phe

Dizgi
Yeni
Bask:
Haziran
MAHMUT
ATATRK
II
Danton'un
Danton
Rebespierre
Karl
Hanya
Koca
Tarihi
Mithat
lm
Moltke'nin
Hrriyet
Romal
Plevne
Ali
Moltke
Nizip'te
brahim
Atatrk-Roozwelt-Mussolini
Alman
Times'n
Atatrk'n
Atatrk
Feragatin
Romallar
Sahibzzenc'in
Hasan
Lenin
Komnizmi
Geri
Laiklik
Paris
Kaytaklklar
Entellektel
Tehlikeli
Seviye
Abdlhamit
Cumhuriyet
Fes
Medeniyet
lk
efin
HAK
HTLAL
ngiliz,
Trkiye'de
Fransa'da
ngiltere'de
Dnelim
Osmanl
II.
VI.
Locke'un
Locke
Kant'n
Cleman
XVI.
Rousseau
htilal
Anaristler
Tarih
htilali
Bedreddin
Dede
Bedreddin'in
Hkmdarlarn
ngiliz
Fransz
Yine
Fichte
Fikir
ekilcilikten
Propaganda
Kont
Bizde
nn
Sakz
Trk
1789
CNurer
NDEKLER
Onba
Zihniyeti
Osmanl
ANLAMI
Abdlhamit
Mehmed
Gn
Marks
Reit
Reit'in
Nedir?
Kaptan
Memleketlerde
Louis
Sultan
Cumhuriyeti
Kavur'un
htilali
Fransz
-UURLU
Fatihinin
Tarihisinin
Sabbah
htilali
Komn
Karakteri
Teorisinin
Mutlaka
ekilcilik
Ne
Efendinin
yok
ada
ESAT
Kamyor
Paa
Paa'nn
Senatr
Gazileri
Safsatas
ve
Ne
Yaymlayan:
2000
HTLL
Ltfi
Ne
Verdani'nin
lebilir
lme
Nasl
BR
htilalinde
Tarihi
Gsterdii
Fikrinin
ve
htilalleri
htilali
Haber
Kimin
Trk
Mtalaas
Alman,
Muarzlarnn
Devleti
Kim
Diyor?
Szleri
Verimi
Zamannda
Yaratt
Gericilik
Bir
Uygulama
Agis
Hareketi
Diyor?
ki
Fikirleri
anakkale
Diyor?
Byk
Napolyon
Anibal
Sezar
Vaington
Zamanmzn
Feragati
KARISINDA
Uygulama
Vahdeddin
Alman
Schopenhauer'in
Schmoller'in
ve
Nietzsche'nin
Fransz
Jean
Ceferson'un
Fichte'nin
Karl
Lenin'in
Atatrk'n
BOZKURT
Giyotin
Hayat
Meclisi
HAK
syan
bakanlnda
Byk
ve
Gericilik
Uygulama
Yapar?
lm
htilali
byk
bunun
Matbaaclk
Mithat
Kavalal
Byk
Ne
Albay
Mahkum
Kabul
Seviye
Rejimler
Kldr
Soylular
Huylar
Galiptir
Kanmal
Bir
Trk
Ajans
Hakk
Anekdotu
syan
Rusya'da
ve
10
Katli
II.
23
Krmitiler
55
MIDIR?
Fransz
Jaures'in
77
Marks
Ve
100
Bir
11in
15
24
25
47
52
61
72
84
99
Diyor?
mi?
skender
Petro
Sentezi
Eksii
Filozofu
Verimi
ve
Nedir?
Locke'un
Sonu
Sz
htilali
Dncesi
htilal
Yol
Bilgini
Realiteler
Milletinindir
ihtilli
kkleri
Altnda
Fedakrl
Abdlhamit'e
lm
Bonapart
Spartaks
Edildi
Halkn
Fikirleri
ve
Yapanlar
Sz
Paalar
Sabotaj
Basn
HTLAL
ile
Fikirleri
Ne
Mehmet
Bykleri:
Sorusu
Fikirleri
Yapanlar
14
22
Baar
Dnrleri
65
69
Fikirleri
99
12
20
21
29
32
35
37
40
42
43
48
51
53
57
58
62
63
68
72
91
93
10Dediler?
28
36
39
49
54
64
87
89
90
95
100
veEngels'in
Fikirleri
veXVIII
Kant'n
bir
ve
syan
Teorisi
Paul
Fikirleri
veAnekdotu
Eletirisi
Yaynclk
Ali
Hitler
kurul
Yaynclk
Salad
14
Janey'nin
78
82
91
35
38
41
49
63
81
86
9inci
11
19
20
29
33
42
44
46
100
Mektubu
Paa
Fikirleri
Netarafndan
Fikirleri
asrn
ve64
Diyorlar?
Ltd.
13
12Fikirleri
38
59
62
70
71
73
76
77
92
101
A..
dnceleryile
ti.hazrlanmtr.
16
65
79
57 suland. Fakat bu ihtilli yapan
74
imlerdi?tarihisi
talyan
Ve ka kii
Guglielmo
idiler?Ferrero'ya gre Fransz ihtillini baaranlarn says iki yz g
ence bu bile fazladr. Bu say iki kiiye indirilebilir. Mirabeau'nun ilk meclisteki meh
ur nutku Mirabeau'nun szleri, kvlcm tututurmaya kfi geldi. Bilindii gibi, Mirabeau, k
meclisin dalmasn emrettiini bildiren mabeyinciye ''Gidiniz efendinize deyiniz ki, bi
z burada milletin iradesiyle bulunuyoruz. Ve bizi buradan ancak sng kuvvetile karabi
lirler!'' tarzndaki beyanat meclisi dalmaktan kurtarm ve ihtill balamt. Artk mecl
ihtilalin gerekimlerini dinliyordu. Kraln otoritesi ba aa edilmiti. Balayan yangn 2
l, bence, iki kii idare etti. Bunlar Danton ve Robespierre idi, denilebilir. Dant
on, bir nutku
''Vatann
Mesel:
dmanlarn
ile, Fransay
yenmektehlikeden
iin; cesaret,
kurtaracak
cesaret,
kadarcesaret,
etkili daim
oluyordu.
cesaret!'' (1) diye hayk
as milleti ayaa kaldrmaya yetiyordu. O kadar ki Robespierre Danton'u ldrnce, ihtill to
allad. Robespierre de ldrlnce, iki ayaktan yoksun olan ihtill dt. Napolyon'un elinde
Burada
Yeriniiaret
imparatorlua
etmek istediimiz
brakt. nokta udur ki, Danton ve Robespierre feragat bakmndan,
birer rnektirler.
