24.

GRAFKLER VE TEKNK ANALZ

24.1 Grafiin Genel Tanm ve Kullanm Alanlar
Geni bir kullanm alan olan grafikleri (charts), saysal verilerin izgiler kullanlarak kolay
alglanmasn salayan ekiller olarak tanmlayabiliriz. Grafik hazrlayanlar (chartists), ilgilendikleri
saysal verilerin kendi belirledikleri zaman dilimi getike aldklar deerleri grafiin dikey "y"
ekseninde gsterirler. Zaman ise grafiin yatay olan "x" eksenindedir.
Grafiklerden para piyasas, sermaye piyasas, mal (commodity) piyasas, kymetli maden piyasas ile
vadeli ilemler (futures) piyasalarnda yararlanlr.
24.2 Hisse Senedi Piyasasnda Kullanlan Grafikler
Grafikler, hisse senedi piyasasnda genellikle ekilde hazrlanr. izimi hakknda detayl bilgi
verilen grafikler, teknik analiz programlar tarafndan zahmetsiz bir ekilde hazrlanabildii iin,
yntemleri ezberlemeye gerek yoktur. izim yntemi sadece bilgilendirme amacyla verilmitir.
24.2.1 izgi Grafikleri (Line Charts)
Bu grafik trnde piyasay tek bana temsil edebilen veriler kullanlr. Hisse senetlerinin kapan ve
arlkl ortalama fiyatlar ile endeksler bu zellie sahiptir. Grafik, her verinin bir ncekine (bugnk
fiyatn dnkne, dnknn ise bir ncekine) bir doru ile balanmas sonucu elde edilir. Bylece
srekli bir ekil ortaya kar.
rnek : Arelik hisse senedinin kapan fiyatlar

16000
15000
14000
13000
12000
11000
10000
9000
8000
3

1
1

1
3

HAZIRAN '91

1
7

1
9

2
1

2
8

TEMMUZ '91

515

1
0

1
2

1
6

1
8

2
2

2
4

2
6

3
0

24.2.2 ubuk Grafikleri (Bar Charts, High-Low Charts)

Hisse senedi piyasasnda ska kullanlan ubuk grafikleri, ilk olarak 1896 ylnda The Wall Street
Journal tarafndan yaynlanmtr. En basit haliyle, en yksek, en dk ve kapan verilerini (fiyat
veya endeks deerlerini) ieren ubuk grafikleri, ilgilenilen verinin herhangi bir zamanda (rnein
gnde) ald eitli deerleri gstermeye yarar. 92 Bu grafik, fiyat aralnn (range, trading range)
kolayca grlebilmesini salar.
Belirlenen zaman dilimi iinde (1 gn veya 1 hafta gibi) piyasada oluan en yksek ve en dk
deerler grafie "-" ile iaretlenir. Bu iki iaret dikey bir izgi ile birbirine balanr. (ki yatay izgi
aadaki rnekte olduu zere bazen izilmez.) Dikey izginin sana konan "-" (right tic) iareti ile
kapan deeri, soluna konan "-" (left tic) iareti ile de al fiyat belirtilir.
rnek : Arelik hisse senedinin ubuk grafii (gnlk)
TARH
03.06.91
04.06.91
05.06.91
06.06.91
07.06.91

EN
YKSEK
11.250
11.500
11.500
11.750
11.750

EN
DK
10.750
11.000
10.750
11.250
11.250

KAPANI
FYATI
11.250
11.000
11.250
11.250
11.750

LEM
MKTARI
770.585
585.150
1337.340
1013.425
759.450

AIRLIKLI
ORTALAMA
10.882
11.181
11.180
11.543
11.502

29.07.91
30.07.91
31.07.91

13.000
12.750
13.000

12.500
12.000
12.500

12.750
12.750
13.000

649.075
789.155
941.665

12.697
12.338
12.779

1
7

16000
15000
14000
13000
12000
11000
10000
9000
8000
3

1
1

1
3

HAZIRAN '91

1
9

2
1

2
8

1
0

1
2

1
6

1
8

2
2

2
4

2
6

3
0

TEMMUZ '91

92 Teknik analizde, ubuk grafikler (istatistikte olduu gibi) sfr ekseninden balamaz, en dk ile en yksek deer
arasnda yer alr. Bu izim yntemine ngilizce'de "vertical line charting" de denir.

516

24.2.3 Nokta ve ekil Grafikleri (Points and Figure Charts)

izimi en karmak olan bu grafik tr, ilk olarak 1880'li yllarda kullanlmaya balanmtr. Hisse
senedi piyasasnda kullanlan grafiklerin en eskisi olmasna ramen gnmzde yaygn olarak
kullanlmamaktadr. Nokta ve ekil grafiini dierlerinden ayran en nemli zellik, deerlerin srekli
deil de, grafii izenin batan belirledii artlar salandnda ("nemli deiikliklerde") grafie
ilenmesidir.
Nokta ve ekil grafikleri endeks, kapan veya arlkl ortalama fiyatlar gibi temsil yetenei geni, tek
bir veri kullanlarak kareli katlara izilir. izim ncesi "kutu boyu" (box size) ile "geri adm katsays"
(reversal criterion) belirlenmelidir. Grafiin "y" ekseni ynnde her kutu seilen "kutu boyu" deeri
kadardr. lerideki rnekte grlecei zere, hisse senedi iin hazrlanan nokta ve ekil grafiinde fiyat
admna dikkat edilmelidir.
Grafikte "x" iareti veride meydana gelen art, "o" ise azal gsterir. aretleme sadece grafii
izen kiinin belirledii art veya azal miktar kadar veya bunun zerinde bir deiim meydana
geldiinde yaplr. Bu yzden, grafiin "x" eksenine bakarak herhangi bir deiimin ne kadar zaman
biriminde (rnein gn iinde) olduu anlalmaz. Nokta ve ekil grafiklerinin zaman dikkate
almadn syleyenler bu noktaya dayanrlar. Bu nermeye karn, grafikte gsterilen deerler belirli
zaman (rnein gn) sonu itibariyle birbirleriyle karlatrld iin, nokta ve ekil grafiklerinde
zamann tmyle gz ard edildiinden de bahsedilemez.
Nokta ve ekil grafiklerinin izimi ilk bakta ou kiiye zor gelir. Yntemin daha anlalr olmas iin,
aadaki ksaltmalar yaplmtr.
KB = Kutu boyu
G = Geri adm katsays
KBxG = Kutu boyu x Geri adm katsays
Grafiklerde iaretleme, grafie son ilenen veri ile en son deer arasndaki deiim miktarna
baklarak yaplr.
a) Grafie hi iaret konulmamsa,
hisse senedinin ilk iki dnemdeki fiyat karlatrlr.
- Fiyat art olmusa, birinci fiyat ile karlatrmada ikinci olarak ele alnan fiyat arasndaki tm
kutulara (ikinci fiyata ait kutu da dahil olmak zere) "x" iareti konulur. Bu iaretlemeler en soldaki
stuna yaplr. Son iaret en stteki "x"dir.
- Fiyat azal olmusa, birinci fiyat ile karlatrmada ikinci olarak ele alnan fiyat arasndaki tm
kutulara (ikinci fiyata ait kutu da dahil olmak zere) "o" iareti konulur. Bu iaretlemeler en soldaki
stuna yaplr. Son iaret en alttaki "o"dur.
- Fiyat deimemise, bir sonraki dnemin fiyat kendinden ncekiyle karlatrlr. Bu ilem,
yukardaki iki arttan biri salanncaya kadar yaplr.
b) Grafie son olarak "x" iaretlendii durumda,
- Art miktar en az bir KB kadar ise, en son "x"in hemen stndeki kutuya "x" iareti konulur. Bu
ilem, hisse senedinin ulat en son fiyata kadar (bu kutu dahil olmak zere) yaplr.
- Azal miktar en az KBxG kadar ise, grafie en son konulan "x"in sa alt aprazndaki kutuya "o"
iareti konulur. Ayn iaretleme, hisse senedinin ulat fiyata kadar (bu kutu dahil olmak zere)
yaplr.
c) Grafie son olarak "o" iaretlendii durumda,
-

Azal miktar en az bir KB kadar ise, en son "o"nun h

emen altndaki kutuya "o" iareti konulur. Bu ilem, hisse senedinin ulat en son fiyata kadar
(bu kutu dahil olmak zere) yaplr.
517

- Art miktar en az KBxG kadar ise, grafie en son konulan "o"nun sa st aprazna "x" iareti
konulur. Ayn iaretleme, hisse senedinin ulat fiyata kadar (bu kutu dahil olmak zere) yaplr.
d) (b) ve (c) artlarndan hibirinin salanmad durumda,
herhangi bir iaretleme yaplmaz.
Her fiyat iin yaplan karlatrma sonucu, st ste "x" veya "o" lardan oluan stunlarn yan yana
gzkt bir grafik elde edilir.
rnek: Arelik hisse senedinin kapan fiyatlar ile nokta ve ekil grafiinin izimi. Bu grafie, kutu
boyu ile geri adm katsaysnn kolay anlalabilmesi iin, ksaca "250 x 1 grafii" de denir.
01.07.91 14.000
02.07.91 14.000
03.07.91 14.000
04.07.91 14.500
05.07.91 15.250
08.07.91 15.000
09.07.91 14.500
10.07.91 15.000
11.07.91 14.500
12.07.91 14.500

