METODI SOCIOLOKOG

ISTRAIVANJA

METODI SOCIOLOKOG ISTRAIVANJA

Arli Hokild: Kako rukovoditi srcem (1983)

Istraivanje o stjuardesama emocionalni rad
Novi nain istraivanja ponaanja na radnom mestu
Upravljanje sopstvenim oseanjima u uslunim
delatnostima
Kompanije upravljaju ne samo naim fizikim pokretima
nego i oseanjima
Posmatranje sa uestvovanjem
Oseaj distance zaposlenih prema sopstvenim
oseanjima
Primena pristupa i rezultata na druga drutva sve
raireniji emocionalni rad

SOCIOLOKA PITANJA
Zadatak sociolokog istraivanja: dublji uvidi od
povrnog razumevanja svakodnevnog ivota
Razumevanje naih ivota na nov nain: iznenaujua
pitanja i iznenaujui odgovori
U kakvim uslovima ive manjinske grupe?
Kako je mogue da tolika glad vlada u svetu koji je
bogatiji nego ikada?
Kakav e biti uticaj sve ire upotrebe informacione
tehnologije u naem ivotu?
Da li se porodica kao institucija raspada?
Kljuno pronalaenje najpogodnijih metoda istraivanja i
analize rezultata za svaki problem

SOCIOLOKA PITANJA
Jedan deo pitanja u sociolokom istraivanju injeninog
karaktera
Primer: Koji su najei oblici kriminala?
Koliki udeo osoba koje poine krivino delo bude
uhvaen?
Koliko njih bude osueno i zatvoreno?
Nepouzdanost zvaninih statistika: tek polovina krivinih
dela bude prijavljeno policiji
Vanost komparativnih (uporednih) pitanja: poreenja u
okviru istog drutva i u okviru razliitih drutava
Poreenje pravnog sistema V. Britanije i SAD

SOCIOLOKA PITANJA
Poreenje drutvenih odnosa u sadanjosti i prolosti
Pitanja razvojnog karaktera: analiza prethodnih
drutvenih oblika i glavnih pravaca promena
Empirijska istraivanja: traenje odgovora na pitanje
kako se neto deava
Neophodno tumaenje (interpretacija) injenica:
postavljanje teorijskih pitanja
injenino pitanje: ta se desilo?
Komparativno pitanje: Da li se ovo desilo svuda?
Razvojno pitanje: Da li se ovo i ranije deavalo?
Teorijsko pitanje: ta je u osnovi ove pojave?

DA LI JE SOCIOLOGIJA NAUKA?
Uverenost osnivaa i klasika sociologije u nauni
karakter istraivanja drutvenog ivota oveka
Nauka: korienje sistematskih metoda empirijskog
istraivanja, analiza podataka, teorijsko miljenje i
logika procena argumenata u procesu razvoja znanja o
nekom problemu
Sociologija nauni poduhvat: sistematske metode
empirijskog istraivanja, analiza podataka i ocena teorija
u svetlu postojeih dokaza i logikih argumenata
Razlika sociologije i prirodnih nauka: prvi razlog
samosvest ljudi, svrha i smisao ljudskog delanja

DA LI JE SOCIOLOGIJA NAUKA?
Razumevanje motiva samoubistva: snane
autodestruktivne namere pojedinca
Drugi razlog razlikovanja prouavanja drutva od
prouavanja prirode: stalno stvaranje i obnavljanje
drutva ljudskim delovanjem
Reprodukovanje drutvenih institucija u vremenu i
prostoru kroz ponavljanja delanja pojedinaca
Potencijalni emancipatorski doprinos sociologije
Prednost sociologije u odnosu na prirodne nauke:
postavljanje pitanja objektima istraivanja - drugim
ljudima
Tekoa sociologije u odnosu na prirodne nauke:
promene ponaanja ispitanika u toku istraivanja
(drutveno poeljni odgovori)

ISTRAIVAKI PROCES
Faze istraivanja:
Problem koji se istrauje: nedostatak znanja o
institucijama, drutvima i kulturama ali i praznina u
naem razumevanju
Koliki udeo stanovnitva ima snana religiozna
oseanja?
Koliko je nepovoljniji ekonomski poloaj ena u odnosu
na mukarce?
Istraivako pitanje: ta se deava i zato se deava?
Zato se menja stepen religioznosti?
Zato su ene ree od mukaraca na rukovodeim
poloajima?
Javljanje istraivakih problema i u toku samog
istraivanja