Danton
kendisini Robespierre'in ldreceini biliyordu. Arkadalar bu konuda Danton'a biro
k defalar haber verdiler, ngiltere'ye kamasn teklif ettiler. O, bu teklifleri iddetle
''Kamak
Kamad.
reddetti.Yabanc
m? Asla!memleketlerde
Vatan ayakkab
hayatn
kesidilenerek
altnda gtrlr
kazanmak yerine
m?'' diyordu.
giyotin altnda, fakat ken
di vatannda
htill
Reis,
Danton:
''Adn
mahkemesi
''Adm
lmeyi
ne?
Danton'dur.
Ka
huzuruna
tercih
yandasn?
etti.
kt
30
yandaym.
Nerede
gn mahkeme
ikamet
Paris'te
reisiyle
ediyorsun?''
ikametarasnda
ediyorum.
yle
Yarn
birtarihin
konumapanteonu
oldu:
nda oturacam.
Giyotin
Danton
soukkanllkla
nne geldii
i uzatma,
zaman,
dedi ki:
aldn
arkada
''Alak,
emri
ileimdi
infaz
kucaklamak
et alak!''
balarmzn
istedi.decei
Cellt sepette
engel oldu.
de bizi pmekt
Danton byle
a!''
lmezden
Hakikaten
nce:
ay
kahramanca
''Robespierre!
biraz geiyordu
yaad,dava
aya bir
ki,
urunda
varmaz
kurun
beni
kahramanca
darbesiyle
takip edersin''
ld.
enesidiye
krlan
haykrd.
Robespierre giyotin
lk
Baarl
Danton
grnd.
Cumhuriyetin
veihtilllerin
Ve baba
Robespierre
mukadder
da iki
en
bu
dyordu.
byk
sepete
dost,
dman,
dt!
dmanonuldkleri
baaran gn
arkadalarn
oluk ocuklarna
birbirinemiras
girmesidir.
olarak birer
uk bala,
Fakat
ilerde
birer
greceiz
de kanlki,gmlek
bu feragat
braktlar.
yabanaOgitmeyecektir.
kadar!
Danton'la Robespierre'in
kanl gmlekleri, den Cumhuriyetin her kalknma hareketinde birer bayrak olacak ve dava
Karl
yalnz
MarxFransa'da
da bykdeil,
feragatdnyann
rneklerindendir.
her yanndaMarx,
bu bayraklar
Matmazelaltnda
Vestfalen
yeniden
ile evlendi.
zafere ulaacaktr
Hem
kendisi, hem kars zengin aileye mensup idiler. Ortaya att sosyalist dvas urunda hapi
nelere dt. Kat. Srgnden srgne kotu. Fransaya gitti. Almanya'nn mdahalesi zerine
mecbur oldu. Belika'ya geti. Amele hareketleri balad. Oray da terk ile ngiltere'ye gi
tti. ngiltere'de barnabildi. Hayatn sknt iinde bitirdi. Gazetelere yazlar yazarak ge
, ara sra da arkada Engels ona yardm ediyordu. Bugn Londra'nn bir mezarlnda, banda
duu halde,
Fakat
dava mahiyeti
ebed uykusunda
itibaryla
yatyor.
ne olursa olsun, bugn Rusya'da Marx'n heykelleri yksel
iyor.Reit
Koca
Dava ve
dnyay
Mithatdndryor.
paalar memleketimizde
te bilginin,
heykeli
yksek
dikilmesi
dncenin,
gerekli
feragatinin
olan byklerimizd
verimi!
endir. Glhane Hatthmayunu adile anlan Tanzimat, Koca Reit Paann eseridir. Bu yce eser
osyal ve politik bakmlardan byk nemi haizdir. Bilhassa 1839 Trkiyesi gz nnde tutulurs
bu nem bsbtn artar. Glhane Hatthmayunu, slm Hristiyan,Yahudi btn Osmanl mparato
birine eit tutuyordu.
Yzyllardan
beri rvet manasn kaybetmi, normal bir hediye halini almt. Rvet vermeme
sann fatihi
Hanya
Mesel:
hayatnYusuf
tehlikeye
Paa fetihten
koyard.sonra stanbul'a dnd zaman, (Deli) lkabyla anlan I in
him, paaya ''Ne getirdin?'' diye sormu. Hediye getirmediini renince, koca Gaziyi huzu
runda bodurmu, sonra da piman olarak elindeki s ile yzn okam, ''u pembe yzl ada
diye hayflanmt
Zamana
baknz ki Hanya'y
(1).
fethetmek mana ifade etmiyor, mutlaka hediye isteniyordu. Y
ani rvet! nceki gnler de bundan aa deildi. Rvetin devlet rgtne bu kadar sindii
Tanzimat'tan
e Glhane Hatthmayunu rvetin iddetle cezalandrlacan, padiahlara bile meydan okuyar
rdu. Bu o kadar radikal bir hareket idi ki, zamanmzda slmlk kaldrlmtr demekten daha
a Reit Paann ortaya koyduu yeniliklere, Osmanl mparatorluu zamannn en modern devletl
en biri oluyordu. Koca Reit tespit ettii yenilik hareketlerinde ok samim ve kesin ka
rar sahibi idi. Her dediini yapt ve uygulama alanna koydu. Rveti yasaklayan maddeler
Eski sadrazam Husrev Paay bile bir rvet maddesinden mahkemeye verdi. Mahkm ettirdi (1
koydu.
).
Msr'da hkmran olan Kavalal Mehmet Ali Paa, Koca Reit'e rvet teklif etmi, Koca Reit
bulunmu: ''Paa ihtiyar olduundan bu teklifi bunaklna hamlediyorum. Fakat bu ltifeler
evam ederse onu Msr'da tevkif eder, hakkndan gelirim,'' demiti (2). Koca Reit Paa orta
ya att
slm,
Hristiyan,
eserinde Yahudi,
bu kadartebaann
samim veeitlii
bu kadarhakkndaki
kesin karar
prensipleri
sahibi idi.
de ayn sadakatle uygulam
lanna koydu. Fransa hkmeti adna douda yaplan bu yenilikleri incelemeye memur edilen de
Vergilerin
Hell, hkmetine
slah,verdii
iltimasraporda
usulnnbukaldrlmas
hakikati itiraf
hakknda
etmektedir
Glhane(3)hattnn koyduu esaslar, c
Tanzimat'n
radikal yeniliktir.
en sakat yeri bu kadar yenilikleri ortaya koyduktan sonra btn bunlar eriat
esaslarna dayandrmasdr ki, bu da, davay yrtebilmek iin, halk efkrna verilmi bir r
Koca Reit'in byk yanlarndan birisini de kiiliinde ve millet yoluyla gsterdii ahsi fe
bilir.
a buluruz.
Osmanl
''Muharriri
mparatorluunun
fakir dahi orada
resmGlhane'de
tarihisikrsye
Ltfi, yakn
Koca Reit'ten
yerde bulunup
bahsederken
bibaretiha
diyorhatthmayunu
ki: (1)
istima eyledim. O hsn kraat ve letafet, hitabet grlm ey deildi. Akabinde toplar atl
rbanlar kesildi. Ve keyfiyet bilcmle mealike iln ile o gnden bed ile usul cedideye t
eebbs olundu.