15.07.91 14.500 29.07.91 12.750

16.07.91 14.500 30.07.91 12.750
17.07.91 14.500 31.07.91 13.000
18.07.91 14.000
19.07.91 14.250
22.07.91 13.750
23.07.91 13.250
24.07.91 12.750
25.07.91 13.000
26.07.91 13.250

15.500
15.250x
15.000 x o x
14.750 x o x o
14.500 x o o
14.250 x
ox
14.000 x
o o
13.750
o
13.500
o
13.250
ox
13.000
oxox
12.750
o o
12.500
24.2.4 Mum Grafikleri (Candlesticks)
Japonlar tarafndan deiik piyasalarda kullanlmak zere gelitirilen bu grafik yntemi son yllarda
teknik analizde de kullanlmaya balanmtr. ubuk grafiindeki gibi hareket eden bu grafikler
muma benzeyen ekillerden oluur. Her mum ekli ilgili periyodda (seans, gn, hafta vs.) gerekleen
al, en yksek, en dk ve kapan bilgilerini ierir. Al fiyat seans ncesinde ilem gren ilk
fiyattr. Pratikte al fiyatna eriilemedii durumlarda ise bu fiyat yerine nceki gnn kapan
kullanlmaktadr.

518

ekil 1

ekil 2

Mumun boyu al fiyat ile kapan fiyat arasndaki farka gre artar veya azalr.
K apan fiyat al fiyatndan daha bykse mumun i ksm bo oluur. ayet kapan fiyat al
fiyatndan daha dkse o zaman da mumun ii dolu yani rengi koyu olur. Mumun iinin dolu olmas
ya da dier bir deyile koyu renkli mum satlarn allara gre fazla olduunu ve d ifade eder.
Kapan fiyatnn en dk fiyata, al fiyatnn ise en yksek fiyata eit olmas durumunda mumun
altndaki ve zerindeki izgi olmaz. Ve ii dolu olarak teekkl eder. Aksi halde ise, yani aln en
dk fiyata eit, kapann ise en yksek fiyattan olumas durumunda yine alt ve st izgileri
olmayan ama ii bo bir mum ekli oluur.
Dier grafik ekillerinde oluan formasyonlar mum grafiklerinde de benzer ekilde meydana gelir.
Genelde ii bo mum ekilleri ykselii ve piyasann salamln, ii dolu ekilleri ise d ve
piyasann zayfln ifade eder.
24.2.4.1 Mumlarda Ortaya kan Grnmler
Ykseli trendinde veya ykseli ncesi oluan baz mum grafik ekilleri ve isimleri:

D trendinde veya d ncesi oluan baz ekiller ve isimleri:

519

24.2.5 Grafiklerde Zaman ls

Her grafik trnde de seilen zaman ls ounlukla gndr. Gnlk grafikler izilirken,
fiyatlarda sreklilik salamak amacyla, hafta sonuna denk gelen gnler "x" ekseninde gsterilmez.
Tatil gnlerinde de ayn durum sz konusudur. Gnlk grafik, ngilizce'de "daily graph" veya "interday graph" olarak adlandrlr.
Grafikler, gnlk yerine haftalk, aylk, yllk gibi daha geni zaman llerinde de hazrlanabilir. Gn
iinde oluan verilere erimek mmknse (her dakika veya saat ba gibi) bunlar grafiklerde
gsterilebilir. Bu grafiklere gn ii grafikleri (intra-day charts) denir. Bu grafiklerin hazrlanmas, ok
sayda ve sk veri geldii iin hzl olmaldr. Veri girii gibi, grafiin hazrlandktan sonra, incelenip
yorumlanmas ve buna gre bir karar alnmas da hzl bir ekilde yaplmaldr. Bu ilemlerin hepsi
(karar alma ilemi de dahil olmak zere) veya bir blm gelimi borsalarda iletiim aletleri ve
bilgisayarlar sayesinde abucak gerekletirilmektedir.
24.2.6 Aritmetik ve Logaritmik Eksenler
Grafiklerin "y" eksenleri aritmetik veya logaritmik olarak dzenlenebilir. Aritmetik eksen kullanlarak
hazrlanan grafiklerde fiyat deiim birimleri eittir. Logaritmik eksenli grafiklerde ise ayn yzdelik
deiime sahip fiyat hareketleri "y" ekseninde eit mesafeye sahiptir. ki veya daha fazla hisse
senedinin ayn grafikte gsterildii durumda, logaritmik eksen kullanlr. Bylece hisse senetleri
birbirleriyle daha salkl bir ekilde karlatrlabilinir.
Aritmetik eksenli grafiklerde 1.00 TL'lik bir hisse senedinin 1.50 TL'ye ykselmesi ile 5.00 TL'lik dier
bir hisse senedinin 5.50 TL olmas ayn eimle gzkr. Halbuki art, ilk hisse senedinde %50,
ikincisinde %10'dir.
Logaritmik eksenli grafikte ise birinci hisse senedindeki art belirgindir. Her iki hisse senedindeki
deiimin ayn neme sahip olmas iin, ikinci hisse senedinin de % 50 artp 7.50 TL'ye ulamas
gerekir. Bu durumda, logaritmik eksenli grafikte her iki art ayn gzkecektir.
24.2.7 Grafiklerde lem Miktarnn Gsterilmesi
Hisse senedi fiyat veya endeks, ilem miktarna (trading volume) baklarak daha iyi incelenebilir.
Yalnz, nokta ve ekil grafiklerinde zaman teorik olarak olmad iin, ilem miktar gsterilmez. izgi
ve ubuk grafiklerinde ise miktar grafii, ounlukla fiyat grafiinin hemen altna ayrca izilir. Fiyatn
soldaki, miktarn ise sadaki "y" ekseninde gsterildii grafiklerin de hazrlanmas mmkndr. Bu
izim bilgisayarla daha kolay gerekletirilebilir.
Grafiklerdeki fiyat ile miktarn uyumlu olmas iin, zaman (x) eksenlerinin ayn l biriminden
gsterilmesi gerekir. rnein, grafikte endeks deerleri gsteriliyorsa, toplam ilem miktar
grafiindeki zamann, asl grafikle uyumlu olmas zorunludur.
24.2.8 Trkiye'de Hisse Senedi Grafii iziminde Karlalan Baz Sorunlar
Trkiye'de hisse senedi grafii izenlerin karsna kan en byk zorluk, baz hisse senetlerinin
"eski", "yeni" ve "en yeni" olarak ayrlmas ve bunlara farkl temett denmesidir. Bu problemi zmek
ve "fark" uygulamayan dier hisse senetleriyle tutarl olmak iin, grafikiler ounlukla sadece "eski"
hisse senediyle ilgilenirler. Bunun sonucu olarak, analizlerde de "eski" hisse senedine denen
temetty dikkate alrlar. lem miktarnda ise, "eski-yeni-en yeni" ayrm yaplmaz ve grafikte toplam
miktar gsterilir.
Sermaye Piyasas Kanunu ile getirilen yeni dzenleme, hisse senedi piyasasndaki "eski-yeni-en yeni"
ayrmn neredeyse tamamyla kaldrmsa da, teknik analizin gemiteki fiyatlarla ilgilenmesi
sebebiyle, bu ekildeki fiyat ayrm sorunu analizci asndan devam etmektedir.

520

24.2.9 Sermaye Arttrm ve/veya Temett Datm Gnnden nceki Verilerin Dzeltilmesi
Sermaye arttrm ile temett demesi gerekletikten sonra, hisse senetlerinin fiyatlarnda dlerin
meydana gelmesi normaldir. Bu dn sebebi, sermaye arttrm nedeniyle irketin hisse senedi
saysnn veya temett demesi nedeniyle hisse senedinin zerinde tad haklarn deimesidir.
Fiyatlarda bu sebeplerden dolay bir d meydana geldiinde, tm fiyatlar ayn bazda ifade edip
karlatrmak gerekir. Bu ilemde, sermaye arttrm ve/veya temett demesi gnnden nceki tm
fiyatlar, aadaki forml kullanarak dzeltip, blnme sonras oluan fiyatlarla karlatrmak uygun
olur. 93
Dzeltilecek Fiyat - TEM + (RHKF x BDL)
Dzeltilmi Fiyat = ------------------------------------------------------------------1 + BDL + BDZ
BDL = Bedelli art oran
BDZ = Bedelsiz art oran
RHKF = Rhan hakk kullanm fiyat TEM = Temett miktar (TL)
Hisse senetlerinde "eski"-"yeni" fark uygulamayan bir irketi rnek olarak ele alalm ve irketin hisse
senedi 8.50 TL iken, %100 bedelli, % 100 bedelsiz sermaye arttrm yapmas ve 50 Ykr temett
datmas sonucu fiyatn 3.10 TL'ye dtn varsayalm. 8.50 TL'yi ikinci fiyatla ayn bazda ifade
edersek, 8.50 TL'den 50 Ykr'lik temetty karp, 1.00 TL'lik rhan hakk kullanm fiyatn eklemek
ve bulunan 9.00 TL'yi 3'e blmek gerekir. Bulunan rakam (3.00 TL) sermaye arttrm ve temett
datmndan sonra piyasada oluan 3.10 TL'lik deer ile ayn grafik zerinde (srekli bir ekilde)
gsterilebilir. Ayn hesaplama, nceki tm fiyatlar iin yaplmaldr.
Sermaye artlarnda, fiyata ek olarak ilem miktarn da dzeltmek gerekir. Bunun iin, sermaye
art ncesinde gerekleen her gnk ilem miktar (1 + BDL + BDZ) ile arplmaldr. Bu ilem
temett demesinde yaplmaz.