ISTRAIVAKI PROCES
Pregled ranijih istraivanja: pregled postojee
literature
Da li su raniji istraivai ve uoili istu zagonetku
Na koji nain su pokuali da je ree?
Koje aspekte problema nisu istraili?
Preciziranje problema: jasno formulisanje problema
Definisanje hipoteze pretpostavke o pojavi koja se
prouava
Izbor metoda za prikupljanje podataka: odluka o
nainu prikupljanja podataka
Sprovoenje istraivanja: prevazilaenje prepreka
praktine prirode

ISTRAIVAKI PROCES
Interpretacija rezultata: uoavanje implikacija,
izvoenje zakljuaka, ponovno povezivanje sa
istraivakim problemom
Predoavanje rezultata: izvetaj o istraivanju u obliku
lanka ili knjige
Navoenje novih istraivakih problema i pitanja, te
smernica daljih istraivanja
Preplitanje i preklapanje faza u stvarnom sociolokom
istraivanju

RAZUMEVANJE UZROKA I POSLEDICE

Analiza odnosa izmeu uzroka i posledice kao jedan od
glavnih problema u metodologiji istraivanja
Uzrona veza izmeu dva dogaaja ili dve situacije:
odnos u kojem jedan dogaaj ili situacija proizvode drugi
dogaaj, odnosno situaciju
Utvrivanje uzroka i posledica kao jedan od glavnih
zadataka sociolokog istraivanja (zajedno sa teorijskim
miljenjem)

UZRONOST I KORELACIJA
Korelacija: postojanje konzistentne veze izmeu dva skupa
dogaaja ili varijabli (promenljivih)
Varijabla: bilo koja dimenzija u odnosu na koju se pojedinci
ili grupe menjaju
Primeri varijabli ili promenljivih: starost, razlike u prihodima,
stopa kriminala, klasne razlike
Korelacija ne mora znaiti i uzrono-posledini odnos
Prividne korelacije
Primer smanjenja broja roda i pada stope raanja
Dirkem: korelacija stopa samoubistva i godinjih doba (rast
stope od januara do juna ili jula)
Aktivniji drutveni ivot u prolee i leto nego zimi
Pojaanje oseanje izolovanosti ili usamljenosti pojedinaca

UZRONI MEHANIZAM
Tekoe utvrivanja uzrone veze u korelaciji
Izraena povezanost izmeu stepena obrazovanja i
uspeha u karijeri u modernim drutvima
Obrazovanje nije jedino objanjenje
Obrazovni uspeh vie zavisan od porodice iz koje osoba
potie
Bolji uspeh pojedinaca iz imunijih porodica koje brinu o
kolovanju i imaju bogate kune biblioteke
Uzrok: stav roditelja prema deci i uslovi za uenje koje
porodica obezbeuje
Vanost stavova i subjektivnih razloga ljudi kao uzroni
inioci u odnosima izmeu promenljivih u drutvenom
ivotu

KONTROLE
Nezavisna varijabla ili promenljiva: ona koja proizvodi
efekat na zavisnu promenljivu
Zavisna varijabla ili promenljiva: ona koja koju se vri
uticaj
Kontrole: odravanje nekih promenljivih stalnim da bismo
mogli da procenimo uticaj drugih
Primer: istraivanje tvrdnje da odsustvo majke u
detinjstvu predstavlja uzrok ozbiljnih problema linosti u
odraslom dobu
Kontrola ostalih uticaja kojima bi se mogla objasniti
povezanost
Poreenje sluajeva u kojima deca nisu imala ljubav i
panju ni od koga i sluajeva u kojima su dobijali ljubav i
panju (od majke ili nekog drugog)

UTVRIVANJE UZROKA
Mogue objanjenje korelacije mnotvom uzroka
Utvrivanje uzronih odnosa na osnovu prethodnih
istraivanja u nekoj oblasti prouavanja
Primer istraivanja uzrone veze izmeu puenja i raka
plua
Snana korelacija dva faktora
Puai skloniji oboljevanju od raka plua nego puai,
strastveni puai skloniji oboljevanju od onih koji manje
pue
Obrnuto prikazivanje korelacije: znatan udeo onih koji
obole od raka plua puai
Precizni uzroni mehanizmi jo uvek nepoznati
Alternativna objanjenja: predispozicija za oboljevanje od
raka plua ujedno i predispozicija za puenje

