T.C.

GENELKURMAY BAKANLII
ANKARA

ATATRKTEN ANEKDOTLAR

Asker Tarih ve Stratejik Ett (ATASE) Daire Bakanl

Atatrk Aratrma ve Eitim Merkezi (ATAREM)

NDEKLER
indekiler ....................................................................................................... 1
ATATRKn t ve Uyarlar ..................................................................... 4
Neden ATATRK?......................................................................................... 5
lmez Bu Vatan ............................................................................................. 6
Ankaray Neden Bakent Yaptm? ................................................................ 7
Ya Kabiliyetsiz Bir Milletin Banda Olsaydm! .............................................. 8
Neler Yaplmaz? ............................................................................................ 9
Mustafa Kemal Paa ile Sylei..................................................................... 10
Aradaki Fark................................................................................................... 12
O Gelecei Plnlamt .................................................................................. 14
ATATRK ve Uygarlk ................................................................................... 15
ATATRK Kendisine Suikast Yapacak Adamla Kar Karya ..................... 16
Bir Gn ATATRK Gizlice Kkten Kat...................................................... 18
Ky Aasnn Silhl .................................................................................... 22
ATATRK, anakkale ehitleri ve anakkalede len Dman
Muharipleri ..................................................................................................... 23
ATATRKn Devletilik Anlay .................................................................. 25
Baretmen.................................................................................................. 25
Mustafa Kemal ve Doa Sevgisi .................................................................... 27
ATATRK ve Macera .................................................................................... 28
erefimle lmeye Hazrm............................................................................. 29
Kamsz Ynetim .......................................................................................... 30
ATATRKe Hakaret Eden Kyl .................................................................. 31
Geleneksel Dostluk Yoktur ............................................................................ 32
Devlet ve Brokrasi........................................................................................ 33
Bu Milletvekili Ayrcaln Hi de Beenmedim............................................. 34
Arada Hibir Fark Tanmayacaksn ............................................................... 35
ATATRKn Demokrasi Anlay ................................................................ 36
Soramazdn.................................................................................................... 38
ATATRKn Yarg Kararna Saygs .......................................................... 38
ATATRK ve Milletlerin Mutluluu ................................................................ 39
Pepe Ali.......................................................................................................... 40
ATATRK ve Bar ........................................................................................ 42
Reit Galipin Kafa Tutmas ........................................................................... 43
ATATRK ve Adalet ...................................................................................... 43
Bu Bayra Yerden Kaldrnz ........................................................................ 45
Bayrak inenmez......................................................................................... 45
Ne Diyorsun? ................................................................................................. 46
Bir Kar Sakal ............................................................................................... 47
te Benim Neslim Bunlar............................................................................... 48
ATATRKn Millete Gveni.......................................................................... 49
ATATRKn Eitlik Anlay ......................................................................... 50
ATATRK ve zgrlk .................................................................................. 51
ATATRK ve Trk Kadn.............................................................................. 52
Sat Kadn, ATATRK ve Kadn Haklar........................................................ 53
ATATRKn Liklik Anlay......................................................................... 54
Softalar ve ATATRK .................................................................................... 55
ATATRK Hayatta En Hakik Mrit limdir. Szn Nerede
Syledi? ......................................................................................................... 57
Yine Tepeler, Yine ldrrm ....................................................................... 57
ATATRKe Gre Hogrnn Snr ............................................................ 58
ATATRK ve Dnyadaki Mslmanlarn Geri Kal..................................... 59
tiraf Ederim ki Dmanlarmz ok alyor ................................................ 60

ATATRKn Din Hakknda Fikri................................................................... 61

ATATRKn Devrimcilik Anlay ................................................................. 62
Genelgeyle nklp Olmaz!............................................................................. 63
Ay.............................................................................................................. 64
Bir Hatra ........................................................................................................ 65
O, Yalnzla Teslim Olmad .......................................................................... 67
Bulunur........................................................................................................... 68
zr Dileme ................................................................................................... 69
Sylediini Yapard ........................................................................................ 70
ATATRK Reformlar 1919 Ylnda Tasarlamt .......................................... 71
Psikologdu...................................................................................................... 72
Fikir Danma ................................................................................................. 73
ATATRK ve Yeni Trk Harfleri Seferberlii ................................................. 74
Neden Genlik? ............................................................................................. 75
Balama ve Hogr................................................................................... 76
Trkiyeye Kin Yakmaz................................................................................ 77
ATATRKn Milliyetilik Anlay.................................................................. 78
zmir Yolunda ................................................................................................. 80
te Ben Anadolu Zaferini Bunlarla Kazandm ............................................... 81
Sen Gre Bilir misin? ................................................................................... 82
Hacer Nine ..................................................................................................... 83
ATATRK ve Annesi ..................................................................................... 84
ngiliz Kralna Verilen Ziyafet ......................................................................... 85
lmeyi Tercih Ederiz...................................................................................... 86
Generalle Asker Birdir.................................................................................... 87
Kuvay Milliye Neye Yarar?............................................................................ 88
Trk Askeri .................................................................................................... 89
Vatan Elden Giderse...................................................................................... 90
Bir de Onbam Grsn ................................................................................. 91
Dmandan Kalmaz.................................................................................... 92
Mustafa Kemal Paa ve Yunan Kuvvetleri Komutan Trikopis ...................... 93
te Trk Askeri Budur ................................................................................... 94
Mustafa Kemal Hakik Bir Trk Milliyetisi di ................................................ 95
Krk Asrlk Trk Yurdu................................................................................... 97
imdi Konuabiliriz......................................................................................... 98
Hatay Meselesi .............................................................................................. 99
Gemi Olsun Kral Hazretleri ......................................................................100
Yola Devam Edecekler ................................................................................101
ATATRKn Halklk Anlay ...................................................................102
Sevgisini Kaybetmekte Ne Anlam Var? ......................................................102
ATATRKten Bir Vefa rnei.....................................................................103
Hangi an, Hangi eref? ............................................................................105
Douundaki Olaanstlk........................................................................106
Millet Adamyd.............................................................................................107
ATATRKn Cokun Tezahrler Hakknda Bir Yargs..............................108
ATATRK ve Mill Birlik ...............................................................................109
Vatan in .....................................................................................................110
Bu Millet O Kadar Zengin Deil....................................................................111
Babasnn Tarlas .........................................................................................112
ATATRK ve Nbeti ..................................................................................113
Anadoluyu Dinlediniz mi? ...........................................................................115
ATATRKe Bir Kylnn Yant..................................................................115
Sultan Bac...................................................................................................117

ATATRKN T VE UYARILARI
nsanlk, bugn ulat mesafeyi, dnce ve duygularn gelecek
zerine kurmu ve yaamlarn bu amaca adam dn adamlarna
borludur. Gemie taklp kalanlar ise, hem dn adamlarnn zorluklarn
oluturmular hem de uygarlkta alnan mesafeyi azaltmlardr. nsanln ve
zellikle geri braktrlm lke halklarnn ektikleri, ekmeye devam
edecekleri her trl acnn nedeni bu tr anlay sahipleridir. XXI. yzyla
girdiimiz bu gnlerde slm lkeleri halklarnn geri kalmlkta ba ekmeleri
nedendir? sorusunun yant zerinde daha fazla dnmelidir.
slm halklarnn kurtulu srrnn yukardaki sorunun yantnda sakl
olduuna inanan ATATRK dnen, sorgulayan, geliim ve deiimin
peinde koan insanlar yaam boyunca desteklemi ve onlara sonsuz bir
sayg duymutur. karlarn kaybetmek endiesiyle her trl deiime kar
kan bencil ikiyzllerin ise daima karsnda olmutur. Kendi karlar iin
halka yce kabul edilen din ve manev deerleri istismar edenlerin
verebilecekleri zararlar hususunda halk uyarmtr. Hatta uyarmakla
kalmam yapt devrimlerle buna engel olmaya almtr.
Deiimin dnda her eyin deitii bu evrende ATATRKn
aadaki szleri belki de deimeyen tek hakikat olarak kalacaktr. Bu
anlamda bu szler Trk ulusu iin hem bir uyar hem yarn kurmak ve
yaratmak hususunda de bir lttr. Bu konudaki sorumluluktan Trk
ulusunun hibir ferdinin kama hakk yoktur:
Gzlerimizi kapayp tek bamza yaadmz dnemeyiz.
Memleketimizi bir ember iine alp dnya ile alkasz yaayamayz. Aksine
ykselmi, ilerlemi, meden bir millet olarak medeniyet dzeyinin zerinde
yaayacaz. Bu hayat ancak ilim ve fen ile olur. lim ve fen nerede ise oradan
alacaz ve her millet ferdinin kafasna koyacaz. lim ve fen iin kayt ve art
yoktur.
Hibir tutarl kanta dayanmayan birtakm geleneklerin, inanlarn
korunmasnda srar eden milletlerin ilerlemesi g olur; belki de hi olmaz.
lerlemede geleneklerin kayt ve artlarn aamayan milletler, hayat, akla ve
gereklere uygun olarak gremez. Hayat felsefesini geni bir adan gren
milletlerin egemenlii ve boyunduruu altna girmeye mahkmdur.
Ben, manev miras olarak hibir ayet, hibir dogma, hibir donmu ve
kalplam kural brakmyorum. Benim manev mirasm ilim ve akldr.
Benden sonrakiler, bizim amak zorunda olduumuz etin ve kkl zorluklar
karsnda, belki gayelere tamamen eremediimizi, fakat asla taviz (dn)
vermediimizi, akl ve ilmi rehber edindiimizi tasdik edeceklerdir. Zaman
sratle ilerliyor, milletlerin, toplumlarn, kiilerin mutluluk ve mutsuzluk
anlaylar bile deiiyor. Byle bir dnyada, asla deimeyecek hkmler
getirdiini iddia etmek, akln ve ilmin geliimini inkr etmek olur.

Benim Trk milleti iin yapmak istediklerim ve baarmaya altklarm

ortadadr. Benden sonra beni benimsemek isteyenler, bu temel eksen
zerinde akl ve ilim rehberliini kabul ederlerse, manev miraslarm
olurlar.1

NEDEN ATATRK?
simler; bireylerin kimlikleri olmann yannda onlarn hangi ulusa
mensup olduunu da yanstan bir ileve sahiptirler. Bu nedenle uluslarn
gelecee uzanan boyutunda ok nemlidirler. Gemite eserleriyle uygarlk
tarihine byk katklar salam birok Trk bilim adam, Arap ismi
tadklarndan dnya onlar Arap olarak tanmaktadr. Dolaysyla onlarn
uygarla yapm olduklar katklar bakalar sahiplenmitir. Trk ise ilim
irfan bilmezlikle sulayp barbar gibi haksz yaktrmalarla tanmlamlardr.
Trk aratrmaclar bugn onlarn Trk olduklarn ispat etmekle meguller. Bu
tarihsel ve hayat yanlgy ve yanl dzeltme ihtiyacn hisseden Mustafa
Kemal, ie kendi ismini deitirip ATATRK adn alarak balamtr.
Aadaki anekdot buna gzel bir rnektir:
Demin bir sz yanl syledim, Gaziyi, Byk Millet Meclisi, kanunla
ATATRK yapt, dedim. Bu sz eksiktir. O, kendini ATATRK yapt.
Kanun, bu gercei kabul etti. O gnlerde, soyad kanunu kacakt. Bir akam
yemeinde,Gazi, ATATRK adn alacam, dedi. tiraz ettiler:
-Memleket, dnya, tarih Gazi Mustafa Kemali tanyor. Ona nasl
dokunulur.
ATATRK yle yantlad:
-En tannm Trkler, yabanc isimler tayorlar. bni Sina gibi, Elbiruni
gibi... Bu yabanc isimlerin karsnda, bunlarn Trk olduklarn kantlamamz
gerekiyor ve kantlamak iin de urap duruyoruz. Buna son vereceim ve bu
ie kendi admla balyorum!
Ve Gazi Mustafa Kemal o gece ATATRKt. Ertesi gn kanun bu deiiklii
onaylad. Onun kanuna bu kadar naz geerdi.
Mithat Cemal Kuntay2

Atatrklk (Birinci Kitap); Gnkur. ATASE Bakanl Yaynlar, Ankara,

1983, s. 283-289.
2
Kemal Arburnu, Atatrkten Anlar, stanbul, 1969, s. 60.

LMEZ BU VATAN
Trk tarihinin en karanlk dnemi olan igal gnlerinde, stanbuldaki
ynetici ve aydnlarn byk bir ksm, vatann bamszl iin halkn yeni bir
mcadeleyi gze alamayacan dndklerinden, silhl mcadelenin
dnda kurtulu yollar aramaktaydlar. galcilerin Trk ld. iddiasna bir
bakma onlar da katlyordu. Hatta bazlar bu lnn tekrar dirilebilmesi iin
Amerika veya ngiltere gibi lkelerden birisinin mandas altna girmenin son
are olduunu yksek sesle savunmaktayd. Bu gibilerinin teslimiyet ile
kurtulu arasndaki fark kavrayamama gafleti, kardei kardee drm ve
dmann Trk yok etme ynndeki azmini kuvvetlendirmitir.
Umutlarn tkendii, ihanetin kol gezdii kurt ile kuzunun birbirine
kart igal ortamnda ATATRK, 4 ubat 1919da bir gazeteciye yapt
aklamada yi bir tekilt Anadoluya geer ve millete silhl direni iin
nder olursa vatan da millet de kurtulur. diyerek Trke olan gvenini,
karamsarla ve teslimiyete olan kartln aklamtr. Bu tarihte bu ekilde
dnen tek adam odur. Onu bu dnceye ynelten Trk milletinin
bamszl iin dmann insafna ve acma duygularna snamayacak
kadar soylu oluudur. O, Trk ulusundaki bu soyluluu, Trablusgarpta,
Balkan Savalarnda, anakkalede, Filistinde vatan iin can veren
Mehmetiklerin ahsnda grmtr. Aadaki anekdot ATATRKn bu
konudaki dncesini yanstmas asndan son derece nemlidir:
Kurtulu Savann en karanlk gnlerindeydi; ana yurdun en verimli
yerleri dman izmeleri altnda inliyordu. Milletin btn kuvvet kaynaklar
kurumu; dardan ve ieriden ihanetler birbirini kovalamt. Herkes Trk
ld. diyordu.
Trkiyenin Afrika ve Asyadaki esir lkeler arasna katld sanlyordu.
Yzyllarca Trk egemenlii altnda yaayan milletler, onun son varln
yama ediyorlard. En akll grnen birok yurttamz ngilterenin veya
Amerikann himayesini nimet saymaya balamlard.
ATATRK byle bir zamanda yer yer ayaklanan Trk halkna nder
oldu; Ankarada Byk Millet Meclisini kurdu. Bir gn Mecliste syledii
nutkunu, air Mithat Cemalin bir manzumesinin u son beyti ile bitirdi:
lmez bu vatan farz muhal lse de hatta,
ekmez krenin srt bu tabutu cesimi...
Trk vatannn dman elinde kalmayaca ve Trk milletinin asla esir
olmayaca hakkndaki iman, ATATRKn ruhunda sonsuz bir kuvvet ve

snmez bir ateti. Bu kuvvet ve atei, her frsatta milletin her ferdine
alamakta esiz bir ustalk gsterirdi.3

ANKARAYI NEDEN BAKENT YAPTIM?

Osmanl tarihi incelendiinde grlecektir ki, biz Trkler kanmz,
canmz, varmz, youmuzu fethettiimiz topraklara yatrmz. Bu
yetmezmi gibi bir de Avrupa devletlerinden aldmz borlar da buralarn
imarnda kullanmz. Bu topraklarda bugn grdmz binlerce Osmanl
eseri bunun yaayan kantlardr. Ne olurdu, bu eserlerden yzlercesi de yank
Anadolu evldnn oturduu kasaba ve ehirleri ssleseydi. Dorusu biz
fethedilen lke halkn dnmekten kendimizi unutmak yanlln
gstermiiz.
lkemizin dousundan batsna yle bir baktmzda Bursa, Edirne ve
stanbul gibi Osmanl Devletine bakentlik yapm illerimiz dnda
Osmanlnn izlerini grmek pek mmkn deildir. Gemiten gelen ok az
saydaki eser ya Seluklulardan ya da beylikler dneminden kalmtr.
Grdmz her ey Cumhuriyetin eseridir. Cumhuriyet kendisini yaratan
Anadolu evltlarna srtn dnmemitir. ATATRK Ankaray Trkiyenin kalbi
yapmakla, gemiin yanllarnn ve ihmallerinin bir daha olmayacann
iaretini vermi ve Trk insannn Anadolu bozkrlarnda tekrar yeereceine,
kendisi yeermekle kalmayp kabiliyetiyle de Anadoluyu yeerteceine olan
inancn gstermitir:
ATATRK, scak bir gnn akamnda yannda baz kiiler ile
ankaya Kknn bahesinde dolayordu. Ben de o sralar eski kkn
tavan dekorlaryla meguldm. Tozlu ve sisli bir hava Ankarann zerine
kmt. Yer yer toz hortumlar semaya doru ykseliyor ve manzaraya
daha boucu bir hava ekliyordu. Bize:
-Ankaray hkmet merkezi yapmakla iyi ettim mi? diye sordu.
Tabi herkes olumlu yant verdi. Arkasndan:
-Neden? sorusu gelince, kimi stratejiden, kimi siyasetten bahsetti.
Hatta birimiz Kayalk gzeldir gibi bir estetik gr de ortaya att.
ATATRK tartmay u szleriyle kesti:
-imdi dalkavukluu brakn...Ankarann hkmet merkezi olmas iin
saydnz nitelikleri beni ikna etmeye yetmez. Ben Ankaray hkmet
merkezi yapmakla bsbtn baka bir hedef gttm. Trkn imknsz imkn
3

Niyazi Ahmet Banolu, Nkte ve Fkralarla Atatrk, stanbul, 1981, s. 89-90.

hline getiren gcn dnyaya bir kere daha gstermek istedim. Bir gn
gelecek u orak tarlalar, yeil aalarn evirdii villalarn arasndan uzanan
yeil sahalar asfaltlarla bezenecek. Hem bunu hepimiz greceiz. O kadar
yaknda olacak .4

YA KABLYETSZ BR MLLETN BAINDA OLSAYDIM!...

Tarihsel gemiinde ufku ak ve uygarla katk yapm olan Trk
ulusu; Cumhuriyet ncesindeki yz yllk dnemde uygarlk yarnn
gerisinde kalmtr. alkanl, zverisi ve hogrs ile hi hak etmedii bir
konuma gelmesinin
temel nedeni; uygarla ynelik yeteneklerinin
krelmesine neden olan a d geleneklerin, anlaylarn, hurafelerin varl
ve bunu karlarnn gerei olarak srekli besleyen uygarlk dman tutucu ve
gericilerin faaliyetleridir. Halkn cehaletinden beslenen karanlk dnce
sahiplerinin slah edilmesi durumunda, Trkn bilim, teknoloji ve sanata ilikin
yeteneklerinin uygarla k tutacan Cumhuriyet genlii gstermitir.
Trkn yksek zeksna ve yeteneklerine en fazla inanan insanlarn
banda phesiz ATATRK gelir. Her trl olumsuzluun Trkn zerine
geldii igal yllarnda ulusun nderliini stlenmede bir an bile tereddt
etmemi olmas bunun gstergesidir...Ona gre yaplmas gereken en nemli
i, Trkn uygarlk yeteneklerini tekrar aa karacak nklplar bir an nce
gerekletirmekti. Bunu baka uluslara da rnek oluturan bir baaryla
gerekletirdi. nklplarla birlikte dnn ve dncenin nndeki engeller
kalkm ve her Trk yurttann akl gcnn n almtr. Aadaki
anekdotATATRKn bu konudaki dncelerini yanstmaktadr:
1937 ylnda bir Eyll akam, on arkada iki sandala binerek Floryada
geziyorlard. Bir aralk deniz kknden bir sandaln kendilerine doru
geldiini fark ettiler. Herkes grlty kesmiti. ATAmzn gr, ayn zamanda
mfik sesi duyuldu:
-ocuklar, elentiniz ok houma gitti. Aranzda bulunmay arzu ettim.
Genler bu ani ziyaretten son derece memnun ve heyecanl, derhl
ATAnn bizzat kulland sandal aralarna alrlar. sandal mehtaba kar
yol alrken ATA:
-Aferin ocuklar, Trk genleri hem almasn, hem elenmesini
bilmelidir. Memleket sizindir. aln ve elenin, der.

Muzaffer Erendil; lgin Olaylar ve Anekdotlarla Atatrk, Ankara, 1988, s.

158.

Genler hep bir azdan btn millet gibi kendilerinin de minnettar

olduklar bu gzel vatann gzelliklerinden onun sayesinde yararlandklarn
tekrar tekrar syleyince, ATATRK yine:
-ocuklar, der, ben bu inklb sizin babanzla, daynzla, ananzla
velhasl btn vatandalarnzla yaptm. Bu sizin hakknz. Ancak, gryorum
ki, bana kar gveniniz ok kuvvetli. Size bir soru soracam: Kabiliyetsiz bir
milletin banda bulunsaydm, bu inklb yapabilir miydim?...
lerinden Sadi adnda biri atlr:
-ATAm, der, siz kabiliyetsiz bir milletin bana gelemezdiniz. nk,
kabiliyetsiz milletten byle ef kmaz!...
ATA heyecanla ayaa kalkarak bu gencin elini skar ve:
-Bunu sylemenizi bekliyordum, der.5
.
NELER YAPILMAZ?
Osmanl Devletinin ke doru srklendii son dneminde baz
yneticiler, yllarca emeinden yararland halk sr, kendilerini ise oban
olarak grp, Trk halknn yksek niteliklerini tanmadan iktidar olmulardr.
Bu nedenle, balarna igal felketi gelip taht ve talar tehlikeye dnce
dmann insafna snmak zavalllna teslim olmulardr .Bu
davranlaryla ktada egemenlik kuran Osmanl hanedan ve onun
dayand Trk milletinin tarihine kara leke srmlerdir.
Trk milleti, varlna kast eden bu kara lekeyle yaayamazd. Vatan
sz konusu olduunda yaama koarm gibi lme koan Mehmetikler,bu
gerei anakkalede gstermilerdi gallere boyun eenler bu gerei
gremeyen gafillerdi. Ancak grenler ounluktayd Bunlarn banda da
komutanlk yapt cephelerde Mehmetiklerin ahsnda Trk milletinin
bykln gren ve bunun gereini yapmay dev kabul eden Mustafa
Kemal Paa vard. Bu nedenledir ki o, vatann kurtarlmas sz konusu
olduunda btn resm grevlerinden istifa ederek milletine snmak ve
ondan g almakta tereddt etmemitir. Aadaki anekdotun yanstt
dnce bu gerein ifadesidir:
Erzurum: 3 Temmuz 1919...
Ilcada Mustafa Kemalin ilk karlanmas srasnda:
Konuklarn nemli kimseler olduunu anlayan ihtiyarn zeki gzleri
parlad. ri ve ak tylerle rtl elini geni gsnn zerine koyarak
5

Banolu; s. 516-517.

oturanlar selmlad. Mustafa Kemal Paa, ta yan bana kadar geldii hlde
heybetli duruunu kaybetmeyen bu ihtiyarn hatrn soruyor, o da gvdesine
yaraan derin ve gr sesiyle teekkr ediyordu.
Bu ksa hobeten sonra, Paa ihtiyara:
-Aa byle nereden geliyorsun? dedi. htiyar:
-Paam, Rus gelirken muhacir olmutum. ukurovada idim imdi
kyme dnyorum, diye cevap verdi.
Paa, zamann nezaketini ve durumun emniyetsizliini ileri srerek
byle zamanda buralara dnmenin pek yerinde olmadn, kn sknt
ekeceini anlatmak istedi. Sonunda da:
-Aa, yoksa oralarda geinemedin mi? dedi. htiyar hemen karlk
verdi.
-Hayr Paam, ukurova cennet gibi bir yer. Bir eken yz biiyor. Allah
millete zeval vermesin. Bize tarla da verdiler, ayr da. Hamd olsun uaklar da
alkandrlar. Deil ukurova gibi bir yerden, tatan bile ekmeklerini
karrlar. Geimimiz padiahta bile yoktu. ok rahattk. Yalnz son gnlerde
iittim ki stanbuldaki rz krklar bizim Erzurumu Ermenilere vereceklermi.
Geldim ki greyim, bu namertler kimin maln kime veriyorlar?
Tun ehreli, ak sakall, gn grm ihtiyarn iman dolu gsnden
gelen bu ses yine onun gibi tun ehreli kahraman askerin gzlerini yaartt.
Bu eski Trk kalesine, ulus ii iin, ulusla birlikte almaa gelen bu byk
devlet adam yal gzlerle arkadalarna dnd ve bu ulusla neler yaplmaz!
dedikten sora ihtiyarla vedalat.
Cevat Dursunolu6

MUSTAFA KEMAL PAA LE SYLE

Tarihteki byk liderlerin en belirgin zelliklerinden biri de ileri grl
olmalardr. Bu zellik ATATRKn de temel niteliklerinden biridir. Birinci
Dnya Savann kaybedildii ve Anadolunun aresizlik iinde paralanmay
bekledii gnlerde o, biroklarnn yapt gibi karamsarla teslim olmamtr.
Sahip olduu tarih uuru ve gelecei alglama yetenei ile, igalci glerin
gemiteki kar atmalarn ve gelecekteki beklentilerini ok iyi analiz
etmitir. Bu analizle, smrgeci glere kar oluturulacak bir direniin

Arburnu, Kemal (Der.); Atatrk, Anekdotlar-Anlar, 1960, s. 137-138.

10

baarya ulaacan nceden grmtr. Aadaki anekdot da ATATRKn

ileri grlln ve ngr yeteneini yanstmaktadr:
4 ubat 1919 tarihinde Alemdar gazetesinin yazarlarndan Refii Cevat
(Ulunay) M.Kemal Paa ile ilideki evinde bir grme yapar. Refii Cevat bu
grmeyi yle aktarr:
Sorularm bitirip veda etmek zere ayaa kalktmda dedi ki:
-Biraz daha oturunuz ltfen.
Oturdum. yle bir konuma geti aramzda:
-Soracanz sorular bitti mi?
-Bitti Paam.
-Bu vatan iine dt bu felketten nasl kurtarlr, istiklline nasl
kavuturulur? diye bir soru sormanz beklerdim.
-Af buyurunuz Paa hazretleri, bugn iinde bulunduumuz bu artlardan bu
vatann kurtulmasn en uzak ihtimalle dahi mmkn grmediim iin byle bir soru
sormadm.
-Siz gene de byle bir soru sormu olunuz, ben de cevabm vereyim, fakat
yazmamak artyla.
-Zatalinizi dinliyorum Paa hazretleri.
-Baknz Cevat Beyefendi, sizin imknsz grdnz kurtulu yollar vardr.
Bu gn herhangi bir tekilt Anadoluya geer de milleti silhl bir direnie
hazrlarsa bu yurt kurtarlabilir.
Heyecanlanmtm. Birinci Dnya Sava sresince gcmz ylesine
tketmitik ki elimizde hibir ey kalmamt. Harplerden sa kalanlarn ise ayakta
duracak hlleri yoktu.
-Nasl olur Paam? diye yerimden frladm. Paa sakindi:
-Aklnzdan geenleri tahmin ediyorum, dedi; dorudur. Grn tamamen
aleyhimizde. Ama dmanlarmz olan bu byk devletlerin bir de i yzleri var.
-Nasl Paam.
-Anlataym. Siz sanyor musunuz ki, sava kazanmakla mttefikler
aralarndaki btn sorunlar zmlerdir. Aralarndaki asl rekabet imdi
balayacaktr. Asrlarca birbirleriyle bouan Franszlarla ngilizleri ortak dman

11

tehlikesi birletirdi. imdi o eski rekabet braktklar yerden tekrar balayacaktr.

talyann da ba dertte. Onlar da her an bir i karklk yaayabilirler. Sonuta,
Anadoluda balayacak bir mill direnile hibiri mcadele edecek durumda deildir.
Byle bir mcadelenin tam srasdr.
-Paam, mill direni... Gzel, ama neyle? Hangi askerle, hangi silhla, hangi
parayla? Malesef Paam, kupkuru bir lden farksz oldu bu gzel vatanmz.
-yle grnr Refii Cevat Bey, yle grnr. Ama lden bir hayat karmak
lzmdr. l sanlan bu lemde sakl ve kuvvetli hayat vardr. O, Trk milletidir.
Eksik olan ey tekilttr. Bu tekilt organize edilebilirse vatan da millet de kurtulur.
Mustafa Kemale veda ettim; matbaaya geldim. Ne kafam almt ne
mantm. Daha dorusu anlattklar bana deli samas gibi gelmiti. Matbaada
arkadalar anlat diyorlard; neler syledi? Anlattm:
u sralar Anadoluya geilir, orada tekilt kurulur, vatan bamszlna
kavuur, millet de zgrlne kavuurmu, anladnz m arkadalar?
Bu deli deil, zrdeliymi.
O gnlerde, o artlar iinde stikll Mcadelesine atlp Trkiyeyi
kurtarmaktan sz edenlere kar herkes benim gibi dnrd. O gnlerde
byle dnen tek adam oydu; tek adam!7

ARADAK FARK
ATATRK, Bamszlk Savan balatmas iin Anadoluya
Vahdettinin gnderdiini iddia eden saltanat ve hilfet zlemcisi kimi evreler,
tarihsel gerekleri pervaszca arptmaktadr. Bu evrelerin iddialarna
gsterdikleri kant, ATATRKle Vahdettin arasnda sarayda geen Paa
isterseniz devleti kurtarabilirsiniz. eklindeki bir konumadr. Konumada
geen bu szn kurtulu savan balatmak iin sylendiini savunan bu
evreler, nedense Sevr Antlamasn kabul edenin, Kurtulu Savan isyan
hareketi olarak grenin ve Mustafa Kemal Paann idam fermann onaylayann
ayn padiah olduunu bir trl grmek istemezler. Bu tr yaklam biimleri
olsa olsa bir gafletin sonucudur.
Vahdettin, Paa isterseniz devleti kurtarabilirsiniz. ifadesini kullanrken
Mustafa Kemal Paadan beklentisi udur: tilf devletlerinin emir ve
isteklerinin yerine getirilmesini sala, Anadoluda olas igallere kar ortaya
kabilecek direnii engelle. Padiah, bunlarn yaplmas durumunda tilf
devletlerinin Anadoluda kalc olmayacaklarna ve bir sre sonra ekip
7

Sadi Borak; Atatrkn stanbuldaki Hayat, Kuleli Dergisi, 1996/1, s. 1-2.

12

gideceklerine inanyordu. Yani, kurtuluu teslimiyette gryor ve silhl bir

mcadeleyi asla dnmyordu. Asl korkusu silhl mcadeleye
bavurulacak olursa tahtn da elden gidecei endiesiydi. Kurtulu Savan
isyan hareketi olarak grmesinin nedeni de buydu. Milletine ve kendine gveni
olmayan Padiahtan farkl bir tavr da beklenemezdi. Aadaki anekdotta da
bu gerein alt izilmektedir:
Anadoluya gemek iin hazrlklarn tamamlayan ATATRK, Yldz
Sarayna gitti. Son Osmanl Padiah Vahdettin, onu ok kk bir odada
kabul etti. Hemen hemen diz dize oturdular.
Padiahn sanda mini bir masa zerinde gzel ciltlenmi kalnca bir
kitap, bir Osmanl tarihi vard. Pencereden Boaz, Boazn mavi sularnda
birbirine paralel dizilmi ve toplarn saraya evirmi olan dman sava
gemileri grnyordu.
Padiah ona dedi ki:
-Paa, devletimize ok hizmet ettin; bunlarn hepsi artk bu kitaba
gemitir!
Elini Osmanl Tarihine koydu, bast ve ilve etti:
-Tarihe geti!...
Sonra dedi ki:
-Bunlar unutunuz. Asl bundan sonra yapacanz hizmet imdiye
kadar yaptklarnzdan mhim olacaktr. Paa, isterseniz devleti
kurtarabilirsiniz!
ATATRK yantlad:
-Bu yolda elimden geleni yapacama emin olmanz rica ederim.
Vahdettin:
-Muvaffak olunuz! diyerek ayaa kalkt.
Ziyaret sona ermiti.
Padiah, ondan dmanlarn arzularn yerine getirmesini bekliyordu;
elinde hibir kuvvet kalmam olan devletin ancak byle, dmanlarn houna
giderek kurtulacan sanyordu. Bilmiyordu ki, kuzuyu yemee karar vermi
olan kurt iin bahane bulmak gayet kolaydr.

13

ATATRK de devleti kurtarmak istiyordu; fakat dmanlara yaranmakla

deil, milletin bitmez tkenmez hrriyet ve istikll akn, cesaret ve fedakrlk
duygularn harekete geirerek...
te Trk milletini anlamam bir adamla, anlam adamn arasndaki
fark...8

O GELECE PLNLAMITI
ATATRK, okul yllarndan itibaren lke sorunlarna ilgi duymutur. O,
keskin zeksyla lke ve dnyadaki deimelerin toplumlarnn geleceini
nasl etkileyeceini, toplumlarn nelere gebe olacan sezmitir. Bu sezi
onun gelecee ynelik plnlarn oluturmasn salamtr. Onun sezgilerine
dayanan playlar o gnn koullarnda, biroklar tarafndan gereklemesi
mmkn olmayan hayaller olarak deerlendirilse de o, ufkun tesine uzanan
yolculuundan asla geri adm atmamtr. Bu yolculuk sonucu ada Trkiye
lk olmaktan kp geree dnmtr.ATATRKn baarlar ve
gerekleen gelecee ynelik ngrlerinin hibirisi tesadflerin sonucu
olmamtr. Onun yapt her eyi nceden plnladn gstermesi
bakmndan aadaki anekdot ilgin bir rnektir:
Mustafa Kemalin Harp Akademisinde renimini tamamlad
gnler...Dostlar halkas yava yava genilerken, Ltfi Mfit (zde), Cafer
Tayyar (Kanatl), Ali Fuat (Cebesoy), babas Fazl Paa, Zeyrekli Kazm
(Karabekir) bu zel kadroya alnrlar.
lk kez gizli, el yazmas bir gazete karr gen Akademili. Gizli
konferanslar da devam eder. Padiah eletirip, st dzey yneticiler takmn
didik didik ufalarlar.
Yukarda adn saydm genler, daha da adn duymadklarmz,
olaylarn iine byle byle girerler. Kimi kysndan, kimi kesinden... Kadro
giderek byr.
Ama Zbeyde Hanm korkular iindedir. Olunun nelerle uratn
kavrayamaz, balayamaz, Mustafam, sen neler yapyorsun? sorusu
yantsz kalr hep...Ya da Sen merak etme, iyi eyler yapyoruz. gibi
yantlarla geitirilir.
Mustafam, yoksa sen yedi evliya gcndeki padiahmza m
karsn? gibi sorulara ise akr olu, sadece glerek, yanaklarndan
perek, sarlarak yant veriyor annesine...

Banolu; s. 86-87.

14

imdi bu genlerin hemen hepsi ayn okullarda okudular. Ayn

koullarda ya da yakn bydler. Yllardr ayn konular konuuyor,
paylayor, tartyorlar. Ama yine de, Zbeyde Hanmn sorularyla ayn
anlama gelen sorular var onlarn da iinde, bazen dayanamayp
akladklar!...
Neler sylyor bu gen adam arkadalarna?
-Padiahlk yklmaldr, yklacaktr, diyor.
-Ordu yeniden kurulmaldr, diyor.
-Balkan ordularnn birlemesi bizim iin tehlikelidir, diyor.
-Yeni bir ynetim biimi, yeni bir ordu, yeni bir toplum, diyor.
Bunlar onun emelleri. Ama onun emellerine, arkadalarnn hayalleri
bile ulaamamtr anlalan. Bu Fatihin yaknlarna syledii bir gerekti
vaktiyle. Biri doruklara ykselirken, brleri yamalarda abalyordu.
Bir akam Selnikte, Beyaz Kule gazinosunda, bu emeller
dorultusunda heyecanl tasarmlar aklanrken cokusunu saklayamayan
gen Mustafa bir arkadana, Seni harbiye nazr yapacam, seni de
hariciye nazr... diye bildirdi. Byle mevki ve makam datmaya balaynca,
bunun ho bir aka olduunu sanan biri, bu akaya yant vererek, Peki bizi
bu makamlara getirebilmek iin sen ne olacaksn? Yoksa padiah m? diye
sorunca, o, ciddiyetle ve kahkahalarla Yoo, hayr! Ondan da nemli. yantn
verdi. Bu olmayacak duaya, akayla karlk amin diyenler, rkp susanlar...
Ama o akam ciddiye almadklar bir gerek! ok da haksz saylmazlar.
Ama benim anlayamadm, gnn birinde, o neeli akam
sofralarnda, arkadalarna verdii bu cretli szlerin hemen hepsi bir bir
gereklemeye balaynca, ayn arkadalar acaba neden bozuluyorlar,
aryorlar, fkeleniyorlar ve korkuyorlard?
O, bu yakn dostlarna hi yalan sylememi ki... Her ey ortada ite!
Nezihe Araz9

ATATRK VE UYGARLIK
Trk halknn mutluluunu kendi mutluluu olarak gren ve kendini
onun hizmetkr olarak deerlendiren byk ATATRKn aadaki szleri
9

Nezihe Araz; Mustafa Kemalin Ankaras, stanbul, 1994, s. 77-78.