93 Bu forml kullanldnda, fiyatlar ayn bazda ifade edilmektedir. Buna ramen, paydaki ekleme ve karma sonucu,
"dzeltilmesi gereken fiyatlarn birbiriyle karlatrlmas sonucu bulunan deiim oranlar", "dzeltme sonras elde edilen
fiyatlar arasndaki deiimlerle" ayn olmayacaktr. Dzeltilecek fiyatlara ekleme ve karma yapmak yerine, sz konusu
fiyatlarn rnein (RHKF x BDL) - TEM rakamnn, dzeltilecek en son fiyata oranlanmas ile elde edilen katsay ile
arplmas ise byle bir sakncay dourmayacaktr.
Saylan yntemleri uygulamak yerine, tm fiyatlar, sermaye arttrm ve/veya temett datm gnnden nceki fiyatlarla
ayn bazda ifade edilebilir. Bu yntem, piyasada oluan her yeni fiyat iin hesaplama gerektirdiinden pek tercih edilmez.

521

K ADET TEKNK ANALZ ZM

522

24.3 Teknik Analiz

Teknik analize gre, bir menkul deere ilikin deerlemede bulunurken ekonomik faktrlerin
incelenmesi zorunlu deildir. Teknik analizcinin konsantrasyon alan direkt o menkul deerin, (hisse
senedinin, piyasa endeksinin) fiyat, ilem miktar hareketleri, trendi, ksaca onun arz ve talebidir. Yani
teknik analizci iin nemli olan, firmann ne yapt deil o firmaya ait hisse senedinin borsadaki
performansdr. Teknik analizin odak noktas bu adan bakldnda arz ve taleptir. Fiyatlarn eilimini
belirleyen trend, piyasadaki arz ve talebe gre deiir.
Teknik analiz iin kullanlan en yaygn analiz arac grafiklerdir. Teknik analizci, bu alanda gelitirilen
birok analitik ve matematiksel yntemlerle bir hisse senedine ya da piyasaya ait bu grafikler
vastasyla fiyatlarn trendine ve bu trendin geleceine ilikin tahminlerde bulunur.
Teknik analizciler (technician) fiyat, miktar, zaman, sre ve piyasadaki tm hisse senetlerinin genel
olarak gidii hakknda bilgi veren istatistiksel rakam, oran 94 ve endekslerle ilgilenir ama bunlar
oluturan veya etkileyen sebeplere dikkat etmezler. Bu yntemi kullananlar, piyasann eitli
dnemlerde belirli trendler izledii varsaymn yapar ve bu trendlerin "balang ve dn
noktalar"nn, yani "piyasaya giri ve k zamanlar"nn yakalanabileceine inanrlar. Teknik
analizciler, kullandklar yntem veya "teknik"ler sayesinde, dier analiz yntemlerine gre "daha iyi,
erken ve salkl bir uyar sinyali" alndn savunurlar. Bylece hisse senedi piyasasndakilere "al",
"sat" veya "elde tut" gibi neriler verirler.
Teknik analiz, daha ok, almdan sonraki birka gn veya hafta iinde kazanmay amalayan
speklatrler (trader) tarafndan tercih edilir. Bu kiiler dnda uzun vadeli yatrmclar (investor) da
teknik analizi, temel analize ek olarak zamanlama (timing) iin kullanrlar. 95
Teknik analizciler, hisse senedi piyasasnda oluan fiyatlarn yatrmclarn "duygu ve dncelerini"
kapsadn ve bunu sadece kendi analiz metodlarnn ierdiini iddetle savunurlar.
Teknik analizde, piyasadaki eitli kesimlerin fiyatlar belirlemesi sebebiyle, "beklenti"lere de nem
verilir. Hisse senedi piyasasnda ska duyulan "boa" ve "ay" piyasas terimleri, piyasadaki eitli
kesimlerin gelecek hakkndaki beklentilerinin ynn belirtir. Bu iki terim, Londra Borsas'nda 18.
yzyl balarnda da kullanlyordu.
"Boa piyasas" (bull market) terimi, gelecek hakkndaki iyimserlii belirtir. "Boa"lar, piyasann
ykselecei beklentisi iindedirler. Bu dnceye sahip kiiler, piyasa ykselmeden, ellerinde yeterli
para bulunmasa bile bir yere borlanp, hisse senedi satn alr, daha sonra da yksek fiyattan satarlar.
Bu terimin kkeninin boalarn boynuzlar ile hereyi yukar kaldrmas olduu inanc yaygndr.
"Ay piyasas" (bear market) terimi ise, piyasann genel olarak gelecek hakknda karamsar olduunu
ve d beklendiini belirtir. "Ayy yakalamadan derisini satmak" (To sell a bear's skin before one
has caught the bear) deyiminin "ay piyasas" teriminin kkeni olduu rivayeti vardr.

94 Burada bahsedilen oranlar "mali analiz oranlar" deildir. Teknik analizcilerin, zellikle fiyatlar dikkate alan kendilerine
zg oranlar vardr. ("Artan/azalan" veya "greli g" oranlar gibi)
95 Temel analizi kullananlarn amac genellikle uzun sreli yatrm sonucu temett kazanc elde etmek, teknik analizcilerinki
ise ksa sre iinde sermaye (hisse senedinin sat ile al fiyat arasndaki fark) kazanc salamaktr. Temel analizciler
teknik analizcilere gre daha ok veriyle ilgilenirler ve genellikle belli bir sektrde uzmanlarlar. Teknik analizciler ise bir
sektrde tamamiyle uzman olmamalar sebebiyle, temel analizcilere gre daha kolay sektr ve piyasa deitirip, analiz
yapabilirler.
Temel analizciler, ilgilendikleri irketlerin hisse senetlerinin "gerek deeri"ni (intrinsic value) hesaplayp piyasada oluan
fiyatlarla karlatrrlar ve buna gre alm-satm karar verirler. Bir hisse senedinin gerek deeri,irketin mali tablolarndaki
kalemlerin, irket ynetiminin, gemi dnemdekine ek olarak zellikle gelecekteki kr ve temett rakamlarnn ve eitli
risklerin incelenip yorumlanmas sonucu bulunur.

523

Bu beklentiye sahip olan kiilerin risk alma dereceleri yksekse, sahip olduklar hisse senetlerini daha
sonra dk fiyattan geri alma beklentisiyle satarlar. Bu ilemde ama, sat ile al fiyatlar
arasndaki pozitif farktan kr elde etmektir.
Ayn d beklentisine sahip olup da sz konusu hisse senetlerine sahip olmayan kiiler ise, bu
hisse senetlerini dn alp borsada satarlar. Fiyatlar dtnde ise, ayn senetleri daha dk
fiyattan alp, hisse senedi borlarn geri verdikten sonra, aradaki fark kadar kr elde etme amacna
sahiptirler. Bu ileme "aa sat" 96 (short sale) ad verilir. 97
Aa sat yapan baz kimseler ise, sattklar kadar hisse senedine sahip olmalarna ramen, baz
sebeplerden dolay bunlar satmak istemediklerinden, aa sat ilemine konu olan hisse senetlerini
baka bir yerden dn alrlar. Bu sata ngilizce'de "sales against the box" veya "box short sale" ad
verilir.(Terimlerdeki "box" (kasa), hisse senetlerinin fiziki olarak sakland yeri belirtir.) Bu ekilde
yaplan aa sat ilemleri, irkette byk miktarda hisseye sahip olan, nemli konumdaki kiiler
tarafndan yaplr. "Kasa"da saklanan hisselerin satlmamasnn sebebi, ortak ve yneticilerin
irketteki prestij ve kontrollerini kaybetmek istememeleridir.
Aa sat ileminde, satm ve almda denen komisyon kadar sre de nemlidir. lem, 1 gnden
ksa (seans ii) veya daha uzun sre iin geerli olabilir. Uzun sreli aa satlarda risk ve
karlalabilecek sorunlar bir hayli oktur;
a) Aa sat ileminde, sat tarihi ile geri alm tarihi arasndaki sre iinde menkul kymetlerin baz
zellikleri deiebilir. rnein bu iki tarih arasnda hisse senetlerine temett denmesi veya irketin
sermaye arttrm yapmas mmkndr. Byle bir durumda, hisse senedini dn veren kimse, hisse
senedini elinde tutmasa da normal olarak bu haklardan yararlanmak isteyecektir. Aa sat
ileminde, satlan hisse senedini alan kii ise irkete bavurup temett alacak veya sermaye
arttrmna katlabilecektir. Dolaysyla ayn anda iki deme veya sermaye arttrmna katlm sz
konusudur. Sonuta, aa sat yapan, hisse senedini dn veren kiiye temett demek zorunda
kalacaktr.
b) kinci bir olas durum ise, hisse senedini dn veren kiinin, aa sat ileminde geri alm
yaplmadan hisse senedini istemesidir. dn veren kii veya kuruluun bu istei, hisse senedini
satmak, fiziken elinde tutmak veya baka bir amaca ynelik olabilir. Byle bir durumda, aa sat
yapan zor duruma decektir.
Yapabilecei iki ey vardr:
- Kendisine dn hisse senedi verecek baka bir kii veya kurulu bulmak,
- Geri vermesi gereken hisse senedini piyasadaki cari fiyattan satn alp hisse senedi borcunu
kapatmak.
Aadaki grafik, 5.00 TL'den alnan bir hisse senedinin eitli fiyatlardan satlmas (normal ekilde
hisse senedi ilemi) veya 5.00 TL'den satlan ayn hisse senedinin yine eitli fiyatlardan geri alnmas
(aa sat) durumunda elde edilebilecek kr veya zarar (dikey eksende) gstermektedir.
Hesaplamalarda alm ve satm yaparken arac kurulua denen komisyonlar dikkate alnmamtr.