Tanzimat
Hayriyenin icras iin Reit Paann vukua gelen himmeti sadkane ve gzne aldrd
cnsparane ve fedakranesi ilhrzaman ziveri sahayif tevahiri cihan olmaa ayan hidemat m
uledendir. Te'yidi makal iin u hikyeyi buraca derceyledim. yle ki, Reid Paa dairei k

Topu Paa zde Salih bey mahharan vezir olmutu, bu zattan mesmudur ki, dairece mhim bir
iin ifadesi iin haftalarca bir vakti msaid bulup da Reid Paaya ifadeden aciz kalp bir
akam Paa mutad olduu zere nsflleylden sonra harem dairesine gidinceye kadar bekleyip,
linde amdanla Paa mabeyn kapusunu amakta iken kethda yanna sokularak meramn ifade iin
kki efe eder etmez ''Efendim, sen ne efkrdansn, ben ne haldeyim? Ben yarnki gn bir me
hlikedeyim ki akama sa kacamdan midim yoktur!'' deyip ieriye girerek kapy kapayp gi
i, meer
te
KocaoReit,
geceninkocaman
ertesieserini
gn zikrolunan
byle birGlhane
fedakrlkta,
cemiyetibyle
vukubulacakm.''
bir feragatle baard. Bu fera
sonu ne oldu? O, bununla bir milletin, Trk ulusunun modern yaama temellerini atm ol
uyordu. Bugne bile yer hazrlamt, eseri tutundu. Bir gnn doumunda bile etkili oldu. T
lleti yaadka,
(Meternih)
Koca Reit'in
Koca Reit
pekde,
dostu
eseri
idi.deReit
yaayacaktr.
paa Tanzimat hakknda fikrini sormutu; o d
a, yenilikten saknsn demiti. Fakat Reit Paa yenilikte baar gsterdi. 'Meternih' eskili
Mithat
Koca
inatReit'ten
etti.
Paa Ve sonra,
sonunda,Mithat
bir amar
Paa yenilik
arabastarihimizin
iinde ngiltere'ye
en byk simalarndandr.
kat.
Onun teebbs
i ve feragatidir ki, Trk milletine 1876 Anayasas'n kazandrd. Bu Anayasa Mithat Paann f
dakrlnn verimidir. Btn engellere, kar koydu. Birka arkadayla, fakat bata her zam
okudu. II nci Abdlhamit gibi tarihin nl bir mstebidine, Trk ulusunun egemenliini, hrri
etini Mithat Paa tanttrd. O da Koca Reit gibi fedakrl ve feragati gzne ald. Daha
O. vaktin,
Bu yoldadeyimiyle,
cann verdi.
'Kanunu Esasi' iin Mithat Paann yan banda alanlardan pka kahr
n Paay unutmamak bir bortur. Bu adam milleti urunda hayatn her zaman hie saym ve onu
luluu yolunda birka padiah yakalarndan tutup tahttan aa indirmitir. Sleyman Nazif,
n Aziz'i tahttan indirenler arasnda merutiyete taraftar olanlar yalnz Mithat Paa ile
Sultan
Sleyman
AzizPaa
tahttan
idi.''indirildikten
diyor (1). sonra toplanan mecliste Sadrazam Rt Paa ''Merutiyet
i idare ehli vatanda ademi kabiliyeti ve hrriyeti ahalide envai mazarrat mevcuddu
r,'' hazretleri,
Paa
Herkes
dedii
teminizaman,
iintebdili
o mecliste
istikbali
saltanat,
iin
hazrbuhali
bulunan
fedakrl
hazr
Sleyman
istipdad
deruhte
Paaetti.
vikaye
ayaaBuiin
kalkarak:
iiolmad.
yapanlarn ne sultan m
ir garaz ahsileri ve ne de imdikine bir nisbeti mahsuslar vard. Mzakerata bu dakikalar
nazar
Bu
kahraman
itibare
Trkalarak
askeri,
devam
bu drst
buyurunuz.''
ve yksek
(2) devlet
demiti.adam mrnn son gnlerini Badat srgn
Mithat Paann (Kanunu Esasi) iinde ne kadar samim, milleti yenilie gtrmek iin ne dere
kesin karar ve feragat sahibi olduunu yakndan anlamak iin, onun, zamann eli satrl zali
mi II. Abdlhamit'e
Sleyman
Nazif'in 'ki
yazd
Dost'mektubu
adn verdii
ibretleeserinden
gzden geirmek
olduu gibi
lzmdr.
aktaryorum (2). Yarnn Tai
i vatann yarnki
Padiahm,
merutiyeti
celldna
vaz ve
diyor
ilndan
ki: muradmz istipdad refi ve zat ahanenizi vezaifiniz
ve vkelai devletin vezaifini tayin, milletimizin meyannda msavat kmileyi temin edip e
lbirliiyle
Otuz
senedenberi
ve gerekten
yaynlanp
mlkn
da hkmleri
slahna yerine
almaktr.
getirilmeyen hatthmayunlar gibi imdiki hat
ayunukanunu
Zira
mlkaneleri
esasiyibuhran
ilndanhazrn
muradmz,
indifandan
yalnz mesele-i
sonra bile
arkiyenin
hkmszhsn
kalmyacaktr.
tesviyesine medar olm
k, Avrupallarn aleyhimize alan azlarn kapamak iin nmayiten ibaret bir cemile deil
ta zat ahanelerine baz izahat arzeyleyeyim. Evvel zat mlknelerine ait olan vezaif-i h
anenizi mutlaka bilmelisiniz. Zira bilcmle harektmzdan millet nazarnda mesul olacaksnz
Bunun iin vkely- devlet ve memurin-i hkmet icra-i vezaifinden emin olmaldr ki drty
enberi milletimizi denaate altrp devleti dar tedenni eden mdahinlikten yakay syral
zin zat mlknelerine fevkal'de riayetim vardr. Ancak ahkm erierife tatbiken milletim
nafiine muzir olan en ufak hususta bile size itaat etmekte mazurum. nk mes'uliyetim
ardr. Hem vicdanmdan korkarm, hem de vatnmn saadet ve selmetini temin iin vicdanm
dim. Fakat korkarm ki bu efkr ve ef'alden dolay ileride devlet bendenizi mttehem ve
mes'ul tutsun. u arzedeceim doru szlerden kalbiniz pheye varmasn. Ne are ki en ziyade
rktuum bilhare vicdanmn bendenizi mahcup edip mesul tutmasyla milletimin taan ve tevb
ihine uramaktr.