15

ulusumuzun yolunu aydnlatt gibi, ulusumuzu uygarlk yolunda geri

koymaya alan dnce sahiplerine de bir uyar nitelii tamaktadr. Trk
ulusu bir btn olarak aadaki szlerin anlamn idrak edip onun gereini
yapt gn hi phesiz uygarlk leminde rakipsiz olacaktr. Bundan phe
duyanlar bilmelidir ki kendi yeteneklerini tanmayan ve kendisine gveni
olmayanlardr:
Ben sizin z kardeiniz, arkadanz, babanz gibi uygarm diyen
Trkiye Cumhuriyeti halk fikriyle, zihniyetiyle uygar olduunu ispat etmek ve
gstermek zorundadr: Uygarm diyen Trkiye Cumhuriyeti halk aile
hayatyla, yaay ekliyle uygar olduunu gstermek zorundadr. Sonu
olarak uygarm diyen Trkiyenin gerekten uygar olan halk batan aaya
d grnyle bile uygar ve olgun insanlar olduunu uygulamada da
gstermek zorundadr.
Artk duramayz, kesinlikle ileri gideceiz. Geriye ise hi gidemeyiz.
nk ileri gitmeye mecburuz. Millet aka bilmelidir. Uygarlk yle kuvvetli
bir atetir ki, ona ilgisiz kalanlar yakar ve yok eder.
Uygarln cokun seli karsnda direnmek bounadr ve o, gafil
itaatsizlere kar ok amanszdr. Dalar delen, gklerde uan, gze
grnmeyen zerrelerden yldzlara kadar her eyi gren, aydnlatan, inceleyen
uygarln g ve ycelii karsnda a d kalm zihniyetlerle, ilkel, bo
inanlarla yrmeye alan milletler yok olmaya veya hi olmazsa esir
olmaya ve aalanmaya mahkmdurlar.
Trkiye Cumhuriyeti eyhler, derviler, mritler ve mensuplar
memleketi olamaz; en doru, en hakik yol, uygarlk yoludur. Uygarln emir
ve isteklerini yapmak, insan olmak iin yeterlidir.
Biz her aratan yalnz ve ancak bir gr asndan faydalanrz. O
gr udur: Trk milletini, uygar dnyada lyk olduu yere ulatrmak ve
Trk Cumhuriyetini sarslmaz temelleri zerinde, her gn, daha fazla
kuvvetlendirmek... Ve bunun iin de keyf ynetim fikrini ldrmek...10

ATATRK, KENDSNE SUKAST YAPACAK ADAMLA KARI KARIYA

nsanlarn bana gelen felketlerin balca nedeni, akln dlanp,
duygulara esir olunmasdr. nk, duygularyla hareket edenlerin hata
yapma paylar daima yksek olmutur. Bu gerei de balarna felket
geldiinde anlarlar. Oysa dnen, neden ve niin diye sorgulayan insanlarn
olacaklar nceden grme anslar olduka yksektir. Geriye dnp gemi

10

Atatrklk (Birinci Kitap); s. 353-355.

16

yaammz sorguladmzda hepimizin, Keke duygularmla hareket edip

de u hatalar yapmasaydm. diyebileceimiz pek ok olay vardr.
nsann duygu ykl olmas, aklla beslendii srece gzeldir. Akl
desteinden yoksun duygu, rotasz mermi gibidir. Hedefinin ne olduu, ne
zaman ne ile sonulanaca bilinemez. Daha az hata ancak bencillik ve
nyargnn yerini akl, saduyu ve manta brakmasyla mmkndr
.ATATRKe ynelik suikastin giriimcilerinin tavrn konu alan aadaki
anekdotta da bu gerein alt izilmektedir:
zmirde hazrlanan o alaka suikastin ortaya karlmasndan sonra,
bir gn bize ATATRK u olay anlatmt: Ziya Huritin beni ldrmek iin
grevlendirdii iki zavall vard. Sorgular yapldktan sonra bunlardan birisini
yanma ardm. Odada kimse yoktu. Kendisine sordum:
-Sen Mustafa Kemali ldrecekmisin, yle mi?
-Evet! dedi.
Ben gene sordum:
-Mustafa Kemal, ne yapm ki onu ldrecektin?
-Fena bir adamm da... Memlekete ok fenalk yapm!... Sonra, bize
onu ldrmek iin para da vereceklerdi!...
-Sen Mustafa Kemali tanyor musun?
-Hayr!
-O hlde, tanmadn bir adam, nasl ldrecektin?...
-Geerken iaret edecekler, Mustafa Kemal, ite budur! diyeceklerdi.
Biz de ldrecektik.
O zaman cebimden tabancam kararak kendisine uzattm:
-Mustafa Kemal benim!... Haydi, al eline tabancay... ldr!... dedim.
Adam, benden bu yant alnca, yldrmla vurulmu gibi oldu. Bir
mddet akn yzme baktktan sonra, diz st kapanarak hngr hngr
alamaya balad.
Yahya Galip Karg11

11

Arburnu; Atatrk, Anekdotlar-Anlar, s. 30-31

17

BR GN ATATRK GZLCE KKTEN KATI

Yzyllar, Trk halk ierisinde en ok Trk kylsnn ezilmiliine
tanklk etmitir. Trkiyenin gerek sahibi ve efendisi, gerek retici olan
kyldr diyen ATATRK, kylnn ihmal edilmiliini bir trl
kabullenememitir. Yaplm olan hakszlklar 1 Mart 1922de Byk Millet
Meclisinde yapt bir konumada yle dile getirmitir:
Efendiler!... Yedi yzyldan beri dnyann eitli lkelerine gndererek
kanlarn akttmz, kemiklerini topraklarnda braktmz ve yedi yzyldan
beri emeklerini ellerinden alp savurduumuz ve buna karlk her zaman
aalama ve alaltma ile karlk verdiimiz ve bunca zveri ve balarna
kar iyilik bilmezlik, kstahlk ve zorbalkla uak durumuna indirmek
istediimiz bu soylu sahibin nnde byk bir utan ve saygyla gerek
durumumuzu alalm.
Cumhuriyetin ilk yllarndan itibaren ATATRK bu szlerinin takipisi
olmutur. Devletin her kurua muhta olduu kurulu dneminde devlet
btesinin yarsn oluturan aar vergisini kaldrarak kyly vergi yknden
kurtarm, rnek iftlikler kurmak, ucuz kredi vermek, tohum datmak,
retime ynelik eitimi kylnn ayana gtrmek gibi hizmetlerle de
yzyllarn hakszlklarn biraz olsun gidermek iin almtr. Mesaj
deitirilmeden ksaltmalar yaplarak verilen aadaki anekdot; Trk
kylsnn gemiteki durumunu ve ATATRKn bu konudaki bak asn
yanstan dndrc bir rnektir:
Yl 1936
ATATRK, Selnik gnlerinde ocukluk arkada olan Nuri Conker ile
birlikte bir gn kkten gizlice bir otomobille ayrlr.
Yolda, otomobilin tentesini de atlar. Gzel bir eyll sonu akam;
sonbaharn tadn kararak, ekmeceye doru gidiyorlard. Hava lkt,
grnt gzeldi ve her ey dzeninde iliyordu.
Birden ATATRKn gzleri akam gnei altnda ift sren bir kylye
takld. Yal bir adamd bu. Ama sapann sapna iyice yapm, topraklar
yava yava deviriyordu. Fakat iftin bir yannda kz, bir yannda merkep
vard. Eit glerle ekilmedii iin sapan yalpa vuruyordu. ATATRK ofre:
-Dur!... dedi.
ndiler. ift sren kyl yoldan uzak deildi. ATATRK elini arka cebine
gtrp sigara tabakasn kard; sonra kylye seslendi:
-Kolay gelsin aa!...
Kyl bu sese ban evirmeden karlk verdi:
-Eyvallah, eyvallah...
ATATRK, batan seslendi:

18

-Atein var m, atein?

Bu kez kyl sesten yana dnd. ATATRK elindeki yanmam
sigaray gsteriyordu...
-Tiryakisin bey galiba? Tiryaki, tiryakinin hlinden anlamal...
-Eh... Kirbiti unutmuuz da...
ATATRK bir sigara uzatt, kyl de akma akp fitili ateledi. Tatl
bir yank kokusu tten fitilden sigaralar yaktlar. ATATRK:
-ler nasl aa? dedi. Bu yl mahsulden yznz gld m?
Kyl isteksiz isteksiz konutu:
-Tanrnn gcne gitmesin ama bey, bu yl yufkayd mahsl. Kabahatin
ac bizde, ac yukarda! -Parmayla gkyzn gsteriyordu -Biz ge
davrandk, yukars da rahmeti esirgedi, byle ite...
-Bakyorum, sapann bir yannda kz, bir yannda merkep koulu.
kzn yok mu senin?
-Var olmasna var ya, hdrellezde vergi memurlar sattlar...
-Hi vergi memuru kylnn retim aracn satar m? Olmaz byle ey!
Muhtara ikyet etseydin...
Kyl gld:
-Muhtar banda deel miydi memurun a bey?
ATATRK dudaklarn kemirerek konutu:
-Sen de kaymakama gitseydin!
Kyl iyice gld:
-Sen de benle gnl m eyleyon beyim, kaymakamn habar olmadan
bizim buralarda ku bile umaz. Geti o eski devirler. imcik ATATRKmz
var bamzda!
ATATRK konumay srdrd.
E peki stanbul urackta... Gideydin valiye anlataydn derdini... Onun ii
bu deil mi?...
-Brak u sagari allsen, biz onun buralardan ok gelip getiini grdk.
Yakasna yapsak, acep derdimizi duyurabilir miyiz?
ATATRK iyice giyinmiti! Ama kylnn konumas da ok houna
gidiyordu. Sordu:
-Adn ne senin aa?...
-Halil... Kylk yerde sorsan, Halil Aa derler...
Peki Halil Aa, bu senin iin beni baya meraklandrd. Benim
bildiime gre, bir iftinin retim arac elinden alnmaz. Sen aldlar diyorsun...

19

Hadi, kaymakam yle, vali byle diyelim, e peki bir Bavekil smet Paa var
bilir misin?...
-Bilmez olunur mu beyim!...
-Tamam yleyse, hemen her hafta stanbula geliyor, Florya Kkne
iniyor. Kk de urackta... Bir gn kapda bekleseydin de derdini dkseydin
ona... Her hlde aresini bulurdu.
Sen benim konumamdan holatn, gnl eyliyon galim. Ama bak inci
tutalm gittim vardm; beni o kapya komazlar ya...
Tutalm kodular koskoca smet Paamza gstertmezler ya!
Tut ki gsterdiler, ya ona hlimi nasl yanacam hele; o saarn saar,
hi iitmez canm!
-E peki, bakalm bu dediime ne bulacaksn! Demin, ATATRKmz
var bamzda dedin ya...O da koca yaz urackta oturup duruyor. Gitseydin,
ksaydn nne, anlatsaydn hlini. O da seni yzst brakacak deildi ya!...
Kyl iyice keyiflenmi, keh keh glyor, karsndakinin bilmezliine
acm gibi bakyordu:
-Sen ne diyon bey?... Mustafa Kemal Paa ATATRKmzn yzn
grmek iin peygamber gc gerek... Temin dedik ya, tut ki grdk, yiyip
imekten, iinden, gcnden ban kaldrp bizim kzmzn arkasndan m
seyirtecek?...
ATATRK kylnn omzuna elini koyarak:
-Senden holandm Halil Aa, dedi. Bir gn kyne de gelir, bir ayrann
ierim. Ak yrekli bir vatandasn. Ama yine de sana sylyorum, hakkn
kimsede brakma, ara!...
Dnp arabaya bindiler. Halil Aa, onlar uurluyordu:
-Meraklanma beyim, evellallah he kimse bizim hakkmza el
dediremez. Devlet borcudur, denecek!... Ekime ge davranmn gk
rahmetini esirgemi, dinler mi devlet baba?... Hell olsun!...
Otomobil hareket etti. Bir sre gittiler, sonra ATATRK Nuri Conkere.
-Bir uygun yerden dnelim, tad kat bu iin! dedi. Dndler. ATATRK
susuyor, dnyor, sigara stne sigara yakyordu. Yznde ince bir keder
vard.
-Yahu ocuk, u Halil Aann vergi borcundan kzn satmz,
merkeple ift sryor; hl da devlet baba diyor. Ne mbarek millet bu
millet!...
ATATRK yavere:
-imdi, dedi, stanbulda ne kadar bakan, milletvekili varsa, bunlarn
hepsini telefonla bulacaksn! Bu akam kendilerini yemee bekliyorum. Ayrca
Vali Muhittin stnda ile, Bavekil smet Paay bul, onlara da haber ver.

20

Yaver odadan kt. ATATRK Nuri Conkere dnd:

-Beri bak Nuri!... imdi sen de bizim ktmz araba ile kp o Halil
Aay bulacaksn. Ona benim kim olduumu syleme. Tccar, zengin bir
adam falan dersin. Seni sevdi, sana kz alverecek diye bir eyler syle,
kandr. Kukulandrmadan al gel buraya.
O akam ATATRKn sofrasnda Babakan smet nn, bakanlar,
milletvekilleri, stanbul Valisi Muhittin stnda yirmi be kii kadardlar.
ATATRK bir ara:
-Bu akam soframza Efendimiz gelecek dedi. Kendisine nasl
davranacanz grmek isterim!...
Halil Aa kapdan grnnce. ATATRK ayaa kalkt. Kalkmas ile
btn sofra gr diye ayaa kalktlar. ATATRK:
-Ho geldin Halil Aa! dedi. Sonra masadakilere dnp tantt. te
beklediimiz efendimiz!
Conker, Halil Aay ATATRKn sa bana oturttu, kendisi de ayrlan
sandalyeye geti. ATATRK sofradakilere, o gn kkten Conkerle birlikte
nasl ktn, Halil Aay, bir yannda kz, bir yannda merkeple ift
srerken nasl grdn sigara yakmak bahanesiyle nasl kendisiyle
konutuunu ayrntl bir biimde anlattktan sonra:
-Efendimizin hlini grdnz beyler? Devlet size byle davransa, ne
yaparsnz?
Mbarek millet bu, adam millet! imdi onun karsnda adam olmak
bize dyor.
Sofrada kesin bir sessizlik vard. Gzler ATATRKe dnmt.
-Halil Aann kzn satp retimi aksatan kanunu ya biz yaptk, ya da
bizim yaptmz kanun yanl yorumlanarak Halil Aann kzn satyor.
kisi de bence bir... Byle bir kanun yaptysak, memleket karlarna aykrdr,
nasl yaparz? Eer yaptmz kanun byle yorumlanyorsa hkmet nasl bir
ynetim iindedir? Sonra unutmayn ki, olay stanbulda geiyor. Bunun Van
var. Bitlisi var. Ky bucak ilesi var, acaba oralarda neler oluyor? Bu ark iyi
dnmyor beyefendiler!
Biz cumhuriyeti ss olsun diye yapmadk; halktan yana bir idare kurmak
iin yaptk. Hkmetin mfettileri var, valileri var, kaymakamlar var, bunlar
Halil Aann kzn vergi borcundan satyorlar. Yaptklarnn ne demek
olduunu elbette bilmeleri gerekli... Bunlar, size hibir ey sylemiyor, Halil
Aann kzn satp vergi gelirini ikin gstermeye alyorlar!...
Ne demektir bu?

21

Biz cumhuriyeti anlatamamz beyler, bundan bu kyor!12

KY AASININ SLHLII
XIX. yzyla kadar toplumlarn hayatnda daha ok din deerlerin
belirleyici olmas nedeniyle ulus bilincinin nemli bir yeri olmamtr. Bu
nedenle birok ulus kendi dilini, inan sisteminin doup gelitii toplumun dili
yararna ihmal etmitir. Ayn ihmali Trk kltr deerlerinden uzaklam olan
Osmanl ynetici ve aydnlar da gstermilerdir. Trkenin yok olmas
pahasna lkede Arapann bilim, Farsann edebiyat dili olarak
kullanlmasna izin verip nclk etmilerdir. Bu durum bir taraftan eitimin
yaygnlamasn nleyip halkn cehaletine neden olmu, dier taraftan kendi
halkndan kopuk, onun deerlerinden uzaklam, Arap kltrnn rn
olmayan her eyi kfr kabul eden, Arapn kendisini de dilini de kutsal gren
bir aydn tipinin domasna neden olmutur.
Bu aydn tipinin Cumhuriyetin ilk yllarndaki temsilcileri Trkeyi
zenginletirerek bilim ve kltr dili yapmak, sadeletirerek halkla aydn
arasndaki kopukluu gidermek amacyla yaplan dil devrimine, Trkenin
yetersiz olduu ve gemiten kopulaca savyla kar kmlardr. Oysa
yaps itibaryla Trkenin dnyann en zengin dillerinden birisi olduu ve dil
devriminin gemiten kopmak gibi bir amala yaplmad,temel amacn aydn
ile halk arasndaki kopukluu kaldrp tm ulusu Trk kltrnn zenginliinde
buluturmak olduu ok iyi biliniyordu. Ancak Arap kltrne tutsaklklar ve
Arapay bilme imtiyaznn kendilerine salad madd ve manev getiriyi
kaybetmek istememeleri, bildikleri bu gerein zerini rtmekteydi. Bu tr
dnce sahiplerinin dil konusundaki iki yzl davranlarn ATATRK;
aadaki anekdotta olduka ilgin bir rnekle dile getirmektedir:
Arapnkini Arapa, Aceminkini Aceme geri verirsek, bize uzun kollu bir
Buhara hrkasndan baka bir ey kalmaz.
Buhara hrkasn nedense hor gsteren bu sz, Merutiyet devrinde
sayl birka dilseverin, dilimizde denemek istedikleri tasfiye (artma) iini,
Trke iin bir ykm sayan nl bir yazarmzn szdr.
Dil devrimi balad sralarda da aydnlarmzn ou bu kuruntuda idi.
Trkn ana yurttan ayrld zaman dil varln uzun kollu bir hrkaya
benzetenlerin bu mantk zavalllna ATATRK acrd. O, Trkn her eyine
inand gibi dilinin de yeterliine, enginliine sonsuz bir inan beslerdi.
Tarihin akn oradan oraya evirmi, yer yer bunca uygarlk ocaklar kurmu
bir ulusun dili bu denli yoksul olabilir mi idi? diye soruyor ve szn aa
12

smet Bozda; Atatrkn Fikir Sofras, Tekin Yayn Evi, stanbul, 1999, s.
23-45.

22

yukar yle tamamlyordu: "Araplarla tanncaya dek Trkn devlet,

hkmet, hukuk, adalet gibi uygar kavramlara; eref, namus, insaf, vicdan gibi
yksek duygulara birer ad vermemi olmas dnlebilir mi? Belli ki her
ulusta grld zere Trkn de tarihte gaflet anlar olmu, birok
varlklarna ve bu arada diline de bakmaz olmutur. Biz imdi ulusal
benliimize kavutuumuz gibi z dilimize de kavuacaz.
ATATRK bir ulusun dil varl bakmndan, aslnda bu denli yoksul
olamayacan bir rnekle belirtmek iin u yky sk sk anlatrd:
Vaktiyle zengin bir ky aas ehirde hamama gitmi. Ykanm...
Kurulanm... Giyinmek iin bohasna el att zaman bir de bakm ki
silhlndan baka her eyi alnm. Balam hamamclardan hesap
sormaya.
Hamamclar aann antaj yaptn, yoksa alnan arplan bir ey
olmadn ileri srmler. Bunun zerine o da silhln plak beline
geirerek ortaya km ve yle haykrm: Grenler Allah iin sylesin, ben
buraya bu klkta gelebilir miydim?
ATATRK yksne unu da katard:
-Aann hamama plak gelmediine herkesin akl yatt ama, Trkn
yurdundan dilsiz kmadna hl akl erdiremeyen gafiller vardr.13

ATATRK, ANAKKALE EHTLER VE

ANAKKALEDE LEN DMAN MUHARPLER
Trk insannn ne dndn, neleri dneceini ve neleri
yapabileceini en iyi bilen insanlarn banda ATATRK gelir. nk o hem
Trkln hem de Trk kltrnn en nitelikli ve en sekin simasdr. Bu insan
kendisini ok iyi tanmann avantajyla Trk insannn ruhunu ve dncelerini
okuma becerisini her zaman gstermitir. Yaamnda yanlg ve baarszln
yer bulamam olmas da bundandr. Byk insan ATATRKn, insan
ATATRKn, anakkale blgesine denetlemeye gidecek olan dnemin
ileri Bakan kr Kaya, veda iin kendisini ziyarete geldii zaman ona
syledii aadaki szleri; onun evrensel kiiliini ve tarifi olanaksz
hogrsn gstermektedir:
-anakkaleye gittiin zaman aziz ehitlerimizi de ziyaret edeceksin. Bu
grevi yapacana phe yok. Yalnz nasl bir nutuk syleyeceksin. Ben
syleyeyim: Burada yatan aziz ehitlerimiz! Sizi hrmetle, sayg ile anyoruz,
13

Mehmet Ali Aakay; Atatrkten 20 An, Ankara, 1972, s. 13-15.

23

diyeceksin. Mehmetik antnn banda, btn yeteneinle konuacaksn.

Burada rahat ve huzur iinde yatnz, diyeceksin. Siz olmasaydnz, siz
gslerinizi elik kalelere siper etmeseydiniz, bu boaz alr, stanbul igal
edilir, vatan topraklar istilya urard, diyeceksin.
-Evet, byle konuacam!
-Hayr, hayr... Sen bylenin stnde, ok daha baka konuacaksn.
Dnyaya seslenircesine konuacaksn. Orada, anakkalede yalnz bizim
ehitlerimiz deil, bu toprak stnde kanlarn dken insanlar da o kahraman
askerleri de hrmetle, saygyla anacaksn.
-Paam, ben bunlar yapamam; nk bu szler ancak sizin
syleyebileceiniz yksek szlerdir.
-Syleyeceksin. anakkaleden dnyaya kar byle konuacaksn.
Senin byle konuman gerekir.
kr Kaya ATATRKn yanndan ayrlr ve gece tekrar buluurlar.
ATATRK, kr Kayaya uzun bir kt uzatr. Bu, anakkalede
syleyecei nutuktur. bizzat hazrlamtr ve kr Kaya, bu nutku alp
anakkaleye gider. Orada Mehmetiin mezar banda bu nutku syler.
Nutukta kr Kayann yabanc askerlere hitaben belirttii cmleler unlardr:
Bu memleketin topraklar stnde kanlarn dken kahramanlar!
Burada bir dost vatann toprandasnz. Huzur ve rahat iinde uyuyunuz.
Sizler, Mehmetiklerle yan yana, koyun koyunasnz. Uzak lkelerden
evltlarn savaa gnderen analar! Gz yalarnz dindiriniz. Evltlarnz
bizim barmzdadr. Huzur iindedirler ve huzur iinde rahat rahat
uyuyacaklardr. Onlar, bu topraklarda canlarn verdikten sonra, artk bizim
evltlarmz olmulardr.
kr Kaya, ATATRKn topranda yendii milletlere kar gsterdii
yksek insanlk hislerinin ifadesini tayan cmleleri anakkalede syler,
Ankaraya dner.
Meer Mehmetik Antnn banda sylenen bu szleri kaydeden
birka gazeteci varm. Onlar bu szleri gazetelerine bildirirler, nutuk dnyaya
yaylr ve aradan hafta gemeden kr Kayaya telgraflar yaar. Ta
Avustralya, Yeni Zelandadan gnler sonra mektuplar gelir. Gzleri yal
analardan, kardelerden, siyas ahsiyetlerden, askerlerden... kr Kaya, bu
konumasndan dolay tebrik edilir, takdir edilir.
Oysaki sz, byk askere aittir. Ve O byk asker, dn yendii
milletlere kar dmanlk hissi beslememekte, en insan, en meden hislerle,
dostluk elini uzatmaktadr ve bunu Trkiye Cumhuriyetinin ileri bakanna

24

syletmektedir. Yurtta bar, cihanda bar... ATATRKn bu szn dnya

milletleri arasnda dmanln unutulmasndan ald nasl belli!14

ATATRKN DEVLETLK ANLAYII

Trkiye yanm, yklm, alabilecek insan kalmam bir lke ve
yoksul bir ulusla, imparatorluktan kalan byk bir borcu da demek
ykmll ile yola kmtr. Hem lke yeniden derlenip toparlanacak, ulus
yoksulluktan kurtarlacak, borlar denecek, yabanclarn ellerindeki iletmeler
satn alnarak millletirilecek hem de ama edinilen ada uygarlk dzeyine
klacaktr. stelik lkede zel giriimci, sermaye sahibi bir kesim de yoktur.
Herkes her eyi devletten beklemektedir. te devletilik bu ortamda zorunlu
olarak balam ve uygulamaya konulmutur. Baarl bir uygulama sonucu at
nal ve nal ivisi dahi yapamayan Trkiye bugnk ekonomik gcne
ulamtr.
Devletilik ilkesi, zel giriimcilii reddetmez. Tm retim aralarnn
devletin elinde toplanmasn ngrmez. Mlkiyet hakkna saygldr.
Ekonomide devleti hem dzenleyici, tasarlayc, destekleyici hem de iletmeci
olarak grr. Devletin ekonomideki iletmecilik anlay, zel sektrn yatrm
yapmad Trk halknn veya ulusal gvenliin ihtiya duyduu alanlarla
snrldr. Onun dnda devletiliin temel ilevi Trk giriimcisinin yatrmretim ve pazar olanaklarn artracak, uluslar aras pazarlardan
yararlanmasn salayacak dzenlemelerden olumaktadr. Devletilik
ilkesinin anlamn ve gerekesini, ATATRKn aadaki szleri yeterince
aklamaktadr:
Trkiyenin tatbik ettii devletilik sistemi XIX. asrdan beri sosyalizm
teorisyenlerinin ileri srdkleri fikirlerden alnarak tercme edilmi bir sistem
deildir. Bu Trkiyenin ihtiyalarndan domu, Trkiyeye zg bir sistemdir.
Devletiliin bizce anlam udur:
Kiilerin zel teebbslerini ve ahs faaliyetlerini esas tutmak, fakat
byk bir milletin ve geni bir memleketin btn ihtiyalarn ve ok eylerin
yaplmadn gz nnde tutarak, memleket ekonomisini devletin eline
almak. Trkiye Cumhuriyeti Devleti, Trk vatannda asrlardan beri kiisel ve
zel teebbslerle yaplmam olan eyleri bir an nce yapmak istedi ve ksa
zamanda yapmay baard. Bizim takip ettiimiz bu yol, grld gibi
liberalizmden baka bir yoldur.15

14
15

Erendil; s. 85-86.
Atatrklk (Birinci Kitap); s. 109.

25

BARETMEN
Kurtulu Sava yurdun dmanlardan temizlenmesini salam,
ancak gerek kurtuluu salamam sadece buna giden ortam hazrlamtr.
nk gerek kurtulu ancak lkenin igal gibi bir felketi yaamasna neden
olan etkenlerin tamamen ortadan kaldrlmasyla salanabilirdi. Bu ise Trk
insannn igallerin de gerek nedeni olan cehalet, geri kalmlk ve
yoksulluktan kurtulmas,hurafelere dayal yanl inan ve anlaylarn yerini
salkl, bilimsel ve retken bir anlaya brakmasyla mmkndr. Cehalet,
sadece Trk halknn deil insanln
en byk dmandr. Yukardaki bu grler, ATATRKn dnceleri olup
onun eylemlerine yn vermitir. Kurtulu Sava devam ederken byk bir
kararllkla eitim seferberliini balatm olmas, sava sonrasnda ise
Kurtulu Savann bakomutannn, adalama savann baretmeni
olmas bu dncelerin doal bir sonucudur. ATATRK iin bakomutanlk
bamszla giden yolda gerekli olan bir arat. Asl ama Trk ulusunu
uygarla tayacak baretmenlikti. Aadaki anekdot, baretmenin
cehalete kar balatt mcadeleyi yanstan gzel bir rnektir:
Kurtulu Sava zaferle sona ermi, vatan ve millet kurtulmutu.
Bazlar sanyordu ki ATATRKn nderlik rol artk bitmiti. Hlbuki onun
kalbinde Trk milletinin yzyllardan beri ifa bulmayan yaralar kanyordu;
ana vatandan dman kovmakla her ey tamam olmuyordu, o tekrar
gelebilirdi. Bunun nne gemek iin kkleri iimizde olan sebepleri de yok
etmek gerekirdi. ATATRK en byk derdin, halkn cahillii olduunu gryor,
onun kafasn aydnlatnca hzla ykseleceini biliyordu.
O srada arkadalarndan biri sordu:
-te memleketi kurtardnz. imdi ne yapmak istersiniz?
-Mill Eitim bakan olarak mill kltr ykseltmeye almak en byk
emelimdir.
Mill Eitim bakan olmad, cumhurbakan oldu. Fakat btn devrimler
gibi eitim devrimi de onun eseridir.
Halkn kltr bakmndan ykselmesine balca engel, Arap harfleriydi.
ATATRK, 1927de kararn verdi, 1928 k aylar hazrlkla geti. Austosun
dokuzunda Perembe gn stanbulda Sarayburnunda bir toplantda halkla
konutu ve kararn bildirdi; Ltin harfleri kabul edildi. Savata
bakumandanlk eden ATATRK, Baretmen oldu. Seyahat ettii yerlerde
halk imtihan etti ve dersler verdi. 16

16

Banolu; s. 92-93.

26

MUSTAFA KEMAL VE DOA SEVGS

Doann bir paras olan insan, kendisiyle birlikte doay da gelitirmek
sorumluluunu tamaktadr. Bu sorumluluu yerine getirilebilmesi insann
kendisiyle ve doasyla bark olmasyla mmkndr. Doaya ynelik her
tahribat, insanolunun geleceine ynelik bir saldrdr. Ekolojik dengeyi
bozmaya ynelik giriimler ksa vadeli karlar uruna uzun vadeli gelecei
yok etmekten baka bir ey deildir. Bugn kar karya kalnan doal
felketlerin birou, bencil ve ksa vadeli karlar uruna doann tahrip
edilmi olmasnn bir sonucudur.
Doa ve toplumla ilgili sorunlarn oluumunda insan duyarszlnn
pay byktr. Tarihte geit vermez ormanlaryla nl Anadolu, bugn
oraklama tehdidiyle kar karyadr. oraklaan doa ve hl
alt
edilememi olan cehalet konusunda tm ulusun duyarlln sorgulamasnn
zaman oktan gelmitir. Her konuda olduu gibi doa konusunda da duyarl
olan ATATRK sadece Trk ulusunu deil onun doasn da ilemeyi temel
grev bilmitir. nsan ATATRKn doa sevgisini yanstmas asndan
aadaki anekdot, gzel bir rnektir:
Mustafa Kemalin Ankarasnda beni ok ilgilendiren, en ok
heyecanlandran olay, herhlde o ide aacnn bandan geenlerle ilgili
olandr. Bozkrn, ac bir unutulmuluk uykusundan Mustafa Kemal tarafndan
uyandrld o gnlerde, ankayadan Meclise giden yol stnde olacak,
gzel bir ide aac varm. Tek bir aa... Ve Mustafa Kemal ne zaman o
aacn nnden gese, arabada ne kadar nemli bir sorun konuuluyorsa
konuulsun yanndakinin ya da kendisinin szn keser. Artk rendii iin,
ofr de arabay o srada yavalatr ve Mustafa Kemal yanndakine gsterir:
Bak! Bu benim ide aacm! Soylu, yapmacksz, iten bir sevgidir bu.
Mustafa Kemal yalnzca o ide aacn sevmiyordu elbette. O bir doa
sevdalsyd ve orak Ankara onu elbette zlyordu. Yeni Ankaray aal,
yeil bir ehir hline getirmek onun tutkusuydu. Ve ide ac bu tutkunun
simgesiydi.
...Ayn yoldan geerken bir sabah yanndakinin kolunu tutmu, Bak, bu
benim... derken ide aacnn yerinde olmadn grmt. Mustafa Kemal
aknlklar ierisinde arabadan atlad ve orada alan iilere sordu: Ne
oldu buradaki ide aac? Yolu geniletmek iin kesmiler ideyi meer.
Mustafa Kemal acyla dnd arabasna ve ellerini yzne kapayp alad!
Evet alad. Ve bu olaydan yllar ve yllar sonra, bu unutulmaz sevgiyi insan
Mustafa Kemalin verdii en gzel rneklerinden biri olarak televizyonda

27

anlattrmak istediimde, o gnk program denetilerinden biri, Mustafa

Kemal alamaz. gibi ac bir gerekeyle, metinden o paragraf kartt.
Oysa, Mustafa Kemaller de alar. Niin alamasn? Sadece bir insan o.
ou kez her birimizden biraz daha duyarl, biraz daha itenlikli, yaln bir
insan.
...Dnd Gazi iftliinin, Gazi Orman iftlii adn almasnda,
acaba o kesilen ide aac adna denen bir bor, bir bedel anlam da yok
muydu?
Nezihe Araz 17

ATATRK VE MACERA
nsanlk tarihi Napolyon, Enver Paa, Hitler ve Mussolini gibi birok
maceraperestin neden olduu hazin ykyle doludur. yk sahipleri,
dizginleyemedikleri ar hrslar nedeniyle bir taraftan ellerindekini yitirmiler,
dier taraftan ac ve skntlarn en byn kendi uluslarna ektirmilerdir.
Halk deyimiyle, dimyata pirince giderken evdeki bulgurdan olmulardr. Akl ve
mantk ile hareket etmeyip duygulara esir olmann bedeli her zaman ar
denmitir.
Uluslarna aclar ektiren bu maceraperestler ile ATATRK arasnda
benzerlik bulmaya alanlar unu grmelidirler: O, Kurtulu Sava
sonrasnda duygusal davranp yeni bir maceraya atlmad. Onu maceraya
sevk etmek isteyenler olmutur. Ancak o bu yndeki telkinlerin etkisinde
kalmayarak durmas gereken yerde durmasn bilmitir. Ona gre deerli olan
duygu akl esir alan deil akln emrinde olandr. O, Akl ve mantk ile hareket
etmek bizim iarmzdr. demekle yetinmemi, tm yaamn ve yaptklarn
bu amaz ilkeye dayandrmtr. Aadaki anekdot ATATRKn bu yndeki
zelliini yanstmas asndan nemlidir:
Mill Mcadele henz bitmi, ordularmz Meri snrna dayanmt.
ankayada oturuyorduk. ATATRKn Selnikteki ocukluk arkada olan
Nuri CONKER dedi ki:
-Paam ne duruyorsun? Her ey elinizde. Selnikteki eviniz bo
duruyor. Bir sznzle orada oturabilirsiniz. Size kim engel olabilir?
ATATRK, hepimizin yzne bakt ve unlar syledi:

17

Araz; s. 13-16.

28

Byle bir hareket btn Avrupay aleyhimize birlemeye sevk eder.

Byk bir mcadele iyi bir biimde sona erdi. Tehlikeli bir maceraya
atlamam.
Hamdullah Suphi Tanrver18

EREFMLE LMEYE HAZIRIM!...

