‫راهنمای مربیان برای‬

‫تربیت دختران و پسران‬

‫تألیف ‪:‬‬
‫محمدبن جمیل زینو‬

‫ترجمه ‪:‬‬
‫عبدالله عبداللهی‬
 ‫‪ijk‬‬
‫تقدیم به‬

‫* خواهران و برادران مرّبی؛ آنان که مسننؤول تربیننت فرزننندان‬

‫هستند‪.‬‬
‫شاند‪.‬‬
‫تاندرکار امرِ آموز ‌‬ ‫ّ‬
‫* خواهران و برادران معلم که دس ‌‬
‫* پدران و مننادرانی کننه خواهننان تربیننت شایسننته فرزندانشننان‬
‫یباشند‪.‬‬‫م ‌‬
‫شآمننوز و دانشننجو کننه بننه پیننروزی‪،‬‬
‫* خننواهران و بننرادران دان ‌‬
‫هاند‪.‬‬
‫رستگاری و آینده ی درخشان چشم دوخت ‌‬
‫* دختران و پسرانی که جویای خوشبختی هستند‪.‬‬
‫یدارم‪.‬‬
‫* این کتاب ارزشمند را به همه مسلمانان تقدیم م ‌‬
 ‫فهرست مطالب‬
‫صفحه‬ ‫عنوان‬
‫تقدیم به ‪2....................................................................‬‬
‫مقدمه‪7.......................................................................‬‬
‫وظیفه مرّبی موّفق‪9.......................................................‬‬
‫یهای مرّبی موّفق در امر تعلیم و تربیت‪9.......................‬‬ ‫ویژگ ‌‬
‫ّ‬
‫وظیفه معلم ‪15.............................................................‬‬
‫برخی از وظایف معّلم ‪16.................................................‬‬
‫ههای لقمان حکیم به فرزندش ‪22................................‬‬ ‫توصی ‌‬
‫برخی از رهنمودهای آیات سوره لقمان ‪28............................‬‬
‫ههای مهم پیامبر)ص(برای فرزندان ‪29..........................‬‬ ‫توصی ‌‬
‫یشود‪30..................‬‬ ‫نکاتی که از این حدیث شریف استنباط م ‌‬
‫‪30............................................................................‬‬
‫برخی از آداب اسلمی ‪31...............................................‬‬
‫‪ -1‬پاکیزگی ‪31..............................................................‬‬
‫‪ -2‬رفتار و برخورد مردم ‪32..............................................‬‬
‫‪ -3‬انصاف و پذیرش حق ‪33..............................................‬‬
‫‪ -4‬اعتراف به خطا و اشتباه ‪34..........................................‬‬
‫قگویی ‪34.................................................‬‬ ‫‪ -5‬عدالت و ح ‌‬
‫‪ -6‬فرمانبرداری از دستورات دین ‪36...................................‬‬
‫‪ -7‬عادل بودن در وصّیت ‪36..............................................‬‬
‫‪ -8‬رعایت حقوق همسایگان ‪37..........................................‬‬
‫‪ -9‬وفای به عهد و پیمان ‪38..............................................‬‬
‫‪ -10‬آداب عیادت از بیماران ‪39..........................................‬‬
‫بعضی از آداب عیادت از بیماران ‪39....................................‬‬
‫‪ -11‬آداب نگاه کردن ‪40..................................................‬‬
‫‪ -12‬آداب پند و نصیحت دیگران ‪41.....................................‬‬
‫آداب ملقات و اجازه گرفتن ‪43.........................................‬‬
‫یتوان ‪45.....................‬‬ ‫سهایی که از آیات و حدیث فوق م ‌‬ ‫در ‌‬
‫گرفت ‪45......................................................................‬‬
‫‪45............................................................................‬‬
‫‪4‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫وارد شدن بدون اجازه چه وقت جایز است؟‪49......................‬‬

‫‪49............................................................................‬‬
‫شیوه درست اجازه گرفتن شرعی ‪50.................................‬‬
‫اجازه گرفتن فرزندان‪ ،‬خدمتکاران و خویشاوندان ‪52...............‬‬
‫برخی از آداب معّلمان ‪54.................................................‬‬
‫شآموزان ‪57...........................................‬‬ ‫آداب و اخلق دان ‌‬
‫معّلم مسلمان‪ ،‬دعوتگر است‪60.........................................‬‬
‫‪60............................................................................‬‬
‫حکومت اسلمی چگونه شکل گرفت؟ ‪63.............................‬‬
‫سَلفی ‪65....................................................‬‬ ‫روش دعوت َ‬
‫یک اندرز عمومی‪67........................................................‬‬
‫‪67............................................................................‬‬
‫تهای مدرسه ‪69....................................................‬‬ ‫فعالی ‌‬
‫‪ -1‬سخنرانی و پند و اندرز ‪69............................................‬‬
‫‪ -2‬داستان ‪70...............................................................‬‬
‫برخی از فواید این داستان ‪70...........................................‬‬
‫‪ -3‬روزنامه دیواری ‪72.....................................................‬‬
‫‪ -4‬مسابقات دینی و سرگرمی ‪73.......................................‬‬
‫‪ -5‬اردوها و بازدیدها ‪73...................................................‬‬
‫شآموزان ‪73...................................‬‬ ‫‪ -6‬ملقات با اولیای دان ‌‬
‫مسابقات مدرسه ‪74.......................................................‬‬
‫‪ -1‬مسابقه حفظ قرآن کریم ‪74.........................................‬‬
‫‪ -2‬مسابقه حفظ احادیث شریف ‪75....................................‬‬
‫‪ -3‬مسابقه زبان عربی ‪75................................................‬‬
‫‪ -4‬مسابقه حفظ اشعار ‪75...............................................‬‬
‫چگونه قرآن کریم را تدریس کنیم؟ ‪76.................................‬‬
‫تربیت بدنی ‪77..............................................................‬‬
‫‪ -1‬نماز ‪78...................................................................‬‬
‫‪ -2‬روزه ‪79..................................................................‬‬
‫‪ -3‬حج ‪79....................................................................‬‬
‫‪ -4‬اسب ‌سواری ‪80........................................................‬‬
‫‪ -5‬مسابقه دو ‪80...........................................................‬‬
‫‪5‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫شهای تربیتی موّفق ‪81..............................................‬‬ ‫رو ‌‬

‫‪ -1‬بیم و امید ‪81............................................................‬‬
‫فدار ‪82...............................................‬‬ ‫نهای هد ‌‬ ‫‪ -2‬داستا ‌‬
‫پایبندی به نماز جماعت در مسجد ‪84...................................‬‬
‫نبخش‪85.................‬‬ ‫شآموزان از کارهای زیا ‌‬ ‫برحذر داشتن دان ‌‬
‫‪85............................................................................‬‬
‫تهای بد ‪85.........................................................‬‬ ‫‪ -1‬عاد ‌‬
‫‪ -2‬سینما و تلویزیون ‪86...................................................‬‬
‫تآزمایی ‪87.................................................‬‬ ‫‪ -3‬قمار و بخ ‌‬
‫‪ -4‬دشنام و مشاجره ‪89..................................................‬‬
‫تشویقات و تنبیهات ‪91....................................................‬‬
‫‪ -1‬تعریف و تمجید ‪91.....................................................‬‬
‫‪ -2‬تشویقات مادی ‪92.....................................................‬‬
‫‪ -3‬دعا کردن ‪92............................................................‬‬
‫‪ -4‬لوح تقدیر ‪92............................................................‬‬
‫‪ -5‬تشویق ‪93................................................................‬‬
‫شآموزان به حساب آوردن ‪93...................‬‬ ‫‪ -6‬خود را جزو دان ‌‬
‫‪ -7‬معرفی کردن ‪93........................................................‬‬
‫‪ -8‬همراهی کردن ‪93......................................................‬‬
‫شآموز ‪93...........................‬‬ ‫‪ -9‬سفارش کردن خانواده ی دان ‌‬
‫‪ -10‬یاری کردن مستمندان ‪94...........................................‬‬
‫نهای آن‪95......................................................‬‬ ‫تنبیه و زیا ‌‬
‫‪95............................................................................‬‬
‫نهای تنبیه بدنی ‪95....................................................‬‬ ‫زیا ‌‬
‫تنبیه های ممنوع ‪96........................................................‬‬
‫شآموز ‪96............................................‬‬ ‫‪ -1‬زدن صورت دان ‌‬
‫‪ -2‬سنگدلی و سختگیری ‪96..............................................‬‬
‫‪ -3‬سخنان زشت ‪97.......................................................‬‬
‫ککاری هنگام عصبانیت ‪98........................................‬‬ ‫‪ -4‬کت ‌‬
‫‪ -5‬لگد زدن ‪98..............................................................‬‬
‫‪ -6‬خشم شدید ‪98..........................................................‬‬
‫چگونگی مقابله با خشم‪99................................................‬‬
‫‪6‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫هشدارهای مفید تربیتی ‪100.............................................‬‬

‫‪ -1‬نصیحت و راهنمایی کردن ‪100......................................‬‬
‫‪ -2‬اخم کردن ‪102..........................................................‬‬
‫‪ -3‬سرزنش کردن ‪102....................................................‬‬
‫شآموزان با صدای بلند ‪103.....................‬‬ ‫‪ -4‬ساکت کردن دان ‌‬
‫‪ -5‬روی گرداندن‪103.......................................................‬‬
‫‪ -6‬قهر کردن ‪103..........................................................‬‬
‫‪ -7‬توبیخ کردن ‪104........................................................‬‬
‫چمپاتمه زدن ‪104......................................................‬‬ ‫‪ُ -8‬‬
‫شآموز از سوی پدر ‪104...........................‬‬ ‫‪ -9‬تنبیه کردن دان ‌‬
‫‪ -10‬آویزان کردن ‪104....................................................‬‬
‫شآموزان ‪105......................................‬‬ ‫‪ -11‬یواش زدن دان ‌‬
‫اشتباهايی که باید اصلح شود ‪106......................................‬‬
‫اشتباهات برخی از کارمندان و معّلمان ‪106..........................‬‬
‫وظیفه کارگر و کارفرما‪109..............................................‬‬
‫‪109..........................................................................‬‬
‫نبخش است‪109..................................‬‬ ‫تقلید کورکورانه‪ ،‬زیا ‌‬
‫قالذکر ‪111...................................‬‬ ‫احکام و فواید حدیث فو ‌‬
‫سخنی با خواهران معّلم‪113.............................................‬‬
‫‪113..........................................................................‬‬
‫خلصه کتاب ‪116...........................................................‬‬
‫دعاهایی از قرآن کریم ‪119..............................................‬‬
‫هالله‪122......‬‬‫قطعه شعرهایی از شیخ عبدالظاهر ابوالسمح رحم ‌‬
‫‪122..........................................................................‬‬
‫‪7‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫‪‬‬
‫مقدمه‬
‫ن الحمدلله نحمسسده و نسسستعینه و نسسستغفره‪ ،‬و‬‫إ ّ‬
‫نعسسوذ بسسالله مسسن شسسرور أنفسسسنا و مسسن سسسیئات‬
‫أعمالنا‪ ،‬من یهده الله فلمضل لسسه‪ ،‬و مسسن یضسسلل‬
‫فلهادی له‪.‬‬
‫و أشهد أن لاله إل ّ وحده لشریک له‪ ،‬و أشسسهد‬
‫ن محمدًا)ص( عبده و رسوله‪.‬‬ ‫أ ّ‬
‫شکی نیست که وظیفه مربی بسیار بننزرگ اسننت و اگننر آن را‬
‫شآموزان را‬‫خالصانه و به بهترین وجه در راه خدا انجام دهد و دان ‌‬
‫بر اساس تربیت اسلمی تربیت کند‪ ،‬کار او یکی از ارزشننمندترین‬
‫کارها خواهد بود‪.‬‬
‫لفظ مربی‪ ،‬شامل مدرسان‪ ،‬معلمننان‪ ،‬پنندران‪ ،‬مننادران و تمننام‬
‫هدار پننرورش و سرپرسننتی فرزننندان‬ ‫کسانی خواهد بننود کننه عهنند ‌‬
‫هستند‪.‬‬
‫ل ها است و صننلح و فسنناد‬ ‫شدهنده نس ‌‬ ‫بنابراین‪ ،‬مدرس‪ ،‬پرور ‌‬
‫جامعه به او بستگی دارد‪ ،‬و هر گاه وظیفه خود را در امر آموزش‬
‫با اخلص انجام دهد و شاگردانش را به راه دین و اخلق و تربیننت‬
‫شآمننوزان‪ ،‬در دنیننا و آخننرت‪،‬‬‫نیننک راهنمننایی کننند‪ ،‬هننم او هننم دان ‌‬
‫خوشبخت خواهند بود پیامبر)ص( به پسرعمویش علی)ع( فرموند‬
‫‪) :‬فوالله لن یهدی الله بک رجل ً واحدا ً خی سٌر لسسک‬
‫‪1‬‬
‫من حمر النعم(‬
‫»متفق علیه«‬
‫»به خدا سوگند! اگر خداوند یک نفر را به وسیله تو هدایت کننند‬
‫برای تو بهتر از شتران گرانبها و ارزشمند است«‪.‬‬
‫هاند ‪:‬‬
‫همچنین‪ ،‬پیامبر)ص( فرمود ‌‬
‫)معّلسسم الخیسسر یسسستغفر لسسه کسس ّ‬
‫ل شسسیء‪ ،‬حّتسسی‬
‫الحیتان فی البحر(‬
‫‪ -‬در این جا منظور از »حمر النعم« شتران گرانبهایی است که در گذشننته‬ ‫‪1‬‬

‫یشنندند‪ .‬در عصننر کنننونی‪،‬‬

‫بهننترین سننرمایه مننردم عربسننتان تلقننی م ‌‬
‫هاند‪.‬‬
‫نهای آخرین مدل جایگزین آنها شد ‌‬‫ماشی ‌‬
‫‪8‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫»صحیح رواه الطبرانی و غیره«‬

‫یآموزد همننه چیننز حننتی‬‫»کسی که خیر و نیکی را به دیگران م ‌‬

‫یکنند‪«.‬‬‫یهای دریا برای او طلب آمرزش م ‌‬ ‫ماه ‌‬
‫لانگاری کند و شاگردانش‬ ‫هاش سه ‌‬‫اما اگر معّلم در ادای وظیف ‌‬
‫یهای ویرانگر و رفتار زشننت سننوق‬ ‫را به سوی انحراف‪ ،‬ایدئولوژ ‌‬
‫یشننوند و روز قیننامت‬‫دهد‪ ،‬هم او هم شاگردانش دچار بنندبختی م ‌‬
‫یکشد در دادگاه قیامت‬ ‫در حالی که بار سنگین گناه را بر دوش م ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫یگیرد؛ زيرا پیامبر)ص( م ‌‬ ‫مورد محاسبه قرار م ‌‬
‫ع و کّلکم مسؤو ٌ‬
‫ل عن رعّیته(‬ ‫ّ‬
‫)کلکم را ٍ‬
‫»متفق عليه«‬
‫ت دارید و در قبال زیر دستانتان بازخواست‬ ‫»همه شما مسؤولی ‌‬
‫یشوید‪«.‬‬‫م ‌‬
‫شآمننوزان باینند‬
‫معلم در مدرسه مسننؤول اسننت و در قبننال دان ‌‬ ‫ّ‬
‫پاسخگو باشد‪.‬‬
‫ّ‬
‫ای مربی‪ ،‬ای معلم‪ ،‬قبل از هر چیز باید خودت را اصننلح کنننی‪.‬‬
‫یدهی در نظرشنناگردانت زیبننا و پسننندیده‬ ‫هر کاری که تو انجام م ‌‬
‫است؛ و از انجام هر کاری که خودداری کنی در نظر آنان زشت و‬
‫ناپسند است‪ .‬و رفتار نیک مرّبی‪ ،‬معّلم و پدر و مادر بهترین روش‬
‫تربیت برای فرزندان است‪.‬‬
‫این کتاب را بعد از چهل سال تجربه در امر آموزش به نگننارش‬
‫درآوردم تا خواهران و برادران معّلم در کار تعلیننم و تربیننت از آن‬
‫سود برده و به ایننن نکتننه پننی ببرننند کننه چگننونه معّلمننان مننوفقی‬
‫شوند‪.‬‬
‫یخواهم کننه ایننن کتنناب را بننرای مسننلمانان‬ ‫از خداوند متعال م ‌‬
‫منشأ خیر قرار دهد و خشنودی خود را نیز‪ ،‬نصیب من سازد‪.‬‬

‫محمدبن جمیل زینو‬

‫‪9‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫وظیفه مرّبی مو ّ‬
‫فق‬
‫هآل‬ ‫یکی از اهداف تعلیم و تربیت‪ ،‬به وجود آوردن شخصیتی اید ‌‬
‫و نمونه است‪ .‬این شخصیت باید با پروردگارش در ارتبنناط باشنند‪،‬‬
‫هاش اقنندام‬ ‫یاش را از او بگیرد‪ ،‬برای اصلح جننامع ‌‬ ‫برنامه ی زندگ ‌‬
‫نماید و مفاهیم حاکم بر جامعه را بر بنیانی مستحکم و راست بنننا‬
‫نهد‪ .‬این است رسالت معّلم و هدف از تعلیم وتربیت‪.‬‬
‫ههننایی اسننتوار اسننت کننه از‬ ‫روشننن اسننت کننه تربیننت بننر پای ‌‬
‫ههای تربیت در جوامع‬ ‫تاند‪ .‬اگر پای ‌‬ ‫های به جامعه دیگر متفاو ‌‬ ‫جامع ‌‬
‫دیننات‪ ،‬نفننی معنوی ّننات و قطننع رابطننه ی‬ ‫کمونیستی‪ ،‬بر اسنناس ما ّ‬
‫شآموز با پروردگارش اسننتوار اسننت؛ و اگننر ارکننان تربیننت در‬ ‫دان ‌‬
‫یبننند‬ ‫هکشی‪ ،‬خودخواهی و ب ‌‬ ‫جوامع غربی‪ ،‬بر پایه سودجویی و بهر ‌‬
‫ههننای تربیننت در جوامننع‬ ‫و باری شکل گرفته است‪ ،‬بدون تردید پای ‌‬
‫اسلمی بر اساس ایجاد عقیده سالم‪ ،‬احساسات و عواطننف پنناک‬
‫شآموز با پروردگننار‪،‬‬ ‫و اخلق وال استوار است که در رابطه ی دان ‌‬
‫یکند‪.‬‬‫هاش نمود پیدا م ‌‬ ‫معلم‪ ،‬همکلسی‪ ،‬مدیر مدرسه و خانواد ‌‬
‫اگر ما بخواهیم این رنگ و بو را به زندگی ببخشیم‪ ،‬بننر مننا لزم‬
‫است که برای پرورش مرّبیننان موفّننق‪ ،‬در زمینننه تعلیننم و تربیننت‬
‫اقدام نماییم‪.‬‬
‫ّ‬
‫این مرّبی باید حایز شرایط لزم باشد‪ ،‬تا بتواند نقش یک معلننم‬
‫و مرّبی شایسته و مفيد را ایفا کند‪.‬‬

‫یهای مرّبی مو ّ‬
‫فق در امر تعلیم و تربیت‬ ‫ویژگ ‌‬
‫‪ -1‬مرب ّننی موفّننق باینند در زمینننه شننغلی خننود منناهر باشنند؛ در‬
‫شهای آموزشی دسنت بنه ابتکنار و ننوآوری بزنند؛ تمنام تلش‬ ‫رو ‌‬
‫خویش را برای تربیت شایسته شاگردانش به کار گیرد؛ اطلعاتی‬
‫سودمند در اختیار آنان قرار دهد؛ ادب و اخلق برجسته را به آنان‬
‫تهای زشت و ناپسند تلش‬ ‫بیاموزد و برای دور کردن آنان از عاد ‌‬
‫ن واحد هم مربی است هم معلم‪.‬‬ ‫نماید‪ .‬بنابراین‪ ،‬او در آ ِ‬
‫‪ -2‬خالصننانه‪ ،‬واجبننات و تکننالیفی را کننه پروردگننار بننر دوشننش‬
‫مننت اسننلمی و شنناگردانش‪ ،‬بننا‬ ‫نهاده است‪ ،‬انجام دهنند و بننرای ا ّ‬
‫گفتار و کردار و رفتار‪ ،‬الگوی خوبی باشد‪ .‬آنچه را که برای خود و‬
‫یدارد‪ ،‬برای شاگردانش نیز‪ ،‬دوست بنندارد و‬ ‫فرزندانش دوست م ‌‬
‫‪10‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫از اشتباهات آنان درگذرد‪ ،‬و هر گاه کسی را مورد کیفر قرار داد‪،‬‬
‫در اوج مهربانی و دلسوزی او را مجننازات کننند‪ .‬رسننول خنندا)ص(‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫م ‌‬
‫ب‬
‫ب لخیسسه مسسایح ّ‬
‫)لیسسؤمن أحسسدکم حّتسسی یحسس ّ‬
‫»متفق علیه«‬ ‫لنفسه(‬
‫»هیچ یک از شما ایمان ندارد مگر‪ ،‬آنچه برای خود دوسننت دارد‬
‫برای برادرش نیز‪ ،‬دوست بدارد‪«.‬‬
‫‪ -3‬یکی از خصوصیات معل ّننم موفّننق ایننن اسننت کننه بننه علننم و‬
‫یآمننوزد‪ ،‬عمننل کننند و گفتننار و‬ ‫شآمننوزان م ‌‬ ‫اخلقننی کننه بننه دان ‌‬
‫کردارش متعارض نباشننند و ایننن فرمننوده ی خداوننند را بننا گننوش‬
‫جان بشنود ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪     ‬‬ ‫‪       ‬‬
‫‪      ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪       ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪        ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬
‫‪  ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫الصف ‪(3-2 /‬‬‫)‬ ‫‪‬‬
‫یگویینند کننه‬
‫هاینند‪ ،‬چننرا چیننزی م ‌‬
‫»ای کسانی که ایمننان آورد ‌‬
‫یدهید؟ نزد خدا سخت ناپسند اسننت کننه چیننزی را‬ ‫انجام نم ‌‬
‫بگویید و خود‪ ،‬آن را انجام ندهید‪«.‬‬
‫یگویند اما بننه‬
‫در این فرموده ی خداوند‪ ،‬کسانی که سخنی رام ‌‬
‫هاند‪ .‬رسول خنندا)ص(‬ ‫یکنند‪ ،‬مورد سرزنش قرار گرفت ‌‬
‫آن عمل نم ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫م ‌‬

‫ی أعوذبک من علم ٍ لینفع(‬

‫م ان ّ‬
‫)الله ّ‬
‫»رواه مسلم«‬
‫یبرم به تو از ]شّر[ دانشی که نفعی ]به آدمننی[‬
‫»خدایا‪ ،‬پناه م ‌‬
‫یرساند‪«.‬‬ ‫نم ‌‬

‫یگوید ‪:‬‬
‫شاعر در این باره م ‌‬

‫هل ّ لنفسسسسسسسک‬ ‫یسسا أیهسسا الّرجسسل‬

‫‪11‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫کسسان ذالّتعلیسسم‬ ‫المعل ّسسسم غیسسسره‬

‫یآمننوزی‪ ،‬چننرا ایننن دانننش را‬‫»ای کسی که به دیگران دانش م ‌‬

‫یبندی؟«‬ ‫برای خود به کار نم ‌‬
‫‪ -4‬معّلم باید بداند که وظیفه ی او شبیه به وظیفه ی پیامبرانی‬
‫است که خداوند آنننان را بننرای هنندایت و آمننوزش بشننر فرسننتاده‬
‫است تا پروردگار وخالق خویش را بشناسند‪.‬‬
‫او در ابراز محبت و دلسوزی نسبت به شاگردان باید نقش پدر‬
‫شآمننوزان و‬‫را ایفا کند‪ .‬همچنیننن‪ ،‬او در قبننال حضننور و غینناب دان ‌‬
‫شآمننوزان را در‬‫سهایشان مسؤول اسننت‪ .‬او باینند دان ‌‬ ‫جه به در ‌‬‫تو ّ‬
‫یشننود‪ ،‬ینناری‬
‫ل مشکلت و سایر مننواردی کننه بننه او مربننوط م ‌‬ ‫ح ّ‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫رساند‪ .‬پیامبر)ص(م ‌‬
‫ع و کّلکم مسؤو ٌ‬
‫ل عن رعّیته(‬ ‫ّ‬
‫)کلکم را ٍ‬
‫»متفق علیه«‬
‫»همه شما مسؤول هستيد و در قبال زیر دستانتان بازخواسننت‬
‫یشوید‪«.‬‬
‫م ‌‬
‫‪ -5‬معلم باید متوجه باشد که در حضننور خداوننند مننورد پننرس و‬ ‫ّ‬
‫یگیرد که چه چیزی را به شاگردان آموخته اسننت؟ آیننا‬ ‫جو قرار م ‌‬
‫ههننایی برآمننده اسننت تننا ارشنناد و‬
‫خالصانه در صدد پینندا کننردن را ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫سر سازد؟ پیامبر)ص(م ‌‬ ‫راهنمایی درست آنها را می ّ‬
‫مسسا اسسستراعاه‪ ،‬أحفسسظ‬
‫عع ّ‬ ‫لک ّ‬
‫ل را ٍ‬ ‫ن الله سائ ٌ‬
‫)إ ّ‬
‫ذلک أم ضّیعه؟ حّتی یسأل الّرجل عن أهل بیتسسه(‬
‫»حسن رواه النسائی عن انس«‬
‫»خداوند هر کسننی را کننه بننر دیگننران سرپرسننت كننرده اسننت‬
‫یدهد؛ آیا آن را حفظ کرده یننا ضننایع نمننوده‬ ‫مورد محاسبه قرار م ‌‬
‫هاش مننورد پننرس و جننو‬ ‫است؟ تا جایی که‪ ،‬مرد درباره ی خننانواد ‌‬
‫یگیرد‪«.‬‬
‫قرار م ‌‬
‫های بنا آننان سنخن‬ ‫علوه بر این‪ ،‬بنر او لزم اسنت کنه بنه گنون ‌‬
‫شآموز به اننندازه درک و‬ ‫بگوید که سخنانش را بفهمند و با هر دان ‌‬
‫فهم وی سخن بگوید‪.‬‬
‫یفرمایند ‪:‬‬‫علی)ع( م ‌‬
‫‪12‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫دثوا الّناس بمسسا یعرفسسون‪ ،‬أتحب ّسسون أن یک س ّ‬

‫ذب‬ ‫)ح ّ‬
‫‪1‬‬
‫الله و رسوله؟(‪.‬‬
‫یفهمند‪ ،‬آیا دوسننت دارینند‬
‫»با زبانی با مردم سخن بگویید که م ‌‬
‫خدا و رسولش تکذیب شوند؟«‬

‫یاش در مینننان‬ ‫بننندون تردیننند معّلنننم‪ ،‬بننننابر منننوقعیت شنننغل ‌‬

‫یبرد که سطح اخلق‪ ،‬تربیت و هوش آنهننا‬ ‫شآموزانی به سر م ‌‬ ‫دان ‌‬
‫های عمل کند کنه همنه‬ ‫با هم متفاوت است‪ ،‬از این رو‪ ،‬باید به گون ‌‬
‫آنها را مدنظر داشته باشد‪ ،‬و در برخورد با آنان دلسوز باشد و بننه‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫فرموده ی مرّبی بزرگ‪ ،‬پیامبر)ص) عمل کند که م ‌‬
‫ما أنا لکم بمنزلة الوالد أعّلمکم(‬
‫)إن ّ‬
‫»صحیح رواه احمد و ابوداود«‬
‫»همانا من برای شما به منزلننه پنندر هسننتم و شننما را آمننوزش‬
‫یدهم‪«.‬‬‫م ‌‬
‫‪ -6‬معلم موّفق‪ ،‬باید بننا سننایر همکننارانش تعنناون و همکنناری و‬
‫شآمننوزان‬
‫قصد خیرخواهی داشته باشد و برای تأمین مصلحت دان ‌‬
‫با همکارانش به مشورت و تبننادل نظننر بپننردازد تننا الگننوی خننوبی‬
‫برای شاگردانش باشد‪ .‬از سوی دیگر‪ ،‬همننه معّلمننان باینند رسننول‬
‫خدا)ص( را الگوی خود بدانند؛ زيرا خداوند در این باره‪ ،‬خطاب به‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫مسلمانان م ‌‬
‫‪    ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫)احزاب ‪(21 /‬‬
‫»قطعا ً برای شما در اقتدای به رسول خنندا)ص( سرمشننقی‬
‫نیکوست‪«.‬‬
‫‪ -7‬معلم موّفق کسی است کننه از نظننر علمننی‪ ،‬تواضننع داشننته‬
‫یآید‪ ،‬پننس‬‫باشد‪ .‬اعتراف به حق و حقیقت یک فضیلت به شمار م ‌‬
‫حق را باید پذیرفت تا همواره در اشتباهات بنه سنر ننبرد و بنر آن‬

‫‪ -‬بخاری آن را در مبحث »علم« آورده است؛ باب کسننی کننه دانننش را در‬ ‫‪1‬‬

‫یدهد و قوم دیگر را از آن محروم کند‪.‬‬

‫اختیار قومی قرار م ‌‬
‫‪13‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫ف‬‫س نل َ ِ‬
‫قجویی و اعتراف به آن‪ ،‬باینند بننه َ‬ ‫اصرار نورزد‪ .‬معّلم در ح ‌‬
‫یشنندند کننه حقیقننت‬ ‫جه م ‌‬
‫صالح تأسی کند؛ زيرا آنان هر گنناه متننو ّ‬
‫یپذیرفتننند‪.‬‬ ‫چیننزی بننر خلف اعتقنناد و نظراتشننان اسننت‪ ،‬آن را م ‌‬
‫یحنناتم« در‬ ‫یتننوان بننه گفتننار »ابننن أب ‌‬ ‫دعا را م ‌‬‫برای اثبات‪ ،‬این م ن ّ‬
‫کتاب »مقدمه جرح و تعدیل« استناد کرد؛ آنجا که به ذکر داسننتان‬
‫مالک)رض( و منصرف شدن وی از فتوایش پس از شنیدن حدیث‬
‫یپردازد‪ .‬وی این مسأله را اين گونه ‪ ،‬آورده است ‪:‬‬ ‫پیامبر)ص( م ‌‬
‫]باب مربوط به پیروی مالک از پیامبر)ص(و منصننرف شنندن از‬
‫فتننوایش‪ ،‬هنگننامی کننه حنندیثی بننر خلف نظننرش بننرای او از‬
‫پیامبر)ص( نقل کردند[‬
‫یگوینند ‪ :‬شنننیدیم کننه دربنناره ی خلل کننردن‬ ‫»ابننن وهننب م ‌‬
‫انگشتان پا از مالک سؤال کردند و او در پاسننخ گفننت ‪ :‬ایننن کننار‪،‬‬
‫یافزاید ‪ :‬من چیننزی نگفتننم تننا ایننن کننه‬ ‫سنت نیست‪ .‬ابن وهب م ‌‬
‫مردم‪ ،‬او را تنها گذاشتند‪ ،‬آنگاه به وی گفتننم ‪ :‬بننه اعتقنناد مننا ایننن‬
‫کار‪ ،‬سنت است و دلیل هم داریم‪ .‬گفت ‪ :‬دلیلتان چیست؟ گفتم ‪:‬‬
‫لیث ‌بن عسد و ابننن لهیعننه و عمروبننن حننارث از یزینند بننن عمننرو‬
‫داد قرشننی روایننت‬ ‫معافری از عبدالرحمن حبلی از مستورد بن ش ّ‬
‫هاند که گفت ‪’ :‬من رسننول خنندا)ص(را دینندم کننه بننا انگشننت‬ ‫کرد ‌‬
‫یکننرد‪ ‘.‬آنگنناه مالننک گفننت ‪:‬‬ ‫کوچکش انگشتان پاهایش را خلل م ‌‬
‫سن است و من تا ایننن لحظننه آن را نشنننیده بننودم‪.‬‬ ‫ح َ‬ ‫این حدیث‪َ ،‬‬
‫یگوید ‪ :‬بعد از این واقعه‪ ،‬هنگننامی کننه مالننک دربنناره‬ ‫ابن وهب م ‌‬
‫یگرفت‪ ،‬به خلل کردن انگشتان‬ ‫این موضوع‪ ،‬مورد سؤال قرار م ‌‬
‫ینمود‪«1.‬‬ ‫پا توصیه م ‌‬
‫ههنایی از زنندگی‬ ‫اگر منا بخنواهیم تحقینق جنامعی دربناره نمون ‌‬
‫ف صالح به عمننل آوریننم‪ ،‬ایننن کتنناب مختصننر‪ ،‬گنجننایش آن را‬ ‫سل َ ِ‬
‫َ‬
‫هاش موفّننق باشنند‪،‬‬ ‫یخواهد در انجام وظیف ‌‬ ‫ندارد‪ ،‬لذا معّلمی که م ‌‬
‫باید حق و حقیقنت را گنردن نهند و اگنر دچنار اشنتباه شند بنه آن‬
‫خلننق و خننوی بننزرگ را بننه شنناگردانش نیننز‪،‬‬ ‫اعننتراف کننند و ایننن ُ‬
‫بیاموزد و ارزش و اهمیت تواضع و پذیرش حننق را برایشننان بیننان‬
‫کند‪ .‬او باید این کار را عمل ً در کلس درس انجام دهد‪ ،‬و هننر گنناه‬
‫شآمننوزان را بننه سننؤالت‪ ،‬بهننتر از پاسننخ خننود‬ ‫پاسخ برخی از دان ‌‬

‫‪ -‬ر‪ .‬ک ‪ :‬مقدمه »الجرح و التعدیل«‪ ،‬ص ‪.30‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪14‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫شآمننوز اعننتراف‬ ‫دید‪ ،‬آن را اعلم کند و به برتننری پاسننخ فلن دان ‌‬
‫شآموزان‬ ‫یشود اطمینان و اعتماد دان ‌‬ ‫نماید؛ زيرا این کار باعث م ‌‬
‫را جلب کند و شاگردانش او را دوست بدارند‪.‬‬
‫نزدیک به چهل سال است که در سننمت معل ّننم و مرب ّننی ایفننای‬
‫یکنننم؛ هیچگنناه آن معّلمنی را کنه در خوانندن یننک حنندیث‬ ‫نقش م ‌‬
‫شآمننوزان‬ ‫یبرم؛ آنگنناه کننه یکننی از دان ‌‬‫دچار اشتباه شد‪ ،‬از یاد نم ‌‬
‫اشتباهش را به وی گوشزد کرد؛ ایشان بر اشتباه خننویش اصننرار‬
‫ورزیدند و به ناحق شروع به مجادله کردند‪ .‬سننرانجام‪ ،‬ایننن معل ّننم‬
‫شآموزان افتاد و دیگر به او اعتماد نداشتند‪.‬‬ ‫از چشم دان ‌‬
‫یکنم که به اشتباهات‬ ‫ّ‬
‫همچنین‪ ،‬معلمان راستگو را فراموش نم ‌‬
‫یپذیرفتننند‪ .‬بننه همیننن خنناطر‬ ‫ینمودننند و آن را م ‌‬
‫خننود اعننتراف م ‌‬
‫شآموزان‪ ،‬آنان را دوست داشننتند و اعتمناد و اطمینانشنان بنه‬ ‫دان ‌‬
‫آنها بیشتر شد و مورد تحسین و تمجید قرار گرفتند‪.‬‬
‫چه خوب بود اگر همه معّلمان در مسننیر ایننن معلمننان راسننتگو‬
‫ّ‬
‫حرکننت مننی نمودننند و در پننذیرش حقیقننت‪ ،‬راه آنننان را دنبننال‬
‫یکردند‪.‬‬
‫م ‌‬
‫‪ -8‬معّلم موّفق کسی است که صداقت و وفای به عهنند داشننته‬
‫باشد‪ .‬وی باید در گفتارش صادق باشد‪ ،‬زیرا صداقت در همه حال‬
‫منشأ خیر و برکت است‪.‬‬
‫یفرمایند ‪:‬‬‫پیامبر)ص(م ‌‬
‫صدق حّتسسی‬ ‫)و مایزال الّرجل یصدق و یتحّری ال ّ‬
‫دیقًا‪ ،‬و ما یسسزال الّرجسسل یکسسذب و‬ ‫یکتب عندالله ص ّ‬
‫ذابًا(‬
‫یتحسسسّری الکسسسذب حت ّسسسی یکتسسسب عنسسسدالله کسسس ّ‬
‫»متفق علیه«‬
‫یگوید و خواهان راستی اسننت تننا ایننن‬ ‫»آدمی پیوسته راست م ‌‬
‫یشود‪ ،‬و هستند کسانی که پیوسته‬ ‫که نزد خداوند‪ ،‬راستگو ثبت م ‌‬
‫یروننند تننا ایننن کننه نننزد خداوننند‪،‬‬
‫یگویننند و دنبننال دروغ م ‌‬
‫دروغ م ‌‬
‫یشوند‪«.‬‬ ‫دروغگو ثبت م ‌‬
‫بنابراین‪ ،‬صنداقت و راسنتگویی‪ ،‬خلنق و خنویی بننزرگ اسنت و‬
‫شآمننوزان بکننارد‬‫ل آن را در درون دان ‌‬ ‫شایسته است که معّلم‪ ،‬نها ِ‬
‫و بنا عنادت دادنشنان بنر راسنتگویی‪ ،‬اینن صنفت ارزشنمند را در‬
‫تداشتنی جلننوه دهنند و حننتی در شننوخی‬ ‫نظرشان محبوب و دوس ‌‬
‫‪15‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫کردن با آنان نیز‪ ،‬صداقت پیشه کند؛ زیرا رسول خدا)ص) شوخی‬
‫یآورننند‪ .‬معل ّننم حننتی بننه قصنند‬
‫یکردند؛ اما جز حق بننر زبننان نم ‌‬ ‫م ‌‬
‫های‬ ‫شآموزان دروغ بگوید‪ .‬اگر به آنان وعد ‌‬ ‫شوخی هم نباید به دان ‌‬
‫داد باید به آن پایبند باشد تا راستگویی و وفای به عهد را از گفتننار‬
‫شآمنننوزان‪ ،‬سنننخنان دروغ را‬ ‫و کنننردار وی بیاموزنننند؛ زينننرا دان ‌‬
‫یدهند‪ ،‬گرچه به خاطر شرم از معلم نمی توانند پاسننخ‬ ‫تشخیص م ‌‬
‫او را بدهند‪.‬‬
‫ّ‬
‫یهننای معلننم موفّننق‪ ،‬صننبر و اسننتقامت‬ ‫‪ -9‬یکننی دیگننر از ویژگ ‌‬
‫شآمننوزان و مسننایل‬ ‫اسننت‪ .‬معلننم در رویننارویی بننا مشننکلت دان ‌‬
‫آموزشی باید صبور باشد‪ ،‬زیرا صبر و پایداری‪ ،‬بزرگ تریننن یننار و‬
‫یاور او در شغل شریف معّلمی است‪.‬‬
‫یفرمایند ‪:‬‬ ‫خداوند متعال م ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬
‫)بقره ‪(45 /‬‬ ‫‪ ‬‬
‫»و از شکیبایی و نماز یاری جویید‪«.‬‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫پیامبر)ص( نیز‪ ،‬م ‌‬
‫ذی یخسسالط الّنسساس و یصسسبر علسسی‬ ‫)المسسؤمن السس ّ‬
‫ذی لیخسسالط الن ّسساس و‬ ‫أذاهم خیٌر مسن المسسؤمن الس ّ‬
‫»صحیح رواه احمد«‬ ‫لیصبر علی أذانهم(‬
‫»مؤمنی که بننا مننردم معاشننرت و نشسننت و برخاسننت دارد و‬
‫یکننند‪ ،‬بهننتر از مننؤمنی اسننت کنه بننا‬
‫مننل م ‌‬
‫آزار و اذیت آنهنا را تح ّ‬
‫مننردم نشسننت و برخاسننت ننندارد و آزار و اذیتشننان را تحمننل‬
‫یکند‪«.‬‬
‫‌نم ‌‬

‫وظیفه معّلم‬
‫وظیفه معّلم‪ ،‬فقننط اینن نیسنت کننه ذهنن داننش آمنوزان را از‬
‫شآموزان را از آنچننه‪،‬‬ ‫اطلعات پر ُ‬
‫کند‪ ،‬بلکه باید عقاید و رفتار دان ‌‬
‫مخالف دین مبین اسلم است‪ ،‬پاکسازی نماید‪ .‬معل ّننم موفّننق باینند‬
‫شآموزان را از نظر گفتار و رفتار بر اساس هنندایت‬ ‫در کلس‪ ،‬دان ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬ ‫صحیح نبوی تربیت کند‪ ،‬زيرا خداوند متعال م ‌‬
‫‪16‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪/‬‬ ‫لعمران‬
‫)آ ‌‬ ‫‪‬‬
‫‪(31‬‬
‫»بگو ‪ :‬اگر خدا را دوست دارید‪ ،‬از من پیننروی کنینند تننا خنندا‬
‫دوستتان بدارد و گناهان شما را ببخشاید‪«.‬‬
‫سیره پیامبر)ص( بیانگر ایننن مطلننب اسننت کننه وی یننک مرب ّننی‬
‫تداشننتنی و‬ ‫کاردان‪ ،‬یک معّلم و راهنمننای دلسننوز‪ ،‬مهربننان‪ ،‬دوس ‌‬
‫مخلص بود‪.‬‬
‫پس‪ ،‬معلم باید خود را به این اوصاف‪ ،‬بننه ویننژه صننفت اخلص‬ ‫ّ‬
‫بیارایند و در کنارش اخلص پیشننه کننند و بننه منال و ثنروت چشنم‬
‫ندوزد‪ .‬اگر پول اندکی بننه او دادننند‪ ،‬خنندا را شننکر گوینند؛ اگننر هننم‬
‫چیزی به او ندادند‪ ،‬صبر و استقامت کند؛ زیرا خداوند متعننال او را‬
‫در دنیا روزی خواهد داد و پاداش و اجر ُاخروی را برای او منظننور‬
‫خواهد کرد‪.‬‬

‫برخی از وظایف معّلم‬

‫‪ -1‬سلم کردن ‪ :‬هنگامی که معل ّننم وارد کلس م ‌‬
‫یشننود باینند‬
‫هالله و برکاته‪ «.‬او باینند‬
‫سلم کند و بگوید ‪» :‬السلم علیکم و رحم ‌‬
‫بداند که رفتار و منننش اسننلمی‪ ،‬پیوننند محبننت و اعتمنناد را میننان‬
‫شآمننوزان از سننوی‬ ‫شآموزان از یننک سننو و میننان معل ّننم و دان ‌‬
‫دان ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬‫یکند؛ زيرا پیامبر)ص( م ‌‬ ‫دیگر تقویت م ‌‬
‫)أولد أدّلکم علی شسسی ٍ‬
‫ء إذا فعلتمسسوه تحسساببتم‪،‬‬
‫سلم بینکم‪) (.‬رواه مسلم(‬
‫أفشوا ال ّ‬
‫یخواهید[ چیزی را به شما بگننویم کننه اگننر آن را انجننام‬
‫»آیا ]م ‌‬
‫دهید میان شما دوستی و محبننت ایجنناد شننود؟ بننر یکنندیگر سننلم‬
‫کنید‪«.‬‬
‫‪17‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫کلمنناتی از قبیننل »صننبح بخیننر و شننب بخیننر« جننای سننلم را‬

‫یگیرد‪ ،‬البته بعد از سننلم کننردن‪ ،‬گفتنشننان بننا تغییراتننی اننندک‬
‫نم ‌‬
‫بلمانع است؛ مانند این که بگوید ‪:‬‬
‫»صّبحک اله بالخیر«‪.‬‬
‫»خداوند صبح تو را پر خیر و برکت کند‪«.‬‬
‫در این باره‪ ،‬ناگزیرم که عادت غلطی را خاطر نشان سازم که‬
‫بسیاری از معّلمان ن خداوند از آنان درگذرد ن تحت تننأثیر عننادت و‬
‫هاند‪ .‬این عننادت نادرسننت‪ ،‬بلننند شنندن‬
‫تقلید در دام آن گرفتار شد ‌‬
‫شآموزان به هنگام ورود معّلم به کلس است؛ با این گمان که‬ ‫دان ‌‬
‫این کار نشانه ادب و احترام و تکریم مقام معّلم اسننت؛ در حننالی‬
‫یکنند‪ ،‬زیرا جز در قاموس کسانی که از شرع‬ ‫که سخت اشتباه م ‌‬
‫یتوان ادب نامید‪ .‬انس ‌بن‬ ‫یگردانند‪ ،‬خلف شرع را نم ‌‬ ‫خدا روی م ‌‬
‫یگوید ‪:‬‬
‫مالک)رض( م ‌‬
‫لالله (‬
‫ب إلیهسسم مسسن ّرسسسو ‌‬‫ص أح س ّ‬
‫)ماکسسان شسسخ ٌ‬
‫ص(و کانوا إذا رأوه لم یقومسسوا لسسه‪ ،‬لمسسا یعلمسسون‬
‫»صحیح رواه الترمذی«‬ ‫من کراهیته لذلک(‬
‫»هیچ کس نزد آنان ]اصحاب[ از رسننول خنندا)ص) محبننوب تننر‬
‫یآمد بننه خنناطر احننترام‬
‫نبود‪ ،‬هر گاه پیامبر)ص( به مجلس آنان م ‌‬
‫یدانستند که رسول خنندا)ص( از ایننن‬ ‫یشدند‪ ،‬چون م ‌‬ ‫به او بلند نم ‌‬
‫یآید‪«.‬‬
‫کار خوشش نم ‌‬
‫رسول خدا)ص( مردم را از این عادت زشت برحذر می داشتند‬
‫یفرمودند ‪:‬‬ ‫وم ‌‬
‫ب أن یتمّثسل لسه الّنساس قیامسًا‪ ،‬فلیتبس ّ‬
‫و‬ ‫)من أحس ّ‬
‫نار( »صحیح رواه احمد«‬‫مقعده من ال ّ‬
‫»هر کس دوست بدارد کننه مننردم بننرای ادای احننترام بننه او در‬
‫مقابلش برخیزند‪ ،‬باید جایگاهش را در آتش آماده کند‪«.‬‬
‫یتواند برای استقبال از میهمان برخیزد یننا‬ ‫البته‪ ،‬صاحب خانه م ‌‬
‫به خاطر کسی که از سفر برگشته است از جای خود بلند شننود و‬
‫او را در آغوش بگیرد؛ زیرا اصحاب‪ ‬ایننن کننار را کرد ‌‬
‫هاننند و ایننن‬
‫یننک نننوع اکننرام و اسننتقبال از میهمننان یننا کسننی اسننت کننه از‬
‫‪18‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫مسافرت بازگشننته اسننت‪ .‬در ایننن میننان‪ ،‬گفتننه ی شنناعر درخننور‬

