OSNOVNE ODREDNICE URBANE MORFOLOGIJE

Morfoloke karakteristike: poloaj, veliina, oblik. Nikad se ne posmatra izolovano,

ve u ekom kontekstu. Veliina namjonija morfoloka karakteristika, oblik
kljuna morfoloka karakteristika

Funkcionalne karakteristike imaju odreene morfoloke obrasce, neke aktivnosti

koje se deavaju u tom prostoru

Kulturni identitet svaka sredina ima svoje obrasce ponaanja / rezultat funkcionalni
obrasci

Tipoloko sagledavanje mogunost da se odreeni fenomeni svrstaju u grupe sa

zajednikim osobinama

Morfo oblik
Odreeni poloaj, veliina i oblik zavise od funkcionalnih karakteristika. Dva prostorna nivoa
nivo grada i nivo gradskog trga.
Poloaj gradskih struktura i distribucija njihovih elemenata
TRI USLOVA koje lokacija za grad mora da zadovolji
1. Karakteristika privilegovanosti prednosti u odnosu na neku drugu lokaciju
2. Protektivnost zatita od raznih inioca
3. Konstitutivnost povezivanje sa drugim gradskim sistemima. Omoguuje dobru
povezanost
DVA NAINA POSMATRANJA GRADA u odnosu na prethodna 3 uslova:
1. Podjela u relaciji sa vodenom povrinom. Lociranje gradova uz vodene povrine. Voda
kao kljuni faktorza lociranje gradskih naselja:
a) Gradovi uz rijeku Bern gradski sistem urbane povrine prati rijeku. Nju Orleans,
rijeka Misisipi, blok je postavljen upravno na rijeku, sa uortiogonalnom urbanom
matricom.
b) Grad u zalivu enova, izduena struktura, grad je uzak, tanak, izmeu vode i brda.
itava gradska struktura se irila nautrb mora, ne ka kopnu ve ka moru. Slino se
deava i u Solunu ali ne tako izrazito.
c) Tip grada poluostrvo Korula
d) Tip grada ostrvo, Mont San Miel, kompleks opatijskih graevina i potinjena gradska
struktura
e) Grad sa kanalima, Holandija i Belgija
2. Konfiguracija terena, druga grupa
a) Grad u uvali, to vie zatien, nevidljiv Urbino, italijanski grad
b) Grad na grebenu, grad na istaknutom poloaju, dobre vizure, Rekanati
c) Grad na vrhu uzvienja, ima privilegovanu poziciju; 73 odbrambene kule,
srednjevjekovni Menhetn grad San iminijano
d) Grad na padini Gubio, Italija

POLOAJ GRADSKOG TRGA

1. U odnosu na cjelokupnu teritoriju grada:
- Sredite grada na rubu u sredini izmeu
a) CENTRALNI POLOAJ TRGA Palmanova, primjer idealnog grada, vojna
ispostava Venecija. Poligonalni obli, trg u obliku estougla koji predstavlja centralni
vojni poligon. Ima 3 gradske kapije, proizilazi iz funkcionalnih razloga. Sijena
organska matrica na 3 gradska grebena, 3 susjedstva, izmeu napravljen trg Kampo na
suticanju tri ulice, predstavlja simbol ujedinjenja
b) TRG NA RUBU, grad Piza ceremonijalni ulaz, kapija, najreprezentativniji gradski
prostor sa 3 crkvena objekta, trg Kapija. Berlin, sa proirenjem javlja se ortogonalna
matrica sa 3 trga, kapije
c) TRG IZMEU SREDITA I RUBA, francuski grad Rielje, po kardinalu Rieljeu.
Dva trga, simetrina kompozicij, jedan javni drugi stambeni.
Trgovi koji se grupiu u sisteme:
a) LINEARNI, AKSIJALNI SISTEM, Pariz, kraljevska osovina, duine 3-4 km, javljaju
se otvorene strukture
b) MRENI TIP, POVRINSKI. Na itavoj povrini grada javljaju se trgovi. Grad
savana, Dordija, gradski trg sa 12 gradskih blokova koji se ponavljaju i replikuju..
c) SISTEM CENTRINIH TRGOVA, Salzburg, primjer grupisanja oko katedrale.
2. Poloaj gradskog trga u odnosu na neposredno okruenje:
a)
b)
c)
d)

Trg na raskrsnicama, primjer Barselona

Motiv, znaajan objekat oko koga se formira trg. Tri tipa objekata su se izdvojila:
Crkva katedrala, sv Petar Vatikan, Firenca
Palata, palata Farneze, Rim Mikelanelo
Pozorite, trg republike u Beogradu (nekada pozorini trg)
Segment, vodena povrina:
Direktna veza sa trgom, grad Bordo (trg Berze), Lisabon (trg Komercio)
Direktna veza, Firenca (trg Sinjorija), Venecija, trg sv. Marka
Trg lociran na platou sa kojeg se pruaju vizure, grad Gubio, grad Tobi vizure prema
prirodi.

