u bi t i p r e v i e s t r u k t u r i

ra n e k a k o se ne bi p r e t v o r i l e

u r e cept

i izg u b i l e

svoju

p r i m j e n l j i v o s t u i s t o m o m j e r u u k o j e m bi d o b i l e na p r e c i z
nosti,

posebno vrijedi

Treba,

naime,

vanja,

a upravo

za m e t o d e u d izajnu.

s h v a t i t i da

je p r o c e s d i z a j n a p r o c e s

je taj k l j u n i as p e k t

i u p r a k s i d i z a j n a ne p o s t o j e
va nja. J a s n o

odluka b i t n e

odlui

o s v jetljen

formalizirana pravila

je da s u za d o n o e n j e

ali samo relevantne

najmanje

odlui

informacije,

informacije mogu posluiti procesu od

37

l u i vanja

i p o z i t i v n o m o d v i j a n j u rada,

relevancije

najt e e

parcijalnih problema
na j e e

su m e u s o b n o u k o n f l i k t u .

je izvan s a m o g p r o c e s a
ili n a j m a n j e

Na pi t a n j e

to

noj

i f o r s i r a j u a l t e r n a t i v e na

je r a c i o n a l n a

O s i m toga,

odluka u p r o c e s u

ona daje

tek

i s nepoznatim,

ti n j e n e p r i m j e n e

jo

o promijenjenim datosti
i drutvenoj

d i z a j n a . Veoma

Dovoljno

su razliiti uvj e
problemskih

je s p o m e n u t i v e

stupnja strukturalne

industrijski proizvedenih

infra g r ija,

sredini.
je mo g u a

o p i m p o j m o m i n d u s t r i j s k o g d i zajna

kriju bezbrojni realiteti.

samu razliitost

sferi

s o b z i r o m na r a z l i i t o s t

jer se pod

traktor,

o b j ekata.

helikopter

a l i c a za

i e l e k t r o n s k i pr o -

bi m o g l i b i t i p o s t a v l j e n i

i r j e a v a n i na

svaki proces

biti metodoloki

d i z a j n a mo r a

i funkcionalne komp

g r a m a t o r ne p r e d s t a v l j a j u p r o b l e m e d i z a j n a

iz s l i j e d e i h

o d nosno

okvir u n u t a r k o j e g se dizajn

o d & a c i t i s v a k u p o m i s a o da

univerzalna metodologija

le k s n o s t i

o dluivanja

pa ni e m p i r i k o - s t a t i s t i -

a k o h oe v o d i t i r a u n a

U tom smislu moramo

kafu,

jednost

u p r o c e s u d i z a j n a ko j i vo d i k r e a t i v

ma u t e h n i k o - i n d u s t r i j s k o j

situa c i j a ,

znai

P r e m a tome m e t o d o l o g i j a d i z a j n a n e m a d e s k r i p

tiv a n sadraj:
m o r a snai,

odluke

od l u k a esto s t o

r a c i o n a l a n nain.

i n o v a c i j i tre b a r a u n a t i

nepostojeim.

Donositi

al i d o n o s i o c i

ne m oe se g e n e r a l n o od g o v o r i t i ,
k i m p u tem.

o p t i m a l n a r j eenja

jednog k o m p l e k s n o g p r o b l e m a dizajna

bi r a t i m e u a l t e r n a t i v a m a ,

ran

a u p r a v o k r iterije

je formul i r a t i . J e r

iste n a r a v i da

isti nain.

Ipak,

zas n o v a n ve

r a z l o g a ko j e n a v o d i C h r i s t o p h e r Alexander:

38

1. p r o b l e m i d i z a j n a s u vie s u k o m p l e k s n i da bi se mogli
i n t u i t i v n o tretirati,
2. broj

informacija potrebnih

kovito raste
kamoli

za r j e a v a n j e

pro b l e m a s ko-

da bi ih d i z a j n e r s a m m o g a o sakupiti,

ocijeniti

3. broj p r o b l e m a

d i z a j n a t a k o e r r a p i d n o raste,

4. vrs t e p r o b l e m a d i z a j n a m i j e n j a j u se danas
n e g o nekad,

ili k o r istiti,

pa

je e m p i r i j s k i s t e e n o

zn a t n o bre

i s k u s t v o posve

nedostatno.
Ta e t i r i a r g u m e n t a z a s n o v a n a
snosti.

s u u s t v a r i na p o j m u k o m p l e k

Odreeni problem dizajna

varijabli

a one se ne m o g u r j e a v a t i

i u negativnom smislu.

sumu separatnih
parcijalnih
kada se
vea

druge,

Optimalni

rjeenja.

ekonominost

Varijable

o blik ne p r e d s t a v l j a

proizvodnje

k a t a ne z n a i u v i j e k s m a n j e n j e
te n e s p o j i v o s t i u p r a v o

i jest

razliitih

ne

postignuta

znai a u t o m a t s k i

broja d i j e l o v a . U s a g l a s i t i
ona t eka m a t e r i j a ije m o i dizajn e r a .

je o s n o v n i m e t o d o l o k i p o s t u p a k r a l a n i

ti k o m p l e k s n i p r o b l e m i h i j e r a r h i z i r a t i g a . to
tati pojedine probleme u problemske
raznim kategorijama
proizvodnja

itd)

i bol j u

ili k o r i t e n j e p o l u f a b r i -

spada u osnovni zadatak dizajna

je da

parametara ni

pa na pri m j e r ,

upotrebnu vrijednost proizvoda,

Razumljivo

jedne v a r i j a b

kako u pozitivnom

o p t i m u m a n e g o s plet p r i s i l n o k o m p r o m i s n i h

i d e a l n o ne p o k l a p a j u ,

duliranje

s n j i h o v i m brojem,

zaseb n o . R j e e n j e

le n e m i n o v n o u t j e e n a r j e e n j e
tako

s a s t o j i se u v i j e k od niza

i n j e g o v a k o m p l e k s n o s t ras t e

s k upove

jest s v r s

ko j i p r i p a d a j u

(na p r i m j e r p o s l u i v a n j e ,

odravanje,

i p ri t ome p r i d a t i p o j e d i n i m g r u p a m a v a

39
ri j a b l i

o nu t e i n u k o j a im p r i p a d a s o b z i r o m na n j ihovo

relativno

z naenje. P r o c e s r a l a n j i v a n j a

moe se,
grafa,

p r e m a A l e xanderu,

tanije

r ijabli)

"stabla" k oje 9e sas t o j i

i sprega

jednog problema

v i z u e l n o p r i k a z a t i u obliku

( r e c i pronih

iz e l e m e n a t a

Na v r h u t a k v o g s t a b l a s t o j i n e d i f e r e n c i r a n
rj e i v k o m p l e k s n i problem,
pre m a d o l j e n a l a z e

(va

odnosa m e u v a r i j a b l a m a ) .
i k a o t akav n e

a u r a v a n j i m a ko j a se ire

se p o j e d i n a n i p r o b l e m i na r a z n i m n i v o i

ma.
Takvo analitiko ralanjenje
vanju problema,
va nje.

al i ono

Oblik koji

tek razabrati,

z nai k r u p a n k o r a k u s v l a d a

jo u v i j e k ne r j e a v a s amo o b l i k o

je v i r t u e l n o s a d r a n u

a sam proces

"stablu" t reba

njegova konkretiziranja - kon

v e r z i j e a n a l i t i k o g d i j a g r a m a u f o r m u - to
k r e a t i v n i p r o c e s d izajna,
Budui napori metodologije
morat

jo u v i j e k

je sut i n s k i

izmie m e t o d o l o g i j i .

da se u b a c i u p r o c e s diz a j n a

e z a p o e t i na toj taki.

4o
3.2

Diza.in i znans t v e n e teh n i k e

Ukupnost

zahtjeva

oblik A l e x a n d e r
predstavlja
kont e k s t .

i podataka

iz kojih tre b a da izraste

naz i v a kont e k s t o m ,

a s a m oblik treba da

su m u s v o j s t a v a k oje u ci j e l o s t i z a d o v o l j a v a j u

Budui

svom kontekstu,
k ao p o t h v a t

je n e m o g u e
pr o c e s

"opisati"

o blik k o j i odgovara

o b l i k o v a n j a m oe se

za n e u t r a l i z a c i j u

fak t o r a k o j i u z r o k u j u n e p o e l j n o n e s l a g a n j e
teksta.

Dizajn,

dakle,

izra s t a

koje treba

eliminirati,

onih

o b lika i k o n

iz trenja s nega t i v n i m ,

lista p o t r e b a ka o k o l i i n a p o t e n c i j a l n i h

ri k o n c i p i r a n i

interpretirati

ili i s k o r i j e n j i v a n j e

podloga

pa

f a k t o r a s m etnji

je za p r o v j e r u u kojoj m j e

oblik o d g o v a r a k a t a l o g u z a h t j e v a - k o n t ekstu.

Tamo gdje postoje standardi s kvantificiranim poredbenim

vrijednostima
tekoa u
meutim,

(na p r i m j e r p r o p i s i

Stoga

je m a t e m a t i k a

mo g u a s a m o s v a r i j a b l a m a k o j e
di z a j n u v e l i k o j

mjeri

k oja

je

se d a d u k v a n t i f i c i r a t i ,

optimalizacija,

za

je d o a o

Christopher Alexander

je s v o j u m e t o d o l o g i j u d i z a j n a b a z i r a o na

mats k o j

jednoj m a t e

d i s c i p l i n i - t e o r i j i s k upova.

Drugi poznati
izgradio

Dizajn,

irelevantna.

je k o n s t a t a c i j a do k oje

koji

nema p o

i normi.

rjeava probleme u kojima varijable nemaju pored

benih s k ala.

To

o toleranciji),

ispitivanju podudarnosti projekta

t e o r e t i a r m e t o d o l o g i j e d i z a j n a Bruce Archer

je s v o j u s i s t e m a t s k u m e t o d u p o l a z e i

organizacije
kompjutere.

i planiranja
Ali

i t a m e t o d o l o g i j a koja

Sistematika,

naime,

za

je p e r f e k c i o n i r a n a

u s m i s l u d o s l j e d n j e r a c i o n a l i z a c i j e post u p k a ,
s r o b l i k o v a n j a .

od tehnika

i od p o s t u p a k a p r o g r a m i r a n j a

ne d o diruje

k o j u p r e d l a e Archer,

41

a s a s t o j i se u s t vari od k o n t r o l n i h

lista koje

p r i m j e n j u j u p ri r e a l i z a c i j i k r u p n i h

tehniko-naunih prog-

grama

(mreio

planiranje)

ciju i p r o v j e r u podataka,
sin t e z e k o j i
iako se ne

se openito

osig u r a v a m i n u c i o z n u a k u m u l a

ali ne p r i d o n o s i k r e a t i v n o m a ktu

je u d i z a j n u bitan. P l a n i r a n j e

i s k l j u u j u ne m o g u se

i oblikovanje

id e n t i f i c i r a t i . P l a n i r a n j e

k ao i n t e n c i j a k o n t r o l e n i j e n a d o m j e s t a k za oblikovanje,
je dnako k ao to o b l i k o v a n j e k ao
ne

iskljuuje

i n t e ncija

za o r g a n i z i r a n j e m

planiranje.

Princip kontinuirane racionalizacije koji

dizajna,

pribliio

je u osnovi

je m e t o d o l o g i j i d i z a j n a

jo

jednu znan-

s t v e n o - t e h n i k u m e t o d u p o z n a t u pod n a z i v o m an a l i z a v r i j e d
nosti

(value a n a l y s i s

ili v a l u e

e n g i n e e r i n g ) . O n a se k o r i

sti za p o b o l j a n j e v r i j e d n o s t i p r o i z v o d a
m e n t i p r o i z v o d a dovode u v e z u s nji m a
mentima trokova proizvodnje,
proizvoda

Prema

ispunile

ta k o to se e l e

odgovarajuim ele

ka k o bi se t r a e n e

funkcije

s najmanjim utrokom sredstava.

tome m e t o d a a n a l i z e v r i j e d n o s t i u o s n o v n i m k o n c e p c i

jama o d g o v a r a

intencijama dizajna

ru p r o i z v o d a ,

jer k r i t i k i

i zadire u s a m u s t r u k t u

isp i t u j e

s v a k i n j e g o v dio s

obzirom na funkciju koju vri

i 3 o b z i r o m na to kol i k o ta

f u n k c i j a ko t a .

o d r e e n a p r o p o r c i j o m ko r i s t i

Vrijednost

je

p r e m a c i j e n i kot a n j a .
B u d u i se a n a l i z a v r i j e d n o s t i
i nabave,

i proda j e ,

karaktera

i veoma

n e r o v cilj,

ona

tie

i konstrukcije,

je u s t v a r i

i izrade,

interdisciplinarnog

je s r o d n a p o s t p u k u d i z a j n e r a . A l i iz a j -

me u t i m ,

nije samo

jeftinoa.

42
Nagle p r o m j e n e u t e h n i K i m o snovama
esto i z a z i v a j u n e s n a l a e n j a
ne izaziva

i pojava kompjutera.

p i t a n j e m u koj o j

I d i z a j n e r i su ve s u oeni s

s ti v j e r o j a t n o nee
kao

z ajna n e t a k n u t i m .

instru

se dosad p r e t e n o u p o t r e b l j a v a o u

n e d i z a j n e r s k i m podru j i m a ,

naime,

zvanja

okove. Takve p r o m j e

se m j e r i k o m p j u t e r moe k o r i s t i t i kao

ment di z a j n a . K o m p j u t e r

juter,

tradic i o n a l n i h

pa i prave

ali njegovo koritenje u buduno

o s tati s a m o na r u t i n s k i m poslo v i m a . K o m p

ins t r u m e n t
Ma k o l i k o

i s k u s t v a u t o m pogledu,

d i z a j n a ne

o s t a v l j a sadraj

su jo n e p o t p u n a

ve d anas

potencijalne promjene u praksi

di

i nedostatna

se d a d u p r e d v i d j e t i neke

i n d u s t r i j s k o g d izajna.

Spome

nut emo s a m o dvije.