Her vatann kurtuluunun ve kuruluunun temelinde sknt, yokluk, ac,
gzya ve lm vardr. Btn bunlara daha iyi, daha onurlu ve daha zgr bir
yaam iin raz olunur. Tarih, izleri gnmze kadar gelen ve gelecekte de
devam edecek olan zgrlk mcadelelerinin canl tandr. Onun iindir ki,
vatan topraklar zerinde yaayanlar onun deerini bilmek ve ona sahip
kmak sorumluluuyla ykmldrler. Mehmet Akif Ersoyun aadaki
dizelerinde baknz bu gerek nasl dile getiriliyor:
Sahipsiz kalan bir vatann batmas haktr,
Sen sahip olursan bu vatan batmayacaktr.
Aadaki anekdot, Mehmet Akif Ersoyun bu dizelerinde iaret edilen
vatan gereini en iyi anlayan ve ona kar olan sorumluluunun gereini
eksiksiz olarak yapm olan ATATRKn vatan anlay ve sevgisi
konusundaki dncelerini yanstmas asndan nemlidir:
Mustafa Kemalin Samsun ve evresindeki faaliyetlerinden korkan
stanbul Hkmeti, ileri Bakan Ali Kemalin bir genelgesi ile onu grevden
alr. Bu sralarda, Ali Galip adnda birisi de, Erzurum valiliine atanmak
maskesi altnda Mustafa Kemali tutuklamakla grevlendirilir. Ve Sivasta baz
tertiplere bavurur. Bu komployu Amasyada haber alan Mustafa Kemal, bir
atl birlik oluturarak habersizce Tokata gider. Kendileriyle sohbet etmek
zere ehrin ileri gelenlerini toplar. Bu toplantda bulunan avukat Ali Bey,
gzlemini yle anlatyor:
Yirmi kii kadar vardk. ATATRK, etrafnda baz kiilerle birlikte geldi.
Kede bir sandalye vard. Selm verip oraya oturdular ve bize memleketin
kurtulu yolu hakknda hibir ekilde unutamayacam u aklamada
bulundular:
-Hibir savunma aracna sahip olmasak bile, diimiz trnamzla, zayf
ve dermansz kolumuzla mcadele ederek eref ve haysiyetimizi,
namusumuzu korumay kanlmaz gryorum. Tarih, bize vatan urunda
cann, maln esirgemeyen milletlerin asla lmediklerini gstermektedir. Ben
18

Arburnu; Atatrkten Anlar, s. 195.

29

hayatm, hibir zaman milletimizden stn grmedim ve grmeyeceim. Her

an memleket iin erefimle lmeye hazrm.19

KAMISIZ YNETM
Tatl dil ylan deliinden karr. atasz, sevgi ve hogrnn insan
yaamndaki nemine iaret etmektedir .Salkl toplumlarda aile ve toplum
ii ilikiler sevgi ve sayg esasna dayanr .Bask ve iddete yer yoktur.
Korkunun egemen olduu toplumlar tarihsel sre ierisinde hem geri kalm
hem de felketler yaamlardr. lkelerin ynetiminde sz sahibi olan ve
olacak olanlarn idarede en etkili gcn sevgi, hogr ve ikna olduunu bilip
benimsemi olmalar halkn ve insanln ortak yararna olan bir durumdur.
Kendi duygu ve dncelerinin kaynan Trk milletinin znde gren
ATATRK, Trk halkna nderlik yapt srece gemite uygulanm olan
baskc ynetim anlayndan uzak durmu ve yapt her kkl deiimi
sevgi, hogr ve ikna yntemiyle halka kabul ettirmitir. Bask, iddet ve
zorbala dayanan yntemlerle halkn sorunlarn zmek ve onu mutlu
etmenin imknszln bildiinden ikna yntemini temel ilke olarak
benimsemi ve ynetimde baaryla uygulamtr. Aadaki anekdot,
korkutma temeline dayal ynetim anlaynn yanl olduunu gstermesi
bakmndan iyi bir rnektir:
Bir sre evli kald ei Latife Uaklgilin anlarndan.
Evli bulunduumuz sralarda idi. zmirdeydik.
Doktorlarn nerisi gereince sessiz, sakin bir hayat srmesi,
dinlenmesi gerekliydi.
Bir trl uyuyamad bir gece:
-Latife, ben imdi tramvaya binmek istiyorum, dedi.
-Dinlenseniz olmaz m? Vakit de olduka ge, dedim.
-Ben de vaktin ge olmasndan yararlanp tramvaya binmek istiyorum
ya, diye karlk verdi.
Derhl gereken yerlere emir verildi. Bir atl tramvay hazrland.
-Tramvay hazr, emrinize amade...

19

Banolu; s. 370-371.

30

Yanlarna yaverlerini de aldlar. Hep birlikte tramvaya gittik. Bir

srcden baka kimse yoktu. ATATRK srcnn yanna yaklap sordu:
-Sen atlar kam ile mi idare edersin?
-Tabii Paam, kamsz idare edilir mi?
-Neden idare edilmesin?
-Biz grmedik...
ATA srcnn yanna oturdu.
-Sen u yerini bana ver de, kamsz idare edeyim, dedi.
Src hemen yerini verdi. ATATRK dizginleri ele ald. Tramvay
atlarn kamsz srmeye balad.
-Nasl? dare edebiliyor muyum?
-Benden daha gzel idare ediyorsunuz Paam...
-Ben de senin gibi bir idareciyim. Ben de yz binlerce insan idare ettim.
Onlar lme giden yola seve seve sevk ettim. Fakat bir tanesine bile kam
kullanmadm.20

ATATRKE HAKARET EDEN KYL

Kendine ve halka yabanc, gereklerden uzak insanlarn, yaad
topluma hizmetleri ou zaman yararsz olur. Hatta bu nitelikteki insanlarn,
devlet adna hizmet yapmalar durumunda halkta, yneticilerin ahsnda
devlete olan gvenin sarslmas gibi ok olumsuz bir anlayn domasna da
neden olabilir. Byle bir durum ynetenleri halkn gcnden yoksun
brakacandan lkenin geri kalmasna neden olur. Devleti gl yapan halkn
desteidir. ATATRKn gc de buradan gelmektedir.
Devletin varlk nedeninin halk olduu gereini iyi bilen ATATRK;
vatandalardan gelen tepkilere duygusal yaklamazd. Kendisini daima tepki
gsteren kiilerin yerine koyarak olayn gerisinde yatan nedenleri aratrr ve
kararn ondan sonra verirdi. Devlet ynetiminde grev alanlarn da kendilerini
mutlaka vatandan yerine koymalarn, kendilerine nasl hizmet verilmesini
istiyorlarsa kendilerinin de vatandaa ayn anlayla hizmet vermelerini isterdi.
Aadaki anekdot ATATRKn halka hizmet edenlerin nasl bir anlaya
20

Hadi Besleyici; Atamz Atatrk, Dilek Yaynevi, Ankara 1980, s. 88-89.

31

sahip olmalar gerektii ynndeki dncelerini yanstmas asndan

nemlidir:
ATATRKe hakaretten sank
yaplyordu. Durumu ATAya arz ettiler:

bir

kyl

hakknda

kovuturma

-Mahkemeye veriyoruz, dediler, size kfr etmi.

ATATRK sordu:
-Ben ne yapmm ona?
Soruturma evrakn inceleyenler akladlar:
-Gazete kd ile sard sigaray yakarken kt tutumu da ondan.
ATATRKe bunu syleyen bir bakandr. ATA sormu:
-Siz hi gazete kd ile sigara itiniz mi?
-Hayr...
-Ben Trablusta iken imitim. Pek berbat ey. Kyl bana az kfretmi.
Siz bunun iin mahkemeye vereceinize, ona insan gibi sigara imeyi
salaynz.
Bu fkray kr Kayadan Hikmet Feridun Es nakletmitir.21

GELENEKSEL DOSTLUK YOKTUR

Birinci Dnya Sava sonunda (30 Ekim 1918 tarihinde) imzalad
Mondros Mtarekesiyle yenilgiyi kabul etmi olan Osmanl Devleti ayn
zamanda bu mtarekeyle kendi geleceini de batl devletlerin insaf
duygularna teslim etmiti. Padiah Vahdettin, Anadolunun ngiltere, Fransa
gibi lkeler tarafndan paralanaca sylentilerine ngiltere ve Fransa bizim
eski ve salam dostlarmzdr. Byle bir ie kalkmazlar. cevabn
vermekteydi. Oysa devletler aras ilikileri dostluklar deil karlar
belirlemekteydi. Bu gerei grememenin bedelini Trk ulusu sava
meydanlarnda binlerce yeni ehitler vererek demek zorunda kald.
Vahdettin, kurtuluu teslimiyette grrken, bir akl adam olan
ATATRK, lkeler aras ilikilerin rengini kar birliinin veya kar
21

Hilmi Yceba; Atatrkn Nkteleri-Fkralar-Hatralar, stanbul, 1983, s.

87-88.

32

atmalarnn belirlediinin farknda olduu iindir ki Trk ulusunun

kurtuluunu Ya istikll ya lmde grmtr. te iki ynetici arasndaki fark:
Birinin dnya gereklerinden uzakl devletin paralanmasn hazrlarken,
dierinin gerekilii yeni bir devletin gl temeller zerinde douunu
salamtr. Aadaki diyalog ATATRKn devletler aras ilikilere ynelik
dncelerini yanstan gzel rneklerden birisidir:
ATATRK, Ankara Erkek Lisesinde yaplan bir snavda bulunuyordu.
Snava giren ocuklardan biri sorulan soruya yle cevap vermiti:
-Fransa ile olan geleneksel dostluumuz gerei...
ATATRK hemen rencinin szn keserek sordu:
-Hangi geleneksel dostluk? Bu da nereden kt, kim syledi bunu?
O zaman corafya retmeni ATAnn fkesini azaltmak iin:
-Ben syledim Paam diye yant verdi.
Gazi bu kez bana dnd.
-Sen syle bakalm tarih hocas... deyince hemen ayaa kalkarak yant
verdim:
-Paam ortada geleneksel bir dostluk yoktur. Yalnz ortak hareketlere
Fransz yazarlar bu ad yaktrmlardr. rnein Krm Savanda olduu
gibi...
ATATRK bu yantmdan holand.
-Aferin, dedi. Bu gerekten byledir. Ne yazk ki Trkn geleneksel
dostu yoktur. Ortak karlar sz konusu olunca Avrupallar hemen buna
geleneksel dostluk adn yaktrmlardr, dedi.
Dr. Semih Nafiz Tansu22
DEVLET VE BROKRAS
Vatandalarna angarya yklemek, halk egemenliinin geersiz
olduu demokrasi ncesi toplumlarda ynetimlerin ok sk bavurduu bir
uygulamayd .Hak ve hukuk duygusunun zayflad, keyfiyetin ve zorbaln
artt son dnemlerinde ayn uygulama Osmanl Devletinde de yaygnlk
kazanmt. Herhangi bir kanuna dayanmadan keyf bir emirle insanlar
22

Arburnu; Atatrk, Anekdotlar-Anlar, s. 137.

33

ilerinden alkonularak, cretsiz olarak zorla altrlrlard. Her ne kadar bu

uygulama devletin resm anlay olmasa da .yneticilerin ynetme anlaynn
bir paras olmutu.
Demokratik ynetimlerin egemen olduu toplumlarda yasalarda yeri
olmayan uygulamalar su tekil eder .Yneticilerin yetki ve sorumluluklar
yasalarla belirlenmi olup bunun dna kmalar demokratik toplum
anlayn zedeleyerek toplumda hak ve hukuk duygusuna olan inanc ortadan
kaldrr ATATRKn kurduu Cumhuriyet ynetiminin ana ilkesi
vatandalarn hak ve zgrlklerine sayg gsteren bir anlay toplum
ynetiminde egemen klmakt. Ancak bunu ksa srede baarmak mmkn
olmamtr. Baz yneticiler, bir sre daha gemiten kalan kt ynetim
alkanlklarnn etkisiyle kanun d, insan onuruna yakmayan keyf
davranlarna devam etmitir. Aadaki anekdotta, bunlardan biriyle
karlaan ATATRKn tepkisi yer almaktadr:
Cumhuriyetin ilnndan sonra idi. Karadenizde bir seyahate kmt.
Kendisine elik edenler arasnda bulunuyordum. Rizeye geldik. Yollarn
dzgnl dikkatini ekmiti. Valiye:
-Yollarnz nasl bu hle getirebildiniz? diye sordu.
Vali de anlatt. Bu civar kylleri jandarmalarla toplattrm ve yol
onarmnda altrm.
ATAnn kalar atld, olduka sert bir dille:
-Vali bey, dedi, Corve nedir bilir misiniz? yle ise ben syleyeyim:
Angarya demektir. Ve unu da bilmeniz lzm ki, hibir vatanda kanunsuz
olarak toplayamaz, onu almaya zorlayamazsnz. Cumhuriyette angarya
diye bir ey yoktur.
Muzaffer Kl23

BU MLLETVEKL AYRICALIINI H DE BEENMEDM!...

alkan ve yeteneini gelitiren insanlar, her ada ve her toplumda
emeklerinin karl olarak daha refah ierisinde yaamlardr. Bunun byle
olmas eitsizlik deil hakkn yerine gelmesidir. Asl eitsizlik tembel ile
alkann, yetenekli ile yeteneksizin eitliidir. ada devlet, tm topluma
ayn imknlar sunan devlettir. alkanlar bu imknlardan dierlerine gre
daha fazla yararlanrlar. Bu durum insanlar daha fazla almaya iterek

23

age.; s. 219-220.

34

kalknmann yolunu aar. Aksi durum tembellii yaygnlatrarak toplumu

yoksullua ve geri kalmla mahkm eder.
Bir eye bedelini demeden sahip olmak hakszlktr. Byle bir
hakszl devlet idaresinde grev alanlarn yapmas daha byk hakszlktr.
nk toplumda hakka dayal eitlii salamak yneticilerin temel grevidir.
Bu grevi yerine getirenlerin buna uymamas toplum asndan son derece
kt bir rnektir. Bu durum devlete ve adalete olan gveni azaltr. Bu
nedenledir ki ATATRK, devletin toplum fertleri karsnda yanszln
ngren Halklk ilkesini devletin temel ilkelerinden biri olarak kabul etmitir.
O, toplumda bir hakka dayanmayan ayrcalklar ortadan kaldrmak iin
mcadele etmitir. Ama kanunlar nnde eit, snfsz, ayrcalksz saygn bir
toplum yaratmaktr. Aadaki anekdot ATATRKn dnce ve
hareketindeki halklk anlayn yanstan gzel bir rnektir:
ATATRK, bir sabah Floryadan Dolmabahe Sarayna dnyor.
Yeilky stasyonunun nnden geerken birdenbire otomobili durduruyor ve
bayavere:
-Sorunuz, tren var m? diye emir veriyor.
O srada tren hemen hareket etmek zeredir. Hep birlikte otomobilden
inip emrindekilerle birlikte trene biniyor.
Karar ani verildii ve uyguland iin, bu trene bini hemen hemen
kimsenin dikkatini ekmiyor.
Bir sre sonra, her eyden habersiz olan kondktr, ATAnn bulunduu
kompartmana geliyor. Kafileyi grnce ekilmek istiyor. ATA hemen
sesleniyor:
-Grevini yap!... (Emrindekileri gstererek) Bu efendilere niin bilet
sormuyorsun?
Emrindekiler cevap veriyor:
-Paam biz milletvekiliyiz. Tren bileti almayz. Parasz seyahat ederiz!...
ATA hayretle:
-Bu ayrcal hi beenmedim, diyor. ok ayp ve acayip bir usul. ok
gzel halklk!...24

24

Banolu; s. 375.

35

ARADA HBR FARK TANIMAYACAKSIN

XIX. yzyldan itibaren Osmanl Devleti uluslar aras ilikilerde sz
gemeyen ve temsilcileri dikkate alnmayan bir lke konumuna dmt.
Avrupal byk devletlerin stanbuldaki elileri bile, devletin i ilerine
karma, padiahlar ynlendirme ve tehdit etmeye varan davranlar
gstermekten ekinmemekteydi. Bu durum devlet adamlarnda ve aydnlarda
kompleks, teslimiyetilik ve Biz adam olmayz. anlayn dourmutu. Bu
ortamda biroklar iin ulusal onur ve bamszlk gibi kutsal kavramlar
anlamn yitirmiti.
ATATRK dneminde, Trkiye Cumhuriyeti izledii gereki, bar ve
onurlu politika ile uluslar aras ilikilerde ve protokolde saygn bir yer
kazanmtr. Bu dnemde gemiin aksine d politikada eitlie, bamszla
ve ulusal onura sayg anlay egemen olmutur. Bu anlayn oluumunda ve
yerlemesinde en byk onur phesiz ATATRKndr. Aadaki anekdot
ATATRKn bu yndeki yaklamn yanstan gzel bir rnektir:
ATATRK Trklk onuruna son derece nem verirdi. Yabanc lkeler
ve uluslar aras konferanslara giden arkadalarna:
-Sesiniz benim sesimdir. Unutmaynz, derdi. nn talyaya resm bir
gezi yapacakt. O zamanlar talya Babakan Mussolini idi. nn talyaya
gidecei zaman ATATRK unlar syledi:
Sen Trkiyenin babakansn. Mussolini
babakandr. Arada hibir fark tanmayacaksn!

de

resmen

talyann

Trk heyeti yoldayd. Fakat Mussollininin istasyona gelmeyecei

renilmiti. nn Romada yerletikten sonra karlkl ziyaretlerin yaplaca
bildiriliyordu. Bunun zerine Trk heyeti, eer program deitirilmezse yar
yoldan memlekete dnlecei haberini talyan protokolcularna haber verdi.
Trende bir teltr gitti.
Heyet Romaya vard zaman talyan Babakan Mussolini istasyonda
Trkiye Babakann bekliyordu.
F. Rfk Atay25
ATATRKN DEMOKRAS ANLAYII
ATATRK, dnceleriyle, davranlaryla ve tavrlaryla daima
dnce zgrlnn gereini yapmaya nem vermitir. nem vermekle
kalmam herkesin bu konuda duyarl olmasn da istemitir. O,
25

Besleyici; s. 100-101.

36

zgrlklerden doan bunalmlar ne derece byk olursa olsun baskdan

doan sahte gvenlikten daha tehlikeli deildir. szyle de dnce
zgrlnn toplumun gvenlii asndan gerekli olduuna iaret etmitir.
Aadaki anekdot ATATRKn bu konudaki yaklamn gstermesi
asndan nemlidir:
Dnce zgrl, istikll hareketi, mcadele, tartma Mustafa
Kemalin deimez zelliklerindendi. Onun ocukluundan beri btn okulu
zel ve resm hayatnn her aamasn ayr ayr incelersek bu nitelikleri ok
ak bir ekilde grebiliriz. Eletirilerden itirazlardan, muhalefetten holanr,
bunlardan yararlanmasn bilirdi. alma arkadalarna da daima kendisi gibi
olmalarn nerirdi.
Hi unutmam; bir gn smet Paa ile Recep Peker ATATRKe,
merhum Mentee Milletvekili Halil Beyden ac ac ikyet ediyorlard.
Herkese bilindii gibi Halil Bey ok yurtsever bir insand. Dncelerini,
fikirlerini, rkmeden ekinmeden, olduu gibi, aka her frsattan
yararlanarak krsye kar sylerdi.
Recep Peker ATATRKe:
-Hkmetin getirdii bir i, Meclisten kacak herhangi bir siyas mesele
yoktur ki Halil Beyden zorluk grmesin! leri daima engellemeye alyor,
dedi.
smet Paa da:
-Bize Mecliste ot yolduruyor, diye Recep Pekeri onaylamt.
ATATRK her ikisine hayretle baktktan sonra:
-Davalarnz, yapacanz ileri mecliste savunamayacak durumda
msnz ki Halil Beyin itirazlarndan bana ikyet ediyorsunuz? Bu anlay
brakn efendim! Her zaman, hepiniz elinize bir dosya alr, cebinize birka
mektup koyarak bana gelir, her eyi gllk glistanlk gsterirsiniz! Mecliste
byle doruyu syleyen ve yolsuzluklar dile getiren birka arkada da olmasa
ben sylediklerinizin gereini nasl anlayaym? diye cevap vermiti.
Meclis feshedilerek yeni seimlerin yaplaca gnlerdeydi ki Halil Bey
ATATRKe bir mektup yazarak veda etmi, ayn zamanda krsde daima
hkmete kar grnen zmit Mebusu Srr Bey de ayn tarzda bir veda
mektubu gndermiti. ATATRK tam stanbula hareketleri zamannda
aldklar bu mektuplar ayak zerinde okumu ve sekreteri Hasan Rza Beye:
-Halil Beye telefon ediniz. Kendilerinin Meclisteki almasndan ok
memnunum. Derhl yine aramzda bulunacaklar ve kymetli dncelerinden

37

yararlanacaz, demi ve Srr Beye de ayn suretle cevap verilmesini fakat

ona telefon etmeye gerek olmayp grd zaman sylemesini emretmiti.
Bu rnei vermekteki amacm, ATATRKn muhalefete ne kadar
deer verdiklerini gstermek iindir. Byle bir zihniyet ve karakter tayan bir
ef iin baka trl dnmek hakszlktr.26

SORAMAZDIN
ATATRK ve Atatrk dnce sistemine kar olan baz maksatl
evreler, tarihsel gerekleri arptarak ATATRK, kendi uluslarnn ve
insanln felketini hazrlayan Hitler ve Mussolini gibi diktatrlerle birlikte
deerlendirmektedirler. Bu diktatrler, kendi lkelerindeki demokrasilere son
vererek bask ynetimlerini kurmulardr. Oysa ATATRK, kii egemenliine
dayal saltanat ynetiminden Trk ulusunu kurtararak ulus egemenliine
dayal bir ynetim getirmitir. Birinciler insanl felkete srkleyip gemiin
karanlna snmlar, ikincisi ise aydnla kucak ap ulusunu gelecee
tamtr. Arada benzerlik yok, kartlk var.
Kafasyla, ruhuyla ve benliiyle Trk olan hi kimse, ATATRKn Trk
halkn kulluktan kurtararak hak ve zgrlklerinin bilincine sahip yurtta
yapmak iin hayatn adad gereini gz ard etmemelidir. Onu diktatrlkle
sulayanlar ya gaflet ierisinde olan kymet bilmezlerdir ya da onun getirdii
ada deerlerden rahatszlk duyan gemi ynetimin kalntlar olan tutucu
ve yobazlardr. Bu tr dnenlere, bir genle ATATRK arasnda geen
aadaki diyalog bir yanttr:

Bir halk toplantsnda, bir gen ona u soruyu sordu:

-Paam, size diktatr diyorlar, ne dersiniz?
-Ben, diktatr olsaydm, sen bana imdi bu soruyu soramazdn?
Vedat Tr27

26
27

Kl Ali; stikll Mahkemesi Hatralar, stanbul, 1955, s. 97-98.

Arburnu; Atatrk, Anekdotlar-Anlar, s. 82.

38

ATATRKN YARGI KARARINA SAYGISI

Suu kantlanana kadar herkes susuzdur. anlay hukuk devletinin
temel ilkesidir. ATATRKn kurduu Trkiye Cumhuriyeti de demokratik-lik
bir hukuk devletidir. Bu devlet anlayna gre yasalar karsnda herkes eittir
ve kimseye ayrcalk tannamaz. Cumhuriyeti kuran ve bu devletin ilk
cumhurbakan olan ATATRK, kendisine suikast giriiminde bulunma
hazrlnda olduu iddia edilen bir kiinin davasna bile hibir ekilde
mdahale etmemi, bamsz yargya gven duyarak Trkiyede de hukuk
devleti anlaynn yerlemesine katkda bulunmutur. Aadaki anekdot
onun bu yndeki yaklamn yanstmas asndan gzel bir rnektir:

lmnden iki yl nce ATATRKn canna kymak iin dzenlenen bir

suikast giriimi meydana karlmt. Bu giriimde bulunmakla sulanan
kimse Mill Mcadeleden beri ATAnn yolunda alm, sevgi ve gvenini
kazanm, birok iyiliklerini de grm biri idi.
Haber yurtta aknlk ve tiksinme yaratmt. Herkes bunu konuuyor
Nasl olur? Nasl olur? diyordu, bir trl herhangi bir nedene
balayamyordu.
Sank tutuldu, adalete teslim edildi. Fakat ATATRK olaydan haberi
yokmu gibi, bu konuda ne dndn aklamak iin azn amad,
adalet son szn syleyinceye dek sustu. ATATRKn bu suskunluu
eitli yorumlara uramt; kimi Bu zntl olay anmak istemiyor. dedi,
kimi de Bunun doru olduuna inanmyor. diye dnd.
Sana ykletilen su yarg yerinde ispat edilemedii iin adam akland.
te, yarg kararn bu yolda verdikten sonradr ki ATATRK bu
konuda azn ilk ve son kez olarak at ve yalnz unu dedi:
-Sua yeltenilmitir, ancak yarg buna kanacak lde kant bulmu
deildir.28

ATATRK VE MLLETLERN MUTLULUU

Trk ulusunu ada dnyann onurlu bir yesi yapmaya alan
ATATRK, uluslar aras dostluk ve i birliine byk nem vermi ve
dnyann neresinde olursa olsun, hangi ulusu ilgilendirirse ilgilendirsin her
sorunun zmne katkda bulunmak hususunda duyarllk gstermitir. Ona
28

Aakay; s. 32-33.

39

gre bir lkenin huzur ve bar ierisinde yaayabilmesi ancak dnyada

barn salanmasyla mmkndr. Dnya barna hizmet etmek ayn
zamanda kendi barn iin de almaktr. Kavgann ortasndaki bir insann
huzurlu olabileceini dnmek nasl ki mmkn deilse, barn egemen
olmad bir dnyada da bir lkenin huzurlu olmas mmkn deildir. Bara
katknn nemini vurgulamas asndan ATATRKn aadaki szleri son
derece nemlidir:
ATATRK, dnya milletlerini bir btn olarak grrd. 17 Mart 1937de
Ankara Palasta Romanya Dileri Bakan Antonescu ile grrken bunu
yle belirtmitir:
imdiye kadar akladm hususlar ayr ayr toplumlara aittir. Fakat
bugn btn dnya milletleri aa yukar akraba olmulardr ve olmakla
megullerdir. Bu itibarla insan, mensup olduu milletin varln ve saadetini
dnd kadar, btn dnya milletlerinin huzur ve refahn dnmeli ve
kendi milletinin saadetine ne kadar deer veriyorsa btn dnya milletlerinin
saadeti iin de elinden geldii kadar almaldr. Btn akll adamlar takdir
ederler ki, bu alanda almakla hibir ey kaybedilmez. nk dnya
milletlerinin saadetine almak, dier bir yoldan kendi huzur ve saadetini
temine almak demektir. Dnyada ve dnya milletleri arasnda bar
olmazsa, bir millet kendisi iin ne yaparsa yapsn huzurdan yoksundur. Onun
iin ben sevdiklerime unu neririm:
Milletleri yneten kiiler, doal olarak ncelikle kendi milletinin varln
ve mutluluunu salamay isterler. Fakat ayn zamanda btn milletler iin
ayn eyi istemek lzmdr.
Btn dnya olaylar bize bunu aka kantlar. En uzakta zannettiimiz
bir olayn bizi bir gn etkilemeyeceini bilemeyiz.
Btn insanlk lemi bir vcut ve bir milleti de bu vcudun organ kabul
etmek gerekir. Bir vcudun parmann ucundaki acdan dier organlar
etkilenir. 29

PEPE AL
ATATRK, halkn sorunlarn yerinde grmek, istek ve ikyetlerini
bizzat vatandan azndan dinlemek ve zmleri konusunda vatandalarn
grlerinden yararlanmak iin sk sk halkn iinde olma ihtiyacn duymutur.
Halkn iinde olduu anlarda rahatszlk duyduu tek husus, gemite
kendisiyle alm veya kendisini tanyan insanlarn zel istekleri olmutur. O
vefaya herkesten ok deer vermekle birlikte,kiisel birtakm karlar elde
29

Erendil; s. 84.

40

etmek adna bu duygunun kullanlmasnn, sevgiyi ve dostluu kirlettiine

inanrd. O, nderliini kiilerin zel sorunlarn zme noktasnda deil, tm
halkn sorunlarn zme noktasnda adna yarar bir tarzda kullanmtr.
Doru, ahlak ve insan olan anlay da budur. ATATRKn kara
dayanmayan dostlua verdii deeri yanstmas bakmndan aadaki
anekdot ilgin bir rnektir:
Yl: 1938, Bursa
ATATRK fabrikadan kar. Kapda nlerinde merinos koyunlar duran
bir kalabalk beklemektedir. Bunlar merinos yetitiricileri...
Aralarnda M.Kemal Paann? Gllce ky muhtar Pepe Ali de
bulunuyormu. ahit olduumuz olay aynen anlatyorum:
Gllceli Ali ne kp ATATRKe yaklat.
-ATAm beni tandn m? dedi. ATATRK hemen tanyamad. Fakat
Pepe Ali ilve etti:
-Ben senin be yl emir erliini yapan Aliyim, der demez, byk
ATAnn gzleri parlad:
-Ali sen misin? dedi. Konuma yle devam ediyordu:
-O, gensin, dinsin Ali!
-Sa ol ATAm. Anafartalarda blkle tmene ate ettiimiz,
gn gece uykusuz beklediimiz gnleri hatrladn m? Bu szler,
ATATRKn gzlerini yaartt. ATATRK Alinin srtn okad ve:
-Ali, dedi. Yine bana eski gnleri hatrlattn. Sa ol, din kal Ali!
Ali atld:
-Sen de sa ol Paam. Her zaman emrindeyim.
-Skntn var m? Hayatndan memnun musun?
-Hibir skntm yok. Sen cumhurbakan olduysan ben de Gllce ky
muhtar oldum.
Bu samim ve candan konumaya tank olanlar, emir erinin
canlandrd anlar nnde ATATRKn heyecan duyduunu gzleriyle
grmlerdir.

41

ki ay sonra ATATRKten Gllceli Pepe Aliye imdi evinin duvarnda

asl bulunan mektup geliyor. Mektupta ATATRK diyor ki:
Ali
Beni karladna memnun oldum. Bilhassa sana unu anlatmak
istiyorum. imdiye kadar gezdiim yerlerde benimle alm kime
rastladysam hepsiyle konutum, hepsi benden menfaat ummulard. Fakat
yalnz sen ummadn ve anszn kendini bana tanttn. Kynde al. 15
Martta seni Ankarada bekliyorum. Gzlerinden perim.
Musa Ata 30

ATATRK VE BARI
Ruen Eref naydn diyor ki;
Barn byk savas ATATRK dv istemedi, bar kurdu.
Kuzeyle, Gneyle, Dou ile, Bat ile...
Dnya onu kendine dman sanyordu. O dnyaya bar yolu
gsterdi.31
Ruen Erefi byle dndren, ATATRKn sevgi ve insanlk kokan
aadaki dnceleri olsa gerek:
Yurtta bar, dnyada bar iin alyoruz.
Bar yolunda nereden bir ar geliyorsa, Trkiye onu, istekle
karlad ve yardmlarn esirgemedi.
Trk Cumhuriyetinin en esasl ilkelerinden biri olan yurtta bar,
dnyada bar amac insanln ve uygarln refah ve ilerlemesinde en esasl
etken olsa gerektir. Buna elimizden geldii kadar hizmet etmi ve etmekte
bulunmu olmak bizim iin iftihar nedenidir.
Trkiyenin gvenliini amalayan, hibir milletin aleyhinde olmayan bir
bar politikas bizim her zaman ilkemizdir.

30

Arburnu; Atatrkten Anlar, s. 102-103.

Ruen Eref naydn; Atatrk zleyi, Kltr Bakanl Yay., Ankara,
1981, s.18.

31

42

Bar milletleri refah ve mutlulua eritiren en iyi yoldur. Fakat bu

kavram, bir defa ele geirilince devaml bir zen ve dikkatli her milletin ayr
ayr hazrln gerektirir.
Bizim dncemize gre uluslar aras siyas gven ortamnn geliimi
iin, ilk ve en nemli art milletlerin hi olmazsa bar koruma fikrinde,
samim olarak birlemesidir.
Eer devaml bar isteniyorsa kitlelerin durumlarn iyiletirecek uluslar
aras nlemler alnmaldr. Tm insanln refah, alk ve basknn yerine
gemelidir. Dnya vatandalar kskanlk, agzllk ve kinden uzaklaacak
ekilde eitilmelidir.32

RET GALPN KAFA TUTMASI

ATATRK, her zaman doru szl insanlar takdir etmi, kiisel
duygularn devlet ilerine kartrmam, devlet ilerinde yalnz akl ve mantk
erevesinde hareket etmitir. O, lkenin ve halkn karlar sz konusu
olduunda tavr ve davranlarn beenmedii yetenekli insanlardan bile
yararlanmasn bilmitir. Bakalarna yaranmak iin kendi kimliini ve kiiliini
gizleyen insanlar evresinde tutmamaya daima zen gstermitir.
ATATRK, devlet ilerinde duygularna yer vermeyen ve uygar insan
anlayyla badamayan kin ve nefret duygusundan uzak bir akl insandr.
Trk ulusunun kurtulu ve Trk devletinin kurulu mcadelesinde ok farkl
gr, anlay ve niteliklere sahip insanlarla birlikte almas ve baarya
ulam olmas bunun en gzel kantdr. Aadaki anekdot da onun bu gzel
anlayna bir rnektir:
Dolmabahe Saraynda bir akam Dr. Reit Galip eitim sorunlarn
eletirirken sert bir dil kullanr. ATATRK:
-Reit Galip, Esat Bey benim hocamdr. Soframda hocam hakknda
byle konuman istemem, deyince Reit Galip tereddtsz:
-Buras sizin deil, milletin sofrasdr. Biz saraydayz ama, hocanz
sultan hocas deildir. Cumhuriyette eletiri serbesttir, diye balaynca
ATATRK:
-Sofradan kalk! emrini veriyor, Reit Galip hi aldrmaynca, ATA:
-O hlde ben kalkarm, diye sofray terk ediyor. Sofradakiler de
dalmaya hazrlanrken, yaver u emri getiriyor:
32

Atatrklk (Birinci Kitap); s. 377-381.

43

-Cumhurbakan hazretleri kendileri varm gibi sofrann devamn rica

ediyorlar.
Ertesi sabah Reit Galip, Ankaraya hareket ediyor. Fakat aradan ok
gemeden Mill Eitim bakan oluyor.33
ATATRK VE ADALET
Halk egemenliine dayal demokratik hukuk devletini, kii egemenliine
ve keyfiyete dayanan devlet ynetimlerinden ayran ve ona stn klan en
nemli zellii, yasalar karsnda herkesi eit kabul etmesi ve kimseye
ayrcalk tanmamasdr. Demokratik hukuk devleti sadece insanlara yasalar
nnde eitlik tanmaz ayn zamanda insan yeteneklerinin geliiminin
nndeki engelleri de kaldrarak toplumsal geliimin nn aar. Dnyann en
gelimi lkelerinin demokratik geri kalmlarnn ise antidemokratik
ynetimlere sahip olmas bu gerein gstergesidir.
Trk halknn dnce, yaam ve ekonomik olarak hi de hak etmedii
hlde ada dnyann gerisinde kalmasnn en temel nedeni gemite keyf
ynetimle idare edilmi olmasdr. O nedenle ATATRK, insann eitliini,
saygnln ve gelimesini esas alan bir adalet sisteminin temellerini atmtr.
Herkesin hukuka sayg gstermesi gerektiini, kendisi dhil hi kimsenin
yasalarn zerinde ilem grme ayrcalna sahip olmadn defalarca dile
getirmi ve yaam boyunca bu hususun takipisi olmutur. Aadaki
anekdot onun bu anlayn dorulayan gzel bir rnektir:
ATATRK bir Balkesir seyahatinde, kendisine Mill Mcadelede yakn
hizmetler etmi bir ahsn bavurusuyla karlat. Adam bir olayda haksz
olarak mahkm olduunu syleyerek ikyeti oldu.
ATATRK:
Haklsn, meseleyi ben de biliyorum. dedikten sonra, refakatinde
bulunan gen bir adliye mfettiini ard. Konuyu anlatt ve kararn
dzeltilmesini istedi.Mfetti hikyeyi dinledikten sonra:
Efendimiz dedi. Karar btn adl makamlardan getikten sonra
verilmi. Hkmn infazndan baka yaplacak yasal yol yoktur. demi.
ATATRK:
Ama ben inanyorum ki bu uygulama hakszdr. nk ben iin
gereini biliyorum. der.

33

Banolu; s. 227-228.

44

Gen Adliye mfettii srar eder.