‫یگوید ‪:‬‬
‫توجه نیست؛ آنجا که م ‌‬

‫کسساد المعّلسسم ان‬ ‫قسسسسم للمعل ّسسسسم‬

‫یکسسسون رسسسسول ً‬ ‫فسسسسسه الّتبجیل‬‫و ّ‬

‫»به خاطر ادای احترام به معّلم بلننند شننو و او را ارج بنننه‪ ،‬نزدیننک‬
‫است که معّلم پیامبر شود‪«.‬‬
‫علت نادرست بودن گفته ی شاعر‪ ،‬این است که با فرمننوده ی‬
‫پیامبر)ص( که برخاسننتن بننه خنناطر دیگننران را ناپسننند شننمرده و‬
‫دوستدار آن را بننا آتننش جهنننم تهدینند کننرده اسننت‪ ،‬منافننات دارد‪.‬‬
‫قننق‬
‫علوه بر این‪ ،‬احترام واقعی با ایستادن در مقابننل دیگننران تح ّ‬
‫ییابد‪ ،‬بلکه اطناعت و فرمنانبرداری‪ ،‬سنلم کننردن‪ ،‬مصنافحه و‬ ‫نم ‌‬
‫سایر آداب پسندیده است کننه مننبّین احننترام شخصننی بننه دیگننری‬
‫است‪.‬‬
‫‪ -2‬یکی از وظایف معّلم این اسننت کننه بننه شنناگردانش بینناموزد‪،‬‬
‫فقط از خدا کمک و استعانت بجویند و این توصیة پیامبر)ص( به ابن‬
‫یالله عنهما را به آنان یاد دهد که ‪:‬‬‫عباس رض ‌‬
‫)إذا سألت فاسأل الله‪ ،‬و إذا استعنت فاسسستعن‬
‫بالله(‬
‫»رواه الترمذی و قال حسن صحیح«‬
‫»هرگاه چیزی را خواستی از خدا بخواه‪ ،‬و اگر درخواست یاری‬
‫و کمک کردی از او کمک و استعانت بجوی‪«.‬‬
‫‪ -3‬معّلم باینند در مدرسننه‪ ،‬نمنناز را بننه دان ‌‬
‫شآمننوزان بینناموزد و‬
‫آنان را با خود به مسجد ببرد تننا در نمناز جمنناعت شننرکت کنننند و‬
‫شخصا ً بر آنها نظارت کند تننا آداب مسننجد را ینناد بگیرننند و آرام و‬
‫منظم وارد آن شوند‪ .‬معّلمان باید وضو گرفتن را در هفت سالگی‬
‫شآموزان دختر و پسر به طور یکسان آموزش دهننند؛ چننون‬ ‫به دان ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫پیامبر)ص( م ‌‬
‫‪19‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫صسسلة إذا بلغسسوا سسسبعًا‪ ،‬و‬‫)عّلمسسوا أولدکسسم ال ّ‬

‫اضربوهم علیها إذا بلغوا عشسسرًا‪ ،‬وفّرقسسوا بینهسسم‬
‫فی المضاجع‪( 1‬‬
‫»صحیح رواه البزار«‬
‫»اگننر فرزننندانتان بننه هفننت سننالگی رسننیدند نمنناز رابننه آنننان‬
‫بیاموزيد‪ ،‬اگر به ده سالگی رسیدند به خاطر ترک کردن نماز آنهننا‬
‫را بزنید و بستر خوابشان را از همدیگر جدا کنید‪«.‬‬
‫شآموزان بینناموزد؛‬ ‫‪ -4‬معّلم باید توکل و اعتماد به خدا را به دان ‌‬
‫همانطور که موسی)ع(به قومش گفت ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪   ‬‬
‫‪(84‬‬
‫اگر مؤمن هستید بر او توکل کنید‪«.‬‬ ‫)یونس ‪» /‬و‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫همچنین پیامبر)ص( م ‌‬
‫ق تسسوکّله‬
‫کلون علسسی اللسسه تعسسالی ح س ّ‬ ‫)لو أّنکم تو ّ‬
‫طیسسر تغسسدو خماص سًا‪ ،‬و تسسروح‬‫لرزقکم کما یرزق ال ّ‬
‫ا( »صحیح رواه احمد و الترمذی«‬ ‫بطان ً‬
‫کل و اعتماد واقعی به خدا داشته باشننید‪ ،‬خداوننند‬ ‫»قطعا ً اگر تو ّ‬
‫یدهنند‪.‬‬‫روزی شما را خواهد داد؛ همانطور که پرننندگان را روزی م ‌‬
‫یکنننند و شننامگاهان بننا‬
‫صبحگاهان با شننکم خننالی لنننه را تننرک م ‌‬
‫یگردند‪«.‬‬ ‫شکم سیر و ُپر برم ‌‬
‫البتنننه اسنننتفاده از وسنننایل و امکاننننات واجنننب اسنننت؛ زينننرا‬
‫پیامبر)ص( به صاحب شتر فرموند ‪:‬‬
‫»حسن رواه الترمذی«‬ ‫کل(‬ ‫)إعقلها و تو ّ‬
‫»آن را ببند و توکل کن‪«.‬‬
‫‪ -5‬همچنین‪ ،‬معّلم باید روحیه ی فداکاری و جهاد در راه خنندا را‬
‫شآموزان ایجنناد‬ ‫بر ضد دشمنان اسلم‪ ،‬یهودیان و ملحدان‪ ،‬در دان ‌‬
‫جه افتخارات گذشته ی سننلف صننالح و نبردهننای‬ ‫کند و آنان را متو ّ‬
‫پیامبرشان محمد)ص( نماید و عزم و اراده آنها را مصمم سازد تننا‬
‫در ایمان و اخلقشان‪ ،‬به اصحاب رسول خدا)ص( اقتدا نمایند‪.‬‬

‫‪ -‬ر‪.‬ك ‪ :‬صحيح الجامع‪ ،‬صحيح رواه البزار‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪20‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫بهننا قننومی‬ ‫‪ -6‬معّلم باید شادگرانش را متقاعنند سننازد کننه عر ‌‬

‫هستند که خداوند ایشان را بننه وسننیله اسنلم‪ ،‬عنّزت و سننربلندی‬
‫بهننا‬
‫یفرمایننند ‪ :‬چنننانچه عر ‌‬ ‫بخشید‪ ،‬و همانطور که عمننر)رض( م ‌‬
‫عّزت و سربلندی را در چیننزی غیننر از اسننلم جسننت و جننو کنننند‪،‬‬
‫خداوند آنان را به خاک مذّلت و خواری م ‌‬
‫ینشاند‪.‬‬
‫از این رو ‪ ،‬پیروزی بر کفار امكان پذير نيست جز با حنناکمّیت‬
‫کتاب خدا و سنت پیامبرش محمنند)ص( در تمننام شننؤون زننندگی‪،‬‬
‫های که‬ ‫حهای مدرن و جوانان مسلمان و ورزید ‌‬ ‫مجهز شدن به سل ‌‬
‫هاننند و از سرچشننمه ایمننان سننیراب‬ ‫بر پایه مردانگننی تربیننت یافت ‌‬
‫های سننالم‪ ،‬راه راسننتین اسننلم را در پیننش‬ ‫گشننته و بننا عقینند ‌‬
‫هاند‪.‬‬
‫گرفت ‌‬
‫ّ‬
‫اگر معلم در کننارش خالصننانه گننام بننردارد و در زمینننه تعلیننم و‬
‫تربیت‪ ،‬پایبند روش و برنامه اسلم باشد‪ ،‬قننادر خواهنند بننود نسننل‬
‫دی متجاوزان را دفع نماینند‪،‬‬ ‫نیرومندی را تربیت کند که تجاوز و تع ّ‬
‫پرچم توحید را برافرازد و دژهای کفننر و شننرک را در هننم بکوبنند‪،‬‬
‫بشنننر سنننرگردان را رهنننایی بخشننند و آن را بنننه راه خنننالق و‬
‫پروردگننارش رهنمننون سننازد و از ظلننم و سننتمی کننه هننم اکنننون‬
‫دامنگیرش شده است نجات دهد‪ .‬به همین خاطر خداوننند خطنناب‬
‫یفرمایند ‪:‬‬‫به اّولین معّلم و مرّبی بزرگ‪ ،‬محمد)ص( م ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬
‫)ابراهیم ‪(2 /‬‬
‫»این قرآن‪ ،‬کتابی است که آن را به سوی تو فرودآوردیم تا‬
‫یهنننا بنننه سنننوی‬
‫منننردم را بنننه اذن پروردگارشنننان از تاریک ‌‬
‫روشنننایی بیننرون آوری؛ بننه سننوی راه آن شکسننت ناپننذیر‬
‫ستوده‪«.‬‬
‫‪21‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫یفرمایند ‪:‬‬
‫پیامبر گرامی)ص( درباره خویش م ‌‬
‫»صحیح الجامع«‬ ‫ة مهداة‪(1‬‬ ‫)إّنما أنا رحم ٌ‬
‫هام‪«.‬‬‫»قطعا ً من رحمتی هستم که به جهانیان هدیه شد ‌‬
‫پس مرّبیان و معّلمان باید فرستاده پروردگار جهانیان را الگو و‬
‫اسوة خود و شاگردانشان قرار دهند؛ زیرا خداوننند وی را اینگننونه‬
‫یکند ‪:‬‬
‫توصیف م ‌‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪   ‬‬
‫)النبیاء ‪(107 /‬‬
‫»و تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم‪«.‬‬
‫یهای‬ ‫‪ -7‬بننر معّلننم لزم اسننت کننه شنناگردانش را از اینندئولوژ ‌‬
‫کننر کمونیسننتی‪ ،‬فرماسننونری‪ ،‬مارکسیسننتی‬ ‫ویرانگننر‪ ،‬مانننند تف ّ‬
‫یگرایی که عرب نامسلمان را بننر مسننلمان غیننر‬ ‫سکولریسم و مل ‌‬
‫دت برحننذر دارد؛ چننون خداوننند متعننال‬‫یدهد‪ ،‬به ش ن ّ‬‫عرب ترجیح م ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬‫م ‌‬
‫‪   ‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪)  ‬آ ‌‬
‫لعمران ‪/‬‬
‫‪(85‬‬
‫»و هننر کننس جننز اسننلم‪ ،‬دینننی دیگننر بجوینند‪ ،‬هرگننز از وی‬
‫پذیرفته نشود‪ ،‬و وی در آخرت از زیانکاران است‪«.‬‬
‫او همچنین‪ ،‬باید آنان را با مفاهیم اسننتبداد و دموکراسننی آشنننا‬
‫یکنند‪.‬‬
‫های خلف شرع خدا حکومت م ‌‬ ‫کند که بر اساس برنام ‌‬
‫شآمننوزان هشنندار دهنند کننه از والدینشننان نافرمننانی‬
‫‪ -8‬بننه دان ‌‬
‫نکنند و در هر کاری که معصیت و نافرمانی خنندا در آن نباشنند‪ ،‬از‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫آنان اطاعت نمایند‪ ،‬زیرا خداوند متعال م ‌‬

‫‪ -‬ر‪.‬ك ‪ » :‬صحيح جامع « ‪،‬شماره ‪.2245‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪22‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)السراء ‪(24-23 /‬‬
‫»و پروردگار تو مقرر کرد که جز او را نپرسننتید و بننه پنندر و‬
‫مادر خود احسان کنید‪ .‬اگر یکی از آنان یا هر دو در کنار تننو‬
‫به سالخوردگی رسیدند به آنها حتی »ُاف« مگننو‪ ،‬و بننه آنننان‬
‫ر‬
‫پرخنناش مکننن و بننا آنهننا سننخنی شایسننته بگننوی‪ .‬و از س ن ِ‬
‫مهربانی بال فروتنی بر آنان بگستر و بگو ‪» :‬پروردگننارا‪ ،‬آن‬
‫دو را رحمننت کننن چنننانکه مننرا در کننودکی تربیننت و بننزرگ‬
‫نمودند‪«.‬‬

‫ههای لقمان حکیم به فرزندش‬

‫توصی ‌‬

‫یفرمایند ‪:‬‬
‫خداوند متعال م ‌‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)لقمان ‪(13 /‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪23‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫»و ]یاد کن[ هنگامی که لقمان به پسر خویش در حننالی کننه‬

‫یداد گفت‪«... :‬‬
‫او را اندرز م ‌‬
‫‪  ‬‬ ‫‪-1‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫)لقمان ‪(13 /‬‬
‫»فرزندم‪ ،‬بننرای خداوننند شننریک قننرار مننده‪ ،‬نن از شننرک در‬
‫عبادت‪ ،‬مانند درخواست کمک از مردگان یا غایبان بپرهیز ننن‬
‫زيرا شرک‪ ،‬ستم بزرگی است‪«.‬‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫پیامبر)ص( م ‌‬
‫)الدعاء هو العبادة(‬
‫»رواه الترمذی‪ ،‬حسن صحیح«‬
‫»دعا‪ ،‬عین عبادت است‪«.‬‬
‫هنگامی که این آیه نازل شد ‪:‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫)النعام ‪(82 /‬‬
‫»کسنننانی کنننه ایمنننان آورده و ایمنننان خنننود را بنننه شنننرک‬
‫هاند‪«.‬‬
‫نیالود ‌‬
‫بر مسلمانان سخت آمد و گفتند ‪ :‬کدامیک از ما بننر خننود سننتم‬
‫یکند؟ آنگاه پيامبر)ص( فرمودند‪:‬‬
‫نم ‌‬
‫)لیس ذلسسک‪ ،‬إّنمسسا ال ّ‬
‫شسسرک‪ ،‬ألسسم تسسسمعوا قسسول‬
‫لقمان لبنه ‪:‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪  ‬‬
‫)لقمان ‪(13 /‬‬

‫»متفق علیه«‬
‫‪24‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫»نه اینطور نیست؛ در اینجا منظور از »ظلم«‪» ،‬شرک« است‪.‬‬

‫یفرماینند ‪» :‬ای‬
‫هاید کننه م ‌‬
‫آیا سننخن لقمنان بننه پسننرش را نشنننید ‌‬
‫پسرم‪ ،‬برای خدا شننریک قننرار مننده؛ زیننرا شننرک‪ ،‬سننتمی بننزرگ‬
‫است‪«.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫)لقمان ‪(14 /‬‬
‫»و انسان را درباره پدر و مادرش سفارش کردیم‪ ،‬مننادرش‬
‫های دچننار‬
‫به او باردار شده و هر دم به ضعف و سستی تنناز ‌‬
‫یآید‪ ،‬و پایان دوران شیرخوارگی او دو سننال اسننت‪ .‬آری!‬
‫م ‌‬
‫به او سفارش کردیم که شکرگزار من و پدر و مادرت بنناش‬
‫که بازگشت همه به سوی من است‪«.‬‬
‫یگوید ‪ :‬سپس خداوند نیکی کردن به پنندر و مننادر را‬ ‫ابن کثیر م ‌‬
‫ق بزرگی که بر گردن فرزند دارند‪ ،‬قرین عبننادت خننود‬ ‫به خاطر ح ِ‬
‫قرار داد؛ زیرا مادر‪ ،‬فرزنندش را در دوران بنارداری بنا مشنقت و‬
‫یگیرد‪ .‬از این‬‫سختی حمل کرده و پدر نیز‪ ،‬هزینه او را بر عهده م ‌‬
‫هاند‪.‬‬‫رو‪ ،‬شایسته شکرگزاری از سوی فرزندانشان شد ‌‬
‫‪  ‬‬ ‫‪-3‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪25‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)لقمان ‪(15 /‬‬
‫»و اگر پدر و مادر‪ ،‬تو را واداشتند تا چیزی را كه در باره آن‬
‫مننبر؛‬
‫دانشی نداری‪ ،‬شریک من قرار دهننی؛ از آنننان فرمننان َ‬
‫اما در دنیا به خننوبی بننا آنننان معاشننرت کننن و راه کسننی را‬
‫یگردد و سرانجام‬ ‫هکنان به سوی من باز م ‌‬ ‫پیروی کن که توب ‌‬
‫بازگشت شما به سوی من است‪ ،‬و از حقیقننت آنچننه انجننام‬
‫یدادید شما را باخبر خواهم کرد‪«.‬‬ ‫م ‌‬
‫این فرموده ی پیامبر)ص(نیز‪ ،‬بیانگر معنای فوق است ‪:‬‬
‫د معصیتة اللسسه‪ ،‬إّنمسسا ال ّ‬
‫طاعسسة فسسی‬ ‫)لطاعة لح ٍ‬
‫»متفق علیه«‬ ‫المعروف(‬
‫»در چیزی که در آن معصیت خنندا وجننود دارد‪ ،‬اطنناعت از هیننچ‬
‫کس جایز نیسننت؛ اطنناعت از دیگننران فقننط در کارهننای خننوب و‬
‫پسندیده جایز است‪«.‬‬
‫‪   -4‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪     ‬‬
‫‪ ‬‬
‫)لقمان ‪(16 /‬‬
‫»پسر عزیزم‪ ،‬اگر عمل ن ستم‪ ،‬یننا گننناه ن ن تننو همننوزن دانننه‬
‫نها یننا در زمیننن باشنند‪،‬‬ ‫خردلی ‪ ،‬در تخته سنگی یا در آسننما ‌‬
‫یآورد‪ ،‬ن و بر آن پنناداش نیننک یننا‬ ‫خدا آن را در روز قیامت م ‌‬
‫یدهد ن که خدا بس دقیق و آگاه است‪«.‬‬ ‫سزا م ‌‬
‫‪  ‬‬ ‫‪-5‬‬
‫)لقمان ‪(17 /‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪26‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫»ای پسر عزیزم‪ ،‬نماز را ن با ارکان و واجبننات و سنننن و بننا‬

‫خشوع ن برپا دار‪«.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪-6‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫)لقمان ‪(17 /‬‬
‫»و به کار نیک دستور ده و از کار بد نهی کن‪«.‬‬
‫‪   -7‬‬
‫‪)   ‬لقمان ‪(17 /‬‬
‫»و بر آسیبی که بر تو وارد آمده است شکیبا باش‪«.‬‬
‫یدهد و از بنندی نهننی‬
‫لقمان دانست کسی که به نیکی دستور م ‌‬
‫یکند ]حتمًا[ دچار اذیت و آزار خواهد شد‪ ،‬به همین خاطر‪ ،‬او را‬
‫م ‌‬
‫به صبر و بردباری سفارش نمود‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪/‬‬ ‫‪)  ‬لقمان‬
‫‪(17‬‬
‫»همانا این ها از کارهایی هستند که باید بر آن عزم را جننزم‬
‫کرد و ثبات ورزید‪«.‬‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫پیامبر)ص( م ‌‬
‫)المسسؤمن السسذی یخسسالط الّنسساس و یصسسبر علسسی‬
‫ذی لیخالط الّناس و‬ ‫أذاهم‪ ،‬أفضل من المؤمن ال ّ‬
‫لیصبر علی أذاهم( »صحیح رواه احمد و غیره«‬
‫»انسان مؤمنی که بننا مننردم معاشننرت و نشسننت و برخاسننت‬
‫یکند‪ ،‬بهتر از مؤمنی است که‬ ‫دارد و اذیت و آزار آنان را تحمل م ‌‬
‫یکند‪«.‬‬
‫با مردم معاشرت ندارد و اذیت و آزار آنان را تحمل نم ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪-8‬‬
‫‪)   ‬لقمان ‪(18 /‬‬
‫یگوید ‪ :‬هنگامی که با مردم سخن‬ ‫ابن کثیر در تفسیر این آیه م ‌‬
‫گ بیننننی روینننت را از آنننان‬
‫یگننویی از روی تحقیننر و خننودبزر ‌‬
‫م ‌‬
‫‪27‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫برمگردان‪ ،‬بلکه با فروتنی و چهننره گشنناده بننا آنننان صننحبت کننن؛‬

‫یفرمایند ‪:‬‬
‫زيرا پیامبر)ص( م ‌‬
‫ه(‬
‫سمک فی وجه أحفک لک صدق ٌ‬
‫)تب ّ‬
‫»صحیح رواه الترمذی و غیره«‬
‫»تبسم و خنده ی شما به روی برادر مسلمانت صدقه است‪«.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪-9‬‬
‫)لقمان ‪/‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪(18‬‬
‫»و مغرورانه بر زمین راه مرو‪«.‬‬
‫‪    ‬‬
‫‪)  ‬لقمان ‪/‬‬
‫‪(18‬‬
‫»قطعنننا ً خداونننند هینننچ آدم متکب ّنننر و مغنننروری را دوسنننت‬
‫یدارد‪«.‬‬ ‫نم ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪-10‬‬
‫)لقمان ‪(19 /‬‬ ‫‪ ‬‬
‫هرو باش‪ ،‬نه سست و آهسته برو و نه‬
‫»و در راه رفتنت میان ‌‬
‫تند و شتابان‪«.‬‬
‫»به نقل از ابن کثیر«‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪-11‬‬
‫)لقمان ‪(19 /‬‬ ‫‪ ‬‬
‫»و در سخن گفتن صدایت را آهسته کن‪«.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪-12‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫)لقمان ‪(19 /‬‬
‫یگمان زشت ‌ترین صداها‪ ،‬صدای خران است‪«.‬‬
‫»زيرا ب ‌‬
‫یگوید ‪ :‬زشت ‌ترین صدا‪ ،‬صدای الغ است‪ .‬در این جا‬ ‫مجاهد م ‌‬
‫یکننند بننه صنندای الغ تشننبیه‬
‫صدای کسی که بسیار بلند صحبت م ‌‬
‫شده است‪ .‬بنابراین‪ ،‬چنیننن صنندایی نننزد خنندا منفننور اسننت‪ .‬ایننن‬
‫‪28‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫تشنننننبیه بینننننانگر تحرینننننم و نکنننننوهش آن اسنننننت؛ چنننننون‬

‫یفرمایند‪:‬‬
‫پیامبر)ص(م ‌‬
‫سوء‪ ،‬العائد فی هبته کالکلب یعسسود‬ ‫)لیس مّنا ال ّ‬
‫»رواه البخاری«‬ ‫فی قیئه(‬
‫»از ما نیست کسی که الگوی بد باشد‪ ،‬آن کننس کنه از هنندیه و‬
‫یشود همچون سگی است کننه قیئی خننود‬ ‫بخشش خود پشیمان م ‌‬
‫را باز خورد‪«.‬‬
‫)إذا سسسمعتم أصسسوات الدیکسسة فسسسلوا اللسسه مسسن‬
‫فضله‪ ،‬فإّنها رأت ملکا ً و إذا سمعتم نهیق الحمار‬
‫شیطان‪ ،‬فاّنها رأت شیطانا ً‪(1‬‬ ‫وذوا بالله من ال ّ‬
‫فتع ّ‬
‫»متفق علیه«‬
‫»هر گاه بانگ خننروس را شنننیدید‪ ،‬از خنندا درخواسننت فضننل و‬
‫های را دیننده اسننت‪ ،‬و هننر گنناه صنندای‬
‫بخشش کنینند؛ زيننرا فرشننت ‌‬
‫عرعر الغ را شنیدید از شّر شیطان به خدا پننناه ببرینند‪ ،‬زیننرا الغ‬
‫یکی از شیاطین را دیده است‪«.‬‬

‫برخی از رهنمودهای آیات سوره لقمان‬

‫‪ -1‬مشروع بودن سفارش پدر به پسرش‪ ،‬جهت انجام کارهنایی‬

‫که در دنیا و آخرت برای وی سودمند است‪.‬‬
‫کآلودی او را‬ ‫‪ -2‬اول باید از توحید شروع کرد و از هر کننار شننر ‌‬
‫برحذر داشت؛ زیرا شرک ظلننم اسننت و اعمننال انسننان را باطننل‬
‫یکند‪.‬‬
‫م ‌‬
‫‪ -3‬شکرگزاری خداوند و والدین واجننب اسننت و باینند بننه پنندر و‬
‫شرفتار بود‪.‬‬
‫مادر نیکی کرد و با آنان خو ‌‬
‫‪ -4‬اگننر اطنناعت از کسننی بنناعث نافرمننانی خننالق شننود‪ ،‬نباینند‬
‫فرمان آن شخص را پننذیرفت؛ زیننرا اطنناعت از دیگننران فقننط در‬
‫کارهای نیک و پسندیده جایز است‪.‬‬
‫حننند‪ ،‬واجنننب اسنننت و نبایننند از‬‫‪ -5‬تبعی ّنننت از راه مؤمننننان مو ّ‬
‫تگذاران پیروی کرد‪.‬‬ ‫بدع ‌‬

‫‪ -‬ر‪.‬ك ‪:‬تفسير ابن كثير ‪ ،‬ج ‪.3/446‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪29‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫‪ -6‬باینند در آشننکار و پنهننان‪ ،‬خنندا را حاضننر و ننناظر دانسننت‪ ،‬و‬

‫کارهای خوب و بد را حتی اگر کوچک و ناچیز باشند‪ ،‬نباینند تحقیننر‬
‫نمود‪.‬‬
‫‪ -7‬باید نماز را با تمام ارکان و واجبات ادا کرد‪.‬‬
‫‪ -8‬واجننب بننودن امننر بننه معننروف و نهننی از منکننر همننراه بننا‬
‫مهربانی و خیراندیشی‪ ،‬در حد توان‪.‬‬
‫یفرمایند ‪:‬‬‫پیامبر)ص( م ‌‬
‫)من رای منکم منکسسرا ً فلیغیسسره بیسسده‪ ،‬فسسإن لسسم‬
‫یستطع فبلسانه‪ ،‬فإن لم یستطع فبقلبه‪ ،‬و ذلک‬
‫»رواه مسلم«‬ ‫أضعف الیمان(‬
‫»هر کدام از شما کار زشننت و ناپسننندی را از کسننی مشنناهده‬
‫کرد‪ ،‬باید عمل ً از آن جلوگیری کند؛ اگر نتوانست‪ ،‬با سخن و پند و‬
‫اندرز مانع وقوع آن شود‪ ،‬و اگر نتوانست با زبننان مننانع آن شننود‪،‬‬
‫فترین درجه ایمان است‪«.‬‬ ‫در دل آن را ناپسند بدارد که این ضعی ‌‬
‫یکننند‪ ،‬باینند در‬
‫‪ -9‬کسی که امر بننه معننروف و نهننی از منکننر م ‌‬
‫مقابل اذیت و آزار دیگران صبور و پایدار باشد و این نشننانه عننزم‬
‫و اراده ی او در کارها است‪.‬‬
‫‪ -10‬تحریم غرور و راه رفتن متکبرانه‪.‬‬
‫هروی در راه رفتن امری مطلوب اسننت‪ ،‬پننس نننه تننند‬ ‫‪ -11‬میان ‌‬
‫رفتن نه کند رفتن‪.‬‬
‫‪ -12‬بلند نکننردن صدان ن بیننش از حنند نیازن ن در امننری کننه فایننده‬
‫ندارد؛ زیرا صدای بلند به صدای الغ تشبیه شده است‪.‬‬

‫ههای مهم پیامبر)ص(برای فرزندان‬

‫توصی ‌‬

‫ههای‬ ‫مرّبیان‪ ،‬مدّرسان‪ ،‬معّلمان‪ ،‬پدران و مادران‪ ،‬باید این توصننی ‌‬

‫مفید را به فرزندان بیاموزند و برایشان روی تخته بنویسننند تننا آنهننا‬
‫را در دفترهایشان یادداشت کرده و حفظ نمایند و آنگنناه بننه شننرح‬
‫آنها بپردازند‪ .‬در حدیثی که از ابننن عبنناس)رض( نقننل شننده‪ ،‬آمننده‬
‫است ‪ :‬روزی پشت سر رسول خدا)ص( سوار شده بودم‪ .‬رسننول‬
‫یآموزم ‪:‬‬ ‫خدا)ص( به من گفت ‪ :‬ای پسر‪ ،‬من چند کلمه را به تو م ‌‬
‫‪30‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫‪) -1‬إحفظ الله یحفظک( از دستورات و اوامننر خداوننند‬

‫اطاعت کن و از کارهایی که خداوند ممنوع کرده است پرهیز کننن‬
‫تا خداوند تو را در دنیا و آخرت حفظ کند‪.‬‬
‫‪) -2‬احفظ الله تجسسده تجاهسسک( حنند ّ و حنندود خنندا را‬
‫نگهدار تا خداوند تو را توفیق و یاری دهد‪.‬‬
‫‪) -3‬إذا سسسألت فأسسسأل اللسسه‪ ،‬و إذا اسسستعنت‬
‫فاستعن بالله( هر گاه برای کارهای دنیا و آخرتت درخواست‬
‫کمک کردی‪ ،‬از خدا کمک بجوی؛ مخصوصا ً در اموری که هیچ کس‬
‫جننز خنندای یکتننا بننر آنهننا توانننایی ننندارد؛ مانننند شننفای دردهننا و‬
‫یهمتاست‪.‬‬ ‫درخواست رزق و روزی که مختص خدای ب ‌‬
‫اربعین نووی‬
‫مسسة لسسو اجتمعسست علسسی أن‬ ‫ن ال ّ‬ ‫‪) -4‬و اعلسسم أ ّ‬
‫ء لسسم ینفعسسوک إل ّ بشسسی ٍ‬
‫ء قسسد کتبسسه‬ ‫ینفعوک بشی ٍ‬
‫ء‬
‫الله لک‪ ،‬و إن اجتمعسوا علسسی أن یضسّروک بشسی ٍ‬
‫ء قد کتبه الله علیسسک‪ ،‬رفعسست‬ ‫لم یضّروک إل ّ بشی ٍ‬
‫صحف(‬ ‫فت ال ّ‬ ‫القلم و ج ّ‬
‫»رواه الترمذی و قال حدیث حسن صحیح«‬
‫»و بدان که اگنر همنه منردم دنینا جمنع شنوند تنا نفعنی بنه تنو‬
‫یتوانند نفعی‬ ‫برسانند‪ ،‬جز آنچه خدا برای تو مقرر کرده است‪ ،‬نم ‌‬
‫بننه تننو برسننانند؛ و اگننر همننه مننردم جمننع شننوند تننا زیننانی بننه تننو‬
‫برسننانند‪ ،‬جننز آنچننه خنندا برایننت مقننرر فرمننوده اسننت‪ ،‬نخواهننند‬
‫توانست زینانی بنه تنو برسنانند‪ ،‬قلنم تقندیر خداونند از ازل آن را‬
‫یرسد در لننوح‌‬ ‫نهایی که به تو م ‌‬ ‫نوشته است و همه ی سود و زیا ‌‬
‫محفوظ او ثبت و ضبط شده است‪«.‬‬
‫در‬
‫انسان مسلمان به قضا و سرنوشتی که خداوند بننرای او مق ن ّ‬
‫کرده است ن چه خیر باشد چه شر ن باید ایمان داشته باشد‪.‬‬

‫یشود‬
‫نکاتی که از این حدیث شریف استنباط م ‌‬

‫هها را دوسننت داشننته و ابننن عبنناس را پشننت‬

‫‪ -1‬پیامبر(ص( بچ ‌‬
‫سر خود سوار نموده و او را با »ای پسر« صدا کرده است‪.‬‬
‫‪31‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫هها دستور داده است از خدا اطنناعت‬ ‫‪ -2‬رسول خدا)ص( به بچ ‌‬

‫نمننوده و از نافرمننانی او خننودداری کنننند تننا در دنیننا و آخننرت‬
‫خوشبخت شوند‪.‬‬
‫‪ -3‬چنانچه مؤمن حق خدا و حننق مننردم را ادا کننند‪ ،‬خداوننند بننه‬
‫یدهد‪.‬‬
‫یها او را نجات م ‌‬ ‫هنگام سخت ‌‬
‫هها؛ با فراخواندن خدا و‬ ‫‪ -4‬ایجاد عقیده ی توحیدی در درون بچ ‌‬
‫درخواست کمک از او‪.‬‬
‫‪ -5‬تثبیت ایمان به قضا و قدر ن چه خیر باشد چه شّر ن ن یکننی از‬
‫ارکان ایمان است‪.‬‬
‫ش بینننی در کننودک‪ ،‬تننا بننا امینند و شننجاعت‬
‫‪ -6‬ایجاد روحیه خننو ‌‬
‫زندگی کند و فرد سودمندی برای جامعه باشد‪.‬‬

‫برخی از آداب اسلمی‬

‫برادر مسلمانم‪ ،‬بدان که اسننلم آداب و اخلقننی را بننه ارمغننان‬

‫آورده است که خوشبختی دنیا و آخننرت را بننرای فننرد مسننلمان و‬
‫یکند‪ .‬برخی از این آداب عبارتند از ‪:‬‬ ‫جامعه ی اسلمی تضمین م ‌‬

‫‪ -1‬پاکیزگی‬
‫سها و بدنت را مخصوصا ً‬ ‫در خانه و محل کار‪ ،‬پاکیزه باش و لبا ‌‬
‫هنگام رفتن به مسجد برای ادای نمازها ن بننه ویننژه نمنناز جمعننه نن‬
‫پاکیزه نگهدار‪ .‬روز جمعه غسل کن و مواد خوشبوکننده اسننتعمال‬
‫سهننای چرکیننن بننه‬‫سهننایت را بپننوش و بننا لبا ‌‬‫نمننا‪ ،‬و بهننترین لبا ‌‬
‫یشننود‪ .‬بننا‬
‫مسننجد نننرو‪ ،‬زيننرا مننوجب اذیننت و آزار نمننازگزاران م ‌‬
‫هها پا نگذار؛ زيرا نمننازگزار‪،‬‬ ‫بهای چرکین و بدبو روی سجاد ‌‬ ‫جورا ‌‬
‫بها‬ ‫یگذارد و از بوی بد جورا ‌‬ ‫یاش را روی سجاده م ‌‬ ‫پیشانی و بین ‌‬
‫یشود و شاید از نماز هم بیزار گردد‪ .‬سعی کننن مسننواک‬ ‫آزرده م ‌‬
‫بزنی؛ به ویژه هنگام وضو گرفتن و نماز خواندن؛ زیرا پیامبر)ص(‬
‫متش را بر استفاده از مسواک تشننویق نمننوده‬ ‫در احادیث زیادی ا ّ‬
‫یفرمایند ‪:‬‬‫است‪ .‬از جمله م ‌‬
‫ب(‬
‫سواک مطهرةٌ للفم‪ ،‬مرضاةٌ للّر ّ‬
‫)ال ّ‬
‫»صحیح رواه احمد«‬
‫‪32‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫»مسننواک زدن مننوجب پنناکیزگی دهننان و خشنننودی پرودرگننار‬

‫یشود‪«.‬‬
‫م ‌‬
‫قبنل از رفتنن بنه مسنجد و محنل کنار‪ ،‬از خنوردن سنیر و پیناز‬
‫خودداری کن تا نمازگزاران و همکننارانت را بننا بننوی بنند آن‪ ،‬آزرده‬
‫یفرمایند ‪:‬‬‫خاطر نسازی؛ زيرا پیامبر)ص( م ‌‬
‫)مسسن أکسسل ثوم سا ً أوبص س ً‬
‫ل‪ ،‬فلیعتزلنسسا‪ ،‬و لیعسستزل‬
‫مسجدنا‪ ،‬و لیقعد فی بیته(‬
‫»متفق علیه«‬
‫»هر کس سیر یا پیاز بخورد باینند از جمننع مننا و مسننجد مننا دور‬
‫هاش بنشیند‪«.‬‬ ‫شود و در خان ‌‬
‫جه به این که بوی سیگار که از دهان برخی از نمننازگزاران‬ ‫با تو ّ‬
‫تآورتننر از بننوی سننیر و پینناز اسننت و علمنا‪،‬‬
‫یخیزد بسیار نفر ‌‬ ‫برم ‌‬
‫سیگار کشیدن را به خاطر ضرر و زیانی که به جسننم و مننال وارد‬
‫هاند؛ سیگار هم جزو چیزهای ناپاکی اسننت کننه‬ ‫یکند‪ ،‬تحریم کرد ‌‬ ‫م ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫مت اسلمی را از آن برحذر داشته است و م ‌‬ ‫خداوند ا ّ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫)العراف ‪(157 /‬‬
‫»چیزهننای پنناکیزه را بننر آنننان حلل و چیزهننای ناپنناک را بننر‬
‫یگرداند‪«.‬‬ ‫ایشان حرام م ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫پیامبر)ص( م ‌‬
‫»صحیح رواه احمد«‬ ‫)لضرر و لضرار(‬
‫»زیان رساندن به خود و دیگران حرام است‪«.‬‬
‫نبخش اسننت و اطرافیننان‬ ‫از این رو‪ ،‬چون سیگار برای بدن زیا ‌‬
‫یشود‪ ،‬جننزو‬ ‫یسازد و باعث تلف شدن مال و ثروت م ‌‬ ‫را آزرده م ‌‬
‫گناهان کبیره است؛ بنابراین‪،‬از کشیدن آن خودداری کن‪.‬‬

‫‪ -2‬رفتار و برخورد مردم‬

‫یداری‪ ،‬بننرای‬‫)الف( چیز خوبی را که بننرای خننودت دوسننت م ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫دیگران هم دوست بدار؛ چون رسول خدا)ص( م ‌‬
‫‪33‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫ب‬
‫ب لخیسسه مسسایح ّ‬
‫)لیسسؤمن أحسسدکم حّتسسی یحسس ّ‬
‫»متفق علیه«‬ ‫لنفسه(‬
‫»هیچ کنس از شننما ایمنان ننندارد مگنر آنچننه را کنه بننرای خنود‬
‫یپسندد‪ ،‬برای برادرش نیز‪ ،‬نپسندد‪«.‬‬ ‫م ‌‬
‫)ب( در خرید و فروش‪ ،‬با گذشت و مهربان باش‪ ،‬چون رسول‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫خدا)ص( م ‌‬
‫م اللسسسه عبسسسدا ً سسسسمحا ً إذا بسسساع‪ ،‬سسسسمحا ً إذا‬
‫)رح ‌‬
‫اشتری‪ ،‬سمحا ً إذا قضی‪ ،‬سمحا ً إذا اقتضی(‬
‫»رواه البخاری«‬
‫های که بننه هنگننام خرینند و فننروش و بننه‬ ‫»رحمت خداوند بر بند ‌‬
‫هنگام گرفتننن حننق خننود از دیگننران و بننه هنگننام دادن حننق آنننان‪،‬‬
‫یکند‪«.‬‬
‫کریمانه و با گذشت عمل م ‌‬
‫)ج( با مننردم ارتبنناط داشننته بناش و آننان را پننند و اننندرز ده و‬
‫اذیت و آزارشان را تحمل کن؛ تا جننزو کسننانی باشننی کننه رسننول‬
‫خدا)ص( درباره آنان فرموده است ‪:‬‬

‫ذی یخسسالط الّنسساس و یصسسبر علسسی‬‫)المسسسلم السس ّ‬

‫ذی لیخسسالطهم‪ ،‬و‬‫أذاهم‪ ،‬أفضل مسسن المسسسلم ال س ّ‬
‫لیصبر علی أذاهم(‬
‫»رواه الترمذی و اسناده صحیح«‬
‫یکننند‬
‫»مسلمانی که با مردم معاشرت و نشست و برخاست م ‌‬
‫ینماید‪ ،‬بهتر از مسلمانی است کننه‬
‫و اذیت و آزارشان را تحمل م ‌‬
‫یکند‪«.‬‬
‫با مردم معاشرت ندارد و اذیت و آزارشان را تحمل نم ‌‬

‫‪ -3‬انصاف و پذیرش حق‬

‫خردسال یا دشمن باشنند‪،‬‬ ‫سخن حق را بپذیر اگرچه گوینده آن ُ‬
‫و از نپننذیرفتن حننق و تحقیننر کننردن مننردم بپرهیننز؛ زيننرا رسننول‬
‫یفرمایند ‪:‬‬‫خدا)ص( ما را از این کار برحذر داشته و م ‌‬
‫ة‬
‫)لیدخل الجّنة مسسن کسسان فسسی قلبسسه مثقسال ذّر ٍ‬
‫ب أن یکسسون ثسسوبه‬‫ن الّرجسسل یحس ّ‬
‫ر‪ ،‬قیسسل ‪ :‬إ ّ‬
‫من کسسب ٍ‬
‫‪34‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫ب‬ ‫ن اللسسه جمی س ٌ‬

‫ل یح س ّ‬ ‫ة‪ ،‬قال ‪ :‬إ ّ‬‫حسنًا‪ ،‬و نعله حسن ً‬
‫ق و غمط الّناس(‬ ‫الجمال‪ ،‬الکبر بطر الح ّ‬
‫»رواه مسلم«‬
‫های غرور و کننبر در دل داشننته باشنند‪ ،‬وارد‬
‫موزن ذر ‌‬
‫»کسی که ه ‌‬
‫یخواهند لبناس و کفشنش زیبنا‬ ‫یشنود‪ .‬گفتنند ‪ :‬کسنی م ‌‬‫بهشت نم ‌‬
‫باشد‪ ،‬آیا این هنم غنرور و کنبر اسنت؟ پینامبر)ص( فرمودنند ‪ :‬خندا‬
‫زیباست و زیبنایی را دوسنت دارد‪» .‬کنبر«؛ یعننی‪ ،‬نپنذیرفتن حنق و‬
‫تحقیر مردم‪«.‬‬

‫‪ -4‬اعتراف به خطا و اشتباه‬

‫اگر راه خطا رفتی‪ ،‬به خطننایت اعننتراف کننن و پننوزش بخننواه؛‬
‫زیرا اعتراف به خطا بهتر از آن است کننه در باطننل بنناقی بمننانی‪.‬‬
‫یفرمایند ‪:‬‬‫رسول خدا)ص( م ‌‬
‫طاءٌ و خیر الخ ّ‬
‫طائین الّتوابسسون(‬ ‫ل بنی آدم خ ّ‬
‫)ک ّ‬
‫»رواه الترمذی و حسنه محقق جامع الصول‪«.‬‬
‫یشننوند و بهننترین آنهننا‬‫نها دچنار گننناه و اشننتباه م ‌‬
‫»همننه انسننا ‌‬
‫کسننانی هسننتند کننه همیشننه از اشننتباهات و گناهانشننان تننوبه‬
‫یکنند‪«.‬‬‫م ‌‬
‫الّتوابون ؛ یعنننی‪ ،‬کسننانی کننه بننه اشننتباهات خننویش اعننتراف‬
‫یگردند‪.‬‬ ‫یکنند و از آن دست کشیده و به سوی خدا باز م ‌‬ ‫م ‌‬

‫قگویی‬ ‫‪ -5‬عدالت و ح ‌‬
‫)الف( در همننه حننال عنندالت را پیشننه کننن حننتی در تعامننل بننا‬
‫دشمنانت؛ و دشمنی با قومی‪ ،‬تو را وادار نکند کننه بننر آنننان سننتم‬
‫یفرمایند ‪:‬‬‫روا داری‪ .‬خداوند متعال م ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪35‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫)المائده ‪(8 /‬‬ ‫‪ ‬‬
‫»و نباید دشمنی گروهی‪ ،‬شما را بر آن دارد که عدالت نکنینند‪.‬‬
‫عدالت کنید که آن به تقوا نزدیکتر است‪ ،‬و از خدا پروا دارینند‪،‬‬
‫یدهید آگاه است‪«.‬‬‫که خدا به آنچه انجام م ‌‬
‫)ب( حق را بگو حتی اگر به زیان خودت‪ ،‬خویشان یا دوستانت‬
‫باشد؛ زيرا این دستور خداوند است‪:‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫)النساء ‪(135 /‬‬
‫هاید‪ ،‬پیوسته به عدالت قیام کنید‬ ‫»ای کسانی که ایمان آورد ‌‬
‫و برای خدا گواهی دهید؛ هر چند به زیان خودتان یا به زیننان‬
‫پدر و مادر و خویشاوندان شما باشد‪ .‬اگر یکی از دو طننرف‬
‫دعننوا تننوانگر یننا نیازمننند باشنند‪ ،‬بنناز خنندا بننه آن دو از شننما‬
‫سزاوارتر است؛ پس دنبال هوس نروید که در نتیجه از حننق‬
‫عدول کنید‪ .‬و اگر به انحراف گرایید یا اعراض نمایید‪ ،‬قطعا ً‬
‫یدهید آگاه است‪«.‬‬ ‫خدا به آنچه انجام م ‌‬
‫‪36‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫‪ -6‬فرمانبرداری از دستورات دین‬

‫از احکام و دستورات دین فرمانبرداری کن؛ زیرا واژه »اسلم«‬
‫از )استسلم( تسلیم شدن گرفته شننده اسننت‪ .‬احکننام دیننن را بننا‬
‫عقل و نظر خودت ارزیابی نکن؛ زيرا عقل آدمی محنندود اسننت و‬
‫به احتمال زیناد اشنتباه منی کنند‪ ،‬و از تفسنیر کلینات امنور دیننی‬
‫یفرمایند ‪:‬‬ ‫عاجز و ناتوان می شود‪ .‬از این روست که علی)ع( م ‌‬
‫دین بالّرأی لکان المسح علسسی أسسسفل‬
‫)لوکان ال ّ‬
‫ف أولی من المسح علی أعله(‬ ‫الخ ّ‬
‫»رواه ابوداود و صححه محقق جامع الصول«‬
‫نها استوار بود‪ ،‬مسح‬ ‫»اگر دین خدا بر اساس رأی و نظر انسا ‌‬
‫ف« از مسح قسمت بالی آن بهتر بود‪«.‬‬ ‫خ ّ‬‫کردن قسمت پایین » ُ‬
‫مسلمان واقعی‪ ،‬کسی است که دستورات شرع را صرف نظر‬
‫از شناختن علت و دلیلننی کننه بننر او پوشننیده مانننده اسننت‪ ،‬اجننرا‬
‫هاش را بنندون‬ ‫یکند‪ .‬او مانند سربازی است کننه دسننتور فرماننند ‌‬ ‫م ‌‬
‫هاش از او‬ ‫یداننند کننه فرماننند ‌‬ ‫یکننند؛ زیننرا م ‌‬
‫چون و چرا اطاعت م ‌‬
‫یداننند‪ .‬هنگننامی کننه اسننلم گوشننت خننوک را تحریننم کننرد‪،‬‬ ‫بهتر م ‌‬
‫مسلمانان این دستور را گننردن نهادننند و از علننت آن نپرسننیدند و‬
‫نهننای آن‬ ‫اکنون پس از گذشننت چهننارده قننرن‪ ،‬طننب جدینند از زیا ‌‬
‫یگوید خداوند هر چیزی را که حرام‬ ‫پرده برداشته است و به ما م ‌‬
‫نهایی است که در بردارد‪.‬‬ ‫نموده به خاطر ضرر و زیا ‌‬
‫‪ -7‬عادل بودن در وصّیت‬
‫قننش محننروم نکننن و بننه سننهمی کننه‬ ‫هیچ یک از وارثننان را از ح ّ‬
‫خداوند برای آنان فرض کننرده‪ ،‬راضننی بنناش و تحننت تننأثیر هننوا و‬
‫های کننه‬‫هوس و محبت‪ ،‬از هیچ یک از آنان جانبداری نکن؛ بننه گننون ‌‬
‫نبن بشننیر روایننت‬ ‫سهم بیشتری برای او در نظر بگیننری‪ .‬از نعمننا ‌‬
‫شده است که گفت ‪:‬‬
‫مسسی‬‫ی أبسسی ببعسسض مسساله‪ ،‬فقسسالت أ ّ‬
‫دق عل س ّ‬‫)تص س ّ‬
‫ی تشسسسهد‬ ‫]عمسسسرة بسسسن رواحسسسة[ ‪ :‬لأرضسسسی حسسست ّ‬
‫لالله)ص(‪ ،‬فسسسسسسانطلق أبسسسسسسی إلسسسسسسی‬ ‫رسسسسسسسو ‌‬
‫ی)ص(لیشسسهده علسسی صسسدقتی‪ ،‬فقسسال لسسه‬ ‫النسسب ّ‬
‫‪37‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫لالله)ص(؛ أفعلت هذا بولدک کّلهم؟ قسسال ‪:‬‬ ‫رسو ‌‬

‫ل‪ ،‬قال ‪ :‬اّتقوا الله واعدلوا بین أولدکم(‬
‫»متفق علیه«‬
‫»پدرم مقداری از مال و ثروتش را بنه منن داد‪ .‬منادرم‪ ،‬عمننره‬
‫دختر رواحه‪ ،‬گفت ‪ :‬تننا رسننول خنندا)ص(را بننرای انجننام ایننن کننار‬
‫یدهنننم‪ .‬آنگننناه پننندرم ننننزد‬‫شننناهد نگینننری بنننه آن رضنننایت نم ‌‬
‫پیامبر)ص(رفت تا او را در این کار شاهد بگیرد‪ .‬رسننول خنندا)ص(‬
‫های؟ پنندرم گفننت ‪ :‬خیننر‪.‬‬ ‫فرمودند ‪ :‬آیا با تمام پسرانت چنین کرد ‌‬
‫رسول خدا)ص(فرمودنند‪ :‬از خندا بترسنید و مینان فرزنندانتان بنه‬
‫عدالت رفتار کنید‪«.‬‬
‫درروایت دیگری آمده است که پیامبر)ص(فرمودند‪:‬‬
‫ر(‬
‫)فل تشهدنی إذن‪ ،‬فاّنی لاشهد علی جو ٍ‬
‫»أخرجه مسلم و النسائی«‬
‫»در این صورت مرا شاهد مگیر؛ زيرا من بر کارهایی کننه ظلننم‬
‫یدهم‪«.‬‬ ‫و ستم در آنها وجود دارد‪ ،‬گواهی نم ‌‬
‫یشننان‬ ‫چه بسیارند‪ ،‬کسانی که راه خطا رفتننند و امننوال و دارای ‌‬
‫را به نام برخی از وارثانشننان ثبنت کردنند؛ و بناعث ایجناد کیننه و‬
‫ههننا‬
‫دشننمنی و حسننادت میننان آنننان گردیدننند و کارشننان بننه دادگا ‌‬
‫کشیده شد و به خاطر این اشتباه‪ ،‬اموال و دارایی شننان را ضننایع‬
‫کرده و دو دستی تقدیم وکلی مدافع نمودند!‬