Ef i k a s n o s t

prikupljanja

i n f o r m a c i j a bez k o j i h

dizaj n e r ne

moe r a d i t i s t o j i p r e m a k o m p j u t e r s k o m p r i k u p l j a n j u i n f o r m a c i
ja u t a k v o m o d n o s u kao d o met
mjes e c . V r i j e m e
ili p o d a c i
nedopustivo

je p r e d u g o .
moe u

ogrom n o j

ak i onaj

ije

formi r a n j e

omo

i koritenja

i n formacija,

s da l e k o

i kompletnosti.

ili crt e a

je esto pris i l j e n

iz r a d i t r o d i m e n z i o n a l n i model.

d i z a j n e r k o j i r a s p o l a e d o b r o r a z v i j e n o m mo i p r o

stornog predoivanja
na primj e r ,

za

informacije

m j e r i s k r a t i t i faze p r i k u p

o b l i k o v n o g r a d a na d e t a l j i m a d i z a j n e r

da u m j e s t o s k i c e

sih

tehnike

" B anka p o d a t a k a "

s i s t e m a t i z a c i j e pa

veom pouzdanosti

Kod

p r e m a d o m e t u ra k e t e

o s t a n j u n a t r i t u b ez m e h a n i z i r a n i h postupaka,

guuje kompjuter,
ljanja,

st r i j e l e

p o t r e b n o da se p r i k u p e

imat e p o t e k o a

kod vi z u a l i z i r a n j a ,

k u t a k oji ine t ri b r i d a r a z l i i t i h r a d i j u s a k o

jedan p r e m a d rugome. P r i j e l a z i

na, v a r i j a n t e

oblika,

sma n j e n j a ,

oblika,

pove a n j a ,

modulacija povri
razliiti aspekti

43

i koordinacija

dime n z i j a m o g u se u tren

po m o u p o s e b n i h k o m p j u t e r a

oka v i z u a l i z i r a t i

konstruiranih

za

tu svrhu.

I estet

ske odluke m o g u se u t om s l u a j u zasn i v a t i na s p e k t r u v a r i j a

cija koje

se

tradicionalnim postupcima

isto t e h n i k i h
zivanja,

kao

struktivna

ne m o g u

o s t variti

iz

i e k o n o m s k i h r azloga. M a n u e l n a t e hnika p r i k a

to

je t e h n i k o crtanje,

g u b i na z n a e n j u a k o n

e g e o m e t r i j a n a p r o t i v do b i t i s n a a n postrek,

jer

su m o g u e v e l i k e u t e d e v r e m e n a .

Kompjuter

r an j e t i j e l a

i t r a n s f o r m a c i j a povrina.

Koritenje
mentima

koja se p r e s i j e c a j u

k o m p j u t e r a veo m a

je v a n o

(st u d i j e p o k r e t a u p r o s t o r u )

olakava konstrui

i u ergonomskim eksperi
jer

om o g u a v a

dina m i n e

simulacije.
Kompjuterska

tehnika,

k o j a se u t o m s m i s l u ve n a v e l i k o k o r i 3 t i

u nekim krupnim biroima avionske

imat e s i g u r n o k o n z e k v e n c i j a
nih p l a n o v a d i z a j n e r s k i h

njegov

svega

industrije,

kola.

S h v a t i m o li d i z a j n e r a k a o
mo n a k o n

i automobilske

i u radikalnim promjenama nastav

o v j e k a

to smo dos a d

koji r j e a v a p r obleme,

konstatirali

z a k ljuiti,

z a d a t a k sve v ie u s p o z n a v a n j u p r o b l e m a , p r e m a tome

problema vlastite m e t o d e p d n o s n o metodologije

o ri j e n t a c i j i ,

n e g o li j e d n o s t r a n o m u s m j e r e n j u .

kritiki stav

za u z e o p r e m a

openito,

oita

t ava p r o c e s

dizajna

nost

trebaju najvie

metode

odre e n o j

je v r i j e d n o s t

metodi

me t o d e u tome

i ne d o p u t a

d i zajna. M e t o d o

logi j a u s v o m n a j b o l j e m o b l i k u m oe vie p o s l u i t i

liiti.

mora

da je

s v e stranoj

Ma k a k a v se

ili m e t o d o l o g i j i
to u n a p r i j e d

ocr

o b l i k o v a n j e na p a m e t . R a c i o n a l

oni k oji s m a t r a j u da

je 3e m o g u

44

Iako m e t o d o l o g i j a diza j n a u s v o m d a n a n j e m s t a d i j u slii p s i

h o l o g i j i u 19.

stoljeu,

k ada

"pravo" n a u k e m e t o d o l o g i j a
naje da se mo r a
disciplinama,
proirenim

je teila da p o s t i g n e status

d i zajna

svejedno

oslobaati parazitskog

je dola do s p o z

odnosa

a li da se u isti mah ne s mije

prema

dr u g i m

za t v a r a t i pred

t e h n i k i m m o g u n o s t i m a . U n a t o sa d a n j o j

neodr e e

n o s t i k o j u i n i r a z n o l i k o s t p r a k t i n i h m e t o d a dizajna,
d o l o g i j a d i z a j n a poi v a na
ipak p o s t o j e

invarijante

k ost u r d i z a j n a .

meto

i n j e n i c i da u p r o c e s u dizajna

iz k o j i h

se u v i j e k m o e

izgraditi

P R E G L E D METODA DIZAJNA

45

4.1

Strategije

Stan o v i t e k o n s t a n t e koje p o s t o j e u s v a k o m p o s t u p k u dizajna

C h r i s t o p h e r J o n e s u zeo
m i sli r a z n o l i k e

liku izme u s t r a t e g i j e
Pod

je za p o l a z i t e svoga p o k u a j a da os

metode,

"strategijom"

n a l a z e i da
i takt i k e

on m i s l i na

od l u i o s p r o v e s t i ,

a pod

je p o t r e b n o u t v r d i t i r a z

o b l ikovanja.

slijed

" t a ktikom"

faza koje

je dizajner

na tehn i k e

ili orua k o

jima se d i z a j n e r k o r i s t i u r a z n i m fazama dizaj n a .

Jedna

od m a l o b r o j n i h

re t i a

i dizajna

zajednikih

ta a k a u kojoj

s l a u jest da p o s t o j e

tri

se m n o g i t eo-

faze u s v a k o m p o

s t u p k u di z a j n a .
T o su:

1 . a n a l i z a - p o d j e l a p r o b l e m a na sk u p o v e z a h t j e v a ili uvjeta,
2 . s i n t e z a - s a i m a n j e ideja t a k o da t vore c j e l o v i t o rjeenje,
3 . verifikacija - procjenjivanje
rjeenje

Kad

ili m j e r e n j e

stup n j a do k o j e g

odgovara zahtjevima.

su rezultati verifikacije negativni predloena

m o r a j u se m o d i f i c i r a t i

ili o d b a c i t i . P o n e k a d

o t k r i v a j u g r e k e p o i n j e n e t o k o m ana l i z e .
akcija analiza-sinteza-verifikacija
prije nego

to d i z a j n e r

s a z n a sve

rje e n j a

se v r e d n o v a n j e m

P r e m a tome slijed

t r e b a p o n o v i t i v ie p uta

to tre b a da

zna da bi s t v a

ri d o v e o u r e d .
To c i k l u s n o p o n a v l j a n j e u r j e a v a n j u i t a v o g p r o b l e m a
njegovih

d i j e l o v a d o v o d i na k r a j u do s m a n j e n j a

p r i h v a t l j i v u m j e r u i t ek
odluke.

tada

ili nekih

n e s i g u r n o s t i na

je s i t u a c i j a z rela

za n e o pozive

46

T a k a v opis k o j i pokaz u j e

da

je d i z a j n e r o v p o s t u p a k fluidan

proc e s ko j i se m oe v i z u e l n o p r e d o i t i kao mre a

ciklusa

p o d c i k l u s a v e z a n i h na r a z l i i t e naine prema r e d o s l i j e d u faza

koje d i z a j n e r

odabere,

dosta

se r a z l i k u j e

slij e d o v a u n a p r i j e d p l a n i r a n i h

faza to

od p r i l i n o krutih

ih p r e p o r u u j u neki

t e o r e t i a r i diz a j n a .
P ostoje,

na p rimjer,

ko j i se s a s t o j e
kakvih krugova
pojedinih

unaprijed

od s t a n o v i t o g

niti ponavljanja

koraka

un u t a r

f aza

nearni slijedovi u kojima

s pre g e n a l a z e
pjutere

planirani linearni slijedovi

f i k s n o g broja

se

jedna

jedna u drugoj

( p rimjer 2 i 3). P r o g r a m i za k o m
Zatim postoje razgranati slijedo

se n e k o l i k o u n a p r i j e d
i povremeno

(primjer 4). To
(critical path

planirdanih

i posve

aktivnosti

spa j a ra d i v e r i f i k a c i j e

je k a r a k t e r i s t i a n
network)

oblik m r e e k r i t i n o g puta

stavova.

i rjeenja prema

n a m j e r n o m i z b j e g a v a n j u pla n a

Neki

i n z i s t i r a j u na

principu sluajnosti

akcije

m n o g i su d i z a j n e r i n a v i k l i da u

(primjer

istra
i na

5 ). Po tr a d i c i j i

jednom trenutku

istrauju sa

mo m a l i di o p r o b l e m a d r e i se p r e t e n o r a n i j i h r j e e n j a
je v r i j e d n o s t

faze,

je p r e t h o d i l a

ija

6 ). P o s t o j i i t a k v o m i l j e

(p r i m j e r

je n a j b o l j e p r e p u s t i t i d i z a j n e r u da

ke p o j e d i n e

elimo

provjerena

odvi

ili reviz i j e

za p o s t u p a k dizaj n a .

suprotnih

ivanju problema

nje da

li

ili dvije p e t l j e povra t n e

o b i n o s u toga tipa.

ja p a r a l e l n o

ima

samo izmeu

(primjer l ) . T a k o e r pos t o j e

vi kod k o j i h

No,

faza gdje nema n i

izmeu faza ve

od r e d i sadraj

nakon u p o z n a v a n j a s r e z u l t a t o m faze koja

sva
joj

(primjer 7 ).

li o c i j e n i t i r e l e v a n t n o s t

tih r a z n o l i k i h p o s t u p a k a d i

z a j n a za n e k u k o n k r e t n u s i t u a c i j u ,

moramo

imati na u m u dvije

47

stvari:
1. K o l i i n a

i s t r a i v a n j a to

ih d i zajner treba p r o v e s t i p r o

porcionalna

je njegovoj

n e s i g u r n o s t i na poet k u . U nov i m

situacijama

on mora p r o i r i t i s v oja istraivanja,

a u poz

n a t i m s i t u a c i j a m a moe b rzo u i n i t i sk o k do d o b r o g r j e e
nja.

Dob r a

vrs t e

strategija

i u prav o j

na onu m j e r u u kojoj
t e gija

(tada

nagaanju

je ona koja

daje

in f o r m a c i j e pravo

k o l i i n i da bi se n e i z v j e s n o s t
se m o g u d o n o s i t i

je u s t v a r i

i nema)

ili p a k dobiva vi e

odluke.

smanjila

Loa

je s t r a

kad se d i z a j n e r pr e p u t a

informacija nego

to ih moe

koristiti.
2. U s v i m s i t u a c i j a m a d izajna,

o sim u n a j j e d n o s t a v n i j i m ,

r o j a t n o p o s t o j i n e k o l i k o p u t o v a kroz m r e u
ko j i v o d e do z a d o v o l j a v a j u i h r j e e n j a
rjeenja.

Vano

za n j e g o v e
V i dimo,

dakle,

v i m s l i jedom,

ili ak do istog

je p r o n a i t a k v u s t r a t e g i j u k o j o m e d i z a j

ner b r z o s t i i do c ilja
ce r a z b a c a n i h

vje

i s traivanja

i p o m o u k oje

izbjei stranputi

i n f o r m a c i j a k oje m o g u bi t i p o s v e

irelevantne

c i ljeve.
da se d i z a j n e r ne
nego

treba

odabrati

u skladu s konkretnim problemom,

i vlastitim iskustvom.
koriste raspoloivi

bi t r e b a o k o r i s t i t i bilo k a k
ili p r o n a i slijed
sreds t v i m a ,

koji

je

krajnjim rokom

T r e b a p r o n a i slij e d k o j i m se najbo l j e

iz v o r i

za k a k o e se p o s t a v l j a t i

i n f o r macija,
i formulirati

a to

je u j e d n o o b a v e

i pitanja

i odgovori

na p i t a n j a .
K a o m j e r i l o za u s p o s t a v l j a n j e r a v n o t e e
informacije k o jom raspolae

izm e u n e p o u z d a n o s t i

i cijene k o t a n j a

kaciju moe mu posluiti kazna

k oja ga

za n j e n u v e r i f i

eka a k o

je po i n i o

A8

g r e k u u di z a j n u .

On moe*

na primjer,

u t v r d i t i da su t r o k o

v i t e s t i r a n j a a l t e r n a t i v n i h r j e e n j a manji n ego kazna koju

bi p l a t i o da n a s t a v i rad na

je d n o m r j e e n j u k oje bi k a snije

morao napustiti.
No,

vano

je

i to da o d a b r a n i slijed

rovim sklonostima

i sposobnostima.

bude u s k l a d u u iz a j n e -

P o s t u p a k dizajna

ne bi t r e

bao n i i m o g r a n i i t i n j e g o v u s l o b o d u da m i j e n j a p l a n o v e u
skladu s novim

informacijama

i s p o z n a j a m a do koj i h d o lazi u

t o k u rada.
Stoga

je k o r i s n o da d i z a j n e r

o d rava dvi j e st r u j o

lelno

i dva s k u p a

jedan l o g i k o g sadraja,

b iljeaka,

m a t o v i t o g , te da se p r e b a c u j e

mis l i p a r a
d rugi

s jedne na d r u g u i m za to

osjeti potrebu.
Povremeno,
najbolje

te

se struje m o g u s t o p i t i ta k o da se k o m b i n i r a j u

biljeke

iz s v a k o g

skupa,

a ostale

zanemaruju

(pr i m

jer 8 ) .
^ada je ve
primjena

j a s n o da s i s t e m a t s k o

ove

ili

izbor s t r a g e g i j e
vjeruje

da

odgovaranje

one nove

oblikovanje nije

tehnike. To

ili s l i j e d a

za k o j i

ek s k l u z i v n a

je r a c i o n a l n i d i z a j n e r o v
on s m n o g o

opr a v d a n j a

je n a j b o l j a r a s p o l o i v a m e t o d a za p o s t a v l j a n j e
na p i t a n j a r e l e v a n t n a prob l e m u .