Padiahm
Osmanllar
tekendi
bu dehettir
kendilerini
ki slah
zat ahanelerini
ve idare iktidarn
tasdi iinhaiz
bendenize
olmaldr.
cretUsul
veriyor.
mever
are olunan bir millette nizam nedir bilirsiniz. Tafsile hacet yoktur. Bendenize
emniyet ediniz
Padiahm
bendeniz
efendim.
bir bar
Bununla
sakilberaber
altndaym.
ricaliOsmanl
milletden
sfatile
de emin
icray
olunuz.
vazife edeceim.. Bir me
un kendini vicdanen mesul tutarak icray ef'al etmesinin lzumu gibi bir vezir de he
m vicdan hem milleti nezdinde kendini mesul bilmelidir. mit ve iftihar ederim ki v
icdanmn bendenizi mesul tutabilecei bir harekette bulunmadm. Fakat milletin bendeniz
i mesul tutmaya
Padiahm
dokuz gn
almasn
oluyor kiisterim.
maruzatHemmtekaddimeyi
bu hale fahrederim.
is'af etmemekte devam buyuruyorsunuz.
Amelenin aletine mabih olan nizamat mberremeyi reddediyorsunuz. Halbuki adaletsiz i
grlmez. Bu hal ise henz dehetli zelzelelerden mahv inkiraz derecesini savuduran bina-i
Eer
devleti
bu eshaba
tamiremebni
aldmz
bendenizisrada
serkrdan
siz adeta
azlederseniz,
ykmak istiyorsunuz
rica ederimdiyebilirim.
inan idare mizaci
ahanenizle icraat devlet halihazrn ehemmiyet ve ilcatna imtizacettirip kullanabilecek
bir yediiktidara tevdi buyurulsun herhalde...'' (1923 Knunu sani 18) kullar Mitha
t (1).
Bu
mektutan alt gn sonra Mithat Paa sadaretten azlolundu. Ve Avrupa'ya srld. Mithat Pa
nn yapt
Mithat
''Kendi
Fetvayi
Beytinin
Sonra
afPaa:
elimle
hunu
anlam
edildi.
(Kanunu
nyare
hakkm
oldu.
Memlekete
Esasi'nin
kesip
yazd
verdiim
dnd.
113'nc
iptida.''
Badat,
kalemmaddesi
Suriye,
padiaha
zmir valiliklerinde
bu hakk tanyordu.
bulundu. Fakat Ab
dlhamit o sa iken bir trl rahat edemiyordu. Nihayet bir iftira tertip olundu. Mithat
paa Abdl'aziz'in katillerindendir denerek Yldz'da kurulan olaanst mahkemeye karld
ruri can dman idi. Yarglanma sonunda idama mahkm olundu. Hkm kendisine tebli edildii

Mithatverdi.
evab
''Masumum.
Paann
Fakatsuu
idama
Abdlhamit'in
mahkm olmuum
istibdadna
ne kar?kar
Trkkoymas
Milletiidi.
sa Yabanc
olsun!''devletlerin ie kar
m hkmbuMithat'n
Fakat
1876'da
infaz
feragatin
olunamad..
ektii
verimitohum
Taifoldu?
ne
zindannda
bir
daha lmedi.
hapsolundu.
Dal budak
Ve bir
sald.
sreVesonra
bu dal
orada
budak
boduruldu.
nihayet
lmden
Bununla
Atatrk:
1908'deberaber,
korkmamak,
Abdlhamit'i
''Yolunuzda
asl
ihtille
bir
bodu.
olan
asker
lmek
baar
Eser
gibi
deil,
yaad.
salayan
lmee
gerekirse
Vehazrz''
byk
bu gne
hasletlerdendir.
hayat
yer hie
diyenlere:
hazrlad.
sayp
''Yolumda
lmnlmee
stnedeil,
gle gle
yaamy
drmee
Bu
bylehazr
olmakla
olunuz!
beraber,
Dsaati
san'atnda
alncaasl
lm,
olanbirlmek
dostdeil,
kucaklar
ldrmektir,''
gibi kucaklamak,
derdi.byk daval
ardbunlar
lm
Hayat
Biz
sra
nedir?
nedir?
koan
ne hekimlerin
ihtillciler
anlatt,
iin kanlmaz
ne filozoflarn
bir zorunluktur.
karanlk kavramlar iinde sylemeye ajl
i inceleyeceiz. Biz, lm nedir? Hayat nedir? anlamlarn moral ve uygulama bakmndan, beli
tmeye alacaz.
Moltke,
sava hakkndaki dncelerini sylerken: ''Sava gibi bir kurumu yarattndan dolay
teekkr etmeliyiz. nk sava olmasayd, insan lmle yaknlk kuramayacak ve ahlkszlk i
decekti. Genel ahlk tutan savatr!'' der (1). Keecizade zzet Fuat pPaa ''Karlan frs
dn verdii eserinde, bu yolda bir eyler sylese de, fikrin asl sahibi Moltke'dir. Bence
ras muhakkaktr ki, insann, saat alnca en ok ykseldii yer ve an, lm karsnda ald
rektiinde lmden korkmayan insan kadar yksek bir varlk dnmek mmkn deildir. nsan m
u, ksacas, eski deyimiyle, 'insankmil' yapan haslet budur. Bunun iindir ki, ideal yol
unda lmeyi
Dikkat
ediniz!veYaratklarn
ldrmei kendine
en cesuru
sanatveyapan
hayvanlarn
askerlie
kral
imrenirim.
saylan arslan bile lmden ylar
kaar, yalnz insanoludur ki, ideal urunda bandosunu ala ala, marlarn syleye syleye,
; lme,sr'atle
anakkale
Dman,
dne siperlerimize
savalarna
giderdair
gibiolan
gider.
yanayormu,
u anekdotu rahmetli
alaya hcum
Atatrk'ten
emrini vermi.
duymutum:
Fakat yerinden kimse
mam. Her yerden ate yayormu... Lmlar patlyor, uaklar bombalar atyor, top tfek du
grmyormu, bu artlar altnda emir dinletmenin zor olacan gren Atatrk, bandoyu aldrm
endisi ayaa kalkm, askere, ''Dman kurunu adam ldrmez. Bunu size gstereceim ve sonra
fa iaret edeceim, o zaman siz de hcum edeceksiniz,'' demi. Atatrk siperlerin zerine k
run yamuruna gs vermi ve kamsyla nc iareti verince, alay sng hcumuna gemi.
olarak anlatrd. ''Alay btnyle eridi... Fakat ortada bir yn dman lsnden baka bir
nsan, insan yapan hi phe yok ki lmden korkmamaktr. Morali yapan byk haslet lmdr,
di.
kar
Ne
Namk
Can
Baki
Yine
Nihayet
Bir
Ici
Ni
Burada
Ondan
Fakat
kadar
je
korkusuna
Fransz
jattends
mibence,
hatrlayabiliriz
gz
Kemal,
la
ne
lm
olur
lm
ylarsa
desire,
korkuyorum,
neairi
nedeer
cihanda
bir
la
bekliyorum.