‫‪ -8‬رعایت حقوق همسایگان‬

‫هات را با گفتار و کردارت اذیت و آزار مده؛ چون رسول‬
‫همسای ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫خدا)درباره ی اذیت کردن همسایه‪ ،‬هشدار داده و م ‌‬
‫)و الله لیؤمن‪ ،‬و الله لیؤمن‪ ،‬و اله یؤمن‪ ،‬الس ّ‬
‫ذی‬
‫لیأمن جاره بوائقه(‬
‫»رواه البخاری«‬
‫»به خدا قسم ایمان ندارد؛ به خدا قسم ایمننان ننندارد؛ بننه خنندا‬
‫هاش از شننّر او درامننان‬ ‫قسننم ایمننان ننندارد؛ کسننی کننه همسننای ‌‬
‫نیست‪«.‬‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫در حدیثی دیگر م ‌‬
‫‪38‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫)مسن کسان یسؤمن بسالله و الیسوم الخسر‪ ،‬فلیسؤذ‬

‫»رواه البخاری«‬ ‫جاره(‬
‫هاش را‬ ‫»کسی که به خدا و روز آخرت ایمان دارد‪ ،‬نباید همسای ‌‬
‫اذیت و آزار دهد‪«.‬‬
‫ههایت آشغال‪ ،‬پوسننت مننوز‬ ‫ً‬
‫بر سر راه مردم‪ ،‬مخصوصا همسای ‌‬
‫یشننود‪ .‬مننردی را‬ ‫و هندوانه مینداز که بنناعث اذیننت و آزار آنننان م ‌‬
‫یشناسننم کننه بننه خنناطر لیننز خننوردن روی پوسننت مننوز‪ ،‬پننایش‬ ‫م ‌‬
‫شکست و مدت شش ماه بستری شد‪.‬‬
‫تلش کن اشیای آزاردهنننده و مزاحننم را از سننر راه مننردم‪ ،‬بننه‬
‫ههایت بنننرداری‪ ،‬زینننرا پینننامبر)ص( در اینننن بننناره‬
‫وینننژه همسنننای ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬‫م ‌‬
‫ة(‬ ‫)و تمیط الذی عن ال ّ‬
‫طریق صدق ٌ‬
‫»متفق علیه«‬
‫»برداشتن موانع از سر راه مردم صدقه است‪«.‬‬
‫هات دچار مصیبتی شد‪ ،‬بننا او همنندردی کننن و در‬ ‫هر گاه همسای ‌‬
‫کاستن غم و اندوهش وی را یاری نما‪ .‬صدای رادیو را بلند نکننن و‬
‫هها به خانواده و میهمننان هننايت اجننازه‬‫برای تأمین آرامش همسای ‌‬
‫نننده بننا صنندای بلننند صننحبت کنننند؛ مخصوصنا ً زمننانی کننه یکننی از‬
‫هها بیمار و خسننته اسننت و بننه خننواب و اسننتراحت احتینناج‬ ‫همسای ‌‬
‫دارد‪.‬‬

‫‪ -9‬وفای به عهد و پیمان‬

‫هات‬ ‫اگر به کسی وعده دادی حتی اگر کودک هم باشد‪ ،‬به وعنند ‌‬
‫عمل کن‪ .‬اساسا ً معامله و خرید و فروش بر مبنای اتفاق طرفین‬
‫یگیرد و نیازی بننه بیعننانه نیسننت‪ .‬مننؤمن‬
‫و وفای به عهد صورت م ‌‬
‫در گفتارش باید صداقت پیشه کند و اگر به کسننی وعننده داد باینند‬
‫به آن عمل نماید‪ .‬هر کنس خلف وعننده کننند‪ ،‬بننه یکننی از صنفات‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫منافقان‪ ،‬متصف شده است؛ چون پیامبر)ص( م ‌‬
‫دث کسسذب‪ ،‬و إذا وعسسد‬‫ث ‪ :‬إذا ح س ّ‬
‫)آیة المنافق ثل ٌ‬
‫أخلف‪ ،‬و إذا ائتمن خان( »متفق علیه«‬
‫‪39‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫»نشانه ی منافق سه چيز اسننت ‪ :‬هننر گنناه صننحبت کننند‪ ،‬دروغ‬

‫بگوید؛ هر گاه وعده دهد‪ ،‬خلف وعده کند؛ و هر زمان مردم به او‬
‫اطمینان کنند‪ ،‬به آنان خیانت نماید‪«.‬‬

‫‪ -10‬آداب عیادت از بیماران‬

‫اسلم‪ ،‬عیادت از بیماران را مورد تشویق قرار داده‪ ،‬مخصوصنا ً‬
‫اگر شخص بیمار‪ ،‬خویشاوند یا همسایه باشد‪ .‬از رسول خنندا(ص(‬
‫روایت شده است که فرمودند ‪:‬‬
‫ن اللسسه‪ ‬یقسسول یسسوم القیامسسة ‪ :‬یسسا ابسسن آدم‬
‫)ا ّ‬
‫ب کیسسف أعسسودک و‬ ‫مرضت فلم تعدنی‪ ،‬قال ‪ :‬یا ر ّ‬
‫ن عبسسدی‬‫ب العسسالمین؟ قسسال ‪ :‬أمسسا علمسست أ ّ‬
‫أنت ر ّ‬
‫فلنا ً مرض فلم تعده‪ ،‬أمسسا علمسست أن ّسسک لسسو عسسدته‬
‫لوجدتنی عنده( »رواه مسلم«‬
‫یفرماینننند ‪ :‬ای فرزنننند آدم‪ ،‬ای‬ ‫»خداونننند‪ ‬در روز قینننامت م ‌‬
‫یگوینند ‪:‬‬‫فرزننند آدم‪ ،‬بیمننار شنندم امننا مننرا عیننادت نکننردی‪ .‬م ‌‬
‫یکنردم‪ ،‬تننو کننه رب العنالمین‬ ‫پروردگنارا‪ ،‬چگنونه تننو را عیننادت م ‌‬
‫یفرمایننند ‪ :‬مگننر ندانسننتی کننه فلن بنننده مننن‬‫هستی؟ خداوننند م ‌‬
‫یدانسننتی کننه اگننر او را‬
‫بیمار شد‪ ،‬اما او را عیادت نکردی؟ آیا نم ‌‬
‫ییابی؟!«‬
‫عیادت کنی مرا نزد او م ‌‬

‫بعضی از آداب عیادت از بیماران‬

‫)الف( ملقات بایند کوتناه باشند تنا بناعث رنجنش خناطر بیمنار‬
‫نگردد‪ .‬شاید او به خواب و استراحت یا قضای حاجت احتیاج داشننته‬
‫باشد؛ مگر این که با وی بسیار صمیمی باشی‪.‬‬
‫یاش را‬ ‫)ب( نزد بیمار زیاد حرف نزن‪ ،‬و بازگویی داستان بیمار ‌‬
‫از او درخواست مکن‪.‬‬
‫)ج( سعی کن دل او را شاد کنننی و وی را بننه بهبننودی امینندوار‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫سازی‪ .‬رسول خدا)ص(م ‌‬
‫)د( برای مریننض دعننا کننن و بننه وی بگننو ‪) :‬لبأس علیک‬
‫هی گناهانت می شود‪«.‬‬ ‫طهور( »برای تو زیانی ندارد‪ ،‬کفار ‌‬
‫‪40‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫)من عاد مریضا ً لسسم یحضسسر أجلسسه‪ ،‬فقسسال عنسسده‬

‫ب العسسرش‬ ‫ت ‪ :‬أسسسأل اللسسه العظیسسم ر ّ‬‫سسسبع مسسّر ٍ‬
‫العظیم أن یشفیک‪ ،‬إل ّ عافاه الله(‬
‫»صححه الحاکم و وافقه الذهبی«‬
‫»هر کس‪ ،‬بیماری را عیادت کند که اجلش فرانرسنیده اسنت‪ ،‬و‬
‫هفت بار نزد او بگوید ‪ :‬از خداوند بزرگ‪ ،‬پروردگننار عننرش عظیننم‪،‬‬
‫خواهانم که تو را شفا دهد‪ ،‬حتما ً خداوند به او تندرستی و سننلمتی‬
‫یبخشد‪«.‬‬ ‫م ‌‬

‫‪ -11‬آداب نگاه کردن‬

‫یحجننابی را دینندی‪ ،‬چشننمان خننود را فروگیننر؛ زيننرا‬
‫اگننر زن ب ‌‬
‫یکنند و زننای چشنم نگناه کنردن بنه ننامحرم اسنت‪.‬‬ ‫چشم‪ ،‬زنا م ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬‫رسول خدا(ص( م ‌‬
‫ن الولی لک‪،‬‬
‫ی لتتبع الّنظرة الّنظرة‪ ،‬فإ ّ‬
‫)یا عل ّ‬
‫ولیست لک الثانیة(‬
‫»رواه احمد و غیره و حسنه اللبانی فی صحیح الجامع«‬
‫»ای علی‪ ،‬اگر زنی را برای بار اول نگاه کردی‪ ،‬نگاهت را به او‬
‫تکرار مکن؛ زیرا نگاه اول برای تو جایز است اما نگنناه دوم جننایز‬
‫نیست‪«.‬‬
‫بدان که نگاه به نامحرم‪ ،‬جز حسرت و پشیمانی‪ ،‬سننودی بننرای‬
‫تو در برندارد‪ .‬اگر متأهل هستی و به زنی زیباتر از همسرت نگنناه‬
‫یشود و دچار غصننه‬ ‫کنی‪ ،‬دیدگاه و برخوردت با همسرت عوض م ‌‬
‫یپننردازی؛ در حننالی کننه قبننل از‬ ‫یشوی و با او به دعوا و نزاع م ‌‬‫م ‌‬
‫این نگاه حننرام‪ ،‬از همسننرت راضننی بننودی و احسنناس شننادمانی‬
‫یکردی‪ .‬اگر هم مجّرد هستی‪ ،‬شنناید نگنناه بننه زن بیگننانه بنناعث‬ ‫م ‌‬
‫تحریک شهوت تو شود يننا شننیطان تننو را بننه سننوی ارتکنناب گننناه‬
‫یفرمایند ‪:‬‬‫بکشاند‪ .‬به همین خاطر خداوند خطاب به مؤمنان م ‌‬
‫‪    ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪41‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫‪   ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫)النور ‪(30 /‬‬
‫»ای پیامبر‪ ،‬به مردان مؤمن بگو ‪ :‬آنان موظفند کننه از نگنناه‬
‫به عورت و محل زینت نامحرمان چشمان خود را فروگیرننند‬
‫هتر اسننت‪ ،‬زیننرا‬ ‫و پاکدامنی ورزند‪ ،‬که این برای آنننان پنناکیز ‌‬
‫یدهند‪ ،‬آگاه است‪«.‬‬ ‫خداوند به آنچه انجام م ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫پیامبر)ص( م ‌‬
‫ة بعسسدی أضسّر علسسی الّرجسسال مسسن‬
‫)ما ترکت فتن س ً‬
‫»رواه مسلم«‬ ‫الّنساء(‬
‫»پس از رخت بربستن من از این دنیا‪ ،‬زیان بارترین فتنه بننرای‬
‫مردان‪ ،‬زنان هستند‪«.‬‬
‫‪ -12‬آداب پند و نصیحت دیگران‬
‫یآموزند ‪:‬‬
‫نگونه به ما م ‌‬ ‫پیامبر(ص(‪ ،‬آداب نصیحت را ای ‌‬
‫دین الّنصیحة ‪ :‬قیل لمن یا رسول الله(ص(؟‬ ‫)ال ّ‬
‫مسسة المسسسلمین‬
‫قال ‪ :‬لله ولکتابه و لرسوله‪ ،‬و لئ ّ‬
‫»رواه مسلم«‬ ‫متهم(‬ ‫و عا ّ‬
‫»دین؛ یعنی‪ ،‬اخلص و دلسوزی‪ .‬گفتننند ‪ :‬بننرای چننه کسننی؟ ای‬
‫رسننول خنندا(ص(‪ ،‬گفننت ‪ :‬بننرای خنندا‪ ،‬قننرآن‪ ،‬رسننول خنندا)ص(‪،‬‬
‫پیشوایان مسلمانان و عموم مردم‪«.‬‬
‫نصیحت کردن‪ ،‬دارای آدابی است که باید آنها را مراعات کننرد‪.‬‬
‫یآموزیم‬‫ما این آداب را از مرّبی بزرگ‪، ،‬سرورمان محمد)ص( ‪،‬م ‌‬
‫‪:‬‬
‫سبن مالک)رض( نقل شده که گفت ‪:‬‬ ‫)الف( از ان ‌‬
‫لالله)ص(‬ ‫)بینما نحسسن فسسی المسسسجد مسسع رسسسو ‌‬
‫ی‪ ،‬فقام یبسسول فسسی المسسسجد‪ ،‬فقسسال‬ ‫إذجاء أعراب ّ ٌ‬
‫لالله)ص( مسسه مسسه ]لتفعسسل[ قسسال ‪:‬‬ ‫أصحاب رسو ‌‬
‫لالله)ص(‪ :‬لتزرموه‪] ،‬لتضّروه[ دعوه‪،‬‬ ‫قال رسو ‌‬
‫لالله(ص( دعسساه‬‫ن رسسسو ‌‬‫مإ ّ‬‫فسسترکوه حت ّسسی بسسال ثس ّ‬
‫ن هذه المسسساجد لتصسسلح لشسسیء مسسن‬ ‫فقال له ‪ :‬إ ّ‬
‫‪42‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫هذا البسسول و ل القسسذر‪ ،‬اّنمسسا هسسی لسسذکر اللسسه ‪ ‬و‬

‫الصسسسسلة و قسسسسراءة القسسسسرآن‪ ،‬أو کمسسسسا قسسسسال‬
‫لالله)ص(‪ ،‬قسسال ‪ :‬فسسأمر رجل ً مسسن القسسوم‪،‬‬ ‫رسسسو ‌‬
‫ء فشسّنه علیسه ]فصسّبه علیسه[(‬ ‫و مسن مسا ٍ‬
‫فجاء بسدل ٍ‬
‫»رواه الشیخان«‬
‫»در حالی که‪ ،‬ما با رسول خدا(ص( در مسجد بودیم‪ ،‬ناگهان یک‬
‫هنشننین آمنند و در مسننجد ادرار کننرد‪ .‬اصننحاب‬ ‫مننرد اعرابننی و بادی ‌‬
‫رسننول خنندا)ص( گفتننند ‪ :‬اینجننا ادرار نکننن‪ ،‬اینجننا ادرار نکننن‪.‬‬
‫یگوید ‪’ :‬رسول خدا)ص( فرمودند ‪ :‬به او آسننیبی نرسننانید؛ او را‬ ‫م ‌‬
‫رها کنید؛ تا ادرارش را تمام کند‪ ‘.‬اصحاب هنم او را رهنا کردنند تنا‬
‫ادرارش تمام شد‪ .‬سپس رسول خدا(ص(او را نزد خود خواند و به‬
‫او گفت ‪ :‬در مساجد نباید ادرار کرد؛ مساجد فقط جای ذکننر و ینناد‬
‫خدا و نماز و قرائت قرآن است‪ .‬در روایتی دیگننر آمننده اسننت کننه‬
‫رسول خدا(ص( بنه یکنی از اصنحاب فرمودنند کنه ینک سنطل آب‬
‫بیاورد‪ ،‬آنگاه سطل آب را روی ادرار پاشیدند‪«.‬‬
‫)ب( مسلم از معاویه بن حکم سلمی‪ ،‬روایت کننرده اسننت کننه‬
‫گفننت ‪) :‬بینما أنا أصسّلی مسسع النسسبی)ص( إذ عطسسس‬
‫رجل من القوم فقلسست ‪ :‬یرحمسسک اللسسه‪ ،‬فرمسسانی‬
‫ماه مسسا شسسأنکم‬‫القوم بابصارهم‪ ،‬فقلت ‪ :‬واثکل أ ّ‬
‫ی؟! فجعلسسوا یضسسربون بأیسسدیهم علسسی‬ ‫تنظرون إل س ّ‬
‫ت‪،‬‬‫ما رأیتهم یصمتوننی لکّننسسی سسسک ّ‬ ‫أفخاذهم‪ ،‬فل ّ‬
‫مسسی مسسا‬
‫لالله(ص(‪ ،‬فبسسأبی و أ ّ‬ ‫مسسا ص سّلی رسسسو ‌‬ ‫فل ّ‬
‫ً‬
‫رأیت معلما قبله و لبعده أحسن تعلیما منه‪ ،‬فسسو‬‫ً‬ ‫ّ‬
‫م قسسال ‪:‬‬‫الله ما نهرنی و لضربنی و لشسستمنی ثس ّ‬
‫صسسلة لیصسسلح فیهسسا شسسیءٌ مسسن کلم‬ ‫ن هسسذه ال ّ‬ ‫)إ ّ‬
‫الن ّسساس‪ ،‬و إّنمسسا هسسی التسسسبیح و الّتکسسبیر و قسسراءة‬
‫»رواه مسلم«‬ ‫القرآن(‬
‫یخوانندم‪ ،‬منردی در آنجنا‬ ‫»در حالی کنه بنا پینامبر(ص( نمناز م ‌‬
‫عطسه کرد‪ .‬من هم گفتم ‪»:‬یرحمک الله« کسانی که آنجننا بودننند‬
‫نگاهی به من انداختند‪ .‬گفتم ‪ :‬مادرم داغدیده شننود! چننرا بننه مننن‬
‫‪43‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫یکنید؟ آنها با دستانشان شروع به زدن زانوهایشان کردند‪.‬‬ ‫نگاه م ‌‬

‫هنگامی که دیدم قصد ساکت کردن مرا دارند‪ ،‬ساکت شدم‪ .‬پننس‬
‫از آن که رسول خدا(ص( ن خودم و پدر و مادرم فدای او شویم ننن‬
‫نماز را خواند‪ ،‬به خدا سوگند نه مرا سرزنش کرد ‪ ،‬نننه کتننک زد و‬
‫نه ناسزا گفت‪ .‬من هیچ معّلمی را نه قبل و نننه بعنند از او‪ ،‬نیکننوتر‬
‫هام‪ .‬سپس رسول خدا)ص( گفت ‪ :‬در نماز هیننچ سننخنی‬ ‫از او ندید ‌‬
‫با مردم جایز نیست‪ ،‬تنها گفتن تسبیح و تکبیر و قرائت قرآن جایز‬
‫است‪«.‬‬

‫آداب ملقات و اجازه گرفتن‬

‫یفرمایند ‪:‬‬
‫‪ -1‬خداوند متعال م ‌‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪44‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫‪   ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪    ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫)النور ‪(29-27 /‬‬
‫ههننای‬‫ههننایی کننه خان ‌‬
‫هاید‪ ،‬بننه خان ‌‬
‫»ای کسانی که ایمان آورد ‌‬
‫شما نیست داخل مشوید تا اجازه بگیرید و بر اهل آن سلم‬
‫گویید‪ .‬این برای شما بهتر است‪ ،‬باشد که پند گیرینند‪ .‬و اگننر‬
‫کسی را در آن نیافتینند‪ ،‬پننس داخننل آن مشننوید تننا بننه شننما‬
‫اجازه داده شود؛ و اگننر بننه شننما گفتننه شننود ‪» :‬برگردینند«‪،‬‬
‫برگردید که آن برای شما سزاوارتر اسننت‪ ،‬و خنندا بننه آنچننه‬
‫ههننای‬ ‫یدهید داناست‪ .‬بر شما گناهی نیسننت بننه خان ‌‬ ‫انجام م ‌‬
‫غیر مسکونی که حق استفاده از آنها را دارینند بنندون اجننازه‬
‫یکنید و آنچننه‬ ‫یداند آنچه را آشکار م ‌‬ ‫داخل شوید و خداوند م ‌‬
‫یدارید‪«.‬‬‫را پنهان م ‌‬
‫‪ -2‬خداوند با این آداب شننرعی دربنناره اجننازه گرفتننن‪ ،‬بننندگان‬
‫ق وارد‬ ‫یدهنند کننه ح ن ِ‬
‫یکند و به آنان فرمننان م ‌‬‫مؤمنش را تربیت م ‌‬
‫شدن به خانه دیگران را ندارند‪ ،‬مگر اینن کنه پینش از وارد شنندن‬
‫اجازه بگیرند و پس از آن سلم کنند‪ .‬مسلمانان شایسته است که‬
‫سه بار کسب اجازه کنند‪ ،‬اگر به او اجننازه داده شنند وارد شننود و‬
‫گرنننه برگننردد‪ .‬همچنننان کننه در روایننت صننحیح آمننده اسننت کننه‬
‫ابوموسی هنگامی که سه بار از عمر(رض( اجازه گرفننت‪ ،‬امننا بننه‬
‫او اجازه داده نشد‪ ،‬برگشت‪ .‬سپس عمننر گفننت ‪ :‬آیننا ایننن صنندای‬
‫یخواسننت؟ بننه او اجننازه‬ ‫عبدالله ‌بن قیس نبود کننه اجننازه ورود م ‌‬
‫ورود بدهید‪ .‬آنگاه دنبال او رفتند؛ اما متوجه شدند که رفته است‪.‬‬
‫هنگامی که دوبنناره بازگشننت عمننر)رض( گفننت ‪ :‬چننرا برگشننتی؟‬
‫گفت ‪ :‬سه بار اجازه ورود خواستم اما به من اجازه ندادید و مننن‬
‫هام که فرمودند ‪:‬‬‫از رسول خدا)ص( شنید ‌‬
‫)أذا اسسسستأذن أحسسسدکم ثلثسسسا ًَ و لسسسم یسسسؤذن لسسسه‬
‫»متفق علیه«‬ ‫فلینصرف(‬
‫‪45‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫»اگر کسی از شما سه بار اجازه گرفت ‪،‬اما بننه او اجننازه داده‬
‫نشد‪ ،‬باید برگردد‪«.‬‬
‫عمر)رض( گفت ‪ :‬باید دلیل بیاوری و گرنننه تننو را کتننک خننواهم‬
‫زد‪ .‬آنگاه ابوموسی به نزد گروهی از اعیان انصار رفت و گفتننه ی‬
‫مسننن و‬‫عمننر(رض(را برایشننان نقننل کننرد‪ .‬آنهننا گفتننند ‪ :‬جننز ک ‌‬
‫یدهنند‪ .‬آنگنناه ابوسننعید‬
‫لترین فرد ما کسی برای تو گننواهی نم ‌‬ ‫سا ‌‬
‫خدری با وی نزد عمنر رفنت و حقیقنت موضنوع را بنه وی گفنت‪.‬‬
‫عمر گفت ‪ :‬تجارت در بازار باعث شد که من از این حدیث غافننل‬
‫شوم‪.‬‬

‫یتوان‬
‫سهایی که از آیات و حدیث فوق م ‌‬
‫در ‌‬
‫گرفت‬

‫تکننده قبل از اجازه گرفتن از افننراد خننانواده‬ ‫‪ -1‬شخص ملقا ‌‬

‫نباید وارد خانه ی آنان شود‪ .‬او باید میننل و رغبننت آنننان بننه داخننل‬
‫شدن خود را ارزیابی کند‪.‬‬
‫تکننننده باینند بننر کسننانی کننه از آنننان دینندن‬
‫‪ -2‬شننخص ملقا ‌‬
‫یکند‪ ،‬سلم کند و بگوید ‪) :‬السلم علیکم و رحمة الله‬ ‫م ‌‬
‫و برکاته‪(.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬
‫)النور ‪(61 /‬‬
‫های شنندید بننر همنندیگر سننلم کنینند‪،‬‬
‫»هننر وقننت داخننل خننان ‌‬
‫سلمی که نزد خدا مبارک و خوش است‪«.‬‬
‫‪ -3‬مجاهد گوید ‪ :‬اگر وارد مسجد شدی‪ ،‬بگو ‪ :‬السلم علسسی‬
‫لالله)ص(‪ .‬و هر گاه وارد خانه ‌ی خودت شدی بننر افننراد‬
‫رسو ‌‬
‫های شندی کنه هینچ کنس در آن‬ ‫خانواده سلم کنن‪ ،‬و اگنر وارد خنان ‌‬
‫نیسنننت‪ ،‬بگنننو ‪ :‬السسسسلم علینسسسا و علسسسی عبسسساد اللسسسه‬
‫‪46‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫یگوید ‪ :‬ملئکه پاسخ سلم او را خواهند داد‪.1‬‬ ‫الصالحین‪ .‬قتاده م ‌‬

‫در سلم کردن‪ ،‬میان زنان و مردان تفاوتی وجود ننندارد؛ از ایننن رو‪،‬‬
‫زن مسلمان بر زنان و مردان خویشاوندی کننه بننا او محننرم هسننتند‬
‫یکند؛ مانند ‪ :‬برادرانش و پسران آنان‪ .‬مرد نیز‪ ،‬به زنانی که‬ ‫سلم م ‌‬
‫یکند‪.‬‬
‫برای او محرم هستند‪ ،‬سلم م ‌‬
‫های را ننندارد؛‬‫‪ -4‬زن بدون اجازه‪ ،‬حق وارد شنندن بننه هیننچ خننان ‌‬
‫یکنند‪ ،‬شاید مرد در خننانه تنهننا‬ ‫همانطور که برخی از زنان چنین م ‌‬
‫باشد كه در این صورت خلوتشان حرام اسننت‪ ،‬ينا منرد‪،‬عریننان بنا‬
‫همسرش خوابیده باشد‪.‬‬
‫‪ -5‬خانواده و فرزندانت را به دروغگویی عننادت نننده؛ مثل ً ‪ ،‬هننر‬
‫گاه در زده شد‪،‬از آنننان بخننواهی کننه بگويننند‪» :‬خننانه نیسننت«‪ ،‬در‬
‫حالی که شما در خانه هستید‪ ،‬اگر مشغول کاری هستی‪ ،‬بهتر این‬
‫است که عذرخواهی کنی‪ ،‬زيرا این کار برای دنیا و آخرت تو بهننتر‬
‫تکننننده هننم باینند عننذر تننو را بپننذیرد؛ زیننرا‬
‫اسننت و شننخص ملقا ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫خداوند م ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫)النور ‪(28 /‬‬
‫»و اگر به شما گفته شد ‪» :‬برگردید«‪ ،‬برگردید که آن بننرای‬
‫شما سزاوارتر است‪«.‬‬
‫تکننده یا میهمان‪ ،‬هنگنام اجنازه گرفتننن نباینند بنه درون‬
‫‪ -6‬ملقا ‌‬
‫خانه چشم بدوزد؛ زیرا اجازه گرفتن برای اینن اسنت کنه چشنم بنه‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫نهای داخل خانه نیفتد‪ .‬پیامبر)ص( م ‌‬‫ز ‌‬
‫طلع فی بیت قوم ٍ إذنهم‪ ،‬فقسسد حس ّ‬
‫ل لهسسم‬ ‫)من ا ّ‬
‫»رواه مسلم«‬ ‫أن یفقؤوا عینه(‬
‫»هر کس بدون اجازه به خانه مردم نگاه کننند‪ ،‬آنهننا حننق دارننند‬
‫چشمان او را درآورند‪«.‬‬

‫‪ -‬ر‪ .‬ک ‪ :‬تفسیر ابن کثیر‪.4 ،3/5 ،‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪47‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫یرفتننند ‪ ،‬رو بننه روی در‬

‫پیامبر)ص( هننر گنناه بننه خننانه کسننی م ‌‬
‫یایسننتادند‪ ،‬بلکننه در گوشننه ی راسننت یننا چننپ در‪ ،‬منتظننر‬ ‫نم ‌‬
‫یگفتند ‪:‬‬ ‫یماندند و م ‌‬
‫م ‌‬
‫)السلم علیکم‪ ،‬السلم علیکم(‬
‫»صحیح رواه احمد«‬
‫های نشود که صاحبش یا یکننی از پسننران ارشنند او‬ ‫‪ -7‬وارد خان ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬‫در آنجا نیست؛ چون خداوند متعال م ‌‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫)النور ‪(28 /‬‬
‫»و اگر کسی را در آن نیافتید‪ ،‬پس داخننل آن مشننوید تننا بننه‬
‫شما اجازه داده شود‪«.‬‬
‫اجازه ی زنان بیگانه مانند خواهر زن‪ ،‬دختر عمننو‪ ،‬دخننتر دایننی‪،‬‬
‫دختر خاله و زن برادر‪ ،‬معتبر نیست‪.‬‬
‫‪ -8‬هنگام رفتننن بننه خننانه ی خویشننان‪ ،‬از قبیننل عمننو‪ ،‬بننرادر و‬
‫دایی‪ ،‬قبل از وارد شدن‪ ،‬کسب اجازه واجننب اسننت‪ .‬حننتی سنننت‬
‫است که از خواهرانت هم اجازه بگیری‪.‬‬
‫یگوید ‪ :‬از عطا‌ءبن رینناح شنننیدم کننه ایننن چنیننن از‬‫ابن جریح م ‌‬
‫یکرد ‪ :‬سه آیه هست که مننردم از آنهننا اعننراض‬ ‫ابن عباس نقل م ‌‬
‫هاند‪ ،‬یکی از آنها این آیه است ‪:‬‬
‫کرد ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬
‫)الحجرات ‪(13 /‬‬
‫»قطعا ً گرام ‌‬
‫یترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست‪«.‬‬
‫یترین آنننان نننزد خداوننند‬‫یگویند ‪ :‬گرام ‌‬
‫یافزاید ‪ :‬مردم م ‌‬ ‫وی م ‌‬
‫هاش بزرگننتر باشنند‪ .‬همچنیننن مننردم‪ ،‬ادب و‬ ‫کسی اسننت کننه خننان ‌‬
‫یگوید ‪ :‬گفتم ‪ :‬اگننر بننه نننزد‬
‫هاند‪ .‬ابن رباح م ‌‬
‫نزاکت را کنار گذاشت ‌‬
‫خواهرانم که یتیم هستند و تحت کفالت من در یننک منننزل زننندگی‬
‫یکنند‪ ،‬بروم‪ ،‬باز هم باید اجنازه بگیننرم؟ گفنت ‪ :‬بلنه‪ ،‬ابننن ربناح‬ ‫م ‌‬
‫‪48‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫یافزاید ‪ :‬من با او بحث و مجادله کردم تا اجازه ی چنینن کناری‬ ‫م ‌‬

‫را بننه منن بدهنند‪ ،‬امننا او نپننذیرفت‪ .‬آنگنناه ابنن عبنناس گفننت ‪ :‬آینا‬
‫دوست داری آنها را لخت و عریان ببینی؟ گفتم ‪ :‬نه؛ گفننت ‪ :‬پننس‬
‫اجازه بگیر‪ .‬همچنین با زن برادر‪ ،‬زن عمو‪ ،‬زن دایی و خننواهر زن‬
‫یتوان خلوت کرد؛ یا آنها را بدون حجاب و آراسننته‬ ‫در یک خانه نم ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫نگاه کرد‪ .‬پیامبر)ص( م ‌‬
‫دخول علی الّنساء‪ ،‬فقال رجسسل مسسن‬ ‫)اّیاکم و ال ّ‬
‫لالله)ص(‪ ،‬أفرأیسست الحمسسو‪1‬؟‬
‫النصسساب یسسا رسسسو ‌‬
‫»رواه البخاری«‬ ‫قال ‪ :‬الحمو الموت(‬
‫از خلوت کردن بننا زنننان نننامحرم دوری کنینند‪ .‬مننردی از انصننار‬
‫گفت ‪ :‬ای رسننول خنندا(ص(‪،‬آیننا خلننوت کننردن بننا بننرادر شننوهر و‬
‫نزدیکان او که برای زنننش نامحرمننند نیننز‪ ،‬حننرام اسننت‪ .‬فرمننود ‪:‬‬
‫خلوت کردن با آنان مرگ است‪«.‬‬
‫هات سنلم کنن و‬ ‫هات شندی‪ ،‬بنر افنراد خنانواد ‌‬ ‫‪ -9‬اگر وارد خان ‌‬
‫قبل از وارد شدن با صدایت آنننان را بنناخبر سنناز؛ زيننرا جننابر ابننن‬
‫عبدالله می گوید ‪:‬‬
‫)إذا دخلت علی أهلک فسّلم علیهسسم تحی ّ س ً‬
‫ة مسسن‬
‫ة(‬
‫ة طیب ً‬
‫عندالله مبارک ً‬
‫»به نقل از ابن کثیر«‬
‫هات سننلم کننن؛‬ ‫هات شنندی‪ ،‬بننر افننراد خننانواد ‌‬ ‫»اگننر وارد خننان ‌‬
‫سلمی که نزد خدا مبارک و خوش است‪«.‬‬
‫هاش‬ ‫هننر گنناه عبنندالله بننن مسننعود بننرای کنناری پیننش خننانواد ‌‬
‫یکنرد؛ مبنادا در‬‫یرفت‪ ،‬به محض رسیدن به نزديك در‪ ،‬سرفه م ‌‬ ‫م ‌‬
‫وضعیتی بر آنان وارد شود که برای او ناخوشایند باشد‬
‫یگوینند ‪ :‬اسننناد آن صننحیح‬ ‫»به نقننل از تفسننیر ابننن کننثیر كننه م ‌‬
‫است‪«.‬‬
‫‪ -10‬فرزننندانت را چنننان عننادت بننده کننه از دوران خردسننالی‪،‬‬
‫هنگننام وارد شنندن بننه خننانه دیگننران ننن حننتی اگننر از نزدیکننان و‬
‫خویشان باشند ن اجازه بگیرند‪.‬‬

‫‪ -‬الحمو ‪ :‬برادر شوهر و نزديكان او ‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪49‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫‪ -11‬بهتر است که زمان ملقنناتت کوتنناه باشنند؛ شنناید صنناحب‬

‫خانه با کس دیگری وعده گذاشته‪ ،‬یا کاری داشننته باشنند‪ .‬خداوننند‬
‫یفرماید‪:‬‬
‫خطاب به مؤمنان م ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪    ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)الحزاب ‪(53 /‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬

‫»هنگننامی کننه دعننوت شنندید‪ ،‬داخننل شننوید‪ ،‬و وقننتی غننذا‬

‫یآنکه سرگرم سننخنی گردینند‪ .‬ایننن‬ ‫خوردید‪ ،‬پراکنده شوید ب ‌‬
‫یرنجاننند امننا از شننما شننرم‬
‫رفتننار شننما‪ ،‬پیننامبر)ص( را م ‌‬
‫یکند‪«.‬‬‫قگویی شرم نم ‌‬ ‫یدارد‪ ،‬حال آن که خدا از ح ‌‬ ‫م ‌‬
‫‪ -12‬بدون اجازه ی برادرت به کتناب ینا نننامه ی او نگنناه نکننن؛‬
‫ممكن است حاوی یک راز باشد‪.‬‬

‫وارد شدن بدون اجازه چه وقت جایز است؟‬

‫شسننوزی اتفنناق‬ ‫‪ -1‬هر گاه پیشامد ناگهانی و ناگواری‪ ،‬مانند آت ‌‬

‫بیفتد‪ ،‬برای نجات خانه و ساکنان آن‪ ،‬بدون اجازه وارد شو‪.‬‬
‫لهننا‪،‬‬
‫نهننای ذیننل شنند ‪ :‬هت ‌‬
‫یتننوان وارد مکا ‌‬ ‫‪ -2‬بنندون اجننازه م ‌‬
‫ههننایی کننه مخصننوص پننذیرایی از‬ ‫هها‪ ،‬کاروانسراها‪ ،‬خان ‌‬‫مسافرخان ‌‬
‫ههننا‪ ،‬مسنناجد و دیگننر امنناکن‬‫میهمانان است‪ ،‬ادارات دولتی‪ ،‬مغاز ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬‫عمومی‪ .‬خداوند متعال م ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫)النور ‪(29 /‬‬ ‫‪  ‬‬
‫‪50‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫ههای غیر مسکونی که حق‬

‫»بر شما گناهی نیست که به خان ‌‬
‫استفاده از آنها را دارید بدون اجازه داخل شوید‪«.‬‬

‫شیوه درست اجازه گرفتن شرعی‬

‫هاش را‬ ‫‪ -1‬هر گاه خواستی به دیدار کسنی بنروی‪ ،‬بایند درِ خنان ‌‬
‫آرام بزنی و در سمت راست در صبر کنی‪ ،‬تا هنگام باز شنندن در‪،‬‬
‫ن بننه او‬‫داخل منزل را نبینی‪ .‬شاید زنی بیرون بیاید که نگنناه کننرد ِ‬
‫حرام باشد‪ .‬حال اگر کسننی جننواب نننداد‪ ،‬بننرای دومیننن بننار آن را‬
‫بکوب و کمی صبر کن‪ ،‬سننپس بننار سننوم آن را بننزن‪ .‬پیننامبر)ص(‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫م ‌‬
‫)إذا استأذن أحدکم ثلثا ً فلم یؤذن له‪ ،‬فلیرجع(‬
‫»متفق علیه«‬
‫»اگر یکی از شما سه بار اجازه گرفننت‪ ،‬امننا بننه او اجننازه داده‬
‫نشد‪ ،‬باید برگردد‪«.‬‬
‫یشننود؛‬‫یزنی‪ ،‬ترجیح داده م ‌‬ ‫‪ -2‬میان بار اول و دوم که در را م ‌‬
‫به مقدار خواندن یک نمنناز منتظننر بمننانی‪ .‬مبننادا صنناحب خننانه در‬
‫نماز باشد‪ ،‬البته نباینند در را محکننم و پننی در پننی بکننوبی و بنناعث‬
‫ترس و نگرانی افراد خانواده بشوی‪.‬‬
‫یزند‪ ،‬بگننو ‪» :‬فلنننی«‬ ‫‪ -3‬اگر به شما گفتند ‪ :‬چه کسی در را م ‌‬
‫یات را بگننو تننا تننو را بشناسننند‪ .‬نباینند بگننویی‬‫و نام و نام خانوادگ ‌‬
‫یشننوی‪ .‬از‬ ‫»مننن هسننتم« زيننرا بننا گفتننن ایننن کلمننه‪ ،‬شننناخته نم ‌‬
‫جابر(رض( روایت شده است که گفت ‪ :‬نننزد پیننامبر(ص( رفتننم و‬
‫در را کوبیدم‪ ،‬آنگاه گفتند ‪:‬‬
‫)من ذا؟ فقلسست ‪ :‬أنسسا‪ ،‬فقسسال رسسسول اللسسه)ص(‬
‫’أنا‪ ،‬أنا‘ کأّنه کرهها(‬
‫»متفق علیه«‬
‫یزننند؟ گفتننم ‪ :‬مننن هسننتم‪ ،‬پیننامبر)ص(‬
‫»چننه کسننی در را م ‌‬
‫گفتند ‪’ :‬من‪ ،‬من‘ گویی که از پاسخ بدشان آمده است‪«.‬‬
‫یگوید ‪ :‬پیامبر(ص( از این نوع جواب دادن خوشننش‬ ‫ابن کثیر م ‌‬
‫نیامند؛ زینرا اینن لفنظ‪ ،‬نامشنخص اسنت و تنا شنخص ننام و ننام‬
‫خانوادگی خود را که بننه آن شننهرت یننافته اسننت نگوینند‪ ،‬شننناخته‬
‫‪51‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫یتواند بگوید‪» :‬من هستم«؛ اما با این لفننظ‬ ‫یشود‪ .‬هر کسی م ‌‬ ‫نم ‌‬
‫یشود‬‫اجازه گرفته نم ‌‬
‫» تفسیر ابن کثیر «‬
‫‪1‬‬

‫‪ -4‬هر گاه خودت یا یکی از پسرانت در خانه بودید‪ ،‬به همسر و‬

‫دخترانت اجازه مده در را باز کنند یا جننواب تلفننن را بدهننند؛ امننا‬
‫اگر فقط زنان در خانه بودند‪ ،‬اشکال ندارد که از پشت در جننواب‬
‫دهند تا افراد بیگانه ایشان را نبینند‪ .‬البته جواب باید با کلمه »چننه‬
‫یزند« و با صدای کلفت و خشن باشد نه نرم؛ تا در‬ ‫کسی در را م ‌‬
‫شنونده ایجاد شیفتگی نکند و تحت تأثیر صدای زنان دچننار اغننوا و‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫وسوسه نگردند‪ .‬خداوند متعال در این باره م ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫)الحزاب ‪(32 /‬‬
‫»پس به ناز سخن مگویید تا آن که در دلننش بیمنناری اسننت‬
‫طمع ورزد«‬
‫زن نباید در را باز کند و کسی که در می زننند‪ ،‬نباینند نگنناه کننند؛‬
‫یفرمایند‪:‬‬
‫چون خداوند متعال م ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪)  ‬الحزاب ‪(53 /‬‬
‫»چون از زنان پیامبر(ص( چیزی خواستید از پشننت پننرده از‬
‫هتر‬
‫لهای آنان پناکیز ‌‬
‫لهای شما و د ‌‬
‫آنان بخواهید؛ این برای د ‌‬
‫است‪«.‬‬

‫‪ -‬ر‪.‬ك‪ : .‬تفسير ابن كثير ‪ ،‬ج ‪.3/279‬‬ ‫‪1‬‬

52 ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫ خدمتکاران و خویشاوندان‬،‫اجازه گرفتن فرزندان‬

: ‫یفرمایند‬
‌ ‫خداوند متعال م‬

   



 

 
 
   
   
 
 
 
  
  
  
  
 
   
 
   
  
  
  
(58 / ‫)النور‬
‫ بايد غلم و كنيزهای شننما و‬،‫هاید‬
‌ ‫»ای کسانی که ایمان آورد‬
‫هروز‬‌ ‫كسانی از شما كه به بلوغ نرسيده اند سه بار در شبان‬
‫ و نیمروز که‬،‫ پیش از نماز بامداد‬: ‫از شما کسب اجازه کنند‬
.‫ و پس از نماز شامگاهان‬،‫یآورید‬ ‌ ‫ههای خود را بیرون م‬
‌ ‫جام‬
‫‪53‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫]این‪ [،‬سه هنگام برهنگی شماست‪ ،‬نه بر شنما ننه بنر آننان‬
‫گناهی نیست که در غیر ایننن سننه هنگننام بنندون اجننازه وارد‬
‫شويد‪ .‬ایشان دور و بر شننما در رفننت و آمدننند و شننما نیننز‪،‬‬
‫دور و بننر ایشننان در رفننت و آمدینند‪ .‬خداوننند آیننات خننود را‬
‫یکنند‪ ،‬و خندا داننای سننجیده کنار‬ ‫اینگونه برای شما بينان م ‌‬
‫است‪«.‬‬
‫یگوید ‪ :‬موضوع این آیه‪ ،‬اجازه گرفتن خویشنناوندان‬ ‫این کثیر م ‌‬
‫یدهنند کننه‬ ‫از همنندیگر اسننت‪ .‬خداوننند بننه مؤمنننان فرمننان م ‌‬
‫هاند باید‬ ‫خدمتکاران و کنیزان و کودکانشان که به سن بلوغ نرسید ‌‬
‫در سه وقت از ايشان اجازه بگیرند ‪:‬‬
‫‪ -1‬پیش از نماز صبح؛ زیرا مننردم در ایننن موقننع در بسترشننان‬
‫هاند‪.‬‬
‫خوابید ‌‬
‫‪ -2‬هنگام قیلوله )خننواب نیمننروز( چننون انسننان در ایننن حننالت‬
‫سها را درآورده باشد‪.‬‬ ‫شاید همراه همسرش لبا ‌‬
‫‪ -3‬پس از نماز عشاء که وقت خواب است‪ .‬باید به خدمتکاران‬
‫و خردسالن گفته شود که در این حالت نزد زن و شننوهر نروننند‪،‬‬
‫یرود که مرد با همسرش در حالت خلوت باشد‪ .‬اما‬ ‫زیرا بیم آن م ‌‬
‫تها وارد اتاق آن دو شوند‪ ،‬بر شننما‬ ‫اگر در اوقاتی غیر از این حال ‌‬
‫گناهی نیست که به آنان اجازه دهید‪ .‬آنها نیز‪ ،‬در این مواقننع بننرای‬
‫وارد شدن مجازند و گناهی بر آنان نیست‪.‬‬
‫‪ -4‬اگر فرزندان به سن بلوغ رسیدند باید در همننه حننال اجننازه‬
‫بگیرند‬
‫» تفسیر ابن کثیر «‬
‫‪1‬‬

‫بننر مرّبیننان زن و مننرد‪ ،‬لزم اسننت کننه آداب اجتمنناعی اسننلم‬

‫درباره ی وارد شدن به خانه ی پدر را برای حفظ اخلق کودکننان‪،‬‬
‫افراد بالغ و خدمتکاران بننه آنننان بیاموزننند؛ تننا چیننزی را کننه نباینند‬
‫ببینند‪ ،‬مشاهده نکنند‪ .‬چننه خننوب اسننت کننه مسننؤولن تبلیغننات و‬
‫ارتباطات در کشورهای اسلمی‪ ،‬این آداب را از طریننق تلویزیننون‬
‫و مجلت به فرزندانشان بیاموزند؛ تا به ایننن طريننق اخلقشننان را‬
‫هانگیز اختلط‬ ‫ههای وسوسن ‌‬ ‫ههننا صننحن ‌‬
‫حفظ کنند‪ .‬اما متأسننفانه بچ ‌‬
‫لهای‬ ‫زن و مننرد‪ ،‬رقننص و پننایکوبی و آوازخننوانی و سننایر سننریا ‌‬

‫‪-‬ر‪.‬ك‪ :‬تفسير ابن كثير ‪ ،‬ج ‪.3/302‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪54‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫یکشننند و بننر انحننراف جننامعه‬ ‫جنسننی‪ ،‬کننه اخلق را بننه تبنناهی م ‌‬

‫یکنند‪.‬‬
‫یافزایند‪ ،‬از طریق تلویزیون تماشا م ‌‬ ‫م ‌‬
‫بر پدران و مادران واجب است که دختران و پسرانشننان را بننه‬
‫ازدواج تشنننویق نماینننند و در مهرینننه‪ ،‬اجنننرای مراسنننم و سنننایر‬
‫یکننند و آنننان را از‬
‫ههننايی کننه بننر دوش جوانننان سنننگینی م ‌‬ ‫هزین ‌‬
‫یسننازد‪ ،‬زينناده روی نكنننند‪ .‬زيننرا ممكننن اسننت‬ ‫ازدواج منصرف م ‌‬
‫ايشان را به زنا و‌ادارد‪ .‬فرزننندان دخننتر و پسننر نیننز‪ ،‬از پدرانشننان‬
‫بخواهننند کننه در ازدواج و مهریننه سننختگیری نکنننند و بننه ازدواج‬
‫هانگیزی‬ ‫شرعی آنان رضايت دهند‪ ،‬که باعث دوری از مفاسد و فتن ‌‬
‫یدارد‪.‬‬
‫یشود و تندرستی و دین و آبرویشان رادر امان م ‌‬ ‫م ‌‬