49

4.2

Taktika

Tehnike
tar

i s r e d s t v a koje di z a j n e r

jednog s l i j e d a

oblikovanja,

k o risti u r a z n i m fazama u n u
C h r i s t o p h e r J o nes naziva tak-

t ikama.
Pr e m a

tradicionalnoj

t e h n i c i rada

n a crte u r a z n i m mjerilima,
na l n i

ininjeri

trokova,

dizajneri

perspektive

izra u j u prora u n e ,

provode

aspekti problema

i z r a u j u skice,

i modele,

dijagrame

dok p r o f e s i o

toka,

i t d , 3 a s v r h o m da se

testiranja

k oji n i s u v i d l j i v i na n a c r t i m a

analize

otkriju oni

ili se n a c r t i

ma ne m o g u p r i k a z a t i .
Sistematske metode
kazati

i m a j u za

koje n a v o d i Jon e s

cilj

da se,

na d i z a j n e r o v o g r a z m i l j a n j a
ma p o s t u p k a

emo u k r a t k o p r i

i predoavanja,

oblikovanja ukljui

vog procesa dizajna.

i koje

za r a z l i k u od t r a d i c i o n a l n o g n a i
v e u r a n i m f a z a

to ve i broj

3 d r u g e strane,

sudionika

sistematske

t ra e da se u l o i vie v r e m e n a u r a n i m faz a m a postupka,

ju s ti m da e se
projektnih

ogr o m n o v r i j e m e

tehnika

Ve i n a s i s t e m a t s k i h
istraivanja

l._Kontrolne

ide

liste

koje

se sve vie

9 ).

za t i m da se p r o i r i podru j e
za p r o b l e m ili da bi se

informacije.
(Checklists)

od n a j j e d n o s t a v n i j i h

skih t e h n i k a

( primjer

da bi se n a l o r j e e n j e

pronale relevantne

Jed n a

metoda

rauna

utediti automatizacijom

i tehnika prezentacije

o s l a n j a j u na p o m o k o m p j u t e r a

ita

meto d e koje

i najee primjenjivanih sistemat

jesu k o n t r o l n e

lis t e

koje se s a s t o j e

od niza u n a p

rijed p r i p r e m l j e n i h p i t a n j a na koja se u ve z i s p o s t a v l j e n i m
problemom
i sp u t a n j e

trai

odgovor.

iz v i d a

Svrha

je k o n t r o l n e

jednog ili v i e

proizvod morao udovoljiti

(prim j e r

liste da onemogui

od bro j n i h u v j e t a kojima bi
lo).

5o

2. P r o t r e s a n j e
Unutar grupe
n i m putem,

misli

lju d i

(Br a i n s t o r m i n g 2

(4-6) u e s n i c i spontano,

i z r a a v a j u s voje m i s l i

postavljenim problemom.

T e k na k r a j u s a s t a n k a k oji se odvija

pod r u k o v o d s t v o m voditelja,
ne

ideje

i eventualni

o c j e n j u j u se

i rezimiraju pojedi

zaklj u c i . P r e d n o s t

liko u m o g u n o s t i d o b i v a n j a k v a l i t e t n i h
raiavanja

p i s m e n i m ili u s m e

ili a s o c i j a c i j e u v ezi s

je te meto d e ne t o

ideja

koli k o u brzini

prob l e m a .

3 . Sinekt i ka_ (_Synect i c s )

Metoda koju
irih

je u v e o W i l l i a m G o r d o n s a s t o j i se u a k t i v i r a n j u

i dubljih

misaonih

i iskustvenih struktura

i im a g i n a t i v -

nih p r o c e s a p e r c p e c i j e u r j e a v a n j u p r o b l e m a m i m o
determinizma,

logi k o g

k a k o bi se p r o b l e m r e s t r u k t u r i r a o na r a d i k a l n o

n o v nain.
P o l a z i se od p r o b l e m a

"kako

js zadan"

da bi se

odb a c u j u i sva

olaka r j e e n j a d o l o do d e f i n i c i j e

stvarnih

shvaen").

e v o k a t i v n a p i t a n j a koja

tre b a

Tada voditelj

postavlja

da i z a z o v u a n a l o g i j e p r o b l e m u

- personalne

(lina i d e n t i f i k a c i j a

tekoa

i to a n a l o g i j e

("problem

tri tipa:

i uivljavanje u problem

sku s i t u a c i j u ) ,
- direktne

(bio l o k e

- simbolike

ili d r u g e

solucije

sli n i h p roblema),

(klju n i ili n e o s v i j e t l j e n i d i j e l o v i p r o b l e m a

o z n a a v a j u se n e k o m r i j e j u

ili z n a k o m ) .

Rezultati takvog procesa miljenja mogu otkriti

analogije
n ije

ije se i m p l i k a c i j e

ispituju.

za

zanimljive

"shv a e n i p r o b l e m "

onda d e t a l j

51

c ii a _ i in v a c i j a _ ( R e c l a s s i f i c a t i o n and
T a m e toda s a s t o j i se u
lovi p o s t o j e i h

bome da

objekata

a onda se p r o i r u j e

se najpr i j e r e g r u p i r a j u d i j e

i ^ k l a s i f i c i r a j u nji h o v e funkcijo,

spektar

funkc i j a p rema n o v i m zahtjevima

k ako bi so u s t a n o v i l i n ovi p o t r e b n i di j e l o v i

5. M a t r i c e _ i _ m r e e

(Matrices and nets)

Specijalnim dijagramima

v eza
ne

ili nove cjeline

1 1 ).

(primjer

akcija)

innovation)

predouje

se

(matricom interakcija

i provjerava

iz m e u p o j e d i n i h p o d s k u p o v a

(predmeta

ili p r e d m e t n e

se u m a n j i m o g u n o s t
m o g u i h v e za.

6 . Metoda

problema

12)

"dio p o dio"

ili

or m u l t i p l e

i m r e o m inberili n e p o s t o j a n j e

ili dij e l o v a

okoline) . S l ui

i s p u t a n j a ne k e

(Primjer

by p a r t s

postojanje

bitne veze

izmeu brojnih

"mnogostruke koncepcije"

c o n c e p t method)

cjeli

i kao k o ntrola da

(Design-

_ _

P r o b l e m se u f a z i a n a l i z e p o d i j e l i na p o t p r o b l e m e u t om s m i
s l u da se
nih

odvojeno sistematiziraju

objekata,

ka da se

odnosno dijelova

Osnovna

je p r e t p o s t a v

i n t e r a k c i j e m e u d i j e l o v i m a p r o b l e m a m o g u zan e m a r i t i

s t im da e se

k o m p r o m i s n o r j e e n j e na i u kasni j o j

S p e c i f i c i r a j u se,
koje

i i s p i t u j u f u nkcije p o j e d i

objekata.

se p r i j e

dakle,

alternativne pojedinane

definitivnog

i z bora m o g u testirati,

fazi rada.

funkcije
da bi se

u t v r d i l e g r a n i c e u n u t a r koj i h p o s t o j i d i j a p a z o n p r i h v a t l j i v i h
rje e n j a .

Odabrana parcijalna

r a t i u c j elinu.

rjeenja nastoje

se

onda

integri

52
Ta

je metoda

opravdana u d i z a j n u objekata k oji n i s u vezani

d i r e k t n i m f u n k c i o n a l n i m int e r a k c i j a m a

7. Metoda r j e a v a n j a

cjeline

(Design-as-a-whole

ili metoda

interferencija

"izvana prema unutra"

or ou^-in method)

k o n c e pciji.

M eutim,

kori s t i za p r e d o a v a n j e g l o b a l n o
u g l a v n o m s amo

13).

s a s t o j i se u tome da 3 e trae

S up r o t n o p r e t h o d n o j
v anj a " g l o b a l n o j

(Primjer

o obli k u a ne

model

kon c e p c i j e

o funkciji,

f u nkcija ni t i p r e d o d b a

" p r ilagoa-

ili nacri; koji se

daje

informacije

pa se ne dobiva shema
o tome u kojoj m jeri

pojedini dijelovi sudjeluju u obavljanju razliitih

To

je t r a d i c i o n a l n a

funkcija.

i k o n z e r v a t i v n a metoda.

8 . M e t o d a p r e r a s p o d j e l e _ f u n k c i j a _ ( k e - a l l o c a t i o n of Functions)
K o m p l e k s n i m g r a f i k i m p r i k a z o m koji s a d r i

ili

ostalim pogodnim funkcionalnim dijagramima

( t o poloka stabla,

matrice

in t e r a k c i j a ) ,

p r e d o a v a se

je dijele na k o m p o n e n t e
mentima proizvoda.

i analizira

i u k a k v o j v e z i stoje

Na taj

turalna kompleksnost

se n a i n u s p i j e v a

proizvoda

je baziran na

k ako se f u n k c i
s pojedinim ele

reducirati struk

i posredno smanjiti

cijena k o

tanja .

9. M e t o d a p r e k l a p a n j a f u n k c i j a

(Overlapping functions

)_

Zasniva se t a k o e r na s h e m a t s k o m p r i k a z u k o m p l e k s n e m e u z a v i
s n o s t i f unkcija,

a kao o s n o v n i d i j a g r a m s l u i t o p o l o k o stablo

na k o j e m je v i d l j i v o g r a n a n j e
objekata.

i meusobni

odnos

f u nkcije

ili

53

Da zakljuimo:
noj

i sa m Jones u v i a da se u ovoj

fazi r a z v o j a

formalnih me t o d a

odgovori na p i t a n j e koja

je od p o s t o j e i h met o d a n a j e f i k a s n i

ja, ali one s v e j e d n o p r e d s t a v l j a j u odreene

novog metodolokog

eleme n t e

jednog

jezika k oji m oe p o s l u i t i da se po s t e p e n o

p r e v l a d a j u g r a n i c e mis l i poj e d i n c a ,
p r i j e i a k o se

jo uvijek r a

dizajna ne m o g u oekivati

a u p r a v o te g r anice

eli z a d r a t i k o n b r o l a nad

treba

industrijskim ra

stom i njegovim posljedicama.

Bitno

je,

naime,

uoiti razliku

izme u

" s i s t e m a t s k o g dizajna"

i "dizajna odoka". T r a d i c i o n a l n i dizajn,

mah

izgledati

iskustva

i bri

i j eftiniji,

i darovitosti,

g u u t v r d i t i t e k nak o n
k o j i moe

izgledati

jeru u svakoj

fazi,

s ma n j u j e r i z i n o s t

ko j i moe u prvi

za v i s i od

a n j e g o v i se u s p j e s i

obavljena

posla.

in d i v i d u a l n o g
ili po g r e k e m o

S i s t e m a t s k i dizajn,

i prespor

i skup,

ne z a v i s i

od n e n a d o k n a d i v e

odluka na m i n i m u m .

omoguava

i brai p r o v
li n o s t i

IoTEMATIZACIJA PARAMETARA

54

5.1

Formulacija

Iz d o s a d a n j i h

zadatka

razm a t r a n j a v i d j e l i smo da

je sutina procesa

dizajna u u t v r i v a n j u r e l e v a n t n i h p a r a m e t a r a

i u odreivanju,

odnosno o d l u i v a n j u o n j i h o v i m v r i j e d n o s t i m a

(varijablama)

koje se u r j e e n j u d i zajna m o g u

ili mora j u u z e t i u obzir.

S p e c i f i k a c i j a p o j e d i n o g k o n k r e t n o g zadatka i z a j n o r o v e
ve n c i j e mora n a j p r i j e da o mei sa m o p o d r u j e
p ripada,

to jest

je i namjene,

opi ko n t e k s t

njegove koncepcije

kao f u n k c i

s o b z i r o m na t e h n o l o k o - o r g a n i z a c i o n u osnovu

proizvodnje

i s o b z i r o m na s t r u k t u r u a s o r t i m a n a .

Formulacija

z a d a t k a u t o m s m i s l u t r eba da se oslanja

hodna

i s t r a i v a n j a un u t a r po d u z e a ,

nje g o v i h

iva k i h s l u b i kao to su t e h n o l o k a
vanje

trita,

i z g r a d n j a lika

planiranje
firme

tenciji upravnih
vojnu

proizvoda

i s traivanja,

i istra

istrai

i p l a n i r a n j e asortimana,

organa p o d u z e a k o j i s t v a r a j u d u g o r o n u r a z
i k o j i do n o s e u p u t s t v o

iz k o j e g r u k o v o d i l a c

za d i z a j n p r i p r e m a u p u t s t v o

F o r m u l a c i j a zadatka,

prema

na p o d l o g a

iz koje

za d i z a j n

o d nose

na p r e t

razv o j n i h

i t d . O d l u k e u t o m s m i s l u osta i u u k o m p e

i poslovnu politiku

voljnije

inter

dizajna koj e m

funkcija

tome,

nije n i t a

dizajner

za projekt
za d i z a j n e r a .

d r u g o n ego o s n o v

tre b a da u t v r d i n a j p o

i namjena planiranog proizvoda u ko n

tekstu proizvodnih mogunosti

i d r u t v e n i h p o t r e b a ka k o se

r e f l e k t i r a j u na tritu.
V e u t o m k o n t e k s t u s a d r a n i su u g r u b o m os n o v n i p a r a m e t r i o
k o j i m a e d i z a j n e r m o r a t i v o d i t i rauna,
virna problematika konkretnog
dizajnerova
de f i n i r a

o r i j e n t i r a n a je ok

z a datka dizaj n a .

T u zapoinje

i n t e r v e n c i j a k r i t i k o m a n a l i z o m ija je 3v rba da

z a d a n i problem,

"zadani p r o b l e m "

to

prevede u

jest da

odgovarajuim postupkom

" s h v a e n i pr o b l e m " .

55

5.2

Defin i c i j a problema

I n tencija

je di z a j n e r o v a da p o s t i g n e

strukturalnu i funkcio

n a l n u i n o v a c i j u proizvoda,

pa se njegova

nu n o k r e u na vi e nivoa.

On mora da p o s t a v i

i s p i t ivanja problema
i ona pitanja

koja p r o i z v o a n o r m a l n o ne post a v l j a ne samo zato to p r e l a

ze n e p o s r e d n i p r o i z v o a e v
jalnoj

domeni dizajnerove

i n teres ve

i zato t o.su u s p e c i

s t rune kompete n c i j e .

U b a z i n i m m o t i v i m a k oji p o k r e u s v a k u l j u d s k u akciju,
su b i o l o k i motivi,

p r o i z v o d n o - e k o n o m s k i mot i v i

ravanja organizacije
nai s u g l a s j e

lju m e u s o b n u v e z a n o s t
je i n a j d a l j e

"Dubina

takti l n e

naina

ske

iz m e u o s t a l o g sto j i

i s l i j e d e a r eenica

o d g o v o r n o s t u t o m pogledu:

o d g o v o r n o s t i p r o t e e se od

koritenja proizvoda

d o t jeranosti,

ku l turnih,

imaju n a j d u b

i u j e d n o se p o s l j e d i n o n a j p o z i t i v n i -

dizajnerovu

dizajnerove

cipi r a n j a

d i z a j n e r nast o j i p r o

inte r a k c i j a koje

projiciraju.