Fransz
kadar
kadar
mort
oevinin
glgedir!
ni
derece
pek
mi
je
insan.
ne
airi
yerinde
ki,
bir
la
olursa
de
kapsna
alalr.
lm
craind.
mrsylemi:
arzuluyorum.
bir
o nisbette
glgeye
noktada
yle
Alakyanlyor.
benzer;
bir
olur.
ykselir.
levha
lmden
katka
asm:ylan
Bazen
kovalar.
lm,
milletler
birzerine
memleket,
zgrle
yrynce
bir millet
deil,
kaar.
kurta
tutsa
rmak iin arzu da edilebilir. Zannediyorum ki, ileri srdmz sorularn karln elle tu
bir iki
lm
Hayat
Bir
Gnn
ekilde
nedir?
nedir?
birinde,
rnekle,
henz
birsorularn
vermedim.
Romal senatr
karl
Yorumlarm
Neron
daha
biraz
tarafndan
akabstre,
bir tutuklanr.
biimde
soyut kavranabilecektir.
oldu.Suu; Neron'a kar hazrlanan
ikastla ilgili olmasdr. Syletmek iin o kadar eza cefa, o derece ikence yaplyor ki, l
ine dnyor. Neron ''Syle, sylemezsen imdi ldreceim!...'' diyor. Senatr baygn halde
yor: ''Ben sana, beni ldremezsin demedim. Ve demiyorum. Fakat sylememek hrriyetimi e
limden alamazsn!...'' diyor. Ve gzlerini kapayarak lyor. Sylememekle, suikastlar habe
ermemekle bu adam memleketine en byk hizmeti yapmtr. nk ihtillci ocan sndrtmedi
tekrar
ki
binate
yl sonra
ald. bugn
Ve vatan
tarihNeron'dan
onu saygyla
kurtard,
anmaktadr.
senatrOld
btnm?insanla
Asl! (1)bir moral rnei ola
Tekrarlyabiliriz.
lmektedir.
General
Ali Fuat, Plevne
lm nedir!
savunmasna
Hayat dair
Nedir?o vakitki Rus gazetelerinden birinden na
klen yle
''Rus
ordularn
bir anekdot
aylarcaanlatyor!
karsndaVakay
tutananlatan
ve onlara
Rusok
yazar
g ve
diyor
tehlikeli
ki: (1)anlar yaatan Plevne
Osmanl kuvvetlerine kumanda eden Osman Paay aramak oldu. Kararghnda bulunamad. Ortalk
arand, tarand. Nihayet yaral askerler arasnda, yaral olarak yerde yatar bir halde bul
undu ve esir edildi. Trk esirleri ufka kadar uzanan bembeyaz karlar zerinde kme kme,
ufuklara kadar uzanyorlar. Doktorla birlikte onlar tefti ediyoruz. stleri balar lime
lime, etleri grnyor. Alktan bitkin bir haldeler. Bet-beniz kalmam. Nerde ise lecekler
ralarnda tek tk lenlere de rastlanyor. Sa kalanlar llerden kalan para para pusatlar
kapyorlar. Ellerinde kalan paray zerlerine alyorlar, snmaya alyorlar. Bunlarn
-yaBirolduumuzu
Rus
var,
eyeyaihtiyacnz
yok!anlaynca
te buvarerkek
insanlara
m? ehreleriyle
Bir ey
soruyoruz:
istersert
misiniz?
bakyorlar. Belki de yarm saat sonra gzle
-rini
Karln
Anlyoruz
Trk
Higenci!
ebediyen
bir ki
eye
veriyorlar.
Dman
Plevne'yi
kapayacak
ihtiyacmz
kalemiyle
savunan
olanyoktur!
bugaziler
izilen
adamlar
tabloyu
ite
son bu
bir
gryor
onurlar
gayretle
musun?!
yksek
ayaayiTrklerdir.''
kalkarak:
dikkat et. Bu tablo ebediyet
ir. O kadar byk ve yksek ki onu ebediyetler bile kavrayamaz ve kaldramaz. te, Trk budu
.Bu gaziler
Hayat
Trk
genci!
bile,ldler
belki, bir
anakkale'yi,
denilebilir
gnSakarya'y,
olur,mi?lr.Dumlupnar'
Fakat bu tablo
yaratanlar,
yaar. Hemite
de bunlarn
ebediyetlerle
soyudur,
boy bunlar
ler
andr.
Eer,
Bir
arn,
Gene,
Osmanl-Rus
Trk
Abdlhamit
General
Romanya
Sen
kalesi
bunlarsn!
Savanda
Ali
prensine
nnde
II.
FuatGazi
bir
Rus
anlatyor:
ektii
Osman
Osmanl
arl
Paay
telgraf
(2)
motr
ykld!''
dinleseydi;
bunun
Tuna'nn
diyecekti.
belgesidir
kysnda
Plevne(1).
dmeyecekti.
bulunan bir Rus
Ve tarih:
cephaneliini ate
fesini alyor. Kyya yanayor. Cephanelii top ateine alyor. Fakat o kadar sokuluyor ki,
ilde bulunan Rus subaylar geminin iinde bulunanlara tabanca ile ate ediyorlar. Gemi
nin kpetesinde kumanda ile megul kaptan bu grltye aldr etmiyor. Emir vermekle megul
e yamur gibi kurun yadrlyor. O yine greviyle megul... Nihayet cephanelik ate alyor.
mam
Grev
*Biz,
Girid
Sizeolunca,
onlarla
isterseniz,
urundakaptan
katlimlarnn
yayoruz.
hayat
hazin
Russonuncusunda,
bubahtl
askerlerine
kadar Giritimizden
hakirbyk
dnyor,
grendevletler
koca
deonlar
bir
Trkhalk
selmlayarak
mdahale
kaptanna
anekdotu
ettiler.
ld
teekkr
anlataym.
denebilir
Bunlar
ediyor!...
ngiltere,
mi?
Fransa
talya, Rusya idi. Geri, daha nce, Almanya ve Avusturya-Macaristan da beraberdi. Bi
raz sonra bu ikiKandiya'da,
ngilizlerden,
devlet karmaktan
katlimlavazgetiler.
ilgili grdkleri Trkleri tevkif ettiler. Ve Bahriye
Dnnz
divan harplerinde
bir kere; Girid
bunlarOsmanl
lm cezasna
meleketidir,
mahkmOsmanl
ederekhkmeti,
ehirde hkm
mutasarrf,
infaz ettiler!
hkimi Kandiya'
at bunlar ie kartrlmyor. Yabanc bir devlet, kendi kanunlarna gre Trk topraklarnda
Nasl sylemeli?
zalandrabiliyor!
Osmanl,
Osmanl
Nerede?...