‫برخی از آداب معّلمان‬

‫شایسته است که معّلمان در کلس درس‪ ،‬نکات ذیل را رعایت‬

‫کنند ‪:‬‬
‫‪ -1‬هنگام وارد شدن بننا لفننظ »السننلم علیکننم و رحمننه اللننه و‬
‫شآموزان سلم کنننند‪ .‬الفنناظ دیگننری مانننند »صننبح‬ ‫برکاته« بر دان ‌‬
‫بخیر« جایز نیست؛ چون در شرع خدا نیامده است‪ .‬البتننه پننس از‬
‫یتوان این الفنناظ و امثننال آن را گفننت‪ .‬معل ّننم باینند‬ ‫سلم کردن م ‌‬
‫شآموزان را راهنمایی کند که با لفظ »وعلیکم السلم و رحمه‬ ‫دان ‌‬
‫ّ‬
‫الله و برکاته« پاسننخ سننلم را بدهننند‪ .‬معلمننان نباینند اجننازه دهننند‬
‫هنگام داخل شدنشان به کلس‪،‬دانش آمننوزان بننرای ادای احننترام‬
‫از سر جایشان بلند شوند‪.‬‬
‫شآمننوزان صننبحت کننند؛‬ ‫های خننندان بننا دان ‌‬ ‫‪ -2‬معّلم باید با چهر ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬‫زيرا پیامبر)ص( م ‌‬
‫ة(‬
‫سمک فی وجه أخیک صدق ٌ‬
‫)تب ّ‬
‫»صحیح رواه الترمذی و غیره«‬
‫سم‪ ،‬صدقه است‪«.‬‬ ‫»شاد کردن برادرت با لبخند و تب ّ‬
‫‪ -3‬معّلم‪ ،‬درس را باید با عبارت زیر )خطبه الحاجه( که رسول‬
‫یکرد‪ ،‬شروع کند ‪:‬‬ ‫اکرم)ص( سخنش را با آن آغاز م ‌‬
‫ن الحمدلله نحمسسده و نسسستعینه و نسسستغفره و‬ ‫)إ ّ‬
‫نعوذ بالله مسسن شسسرور أنفسسسنا و سسسیئات أعمالنسسا‬
‫‪55‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫من یهده الله فلمضل له‪ ،‬و من یضسسلل فلهسسادی‬

‫له‪.‬‬
‫و أشهد أن لإله إل ّ وحده لشریک له‪ ،‬و أشسسهد‬
‫ن أصسسدق‬ ‫ن محمدا ً عبده و رسوله‪ .‬أ ّ‬
‫مسسا بعسسد ‪ :‬فسسإ ّ‬ ‫أ ّ‬
‫د‬
‫م ٍ‬
‫الحدیث کلم الله تعالی و خیر الهدی هدی مح ّ‬
‫‪ ...‬تا آخر خطبه(‪.‬‬
‫یسننتاییم و از او کمننک‬ ‫»قطعا ً ستایش خناص خداسننت‪ ،‬او را م ‌‬
‫یهای نفننس و‬ ‫یکنینم و از بنند ‌‬
‫یجنوییم و از او طلننب آمنرزش م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یبریم‪ .‬خداوند هر کس را هدایت کند هیچ‬ ‫کارهای بد به خدا پناه م ‌‬
‫یتواند او را گمراه سننازد و هننر کننس را گمننراه کننند هیننچ‬ ‫کس نم ‌‬
‫یتواند او را هدایت نماید‪.‬‬ ‫کس نم ‌‬
‫یدهننم کننه هیننچ معبننود بننه حقننی جننز خنندای یکتننا و‬‫و گواهی م ‌‬
‫یدهننم کننه محمنند)ص( بنننده و‬ ‫یشریک وجننود ننندارد و گننواهی م ‌‬ ‫ب ‌‬
‫فرستاده ی اوست‪ .‬اما بعد ‪ :‬به درستی کننه راسننت ‌تریننن سننخن‪،‬‬
‫کلم خداوند متعننال اسننت و بهننترین هنندایت‪ ،‬هنندایت پیننامبر)ص(‬
‫است ‪«...‬‬
‫‪ -4‬اسننتفاده از الفنناظ و کلمنناتی کننه مننوجب تشننویق و ترغیننب‬
‫شآموز کوشا و درس خننوان بگوینند ‪:‬‬ ‫یشود ‪ :‬به دان ‌‬ ‫شآموزان م ‌‬ ‫دان ‌‬
‫شآموز ضعیف و‬ ‫أحسنت )آفرین(‪ ،‬بارک الله فیک‪ ،‬و به دان ‌‬
‫مکننار بگوینند ‪ :‬خداوننند تننو را اصننلح و هنندایت کننند‪ .‬پیننامبر)ص(‬ ‫ک ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬ ‫م ‌‬
‫»متفق علیه«‬ ‫)و الکلمة الطّّیبة صدقة(‬
‫یآید«‬‫»و گفتن سخن نیک صدقه به شمار م ‌‬
‫‪ -5‬از سخنی که در آن توهین و تمسخر وجود دارد پرهیننز کننند؛‬
‫یگیرننند و هننم‬ ‫مسخنان زیبا را از معّلم یاد م ‌‬ ‫شآموزان‪ ،‬ه ‌‬ ‫چون دان ‌‬
‫فهای زشت را‪.‬‬ ‫حر ‌‬
‫شآموزانی که از درسشان غافلند و مشنغول کارهنای‬ ‫‪ -6‬به دان ‌‬
‫دیگننری غیننر از درسشننان هسننتند یننا سننر کلس بننا هننم صننحبت‬
‫یکنند‪ ،‬هشدار دهد‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫‪56‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫شآمننوزان اجننازه‬ ‫لهای درس را تنظیننم کننند و بننه دان ‌‬ ‫‪ -7‬سننؤا ‌‬

‫ندهد قبل از اجازه گرفتنن‪ ،‬سنؤال کننند؛ در غینر اینن صنورت بنه‬
‫سؤالشان پاسخ ندهد‪.‬‬
‫‪ -8‬معّلمننان باینند آداب و اخلق اسننلمی را رعننایت کنننند تننا‬
‫شآموزان نیز‪ ،‬آنان را الگوی خننود قننرار دهننند‪ .‬هننر گنناه معل ّننم‬ ‫دان ‌‬
‫عطسه کرد‪ ،‬بگوید ‪ :‬الحمدلله و کسی که در کنار اوست بگوید‬
‫هکننده هننم‬ ‫‪ :‬یرحمک الله )خدا به تو رحم کند(‪ .‬شخص عطس ن ‌‬
‫در پاسخ بگوید ‪» :‬یهدیکم الله و یصلح بسسالکم« ]خداوننند‬
‫تو را هدایت کند و وضع تو را به خیر گرداننند[‪ .‬و هننر وقننت معل ّننم‬
‫خمیازه کشید‪ ،‬بایند دسننت چپننش را روی دهنان بگنذارد و هنا‪ ،‬هنا‬
‫یفرمایند‪:‬‬ ‫نکند‪ .‬زيرا پیامبر)ص(از این کار نهی کرده است و م ‌‬
‫ن‬
‫)إذا تثاءب أحدکم فلیضع یسده علسی فمسسه‪ ،‬فسسإ ّ‬
‫شیطان یدخل مع الّتثاؤب(‬‫ال ّ‬
‫»متفق علیه«‬
‫»هر گاه یکی از شما خمیازه کشید باید دستش را روی دهانش‬
‫بگننذارد؛ زیننرا شننیطان هنگننام خمیننازه کشننیدن داخننل انسننان‬
‫یشود‪«.‬‬‫م ‌‬
‫های‬
‫سهایشان را پاکیزه نگه دارند و بننا قینناف ‌‬‫‪ -9‬معّلمان باید لبا ‌‬
‫شآمننوزان بروننند و بننه ایننن فرمننوده‬
‫زیبا و بدون تکّبر به میان دان ‌‬
‫پیامبر(ص( عمل نمایند ‪:‬‬
‫ة‬
‫)لیدخل الجّنة مسسن کسسان فسسی قلبسسه مثقسال ذّر ٍ‬
‫ب أن یکسسون ثسسوبه‬‫ن الّرجسسل یحس ّ‬‫ر‪ ،‬قیسسل ‪ :‬إ ّ‬
‫من کسسب ٍ‬
‫ن اللسسه جمیسسل یحسسب‬‫ة‪ ،‬قال ‪ :‬إ ّ‬‫حسنًا‪ ،‬و نعله حسن ً‬
‫ق و غمط الّناس(‬ ‫مال‪ ،‬الکبر ‪ :‬بطر الح ّ‬ ‫الج ّ‬
‫»رواه مسلم«‬
‫»کسی که یک ذّره کبر و غرور در دل داشته باشد داخل بهشت‬
‫یخواهنند لبنناس و‬ ‫یشود‪ ،‬گفتند ‪ :‬ای رسول خدا)ص(‪ ،‬مننردی م ‌‬ ‫نم ‌‬
‫کفشش زیبا باشد‪ ،‬آیا این هم نشانه غرور است؟ فرمودند ‪ :‬بدون‬
‫تردینند خداوننند زیباسننت و زیبننایی را دوسننت دارد‪ ،‬کننبر؛ یعنننی‪: ،‬‬
‫نپذیرفتن حق و تحقیر مردم‪«.‬‬
‫‪57‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫یکننننند کنننه‬ ‫های تننندریس م ‌‬ ‫‪ -10‬اگنننر معّلمنننان در مدرسننن ‌‬

‫طاند ن‬‫شآموزان دختر و پسر و معّلمان زن و مرد در آنجا مختل ‌‬ ‫دان ‌‬
‫شآمننوزان پسننر را‬ ‫امری که با تعالیم اسلم منافات دارد ن باید دان ‌‬
‫یهای عقننب؛ تننا‬ ‫یهای جلو بنشانند و دختران را در صننندل ‌‬ ‫در صندل ‌‬
‫از بروز مشکلت جلوگیری شود‪ .‬همچنین معّلمان و مدّرسان باینند‬
‫شآموزان دختر اختلط‬ ‫شآموزان پسر گوشزد کنند که با دان ‌‬ ‫به دان ‌‬
‫نکنند‪ ،‬زیرا صحبت کردن با آنان جز بننه قصنند نصننیحت‪ ،‬آن هننم از‬
‫پشت پرده نه در خلوت و تنهایی‪ ،‬جننایز نیسننت‪ .‬معّلمننان زن نیننز‪،‬‬
‫نباید با معّلمان مرد مختلط شننوند‪ ،‬بلکننه در مکننانی جنندا و بنندون‬
‫یشننان حفننظ شننود‪ .‬البتننه‪ ،‬ایننن‬ ‫اختلط بنشینند تا عفت و پاکدامن ‌‬
‫وظیفه ی اداره آموزش و پننرورش اسننت کننه منندارس دخننترانه و‬
‫پسرانه را از هم جدا کند و بر اساس تعالیم اسلمی عمل نمایننند‪.‬‬
‫در این میان‪ ،‬کشور عربستان سعودی مدارس دخترانه و پسننرانه‬
‫را از هم جدا کرده و بسیار هم موّفق بوده اسننت‪ .‬ایننن کشننور بننا‬
‫های که ریاست آموزش دختران را بر عهده گرفته و بننر‬ ‫ایجاد شعب ‌‬
‫یکننند بننه جنندایی منندارس دخننتران در کلیننه مراحننل‬ ‫آن نظارت م ‌‬
‫پرداخته و آنان را از بننروز مشننکلت حاصننل از اختلط بننا پسننران‬
‫مصون داشته اسننت‪ .‬بیننت زیننر گویننای وضننعیت منندارس مختلننط‬
‫است ‪:‬‬
‫إّیسسساک إّیسسساک أن‬ ‫م‬
‫ألقسسساه فسسسی الییسسس ّ‬
‫تبتسسسس ّ‬
‫ل بالمسسسساء‬ ‫م قسسال لسسه‬‫مکتوفا ً ث ّ‬

‫»او را دست بسته به دریا افکند و سپس به او گفننت ‪ :‬احتینناط‬

‫کن که خیس نشوی‪«.‬‬

‫شآموزان‬
‫آداب و اخلق دان ‌‬

‫شآمننوزان دخننتر و پسننر باینند آداب زیننر را در سننر کلس‬ ‫دان ‌‬

‫رعایت کنند ‪:‬‬
‫ّ‬
‫‪ -1‬بننه معلمننان احننترام بگذارننند‪ ،‬زیننرا آنهننا موضننوعاتی را بننه‬
‫یدهند که در دین و دنیا برایشان سننودمند‬ ‫شآموزان آموزش م ‌‬ ‫دان ‌‬
‫‪58‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫است‪ .‬از سوی دیگر‪ ،‬سن و سال معّلمننان از آنننان بیشننتر اسننت‪.‬‬
‫پیامبر(ص( نیز‪ ،‬توصیه کرده اند که برای آنان احترام قایل شویم؛‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫ايشان در این باره م ‌‬
‫)لیس مّنا من لم یج ّ‬
‫ل کبیرنا‪ ،‬و یرحم صسسغیرنا‪،‬‬
‫و یعرف لعالمنا ح ّ‬
‫قه(‬
‫»حسن رواه احمد«‬
‫»هر کس به بزرگسالن ما احترام نگننذارد و بننه خردسننالن مننا‬
‫حم ننماید و حق عالمان ما را ادا نکند از ما نیست‪«.‬‬ ‫تر ّ‬
‫ههای معلمان و مدّرسان گوش دهننند تننا‬‫ّ‬ ‫‪ -2‬با دّقت تمام به گفت ‌‬
‫از درسشان بیشتر استفاده ببرند‪.‬‬
‫‪ -3‬سننر کلس و هنگننام درس جننز بننا اجننازه سننخن نگویننند‪ ،‬تننا‬
‫ینظمی ایجاد نشود‪.‬‬ ‫محيط کلس آرام بماند و هرج و مرج و ب ‌‬
‫‪ -4‬برای سؤال کردن اجازه بگیرند و زیاد هننم سننؤال نکنننند تننا‬
‫ساعت درسی بیهوده تلف نشود‪.‬‬
‫‪ -5‬از معّلمان اطاعت کنند و پند و اندرزشان را تا زمانی که به‬
‫هاند‪ ،‬بپذیرند‪.‬‬‫گناه و معصّیت دستور نداد ‌‬
‫‪ -6‬به چیز دیگننری جننز موضننوعات درسننی مشننغول نشننوند تننا‬
‫استفاده ی شایان از آن ببرند‪.‬‬
‫جه قننرار دهننند و سننر کلس‬ ‫‪ -7‬به دّقت درس معّلم را مورد تو ّ‬
‫نخوابند‪.‬‬
‫‪ -8‬نکات مهم درس را در یک دفننتر ویننژه‪ ،‬یادداشننت نمایننند تننا‬
‫هنگام ياد گرفتن دروس به آن مراجعه کنند‪.‬‬
‫شآموزی با تننأخیر بننه کلس بیاینند باینند قبننل از وارد‬ ‫‪ -9‬اگر دان ‌‬
‫شدن از معّلم اجازه بگیرد‪ ،‬سپس به دوستانش سلم کند‪.‬‬
‫شآمننوزان دخننتر و پسننر در مدرسننه ی مختلطننی‬ ‫‪ -10‬اگننر دان ‌‬
‫بودند و برخننی از معّلمانشننان‪ ،‬آقننا و برخننی دیگننر خننانم باشننند نن‬
‫امری که مخالف فطرت است و با تعالیم اسلم که حننافظ عفننت‬
‫و پاکدامنی دختران است‪ ،‬سازگاری ننندارد و متأسننفانه در بیشننتر‬
‫شآمننوزان‬ ‫کشورهای اسننلمی وجننود دارد ن ن در چنیننن حننالتی‪ ،‬دان ‌‬
‫شآموزان دختر مختلط شوند و همراه آنان بیننرون‬ ‫پسر نباید با دان ‌‬
‫فهای زشت به آنان بگویند ؛ در هر حال باینند از آنننان‬ ‫بروند یا حر ‌‬
‫شآمننوزی بپرسننیم‪ ،‬آینا شننما دوسننت‬ ‫فاصله بگیرند‪ .‬اگر مننا از دان ‌‬
‫‪59‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫شآموزان به خواهرت نگاه کنند و با او شوخی كنند و‬ ‫داری که دان ‌‬

‫یپننذیرد و خواهنند گفننت ‪:‬‬‫فهای زشت به او بگویننند‪ ،‬قطعنا ً نم ‌‬ ‫حر ‌‬
‫تها بننا خننواهرم رد و بنندل شننود‪.‬‬ ‫هرگز راضننی نیسننتم ایننن صننحب ‌‬
‫شآمننوزان دیگننر هننم ایننن کننار را بننرای خواهرانشننان‬ ‫همچنین دان ‌‬
‫شآموزان دختر نیز‪ ،‬باید حجاب اسننلمی و متننانت‬ ‫یپسندند‪ .‬دان ‌‬‫نم ‌‬
‫شآموزان پسر دوری نمایند تننا سننخنان‬ ‫خود را حفظ کنند و از دان ‌‬
‫یزند‪.‬‬‫تشان لطمه م ‌‬ ‫زشتی از آنان نشنوند که به آبرو و حیثی ‌‬
‫شآموزان دختر باید در حضور پسران‪ ،‬حجاب اسننلمی‬ ‫‪ -11‬دان ‌‬
‫کامل را رعننایت کنننند و سننر و سننینه و صننورت خننود را بپوشننانند‬
‫مخصوصا ً در دوره ی راهنمایی‪ ،‬دبیرسننتان و دانشننگاه‪ ،‬و نباینند از‬
‫وسایل آرایش و سرمه و عطر استفاده کنند‪ ،‬زیرا این کار تنها در‬
‫خانه و برای شننوهر جننایز اسننت‪ .‬البتننه اسننتفاده از عطننر و مننواد‬
‫خوشبوکننده برای تمام زنان هنگام بیننرون رفتننن از منننزل حننرام‬
‫یفرمایند ‪:‬‬‫است؛ زیرا پیامبر)ص( م ‌‬
‫م خرجت‪ ،‬فمّرت علی‬ ‫ة استعطرت‪ ،‬ث ّ‬‫)أّیما امرأ ٍ‬
‫ة(‬ ‫ةوک ّ‬
‫ل عیسسن زانیسس ٌ‬ ‫قوم لیجدوا ریحها فهی زانی ٌ‬
‫»حسن رواه احمد«‬
‫»هر زنی که خود را خوشبو و معطر کند‪ ،‬سپس از خننانه خننارج‬
‫شود و از کنار قومی عبور نماید تا بننوی خننوش او بننه مشامشننان‬
‫برسد؛ چنین زنی زناکار است و هر چشمی کننه بننه نننامحرم نگنناه‬
‫کند زناکار است‪«.‬‬
‫امری مسلم است که زنان بننا ایننن کننار آبننرو و شننرف خننود را‬
‫یفرمایند ‪:‬‬ ‫حفظ خواهند کرد‪ .‬پیامبر(ص( در این باره م ‌‬
‫د‬
‫ط مسسن حدی س ٍ‬
‫)لن یطعن فی رأس أحدکم بمخی ٍ‬
‫س امرأةً لتح ّ‬
‫ل له(‬ ‫خیٌر له من أن یم ّ‬
‫»صحیح رواه الطبرانی و غیره«‬
‫»اگر در سر یکی از شما سوزن آهنی فروبننرده شننود بننرای او‬
‫بهتر از آن است که یک زن نامحرم را لمس کند‪«.‬‬
‫‪60‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫معّلم مسلمان‪ ،‬دعوتگر است‬

‫معّلم مسلمان‪ ،‬باید میان بننرادران معّلمننش دعننوتگر باشنند؛ بننا‬

‫روشی حکیمانه و الگویی نیک آنان را پند دهد و به سننوی ایمننان و‬
‫عمل صالح و اخلق پسندیده دعوت کند و آیات زیننر را در زننندگی‬
‫خود عملی سازد ‪:‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪    ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫لعمران ‪(159 /‬‬
‫)آ ‌‬
‫مخو و پرمهنر شندی‪،‬‬ ‫»پس به برکت رحمت الهی‪ ،‬با آنان نر ‌‬
‫تدل بودی قطعا ً از پیرامون تننو پراکنننده‬ ‫و اگر تندخو و سخ ‌‬
‫یشدند‪ .‬سپس‪ ،‬از آنان درگذر و برایشان آمننرزش بخننواه؛‬ ‫م ‌‬
‫و در کارها با آنان مشورت کن؛ و زمانی كه تصننمیم گرفننتی‬
‫لکنننندگان را دوسننت‬‫بننر خنندا توک ّننل کننن‪ ،‬زیننرا خداوننند توک ‌‬
‫یدارد‪«.‬‬ ‫م ‌‬
‫‪   ‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪61‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫‪ ‬‬
‫‪)   ‬النحل ‪(125 /‬‬
‫»با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعننوت کننن و بننا‬
‫های که نیکوتر است به مجادله برخیز‪«.‬‬ ‫آنان به شیو ‌‬
‫یشود هم غیر‬ ‫بحث و جدال در این آیه‪ ،‬هم شامل مسلمانان م ‌‬
‫مسلمانان‪.‬‬
‫شآمننوز غیننر مسننلمان وجننود‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫اگر در میان معلمان‪ ،‬معلننم و دان ‌‬
‫داشت‪ ،‬باید با رفتار نیک با آنان برخورد کنیم و با حکمت‪ ،‬موعظه‬
‫ی حسنه و بحث و جدال منطقی‪ ،‬آنها را به اسلم دعوت نماییم و‬
‫عمل به این آیه ی مبارک را سرلوحه ی کار خویش قرار دهیم ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫)العنکبوت ‪(46 /‬‬
‫های کننه بهننتر اسننت‪ ،‬مجننادله‬
‫»و با اهل کتاب‪ ،‬جننز بننه شننیو ‌‬
‫هاند ن و بگویینند ‪:‬‬
‫مکنید ن مگر با کسانی از آنان که ستم کرد ‌‬
‫به آنچه به سوی ما نازل شده و به آنچه به سوی شما نننازل‬
‫گردیده است‪ ،‬ایمان آوردیم؛ و خدای ما و خدای شننما یکننی‬
‫است و ما تسلیم اوییم‪«.‬‬
‫در اینجا‪ ،‬برای اجرای این اصننول قرآنننی بننه ذکننر چننند داسننتان‬
‫یپردازیم ‪:‬‬
‫واقعی م ‌‬
‫‪62‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫لها پیش در سوریه معل ّننم بننودم‪ .‬در مدرسننه ی مننا یننک‬ ‫‪ -1‬سا ‌‬
‫یکرد‪ .‬روزی‪ ،‬به نرمی با‬ ‫معّلم نصرانی به نام »جودت« تدریس م ‌‬
‫وی به گفتگننو پرداختننم و گفتننم ‪ :‬آیننا بننا مننن مننوافقی کننه همگننی‬
‫پیامبران برادرند؟ گفت ‪ :‬بله‪ .‬گفتم ‪ :‬ما مسلمانان بننه عیسننی(ع(‬
‫ایمان داریم‪ ،‬و حننتی یننک سننوره در قننرآن کریننم بننه نننام مننادرش‬
‫یدهم که هیچ معبننود بننه حقننی‬ ‫»مریم« آمده است‪ .‬من گواهی م ‌‬
‫یدهننم‬‫جز الله نیست و محمد)ص( فرستاده خداست‪ ،‬و گواهی م ‌‬
‫یدهم که هیچ‬ ‫که عیسی رسول خداست‪ .‬گفت ‪ :‬من هم گواهی م ‌‬
‫قی جز الله نیست و محمد)ص( رسول خداست‪ .‬گفتم‬ ‫معبود به ح ّ‬
‫‪ :‬الن برادر دینی ما شنندی و ایمننان آوردن تننو بننه محمنند)ص( بننر‬
‫ایمان تو به عیسی)ع( افزوده است‪.‬‬
‫شآمننوز نصننرانی‬ ‫یکردم کننه یننک دان ‌‬ ‫های تدریس م ‌‬ ‫‪ -2‬در مدرس ‌‬
‫نهایی کننه در قننرآن‬ ‫یکننرد‪ .‬منن پیوسننته داسننتا ‌‬ ‫در آنجا تحصننیل م ‌‬
‫کریم درباره عیسی و مادرش ن علیهما السلم ن آمده است بننرای‬
‫یکردم‪ .‬این کار باعث شد تا نسبت به من علقمند شنود‬ ‫او نقل م ‌‬
‫و مرتب در کلس درس دینی حضور پیدا کند‪ .‬البته او حق داشننت‬
‫از کلس خارج شود چون غیر مسلمان بود‪.‬اما ایشان درس قرآن‬
‫یکرد‪ ،‬تا این کننه پنندرش‬ ‫شآموزان مسلمان حفظ م ‌‬ ‫را پیش از دان ‌‬
‫صب و لجنناجت از حضننور وی در‬ ‫متوجه این کار شد و به خاطر تع ّ‬
‫کلس درس تربیت اسلمی جلوگیری به عمل آورد‪.‬‬
‫شآمننوزان مسننلمان درس‬ ‫شآمننوز نصننرانی بننا دان ‌‬‫‪ -3‬یننک دان ‌‬
‫یکننردم‪.‬‬ ‫یخواند‪ .‬من درس تربیت اسننلمی برایشننان تنندریس م ‌‬ ‫م ‌‬
‫شآموز به خاطر احننترام مسننلمانان بننه عیسننی و مریننم و‬ ‫این دان ‌‬
‫یشنید پیوسته در این کلس شرکت‬ ‫نهایی که درباره آنها م ‌‬ ‫داستا ‌‬
‫یپرسید‪.‬‬ ‫یکرد و سؤالت گوناگونی از من م ‌‬ ‫م ‌‬
‫‪ -4‬بدون تردید‪ ،‬انسننان مسننلمان موظننف اسننت بننا افننراد غیننر‬
‫کرفتار باشد تننا‬ ‫یکنند‪ ،‬نی ‌‬ ‫مسلمانی که با او نشست و برخاست م ‌‬
‫محاسن و امتیازات اسلم را به آنان نشان دهنند و سننپس آنننان را‬
‫به اسلم دعوت کند‪ .‬با یک کارگر »دروزی« در هتل آشننا شندم و‬
‫او را برای ادای نماز دعوت کردم‪ ،‬اما چون نماز خواندن بلد نبننود‬
‫عذرخواهی کرد‪ .‬از این رو‪ ،‬طرز وضو گرفتن و نماز خواندن را به‬
‫یخواند‬ ‫وی آموختم و از آن پس‪ ،‬مرتب نمازهایش را در مسجد م ‌‬
‫‪63‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫یشنند گننوش‬ ‫ههننایی کنه در مسنجد ارائه م ‌‬ ‫سهنا و موعظ ‌‬‫و بننه در ‌‬
‫یکوبیند تنا نمناز را بنه‬
‫یداد و بعضنی اوقنات در اتناق منرا م ‌‬
‫فرام ‌‬
‫جماعت بخوانیم‪.‬‬
‫حکومت اسلمی چگونه شکل گرفت؟‬

‫‪ -1‬رسننول اکننرم)ص( دعننوتش را در مکننه آغنناز کننرد و تعننداد‬

‫اندکی به وی ایمان آوردند و سپس تعدادشان افزایش یافت‪.‬‬
‫‪ -2‬پیامبر(ص( در مکه توانست یک گروه مسلمان تشکیل دهنند‬
‫هالالله« متجلی است‪،‬‬ ‫و آنها را بر اساس توحید که در شعار »لال ‌‬
‫هالالله«؛ یعنی‪ ،‬هیچ معبود به حقی جز الله وجود‬ ‫تربیت کند‪» .‬لال ‌‬
‫ندارد؛ زیرا معبودهای باطل بسیارند؛ اما معبود واقعی تنهننا خنندای‬
‫یفرمایند ‪:‬‬ ‫پاک و منزه است‪ .‬خداوند در این باره م ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪/‬‬ ‫‪)  ‬الحج‬
‫‪(62‬‬
‫»آری! این بدان سبب است که خداوند حق است و آنچه به‬
‫یکنند باطل است‪«.‬‬
‫یخوانند و پرستش م ‌‬
‫جز او به فریاد م ‌‬
‫مترین انواع عبادت را بننه مننردم‬
‫همچنین پیامبر)ص( یکی از مه ‌‬
‫اعلم کردند و فرمودند ‪:‬‬
‫دعاء هو العبادة(‬
‫)ال ّ‬
‫»رواه الترمذی و قال حسن صحیح«‬
‫»دعا‪ ،‬عین عبادت است‪«.‬‬
‫رسول خدا(ص( و یارانش انننواع سننختی و آزار مشننرکان را در‬
‫یکردند‬ ‫م ّ‬
‫که تحمل کردند؛ اما پیامبر(ص( پیوسته به آنان توصیه م ‌‬
‫تا رسیدن به پیروزی صبر و پایداری از خود نشان دهند‪.‬‬
‫‪ -3‬پیامبر)ص(‪ ،‬پس از آن که گروهی منظم از مسننلمانان مکننه‬
‫تشکیل دادند‪ ،‬در جستجوی جماعت دیگری در مدینه برآمدند و در‬
‫اّیام حج با آنان تماس گرفتند و به سوی اسلم دعوت نمودند‪ .‬این‬
‫گروه از مردم مدینه در بیعت عقبه اول و دوم با وی بیعت کردند‪.‬‬
‫‪64‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫‪ -4‬توجه شایان پیامبر)ص( به امر توحینند آشننکار بننود‪ .‬هنگننامی‬

‫که ايشان »معاذ« را به »عین« فرستادند به او گفتند ‪:‬‬
‫ول ماتسسسسدعوهم إلیسسسسه شسسسسهادة أن‬ ‫)فلیکسسسسن أ ّ‬
‫حسسدوا اللسسه(‬
‫لالله و فسسی روایسسة ‪ :‬إلسسی أن یو ّ‬‫هإ ّ‬
‫لال ‌‬
‫»متفق علیه«‬
‫یکنننی باینند‬
‫»اولیننن چیننزی کننه آنننان را بننه سننوی آن دعننوت م ‌‬
‫هالاللننه( و در روایننتی دیگننر‬‫گواهی دادن به یگانگی خدا باشد )لال ‌‬
‫آمده است ‪ :‬تا اینکه خدا را یگانه و یکتا بدانند‪«.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬هر کس که بخواهد حکومت اسلمی را تشننکیل دهنند‪،‬‬
‫باید به تبعیت از رسول(ص( از عقیده توحینندی شننروع کننند و هننر‬
‫کس با این راه و روش مخالفت ورزد‪ ،‬سرانجام‪ ،‬دچار شکست و‬
‫یشود؛ زیرا در ایجاد حکومت اسلمی‪ ،‬بر اسنناس روش‬ ‫ناکامی م ‌‬
‫نبوی عمل نکرده اسننت‪ .‬ایننن حکننومت‪ ،‬قبننل از هننر چیننز باینند در‬
‫لها ن که اصل و اساس آن‪ ،‬عقیده و باور است ن برپا شود تننا در‬ ‫د ‌‬
‫مرحله بعدی روی زمین شننکل گیننرد‪ .‬یکننی از دعننوتگران معاصننر‬
‫یگوید ‪:‬‬‫م ‌‬
‫لهایتان برپا کنید تا در سرزمین شما‬ ‫»حکومت اسلمی را در د ‌‬
‫نیز‪ ،‬برپا شود‪«.‬‬
‫بر ما واجب است که تعالیم اسلم را ن که مهم ترین بخننش آن‬
‫توحید است ن در زندگی خود و خویشننان و همفکرانمننان بننه اجننرا‬
‫درآوریم تا پیروزی نصیب ما شود‪.‬‬
‫یگویند اسلم از راه درست گرفتننن قنندرت و‬ ‫سؤال ‪ :‬برخی م ‌‬
‫یگویند ‪ :‬بازگشت اسلم از راه‬ ‫یگردد‪ ،‬برخی دیگر م ‌‬ ‫حاکمیت برم ‌‬
‫نپننذیر اسننت‪ ،‬کنندام یننک درسننت ‌تننر‬ ‫تصحیح عقیده و تربیننت امکا ‌‬
‫است؟‬
‫جواب ‪ :‬دعوتگر مشهور‪ ،‬استاد محمد قطب‪ ،‬در سخنرانیی که‬
‫که مکّرمه ایراد کرد‪ ،‬این سؤال را اینگننونه پاسننخ‬ ‫در دارالحدیث م ّ‬
‫یدهد ‪ :‬اگر دعننوتگرانی نباشننند کننه بننه اصننلح عقیننده ی مننردم‬ ‫م ‌‬
‫بپردازند و از ایمانی راستین برخوردار بننوده و بننه خنناطر دینشننان‬
‫انواع آزار و اذیت را تحمل کرده و پایداری نمایند‪ ،‬چگونه حاکمّیت‬
‫قق پیدا خواهنند کننرد؟ قضننیه خیلننی روشننن‬ ‫دد دین در زمین تح ّ‬ ‫مج ّ‬
‫یآید‪ .‬البتننه همنه چینز‬ ‫است‪ .‬حاکم ِ مسلمان که از آسمان فرود نم ‌‬
‫‪65‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫یآید اما به شرط تلش و کوششی کننه خداوننند آن را‬‫از آسمان م ‌‬

‫یفرمایند ‪:‬‬‫نها واجب کرده است‪ .‬خداوند متعال م ‌‬
‫بر انسا ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪  ‬‬
‫)محمد ‪(4 /‬‬
‫یگرفننت امننا‬
‫یخواسننت‪ ،‬از ایشننان انتقننام م ‌‬
‫»و اگننر خنندا م ‌‬
‫فرمان پیکار داد تا برخی از شما را بننه وسننیله برخننی دیگننر‬
‫بیازماید‪«.‬‬
‫‪ -6‬پیامبر(ص( قبل از هجرت‪ ،‬محیط مناسبی در منندینه فراهننم‬
‫کردند و هنگامی که بننه آنجننا هجننرت نمودننند‪ ،‬جننامعه ی اسننلمی‬
‫توسط مهاجرین و انصار برپایه توحینند و محبننت‪ ،‬بننه وجننود آمنند و‬
‫حکومت اسلمی با مدیریت شخص پیامبر(ص( بنر مبننای قنرآن و‬
‫سنت شکل گرفت‪.‬‬
‫سپس ‪ ،‬دوران خلفای راشدین فرارسید‪ .‬آنها نیز‪ ،‬بر همننان راه‬
‫نهای زیادی را فتننح کردننند و ایننن‬‫پیامبر)ص( گام نهادند و سرزمی ‌‬
‫دین را به صورت کامل به ما رساندند و پیوسته پیروزی قرین آنها‬
‫بود‪.‬‬

‫سَلفی‬
‫روش دعوت َ‬

‫‪ -1‬بسياری ازجماعت اسلمی هستند که مننردم را بننه اسننلم و‬

‫اجرای شریعت و آيين خداوند دعوت کرده و برای برپایی حکومت‬
‫یکنننند تننا مجنند و‬
‫اسلمی بسان دوره ی خلفننای راشنندین تلش م ‌‬
‫افتخار و عّزت مسلمانان را به آنان باز گردانند‪.‬‬
‫پیامبر)ص(‪ ،‬مسلمانان را دعوت کردند و به آننان فرمننان دادننند‬
‫که به کتاب پروردگار و سنننت پیامبرشننان چنننگ زنننند‪ .‬پننس از او‪،‬‬
‫یاران باوفننایش کننه سننلف صننالح ایننن امننت هسننتند‪ ،‬برخاسننتند و‬
‫نها را فتنح نمودنند و‬ ‫توصیه رهبرشان را عملنی كردنند و سنرزمی ‌‬
‫این دیننن را بننه شننکل کامننل در اختیننار مننا قننرار دادننند و خداوننند‬
‫پیروزی بزرگی را نصیبشان ساخت‪.‬‬
‫‪66‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫‪ -2‬بنننر مسنننلمانان واجنننب اسنننت کنننه در راه سنننلف صنننالح‬

‫)پیامبر)ص( و یارانش( حرکت کنند تا خداونند آننان را یناری دهند‪.‬‬
‫هر گروه و جماعتی که مردم را به پیننروی از کتنناب خنندا و سنننت‬
‫قولی و عملی پیامبر)ص( دعوت کند‪ ،‬شایسننتگی کمننک و نصننرت‬
‫خداوننند را پینندا خواهنند کننرد و تنهننا آن جمنناعت‪ ،‬اهننل سنننت و‬
‫تینننافته[‪ ،‬طنننایفه »منصنننوره«‬‫جمننناعت‪ ،‬فرقنننة »نننناجیه« ]نجا ‌‬
‫تشده[ و جماعت سلفی است‪.‬‬ ‫]نصر ‌‬
‫تهننا بننه قننرآن و‬
‫‪ -3‬جماعت سلفی‪،‬یکی از نزدیک تریننن جماع ‌‬
‫سنت است و بر عقیده ی توحیدی اهتمام مننی ورزننند؛ امننری کننه‬
‫قرآن کریم بر آن تکیه و تأکید نموده و به ما دستور داده است تننا‬
‫با عبارت ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫)الفاتحه ‪(5 /‬‬
‫یجوییم‪«.‬‬
‫یکنیم و فقط از تو کمک م ‌‬
‫»تنها تو را عبادت م ‌‬
‫تهای نماز تکرار کنیم‪.‬‬ ‫آن را در تمام رکع ‌‬
‫یها پایبننند سنننت پیامبرننند و میننان احننادیث صننحیح و‬
‫‪ -4‬سننلف ‌‬
‫لاننند و پیننروی از احننادث صننحیح و کنننار‬
‫ضعیف و جعلی فننرق قای ‌‬
‫یکنند و بننر‬
‫گذاشتن احادیث ضعیف و جعلی را به مردم گوشزد م ‌‬
‫ینمایند ‪:‬‬
‫اساس این فرموده پیامبر)ص( عمل م ‌‬
‫وأ مقعسسده مسسن‬
‫ی مسسالم أقسسل فلیتبس ّ‬
‫)من قال عل ّ‬
‫»حسن رواه احمد«‬ ‫النار(‬
‫هام باینند‬
‫»هر کس سخنی را به من نسننبت دهنند کننه آن را نگفت ‌‬
‫جایگاهش را در آتش معین کند‪«.‬‬
‫یها به سلف صالح؛ یعنی‪ ،‬پیامبر(ص( و اصحابش منسوب‬ ‫سلف ‌‬
‫هستند و به هیچ کس دیگننری انتسنناب ندارننند‪ .‬مهننم تریننن اصننول‬
‫یشان عبارت است از ‪:‬‬ ‫عقیدت ‌‬
‫)السسف( فهننم قننرآن و سنننت بننر اسنناس فهننم سننلف صننالح‬
‫)پیامبر)ص(‪ ،‬اصحاب و تابعین(‪.‬‬
‫)ب( اگننر روایننتی صننحیح باشنند‪ ،‬عقننل بننه درسننتی آن گننواهی‬
‫یدهد؛ اما عکس آن درست نیست‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫‪67‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫)ج( ما گوش به فرمننان و مطیننع خنندا و رسننولش هسننتیم‪ .‬در‬

‫یداریننم و در عمننل‬‫گفتار‪ ،‬محبت خویش را به پیامبر(ص( اعلم م ‌‬
‫ینماییم‪.‬‬
‫از او تبعیت م ‌‬
‫تگذاری‪.‬‬ ‫)د( دین ما‪ ،‬دین پیروی کردن و اطاعت است نه بدع ‌‬
‫ه) در مسایل عقیده و عبادت‪ ،‬اصل بر تسننلیم بنندون چننون و‬ ‫) ‌‬
‫چراست؛ مگر این که دلیلی‪ ،‬آن را نقض کننند؛ امننا در معنناملت و‬
‫یها‪ ،‬اصل بر مباح بودن است‪ ،‬مگننر ایننن کننه حکننم تحریننم‬ ‫خوردن ‌‬
‫چیزی آمده باشد‪.‬‬
‫‪ -5‬هر کنس کنه در راه قنرآن و سننت و اصنحاب گنام بننردارد‪،‬‬
‫سلفی است؛ و منسنوب بننه سننلف صنالح اسننت؛ یعنننی‪ ،‬اصننحاب‬
‫رسننول خنندا)ص(‪ ،‬تننابعین و امامننان مجتهنند‪ ‬و از اهننل سنننت و‬
‫یآیند‪ .‬دربنناره »فرقننة ننناجیه« از جننناب شننیخ‬
‫جماعت به شمار م ‌‬
‫یها و تمننام‬
‫عبدالعزیز بن باز سؤال شد‪ ،‬وی در پاسخ گفت ‪ :‬سلف ‌‬
‫یکننند نن از هنر‬
‫کسانی که بر راه و رسننم سننلف صنالح حرکنت م ‌‬
‫گروهی که باشند ن فرقه ناجیه هستند‪.‬‬
‫]این سؤال و جواب را در حرم مکی شنیدم[‬

‫یک اندرز عمومی‬

‫‪ -1‬بننر تمننام مسننلمانان‪ ،‬چننه مربیننان ‪ ،‬چننه دعننوتگران و چننه‬

‫تهای اسلمی واجب است کننه رسننول خنندا(ص( را الگننوی‬ ‫جماع ‌‬
‫خود قننرار دهننند و در راسننتای افزایننش و توسننعه امننت اسنلمی‪،‬‬
‫دعوت به توحید را در اولویت قرار دهند‪ ،‬سننپس بننه فکننر تشننکیل‬
‫های مسلمان و شایسته باشند؛ زیرا چنننانچه شننرایط فراهننم‬ ‫جامع ‌‬
‫شود‪ ،‬حاکم و فرمانروایی مسلمان و دادگر کننه بننر اسنناس کتنناب‬
‫یکند‪ ،‬ظهننور خواهنند کننرد و‬ ‫خدا و سنت پیامبرش)ص( حکومت م ‌‬
‫ییابند‪.‬‬
‫مسلمانان‪ ،‬عّزت و افتخارشان را باز م ‌‬
‫‪ -2‬بر همه مسلمانان‪ ،‬به ویژه دعوتگران لزم است که قبل از‬
‫درخواسننت اجننرای شننریعت از حاکمننان‪ ،‬احکننام اسننلمی را در‬
‫هشان پیاده کنند تا موفقیت بیشتری به دست‬ ‫زندگی خود و خانواد ‌‬
‫هایم کننه احکننام‬
‫آورند‪ .‬چون ما برخی از جمنناعت اسننلمی را دینند ‌‬
‫یکنند و اگر حکمننی‬ ‫اسلمی را حتی در برخورد با مردم رعایت نم ‌‬
‫‪68‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫یپذیرننند‪ .‬البتننه ایننن کننار از سننوی‬

‫علیه آنننان داده شننود‪ ،‬آن را نم ‌‬
‫برخی افراد‪ ،‬اتفاق افتاده است‪.‬‬
‫‪ -3‬بنندون تردینند‪ ،‬تلش بننرای اجننرای احکننام قننرآن‪ ،‬بننر هننر‬
‫مسلمانی واجب است؛ اما این کار با نرمی‪ ،‬حکمت و مننوعظه ی‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫نپذیر است‪ .‬خداوند در این باره م ‌‬ ‫حسنه امکا ‌‬
‫‪   ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪)   ‬النحل ‪(125 /‬‬
‫»با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعننوت کننن و بننا‬
‫های که نیکوتر است مجادله کن‪«.‬‬ ‫آنان به شیو ‌‬
‫ههننای اسننلمی آیننه ی زیننر را بننرای تکفیننر‬ ‫‪ -4‬برخننی از گرو ‌‬
‫هاند ‪:‬‬
‫تآویز قرار داد ‌‬
‫مسلمانان‪ ،‬دس ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫)المائده ‪(44 /‬‬
‫»و کسانی که به موجب آنچه خدا نننازل کننرده اسننت داوری‬
‫یگمان کافرند‪«.‬‬
‫نکنند‪ ،‬آنان ب ‌‬
‫لالله« حکننم کننند و در‬
‫یگوید ‪ :‬هر کس به »ما انز ‌‬‫ابن عباس م ‌‬
‫عین حال اعتراف نماید که این کنار وی‪ ،‬معصنیت اسنت‪ ،‬ظنالم و‬
‫فاسق است‪» .‬ابن جریر« هم این معنا را پسننندیده اسننت‪ .‬عطناء‬
‫یگوید ‪ :‬این کار وی کفر اصغر اسنت و بناعث خنروج انسنان از‬ ‫م ‌‬
‫یگردد‪.‬‬
‫دایره ی اسلم نم ‌‬
‫)الف( پس هر گاه حاکم و فرمانروایی به حقننانیت »مننا أنننزل‬
‫الله« اعتراف نماید‪ ،‬اما بر اساس آن حکم نکننند‪ ،‬ظننالم و فاسننق‬
‫است و باید به نرمی او را نصیحت نمننود و بننرای اصننلح وی دعننا‬
‫کرد‪.‬‬
‫‪69‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫یکند یا قننانون سنناخته‬ ‫)ب( اما حاکمی که حکم خدا را انکار م ‌‬

‫ینماید و معتقد باشد کننه آن حکننم‬ ‫ی دست بشر را جایگزین آن م ‌‬
‫هتر از حکم خنندا اسننت‪ ،‬چنیننن شخصننی کننافر‪،‬‬ ‫وضع شده‪ ،‬شایست ‌‬
‫یآید‪ .‬اینن شنخص را نینز‪،‬‬ ‫مرتد و خارج از دایره اسلم به شمار م ‌‬
‫باینند بننا نرمننی و ملطفننت نصننیحت کننرد و در ایننن بنناره باينند بننه‬
‫جه شننود کننه‬ ‫فرموده ی خداوند‪ ،‬خطاب بننه موسننی و هننارون‪ ،‬تننو ّ‬
‫یکننرد نن‬‫دستور دادند تا فرعننون کننافر را نن کننه ادعننای ربننوبیت م ‌‬
‫نصیحت کنند ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)طه ‪(44-43 /‬‬ ‫‪  ‬‬
‫»به سوی فرعون بروید که سرکشی کرده است‪ ،‬سپس بننه‬
‫نرمی با او سخن بگویید شاید که پند پذیرد یا بترسد‪«.‬‬
‫‪ -5‬دعوتگران باید در مسننیر تشننکیل حکننومت اسننلمی شننکیبا‬
‫تها‬‫باشننند و بننه تبعیننت از رسننول گرامننی(ص( در مقابننل مصننیب ‌‬
‫یهمتننا و‬‫مقاوم باشند و همواره مردم را به سوی توحینند خنندای ب ‌‬
‫عبننادت او‪ ،‬دعننا‪ ،‬تضننرع بننه درگنناه او‪ ،‬و جهنناد در راه حنناکمیت‬
‫های شننکل‬ ‫بخشیدن به دیننن وی‪ ،‬فراخوانننند؛ تننا جننامعه ی شایسننت ‌‬
‫گیرد کنه در تمنام امنور زنندگی‪ ،‬کتناب خندا و سننت رسنولش را‬
‫سرلوحه خویش قرار دهد‪.‬‬

‫تهای مدرسه‬
‫فعالی ‌‬

‫شآمننوزان دارد‪ .‬ایننن‬

‫تهای مدرسه‪ ،‬فواید زیادی برای دان ‌‬ ‫فعالی ‌‬
‫تها گوناگونند؛ از جمله ‪:‬‬
‫فعالی ‌‬
‫‪ -1‬سخنرانی و پند و اندرز‬
‫سهننا‪ ،‬در صننف‬‫شآموزان قبل از رفتن به کل ‌‬ ‫بهتر است که دان ‌‬
‫شآموزان‪ ،‬چند آیه‬ ‫ّ‬
‫صبحگاهی حاضر شوند و یکی از معلمان یا دان ‌‬
‫‪70‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫شآمننوزان‬
‫و حدیث را همراه با معانی آنها‪ ،‬به زبان ساده برای دان ‌‬
‫بخواند‪.‬‬