U statutu IC3ID-a
ko j a p r e c i z i r a

l j u d s k o g drutva,

onih s p e c i f i n i h

a to

i motivi u s a v

socijalnih

i zvornog k o n

do nje g o v e vizue l n e

i obu h v a a u z a j a m n u v e z u funkcionalnih,
i ekonomskih

doprinosa

poboljanju ljud

okoline".

Ta s p o z n a j a

osnova

je p r o f e s i o n a l n e s v i j e s t i di z a j n e r a koja

g a es t o s t a v l j a u n e z a v i d a n polo a j ,
vodi rauna

i o interesu proizvoaa

to u trinoj

p r i v r e d i ni j e u v i j e k

I z v o r n o k o n c i p i r a n j e na i n a
parametre namjene

bud u i ga

lako.

koritenja proizvoda

koji p r o i z l a z e

o b a v ezuje da

i o d r u t v e n o m interesu,

iz u t v r e n i h

obuhvaa

ili p r o g n o z i r a

nih p o t r e b a p o t r o a a - k o r i s n i k a u k o n t e k s t u n j e g o v o g s o c i j a l
nog stratusa,
povne mo i

to

jest n j e g o v i h k u l t u r n i h

navika,

i n j e g o v o g d r u t v e n o g stand a r d a .

poboljanjem predmetne

o k oline

n j egove k u

A l i z a htjev za

obav e z u j e d i z a j n e r a da r j e a v a

56

jui

jedan pro i z v o d p r o n a l a z i n a j p o g o d n i j u suk l a d n o s t

i o

os t a l i m p r o i z v o d i m a k oji k o m p l e t i r a j u od r e e n u p r e d m e t n u o ko
linu ili o d r e e n u lepezu namje n a .

N e k o n t r o l i r a n a ekspanzija

p r e d m e t n o g s v i j e t a u p o t r o a k o m d r u t v u veoma
napor

i pojedinana dizajnerova

vene volje
uspj e h

i s v jesne dr u t v e n o

toj r e g u l a t o r s k o j

institucije koje
mjeri stimulirati

se bave

n a s tojanja,
k orekcije,

oteava takav

bez pom o i d r u t

nee

osigurati

u l o z i dizaj n a .

Nauno-istraivake

tim problemima

t r ebale

i r a z v i t i k r i t e r i j e sist e m s k e

ii u znatnoj
stru k t u r a l i z a -

cije n a m j e n a .
Ali

i pojedinana nastojanja

dizajnera

ipak se u s m j e r a v a j u u

tom p r a v c u o s n o v n i m k r i t e r i j e m d i z a j n a ko j i
strukturalne

kompleksnosti proizvoda

funkcionalnih
Utvrujui

i operativnih

svo j s t a v a .

ili a n a l i z i r a j u i s t r u k t u r a l n u d e f i n i c i j u p r o i z

voda d i z a j n e r p o s t a v l j a p i tanje:
(ili e se sast o j a t i ) ,
proizvoditi

od ega se p r o i z v o d s a stoji

a l i u isti mah

(u p o j e d i n i m d i j e l o v i m a

p o d j e d n a k o se

o s n o v u proi z v o d n j e ,

i drugi dijalektiki pol pitanja

de f i n i c i j e proizv o d a :
Iz te d i j a l e k t i k e
ne g r u p e

emu s l u i

a li

i na

impli c i r a j u

funkcionalno-namjenske

i ka k o funkci o n i r a .

osnov n i h p i t a n j a m o g u se r a z l i k o v a t i g l a v

param e t a r a :

M o e m o tek

i p i t a n j e k ako e se

i u cjelini) . Ta p i tanja

odno s e na t e h n i k o u s t r o j s t v o pr o i z v o d a

tehnoloko-organizacionu
odmah

ide za sma n j e n j e m

i za p o v e a n j e m njegovih

A.

parametri proizvodnje

B.

parametri koritenja

C.

i n t a r m e d ijarni p a r a m e t r i trita.

i l u s t r a t i v n o n a b r o j i t i neke p o d g r u p e p a r a m e t a r a u

t i m g rupama,

k o j i se opet

javljaju u m e u g r u p a m a .

57

a. p a r a m e t r i p r o i z v o d n o g p r o c e s a koji proi z l a z e npr.

iz k a r a k t e r i s t i k a

strojnog parka

ili s p e cifinih

k a r a k t e r i s t i k a t e h n o l o k o g procesa;
b.

t e h n i k i p a r a m e t r i s a m o g objekta k o j i proi z l a z e npr.

iz konstru k c i j e ,

mehan i z m a ,

c. p a r a m e t r i k o j i p r o i z l a z e

materijala

iz zahtjeva

jom ili s t a n d a r d i z a c i j o m elemenata,

t ae

it.

za t i p i z a c i
iz naina m o n

i demontae,

d. e k o n o m s k i p a r a m e t r i
vodnje

kao to su e k o n o m i n o s t p r o i z

ili r e n t a b i l n o s t

serije.

Pod B.
a.

e r g o n o m s k i p a r a m e t r i ko j i p r o i z l a z e
objekt-korisnik,

npr. p o g o d n o s t

iz odnosa

i pouzdanost kori

te n j a ;
b. p r o s t o r n o - f u n k c i o n a l n i p a r a m e t r i k oji p r o i z l a z e
iz

odnosa

objekt-okolina;

c. p a r a m e t r i e k o n o m i n o s t i

Pod

kori t e n j a .

C.
a. s p e c i f i n o s t i z a h t j e v a

tr i t a

i uvjeti konkurent

nosti;
b.

z a h t j e v i trans p o r t a ,
distribucije,

c.

skladitenja,

servisiranja

zahtjevi prezentacije

cirkulacije,

itd;

i p r o p a g i r a n j a p roizvoda.

Za d a l j n j u i l u s t r a c i j u u p r i l o g u n a v o d i m o s h e m a t s k i prik a z
djelovanja sistema
fikaciju faktora
v i d i Bru c e A r c h e r

ovjek-sredstvo-rad-okolina,

dizajna i njihove
(Prilozi F i G ) .

kao i k l a s i

ope r e l e v a n t n o s t i kako ih

58

Smis a o je p r v o g d i z a j n e r o v o g pr i s t u p a
r a metre k oji se
upoznavanje
dizajn

zad a t k a

i mo e

fo r m a c i j a

pak.

odvija se u d i s k u s i j i s r u k o v o d i o c e m za

se smatr a t i f a z o m p r i k u p l j a n j a

ili n j ihove prve p rovjere,

ment u p u t s t v o

nastaje

za dizajnr-rov p o s t u

javlja i k ao i zajn-

tek u p o k u a j u da se s h v a t i odnos p a

n j i h o v a me u z a v i s n o s t ,

z i r a t i p i t a n j a u kojoj

i kad se p o i n j u io.istali-

m j e r i p o j e d i n i p a r a m e t r i m o r a j u biti

z a s t u p l j e n i da bi se d o l o do
z a h t jeva.

in

t o m e d o k u m e n t u k o r e s p o n d i r a t i u p u t s t v o n a r u i o c a ).

Problem dizajna
r ametara,

i u s v a janja

iz ega r e z u l t i r a d o k u

za d iza .in kao o r i j e n t a c i j a

(Ukoliko se s a m o s t a l n i diz a j n e r

meneder,

za d a t k u da sagleda p a

javljaju u z a d a n o m p roblemu. T o globa l n o

iz m i r e n j a

D e f i n i r a t i p r o b l e m dizajna,

nakon dubinske analize

esto p r o t u r j e n i h

dakle,

mogue

Za to je p o t r e b a n m e t o d o l o k i p o s t u p a k ko j i v e
ti n u p r o c e s a

d i zajna,

bi t i 3a m o p r o v i z o r n a ,

zalazi u s u

pa d e f i n i c i j a p r o b l e m a u toj
odnosno preliminarna

izb o r u m e t o d o l o k o g p o s t upka,

to

rada na d i z a j n u ko j i s a d r i p l a n
b iti p o t r e b n o

je tek

i n j e n i c a koje su u n j e m u odluujue.

fazi moe

t o l i k o da p o slui

jest f o r m u l a c i j i p rograma
i redoslijed

o b a v i t i u t o k u p r o c e s a dizajna.

r a d n j i koje e

59

5.3

F o r m u l a c i j a progr a m a

i p r o c e d u r e diza.ina

Fo r m u lacija p r o g r a m a nije,
tegije

dakle,

a d e k v a t n i j e karak t e r u ,

izbor s t r a

ops e g u i n a r a v i p r o b l e m a mo i us p j e n o

obaviti sve faze p r o c e s a dizajna,

ljanja h i p o t e z e

rje e n j a

(sinteze)

ja h i p o t e z a . P r e m d a p o s v e
mogu e p o stii,

Za r a z l i k u

d i z a j n u koji

od anal i z e podataka,

zadovoljavajue

r j e e n j e nikad

nije

financijskim i organizacionim okvi

od n a u n o - i s t r a i v a k o g p r o g r a m a

je otvo r e n

i razvijan

talci, m a k a r se u njoj

rada na

sta l n o u budunost,

r a m r ada na k o n k r e t n o m z a d a t k u d i z a j n a mora
jednoj

postav

do v i e k r a t n i h v e r i f i k a c i

pr o c e s ne m oe b i t i b e s k o n a a n ve r,e odvija

u o g r a n i e n i m vr e m e n s k i m ,
rima.

nita dru g o n ego

i takt i k e u od v i j a n j u p r o c e s a d i z a j n a k o j i m e se naj-

prog

se zak l j u i t i u

otva r a o n ovi p r o b l e m za novi

progr a m .
Zato p r o c e s u a l n i tok p r o g r a m a

d i z a j n a t reba na n e k i nain

v o d i t i p r o c e d u r a l n o . to z n a i da slijed

i preklapanje

opera

cija u p r o g r a m u

i rad r a z l i i t i h u e s n i k a u t i m o p e racijama

treba

i vremenski

fiksirati

zadatak rukovodioca

i organizaciono. Upravo

za d i z a j n u p o d uzeu,

je to

a usklaivanje

d i-

zajn e r o v a p r o g r a m a r a d a na z a d a t k u i p r o c e d u r a l n o g p o s t u p k a
s tv a r

je d o g o v o r a d i z a j n e r a

i ruk o v o d i o c a ,

o d n o s n o ekipe,

prema

s v a k o m k o n k r e t n o m sluaju.
Sto g a

je r a z u m l j i v o da se ne mo e

cedure,

dati u n i v e r z a l n a she m a p r o

ni t i t a k v a p o s t o j i . U stvari,

procedura

se odreuje

i n t e r n i m p r a v i l n i k o m i p o s l o v n i k o m d i z a j n - b i r o a , a svrha
da se o s i g u r a k r e a t i v n a

operativna

F o r m a l n o p r o c e d u r a t r e b a da

je

o r g a n i z a c i j a u v j e t a rada.

odg o v a r a p r o c e s u dizajna,

prema

tome

treba da bude d o v o l j n o fleksibilna,

biti i c j e l o k u p n a

organi z a c i j a

a isto takva mora

rada na d i zajnu. P r o c e d u r o m

se f i k s i r a j u u p r v o m r e d u ovi k l j u n i m o m e n t i p o j edinih
za p r o c e s a d i z a j n a koje
je to izvjetaj
di z a j n a

je p o t r e b n o d o k u m e ntirati,

analize,

ili p r e z e n t a c i j a

P r o c e d u r o m se.

dakle,

dokumentiraju pojedine

fa

bilo da

bi l o da su to p r e l i m i n a r n a rjeenja
tih r j e e n j a u toku v e r i fikacije.

o p e r a t i v n o p redviaju,
fazo p r o c e s a d i z a j n a .

zakljuuju i

6.

P.:OCrS DIZAJNA

61

6 .1

A n aliza

Na ovom m j e s t u m o r a m o
proc e s a d i zajna

jo

jednom r e k a p i t u l i r a t i

i potanje

m o g l i u p u t i t i na

i zl o i t i pojed i n e

osnovne p r i n c i p e

d i z a j n e r m ora r a v n a t i bez
d a n o g m o d e l a nema.
n ai

je p o s e b n a

g i j e dizajna,

Svaka

pa

kako bismo

po kojima se

obzira na i n j e n i c u da za to p o u z

je p r o b l e m s k a

se di z a j n e r moe

otvore n o s t m e t o d o l o

i svake m e t o d o l o g i j e r j e a v a n j a problema.

D e f i n i r a j u i s u m a r n o proc e s
analize

postupka.,

s i t u a c i j a u kojoj

i u tome

osnovni tok

faze,

i kreativne

d i z a j n a kao p o s t u p a k r a c i onalne

sinteze,

zadr a t

emo se na

osn o v n i m e l e

m e n t i m a tih d v a j u klj u n i h

a s p e k a t a procesa

moramo

odmah nag l a s i t i ,

je u s t v a r i i a n a l i z a kreativna,

budui

je ka k o s mo u p o e t k u u s t v r d i l i ,

t i van kao c j e l o v i t

Isto tako t r e b a

da

izmjenini

viekratno potrebna procjena

ka o

proces

i viekratna

premda

dizajna

krea

proces.

u o i t i da su z a h v a t i a n a l i z e

procesa uzastopni,

dizajna,

provjera

i vi e k r a t n i ,
situacije

i sinteze u toku
j e dnako kao to

je

i n a p r e t k a procesa,

i v e r i f i k a c i j a hipo t e z a ,

zakljuaka

i rezultata.

V i d j e l i s mo da d i z a j n e r
z a d a t a k i da n a

zapoinje

osnovu uputstva

k u a v a d e f i n i r a t i p r oblem,

to s u o b j e k t i v n e p r i s i l e ko j e

jena koja

se

o ekuje

instr u k c i j a p o

o d n o s n o s h v a t i t i ga.

ra r a z l u i t i to s u cil.ievi ko j e

ij e g r j e e n j a

sa a n a l i z o m n e t o m primi

i primljenih

On u tome m o

d i z a j n o m t reba postii,

stvaraju problem dizajna

inovacija,

a
od

o d nosno k v a l i t e t n a p r o m

e u d o v o l j i t i p o s t a v l j e n i m c i l j evima.