Efendimizin bu beyan kanun karsnda bir deiiklik yapamaz. Adalet
bakannn da bir ey yapmasna imkn yoktur.der.
Ortada souk bir hava eser.
ATATRK gayet sakin sorar:
Peki bir adl hata olursa?...
Mfetti:
Yeni bir delil ile mahkemenin tekrar istenebilir. der.
ATATRK madur zata dner:
Beni ahit gster. Onda yeni deliller var diye iddia et. Ben mahkemeye
gelir ahitlik ederim. der.34

BU BAYRAI YERDEN KALDIRINIZ

Kin ve nefret, insan duygusunun en olumsuz yanlarn oluturur.
nsanln mutluluu bu duygularn yerini hogrye brakmasyla olaandr.
Birinci Dnya Sava sonrasnda smrgeci uluslarn haksz saldrsna
urayan Trk ulusunun nderi ATATRK, sava meydanlarnda hi hak
etmeyenler karsnda bile sevgi ve hogr duygusundan ayrlmamtr. O,
Trk ulusunun onurunu yok sayan igalcilerin yntemleriyle hareket etmemi,
davranlaryla uluslarn onurunun kutsalln ortaya koymutur.
Trklerin ATAsnn dmanlar karsnda bile hogrden
uzaklamam olmasnn nedeni, Yunus Emrelerin, Mevlna Celalettin
Rumilerin ve Hac Bektai Velilerin cokun sevgileriyle yourduu Trk
kltrnden beslenmi olmasdr. Trk kltrn aklen ve ruhen idrak
edenlerin baka trl davran gstermeleri mmkn mdr ki? Aada yer
alan bayrak ile ilgili iki anekdot, ATATRKn uluslarn onuru hususundaki
duyarlln yanstmas asndan nemlidir:
30 Austos 1922 gn sabah Bakumandan Mustafa Kemal cephede
dolarken binlerce insan ve hayvan cesedi karsnda duygulanm ve unlar
sylemiti:

34

Hseyin Yldrm (Der.); Atatrk Anlamak, Ankara, 1998, s. 54.

45

-Bu korkun manzara btn insanl utandrabilir. Ama bu, meru bir
vatan savunmasnn doal sonucudur. Fakat Trkler baka milletlerin
vatanlarna ayn eyi yapmayacaklardr. Bizi buna zorladlar.
Yerde yatan bir Yunan bayran grnce de:
-Bunu yerden kaldrnz, bayrak, bir milletin bamszlk semboldr.
Dmann da olsa sayg gerekir, dedi.
Muzaffer Kl35

BAYRAK NENMEZ
ATATRK zmirin kurtuluunda halkn cokun gsterileri arasnda
kalaca evin nne gelip de kapnn nne serilmi bayra grnce durdu:
Bu, ipekten kocaman bir Yunan bayra idi. zerine baslarak geilecek bir yol
hals gibi serilmiti:
Kapdaki kalabalk halk yalvaryordu:
-Buyurunuz, geiniz. Bizim cmz alnz! Yunan kral, bu evden ieri,
bizim bayramza basarak girmiti. Siz ltfedin. Bu karlkla o lekeyi silin!
Buras sizin ehrinizdir. Bu ev sizin evinizdir. Bu hak sizindir.
ATATRK, o yerde serili bayran nnde, bulunduu noktada kald.
evresindekilere tatllkla bakt.
-O gemise hata etmi. Bir ulusun bamszlk simgesi olan bayrak
inenmez. Ben onun yanln tekrar edemem.
Bayra yerden kaldrtt, bembeyaz mermerlere basarak ieri girdi.
Ruen Eref naydn36

NE DYORSUN?
ATATRK gerek Kurtulu Sava dneminde gerekse daha sonraki
dnemde ald her kararda, yapt her ite yasal bir dayanak aram, keyf
ve kanunsuz hibir eyleme girimemitir. Att her admda hukuk izgisini
esas almtr. Olaanst koullarda bile mahkeme karar olmakszn
35
36

Besleyici; s. 113-114.
Arif Hikmet Par M. Agah nen; s. 106.

46

yargsz infaz diye tanmlanan hukuk d uygulamalarn yaplmasn doru

bulmamtr. Gerek Kurtulu Sava dneminde gerekse Cumhuriyet
dneminde ada bir devlet adam sorumluluu ile hareket ederek lkede
yasalarn stnl ilkesini yerletirmeye almtr. Kuralszl ve yasa
tanmazl kahramanlk gibi karlayan her trl anlayn karsnda
olmutur. Aadaki anekdot bu yaklamn gzel bir rneidir:
Erzurum Kongresi sralarnda bir sohbet esnasnda:
Ajansta Erzuruma yeni tayin edilmi olan ve birka gn nce padiah
tarafndan kabul edilerek kendisine direktif verilen Reit Paann stanbuldan
hareket ettii yazlyordu. Bu haber Mustafa Kemal Paay dndrd. Biraz
sonra oradaki arkadalara Reit Paay tanyp tanmadklarn ve nasl bir
adam olduunu sordu. Yeni valiyi iimizden yalnz Sleyman Necati
tanyordu. Rait Paann 1910da Erzurumda bulunduunu ve o zaman bile
tkenmi bir ihtiyar olduunu syleyerek Paadan niin merak ettiini
renmek istedi. Mustafa Kemal Paa ksaca:
Eer iimize zarar verecek bir adamsa, Trabzondan stanbula iade
edelim, bamza i amasn. dedi.
Bu sohbet gurubu arasnda bulunan Rize yesi Hoca Necati atlarak
Paam, zlmeyin, icap ederse Kop danda temizlenir. dedi.
Mustafa Kemal ac bir kzgnlkla:
Hocam ne diyorsun? Yollar kestirip adam m vurduracaz? Bu
memlekette hkmsz vatanda ldrlemez. Vatanda ancak mahkeme
karar ile cezalandrlr. Devlet adamnn byle dnmesi lzmdr. cevabn
verdi
Cevat Dursunolu37

BR KARI SAKAL
Uygar insan; kin ve nefret duygularndan uzak ve sevgiyi kendisine
hareket noktas olarak semi insandr. Bu nedenledir ki ATATRK
Cumhuriyetin yeni eitim sisteminin her eyden nce Trk insanndaki sevgi
ve hogry kuvvetlendirecek bir esasa dayanmasn istemitir. Kendi
yaamnda da sevgi hep n plnda olmutur. Kendisiyle bark, bakalaryla
bark, doayla bark... te ATATRKn grmek istedii Trk insan.

37

Arburnu; Atatrkten Anlar, s. 308-309.

47

ATATRK, bilime ve bilgeye sayg duyar, lkesi ve insanlk yararna

retenleri takdir ederdi. O Trk kltrnn sevgi ve hogr pnarndan
beslenmi olan dnceleriyle bilge insanlara hep saygyla yaklamtr.
Aadaki anekdot onun bu gzel anlayn yanstan dndrc bir
rnektir:
Tarihi Ahmet Refik, bir sre nce bir tartma nedeniyle ATATRKle
aralarnda meydana gelen gerginliin, yakn evresindekiler arasnda bir
dedikodu konusu yapldn biliyordu.
Bir gece, birdenbire onu ATATRKn Yat Kulp bahesinde
beklediini sylediler. Ahmet Refik, ATATRK bekletmi olmamak iin
smokinini giymi, fakat tra olmaya vakit bulamadan onun masasna gelmiti.
evredekiler merakla izlerken ATATRK ona:
-Buyurunuz beyefendi, dedi ve tam karsnda Nuri Conkerin yanna
oturttu.
akac arkada Nuri Conker, Ahmet Refiki ATATRKe gsterdi:
-Paa, enesindeki u bir kar sakala baknz, dedi.
ATATRK Ahmet Refik Beye dnerek:
-Beyefendi, siz Conkere bakmaynz. O, insann bandaki ktphaneyi
grmez de enesindeki sakal grr.
Bylece birka hafta nceki olayn gerginlii bir anda silinivermiti.
Mithat Cemal Kuntay38

TE BENM NESLM BUNLAR

ATATRK, kendisini ulusunun hizmetkr gren, ulusuna k, ender
insanlardan biridir. O, ulusunun ac ve skntlarn yreinde hissedip, bu
skntlar amas iin srekli mcadele etmi, insanlarn glmsemelerinde en
byk mutluluu yakalam Trk ve Trkiye sevdals bir insand. O,
Trkiyenin glen, mutlu, sevin lklar atan ocuklarn Trkiyenin
gelecekteki yz olarak grdnden gelecei onlarn gzlerinde yakalayp
lkeyi onlara emanet etmitir. Aadaki anekdot ATATRK ile ocuklar

38

Arif Hikmet Par - M. Agah.nen (Yay.haz.); Atatrk Anlamak, stanbul,

1981, s. 100.

48

arasndaki sevgi bann ne kadar gl ve iten olduunu yanstmas

bakmndan olduka gzel bir rnektir:
zmir Hkimiyeti Milliye Okulunda retmendim. Okulumuz bir ocuk
balosu hazrlamt. ok mutlu bir rastlant ile o gn ATATRK de zmirde
bulunmaktayd. Onu da davet ettik.
Acaba gelecek mi? diye hepimiz heyecan iindeydik. Sonunda
Geliyor. denildi.
Kotuk, karladk. Glmseyen bir yzle ellerimizi skt. Yannda
yaverler, paalar vard. Koca salon heyecandan karmakark olmutu. Byk
kk herkes onu yakndan grmek, sesini duymak iin rpnyordu. Zorlukla
ortala bir dzen verdik. rencilerden Ali ortaya geldi. ocuk heyecandan
bocalyor, bir eyler bulup syleyemiyordu. Derken kk Ali cotu.
Kendinden geti. Kollarn ona doru uzatarak iten gelen bir sesle:
-Senin ismini andka, senin resmine baktka, seni karmda grnce
damarlarmda bir eylerin kaynadn duyuyorum. Ah! Seni doya doya pmek
istiyorum, diye haykrd.
O zaman o da kollarn aarak:
-yleyse gel p! dedi.
Ali kotu, boynuna atld. teki ocuklar dururlar m?
-Biz de, biz de!...diye bararak kotular. Kucana atldlar. ptler,
ptler. Heyecandan, sevinten alyorduk. Yaverler, paalar ve hatta kendisi
bile...
Evet, yapt harplerin heyecan, kazand zaferlerin sevinci belki onu
alatmamtr. Fakat bu bir avu Trk yavrusunun iten gelen cokunluu onu
sarsm, heyecandan gzlerini bulandrmt. Gzlerine dolan yalar tutmak
iin dudaklarn srd. Sonra heyecandan titreyen bir sesle yanndakilere hi
unutamayacam u szleri syledi:
-te benim neslim bunlar!
Fethiye Kngl39

39

Besleyici; s. 99-100.

49

ATATRKN MLLETE GVEN

Trk ulusu, Osmanl Devletinin son dnemlerinde ard arkas
kesilmeyen savalar sonucunda ok eyini kaybetti. Eriye eriye tkenme
noktasna gelip yallardan, dullardan, sakatlardan ve yetimlerden ibaret kald.
eride ve darda herkesin bitti dedii bu ulus zgrlnn sz konusu
olduu anakkale ve Bamszlk Savanda bitkinliine, tkenmiliine ve
yoksulluuna bakmakszn yedi dvelin ate dalgalarna bedenini siper ederek
vatann kurtarmasn bilmitir. Bu baarsyla da tm tutsak uluslara zgrlk
sembol olmutur.
zgrln olmad yerde lm ve yok olu vardr. Btn gelimelerin
anas zgrlktr. diyen ATATRK, sahip olduu zgrlk duygusunu
ulusundan almtr. zgrlkleri iin lm gze alabilen uluslarn asla tutsak
edilemeyeceine inandndan, Bamszlk Savann en kritik anlarnda bile
zaferin kazanlacana olan inancn yitirmemitir. Trk ulusunun sonsuza
kadar zgr ve bamsz yaayacan dnmekteydi. Bu dncenin
haklln tarih yazmtr. Aadaki anekdot ATATRKn Trk ulusundaki
zgrlk tutkusuna olan gvenini yanstmas asndan gzel bir rnektir:
Bir gn Mslman memleketlerden birinde (Msrda) bamszlk
davas iin alan liderlerden biri, Mustafa Kemali grmeye gelmiti.
Kendisine:
-Bizim hareketin de bana gemek istemez misiniz? diye sordu.
Olabilecek bir ey deildi, ama, insan yoklamalarn pek seven Mustafa
Kemal:
-Yarm milyonunuz bu uurda lr m? diye sordu.
Adamcaz yzne baka kald:
-Fakat Paa Hazretleri yarm milyonun lmesine ne lzum var?
Bamzda siz olacaksnz ya... dedi.
-Benimle olmaz, beyefendi hazretleri yalnz benimle olmaz. Ne zaman
halknzn yarm milyonu lmeye karar verirse o vakit gelip beni ararsnz.40

ATATRKN ETLK ANLAYII

ada insan, grevlerini verimli biimde yrtr, mal ve hizmet
retmeyi insanlk onurunun gerei olarak grr, insanlar mevkilerine gre
40

Falih Rfk Atay; ankaya, stanbul, 1969, s. 318.

50

deil hizmetlerine gre deerlendirir. ATATRK yaam boyunca insanlar bu

esasa gre deerlendirmi, grevini sorumluluk bilinciyle yrten insanlar
hem takdir etmi, hem de onlara sayg duymutur.
ATATRK, devlet hizmetinde alanlarn yurttalara kar sevecen ve
adil olmalarn, keyf ve zorbalk tr davranlardan kanmalarn istemitir.
stemekle kalmam her trl keyf uygulamann karsnda olmu, zellikle de
yneticileri, hak ve adaletten ayrlmamalar, kendilerine zel muamele
gsterilmesini beklememeleri ynnde uyarmtr. Aadaki anekdot
ATATRKn ayrcalkl muameleye kar oluunu yanstan rneklerden
birisidir:
ATATRK, bir gn Dolmabaheden gizlice kar. Topkap Saray
Mzesine gelir ve mzeyi gezmek ister. Kapc mzenin almadn syler.
Kendisinin ATATRK olduunu ve mzeyi gezmek istediini syler. Fakat
kapc henz saat 9 olmad, memurlar da gelmedi, ATATRK deil, kim
olursan ol, bekleyeceksin, der.
Hi phe yok ki, kapc ATATRK tanmam ve bu szlere birden
fazla muhatap bulunduu iin gelenin ATATRK olabileceine inanmamtr.
Fakat bu anekdotta nemli olan nokta ATATRKn kapcnn sert yant
karsnda srar etmeyerek bir kenara ekilip saatin 9 olmasn ve memurlarn
gelmesini beklemesidir.41
ATATRK VE ZGRLK
nsan hak ve zgrlklerini savunmak insanlk niteliklerini benliinde
tayan her kiinin en temel grevidir. ATATRK bu grevi verdii bamszlk
ve demokrasi mcadelesiyle eksiksiz yerine getirmitir. Trkiye Cumhuriyeti
bunun en canl kantdr. Trk ulusu bu konuda ATAsna ok ey borludur.
Bu nedenle kadirinas Trk halknn yceliinden yeterli feyzi alamam
sapkn ve tutucu dnce sahiplerinin, ATATRKe ynelik diktatr
sulamas Trk insannn gnln yaralamaktadr. Bamszlk, zgrlk, onur
ve adaletin ne olduunu ve ne olmas gerektiini verdii mcadeleyle
sembolletiren ATATRKe kar en byk gnah ona diktatr diyenler iledi
ve ilemektedir. Onlara verilebilecek en gzel yant ATATRKn aadaki
szlerini hatrlamak olacaktr:
zgrlk ve bamszlk benim karakterimdir. Ben milletimin ve byk
atalarmn en kymetli miraslarndan olan bamszlk ak ile yaratlm bir
adamm.
zgrlk olmayan bir lkede lm ve yok olma vardr. Her ilerlemenin
ve kurtuluun temeli zgrlktr.
41

Said Terziolu; Yazlmayan Ynleriyle K. Atatrk, stanbul, 1963, s. 43.

51

Bir millette onurun, saygnln, namusun ve insanln meydana

gelebilmesi ve devam ettirilebilmesi, mutlaka o milletin zgrlk ve
bamszlna sahip olmasyla mmkndr.
zgrlkten doan bunalmlar ne kadar byk olursa olsun, hibir
zaman fazla basknn salad sahte gvenlikten daha tehlikeli deildir.
Kiinin birinci hakk, doal yeteneklerini serbeste gelitirebilmesidir.
Bu geliimi salamak iin ise, en iyi vasta, kiiye, bir bakasnn benzer
hakkna zarar vermeksizin, tehlike ve zarar kendine ait olmak zere, ona,
kendi kendine, istedii gibi sevk ve idare etmeye izin vermektir.
te bu serbest gelimeyi salamak, kiisel haklarn oluturduu
eitli zgrlklerin temel amacdr. Bu haklara sayg gstermeyen siyas
toplum, asl grevinde kusur etmi olur ve devlet, varoluunun nedenini ve
anlamn kaybeder.42

ATATRK VE TRK KADINI

Trk kadnn gemiteki yaam, bu gn hl birok slm lkesinde
kadnlarn maruz olduu a d yaamdan ok da farkl deildi. zellikle
kent kadnlar, yanl inanlarn da etkisiyle, sosyal yaamdan kopuk, ev
hayatyla snrl, kara araf ve pee altnda geen bir mre mahkm
edilmilerdi. Trk kadn cumhuriyetle birlikte erkeklerin sahip olduu tm
yurttalk haklarna kavuarak bu hakszlktan kurtulmutur. Meden kanunla
yurttalk haklarnn byk bir ksmn kazanan Trk kadn, 18 Aralk 1934te
karlan bir yasa ile de milletvekili seilme hakkn elde etmitir.
Trk kadnnn seme ve seilme hakkn elde ettii tarihlerde uygar
olarak kabul edilen birok bat lkesinde kadnlar bu haklardan yoksundu. O
bakmdan kadnlara seme ve seilme hakknn tannmas Trk devrim
srecinin en ileri admlarndan biridir. Bugn toplum ve devlet yaamnn her
alannda Trk kadn grev alabilmekte, stlendii her grevi byk bir
yetenek ve baaryla yrtmektedir. Trk kadnnn ulat bu seviye yeterli
olmamakla birlikte gurur vericidir. Bunda ise phesiz en byk pay byk
nder ATATRKndr. Onun aadaki szleri bu gerein gelecee tanan
en canl kantdr:
Bir toplum, bir millet erkek ve kadn denilen iki cins insandan oluur.
Mmkn mdr ki, bir kitlenin bir parasn ilerletelim. Dierini grmezlikten
gelelim de kitlenin tm ilerlemeye olanak bulabilsin? Mmkn mdr ki, bir
toplumun yars topraklara zincirlerle bal kaldka dier ksm gklere
ykselebilsin? phe yok, ilerleme admlar iki cins tarafndan beraber,
42

Atatrklk (Birinci Kitap); s. 177-181.

52

arkadaa atlmak ve ilerleme ve yenileme sahasna birlikte kesin aamalar

yaptrmak lzmdr. Byle olursa inklp baarl olur. Memnuniyetle
grmekteyiz ki, bugnk gidiimiz gerek ihtiyalara yaklamaktadr. Herhlde
daha cesur olmak gerei aktr.
Bizim dinimiz hibir zaman kadnlarn erkeklerden geri kalmasn
istememitir. Allahn emrettii ey, Mslman erkek ve kadn beraber olarak
ilim ve irfan kazanmasdr. Kadn ve erkek bu ilim ve irfan aramak ve nerede
bulursa oraya gitmek ve ona sahip olmak mecburiyetindedir. slm ve Trk
tarihi incelenirse grlr ki, bugn kendimizi bin trl kaytlara bal
zannettiimiz eyler yoktur. Trk toplum hayatnda kadnlar ilim ve irfan
bakmndan ve dier hususlarda erkeklerden kesinlikle geri kalmamlardr.
Belki daha ileri gitmilerdir.43

SATI KADIN, ATATRK VE KADIN HAKLARI

Anadolu Trk kadn, her trl ezilmilie ramen cepheye gndermi
olduu evltlaryla yetinmeyip bizzat kendisi Trk ulusunun zgrlk ve
bamszlk mcadelesinde erkeinin yannda yerini almtr. Yeryznde
hibir millet kadnnn kendi ulusunun kurtuluuna Trk kadn kadar katk
salam olamayacan dile getiren ATATRK, Trk halknn adalama
mcadelesinde de kadn ve erkein el ele, omuz omuza olmasn istemitir. O,
Trk kadnn bu mcadelede saf d brakabilecek btn zincirleri krm,
siyas, ekonomik ve sosyal hayatta baarl olmasn salayacak admlar,
erkeklerin btn olumsuz engelleme giriimlerine ramen atmaktan
ekinmemitir.
ATATRK, doum tarihini Kurtulu Savann balad 19 Mays 1919
tarihi olarak gren, ondan nceki yaamn yok sayan, Trk kadnnn en
temizini, en yreklisini, en safn, en yoksulunu, en cahilini ancak en
saduyulusunu yani Sat Kadn Meclise tayarak bir taraftan Trk kadnna
Sat Kadnn ahsnda yerini gstermi dier taraftan da Trk erkeini
bencillikten kurtararak tarihte sahip olduu demokratik nitelie davet etmitir.
Aadaki anekdot ATATRKn Trk kadnna verdii nemi ve duyduu
saygy yanstmas asndan olduka deerlidir:
Ankarada yakc bir yaz gn idi... ATATRK beraberinde arkadalar
ve yaverleri olduu hlde Kzlcahamama giderken Kazan ky yaknlarnda
durmu ve otomobilden inmiti. Kyn kadn, genci, yals, ihtiyar kylerinin
iinden geen osede duran bu yabanc konuklar grnce hep koutular.
Kimi su getirdi, kimi ayran... Bunlardan biri, gmnden aktard souk
ayran ATAya uzatt:

43

age.; 331-335.

53

Bir souk ayran ier misiniz? dedi.

O, orak iklimin kavurduu yznden bronzlam Trk kadnn en bariz
ifadelerini tayan bir Trk anas idi. Brne sktrd kundaa biraz daha
bastrdktan sonra, sa elindeki ayran bardan uzatt, bekledi. ATAs ayran
kana kana imi ve bir an durakladktan sonra ona:
Senin kocan kim? diye sormutu
Kyl kadn, yz tunlam, elleri nasrl bu Trk anas Ankarann
kendine has ivesi ile kocasnn Sakarya Savanda boazndan yaralanm
bir cengver olduunu syledi. ATA bir soru daha sordu:
Ne zaman dodun?
1919da ATATRK Samsuna kt zaman dodum...
ATA, bir an dnd. Yl 1934 idi. Kadnn bu ifadesine gre 15 yanda
olmas lzm gelirdi. Hlbuki karsnda abideleen kadn... 25 yalarnda
grnyordu. Tekrar sordu:
Nasl olur?
Evet, nasl olurdu bu?... Sat Kadn, hi tereddtsz, o her zamanki
nktedan hli ile memleketin igal altnda geirdii ac yllar ima ederek:
Evet Paam. Ondan evvel yaamyordum ki...
Bu espri ATAy bir hayli dndrd. Ayrlrken yaverine kadnn ismini
ve adresini not ettirdi.
Daha sonra Sat Kadn Byk Millet Meclisine giren ilk kadn
milletvekili olarak grmekteyiz.44

ATATRKN LKLK ANLAYII

ATATRK slm dnyasnda ilk lik devleti kurmu, liklii ada
toplum ve devlet olmann esas olarak grmtr. Atatrk liklik ilkesi dini
yadsmaz, dinsizlii kkrtmaz; dini, ada bir toplumda kendisine zg
sorunlarla ilgilenmeye arr. Dinin ada Trk toplumunda gerek yerini
almasn nerir. Dinin toplumu tekeli altna alma isteine ve din perdesi
arkasna gizlenerek ilkel bir toplum dzeni oluturmaya alan gerici
dnce sahiplerine kardr.
44

Terziolu; s. 22-23.

54

Liklik, bireyin inan zgrlnn tannmas ve bu zgrln

korunmasdr. Dinsel inancndan dolay bireyin ayrcalkl davranlarla
karlamamasdr. Yasalar nnde bireylerin dinsel farkllklar gdlmeksizin
eit olmasdr. Liklik kartlarnn tahamml edemedikleri gerek, likliin
inan zgrln herkes iin ngrmesidir. ATATRKn liklie ilikin
aadaki szleri bu gereklerin ifadesidir:
Liklik, yalnz din ve dnya ilerinin ayrlmas demek deildir. Tm
yurttalarn vicdan, ibadet ve din zgrl de demektir.
Liklik asla dinsizlik olmad gibi, sahte dindarlk ve byclkle
mcadele kapsn at iin, gerek dindarln gelimesi olanan
salamtr. Liklii dinsizlikle kartrmak isteyenler, ilerleme ve canlln
dmanlar ile gzlerinden perde kalkmam dou kavimlerinin fanatiklerinden
baka kimse olamaz.
Din, bir vicdan sorunudur. Herkes vicdannn emrine uymakta
serbesttir. Biz dine sayg gsteririz. Dne ve dnceye kar deiliz. Biz
sadece din ilerini, millet ve devlet ileriyle kartrmamaya alyor, kast ve
fiile dayanan tutucu hareketlerden saknyoruz. Gericilere asla frsat
vermeyeceiz.45

SOFTALAR VE ATATRK
Osmanl toplumunun sosyal yaamnda, slm dininin aklc ruhuna ters
dmesine ramen kadn ve erkein bir arada bulunmas uygun grlmezdi.
Bu anlay daha ok tarikatlarn etkisiyle banazln yaygnlk kazanm
olduu ehirlerde etkendi. Banazln etkisinden uzak olan ky ve kasaba
halk ise, ahlk ve erdemi insan olmann temel koulu kabul eden Trk
kltrnden beslendiinden kadn ahlkndan kuku duymam ve onu yaam
mcadelesinin en byk destekisi olarak grmtr. Bu nedenle ky ve
kasaba hayatna kadn sosyal yaamdan dlayan haremlik-selmlk
uygulamas girmemitir.
Kadn ahlkna duyulan phe, insann kendi ahlkna olan
gvensizliinin bir yansmasdr. Namussuzlarn herkesi namussuz grecei
sosyolojik gerei de bunu dorulamaktadr. Trk halknn sosyal yaamnda
kadn ve erkein el ele olmas kendi mutlu geleceinin temel kouludur. Bu
nedenledir ki her frsatta ATATRK, kadn-erkek eitliini savunmu ve
hayatn her alannda bu iki cinsin birlikte mcadele etmesini istemitir. Bu
dnce, din simsarl ile beslenen gerici ve yobaz evrelerin tepkisine yol
asa da o, geri adm atmayp anne ve kz kardelerimizin aklndan ve
ahlkndan phe eden banazl ykmaya kararl olduunu yaptklaryla
45

Atatrklk (Birinci Kitap); s111.

55

gstermitir. Ahlk cinsellie indirgeyerek hem slmiyete hem de Trk ahlk

anlayna ktlk eden yobazlara kar, ATATRKn tavr ve davranlarn
yanstmas bakmndan aadaki anekdot mesaj niteliindedir:
1922 Ekiminin on yedinci gn toplant yapt; Ankara devlet merkezi
olduuna gre oradaki retmenler Birliinin de genel merkez olmasna karar
verildi.
Kadn inklb henz yaplmamt ve kadnlarn toplantlara geldikleri
pek az grlyordu.
O gn toplantya kadn retmenlerden gelmi, n sraya
oturmulard; geride olan erkeklerle onlar arasndaki sralardan birka bo
braklmt.
Ertesi gn Meclisteki sarkl mebuslar kprdler; bu hareketi dinsizlik,
ahlkszlk, kstahlk saydlar; ATATRKe ikyet ettiler.
ATATRK, onlar dikkatle dinledi; sonra fena hlde kzm grnd.
Yanndakilere sordu:
-retmenler Birlii reisi kimdir?
-Mazhar Mfit.
-arn onu!...
Hocalar pek memnun grnyorlard. Birka dakika sonra Mazhar Mfit
gelince, ATATRK ona kt:
-Siz retmenler toplantsnda ne yapmsnz? Bu ne ayp ey!...
ATATRKn gayet ileri dnl adam olduu, hocalarn ikyetlerini
de rendii iin Mazhar Mfit ard; bir eyler sylemek istedi:
-Efendim, yemin ederim ki...
Szlerini bitirmeye meydan kalmadan, ATATRK grledi:
-Brak brak, hepsini biliyorum! Toplantya kadn retmenleri de
armsnz!...
Hocalar medeniyete kar zafer kazandklarn zannederek gurur
duyuyorlard.
Dierleri
ATATRKn byle konuacana ihtimal
vermediklerinden, hayretle dona kalmlard.
ATATRK devam etti:

56

-Fakat onlar niin ayr sralara oturttunuz? Siz kendinize mi

gvenemiyorsunuz, yoksa Trk kadnnn faziletine mi? Bir daha yle ayrlk
grmeyeyim! Anlald m?
Hocalarn balarndan aa buzlu sular dklmt: Sklm pklm
ktlar. 46

ATATRK HAYATTA EN HAKK MRT LMDR. SZN

NEREDE SYLED?
nsanlk tarihindeki geliim incelenecek olursa grlecektir ki uygarlk
adna en nemli sramalar insanolunun doay ve kendini merak
duygusuyla neden sonu ilikisi ierisinde sorgulad dnemlerde
gereklemitir. Bilimde ve teknolojide bugn ulalm olan kazanmlar hep
bu sorgulamalarn neticesinde elde edilmitir. nsanlar ne zaman ki
evresinde olup bitenlere kaytsz kalmlar ve her eyde metafizik bir neden
aramlarsa o dnemler insanlk tarihinin karanlk dnemleri olmutur.
Sadece insanlk tarihi deil Trk tarihine de bakldnda grlecektir ki,
ne zaman Trkler bilime ve bilim adamlarna deer vermilerse ykselmiler,
ne zaman hurafelere dayal anlaylara itibar edip bilimin karsnda
olmularsa gsz kalp devletlerinden olmulardr. Koskoca Osmanl
mparatorluunun bana da ayn felket gelmitir. Byle bir felketin bir daha
yaanmamas iin ATATRK, dnya sorunlarn metafizik yntemlerle deil,
bilimsel yntemlerle zmeyi esas alan bir eitim sistemi kurmutur. Bu
sitemin baarsnda ise en byk sorumluluu da retmenlere vermitir. O,
22 Eyll 1924te Samsunda retmenlerle yapt konumada yle demitir:
Efendiler,
Dnyada her ey iin, medeniyet iin, hayat iin, baar iin en hakik
rehber ilimdir, fendir. lim ve fennin dnda rehber aramak gaflettir, cahilliktir,
doru yoldan sapmaktr. Yalnz ilmin ve fennin yaadmz her dakikadaki
safhalarnn geliimini anlamak ve ilerlemelerini zamannda takip etmek
arttr. Bin, iki bin, binlerce yl nceki ilim ve fen dilinin izdii kurallar, u
kadar bin yl sonra bugn aynen uygulamaya kalkmak elbette ilim ve fennin
iinde bulunmak demek deildir. ok mesut bir duygu ile anlyorum ki hitap
ettiklerim bu gerekleri anlamlardr. Mutluluum artyor. retmenlerimiz,
eitim ve retiminden sorumlu olduklar yeni nesli, gerein klaryla

46

Yldrm; s. 77-78.

57

donatlm bir ekilde yetitireceklerine sz vermilerdir. Bu hepimiz iin onur

verici bir durumdur.47

YNE TEPELER, YNE LDRRM

nsanln bugn ulam olduu teknolojik ve bilimsel seviye byk
devrimlerin yaratt dev sramalarn sonucudur. Byk devrimler, her ada
idealleri uruna lm gze alm liderlerin eseri olmutur. Bu eserler
gereklememi olsa idi insanlk hl karanlk a yayor olurdu. XX.
yzyln en byk devrimcisi olma erefi ATATRKe aittir. Bu eref Trk
ulusu iin gurur vericidir.
ATATRK, uygarlk yarnda yenik derek Trk ulusunun
mutsuzluuna ve geri kalmlna neden olan Osmanl Devletinin yerine,
gen ve dinamik bir Cumhuriyet devleti kurmutur .Yapt devrimlerle de
asrlarn ihmalini giderip Trk halknn adalama yolunu amtr. Bu yolun
almasnda karlar kaybolanlara kar da dnsz olmutur. Devrimleri
korumak yolunda tek bana kalsa bile bu yoldan asla dnmeyeceini her
ortamda ve her frsatta dile getirmitir. Aadaki anekdot ATATRKn bu
konudaki kararlln gsteren rneklerden sadece bir tanesidir:
20.03.1923: Konya Trk Ocanda verilen ayda:
ATATRKn sylevleri srasnda Trk Oca yelerinden operatr
Eyp Sabrinin Devrimlerimize kar kan ve kendini din yolunu gsterme ile
ykml sayan bir snf var, bu snfa kar ne gibi nlemler alnmtr?
sorusu zerine Mustafa Kemal ayaa kalkarak szne tekrar balam ve
sonunu yle bitirmitir:
-Benim ve benimle ayn grte arkadalarmn yapaca ey mutlaka
ve mutlaka o adam tepelemektir.
Sizlere bunun da tesinde bir sz syleyeyim. Mesel bunu salayacak
kanunlar olmasa, bunu salayacak meclis olmasa, yle olumsuz admlar
atanlar karsnda herkes ekilse ve ben kendi bama yalnz kalsam, yine
tepeler ve yine ldrrm.48
ATATRKE GRE HOGRNN SINIRI
ATATRKn hogr konusundaki dnceleri, tarihin her dnemi ve
her toplum iin geerli olan evrensel gerekleri yanstmaktadr. Farkl
47
48

Atatrklk (Birinci Kitap); s. 63.

Arburnu; Atatrk, Anekdotlar-Anlar, s. 162.

58

toplumlardan olan insanlar bu dnceleri kendi toplumlar ile ilikilendirip

bunlarn kendi toplumlar iin sylenmi olacan dnebilirler. Ayn gerek
Trk ulusu iin daha fazla geerlidir. Trk ulusunun ihtiyac olan mesajlar
yoruma ihtiya gstermeyecek tarzda ak ve gereki olarak bu dncelerin
ierisindedir. Trk halkna den grev, ATATRKn aadaki szleriyle
iaret ettii saduyu ve gerekilii yaam felsefesi hline getirmektir:
phesiz, fikirlerin ve inanlarn baka baka olmasndan ikyet
etmemek gerekir. nk btn fikirler ve inanlar bir noktada birleirse bu
hareketsizlik ve lm belirtisidir. Byle bir durum elbette istenmez. Bunun
iindir ki, gerek zgrlkler hogrnn genel bir nitelik olmasn isterler.
yi niyetle bile olsa hogrye kar olunmasn istemezler. nk iyi niyetler
hibir zaman hibir felketi nleyememitir. Ruhun selmeti iin insanlarn
yakldn biliyoruz. Bunu yapan engizisyon papazlar da herhlde iyi bir ey
yaptklarndan ve iyi niyetlerinden bahsederlerdi. Belki bu szlerinde de
samim idiler. Byle bir ahmakla ya da herhangi bir hainlie de hogr klf
uydurmak hi de zor deildir. te bu nedenledir ki, hogry teslimiyetilik
derecesine kadar gtrmek doru deildir. Geri zgr olmak herkesin
hakkdr ve bunun iin gerek zgrlkler, demokrasiye kar olanlara da
hak ve zgrlkler verilmesini isterler. Fakat demokrasiyi savunanlarn
demokrasiye kar olanlarn karsnda elleri ayaklar bal kurbanlk koyun
durumuna raz olacaklarn dnmek asla doru deildir.
Unutulmamaldr ki, baz insanlar gelecei gemiin arasnda grmek
isterler. Bunlar bizi geri brakt iin terk ettiimiz anlayn geri gelmesini
isterler. Bu gibi insanlar kendi inandklar gibi olmayan kimseleri istedikleri gibi
ezemezlerse kendilerini rahatsz hissederler. Hogry asla kabul etmezler.
Herhlde, hogrnn arzu edildii gibi yaygnlamas ve alkanlk
hline gelmesi iin, eitim ve dnce dzeyinin yksek olmas lzmdr.49,

ATATRK VE DNYADAK MSLMANLARIN GER KALII

ATATRK evrensel kiiliiyle tam bir dnya insanyd. Dnyann hangi
kesinde olursa olsun ac eken uluslarn kar karya olduklar sorunlara
ilgi duymu ve o sorunlarn zmne katkda bulunmak istemitir. zellikle
de slm dnyasnn geri kalmlkla ilgili sorunlarnn tespiti ve zmleri
konusunda byk bir gayret gstermitir. Halka hitap etme ortamn bulduu
her yerde halk bilinlendirmeye ynelik mesajlar vermitir. Aada yer alan 5
ubat 1923te Akhisar Belediyesinde yapt konuma da bunlardan birisidir.
Bu konumasnda dnyadaki Mslmanlarn geri kal sebeplerini yle
analiz etmitir:

49

Atatrklk (Birinci Kitap); s. 385.