‫‪ -2‬داستان‬
‫شآموزان‪ ،‬علقننه ی فراوانننی بننه داسننتان دارننند‪ .‬از‬ ‫یشک دان ‌‬ ‫ب ‌‬
‫این رو‪ ،‬معّلمان باید در خلل درس و در زنگ تفریح و دیگر اوقات‬
‫نهای فراوانننی بننرای آنننان بننازگو کنننند؛ مخصوصنا ً‬ ‫فراغت‪ ،‬داستا ‌‬
‫شآمننوزان تثننبیت‬ ‫نهایی کننه عقیننده سننالم را در دل دان ‌‬ ‫داسننتا ‌‬
‫نهای آموزنده ای که در سیره ی‬ ‫یکند‪ .‬در این جا‪ ،‬به ذکر داستا ‌‬ ‫م ‌‬
‫یپردازیم ‪:‬‬‫پاک پیامبر)ص( آمده است‪ ،‬م ‌‬
‫از معاویه بن حکم سلمی)رض( روایت شده اسننت کننه گفننت ‪:‬‬
‫حد« و »جوانیه« چوپننان‬ ‫»‪ ...‬من یک کنیز داشتم که در اطراف »ا ُ ُ‬
‫گوسننفندانم بننود‪ .‬روزی اطلع یننافتم کننه ناگهننان گننرگ یکننی از‬
‫گوسننفندانم را ربننوده اسننت‪ .‬مننن هننم یننک انسننانم و مانننند بقیننه‬
‫یشوم‪ .‬بننه همیننن خنناطر‪ ،‬سننیلی محکمننی بننه‬ ‫نها ناراحت م ‌‬ ‫انسا ‌‬
‫کنیزم زدم‪ .‬آنگاه نننزد رسننول خنندا(ص(رفتننم و منناجرا را برایننش‬
‫تعریف کردم‪ .‬رسول خدا(ص( این کننار را قبيننح شننمردند‪ .‬گفتننم ‪:‬‬
‫ای رسنننول خننندا(ص(‪ ،‬آینننا او را آزاد کننننم؟ رسنننول خننندا)ص(‬
‫فرمودند ‪:‬‬
‫)إئتنی بها‪ ،‬فقسال لهسا ‪ :‬أیسن اللسه؟ قسالت فسی‬
‫سسسسسماء‪ ،‬قسسسسال ‪ :‬مسسسسن أنسسسسا؟ قسسسسالت ‪ :‬أنسسسست‬
‫ال ّ‬
‫ة(‬‫لالله)ص(‪ ،‬قال أعتقها فإّنها مؤمن ٌ‬ ‫رسو ‌‬
‫»رواه مسلم«‬
‫»او را پیش من بیاور؛ آنگنناه‪ ،‬رسننول خنندا(ص( بننه وی گفننت ‪:‬‬
‫خدا کجاست؟ گفت ‪ :‬بر آسمان اسننت‪ ،‬رسننول خنندا)ص( گفننت ‪:‬‬
‫مننن چننه کسننی هسننتم؟ گفننت ‪ :‬تننو رسننول خنندا)ص( هسننتی‪،‬‬
‫پیامبر)ص( به معاویه فرمود ‪ :‬او را آزاد کن زیرا مؤمن است‪«.‬‬

‫برخی از فواید این داستان‬

‫‪71‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫)الف( اصحاب رسول خدا(ص( در همه مشکلتی که برایشننان‬

‫یکردننند تننا حکننم خنندا و رسننولش را‬
‫یآمد به او مراجعه م ‌‬ ‫پیش م ‌‬
‫درباره ی آن بدانند‪.‬‬
‫)ب( خشننننودی از حکنننم خننندا و رسنننولش‪ ،‬خداونننند متعنننال‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫م ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)النساء ‪(65 /‬‬
‫یآورند‪ ،‬مگر آنکه تو را‬
‫»به پروردگارت قسم! آنان ایمان نم ‌‬
‫در مورد آنچه که در آن اختلف دارند داور قرار دهند؛ سپس‬
‫لهایشننان احسنناس ننناراحتی و‬
‫های در د ‌‬‫از حکمننی کننه کننرد ‌‬
‫تردید نکنند‪ ،‬و کامل ً سرتسلیم فرودآوردند‪«.‬‬
‫)ج( رسول خدا)ص(‪ ،‬معنناویه را بننه خنناطر کتننک زدن کنیننزش‪،‬‬
‫سرزنش کرد و کارش را ناپسننند دانسننت؛ بنننابراین‪ ،‬مربیننان باینند‬
‫جه آثار زیان بار تنبیه بدنی باشند‪.‬‬‫متو ّ‬
‫)د( سؤال کردن دربنناره ی توحینند و عل نوّ خنندا بننر مخلوقنناتش‬
‫واجب است‪.‬‬
‫ه) مشننروع بننودن ایننن سننؤال کننه »خنندا کجاسننت«؟ چننون‬ ‫) ‌‬
‫پیامبر)ص( از آن کنیز پرسیدند ‪ :‬خدا کجاست؟‬
‫)و( مشنروع بنودن اینن پاسنخ کنه خندا بنر آسنمان اسنت‪ .‬زینرا‬
‫پیامبر)ص( پاسخ کنیز را تأیید کردند‪.‬‬
‫)ز( اعتقاد به این که خداوند بر آسمان است‪ ،‬دلیلی بر صننحت‬
‫یآید و هر مسلمانی باینند بننه آن اعتقنناد داشننته‬ ‫ایمان به حساب م ‌‬
‫باشد‪ .‬خداوند متعال‪ ،‬در قرآن کریم به ذکر این مطلب پرداختننه و‬
‫یفرمایند ‪:‬‬ ‫م ‌‬
‫‪72‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫)الملک ‪(16 /‬‬
‫هاید که شما را‬
‫»آیا از آن کس که بر آسمان است ایمن شد ‌‬
‫در زمین فروب ََرد؟«‬
‫یگوید ‪ :‬در این جا منظور‪ ،‬خداوند است‪.‬‬ ‫ابن عباس م ‌‬
‫)ح( گواهی دادن بننه ایننن کننه محمنند)ص(‪ ،‬رسننول خنندا اسننت‪،‬‬
‫مبّین ایمان است‪.‬‬
‫یگوینند ‪ :‬ذات خنندا در همننه جننا حضننور دارد‪،‬‬‫)ط( کسننی کننه م ‌‬
‫یکند‪ .‬درست این است که بگوییم‪ :‬خدا‪ ،‬بر آسمان است‬ ‫اشتباه م ‌‬
‫یبیننند و‬
‫و بننا علننم خننویش از وضننعیت مننا آگنناه اسننت و مننا را م ‌‬
‫یشنود‪.‬‬ ‫صدایمان را م ‌‬
‫)ی( امتحننان کننردن آن کنیننز توسننط پیننامبر)ص(‪ ،‬دا ّ‬
‫ل بننر ايننن‬
‫یداننند‪ ،‬آنگننونه کننه‬
‫حقیقننت اسننت کننه پیننامبر)ص( علننم غیننب نم ‌‬
‫یپندارند‪.‬‬‫صوفیان م ‌‬
‫)ک( آزاد کردن برای مؤمن است نه کافر؛ زیرا پیننامبر(ص( آن‬
‫کنیز را امتحان کرد و هنگامی که فهمید او مننؤمن اسننت‪ ،‬دسننتور‬
‫داد وی را آزاد کنند‪.‬‬

‫‪ -3‬روزنامه دیواری‬
‫تهننای مفینند مدرسننه‪ ،‬وجننود روزنننامه دیننواری در‬ ‫یکی از فعالی ‌‬
‫لها‪ ،‬اخبننار‪،‬‬‫بالمث ‌‬
‫مدرسه است که برخی از سخنان پندآمیز‪ ،‬ضننر ‌‬
‫مسننابقات و برنننامه امتحانننات و دیگننر موضننوعات در آن نوشننته‬
‫شآموزان و زیر نظر‬ ‫یشود‪ .‬تهیه ی این روزنامه با مشارکت دان ‌‬ ‫م ‌‬
‫ّ‬
‫یگینننرد‪ .‬معلنننم مزبنننور‪ ،‬بعضنننی از‬ ‫ّ‬
‫یکنننی از معلمنننان صنننورت م ‌‬
‫یگزیننند تننا شننعار روز یننا هفتننه را‬
‫ش خط را برم ‌‬ ‫شآموزان خو ‌‬ ‫دان ‌‬
‫های از قننرآن‪ ،‬حنندیث پیننامبر)ص( ‪،‬‬ ‫یتواند آی ‌‬
‫بنویسند‪ .‬این شعار م ‌‬
‫های تربیتی باشد؛ مانند ابیات زیر ‪:‬‬ ‫یک بیت شعر پر محتوا یا نکت ‌‬

‫أعسسسددت شسسسعبا ً‬ ‫ة‬

‫م مدرسس ٌ‬
‫و المسسا ّ‬
‫‪73‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫طی ّسسسب العسسسراق‬ ‫إذا أعسسسسسسسسسسددتها‬

‫های اسننت کننه اگننر او را آمنناده کنننی‪ ،‬مانننند ایننن‬

‫»مادر‪ ،‬مدرس ‌‬
‫است که یک ملت پاک ‌تبار را آماده کرده باشی‪«.‬‬

‫فالکرب لیمحوه‬ ‫أللسسسه أسسسسأل أن‬

‫إل اللسسسسسسسسسسسسسسه‬ ‫یفسسسسسّرج کربنسسسسسا‬

‫یخواهم که غم و غصه و ناراحتی را از ما دور كننند ‪،‬‬ ‫»از خدا م ‌‬

‫یزداید‪«.‬‬‫یها را نم ‌‬
‫زیرا جز خدا کسی ناراحت ‌‬

‫‪ -4‬مسابقات دینی و سرگرمی‬

‫شآمننوزان‬‫ت ذهنننی دان ‌‬
‫اجرای مسابقات‪ ،‬نقش مهمی در فعننالی ‌‬
‫دارد؛ مخصوصا ً هنگامی که معّلم به طرح سؤالت متنننوعی بننرای‬
‫شآموزی تلش کند به آنهننا پاسننخ‬ ‫شآموزان می پردازد‪ ،‬هر دان ‌‬ ‫دان ‌‬
‫دهد‪.‬‬
‫تکنندگان جوایز مادی و‬ ‫ّ‬
‫بهتر است که معلم برای تشویق شرک ‌‬
‫معنوی به آنان بدهد‪.‬‬

‫‪ -5‬اردوها و بازدیدها‬
‫شآموزان از مساجد‪،‬‬ ‫مدرسه موظف است تا فرصت بازدید دان ‌‬
‫هها و مدارس نزدیک را فراهننم کننند تننا‬ ‫نها‪ ،‬کارخان ‌‬‫مزارع‪ ،‬قبرستا ‌‬
‫شآمننوزان بننا همنندیگر آشنننا شننوند‪ .‬همچنیننن بننرای‬ ‫معّلمننان و دان ‌‬
‫ههننا و کنننار دریننا بروننند تننا‬
‫تفریننح بننه روسننتاهای مجنناور و رودخان ‌‬
‫شآموزان‪ ،‬ورزش شنا ران که بسیار مهم است ن یاد بگیرند‪.‬‬ ‫دان ‌‬

‫شآموزان‬ ‫‪ -6‬ملقات با اولیای دان ‌‬

‫شآموزان را برای بازدید از مدرسه‬ ‫مدیر مدرسه باید اولیای دان ‌‬
‫دعوت کند تا در تربیت فرزندان بننا هننم همکنناری نمایننند‪ .‬مننادران‬
‫نیز‪ ،‬برای بازدید از مدارس دخترانه دعوت شوند تننا بننا مشننکلتی‬
‫‪74‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫یافتد از نزدیک آشننا شنوند‪ .‬نکتنه بسنیار‬ ‫یگاه اتفاق م ‌‬ ‫که گاه و ب ‌‬
‫مهم در این میان این است که برخورد و موضع اولیا و مرّبیننان در‬
‫چگننونه‬
‫شآموزان باید از وحدت رویه برخوردار باشنند و هی ‌‬ ‫قبال دان ‌‬
‫تعننارض و دوگننانگی در رفتننار و موضننع مدرسننه و خننانه مشنناهده‬
‫شآمننوزان‬ ‫نشود؛ زيرا تمامی این برخوردها‪ ،‬بر زندگی و رفتار دان ‌‬
‫شآمننوزان اقنندام‬ ‫یگننذارد‪ .‬بنننابراین‪ ،‬هننر گنناه اولیننای دان ‌‬ ‫تننأثیر م ‌‬
‫ّ‬
‫ناخوشننایندی از جنانب معلمننان مشناهده کردننند‪ ،‬نباینند در حضننور‬
‫فرزندانشننان بننه ذکننر آن بپردازننند‪ ،‬بلکننه شخص نا ً و بنندون حضننور‬
‫فرزندان به مدرسه مراجعه کنند تا احترام معّلمان و مدّرسننان در‬
‫وت خود باقی بماننند‪ .‬باینند همننه بنندانیم کننه‬ ‫شآموزان به ق ّ‬ ‫نظر دان ‌‬
‫یشننوند و همننانطور کنه در حنندیث‬ ‫نها دچنار اشننتباه م ‌‬ ‫تمام انسنا ‌‬
‫هکنندگان کسننانی هسننتند کننه از‬ ‫صحیح آمده است‪ ،‬بهننترین اشننتبا ‌‬
‫یکنند‪.‬‬
‫اشتباه خود توبه م ‌‬

‫مسابقات مدرسه‬

‫شآموزان به اجننرای مسننابقات علمننی‬ ‫باید معّلمان در میان دان ‌‬

‫شآموزان را‬ ‫بپردازند؛ زیرا مسابقه‪ ،‬قدرت اندیشیدن و حافظه دان ‌‬
‫یشننود و‬ ‫یبننرد و بننا کسننب معلومننات‪ ،‬ذهنشننان شننکوفا م ‌‬
‫بننال م ‌‬
‫یکنننند‪ .‬مسننابقات دارای انننواع‬
‫احسنناس شننادی و خوشننحالی م ‌‬
‫متفاوتی است و این وظیفه ی معّلم است که مهننم ترینن آنهنا را‪،‬‬
‫در اولویت قرار دهد ‪:‬‬

‫‪ -1‬مسابقه حفظ قرآن کریم‬

‫شآموان را به حفظ یک »سننوره« یننا یننک‬ ‫یتوانند دان ‌‬ ‫معّلمان م ‌‬
‫»جزء« تشویق کنند و سپس دو نفننری یننا بیشننتر بننا هننم مسننابقه‬
‫بدهند و در پایان‪ ،‬نشان برتر یا جایزه به برندگان داده شود‪ .‬البتننه‬
‫یتوان دامنننه ی مسننابقه را میننان دو کلس ‪ ،‬دو مدرسننه ‪ ،‬چننند‬ ‫م ‌‬
‫شننهر یننا در سننطح کشننور گسننترش داد؛ همننانطور کننه دولننت‬
‫یکند ‪:‬‬‫عربستان سعودی در وسایل ارتباط جمعی ‪،‬آن را اجرا م ‌‬
‫های تحت عنوان »ناشیء فی رحاب القرآن« که‬ ‫)الف( در برنام ‌‬
‫یشننود‪،‬يننك نوآمننوز بننا حفننظ‬ ‫از طریننق رادیننو و تلویزیننون پخننش م ‌‬
‫‪75‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫یپننردازد‪ .‬ایننن کننار بنناعث تشننویق‬

‫صننفحاتی از قننرآن بننه تلوت م ‌‬
‫یشود‪ .‬افزون بر این‪ ،‬جوایزی نیز‪ ،‬بننه‬ ‫کودکان در امر حفظ قرآن م ‌‬
‫یگردد‪.‬‬
‫آنان اعطا م ‌‬
‫)ب( »مسابقه ی جهانی حفظ‪ ،‬تفسننیر و تجوینند قننرآن کریننم«‬
‫یشننود و‬ ‫کننه هننر سننال از طننرف وزارت حننج و اوقنناف برگننزار م ‌‬
‫برننندگان بننا اعطننای جننوایز مننادی و معنننوی مننورد تشننویق قننرار‬
‫یگیرند‪ ،‬و علوه بر این‪ ،‬پاداش بزرگی را به خاطر حفننظ قننرآن‬ ‫م ‌‬
‫یکنند‪.‬‬
‫کسب م ‌‬
‫)ج( برنامه ی دیگری به نام »أبناء السلم« وجود دارد کننه یننک‬
‫برنننامه ی اسننلمی موفننق اسننت و از سننوی »رابطننه العننالم‬
‫یگردد‪.‬‬
‫السلمی« برگزار م ‌‬

‫‪ -2‬مسابقه حفظ احادیث شریف‬

‫معّلمان باید مسابقه ی حفظ احادیث شریف را اجرا کنند؛ زیرا‬
‫احادیث پیامبر(ص( از اهمی ّننت فننراوان برخننوردار اسننت و پننس از‬
‫یشود و در دین و‬ ‫قرآن کریم‪ ،‬دومین منبع قانونگذاری محسوب م ‌‬
‫یرساند‪.‬‬ ‫شآموزان سود م ‌‬ ‫دنیا به دان ‌‬

‫‪ -3‬مسابقه زبان عربی‬

‫شآموزان صحبت کنننند و آنننان‬ ‫معّلمان باید به زبان عربی با دان ‌‬
‫را به این کار تشویق نمایند و به برگننزاری مسننابقه ی »مکننالمه«‬
‫یها و معلمانشننان اقنندام نمایننند و بننه‬‫به زبان عربننی بننا همکلس ن ‌‬
‫برندگانی که به زبان عربی فصیح‪ ،‬صحبت می کنند جننوایزی اهنندا‬
‫نمايند‪.‬‬

‫‪ -4‬مسابقه حفظ اشعار‬

‫شآموزان را به حفننظ اشننعار زیبننا و پننر معنننایی کننه‬
‫ما باید دان ‌‬
‫یکند‪ ،‬تشننویق و ترغیننب‬ ‫انسان را به سوی توحید و جهاد دعوت م ‌‬
‫کنیم‪ .‬در جنگ احزاب‪ ،‬پیامبر(ص( هم زمننان بننا حفننر خننندق‪ ،‬ایننن‬
‫یکردند ‪:‬‬
‫اشعار »ابن رواحه« را زمزمه م ‌‬

‫دقنا و‬
‫و لتصسسسس ّ‬ ‫واللسسه لسسول مسسا‬
‫‪76‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫لصسسسسسسسسسسسسّلینا‬ ‫اهتسسسسسسسسسسسسسسدینا‬

‫و ثب ّسست القسسدام‬ ‫ة‬

‫فسسأنزلن سسسکین ً‬
‫إن لقینسسسسسسسسسسا‬ ‫علینسسسسسسسسسسسسسسسسا‬

‫ة‬
‫إذا أرادو فتنسسس ً‬ ‫و المشسسسسسرکون‬
‫أبینسسسسسسسسسسسسسسسسا‬ ‫قسسسدبغوا علینسسسا‬

‫]یرفع بها صوته أبینا أبینا[‬

‫»متفق علیه«‬

‫یشنندیم! نننه صنندقه‬ ‫»به خدا سوگند! اگر خدا نبود ما هدایت نم ‌‬
‫یخواننندیم‪ .‬خنندایا‪ ،‬بننر مننا آرامننش فروریننز و‬
‫یدادیم نننه نمنناز م ‌‬‫م ‌‬
‫مهایمان را هنگام رویارویی با دشننمن ثننابت گننردان‪ .‬مشننرکین‪،‬‬ ‫گا ‌‬
‫دی زدننند‪ ،‬چنننانچه بخواهننند مننا را از‬
‫علیه ما دست به تجنناوز و تعن ّ‬
‫یپذیریم )پیامبر)ص( هنگام گفتن کلمه‬ ‫دینمان برگردانند‪ ،‬هرگز نم ‌‬
‫یکرد(‪«.‬‬‫ی »ابینا« صدایش را بلند م ‌‬

‫چگونه قرآن کریم را تدریس کنیم؟‬

‫‪ -1‬معّلم‪ ،‬سوره یا آیاتی را که باید حفظ شوند با خط واضننح و‬

‫ینویسنند و آن را بننه‬
‫تگذاری روی تخته سیاه یا وایننت ب ُننرد م ‌‬ ‫حرک ‌‬
‫یتوان از خود قرآن هم استفاده کرد‪.‬‬ ‫یکند‪ .‬البته م ‌‬
‫دیوار آویزان م ‌‬
‫‪ -2‬معّلم‪ ،‬متن آیات قرآنی را با صدایی زیبا و رسا و آیه به آیننه‬
‫یکند‪ .‬هنگامی که از »ُام سلمه« درباره ی قرآن خواننندن‬ ‫تلوت م ‌‬
‫پیامبر(ص( سؤال شد‪ ،‬در پاسخ گفتننند ‪ :‬پیننامبر)ص( قننرآن را آیننه‬
‫یخواندند ‪:‬‬‫آیه م ‌‬
‫‪77‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫)الفاتحه ‪(4-1 /‬‬ ‫‪‬‬

‫»صحیح رواه الترمذی«‬
‫یتوانند آیات را با معّلم‬‫شآموزان خردسال باشند‪ ،‬م ‌‬ ‫‪ -3‬اگر دان ‌‬
‫هم خوانی کنند تا تلفظ صحیح را ینناد بگیرننند؛ امننا اگننر بزرگسننال‬
‫باشند نیازی به این کار ندارند‪.‬‬
‫شآموزان فرصت داده شود تا با صدای آهسته به حفننظ‬ ‫‪ -4‬به دان ‌‬
‫و تلوت آیات بپردازند‪ .‬و نباید برای یکدیگر ایجاد مزاحمت کنند؛ زیننرا‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫پیامبر(ص( از این کار نهی کرده و م ‌‬
‫ض فی القرآن(‬
‫)لیجهر بعضکم علی بع ٍ‬
‫»رواه البخاری«‬
‫»در قرآن خواندن صدایتان را بر یکدیگر بلند نکنید‪«.‬‬
‫‪ -5‬عجلننه کننردن‪ ،‬جننایز نیسننت‪ .‬ابننن مسننعود در ایننن بنناره‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫م ‌‬
‫)لتنسسثروه نسسثر الّرمسسل‪ ،‬و لتهسسذوه ه سذّ ال ّ‬
‫شسسعر‪،‬‬
‫قفوا عند عجائبه‪ ،‬و حّرکوا بسسه القلسسوب‪ ،‬و لیکسسن‬
‫سورة(‬ ‫م أحدکم آخر ال ّ‬ ‫ه ّ‬
‫»رواه البغوی«‬
‫»هنگام خواندن قرآن آن را مانند شن و ماسه پراکنده نکنینند و‬
‫مانند شعرخوانی آن را با سرعت تلوت نکنید‪ .‬در جنایی کنه شنما‬
‫لهننا را بننا آن بننه‬
‫یدارد تأمننل و تنندّبر کنینند و د ‌‬‫را بننه شننگفتی وام ‌‬
‫حرکت درآورید‪ ،‬و نباید دغدغه شما این باشنند کننه هننر چننه زودتننر‬
‫سوره را به پایان برسانید‪«.‬‬
‫شآمنننوزان اجنننازه بدهننند عبنننارت‬ ‫‪ -6‬معلنننم نبایننند بنننه دان ‌‬
‫چگونه دلیننل شننرعی‬ ‫قالله العظیم« را بگویند‪ ،‬زیرا هی ‌‬ ‫»صد ‌‬
‫ندارد و چون قرآن خواندن عبادت است نباید چیزهای زاینند بننه آن‬
‫های از قرآن است‪.‬‬ ‫شآموزان گمان نبرند که آی ‌‬ ‫افزوده شود تا دان ‌‬

‫تربیت بدنی‬
‫‪78‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫های‪،‬‬‫مدارس‪ ،‬توجه خاصی به تربیت بدنی دارند و معّلمننان ویننژ ‌‬

‫هاند‪ .‬بنابراین‪ ،‬معلننم ورزش ن ن چننه زن و چننه‬ ‫هدار این کار شد ‌‬‫عهد ‌‬
‫شآموزان تبیین نماید که اسلم همانطور که به‬ ‫مرد ن باید برای دان ‌‬
‫جه دارد تنا انسنان‬ ‫یپردازد‪ ،‬به تربیت بندنی نینز‪ ،‬تنو ّ‬
‫تربیت دینی م ‌‬
‫مسننلمان‪ ،‬هننم ایمننان قننوی داشننته باشنند و هننم بنندن نیرومننند‪.‬‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫پیامبر(ص( در این باره م ‌‬
‫ب إلسسی اللسسه مسسن‬‫ی خیسسٌر و أحسس ّ‬‫)المسسؤمن القسسو ّ‬
‫ل خیٌر‪ ،‬إحرص علی مسسا‬ ‫ضعیف‪ ،‬و فی ک ّ‬ ‫المؤمن ال ّ‬
‫ینفعسسک و اسسستعن بسسالله‪ ،‬و لتعجسسر‪ ،‬فسسإن أصسسابک‬
‫ی فعلسست ‪ ...‬کسسان کسسذا و کسسذا‪،‬‬ ‫شیءٌ فلتقل لو أن ّ‬
‫ن لسسو تفتسسح‬‫در الله و ما شاء فعل‪ ،‬فأ ّ‬ ‫ولکن قل ق ّ‬
‫شیطان(‬ ‫عمل ال ّ‬
‫»رواه مسلم«‬
‫»مؤمن نیرومند نزد خداونند از منؤمن نناتوان و ضنعیف بهنتر و‬
‫محبوب تر است؛ البته هننر دو خوبننند‪ .‬بننرای چیننزی تلش کننن کننه‬
‫برایت سننودمند اسننت و از خنندا کمنک بجنو؛ و ضنعیف و درمانننده‬
‫یکنردم‪،‬‬ ‫مباش؛ اگر هم دچنار مصنیبتی شندی‪ ،‬نگنو‪ :‬اگنر چنینن م ‌‬
‫یشد؛ بلکه بگو ‪ :‬آنچه رخ داد تقنندیر خنندا بننود؛ و خنندا هننر‬‫چنان م ‌‬
‫یدهد‪ .‬بدون تردید گفتن »اگننر و اگرهننا«‬ ‫چیزی را بخواهد انجام م ‌‬
‫راه ورود شیطان را باز می کند‪«.‬‬
‫چننون انسننان مننؤمنی کننه دارای بنندنی نیرومننند اسننت در ادای‬
‫یتر و‬‫عبادات بدنی مانند نماز‪ ،‬روزه‪ ،‬حنج‪ ،‬و غینره از دیگنران قنو ‌‬
‫تهنای بندنی را‬ ‫لتر اسنت؛ لننذا معّلنم ورزش باینند فوایند عباد ‌‬ ‫فعا ‌‬
‫شآموزان تبیین کند و آنها را به تقویت بدن تشويق كند‪.‬‬ ‫برای دان ‌‬

‫‪ -1‬نماز‬
‫نماز‪ ،‬یک عبادت است؛ اما خالی از فواید بدنی هم نیست؛ قیام‬
‫شهننایی هسننتند کننه بنناعث تقننویت بنندن‬
‫و رکننوع و سننجود‪ ،‬ور‌ز ‌‬
‫یشوند‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫‪79‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫‪ -2‬روزه‬
‫روزه‪ ،‬عبننادتی اسننت کننه پزشننکان فواینندی بسننيار بننرای آن‬
‫هاند‪ .‬از جملننه ‪ :‬تقننویت معننده‪ ،‬دسننتگاه گننوارش‪ ،‬فعننال‬
‫برشننمر‌د ‌‬
‫یشمار دیگر‪.‬‬ ‫کردن کبد و فواید ب ‌‬

‫‪ -3‬حج‬
‫شهننای سننودمند در آن وجننود‬ ‫حج‪ ،‬عبادتی است کننه انننواع ورز ‌‬
‫دارد ‪:‬‬
‫)الف( غسل کردن قبل از احرام بسننتن بننرای حننج کننه بنناعث‬
‫فعننالیت گننردش خننون‪ ،‬پنناکیزگی بنندن‪ ،‬از جملننه پوسننت و مننو‬
‫یشود‪ .‬همچنین غسل جنابت و غسل روز جمعه و وضننو را نیننز‪،‬‬ ‫م ‌‬
‫شهای مفیدی برای بدن هستند‪.‬‬ ‫واجب کرده است که همه ورز ‌‬
‫)ب( طننواف کننردن ‪ :‬طننواف نیننز‪ ،‬عبننادتی اسننت کننه در آن‪،‬‬
‫یگیننرد‪ .‬رسننول‬ ‫مهننای کوتنناه و سننریع انجننام م ‌‬ ‫هروی بننا گا ‌‬‫پینناد ‌‬
‫خدا)ص( به این کار فرمان داده است تا مشننرکان‪ ،‬قننوت و تننوان‬
‫مسلمانان را ببینند‪.‬‬
‫)ج( سعی میان صفا و مروه ‪ :‬این کار نیز‪ ،‬عبادت است و زائر‬
‫خانه ی خدا‪ ،‬فاصله ی طولنی میان دو تپه صفا و مروه را پیاده و‬
‫یپیماینند‪ .‬آری! در ایننن کننار نیننز‪،‬‬
‫مهننای تننند م ‌‬‫بین دو میل را بننا گا ‌‬
‫ورزش و فعالیت بدنی وجود دارد‪.‬‬
‫منننی« بننه عرفننات‪ ،‬بازگشننت بننه‬ ‫)د( رفتننن بننه مشنناعر؛ از » ِ‬
‫مرات بننه منندت‬ ‫ج َ‬
‫ی َ‬
‫منی« برای َرم ِ‬ ‫»مزدلفه« و بیتوته کردن در » ِ‬
‫چند روز‪.‬‬
‫مرات نیز‪ ،‬عبادت است و فواید جسننمی و نظننامی‬ ‫ج َ‬
‫ه) رمی َ‬ ‫) ‌‬
‫بسننيار در زمینننه ی آمننوزش تیراننندازی در بننردارد؛ زيننرا خداوننند‬
‫یفرمایند ‪:‬‬ ‫متعال‪ ،‬خطاب به مؤمنان م ‌‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪80‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫)النفال ‪(60 /‬‬

‫بهای آمنناده بسننیج‬
‫»و هر چه در توان دارینند از نیننرو و اس ن ‌‬
‫کنید‪ ،‬تا با ایننن تنندارکات‪ ،‬دشننمن خنندا و دشننمن خودتننان را‬
‫بترسانید‪«.‬‬
‫رسول خدا)ص( »قوت« را در این آیه بنه »تیرانندازی« تفسنیر‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫کرده است و م ‌‬
‫وة الّرمسسی(‬
‫ن القسس ّ‬
‫وة الّرمسسی‪ ،‬أل إ ّ‬ ‫)أل ّ إ ّ‬
‫ن القسس ّ‬
‫»رواه مسلم«‬
‫»آگاه باشید که توانمندی‪ ،‬در تیراندازی اسنت‪ ،‬آگناه باشنید کنه‬
‫توان و قدرت‪ ،‬در تیراندازی است‪«.‬‬
‫یکننند کننه تیراننندازی را ینناد‬
‫پیامبر)ص( مسلمانان را تشننویق م ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫بگیرند و در این باره م ‌‬
‫م نیسسسیه فلیسسس من ّسسا أوقسسد‬‫)من تعّلم الّرمسسی ثس ّ‬
‫»رواه مسلم«‬ ‫عصی(‬
‫»هر کس تیراندازی را یاد بگیرد؛ سپس آن را فراموش کننند از‬
‫ما نیست‪ .‬ن یا اینکه فرمود ‪ :‬ن دچار معصیت شده است‪«.‬‬
‫تیراندازی در طول تاریخ‪ ،‬از ارزش و جایگاه خاصننی برخننوردار‬
‫بننوده اسننت‪ .‬امننروزه‪ ،‬اسننتفاده از هواپیماهننا‪ ،‬شننلیک موشننک و‬
‫توپخانه نیازمند مهارت در این هنرهای جنگی است‪.‬‬

‫‪ -4‬اسب ‌سواری‬
‫در صدر اسلم‪ ،‬اسب ‌سواری یکی از لوازم جهاد بننود‪ .‬امننروزه‬
‫یکنننند و‬
‫ب سننواری برگننزار م ‌‬‫نیز‪ ،‬برخی از کشورها مسابقات اس ‌‬
‫ینمایند؛ چون فواید ورزشی بسيار بننرای‬ ‫مردم را به آن تشویق م ‌‬
‫بدن دارد‪ ،‬حتی برخی از کشورهای بیگانه نیننز‪ ،‬آن را مننورد تننوجه‬
‫هاند‪.‬‬
‫قرار داد ‌‬

‫‪ -5‬مسابقه دو‬
‫این ورزش زیبا برای بدن بسیار مفید است‪ .‬رسول خدا(ص( با‬
‫حضرت عایشه مسابقه داد‪ ،‬یک بار حضنرت عایشنه برننده شند و‬
‫بار دیگر پیامبر)ص(‪.‬‬
‫‪81‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫خلصه ی مطلب ایننن اسننت کننه معّلنم موفننق‪ ،‬مخصوصنا ً معّلنم‬

‫شهایی را که از نظر اسننلم پسننندیده هسننتند‬ ‫ورزش باید انواع ورز ‌‬
‫شآمننوزان تننبیین کنند و اجنازه ندهنند اوقاتشنان را صنرف‬ ‫بننرای دان ‌‬
‫فوتبال کنند‪ ،‬مخصوصا ً زمانی که بنناعث فننوت نمنناز و ایجنناد کینننه و‬
‫دشمنی میان آنان گنردد‪ .‬در بیمارسنتان »ننور« در مکنه‪ ،‬جنوانی را‬
‫دیدم که ساق پایش دچار شکستگی لعلجی شده بود‪ ،‬هنگامی کننه‬
‫علت را از او پرسیدم‪ ،‬در پاسخ گفت ‪ :‬یکی از بازیکنان هنگامی کننه‬
‫دید در بازی شکست خورده است خود را روی ساق پننایم انننداخت؛‬
‫در نتیجه پایم شکست و روانه بیمارستان شدم و اکننون معنالجه آن‬
‫دشوار شده است‪.‬‬

‫شهای تربیتی مو ّ‬
‫فق‬ ‫رو ‌‬

‫معّلمان‪ ،‬برای تربیت یک نسل مسلمان‪ ،‬مؤدب و شجاع که از دین‬

‫و امتش دفاع کند‪ ،‬باید روش های تربیتی مننوفقی را در پیننش گیرننند‬
‫که در قرآن کریم و سنت پاک پیامبر)ص( آمده است ‪:‬‬

‫‪ -1‬بیم و امید‬
‫معّلمان باید ترس از خداوند متعننال را در دل دان ‌‬
‫شآمننوزان بننه‬
‫وجود بیاورند؛ زیرا خداوند بننر کسننانی کننه از فرمننان او سننرپیچی‬
‫یدهننند‪ ،‬سننخت کیفننر اسننت؛ و‬ ‫یکنننند و فرایننض را انجننام نم ‌‬
‫م ‌‬
‫ش سوزان در روز قیامت تهدینند نمننوده اسننت؛‬ ‫گناهکاران را به آت ‌‬
‫آتشی که گرمای آن از آتش این دنیا به مراتب بیشتر است‪.‬‬
‫در مقابل‪ ،‬خداوند متعال مؤمنان و فرمانبردارانی را که به ادای‬
‫یپردازند‪ ،‬وعده ی بهشت پهناوری داده است کننه‬ ‫حقوق خداوند م ‌‬
‫تهننای‬‫هها و حوریان بهشننتی و دیگننر نعم ‌‬ ‫هها‪ ،‬درختان‪ ،‬میو ‌‬
‫رودخان ‌‬
‫جاودان در آن وجود دارد‪ .‬آیات و احادیث فراواننی وجننود دارد کنه‬
‫خوف و رجا و بیم و امید را با هم مطرح می كند‪ .‬از جمله ‪:‬‬
‫)السسف( ‪   ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪82‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)الحجر ‪(50-49 /‬‬ ‫‪ ‬‬
‫»ای پیامبر(ص(‪ ،‬به بندگان من خبر بده که منم آمرزنننده ی‬
‫مهربان و این که عذاب من‪ ،‬عذابی است دردناک‪«.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫)العراف ‪(56 /‬‬ ‫‪ ‬‬
‫»و در زمین‪ ،‬پس از اصلح آن فساد مکنید‪ ،‬و با بیننم و امینند‬
‫او را بخوانید‪«.‬‬
‫یدهد که او را به‬
‫خداوند متعال در این آیه به بندگانش فرمان م ‌‬
‫خاطر ترس از آتش دوزخ و امید رفتن به بهشت بخوانند تا انسان‬
‫مسلمان پیوسته میان بیم و امید زندگی کند‪ ،‬و این چنین رفتننار و‬
‫یشود‪.‬‬ ‫شآموز اصلح م ‌‬‫اخلق دان ‌‬

‫)ب( در حدیث آمده است که پیامبر)ص( فرموند ‪:‬‬

‫ی أسئلک الجّنة‪ ،‬و أعوذبک مسسن الن ّسسار(‬
‫م إن ّ‬
‫)الله ّ‬
‫»صحیح رواه ابوداود«‬
‫یخننواهم کننه مننرا بننه بهشننت بننبری‪ ،‬و از آتننش‬
‫»خدایا‪ ،‬از تو م ‌‬
‫یبرم‪«.‬‬ ‫دوزخ به تو پناه م ‌‬
‫یگویند ‪ :‬آنهننا‬
‫آیات و حدیث فوق‪ ،‬پاسخ به صوفیانی است که م ‌‬
‫خدا را به خاطر امید به بهشننت و تننرس از آتننش جهنننم پرسننتش‬
‫یکنند؛ گویی که آنها اصل ً قرآن و حدیث را نخواند ‌‬
‫هاند‪.‬‬ ‫نم ‌‬

‫فدار‬ ‫نهای هد ‌‬ ‫‪ -2‬داستا ‌‬

‫یگننذارد؛ پنس مرّبیننان باینند‬
‫داسننتان‪ ،‬تنأثیر زینادی بننر انسنان م ‌‬
‫شآموزان نقل کنند‪ .‬در قننرآن کریننم‬ ‫نهای فراوانی برای دان ‌‬ ‫داستا ‌‬
‫نهای بسيار آمده است‪.‬‬ ‫و سیره ی پیامبر داستا ‌‬
‫)أ( داستان اصحاب کهسسف ‪ :‬هنندف از ایننن داسننتان تربیننت‬
‫نسل با ایمانی است کننه دوسننتدار توحینند بننوده و از شننرک بیننزار‬
‫است‪.‬‬
‫‪83‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫)ب( داستان عیسی)ع( ‪ :‬هدف از این داستان‪ ،‬اعننتراف بننه‬

‫این واقعیت است که عیسی بنده ی خداست نه پسر وی‪ ،‬آنگننونه‬
‫یپندارند‪.‬‬‫که نصاری م ‌‬
‫)ج( داستان یوسف)ع( ‪ :‬این داستان مننا را از اختلط زنننان‬
‫یدارد؛ چون این کار عواقب خطرناکی به دنبال‬ ‫و مردان برحذر م ‌‬
‫دارد‪.‬‬
‫)د( داستان یونس)ع( ‪ :‬هنندف از ایننن داسننتان‪ ،‬درخواسننت‬
‫کمک از خدای یکتاست؛ به ویژه هنگننامی کننه دچننار بل و مصننیبت‬
‫یشویم‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫ه) داستان یاران غار ‪ :‬پیننامبر(ص( ایننن داسننتان را بننرای‬ ‫) ‌‬
‫سل به خدا را با انجام کارهننای شایسننته‪،‬‬ ‫یارانش حکایت کرد تا تو ّ‬
‫مانند خشنودی والدین‪ ،‬ادای حقوق مردم و ترک زنا به خاطر بیننم‬
‫از خنندا‪ ،‬بننه آنننان بینناموزد‪ ،‬سننیره ی پیننامبر)ص( سرشننار از ایننن‬
‫نهای مفید است‪.‬‬ ‫داستا ‌‬
‫خلصننه ی موضننوع ایننن اسننت کننه معّلمننان و مرّبیننان باینند‬
‫شآمننوزان خننود بننازگو‬ ‫نهای سننودمند فراوانننی را بننرای دان ‌‬ ‫داستا ‌‬
‫نها در فرایننند تربیننت‪ ،‬کمننک فراوانننی بننه‬ ‫کنننند؛ زيننرا ایننن داسننتا ‌‬
‫شآمنننوزان را از‬ ‫یکنننند‪ .‬همچنینننن معّلمنننان بایننند دان ‌‬ ‫معّلمنننان م ‌‬
‫نهای بدی که به بزهکاری‪ ،‬کارهای زشت و انحراف اخلقی‬ ‫داستا ‌‬
‫یدارد‪ ،‬برحذر دارند‪.‬‬ ‫وام ‌‬
‫یدانم که عنوان چند کتناب مفیند را کنه بنرای‬ ‫در این جا لزم م ‌‬
‫هاند‪ ،‬نام ببرم ‪:‬‬
‫هام و تاکنون به چاپ رسید ‌‬ ‫جوانان نوشت ‌‬
‫تانگیز زندگی پیامبر)ص(‪.‬‬ ‫نهای شگف ‌‬ ‫‪-1‬داستا ‌‬
‫‪-2‬معجزه اسراء و معراج‪.‬‬
‫منننندی و اخلق نبننننوی و آداب‬ ‫تهای مح ّ‬ ‫‪-3‬گلچینننننی از خصننننل ‌‬
‫اسلمی‪.‬‬
‫وف در ترازوی کتاب و سنت‪.‬‬ ‫‪-4‬تص ّ‬
‫‪-5‬اطلعننات مهمننی از دیننن کننه بسننیاری از مسننلمانان آن را‬
‫یدانند‪.‬‬ ‫نم ‌‬
‫‪-6‬ارکان اسلم و ایمان‪.‬‬
‫‪-7‬عقیده اسلمی در چارچوب کتاب و سنت صحیح‪.‬‬
‫هإلالله‪.‬‬
‫‪-8‬شهادت لال ‌‬
‫‪84‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫‪-9‬تحفه نیکوکاران در باب ادعیه‪ ،‬آداب و اذکار‪.‬‬

‫بهننایی کننه »صننابونی« در‬
‫‪-10‬هشننداری دیگننر نسننبت بننه کتا ‌‬
‫موضوع تفسیر خلصه کرده است‪.‬‬
‫‪-11‬فضایل صله و سلم بر بهترین خلق خدا محمد)ص(‪.‬‬

‫پایبندی به نماز جماعت در مسجد‬

‫تردیدی نیست که نماز جماعت در مسجد بر مردان واجب است‪.‬‬

‫شآمننوزان را تشننویق کنننند کننه نمنناز را در‬
‫اولیننا و مرّبیننان باینند دان ‌‬
‫مسجد بخوانند تا در دوران بزرگسالی به آن عادت کنند و رفتننن بننه‬
‫قهای مفینند و تجربننه‬ ‫مسجد برایشان آسان شود‪ .‬یکی از این تشننوی ‌‬
‫شده‪ ،‬این است که معّلم‪ ،‬جدول زیر را روی تخته سیاه رسم کند تا‬
‫شآمننوزان بننرای نمنناز‬ ‫شآموزان آن را در دفترشان بنویسند‪ .‬دان ‌‬ ‫دان ‌‬
‫جماعت به مسجد بروند و امام جماعت یا مؤّذن اسننم خننود را روی‬
‫شآمننوز هننر روز جنندول را‬ ‫دفتر نوشته و آن را امضا کند‪ .‬سپس دان ‌‬
‫نزد معّلم آورده تا جایی را که مخصننوص معل ّننم اسننت امضننا کننند و‬
‫نمره و علمت خوب را در زمیننه ی رفتنار و تربیننت اسننلمی بنرای‬
‫شآموز نمونه بگذارد و هدایا و جوایزی به ايشان بدهد‪.‬‬ ‫دان ‌‬
‫شآموز ‪:‬‬ ‫نام دان ‌‬
‫یخواند ‪:‬‬
‫نام مسجدی که در آن نماز م ‌‬

‫امضا‬ ‫عشاء‬ ‫مغرب‬ ‫عصر‬ ‫ظهر‬ ‫صبح‬ ‫روزها‬

‫ء‬ ‫ی‬
‫معلم‬ ‫هفته‬
‫امام‬ ‫امام‬ ‫امام‬ ‫امام‬ ‫امام‬ ‫شنبه‬
‫امام‬ ‫امام‬ ‫امام‬ ‫امام‬ ‫امام‬ ‫یکشنبه‬
‫امام‬ ‫امام‬ ‫امام‬ ‫امام‬ ‫امام‬ ‫دوشنبه‬
‫امام‬ ‫امام‬ ‫امام‬ ‫امام‬ ‫امام‬ ‫هشنب‬ ‫س ‌‬
‫ه‬
‫امام‬ ‫امام‬ ‫امام‬ ‫امام‬ ‫امام‬ ‫چهارشن‬
‫به‬
‫امام‬ ‫امام‬ ‫امام‬ ‫امام‬ ‫امام‬ ‫جشنب‬ ‫پن ‌‬
‫ه‬
‫‪85‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫امام‬ ‫امام‬ ‫امام‬ ‫امام‬ ‫امام‬ ‫جمعه‬

‫شآموز دختر باید در خانه نماز بخواننند و پنندرش بننه‬

‫توجه ‪ :‬دان ‌‬
‫جای امام‪ ،‬جدول را امضاء کند‪ .‬او نیز‪ ،‬هر روز آن را بننه معّلمننش‬
‫نشان دهد‪.‬‬

‫نبخش‬
‫شآموزان از کارهای زیا ‌‬
‫برحذر داشتن دان ‌‬

‫تهای بد‬ ‫‪ -1‬عاد ‌‬

‫تهای بد‪ ،‬مانند نوشتن با‬ ‫شآموزان را از عاد ‌‬‫معّلم موّفق‪ ،‬باید دان ‌‬
‫ههننا روی‬ ‫دست چپ‪ ،‬خم شدن به هنگام نوشتن‪ ،‬انننداختن کاغننذ پار ‌‬
‫گهای دفتر و کثیف کننردن آنهننا بننا جننوهر‪ ،‬بنندخطی‪،‬‬ ‫زمین‪ ،‬کندن بر ‌‬
‫تهننای بنند‪ ،‬بنناز‬ ‫سخنان زشت و دشنام و نفریننن کننردن و دیگننر عاد ‌‬
‫های وحشننتناک‬ ‫دارد‪ .‬بدترین عادت‪ ،‬سیگار کشیدن است که بننه گننون ‌‬
‫شآموزان رواج پیدا کرده است و معّلمان و مرّبیان باینند بننا‬ ‫میان دان ‌‬
‫شآمننوزان را از ایننن کننار برحننذر دارننند‪.‬‬ ‫ههای گوننناگون‪ ،‬دان ‌‬ ‫شننیو ‌‬
‫نهای سیگار کشیدن را بننرای آنننان توضننیح‬ ‫ّ‬
‫همچنین معلمان باید زیا ‌‬
‫شآموزان نفرت از سیگار را ایجنناد کنننند‪.‬‬ ‫های که در دان ‌‬ ‫دهند؛ به گون ‌‬
‫شآموزان این مطلب را تبیین کنند که دود سننیگار‬ ‫آنان باید برای دان ‌‬
‫نها و انگشتان افراد سیگاری را زرد‬ ‫باعث بوی بد دهان شده و دندا ‌‬
‫یشننود ‪ ،‬نیکننوتین و قطرانننی کننه در سننیگار‬ ‫یکننند و بنناعث م ‌‬ ‫م ‌‬
‫هها جمع شده و باعث مرگ زودرس شود؛ و ایننن‬ ‫موجوداست در ری ‌‬
‫کار به مثابه ی قتل عمد است که خداوند آن را حرام کننرده اسننت‪.‬‬
‫یتواننند گننزارش کمیتننه ی جهننانی پزشننکان را‬ ‫در این میان معل ّننم م ‌‬
‫مبنی بر این که دود سیگار باعث سرطان ریه‪ ،‬خون‪ ،‬حنجره و دیگر‬
‫شآموزان برساند‪.‬‬ ‫یشود به اطلع دان ‌‬ ‫یهای خطرناک م ‌‬ ‫بیمار ‌‬
‫شآموزان‬ ‫هاند نباید جلوی دان ‌‬ ‫د ‌‬
‫اما معلمانی که گرفتار سیگار ش ‌‬ ‫ّ‬
‫و مردم سیگار بکشند و باید به این فرمننوده ی پیننامبر)ص( عمننل‬
‫کنند ‪:‬‬
‫متی معافی إل ّ المجاهرین(‬ ‫)ک ّ‬
‫لأ ّ‬
‫»متفق علیه«‬
‫‪86‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫مت من‪ ،‬قابل عفو و گذشننت هسنتند )در صنورت‬ ‫»تمام افراد ا ّ‬
‫یکنند‪«.‬‬
‫توبه کردن( مگر کسانی که تظاهر به گناه م ‌‬
‫البته بر این معّلمان واجب است کننه بننه طننور کلننی‪ ،‬از سننیگار‬
‫کشیدن دست بکشند‪.‬‬
‫شآموزان توضیح دهننند کننه‬ ‫یتوانند برای دان ‌‬ ‫همچنین‪ ،‬معّلمان م ‌‬
‫های را‬ ‫یکننند و دو فرشننت ‌‬
‫فرد سیگاری‪ ،‬همنشینان خننود را اذیننت م ‌‬
‫یهای او را ثبننت کنننند‪،‬‬ ‫یها و خوب ‌‬‫که خداوند مأمور کرده است بد ‌‬
‫یدهنند‪ .‬ایننن امننر مسننلما ً در دیننن مننا آزار و اذیننت دیگننران‬
‫آزار م ‌‬
‫ّ‬
‫محسوب می شود و حرام است‪ .‬از این رو‪ ،‬اگر معلم توانست بننا‬
‫شآموزان ببینند که‬ ‫شآموزان را قانع کند و سپس دان ‌‬ ‫سخنانش دان ‌‬
‫افعال و کردار او با سننخنانش هننم خننوانی دارد‪ ،‬آن وقننت معلننوم‬
‫یشود که چنین معّلمی راه راست و درسننت را در پیننش گرفتننه‬ ‫م ‌‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -2‬سینما و تلویزیون‬
‫نهای مسننلمانان‪ ،‬اخلق جوامننع‬ ‫فننار بننه سننرزمی ‌‬ ‫در پی تهاجم ک ّ‬
‫اسننلمی ننابود شننده اسننت و بننه ننام آزادی‪ ،‬دموکراسننی و دیگننر‬
‫شنمننا دارننند و درونننی‬ ‫مهننای پننر زرق و برقننی کننه ظنناهری خو ‌‬ ‫نا ‌‬
‫یبند و باری اخلقی‪ ،‬این جوامع را فراگرفته است‪ .‬این‬ ‫پوسیده‪ ،‬ب ‌‬
‫تهاجم فکری که امروزه در بسیاری از کشورهای عربی و اسلمی‬
‫نهای‬ ‫یکنیننم‪ ،‬دوشننادوش اسننتعمار‪ ،‬بننه سننرزمی ‌‬ ‫آن را مشنناهده م ‌‬
‫اسلمی نفوذ کرد‪ .‬یکی از تهاجمات‪ ،‬سینما است که خطننر بسننیار‬
‫یرود‪.‬‬‫بزرگی برای جوانان مسلمان به شمار م ‌‬
‫یبننند و‬
‫خطرناک بودن سینما بننه ایننن خنناطر اسننت کننه انننواع ب ‌‬
‫یدهد و هدف از آن‪ ،‬کشاندن جوانان‬ ‫یها را در جامعه ترویج م ‌‬ ‫بار ‌‬
‫نبخش اسننت؛ تننا از نیننرو و تننوان‬ ‫به کارهای باطل و بیهوده و زیننا ‌‬
‫خود در خدمت بننه دیننن و سرزمینشننان اسننتفاده نکنننند‪ .‬ایننن کننار‬
‫نقشننه ی صهیونیسننم جهننانی اسننت و جننای تعجننب اسننت کننه‬
‫جه ایننن خطنرات نیسننتند و کناری بننرای از‬ ‫مسؤولن مملکتی متننو ّ‬
‫مها علمننی‪ ،‬اخلقننی‬ ‫یکنند‪ .‬البته اگر این فیل ‌‬ ‫میان برداشتن آنها نم ‌‬
‫مهایی که وضو گرفتن‪ ،‬نماز‬ ‫یا دینی باشند‪ ،‬اشکال ندارد؛ مانند فیل ‌‬
‫‪87‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫خواندن‪ ،‬احترام به معّلم‪ ،‬اطاعت از پدر و مننادر و دیگننر کارهننایی‬