OBLIK GRADA I NJEGOVA GENEZA

Spontano planirano, organsko geometrijsko
I

Kvantitet, kvalitet izgraenosti prostora

II

Komunikacioni trgovi

III

Znaajni reperi, znaajni kompleksi

1. KOMPAKTNE STRUKTURE, KOMPAKTNE MATRICE, gusto izgraeni prostor

- Eg Mert, ograen zidinama
- Gdanjsk elementi / parcele, ulice / su izuzetno uzani, forma izduena, ak i trgovi.
2. LINEARNE STRUKTURE, uz neki linearni pravac, dosta rijetko se javljaju. U ovoj
matrici ne postoji neko karakteristino mjesto.
- Madrid, potez linearne kompozicije koja treba da povee segmente, ali samo dio je
uspio da zaivi
- Brazilija, linearni karakter, oblik poluluka sa centralnim upravljakim prostorima
3. ORTOGONALNA FORMA /MATRICA, najpovoljnija, najvie pozitivnih osobina,
pogodna za kontrolu svih segmenata i omoguava irenje na razliite strane, ali ne postoji
centralno mjesto:
a) Ortogonalna matrica kvadratna
b) Ortogonalna pravougaona matrica
- Grenada na Garoni kombinacija ove dvije matrice
- San Francisko, prostor velikih nagiba terena
4. RADIJALNA MATRICA karakteristini centar
- Karlsrue
- Niki, ostao jedan segment
5. FORMA PRSTEN, struktura koja opkruuje neki postojei, stariji dio grada
- Be, sistem blokova i ulica sa najznaajnijim elementima gradske strukture
- Keln
6. AKSIJALNA MATRICA, povezivanje odreenih taaka, putanje koje spajaju fokusne
take
- Vaington, trgovi aksijalno povezani
- Rim, u vrijeme pape V (Siksta)
7. KRUNA FORMA, nepostojana
- Nordlingen
- Madrigal se las Altas Tores, potpuno obodna pravilna krunica
o Kanbera kominacija radijalne, aksijalne i ortogonalne matrice
o Nova kalkuta linearna, radijalna i ortogonalna

OBLIK GRADSKOG TRGA

Trgovi spontano nastali i trgovi geometrijskih oblika.
I

Trg ispred Santa Maria Novela, nemogunost sagledavanja oblika trga.

Trgovi uokvireni otrim ivicama, pravilan trg.

a) OBLIK KVADRATA
- eka Buovica, sve etiri jednake strane
b) OBLIK PRAVOUGAONIKA, najei oblik trgova
- Pravougaoni trgovi dubinskog formata, visina mora biti vea nego to je irina.
Firenca, trg santa Kroe
- Trgovi pravougaonog oblika, irokog formata, irina vea od duine, na duoj strani je
dominantan objekat, esto palata.
o Najpovoljniji odnos strana pravougaonika 1:2, 1:3
o Veoma izdueni trgovi Prag, Vaclaski trg
o Trgovi isuvie izdueni trgovi ulice, ulini trgovi
c) OBLIK TRAPEZA, mogunost dvojakog znaenja, ili sa ire ili sa ue strane. Rim,
Kapitolski trg, efekat privlaenja posjetioca
d) OBLIK TROUGLA, pogodan na raskrsnicama ili uokvirena enklav, primjer u Parizu
rezidencijalna uokvirena enklava; panski trg u Rimu

II

Trgovi uokvireni oblim ivicama

-

III

Pariz, trg Etual, 12 avenija, suticanje u jednoj taki, velika mogunostsagledavanja

Bat, stambeni trg sa tri ulice koje se ulivaju, struktura potpuno zatvorena
Kraljevo, kruni trg
o de Fon, elipsasti trg koja je bila zamiljena da zahvata matricu cijelog grada

Trgovi koji su poligonalni, kombinacija prve dvije grupacije

VELIINA U FUNKCIJI DIMENZIONISANJA PROSTORA GRADA

Na najbolji nain nam omoguava da klasikujemo odreene inioce. Ne posmatra se izolovan, u

vezi je sa funkcionalnim zahtjevima.
Veliina grada
Demografski pristup br. stanovnika uzeti sa rezervom tanost podataka. Tokio (najvie
stanovnika 25-30 miliona)
Prostorno-fiziki pristup iskljuivo povrinom, zanemaruje broj stanovnika (nekoliko desetina
ha idealni gradovi iz srednjeg vijeka). Firenca irenje zidina grada do 6og zida..

Kombinovani pristup Monpazje, Francuski idealni grad (13ha, br.st.= 3000, Gst=30st./ha)

Veliina grada - karakteristike koje utiu na veliinu

-geografske karakteristike, koje se tiu topografije i morfologije grada
-kulturne, koje se odnose na tradiciju, nain ivljena, obiaje i navike koje vladaju u nekoj
zajednici
-ekonomske, koje se odnose na ekonomsku mo neke sredine, odnosno njenu sposobnost da se
sama odrava
-politike karakteristike, koje se prevashodno vezuju za politiki sistem i vlast koja donosi oluke
o ovim pitanjima

Veliina gradskog trga

Posredno odreivanje veliine gradskog trga
bazirano na funkcionalnim zahtjevima. Avola, gradi na Siciliji centralni kvadratni trg i 4
simetrino postovljena okolna trga
Neposredno odreivanje veliine gradskog trga

pomou apsolutnih dimenzija. Zamo, povrina trga 1/15 povrine grada

Pomou relativnih dimenzija odnos velina otvorenog prostora i veliina zgrada koje ga
okruuju, objekti veliki kao otvoreni prostor. Veliina 6x vea nego zgrade koje ga
okruuju, po nekim teoretiarima. Prva dokazana teorija posmatra se nalazi na 2
udaljenosti od objekta (2 visine), ugao gledanja je 29 i opaa ga. Najpovoljni je odnos 23 puta vei nego visina objekta

Poveanje veliine trga i osjeaj za njegove dimenzije

- to je trg vei gubi se percepcija. Moskva Crveni trg, Meksiko siti trg Zokalo, Peking trg
Tjenanmen