Svrha

je te

62

prve a n alize p r i m a r n a
d o brog" r j e e n j a
ga

orije n t a c i j a

toka u p r a v c u

o s t a v l j a j u p r isile. To m a n e v a r s k o polje,

ili manje

ogranieno,

se za h t j e v i

"mogueg ili

koje se n a l a z i u onom s l o b o d n o m p o l j u to

a a ko

je pos v e

i c i l j e v i p osve

moe

biti vie

ogr a n i e n o to jest ako

i s k l j u u j u - to dizaj n e r

da p r o c i j e n i - z a d a t a k treba

odbi t i

treba

ili t r a i t i r e v i z i j u uput-

stva.
P r i h v a t i v i z a d a t a k nak o n p r e l i m i n a r n e a n a l i z e , dizaj n e r z a p o
inje d u b i n s k a

i s p itivanja,

o d n o s n o p o s t a v l j a p r e s u d n a pitanja

koja se odnose na p r o n a l a e n j e ve z e
to g i na p r e d v i a n j e
enja doi.

Ti m e

zapo i n j e

ner

oslanja na s v o j e

nja

o tome kak v e

do i

toka a k c i j a

iskustvo

su d a l j n j e

i na s v o j u s p o s o b n o s t

i n f o r m a c i j e potr e b n e ,

u kojem dizajner

To

analogija

m i n a n t i ko j i

i dr u g i h

je p r o c e s

koristi

ka k o bi i n f o r m a c i o n u m a s u r a z n i h
p o dataka,

i nepozna

faza p r o g r a m i r a n j a u kojoj

i k ako s n j i m a p o s t u p a t i .

miljanja

izmeu p o d a t a k a

k o j o m e se do to voze

dokumenata

rasuiva

k ako do njih

inukativnog raz

i "strategiju"

izvjetaja,

e d e f i n i r a t i t r a e n e

i rje

se d i z a j

i "taktiku",

s p e c i f ikacija,

s v e o na s i s t e m d e t e r

k a r a k t e r i s t i k e p roizvoda

s o b z i r o m na sve va n e a s p e k t e n j e g o v e p r o i z v o d n j e ,

t ritenja

i kori t e n j a .

T a r e d u k c i j a p r e d s t a v l j a u s t v a r i k l a s i f i k a c i j u sve g a

onoga

to t r ai v r e d n o v a n j e

ovisnih

t a a k a u parove,
U toj

fazi n u n o

na s p e c i f i c i r a n e

i odluku,

svrstavanje meusobno

ili n j i h o v o g r u p i r a n j e u s e rije potpr o b l e m a .

je d i s t i n g v i r a t i p o t p r o b l e m e
karakteristike

proizvoda

k o j i se odnose

(pro b l e m i ciljeva)

od onih p o t p r o b l e m a k oji se o d nose na m a t e r ijale,

procese

i t d .( p r o b l e m i s r e d s t a v a ) .

proizv o d n e

Na i n na k o j i p o t p r o b l e m i

63
z avise

jedni od drugih moe

se p r i k a z a t i p o m o u d i j a grama,to

p o mae da se odluke donose p r a v i m redoslijedom i u t v r u j u s m j e r

n ice

za p o v r a t n u spr e g u na p u t u

od

jedne odluke do druge

(prilog H ) .

Razumljivo

je da r a z l i i t i p r o b l e m i z a h t i j e v a j u r a z l iite t e h

n ike r j e a v a n j a .
a rit m e t i k o m ,

Ne k i p r o b l e m i m o g u se r j e a v a t i

a n e k i t e h n i k i m c rtanjem.

ustrebati visoka matematika

j e dnostavnom

Za neke druge moe

ili t e s t o v i na licu mjesta,

p a k m oe biti p o t r e b n o p r o v e s t i u z o r k o v a n j e m i l j e n j a .

ili
Za 3 vaki

p r o b l e m t r e b a p r i m i j e n i t i p r i k l a d n u m e t o d u rj e a v a n j a .

Svrha
gu,

je ana l i z e ,

nadalje,

da se p o t p r o b l e m i s v r s t a j u po r a n

odno s n o p o z n a a j u i r e d o s l i j e d u p r i o r i t e t a .

posluiti
prilogu

i primjena binarne tabele

(I). A n a l i z o m se,

dakle,

Za to moe

iji p r i m j e r d o nosimo u

ispituju specificirane karak

t e r i s t i k e n o v o g p r o i z v o d a u o d n o s u na o g r a n i e n j a proizvodnih,
trinih

i n a m j e n s k i h uvj e t a ,

i s p ravnost u t v r e n o g p r o g r a m a

a l i se u isti mah p r o v j e r a v a
diz a j n a .

Nak o n

analize kompleksni problem postaje u cijelosti

g ov o r

za n j e g o v o r j e e n j e

t r e b a tek traiti.

takve dubinske
jasan,

ali o d

64

6 .2

Sinteza

Pr o n a l a e n j e r j e e n j a p r e t p o s t a v l j a krea t i v n i skok,
ri

je to p r i j e l a z

Taj skok ne moe se d e siti o d j e d n o m ve p ostupno,

hipotezama

i n j i h o v o m p rovjerom,

n iran ja ne g o

od n o s n o

i intuit i v a n proces,
intenziteta

naime,

u isto

zavi s n o

i onoga

i proizvoau
element,

se u p o t p u n o s t i

ativnog mehanizma,
opredijeljenja. Kad
z ilo

i r a c ionalan
ili

i p e r c i p i r a j u i nove

odnose

to p o n j e g o v o m u v j e r e n j u moe n a j

bolje p o s l u i t i

moe

je v r i j e m e

od s p o s o b n o s t i d i z a j n e r a da stvara

Taj

subjektivni

i lini profil.

a p o s t a j e k r e a t i v n i m a k t o m man j e g

za k l j u k e a n a l i z i r a j u i i n j e n i c e
izmeu poznatoga

je

njegovi subjektivni vrijednosni

itav nje g o v d r u t v e n i

P o s t a v l j a n j e h i p o teza,

veeg

uzastopnim

ali i n a p o r o m ne samo r e z o

i v i z u a l i z i r a n j a r j e enja. Pr i tome vana

k r e a t i v n a mo d i z a j nera,,
sudovi,

a u stva

od i n d u k a t i v n o g na d e d u k t i v n o miljenje.

i korisniku proizvoda.

ma k o l i k o

iz d i z a j n a

o g r a nien u znaenju,

iskljuiti,

jer

ne

je osnov k r e

k o j i se u k o n a n i c i a k t i v i r a kao pitanje
bi r j e e n j e p r o b l e m a a u t o m a t s k i p r o i z l a

iz i n t e r a k c i j e p o d a taka,

t a d a t akav p r o b l e m po d e f i n i c i

ji ne bi bio p r o b l e m d izajna.
Ideja r j e e n j a n a staje,
intuitivnog miljenja,
provjere njene

dakle,
ali

ostvarljivosti koji

sutan kao k r i t i k a k o r e k c i j a .
v ost

u dijalektici deduktivnog

i u naporu konkretizaije

je u i t a v o m p r o c e s u p r i

D i z a j n e r p r o v j e r a v a ostva r i j i -

ideje u s a m o m p o k u a j u n j e n a fiksiranja,

je sta l n o s p r e d o d b o m p r o b l e m a .
se u v i d u b i l j e a k a

i skica,

odnosno

usporeujui

Prva konkretizacija

javlja

a p r v a m a t e r i j a l i z a c i j a rjeenja

65

u vidu

a crta

Razumljivo
s ta v k a m a

ili modela r a z l i i t o g stupnja r a z r a e n o s t i .

je da d i zajner

ide na j p r i j e

za p r i n c i p i j e l n i m p o

i za g l o b a l n i m r j e e n j e m iz koj e g r a z v i j a i r a z r a

uje poj e d i n o s t i .
R a z v o j n i pr o c e s razr a d e
dugotrajan

i provjere

ideje moe biti i veoma

i n a s t a v l j a se p r e k o p r e l i m i n a r n o g d i z a j n a sve do

izrade pro t o t i p a .

Zavisno od ok o l n o s t i

r a z v o j u se k o r i s t e r a z l i i t a p o m a gala,
izra a v a n j a u p r o v j e r i

osnovne

i prir o d e

zadatka u

od a p s t r a k t n i h naina

ideje diz a j n a do sve lconkret-

nijib mo d e l a u p r o v j e r i n j ene m a t e r i j a l i z a c i j e , ka k o se vidi

iz p r i l o e n e

tabe l e

Materijalizacija
p rovjere,

(J).

ideje d i z a j n a u st v a r i

i njena razvijanja

je pr o c e s

i njena saopavanja.

i njene
Od p r o c e d u

re d i z a j n a

z a v i s i u k o j e m 6 e m o m e n t u taj pr o c e s b iti v e r i f i

ciran ire

i d e t a l j n i j e sa s t r a n e svih

ni re z u l t a t
d ono s e

onih ko j i su za k o n a

i i m a j u k o m p e t e n c i j e da o tome

ocjene. P r o c e d u r o m se t a k o e r

kada e se
rati

zainteresirani

o d r e u j u i mod a l i t e t i

i kako pojedini momenti razvoja dizajna dokumenti

i prezentirati.

E fi k a s n o s t

saopavanja nuna

dizajner neposredno radi

je p o d j e d n a k o za one s kojima

i s k o j i m a dono s i

one k o j i odluke dal j e raz r a u j u ,

ovog p o s l j e d n j e g v a n o
dovoljno

jasan

odluke,

kao

i za

o d nosno r e a l i z i r a j u . Kod

je u kojoj

m j eri d i z a j n e r moe biti

i p r e c i z a n a da u isti mah

ostavlja specijal

nim strunjacima

(tehnolozima,

itd.)

ideju i n t e r p r e t i r a j u u s m i s l u svojih s p e c i

da n j e g o v u

j alis t i k i h

znanja

tarnu predodbu.

konstruktorima,

o k o j i m a d i z a j n e r m oe

Zato

alatniarima

imati s amo e l e m e n

je p o e l j n o da se n j e g o v e preciz a c i j e

odnose vie na r e z u l t a t k oji se

eli p o s t i i ne g o na p o j e d i

nosti postupka

Sve su to p i t a n j a koja su

i nai n a

obrade.

66

p o d l o n a p e r m a n e n t n o j p r o v j e r i a r e z i m i r a j u se u kompleks no .i
o cjeni k v a l i t e t a proizvoda.
Verifikacije

se,

naime,

ne odnose samo na p r e t p o s t a v k e koje

se tiu t e h n i k i h k v a l i t e t a p r o i z v o d a nego,
i njego v i h d r u t v e n i h kva l i t e t a .
ka o b j e k t i v n o g
Zato

se moe p r o d a t i u min i m a l n o j

isto t ako m oe v r i j e d i t i
uk o l i k o p r o i z v o d

ner .

ima v r i j e d n o s t

meut i m ,

razumna

je di z a j n

i kulturne potrebe

ali

opravdan

za d r u t v o bez o b z i
je t ek u toj mjeri

p r o i z v o d n j u da k v a l i t a t i v n o bude

jee p o t r a n j e na tritu,
vene

(stupanj renta b i l n o s t i ) ,

i s u p r o t n a teza da

kao t akav

Ova teza,

ispunio s v o j u f unkciju ako

k o l i i n i k oja e k o n o m s k i opravdava

njegovu proizvodnju i marketing

koliko podstie

liniji,

i s u b j e k t i v n o g k r i t e r i j a u p r o c e s u dizajna.

je m o g u a te z a da je p r o i z v o d

ra na tri t e .

u krajnjoj

I u tome se nal a z i d i j a l e k t i

ispred p o s t o

o d n o s n o da sa m a s t v a r a nove d r u t

iji

je n a j b o l j i

in t e r p r e t a t o r d i z a j

67

Osnovne

i ntencije

dio u z a o k r u e n i

ove studije,

uje temu "Uprav l j a n j e

na te o r e t s k u i r i n u

rje a v a n j u .

je sasta v n i i uvodni
(od kojih druga o bra

i r u k o v o e n j e dizajnom",

" O rganizacija dizajn-h i r o a " )

bi se o s i g u r a l a

koja

ciklus t r i j u s t udija

sastoje

i o tvorenost

t retirane p r o b l e m a t i k e ,kako

ispra v n a o r i j e n t a c i j a u n j e n o m p r a k t i n o m

S t o g a s vrha ovog ra d a nije u tome da dade od r e e

n u r e c e p t u r u ili m o d e l za p r a k t i n u primjenu,
tome da

ne g o vie u

u p o z o r i na n a j n a p r e d n i j e p o z i c i j e do kojih

suvremena teorija
rad

a trea temu

se u tome da se ukae

i nauka

takve v r s t e u naoj

o dizajnu,

ti m vie

ze m l j i u kojoj

to

je dola

je ovo prvi

je i t e orija

i praksa

di z a j n a u v e l i k o m z a o s t a t k u za a k t u e l n i m p o t r e b a m a privre d n o g
i d r u t v e n o g raz v o j a .

Autori studije

i mali s u na u m u i n j e n i c u da se m e t o d o l o g i j a

di z a j n a u p r a k s i ne m oe

s a v l a d a t i na z a d o v o l j a v a j u i nain

bez s i s t e m a t s k o g p r o f e s i o n a l n o g

k o l o v a n j a d i z a j n e r a koji

j e dini m o g u u v e s t i u p r o i z v o d n j u .
k i v a t i od

ovakve

z a d a t k a - da
dizajnu.
diti

s t udije

- bez

Sto g a bi bilo

o b z i r a na s p e c i f i n u teinu

ona p r u i n e p o s r e d n e p r a k t i n e upu t e

Ona p r e d s t a v l j a t e k

je

iluzorno o e

o s n o v u na kojoj

za rad na

je m o gue r a z r a

i r a z v i t i p e d a g o k i rad u ok v i r u od r e e n o g na s t a v n o g

programa.
S d ruge stra n e p r i m j e n a m e t o d o l o g i j e d i z a j n a n ije m o gua bez
st a n o v i t i h p r e d u v j e t a k o j i zavi s e u p r v o m r e d u od stupnja
razvijenosti

industrijske proizvodnje

odn o s n o z r e l o s t i d r u t v e n i h
p o t r e b a za diza j n o m ,
uop e mo e

javiti.

ili

i n jene

i privrednih

jo bolje,

organiziranosti,

o k o l n o s t i u kojima se

svijest

o toj p o trebi

M E T O D O L O G I J A DIZA J N A U J U G O S L A
V E N S K I M UVJETIMA

68

U to m p o g l e d u s t anje u J u g o s l a v i j i ni izdaleka ne odgovara.