Hakaretin,
ngilizlerin
hkmetinin,
Osmanl'ya
hakaret
mahkmfaciasnn
kar,
ettikleri
OsmanlOsmanl
mahkemesinin
dehetine
Trkler
topraklarnda
arasnda
baknz!
karsnda!...
AlisuOnba
iliyor...
adndaFakat
bir yiit
bunu vardr.
yabanc Elleri
cezalandr
kel
daraacnn
''Bir
ngiliz
Ali
ngilizler,
Atalar
''lme
Trk
Onba
byledir.
su!''
szdr:
neferi
tkrrler,
gvdesine
altna
diyor.
Ali
suyu
Onu
onbann
getiriliyor.
demirlere
sunduu
dirime
indirilen
dirisini
tkrtmem!''
zaman,
desngler
Ve deil,
vursalar,
bir syleyecei
kelepeyi
altnda
lsn
onun
bana
iin
elleri
asabildiler!
olup
vurmasyle
teslim
kelepeli
olmad
olmakberaber,
soruluyor.
can
yoktur.
veriyor.
neferin
Teslim almak
orada can
vardr.
Ali
Onba'nn
Ali Onba'daki
ngiliz neferinin
ruhun dahabanda
byk patlatt
apta uygulanmasn
kelepe, neferin
1918 mtareke
banayllarnda
vurulmamtr.
grece
Al
ri tanmaz bile... fakat vurulan kelepe, neferin ahsnda, ngiliz imparatorluu tacna indi
ilmibyledir.
Trk
lm saanTekbirbana
Trk kald
yumruudur.
gn bile btn bir imparatorlua meydan okuyacak gc kendi

ratorluklar ykp, bunlarn stnde imparatorluk kuran bir milletin olu, baka trl olamazd
imdi
lamad.
''Ali
Nasl
Ondan
Rahmetli
Snrlarmda
Tarih
*te
stikll
Ali
sizesavalarnda,
Onba
denebilir?
ruh
onu,
Samih
onba!
alyoruz,
soruyorum:
bir
ld!''
kalsa
Rifat'n
kln
tek
onu
denebilir
kabzasnda
bir
byk
yayoruz.
bir
kol,
beytini
taarruz
mi?
tek
grecek
anmadan
bir
gn,
bilek.
(1).
saatinde
geemeyeceim.
vazifesini baaramad iin Albay Reat
albuki pek ksa bir zaman sonra kumanda ettii kt'alar muvaffak oldular. ntiharna sebep
, aa yukar
Konfyus
mezhebinde
dakika'Allah'n
meselesi anlam
idi. Vazifesini
da vazifedir.
bu kadar
Yazanizzeti
Konfyus
nefisolduysa,
meselesiyapan,
yapmt.
uygulaya
nSize
*Reat
Biliyoruz
da bir
Trk
ldde,
albay
ki,
denebilir
Nizip
Nizip'te
oldu.
vakasn
mi?Osmanl
anlatmak
ordular,
isterim.
Msr ordularna yenildiler. Buna sebep ordularmza
kumanda eden erkes Hafz Paann bilgisizlii, dman tarafn kazanma nedeni ise, Bakumanda
ahim Paann
Mareal
Moltkeenerjisi,
o tarihlerde
zeksOsmanl
ve bilgisi
ordusunda
idi. bulunuyordu. Ve ordunun kurmayln yapyordu.
Msr ordusuna taarruz zamannn geldiini ve frsatn karlmamasn, zaferin mutlaka Osman
kalacan srarla Bakumandana bildirdi. Fakat Hafz Paa mneccimlerin reyini almadan byl
Veteebbste
nihayet mneccimler
bulunamayacan
Eref saatin
syleyince
henzMoltke
gelmediini
ardbildirince,
kald.
Moltke istifa etti (1)
. Kabul edilmedi, fakat frsat karlm oldu. Msr ordusu hemen taarruza geti ve erkez H
ndasndaki Osmanl ordusunu il yavrusu gibi datt. Moltke glkle kaabildi. Buna ramen
iyor ki: milletin, en canl rnei Trklerdir. Bu lke kylsnn orak, ktibinin kalem, hat
''Silhl
ek tutuunda, silha sarlm bir pene kvrakl vardr. Trk, ata biner gibi oturur ve ke
yank nefer gibi yrr. Silhn ruha verdii gveni her Trk'n baknda grmek mkndr. O
Bundan dolay
Trkiye'ye
admhayata
atar atmaz,
ve hadiselere
bu kanaati
gvenle
edindim.
bakmay
Silhl
da renmitir.
bir milletin iinde yaadma inand
p bu kanaati ne sarst, ne de giderdi. nk orada yenilen Trk deildi, kumandand. Yenen de
taraf olmayp hurafelerdi. Harp plnn mneccimler vastasyla izen, hcum emrini yldzlar
leyen kumandana
Mneccimin
Trkiye'den
kar, kovulduu
cesur Trkveneyldzlarn
yapabilirdi?harp ilerine karmalarnn yasak edildii g
eniden parlyacak ve silh kullanmak iin doan bu kahraman milletin tarihi, eski n bul
' (1) yenildi
''Trk
Atatrk
bir gn,derlerse
htilli
ilk mecliste
ile,
Moltke'nin
inanmaynz.
istikll
arzular
Yenilen
savalarnn
yerine
kumandandr.''
gelmi,
hesabn
Trk(2)
verirken,
milletininutarihi
mtalada
baka,
bulunmut
gemi
aha yksek bir anlamda, eski n bulma yolunu tutmutur. Ne mutlu bize; bilhassa gelecek
Fakat felketi
lara.
Nizip
burada asl
gn,
belirtmek
btn Osmanl
istediimiz
ordusunokta,
dalp
btn
kaarken,
bunlar henz
deildir.
kurulmu modern bir alaym
suna, son neferine kadar dayanmtr. Bu alayn banda ismi tarihe bile gemeyen bir Trk al
bulunuyordu. Tarihin bildirdiine gre, renimin Saint-Cyr'de bitirmiti. Elinde yaln kl
a arprken
''Alaklar!
Bu
Onur
adsz
iin,kahraman
eref
Dnn,
kamakta
iin,
da,
bakn...
alayyla
olan Gvur
vatan
veiin,
henz
beraber
dediiniz
bilgi
kaldrlm
ehit
iin,
mektepliler
oldu
mekteplilik
bulunan
ve ehitler
vatan
Yenieri
adna
iinilk
arasnda
artklarna
nasl
defa
kald.
dyorlar
lmbakarak,
meydannda
veyle
nas
hay
eBucan
*Adsz
Msrl
verengen,
kahraman
bu bugn
kahraman
18 Mays
tarih
ld
1910
iinde
denebilir
ylnda
bir onur
mi? abidesi
Msr'da
idamgibi
olundu.
ykseliyor!
nk Msr Bavekili Butrus Gal
bepleri
Vatan
''1.