‫شآموزان سودمند است به آنها بياموزد‪.‬‬ ‫را که برای دان ‌‬
‫نهای سینما‪ ،‬تلویزیننون و وینندئو و‬ ‫بنابراین‪ ،‬معّلم موّفق باید زیا ‌‬
‫شآمننوزان تننبیین کننند و بننه آنننان بفهماننند کننه‬‫ماهواره را برای دان ‌‬
‫ت خننواهی را در‬ ‫یبند و بار‪ ،‬روحیه ی مردانگی و فضننیل ‌‬ ‫مهای ب ‌‬ ‫فیل ‌‬
‫یبننرد و دزدی و جننرم و جنننایت را بننه آنننان‬ ‫شآموزان از بین م ‌‬ ‫دان ‌‬
‫هاننند راه‬‫یآموزد‪ .‬بسیارند دزدان و جنایتکارانی که اعننتراف نمود ‌‬ ‫م ‌‬
‫هاند‪.‬‬‫مهای سینمایی و ویدئویی آموخت ‌‬ ‫جنایت کاری را از طریق فیل ‌‬
‫یکننند‪.‬‬‫ههای فراوانی وجود دارد که ایننن واقعیننات را اثبننات م ‌‬ ‫نمون ‌‬
‫مهننای سننینمایی بنناعث خسننتگی‬ ‫افزون بر اینهنا تماشننا کننردن فیل ‌‬
‫یشننود‪ .‬از‬ ‫مها بننه آن خیننره م ‌‬ ‫یشود؛ زیرا در تاریکی چش ‌‬ ‫چشم م ‌‬
‫سوی دیگر به خاطر هوای آلوده ی سالن سینما‪ ،‬احساس خفگننی‬
‫یدهد و اتلف مال و ثروت هننم مزینند بننر علننت‬ ‫به انسان دست م ‌‬
‫است‪.‬‬
‫شآموزان تبیین کند و به آنهننا‬ ‫پس معّلم باید این کارها را برای دان ‌‬
‫بفهماند که اگر یک کتاب علمی یا یک داستان مفید بخرند‪ ،‬برای آنها‬
‫بسیار مفیدتر است‪ ،‬البته خداوند به لطف خود سننرزمین عربسننتان‬
‫یهای آن حفظ کرده است‪.‬‬ ‫یبند و بار ‌‬‫سعودی را از شّر سینما و ب ‌‬

‫تآزمایی‬ ‫‪ -3‬قمار و بخ ‌‬
‫معّلم موفّننق‪ ،‬در امننر آمننوزش و پننرورش باینند همیشننه مراقننب‬
‫جه آنان را به ایننن نکتننه جلنب کننند کنه بنازی‬ ‫شاگردانش باشد و تو ّ‬
‫کردن بر سر شکلت و شیرینی و غیره ‪ ...‬یننک نننوع قمننار اسننت و‬
‫انسان بننه خنناطر آن دچننار خشننم پروردگننار و ورشکسننتگی مننالی‬
‫جه کننند کننه اگننر کسننی بننه بننازی‬
‫یشود‪ .‬او باید شاگردان را متننو ّ‬‫م ‌‬
‫کننردن بننر سننر ایننن چیزهننای سنناده عننادت کننند‪ ،‬در آینننده گرفتننار‬
‫قماربازی بر سر مال و ثروت و حتی آبرو و شرف خواهد شد‪ .‬این‬
‫قضیه در مورد فردی اتفاق افتاد که در قماربنازی تمنام ثروتنش را‬
‫از دست داد و حتی دخترش را فروخت؛ اما بناز هنم بازننده شند و‬
‫یک لیتر از خونش را فروخت تا با پنول آن قمنار کنند؛ امنا بناز هنم‬
‫لهننای بیننروت‬ ‫یجان او در یکننی از هت ‌‬ ‫باخت و مدتی بعد‪ ،‬لشه ی ب ‌‬
‫پیدا شد‪.‬‬
‫‪88‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫اگر در قماربازی خیر و مصلحتی وجود داشت‪ ،‬خداوند مننا را از‬

‫یفرمایند ‪:‬‬
‫یکرد‪ .‬خداوند در این باره م ‌‬
‫آن نهی نم ‌‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫)المائده ‪(91-90 /‬‬
‫تهننا و‬
‫هاینند‪ ،‬شننراب و قمننار و ب ‌‬
‫»ای کسانی که ایمننان آورد ‌‬
‫تیرهای قرعه پلیدند و از عمل شیطانند‪ .‬پننس‪ ،‬از آنهننا دوری‬
‫یخواهند بنا‬‫گزینید‪ ،‬باشد که رستگار شوید‪ .‬همانا شنیطان م ‌‬
‫شراب و قمار میان شما دشمنی و کینه ایجنناد کننند‪ ،‬و شننما‬
‫را از ینناد خنندا و از نمنناز بنناز دارد‪ .‬پننس آیننا شننما دسننت‬
‫یدارید؟!«‬
‫برم ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫پیامبر)ص( م ‌‬
‫‪89‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫)من لعب بالّنردشیر فکأّنما غمس یده فی لحم‬

‫»رواه مسلم«‬ ‫ر و دمه(‬
‫خنزی ٍ‬
‫»هر کسی با تخته َنرد بازی کند مانند این است کننه دسننتش را‬
‫در گوشت و خون خوک فروبرده است‪«.‬‬
‫قبننازی و تختننه ن َننرد‪،‬‬
‫یرسننیم کننه ور ‌‬ ‫بنابراین‪ ،‬ما به این نتیجه م ‌‬
‫حتی اگر برای سرگرمی باشد جایز نیسننت؛ زيننرا منجننر بننه قمننار‬
‫یکند‪ .‬باری‪ ،‬دو‬ ‫یشود و میان بازیکنان دعوا و کشمکش ایجاد م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکردننند و در اثنننای‬ ‫دوست برای سرگرمی با هم تخته نرد بازی م ‌‬
‫بازی میان آنها اختلف ایجنناد شنند و هننر دو فرينناد مننی کشننیدند و‬
‫ههننا متهننم کننرد؛ امننا‬‫یکی از آنها‪ ،‬دیگری را به جا به جا کردن مهر ‌‬
‫دوستش به طلقش قسم خورد که آن را جا به جنا نکننرده اسننت؛‬
‫ی و قهننر میانشننان بننه‬ ‫آن ديگری سننخن او را بنناور نکننرد و دشننمن ‌‬
‫وجود آمد ؛ در حالی که همسایه ی یکدیگر بودند‪.‬‬

‫‪ -4‬دشنام و مشاجره‬
‫شآمننوزان رواج‬ ‫مدتی است که پدیننده ی بسننیار بنندی میننان دان ‌‬
‫یدهننند و بننه نننزاع و مشنناجره‬ ‫یافته است که همدیگر را دشنام م ‌‬
‫یگویننند‪.‬‬
‫یپردازند و برخی از آنهننا بننه دیننن اسننلم هننم ناسننزا م ‌‬ ‫م ‌‬
‫وظیفه اولیا این است که به فرزندانشان توجه کنند و مننانع چنيننن‬
‫لانگاری ننمایننند‪.‬‬ ‫كارهننايی بشننوند و در ایننن بنناره هرگننز سننه ‌‬
‫گذشتگان ما هرگز با این عادت بد سر و کار نداشتند‪ .‬بهننتر اسننت‬
‫هکن شود و‬ ‫شآموز همکاری کند تا این عادت ریش ‌‬ ‫ی دان ‌‬ ‫معلم با ول ّ‬
‫های بننرای آن بیابننند‪ .‬یننک بننار‪،‬‬
‫بننا حکمننت و پننند و اننندرز‪ ،‬راه چننار ‌‬
‫یکننرد و بننه دیننن او‬ ‫شآموزی را دیدم کننه بننا دوسننتش دعننوا م ‌‬ ‫دان ‌‬
‫یگفت‪ .‬من به او نزدیک شنندم و گفتننم ‪ :‬پسننرم‪،‬‬ ‫فحش و ناسزا م ‌‬
‫های درس‬ ‫اسننمت چیسننت؟ کلس چننندم هسننتی؟ در چننه مدرس ن ‌‬
‫یخوانی؟ سپس به او گفتننم ‪ :‬چننه کسننی تننو را آفریننده اسننت؟‬ ‫م ‌‬
‫گفت ‪ :‬خدا‪ .‬گفتم ‪ :‬چه کسی چشم و گننوش بننه تننو داده اسننت و‬
‫هها و سبزیجات را روزی تو کرده است؟‬ ‫میو ‌‬
‫تها‬‫گفت ‪ :‬خدا‪ .‬گفتم ‪ :‬وظیفه ی تو در برابر کسی که این نعم ‌‬
‫را به تننو داده اسننت‪ ،‬چیسننت؟ گفننت ‪ :‬شننکرگزاری‪ .‬گفتننم ‪ :‬چننند‬
‫یگفتی؟ پسرک خجالت کشننید و گفننت ‪ :‬دوسننتم‬ ‫لحظه قبل چه م ‌‬
‫‪90‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫یحرمننتی کننرد‪ .‬گفتننم ‪ :‬تردینندی نیسننت کننه خداوننند‬ ‫بننه مننن ب ‌‬

‫یپذیرد و از آن نهی کننرده‬
‫یحرمتی به دیگران را نم ‌‬ ‫تجاوزگری و ب ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬ ‫است و م ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪         ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪   ‬‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪     ‬‬
‫‪        ‬‬
‫)البقره ‪(190 /‬‬
‫»و تجاوز و تعدی نکنید؛ زیرا خداوننند تجنناوزگران را دوسننت‬
‫یدارد‪«.‬‬
‫نم ‌‬
‫اما چه کسننی بننه دوسننتت وسوسننه کننرد تننا تننو را کتننک بزننند؟‬
‫یبایسننتی بننه شننیطان ناسننزا‬ ‫گفت ‪ :‬شننیطان‪ ،‬گفتننم ‪ :‬بنننابراین م ‌‬
‫شآموز بننه دوسننتش گفننت ‪ :‬لعنننت بننر شننیطانت‪.‬‬ ‫بگویی‪ .1‬آن دان ‌‬
‫سپس به او گفتم تو باید توبه کنی و از خداوند بخواهی گننناهت را‬
‫ببخشنند؛ زیننرا فحننش و ناسننزا بننه دیننن‪ ،‬کفننر اسننت‪ .‬گفننت ‪:‬‬
‫ن محمننند‬ ‫»أسنننتغفرالله العظینننم و اشنننهدأن لالنننه إلاللنننه و أ ّ‬
‫لالله)ص(« من هننم از او تشننکر کننردم و از او خواسننتم کننه‬ ‫رسو ‌‬
‫این کار را تکرار نکند و اگر یکی از دوستانش را دینند کننه بننه دیننن‬
‫یدهد او را نصیحت کند‪ .‬امننا در مننورد دعننوا و بگننو مگننو‬ ‫دشنام م ‌‬
‫ّ‬
‫شآموزان‪ ،‬معلم باید بننه آنننان تفهیننم کننند کننه آنهننا بننرادر‬‫میان دان ‌‬
‫یکدیگرند و برای برادر جایز نیست که با برادرش بجنگنند یننا بننه او‬

‫‪ - 1‬انسان مسلمان هنگام خشم بهتر است به خدا پناه ببرد و بگوینند )أعسسوذ‬
‫یفرمایننند ‪:‬‬‫بسسالله مسسن الشسسیطان الرجیسسم( خداوننند در ایننن بنناره م ‌‬
‫‪   ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪    ‬‬
‫‪)  ‬فصننلت ‪» (36 /‬و‬ ‫‪ ‬‬
‫های از شیطان به سراغت بیاید‪ ،‬پس به خدا پناه ببر که او خود‬ ‫اگر وسوس ‌‬
‫شنوای داناست‪«.‬‬

‫ة لوقالهسسا‬
‫و پیامبر)ص( به فننردی خشننمگین گفننت ‪) :‬إّنی لعلسسم کلمس ً‬
‫شسسیطان الّرجیسسم( »متفننق‬ ‫لذهب عنه الغضسسب أعسسوذ بسسالله مسسن ال ّ‬
‫علیه«‬
‫یدانم کننه اگننر آن را بگوینند خشننم و عصننبانیت از او دور‬
‫»من سخنی را م ‌‬
‫یشود و آن این است ‪» :‬أعوذ بالله من الشیطان الرجیم‪«.‬‬ ‫م ‌‬
‫‪91‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫دشنننام دهنند‪ .‬مربننی بننزرگ ‪،‬سننرور مننا محمنند)ص(‪ ،‬در ایننن بنناره‬
‫یفرمایند ‪:‬‬ ‫م ‌‬
‫)سباب المؤمن فسوقٌ و قتاله کفر(‬
‫»متفق علیه«‬
‫»ناسزا گفتن به مؤمن‪ ،‬فسق و قتال با وی کفر است‪«.‬‬
‫از این رو‪ ،‬شایسته اسننت کننه فضننای دوسننتی و بننرادری میننان‬
‫شآموزان حکمفرما باشد و معّلم باید آنها را به انجام کارهننایی‬‫دان ‌‬
‫یدهند‪ .‬پینامبر)ص(‬ ‫رهنمون کند که محبت و برادری را افزایننش م ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫م ‌‬
‫)أولد أدّلکم علی شی ٍ‬
‫ء إذا فعلتموه تجسساببتم؟!‬
‫سلم بینکم( »رواه مسلم«‬
‫أفشوا ال ّ‬
‫»آیا چیزی را به شما بگویم که اگر آن را انجام دادینند محبننت و‬
‫دوستی میانتان برقرار شود؟ به همدیگر سلم کنید‪«.‬‬

‫تشویقات و تنبیهات‬

‫معّلم موّفق‪ ،‬جز در مواردی اندک و برحسننب نینناز بننه تنبیهننات‬

‫یشود‪ .‬او پیوسته تشویق و پنناداش را بننر تنننبیه و‬ ‫بدنی متوسل نم ‌‬
‫شآمننوز در‬ ‫یدهد‪ ،‬زيرا این کار باعث تشویق دان ‌‬ ‫مجازات ترجیح م ‌‬
‫یشود‪ .‬برعکس‪ ،‬تنبیه و مجازات‪ ،‬آثار بدی‬ ‫امر یادگیری و تربیت م ‌‬
‫شافزایی‬ ‫یگذارد؛ امری که مانع درک و فهم و دان ‌‬ ‫شآموز م ‌‬
‫بر دان ‌‬
‫یشننود و روحیننه ی کوشننش و پیشننرفت را در او از بیننن‬ ‫وی م ‌‬
‫شآموزان‪ ،‬مدرسه را به خنناطر سنننگدلی و‬ ‫یبرد‪ .‬بسیاری از دان ‌‬
‫م ‌‬
‫شآمننوزان عننادت‬ ‫یکنننند‪ .‬دان ‌‬ ‫ّ‬
‫سننتمکاری برخننی از معلمننان رهننا م ‌‬
‫هاند که معّلم سختگیر را ظالم بنامننند‪ .‬بنننابراین‪ ،‬مننا باینند کننار‬ ‫کرد ‌‬
‫تعلیم و تربیت را با پنناداش و تشننویق شننروع کنیننم نننه بننا تنننبیه و‬
‫مجازات ‪ .‬این یک اصل است و باید مراعات شود ‪:‬‬

‫‪ -1‬تعریف و تمجید‬
‫معل ّننم موّفننق‪ ،‬هننر گنناه تلش و کوشننش و رفتننار خننوبی را از‬
‫شآموز مشاهده کرد‪ ،‬باید او را مورد تشننویق قننرار دهنند و بننه‬ ‫دان ‌‬
‫یدهد آفریننن گفتننه و نننزد‬
‫شآموزی که درس را خوب جواب م ‌‬ ‫دان ‌‬
‫‪92‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫شآموز فلنی است‪ .‬ایننن سننخنان‬ ‫شآموزان بگوید ‪ :‬بهترین دان ‌‬

‫دان ‌‬
‫یکنند و روحینه او را تقنویت‬ ‫شآموز را تشویق م ‌‬ ‫زیبا و لطیف‪ ،‬دان ‌‬
‫یشود‬ ‫یگذارد و باعث م ‌‬ ‫ینماید و بهترین تأثیر را در او برجای م ‌‬ ‫م ‌‬
‫هاش را دوسننت بنندارد و زمینننه ی شننکوفایی او‬ ‫معّلننم و مدرسنن ‌‬
‫یکننند كننه در‬ ‫فراهم شود‪ .‬و در عین حال دوسننتانش را تشننویق م ‌‬
‫ادب و اخلق و رفتار و تلش‪ ،‬او را الگننوی خننود قننرار دهننند تننا از‬
‫طرف معّلم شان تشویق شوند‪ .‬قطعا ً این کار برای آنننان بهننتر از‬
‫تنبیه و مجازات بدنی است‪.‬‬

‫‪ -2‬تشویقات مادی‬
‫یآینند و مشننتاق‬‫ههننا از تشننویق مننادی خوششننان م ‌‬ ‫طبیعت نا ً بچ ‌‬
‫برخننورداری از آن هسننتند؛ از اینن رو‪ ،‬معل ّننم باینند اینن اشننتیاق را‬
‫تهای گوننناگون بننه آنهننا جننایزه بدهنند‪.‬‬‫یپاسخ نگذارد و به مناسب ‌‬ ‫ب ‌‬
‫شآموز کوشننا و خننوش اخلق کننه نسننبت بننه وظننایف خننود در‬ ‫دان ‌‬
‫برابننر پروردگننارش مانننند نمنناز خواننندن و دیگننر کارهننای خیننر و‬
‫یکند‪ ،‬و جایزه مننادی از‬ ‫تهای مدرسه احساس مسؤولیت م ‌‬ ‫فعالی ‌‬
‫یگیننرد‪ ،‬خننود را نننزد دوسننتان‪ ،‬شننادان و خوشننحال‬ ‫معّلمننش م ‌‬
‫ییابد؛ زيرا غریزه ی حقّ تمّلک و تصّرف را در خود اشباع کنرده‬ ‫م ‌‬
‫شآموزی‪،‬باينند نمننره‬ ‫است‪ .‬شایسته است که معّلم برای چنین دان ‌‬
‫خوبی در زمینه اخلق و درس که در آن ممتاز بوده است‪ ،‬منظور‬
‫کند‪.‬‬

‫‪ -3‬دعا کردن‬
‫شآموز کوشا‪ ،‬باادب و نمننازگزار دعننا کننند و‬‫معّلم باید برای دان ‌‬
‫او را با این عمل تشویق نموده و بگوید ‪ :‬خندا تنو را توفیننق دهنند‪،‬‬
‫شآمننوز‬
‫یکنننم؛ و بننه دان ‌‬‫من آینده ی درخشانی برای شننما آرزو م ‌‬
‫لانگار و تنبل بگوید ‪ :‬خداوند تو را اصلح و هدایت کند‪.‬‬ ‫سه ‌‬

‫‪ -4‬لوح تقدیر‬
‫بسیار به جا و مفید است که در مدرسه ینک لنوح تقنندیر بنزرگ‬
‫شآموزان نصب شود و نام کسانی که در زمینه‬ ‫در معرض دید دان ‌‬
‫ی اخلق و رفتننار‪ ،‬سننعی و تلش یننا نظننافت و غیننره ‪ ...‬بننر بقیننه‬
‫‪93‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫شآمننوزان‬
‫برتری دارند نوشنته شنود‪ .‬اینن کنار بناعث تشننویق دان ‌‬
‫مهایشننان روی‬‫یگردد تا آنان را الگوی خود قرار دهننند و نا ‌‬
‫دیگر م ‌‬
‫این لوح نوشته شود‪.‬‬

‫‪ -5‬تشویق‬
‫خگویی بننه سننؤالت‬‫شآموزان برای پاس ن ‌‬
‫هنگامی که یکی از دان ‌‬
‫های از قنرآن کرینم اعلم‬ ‫های ینا تلوت سنور ‌‬
‫معلنم بنا حنل مسنأل ‌‬
‫یکننند‪ ،‬معل ّننم باینند در صننورت خننوب جننواب دادن بننرای‬
‫آمادگی م ‌‬
‫تشویق وی‪ ،‬دست روی شان‌هاش بگذارد و بگوید ‪» :‬بارک الله‬
‫فیک« آفرین‪.‬‬

‫شآموزان به حساب آوردن‬ ‫‪ -6‬خود را جزو دان ‌‬

‫شآموزی خوب تلقی کند و خویشتن را بننه‬ ‫معّلم باید خود را دان ‌‬
‫یآینند‪.‬‬
‫آنان منسوب نماید‪ ،‬این کننار تشننویق بزرگننی بننه حسنناب م ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫پیامبر)ص( م ‌‬
‫)لول الهجرة لکنت امرأ من النصار(‬
‫»متفق علیه«‬
‫یشدم‪ ،‬یکی‬
‫»اگر به خاطر هجرت به مدینه‪ ،‬مهاجر منسوب نم ‌‬
‫از انصار بودم‪«.‬‬

‫‪ -7‬معرفی کردن‬
‫شآموزان و معّلمان‬ ‫معّلم باید دان ‌‬
‫شآموز خوب را به بقیه ی دان ‌‬
‫یگردد‪.‬‬‫معرفی کند؛ البته این کار موجب تشویق او و دوستانش م ‌‬

‫‪ -8‬همراهی کردن‬
‫یخواهنند تشننویق‬
‫شآمننوزانی را کننه م ‌‬ ‫ّ‬
‫چه خوب است معلم‪ ،‬دان ‌‬
‫شآمننوزان‬
‫شهای علمی ببرد‪ ،‬زيرا دان ‌‬ ‫کند با خود به مسجد یا گرد ‌‬
‫از همراهی معّلم خود احساس افتخار و خوشحالی م ‌‬
‫یکنند‪.‬‬

‫شآموز‬ ‫‪ -9‬سفارش کردن خانواده ی دان ‌‬

‫شآموز بنویسنند و در‬
‫های را به خانواده ی دان ‌‬ ‫معّلم م ‌‬
‫یتواند نام ‌‬
‫آن به ذکر محاسن فرزندشان بپردازد و از او تعریف کند‪ .‬این کننار‬
‫‪94‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫یشود تا به بهننترین وجننه بننا‬‫شآموز م ‌‬‫باعث تشویق خانواده ی دان ‌‬

‫کرفتنناری‬ ‫شآموز را بننه نی ‌‬
‫فرزندشان رفتار کنند؛ همچنین‪ ،‬خود دان ‌‬
‫ینماید‪.‬‬
‫و پیشرفت ترغیب م ‌‬
‫شآموزان را در خانه جویننا‬ ‫بنابراین‪ ،‬معّلم باید اخلق و رفتار دان ‌‬
‫شننود و در مننورد خواننندن نمازهایشننان تحقیننق نماینند و آنننان را‬
‫ظف کند تا برگه تأییدیه را از طرف اولیا و امننام مسننجد محلننه‬ ‫مو ّ‬
‫کرفتاری و ادای نمازهایشان بننه جمنناعت‬ ‫خود بیاورند که بیانگر نی ‌‬
‫یباشد‪.‬‬ ‫م ‌‬

‫‪ -10‬یاری کردن مستمندان‬

‫شآمنوزان را بنرای جمنع کنردن هندایا و‬ ‫معّلم باید تعدادی از دان ‌‬
‫کهای مردمی به مستمندان انتخاب کند و خودش در این کار بننا‬ ‫کم ‌‬
‫شآموزان نیز‪ ،‬از او پیننروی‬‫دادن مقداری پول مشارکت نماید تا دان ‌‬
‫شآمنوزان مینان برادرانشنان‬ ‫کها زیر نظر معّلم و دان ‌‬‫کنند‪ .‬این کم ‌‬
‫که نیازمند لباس‪ ،‬غذا‪ ،‬کتاب و وسایل مدرسه هستند توزیننع شننود‪.‬‬
‫شآموزان خّیر در حضور دوستانشننان از‬ ‫معّلم باید برای تشویق دان ‌‬
‫کر کند تا آنها نیز‪ ،‬کمک کنند و پاداش بزرگی را نزد خداوند‬ ‫آنان تش ّ‬
‫هانند بنرای‬‫بدسنت آورنند‪ ،‬و قطعنا ً خداونند منالی را کنه خنرج کرد ‌‬
‫شآمننوزان‬‫ايشان تلفی خواهد کرد‪ .‬معّلم باید این آیننه را بننرای دان ‌‬
‫بخواند ‪:‬‬
‫‪    ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪   ‬‬
‫)سبأ ‪(39 /‬‬
‫یدهنند و او‬
‫»و هر چه را در راه خنندا ببخشنند‪ ،‬عوضننش را م ‌‬
‫یدهندگان است‪«.‬‬ ‫بهترین روز ‌‬
‫یتواند مبلغی را از این صندوق به خرید‬ ‫معّلم یا مدیر مدرسه م ‌‬
‫شآمننوزان کوشننا‪ ،‬پنناکیزه و مرتننب‪،‬‬
‫هدایا اختصاص دهنند و بننه دان ‌‬
‫ّ‬
‫شرفتار و کسانی که مطیع پدر و مادر و معلم هستند‪ ،‬بدهد‪.‬‬ ‫خو ‌‬
‫‪95‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫نهای آن‬
‫تنبیه و زیا ‌‬

‫معّلم شایسته باید از تنبیهات بدنی بپرهیزد؛ زیننرا ایننن تنبیهننات‪،‬‬

‫شآموز و خود معّلم در پی دارد و بنناعث‬ ‫عواقب ناگواری برای دان ‌‬
‫های کننه شنناید بننر اثننر‬ ‫یشننود؛ بننه گننون ‌‬ ‫شآمننوز م ‌‬ ‫اتلف وقننت دان ‌‬
‫های شود‪ .‬امری که باعث ایجاد فاصله‬ ‫ککاری‪ ،‬معّلم دچار صدم ‌‬ ‫کت ‌‬
‫یشننود؛ و ممكننن اسننت ایننن کننار بننه‬ ‫شآمننوز و معل ّننم م ‌‬ ‫میننان دان ‌‬
‫ی‬
‫ههننای جزایننی و ولنن ّ‬ ‫خگویی در مقابننل بننازپرس در دادگا ‌‬ ‫پاسنن ‌‬
‫شآموز بیانجامد؛ امری که به شهرت‪ ،‬جایگاه و نقش معّلننم در‬ ‫دان ‌‬
‫یزند؛ آنگاه معل ّننم‪ ،‬زمننانی پشننیمان‬ ‫هاش صدمه م ‌‬ ‫خدمت به جامع ‌‬
‫یشود که دیگننر سننودی ننندارد و ناچننار بننرای حننل ایننن مشننکل‪،‬‬ ‫م ‌‬
‫یکنننند‪ .‬و گننناهی اینننن مشنننکلت جنننز در‬ ‫افنننرادی را واسنننطه م ‌‬
‫یشود و در نتیجه‪ ،‬معلم سزای اعمالش‬ ‫ههای کیفری حل نم ‌‬ ‫دادگا ‌‬
‫را خواهد دید‪ .‬آری! منشأ تمامی ایننن مشننکلت اسننتفاده از تنننبیه‬
‫بدنی است‪.‬‬
‫هاند‪ .‬پس لزم‬ ‫از این رو‪ ،‬مسؤولن امر‪ ،‬این تنبیهات را منع کرد ‌‬
‫شهایی خودداری شود‪ ،‬مگر به هنگام ضننرورت؛‬ ‫است از چنین رو ‌‬
‫شآمنوزان منحننرف کنه تنهنا اینن راه در‬ ‫همچننون تننبیه برخنی دان ‌‬
‫برخورد با آنان مؤثر اسننت یننا بننرای نگننه داشننتن حرمننت کلس و‬
‫نظننم آن‪ .‬البتننه ایننن تنبیهننات زمننانی اسننت کننه معل ّننم‪ ،‬ایننن نننوع‬
‫شآمنننوزان را نصنننیحت و راهنمنننایی کنننرده اسنننت امنننا از‬ ‫دان ‌‬
‫بالمثل عربننی را در ایننن‬ ‫هاند‪ .‬ایننن ضننر ‌‬ ‫یهایشننان برنگشننت ‌‬ ‫کجرو ‌‬
‫هاند ‪:‬‬
‫مورد آورد ‌‬
‫ی(‪.‬‬
‫دواء الک ّ‬
‫)آخر ال ّ‬
‫»داغ کردن آخرین درمان است‪«.‬‬

‫نهای تنبیه بدنی‬

‫زیا ‌‬

‫یها‪.‬‬ ‫‪ -1‬اشکال در روند یادگیری و عقب ماندن از همکلس ‌‬

‫‪ -2‬برخورد نسنجیده ی معل ّننم و دان ‌‬
‫شآمننوز بننه هنگننام تنننبیه‪ ،‬و‬
‫تأثیر آن بر هر دو‪.‬‬
‫‪96‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫شآموز از ناحیه صورت‪ ،‬گوش ‪ ،‬چشننم‬ ‫‪ -3‬احتمال ضربه دیدن دان ‌‬

‫يا دیگر اعضای بدن‪.‬‬
‫یماند‪.‬‬‫شآموز تنبیه شده از درک درس عاجز م ‌‬ ‫‪ -4‬دان ‌‬
‫یشود‪.‬‬ ‫‪ -5‬رشته ی افکار معّلم هنگام تنبیه قطع م ‌‬
‫‪ -6‬معّلننم باینند در مقابننل دادگنناه و خننانواده ی دان ‌‬
‫شآمننوز و‬
‫خگو باشد‪.‬‬‫بازرس پاس ‌‬
‫شآموزان و متأثر شدن آنهننا از ایننن برخننورد‬‫‪ -7‬اتلف وقت دان ‌‬
‫معّلم‪.‬‬
‫شآموز و معّلم‪.‬‬ ‫‪ -8‬از بین رفتن احترام متقابل میان دان ‌‬

‫تنبیه های ممنوع‬

‫اگر زمانی معّلم‪ ،‬ناچار شد که دان ‌‬

‫شآموز را تنبیه بدنی کند باید‬
‫از موارد ذیل خودداری نماید ‪:‬‬

‫شآموز‬ ‫‪ -1‬زدن صورت دان ‌‬

‫ّ‬
‫ایننن عننادت میننان معلمننان رواج پینندا کننرده کننه بننه صننورت‬
‫شآمننوز‬
‫یزنننند كننه ممكننن اسننت چشننم و گننوش دان ‌‬ ‫شآموز م ‌‬
‫دان ‌‬
‫آسننيب ببيننند و سننرانجام بننه دادگنناه کشننانده شننوند و در نهننایت‪،‬‬
‫غرامت مالی بپردازند‪ .‬به همین خاطر‪ ،‬پیامبر)ص( از زدن صورت‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫نهی کرده و م ‌‬
‫)إذا ضرب أحدکم خادمه فلیّتق الوجه‪(1‬‬
‫» صحیح الجامع«‬
‫»اگننر یکننی از شننما‪ ،‬خنندمتکارش را زد باینند از زدن صننورت‬
‫خودداری کند‪«.‬‬

‫‪ -2‬سنگدلی و سختگیری‬
‫یدهنند‪،‬‬
‫شآمننوزان‪ ،‬سنننگدلی بننه خننرج م ‌‬ ‫معّلمی کننه در زدن دان ‌‬
‫یگویند ‪» :‬فلن معلم ظالم است‪«.‬‬ ‫درباره ی او م ‌‬
‫چه نامی بدتر از این نام است! عاقبت ظلم و سختگیری چیزی‬
‫جز پشیمانی نیست‪ .‬بسننیارند معّلمننان و اسننتادانی کننه بننه خنناطر‬

‫‪ -‬ر‪.‬ك ‪ :‬صحيح جامع ‪،‬حديث جامع ‪،‬ص ‪.187‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪97‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫شآمننوزان‪ ،‬از اولیننای آنننان و مسننؤولن امننر‬ ‫تنننبیه شنندید دان ‌‬

‫هانننند‪ .‬پنننس ای معّلمنننان عزینننز‪ ،‬نسنننبت بنننه‬ ‫عنننذرخواهی کرد ‌‬
‫هها‪ ،‬از خنندا پننروا داشننته باشننید و بننا آنهننا بننا نرمننی و‬
‫جگرگوشنن ‌‬
‫یهننا‬
‫مهربانی رفتار کنید؛ زیرا مهربانی‪ ،‬سرچشمه ی همننه ی خوب ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬ ‫است‪ .‬پیامبر)ص( م ‌‬
‫)من یحرم الّرفق یحرم الخیر کّله(‬
‫»رواه مسلم«‬
‫یهنا‬
‫»کسی که از نرمی و مهربننانی محننروم شننود از همننه خوب ‌‬
‫یشود‪«.‬‬ ‫محروم م ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬‫نیز م ‌‬
‫ء إل زانه‪ ،‬و لنسسزع مسسن‬
‫)ماکان الّرافق فی شی ٍ‬
‫»رواه مسلم«‬ ‫ء إل ّ شانه(‬
‫شی ٍ‬
‫یکننند و از‬
‫»نرمی و مدارا در هر چیزی باشنند؛ آن را آراسننته م ‌‬
‫یسازد‪«.‬‬ ‫هر چیزی گرفته شود؛ آن را معیوب م ‌‬

‫‪ -3‬سخنان زشت‬
‫های که باعث انزجننار‬ ‫معّلم باید از الفاظ و کلمات زشت و زنند ‌‬
‫یشود‪ ،‬خودداری نماید؛ زيرا این سننخنان شنناید در آینننده‬ ‫فر م ‌‬‫و تن ّ‬
‫شآمننوز شننود؛ معّلمننی کننه بننه‬ ‫بنناعث انحننراف و بزهکنناری دان ‌‬
‫مجرم و دیگننر کلمننات‬ ‫یگوید ‪ :‬کثیف‪ ،‬کثافت‪ ،‬لعنتی‪ُ ،‬‬ ‫شآموز م ‌‬
‫دان ‌‬
‫شآمننوز‬ ‫یکننند؛ دان ‌‬
‫هدار م ‌‬
‫شآموز را جریح ‌‬ ‫های که احساس دان ‌‬ ‫زنند ‌‬
‫یگیننرد و در خننانه و مدرسننه بننه‬ ‫نیز‪ ،‬به نوبه ی خود آنهننا را ینناد م ‌‬
‫یکند‪ .‬مسلم است که مسننؤولیت ایننن‬ ‫دوستان و برادرانش نثار م ‌‬
‫کار بر عهده ی معّلمی است کننه ایننن شننیوه ی غلننط را در پیننش‬
‫شآموزان سننخنانی را یناد بگیرننند کننه در شننأن معلننم‬ ‫گرفته تا دان ‌‬
‫نیست‪ .‬در حدیث صحیح آمده است ‪:‬‬
‫ة فعلیسسه‬
‫ة سسّیئ ً‬
‫ن فی السسسلم سسن ّ ً‬ ‫)‪ ...‬و من س ّ‬
‫وزرها و وزرمن عمل بها مسسن بعسسده مسسن غیسسر أن‬
‫ینقص من أوزارهم سیئًا(‬
‫»رواه مسلم و غیره«‬
‫»هر کس در اسلم راه و رسم بدی را به وجننود آورد‪ ،‬گننناه آن‬
‫راه و رسم غلط و گناه کسانی کننه پننس از او بننر آن راه و رسننم‬
‫‪98‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫یروند بر دوش او خواهنند بننود بنندون ایننن کننه از بننار گننناه آنننان‬
‫م ‌‬
‫چیزی کم شود‪«.‬‬

‫ککاری هنگام عصبانیت‬ ‫‪ -4‬کت ‌‬

‫یزدم؛ ناگهننان‬‫یگوید ‪ :‬با تازیانه‪ ،‬غلمننم را کتننک م ‌‬‫ابومسعود م ‌‬
‫یگفننت ‪» :‬ابومسنعود‪ ،‬بنندان‪ «.‬بنه‬ ‫صدایی از پشنت شنننیدم کنه م ‌‬
‫خاطر خشم نفهمیدم چه گفت‪ .‬هنگننامی کننه بننه مننن نزدیننک شنند‬
‫متننوجه شنندم کننه رسننول خنندا)ص( را زمیننن انننداختم؛ آنگنناه‬
‫پیامبر)ص( فرمودند ‪» :‬ای ابومسعود‪ ،‬بنندان کننه خداوننند از زور و‬
‫توانایی تو بر این غلم تواناتر است‪ «.‬منن هنم گفتنم از اینن پنس‬
‫‪1‬‬
‫های را کتک نخواهم زد‪.‬‬ ‫هرگز هیچ برد ‌‬
‫‪ -5‬لگد زدن‬
‫یزنند‪ .‬شاید ایننن‬
‫هها لگد م ‌‬ ‫چ ‌‬
‫هام که به ب ّ‬ ‫ّ‬
‫برخی از معلمان را دید ‌‬
‫لگد به جای حساس و خطرناکی از بدن برخورد کند و باعث مرگ‬
‫شآموز شود؛ آن وقت معّلنم مسنؤول خواهند بنود و پشنیمانی‬ ‫دان ‌‬
‫سودی ندارد‪ .‬البته ناگفته نماننند کننه لگنند زدن جننزو خلننق و خننوی‬
‫نها نیست‪.‬‬ ‫انسا ‌‬

‫‪ -6‬خشم شدید‬
‫معّلم موّفق باید سر کلس اعصننابش را کنننترل کننند و بننا درک‬
‫ههننا را بننه دیننده ی‬
‫چ ‌‬‫خصوصیات دوران کودکی‪ ،‬کارها و اقدامات ب ّ‬
‫شآمننوزی خننود را‬ ‫اغماض بنگرد‪ .‬او باید در کار معّلمی‪ ،‬دوران دان ‌‬
‫به یاد آورد‪ ،‬شايد رفتننار او در آن زمننان بسننیار بنندتر بننوده اسننت‪.‬‬
‫حنننال اگنننر معل ّنننم‪ ،‬اینننن مسنننايل را بنننه خننناطر آورد خشنننمش‬
‫یتننوان او را شننجاع‬ ‫یکننند و م ‌‬
‫ینشننیند و خننود را کنننترل م ‌‬
‫فروم ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬ ‫واقعی دانست‪ .‬مرّبی بزرگ حضرت محمد)ص( م ‌‬
‫شدید ال ّ‬
‫ذی یملسسک‬ ‫شدید بالصّرعة‪ ،‬إّنما ال ّ‬
‫)لیس ال ّ‬
‫»متفق علیه«‬ ‫نفسه عند الغضب(‬
‫یانندازد‪ ،‬بلکننه‬
‫»قدرتمند کسی نیست که مننردم را بنر زمیننن م ‌‬
‫یکند‪«.‬‬
‫قدرتمند کسی است که خشم خود را کنترل م ‌‬

‫‪ -‬رواه مسلم‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪99‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫از ایننن رو‪ ،‬مرب ّننی چننه معل ّننم باشنند چننه پنندر؛ هنگننام خشننم و‬
‫عصبانیت باید از تنبیه کردن پرهیز کننند تننا بننا فرجننام بنندی روبننرو‬
‫شآموزان سننرکش را بنویسنند و در پایننان‬ ‫نشود‪ .‬معّلم باید نام دان ‌‬
‫یشناسننم کننه هنگننام‬ ‫درس‪ ،‬آنهننا را تنننبیه کننند‪ .‬مننن معّلمننی را م ‌‬
‫عصبانیت فرزندش را دنبال کرد تا او را تنبیه کند‪ .‬پسرک از ترس‬
‫او پا به فرار گذاشت و هنگام فرار پایش لغزید و شکست و او را‬
‫هبند بردند و پدرش نيز‪ ،‬از کار خود سخت‬ ‫برای مداوا پیش شکست ‌‬
‫پشیمان شد‪.‬‬
‫شآموزی کرد‬ ‫ّ‬
‫یکی از معلمان در حالت خشم‪ ،‬اقدام به تنبیه دان ‌‬
‫و شننروع بننه ناسنزاگویی و سننخنان کفرآمینز نمنود؛ در حنالی کنه‬
‫یکردننند‪ .‬آری‪ ،‬اگننر‬‫شآموزان با نگاه تحقیرآمیزی به او نگنناه م ‌‬ ‫دان ‌‬
‫شآموزان‪ ،‬مرّتب خشمگین شود و داد و فریاد‬ ‫معّلم در حضور دان ‌‬
‫شآموزان تننأثیر گذاشننته و در آنهننا ریشننه‬ ‫كند‪ ،‬این عادت بد بر دان ‌‬
‫یدواند و این معّلم را در رفتار و اعمالشننان‪ ،‬الگننوی خننود قننرار‬ ‫م ‌‬
‫یگویند‪.‬‬‫یشوند و ناسزا م ‌‬ ‫یدهند و پیوسته خشمگین م ‌‬ ‫م ‌‬

‫چگونگی مقابله با خشم‬

‫اگر مرّبی یا معّلم دچار خشم شد‪ ،‬باینند فننورا ً بننه سننراغ داروی‬
‫شفابخشننی بننرود کننه پزشننکی آگنناه و خننبره‪ ،‬محمنند)ص(‪ ،‬آن را‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫تجویز کرده است؛ آنجا که م ‌‬
‫)إذا غضسسب أحسسدکم فقسسال ‪ :‬أعسسوذ بسسالله‪ ،‬سسسکن‬
‫غضبه‪(1‬‬

‫»صحيح«‬
‫یبننرم‪،‬‬
‫»هر گاه کسی خشمگین شود و بگوید ‪ :‬بننه خنندا پننناه م ‌‬
‫ینشیند‪«.‬‬
‫خشم او فروم ‌‬
‫)و إذا غضب أحدکم و هو قائم فلیجلسسس‪ ،‬فسسإن‬
‫ذهب عنه الغضب و إل فلیضطجع‪(2‬‬
‫»صحیح«‬
‫‪ -‬ر‪.‬ك ‪ :‬صحيح جامع ‪ ،‬ص ‪.1708‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬ر‪.‬ك ‪ :‬همان ‪ ،‬ص ‪.707‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪100‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫»هننر گنناه کسننی از شننما خشننمگین شنند و ایسننتاده بننود‪ ،‬باینند‬

‫بنشیند‪ ،‬و اگر خشم او فروکش نکرد‪ ،‬باید به پهلو بخوابد‪«.‬‬
‫امری مسلم است که منشأ خشم و عصبانیت‪ ،‬شیطان است و‬
‫انسان باید از شّر او به خنندا پننناه بنبرد تنا شننیطان از او منصننرف‬
‫شود‪ .‬تغییر حالت دادن از ایستادن به نشسننتن فایننده ی فراوانننی‬
‫یشود‪ .‬در این میان‬ ‫دارد و موجب فروکش شدن خشم و غضب م ‌‬
‫یآید‪.‬‬‫وضو گرفتن‪ ،‬بسیار مفید است و دوایی سودمند به شمار م ‌‬

‫هشدارهای مفید تربیتی‬

‫تآمیزی وجود دارد که شایسته اسننت‬ ‫هشدارهای تربیتی موّفقی ّ ‌‬

‫یزند و‬‫شآموزی که نظم کلس را به هم م ‌‬ ‫معّلم در برخورد با دان ‌‬
‫بننرای اسننتاد احننترام قایننل نیسننت‪ ،‬آنهننا را بننه کننار گیننرد‪ .‬ایننن‬
‫نشناء اللنه‬ ‫هشدارهای تربیتی که نتایج خنوبی بنه دنبنال دارنند و ا ‌‬
‫یشوند ‪:‬‬ ‫تآمیز خواهند بود‪ ،‬به چند دسته تقسیم م ‌‬ ‫موفقی ‌‬

‫‪ -1‬نصیحت و راهنمایی کردن‬

‫ههای اصننولی در تعلیننم‬ ‫نصیحت و راهنمایی کردن‪ ،‬یکی از شیو ‌‬
‫ینینناز بننود و مرب ّننی بننزرگ‪،‬‬
‫یتننوان از آن ب ‌‬
‫و تربی ّننت اسننت کننه نم ‌‬
‫محمد)ص(‪ ،‬در برخورد با خردسننالن و بزرگسننالن آن را بننه کننار‬
‫گرفته است ‪:‬‬
‫های را‬‫)أ( نصیحت و راهنمایی خردسالن ‪ :‬پیننامبر)ص( پسننربچ ‌‬
‫یکننرد؛‬‫تدرازی م ‌‬ ‫که كنار سفره با پررویی به سننهم دیگننران دس ن ‌‬
‫نصیحت کرد و شننیوه ی غننذا خننوردن را بننه او آمننوخت و اینگننونه‬
‫خطاب کرد‪:‬‬
‫م اللسسه تعسسالی و کسسل بیمینسسک و کسسل‬
‫)یا غلم س ّ‬
‫»متفق علیه«‬ ‫ما یلیک(‬
‫م ّ‬
‫»ای پسر‪ ،‬نام خدا را بر زبان بیاور و با دست راست بخور و از‬
‫جلوی خودت بردار‪«.‬‬
‫مبادا کسی از شما بگوید که این شیوه در برخورد با خردسالن‬
‫هام و آثار پربنناری‬
‫متأثیر است؛ زيرا من بارها آن را آزمایش کرد ‌‬
‫ک ‌‬
‫شآموزی که بننه‬ ‫هم به دنبال داشته است؛ پند و اندرز دادن به دان ‌‬
‫‪101‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫یگفت‪ ،‬اما بننا پننذیرش نصننیحت از آن پشننیمان شنند‪،‬‬ ‫دین ناسزا م ‌‬