59

Efendiler! Yalnz biz eziyet grmedik, btn Mslmanlar eziyet grd ve

esir oldu, dmanlar bizi esaret zinciri altnda brakmak istediler, fakat
milletimizin karar ve onuru bu zincirleri paralad, istikllini elde etti. slm
topluluunun uram olduu eziyet ve sefaletin elbette birok sorumlular
vardr. slm lemi din gerekler dairesinde Allahn emrini yapm olsayd, bu
sonularla kar karya kalmazd. Allahn emri ok almaktr. Kabul ederim
ki, dmanlarmz ok alyor. Biz de onlardan fazla almak zorundayz.
almak demek, bouna yorulmak, terlemek deildir. Zamann gereklerine
gre ilim ve fenden ve her trl meden icatlardan en yksek derecede
yararlanmak mecburidir.
Hepimiz kabul etmek zorundayz ki, bu konudaki hatalarmz ok
byktr. Sizin de anladnz ve imdi belirttiiniz zere, Trkiye Byk Millet
Meclisi Hkmeti en yasal ve en uygun bir ekilde kurulmutur. Dinimizin
istedii almak sayesindedir ki, buuk senelik az bir sre iinde ok
nemli sonu elde edilmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti, ok iyi
bilirsiniz ki eski Babli Hkmeti deildir, eski Osmanl Devleti deildir. Onlar
artk tarihe karmtr.
Dmanlarmz Osmanl Devletini ykarak ana unsur olan Trk milletini
de yok etmek istiyorlard. Halbuki Trk milleti yeni bir iman ve kesin bir mill
karar ile yeni bir devlet kurmutur. Bu devletin dayand esaslar Tam stikll
ve Kaytsz artsz Mill Hkimiyet den ibarettir. Millet bu hkimiyetin bir
zerresinden vaz gemeyecektir; gzn amtr.
Bizim dinimiz milletimize deersiz, tembel ve alak olmay tlemez.
Tam tersine Allah da Peygamber de insanlarn ve milletlerin izzet ve erefini
korumalarn emrediyor. Her yerde olduu gibi buradaki grme ve
ilikilerden de anladm ki, millet, hkimiyetini koruma konusunda byk bir
karar ve g gstermektedir. Gerei gren ve anlayan milletimiz elbette,
bundan sonra candan ve gnlden alacak, rahatlk ve mutlulua sahip
olacaktr.50

TRAF EDERM K DMANLARIMIZ OK ALIIYOR

ATATRK, evrensel kiiliiyle tam bir dnya insanyd. Dnyann hangi
kesinde olursa olsun ac eken uluslarn kar karya olduklar sorunlara
ilgi duymu ve o sorunlarn zmne katkda bulunmak istemitir. zellikle
de slam dnyasnn geri kalmlkla ilgili sorunlarnn tespiti ve zmleri
konusunda byk bir gayret gstermitir. Halka hitap etme ortamn bulduu
her yerde halk bilinlendirmeye ynelik mesajlar vermitir. Aada yer alan
05 ubat 1923te, Akhisar Belediyesinde yapt konuma da bunlardan
birisidir. Bu konumasnda, dnyadaki Mslmanlarn geri kal sebeplerini
yle analiz etmitir:
50

ATATRKn Sylev ve Demeleri; ATATRK Aratrma Merkezi, Ankara

2006, s. 459.

60

Efendiler; yalnz biz zulm grmedik, btn slam dnyas zulm grd
ve esaret altnda kald, dmanlar bizi esaret zinciri altnda brakmak istediler,
fakat milletimizin azmi bu zincirleri paralad, bamszln elde etti.
Mslmanlarn karlat zulm ve sefaletin elbette birok sebebi vardr.
slam alemi, Allahn emrini yerine getirmi olsayd bu sorunlarla
karlamazd. Allahn emri ok almaktr. tiraf ederim ki dmanlarmz
ok alyor. Biz de onlardan daha ok almaya mecburuz. almak
bouna yorulmak, terlemek demek deildir. Zamann gereklerine gre ilim, fen
ve uygarln nimetlerinden azami derecede yararlanmak zorunludur. Hepimiz
itirafa mecburuz ki bu konudaki hatalarmz ok byktr. Sizin de anladnz
ve imdi kabul ettiiniz gibi Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti yasal bir
ekilde kurulmutur. Dinimizin talep ettii alma sayesindedir ki buuk
senelik az bir sre ierisinde ok nemli sonular elde edilmitir. Trkiye
Byk Millet Meclisi Hkmeti, pekala bilirsiniz ki, eski Osmanl Hkmeti
deildir. Eski Osmanl Devleti deildir. Onlar artk tarihe karmtr.
Dmanlarmz Osmanl Devletini ykarak devletin kurucusu olan Trk
milletini de yok etmek istiyorlard. Hlbuki Trk milleti byk bir azim ile yeni
bir devlet kurmutur. Bu devletin dayand ilkeler, tam bamszlk ve
kaytsz artsz mill egemenlikten ibarettir. Millet, bu egemenlikten bir
zerresini feda etmeyecektir; gzn amtr. Bizim dinimiz, milletimize hor
grlmeyi ve tembellii tavsiye etmez. Aksine Allah da Peygamber de
insanlarn ve milletlerin ereflerini korumalarn emrediyor. Her yerde olduu
gibi buradaki grmeden de anladm ki millet, egemenliini koruma
konusunda byk bir azim gstermektedir. Gerei gren ve anlayan
milletimiz elbette bundan sonra candan ve gnlden alacak, mutlulua
ulaacaktr.

ATATRKN DN HAKKINDA FKR

ATATRK dine kar gibi gsterme abasndaki gerici ve tutucu
evrelerin gerek amac, Trkiye Cumhuriyetinin lik ve demokratik yapsn
deitirmektir. Her frsatta dinin gerekli bir kurum olduunu vurgulayan
ATATRK dine deil dini kullanarak kar elde eden evrelere kar olmutur.
O, dinin Allah ile kul arasnda bireysel bir sorun olduunu, kimsenin bunu
istismar etmeye hakk olmadn dnrd. Tm uygulamalar ve yasal
dzenlemeler de bu esasa uygun yaplmtr. Aadaki anekdot
ATATRKn dine bak asn yanstmas asndan nemlidir:
...ATATRKe Orman iftliinde ba baa kaldmz bir gn, din
hakknda ne dndn sordum. Bana dedi ki:
Din vardr ve gereklidir. Temeli ok salam bir dinimiz var malzemesi
iyi, fakat bina, uzun asrlardr ihmale uram. Harlar dkldke, yeni har
yapp binay takviye etmek gerei hissedilmemi. Aksine olarak, birok
yabanc unsur (tefsirler, hurafeler) binay daha fazla hrpalam. Bugn bu

61

binaya dokunulmaz, tamir de edilmez. Ancak zamanla atlaklar derinleecek

ve salam temeller stnde yeni bir bina kurmak gerei doacaktr.
Din bir vicdan meselesidir. Herkes, vicdannn emrine uymakta
serbesttir. Biz dine sayg gsteririz, dne ve fikirlere kar deiliz. Biz
sadece, din, ilerini millet ve devlet ileriyle kartrmamaya alyor, kast ve
eyleme dayanan gerici hareketlerden saknyoruz. Gericilere asla frsat
vermeyeceiz.
Asaf lbay51

ATATRKN DEVRMCLK ANLAYII

ATATRK devrimlerinin amac, uzun yllarn ihmaliyle cehalete ve
yoksullua mahkm edilmi, aa-eyh-keyf ynetim geninde zulme
uram ve kadercilie itilmek suretiyle kullatrlm Trk halknn zerindeki
l topran atarak ada bir devlet ve toplum sistemi oluturmakt. Ancak
bu ekilde Trkiye karn tok, srt pek, yz glen uygar insanlarn insanca
yaad bir lke olabilirdi.
Atatrkln devrimcilik ilkesi hem gerekletirilen devrimlere ball,
onu korumay, yaatmay hem de yaplanlarla yetinmeyip ada uygarlk
dzeyinin zerine kmay gerekletirecek ve gelien, deien, yenileen
evrende toplumlar arasnda ada kalmay salayacak baka yenilikleri de
gerekletirmeyi amalar.
Trkiye bugnk konumuna kolay gelmemitir. O nedenle karlar
kaybolan aa-eyh ve benzerlerinin gnmzdeki temsilcilerinin devrimlere
ynelik kamufle edilmi sahte dncelerine, ak ve gizli saldrlarna kar
ulusa bilin dzeyinde uyank olmalyz. ATATRKn aadaki tlerini
dikkatle izlemeyi grev bilmeliyiz:
Efendiler, yaptmz ve yapmakta olduumuz devrimlerin amac
Trkiye Cumhuriyeti halkn tamamen ada ve btn anlam ve grnyle
uygar bir toplum hline ulatrmaktr.
Devrimlerimizin ana ilkesi budur. Bu gerei kabul edemeyen zihniyetleri
darmadan etmek zorunludur, imdiye kadar milletin beynini paslandran,
uyuturan, bu anlayta bulunanlar olmutur. Her hlde anlaylarda var olan
uydurma ve bo fikirler tamamen karlacaktr. Onlar karlmadka beyne
gerein nurlarn sokmak imknszdr.

51

Banolu; s. 258-259.

62

Biz, byk bir devrim yaptk. Memleketi bir adan alp yeni bir aa
gtrdk. Birok eski kurumlar yktk. Bunlarn binlerce taraftar vardr. Frsat
beklediklerini unutmamak lzm. En ileri demokrasilerde bile rejimi korumak
iin sert nlemlere bavurulmutur. Bize gelince, devrimi koruyacak nlemlere
daha ok muhtacz.
Her yeni devrime kar bir tepki olacaktr. Bu olmayacak bir ey deildir.
Bunu beklemek lzmdr. Mutlaka, ok yaknda olacak bir eydir. Herhangi bir
ekil veya ynde olabilir. Kamuoyunu yalan yanl saptrmalarna
kaptrmamak, aydnlatmak lzmdr.52

GENELGEYLE NKILP OLMAZ!...

adalama ynnde salkl bir deiimi gerekletirebilmek, kararl
ve bilinli bir mcadeleyi gerektirir Deiimin gerekesi ve salayaca
yararlar halka anlatlabildii lde deiimde beklenen baar salanabilir.
Kendi yararna da olsa insann doasnda deiime direnmek vardr .Bu
direnme ancak deiim ihtiyac iyi anlatlarak yok edilebilir. Salkl ve dzenli
bir bilgilendirme sistemi oluturmadan emir ve yasaklarla toplumu ksa srede
eski alkanlklarndan kurtarmak mmkn deildir.
Trk halkn cehalet ve yoksulluktan kurtarp ada uygarla
tayacak olan devrimlerin mimar ATATRK, her insanda farkl llerde de
olsa yenilie ve deiime kar direnme duygusunun olduu gereiyle
hareket etmitir. Bu nedenle o, Anadoluyu kar kar gezerek yapt
devrimlerin salayaca yarar halka anlatm ve tm devlet grevlilerinin de
bu ynde ylmadan aba gstermeleri iin ok almtr. Ama ne yazk ki
ATATRK dneminde ve sonrasnda ynetenler ve aydnlar ayn enerjiyi
kendilerinde grememilerdir. Aadaki anekdot ATATRKn bu yndeki
ikazlarn yanstan gzel bir rnektir:
1924 ilkbahar aylarnda idi. Erzurum ve Pasinlerde depremde birok
ky yklmt. ATATRK, yklan kyleri bizzat grmek iin Pasinlere gelmiti.
Zarar gren o civar kylerinin halk Pasinlere toplanmt. Rahmetli
ATATRK de zarar gren halkla grmek iin okulun nndeki meydanln
bir kesinde emrindekilerle birlikte oturmutu. O zaman Pasinlerin ihtiyar bir
kaymakam, gen bir yaz ileri ktibi vard. ATA, nce kaymakamla yaplacak
iler zerinde grt, sonra etrafn eviren halkn iinden ihtiyar bir kyly
ard:
-Depremden ok zarar grdn m baba? diye sordu. Bu ani ve
beklenmedik soru karsnda ihtiyar ard, kollarn gsne balad,

52

Atatrklk (Birinci Kitap); s.115-119.

63

boynunu bkt; bir eyler sylemek istedi. ATA, ihtiyarn phesini grnce,
tekrar sordu:
-Hkmet sana ka lira verse zararn karlayabilirsin?
htiyar, yre ivesiyle:
-Valle padieh bilir! dedi.
ATATRK glmsedi ihtiyarn ne demek istediini tamamen anlamt.
Yumuak bir sesle:
-Baba, padiah yok! Onlar siz kaldrmadnz m? Syle bakalm,
zararn ne?
htiyar tekrar etti:
-Padiah bilir.
Bu cevap karsnda ATATRKn yznn hatlar aniden deiti.
Kalarn att ve kaymakama dnd:
-Siz daha inklb yaymamsnz! dedi.
Bir anda dona kalan kaymakamn imdadna yetimek ister gibi gen
yaz ileri ktibi ne atld. Ve grevini baarm insanlara zg bir
arballkla:
-Kylere genelge yolladk Paam, dedi.
ATATRKn frtnal yz daha ok kart:
-Olum, dedi, genelgeyle inklp olamaz !...53

AY
Tarihe baktmzda ileriye dnk olumlu deiimlerin kolay
gereklemediini grrz. nsanlar, ou zaman kendi yararlarna da olsa
eski alkanlklarnn etkisiyle deiim ve yeniliklerin karsnda olmulardr.
Bu olumsuz alkanlk kimi toplumlarn geri kalmasna kimilerinin de esaretine
neden olmutur. Geni bir tarih bilincine sahip olduundan dolay bu gerei
iyi tahlil eden ATATRK, yapmay dnd devrimleri uzun bir srece
yaymadan ksa bir zaman diliminde gerekletirmitir. ATATRKn,toplumsal
53

Yceba; s. 169-170.

64

deiimler konusundaki yaklamnn ne kadar salkl ve isabetli olduunu

gstermesi asndan aadaki anekdot fikir vericidir:
Yeni Trk alfabesinin ilk ekillerini kendisine gtrdm zaman ,
komisyonun en az be yllk bir gei dnemi dndn sylemitim.
Gazeteler nce birer stunlarn yeni harflerle yaynlayacaklar, yava yava
bu stn says artacak, nihayet btn gazeteler yeni harflerle kacakt.
Okullar iin de buna benzer aamal bir gei yntemi dnmtk.
Dikkatle dinledikten sonra bir daha sordu:
-Demek be yl dndnz?
-Evet!
- ay! dedi.
-Dona kaldm: ay! ay iinde btn lkede yayn Ltin harfleriyle
yaplacakt. Ekledi:
-Ya ayda uygulayabiliriz, ya da hi uygulayamayz. Sizin gazetelerde
Arap harflerine brakacanz stunlar yok mu, onlarn says bire de inse
herkes yalnz o stunu okur ve be yl sonra , tpk yarn balar gibi
balamaya mecbur oluruz. Hele arada bir buhran, bir sava karsa attmz
admlar da geri alrz.
Falih Rfk Atay54
BR HATIRA
ATATRK, Trk ulusunun baarlarnn kendisine mal edilmesine
daima kar kmtr. Byk olann kendisi deil Trk ulusu olduunu, tm
baarlarn onun eseri olduunu, baarlarn kendisine balanarak ulusu
kk drmeye kimsenin hakk olmadn birok kez dile getirmitir.
ATATRK bu yaklamlaryla, Trk ulusunun yeteneklerinden phe etme
hakknn kimsede olmadn, kendini vme ve yceltme adna da olsa bu tr
anlaylara kar msamaha gsteremeyeceinin altn izmitir. Gerekten
ATATRKn kendisi Trk ulusunun byklnn bir gstergesidir. Byk
insanlar, ancak byk uluslardan kar. Bir Hatra ile Hangi an, Hangi
eref? balkl anekdotlar ; Trk ulusunun bykln anlamakta zorluk
ekenlere ATATRKn gsterdii tepkiyi yanstan t alnmas gereken
rneklerdir:
Konya Valisi zzet Bey, bugn Vali Kona olarak kullanlmakta olan
kkte ATATRK onuruna bir ziyafet vermi, yemee Konya milletvekilleri de
54

Arburnu; Atatrk, Anekdotlar-Anlar, s. 192.

65

davet edilmiti. Yemekte Mill Mcadeleden sz almt. Tatl bir sohbet

vard ve ATATRK ok neelenmiti. Bu esnada milletvekillerinden Refik Bey
(Refik Koraltan) ATATRKe hitaben; Her eyi yapan sensin, btn
varlmz sana borluyuz; sen olmasaydn, baka hi kimse, hibir ey
yapamazd. Allah seni bamzdan eksik etmesin... dedi.
ATATRKn neesi kam bunalmaya balamt; bahsi kapatmak
istedi:
Beyefendi btn yaplanlar, herkesten nce byk Trk milletinin
eseridir; onun banda bulunmak bahtiyarlna ermi bulunan bizler ise,
ancak onun uurlu fedakrl sayesinde fikir ve iman birlii iinde ortak vazife
grm, ylece baar kazanm insanlarz. Hakikat bundan ibarettir. dedi.
Refik Bey, Paam bu kadar yksek tevazua tahammlmz yoktur.
diye atld.
ATATRK artk iyice sinirlenmiti; sesini biraz ykselterek cevap verdi:
Efendim; izin veriniz... Ortada tevazu filn yok...
Gerein ifadesi vardr. Size bir eyi hatrlatacam; elbette dikkat
etmisinizdir; ben karmza kan sorunlar hakknda, her zaman uzun
uzadya konuur, istiarelerde bulunurum; herkesi konuturur ve dinlerim.
tiraf edeyim ki, konuulacak sorunlarn zm ekilleri hakknda doru ve
detayl bir fikre sahip olmadan mzakerelere girdiim olmamtr; bu
konularda, ancak arkadalarm yani sizleri dinledikten sonradr ki kanaate
varmmdr. Yani tatbikatta olduu gibi, verilen kararlarda da hepinizin hissesi
vardr; bunu bilesiniz.
Biraz sustuktan sonra devam etti:
imdi mevzuun asl ince noktasna geliyorum. Beyefendi, ieride ve
darda ahsma kar suikastler tertip edilmesinin sebep ve hikmeti nedir, hi
dndnz m? Bu tertiplerin peinde koanlarn benimle ahs bir alp
verecekleri mi vardr? Hayr! ntikam hissiyle mi hareket ediyorlardr? O da
deil... O hlde neden beni ortadan kaldrmak istiyorlar?...
Cevap vereyim; nk, inklp Trkiye Cumhuriyetinin benimle kaim
olduuna, ben gidince yklacana, bu suretle haince emellerine
kavuacaklarna inanyorlar da ondan... Sizin szlerinizin de onlarn sakat
muhakemesine uygun olduunu bilmem fark ediyor musunuz?
ok rica ederim Beyefendi... Eer samim iseniz; bu fikri kafanzdan
karnz. Hatta byle dnenlere rastlarsanz, onlara da ayn eyi ihtar
ediniz. Herkes mill vazife ve sorumluluunu bilmeli ve lke sorunlar zerinde
o zihniyetle dnp almay itiyat edinmelidir.

66

Sonra sofradakilere dnd:

Efendiler dedi; size unu syleyeyim ki, inklp Trkiye
Cumhuriyetini benim ahsmla kaim zannedenler ok aldanyorlar, Trkiye
Cumhuriyeti her manas ile, byk Trk milletinin z ve aziz maldr. Kymetli
evltlarnn elinde daima ykselecek, ebediyen payidar olacaktr. imdi rica
ederim artk bu konuyu kapayalm, bir daha da tekrar etmeyelim.
Hasan Rza Soyak55

O, YALNIZLIA TESLM OLMADI

ATATRK, dnce felsefesiyle hem toplumun hem de ann
zerinde olan bir insand. Kendisine en yakn olanlar dahi onun
dncelerindeki derinlii grememilerdir.. Yaknndakiler olup biten olaylar
ve sonularyla megulken o, sonularn getirecei sonularla ilgiliydi. Trk
ulusu adna yrtt zgrlk ve adalama mcadelesine zarar verir
dncesiyle ataca sonraki admlar ou zaman bir sr gibi saklamtr.
Dncelerini bakalaryla paylaamamann arln ve yalnzln
yaamnn sonuna kadar tamtr. Cumhuriyeti genlie emanet etmesinde
ve Ulusal Egemenlik Bayramn ocuklara armaan etmesinde bu gerei
aramak gerekir. nk onun dnceleri gemiin kllerini deil gelecein
tohumlarn tamaktayd. Aadaki anekdot, bu byk insann dnce
yalnz olup yalnzla teslim olmayn ok gzel aklamaktadr:
Mustafa Kemalin sadk emir eri Ali avuun Byk Taarruz gecesiyle
ilgili olarak anlattklarn gazeteci-yazar Nezihe Arazn kendi yorumlaryla
dinleyelim:
Fevzi Paamz, bir gemici fenerinin altnda, koynunda Enamn
karm usul usul Kuran okuyordu. Paamz, Vakit nasl hocam diye sordu.
Okumasn bitiren Fevzi Paa, Topuyu yoklayaym dedi. Cevap geldi sonra;
Topu hazr Paam! Piyadeyi yoklaynz. Dedi. Gazi: Cevap stihkm
taburu da yokland. oldu.
Sonsuz bir sessizlik ve geceyi bekleyi. Paamz bir tan stnde
oturuyor. Konumuyor. Dnmekte. Sonra ayaa kalkyor ve sesleniyor, yeni
doan gnee kar: Rabbim! Yunanlnn kazandn gsterrme bana, onlar
kazanacaksa, u gk kubbe bama yklsn daha iyi. Anam, bize dua et.
Tanrs, anas, dostlar ve ordusu ve bunlarn ortasnda, yalnzlnn
iinde kavrulan bir dnya sorumlusu. Byk zaferin bir bedeli varsa, Mustafa
Kemal bu bedeli, lnceye kadar, o aresiz yalnzl ile demi olmal.
55

Mehmet nder; Atatrk Konyada, Ankara, 1989, s. 100-101.

67

Ne demiti Halide Edip Hanm, hani o zafer gecesi kararghta ay

ierken: Kazandnz, her ey bitti. Artk biraz dinlenmeniz lzm. demiti.
Mustafa Kemal de ona ne yant vermiti:
Hayr bitmedi. Asl sava imdi balyor Halide Onba, imdi birbirimizi
yiyeceiz. demiti.
Hepsi doru kmad m?
Ve neler olmad bu Birbirimizi yiyeceiz. konusunda?
Cumhuriyetin iln saltanatlar, hilfetin kaldrlmas eriatlar, yeni
anayasa projesi mecellecileri, Tevhid-i Tedrisat (retim Birlii) Kanunu
medresecileri, kyafet devrimi tutucular, orduyu siyasetten ekme karar baz
komutanlar, batllama diye yorumlanan ada medeniyetler seviyesine
kma azmi mmetileri, kadn haklar ve kadna toplumda verilen yer ;
mutaassplar, birleik Trkiye kavram ayrlklar Mustafa Kemale kar
amansz savalara soktu. (Bugnk sava onun eserlerine kar veriliyor.)
Taa onun iin tasarlanan suikast izgilerine varana kadar! (Bugn onun
antlarna suikast dzenliyorlar.) O kadar ki, bir ara Mustafa Kemal, bir patrt
kacak olursa, Cumhurbakanl Muhafz Alay ile kar koymaya hazr
olduunu duyurmaya bile alt muhaliflerine. Ordunun desteinden ve
milletin kendisine olan inancndan baka ona destek olacak bir art gc
yoktu. Byle diyordu.56

BULUNUR
Baarnn temel koulu baarya inanmaktr. Bu inantan yoksunluk
mitsizlii getirir. Bu ise baarszla teslim olmaktr. Bu gerei ok iyi
bilenATATRK, dmann gc, okluu ve ksmi baarlar karsnda
zaman zaman ylgnla den mcadele arkadalarn sarslmaz bir inanla
motive etmitir. Baar, baaracam diyenlerindir ilkesini hep canl tutmu
ve Trk ulusunu baarya ulatrmtr. Vatan airi Namk Kemalin aada
yer alan
beytindeki karamsarlk temasn beytin szlerini deitirerek
datmas da ATATRKn yaamnda ve dncelerinde karamsarla yer
olmadn gstermektedir:
Kurtulu Sava henz balyordu. Ordu yoktu ve her taraftan vatann
barna giren dmanlara kar ancak gnll etelerle sava yaplyordu.
Milletvekilleri arasnda bile, dv gze alan fakat mitsizlikten
kurtulamayanlar vard.

56

Araz; s. 85.

68

Bir gn Byk Millet Meclisinde vatann kurtulmas iin neler yaplmas

gerektii hakknda heyecanl konumalar yaplyordu. Milletvekillerinden biri,
szlerini byk vatan airi Namk Kemalin u beyiti ile bitirdi:
Vatann barna dman dayam hanerini
Yok mudur kurtaracak baht kara maderini?...
En byk ve korkun dmann, mitsizlik olduunu pek iyi bilen
ATATRK bu beytin iki kelimesini deitirerek, fakat veznini de bozmakszn
sert ve sarslmayan bir sesle u cevab verdi:
Vatann barna dman dayasn hanerini,
Bulunur kurtaracak baht kara maderini...57

ZR DLEME
Gemite birok Trk dnr eserini Arapa veya Farsa yazmtr.
Bu nedenle bu dnrlere Arap veya Acem olduu ynnde sahip kmalar
sz konusu olmu, bunlarn Trklklerini ispat etmek abas da Trk milletine
dmtr. Trk olmalarna ramen eserlerini Trke yazmayarak Trk diline
ve dnne yeterli katky gstermemi dnrlerin bu tavr,
ATATRKn znt duyduu hususlardan biriydi. Mevlna da eserini Farsa
yazan dnrlerimizdendir. Oysa olu Veled, eserini Trke yazmtr.
ATATRK, aadaki anekdotta bu durumu deerlendirerek eserini Trke
yazarak Trk dilinin geliimine hizmet eden Veledi, bu hizmetinden dolay
babas Mevlnann da takdir ettiini anlaml bir ekilde dile getirmitir:
Trk kltr ve Trk byklerinin sz konusu olduu bir sohbet
toplantsnda konu Mevlna ve byklne dnt. Konu birtakm
tartmalara dkld, sonunda sz Mevlnann olu Sultan Velede geldi. O
zaman ATATRK bir sylenceye iaret etti:
-Sultan Veledin cenazesi geldii zaman, Mevlnann sandukas ayaa
kalkmtr, denilir. Bu ne demektir?
Bu konuda tartma yarm saat kadar srd. Oradakilerden biroklar
epeyce ter dkt. Fakat kimse, ATATRKn bekledii yant veremedi.
Sonunda ATATRK, u sorular sordu:
-Mevlna m daha byk devrimcidir, Sultan Veled mi?...
Herkes Mevlna zerinde birleti.
-Peki, Mevlna m daha byk edeb dehadr, Veled mi?
57

Banolu; s. 88-89.

69

Bu kez de onaylar Mevlnann zerinde topland. Mesneviden paralar

okundu. Mevlnann edeb dehas vld.
ATATRK sordu:
-Mevlna babadr... Neden oluna
kendisinden byk olduunu ifade etsin?

ayaa

kalksn...

Ve

onun

Yant verilemedi.
ATATRK o zaman unlar syledi:
-ok basit dnyorsunuz. Mevlnann tabutunu Sultan Velede
ayaa kaldran, Trk dehasdr. Mevlna mesnevisini Farsa yazm... Trk
dilinin bir edeb yapt meydana getirmeye yetmediini anlamtr. Oysa ki
Sultan Veled, yaptlarnda Trkeyi de en gzel anlatm tarzlaryla
kullanmtr. Daha az sanat olmasna ramen Trk, onu babasndan stn
saymtr.
Efendiler, bu sylence sadece Trk dehasnn, Mevlnann
Mesnevisini Farsa yazmasna kar bir tepkisidir. Mevlna dehasnn Trk
dilinden zr dilemesidir.58

SYLEDN YAPARDI
Baary nleyecek engelleri kaldrdn zaman baar kendiliinden
gelir diye dnen ATATRK, baarszlk diye bir ey tanmazd. lkenin
zerine kara bulutlarn kt, herkesin umutsuzluk ierisine dt igal
yllarnda bile O, umutsuzlua dmeyerek Bamszlk Savan balatma
cesaretini gstermitir. stelik zaferi mutlak grmtr.
Atatrkn bu derece kendisine gvenmesinin nedeni ne idi? Trk
ulusunun dkn ve onursuz bir yaam kabullenemeyeceine, varn younu
zgrl iin vermekten ekinmeyeceine olan inanc idi .Ona gre,
karamsar olanlar, umutlar bitik olanlar bu ulusu tanmayanlard. Tansalard
zgrlk uruna bu ulusun btn yokluklar yeneceine olan inanlarn
yitirmezlerdi. Aadaki anekdot, ATATRKn bu konudaki dncelerini
yanstan gzel bir rnektir:
Kurtulu Savana balad srada ATATRKe dediler ki:
-Nasl mmkn olur? Ordu yok!
ATATRK hemen cevap verdi:
-Yaplr!
58

Arif Hikmet Par M. Agah nen; s. 120-122.

70

-yi ama, bunun iin para lzm... O da yok?

-Bulunur!...
-Diyelim ki bulduk, dmanlarmz hem byk, hem de ok!
-Olsun, yenilir!...
O, dediklerinin hepsini yapt. Yapamayaca eyi asla sylemedi. Bir
liderin kendisini milletine sevdirebilmesi iin belki ilk art bu deil midir?59

ATATRK REFORMLARI 1919 YILINDA TASARLAMITI

ATATRK gelecekte yapacaklarn anlk dlerin zerine ina
etmemitir. Bir stratejist ve hesap adam titizliiyle ,bir taraftan dnyann akp
gittii istikameti deerlendirmi, dier taraftan asrn btn felketlerine maruz
kalm olan Trk ulusunun yetenek, beklenti, ihtiya ve direncini
deerlendirmitir. Bu deerlendirmeler ATATRKn bilgi birikimi, stn zek
ve ngrsyle Trk ulusunun geleceini ekillendirecek olan hedef plnlar
oluturmutur. Bamszlk Sava ve devrimler bu plnn ana hedefleridir.
Aadaki anekdot ATATRKn yaamnda tesadflere yer olmadn
yanstan gzel bir rnektir:
ATATRK, Mill Mcadele hareketine balamak zere, daha
kongrelerin dzenlendii sralarda ileride yapaca devrimleri de kafasnda
tasarlamt. O, bu devrimleri nceleri gizli tutmutu. Mazhar Mfit (Kansu)
bunu yle nakleder:
O, hatra defterime ve gn gnne her olay not ediime hem
memnun olur hem de bazen aka yapmaktan kendisini alkoymazd.
-Hafzalarmz zayflad zaman Mazhar Mfitin defteri ok iimize
yarayacak derdi. Defteri getirdiimi grnce, sigarasn birka nefes st ste
ektikten sonra:
-Amma bu defterin bu yapran kimseye gstermeyeceksin. Sonuna
kadar gizli kalacak. Bir ben, bir Sreyya, bir de sen bileceksin, dedi,. artm
bu ...
Sreyya da ben de :
-Buna emin olabilirsiniz Paam... dedik.

59

Banolu; s. 87.

71

Paa bundan sonra:

-yle ise nce tarih koy!... dedi.
Koydum: 7-8 Temmuz 1919. Sabaha kar. Tarihi sayfann zerine
yazdm grnce:
-Pekla... yaz, diyerek devam etti:
-Zaferden sonra hkmet ekli cumhuriyet olacaktr. Bunu size daha
nce de bir sorunuz nedeniyle sylemitim. Bu bir.
ki: Padiah ve hanedan hakknda zaman gelince gereken yaplacaktr.
: Tesettr (rtnme) kalkacaktr.
Drt: Fes kalkacak, meden milletler gibi apka giyilecektir.
Bu anda gayri ihtiyari kalem elimden dt. Yzne baktm. O da benim
yzme bakt. Bu, gzlerin bir taklta birbirine ok ey anlatan konuuuydu.
Paa ile zaman zaman senli benli konumaktan ekinmezdim.
-Neden durakladn? deyince:
-Darlma ama Paam, sizin de hayalperest taraflarnz var, dedim.
Glerek :
-Bunu zaman gsterir. Sen yaz, dedi. Yazmaya devam ettim.
-Be: Ltin harfleri kabul edilecek.
-Paam yeter... yeter... dedim ve biraz da hayal ile uramaktan bkm
bir insan edas ile:
-Cumhuriyetin ilnn baaralm da gerisi yeter, diyerek defterimi
kapadm ve koltuumun altna sktrdm. nanmayan bir adam tavr ile:
-Paam sabah oldu. Siz oturmaya devam edeceksiniz, hoakaln...
diyerek yanndan ayrldm. Gerekten de gn aarmt. Sreyya da benimle
beraber odadan kt. Fakat burada ve bu anda olaylarn beni nasl yanltp ve
M. Kemali doruladn daha dorusu Mustafa Kemalin beni nasl bir cmle
ile mahcup ettiini itiraf etmeliyim.
ankayada akam yemeklerinde birka defa:

72

-Bu Mazhar Mfit yok mu?... Kendisine Erzurumda tesettr kalkacak,

apka giyilecek, Ltin harfleri kabul edilecek dediim ve bunlar not etmesini
sylediim zaman defterini koltuunun altna alm ve bana hayalperest
olduumu sylemiti. dedi.60

PSKOLOGDU
Trk ulusu, nder kabul ettii insanlarn izinde her eyini feda
edebilecek, yenilie ak, alkan ve onurlu bir ulustur. ATATRKn
nderliinde, tarifi yaplamayacak imknszlklar iinde kazanlan Bamszlk
Sava ve sonrasnda kurulan ada Trkiye Cumhuriyeti bunun kantdr.
Duygular ve akl kar gruplarnca smrlmemi olan her Trk yurtta,
kimliinin temel zelliklerinden olan vatan, ulus ve bayrak sevgisiyle devlete
hizmeti eref bilmitir.
Yce Trk ulusunun baz fertleri bugn hl cahil ve eitimsizdir. Bu
hak deildir. Bu durum, bata ynetici ve aydnlar olmak zere hepimize ait
olan yurttalk sorumluluunun yerine getirilmemi olmasnn bir sonucudur..
Devletine ve liderine bal, ufku ak Trk halknn, uygarln tepesinde bir
yerde olmamasnn izah baka trl mmkn deildir. ATATRK, bu ac
gerei yllar ncesinde dile getirerek gerekli uyarlar yapm ve yaad
srece de bu sorumluluun gereini yerine getirmitir. Aadaki anekdot bu
gerein tandr:
Sarayburnundaki byk elentide, 9 Austos 1929 akam etrafn
saran halka hitaben, ilk defa harf devrimini aklayarak, yeni harflerin kabul
edilmesi gerektiini belirttikten sonra:
-Bir milletin yzde onu-yirmisi okuma yazma bilir de, yzde seksenidoksan bilmezse ayptr. Bu millet utanmaldr. Ama Trk milleti utanmak iin
yaratlm bir millet deildir. ftihar etmek iin yaratlm, anl erefli bir
millettir. Tarihi batan baa iftiharla dolu bir millettir. Okuma yazma
bilmeyenlerin okluu, onun hatas deildir. Hata, Trkn karakterini
anlamayarak kafasn birtakm zincirlerle saranlardadr. Artk gemiin bu
hatalarn kknden temizlemek zamanndayz. Hatalar dzelteceiz. Bu
konuda btn vatandalarn abasn isterim. En fazla, bir iki sene iinde,
btn Trk toplumu yeni harfleri renmelidir, renecektir. Millet, kafasyla
olduu gibi, yazsyla da uygar dnyann yannda bulunduunu gsterecektir!
deyince, halk, kendisini kucaklamak, barna basmak isteyen bir cokunlukla
alklarken, heyecandan alaanlar bile grlmt.