96 Bu terim ngilizce'den kelimesi kelimesine tercme yapldnda "ksa sat" anlamna geldii iin, bu ekilde kullananlar
da vardr. "Ksa sat" yerine, "btede ak vermek" deyiminde olduu gibi "aa sat" terimini kullanmak kanmzca
tercih edilmelidir.
97 Aa sat ilemlerinde birka nemli yasal noktaya dikkat etmek gerekir. Bunlar hisse senedi fiyatlarnn
maniplasyonunun engellenmesi ve hisse senedi dn verme (stock lending) ile geri isteme artlar, sreleri ve yaplan
szlemelerin ieriidir.

524

NORMAL S EKILDE
HIS S E S ENEDI IS LEMI

ACIGA S ATIS

4
K

A
R 2
1

HIS S E S . FIYATI

0
-1 0
Z
A

10

-2

R -3
A
R

-4
-5

Grafikte de grld zere, aa sat ilemi yapan kii veya kurulu, hisse senedini sattktan
sonra fiyat derse krda, ykselirse zararda olacaktr. Aa sat ileminde elde edilebilecek
maksimum kr hisse senedinin fiyat kadar olabilir. nk bir hisse senedinin fiyat en fazla sfra
kadar debilir. Muhtemel zarar ise snrszdr. Aa satta kr veya zarar, aa sat sonras hisse
senedinin piyasadan geri al fiyat, dolaysyla geri al zaman ile ilgilidir.
Amerika'da aa sat (short sale), kural gerei sadece belli bir miktarn (hisse senetlerindeki en ufak
fiyat adm olan 1/8 Dolarn) zerinde fiyat art olduunda yaplabilmektedir. Her hisse senedindeki
toplam aa sat miktar (short interest) gnlk gazetelerde duyurulur. Sahip olunmamasna ramen
satlan ve piyasadan henz geri alnmam olan hisse senedi miktarnn byk olmas, piyasann
d beklentisinin derecesini verir.
Bu rakam, piyasaya ileride aklarn kapamak iin alc geleceini de belirtir. kinci dnceye sahip
olan yatrmclar, "short interest" rakamnn fazlalna bakp, piyasann ykselecei yorumunu
yaparlar. Bu teori, ngilizce'de "short interest theory" veya "cushion theory" olarak adlandrlr. 98
24.4 Dow Teorisi ve Teknik Analiz
Dow99, ortalamalar ve teorisi ile gnmzde hisse senedi piyasasnda en ok ismi geen kiidir.
Charles Dow, teorisi zerine detayl bilgi veren bir kitap yazmamtr. "The Wall Street Journal"
gazetesinde yaynlam olan teorisi, Dow'un lmnden (1902) gnmze teknik analizciler
tarafndan savunulmaktadr. Charles Dow, teknik analizin bykbabas olarak da tannr.
Dow'un teorisi 6 ilkeye dayanr;
a) Ortalamalar her trl faktr (etkeni) ierir ve yanstr. (Hisse senedi fiyat endeksleri, Dow'un
bahsettii ortalamalarla ayn anlamdadr.)
b) Piyasada temel trend vardr. Her trend, sre bakmndan kendinden bir byk olan trendi
dzeltir.
98 stanbul Menkul Kymetler Borsas'ndaki aa sat dzenlemesi ise Amerika'dakinden farkldr. MKB'nin hisse senedi
piyasasnda, ayn arac kurulu bir hisse senedi zerinde hem alm, hem de satm yaptnda, Takas Merkezi'nin i yknn
azaltlmas amacyla alm ve satm emirleri birbirinden mahsup edilmektedir. Mahsup ilemi arac kurulularn ayn seans
iinde aa sat yapmalarna olanak tand iin, Borsa Bakanl yaynlad 153 numaral genelge ile aa satn
yasak olduunu aka belirtmitir. Genelgede, MKB Ynetiminin tm veya dikkati eken ilemler iin, gn ii mahsup
yaplmakszn, alm ve satm yaplan hisse senetlerinin tamamnn Takas Merkezi'ne teslimini isteme yetkisinin
bulunduunu vurgulanmaktadr. Dolaysyla arac kurulular bir hisseden ne kadar satn alrlarsa alsnlar, MKB Ynetimi
istedii takdirde sattklar hisseleri Takas Merkezi'ne gstermek zorunda kalacaklardr.
99 ngilizce'deki okunuu Trke olarak "dauv" eklindedir.

525

- Bir yldan uzun olan ana trendler veya birincil hareketler,

- hafta ile ay arasnda olan ikincil hareketler,
- haftadan az olan ufak oynama veya dalgalanmalar.
c) Ana trendler (birincil hareketler) aamadan geer;
- Fiyatlar dkken akll yatrmclarn alma getii biriktirme veya toparlama dnemi,
- Fiyatlar hzla artarken trendi izleyen birok kiinin alma getii boa piyasas dnemi,
- Hisse senetlerinin zellikle akll yatrmclar tarafndan elden karld datm dnemi.(Bu aama
ay piyasas olarak da adlandrlr.)
d) Ortalamalar veya piyasa gstergelerinin birbirini onaylamas gerekir. Baka bir deyile, endeks
veya ortalamalar birbirleriyle ayn uyar ve sinyalleri vermelidir.
e) lem miktar (volume) trendi onaylamaldr. Trend belirlenirken fiyata ek olarak ilem miktarna da
baklmaldr. ster d, ister art olsun, her ana trend ilem miktarnn artmasyla desteklenir ve
dorulanr.
f) Yn veya eiminin deitiine dair sinyaller alnana dek her trend geerlidir.
24.5 Teknik Analiz Aralar
24.5.1. Destek ve Diren Kavramlar
Destek noktas veya destek seviyesi, fiyatlarn derken, skt veya dn durduu gelen
taleple birlikte ykseliin balad seviyeyi ifade eder. Diren noktas ya da diren seviyesi ise fiyat
ykselilerinin nn kesen nemli bir arzn olutuu, ykseliin yavalad veya durduu seviyeyi
ifade eder. Bu arada destek ve diren seviyelerinde ilem hacminn nispeten yuksek olutuu
sylenebilir. Ykselen piyasada hem destekler hem de direnler ykselen bir seyir gsterir. Fiyatlarn
destek ya da direnlerini krmas durumunda bu seviyelerin rol deiir. Krlan destekler diren,
krlan direnler ise destek grevini alr.
Ayrca trend izgileri de bir destek veya diren ilevini grr. Bu trend izgilerinin ilevi, destek veya
diren izgilerinin salaml dolaysyla bu izginin krlmas durumunda rol deitirebilme yetenei
(diren izgisinin destek izgisine dnebilmesi, destek izgisinin diren izgisine dnebilmesi)
balca iki faktre baldr. Bunlardan ilki ilem hacmi seviyesidir. Bir destek ya da diren seviyesinde
ilem hacmi ne kadar fazla ise o seviyenin destek ya da diren seviyesi olarak fonksiyon grme
potansiyeli o kadar fazladr. kincisi fiyatlarn bu fiyat seviyelerinde ilem grd zaman araldr.
Fiyatlar bu seviyelerde ne kadar uzun sre ilem grmse destek ve diren seviyeleri o lde
geerli olacaktr. lem grme sresi arttka destek ve direnlerin salaml da artacaktr.
24.5.2. Trend
Teknik analize gre piyasada fiyatlar bir trend dorultusunda hareket ederler. Arz ve talep bu trendin
ynn belirler. Doal olarak bu trendin dorultusu yukar, aa veya yatay olabilir. Bu durumda
ykselen piyasa (bullish, boa piyasas), alalan trend (bearish, ay piyasas ) veya yatay trend
szkonusudur.
Ayrca, trendler zaman sreci bakmndan ana trend, (uzun vadeli trend - major, primary trend), orta
vadeli trend (intermediate trend) ve ksa vadeli trend (minor trend) olarak e ayrlr. Ana trend
yaklak 1 yl veya daha uzun devam eden, orta vadeli trend 3-4 haftadan bir ka aya kadar, ksa
vadeli trend ise birka gnden 3-4 haftaya kadar olan fiyat hareketlerini yanstr.
Trend izgileri
Trend izgileri trendin ynn daha belirgin ekilde ortaya koyar. Trend izgileri fiyat hareketlerinin
tepe ya da dip noktalarndan geen dz bir izgiyle izilir. Ykselen piyasada trend izgisi fiyat
526