‫یکی از این موارد است‪.‬‬
‫یرفتم‪ .‬کننودکی را دینندم‬ ‫یک بار‪ ،‬همراه معّلمی در خیابان راه م ‌‬
‫یکرد‪ .‬دوستم بر سر او داد زد و گفت‬ ‫که در وسط خیابان ادرار م ‌‬
‫تزده‬ ‫‪ :‬وای بر شما! این جننا جننای ادرار نیسننت! آن پسننر‪ ،‬وحش ن ‌‬
‫ادرارش را قطع کرد و پا به فرار گذاشت‪ .‬بننه دوسننتم گفتننم ‪ :‬تننو‬
‫فرصت نصیحت کردن این پسر را از من گرفتی‪ .‬در پاسخ گفت ‪:‬‬
‫آیا جایز است به این پسر اجازه بدهیم که جلوی مردم در خیابننان‬
‫یخننواهی‬ ‫ادرار کند؟ گفتم ‪ :‬نه‪ ،‬جایز نیست‪ .‬گفت ‪ :‬غیر از ایننن م ‌‬
‫چننه اقنندام دیگننری بکنننی؟ گفتننم ‪ :‬کننودک را بننه حننال خننود رهننا‬
‫یآوردم و بننا او‬‫یکردم تا دفع ادرار كند؛ سپس او را نزد خننود م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یگفتم ‪ :‬پسرم‪ ،‬خیابان‪ ،‬محل عبننور و‬ ‫یشدم؛ آنگاه به او م ‌‬ ‫آشنا م ‌‬
‫منننرور رهگنننذران اسنننت و ادرار کنننردن در آن جنننایز نیسنننت و‬
‫دستشویی به این جا نزدینک اسنت؛ تنو پسنر بناادبی هسنتی پنس‬
‫دیگر این کار را تکرار نکن؛ امینندوارم کننه موفننق باشننی‪ .‬دوسننتم‬
‫گفت ‪ :‬اینن ینک شننیوه‪ ،‬حکیمنانه و سنودمند اسننت‪ .‬گفتننم ‪ :‬اینن‪،‬‬
‫شیوه ی مرّبی بشرّیت‪ ،‬محمدبن عبدالله)ص(‪ ،‬اسننت‪ .‬در ایننن جننا‬
‫داستان مشهور مرد »اعرابی« را برای او بازگو کردم‪.‬‬
‫)ب( نصننیحت و راهنمننایی در برخننورد بننا بزرگسننالن‪ :‬بهننترین‬
‫نمونه در تأثیرگذاری پند و اندرز‪ ،‬داستان مرد اعرابی است کننه از‬
‫این قرار است ‪:‬‬
‫از انس)رض( روایت شده است کننه فرمننود ‪ :‬روزی بننا رسننول‬
‫خدا(ص( در مسجد بودیم کننه ناگهننان یننک اعرابننی وارد شنند و در‬
‫داخل مسجد ادرار کرد‪ .‬اصحاب رسول خدا)ص( بر سننر او فرينناد‬
‫زدند و گفتند ‪ :‬نکن نکن!‬
‫رسول خدا)ص(فرمودند ‪:‬‬
‫)لتزرموه‪ ،‬دعوه لتقطعوا بوله‪(.‬‬
‫»او را به حال خود واگذارید؛ ادرارش را قطع نکنید‪«.‬‬
‫اصحاب‪ ،‬مرد اعرابی را به حال خنود رهنا کردنند تنا ادرارش را‬
‫تمام کرد‪ .‬سپس رسول خدا(ص( او را پیننش خننود خواننند و بننه او‬
‫گفتند ‪:‬‬
‫‪102‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫ء مسسن هسسذا البسسول و‬‫ن المساجد لتصلح لشسسی ٍ‬ ‫)إ ّ‬

‫صسسلة‪ ،‬و قسسراءة‬‫مسسا هسسی لسسذکر اللسسه‪ ،‬و ال ّ‬
‫القسسذر إن ّ‬
‫القرآن‪(.‬‬
‫»مساجد‪ ،‬جای ادرار و کثافت نیست؛ بلکه جای یاد خدا و نمنناز‬
‫و تلوت قرآن است‪«.‬‬
‫آنگاه رسول خدا)ص( به اصحاب فرمودند ‪:‬‬
‫سسسرین ص سّبوا‬
‫ما بعثتم میسرین‪ ،‬لو تبعثوا مع ّ‬ ‫)إن ّ‬
‫علیه دلوا ً من الماء‪(.‬‬
‫هاید که بر مردم آسان بگیرید و بننر‬
‫»شما برای این مبعوث شد ‌‬
‫آنان سختگیری نکنید؛ یک سطل آب روی ادرارش بپاشید‪«.‬‬
‫مرد اعرابی گفت ‪ :‬خدایا‪ ،‬به من و محمنند(ص( رحننم کننن و بننه‬
‫هیچ کس دیگری رحم نکن‪.‬‬
‫رسول خدا)ص( فرموند ‪:‬‬
‫»متفق علیه«‬ ‫جرت واسعًا(‬ ‫)لقد تح ّ‬
‫»رحمت خدا که واسع است‪ ،‬شما آن را تنگ کردی‪«.‬‬

‫‪ -2‬اخم کردن‬
‫یتواننند در صننورت مشنناهده ی آشننوب و‬ ‫ّ‬
‫گاهی اوقات‪ ،‬معلم م ‌‬
‫شآموزان‪ ،‬در برابر آنها ترشرویی کند تا نظم و هیبننت‬ ‫شلوغی دان ‌‬
‫کلس حفظ شود‪ .‬این کار بهننتر از آن اسننت کننه در آغنناز بننا آنننان‬
‫لانگاری کند اما به محض شلوغ کردن‪ ،‬آنها را تنبیه کند‪.‬‬ ‫سه ‌‬

‫‪ -3‬سرزنش کردن‬
‫شآمننوزان را بننه‬‫گاهی معّلم مجبننور مننی شننود کننه یکننی از دان ‌‬
‫یمورد و عدم احترام‬ ‫لهای ب ‌‬‫خاطر تلف كردن وقت کلس با سؤا ‌‬
‫یشود‪ ،‬توبیخ کند‪ .‬در ایننن‬ ‫به معّلم و دیگر اشتباهاتی که مرتکب م ‌‬
‫صننورت‪ ،‬اگننر معل ّننم او را سننرزنش کننند‪ ،‬در جننای خننود سنناکت و‬
‫ینشیند‪ .‬رسننول خنندا(ص( وقننتی مننردی را دینند کننه شننتر‬ ‫باادب م ‌‬
‫یراننند‪ ،‬فرمودننند ‪ :‬سننوار شننتر‬‫مخصوص قربانی را جلوی خننود م ‌‬
‫شو‪.‬‬
‫یتننوانم‬‫آن مرد گفت ‪ :‬این شتر‪ ،‬مخصوص قربانی اسننت ]و نم ‌‬
‫سوار آن شوم‪[.‬‬
‫‪103‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫رسول خدا)ص( فرمودند ‪ :‬سوار شو!‬

‫آن مرد سوار شد و در حالی که نشانه ی قربانی بر گردن شتر‬
‫یکنننننرد‬
‫مردینننننف پینننننامبر)ص( حرکنننننت م ‌‬
‫آوینننننزان بنننننود‪ ،‬ه ‌‬
‫»روايتی از بخاری«‬
‫شآموزان با صدای بلند‬ ‫‪ -4‬ساکت کردن دان ‌‬
‫شآمننوزان وسننط درس صننحبت‬ ‫هنگننامی کننه معّلننم دینند دان ‌‬
‫یکنند‪ ،‬با صدای بلند از آنهننا بخواهنند کننه سنناکت شننوند‪ .‬رسننول‬ ‫م ‌‬
‫خدا)ص( خطاب به شخصی که در محضر او آروغ زد‪ ،‬فرمودند ‪:‬‬
‫»صحیح الجامع«‬ ‫ف عّنا جشاءک ‪(1‬‬ ‫)ک ّ‬
‫»نزد ما آروغ نزن‪«.‬‬

‫‪ -5‬روی گرداندن‬
‫شآموزی یننا پسننرش دروغ‬ ‫اگر معّلم یا پدری متوجه شد که دان ‌‬
‫یورزد یننا‬
‫یمننورد اصننرار م ‌‬‫لهای ب ‌‬‫یگوینند یننا در پرسننیدن سننؤا ‌‬
‫م ‌‬
‫یتواند از او روی گردان شود‬ ‫یزند‪ ،‬م ‌‬‫دست به کارهای نادرست م ‌‬
‫یتوجهی معلم یننا‬ ‫شآموز یا پسر این ب ‌‬‫و به او توجه نکند؛ آنگاه دان ‌‬
‫یشود‪.‬‬‫یکند و از اشتباهات خود پشیمان م ‌‬ ‫پدر را احساس م ‌‬

‫‪ -6‬قهر کردن‬
‫شآموزی نمازهایش را نخواند ینا بنه سنینما بننرود ینا‬‫هر گاه دان ‌‬
‫یتواند با او‬‫سر کلس دست به کارهای خلف بزند‪ ،‬معلم یا پدر م ‌‬
‫یفرمایند ‪ :‬قهننر کننردن نباینند‬‫قهر کند‪ .‬و همچنان که پیامبر)ص( م ‌‬
‫بیش از سه روز طول بکشد ‪:‬‬
‫ث(‬ ‫)لیح ّ‬
‫ل لمسلم أن یجهر أخاه فوق ثل ٍ‬
‫»صحیح الجامع«‬
‫»برای انسننان مسننلمان جننایز نیسننت کننه بیننش از سننه روز بننا‬
‫برادرش قهر کند‪«.‬‬
‫شآموزان‬ ‫بنابراین‪ ،‬قهر کردن‪ ،‬هم برای فرزندان ‪ ،‬هم برای دان ‌‬
‫یگوید ‪:‬‬
‫یتواند مفید باشد‪ .‬شاعر م ‌‬‫م ‌‬

‫تجسسزع لسسذک فبعسسض‬ ‫یسسا قلسسب صسسبرا ً علسسی‬

‫‪ -‬ر‪.‬ك ‪ :‬صحيح جامع‪ ،‬حسن‪ ،‬ص ‪.4367‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪104‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫الهجسسسسسسر تسسسسسسأدیب‬ ‫هجسسسسسسر الحّبسسسسسسة ل‬

‫جزع و فََزع‬
‫»ای دل‪ ،‬بر دوری محبوبان صبر کن و به خاطر آن َ‬
‫یهننا بنناعث تنننبیه و تربیننت‬
‫بننه راه مینننداز؛ زيننرا برخننی از دور ‌‬
‫یشوند‪«.‬‬ ‫م ‌‬

‫‪ -7‬توبیخ کردن‬
‫شآموز‪ ،‬مرتکب گناه بزرگی شود و پند و اندرز‬ ‫اگر فرزند یا دان ‌‬
‫در او تأثیر نگذارد معّلم یا پدر م ‌‬
‫یتواند او را توبیخ نماید‪.‬‬

‫چمپاتمه زدن‬ ‫‪ُ -8‬‬

‫شآمننوزان بننه سننتوه‬ ‫اگر معّلم از تنبلی و گسننتاخی یکننی از دان ‌‬
‫آمنند‪ ،‬او را از جننایش بلننند کننرده و وادار کننند کننه روی پاهننایش‬
‫شآموز‬ ‫چمپاتمه بزند و دستانش را به طرف بال ببرد‪ .‬این کار‪ ،‬دان ‌‬
‫یشود و در هننر حننال از تنننبیه‬‫یکند و موجب تنبیه او م ‌‬‫را خسته م ‌‬
‫کردن با ضرب و شتم بهتر است‪.‬‬

‫شآموز از سوی پدر‬ ‫‪ -9‬تنبیه کردن دان ‌‬

‫ی او را بننه‬ ‫ّ‬
‫شآموز تکرار شود‪ ،‬معلننم باینند ول ن ّ‬
‫اگر اشتباهات دان ‌‬
‫مدرسننه فراخواننند و او را موظننف نماینند تننا فرزننندش را پننس از‬
‫نصیحت کردن تنننبیه کننند‪ .‬و ایننن چنیننن‪ ،‬میننان خننانه و مدرسننه در‬
‫یگیرد‪.‬‬‫شآموز‪ ،‬تعاون و همکاری صورت م ‌‬ ‫تربیت دان ‌‬

‫‪ -10‬آویزان کردن‬
‫معّلم‪ ،‬مرّبی و پدر م ‌‬
‫یتوانند شلق یا تازیننانه را در معننرض دینند‬
‫فرزندان به دیوار آویزان کنند تا از تنبیه و مجازات بترسند‪ .‬رسول‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫خدا)ص( م ‌‬
‫ب‬
‫سوط حیث یراه أهل البیت فسسإّنه أد ٌ‬ ‫)عّلقوا ال ّ‬
‫»حسنه اللبانی فی صحیح الجامع«‬ ‫لهم(‬
‫های از خانه آویزان کنید که همه آن را ببینند‪،‬‬
‫»تازیانه را در نقط ‌‬
‫یشود«‬ ‫این کار باعث تأدیب آنان م ‌‬
‫‪105‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫یفرمایننند‪) :‬یراه أهل السسبیت(؛ یعنننی‪ ،‬اگننر‬ ‫پیامبر)ص( م ‌‬

‫یشننود کننه از دسننت‬‫افراد خانواده آن را ببینند‪ ،‬این عمل باعث م ‌‬
‫زدن بننه کارهننای زشننت خننودداری کنننند‪ ،‬از تننرس ایننن کننه کتننک‬
‫بخورند‪.‬‬
‫یگوید ‪ :‬منظور پیامبر(ص( این نیست که آنهننا را‬ ‫ابن النباری م ‌‬
‫ککاری را به هیچ کس نداده اند‪.‬‬ ‫کتک بزنید؛ زيراايشان دستور کت ‌‬
‫ب لهم‪ (1‬به این معناست کننه‬ ‫یفرمایند ‪) :‬فاّنه أد ٌ‬‫این که م ‌‬
‫یشنود‪.‬‬ ‫باعث تربینت و آراسنته شندن فرزنندان بنه اخلق نیکنو م ‌‬
‫» فیض القدیر«‬

‫شآموزان‬ ‫‪ -11‬یواش زدن دان ‌‬

‫قالذکر‪ ،‬مفید واقع نشد‪ ،‬مربننی و پنندر‬
‫هر گاه وسایل تربیتی فو ‌‬
‫شآموز را به آرامی بزنند؛ مخصوصا ً هنگامی که سن‬ ‫یتوانند دان ‌‬
‫م ‌‬
‫یخواننند‪ ،‬پیننامبر)ص(‬
‫یرسد و نمازهننایش را نم ‌‬
‫او به ده سالگی م ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬ ‫م ‌‬
‫صسسسلة إذا بلغسسسوا سسسسبعًا‪،‬‬
‫)عّلمسسسوا أولدکسسسم ال ّ‬
‫واضربوهم علیها إذا بلغوا عشرًا‪ ،‬و فّرقوا‬

‫بینهم فی المضاجع(‬
‫»صحیح رواه البزار و غیره«‬
‫»اگننر فرزننندانتان بننه هفننت سننالگی رسننیدند نمنناز را بننه آنننان‬
‫بیاموزيد و اگر به ده سالگی رسیدند به خاطر تننرک نمنناز‪ ،‬آنهننا را‬
‫کتک بزنید و بستر خوابشان را از همدیگر جدا کنید‪«.‬‬
‫جنندا کننردن اتنناق خننواب فرزننندان‪ ،‬امننر بسننیار مهمننی اسننت؛‬
‫مخصوصا ً جدا کردن دخنتران و پسنران؛ تنا پندر‪ ،‬فرزنندانش را از‬
‫انحراف دور بدارد‪ .‬اما اگر اتاق خواب آنها را از هم جنندا نکردينند‪،‬‬
‫باید بستر خوابشان از هم فاصله داشته باشنند و بننرای هننر یننک از‬
‫ه اختصاص بدهيد‪.‬‬ ‫آنها پتویی جداگان ‌‬

‫‪ -‬ر‪.‬ك ‪ :‬مناوی‪ ،‬فيض القدير‪ ،‬ج ‪.4/322‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪106‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫همچنین‪ ،‬پدران و مادران باید مننواظب فرزندانشننان باشننند کننه‬

‫مهنای مبتنذل سنینمایی را تماشنا نکننند؛‬ ‫لهای جنسنی و فیل ‌‬‫سریا ‌‬
‫یشود‪.‬‬
‫زیرا این کار باعث انحراف بیشتر آنها م ‌‬

‫اشتباهايی که باید اصلح شود‬

‫اشننتباهای زیننادی میننان مننردم مخصوصننا ً در میننان مدرسننان‪،‬‬

‫تاندرکاران جنامعه وجنود دارد کنه‬ ‫کارمندان‪ ،‬کارگران و دیگر دس ‌‬
‫باید اصلح شود‪ ،‬چون آنها در انجام کارهایشان در مقابننل خداوننند‬
‫یفرمایند‬‫یشوند‪ .‬خداوند متعال در این باره م ‌‬ ‫متعال بازخواست م ‌‬
‫‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪   ‬‬
‫)الحجر ‪(93-92 /‬‬
‫»بننه پروردگننارت سننوگند کننه حتمنا ً همننه آنننان را دربنناره ی‬
‫یکنیم‪«.‬‬ ‫یدادند بازخواست م ‌‬ ‫کارهایی که انجام م ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫رسول خدا)ص( نیز‪ ،‬م ‌‬
‫مسسا اسسسترعاه ‪ :‬أحفسسظ‬‫عع ّ‬ ‫لک ّ‬
‫ل را ٍ‬ ‫ن الله سائ ٌ‬
‫)إ ّ‬
‫»حسن رواه النسائی«‬ ‫ذلک أم ضّیعه(‬
‫»خداوند همه افراد مسؤول را در قبال آنچه که بر عهده ی آنها‬
‫یدهد؛ آیا آن را حفظ کرده یننا‬
‫گذاشته است مورد محاسبه قرار م ‌‬
‫هاند‪«.‬‬
‫ضایع نمود ‌‬

‫اشتباهات برخی از کارمندان و معّلمان‬

‫بننرادر مسننلمان‪ ،‬بنندان کننه برخننی از کارمننندان و معّلمننان‪،‬‬

‫یکنند و نیازمند نصیحت هستند‪.‬‬ ‫لانگاری م ‌‬‫سه ‌‬
‫چگاه در رفتن به سر کننارت تننأخیر نکننن؛ زيننرا بننه مننردم‬ ‫‪ -1‬هی ‌‬
‫ّ‬
‫یاننندازی‪ .‬معلننم و‬ ‫یرسننانی و کارهایشننان را بننه تننأخیر م ‌‬‫زیننان م ‌‬
‫لانگاری مننی‬ ‫کارمندی که همیشه تأخیر دارند در کارشان هم سننه ‌‬
‫‪107‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫یکنننند بننر‬‫یگیرند به همان اندازه که تننأخیر م ‌‬ ‫كنند و حقوقی که م ‌‬

‫ايشان حرام است‪ .‬متأسفانه در ادارات دولتی کسی وجننود ننندارد‬
‫یکننند‪ ،‬یننا در‬‫که مراقب ساعات کننار کارمننندی باشنند کننه تننأخیر م ‌‬
‫هاش را رهننا کننرده و دنبننال کارهننای‬ ‫خلل سنناعت کنناری‪ ،‬ادار ‌‬
‫یکننند؛ و‬‫یرود و کار اداری و ارباب رجوع را رهننا م ‌‬ ‫یاش م ‌‬ ‫شخص ‌‬
‫اگر ناظری هم وجود داشته باشند کنه رئیننس و مسنؤول آن اداره‬
‫یدهد‪.‬‬ ‫هاش را انجام نم ‌‬ ‫است‪ ،‬خودش هم گاهی اوقات وظیف ‌‬
‫ههننا‪ ،‬مجلت‪ ،‬ملقننات بننا‬ ‫‪ -2‬ساعات اداری را با خواندن روزنام ‌‬
‫دوستان و دیگر کارهایی کننه مننوجب بننه تننأخیر افتننادن کننار اداری‬
‫یشود‪ ،‬تلف نکن مخصوصا ً هنگامی که ارباب رجوع های بسننيار‬ ‫م ‌‬
‫شآمننوزان منتظننر آمنندن‬ ‫خگویی هسننتند‪ ،‬یننا دان ‌‬ ‫در انتظننار پاسنن ‌‬
‫یافتنند کننه یکننی از دوسننتان‬ ‫معّلمشننان هسننتند‪ .‬بسننیار اتفنناق م ‌‬
‫یآید‪ ،‬و از وی استقبال و پذیرایی کرده و با‬ ‫کارمندی به دیدار او م ‌‬
‫ینهد‪ .‬در یکننی از‬ ‫یاش را به کناری م ‌‬ ‫یکند و کار ادار ‌‬ ‫وی گفتگو م ‌‬
‫همين ادارات دولتی‪ ،‬برای کارمندی مهمنانی آمند و او را بنه اتناق‬
‫هکنننندگان وارد اتنناق نشننوند‪.‬‬ ‫خود برد و در را قفل کننرد تننا مراجع ‌‬
‫پس از منندتی‪ ،‬در را بنناز کننرد و مننردم در انتظننار ایننن کارمننند در‬
‫گرمای شديد و ازدحام زياد‪ ،‬روی پاهایشننان ایسننتاده بودننند‪ .‬و در‬
‫هکنندگان‬ ‫اين ميان‪ ،‬کسانی هم بودند كه به خاطر راهنمایی مراجع ‌‬
‫یگرفتننند؛ در‬ ‫ههایشننان‪ ،‬از آنننان رشننوه م ‌‬ ‫و تحويننل گرفتننن پروند ‌‬
‫حالی که کارمنداصلی از این امر و رنج و عذاب مردم غافنل بنود‪.‬‬
‫هکنندگان به اتاقش وارد شد ‪ ،‬بر سننر او‬ ‫هنگام كه يكی از مراجع ‌‬
‫فرينناد زد و او را بینرون کنرد تنا ننوبتش برسند؛ هميننن کارمنند از‬
‫تابلویی که در کنارش نصب شده و روی آن نوشته بود ‪» :‬ملقات‬
‫یخبر بود‪.‬‬ ‫خصوصی ممنوع است« ب ‌‬
‫تها‪ ،‬برخی از رؤسننای ادارات هسننتند‬ ‫مسؤول اصلی این مصیب ‌‬
‫یکنننند ؛ در حننالی‬ ‫لانگاری م ‌‬ ‫که در برخورد با کارمندانشان سننه ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬ ‫که عثمان)رض( م ‌‬
‫سلطان مالیزع بالقرآن(‪.‬‬
‫ن اله لیزع بال ّ‬
‫)إ ّ‬
‫»عده ی کسانی که از ترس زور و قدرت‪ ،‬از گناهان و کارهننای‬
‫یدارند بیش از کسانی است کننه تحننت تننأثیر‬
‫ناشایست دست برم ‌‬
‫یکنند‪«.‬‬
‫قرآن از ارتکاب به آنها خودداری م ‌‬
‫‪108‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫‪ -3‬چننه فرماننندار باشننی ‪ ،‬چننه معل ّننم ‪ ،‬چننه کارمننند‪ ،‬در انجننام‬
‫کارهننايت خداوننند متعننال را حاضننر و ننناظر بنندان و نسننبت بننه‬
‫های بننا آنننان رفتننار کننن کننه‬
‫هکنندگان مهربان باش و به گون ‌‬ ‫مراجع ‌‬
‫نگونه با تو رفتار کنند؛ کارهایشان را به طور کامل‬ ‫دوست داری آ ‌‬
‫انجننام بننده و آنننان را راهنمننایی کننن‪ ،‬زيننرا رسننول خنندا)ص(‬
‫یفرمایند ‪:‬‬‫م ‌‬
‫لالله)ص(‬
‫دین الّنصیحة‪ ،‬قلنسسا لمسسن یسسا رسسسو ‌‬
‫)ال ّ‬
‫مسسة المسسسلمین‬
‫قال ‪ :‬لله ولکتابه‪ ،‬و لرسوله‪ ،‬ولئ ّ‬
‫»رواه مسلم«‬ ‫متهم(‬ ‫وعا ّ‬
‫»دین؛ یعنی‪ ،‬اخلص و دلسوزی‪ .‬گفتننم ‪ :‬بننرای چننه کسننی؟ ای‬
‫رسول خدا‪ ،‬گفت ‪ :‬برای خدا‪ ،‬قرآن‪ ،‬رسننول خنندا)ص(‪ ،‬پیشننوایان‬
‫مسلمان و عموم مردم‪«.‬‬
‫راهنمایی کردن مردم‪ ،‬تنها وظیفه عالمی نیست کننه در مسننجد‬
‫یکند؛ بلکه بر هر مسننلمانی مخصوص نا ً معّلمننان واجننب‬ ‫موعظه م ‌‬
‫هکنندگان را راهنمننایی نکننرده‬ ‫است‪ .‬بسیارند کارمندانی که مراجع ‌‬
‫قت و‬ ‫لانگاری هننا بننرای مراجعننه كنننندگان رنننج و مشن ّ‬
‫و ایننن سننه ‌‬
‫ههایی را به دنبال داشته است‪.‬‬ ‫هزین ‌‬
‫هکنندگان مغرور مباش؛ تو از همین مردمانی و آنها‬ ‫‪ -4‬با مراجع ‌‬
‫یگیننری‬ ‫برادران شما هستند؛ این حقوق و مزایا را به اين خاطر م ‌‬
‫که به آنها خدمت کنی و کارهایشان را انجام دهی؛ از این رو باینند‬
‫سفارش لقمان حکیم به پسننرش را بننه خنناطر داشننته باشننی کننه‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫م ‌‬
‫‪   ‬‬
‫‪     ‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪/‬‬ ‫‪) ‬لقمان‬
‫‪(18‬‬
‫»با تکّبر‪ ،‬از مننردم روی مگننردان و مغرورانننه بننر زمیننن راه‬
‫یدارد‪«.‬‬‫مرو‪ ،‬زيرا خداوند‪ ،‬هیچ متکّبر مغروری را دوست نم ‌‬
‫‪109‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫وظیفه کارگر و کارفرما‬

‫‪ -1‬بننا اخلص کننار کننن و اوقنناتت را بنندون کننار تلننف نکننن تننا‬
‫دستمزد حللی بگیری‪.‬‬
‫‪ -2‬کارفرما را راهنمننایی و نصننیحت کننن و نسننبت بننه او خننائن‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫مباش حتی اگر غیر مسلمان باشد؛ زیرا پیامبر)ص( م ‌‬
‫»صحیح رواه الترمذی«‬ ‫ش فلیس مّنا(‬ ‫)من غ ّ‬
‫»هر کس دست به خیانت بزند از ما نیست‪«.‬‬
‫‪ -3‬کارت را به بهترین وجه ممکن انجننام بننده زيننرا پیننامبر)ص(‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫م ‌‬
‫ب إذا عمسسل أحسسدکم عمل ً أن یتقنسسه(‬
‫ن الله یح ّ‬
‫)إ ّ‬
‫»حسن رواه البیهقی«‬
‫»خداوند از شما كسی را دوست دارد که اگر دسننت بننه انجننام‬
‫کاری زد آن را به وجه احسن به انجام برساند‪«.‬‬
‫هات کوشننا بنناش و خلننف وعننده نکننن تننا‬‫‪ -4‬در عمننل بننه وعنند ‌‬
‫اطمینان مردم را به دسننت بینناوری و دچننار گننناه بزرگننی نشننوی؛‬
‫یفرمایند ‪:‬‬ ‫پیامبر)ص( م ‌‬
‫دث کسسذب‪ ،‬و إذا وعسسد‬ ‫ث إذا ح س ّ‬
‫)آیسسة المنسسافق ثل ٌ‬
‫أخلف‪ ،‬و إذا اؤتمن خان( »متفق علیه«‬
‫»نشانه ی منافق سه چيننز اسننت ‪ :‬هننر گنناه سننخن گوینند دروغ‬
‫گوینند‪ ،‬هنر زمنان وعنده دهنند خلف آن عمننل نمایند‪ ،‬و اگننر مننورد‬
‫اعتماد مردم واقع شود به آنها خیانت می کند‪«.‬‬
‫کارفرما باید به اندازه ی توانایی کارگر به او دستمزد بدهد؛ بننه‬
‫ق‬
‫ویژه هنگامی که میانشان قراردادی باشد‪ .‬و نباید در پرداخت ح ّ‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫کارگر تأخیر کند‪ ،‬زیرا پیامبر)ص( م ‌‬
‫»متفق علیه«‬ ‫ی ظلم(‬ ‫)مطل الغن ّ‬
‫»تعّلل ورزیدن ثروتمند در پرداخت حق دیگران‪ ،‬ظلم به شننمار‬
‫یآید‪«.‬‬
‫م ‌‬

‫نبخش است‬
‫تقلید کورکورانه‪ ،‬زیا ‌‬
‫‪110‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫بها و اشتباهات رایج میان مسلمانان کننه باینند تننرک‬ ‫یکی از عی ‌‬

‫شود‪ ،‬تقلید کورکننورانه اسننت‪ .‬بعضننی از مسننلمانان هننر سننخن و‬
‫یآید بنندون ایننن کننه عمننق آن را‬ ‫کرداری را که از غرب و شرق م ‌‬
‫یکنند تننا مننردم بننه آنهننا بگویننند ‪:‬‬‫درك كنند‪ ،‬مانند طوطی تقلید م ‌‬
‫»متمدن و پیشرفته!«‪ ،‬البته این کار‪ ،‬اشتباهی بزرگ است‪.‬‬
‫‪ -1‬برادر مسلمانم‪ ،‬از تقلید کورکورانه دوری کن و تا زمانی که‬
‫های و آن را بننا‬ ‫از محتوی و عمق گفتننار یننا کننرداری مطمئن نشنند ‌‬
‫های‪ ،‬قبول نکننن؛ شنناید آن کننار حننرام باشنند‪،‬‬ ‫محک اسلم نسنجید ‌‬
‫مانند به انگشت کردن حلقننه نننامزدی کننه زن آن را بننه شننوهرش‬
‫یدهد‪ ،‬با این پندار که این انگشننتری‪ ،‬شننوهرش را از اختلط بننا‬ ‫م ‌‬
‫یدارد؛ غافل از این که چنانچه همسرش بخواهنند بننا‬ ‫دختران باز م ‌‬
‫یآورد‪ .‬اسننتفاده از‬ ‫دختران اختلط داشته باشد‪ ،‬این حلقننه را درم ‌‬
‫تهای نصاری است؛ به ویژه اگننر‬ ‫انگشتری‪ ،‬برای مردان جزو عاد ‌‬
‫انگشتری از جنس طل باشد که بننرای مننردان صنند در صنند حننرام‬
‫هروی کافران نهی‬ ‫است و پیامبر)ص( مسلمانان را از تقلید و دنبال ‌‬
‫کرده و فرموده است ‪:‬‬
‫)من تشّبه بقوم فهو منهم(‬
‫»صحیح رواه ابوداود«‬
‫یآید‪«.‬‬
‫»هر کس از گروهی تقلید کند جزو آنان به حساب م ‌‬
‫یکی از تقلیدهای ناپسندی که باعث ذل ّننت و خننواری مسننلمانان‬
‫شده است‪ ،‬پیروی از قوانین ضد اسلمی غنرب و بننه کننار نهنادن‬
‫شریعت خداوند متعال است که در عصر پیننامبر)ص( و اصننحاب و‬
‫تابعین موجب عّزت و سرافرازی مسلمانان شد‪.‬‬
‫‪ -2‬انگشتر طل به دست مکن زيرا برای مننردان حننرام اسننت و‬
‫یالله عنهما روایت شده اسننت‬ ‫برای زنان حلل‪ .‬از ابن عباس رض ‌‬
‫کننه رسننول خنندا)ص( یننک انگشننتر طل را در دسننت مننردی دینند و‬
‫بلفاصله آن را درآوردند و دور انداختند و فرمودند ‪:‬‬
‫ر‪ ،‬فیجعلهسا فسی‬ ‫ة من ّنسا ٍ‬‫)یعمد أحدکم إلی جمر ٍ‬
‫یده فقیل للّرجل بعد ما ذهب رسسسول اللسسه)ص( ‪:‬‬
‫خذ خاتمک انتفع به‪ ،‬قال ‪ :‬و الله ل آخسسذه أبسسدا ً و‬
‫قد طرحه رسول الله(ص( (‬
‫»رواه مسلم«‬
‫‪111‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫یرود و آن را در‬ ‫»یکننی از شننما بننه سننوی اخگننری از آتننش م ‌‬

‫یدهد‪ .‬پس از آن که رسول خدا(ص(رفتننند‪ ،‬بننه آن‬ ‫دستش قرار م ‌‬
‫مرد گفته شد ‪ :‬انگشترت را بردار و از آن استفاده کن‪ ،‬گفت ‪ :‬به‬
‫خدا سوگند چیزی را که رسول خدا(ص( دور انداخته اسننت هرگننز‬
‫یدارم‪«.‬‬‫برنم ‌‬
‫قالذکر‬
‫احکام و فواید حدیث فو ‌‬

‫‪ -1‬هر کس که کار ناپسندی مانند به دست کردن انگشتر طل ن‬

‫از جانب مردان ن را ببیننند در صننورت توانننایی باینند بننرای از میننان‬
‫برداشتن آن اقدام نماید‪ ،‬همانطور که پیننامبر(ص( در حنندیث ذیننل‬
‫آن را تبیین نموده اند ‪:‬‬
‫)من رأی منکم منكسسرا ً فلیغیسسره بیسسده‪ ،‬فسسإن لسسم‬
‫یسسستطیع فبلسسسانه‪ ،‬فسسإن لسسم یسسستطع فبقلبسسه‪ ،‬و‬
‫»رواه مسلم«‬ ‫ذلک أضعف الیمان(‬
‫»هر کس از شننما کنار زشننت و ناپسننندی را دینند باینند بننرای از‬
‫میان برداشتن آن‪ ،‬در عمل اقدام کند‪ ،‬اگر نتوانسننت ‪ ،‬بننا اننندرز و‬
‫نصیحت از وقوع آن جلوگیری نماید؛ اگر نتوانست‪ ،‬باینند در دل آن‬
‫ف ترین درجه ی ایمان است‪«.‬‬ ‫را ناپسند بشمارد و این ضعی ‌‬
‫‪ -2‬پیامبر(ص( در این حدیث‪ ،‬طل را به اخگننری از آتننش تشننبیه‬
‫یکننند بننر ایننن کننه اسننتفاده از آن بننرای‬
‫یکننند‪ ،‬و ایننن دللننت م ‌‬
‫م ‌‬
‫یآید‪.‬‬
‫مردان‪ ،‬گناه کبیره به حساب م ‌‬
‫‪ -3‬استفاده از انگشتر و فروختن آن جایز است همچنان کننه در‬
‫متن این حدیث‪ ،‬صحابی پیامبر)ص( گفت‪ :‬انگشترت را بردار و از‬
‫آن استفاده کن‪.‬‬
‫‪ -4‬این که صحابی‪ ،‬دستور پیامبر)ص( را اطاعت كرد و پننس از‬
‫آن کننه پیننامبر(ص( انگشننتری را دور انداختننند‪ ،‬آن را برنداشننت؛‬
‫نشانه ی ایمان قوی و فداکاری او با مال و ثروت است‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬جوانان مسلمان باید انگشتر نقره به دست کنند؛ زیرا‬
‫های آن از طل زیبنناتر اسننت و هننم‬ ‫هم شکل زیبا و درخشان و نقر ‌‬
‫قیمتش از طل خیلی ارزانتر است و اسننلم آن را بننرای مننردان و‬
‫زنان حلل کرده است‪ .‬باری‪ ،‬یکی از برادرانم را کننه انگشننتر طل‬
‫به دست کرده بود راهنمایی کردم و حدیث پیامبر)ص( را برای او‬
‫‪112‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫بازگو نمودم‪ .‬او نیز‪ ،‬فورا ً انگشتر را از دستش درآورد و آن را بننه‬

‫های بننرای او‬‫من داد؛ مننن هننم آن را فروختننم و یننک انگشننتر نقننر ‌‬
‫خرینندم و باقیمانننده ی پننول را بننه او پننس دادم؛ او از ایننن کننار‬
‫خوشحال شد و معّلمان دیگر در این کار از او تبعی ّننت نمودننند و او‬
‫یفرمایند ‪:‬‬ ‫مصداق واقعی این حدیث پیامبر)ص( شد که م ‌‬
‫ة فله أجرهسسا و‬
‫ة حسن ً‬‫ن فی السلم سن ّ ً‬
‫)من س ّ‬
‫أجر من عمل بها من غیر أن ینقص من أجسسورهم‬
‫»رواه مسلم«‬ ‫ء(‬
‫شی ٌ‬
‫»هننر کننس در اسننلم راه و روش خننوبی را پدینند آورد‪ ،‬اجننر و‬
‫پنناداش آن راه و روش‪ ،‬و اجننر و ثننواب کسننانی کننه بننه آن عمننل‬
‫یشود‪ ،‬بدون ایننن کننه از پنناداش آنننان چیننزی‬ ‫یکنند؛ نصیب او م ‌‬ ‫م ‌‬
‫کاسته شود‪«.‬‬
‫کهننا‪،‬‬‫‪ -1‬مننا باینند در اختراعننات نننوین‪ ،‬مانننند هواپیماهننا‪ ،‬تان ‌‬
‫یها تقلید کنیننم تننا نیننازی‬
‫حهای پیشرفته از غرب ‌‬ ‫یها و سل ‌‬‫زیردریای ‌‬
‫به آنها نداشته باشیم و از دین و سرزمینمان دفاع کنیم؛ امننا نباینند‬
‫نبخش از آنهننا‬ ‫یگری و دیگر کارهای زیا ‌‬ ‫در خودآرایی‪ ،‬رقص‪ ،‬لُابال ‌‬
‫تقلید نماییم‪ .‬شاعر در این باره چه زیبا سروده است ‪:‬‬
‫ب‬‫و عسسسسسن اّللسسسسس ّ‬ ‫قل ّسسسسدوا الغربسسسس ّ‬
‫ی‪،‬‬
‫اسسسسسسسسسسسسسستعاروا‬ ‫لکسسسسسن بسسسسسالفجور‬
‫بالقشسسسسسسسسسسسسسور‬

‫یها تقلید کردند امنا در کارهنای بند و ناشایسنت‪ ،‬و بنه‬ ‫»از غرب ‌‬
‫ب حقایق‪ ،‬به امور سطحی پرداختند‪«.‬‬ ‫جای گرفتن مغز و ل ُ ّ‬
‫‪ -2‬اسلم‪ ،‬ما را از تقلید کارهننای زشننت و ناپسننند‪ ،‬بنناز داشننته‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫است‪ .‬ابن مسعود در این باره م ‌‬
‫معة‪ ،‬یقسسول ‪ :‬إن أحسسسن الن ّسساس‬‫)لیکن احدکم إ ّ‬
‫أحسنت‪ ،‬و إن أساء الّناس أسسسأت‪ ،‬ولکسسن و ّ‬
‫طنسسوا‬
‫أنفسکم علی أن تحسنوا إذا أحسن الن ّسساس‪ ،‬و أل ّ‬
‫تظلموا إذا أساء الّناس‪(.‬‬
‫‪113‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫های کننه بگوینند ‪ :‬اگننر‬ ‫معه« نباشد‪ ،‬به گننون ‌‬ ‫»هیچ کس از شما »ا ّ‬
‫یکنم و اگر مردم بنندی کردننند‪،‬‬ ‫مردم نیکی کردند‪ ،‬من هم نیکی م ‌‬
‫یکنم؛ بلکه از نظر روحی خودتان را آماده کنید کننه‬ ‫من هم بدی م ‌‬
‫اگر مردم نیکی کردننند‪ ،‬شننما هننم نیکننی کنینند؛ و اگننر مننردم بنندی‬
‫کردند‪ ،‬شما ستم نکنید‪«.‬‬
‫یکنیم تننا‬ ‫متأسفانه‪ ،‬هنگامی که ما برخی از مردم را نصیحت م ‌‬
‫یحجاب بیرون نیایننند‬ ‫از دروغ و خیانت دست بردارند و زنانشان ب ‌‬
‫یآورند که »همه مردم اهل دروغ و خیانت اننند و زنانشننان‬ ‫بهانه م ‌‬
‫یخواهننند در دروغ گننویی و خیننانت‬ ‫یحجنناب‪ «.‬گننویی کننه آنهننا م ‌‬ ‫ب ‌‬
‫یحجننابی تنابع دیگننران باشننند! بننرادر مسننلمانم‪ ،‬بننا ایننن‬ ‫کاری و ب ‌‬
‫نبخش‪ ،‬همگننام‬ ‫یهننای کورکننورانه و زیننا ‌‬ ‫نهننای فاسنند و پیرو ‌‬ ‫جریا ‌‬
‫مباش‪.‬‬
‫ل‪ ،‬پوشننیدن‬ ‫‪ -3‬در پوشننیدن لبنناس‪ ،‬مانننند بیگانگننان مبنناش؛ مث ً‬
‫یسننازد‪ .‬همچنیننن‪،‬در‬ ‫شلوار تنگننی کننه عننورت انسننان را نمایننان م ‌‬
‫یها پیروی نکن؛ زیرا‬ ‫گذاشتن آباژور )کله زنانه یا مردانه( از اروپای ‌‬
‫این کله شنعار کفنار‪ ،‬یهودینان و نصناری اسنت و در حندیث آمنده‬
‫است که ‪:‬‬

‫)من تشّبه بقوم ٍ فهو منهم(‬

‫»صحیح رواه ابوداود«‬
‫یآید‪«.‬‬‫»هر کس از قومی تقلید کند جزو آنان به حساب م ‌‬
‫برادر مسلمانم‪ ،‬تو باید از رسول خدا)ص(‪ ،‬اصننحاب و ینناران او‬
‫نهای‬‫نهای صنننالح و درسنننتکار تقلیننند کننننی و از انسنننا ‌‬
‫و انسنننا ‌‬
‫غيرمسلمان روی بگردانی‪.‬‬

‫سخنی با خواهران معّلم‬

‫یهنایی کننه در صننفحات پیشننین بننرای بنرادران معل ّننم و‬ ‫راهنمای ‌‬

‫یشننود؛‬ ‫مرّبی برشمردیم‪ ،‬خواهران مرّبی و معّلم را هم شننامل م ‌‬
‫های باشننند و بنه‬ ‫آنان نیز‪ ،‬باینند مانننند بنرادران‪ ،‬دارای صنفات وینژ ‌‬
‫ادای وظیفه خود بپردازند‪ .‬افزون بر این‪ ،‬کارهای مهم دیگری نیز‪،‬‬
‫وجود دارد که مخصوص خواهران است‪.‬‬
‫‪114‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫حجاب ‪ :‬معل ّننم و منندّرس خننواهر‪ ،‬باینند بننا حجنناب کامننل وارد‬
‫گهننای‬
‫مدرسه یا کلس شوند و برای رنننگ حجنناب مشننکی بننر رن ‌‬
‫دیگننر ترجیننح دارد؛ زيننرا از جننذابّیت چننندانی برخننوردار نیسننت‪.‬‬
‫یگوید‪ :‬هنگامی که این آیه نازل شد ‪:‬‬ ‫مسلمه م ‌‬
‫ا ‌‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)الحزاب ‪(59 /‬‬
‫»ای پیامبر)ص(‪ ،‬بگو به همسران و دخترانت و زنان مننؤمن‬
‫شهای خود را به خود فروگذارند‪«.‬‬
‫که پوش ‌‬
‫ههای مشکی پوشیدند‬ ‫با نزول این آیه‪ ،‬زنان انصار آن چنان جام ‌‬
‫‪1‬‬
‫هروی سرشان نشسته است‪.‬‬ ‫غهای سیا ‌‬ ‫که انگار کل ‌‬
‫ّ‬
‫هنگامی که معلم یا مرّبی خواهر‪ ،‬با حجنناب و متننانت و وقننار و‬
‫یشننود‪ ،‬بننه‬
‫شهننای سنناختگی وارد مدرسننه و کلس م ‌‬ ‫دور از آرای ‌‬
‫یشننود‪ ،‬تننا در رعننایت‬
‫شآمننوزان دخننتر تبنندیل م ‌‬ ‫الگوی عملننی دان ‌‬
‫پوشش اسلمی کامل از او تبعّیت کنند؛ امننا برعکننس‪ ،‬اگننر خننانم‬
‫یحجاب ‪ ،‬آرایش کرده و بدون وقار و متانت وارد مدرسه‬ ‫معّلم‪ ،‬ب ‌‬
‫شآمننوزان دخننتر خواهنند شنند و‬‫و کلس شود الگوی بدی برای دان ‌‬
‫علوه بر گناه خویش‪ ،‬گناه آنان نیز‪ ،‬بر گردن اوست‪.‬‬
‫شآموزان دختر را به رعننایت‬ ‫‪ -1‬معّلم و مدّرس خواهر‪ ،‬باید دان ‌‬
‫حجاب شرعی تشویق کنند و بننه آنهننا بگویننند ‪ :‬حجنناب‪ ،‬شننعار زن‬
‫مسلمان است‪ .‬علوه بر این‪ ،‬برای آنها باید تبیین کننند حجناب بنه‬
‫نفع زن مسلمان و مایه بزرگداشت او و حننافظ شننرف و ننناموس‬
‫یباشد‪.‬‬‫او م ‌‬
‫‪ -2‬حجاب باید تمننام بنندن حننتی صننورت را فرابگیننرد و رنگننش‬
‫سهای زیر حجاب نمایان شود‪.‬‬ ‫مشکی باشد و جایز نیست که لبا ‌‬
‫‪ -3‬حجاب نباید شبیه لباس مردان باشند‪ ،‬زينرا در حندیث از آن‬
‫نهی شده است ‪:‬‬
‫‪ -‬ر‪ .‬ک ‪ :‬تفسیر ابن کثیر‪ ،‬ج ‪.3/518‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪115‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫)لعن الله المتشبهات من الّنساء بالّرجال(‬

‫»رواه البخاری«‬
‫یآورننند نفریننن کننرده‬
‫»خداوند زنانی را که ادای مننردان را درم ‌‬
‫است‪«.‬‬
‫های‬
‫‪ -4‬رنگ حجاب نباید پر زرق و برق و رنگارنگ باشد؛ به گون ‌‬
‫جه دیگران را جلب کند‪.‬‬ ‫که تو ّ‬
‫‪ -5‬حجنناب بننر زنننان یهننودی و نصننرانی کننه بننا افننراد مسننلمان‬
‫یفرمایند ‪:‬‬‫هاند نیز‪ ،‬واجب است؛ زیرا خداوند متعال م ‌‬ ‫ازدواج کرد ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫)الحزاب ‪(59 /‬‬
‫شهای خننود را بننر خننود‬
‫»و به زنننان مؤمنننان بگننو کننه پوشن ‌‬
‫فروگذارند«‪.‬‬
‫در این آیه نگفتننه اسننت ‪» :‬والنساء المؤمنات«؛ یعنننی‪،‬‬
‫زنان مؤمن؛ بلکه گفته اسننت »و نساء المسسؤمنین«؛ یعنننی‪،‬‬
‫زنان مؤمنان‪ ،‬که جای دّقت و تأمل بسيار دارد‪.‬‬
‫شآموزان دستور دهنند کننه در هفننت‬ ‫‪ -6‬معّلم خواهر باید به دان ‌‬
‫سالگی روسری بپوشند تا به پوشش حجاب در دوران بلوغ عادت‬
‫کنننند‪ .‬همچنیننن‪ ،‬در ایننن سننن‪ ،‬نمنناز را بننه آنننان بینناموزد؛ زيننرا‬
‫یفرمایند ‪:‬‬‫پیامبر)ص( م ‌‬
‫صلة و هم أبناء سسسبع سسسنین‪،‬‬ ‫)مروا أولدکم بال ّ‬
‫واضسسربوهم علیهسسا و هسسم أبنسساء عشسسر سسسنین‪ ،‬و‬
‫فّرقوا بینهم فی المضاجع(‬
‫»حسن رواه احمد و غیره«‬
‫»در هفت سالگی‪ ،‬به فرزندانتان دستور نمناز خوانندن بدهیند و‬
‫در ده سالگی به خاطر ترک نماز آنها را بزنید و بستر خننواب آنهننا‬
‫را از هم جدا کنید‪«.‬‬
‫منظور از کتک زدن در این حدیث‪ ،‬این است که سننر و صننورت‬
‫زده نشود و زياد آزار نبيند‪.‬‬
‫‪116‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫خلصه کتاب‬