R e f o r m a ko j a
di t r ebala

je naj a v i l a

na dizajnu,

za intenzivniji rad

ta

i p lasmana.

je u l o g a za s ada u g l a v n o m izostala up r a v o zbog

nedovoljno rairene
Nedovoljna

razloge

s o b z i r o m na n j e g o v u u l o g u u p r o c e s i m a m o d e r n i z a

cije p r o i z v o d n j e
Meutim,

o r i j e n t a c i j u p rema trinoj p r i v r e

je s t v o r i t i ekon o m s k e

spozn a j e

o tome

informiranost protee

to d i zajn danas

se

znai.

od n a j o d g o v o r n i j i h p o l i

t i kih r u k o v o d i l a c a do r u k o v o d i l a c a u po d u z e i m a .

Stoga nije

udo to d i z a j n nije p r i s u t a n ni u op e m k o n c i p i r a n j u p r i v
rednog rasta

i d r u t v e n o g razvo j a ,

ni u p o s l o v n o j

i razvojnoj

p o l i t i c i p o j e d i n i h podu z e a .

D i z a j n u J u g o s l a v i j i nije p r e r a s t a o u od r e e n i pokret koji bi

m o b i l i z i r a o sve p o t e n c i j a l n e
ti i kulturi,

s n age u p rivredi,

n i t i su s t v o r e n i u v j e t i

s i s t e m a za p o v e z a n o r a z r j e a v a n j e

nauci,

prosvje

za i z g r a d n j u odreenog

k o m p l e k s n e prob l e m a t i k e

i n d u s t r i j s k o g d i z a j n a u n a c i o n a l n o m m j e r i l u - od n a u n o - i s t r a i v a k o g do p r o p a g a n d n o g ,

U proizvodnoj
u nedovoljno

obrazovnog

p r a k s i d i z a j n se

ulozi dizajnera

javlja stihijski,

pa su r e z u l t a t i vie n e

Zbog p o m a n j k a n j a s t r u n o g k a dra u

j a v l j a j u se u m j e t n i c i

primijenjenih umjetnosti kojima

s trana,

jo u v i j e k

o r g a n i z i r a n i m oblicima,

g a t i v n i ne g o p o z i t i v n i .

i o p e r a t i v n o g rada.

ili k a d r o v i

iz kola

je i n d u s t r i j s k a proiz v o d n j a

jer ne p o s j e d u j u n i t i t e h n i k o znanje n i t i z nanstveno

obraz o v a n j e .

Do

pojedinci dolaze

odre e n e m e t o d o l o g i j e rada D a d i z a j n u najbolji

t ek nak o n v e o m a sk u p o g

iskustva,

e m p irijski

69

ili s a m o o b r a z o v a n j e m .
p otre b n e uv j e t e
iskustva,

Oni su v r l o r i jetko u st a n j u izboriti

za svoje d j e l o v a n j e bilo zbog n edovoljnog

b ilo z bog n e d o v o l j n o g utjecaja,

ili p ak zbog n e j a

snog p o l o a j a slu b e d i z a j n a u organi z a c i o n o j

stru k t u r i p o d u

zea .
I sama u n u t a r n j a
danas

org a n i z a c i j a v e i n e

je z a s t a r j e l a

i ne

jugosl a v e n s k i h poduzea

odgovara zahtjevima

za v i s o k o m p ro-

du k t i v n o u k o j a se moe p o s t i i sa m o na z n a n s tvenoj

osnovi.

Za to su p o t r e b n e m noge m o d e r n e

analize,

planiranja

i kontrole

nedovoljno razvijene
razvoj

dizajna

koje

slube

i s traivanja,

su u j u g o s l a v e n s k i m p o d u z e i m a

ili n e d o v o l j n o k o o r d i n i r a n e .

i primjena metodologije dizajna

Stoga e i

ii onim k o r a

k o m k o j i m se bude m o g l a sp r o v o d it i opa p r e s t r u k t u r a l i z a c i j a
i reorganizacija

j u g o s l a v e n s k e pr i v r e d e .

BIBLIOGRAFIJA

ASOPISI

Design,
llo
126
148
168
2ol
203
204
2o6
2o8
212
213
215
216
218
219
222
223
225
228
231
238

C o u n c i l of I n d u s t r i a l Design,

Desi g n I n d u s t r i e . E d i t i o n s

84/85
87

28 H a y m a r k e t L o n d o n SW

A r c h e r,L.B: A U T O M A T I O N AT W O R K
Jones, C:
A U T O M A T I O N A N D DE S I G N
H a m i l t o n , R: U L M
M a y a l l , W . M . i Scheckel,B: C O N T R O L LOOP CONCEPT
G a r l a n d , K . i Qua n t r i l l e , M : PR O D U C T IN F O R M A T I O N
Saltma r s h , J . A : I N V E S T I G A T I N G T H E CONSU M E R
Salt m a r s h , J . A : I N V E S T I G A T I N G T H E M A RKET
Farr,M: P L A N N I N G T H E P R O G R A M M E
Ale x a n d e r , C : P L A N N I N G
Farr,M: P U T T I N G IT P L A I N L Y
S even Steps to w a r d a C l e a r Desi g n Bri e f
J ones,C: D E S I G N M E T H O D S C O M P A R E D
Jones , C : T R Y I N G T O D E S I G N T H E F U T U R E
H u g h e s - S t a n t o n ,C: D E S I G N E R S ON T H E P A Y - R O L L
x x x
P R O F I T BY D E S I G N
H u g h e s - S t a n t o n , C : D E S I G N E R S GET T H E T E A M SPIRIT
Ja.y,M: E N V I R O N M E N T A L DESIGN; an I n t r o d u c t i o n
Gundre y , E : D E S I G N I N G FOR Y E S T E R D A Y
Mayall,W.H: DESIGN A N D TECHNOLOGY
White , N : I N N O V A T I O N A N D P R O D U C T P L A N N I N G
W ells,B: P S Y C H O L O G Y A N D D E S I G N
K e r r idge ,J : T H E P L A C E OF D E S I G N IN T H E MA R K E T I N G
PROGRAMME
Levin,P: E Y S T E M A T I C M E T H O D S IN E N V I R O N M E N T A L D E SIGN
Corn f o r d , C : C O L D R I C E P U D D I N G A N D R E V I S I O N I S M
Pur c e l l , P : C Y B E R N E T I C O P P O R T U N I T Y

de Clermont,

38 bd R a s p a i l , P a r i s 7

S c u r i a t t i ,L: L E P R O D U C T P L A N N I N G
E x c o f fon,R: LE P R O D U I T ET SA N O T I C E

F o r m . W e 9 t e u t s c h e n Verlag,

567 Opladen,

O p h o vener Strasae

1-3

22
Bonsiepe,G: F O R M ALS K O N S T R U K T ION
31
Bonsiepe,G: K O N S T R U I R E N U N D GEST A L T E N
36 i 37 Bonsiepe,G: G L A N Z U N D L A N G E W E I L E DER D E S I GNMETHODE
4o
Lindinger,H: M O D E U N D D E SIGN

I n d u s t r i a l D e s i g n . W h i t n e y Pub l i c a t i o n s ,
Street, N e w Y o r k N.Y.
1/57
4/57
6/57

11/58
1/59
lo/59
1/6 o
3/6 o

7 /6 o
8/6 o

ll/6o
1/61
8/61
9/61
2/62
7 /62
9/62

11/62
1/63
3/63
7/63
4/64
8/64

Inc. 18 Ea
loo22

B urrey,S: T H E Q U E S T I O N OF CREATI V I T Y
Scanlon,W: I N D U S T R I A L D E S I G N A N D E M O T I O N A L IMMATURITY
x x x
D E S I G N E R S A IDS A N D SC O U R C E 3
x x x
THE DESIGNER AND MODELMAKING
M i l ls,C.W: T H E M A N IN T H E M I D D L E
x x x
IDI N A T I O N A L C O N F E R E N C E
C a p l a n , R i M cHugh,U: B E G I N N I N G A C A REER
x x x
H U M A N F A C T O R S IN P R O D U C T D E V ELOPMENT
A rno l d , D :
U L M IN T H E F L E S H
B a n ham,R:
A TROW-AWAY ESTHETIC
B a n h a m , R : MACHINE ESTHETIC
D orfles,G: Y A R D S T I C K S ; The F o r m a t i v e P r o c e s s in Design
K a u f m a n n , E : F A S H I O N A N D CONST A N T E L E M E N T S OF F O R M
K e l l e y , D : F O R M AS N A T I O N A L I DENTITY
x x x
N E W P R O B L E M S OF S T Y L E IN D E S I G N
Ives,N: D I A L O G S ON G R A P H I C D E S I G N
K a u f m a n n , E : T H E D E S I G N SHIFT 195 o - 6 o
Mi l l e r , J : R E P O R T O N A S P E N
x x x
ASPEN CONFERENCE
G regor,A: T E S T I N G T H E PR O D U C T
S chlu m b o h m , P : D E S I G N A N D I N V E N T I O N
M i l l e r , J . R : D E S I G N FO R T H E N E W F R O N T I E R
x x x
U N D E R T H E TE N T AT A S P E N
C l e ment,C: D E S I G N E R A N D ENG I N E E R
M a l d o n a d o , T : T H R E E W A Y S OF S E E I N G A P R O F E S S I O N
x x x
DRAWING WITHOUT DRAUGHTMAN
J a c k s on,Gs F I V E S T Y L E S OF S T Y L I N G
Moss,R: B R A U N S T Y L E
Bowen,H: R A T I O N A L DESIGN; Erg o n o m i c s and S y s t e m Concept
x x x IDEAS OF R I C H A R D L A T H A M
x x x S T A T I S T I C A L SURVEY OF T H E D O M A I N OF DESI G N
B o wen,H: R A T I O N A L DESIGN; C o m m u n i c a t i o n Machi n e - M a n
Bowen,H: R A T I O N A L DESIGN; T e s t i n g and Evolution

9/65

B a ermann,W.P: I N D U S T R I A L DESIGN A C H ANGING P R O F ESSION

Koe p f . R . H : T H E P R O C E S S OF IND U S T R I A L DESIGN IN MODERN
INDUSTRY
1/66
x x x
M A C H I N E S TO DI S T I N G U I S H SHAPES
5/66
J ordan,D: D E S I G N IN T H E D E V E L O P I N G C OUNTRIES
J ordan,D:
D E S I G N IN SOUT H E A S T ASIA
6/66
x x x
A SURVEY OF C O N S ULTANT DESI G N E R S
5 i 7-8/ 6 8 Fonda,A: T H E P E R V A S I V E R O L E OF P R O D U C T PLA N N I N G

I n f o r d e s i g n . I n stitut d E s t h e t i q u e I n d u s t r i e l l e , 6 o rue de
la Concorde, B r u x e l l e s 5
19
21

D ethier,C: M E T H O D E I N T E R D I S C I P L I N A IRE DE CREAT I O N ET

D E V E L O P P M E N T DU P R O D U I T I N D U S T R I E L
He y v a e r t : LA P O L I T I Q U E D U P R O D U I T

F o r m und

Zweck.

1/68

x x x

Z e n t r a l i n s t i t u t fur Gest a l t u n g ,
Zetkin S t r a s s e 2 8 , Berlin, DDR

Clara

THEORIE U N D PRAXIS

Tehnieska.ia e s t e t i k a . V N I I T E ,

Moskva,

1-223

3 i 5/65 Ivanov,K: 0 P R I R O D I I S U N O S T I DIZA J N A

8/66
Greine r , L : P R I N C I P I I T E G R E T I E S K I J E OSNOVI K O M P L E K SN O V O P R O J E K T IR O V A N I J A P R O M I L J E N I H IZDELIJ
e h o v ,B: T R E B O V A N I J A T E H N I E S K O J E S T E T I K I K T E H N O L O
GI J I P R O I Z V O D S T V A
I
9/66
G r e iner,L: P R I N C I P I I T E O R E T I E S K IJE OSNOVI KOMPLEK;
S N O V O P R O J E K T I R O V A N I J E P R O M I L J E N I H IZDELIJ
Somov,J: P R I E M I I M E T O D I H U D O E S T V E N O - K O N S T R U K T O R S KO V A A N A L I Z A
1/67
N e l son,G: P R O B L E M I D I Z A J N A
Pi r i v j e r z e v . L : I S K U S T V O I NAUKA V D I Z A J N E
5/67
F e d orov,K: K O M P L E K S N U K R I T E R I J I K A E S T V A

Ulm, H o c h s c h u l e
5

6
7
lo/ll
12/13
21

fiir G e s t a l t u n g ,

U l m 79, P o s t f a c h

3 6 2 , DDR

M a l d o n a d o , T: S E M A N T I C A N D N O N - S E M A N T I C O R I E N T A T I O N
M o les, A: P R O D U K T E ;,.IHRE F U N K T I O N E L L E U N D STRUKT U R E L L E
KOMPLEXITAT
Bons i e p e , G : K A T E C H I S M U S FUR K O N S T R U K T E U R E
G u g e l o t ,H: P R A X I S DES I N D U S T R I A L D E S I G N
B o n s i e p e , G i M a l d o n a d o , T: D E S I G N A N D SCI E N C E
M o l e s , A: T H E O R I E DER K O M P L E X I T A T U N D DER T E C H N I 3 C H E N
ZIVILISATION
Bonsiepe,G: U B E R D I E L AGE DER H f G

KNJIGE

A l e x a n d e r ,C:
A l g e r ,J .R .M,
H a y s ,C .V:
Archer,D.B:

Ashford,F.C:
Asimov,M:
Begenau.S.H:
Buck,C.H:
Doren,V:
Dreayfuss,H:
Hake,B:
H a l l a ,A.B:
H e n r i o n ,F .H .1 !:
Jones,C:
N e l s o n ,G:
Osborn,A.F:
Pye,D:
Somov, J.S:
x x x
x x x
x x x
x x x

x x x

NOTES O N T H E S Y NTHESIS OF F O R M 5 Harvard

U n i v e r s i t y Pre s s
CRE A T I V E SY N T H E S I S IN DES I G N , P r e n t i c e Hall,
1964.
SYS T E M A T I C M E T H O D S FOR DESIGNERS, CoID,
L ondon 1965
D E S I G N I N G FOR INDUSTRY, Pitman, London, 1955
I N T R O D U C T I O N T O DESIGN, P r e n t i c e Hall,
Engl e w o o d Cliffs, SAD, 1962.
FUNKTION, FORM, Q U A L I T A T , Zentralinstixut
fiir Gest a l t u n g , B e rlin 1967.
P R O B L E M S OF P R O D U C T DE S I G N A N D DEVELOPMENT,
P e r g a m o n Press, London
I N D U S T R I A L DESIGN, M c G r a w H i l l , N e w Y o r k ,1954
D E S I G N I N G FOR PEOPLE, Simon and Schuster,
New York
D IE S U C H E U N D A U S W A H L N E UER PRODUKTE,
M o d e r n e I n d ustrie, Miinchen, 1967.
A M E T H O D O L O G Y FOR SYST E M S ENGINEERING,
V an No s t r a n d , S A D
D E S I G N C O O R D I N A T I O N A N D C O R P O R A T E IMAGE,
Stud i o Vista, London 1968
C O N F E R E N C E ON D E S I G N METHODS, Per g a m o n Press,
1963
P R O B L E M S OF DESIGN, W h i t n e y Library of
Design, N e w Y o r k
A P L I E D IMAGIN A T I O N , Scribners, N e w Y o r k 1965
T H E N A T U R E OF DESIGN, Rhein h o l d , N e w Y o r k
H UDOESTVENOE KONSTRUKTOVANIE PROMILJENIH
IZDELIJ, M a g i n o s t r o e n i e , M o s k v a 1967
I N D U S T R I A L DESIGN, An I n t e r n a t i o n a l Survey,
U N E S C O / I C S I D 1967
ICSID
V th G E N E R A L A S S E M B L Y IN OTTAWA
KRATKAJA METODIKA HUDOETVENOVO KONSTRUIROV ANIJA, V N IITE, M o skva 1966
Z E I T G E M A 3 S E FORM, Sud e u t c h e r V e r l a g ,Miinchen
1967
S Y L L A B U S FOR T H E STUDf OF P R O F E S S I O N A L
P R A C T I C E IN C O M M E R C I A L A N D I N D U S T R I A L DESIGN,
S o ciety of I n d u s t r i a l A r t i s t L o n d o n 1968

PRILOZI

I PRIMJERI

POPIS PRILOGA I PRIMJERA

Prilog :
A

Shem a t s k i p r i k a z h i s t o r i j s k o g razvoja

Shema s t r u k t u r e r a s v j e t n i h tije l a

P r i m j e r e l e m e n a t a d o d a t n o g aso r t i m a n a

Program Visoke

Nauka o d i z a j n u - g r a n a bu d u e nauke
(po G.B o n s i e p e u )

kole

za

ob l i k o v a n j e u

r asvjeta

Ulmu
o o k olini

P r i m j e r :
1

Shema u n a p r i j e d
M. Asimo v u )

planiranih

U n a p r i j e d p l a n i r a n i slij e d
(po B.Arch e r u )

l i n earnih

slijedova

(po

sa p o v r a t n o m v e z o m - g r a f i k i

Unaprijed

Unaprijed planirani razgranati slijedovi

lize v r i j e d n o s t i )

p l a n i r a n i sl i j e d

sa p o v r a t n o m v e z o m - t e k s t u a l n o

P o s t u p a k po p r i n c i p u s l u a j n o s t i

T r a d i c i o n a l n i slijed

A d o p t i v n i slijed

Logino

Eksternalizacija

10

Primjer kontrolne

11

Reklasifikacija

(primjer a n a

i imaginativno miljenje
i a u t o m a t i z a c i j a p r o c e s a diz a j n a
liste

i inov a c i j a

12

Matrica

13

Metoda

interakcija

14

Metoda preraspodjele

i mrea

i n t e r akcija

"dio po dio"
funkc i j a

Prilog :
F

Shem a t s k i pri k a z d j e l o v a n j a
-rad-okolina

Klasifikacija

P r i m j e r t a bele

Primjer

P o r e d a k s r e d s t a v a k o j i m a se

s i stema ovjek- s r e d s t v o -

faktora d i zajna

i njihove r e l e vantnosti

i n t e r akcija

bina r n e t a bele po r e d o s l i j e d u pri o r i t e t a

ideja d i z a j n a moe

izraziti

Prilog A
SHEM A T S K I P R I K A Z H I S T O R I J S K O G R A Z V O J A R A S V J E T E
osnovne k ategorije
rasv.iete

sv o j e vremena
namjena

ostaci u dananjoj
u p otrebi

vatra

sve tada m o gue

namjene

.nema
.izuzetno:logorska
v atra i nona s i g
n al i z a c i j a

b aklja

namjene u o t v o r e n i m
.nema
i z a t v o r e n i m p r o s t o .za izuzetne m a n i
f e s t acije (bakljada)
rima

uljanica

n amj e n e p r v e n s t v e n o
u zatvorenim prosto
rima

.nema
.izuzetno u kultne
s vrhe

svij e a

namj e n e u z a t v o r e
nim prostorima

.kao r e z e r v n o o s vjet
ljenje
.dekorativno i u g oajno
.u p o s e b n i m s i t u a c i j a
ma (sveanosti)

v i s e i skup s v i
jea - luster

namj e n e u velikim,
r e p r e z e n t a t i v n im
prostorima

.imitacije lustera sa
e l e k t r i n i m a r u l j a
ma

petrolejska
ras v j e t a

.osnovno osvjetljenje
n a mjene u o t v o r e n i m
i zatvorenim prosto u neelektrificiranim
podrujima
rima djelomino raz
liko v a n j e k a t e g o r i j a
.rezervno
r a s v j e t n i h ti j e l a
(zidna, s t o l n a itd)

plinska rasvjeta

izraz i t o razlikovanje .osvjetljenje auten t i

k a t e g o r i j a za vanjski . nih starih amb i j e n a t a
i u n u t a r n j u r a s v j e t u .imitacija p l inskog
(u l i n a ,r a d n a ,j a v n a , o s v j e t l j e n j a elektri
nim osv.ietl.ienjem
kuna)

elektrina
rasvjeta:

om o g u i l a je e k s p l o z i j u fun k c i j a i namjena
u h o r i z o n t a l n o j i ve r t i k a l n o j d i v e r s i f i k a
ciji

Ova s h e m atska tabela p o k a z u j e zanimljive pojave u h i s t o r i j

skoj d i m e n z i j i ver t i k a l n e diversifikacije:
1. P o j e d i n e k a t e g o r i j e r a s v j e t e odnosno r a s vjetnih tijela
t o k o m r a z v o j a posve i e z a v a j u (npr. uljanica)
2. Druge k a t e g o r i j e z a d r a v a j u svoje m j e s t o i u dananjoj
u p o t r e b i a li im se fu n k c i j e svode na v e o m a uski dio
n a m j e n s k o g spek t r a (npr, s v i j e a kao r e z e r v n o svjetlo
ili p l i n s k a r a s v j e t a kao a m b i j e n t a l n o s v j e t l o ) ,
3. N eke k a t e g o r i j e r a s v j e t n i h tijela z a d r a v a j u se danas
u u p o t r e b i z a h v a l j u j u i sa m o s v o j i m f o r m a l n i m o s o b i n a
ma. I m i t a c i j a lus t e r a n ije o pravdana iz v ie razloga:
p r o s t o r i j e s u znatno man j e od onih u k o j i m a je luster
nekad k oriten, e l e k t r i n e sij a l i c e da j u s a s v i m drugu
k v a l i t e t u i inten z i t e t s v j e t l a od svijea, a to je
n a j v a n i j e k a r a k t e r o s v j e t l j e n j a koje se p o s t i e e l e k t
r i n i m l u s t e r o m m o g u e je z a h v a l j u j u i hori z o n t a l n o j
d i v e r s i f i k a c i j i p r o v e s t i na niz drugih, pogod n i j i h n a
ina .
4. Za d a n a n j u s i t u a c i j u k a r a k t e r i s t i n o je da se r e l a t i v
no bre r a z v i j a h o r i z o n t a l n a ne g o v e r t i k a l n a d i v e r s i f i
kacija: npr. p r e m d a se t e h n o l o k i m o g u p r o i z v e s t i uz
n e v e l i k e t r o k o v e tzv. s v i j e t l e e folije, one se jo
ne p r i m j e n j u j u .
S d ruge st r a n e a k o se h o r i z o n t a l n a d i v e r s i f i k a c i j a
odvija s t i h i j s k i i bez r a c i o n a l n o g r e p e r t o r a r a n a m j e n
ski r a z l i i t i h funkcija, d o l a z i do t oga da se "obn a v
ljaju" stare k a t e g o r i j e r a s v j e t n i h tijela, ili se u
n e b i t n i m d e t a l j i m a v a r i r a j u neke osnovne kat e g o r i j e
(bes k o n a n i broj s l i n i h model a ) .

Primjer

UNAPRIJED PLANIRANI SLIJED S POVRATNOM VEZOM

0.
0.
0.
0.
0.

1.

(tekstualno)

Pripr e m e

1 P r i m a n j e upita
2 O c j e n j i v a n j e upita
3 P r o c j e n a k o l i i n e r a d n o g vr e m e n a
4 P r i p r e m a n j e p r e l i m i n a r n o g odgovora

Formuliranje uputstva

1. 0 P r i m a n j e i n s t r u k c i j a
1. 1 D e f i n i r a n j e ciljeva
1. 2 D e f i n i r a n j e og r a n i e n j a

2.

Programiranje

2. 1 O d r e i v a n j e p r e s u d n i h p i t a n j a
2. 2 P r e d l a g a n j e toka a k cije

3.

Prikupljanje podataka

3.
1 Prikupljanje dostupnih informacija
3. 2 K l a s i f i k a c i j a i p o h r a n j i v a n j e podat a k a

4.

Analiza

4. 1 I d e n t i f i c i r a n j e p o t p r o b l e m a
4. 2 A n a l i z a p o t p r o b l e m a u v e z i s ciljevima
4.
3 Specifikacija karakteristika
4. 4 P r e i s p i t i v a n j e p r o g r a m a i trokova

5.

S i nteza

5.
5.

1 R j e a v a n j e p r o b l e m a cilja
2 P r o n a l a e n j e sreds t v a za i zmirenje d i v e r g e n t n i h
zahtj e v a s p e c i f i k a c i j e
3 R a z v i j a n j e na e l n i h r j e e n j a pr o b l e m a s r e d s t a v a
koji p r o i z l a z e iz s p e c i f i k a c i j e
4 N acrt g l o b a l n o g r j e e n j a

5.
5.

6.

Razvoj

6 . 1 De f i n i r a n j e ideje dizajna
6 . 2 Izrada o s n o v n o g mod e l a
6 . 3 R a z v i j a n j e zajed n i k i h r j e e n j a za p o t probleme
6 . 4 R a z v i j a n j e g l o b a l n o g r j e e n j a (globalnih rjeenj
6 . 5 Provjeravanje hipoteza
7.

Komunikacije

7. 1
7. 2
7. 3
7. 4

8.

D e f i n i r a n j e p o t r e b a za k o m u n i k a c i j o m
O d a b i r a n j e me d i j a k o m u n i k a c i j e
Pripremanje komunikacije
S a o penje

Zavretak procesa

8 . 1 Zakljuivanje projekta
8 . 2 Zakljuivanje dokumentacije

Prilog

P R O G R A M V I S O K E K O L E ZA O B L I K O V A N J E U U L M U

(1956.)

Vi s o k a kola za o b l ikovanje odgaja speci j a l i s t e za dvije

posve razl i i t e vrste z a dat aka tehni k e civilizacije:
- dizajn industr i j s k i h p r o i z v o d a (odjel indus t r i j s k o g d i
zajna i odjel za i n d u s t r i j a l i z i r a n o graenje)
- dizajn s r e d s t a v a za v i z u e l n e i v e r b a l n e komuni k a c i j e
(odjel v i z u e l n i h k o m u n i k a c i j a i odjel informacija)
kola, dakle, odga j a d i z a j n e r e za p r o i z v o a e k apitalnih
po t r onih dob a r a kao i za k o r i s n i k e suv r e m e n i h k o m u n i k a c i j
skih m e dija tampe, t e l evizija, radija, i ekon o m s k e p r o p a g a n
de. D i z a j n e r i m o r a j u r a s p o l a g a t i t e h n i k i m i n a u n i m znanjem
koja su n u n o p o t r e b n a za s u r a d n j u s i n d u s t r i j o m u dananje
doba. I s t o v r e m e n o m o r a j u r a z u m i j e v a t i i u z i m a t i u obzir k u l
turne i d r u t v e n e p o s l j e d i c e svoga djelov a n j a .
Vi s o k a ko l a za oblik o v a n j e zam i l j e n a je za m a k s i m a l n i k a
pac i t e t od 15o s t u d e n a t a ime se osig u r a v a st a l n o povoljan
p r o p o r c i o n a l n i odnos izme u b r o j a s t u d e n a t a i n a s t a v n o g os o b
lja. I n a s t a v n o osoblje i s t u d e n t i dolaze iz raznih zemalja
to koli d aje i n t e r n a c i o n a l n i k arakter.
Str u n o o b r a z o v a n j e traje 4 g o d i n e u k l j u u j u i i osnovni
kurs u t r a j a n j u od jedne g o d i n e . P o za v r e t k u s t u d i j a p o d j e
lju j u se d i p l o m e .
Za obavlj a n j e p r a k t i k o g r a d a stoje na r a s p o l a g a n j u r a d i o n i
ce za rad u drvu, metalu, p l a s t i n i m masa m a i f o t o l a b o r a t o r i j .
K o m b i n i r a se n a s t a v n i i i s t r a i v a k i rad. U tu s vrhu postoji
institut za i n d u s t r i j s k i dizajn.
kola raspolae stambenim prostorijama
stima za n a s t a v n o osoblje i s tudente.

i drutvenim pogodno

O s n o v n a

g o d i n a

Svi u p isani s t u d e n t i prve g o dine poha a j u zajedniki osnov

ni kurs prije u p i s i v a n j a na jedan od etiri odjela.
Praktiki

i teoretski predmeti

- Vi z u e l n e me t o d e
( e k s p erimenti i i s t r a ivanja u dvije i tri dimenzije na
bazi s t udija p e r c p e c i j e ,si m e t r i j e i topologije)
- radionika praksa
(rad s d r v o m , m e t a l o m , p l a s t i n i m m a s a m a ,g i p s o m i foto g r a
fijom)
- p r e z e n t a c i o n a pomag a l a
(tehniko c r t a n j e ,oblici s l o v a ,j e z i k , p r o s t o r u n o crtanje)
- metodologija
(uvod u m a t e m a t i k u

logiku,

- sociologija
(promjene u drut v e n o j
cije naovamo)
- teor i j a p e r c e p c i j e
(uvod u g l a v n e t e orije

kombinatoriku

s t r u k t u r i od

i topologiju)

indust r i j s k e r e v o l u

i p r o b l e m e v i z u e l n e percepcije)

- povij e s t k u l t u r e 2 o . s toljea
(slikarstvo, kiparstvo, a r h i t e k t u r a , l i t e r a t u r a ) .