hareketlerinin dip noktalarndan, alalan piyasada ise tepe noktalarndan geen dorudur. Bir trend
izgisi izilebilmesi iin en az iki dip veya iki tepe
noktas gerekmektedir.Genellikle fiyat
formasyonlarnda olduu gibi fiyatlarn trend izgisini krdktan sonra tekrar trend izgisine kadar geri
ekildii ve daha sonra tekrar yeni trend dorultusunda hareketine devam ettii grlr.
Trend Kanallar
Fiyatlarn, ou zaman trend izgisinden belirli bir mesafe uzaklatktan sonra tekrar trende doru
hareket ettii gzlenir. Gerekte trende parale izilen bir izgi ile trend izgisi arasnda hareket
yaanr. Ykselen piyasada kanal izgisi diren grevi grrken, alalan piyasada ise destek olarak
alglanr.
24.6 Teknik Analiz Yntemleri
24.6.1. Fiyat Formasyonlar
Fiyat hareketleri bazen tesadfi olarak birbirinden ok farkl, dzensiz ekillerde ortaya ksa da ou
kez, birbirine ok benzeyen karakteristik fiyat formasyonlar olarak kendilerini gsterirler. Trend
deiim formasyonlar (reversal chart patterns) olarak adlandrlan bu fiyat formasyonlar ykseli
trendinden d trendine ya da d trendinden ykseli trendine geiin alglanmasnda, dier bir
ifadeyle olas bir trend deiiminin belirlenmesinde analizciye yardmc olurlar.
Kafa Omuz Deiim Formasyonlar (Head & Shoulder Reversal Patterns), en yaygn ve en gvenilir
fiyat formasyonlarndan biridir. Bu formasyonlar hem piyasann tepe hem de dip noktalarnda
oluurlar. Tepe noktalarnda oluan bu formasyonlar kafa omuz formasyonlar, dip noktalarda
oluanlara da ters kafa omuz formasyonlar olarak adlandrlr. Piyasann tepe noktalarnda oluan
kafa omuz formasyonlar genellikle fiyatlarn ok ykseldii seviyelerde ortaya kar.

Kafa omuz formasyonu ekli

ekilde grld gibi tipik bir kafa - omuz formasyonu, sol omuz, kafa sa omuzdan meydana
gelmektedir. Kafa-omuz formasyonlarnn geerli ve gvenilir olabilmesi, formasyonun oluumu
srasndaki fiyat hareketleriyle birlikte zellikle ilem hacmindeki hareketlere baldr.
Kafa omuz formasyonun en nemli ve anahtar denebilecek karakteristik zellii, sa omuz ilem
hacminin kafa ve sol omuz ilem hacimlerine gre ak ve belirgin bir ekilde zayf olmasdr.
Fiyatlarn boyun izgisini aa doru krmas, formasyonunun tamamlandn dorular ve trend
deiimine ilikin sinyal verir. (SAT sinyali)
Teknik analizciler, fiyatlarn ynn, hedefini belirlemek amacyla ift tepe, ift dip, anak, gen
formasyonlar gibi daha birok fiyat formasyonlar kullanmaktadrlar.

527

24.6.2. Hareketli Ortalamalar (Moving Averages)

Hareketli veya yryen ortalamalar (moving average), teknik analizciler tarafndan sk olarak
kullanlrlar. Bu yntemde, kapan veya arlkl ortalama gibi hisse senedini en iyi temsil eden fiyat
kullanlr. Analizci isterse, en yksek, en dk veya en yksek ile en dk deerin ortalamasndan
da hareketli ortalama hesaplayabilir.
Hareketli ortalamalar, teknik analizci tarafndan belirlenen sreye gre hesaplanr. Srenin uzunluu,
alm-satm sinyalinin erken veya ge olmasn etkiler. Ksa sreli ortalamalar uzun sreliye gre daha
duyarldr. Hareketli ortalamalarda genellikle 5 veya 20 gnlk (1 hafta veya 1 aylk) sreler kullanlr.
Aslnda, sreyi borsa veya hisse senedine gre belirlemek en doru yoldur.
Teknik analizciler, hareketli ortalamalar grafiklerde esas ele alnan fiyattan farkl bir ekilde
gsterirler. Bylece tirelerden oluan (dashed) ve srekli olmamasna ramen, yn ve her gnk
deeri kolayca anlalabilen hareketli ortalamalarn, grafikteki fiyattan ayrdedilmesi salanm olur.
Hareketli ortalamalar "basit", "arlkl" ve "eksponansiyel" olarak hesaplanabilir. Basit ortalamalar
belirlenen sre iindeki her deere eit nem verirken, dier iki yntem gnmze en yakn deerlere
daha fazla arlk verir. Basit ve arlkl hareketli ortalamalarda, teknik analizci tarafndan bir dnem
(5 gn gibi) seimi sz konusudur. Basit ve arlkl ortalamalar, seilen dnem iindeki her fiyattan
hesaplanr. Eksponansiyel ortalamalarda ise teknik analizci tarafndan herhangi bir dnem seimi
yoktur. Bunun sebebi eksponansiyel ortalamann gemiteki tm deerleri dikkate almasdr.
Hareketli ortalamalarn eidini ksaca tanmladktan sonra hesaplama yntemlerini inceleyelim;
a) Basit hareketli ortalama, hisse senedinin son "x" gnndeki deerlerinin (fiyatnn) toplanp, "x"
saysna blnmesiyle elde edilir. lem, her gn yapld ve hesaplamada her deere eit nem
verildii iin, bu ynteme "basit hareketli ortalama" ad verilmitir.
b) Arlkl hareketli ortalamalarda ise, seilen dnem (x) iindeki en eski fiyat 1, sonraki 2, ...., en son
fiyat ise "x" ile arplr ve toplanr. Bulunan rakam, (1+2+...+x)'e -- ksaca (x+1)(x)/(2)'ye -- blnr. Bu
hesaplama da her gn iin yaplr.
c) Eksponansiyel hareketli ortalamada, (X) yani ele alnan gn says kullanlarak 2/(X+1) formlyle
sabit bir katsay hesaplanr. Bu katsay, hesaplanacak eksponansiyel ortalamada her gnk fiyatn
arl olacaktr. Katsaynn 1'den fark ise, hesaplamada bir nceki gnn eksponansiyel hareketli
ortalamasna verilen arlktr.
Eksponansiyel hareketli ortalama yntemi, aada akland ekliyle daha kolay anlalabilir;
Birinci gnn eksponansiyel hareketli ortalamas o gnk fiyata eittir. Forml olarak EHO = F 'dir.
1
1
Dier gnler (g) iinse, EHO = (K x F ) + ((1-K) x EHO )
g
g
g-1
forml ile bulunur. (K=2/(X+1); X=Eksponansiyel ortalamada dikkate alnan gn says; F =Hisse
g
senedinin "g" gnndeki fiyat)
rnek: Ereli Demir elik hisse senetlerinin kapan fiyatlarn kullanarak ayr hareketli
ortalamann hesaplanmas.