‫وظیفه مرّبی موّفق‬ ‫*‬

‫خصوصّیات مرّبی موّفق‬ ‫*‬
‫وظیفه معّلم‬ ‫*‬
‫برخی از وظایف معّلم‬ ‫*‬
‫ههای مهم پیامبر)ص( برای فرزندان‬ ‫توصی ‌‬ ‫*‬
‫حکومت اسلمی چگونه شکل گرفت؟‬ ‫*‬
‫شهای تربیتی موّفق‬ ‫رو ‌‬ ‫*‬
‫تنبیهات و تشویقات‬ ‫*‬
‫هشدارهای مفید تربیتی‬ ‫*‬
‫سخنی با خواهران معّلم و مدّرس‬ ‫*‬

‫معّلم در آموزش و تربیننت بایند حکیننم و کناردان باشنند و کنار و‬

‫شآموزان و همکارانش محبننوب‬ ‫شغلش را دوست بدارد و نزد دان ‌‬
‫باشد و با حکمت و مهربانی به ارشاد و راهنمننایی آنننان بپننردازد و‬
‫این فرموده ی خداوند متعال را نصب العین خود قرار دهد ‪:‬‬
‫‪    ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪)   ‬النحل ‪(125 /‬‬
‫»با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعننوت کننن و بننا‬
‫های که نیکوتر است‪ ،‬مجادله کن‪«.‬‬ ‫آنان به شیو ‌‬
‫معّلم باید بداند که کار او یکنی از شنریف ‌ترینن کارهنا اسننت و‬
‫آینده ی مّلت و دیننن و کشننور‪ ،‬وابسننته بننه راهنمای ‌‬
‫یهننا و تعلیننم و‬
‫‪117‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫شآمننوزان انجننام مننی دهنندو از آنننان‬

‫تربیتی است که در قبننال دان ‌‬
‫متشننان هسننتند و بننه‬ ‫یسازد که دوستدار دین و ا ّ‬ ‫جوانان مؤمنی م ‌‬
‫نهای زیننادی را فتننح کردننند افتخننار‬ ‫آبننا و اجدادشننان کننه سننرزمی ‌‬
‫شآمننوزان‪ ،‬کسننی‬ ‫یداننند شنناید از میننان دان ‌‬
‫یکنند‪ .‬کسی چننه م ‌‬ ‫م ‌‬
‫تهای مهمننی شننود‬ ‫رئیس جمهور یا فرمانده ارتش یا صاحب ُپس ن ‌‬
‫که آینده ی امت اسلمی به آنهننا وابسننته مننی شننود؛ بننه ویننژه در‬
‫تسنناز بنا صهیونیسننم‬ ‫عصر حاضر‪ ،‬کنه در آسننتانه نننبردی سرنوش ‌‬
‫جهانی قننرار داریننم و بننرای ایننن نننبرد‪ ،‬نیازمننند تربيننت یننک نسننل‬
‫مؤمن‪ ،‬نیرومند و شجاع هستیم که از مرگ نهراسند و شهادت در‬
‫نهای اشننغالی را بننزرگ تریننن آرزوی‬ ‫راه خدا و آزادسازی سرزمی ‌‬
‫خود بداند‪.‬‬
‫معل ّننم باینند در میننان همکنناران و شنناگردانش از یننک شخص نّیت‬
‫اسلمی محبوب برخوردار باشد تا آنها در ایثار و فداکاری ‪ ،‬انجننام‬
‫شرفتناری‪ ،‬او را الگنوی خنود قنرار دهنند و‬ ‫وظیفه‪ ،‬کرامنت و خو ‌‬
‫صفات پسندیده ی او بر قلب و روح شاگردان و همکننارانش نيننز‪،‬‬
‫نقش ببندد‪ .‬معّلم بایند آینات و احنادیث زیننر را نصننب العیننن خننود‬
‫قرار دهد ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪  ‬‬
‫)الحجر ‪(93-92 /‬‬
‫»پس سوگند به پروردگارت‪ ،‬از همه آنان پنرس و جننو خنواهیم‬
‫یکردند‪«.‬‬
‫کرد؛ از آنچه م ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫)الفرقان ‪(74 /‬‬ ‫‪‬‬
‫»و ما را پیشوای پرهیزکاران بگردان‪«.‬‬
‫ع و کّلکم مسؤ ٌ‬
‫ل عن رعّیته(‬ ‫ّ‬
‫)کلکم را ٍ‬
‫»متفق علیه«‬
‫‪118‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫»همننه ی شننما مسننؤول هسننتید و در قبننال زیننر دسننتانتان‬

‫یشوید‪«.‬‬
‫بازخواست م ‌‬
‫شآموزان مسؤول است‪.‬‬ ‫معّلم‪ ،‬در مدرسه و در قبال دان ‌‬
‫)فو الله لن یهدی الله بک رجل ً واحدا ً خیٌر لسسک‬
‫»متفق علیه«‬ ‫من حمر الّنعم(‬
‫»به خدا سوگند‪ ،‬اگر خداوند یک نفر را توسط شما هدایت کند‪،‬‬
‫برای تو از شتران گرانبها و ارزشمند بهتر است‪«.‬‬
‫ث‪:‬‬ ‫)إذا مسسات النسسسان انقطسسع عملسسه إل ّ م ثل ٍ‬
‫ح‬
‫د صسسال ٍ‬
‫ة‪ ،‬أو علسسم ینتفسسع بسسه‪ ،‬أو ول س ٍ‬
‫ة جاری س ٍ‬
‫صسسدق ٍ‬
‫»رواه مسلم«‬ ‫یدعوله(‬
‫»هر گاه انسننان بمیننرد‪ ،‬پرونننده ی اعمننال او جننز در سننه چیننز‬
‫یشود ‪ :‬صدقه ی جارّیه‪ ،‬مانند سنناختن مسننجد و مدرسننه‬ ‫بسته م ‌‬
‫یکنند‪ ،‬فرزند صالحی که‬ ‫و ‪ ،...‬علمی که ]مردم[ از آن استفاده م ‌‬
‫یکند‪«.‬‬‫برای او دعا م ‌‬
‫ش دانش مفیدی كه به‬ ‫از این رو‪ ،‬مدّرس پس از مرگش‪ ،‬از آموز ِ‬
‫شآموزان داشته ‪ ،‬سود خواهد برد‪.‬‬ ‫دان ‌‬
‫)الّلهم عّلمنا ما یفعنا بما عّلمتنا وزدنا علمًا‪(.‬‬
‫»خدايا‪ ،‬چیزی را به ما بیاموز که برای ما سودمند اسننت‪ ،‬و مننا‬
‫همند گننردان و دانننش مننا را افننزون‬
‫های بهر ‌‬
‫را از آنچه آموزش داد ‌‬
‫کن‪«.‬‬

‫د و علی اله و سّلم‬ ‫و صّلی الله علی مح ّ‬

‫م ٍ‬
‫پایان‬
‫‪119‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫دعاهایی از قرآن کریم‬

‫‪   ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫)الکهف ‪(10 /‬‬
‫»پروردگارا‪ ،‬از جانب خود به ما رحمتی بخننش و راه نجنناتی‬
‫برایمان فراهم فرما‪«.‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪   ‬‬
‫)البقره ‪(201 /‬‬
‫»پروردگارا‪ ،‬در این دنیا به ما نیکی رسننان و در آخننرت نیننز‪،‬‬
‫به ما نیکی عطا کن و ما را از عذاب آتش دور نگه دار‪«.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪   ‬‬
‫لعمران ‪(8 /‬‬ ‫)آ ‌‬ ‫‪ ‬‬
‫»پروردگارا‪ ،‬پس از آنکننه مننا را هنندایت کننردی‪ ،‬دلهایمننان را‬
‫دستخوش انحراف مگردان‪ ،‬و از جانب خود‪ ،‬رحمتی بننر مننا‬
‫ارزانی دار که تو خود بخشایشگری‪«.‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
120 ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

  

  
 
     
(10 / ‫)الحشر‬
‫ ما را و برادران ما را که در ایمان آوردن بر مننا‬،‫»پروردگارا‬
‫هاند بیامرز و در دلهایمان نسبت بننه کسننانی کننه‬‌ ‫پیشی گرفت‬
«.‫های قرار مده‬
‌ ‫چگونه کین‬
‌ ‫ هی‬،‫ایمان آوردند‬
  
 
 
 
(4 / ‫)الممتحنه‬
‫ بننر تننو اعتمنناد کردیننم و بننه سننوی تننو‬،‫»ای پروردگننار مننا‬
«.‫بازگشتیم و بازگشت به سوی توست‬
  
 
  
  
 
 
  
  
  
   
   
 
 
  

 
‫‪121‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫)البقره ‪(286 /‬‬
‫»پروردگارا‪ ،‬اگر فراموش کردینم ینا بنه خطنا رفنتیم بنر منا‬
‫مگیر‪ ،‬پروردگارا‪ ،‬هیچ بار گرانی بر دوش ما مگذار؛ همچنان‬
‫که بر دوش کسانی که پیش از ما بودند‪ ،‬نهادی‪ .‬پروردگننارا‪،‬‬
‫آنچه که یارای آن را نداریم بر ما بار مکن؛ و از ما درگذر؛ و‬
‫ما را ببخشای؛ سرور ما تویی؛ پس ما را بننر گننروه کننافران‬
‫پیروز کن‪«.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫)العراف ‪(89 /‬‬
‫»پروردگارا‪ ،‬میان ما و قننوم مننا بننه حننق داوری کننن کننه تننو‬
‫بهترین داورانی‪«.‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪)  ‬یونس ‪-85 /‬‬
‫‪(86‬‬
‫»پروردگارا‪ ،‬ما را برای قوم سننتمگر وسننیله آزمننایش قننرار‬
‫مده و ما را به رحمت خویش‪ ،‬از گروه کافران نجات ده‪«.‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫)الدخان ‪(12 /‬‬
‫‪122‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫هایم‪«.‬‬
‫»پروردگارا‪ ،‬عذاب را از ما دفع کن‪ ،‬ما ایمان آورد ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪      ‬‬ ‫‪       ‬‬
‫‪      ‬‬ ‫‪     ‬‬
‫‪    ‬‬
‫‪         ‬‬
‫)العراف ‪(126 /‬‬
‫»پروردگارا‪ ،‬صبر عظیم بننه مننا عطننا کننن و مننا را مسننلمان‬
‫بمیران‪«.‬‬

‫قطعه شعرهایی از شیخ عبدالظاهر ابوالسمح‬

‫هالله‬
‫رحم ‌‬

‫الهی انت المغیث وحدک‬

‫پروردگارا‪ ،‬تنها تو فریادرسی‪.‬‬

‫أنت المعدّ لکسس ّ‬

‫ل‬ ‫یسسا مسسن یسسری مسسا فسسی‬
‫مسسسسسا یتو ّ‬
‫قسسسسسع‬ ‫ضسسسسسمیر و یسسسسسسمع‬
‫ال ّ‬

‫یشنوی‪ ،‬بننه‬
‫یبینی و م ‌‬‫یگذرد‪ ،‬م ‌‬ ‫نها م ‌‬
‫ای کسی که آنچه در نها ‌‬
‫های‪ ،‬تنها تو پناهگاهی‪.‬‬
‫هنگام وقوع هر حادثه ی غیر منتظر ‌‬

‫یسسسسا مسسسسن إلیسسسسه‬ ‫یسسسا مسسسن یرجسسسی‬

‫المشسسسسسسسسستکی و‬ ‫شسسسسدائد کّلهسسسسا‬
‫لل ّ‬
‫المفسسسسسسسسسسسسسسسزع‬

‫یها‪ ،‬دسننت امینند بننه سننوی تننو دراز‬

‫ای کسی کننه هنگننام سننخت ‌‬
‫هها را پیش تو آورند‪ ،‬تنهننا تننو‬
‫شکو ‌‬
‫یشود‪ ،‬و ای کسی که ناله و ِ‬ ‫م ‌‬
‫پناهگاه هستی‪.‬‬

‫ن الخیسسر‬
‫أمنسسن فسسإ ّ‬ ‫یسسا مسسن خسسزائن رزقسسه‬
‫‪123‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫عنسسسسسدک أجمسسسسسع‬ ‫فسسسی قسسسول »کسسسن«‬

‫ههننای روزی اش در واژه ی »ک ُننن« نهفتننه‬ ‫ای کسننی کننه گنجین ‌‬

‫اسننت‪ ،‬مننا را روزی عطننا کننن زيننرا هننر خیننر و برکننتی در دسننت‬
‫توست‪.‬‬

‫فبالفتقسسار إلیسسک‬ ‫مالی سوی فقری‬

‫فقسسسسسری أدفسسسسسع‬ ‫ة‬
‫إلیسسسسسک وسسسسسسیل ٌ‬

‫یام‪ ،‬چینزی بنرای آوردن نننزد تنو ننندارم‪ ،‬بنا‬ ‫گدسننت ‌‬

‫جز فقر و تن ‌‬
‫یام را از بیننن‬‫گدسننت ‌‬‫یام بننه تننو‪ ،‬فقننر و تن ‌‬
‫ابراز بینوایی و نیازمند ‌‬
‫یبرم‪.‬‬
‫م ‌‬

‫ی‬
‫فلئن رددت فسسسأ ّ‬ ‫مالی سوی قرعی‬
‫ب أقسسسسسسرع‬
‫بسسسسسسا ٍ‬ ‫ة‬
‫لبابسسسسسسک حیلسسسسسس ٌ‬

‫های جز این ندارم که درِ رحمت تو را بکننوبم‪ ،‬اگننر از در تننو‬‫چار ‌‬

‫طرد شوم‪ ،‬کدام در را بکوبم‪.‬‬
‫إن کان فضسسلک عسسن‬ ‫ذی أدعسسو و‬ ‫و مسسن السس ّ‬
‫فقیسسسسسسرک یمنسسسسسسع‬ ‫أهتسسسسسسسف باسسسسسسسسمه‬

‫اگر فضل و بخشش تو از بنده ی فقیرت گرفته شود چه کسی‬

‫را بخوانم و نامش را ورد زبان گردانم؟!‬

‫الفضسسسل أجسسسزل و‬ ‫حاشسسا لجسسودک أن‬

‫المسسسواهب أوسسسسع‬ ‫تقّنسسسسسط عاصسسسسسیا ً‬

‫یشمار است که هرگز آدم گنهکننار‬ ‫بخشش و کرم تو آن چنان ب ‌‬

‫تهننایت‬‫یکنی‪ ،‬فضل و کرم تو فننراوان اسننت و نعم ‌‬ ‫را مأیوس نم ‌‬
‫یکران‪.‬‬
‫ب ‌‬
‫من جسساء بسسالقرآن‬ ‫صسسلة علسسی‬
‫م ال ّ‬
‫ثس ّ‬
‫‪124‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫نسسسسسورا ً یسسسسسسطع‬ ‫ی و آلسسسسسه‬

‫الّنسسسسسب ّ‬
‫درود و رحمت بر پیامبر(ص( و پیننروان واقعننی او‪ ،‬پیننامبری کننه‬
‫قرآن را که نوری درخشان است به ارمغان آورد‪.‬‬

‫الهی أنت عونی‪.‬‬

‫خدایا تو یاور منی‪.‬‬

‫فکن عسسونی علسسی‬ ‫إلهسسی لیسسس فسسی‬

‫هسسسسسذا الّزمسسسسسان‬ ‫ن‬ ‫إ ّ‬
‫لک عسسسسسسسسسسسو ٌ‬
‫پروردگارا‪ ،‬جز تو یاوری ندارم پس در این عصر و زمننانه ینناورم‬
‫باش‪.‬‬

‫فکسسسسن ذخسسسسری إذا‬ ‫إلهسسی لیسسس لسسی‬

‫خلسسسسسست الیسسسسسسدان‬ ‫إ ّ‬
‫لک ذخسسسسسسسسسسسسر‬

‫هام‪،‬‬
‫یتوش ن ‌‬
‫های ندارم پس آنگاه کننه ب ‌‬
‫پروردگارا‪ ،‬جز تو من توش ‌‬
‫هام باش‪.‬‬‫توش ‌‬

‫فکسسسن حصسسسنی إذا‬ ‫إلهی لیس لی إ ّ‬

‫لک‬
‫رام ٍ رمسسسسسسسسسسسسانی‬ ‫حصسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسن‬

‫پروردگارا‪ ،‬جز تو پناهگاهی ندارم‪ .‬پس آنگاه که تیر دشمنان به‬

‫یرود پناهگاهم باش‪.‬‬‫سویم نشانه م ‌‬

‫فکسسسسن جسسسساهی إذا‬ ‫لک‬ ‫إلهی لیس لی إ ّ‬

‫ج هجسسسسسسانی‬
‫هسسسسسسا ٍ‬ ‫ه‬
‫جسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسا ٌ‬
‫پروردگارا‪ ،‬جز تو جاه و منزلتی ندارم‪ ،‬پس آنگاه که بدگویان به‬
‫من طعنه زنند‪ ،‬آبرویم را حفظ کن‪.‬‬
‫‪125‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫و تعلسسسسسم مسسسسسا‬ ‫إلهی أنت تعلم مسسا‬

‫یجسسسسسبیش بسسسسسه‬ ‫بنفسسسسسسسسسسسسسسسسسی‬
‫جنسسسسسسسسسسسسسسسانی‬

‫یدانننی کنه چنه‬

‫یدانی که در دلم چیست و تو م ‌‬‫پروردگارا‪ ،‬تو م ‌‬
‫یکند‪.‬‬
‫هیجانی به دلم نفوذ م ‌‬

‫ل قلبی‬ ‫إذا ما ز ّ‬ ‫ب لسسی یسسا رحیسسم‬ ‫فه ‌‬

‫أو لسسسسسسسسسسانی‬ ‫رضسسسسسسا ً و حلمسسسسسسا ً‬

‫پس ای مهربان‪ ،‬خشنودی و بردباری را به من عطننا کننن آنگنناه‬

‫یشوند‪.‬‬‫که دل و زبانم دچار لغزش م ‌‬

‫فکسسن عسسّزی و کسسن‬ ‫إلهسسی لیسسس لسسی‬

‫حصسسسسن المسسسسانی‬ ‫إ ّ‬
‫لک عسسسسسسسسسسسسسّز‬

‫پروردگارا‪ ،‬جز تو نیرو و تننوانی ننندارم؛ پننس تننو نیننرو و تننوان و‬

‫پناهگاه آرزوهایم باش‪.‬‬

‫لتدعوا مع الله أحدًا‪.‬‬

‫هیچ کس را با خدا مخوانید‪.‬‬
‫شسسسعا ً فسسسی‬
‫متخ ّ‬ ‫قولسسوا لمسسن یسسدعو‬
‫ذل ّسسسسة العبسسسسدان‬ ‫سسسسسسوی الرحمسسسسسن‬

‫به کسی کننه همچننون بردگننان‪ ،‬غیننر خنندا را بننا خننواری و ذل ّننت‬
‫یخواند‪ ،‬بگویید ‪:‬‬
‫م ‌‬
‫دعاء عبادة‬ ‫ن ال ّ‬
‫إ ّ‬ ‫یا داعیا ً غیسسر اللسسه‬
‫الّرحمسسسسسسسسسسسسن‬ ‫أل اّتئد‬

‫یخننوانی‪ ،‬آهسننته و آرام بننرو‪ ،‬بنندون‬

‫ای کسی که غیر خدا را م ‌‬
‫تردید دعا کردن‪ ،‬پرستش خداوند رحمن است‪.‬‬
‫‪126‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫و دعسساؤه قسسد جسساء‬ ‫أنسیت أّنک عبسسده و‬

‫فسسسسسی القسسسسسرآن‬ ‫فقیسسسسسسسسسسسسسسسسسسسره‬

‫های کنه تنو بننده و نیازمنند او هسنتی و در قنرآن‬

‫آیا فراموش کرد ‌‬
‫آمده است که او را بخوانی‪.‬‬

‫و هسسسسو المجیسسسسب‬ ‫ألله أقرب من دعسسوت‬

‫سسسسسط ثسسسسان‬
‫بلتو ّ‬ ‫لکربسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسة‬

‫مهننایت او را‬
‫خداوند نزدیک ترین کسی است که برای زدودن غ ‌‬
‫یخنوانی‪ .‬او کسنی اسنت کنه بندون واسنطه‪ ،‬دعنای بنندگان را‬
‫م ‌‬
‫یکند‪.‬‬‫اجابت م ‌‬

‫أم أنت فیه تابع‬ ‫هل جسساء دعسوة فسی‬

‫ال ّ‬
‫شسسسسسسسسیطان؟‬ ‫سسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسنة؟‬

‫آیا در سنت پیامبر(ص( آمده است که غیر از خدا کننس دیگننری‬

‫را بخوانید یا این که در این کار تابع شیطان هستید؟!‬

‫فلتأتنا بسسسواطع‬ ‫دعیه‬‫إن کنت فیمسسا ت س ّ‬

‫البرهسسسسسسسسسسسسسان‬ ‫ی‬
‫علسسسسسسسسی هسسسسسسسسد ً‬
‫یپنننداری کننه بننر راه راسننت حرکننت‬
‫اگر در ادعای خود چنین م ‌‬
‫یکنی‪ ،‬پس دلیل روشن را برایمان بیاور‪.‬‬ ‫م ‌‬

‫یتقّربون به کذی‬ ‫و اللسسسسسه مسسسسسادعت‬

‫الوثسسسسسسسسسسسسسسان‬ ‫صسسسسسحابة غیسسسسسره‬
‫ال ّ‬
‫به خدا سوگند‪ ،‬یاران رسول خدا(ص( هیچ ُبتی را نخواندند تا به‬
‫خدا تقّرب جویند‪.‬‬
‫‪127‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫شسسسرکًا‪ ،‬و فسسسّروا‬ ‫ن هسذا الفعسل کسان‬ ‫لک ّ‬

‫منسسسسسه للیمسسسسسان‬ ‫لسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسدیهمو‬

‫شر آن بننه ایمننان‬

‫ّ‬ ‫یشد و از‬
‫این کار نزد آنان شرک محسوب م ‌‬
‫پناه بردند‪.‬‬
‫بل بالّتقی و البّر و‬ ‫سسسسسل و‬
‫لیسسسسس الّتو ّ‬
‫الحسسسسسسسسسسسسسسسسان‬ ‫الّتقسسسسّرب بسسسسالهوی‬

‫توسّل و نزدیک شدن‪ ،‬با هننوا و هننوس نیسننت‪ ،‬بلکننه بننا تقننوا و‬
‫نیکی و احسان است‪.‬‬

‫هسسسل جسسساء فیسسسه‬ ‫هسسسذا کتسسساب اللسسسه‬

‫سسسسسسلوا بفلن؟‬‫تو ّ‬ ‫یفصسسسسسسل بیننسسسسسسا‬

‫یکند؛ آیا در آن آمده است کننه‬

‫این کتاب خدا‪ ،‬میان ما داوری م ‌‬
‫به فلنی توسل کنید‪.‬‬

‫و إذا فطنسسسسسست‬ ‫سسسسسل فسسسسی‬

‫ن الّتو ّ‬
‫إ ّ‬
‫فسسسسإّنه نوعسسسسان‬ ‫ح‬
‫الکتسسسسساب لواضسسسسس ٌ‬
‫سل در کتنناب خنندا واضننح و آشننکار اسننت‪ ،‬اگننر‬
‫بدون تردید‪ ،‬تو ّ‬
‫سل بر دو نوع است‪.‬‬ ‫هوشیار باشی تو ّ‬

‫الشیخ عبدالظاهر ابوالسمح‬

‫هالله‬
‫رحم ‌‬
‫مدیر دارالحدیث م ّ‬
‫که مکرمه‬
‫‪128‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬
‫‪129‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫فهرست آيات‬
‫صفحه‬ ‫سوره‪،‬آيه‬ ‫آيات‬

‫‪78‬‬ ‫ملك‪16،‬‬ ‫آمنتم من فی السماء‪...‬‬

‫نحل‪66،74،129 125،‬‬ ‫ادع الی سبيل ربك ‪...‬‬
‫‪75‬‬ ‫اذهباالی فرعون انه‪ ...‬طه‪44-43،‬‬
‫‪26‬‬ ‫الذين آمنواولم يلبسوا‪ ...‬انعام‪82،‬‬
‫‪84‬‬ ‫الم‪،‬ذلك الكتاب لريب‪ ...‬بقره‪4-1،‬‬
‫‪52‬‬ ‫حجرات‪13،‬‬ ‫ان اكرمكم عندالله ‪...‬‬
‫‪30‬‬ ‫لقمان‪18،‬‬ ‫ان الله ليحب كل مختال‪...‬‬
‫‪30‬‬ ‫ان انكرالصوات لصوت‪ ...‬لقمان‪19،‬‬
‫‪29‬‬ ‫ان ذلك من عزم المور‪ ...‬لقمان‪17،‬‬
‫‪72‬‬ ‫فاتحه‪5،‬‬ ‫اياك نعبدواياك نستعين‪.‬‬
‫‪69‬‬ ‫حج‪62،‬‬ ‫ذلك بأن الله هوالحق و‪...‬‬
‫‪132‬‬ ‫بقره‪201،‬‬ ‫ربناآتنافیالدنيا‪...‬‬
‫‪132‬‬ ‫ربنا آتنامن لدنك رحمه‪ ...‬كهف‪10،‬‬
‫‪132‬‬ ‫حشر‪10،‬‬ ‫ربنااغفرلناولخواننا‪...‬‬
‫‪133‬‬ ‫ربنا افتح بينناوبين ‪ ...‬اعراف‪89،‬‬
‫‪134‬‬ ‫ربنا افرغ عليناصبرًا‪ ...‬اعراف‪126،‬‬
‫‪134‬‬ ‫ربنا اكشف عناالعذاب‪ ...‬دخان‪12،‬‬
‫‪132‬‬ ‫ممتحنه‪4،‬‬ ‫ربناعليك توكلناو‪...‬‬
‫‪133‬‬ ‫ربنالتؤاخذناان نسينا‪ ...‬بقره‪286،‬‬
‫‪133‬‬ ‫ربنالتجعلنافتنه ‪ ...‬يونس‪86-85،‬‬
‫‪132‬‬ ‫آل عمران‪8،‬‬ ‫ربنالتزع قلوبنا‪...‬‬
‫‪50‬‬ ‫فإذادخلتم بيوتًافسلموا‪ ...‬نور‪61،‬‬
‫‪53‬‬ ‫فإذاطعمتم فانتشروا‪ ...‬احزاب‪53،‬‬
‫‪51‬‬ ‫نور‪28،‬‬ ‫فإن لم تجدوافيهااحدا‪...‬‬
‫‪66‬‬ ‫فبمارحمه من الله ‪ ...‬آل عمران‪159،‬‬
‫‪22‬‬ ‫فعليه توكلواان كنتم‪ ...‬يونس‪84،‬‬
‫‪56‬‬ ‫فلتحضعن بالقول فيطمع‪ ...‬احزاب‪32،‬‬
‫‪77‬‬ ‫فلوربك ليؤمنون حتی ‪ ...‬نساء‪65،‬‬
‫فوربك لنسأنهم اجمعين‪ ...‬حجر‪117،130 93-92،‬‬
‫‪130‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫‪19‬‬ ‫قل ان كنتم تحبون الله‪ ...‬آل عمران‪31،‬‬

‫‪45‬‬ ‫نور‪30،‬‬ ‫قل للمومنين يغضوامن‪...‬‬
‫‪24‬‬ ‫ابراهيم‪2،‬‬ ‫كتاب انزلنه اليك‪...‬‬
‫‪15‬‬ ‫لقدكان لكم فی رسول‪ ...‬احزاب‪21،‬‬
‫‪54‬‬ ‫نور‪29،‬‬ ‫ليس عليكم جناح ان‪...‬‬
‫‪89‬‬ ‫نبی عبادی انی انا‪ ...‬حجر‪50-49،‬‬
‫‪130‬‬ ‫فرقان‪74،‬‬ ‫واجعلناللمتقين اماما‪.‬‬
‫‪56‬‬ ‫واذاسألتموهن متاعا‪ ...‬احزاب‪53،‬‬
‫‪26‬‬ ‫واذقال لقمان لبنه و‪ ...‬لقمان‪13،‬‬
‫‪18‬‬ ‫واستعينوابالصبروالصلوه‪ .‬بقره‪45،‬‬
‫‪29‬‬ ‫لقمان‪17،‬‬ ‫واصبرعلی ما اصابك‪.‬‬
‫‪87‬‬ ‫وأعدوالهم ما استطعتم‪ ...‬انفال‪60،‬‬
‫‪30‬‬ ‫لقمان‪19،‬‬ ‫واغضض من صوتك‪.‬‬
‫‪30‬‬ ‫لقمان‪19،‬‬ ‫واقصد فی مشيك‪.‬‬
‫‪98‬‬ ‫واما ينزغنك من الشيطان‪ ...‬فصلت‪36،‬‬
‫‪29‬‬ ‫وأمربالمعروف وانه عن ‪ ...‬لقمان‪17،‬‬
‫‪27‬‬ ‫لقمان‪15،‬‬ ‫وان جاهداك علی ان‪...‬‬
‫‪51‬‬ ‫نور‪28،‬‬ ‫وان قيل لكم ارجعوا‪...‬‬
‫‪27‬‬ ‫ووصيناالنسان بوالديه‪ ...‬لقمان‪14،‬‬
‫‪25‬‬ ‫وقضی ربك ال تعبدوا‪ ...‬اسرا‪24-23،‬‬
‫‪67‬‬ ‫ولتجادلوااهل الكتاب ‪ ...‬عنكبوت‪46،‬‬
‫لقمان‪29،119 18،‬‬ ‫ولتصغرخدك للناس‪.‬‬
‫‪98‬‬ ‫بقره‪190،‬‬ ‫ولتعتدواان الله ليحب‪...‬‬
‫‪90‬‬ ‫ولتفسدوافیالرض بعد‪ ...‬اعراف‪56،‬‬
‫‪30‬‬ ‫لقمان‪18،‬‬ ‫ولتمش فی الرض مرحا‪.‬‬
‫‪38‬‬ ‫وليجرمنكم شنءان قوم ‪ ...‬مايده‪8،‬‬
‫‪71‬‬ ‫محمد‪4،‬‬ ‫ولويشاءالله لنتصر منهم‪...‬‬
‫‪24‬‬ ‫وماارسلناك الرحمه‪ ...‬انبياء‪107،‬‬
‫‪103‬‬ ‫سبأ‪39،‬‬ ‫ومآانفقتم من شیء‪...‬‬
‫‪75‬‬ ‫ومن لم يحكم بما انزل الله‪ ...‬مايده‪44،‬‬
‫‪25‬‬ ‫ومن يبتغ غيرالسلم ‪ ...‬آل عمران‪85،‬‬
‫‪128‬‬ ‫احزاب‪59،‬‬ ‫ونساء المومنين يدنين‪...‬‬
‫‪131‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫‪36‬‬ ‫ويحل لهم الطيبات ويحرم‪ ...‬اعراف‪157،‬‬

‫‪96‬‬ ‫ياايهاالذين آمنوا‪ ...‬مايده‪91-90،‬‬
‫‪39‬‬ ‫نساء‪135،‬‬ ‫ياايهاالذين آمنوا‪...‬‬
‫‪12‬‬ ‫صف‪3-2،‬‬ ‫ياايهاالذين آمنوا‪...‬‬
‫‪57‬‬ ‫نور‪58،‬‬ ‫ياايهاالذين آمنوا‪...‬‬
‫‪48‬‬ ‫ياايهاالذين لتدخلوا‪ ...‬نور‪29-27،‬‬
‫‪126‬‬ ‫احزاب‪59،‬‬ ‫ياايهاالنبی قل‪...‬‬
‫‪29‬‬ ‫لقمان‪17،‬‬ ‫يابنی أقم الصلوه‪.‬‬
‫‪28‬‬ ‫يابنی ايهاان تك مثقال‪ ...‬لقمان‪16،‬‬
‫‪27‬‬ ‫يابنی لتشرك بالله ان‪ ...‬لقمان‪13،‬‬

‫فهرست احاديث‬
‫صفحه‬ ‫محدث وراوی‬ ‫احاديث‬

‫متفق عليه ‪42،121‬‬ ‫آيه المنافق ثلث‪:‬اذا‪...‬‬

‫‪77‬‬ ‫اءتنی بهافقال لها‪:‬اين‪ ...‬رواه مسلم‬
‫‪33‬‬ ‫اربعين نووی‬ ‫احفظ الله تجده تجاهك‪.‬‬
‫‪33‬‬ ‫اربعين نووی‬ ‫احفظ الله يحفظك‪.‬‬
‫اذااستأذن احدكم ثلثًا‪ ...‬متفق عليه ‪49،55‬‬
‫‪132‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫‪61‬‬ ‫اذاتثاءب احدكم فليضع‪ ...‬متفق عليه‬

‫‪53‬‬ ‫اذادخلت علی اهلك فسلم‪ ...‬ابن كثير‬
‫‪33‬‬ ‫اذاسألت فأسأل الله و‪ ...‬اربعين نووی‬
‫‪21‬‬ ‫اذاسألت فأسأل الله و‪ ..‬رواه الترمذی‬
‫‪31‬‬ ‫اذاسمعتم اصوات الديكه‪ ...‬متفق عليه‬
‫‪106‬‬ ‫اذاضرب احدكم خادمه ‪ ...‬صحيح الجامع‬
‫‪109‬‬ ‫صحيح‬ ‫اذاغضب احدكم فقال‪:‬اعوذ‪...‬‬
‫‪131‬‬ ‫اذامات النسان انقطع‪ ...‬رواه مسلم‬
‫‪23‬‬ ‫حسن رواه ترمذی‬ ‫اعقلهاوتوكل‪.‬‬
‫‪87‬‬ ‫الان القوه الرمی ال‪ ...‬رواه مسلم‬
‫رواه ترمذی ‪26،69‬‬ ‫الدعاء هوالعباده‪.‬‬
‫حسن صحيح‬
‫‪45‬‬ ‫رواه مسلم‬ ‫الدين النصيحه‪:‬قيل‪...‬‬
‫‪119‬‬ ‫رواه مسلم‬ ‫الدين النصيحه قلنا‪...‬‬
‫‪51‬‬ ‫صحيح رواه احمد‬ ‫السلم عليكم‪...‬‬
‫‪35‬‬ ‫السواك مطهره للفم‪ ...‬صحيح رواه احمد‬
‫‪89‬‬ ‫صحيح رواه ابوداود‬ ‫اللهم انی‪...‬‬
‫‪13‬‬ ‫رواه مسلم‬ ‫اللهم انی اعوذبك‪...‬‬
‫‪37‬‬ ‫رواه ترمذی و‪...‬‬ ‫المسلم الذی‪...‬‬
‫صحيح رواه احمد ‪18،29‬‬ ‫المومن الذی يخاط‪...‬‬
‫‪85‬‬ ‫رواه مسلم‬ ‫المومن القوی خير واجت‪...‬‬
‫ان الله سايل كل راع‪ ...‬حسن رواه نسايی ‪14،117‬‬
‫‪120‬‬ ‫ان الله يحب اذاعمل‪ ...‬حسن رواه بيهقی‬
‫‪43‬‬ ‫رواه مسلم‬ ‫ان الله يقول يوم‪...‬‬
‫‪112‬‬ ‫ان المساجدلتصلح لشیء‪ ...‬متفق عليه‬
‫‪118‬‬ ‫ان اله ليزع بالسلطان‪ ...‬عثمان)رض(‬
‫‪24‬‬ ‫صحيح الجامع‬ ‫انماانارحمه مهداه‪.‬‬
‫‪14‬‬ ‫صحيح رواه‬ ‫انما انالكم بمنزله ‪...‬‬
‫احمدو ابوداود‬
‫‪112‬‬ ‫متفق عليه‬ ‫انمابعثتم ميسرين لو‪...‬‬
‫‪99‬‬ ‫انی لعلم كلمه لو قالها‪ ...‬متفق عليه‬
‫رواه مسلم ‪19،100‬‬ ‫اولد ادلكم علی شیء‪...‬‬
‫‪133‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫‪52‬‬ ‫رواه بخاری‬ ‫اياكم والدخول علی‪...‬‬

‫‪65‬‬ ‫حسن رواه احمد‬ ‫ايماامرأه استعطرت‪...‬‬
‫‪46‬‬ ‫بينماانااصلی مع النبی‪ ...‬رواه مسلم‬
‫‪46‬‬ ‫بينمانحن فی المسجدمع‪ ...‬رواه الشيخان‬
‫‪30‬‬ ‫تبسمك فی وجه‪ ...‬صحيح رواه ترمذی وغيره‬
‫‪40‬‬ ‫متفق عليه‬ ‫تصدق علی ابی ببعض‪...‬‬
‫‪14‬‬ ‫بخاری‬ ‫حدثواالناس بمايعرفون‪...‬‬
‫‪36‬‬ ‫رواه بخاری‬ ‫رحم الله عبدا ً سمحًا‪...‬‬
‫‪99‬‬ ‫سباب المومن فسوق وقتاله‪ ...‬متفق عليه‬
‫صحيح رواه البزار ‪22،116‬‬ ‫علموااولدكم ‪...‬‬
‫‪116‬‬ ‫حسنه اللبانی‬ ‫علقواالسوط حيث‪...‬‬
‫‪115‬‬ ‫فيض القدير‬ ‫فانه ادب لهم‪.‬‬
‫‪41‬‬ ‫فلتشهدنی أذن‪ ...‬اخرجه مسلم و نسايی‬
‫‪70‬‬ ‫متفق عليه‬ ‫فليكن اول ماتدعوهم‪...‬‬
‫متفق عليه ‪9،131‬‬ ‫فوالله لن يهدی الله‪...‬‬
‫‪114‬‬ ‫صحيح جامع‬ ‫ف عّناجشاءك‪.‬‬ ‫ك ّ‬
‫‪94‬‬ ‫متفق عليه‬ ‫كل امتی معافی ال‪...‬‬
‫‪38‬‬ ‫كل بنی‪ ...‬رواه ترمذی وحسنه محقق جامع‬
‫متفق عليه ‪10،130‬‬ ‫كلكم راع وكلكم مسؤول‪..‬‬
‫‪112‬‬ ‫لتزرموه‪،‬دعوه لتقطموا‪ ...‬متفق عليه‬
‫‪84‬‬ ‫رواه البغوی‬ ‫لتنثروه نثرالرمل‪...‬‬
‫‪36‬‬ ‫صحيح رواه احمد‬ ‫لضررولضرار‪.‬‬
‫‪28‬‬ ‫متفق عليه‬ ‫لطاعه لحدمعصيه‪...‬‬
‫متفق عليه ‪12،36‬‬ ‫ليؤمن احدكم حتی يحب‪...‬‬
‫‪84‬‬ ‫رواه بخاری‬ ‫ليجهربعضكم علی بعض‪...‬‬
‫صحيح جامع ‪114‬‬ ‫ليحل لمسلم أن يجهر‪...‬‬
‫رواه مسلم ‪37،61‬‬ ‫ليدخل الجنه من كان‪...‬‬
‫ليكن احدكم امعه يقول‪ ...‬ابن مسعود ‪124‬‬
‫‪65‬‬ ‫لن يطعن فی رأس‪ ...‬صحيح رواه طبرانی‬
‫رواه بخاری ‪127‬‬ ‫لعن الله المتشبهات من‪...‬‬
‫متفق عليه ‪113‬‬ ‫جرت واسعًا‪.‬‬ ‫لقدتح ّ‬
‫‪22‬‬ ‫صحيح رواه احمد‬ ‫لوانكم تو ّ‬
‫كلون‪...‬‬
‫‪134‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫ترمذی‬
‫‪39‬‬ ‫رواه داود‬ ‫دين بالّرأی‪...‬‬ ‫لوكان ال ّ‬
‫و محقق جامع الوصول‬
‫متفق عليه ‪102‬‬ ‫لولالهجره لكنت امرأ‪...‬‬
‫متفق عليه ‪108‬‬ ‫ليس الشديد بالصرعه‪...‬‬
‫‪26‬‬ ‫متفق عليه‬ ‫ليس ذلك انما الشرك‪...‬‬
‫‪31‬‬ ‫ليس منا السوء العايد‪ ...‬رواه بخاری‬
‫‪63‬‬ ‫ليس منامن يجل كبيرنا‪ ...‬حسن رواه احمد‬
‫‪45‬‬ ‫رواه مسلم‬ ‫ماتركت فتنه بعدی‪...‬‬
‫ماكان الرافق فی شیء‪ ...‬رواه مسلم ‪108‬‬
‫‪20‬‬ ‫ماكان شخص أحب‪ ...‬صحيح رواه ترمذی‬
‫مروا اولدكم بالصله‪ ...‬حسن رواه احمد ‪127‬‬
‫متفق عليه ‪121‬‬ ‫ی ظلم‪.‬‬ ‫مطل الغن ّ‬
‫‪9‬‬ ‫معلم الخير يستغير له‪...‬صحيح رواه طبرانی‬
‫‪20‬‬ ‫من احب أن يتمثل‪ ...‬صحيح رواه احمد‬
‫‪51‬‬ ‫رواه مسلم‬ ‫من اطلع فی بيت قوم‪...‬‬
‫‪35‬‬ ‫من اكل ثوما او بصل ‪ ...‬متفق عليه‬
‫صحيح رواه ‪122،125‬‬ ‫من تشبه بقوم فهو‪...‬‬
‫ابوداود‬
‫‪87‬‬ ‫من تعلم الرمی ثم نيسيه‪ ...‬رواه مسلم‬
‫‪55‬‬ ‫من ذا؟ فقلت‪:‬انافقال‪ ...‬متفق عليه‬
‫رواه مسلم ‪32،123‬‬ ‫من رای منكم منكرا ً ‪...‬‬
‫‪124‬‬ ‫رواه مسلم‬ ‫ن فی السلم سنه‪...‬‬ ‫من س ّ‬
‫‪44‬‬ ‫صححه الحاكم و‬ ‫ً‬
‫من عادمريضايحضر‪...‬‬
‫وافقه الذهبی‬
‫‪120‬‬ ‫صحيح رواه ترمذی‬ ‫من غش فليس مّنا‪.‬‬
‫‪72‬‬ ‫ی مالم أقل‪ ...‬حسن رواه احمد‬ ‫من قال عل ّ‬
‫‪41‬‬ ‫رواه بخاری‬ ‫من كان يؤمن بالله و‪...‬‬
‫‪97‬‬ ‫من لعب بالّنردشيرفلما‪ ...‬رواه مسلم‬
‫‪106‬‬ ‫من يحرم الرفق يحرم الخير‪ ...‬رواه مسلم‬
‫‪110‬‬ ‫واذا غضب احدكم وهو ‪ ...‬صحيح جامع‬
‫‪33‬‬ ‫رواه ترمذی‬ ‫واعلم ان المه لو‪...‬‬
‫‪135‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫و حسن صحيح‬
‫‪60‬‬ ‫متفق عليه‬ ‫والكلمه الطيبه صدقه‪.‬‬
‫‪41‬‬ ‫والله ليؤمن والله ليؤمن‪ ...‬رواه بخاری‬
‫‪42‬‬ ‫وتميط الذی عن الطريق‪ ...‬متفق عليه‬
‫‪17‬‬ ‫ومايزال الرجل يصدق و‪ ...‬متفق عليه‬
‫‪107‬‬ ‫رواه مسلم‬ ‫ن فی السلم‪...‬‬ ‫‪...‬ومن س ّ‬
‫‪111‬‬ ‫رواه احمد‬ ‫ی لتتبع النطره‪...‬‬
‫ياعل ّ‬
‫‪44‬‬ ‫وحسنه اللبانی فی صحيح جامع‬
‫م الله تعالی و‪ ...‬متفق عليه‬ ‫ياغلم س ّ‬
‫‪122‬‬ ‫يعمدااحدكم الی جمره من‪ ...‬رواه مسلم‬
‫‪136‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫فهرست احاديث‬
‫) با ترجمه فارسی (‬
‫صفحه‬ ‫حديث از‬

‫‪16‬‬ ‫الجرح و التعديل‬

‫‪127،50،55،58‬‬ ‫تفسير ابن كثير‬
‫‪107‬‬ ‫رواه مسلم‬
‫‪137‬‬ ‫راهنمای مربیان برای تربیت دختران و پسران‬

‫نمايه‬
‫آباژور ‪ 125‬تپه صفاومروه ‪87‬‬
‫تجويد قرآن ‪82‬‬ ‫ابناءالسلم ‪82‬‬
‫تخته نرد ‪97‬‬ ‫ابن ابی حاتم ‪15‬‬
‫تربيت بدنی ‪84‬‬ ‫ابنالنباری ‪116‬‬
‫تكفير ‪75‬‬ ‫ابن جريح ‪52‬‬
‫تيراندازی ‪88‬‬ ‫ابن جرير ‪75‬‬
‫تيرهای قرعه ‪97‬‬ ‫ابن رباح ‪52‬‬
‫جابر)رض( ‪55‬‬ ‫ابن رواحه ‪83‬‬
‫جابرابن عبدالله ‪53‬‬ ‫ابو سعيد خدری ‪49‬‬
‫ابن عباس)رض( ‪ 21،34،52،75‬جماعت سلفی ‪72‬‬
‫جنگ احزاب ‪82-83‬‬ ‫‪122،78‬‬
‫جوامع اسلمی ‪11‬‬ ‫ابن كثير ‪27،29،53،55،57‬‬
‫جوامع غربی ‪11‬‬ ‫ابن لهيعه ‪16‬‬
‫ابن مسعود ‪ 84،107-125،108‬جوامع كمونيستی ‪11‬‬
‫جوانيه ‪77‬‬ ‫ابن وهب ‪16‬‬
‫جودت ‪67‬‬ ‫ابو موسی ‪49‬‬
‫حج ‪86‬‬ ‫ابن وهب ‪15‬‬
‫حلقه نامزدی ‪122‬‬ ‫ابينا ‪83‬‬
‫حمرالنعم ‪9‬‬ ‫احد ‪77‬‬
‫خطبه الحاجه ‪59‬‬ ‫استادمحمدقطب ‪70‬‬
‫ف ‪40‬‬‫خ ّ‬ ‫استسلم ‪39‬‬
‫خلفای راشدين ‪71‬‬ ‫الحمدالله ‪61‬‬
‫امربه معروف ونهی ازمنكر ‪ 32‬دارالحديث مكه مكرمه ‪70‬‬
‫داستان اصحاب كهف ‪90‬‬ ‫ام سلمه ‪126،83‬‬
‫داستان عيسی)ع( ‪90‬‬ ‫معه ‪125‬‬ ‫ا ّ‬
‫داستان مالك)رض( ‪15‬‬ ‫انس)رض( ‪112‬‬
‫داستان مشهورمرداعرابی ‪112‬‬ ‫انس بن مالك)رض( ‪20،46‬‬
‫داستان ياران غار ‪91‬‬ ‫انصار ‪52‬‬
‫داستان يوسف)ع( ‪91‬‬ ‫انگشتر طل ‪122،123‬‬
‫داستان يونس)ع( ‪91‬‬ ‫بارك الله فيك ‪60،102‬‬
‫دروزی ‪68‬‬ ‫بيروت ‪96‬‬
‫دعوت سلفی ‪71‬‬ ‫بيمارستان نور ‪88‬‬
‫دموكراسی ‪25‬‬ ‫تابعين ‪73،122‬‬

‫گوشت خوك ‪40‬‬ ‫رابطه العالم السلمی ‪82‬‬

‫گوشت وخون خوك ‪97‬‬ ‫رمی جمرات ‪87‬‬
‫زنان يهودی و نصرانی ‪ 128‬لاله ال الله ‪69،70‬‬
‫ليث بن عسد ‪16‬‬ ‫سعی ميان صفاومروه ‪87‬‬
‫لقمان ‪26،27-120،31،28‬‬ ‫سكولريسم ‪24‬‬
‫ماانزل الله ‪75‬‬ ‫سلف صالح ‪72،73‬‬
‫ماركسيستی ‪24‬‬ ‫سوريه ‪67‬‬
‫مالك ‪16‬‬ ‫سيره ی پيامبر)ص( ‪91‬‬
‫مباح ‪73‬‬ ‫شجاع واقعی ‪108‬‬