Danvay
aleyhinde
ve ak
vakas:
Butrus'un
hakknda
Gvercinleriyle
Rzaileri
u
Nur unlar
vard:
mehurnakletmektedir:
bir ehir olan(2)
Danva'ya ngilizler gidip para
den halkn gvercinlerini avlamay det edinmilerdi. Halk zarar gryor ve kzyordu. Bir de
ne iki ngiliz subay harman zamannda Danva'ya gelip gvercin avlyorlar. Bir mermi harman
gelip mahsul yakar. Halk subaylara hcum edip onlar tokat ve sopa ile dverler. Subay
lardan biri der ve saatlarca gnein altnda kalp lr. Kyller mahkemeye verilir. Drt M
birka krek cezasna arptrlr, birkana da oluk ocuklarnn nnde iyi bir meydan day
ngiliz subaynn dayakla deil, gne vurmasyla ldn gstermiti.. O vakit Butrus Gli
alimne
''2.
1899'da
hkmn,
Butrus
letiGli
sayld.
Dileri Bakan iken, ngilizler ile Sudan itilfn imza etmiti..
a Msr'n can ve mal ile feth edilen Sudan'a ngilizleri ortak etmiti. Bu da vatana bir h
net kabul
''3.
Butrus-nazrlnzzar
edildi.
iken, -yni babakan- basn kanunu yapp basnn hrriyetini kstl
baskldrlnden
''4.
yapmt.. Bu nce
da birSvey
hyanet
Kanal'nn
grld.imtiyaznn sresini uzatmaya teebbs etti. Bu da
.Msr'da o vakit, Millet Meclisi yerini tutan Meclisi Umum vard. Butrus imtiyazn uzatlma
s lyihasn tasdik ettirmek zere bu meclise vermiti. Mzakere esnasnda lyhaya itiraz e
Butrusun
yeye hakaret
bu haliediyordtu.
btn Msr dilgir etmiti. te bu hl Verdani'yi hiddetlendirdi; tam bu e
, uzatma imtiyazn meclisten kartamayacan anlatan Butrus Gli lyihay meclisten geri a
issiz zerine
Bunun
icra etmek
Verdaninin
istedi..taraftarlar,
Verdani, El ahbar
lyihay
gazetesinde
meclistenbualnmadan
haberi iitince
Butrus Gli'yi
lgna ldrmeye
dnd.
ar vermiti. i Verdani stne ald. Hariciye nezaretinin nne giderek Butrus'u bekledi. Ce
eti krlp vuramad. Ertesi gn tekrar orada bekledi. Butrus arabasna binerken tabanca ile
vurdular. Bir kurun kara cierini, mide ve barsaklarn delmi ve ierde kalmt. Hastane
meliyat tutkuland.
Verdani
yapld. kiVerdani
gn sonra
vakada
ld.hi kimsenin katks olmadn sylemek mertliini gster
ri serbest brakld. Verdani mahkemede: ''Vatann hain Butrusun errinden kurtarmak iin on
ldrdn'' syledi ve dedi ki; ''Daima ryamda bu adam ldrdm gryordum.'' Mahkeme
tlin sebeplerini
Muhakeme
Verdani:
esnasndateebbsne
''Hayr,
ben
Verdani'ye:
hrriyetperverim.
sebep
''Senolarak
anaristsin,''
Anayasa
belirtti.
taraftarym.
dediler. Katle bir sebep de kabinen
in dmeesidir. nk merut hkmetlerde mebusan kabineye ademi itimad gsterince, kabine y
kalamaz. Demek bu kabineyi devirmek lzmd. Devirmek iin de baka are bulamadm. Yaptma
etmiyorum. Vatanm urunda yaptm. Madem ki, kabine sorumlusu olduunu gsterdi. Ondan bu
suretle
Ve
Dedi...
Verdani
''Allah'n
idamaidam
hesap
mahkm
birliine
olunurken:
sormak
oldu.ehadet
lzm geldi.
ettiim
Sordum.''
gibi, hrriyet urunda lmenin de Allah'n emri olduuna
t ederim,''
Byk
Mahkm
''Korkma
Verdani'ye,
Yaatan
Abdlhak
"Musa
Hner
diyor.
bir
denilir
hayatta
sehpaya
lm,
Verdani!
Hmid
cesaret
dedi.
Msr'n
kubbede
bir
karken
ldren
'Musa
ve Bin
Milletin
hoa
soukkanllkla
bu
bir
yaamaya
binlerce
istikll
saday
Nusery'inde,
hoa
iin,brakabilmektir,
sada
kii:
Allah'a
ve
ye
hrriyet
sehpaya
tutmayan
var"
gidiyorsun''
doru
bidesine
milletler,
yaamak
yryp
diye
ld
budur.
sonsuza
boynunu
baryor
denebilir
Mesel
kadar
cellda
vealalrlar.
mi?
bizzat
alayordu.
teslim
Abdlhak
etti.Hamid'e
enebilir
Bugn
Atatrk
Trk
Atatrk'n
Hatta
Gene
milleti,
Franszca
o,lebilir
insanlk
mi?ld
yayorum,
Trk
yaadka
"llustration"
mi?
gnlerde
vatan
yaadm
Atatrk
yaadka
bir
diyenlerin
mecmuas
ngiliz
yaayacaktr.
o da''Tarih
binyaayacaktr.
gazetesi
kat ok
dirisidir.
''Atatrk
byklerld,
Vegrd.
diriinsanlk
kalacaktr.
skenderleri,
ksz kald''
Napolyonlar
diyord
rolar,
Atatrk
Yeri
gelmiken,
Vaingtonlar...
lebilir
unu
mi? da hatrlatmak
Fakat yirminci
isterim
asrda
ki:byklk
Atatrk'n
rekorunu
yannda,
Atatrk,
tarihinbubykleri
Trk oludiye
krd,
sa
u bir ka isim, inanarak sylyorum, siz de inannz; ufak tefek eylerdir. Hele zamanmzd
einenler, hani u bildiklerimiz, bunlar, daha ufak tefek eylerdir.. Grlerimin kiisel ka
mamas
Byk
Fakat
O,
babas
skender'i
skender
iinFilip'ten
tarihin
kimdir?
elezamann
gemi
alyorum.
Ve nebykleriyle,
enyapt?
kuvvetli ordusunu
Atatrk buldu.
arasndaDevkk
gibibir
rgtl
karlatrma
bir memleket
yapmak
buldiste

u. Egemen Makedonya'y, dnyalara egemen kld. Hintlere kadar kuatt. Nice airler destanla
, nicesonu
Fakat
skender
filozoflar
otuz,
ne oldu?
otuztarihler
bir yalarnda
yazd. gzlerini bir geici dnyaya yumunca, koca imparatorluk s
anki bir ocuun eline teslim edilmi kymetli bir vazoya benziyordu. ocuun aya srmesiy
ber tuz gibi dald gitti. Ve mparatorluk skender'in generalleri elinde bir pars postu
gibi paraland.