528

TARH
01.01.91
02.01.91
03.01.91
04.01.91
05.01.91
08.01.91
09.01.91
10.01.91
11.01.91
12.01.91
15.01.91
16.01.91
17.01.91
18.01.91
19.01.91

5 GNLK HAREKETL ORTALAMA

BAST
AIRLIKLI
EKSPONAN
SYEL
--------------2.700,00
--------------2.683,33
--------------2.672,22
--------------2.648,15
2.710,00
2.740,00
2.748,77
2.770,00
2.836,67
2.832,51
2.850,00
2.930,00
2.905,01
2.920,00
2.980,00
2.936,67
2.970,00
2.956,67
2.907,78
2.940,00
2.900,00
2.871,85
2.890,00
2.836,67
2.831,24
2.820,00
2.773,33
2.787,49
2.770,00
2.750,00
2.774,99
2.760,00
2.760,00
2.783,33
2.780,00
2.806,67
2.822,22

KAPANI
FYATI
2.700
2.650
2.650
2.600
2.950
3.000
3.050
3.000
2.850
2.800
2.750
2.700
2.750
2.800
2.900

Hesaplanan hareketli ortalama yntemlerden hangisi kullanlrsa kullanlsn, hisse senedi fiyatnn
hesaplanan hareketli ortalamay keserek yukar kmas "al", aa dmesi ise "sat" sinyalini verir.
Bu kuraln uygulamas, aadaki grafikte 5 gnlk eksponansiyel hareketli ortalama (EHO) 100 iin
gsterilmitir.
EREGLI DEMIR CELIK
3100
3000
SAT
2900
2800

AL

2700
AL
2600
2500
KAPANIS FIYATI

2400

EHO (5 GUNLUK)

2300
1

10

11

12

7/91

100 Trke'de eksponansiyel ortalamaya "sl ortalama" da denilmektedir.

529

15

16

17

18

19

Teknik analizciler, genellikle sinyalden tam olarak emin olmak iin eitli yntemlere bavururlar. 101
Analizlerinde tek bir hareketli ortalama yerine, ayn fiyat kullanp biri uzun, dieri ise daha ksa bir
dnem iin hesaplanan iki hareketli ortalamayla ilgilenen teknik analizciler de vardr. Bu uygulamada,
ksa dnemli hareketli ortalamann uzun dnemliyi keserek yukar kmas "al", aa dmesi ise
"sat" sinyalini verir. Bu ynteme ngilizce'de "the double crossover method" denir.
Hareketli ortalamalar hangi ynteme gre hazrlanrsa hazrlansn, hesaplamada ele alnan dnem
boyunca gerekleen fiyatlarn trendine gre "al/sat sinyali" verir. Bu dnem iinde, fiyatlarda art
veya azal trendi sz konusu olduunda "iyi" sonu verir. Hareketli ortalamalar, fiyatlar dnda
endeks ve eitli oranlara da uygulanabilir.
Teknik analizciler, fiyatlarn belirlenen dnem iinde srekli alt ve st snrlar arasnda deimesi
durumunda hareketli ortalama yntemini kullanmazlar. Ayrca alm/satm kararn sadece bu ynteme
dayanarak vermezler. Bu sebepten hareketli ortalama yntemi, alm/satm kararn onaylayc ve
destekleyici bir iaret olarak alglanr.
24.6.3. MACD (Moving Average Convergence/Divergence)
Ksa ad MACD (ngilizce okunu ekli "Mac-d") olan "Moving Average Convergence/Divergence"
ynteminde, eksponansiyel hareketli ortalamalar kullanlr.
MACD gstergesi, birok yerde "12 gnlk eksponansiyel hareketli ortalamadan 26 gn iin
hesaplanan eksponansiyel hareketli ortalamann karlmas sonucu elde edilen deer" eklinde ifade
edilir. Buna karn, gerek MACD deeri (aada anlatlacak olan sebeplerden dolay) tanm sonucu
elde edilecek deere tam olarak eit deildir.
MACD hesaplanrken kullanlan eksponansiyel hareketli ortalamalarda, X olarak ifade edilen dnemin
2/(X+1) formlne konmas ile zel bir katsaysnn belirlendiinden daha nce bahsedilmiti. Buna
gre, X=2 iken katsay 2/(13) = 0,153846, 26 iken ise 2/(27) = 0,074074 olarak hesaplanmaktadr.
MACD gstergesinde ise, eksponansiyel ortalamalar (EHO) hesaplanrken katsay olarak, bu iki
deer yerine 0,15 ile 0,075 kullanlr. MACD'nin, deitirilmemi katsaylar kullanlarak hesaplanan
(EHO - EHO ) deerine tam olarak eit olmama sebebi de budur.
12
26
MACD yntemini kullananlar, deitirilmi katsaylardan hesaplanan eksponansiyel hareketli
ortalamalar arasndaki fark, "trigger line" 102 veya "signal line" olarak adlandrlan deer ile
karlatrrlar ve alm/satm karar verirler. Burada bahsedilen "trigger", katsays deitirilmi
(EHO - EHO ) deerinin 9 gnlk eksponansiyel hareketli ortalamasdr. 9 gnlk eksponansiyel
12
26
ortalama hesaplanrken, katsay olarak 2/(X+1) = 2/(10) = 0,5 deeri kullanlr.
101 Gnlk grafiklerde ska kullanlan birka yntem ilgilenenlere yardmc olmak amacyla verilmitir;
(a) Baz teknik analizciler, kapan fiyat ile hareketli ortalama ayn olduu anda alm veya satm karar vermek yerine farkl
bir yntem uygularlar. Alm yapmak iin, gn iinde oluan en dk fiyatn (satm iinse en yksek fiyatn) hareketli
ortalamayla ayn deere sahip olmasn beklerler.
(b) kinci yntemde, teknik analizci "filtre" olarak adlandrlan bir miktar veya oran (%3 gibi) belirler. Fiyat, hareketli
ortalamay en az filtre kadar at anda, alm veya satm karar verilir. Miktar veya orann yksek belirlendii durumda
alm/satm sinyali daha ge alnr. Filtre dk olarak belirlendiinde ise verilen kararn yanl olma olasl daha yksektir.
(c) nc bir yntem ise, teknik analizcinin bir zaman dilimi (2 gn gibi) belirlemesi ve hareketli ortalama ile fiyat ayn
olduktan sonra belirledii srenin gemesini beklemesidir. Alm veya satm ilemi, bu srenin bitiminde kural halen
geerliyse gerekletirilir. Bu yntem "zaman filtresi" (time filter) olarak bilinir.
(d) Dier bir yntemde ise, hesaplanan hareketli ortalamann alt ve st snrlar (volatility band, percentage envelopes)
belirlenir. Snrlar, her gnk hareketli ortalamann teknik analizci tarafndan belirlenen bir oranda alt ve stndedir.(% 5 alt
ve % 5 st gibi) Analizci alm yapmak iin, fiyatn nce hareketli ortalamay, sonra da hesaplanan st snr gemesini
bekler. Satm kararnda ise, ayn yntemde alt snr kullanlr.
(e) Baz teknik analizciler ise (d)'deki gibi alt ve st snrlar grafikte esas ele alnan fiyatn hareketli ortalamasndan
hesaplamazlar. Bunun yerine st snr en yksek (alt snr ise en dk) fiyatn hareketli ortalamas hesaplanarak belirlenir.
Alm/satm kararnda aynen bir nceki yntem uygulanr.
102 "Trigger" kelimesinin Trkesi tfek tetiidir.

530

rnek:
GN

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38

FYAT
8.300
8.500
8.550
8.550
8.600
8.600
8.300
8.150
8.200
8.500
8.500
8.100
8.000
8.050
8.000
7.800
7.550
7.550
7.300
7.250
7.050
7.050
7.200
7.200
6.800
6.700
6.750
6.800
6.750
6.600
6.500
6.800
6.750
6.900
6.500
6.150
6.750
6.200

EHOm12

EHOm26

(K=0,15)

(K=0,075)

8.300,00
8.330,00
8.363,00
8.391,05
8.422,39
8.449,03
8.426,68
8.385,18
8.357,40
8.378,79
8.396,97
8.352,43
8.299,56
8.262,13
8.222,81
8.159,39
8.067,98
7.990,28
7.886,74
7.791,23
7.680,04
7.585,54
7.527,71
7.478,55
7.376,77
7.275,25
7.196,47
7.137,00
7.078,95
7.007,10
6.931,04
6.911,38
6.887,18
6.889,10
6.830,73
6.728,62
6.731,83
6.652,06

8.300,00
8.315,00
8.332,63
8.348,93
8.367,76
8.385,18
8.378,79
8.361,63
8.349,51
8.360,79
8.371,23
8.350,89
8.324,57
8.303,98
8.281,18
8.245,09
8.192,96
8.144,74
8.081,38
8.019,03
7.946,35
7.879,13
7.828,19
7.781,08
7.707,50
7.631,93
7.565,79
7.508,36
7.451,48
7.387,62
7.321,05
7.281,97
7.242,07
7.216,42
7.162,68
7.086,73
7.061,48
6.996,87

MACD

TRIGGER

MACD TRIGGER

0,00
15,00
30,38
42,12
54,63
63,86
47,89
23,55
7,89
18,00
25,74
1,53
-25,01
-41,85
-58,37
-85,71
-124,98
-154,46
-194,64
-227,80
-266,31
-293,59
-300,49
-302,53
-330,73
-356,68
-369,32
-371,36
-372,53
-380,51
-390,01
-370,59
-354,90
-327,32
-331,95
-358,11
-329,65
-344,81

0,00
3,00
8,48
15,20
23,09
31,24
34,57
32,37
27,47
25,58
25,61
20,79
11,63
0,94
-10,93
-25,88
-45,70
-67,45
-92,89
-119,87
-149,16
-178,05
-202,53
-222,53
-244,17
-266,67
-287,20
-304,04
-317,73
-330,29
-342,23
-347,90
-349,30
-344,91
-342,31
-345,47
-342,31
-342,81