ETNOGRAFIJA
Etnografija: prouavanje ljudi i grupa koje istraiva
obavlja na licu mesta u toku izvesnog perioda, pri emu
se koristi posmatranjem (opservacijom) ili intervjuima
kako bi upoznao njihovo drutveno ponaanje
Cilj: otkrivanje znaenja na kojima poiva drutveno
delanje
Ukljuivanje istraivaa u interakcije unutar drutvene
grupe
Dugotrajno prisustvo u okviru grupe, organizacije ili
zajednice
Nuno opravdanje i objanjenje prisustva etnografa
lanovima zajednice
Vanost sticanja poverenja i obezbeivanja saradnje u
duem periodu

ETNOGRAFIJA
Tekoe etnografskog istraivanja: oseaj usamljenosti u
zajednici koja se prouava
Odbijanje lanova zajednice da daju podatke ili iskreno
govore o sebi
Izlaganje fizikoj opasnosti u nekim situacijama:
prouavanje bandi delinkvenata
Prednosti etnografije: mogunost sticanja obilja
podataka, razumevanja ponaanja lanova grupe
iznutra, kvalitativno istraivanje, mogunost
prilagoavanja novim i neoekivanim okolnostima
Nedostaci etnografije: mogue prouavati samo manje
grupe ili zajednice, presudna vetina istraivaa da
stekne poverenje lanova zajednice ili grupe, mogue
poistoveivanje onemoguava objektivno prouavanje

ANKETIRANJE
Kvantitativni postupak prikupljanja podataka
Cilj ankete: prikupljanje podataka koji se mogu statistiki
analizirati (radi uoavanja obrazaca ili pravilnosti)
Etnografska istraivanja: detaljno prouavanje manjih
segmenata drutvenog ivota
Ankete: manje detaljna prouavanja na irim oblastima
drutvenih odnosa
Glavni instrument prikupljanja podataka kod anketiranja
upitnik
Populacija: grupa ljudi koja se prouava
Dve vrste upitnika: zatvoreni i otvoreni
Zatvoreni upitnici: ogranien broj odgovora
Laka statistika obrada ali ogranien obim podataka

ANKETIRANJE
Upitnici sa otvorenim pitanjima: vea sloboda
izraavanja ispitanika
Detaljniji podaci ali i tea statistika obrada
Vanost jasne formulacije pitanja i za anketare i za
ispitanike
Nuno voenje rauna o karakteristikama ispitanika pri
sastavljanju upitnika
Da li e ispitanici razumeti pitanje?
Da li ispitanici imaju dovoljno informacija da bi dali
odgovor na pitanje?
Da li e ispitanici uopte popuniti upitnik?
Pilot istraivanje kao prethodnica ankete: uoavanje
moguih nedostataka upitnika

ANKETIRANJE
Sprovoenje istraivanja na uzorku
Vaenje rezultata za celokupnu populaciju (ako je uzorak
dobro napravljen)
Reprezentativnost uzorka: obuhvatanje grupe pojedinaca
koji su tipini za ukupnu populaciju
Sluajni uzorak: ista verovatnoa svakog pojedinca iz
populacije da bude izabran
Srbija: istraivanja na reprezentativnim uzorcima od oko
2000 pojedinaca/domainstava
Prednosti ankete: lake kvantifikovanje i analiza
podataka, vei obuhvat ispitanika
Nedostaci: povrno odgovaranje, veliki broj nepopunjenih
upitnika, nedostatak saznanja o onima koji odbiju
popunjavanje upitnika

EKSPERIMENTI
Eksperiment: pokuaj da se proveri ispravnost hipoteze
pod strogo kontrolisanim uslovima koje postavlja sam
ispitiva
esta primena eksperimenta u prirodnim naukama
Ogranienje primene eksperimenta u sociologiji:
neprirodno ponaanje ispitanika
Hotornski efekat: istraivanja tridesetih godina 20. veka u
fabrici u Hotornu pored ikaga
Prouavanje produktivnosti u razliitim uslovima rada
(nivo osvetljenja, trajanje pauze, broj radnika u timu)
Ubrzavanje tempa rada kao posledica svesti o ueu u
istraivanju
Eksperiment Filipa Zombarda (1972): studenti-dobrovoljci
u ulogama zatvorskih uvara i zatvorenika

EKSPERIMENTI
Zaprepaujui rezultati
Autoritarno ponaanje uvara, otvoreno neprijateljstvo
prema zatvorenicima, nareivanje i verbalno
zlostavljanje
Zatvorenici: meavina apatije i otpora, poput pravih
zatvorenika
Poveanje napetosti izmeu sve grupe do prekida
eksperimenta u ranoj fazi
Zakljuak: na ponaanje u zatvoru vie utie sama
priroda zatvorskog ogranienja nego individualne
osobine zatvorenika