60

Erendil; s. 29-30.

73

Oradan Bykadaya gitmilerdi. Yat Kulbnde, prl prl klar iinde,

krta krta srtan frakl, smokinli, tuvaletli bay, bayanlarla karlanca, bir an
durmu, yanndakilere:
-Hani Sarayburnunda yaptmz yok mu? Onu burada yapamazdk!...
demiti.61
.
FKR DANIMA
ATATRKn baarsnn en nemli nedeni halkn duygu ve
dncesine her zaman byk deer vermi olmasdr. Onun hazinesi halkn
hafzasdr. Gerekletirmeyi dnd projelerini uygulamaya koymadan
nce halkn nabzn yoklard. Halkn benimsemeyecei ve uygulama olana
olmayan hususlarda srarc olmamtr. Halkn cahilliini gereke gsterip
halkn dncelerine kulaklarn kapamak gibi bir kolaycla kamamtr. O,
Trk insannn cahil ve yoksul grntsnn altnda gl bir saduyunun
bulunduunu bilmekteydi. Hedefine de bu cevherden yararlanarak ulamtr.
Onun dncelerinde ve baarlarnda Trk halk vardr. Aadaki anekdot
ATATRKn bu konudaki bak asn yanstan gzel bir rnektir:
ATATRK danmaya byk nem verirdi. Zihninde tasarlayp
uygulamaya karar verdii sorunlar ok nemli olmayan kimselerle grt
ok grlmtr. Neeli zamannda sordular:
-Paam, u fikir dantklarnn iinde de bazen yleleri vardr ki,
ayoruz; bunlarn dncelerini nasl olsa, sonunda kabul etmeyeceksiniz.
Kararnz da nceden vermi olduunuz biliniyor, o hlde ne diye bunlar birer
birer arp karnzda syletirsiniz?
ATATRK alayc bir bakla u karl verdi:
-Bazen hi olmadk adamlardan, ben ok eyler renmiimdir. Hibir
dnceyi hor grmemek lzmdr. Neticede kendi fikrimi uygulayacak bile
olsam, herkesi ayr ayr dinlemekten zevk alrm...
ATATRK, bu alkanln hayatnn sonuna kadar deitirmedi.62

61
62

Banolu; s. 120-121.
age.;s. 7-8.

74

ATATRK VE YEN TRK HARFLER SEFERBERL

ATATRK hari hibir lider kendi ulusunun yazgsn kkten deitirme
gibi bir devrim projesine cesaret edememitir. O bu cesaretini halkn iyi
tanmak ve sahip olduu amaz ngrsne olan inancndan almaktayd.
Biliyordu ki uzun yllarn ihmali halktaki kadercilik anlayn glendirmi ve
dnce felsefesinin zerinde bir tortu gibi l topra oluturmutu. Sorun bu
tortuyu yok edip dnce felsefesini canlandrmak ile zmlenebilirdi. Bunun
en temel adm ise halkn dnce ufuklarnn almasna katk salayacak
yeni Trk harflerinin en ksa srede renilmesi iin, tm yurttalarn kendisini
sorumlu hissedecei bir yarn balatlmasyd. ATATRKn yeni harflerin
sratle renilmesi iin 8 Eyll 1928de stanbulda Sarayburnu Parknda
balatt kampanyada syledii u szler bu bakmdan ilgintir:
Vatandalar, Arkadalar!
ok sz, uzun sz bir ey iin sylenir: Gerei anlamayanlara bunu
anlatmak iin... Ben bu dnemleri geirdim.
imdi szden ok i zamandr. Artk benim iin, hepiniz iin sz
sylemeye gerek kalmad, dncesindeyim. Bundan sonra bizim iin hareket
ve eylem gereklidir. ok iler yaplmtr, ama bugn yapmaya zorunlu
olduumuz son deil fakat ok gerekli bir i daha vardr: Yeni Trk harfleri
abuk retilmelidir. Vatandaa, kadna, erkee, hamala, sandalcya
retiniz. Bunu vatanseverlik ve milliyetperverlik vazifesi biliniz. Bu grevi
yaparken dnnz ki bir milletin, bir toplumun yzde onu okuma yazma
bilir, yzde sekseni bilmez durumdadr. Bundan insan olanlarn utanmas
gerekir.
Bu millet utanmak iin yaratlm bir millet deildir; iftihar etmek iin
yaratlm, tarihini iftiharla doldurmu bir millettir. Fakat milletin yzde sekseni
okuma yazma bilmiyorsa bu hata bizde deildir. Trkn karakterini
anlamayarak kafasn birtakm zincirlerle saranlardadr. Artk gemiin
hatalarn kknden temizlemek zamanndayz. Hatalar dzelteceiz,
hatalarn dzeltilmesinde btn vatandalarn abasn isterim. Sonuta bir
sene, iki sene iinde btn Trk toplumu yeni harfleri reneceklerdir.
Milletimiz yazsyla, kafasyla uygar dnyann yannda olduunu gsterecektir.
Halka doru kadehini kaldrarak:
Eskiden bunun bin katn kendi kklerinde gizli gizli ierek her trl
ahlkszl, zevk ve sefa hline getiren ve bunu da halktan gizleyen
sahtekrlar vard. Ben sahtekr deilim, milletimin erefine iiyorum.63

63

Erendil; s. 72.

75

NEDEN GENLK?
Genlik kavramnn znde gelecek sakldr. zgr dnme yetenei
dogmalarn etkisi altnda olmayan her gen, ufkun tesini grme becerisine
sahiptir. Toplumlarn adalamasnda genlerin byk katklar vardr.
Deiimlerin hazrlaycs ve ncs ou kez genler olmulardr. ATATRK;
onlarn bu zelliklerinden dolaydr ki, yz gelecee dnk olan Trk
devriminin korunmas ve ada deerlerle beslenerek gelecee tanmas
grevini genlie vermitir. Onun aadaki szleri genlerden beklentilerini
yanstmas asndan son derece nemlidir:
Bamza neler rlmek istenildii ve nasl kar koyduumuz ve daha
dorusu milletin arzu ve emellerine uyarak ve onun yardmyla nasl
altmz grlmeli ve gelecek kuaklar iin ibret ve uyan nedeni
olmaldr. Zaten her ey unutulur. Fakat biz her eyi genlie brakacaz, o
genlik ki hibir eyi unutmayacaktr; gelecein midi, kl iekleri onlardr.
Btn midim genliktedir.
Siz gen arkadalar, yorulmadan beni takibe sz vermisiniz. te ben
zellikle bu szden ok duygulandm.
Yorulmadan beni takip edeceinizi sylyorsunuz. Fakat arkadalar,
yorulmadan ne demek ? Yorulmamak olur mu? Elbette yorulacaksnz. Benim
sizden istediim ey yorulmamak deil, yorulduunuz zaman dahi durmadan
yrmek, yorulduunuz dakikada da dinlenmeden beni takip etmektir.
Yorgunluk her insan, her canl iin doal bir durumdur. Fakat insanda
yorgunluu yenebilecek manev bir kuvvet vardr ki, ite bu kuvvet yorulanlar
dinlendirmeden yrtr.
Sizler, yani yeni Trkiyenin gen evltlar, yorulsanz dahi beni takip
edeceksiniz... Dinlenmemek zere yrmee karar verenler asla ve asla
yorulmazlar. Trk genlii gayeye, bizim yksek idealimize durmadan
yorulmadan yryecektir.64

BAILAMA VE HOGR
nsanolunun var olduu andan gnmze kadar en fazla ihtiya
duyduu olgu hogrdr. Evden okula okuldan evreye her zaman salkl
iletiimin ve sevginin tek kprs hogr olmutur ve olmaya da devam
edecektir. Alk ve hastalk bireylerin, hogrszlk ise toplumlarn lm
nedenidir. nsanolunun yaam olduu her felketin temelinde
hogrszlk vardr. Buna alk, susuzluk, hastalk ve doal felketler de
dhil edilebilir. nk insanolu kaynaklarn, kendisinden olmayan ve kendisi
64

Atatrklk (Birinci Kitap); s. 337-341.

76

gibi dnmeyeni yok etmek iin harcadndan gerek ihtiyalar sahipsiz

kalmtr.
ATATRK, yaantsnn her dneminde hogrl olmutur. Baskc
zihniyetin, insann insan olma deerini yok ettiine ve gelime duygusunu
krelttiine inanmtr. Demokratik lkeler ile demokratik olmayan lkeler
arasndaki gelimilik fark bu gerein gstergesidir. ATATRKn
amalad demokratik toplum; basknn olmad, fikirlerin serbeste
sylendii,vatanda olma bilincinin gelitii ve hogrnn her alanda
egemen olduu bir modeli ngrmektedir. Bu toplum modelinde insan, mrit
ve mensup deil zgr birey olacaktr.
zgrlk ve hogr temeline dayanan demokratik toplumda, tek bir
konuda hogrl olma hakk yoktur. O da koullanm dnceleri ve kiisel
karlar uruna toplumun geleceini karanla srklemek isteyen dnce
sahiplerinin hareketleri karsnda kaytsz kalma hakkdr. Aadaki anekdot
ATATRKn balama ve hogr konusundaki dncelerini yanstmas
asndan nemlidir:
mzasn okuyamadm bir avukat yle yazyor:
ATATRKten sz ederken dmansz adam demitiniz. Kendisinin
azndan duyduklarm bu mnasebetle tekrarlayaym:
1936 ylnda, Ankarada Ankara Palas Otelinin alt salonunda ocuk
Esirgeme Kurumunun balosundaydk.
ATATRKn yemek masasnda Bay kr Saraolu bulunuyordu.
ATATRK, herkesin dans etmesini, elenmesini istiyordu... Bugnk gibi
aklmda: zerinde koyu kurun bir elbise vard. Elinde dz beyaz keten bir
mendil tutuyordu.
Sonradan yanna , Konya milletvekili General Ali Fuat geldi. Arka tarafta
uzaktaki bir masada da General Refet oturuyordu. nder, birdenbire ban
evirdi. Masasna General Refeti card. Ve birden, dans, nee iinde, sesi
ykseldi. Mzik de durdu.
Aynen ezberimden sylyorum, u szleri sylediler:
-Uygarlk demek, balama ve hogr demektir. lkel toplumlardr ki
kan davas gderler. Balamaya, hogrye dayanmayan uygarlk,
zorbala dayanan uygarlktr ki, ker... O, uygarlk deildir.
Sesi yavalad, yine ykseldi:

77

-lkemiz iyi, gzel ve dorudur... yi ve gzelsiz, doru olmaz... Daima,

her zaman, her yerde iyi, gzel ve dorunun birlikte olmasdr. Her zaman ve
her yerde balama...
-Balama ve hogr... Ancak ve ancak ulusal davalarda, ulusal
kalknmada, sonular topluma etkili olan ilerimizde hogrnn yeri yoktur.
Kiisel kinleri, kiisel dmanlklar krkleyen ve gdenler ancak ve ancak
ilkel toplumlardr...
Vala Nureddin65

TRKYEYE KN YAKIMAZ
Kurtulu Sava sresince Yunan, ngiliz ve Fransz igal kuvvetlerine
kar lm-kalm mcadelesi veren Trk halknn nderi ATATRK, yurduna
ve ulusuna her trl hakszl yapan bu uluslara kar sava sonrasna
sarkan bir kin ve dmanlk beslememitir. Bu nedenledir ki Kurtulu
Savan ulusal bamszlk ve toprak btnl iin yrten byk nder,
savan bitiminden sonra igalci devletlerle yeni koullar iinde tam bamsz
ve eit bir lke olarak i birlii yapmaktan kanmamtr.
ATATRK, d ilikilerde bamszla sayg ve eitlik ilkesine dayanan
bir devlet politikas izlemekle yetinmemi ayn zamanda Trk halknn
gemite kendisine dmanlk etmi olanlara kar da kin ve nefret
duygularyla deil bilimde, sporda, sanatta ve uygarlk yarnda alacaklar
baarlarla karlk vermesi iin almtr. Aadaki anekdot ATATRKn
bu yndeki dncesini yanstan anlaml rneklerden birisini oluturmaktadr:
stanbulun igali yllarnda bir Trk okulunu gezen Fransz
generallerinden M.Bramon, bir kzmzn yapt el iini beenmiti. Generalin
bunu almak arzusu gstermesi zerine, retmen el iinin sahibine yaptn
armaan etmesi teklifinde bulunmu, fakat renci buna son derece
sinirlenerek:
-Hayr, bir p bile vermem, diyerek bu teklifi iddetle reddetmiti.
Aradan yllar getikten sonra ayn okula ATATRK gelmi, ayn renci
bu kez, dman generaline vermedii ayn el iini ATATRKe armaan
etmek zere uzatm ve heyecanla yle demiti:
-Byk ATAm, bu deersiz hediyenin kabuln rica ediyorum. Bu iimi
bir zamanlar hocam, memleketimin igali zamannda, Fransz Generali Msy
Bramona armaan olarak vermemi rica etmiti. Hlbuki ben, bu arzuyu
65

Arburnu; Atatrkten Anlar, s.117-118.

78

reddetmekle dman ellerinde bir pm bile grmek istemediimi

sylemitim. u dakikada iimden gelen bir istek ve sevgiyle armaanm
kabul etmenizi rica ediyorum.
ATAnn bu szler zerine kalar atlm ve sert bir sesle u yant
verdii duyulmutur:
-Kzm, Trkiyeye kin yakmaz!... Biz herkesle dostuz. ektiklerimiz,
bamzda bulunan saltanat devrinin byk hatalarnn neticesidir.
Avrupallarn, Trk kzlarnn eserlerini hayranlkla seyretmeleriyle fikirlerini
deitirebilir miyiz? Sen onu o zaman verseydin, imdi anl Trk kzlarn
temsil eden bir eser Avrupa duvarlarn sslerdi.66
ATATRKN MLLYETLK ANLAYII
ATATRK milliyetilii; Trkiye Cumhuriyetinin bamszln
korumay ve ayn zamanda Trk toplumunu adalatrmay ama
edinmitir. Baka milletlerin bamszlna saygl, saldrganla ve
yaylmacla kardr. Kapal bir toplum anlayn reddeder ve gerekli
durumlarda adalamaya katk salayabilecek baka lkelerin
deneyimlerinden yararlanmay nerir. ATATRK milliyetilii mmetilie
kardr. ada ve lik bir milliyetiliktir. Toplumun her kesiminde ulusal
kimlik bilincinin canl tutulmasn ister. Ayrmc deil birletiricidir. Dini,
mezhebi, etnik kkeni ne olursa olsun kendini Trk kabul eden herkesi Trk
sayar.
ATATRK milliyetilii; Trk insannn mutluluu iin alan, reten,
yaratan, uygarla katk salayan, bedenini, parasn ve beynini Trk ismini
uzaya yazmak iin seferber eden bir anlayn semboldr. ATATRK
milliyetilii btn yaamn tarif edilemez yalnzlklara, imknszlklara ve
skntlara ramen Trk ulusuna adayan ve buna ramen ulusuna kar olan
grevlerinin henz bitmediine inanan ve bunun acsyla ebediyete intikal
eden ATATRKn aadaki szlerinde anlamn bulmutur:
Trk milliyetilii, ilerleme ve gelime yolunda ve milletler aras temas
ve ilikilerde, btn ada milletlere paralel ve onlarla bir uyum iinde
yrmekle beraber, Trk toplumunun zel karakterini ve bal bana
bamsz kimliini korumaktr.
Biz yle milliyetileriz ki, bizimle i birlii yapan btn milletlere hrmet
eder ve sayg duyarz. Onlarn milliyetlerinin btn gereklerini tanrz. Bizim
milliyetperverliimiz her hlde bencil ve gururlu bir milliyetperverlik deildir.

66

Banolu; s. 342-343.

79

Dnyann bize sayg gstermesini istiyorsak, nce bizim kendi

benliimize ve milliyetimize bu saygy hissen, fikren, fiilen btn davran ve
hareketlerimizle gsterelim; bilelim ki mill benliini bulamayan milletler baka
milletlerin avdr.
Bu dnyadan gerek Trk milletine veda edeceklerin ocuklarna
kendinden sonra yaayacaklara, son sz u olmaldr:
Benim Trk milletine, Trk Cumhuriyetine, Trkln geleceine ait
grevlerim bitmemitir, siz onlar tamamlayacaksnz. Siz de sizden
sonrakilere benim szm tekrar ediniz. Bu szler, bir kiinin deil, Trk
ulusunun duygusunun ifadesidir. Bunu her Trk bir parola gibi kendinden
sonrakilere devaml tekrar etmekle son nefesini verecektir. Her Trk ferdinin
son nefesi, Trk ulusunun nefesinin snmeyeceini, onun sonsuz olduunu
gstermelidir. Yksek Trk, senin iin yksekliin snr yoktur. te parola
budur.67

ZMR YOLUNDA
Trk ulusunun en acl gnlerinde nderliini yapan, gerekletirdii
devrimlerle cehalete ve yoksullua sava aan, bunun sonucu Trkiyenin
bugnk seviyeye ulamasn salayan ATATRKe kar, Trk insannn
demekle bitmeyecek bir vefa borcu vardr. O bor, Atatrk dnce
sistemini Trk ulusunun ve tm insanln yarar iin gelecee tamaktr.
nk, bu dnce sistemi insanla akl, bilim, sevgi, bar, ahlk gibi
vazgeilemeyecek deerleri sunmaktadr
Kurtulu Savan can, kan ,alk ve esaret boyutuyla yaayan
atalarmz ATATRKn izinde cann ve maln ortaya koymu, bize zgr bir
lke brakarak grevlerini yerine getirmilerdir. Bizlere den grev, bir vefa
borcudur. Bu bor yurt, ulus ve ata ruhundan alnan gle ada gelecee
komaktr. Aadaki anekdot, Trk insannn, kendisine hizmet edenlere olan
sevgisini ve vefasn yanstan anlaml bir rnektir:
zmir yolunda ilerliyorduk. Kyller askerlerimizin giriini seyrediyorlar,
onlara krk testilerle su tayorlar, yrekten minnetlerini anlatmak ihtiyacyla
rpnyorlard. Evleri yanm ve dnyada srtlarndaki donlarndan ve
gmleklerinden baka bir eyleri kalmam insanlarn ikram etmek arzusunu
grseydi, yreksiz Neron (Kzp Roma ehrini yakan dnyann en zalim insan
olarak kabul edilen Roma imparatoru.) bile kr oluncaya kadar gzya
dkebilirdi.
67

Atatrklk (Birinci Kitap); s. 83-85.

80

Tam yanlarna vardmz srada, bir nakliye konvoyu gememize engel

oldu. Otomobil durdu. ATATRK istedii bir sigaray yakmak zere
gzlklerini kaldrd. O srada otomobilin yaknna sokulan sakall bir ihtiyar,
koynundan muamba rengini alm buruuk bir kt kard. nce kd,
sonra dikkatle ATATRK' szd. Yine kda yine ATATRKe bakt. Bu
hareketi nc defa tekrarladktan sonra, imdi hatrladka tylerimi
rperten bir sesle:
-Bu sensin! dedi.
Ve arkasn dnerek, kyllere Allah yerde grm gibi bir mmin
heyecanyla bard.
-Mustafa Kemal! dedi... Mustafa Kemal!...
Bu feryad duyanlarn nasl birbirine kartn tasavvur edemezsiniz.
Biz btn gayretimize ramen onlarn birbirini ineyerek otomobile
dolmalarna engel olamadk. nk onlar, uurun dna tam bir sevgiden
kuvvet alyorlard. ATATRKn yzn, ellerini pyorlar, izmesinin tozlarn
srme gibi gzlerine ekiyorlard.
Salih Bozok68
TE BEN ANADOLU ZAFERN BUNLARLA KAZANDIM
ATATRK, yaam boyunca birok baarnn ve zaferin yaratcs
olmasna karn bunlarn hi birisini tek bana sahiplenmemitir. Baarlarn
arkasnda yce Trk ulusunu, zaferlerin arkasnda ise onun fedakr ve
kahraman evld Mehmetii grmtr. Trk ulusunun yediden yetmiine
vatan hizmetindeki yar hep onun gurur kayna olmutur. Onun azndan
kan bir Trk sz gnlnde bin Trk cokusu yaratmaktayd. O nedenle
ATATRKn Trk sevgisi anlatlamaz. Aadaki anekdot, Trk insannn
ATAsna, ATAnn Trk insanna inanmln, gvenini ve sevgisini
yanstmas nedeniyle gzel bir rnektir:
Cumhuriyetin onuncu yl dnmnde ATATRK, resm balolarn
verildii yerlere uradktan sonra, Halk Evini de ziyaret eder. Orada efelerin
coku iinde elendiklerini grr, son derece duygulanr ankayaya
dndkten sonra Efeleri buraya getiriniz. diye emir verir.
Bir sre sonra gelen efeleri odasnda oturtur. Birlikte elenmeye
balarlar. Efeler bsbtn coup cotururlar. ATATRK elencenin en
cokulu bir annda, efelerden birine sorar:
-Efe sen benim iin ne yapabilirsin?
-Her ey...

68

Arburnu; Atatrkten Anlar; s. 164-165.

81

-Mesel...
-lrm...
Bu yant zerine, tm dikkatler ATATRKe evrilir. Ne syleyeceini,
ne yapacan merak ediyorlar. ATATRK baklarn bir kez evredekiler
zerinde gezdirdikten sonra Efeye:
-Efe, sznde samim misin? diyor.
-Emir sizindir ATAm...
ATATRK elini dizine vuruyor.
-Koy ban uraya...
Efe, hemen ban ATAnn dizine koydu. Koyar koymaz akanda
souk bir temas duydu. Bu ATATRKn akana dayad tabanca
namlusunun soukluuydu.
Efe, ATAs iin gerekten seve seve cann verebilirdi. Fakat ATAs
cana kyacak myd?
Btn yzlerin rengi solmu, heyecan son haddine varmt. Nefes
almaya korkuyorlard. Gzler ATATRK'n elindeydi. Tabanca Efenin
akana dayanmt. ATATRK bir saniye bile tutmayan bir zaman iinde,
gz ile fark edilmeyecek bir hzla, tabancasnn namlusunu akann
yanndan, iki santim kadar kaydrarak tetii ekiyor.
Derin sessizlii yrtan korkun bir tabanca sesi... Hazr bulunanlarn
hepsinin rengi, kl rengini almtr.
Fakat Efenin ba hl ATAnn dizindedir. En ufak bir kprdanma
yoktur. ATATRK, Efenin ban dizlerinden kaldrr, temiz alnn dudaklarna
gtrerek per.
Hl biraz nceki havann etkisinden kurtulamayanlara:
-te ben Anadolu zaferini, bunlarla ve byle canlarn esirgemeyenlerle
kazandm, diyor.69

69

Yldrm; s. 36-37.

82

SEN GRE BLR MSN?

Sevilmek ve ilgi grmek istei insann doasnda vardr. Yaamdaki
mcadelenin belki de birinci nedeni insanlarn kendilerine ynelik ilgiyi artrma
isteidir. yi bir eitim alma, iyi bir meslee sahip olma, gzel konuma, gzel
giyinme, servet sahibi olma ve benzeri isteklerin temelinde yaam dzeyini
ykseltme arzusuyla birlikte daha fazla ilgi grme istei de bulunmaktadr. Bu
nedenle sevilmek kadar sevmenin de nemli olduu akldan uzak
tutulmamaldr.
Ailelerinden uzakta vatan grevlerini yapan Mehmetiklerin, ilgiye
herkesten daha fazla ihtiyalar vardr. Onlar bu ihtiyalarn komutanlarndan
grecekleri sevgi ve efkat ile giderirler. nsan doasndaki bu ihtiyatan
dolaydr ki ATATRK yaam sresince karlat her Mehmetikle
ilgilenmitir. O gcn korkudan deil paylaldka artan ve kalpleri fetheden
sevgiden almtr. Bunun en anlaml kant Mehmetiin aadaki anekdotta
yer alan, ATAm senin srtn yedi dvel yere getiremedi. Bir Mehmet mi bu
ii baarr? szdr. Burada iaret edilen sevginin yenilmezliidir:
Bir seyahatinde, Kolordu binasnn kapsnda aslan yapl bir Mehmetik
grd. ard ve iltifat etti. Sordu:
-Sen gre bilir misin?
Yanndakilerden en kuvvetli grnenlerle Mehmetii gretirdi.
Gen asker daima galip geliyordu. ok neelendi, ayaa frlad.
Ceketini karp Mehmete ense tuttu:
-Haydi, bir de benimle gre!
Saf ve temiz Anadolu ocuu ATAsnn yzne hayranlkla bakt:
-Atam, dedi. Senin srtn yedi dvel yere getiremedi. Bir Mehmet mi bu
ii baarr?
Gzleri doldu ve alamamak iin glmeye alt.
Tahsin Uzer70

70

Arburnu; Atatrkten Anlar, s. 104.

83

HACER NNE
Trk kadn vatana hizmette, asla erkeinden geri kalmam, hatta
ondan ileri olmutur. Gz bebei evltlarn vatan urunda ehit vermeyi
ereflerin en ycesi kabul edip, aclarn iine gmmesini bilmitir. O, kimi
zaman kocasn ve evltlarn cepheye gnderip evinin nafakasn tek bana
karan, kimi zaman cephane tayan, kimi zaman yarallarn yaralarn saran,
kimi zaman da cephede bizzat savaan kahramanlk, sevgi ve efkatin
temsilcisi Trk anasdr.
Aadaki anekdotun kahraman Hacer Nine kocasn, evltlarn ve
torunlarn ehit vermi, ehitlerin sevgisini, ATATRK sevgisiyle
zdeletiren yce Trk kadnnn temsilcisidir. O Trk kadn ki vefa,
sevgi,duygu, zveri ve akl ile beslenen saduyusu ve sezgisi ile
ATATRKn Trk ulusunun yce deerlerini kiiliinde temsil ettiini grm,
oul, karde, anne, baba ve millet sevgisini onun ahsnda yceltmitir:
Hacer Nine yine bunalmt. i iine smyordu. Be gzl evinin ii
yine birka gndr zindan kesilmiti. Dndke yrei yerinden kopuyordu.
Yetmi yandaki bu kimsesizlik ona bsbtn koymutu.
Kocasn Yemende kaybetmiti. Bir olu Balkanlarda, ikisi de llerde
kalmt. Bir gelini ile torunu vard. Gelini hastalktan ld, torunlarnn biri
de Byk Muharebede ehit dt. Birisi kinci nnden dnmedi.
En son torununu da Sakaryaya gnderdi. Bir gn haber ald ki en son
delikanls da Duatepe Muharebesinde teki aalarnn yanna gp gitmiti.
ok alad. Fakat, Sakarya Sava kazanld haberi gelince alamas
durdu, glmeye balad.
Ondan sonra vakit vakit byle bunalrd. Ve her bunalnda arklarn
eker, deneini alr, Ankarann yolunu tutard. Bu sefer de yle yapt.
Saatlerce yrdkten sonra ikindide Ankaraya geldi, doruca gitti, Byk
Millet Meclisinin kaps nnde durup meldi.
Aradan biraz vakit geti, sordular:
-Nine, ne istiyorsun?
-Hi, hibir ey.
-Ya neden burada duruyorsun?
-Onun gzlerini grmek iin kmasn bekliyorum.
-O dediin kim?

84

-Gazi Paa.
Sonunda hikyesini anlatt ve dedi ki:
-te byle, ara sra ok bunaldka buraya gelirim. O, Millet
Meclisinden karken gzlerine bakarm. Mavi gzbebeklerinde btn
ehitlerimin gzlerini grr gibi olurum. Sonra iime bir ferahlk dolar, kalkar
kyme giderim.
te siperlerde evlt, torun gmm Trk ninesi buna derler.
Aka Gndz71

ATATRK VE ANNES
Vatan ve millet kavramlar ATATRKn yaamnda hep ncelik
tamtr .Ailesi ve zel yaam hep ikinci plnda kalmtr. Vatan iin bir
eyler yapabilmenin mcadelesini verirken yan bandaki annesi iin bir
eyler yapamam olmann arln ve zntsn hep tamtr. ou
zaman tesellisini Zbeyde Hanmn,vatann anadan da nce geldiini yanstan
sz ve davranlarnda bulmutur. Vatana, ana vatan denilmesinin hikmetini
Trk anasnn bu zelliinde aramak gerekir. Baka trl Zbeyde Hanmn,
lm ann lmn acsyla deil, vatann kurtarlm olmasnn getirdii
mutlulukla geirmi olmas aklanamaz. Vatan sevgisi yle bir sevgi ki,
yaama arzusunun nne gemitir. Bu yce sevgiyi yanstmas asndan
aadaki anekdot gzel bir rnektir:
Gzm Paann yaz masasnn zerinde asl duran gzel bir Trk
hanmnn portresine iliti.Ne gzel yz! diye haykrdm. Paa gze arpan
bir gururla Anam... dedi. Onu grmenin byk zevkine varabilir miyim ?
dedim. ok hastadr. Doktorlar gece gndz yanndadrlar. Heyhat,
korkuyorum artk iyi olmayacak. Sonra merdivenden kp hastann dairesine
gittik. Kendisini bir divan zerinde yastklara dayanm oturuyor grnce
atm. lk nce onun lme bu kadar yakn olduuna inanmak gt.
Yazk! dedi Mustafa Kemal. Onun strab benim yzmdendir. Benim
srgn kaldm yllar esnasnda ektii strap ve dkt gzyalarnn
hesabn imdi veriyor. O ok syleyemeyecek kadar meyustu, sesinde keder
vard.
-imdi siz de onun zaferine itirak edebilirsiniz, dedim, olunuzla kim
bilir ne kadar iftihar ediyorsunuz. Yaptklar fevkaldedir. Ben yalnz onun
eserlerini grm olmak ve onunla konumu olmakla iftihar ediyorum.
71

Yceba; s. 75-76.

85

Bana heyecanla teekkr etti ve dedi ki:

-Allahn bana bu oulu vatan kurtarmak iin gnderdiine inanyorum.
Fakat olum bana kar daima mfiktir.
Miss Grace Ellison72

NGLZ KRALINA VERLEN ZYAFET

nsanlk meziyetlerinin en gzel ve ycelerini ahsnda toplam olan
Trk insan, asrlarn ihmaliyle cehalete ve yoksullua terk edildiinden
uygarlkla gelen deiimin ve gelimenin bir lde dnda kalmtr. Bundan
dolay zaman zaman kendisini uygar kabul eden dnyann haksz saldrlarna
ve aalamalarna maruz kalmtr. Bu haksz saldr ve ithamlar ne yazk ki
geri kalmasnda sorumluluu olan ancak, bu sorumluluu bir trl
kabullenmek istemeyen baz Trk aydnlar tarafndan da yaplmaktadr.
ATATRK, Trk ulusunun her ferdiyle gurur duymu, her ferdin
onurunu Trk ulusunun onuru olarak grm ve kendisi de bu onuru yaam
boyunca duygularyla, dnceleriyle ve hareketleriyle en iyi ekilde temsil
etmitir. O asla Trk insannn gururuna ve onuruna glge drmemi,
onlarn eitim eksikliinden kaynaklanan kusurlarn bile bir ycelie vesile
yapmtr. Aadaki anekdot, ATATRKn bu yndeki yaklamlarn
yanstmas asndan son derece anlaml bir rnektir:
ngiliz Kral Sekizinci Edward, stanbula ATATRK ziyarete geldii
zaman, ATATRK kendisine bir akam ziyafeti vermiti. Ziyafetten nce:
-Bana ngiltere saraynda verilen ziyafetler ne ekilde olur, onu bilen
birisini yahut bir a bulunuz!... dedi.
Sonunda ngiliz sofra merasimini bilen bir kiiden renerek sofray o
ekilde dzene koydular... Akam kral sofraya oturunca kendisini kral
saraynda zannederek memnun oldu. ATATRKe dnerek:
-Sizi tebrik eder ve size teekkr ederim. Kendimi ngilterede
zannettim, diyerek memnuniyetini bildirdi.
Sofraya hep Trk garsonlar hizmet etmekte idi. Bunlardan bir tanesi
heyecanlanarak, elindeki byk bir tabakla birdenbire yere yuvarland.
Yemekler de hallara dald. Misafirler utanlarndan kpkrmz kesildiler.
Fakat ATATRK krala eilerek:

72

Arburnu, Atatrkten Anlar, s. 120-121.

86

-Bu millete her eyi rettim, fakat uakl retemedim, dedi.

-Btn sofradakiler ATATRKn zeksna hayran oldular. ATATRK
garsona da Grevine devam et. emrini verdi.
Enver Behnan apolyo73

LMEY TERCH EDERZ

Uzun sren Birinci Dnya Sava sonunda Osmanl Devletinin
yneticileri, nce Mondros Atekes Anlamasn sonra da Sevr Antlamasn
imzalayarak koulsuz teslimiyeti kabul etmilerdi. Teslim edilen koca bir
ulusun vatan, zgrl ve onuru idi. Trk ulusunun bykln idrak
edemeyen bu gafiller, ylgnla derek dmanlarn uygun grd
haysiyetten yoksun, dk bir yaama raz olmakla kalmamlar, dmann
tutsaklk kemendini Trk ulusunun boynuna bir an nce geirebilmesi iin de
yardm etmilerdir.
nsanlarn yaama tutkularnn temelinde onur ve zgrlk duygusu
vardr. Bu duygulardan yoksunluk bamszlktan yoksunluu getirir .Bu
duygularn gc insanlarn mensubu olduklar ulusa gre deiir. Trk
ulusunun tarih boyunca kendi devletine sahip oluunu ancak bu duygularn
gcyle aklayabiliriz. Trk insan bu deerler iin her zaman lm yaama
tercih etmitir. ATATRKn Bamszlk Savana karar verirken bir an bile
tereddt gstermemesinin altndaki gerek de budur. O, yaamak iin lm
gze alanlarn lmeyeceini biliyordu. Trkiye Cumhuriyeti bunun en canl ve
anlaml kantdr. Aadaki diyalog ATATRKn bu konudaki dncelerini
olduka anlaml bir ekilde yanstmaktadr:
General Pershingin kurmay bakan olan General Harbord Sivasta
Mustafa Kemal ile grrken der ki:
-Trk tarihini okudum. Milletiniz byk komutanlar yetitirmi, byk
ordular hazrlamtr. Bunlar yapan bir millet elbette bir medeniyet sahibi
olmaldr. Takdir ederim. Ama, bugnk duruma bakalm. Bata Alman
mttefikinizle birlikte drt yl harp ettiniz, yenildiniz, drdnz bir arada
yapamadnz eyi, bu durumda tek banza yapmay nasl
dnebiliyorsunuz? Fertlerin intihar ettikleri zaman zaman grlr. Bir
milletin intihar ettiini mi greceiz?
Mustafa Kemal generale u yant verdi:

73

Banolu; s. 188-189.

87

-Teekkr ederim, tarihimizi okumu, bizi renmisiniz. Fakat, unu

bilmenizi isterdim ki biz emperyalist penesine den bir ku gibi yava yava
aalk bir lme mahkm olmaktansa babalarmzn oullar olarak vurua
vurua lmeyi tercih ediyoruz.
General ve arkadalar sessizce ayaa kalktlar.
-Biz de olsak byle yapardk!74

GENERALLE ASKER BRDR!...

Trk ulusu, zor anlarnda yediden yetmiine el ele gnl gnle verip
birok engeli amasn bilmitir. Akln gsterdii doru, Trk ulusunun zor
anlarnn dnda da el ele gnl gnle olmasdr. Asker ocanda bunu
yaamlarnda iz brakrcasna baarmaktadrlar. Asker ocandaki komutan ve
Mehmetik sevgisi ylesine gl ylesine uzun mrl ki; bu sevgi, iirlere,
trklere, yklere ve masallara konu oluturarak lmsz bir kltre
dnmtr.
Vatan grevini yapm her Trk insannn iki ansndan birisini mutlaka
askerlik anlar oluturur. O ne gzel bir ocak ki ondan kopmak mmkn
olmuyor. Askerliini yapmayana kz verilmez. ve Askerliini yapmayan
adam saylmaz. szleri Anadoluda atasz hline gelmitir. Bu szlerin
mutlak doruluuna katlmak mmkn deilse de, asker ocana verilen
deeri yanstmas asndan nemlidir. Aadaki anekdotta ATATRK,
komutan-Mehmetik dayanmasnn nemine dikkat ekmektedir:
ATATRK, Smerbank Dokuma Fabrikasnn al treninde hazr
bulunduktan sonra asker manevra sahasna hareket etmiti.
Yolda bir sel yatana saplanm olan top arabasnn tekerleklerini
bataklktan karmaya uraanlar arasnda bir generalin bulunduunu
grnce, kendisine sonsuz takdirlerini bildirdiler ve iltifatlarda bulundular.
Daha sonra, Maviler tarafna ait bir tank birliinin yapt hcum
srasnda Pembelerden bir askerin anszn siperinden frlayarak tanklardan
birinin stne sradna ve ofryle mcadeleye baladna tank oldular.
O zaman yaknda bulunanlara, evvelce grd generalin fedakrl ile bu
askerin gsterdii cesaretin birbirine denk olduunu beyan ederek, yle
dediler:

74

Atay; ankaya, s. 198-199.