0,00
12,00
21,90
26,92
31,54
32,61
13,32
-8,82
-19,58
-7,58
0,13
-19,26
-36,65
-42,79
-47,45
-59,82
-79,28
-87,00
-101,75
-107,93
-117,15
-115,54
-97,95
-79,99
-86,56
-90,01
-82,12
-67,32
-54,80
-50,22
-47,77
-22,68
-5,59
17,59
10,36
-12,64
12,66
-2,00

MACD ve "trigger" deerleri, ele alnan verinin (rnein hisse senedi fiyatnn) gsterildii grafikten
ayr olarak, ounlukla izgi grafii (line chart) eklinde gsterilir. Bu iki deer, sfr ekseni civarnda
(+) veya (-) deerlere sahip olacaktr. (Bunun sebebi hareketli ortalamalar arasndaki farkn
hesaplanmasdr.) Bu izim yntemini kullananlar, hesaplanan MACD deeri "trigger"dan byk
olduunda alm; kk veya eit olduunda ise satm zamannn geldiini dnrler.
MACD yntemini kullanan baz analizciler ise, grafikte hem MACD, hem de "trigger" deerini
gstermeyi gereksiz bulurlar. Bunun yerine, (MACD - Trigger) formlnn hesaplanmas sonucu elde
edilen rakam, ubuk grafikler (histogram) eklinde ifade ederler. Bu izimde, ubuk grafikler sfr

531

ekseni civarnda younlar. ubuk grafikler zirve yapp de getiklerinde satm, herhangi bir dip
deere gelip ykselmeye baladklarnda ise alm zaman olarak yorumlanr.
MACD yntemi (hareketli ortalamalar esas ald iin) fiyatlarda trend sz konusu olduunda "iyi"
sonu verir. Bu yntemi 26. gnden sonraki veriler iin uygulamak mantkldr.
24.6.4. Momentum 103
Momentum kavram fiyat hareketlerindeki hz esas alr. Borsadaki fiyat hareketleri incelendiinde
fiyatlarn nce hzla ykselmeye balad ve belirli seviyeye ulatktan sonra fiyatlardaki ykseliin
yavalad yani momentumunu yitirmeye balad ve nihayet bir noktadan dnerek de getii
grlr. Buradaki nemli nokta hisse senedi fiyatlarnn da tam tepe noktasna ulamadan nce
ykseli hznn nemli lde yavalamas yani momentumunun zayflamasdr. Momentum
fiyatlardaki ykseli ya da d hzn ler. Momentum osilatrleri ise fiyat deiimlerindeki bu hz
gstermek zere dzenlenirler.
Bir hisse senedinin (veya piyasa endeksinin) o gnk momentumu gnn kapan fiyatnn belirlenen
gn nceki kapan fiyatna oranyla bulunur. rnein, 10 gnlk momentum iin gnn kapan fiyat
10 gn nceki kapan fiyatna blnr.
onbirinci gnn momentumunu hesaplamak iin, 11. gnn kapan fiyat 2. (ikinci) gnn kapan
fiyatna blnr ve bu ilem her yeni gn iin tekrarlanr. Mometum hesaplan basite yle formle
edilebilir;

Momentum : K(0) / K(x) x 100

K(0)

: Bugnn kapan fiyat

K(x)

: x gn nceki kapan fiyat

rnein, momentumun yorumlanmasna gelince, 10 gnlk bir momentum iin;

- Eer momentum ykseliyorsa bu fiyatlarn 10 gn ncesine gre daha fazla (hzla) ykseldiini ya
da 10 gn ncesine gre daha yava dtn gsterir.
- Eer momentum, yatay olarak devam ediyorsa bu fiyatlarn 10 gn ncesine gre ayn oranda
(hzda) ykseldii ya da dtn ifade eder.
- Eer, momentum dyorsa bu fiyatlarn 10 gn ncesine oranla daha az (yava) ykseldiini ya da
10 gn ncesine gre daha hzla (fazla) dtn ifade eder.
Ksaca, ykselen momentum endeksi, fiyatlarn momentumunun ykselii (trendin salamln)
alalan momentum ise fiyatlarn ykseli hzn yitirdiini, yani piyasann zayfladn
gsterir.Ykselen momentum piyasann ykseliine (bullish) alalan momentum ise de (bearish)
yorumlanr.
24.6.5. Dier Teknik Analiz Yntemleri
Teknik analizcilerin kulland dier yntemlerin ingilizceleri yardmc olmas amacyla aada
saylmtr;
Absolute Breadth Index, Advance/Decline, Advisory Sentiment Index, Call/Put Ratio, Confidence
Index, Cycles, Days Of The Month, Days Of The Week, Demand Index, Dividend Yields, Fed
Indicator, First Five Days In January, Funds Net Purchases Index, High Low Logic Index, Insiders'
Sell/Buy Ratio, Large Block Ratio, Margin Debt, Margin Requirement, Member Short Ratio, Mutual
103 Mahmut, AHN, Borsada Teknik Analiz

532

Funds Cash/Assets Ratio, New High/New Low Ratio, New Highs, New Highs-New Lows, New Lows,
Number Of Advancing Issues, Number Of Declining Issues, Odd Lot Balance Index,
Odd Lot Short Ratio, On Balance Volume, Oscillators, Overbought/Oversold Indicators,
Price/Dividend Ratio, Price/Earnings Ratio, Public Short Ratio, Public/Specialist Short Ratio, Put/Call
Premium Ratio, Put/Call Ratio, Rate Of Change, Relative Strength, Short Interest Ratio, Specialist
Short Ratio, Stochastics, Total Short Ratio, Unchanged Issues Index, Volatility Ratios, Volume
Oscillator, Volume Up Days/Down Days, Williams' Percent Range (%R).
24.7 The Wall $treet Week Technical Market Index (W$W)
Amerika'da 1970 ylndan beri her Cuma hesaplanan "The Wall $treet Week" (W$W) endeksi,
teknik analizcilerin ilgilendikleri 10 farkl veriyi esas alr. Endeks, piyasann ksa vadedeki hareketi
yerine, orta ve uzun vadeli (3 aydan uzun) hareketlerini belirlemeyi amalar. "The Wall $treet Week"
endeksinin yarar, farkl teknik analiz yntemleri sonucunda elde edilen ve birbiriyle elien davran
biimleri ("al", "sat", "elde tut" gibi) elde edilmesi durumunda, kesin bir sonuca ulaabilme imkan
salamasdr. Bu endeksin, "nc gsterge" olarak verdii uyarlarn 1, 5, 13, 26 ve 52 hafta sonraki
DJIA (Dow Jones Sanayi Ortalamasnn) deeri ile istatistiksel olarak tutarllk gsterdii
kantlanmtr.
Endeks hesabna dahil olan 10 teknik gsterge (technical indicator) 104 iin ayr marjlar (snrlar)
belirlenmitir. 105 Her gstergenin dikkate ald veri, marj olarak belirlenen st snrn zerinde ise
gstergeye (+1); alt snrn altnda ise (-1) deeri verilir. Belirlenen snrlarn iinde olmayan deer
iinse, sz konusu gstergeye (0) deeri atanr. 106 Endeks kapsamndaki 10 gstergenin (+1), (0)
veya (-1) olarak aldklar deerler belirlendikten sonra, (+) ve (-) iaretleri birbirini gtrr ve o
haftann net endeks rakam elde edilir. Bu ekilde bulunan endeks;