IVOTNE ISTORIJE
Postupak specifian za sociologiju i drutvene nauke
ivotne istorije: podaci o ivotu nekog pojedinca
prezentovani od strane samog pojedinca
Dopuna drugim izvorima: pisma, izvetaji savremenika,
novinski lanci
Razliiti stavovi o vrednosti biografija kao istraivakog
metoda: nepouzdane ili detaljne
uvena studija Tomasa i Znanjeckog u pet tomova:
Poljski seljak u Evropi i Americi (1918-1920)
Detaljna i suptilna analiza migracije i integracije u nova
drutva i kulture

ISTORIJSKA ANALIZA
Neophodnost vremenske perspektive za objanjenje
prikupljenog materijala o nekom problemu
Usmena istorija: razgovor sa akterima dogaaja iz blie
prolosti
Istraivanje dalje prolosti: nunost korienja
dokumenata i pisanih podataka
Primer dokumentarnog istraivanja u istorijskom
kontekstu: studija Entonija Evorta (1980) o ivotu u
rovovima u Prvom svetskom ratu
Korienje razliitih dokumentarnih izvora: zvanine
istorije rata, beleke i dnevnici vojnika, lina seanja
Svesno ignorisanje komandi u pogledu ratnih dejstava:
obustavljanje neprijateljstava na Boi i organizovanje
fudbalske utakmice

KOMBINOVANJE KOMPARATIVNOG I
ISTORIJSKOG ISTRAIVANJA
Komparativna analiza u istorijskom kontekstu: istraivanje
Tede Skokpol o drutvenim promenama Drave i
drutvene revolucije (1979)
Tenja da se stvori teorija o poreklu i prirodi revolucije na
osnovu detaljnog empirijskog prouavanja
Analiza revolucija u tri razliita istorijska konteksta:
revolucija u Francuskoj 1789. godine, revolucija u Rusiji
1917. godine i revolucija u Kini 1949. godine
Sekundarna analiza zvaninih dokumenata i istorijskih
dela
Objanjenje revolucionarne promene ukazivanjem na
drutvenu strukturu
Nastanak revolucija bez unapred utvrenih namera
Primer revolucije u Rusiji

KOMBINOVANJE KOMPARATIVNOG I
ISTORIJSKOG ISTRAIVANJA
Prouavanje drutvene promene: primer globalizacije
Istraivanje naina na koji sve izraenija globalizacija
utie na ljude u razliitim drutvenim kontekstima:
posmatranje s uestvovanjem, ankete, ivotne istorije
Primer: prilagoavanje pojedinaca globalnom tritu
radne snage
Prouavanje globalizacije u celini: nunost ireg
istorijskog i komparativnog istraivanja
Uticaj nameravanih i nenameravanih posledica na
globalizaciju
Poreklo i kasniji uticaj interneta

STATISTIKI POJMOVI
Upotreba statistikih tehnika pri analizi rezultata u
sociolokim istraivanjima
Mere centralne tendencije (naini izraunavanja srednje
vrednosti)
Koeficijenti korelacije (mere kvantitativnog slaganja
izmeu zavisne i nezavisne promenljive)
Tri metoda izraunavanja srednje vrednosti: prosek
(aritmetika sredina), modus, medijana
Modus: numerika vrednost koja se najee javlja u
nekom skupu podataka
Medijana: sredina u ureenom skupu brojeva
Standardna devijacija: odstupanje od proseka
(aritmetike sredine) stepen disperzije ili raspon
odreenog skupa brojeva

STATISTIKI POJMOVI
Koeficijent korelacije: stepen meusobne zavisnosti
izmeu dve ili vie promenljivih (od 1 do 1)
Savrena pozitivna korelacija (1): dve promenljive
meusobno potpuno zavisne
Nepostojanje zavisnosti dve promenljive (0)
Savrena negativna korelacija (-1): dve promenljive
postoje u potpuno inverznom odnosu
Nepostojanje savrenih korelacija u drutvenim
naukama
Visoke korelacije (pozitivne i negativne): 0,6 i vie
Primer klasnog porekla i glasanja na izborima

IRA LITERATURA

Mili Vojin. 1996. Socioloki metod. Beograd: Nolit.

Ili Vladimir. 2006. Uporedni metod u sociologiji.
Zrenjanin: Gradska narodna biblioteka arko Zrenjanin.
uri Mihailo. 2009. Problemi sociolokog metoda :
kritiko razmatranje stanja u zapadnoevropskoj i
amerikoj sociologiji. Beograd: Slubeni glasnik; Pravni
fakultet.