O d j e l i n d u s t r i j s k o g diza j n a
Cilj je o d jela da obrazuje d i z a j n e r e indus t r i j s k i h p roizvoda
U s l i j e d r a z v o j a novih met o d a proiz v o d n j e , d i z a j n e r i su se
s u o i l i s p r o b l e m i m a k o j i se v ie ne mo g u s a v l a d a t i p o lazei
od bivih s t a n o v i t a k o j a su se b a z i r a l a na u m jetnosti. U
odgoju i o b r a z o v a n j u d i z a j n e r a t e ite se mora baciti na
na u n e i t e h n i k e d i s c i p l i n e koje su danas k l june u ope r a
t i v n i m p r o c e s i m a indust r i j s k e p r o i z v o d n j e i koje sve p r esudnije odr e u j u fin a l n i p r o i z v o d . D a n a n j i di z a j n e r indu s t r i j
skih p r o i z v o d a mo r a b iti u s t a n j u k o r i s t i t i p r o f e s i o n a l n o
z a s n o v a n o znanje, u s k o s u r a u j u i s k o n s t r ukterima, t e bnolozima i ek o n o m i s t i m a . P r i j e svega m o r a biti svjes t a n k u l t u r
nog i d r u t v e n o g k o n t e k s t a u k o j e m djeluje.

Rad

odjela

druga g o dina
(analiza korisnosti, a n a l i z a proizvoda, metode sastavljanja,
jednostavni r a z v o j n i zadaci s alatom, o p remom za kuanstvo
i u r e d s k o m opremom, k o n t ejnerima, i n strumentima itd)
trea godi n a
(sloenije v j e b e pod t e i m t e h n i k i m i p s i h o l o k i m u v j e t i
ma; raspored elem e n a t a u s i s t e m i m a jednostavnih strojeva,
namjetaja, opreme itd)
etvrta g o d i n a
(samostalna s t u d i j a
vodnje)

i vjebe

iz diza j n a sve do faze p r o i z

Teoretska nastava
- teo r i j a p r o i z v o d n j e
(proizvodne s e r i j e ,t v o r n i k a organizacija,
vodnje, k a l k u l i r a n j e trokova)
- znanost o m a t e r i j a l i m a
(eljezo i elik, obo j e n i metali,
kog o b likovanja)

plastici,

procedura proiz

tehnike te h n i

- konstruiranje
- o p e raciona i s t r a i v a n j a
(teorija grupa, t e o r i j a skupova,
standardizacija)

linea r n o p rogramiranje,

- t e orija n a uke
(e p i s t e m o l o k e osnove m o d e r n e nauke;
s p e r i m e n t i r a n j u i t e o r i j a strojeva;

p o v i j e s t ideje o e k
t e o r i j a ponaanja)

- e r g onomija
(sistemi o v j e k - s t r o j )
- seminar iz p o v i j e s t i
(dizajn u 2 o.st.)

ind u s t r i j e

- sociologija
(indust r i j s k o drutvo,

i n d u s t r i j s k a r evolucija)

- me h a n i k a
(kinematika,

statistika)

- zakon

dinamika,

o patentima.

Od .iel vizuelnih komunikacija

U brojnim pod r u j i m a d r u t v e n o g ivota ljudi s t upaju u k o n
takt ili se jedni drugima obra a j u p o mou vizuelnih k o m u n i
kacija. Cilj je odjela da u t v r d i osnove o b l ikovanja takvih
informacija koje odgova r a j u toj funkciji. Zato se tehnike
tipografije, g r a f i k o g dizajna, fotografije, izlobi, filma
i t e l evizije t r e t i r a j u k ao h o m o g e n o temat s k o polje koje se
na ziva " vizuelne komun i k a c i j e " u s k l a d u s m e u n a r o d n o m u p o t
r e b o m tog termina.
Istra i v a n j a u t o m odjelu imaju za cilj po v e z i v a n j e vizuelnih
izraza s n j i h o v i m s a d r a j i m a n a to je m o gue jasniji nain.
Za to treba r a z v i t i me t o d e k oje kori s t e z n a n t v e n o iskustvo
ste e n o u p o s l j e d n j i m d e k a d a m a na p o d r u j u per c p e c i j e i zna
enja.

Rad_odjela
d ruga g o d i n a
(ope osnove: o b lici slova, s i s t e m i p r i j e l o m a stranice i
formata, p i k t o g r a m i , d ijagrami, serije f o t o g r a f i j a i f o t o g
r a fije p r edmeta)
trea g o d i n a
( sloenije vjebe: a s o p i s i i knjige, za t i t n i
plakati, izlobe i f o t o g r a f s k a reportaa)

znakovi,

etvrta g o d i n a
(po l u s a m o s t a l a n rad: serije p lakata, novine, p r i m j e n a z n a k o
va u n a u c i i tehnici, s i s t e m i izlobi, kartogr a f i j a , r e p o r
t a ni i d o k u m e n t a r n i filmovi, t elevizija)

Teoretska_i praktina nastava

- tehnologija
(slaganje slova,

re p r o d u k c i j a ,

- sredstva k o m u n i k a c i j a
( r a z v o j ,o r g a n i z a c i j a i m e t o d e

tampanje,

papir)

s redstava komunikacija)

- s e m i otika
(uvod u m o d e r n u teor i j u znakova; r u t v e n o - p s i h o l o k a baza
upo t r e b e znakova; a n a l i z a znakova, simbola, s i gnala i emblema)

- seminar

iz povi j e s t i tipografije,

- s o c iologija
(industrijsko drutvo,
javno mnijenje)

dizajna

so c i o l o g i j a reklame

izlobi i filma

i propagande;

- teorija nauke
( e pistemoloke osnove mode r n e nauke; povijest ideje ekspe
rimenta; t e o r i j a strojeva, te o r i j a ponaanja)
- ergonomija
(sistemi o v j e k - s t r o j )
- o p e raciona i s t r a i v a n j a
(fakult a t i v n i predmet)
(teorija grupa, teorija skupova,
p rogra m i r a n j e , standa r d i z a c i j a )

statistika,

linearno

O d j e l in f o r m a c i j a
T u se p r i p r e m a j u p i s c i za tampu, radio, t e l e v i z i j u i film,
tj. s r e d s t v a k o m u n i k a c i j a koja sve vie o b l i k u j u moderno
dr u t v o i o d r e u j u nain na ko j i dru t v o djeluje.
Taj

odjel us k o

surauje

s odjelom vizuelnih

komunikacija.

Cilj je o b r a z o v a n j e p i s a c a ko j i su u s t a n j u u p o z n a t i i p r e v
ladati p r o b leme, metode i t e h n i k e raznih s r e d s t a v a k o m u n i k a
cija, a u manj o j m j e r i o b r a z o v a n j e s p e c i j a l i s t a koji se ve
od p o e t k a s p e c i j a l i z i r a j u za jedno odre e n o pod r u j e rada.
R a d tog odjela k o n c e n t r i r a se na e k s p e r i m e n t a l n i studij.

Rad_odjela
dru g a g o d i n a
(umijee s a s t a v l j a n j a teksta, a n a l i z a teksta, t r a n sformacija
i d e f o r m a c i j a teksta, i n t e r v j u i r a n j e , reportaa, dijalog,
t i p o g r a f s k o a r a n i r a n j e stranice)
trea g o d i n a
(sastavljanje p r o p a g a n d n i h tekstova, k o m b i n i r a n j e rijei i
slika, r i j e i i zvuka, v ijesti, kritike, oglase, serije
r a d i o emisija, aktualije)
etvrta g o d i n a
(eseji, radio i g r e , a k u s t i k e de f o r m a c i j e
p r o g r a miranje, re i j a i s c e n a r i j i ) .
Te o r e t s k a n a s t a v a
- fotografija, f i l m i zvuk
(oblici p rimjena)

i transformacije;

- tipografija
(oblici slova,

slaganje sloga,

tamparski postupci)

- teorija i n f o r macija
(analiza p o r u k e ,odreivanje k a p a citeta informacija, p r o
rauni k o m u n i k a c i o n i h kanala, ifriranje, informacione
tehnike)
- semiotika
(uvod u m o d e r n u t e o r i j u znakova, r u t v e n o - p s i h o l o k a baza
upotr e b e znakova, semi o t i k a i lingvistika)
- l ingvistika
(opa, s t r u k t u r a l n a

i statistika

- o peraciona istr a i v a n j a
( f a k ultativni predmet)
(teorija grupa, t e orija skupova,
prog r a m i r a n j e , stan d a r d i z a c i j a )

lingvistika)

statistika,

linearno

G r a d i t e l j s k i o djel
Odj e l za i n d u s t r i j a l i z i r a n o g r a e n j e obuhvaa o p senu ali i
o g r a n i e n u te m u - p r i m j e n u m o d e r n i h metoda pr o i z v o d n j e na
g r a e v i n s k e tehnike.
Graditeljski

odj e l

i s p o s o b l j a v a a r h i t e k t a za taj

zadatak.

T r a d i c i o n a l n e m e t o d e g r a e n j a v ie n i s u dov o l j n e da zad o v o
lje dana n j e p o t r e b e za g r a d n j o m stam b e n i h j e dinica svih
vrsta. Stoga na t o m p o l j u p o s t o j i u r g e n t n a p o t r e b a za indu
strijalizacijom.
Rad

odjela

druga g o d i n a
(organizacija tlocrta, m e t o d e k o n s t r u i r a n j a p o m o u lakih
me t a l a i p l a s tika, teke kons t r u k c i j e , elik i p o jaani
beton, s t a n d a r d i z a c i j a i k o o r d i n a c i j a dimenzija, analiza
g r a d i lita, osno v i s t a n d a r d i z a c i j e , m e h a n i z a c i j e i p r efabrikacije)
trea i e t v r t a g o d i n a
(konstruiranje p o m o u la m e l i r a n i h p l o a i p o v e z i v a n j e e l e m e
nata od m e t a l a i plastike; p l a n i r a n j e p r o i z v o d n i h serija i
metoda; m o n t a a i transport; p l a n i r a n j e zgrada iz r a z v i j e
nih e l e m e n a t a ) .

Teor e t s k a n a stava
- gr a e v i n s k a statika
(kalkulacije i t e s tiranje modela)
- g r a e vinske kon s t r u k c i j e
- teorija p r o i z v o d n j e
(proizvodne serije, org a n i z a c i j a tvornica,
postupci, trokovi)
- znanost o m a t e r i j a l i m a
(eljezo i elici, obojeni metali,
t r a n s f o r m a c i j e i d e formacije)

drvo,

p r o izvodni

plastici,

tehnike

- graevinska higijena
- graevinska

fizika

- operaciona i s t r a ivanja
(teorija grupa, teor i j a skupova,
ramiranje, stan d a r d i z a c i j a )

s tatistika,

linearno pr o g

- teorija n a uke
( epist e m o l o k i osnovi mo d e r n e nauke; po v i j e s t ideje eksp e r i
mentiranja; t e o r i j a strojeva; teorija p onaanja)
- primijenjena fiziologija
(klima, optika, akustika)
- e r g onomija
(sistemi o v j e k - s t r o j )
- seminar p o v i j e s t i a r h i t e k t u r e
- so c i o l o g i j a
(indu s t r i j s k o drutvo,
drutva).

2 o.st.

s o c i o l o g i j a porodice,

sociologija

Primjer
KO N T R O L N A LISTA
I REGULATORA
1. U koje

ZA ODRE I V A N J E R A S P O R E D A

ih svrhe

lo

INSTRUMENATA

ili cilj eve kori s t i potroa?

2. K a k v i m e r a d n j a m a k o r i s n i k p o k u a t i p o stii te ciljeve?
3. Koje su radnje n a roito va n e i koje su od male vanosti?
(Vanost se m oe ocijeni ti na bazi p r o c j e n j i v a n j a opsega
poslje d i c a N E U S P J E H A event u a l n e p r ovedbe akcije).
4. Ko j e radnje
uvid?

izisk u j u stalan nadzor,

a koje 3amo povremeni

5. Kbd kojih se r a d n j i p r o v o d i isto v r e m e n o sag l e d a v a n j e dvaju

ili vie a rtikala, a kod k ojih je pot r e b n o samo jednokratno
sagleda v a n j e ?
6. K o l i k o traje s v a k a p o j e d i n a radnja?
7. Ko l i k a

je u e s t a l o s t

jav ljanja svake poj e d i n e radnje?

8. K o j i su a n t r o p o m e t r i j s k i
svake od tih r a dnji?

i z mjeri k r i t i n i

9. Za koje se r a d n j e p r e d v i a da e

za r e a l i zaciju

i zazivati zamor?

10. Kod kojih je r a d n j i p o t r e b n o m a k s i m a l n o naprezanje,

kojih d r ugih n a j m i n i m a l n i j e n a p r e z a n j e ?

a kod

11. Kod kojih su r a d n j i n a i z b j e n i vr l o n e s p r e t n i pokr e t i ili

s t avovi t i j e l a ko j i znatno r e d u c i r a j u u i n a k ili domet z ah
vata?
12. K o j e se ra d n j e vre pod n a r o i t o n e p r i k l a d n i m stavovima
tijela ili s m j e r o v i m a pokre t a ?
13. Do k o j e g su s t u p n j a p o k r e t i tij e l a u s k l a d i v i s izvoenjem
r a d n j i i is t o v r e m e n o p o s t i u e ljeni stupanj efikasnosti,
uz z a d o v o l j a v a j u u udob n o s t ?
14. H oe li k o r i s n i c i m a biti n e p o z n a t e radnje koje t r ebaju iz
vo d i t i ili su ve odlino uvje b a n i ?
15. H oe li v e i n a k o r i s n i k a po p r v i puta v i d j e t i tu n ovu opremu
ili je v j e r o j a t n o da e n a p r a v i t i n e g a t i v n u k o m p a r a c i j u u
odnosu na o p r e m u k o j u ve odav n a poznaju?
16. H o e li k o r i s n i k o e kivati ili s hvatiti ko l i k i mu komfor
p rua nova oprema ili e radi j e tol e r i r a t i n e u dobnost i
nep r i k l a d n o s t ?