104 Endeks hesabna dahil edilen 10 gsterge unlardr;

(a) Dow Jones Momentum Oran: Dow Jones Sanayi Ortalamasnn (DJIA) kapan deerinin, 30 gnlk basit hareketli
ortalamasna blnmesi ile elde edilir. Gsterge, DJIA deerinin, hareketli ortalamann en az % 3 zerinde olduu durumda
(+1) deerini alr. Hareketli ortalama DJIA'nn en az % 3 zerinde olduunda ise, gsterge (-1)'e eitlenir.
(b) kinci gstergenin hesaplanmas iinse, son 10 ilem gnnde deeri en yksek seviyeye ulaan toplam hisse senedi
says bulunur. Deeri en dk seviyeye gelen toplam hisse senedi says da ayn dnem iin hesaplanr. Bu iki toplam,
son 10 ilem gn iin hareketli olarak her ilem gn hesaplanr. Karlatrma sonras gsterge bir deer alr.
(c) "Market breadth" olarak adlandrlan nc gsterge ise, yine 10 ilem gnn esas alr ve bu dnem iinde her gn
fiyat artan ile azalan hisse senedi says arasndaki net rakamn hareketli toplamna gre belirlenir.
(d) New York Borsas'nda, fiyat artan hisse senetlerindeki ilem miktarnn, fiyat azalannkilere blnmesi sonucu bulunan
orann, 10 gnlk hareketli ortalamasnn hesaplanmasyla drdnc gstergenin alaca deer bulunur. Gsterge, bulunan
rakamn en az 1,20 olmas durumunda (+1); 0,8 veya altnda olduunda ise (-1) deerini alr.
(e) Investor's Intelligence tarafndan derlenen ve New York Borsas'ndaki tm hisse senetlerinin fiyatlarnn (10 ve 30
haftalk) hareketli ortalamalar ile karlatrlmas ise beinci gstergenin alaca deer iin gereklidir.
(f) Options Clearing Corporation'dan salanan altnc gsterge ise, Borsa kotundaki tm satm (put) opsiyonlarnn ortalama
primlerinin (fiyatlarnn), alm (call) opsiyonlarnn ortalama primlerine blnmesi ile elde edilir. Gsterge, orann en az %
95.5 olduu durumda (+1); en ok % 42 olduunda ise (-1) deerini alr.
(g) Investors Intelligence tarafndan, hisse senedi piyasas hakkndaki beklentilerini renmek amacyla, 100 kadar
yatrmcya gnderilen mektuplara verilen cevaplar ise, yedinci gstergenin alaca deeri belirler.
(h) zerinde speklasyon yaplan, dk fiyatl hisse senetlerinde gerekleen ilem miktarnn, Dow Jones Sanayi
Ortalamas kapsamndaki hisse senetlerinin ilem miktar ile karlatrlmas sonucu, sekizinci gstergenin alaca deer
belirlenir.
(i) irket hakknda gizli bilgileri elde edebilecek durumda olanlarn (insider) davranlar ise dokuzuncu gstergenin temelini
oluturur. Bu kiilerin yaptklar satlar, almlarna oranlandktan sonra, belirlenmi olan snrlarla karlattlr ve gsterge
deeri belli olur.
(j) Amerika'daki Merkez Bankas'nn aklad iskonto orannn, yine Amerikan Merkez Bankas'na mevduat yatrlmas iin
nerilen faiz oranna blm sonucu elde edilen rakam ise, endeks hesabna dahil edilen son gstergenin alaca deeri
belirler.
105 Sz konusu snrlarn hepsi, fazla detaya inmemek iin belirtilmemitir.
106 st snra eit veya daha yksek bir deerin, birden bire alt snra eit veya daha az bir yere gelmesi (veya tam tersi
ynde bir hareket) de gstergenin (0) deerini almasn gerektirir.

533

a) +5'e eit veya fazla ise, hisse senedi piyasasnda ykselme beklentisi son derece kuvvetlidir ve
alm zamandr.
b) +4 ise, piyasada ykselme beklentisi kuvvetlidir ve alma gemek iin hazrlk yaplmaldr.
c) +3 ise, piyasada ykselme beklentisi vardr.
d) +2 ise, piyasada ykselme beklentisinin gelimesi muhtemeldir.
e) +1, 0 veya -1 ise, piyasa "ntr" (neutral) durumdadr.
f) -2 ise, piyasada dme beklentisinin gelimesi muhtemeldir.
g) -3 ise, piyasada dme beklentisi vardr.
h) -4 ise, piyasada dme beklentisi kuvvetlidir ve sata gemek iin hazrlanmaldr.
i) -5'e eit veya daha kk ise, piyasann dmesi son derece kesin olduu iin satm zamandr.
24.8 Trkiye'de Teknik Analiz
Trkiye'de,
sermaye
piyasasnda,
MetaStock
Professional
(EQUIS
International),
Dow Jones Market Analyzer Plus (RTR Software) ve Share Master(Synergy Software) gibi teknik
analiz yapmaya ynelik zel bilgisayar programlar kullanlmaktadr. Analiz yaparken karmak veya
ok sayda forml kullanmayanlarn ise, tablo analizi (spreadsheet) programlarnda kendi formllerini
yazarak teknik analiz yaptklar gzlenmektedir.Bu donanm ve yazlm imkanna sahip olmayanlarla,
teknik analize zel zaman ayrmak istemeyenler ise, gerek basnn, gerekse Borsa yelerinin
kard eitli yaynlardan yararlanabilmektedir. Bu yaynlarda yer alan analizlerde, daha ok trend
izleme, zel fiyat formasyonlarn belirleme, hareketli ortalama, momentum ve artan-azalan
yntemlerinin kullanld gzlenmektedir.
Bu yaynlarda yer alan yorum ve tavsiyelerin etkisiyle, yatrmclar ile ksa dnemli alm-satm
yapanlarn davran biimlerini deitirmeleri olasdr. Bu kiilerin, hep birlikte ayn hareketi yapmas
durumunda, hem sz konusu yatrm aracnn ilem grd piyasa, hem de dier piyasalar
(istenmeden de olsa) farkl derece ve ekilde etkilenip ynlendirilmi olacaktr. Bunlarn dnda
Trkiye'de baz eitim kurulular ile basnn Teknik analiz konusunda kurslar dzenledii ve Trke
yazlm eitici kitaplarn da piyasada bulunduu grlmektedir.
24.9 Teknik Analiz Yntemlerine Farkl Bir Bak
Teknik analiz yntemlerinin hesaplanmas iin, borsalar ile dier piyasa veya konularda birok
veriye srekli olarak, abuk bir ekilde ulalmaldr. Bu gereklilik gz nne alndnda, saylan her
teknik analiz ynteminin piyasamzda kullanlamayaca sonucu ortaya kmaktadr. Ayrca, dier
lkelerdeki piyasalarda kullanlan yntemleri doru kabul edip, "Ben de teknik analiz yapyorum"
dncesiyle, gemie ynelik herhangi bir analiz yapmadan, bunlar aynen uygulanmamaldr. Gerek
ahsi kullanm, gerekse dier kiilere tavsiye vermek amacyla teknik analiz yapanlarn, bunu gz ard
etmemesi ve hem uyguladklar, hem de uygulayacaklar yntemleri krllk ve tutarllk asndan
srekli olarak test etmeleri kanmzca zaruri ve yararldr. Bu ilemde, alm ve satmda denen
komisyonlara dikkat edilmesi son derece nemlidir.
Teknik analizcilerin ounlukla formller ve gemiteki veriler zerine oluturduklar piyasa
yaklamlarna karn, temel analizcilerin de kendilerine zel yntemleri olduu ve teknik analizciler
tarafndan bilinli olarak gzard edilen bu farkl yntemin hem birinci el piyasada (rnein hisse
senetlerinin ilk kez fiyatlandrlmasnda), hem de ikinci el piyasada eitli kesimlerce kullanld
unutulmamaldr. Halbuki teknik analiz, halka alma ve zelletirmelerde, piyasada hisse senetlerine
ait gemi fiyatlara sahip olunmamas sebebiyle, birinci el piyasa dnda, sadece ikinci el piyasada
kullanlabilmektedir.
ounlukla formller kullanlarak, bilgisayar tarafndan veya analizcilerin sbjektif (znel)
yorumlaryla, belli sonulara ulalmas, teknik analizin eletirilen dier bir noktasdr. Ayrca, piyasada
byk bir ounluun sadece tek bir teknik analiz yntemini kullanp (5 gnlk basit hareketli
ortalama gibi) ayn ekilde davranmas gibi bir durum sz konusu olursa, kendi kendini ispat eden bir
teoriye ulalacaktr. Bu durumda, piyasa olumsuz olarak etkilenecektir.

534

24.

GRAFKLER VE TEKNK ANALZ

515

24.1
Grafiin Genel Tanm ve Kullanm Alanlar
515
24.2
Hisse Senedi Piyasasnda Kullanlan Grafikler
515
24.2.1
izgi Grafikleri (Line Charts)
515
24.2.2
ubuk Grafikleri (Bar Charts, High-Low Charts)
516
24.2.3
Nokta ve ekil Grafikleri (Points and Figure Charts)
517
24.2.4
Mum Grafikleri (Candlesticks)
518
24.2.5
Grafiklerde Zaman ls
520
24.2.6
Aritmetik ve Logaritmik Eksenler
520
24.2.7
Grafiklerde lem Miktarnn Gsterilmesi
520
24.2.8
Trkiye'de Hisse Senedi Grafii iziminde Karlalan Baz Sorunlar 520
24.2.9
Sermaye Arttrm ve/veya Temett Datm Gnnden nceki Verilerin Dzeltilmesi
521
24.3
Teknik Analiz
523
24.4
Dow Teorisi ve Teknik Analiz
525
24.5
Teknik Analiz Aralar
526
24.5.1.
Destek ve Diren Kavramlar
526
24.5.2.
Trend
526
24.6
Teknik Analiz Yntemleri
527
24.6.1.
Fiyat Formasyonlar
527
24.6.2.
Hareketli Ortalamalar (Moving Averages)
528
24.6.3.
MACD (Moving Average Convergence/Divergence)
530
24.6.4.
Momentum
532
24.6.5.
Dier Teknik Analiz Yntemleri
532
24.7
The Wall $treet Week Technical Market Index (W$W)
533
24.8
Trkiye'de Teknik Analiz
534
24.9
Teknik Analiz Yntemlerine Farkl Bir Bak
534

535