88

Biz Mill Mcadelede btn Trk milleti bu ekilde altk. Byle

kahraman generaller, subaylar ve askerlere dayanarak sava kazandk.
Onlar var olduka kimse vatanmza gz dikemez!...75

KUVAYI MLLYE NEYE YARAR?

Birinci Dnya Savandan yenik kan Osmanl Devletinin yneticileri,
dmana boyun eerek tahtn geleceini kurtarabilecekleri inancyla, yurdun
istils dhil dmanlarn her isteine boyun emilerdir. Bu durumun sonucu
olarak onuru ve yurdu istilya urayan Trk halk vatann, namusunu ve
geleceini kurtarmak amacyla direniin ve tam bamszlk lksnn
simgesi olan Kuvay Milliyeyi oluturmutur. Yurdun her kesinde kurulan bu
yerel rgtler kurulduktan bir sre sonra Kurtulu Sava destann yazm
olan kahraman Trk ordusunun ekirdeini oluturmutur.
Kuvay Milliyeyi oluturanlar; dman esareti altnda yaamaktansa
ereflice lmenin yceliine inanan ve soylu tarihinin her dneminde bu
ycelii yaamnn yegne varlk nedeni olarak gren, adyla gzel, yreiyle
gzel, cesaretiyle gzel Trkn ocuklaryd. Bunlarn en gzeli de phesiz
Mustafa Kemaldi. Aadaki anekdot, onun Kuvay Milliye hakkndaki ilgin ve
bir o kadar da anlaml deerlendirmesini yanstan gzel bir rnektir:
Birinci Dnya Savandan sonra memleket igal edilmi, ordu dalm,
elde bir ey kalmam durumdayd.
Yabanclar artk Trkiyenin tarihe kartn iddia ediyor, memleket
zerinde pazarlklar yapyorlard.
te bu srada ATATRK Samsuna km, Erzurum ve Sivas
Kongresini topluyor, Kuvay Milliyenin olumasna alyordu.
Bu durum karsnda etrafndakilerden umutsuzluk iinde olan birisi, bir
gn Mustafa Kemale:
-Paam, dedi, memleket igal edilmi, ordu tmyle dalm, byk
devletler bizim sonumuzu gryorlar. Galip devletlerin kuvvetli ordular ve
donanmalar karsnda kurmak istediiniz Kuvay Milliye neye yarar?
Mustafa Kemal gayet sakin u cevab verdi:
-Kuvay Milliye, namuslu bir insann yastnn altndaki tabancaya
benzer. Namusunu korumas iin, herhangi bir midi kalmad zamanda hi
deilse intihara yarar.76
75

Banolu;, s. 385.

89

TRK ASKER
Kii egemenliine dayanan devlet anlaylarnda uluslarn sava
meydanlarndaki zaferleri dhil btn baarlarnda tek pay sahibi lkeyi
yneten ailedir. Baarszlk ise hangi alanda olursa olsun egemen aile yesi
olmayan herkesindir. Bu kural Osmanl devlet anlay iin de geerliydi.
Savalardaki baar padiahn, baarszlk ise onun kulu durumundaki
komutan ve askerlerindi. Oysa bir lkedeki baar ve baarszlkta ynetici
ynetilen ayrm yapmakszn toplumun ortak sorumluluu vardr.
Ben yaptm, ben baardm, benim eserim. gibi kaynan bencillikten
alan yaklamlar ufku dar gn yaayan insanlarn anlaydr. Yarnn adam
olmay hedefleyen ATATRK, her trl bencil yaklam iddetle reddetmi ve
her baarnn sahibi olarak yce Trk ulusunu grmtr. Mill Kurtulu
Savann nderi olmasna ramen baary sahiplenmemi, cephede omuz
omuza savat askerlerinin hakkn teslim ederek kendi baarsn
nemsememitir. O, alakgnll kahraman,.ulusunu ve ordusunu .ycelterek
kendisine yakan yapmtr. Aadaki anekdot bu gerei yanstan saysz
rnekten sadece birisidir:
afak skyordu. Doacak gne 30 Austos sabahnn gnei idi.
Btn stanbul, bu byk zafer bayramnn hazrlklarn tamamlamt.
Sofrada bulunanlardan bir ksm, o sabah Taksim meydannda yaplacak olan
kutlama trenine gidecekti.
Hep birden kalkld. ATATRK, Trk yurdunu ve Trk ulusunu
kurtaran en byk zaferin yl dnmn kutluyorduk.
Ulu nder, kutlamalar -derinlere bakan gzlerinin dalgnl iindedinledi, dinledi:
Bu zaferi kazanan ben deilim. Bunu asl, tel rgleri hie sayarak
atlayan, sava meydannda can veren, yaralanan, kendini esirgemeden
dmann zerine atlarak Akdeniz yolunu Trk snglerine aan kahraman
askerler kazanmtr. Ne yazk ki onlarn her birinin adn Kocatepe srtlarna
yazmak mmkn deildir. Fakat hepsinin ortak bir ad vardr: Trk askeri.
Tebriklerinizi onlarn adna kabul ediyorum.
brahim Necmi Dilmen77

76
77

Besleyici; s. 103-104.
Arburnu; Atatrk, Anekdotlar-Anlar, s. 120.

90

VATAN ELDEN GDERSE

Vatan, yani zerinde yaadmz topraklar, toprak olmann tesinde
anlamlar tar. Ac tatl btn anlar onunla balar onunla biter. Onsuz
insanlarn kimlii yoktur, tutsak ve kleden te...zgrlk kara topraa
kanlarn aktan vatanlatranlarn hakkdr. Bu uurda canlarn seve seve
verenler, lmlerin en kutsal olan ehit mertebesiyle talandrlrlar. Vatan
kaybetmek atay, kendini, evldn, suyunu, ekmeini, an, nefesini
hepsinden te kimliini kaybetmektir Trk ulusunun tarih boyunca zgr
yaamasnn srr bu gerein bilincinde olmasdr.
Vatanlarn en gzeli olan Trkiyenin var olmasna emei, bilgisi ve
dncesiyle en byk katky yapan phesiz Trk milletinin ATAs
ATATRKtr. Aadaki anekdot bu byk insanda vatan sevgisinin nasl
bayraklatn, her eyin nasl vatanla anlam kazandn yanstmas
asndan nemlidir:
ATATRK, Kurtulu Sava iin Anadoluya getikten ve Erzurum
Kongresini yaptktan sonra Sivasa dnm, orada ikinci kongreyi amt. Bu
srada lise binasnda yatyor; alyor, toplantlar yapyordu. En basit
ihtiyalarn bile temin edecek hlde deildi; baz geceler sabahlara kadar
kk petrol lmbasnn clz nda alyordu.
Bir aralk lise binasna baskn yaplaca ve ATATRKn yakalanp
aslaca hakknda ehirde haberler dolamaya balad.
ATATRKn hizmetini basit fakat temiz ruhlu, fedakr bir Trk genci
yapyordu. Bu delikanlnn babas gizli ve sk sk geliyor; oluna:
-Etme, eyleme; evine dn; bugn yarn ehir baslacak; Mustafa Kemal
ve arkadalar yakalanacak. Onlar her eyi gze almlar; sen aileni dn,
diyordu.
ATATRK bu geli gidiin farkna vard; bir gn delikanly yanna
ard ve sordu:
-Sk sk sana gelen kimdir?
-Babam!...
-Ne istiyor?
Delikanl her eyi anlatt. O zaman ATATRK, ona doru biraz daha
ilerledi; elini omzuna koydu ve dedi ki:

91

-Hizmetinden memnunum, fakat baba hakk byktr. Mademki raz

olmuyor, git! Git, fakat babana syle ki, vatan elden giderse evldn ne nemi
kalr?78

BR DE ONBAIM GRSN
ATATRK, Trk askerinin greve balln ve zeksn hep takdir
etmitir. Bulunduu her ortamda Mehmetiklerin sahip olduu bu nitelikleri
gururla anlatarak bu gzelliklerin devamna ve glenmesine katk salam,
ayn zamanda onlara olan gvenini her frsatta yenilemitir. O bu lkenin
varlnda, bamszlnda, geleceinde, savalarn, depremlerin ve sellerin
getirdii acmasz felketlerin yenilmesinde hep Mehmetiini grmtr.
Bugn de yaanlan felketlerin yenilmesi iin verilen mcadelenin en n
saflarnda Mehmetikler vardr.
Aadaki kk an ATATRKn, Trk askerinin sorumluluk bilinci ve
zeksna verdii deeri yanstmas bakmndan gzel bir rnektir:
Bir gn asker blgeye giderken otomobili bozuldu.
-Yryelim, otomobil yaplnca arkadan gelsin, dedi.
ATAmzla arkadalar yrdler. leriden Mehmetik bard:
-Dur. Kimsin?
Durdular, Mehmetik geldi:
-Buralara ATAmz gelecek. Gemek yasaktr.
ATA gld:
-yi bak, ATATRK bana benzer mi?
Mehmetik bakt, gzleri parlad.
-Benzemeye benzer ama, askerlik bu, bir de onbam grsn, dedi.79

78
79

Banolu; s. 87-88.
Besleyici; s. 116.

92

DMANDAN KAILMAZ
Sorumluluk duygusu ve bilinci gl olan insanlar yaamlarnda
dierlerine gre daha baarl olurlar. Birinciler olaylara yn verirler, ikinciler
olaylarn peinde srklenirler. Birinciler her durumda inisiyatif kullanrlar,
ikinciler en olumsuz ve kendilerine en fazla ihtiya duyulan durumlar da bile
bakalarnn bir eyler yapmasn beklerler. Sorumluluk almaktan ekinenler
kendilerine ve evresine kar olan grevlerini yerine getirme ansna hibir
zaman sahip olamazlar.
lkemizin kurtuluunda, kuruluunda ve bugnk dzeyine
gelmesinde en byk pay sorumluluk bilinci yksek, kendini ulusuna ve
gelecee adam insanlarndr. phesiz ki bunlarn en banda yer alma
onuru da ATATRKe aittir. ocukluundan itibaren var olan gl vatan
sevgisinin de etkisiyle o, ulusunun sorunlaryla yatm kalkm, hayatn buna
adamtr. Asla sorumluluktan kamamtr. Aadaki anekdot, bu gerei
yanstan rneklerden birisidir:
anakkale Savann en amansz gnyd. Mustafa Kemal 34
yanda Arburnunda stanbulu karadan evirip almak isteyen dmanlarn
karsndayd.
25 Nisan gn ngilizler Arburnuna asker karmaya balamlard.
Orada bulunan kk birlik geri ekiliyordu. Bunu gren Mustafa Kemal,
karlarna dikildi:
-Nereye gidiyorsunuz?
-Efendim, dman...
-Nerede?
-te
261 rakml tepede dman karma yapyordu. Bizim birliklerden daha
yaknd. Kaybedecek zaman yoktu.
-Dmandan kalmaz.
-Kurunumuz kalmad.
-Sngnz var ya... Sng tak!... leri?...
Mehmetikler, byk komutana uymu, sng takmlard. En uygun
noktaya geldiler.
-Yat...

93

Dman askerleri, karlarnda atee hazr Trk kuvvetlerini grnce

sindiler ve atee baladlar. Zaman kazanlmt. Mustafa Kemal yanndaki
subay gerideki birliklere haberci gnderdi. Yetien Mehmetikler dman
pskrtt.80

MUSTAFA KEMAL PAA VE YUNAN KUVVETLER KOMUTANI TRKOPS

ATATRKn askerlik yaamnn her an cephenin scak ateiyle i ie
gemitir. O daima en n siperlerde kimi zaman Mehmetiklerin yannda kimi
zaman nnde olmu, cephenin aclarn, sevinlerini, zorluklarn, ateini
onlarla paylamtr. O, kararlyla, cesaretiyle, sevgisiyle, bilgisiyle,
ngrsyle Mehmetiklerin efsanelerine konu olmutur. Mehmetik ona
inanm, onunla zaferi mutlak grm ve bunu da baarmtr. Trkiye
Cumhuriyeti bu inancn eseridir.
Byk Taarruzda .Trk ordusunca esir alnan Yunan Bakomutan
Trikopis, kendi yenilgilerinin gerek nedenini ATATRKn, cephede
komutanlaryla ve Mehmetikleriyle i ie tek yrek oluunu gstermektedir
.ATATRKn her Trke gurur veren her dman da kskandran bu
zelliini aadaki anekdotta Trikopis imal bir ekilde dile getirmektedir:
Byk Taarruz esnasnda Gazinin yannda bulunan arkadalar, Yunan
Kuvvetleri Komutan General Trikopisin Bakomutan adrna nasl
getirildiini yle anlattlar:
Trikopis, dier esir kolordu ve tmen komutanlar ile birlikte Gazinin
huzuruna karldklar zaman, hepsi ok heyecanl ve bitkin hlde imiler.
Gazi, bunlar oturtmu, kendilerini teselli iin bu gibi yenilgilerin tarihte
rnekleri olduunu, sevk ve idareyi eksiksiz yapm iseler vicdanen rahat
olabileceklerini syledii zaman, Trikopis:
-Asker grevimi tamamen yaptma eminim. Fakat asl grevimi
malesef yapamadm, diye intihar edemediini anlatmak isterken, Gazi:
-O size ait bir dncedir, diye szn kesmi ve harita zerinde:
-urada bir tmeniniz vard. Niin onu uraya almadnz? Filn yerdeki
kuvvetlerinizi faln yere sevk etseydiniz daha iyi olmaz myd? gibi baz
eletiriler yapm, Trikopis:
-Ben yle hareket etmek iin emir verdim. Fakat (yanndaki kolordu
komutann gstererek) bu yapamad, demi.

80

Age; s. 116-117.

94

Bu grmeler olurken esir komutan yavaa yannda bulunan

subaylarmzdan birine:
-Bizim ile konuan bu general kimdir? diye sormu, subay:
-Bakomutan Mustafa Kemal! deyince adam hayrete dm:
-imdi anladm biz niin malp olduk! Bizim Bakomutan zmirde
vapurda oturuyordu ! diyerek derdini dkm.81

TE TRK ASKER BUDUR

Yurdumuzu gezin grn, nerede bir yeillik var, neresi nak nak
ilenmi biliniz ki ya oras Mehmetiin klasdr ya da oraya Mehmetiin eli
demitir. Sanmayn ki o gzellikler nceden kalma; tamam Mehmetiin
zeksnn, zevkinin, emeinin ve vatan sevgisinin rndr. Mehmetiin
ayak bast her toprak paras onun geliiyle vatanlamtr. hmalden dolay
oraklam olan vatan paralar onunla hayat bulmutur.
Btn bu gzellikler Mehmetiin bir yn; onun bir de itaatkrl, azmi
ve dayankll yn var ki onu da aadaki anekdotta Mehmetii hayatnn
her annda ayr bir heyecanla seven byk Mehmetik ATATRKn, kendi
azndan dinleyelim:
Bir gn
sormulard.

ATATRKe

Trk

askeri

hakknda

ne

dndn

-Durun size bu konuda bir yk anlataym, dedi:

Yldrm Ordular kumandan idim. Liman von Sanders Paa da o srada
ktalarmz teftie gelmiti. Hastahaneden yeni km bir eri de her naslsa
blklerin arasna kartrmlar. Von Sanders:
-Canm... byle adamlar da niye buraya gnderirler? diye sylenerek
hasta ve clz eri gsnden itti. Mehmetik derhl yere yuvarland.
Alman generali davasn ispat etmi olmann gururu iinde:
-te grdnz ya, dedi, dmek iin bahane aryormu!...
O srada Von Sanderse bir azizlik yapmak aklma geldi. Erin yanna
sokularak:

81

Erendil; s. 43.

95

-Ne kof eymisin sen, dedim. Dikkat etsene, seni yere yuvarlayan
adam bizden deildi. Ne diye kar durmadn. imdi yeniden yanna gelirse
sk dur. Gcn yetiyorsa bir kakma da sen ona vur, dedim.
Sonra da Von Sanderse dnerek:
-Sizin gsz sandnz er, bo bulunduu iin yere yklm. Trk
askeri amir karsnda dnyann en uysal askeri olur. Kendisine syledim:
Hele gelsin bak, bir daha beni yere ykabilir mi?, diyor.
Von Sanders askerlerle akalamasn severdi. Glerek ayn askerin
yanna geldi. Fakat eliyle dokunur dokunmaz, o gsz askerden gsne
yle bir kakma yedi ki, derhl srt st yuvarland. Von Sanders, Mehmetiin
kar koymasna kzmam, bilkis Trk askerine kar olan hayranl
artmt. O kadar ki yerden kalknca ilk ii Trk askerinin elini skmak oldu.
ATATRK:
-te Trk askeri budur! diyerek szlerini bitirmiti.
Yahya Galip Karg82

MUSTAFA KEMAL HAKK BR TRK MLLYETS D

Milletlerin ekonomik, kltrel ve sosyal gelimilikleri bakmndan
birbirlerine stnlkleri vardr. Ancak onurlar bakmndan birbirlerine
stnlkleri yoktur. Her insan kendi milletinin onuruna duyduu saygy dier
milletler iin de duymak durumundadr. nsann bir bakasna duyduu sayg
insan olmann bir gereidir Kendi milletinin onurunu her eyin zerinde tutan
ATATRK, ayn saygy sava meydanlarnda savat dman milletlerin
onuruna da gstermitir.
O, yaad dnemde ihmal edilmi, cehalet ve yoksullua mahkm
edilmi bir ulusun evld olmay kompleks yapmam, aksine Ne mutlu
Trkm diyene! demek suretiyle vncn dile getirmitir. Bu zdeyi
rkln deil, millet sevgisinin rndr. Onun bu zdeyiinden ister ynetici
ister aydn olsun bu milletin emeiyle geinip sonra da ona gereken hizmeti
vermeyenlerin almas gereken byk dersler vardr. Aadaki anekdot
ATATRKn millet sevgisini ve baka milletlerin onuruna ynelik bak
asn yanstan gzel bir rnektir:
Mustafa Kemal samim bir Trk milliyetisi idi. Bunun canl rneine Yafada
ahit oldum. Cumhuriyet dneminde ankayada birka defa da ayrntlaryla
kendisinden dinledim.

82

Arburnu; Atatrk, Anekdotlar-Anlar, s. 120-121.

96

Mustafa Kemal, 5 nci Orduda Arap rkndan olan askerlere zel muamele
yapldn ve Anadolu ocuklarndan stn tutulduklarn grdke zlyordu.
Osmanlln telkin ettii bu aalk duygusundan ne zaman kurtulacaz?
diyordu. Ayn strab ben de duyuyordum... Yafada Mustafa Kemalin blnde
alaydan yetimi, Makedonya Trklerinden yal bir yzba vard. Yzba
Anadolulu kta avularna kt davranyor, yeni Arap erlere kar ise gereinden
fazla tolerans gsteriyordu. Onlarn azarlanmasna, hrpalanmasna gnl raz
olmuyordu.
Mustafa Kemal, bir hafta on gn nce geen bir olay yle anlatt:
Bir gn Makedonyal yzba kta avularndan birini blk komutan
odasna ard. Mfitle ben de orada idik. avu salam yapl ve yakkl bir Trk
delikanls idi. Yzba, gencin onurunu kracak ekilde azarlamaya balad.
Delikanldan ok mensup olduu rka hcum ediyordu:
Sen nasl olur da yce Arap rkna mensup peygamber efendimizin
mbarek soyundan gelen bu ocuklara sert davranr, ar szler sylersin?
Kendini iyi bil, sen onlarn ayana su bile dkemezsin... gibi gittike
manaszlaan szlerle hakaret ediyordu. Sesi ykseldike ykseliyordu. avuun
yzndeki ifadeye baktm. nce bir babaya duyulan saygnn samimiyeti okunan
izgiler sertlemeye, iten gelen bir isyann ateleri gzlerinden okunmaya balad,
fakat gerek itaatin sembol olan Trk askeri gibi i duygularn gemlemeye alt.
Gz pnarlarndan tanelenen yalar yanaklarndan dkld.
Dayanamadm.
-Yzba efendi susunuz! diye bardm, birden ard, szlerinin bizden
onay grmesini bekledii anlalyordu.
-Yoksa fena bir ey mi syledim? dedi. Ben de:
-Evet, ok fena hakaret ettiniz, buna hakknz yok, bu erlerin bal bulunduu
Arap kavmi birok bakmdan yce olabilir, fakat senin de benim de Mfitin de ve
avuun da mensup olduumuz rkn da byk ve asil bir millet olduu, asla inkr
edilemez bir gerektir.
Yzba ban nne edi, utanmt.
Yllar sonra bir gn Ankarada beni de ahit gstererek anlatt bu gerek
olay karsnda gr u idi:
Bu ve buna benzer olaylar, Trk aydnlarnn kendi kendisini bilmemesinden
ve baka milletlerde u veya bu sebeple stnlk olduunu sanarak kendini
onlardan aa grmesinden domaktadr. Bu yanl gre son vermek iin
Trklmz btn asaleti ve tarihi ile tanmak ve tantmak arttr.

97

Mustafa Kemalin, Trk Tarih Kurumunu kurmasnn en byk nedeni bu asil

dncede aranmaldr. ATATRK, Trk milletinin asaletine, byklne btn
Trklerin inanmasn ve bunu iftiharla savunmasn hayat boyunca ama edinmitir,
milletine:
Ne mutlu Trkm diyene! hitabyla seslendii zaman, buna varl ve
itenlii ile inanmt.83

KIRK ASIRLIK TRK YURDU

Hastalnn iyice arlat, 1938 ylnda doktorlarnn istirahat dnda
hibir eye izin vermedikleri durumda bile ATATRK, yurt sorunlarndan
kopamamtr. Byk devletlerin Trkiyenin Hatay konusundaki kararlln
snad bir ortamda o, Hatayn ana vatana katlmasn gerekletirmek iin
lm pahasna asker manevralara katlmtr. Bu davranyla bir taraftan
Trkiyenin Hatay halknn zgrlk davasnda yannda olduunu dier
taraftan da vatan sevgisinin yaama arzusundan nce geldiini gstermitir.
Bu gsteri onun lgnlndan deil, vatana ilikin grevlerin her eyin
zerinde olduu ynndeki dncelerinden kaynaklanmaktayd. Aadaki
anekdot ondaki vatan sevgisinin ne denli gl olduunu yanstan gzel bir
rnektir:
1923 yl Martnn on bei pazar gnyd. ATATRK, Adana
stasyonunda trenden inmi; sa solu dolduran halkn cokun alklar, Yaa
varol! sesleri arasnda yaya olarak kente giriyordu.
Yar yolda karalar giymi bir kadn kalabal gze arpt; sonra onlarn
arasndan ikier levha tayan drt gen kz kt; ATATRKn nnde
durdular. Arkalarndan bir kz daha grnd ve nne geti. Hkrklar, iniltiler
ve yalvarlarla dolu bir nutuk sylemeye balad. Bu gen kzn kiiliinde
henz tutsak bulunan skenderunla Antakyann Trk olan btn halk: Bizi
de kurtar! diye yalvaryordu.
Herkesin gzleri yaarmt, hkrklarn tutamayanlar vard.
ATATRKn de gzleri nemliydi ve ba eilmi gibiydi. Gen kzn
nutku bitince ATATRKn aln ykseldi; mavi gzlerinde ve pembe yznde
bir elik parlts grld. Her kelimesi zerinde kuvvetle durarak:
-Krk asrlk Trk yurdu yabanc elinde kalamaz! dedi.
On alt yl sonra Hatay sorunun en heyecanl gnlerinde, hasta ve bitkin
olmasna ramen, Hataya yakn olmak iin tekrar Adanaya gitti. Drt saat
83

Ali Fuat Cebesoy; Snf Arkadam Atatrk, stanbul, 1981, s. 98-100.

98

ayakta durmak, birliklerin geidini izlemek gibi olaanst bir dayankllk

gsterdi. Hatay kurtuldu, fakat ATATRK yitirdik.
smail Habib, bu konuyu yle bitirir:
Hatay, Hatay! Seni kurtaran, ayn zamanda senin ehidin oldu!84

MD KONUABLRZ
ATATRK uluslar aras barn korunmasna byk nem verir ve
komularmzla dostluk ilikisi kurulmasna zen gsterirdi. Fakat saldrgan bir
tutum ierisinde olan ve topraklarmz zerinde hak iddia edenlere kar da
onlarn anlayabilecekleri dilde cevap vermekten tereddt etmemi, toprak
btnlmz ve bamszlmz iin savamaktan asla kanmayacan
gstermitir. Aadaki anekdot da buna gzel bir rnektir:
Mussolininin Akdeniz illerimize gz diktii sralardayd. talyan elisi,
ATATRKe Mussolininin baz isteklerini sylemiti. ATATRK bu szleri bir
sre dinledikten sonra:
-Birka dakika sonra konualm, diyerek baka odaya geti. Dnd
zaman asker elbisesi zerindeydi.
-imdi istediiniz gibi konuabiliriz sayn eli dedi.
Rasim zden85

HATAY MESELES
Kurtulu Sava ve Trkiyenin kuruluu; yokluklarn, olanakszlklarn
ve aresizliklerin kesime noktasnda baarlmtr. Yoklar ve olmazlar ile yola
kan ATATRK asla ylgnlk gstermemi, baaramama gibi bir
umutsuzlua dmemitir. Bunun en byk nedeni Trk ulusuna olan
gvenidir. Ulus bu gvenin gereini Kurtulu Savanda yerine getirmitir. O,
yurt sorunlarnn zmnde de bu gcn bilinciyle hareket etmitir.
ATATRK, Trkiyenin zellikle d devletlerle olan ilikilerinde yediden
yetmie tm ulusun gcn yannda grdnden, byk ve asil Trk ulusuna
yarar bir politika izlemitir. Gemite byk devletler karsnda izlenen ezik
ve Trk ulusunu kltc yaklamlar son bulmutur. Bu sayededir ki Trkiye
84
85

Arif Hikmet Par M. Agah nen; s. 83-84.

Yceba; s. 60.

99

Cumhuriyeti ATATRK dneminde dnyann en saygn ve dostluu en fazla

aranan lkesi konumuna gelmitir. Aadaki anekdot ATATRKn Trk
ulusuna, Trk ulusunun da ATAsna olan gvenini yanstmas asndan
gzel bir rnektir:
Hastaln kapsayan son yllarnda, kendisi, Hatay meselesinden pek
zntl idi. Hatay, Misak Mill snrlar iinde ve fakat o gne kadar yurt
btnlne katlamayan Trk topra idi. Yurtta sulh, cihanda sulh.
vecizesinin sahibi byk insan, ok sevdii genleri lme srklememek iin
Trkiyeyi savaa sokmadan, Hatay Fransa mandasndan kurtarmak iin
rpnyordu. Doktorlarn kendisine uzun ve tam dinlenme tavsiye etmelerine
ramen ATATRK bu tavsiyeyi tutmad. Hatay davasna bsbtn sarld.
Son zamanlarnda sanki hastal deil, en byk derdi Hatay meselesi; en
byk arzusu Hatay Trk toprana katmakt. Bir akam umum bir yerde
rastlad Fransz bykelisine yine bu meseleyi amt. Bir aralk Beni
zyorsunuz! dedi.
Trke sylemiti. Salonda bu sz duyan bir gen ayaa kalkarak:
-ATATRK, sen zlme! Arkanda biz varz! diye bard.
ATATRK ban sesin geldii yana evirdi. Yznde bir sevgi al
vard. Gzlerini gence ve arkadalarna dikerek:
-Biliyorum ocuum. Bunu bildiim iin, byle konuuyorum, dedi.86

GEM OLSUN KRAL HAZRETLER

Bireyler, baka uluslara mensup insanlarla olan ikili ilikilerinde sadece
kendilerini temsil etmezler, ayn zamanda mensubu olduu ulusu da temsil
ederler. Trk yurttalarnn uluslar aras bireysel baars nasl ki Trk
ulusunun baarsym gibi deerlendiriliyorsa, kabul grmeyen bireysel
davranlar da ayn lde Trk ulusuna ynelik olumsuzluk olarak
deerlendirilecektir. O nedenle her Trk yurtta, dnce ve davranlaryla
kendisinin, ailesinin ve tm ulusunun onurunu temsil ettiinin bilincine sahip
olma sorumluluunu tamaktadr.
Trk ulusuna dier hususlarda olduu gibi onur konusunda da
ATATRKn dnce ve davranlar esiz bir rehberdir. O, yaamnn her
annda Trk milletinin onurunu temsil ettii bilincinin kendisine ykledii
sorumlulukla hareket etmitir. zellikle yabanclarla olan ikili ilikilerinde bu
hususu her eyin zerinde tutmutur. Aadaki anekdot onun bu konudaki
hassasln yanstmas asndan son derece nemlidir. Szleriyle jest
86

Yldrm; s. 55.

100

yaptn dnen Yugoslav kralna, Yunanllarn bana gelen felketi iaret

ederek yle bir bilgelikle ders vermitir ki kral syleyip syleyeceine sanrm
bin piman olmutur:
Karsnda kim olursa olsun milletinin, devletinin haysiyet ve itibarn
alkadar eden konularda seremoniyi aarak gerekleri ders verir gibi
konumak yiitlii ATATRKle devlet literatrne girmitir.
4 Ekim 1933te Dolmabahe Saraynda, stanbula gelen Yugoslavya
Kral kinci Aleksandr ile Kralie Maryyi kabul etmi, ayn akam ereflerine
ziyafet vermiti. Ba baa kaldklarnda Yugoslav kral:
Size bir gerei anlatmak isterim: 1919da ngilizler, Ege sahillerinizin
igali iin Yunanllardan evvel bana mracaat ettiler. ok cazip teklifler de
yaptlar. Fakat ben reddettim. Sizi tandktan sonra bu kararmn doruluunu
bir daha anladm. dedi.
Bakas olsa ne yapard?
Teekkr ederdi, deil mi?
Hayr!
Yugoslav kral cmlesini tamamlayp cevap bekler gibi tavr alnca
ATATRK ayaa kalkt, bunun zerine kral da kalkmt. Ona doru bir iki
adm att ve dudaklarnda kendisine ok yakan anlaml tebessm ile elini
uzatt:
Gemi olsun Kral Hazretleri. dedi.
nk, Yunan Kral Konstantin, ordusu denize dkldkten sonra ta ve
tahtn kaybetmiti.87

YOLA DEVAM EDECEKLER

Karlalabilecek tehlikeleri byk hedeflere ulamak iin
gslemeye hazr olmayanlar asla lider olamazlar. Lider; umutlar sndren
deil, nderlik ettii topluma umut alayan, hedef gsterebilen insandr. Bu
hedefin de en kararl ve gl yolcusu kendisidir. Liderin gsterecei
kararszlk ve ylgnlk yenilgiyi kanlmaz klar. Bu gereklerin bilincinde olan
ATATRK, nderliinin hibir safhasnda toplumda kararszlk ve
umutsuzlua neden olabilecek davran gstermemitir.

87

Cemal Kutay; Atatrk Olmasayd?, Aksay Yaynevi, stanbul, 1998, s. 123.

101

ATATRK zgrlne ve yurduna tecavz edilen Trk ulusunu

kurtarmak hususunda kendisine den sorumluluklar yerine getirmek
amacyla Anadolu yolculuuna kmtr. Trk ulusunun aclar ruhunda
sorumluluktan yanardalar oluturduundan hibir engel onu bu mcadeleden
bir an olsun geri evirememitir. Mcadelesi uruna lm bile gze alacak
kadar bilinli bir kararlla sahip oluu insan bir duygu olan korkunun onda,
yok olmasn salamtr. Sivas Kongresi ncesi yaanan aadaki olay
bunun ak bir gstergesidir:
Sivas Kongresini toplamak zere Erzurumdan Sivasa giderken,
Erzincan Boaz aznda otomobilini durduran jandarmalarn bandaki
subay: Ekyalar boaz tutmular... Tehlike var. Geilemez! Bunlar
pskrtmek iin merkezden g istedik. Gelinceye dein Erzincanda
beklemeniz uygun olur. deyince, Mustafa Kemal Erzincana dnmedi.
Dnd takdirde, ulusal mcadelenin ynn belirlemek ve saptamak
gibi ok nemli ve temelli bir grev iin toplanacak Sivas Kongresine
katlmamak zorundayd. Bu amala oraya gelmi, kendisini bekleyen
delegeler gibi, henz duruma kukulu gzlerle bakan biroklarnn da
kendisinin korkak olduunu sanacaklarn, bylece her eyin daha balarken
alt st olabileceini dnerek: Hayr... Dnmeyeceiz... Ne pahasna olursa
olsun, yolumuza devam edeceiz! dedi. Yanndakilere buyruu kesindi:
-Sratle gidilecek!... Vurulan, len olursa, onunla oyalanlmayacak.
Yolda ancak, tam ose zerinde ve yaknnda, yolu kapayan ekya ile
karlalrsa, hepimiz otomobillerden atlayarak, saldrp yolu aacaz.
Kurtulanlar yola devam edecek!
Otomobilini boaza doru srd ve Sivasa gitti. O zaman, hatta
sonralar da, onun bu hareketini, lgnca bir cesaret sayanlar oldu.
smail Habib Sevk88

ATATRKN HALKILIK ANLAYII

Halklk ilkesi herhangi bir snfn egemenliini reddeden, halkn
ynetimde kaytsz koulsuz egemen olduu bir devlet dzenini benimser.
Ayrca blc deil birletiricidir. Trk halknn ortak karlarn; halka ak,
halka duyarl, halka dayal, halktan yana ve halkla i birlii etmeyi ngren
demokrasi ynetiminde grr. Aadaki szlerinde de anlalaca gibi
ATATRK, demokrasi ile halkl e anlaml grmtr:

88

Arif Hikmet Par M. Agah nen; s. 70-71.

102

Bizim grmz -ki halklktr- kuvvetin, gcn, egemenliin,

ynetimin
dorudan
doruya
halka
verilmesidir,
halkn
elinde
bulundurulmasdr. phe yok ki bu dnyada en geerli anlaytr.
Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti bir halk hkmetidir. lke
karlarna ynelik konularda, grev asndan vatandalar ile hkmet
arasnda ortaklk vardr.
Ne olduumuzu bilelim. Kurtulmak, yaamak iin alan ve almaya
mecbur olan bir halkz! Bundan dolay her birimizin hakk vardr. Yetkisi vardr.
Fakat almak sayesinde bir hakk kazanrz. Yoksa srt st yatmak ve
hayatn almaktan uzak geirmek isteyen insanlarn bizim toplumumuz
ierisinde yeri yoktur, hakk yoktur! O hlde... Halklk, toplum dzenini
almaya, hukuka dayandrmak isteyen bir toplum sistemidir.
Bizim halkmz karlar birbirinden farkl snf hlinde deil; aksine
varlklar ve almalarnn sonular birbirine lzm olan snflardan ibarettir.89

SEVGSN KAYBETMEKTE NE ANLAM VAR?

Trk insan duygu insandr. Hep sevmek ve sevilmek ister, yeter ki
birisine inansn, birisini sevsin... o sevgi onda lmszleir. Trk, ATAsn da
yle sevdi, onu duygularnda canlandrd ekliyle gnlne resmetti. Zihninde
onu yceltebildii kadar yceltti. ATATRK de yaam boyunca bu sevginin
getirdii sorumluluun bilinciyle hareket etti. Trk insannn ektii aclar,
skntlar ve yokluklar uykusuz geen gecelerinin sebebi oldu. nsan olmann
gerei de bu olsa gerek. Trk ulusu onu bouna ATATRK yapmad.
Aadaki anekdot Trk insannn kendisine hizmet edenlere bakn ve
ATATRKn bu bak asna yaklamn gsteren gzel bir rnektir:
Bir gn ankaya yresinde bir kyl evine gitmitik. Evde ihtiyar bir
kyl kars ile oturuyordu. Bize ikram edilen kahveleri ierken ATATRK
bana kyl ile konumam syledi. Kylye ilk aklma geleni sordum:
-Sen Gaziyi tanr msn?
htiyar beni sama bir soru sormuum gibi kmseyerek szd:
-Gaziyi tanmayan var m ki? dedi ve ekledi:
-Ben grmedim ama, her hafta Hac Bayram Camii erifinde cuma
namaz klarm. Ta gbeine kadar sakallar varm. Melek gibi, nur yzl,
peygamber gibi mbarek bir ihtiyarm...
89

Atatrklk (Birinci Kitap); s. 93-95.

103

Glmemi zor tutarak ATATRKn gen ve tral yzne baktm. O,

kalarn atarak kendisini tantmamam emretti. Dar ktmz zaman da
gld ve:
-Varsn, dedi, o yle bilsin. Gerei renmek belki biarenin hayalini
ykar, onun hayalindeki irin sakally ldrp de sevgisini kaybetmenin ne
anlam var.
Salih Bozok 90

ATATRKTEN BR VEFA RNE

ATATRK kiisel yaamnda arkadalk ve dostlua byk nem
vermitir. Yaam boyunca birok dostu olmu, bunlarn arasnda farkl rktan
ve dinden insanlar da bulunmutur. Arkadalarndan kimileriyle uzun yllar
grmese de Trk ulusunun ortak zelliinin en gzeli olan vefa duygusunu
hibir zaman yitirmemitir.
Trkn tresinde vefaszln ho karlanmay daima vncmz
olmaldr. Bu zellik ok az ulusa nasip olmutur. Ac ve tatl gnlerimizde
ulusa tek yumruk olmamz bu zelliklerimiz sayesindedir. ATATRKn vefa
duygusunu ve rklktan uzak insancl anlayn yanstan aadaki anekdot,
ayn zamanda Trk insannn asaletindeki ycelii de gstermektedir:
Mustafa Kemalin dostlar arasnda neciyan adnda bir de Ermeni
vatanda vard. Zengin bir kiidir. Sk sk Mustafa Kemali ilideki evinde
ziyaret etmekte ve kendisine birok yardmda bulunmaktadr.
Mustafa Kemal Anadoluya getikten sonra bir Ermeni rgt ile ilgisi
olduu iddiasyla neciyan tutuklayp Maltaya srerler. Tm servetine el
konulur.
neciyan Maltadan dndkten sonra zerinde bir elbisesinden baka
hibir eyi olmayan fakir bir kii durumundadr. Bir de kz vardr. Yedikulede
bir gecekonduya snmlardr.
ATATRK zaferi kazanm, devlet bakan olmutur. Devrimler iin
geceli gndzl almaktadr.
ATATRK 1927de ilk kez stanbula gelmitir. Bu neciyan iin iyi bir
frsattr. Hem dostunu grmek, hem de urad hakszl anlatmak iin
doruca Dolmabahe Sarayna gider. lgili memura bavurur:

90

Arburnu; Atatrk, Anekdotlar-Anlar, s. 13-14.

104

-Ben Gazi hazretlerini grmek istiyorum.

-Sen kimsin?
-Ben neciyan... Gazinin eski bir dostuyum, arkadaym.
Memur, neciyan batan aa szer. Klk kyafeti pek gven verici
deildir. Bir bahane uydurarak atlatr. Birka kez daha bavurur, fakat sonu
alamaz.
Bir gn de kzn alp birlikte saraya giderler. O gn sarayn nnde
olaanst bir hl vardr. Motor sesleri, saa sola koturan insanlar... Bu,
Gazinin bir geziye kacana iarettir.
Polisler ve muhafzlar oradan uzaklamas iin neciyana iaret
ederler. O srada Gazi de saraydan kmtr. Etrafndaki insan emberi
arasnda otomobiline doru ilerlemektedir.
O anda neciyann kz frlayarak insan emberini yarp Gazinin
karsna sokulur. Gazi sorar:
-Kim bu kz?
Kz cevap verir:
-Ben neciyann kzym.
-Nerede baban?
-Darda bekliyor, sokmuyorlar...
Gazi hemen emir verir. neciyan huzuruna alrlar. ki dost zlem
iinde kucaklarlar. neciyan bandan geenleri anlatr. Gazinin gzleri
dolu dolu olur. Emir verir. Gerekli soruturma yaplr. neciyann hakl olduu
anlalr ve alnan mallar geri verilir.
Yl 1938... Kasmn 12si... ATATRKn ac kaybna dayanamayan
neciyan zntsnden lr.
Bu lml dnyann en gzel eyi karlkl vefalardr.91

91

Besleyici; s. 65-66.

105

HANG AN, HANG EREF?

ATATRK, byk kabul edilen insanlarla kyaslanmak suretiyle
kendisine vglerde bulunulmasndan hep rahatszlk duymutur. Hatta bu tr
davran sahiplerine iddetle kar kmtr. Ona gre byk olan yalnzca ve
yalnzca Trk ulusudur. Ulusun stnde bir byklk iddias sz konusu
olmad gibi, bu tr davranlar kendisini ulusunun hizmetkr olarak
deerlendiren bir insann ulusu iin verdii mcadelenin anlalamamas
anlamna da geldiinden onu zmekteydi. Aadaki anekdot bu gerei
yanstmas asndan gzel bir rnektir:
1923, Uak...
Halkn youn sevgi gsterileri arasnda Trk Ocana gittik. Ocak
yeleri toplanmt. ATATRK, ei birbirine yakn sandalyelerde, Mareal
Fevzi akmak ve maiyeti bir arada oturmutuk.
Kahveler iiliyordu, Ocakl arkadalardan tahminen otuz iki yalarnda
bir gen ayaa kalkt, misafirlerini selmladktan sonra bir konuma yapt.
Konumac sz ATATRKe getirip, onu Napolyon ve Bismarckla
mukayeselere giritii zaman bundan memnun olmadn ATATRKn
kalarn attndan anlamtk. Henz kahvesini bitirmemiti, derhl ayaa
kalkt:
Bey kardeimizin izinleriyle burada bir noktay aklamak amacyla
szlerini kesiyorum. Efendiler, bu arkada beni Bismarck ve Napolyonla
mukayeseye kalktlar. Napolyon kimdir? Ta ve macera peinden koan bir
insan! Bismarck ise imparatorlara hizmet eden bir adam! Ben byle deilim!
dedi ve yerine oturdu.
Konumac ok sklmt; szlerini dzeltmek zere Afedersiniz Paa
hazretleri, szlerim yanl anlald. Sizin erefinizden annzdan bahsetmek
istiyorum. Szlerini henz bitirmiti. ATATRK tekrar ayaa kalkt:
Efendiler; bu bey kardeimiz ikinci bir hataya tekrar dtler. Hangi
an, hangi eref? Eer mensup olduum milletin an, erefi varsa ben de
anl ve erefliyim. Aksi takdirde iinizden herhangi bir adam kar da an,
eref peinden koar ve esiz olmak isterse biliniz ki banza beldr,
beldr!.. Millet bu gibilerine asla izin vermemelidir!
Damar Arkolu92

92

Arburnu; Atatrk, Anekdotlar-Anlar, s. 68-69.

106

DOUUNDAK OLAANSTLK
Baarl insanlarn kendileriyle gurur duymalar en doal haklardr.
nk her baar sadece baary gerekletirenin deil baardan yararlanan
herkesin mutluluuna katk salar. Gururun asl nedeni bakalarnn
mutluluuna hizmet etmi olmaktr. Kibir ve marurluk gibi insan olmayan
boyuta dnmedii srece gurur, normal bir davrantr. ATATRK, Trk
milletinin yetitirdii sekin bir insan olmasna ramen kendisini hibir zaman
insanst grmemi, milletin hizmetinde bir fert olmann gururuyla yetinmitir.
Millete efendilik yoktur, hizmet vardr. Bu millete hizmet eden onun efendisi
olur. szyle de bunu vurgulamtr. Aadaki anekdot onun bu yndeki
dncesini yanstan gzel bir rnektir:
ATATRK, kendisinin insanst bir varlk olduunu sylemelerini hi
ho karlamazd. ocukluk arkada Nuri Conkerin sert akalarn byk bir
nee ile dinler ve hepimizin nnde tekrarlatrd.
Bir gn sofradakilerden biri:
-Paam, kim bilir ocukluunuzda ne mstesna bir insandnz. Kim bilir
ne esiz anlarnz vardr, demiti.
ATATRK gld ve Conkere dnd:
-Nuri anlatsn, dedi.
Nuri Bey her zamanki akac diliyle:
-Bakla tarlasnda karga obanl ederdi, yantn verdi. Deminki soruyu
soran kii, szn bu yola dklmesinden fena hlde rkt. Soruyu ortaya
attna bin kez piman oldu.
-Aman efendimiz, diyecek oldu, ATATRK hemen szn kesti:
-Bana, insanlar stnde bir dou atfetmeye kalkmaynz.
Douumdaki tek olaanstlk Trk olarak dnyaya gelmemdedir.93

MLLET ADAMIYDI
Trk halk; gemite kendi ynetici ve aydnlarnca ihmal edilmesine,
horlanmasna, cehalet ve yoksullua mahkm edilmesine karn vatanna
olan sevgisini hi yitirmemitir. Yurdu ve milleti sz konusu olduunda,
kendisine yaplm olan hakszlklar ve olumsuzluklar bir tarafa brakarak
93

Besleyici; s. 117-118.

107

vatan urunda lmeyi ereflerin en ycesi saymtr.19 Mays 1919da

Kurtulu Mcadelesini balatmak zere Anadoluya ayak basan ATATRKn
elindeki en byk g kayna Trk ulusunun bu zelliiydi.
Trk ulusunun bu sekin zelliklerinin tamam ATATRKte de
mevcuttu. Onun yaama istei ncelikle ok sevdii ulusuna hizmet etmek
arzusundan douyordu. Bu uurda can dahi her eyini vermekten asla
ekinmeyeceini dnce ve eylemleriyle her zaman gstermitir. Aadaki
anekdot Trk ulusu ve bu ulusun bir ferdi olmaktan her zaman gurur duymu
olan ATATRKn vatan sevgisini yanstmas asndan gzel bir rnektir:
ATATRK Mill Mcadelenin buhranl gnlerinde, Ankara civarnda
yapt bir gezintiden dnerken, yolda sarkl bir hocaya rast gelmiti.
Konuurken, stlerinden geen ua gstererek sordu:
-Hocam, bu uak nasl uuyor?
-Ne bileyim ben?... retmediler ki bize...
-Peki, sen ne bilirsin?
-Ne mi bilirim? Bu uaa bin dersin, binerim; oradan kendini aa at,
dersin, atarm... te ben bunu bilirim ama, bunu da senden rendim, Paam!
Mustafa Kemal, bu sz zerine, yaaran gzlerini hocadan ayrmadan:
- Var ol hoca!.. Ama, unu da bil ki, ben de senin gibiyim... Ben de,
milletin hibir arzusunu, hibir istediini, hayatm pahasna da olsa,
yapmamazlk edemem!... diyebilmiti.94

ATATRKN COKUN TEZAHRLER HAKKINDA BR YARGISI

Tarihte yaad dnemde n gklere karlm hem kendi hem de
baka uluslarn kederine hkmetmi nice liderler vardr .Bunlarn byk bir
ounluu lmleriyle birlikte sabun kp gibi kaybolup gitmilerdir.
ncelikle de kendi uluslarnca unutulmulardr. Bunda en byk etken bu
liderlerin dncelerinin sadece yaanlan anla snrl olup gelecee ynelik
yeni ufuklar amam olmasdr. Oysa ATATRK her geen an brakt
dnce mirasyla insanln ve Trk milletinin gznde byyerek gelecee
akmaya devam etmektedir.
Trk milletinin gnlndeki ATATRK sevgisi nedensiz deildir. O,
yzyllar boyunca hak ettii deerden yoksun braklm olan Trk insanna
94

Banolu; s. 73-74.

108

kendisini adamtr. Skntlara, zorluklara, ihanetlere aldrmadan,

umutsuzlua dmeden alarak milletini karanlktan aydnla karmtr.
Trk milletinin ATATRK sevmesinin anahtar Millete efendilik yoktur,
hizmet vardr. Bu millete hizmet eden onun efendisi olur. sznde gizlidir.
Aadaki anekdot ATATRKn bu anlayn yanstmas asndan gzel bir
rnektir:
Yaadklar srece ynlara hkim olmu, alklar ve takdirler toplam
nice tarih kiiler, hayatlarnda veya lmlerinden sonra zaman arknn
dilileri arasnda kaybolup gittiler. Bunlar yalanc hretlerdi ve yaptklar
kkszd, temelsizdi. Bunun iindir ki, eserlerinin mr, kendi mrlerini
aamad.
Bunlarn ou, lehlerinde yaplm birtakm gsterilerin gururuna da
kapldlar. Ve bunlar ebed yaamann bir delili sandlar. Zafer
sarholuunun uykusunda kaybolup gittiler.
ATATRKe 12 yl yaverlik yapm olan Sayn Nait Mengnn eitli
anlarn dinlerken, bir yandan da bunlar dnyordum. ATATRK, kendisi
hakkndaki byk sevgi gsterileri karsnda nasl duygulanyor, neler
dnyordu?
Bu soruma Nait Meng u yant verdi:
-Yl 1927... ATATRK, Anadoluya getikten sonra ilk defa stanbula
dnyor. Btn kent halk sokaklar ve denizleri kaplam. Bayramlarn en
byn yayorlar. Kylardan, denizlerdeki sandallardan ATATRKn
motoruna doru eller uzanyor, Yaa, var ol! sesleri kubbelerde yanklar
yapyordu.
ATATRK de ayakta, mendil sallayarak bu sevgi gsterilerine karlk
veriyor. Ben, rahmetli Salih Bozokla ATAnn bir adm gerisindeyiz. Rahmetli
Salih, halkn bu cokun gsterilerinden ok heyecanland. Gzlerinden yalar
szlyordu. Gaziye eilerek:
-Paam, dedi, halkn u cokun tezahrlerine baknz. Bu millet
ebediyete kadar urunuza atee atlmakta tereddt etmez.
ATATRK u yant verdi:
-Kendilerine faydal olduunuz, onlara mspet yolda hizmet ettiiniz
mddete milletin sevgisini kazanabilirsiniz. Vaatlerinizi yerine getirmez,
milletin refahna hizmet etmezseniz bu gn bizi alklayan bu topluluk yarn
yuhalar.95

95

Sadi Borak; Bilinmeyen Ynleriyle Atatrk, stanbul, 1966, s. 81-82.

109

ATATRK VE MLL BRLK

Bir elin nesi var iki elin sesi var. atasznn iaret ettii gerek,
birlikten g doduudur. Yaam ve tarih aile ierisine atlan nifakn aileyi,
ulus iine atlan nifakn ise ulusu yok ettiini ok kez gstermitir. Tarihte bu
aclar belki de en fazla yaam olan Trk ulusudur. Bunun iindir ki
ATATRK; mill birlik ve btnl milletin varolu nedenlerinden biri olarak
grp zerinde nemle durmutur. O, 23 Mart 1923te Afyonda halkla yapt
konumada bu konuyu yle dile getirmitir:
Yurttalarm,
Grdnz btn o felketlerden sonra, sizleri o felkete srkleyen
sebepleri anlamsnzdr ve o felketlerden nasl kurtulduunuzu, elbette
takdir etmisinizdir. Sizler ve btn millet o felketlere kendine gvenmedii,
geleceini unun bunun eline verdii, unun bunun esiri olduu iin
uramtr. O, felketlerden ancak mill benliinize hkim olduunuz iin
kurtuldunuz; amaca doru btn bir millet hlinde yrdnz; zerinize ken
felketlere tahamml gsterdiniz, sebat gsterdiniz ve ancak bu sayede
baarl oldunuz.
Bundan sonra da egemenliinizi cannz gibi koruyarak ulusal
egemenliinize, namusunuza, kutsal deerleriniz gibi drt elle sarlarak hi
durmadan btnlk iinde gelecee doru yryecek, bugnden daha
saadetli, daha erefli ve mutlu gnlere kavuacaksnz.
Yurttalarm,
Allah birlik ve beraberlik iinde alan, erefini, namusunu koruyan
uluslar mutlu eder. Biz de bundan nce olduu gibi bundan sonra da bu
anlayla alrsak, Allahtan byle bir mutluluu istemeyi hak ederiz.96

VATAN N
ATATRKn millet sevgisini tanmlamak en zor ey olsa gerektir.
Kendi varlk nedenini vatan ve milletine balayan, bireysel beklentileri
olmayan ender ahsiyetlerden biridir. Yaptklarn asla yeterli grmemi ve
milletine kar kendisini hep borlu hissetmitir. Bu nedenle hayatnn son
anlarnda bile Trk milleti iin bir eyler yapmak abasnda olmu, doktorlarn
salyla ilgili uyarlarna ramen yurt sorunlaryla ilgilenmekten kendisini
alkoymamtr. Oysa hastalk iini kemirmekte, tarif edilemez aclar ekmekte
ve lm adm adm kendisine yaklamaktadr. Bu ne biim vatan sevgisidir ki

96

Erendil; s. 64.

110

lm aclarn bile bastrmaktadr. Aadaki anekdot bu sevgiyi bir nebze

olsun yanstmaktadr:
lmnden otuz alt gn nce, birinci komadan sonra Babakan Celal
Bayar, hastal sresince yapt hafta sonu ziyaretinde, beraberinde hazrl
tamamlanm nc Be Yllk Kalknma Pln dosyasyla gelir. Doktorlar,
zaman alan cidd konularla ilgilenmesini kesinlikle yasaklamlardr.
Babakan, bir iki temel konuda fikrini renme ihtiyacndadr. Doktorlar en
ok be dakika izin verdiler.
Bundan sonrasn Celal Bayar yle anlatr:
Sanki hasta deil, rahat bir uykudan yeni kalkm gibiydi. Elimdeki
dosyann ne olduunu sordu:
nc Be Yllk Kalknma Plnnn son ekli, ATATRK, dedim.
Eliyle iaret etti:
-yle, yanma otur da anlat.
ezlongunu ykseltmelerini ve arkasna bir yastk konulmasn istedi.
Grecei yaknlkta oturdum. Dinledike alkas artyordu. Verilen be dakika
gemiti. Genel Sekreteri Hasan Rzann bana bunu hatrlatmak iin ieri
girdiini hissetti.
-Gel Soyak, sen de dinle, babakan ok gzel eyler anlatyor, dedi.
Sadece balklar okuyor, birka cmle ile o bahsi tamamlyordum.
renmek istediklerimi de renmitim. Yakn gelecekleri okurcasna:
-Ufukta, yeni bir dnya savann bulutlar var. Acele edin. Bunlarn
ou ordu ve halk ihtiyalar iin art olan tesisler, Allah muvaffak etsin, acele
edin, dedi.
Bunlar syleyen insan birka gn nce komadan kmt. Sal ile
ilgili tek kelime etmedi. Bir hafta sonraki ziyaretimde, yaklaan Cumhuriyet
Bayram kutlamas ve 1 Kasmda toplanacak Meclis a konumas zerinde
grt, direktiflerini verdi. Bu son dilekler, ilk gnler ile tam bir ahenk
hlindeydi. Bunun iin nefsini asla zorlamyordu. Olaylar tadklar nem
derecesine gre tasnif etme bahsindeki o emsalsiz kudretiyle millet ve vatan
iin, hayata veda anna kadar hizmetine devam etti.
Celal Bayar97

97

Kutay; s. 90-91.

111

BU MLLET O KADAR ZENGN DEL

Trk ulusu bin bir yokluk ve skntlar ierisinde olmasna ramen
ayandakini, bedenindekini ve boazndakini vererek zgrlnn ant olan
Kurtulu Savan baarya ulatrmtr. Gemiin ekonomik ykmn en ac
biimde srtnda tamakta olan halkn sava sonrasnda da devam eden
yoksulluunu yenmek iin ATATRK ok almtr. Bulunabilen her
kaynan en verimli biimde deerlendirilmesi iin ekonomik kalknma
seferberlii balatmtr. Bir taraftan yeni ekonomik kaynaklar yaratlmasna
dier taraftan da savurganln nlenmesi ve tasarruf bilincinin yerlemesine
aba harcamtr. Buna zen gsterenleri de takdir etmitir. Aadaki
anekdot, ATATRKn bu konudaki dncelerini yanstan gzel bir rnektir:
Bir tarihte ATATRK Ege vapuru ile Mersine gitmi. Dnte vapur
Fethiyede durmu. Kasabada halk enlik yaparken, gemilerden de havai
fiekler atlyormu. Kendisine elik eden Zafer torpidosunda bulunan
ATATRK, donanmann enliklerini seyrederken, kumandanlardan biri, Zafer
torpidosu kumandanna bir torpil atmasn sylemi.
Torpido kumandan:
-Hay hay efendim, demi, yalnz bir torpilin deeri elli bir liradr.
Bunun zerine ATATRK:
-Vazgein torpil atmaktan, bu millet o kadar zengin deildir.
Ve torpido kumandanna dnerek:
-Sizi kutlarm, diye iltifatta bulunmu.98

BABASININ TARLASI
Trk milletinin bir ferdi olmaktan sonsuz gurur duyan ATATRK, Trk
insannn zeksn ve alkanln hep takdir etmitir. Hangi ortamda olursa
olsun karlat insanlarn dncelerini dikkatle dinler ve onlara hogryle
yaklard. O, dnce ve yaklamlaryla Trk insannn zeksnn geliimine
engel olmak isteyenlere ve onlarn bu yndeki tavr ve dncelerine daima
kar olmutur.
Aadaki anekdot, Trk insannn zeksn ve bu zeky her frsatta
hayranlkla izleyen ATATRKn, bir Trk evldnn zekice davran
karsndaki tavrn gstermesi bakmndan ilgin bir rnektir:
98

Erendil; s. 143.

112

Bir gn bir kyl ATATRKn Orman iftlii snrlar iindeki bir tarlay,
kendi tarlasym gibi sryordu. Onu grdler. Uyardlar, dinletemediler.
Bunun zerine ATATRKe sylediler.
ATATRK denetlemeye kt zaman o tarafa gitti. Yanndakiler topra
srmekte olan kyly gstererek:
-te budur, dediler.
ATATRK yava yava ona doru yrd; yaklanca sordu:
-Burada ne yapyorsun?
Kyl glmsyordu. Son derece sevip saydmz, fakat asla
korkmadmz bir insan karsnda nasl durursak kyl de yle duruyordu.
Sakin bir sesle cevap verdi:
-Tarlay sryorum.
-yi ama, bu tarla senin midir?
-Deildir.
-Kimindir?
-ATATRKndr!...
Kyl bu cevaplar vermekle suu kabul etmi oluyordu. Bu itibarla dava
kaybolmu demekti. ATATRK, kendi toprana tecavz edildii iin deil,
hakszlk yapld iin sertlendi ve sordu:
-yi ama, sen bakasna ait bir topran ona sorulmadan ve izin
alnmadan srlp ekilemeyeceini bilmiyor musun?
Kyl hi tel etmiyordu. Ayn sknetle dedi ki:
-Biliyorum, fakat benim bu tarlay srp ekmeye hakkm vardr!
ATATRKn kalar atld, byk bir merak ve hayretle ona sordu:
-Bu hakk nereden alyorsun?
-ok basit... ATATRK bizim babamz deil midir? nsan babasnn
tarlasn srp ekerse kabahat mi ilemi olur?
ATATRKn yznde takdir ve sevgi duygularnn en cokununu
anlatan engin bir glmseme oldu; kylnn srtn okad ve:

113

-Haklsn! diyerek uzaklat...99

ATATRK VE NBET
ATATRK, Trk askerinin zeksna, uyanklna ve greve ballna
hep hayranlk duymu ve takdir etmitir. Bu gzellikler Trk halknn ortak
zellikleridir. Mehmetie g ve ruh veren bu gzelliklerin ilenerek daha da
gelitirilmesi Trkiyede yaayan herkesin ortak devidir. Bin yllarn birikimi
olan bu zelliklerin kolay kazanlmad iyi bilinmelidir. Bunlar, Trk ulusunun
bugnk varlnn olduu kadar aydnlk geleceinin de teminatdr.
ATATRK ile bir nbeti arasnda geen aadaki diyalog, Trk askerinin
zeksn ve ATATRKn bu zekya bakn yanstmas asndan nemlidir:
talyanlarn Habe Harbi sralarnda idi. Ege kylarnda kta ve tahkimat
komutanlar ok titiz davranyorlar, ktaya herhangi bir yabancnn szmas
olaslna kar erleri sk sk uyaryorlard.
Bu gnlerin birinde ATATRKn teftie gelecei haber alnd.
ATATRK beklenilen gnde yanndaki erkan ile geldi. Ktalar tefti edip
dolamaya koyuldu.
Savunma mevzilerinden birine giden yolun dnemecinde ATATRK
birdenbire durdu. Yanndakilere:
-Siz beni burada bekleyiniz, ben yalnz gideceim, dedi.
Yanndaki komutanlar tereddtle birbirlerinin yzne baktlar. Fakat,
tabi bir ey syleyemediler.
ATATRK patikann kvrmn dnd. Korugann hkim bir noktasnda
nbet bekleyen Mehmetie doru yrd. Uzaktan gelen bir sivilin kendisine
doru yrdn gren Mehmetik hemen silhna davrand. Daha fazla
yaklamasna izin vermeden gr sesi ile:
-Dur!... diye grledi.
ATATRK bu kesin ihtar karsnda durarak:
-Sen beni tanmyor musun? Ben kimim?
-Mustafa Kemalsin komutanm.

99

Banolu; s. 99-100.

114

-Peki sen benim Mustafa Kemal olduumu biliyorsun da hl neden

yasak, diyorsun?...
Mehmetik bir an duraklad. Herhlde teftiten haberi vard. Fakat onun
bildii ATATRK, yannda kalabalkla gelirdi. Byle yapayalnz gelmezdi. Bir
an daha dndkten sonra kafasn sallad ve safiyetle yant verdi:
-Komutanm, Mustafa Kemalsin Mustafa Kemal olmasna ama...
Dmanlarn iine akl sr ermez... Birini sana benzetir ieri sokarlar... Gzn
seveyim sen u bizim yzbay al birlikte gel, o zaman nereye istersen git!
ATATRK, geri dndkten sonra komutanlara bunu anlatt. Bu mert ve
uyank eri avulua ykselttirdi.
Kamil Nomris100
ANADOLUYU DNLEDNZ M?
Kolektif zek her zaman bireysel zekdan stndr. Bu nedenledir ki
ATATRK, Egemenlik kaytsz koulsuz ulusundur. ilkesi ile yola kmtr.
Uluslarn bana gelen felketlerin ou sorgulanmam ve analizi yaplmam
bireysel dncelerin rndr. Osmanl Devletinin Birici Dnya Savana
giriinde ve dolaysyla Trk ulusunun bu savala gelen felketleri
yaamasnda da bireysel ve keyf dnce etkendir.
Trk milletinin bana gelmi olan felketlerin nedenlerini iyi tehis eden
ATATRK, att ve ataca her adm halkn kararna dayandrmay ilke
edinmitir. Bamszlk Savann en kritik anlarnda acil karar durumlarnda
bile biroklarnca zaman kayb olarak deerlendirilmesine karn ulusu temsil
yetkisine sahip BMM karar olmadan hareket etmemitir. Kulland her yetkiyi
ulustan almtr.
ATATRK herhangi bir konuda karar vermeden nce mutlaka
evresindeki insanlarn da dncesini alr, farkl grlerden yararlanrd.
Yapm olduu yurt gezilerinde halkn sorunlarn grp, halk dinlemenin
yannda yapmak istedikleri hakknda halkn eilimini ve kararn grmeye de
byk nem verirdi. Bamszlk mcadelesine giriirken de Trk milletinin
zgr yaama arzusunu grm ve halktan ald bu mesajla mcadeleye
atlmtr. ATATRKn bu yndeki tutumu ve davranna aadaki anekdot
gzel bir rnektir:
Ac igal gnlerinde, nemli devlet adamlarnn da hazr bulunduklar
toplantda herkes, Trkiyenin dt ackl duruma kendisine gre bir are

100

Besleyici; s. 97-98.

115

aryor; Amerikan, ngiliz himayesinden dem vuruluyordu. Bir aralk, Mustafa

Kemal Paaya da ne dndn sordular. ATATRK, u ksa yant verdi:
Efendiler, hepiniz konutunuz, arzularnz beyan ettiniz ve birbirinize
sordunuz, hepinizi dinledik. Fakat ... Anadoluya bir ey sordunuz mu?
Anadoluyu dinlediniz mi? Ona da soralm, bir de onu dinleyelim efendiler!
Melih Sert101

ATATRKE BR KYLNN YANITI

Trk milleti tarihi boyunca byk savalar kazanm, lkeler fethetmi
ve saysz devletler kurmutur. Ancak, tarihte bunlar baarp da kendisini
unutan, baarlarndan baka uluslar yararlandran, Nasl olsa bu bende,
bundan bana ktlk gelmez. mantyla kendisinden olan ihmal eden,
yoksullua ve cehalete mahkm eden, kendisine itaat etmeyeceini veya
kendisinden ayrlacan dnd aznlklara ise varn younu yediren
baka bir millet de yoktur.
Ne yazktr ki bu hatamz Osmanl Devletinin son dneminde
aznlklarn ilerinde sopayla kovulup Anadoluya dndmzde anladk.
Oysa seferlerin tm ykn mal ve canlaryla Trkler tarken aznlklar
hayatn tadn karmlar ve ekonomik ynden glenmilerdir. Ama o
Anadolu ki btn bunlara ramen kucak amasn bildi. ATATRK Onun
iindir ki Trkiyeye ve Trkle kar olan grevlerimiz bitmemitir. diyor.
Aadaki anekdot Trkln ihmal edilmiliini yanstmas bakmndan
anlaml bir rnektir:
Tarihimiz saysz savalarla doludur. Biz bu savalardan ba kaldrp ne
memleketi imar edebilmiiz, ne de kendimiz refaha kavumuuzdur. Bu bizim
suumuz olduu kadar dmanlarmzn da suudur. nk bata Ruslar
olmak zere dmanlarmz hep yle dnrlerdi:
-Trklere rahat vermemeli ki, baka sahalarda ilerleyemesinler...
Bunun iin de sk sk bamza bellar karrlar, savalar aarlar,
Balkan milletlerini istikll diye kkrtrlard.
Biz byle durmadan savarken de o zamanlar askere alnmayan
gayrimslimler zenginleirlerdi.
Onlarn neden zengin, bizim neden fakir kaldmz bir kyl,
ATATRKe verdii ksa bir cevap ile ok gzel aklamtr.
101

Arburnu; Atatrk, Anekdotlar-Anlar, s. 232.

116

ATATRK, Mersine yapt seyahatlerden birinde, ehirde grd

byk binalar iaret ederek sormu:
-Bu kk kimin?
-Kirkorun...
-Ya u koca bina?
-Yargonun...
-Ya u?
-Salomonun...
ATATRK biraz sinirlenerek sormu:
-Onlar bu binalar yaparken ya siz nerede idiniz? Toplananlarn
arkalarnda bir kylnn sesi duyulur:
-Biz mi nerede idik? Biz Yemende, Tuna boylarnda, Balkanlarda,
Arnavutluk dalarnda, Kafkaslarda, anakkalede, Sakaryada savayorduk
paam...
ATATRK bu ansn naklederken:
-Hayatmda yant veremediim tek insan bu ak sakall ihtiyar olmutur,
der dururdu.102
SULTAN BACI
Ulusal kahramanlar halklaryla btnleebildikleri, onlar anlayabildikleri
lde lmszleirler. Trk ulusunun mill kahraman ATATRK de gerek
Kurtulu Sava dneminde gerekse devrimlerin yapld srete toplumla
srekli bir iletiim ierisinde olmu, halk yararna alm, bu nedenle de
halkn byk sevgisini kazanm ve halkn gznde lmszlemitir.
Aadaki anekdot Trk ulusunun ATATRKe olan sevgisinin, cephede
vatan iin savam kahraman Trk anas Sultan Bacnn kiiliinde nasl
somutlatn gstermesi bakmndan son derece anlamldr:
ATATRK, zmir zaferinden sonra ilk kez Adanaya gelmiti. Ayann
tozuna yz srmeyi adak edenleri zorla topraktan ayrabiliyorduk. O gen,
alak gnll kurtarc, bu cokun, kendinden gemi halk selmlaya
selmlaya hkmet konana geldi. Biraz sonra evine dnecekti.

102

Yceba; s. 55-56.

117

Merdivenlerin yarsn indii srada bir kucak sar iekle bir kyl kadnnn
nefes nefese, srarcasna merdivenleri ktn grdk.
Gazi Mustafa Kemal durdu, kyl kadn yanna kadar kt. Anlatlamaz
bir hayranlkla onun gzlerine tutuldu ve bir sre bu dalgnlk iinde yerinden
kmldanamad, sonra bir ana sesindeki sevecenlik ve zlemle:
-Ah benim akr olum! Yolunu bir deli gibi bekledim. Sana bu iekleri
tarlamdan yoldum. E ban! O sar salarn peyim... Bu benim adam,
umduumu ok grme...
Gen komutann yzne bir huzur ve sevin yayld, ban ona doru
edi. Kyl kadn bu sar ba, barndaki sar ieklerin zerine bastrd.
Koklad, pt. Sonra da sar fulyalar ayann altna sererek:
-Adam yerini buldu, koca yiit, tuttuun altn, klcn keskin olsun; her
muradn yerine gelsin, dedi.
Bu kyl kadn bizim cephe arkadamz Sultan Ana idi.
Ferit Celal Gven103

103

Arburnu; Atatrk, Anekdotlar, Anlar, s. 41-42.

118

KAYNAKLAR
AAKAY, Mehmet Ali; ATATRKten 20 An, Trk Dil Kurumu, Ankara, 1972.
ARAZ, Nezihe; Mustafa Kemalin Ankaras, Dnya Yaynlar, stanbul, 1994.
ARIBURNU, Kemal (Der.); ATATRK, Anekdotlar-Anlar, Ayyldz Yaynlar, Ankara 1960.
ARIBURNU, Kemal; ATATRKten Anlar, Trkiye Bankas Yaynlar, stanbul, 1969.
ATATRKn Sylev ve Demeleri; ATATRK Aratrma Merkezi, Ankara 2006.
Atatrklk (Birinci Kitap); Gnkur. ATASE Bakanl Yaynlar, Ankara, 1983.
ATAY, Falih Rfk; ankaya, Doan Karde Basmevi, stanbul, 1969.
BANOLU, Niyazi Ahmet; Nkte ve Fkralarla ATATRK, nklap Kitapevi, stanbul, 1981.
BESLEYC, Hadi; Atamz ATATRK, Dilek Yaynevi, Ankara 1980.
BORAK, Sadi; ATATRKn stanbuldaki Hayat, Kuleli Dergisi, 1996/1.
BORAK, Sadi; Bilinmeyen Ynleriyle ATATRK, Kitaplk Yaynlar, stanbul, 1966.
BOZDA, smet; ATATRKn Fikir Sofras, Tekin Yayn Evi, stanbul, 1999.
CEBESOY, Ali Fuat; Snf Arkadam ATATRK, nklap ve Aka Yaynlar, stanbul, 1981.
ERENDL, Muzaffer; lgin Olaylar ve Anekdotlarla ATATRK, Genelkurmay Yaynlar,
Ankara, 1988.
KILI, Ali; stikll Mahkemesi Hatralar, Sel Yaynlar, stanbul, 1955.
KUTAY, Cemal; Atatrk Olmasayd?, Aksay Yaynevi, stanbul, 1998.
NDER, Mehmet; ATATRK Konyada, ATATRK Aratrma Merkezi, Ankara, 1989.
PAR, Arif Hikmet NEN, M. Agah. (Yay.haz.); ATATRK Anlamak, stanbul, 1981.
TERZOLU, Said; Yazlmayan Ynleriyle K. ATATRK, Ak Kitabevi, stanbul, 1963.
NAYDIN, Ruen Eref; ATATRK zleyi, Kltr Bakanl Yay., Ankara, 1981.
YILDIRIM, Hseyin (Der.); Atatrk Anlamak, Dz.K.K. Basmevi, Ankara, 1998.
YCEBA, Hilmi; ATATRKn Nkteleri-Fkralar-Hatralar, Kltr Kitabevi, stanbul, 1983.

119