Atatrk
Dmana
ne buldu?
bir
batracak
ey bulmad.
Mirasyedinin
Ve neine,
bir
yapt?
hukuk
miras
bakmndan
bylece bamszlna
bitti, gitti. sahip bir vatan bile bulmad. Vat
amszl
Atatrk,
biryok
eyedilmiti.
buldu ki, bunu, ne ne her vakit sylerdi: Bu, Trk milleti, Atatrk'n
di.
Atatrk
yalnz
bir
ineTrk
bilemilletine
bulmad dediim
gvendi.zaman,
Milletin
ar
davasn,
konutuum
millete
saylmasn.
dayanarakO,at.
davann bykl
e bulmad. Dmana batracak sng yoktu. Lmarinalardan, kyl kadnlarn bazlama saclarnda
larla dmana kar konuldu. Bir aralk sng yetitirilemiyordu. Birinci nn savanda bir
talakumandan
Sayn
Alay
dt. dmann
Milletvekili
General
yaklatn
Stk'dan ve
hadiseyi
fakat askerin
yle dinledim:
dmek iin sngs olmadn syled
''Bellerinde kuak vardr. Yerde de Allah'n ta dolu. Doldursunlar, sng yerine ta kullan
mu:
Dman yanat zaman, bir ksm kuvvetlerimiz sngye kar tala dmlerdir. Dmann
r!''
ize brakmtr! Atatrk bu artlar iinde Trk babuluu yapmtr. Trk ulusu da bu artla
r! bakalar
Byle
Bunu
nk
nn
sava sava
byle
savanda
olursyleyebilir
kazanlr
toplarmza
mu?
olurdemeyiniz.
m?
ve kazanlr.
demeyiniz.
fakatbulmak
kama
siz;Buhayr!
sanatnTrk
gl
srr,
ile
genleri!
karlald.
tlsm,
SizTrk
sylemeyiniz.
Eskiolmaktadr.
Maliye Bakan Gmhan
i Ata'dan iittim ki aatan kama yaplm ve biok topumuz bu suretle kullanlmtr. Neden
en kama yalnz
Atatrk
dkmek d
imkn
dmanla
elde edilmitir.
savamad; i dmanlarla da urat. Yeni ekonomisiyle, sosyal v
eleriyle
Atatrk'n
Byk
Petro,
bugnk
karsna
bizimyepyeni
tarihlerde
BykTrkiye'yi
skender
'deli'mukayese
yaratt.
lkabnkonusu
ald. Bu
bileadam,
olamaz.
ikide bir, Atatrk'le mukayese e
ilmekPetro
Deli
Petro,
isteniyor.
kocaman
ne buldu
Emeklere
birveRusya
neacrm.
yapt?
buldu. Avrupa ve Asya'ya dal budak salm bir Rusya; fa
kat btn amac mstebit arlar idaresinin kuvvetlendirilmesine ynelmiti. Modern ve kuvvetl
bir istibdad kurdu. Devrim yapyorum diye, mujiklerin sakallarn kestirdi! Buna iste
rseniz, berberler inklb diyelim! Ve mrnn son gnn, Prut bataklklarnda Baltac'nn e
sirliin ac hatrasyla tketti! Atatrk istibdad deil, ulus egemenliini kurdu ve mrn
ferlemoda
Bir
bitirdi.
daha...Aradaki
Nedensefark
bilmem;
bu kadar
Napolyon'da
byk veeksiksiz
derindir.meziyetler
Arada karl
bulanlar;
dalar Atatrk
vardr.
' bu Korsikalyla karlatrmaya alrlar. Bence bu gibiler, tarihi bilgilerinden ziyade,
dular yarg
Napolyon
bykarac
Fransz
olarak
ihtilli
kullanmaktadrlar.
iinde, ateten bir Fransa buldu. Bu Fransann ruhunda 'Danto
'un, 'Robespiyer'in 'Kamil d Moulin'in vs. ruhu yanyordu. O, bu ruhun stne bir bayku
gibi kondu. nce Msra saldrd ve ilerledi. Yz Akk duvarlarna arpnca, akln bana a
t:
Diye
En
Bon
Eercesur
hemen
inadnda
Akk'y
kumandanlarndan
yrd.
aarsam,
direndi.
Ve askerin
Asya'y
General
nnde
aarm!
Bon'u,
Akk duvarlarna
askerinin nnde
elde kl
geirdi.
trmanmaya balad. Her taraf
ate yayordu. Fakat Bon trmanmakta devam ediyordu. Nihayet bir kazan, kzgn katran dkld
Trk
katran
topraklarna
Bon'u simsiyah,
izinsizkale
ayakduvarlarna
basanlarnyaptrd...
kbeti budur.BonYzleri
lmtkapkara,
(1). dnyaya tehir edil
Napolyon midini kesti. Msr'a kamaya balad. Orada da tutunamad. ngiliz filolarnn n
tedir.
Trk
Napolyon'un
gibildrlr,
svarak
btnfakat
kapa
hayatnda
yenilemez
Fransa'ya
kuatp
(2).
att
dadiye
nnde
gn:
haykrd.
iki defa yenildii kale, Akk'dr. O, ilk defa
e yenildi.
Cezzar
Halbuki,
Napolyon'un
nce,
ate
Ahmed
malp
gibi
sonuna
PaaFransz
Napolyon'un,
bubakalm:
kalenin
kann
NeFransa'da
kumandan
yapt vetapna
Moskova'nn
idi.
ne buzlarnda
oldu?
Ne yazk,
andrrdondurdu.
bugn
trbesi
bir Ve
mezar
var.
Vaterlo'da,
ta bileBaltk'tan
yok.
Akd
z'e kadar
Atatrk
Biraz
Atatrk'n
daha
iseuzanan
gerilere
Dumlupnar
you var
Fransz
gidelim.
etti.
meydan
imparatorluunu
sterseniz Anibal'in
muharebesi
biraz
SaintedaHelen
Anibal'den
mehur
adasyla
Kanbahsedelim.
savandan
trampa etti.
ok stndr. Asker
Anibal'in Kan savan hatalar srasnda anarken, Atatrk'n Dumlupnar meydan muharebesini
er rnei diye yazmaktadrlar. Anibal'in hatas yalnz Roma ordularnn kurtulmasyle kalmad
sonunda bu hatadr ki, Kartaca'nn kp, ateler iinde yok olmasyla sonuland. Atatrk'n
umlupnargelince;
Sezar'a
savalar
Voltaire'in
btn birBrts'e
dman dnyasnn
sylettiiyklmasyla
gibi, bu adambitti.
Roma'y dnyaya hkim kld. F
Tiber ay kenarnda bir esire olarak brakt. Galler fethinin baard bu idi! Mstebit, so
ini Brts'n
Roma,
Atatrk,
darda
Trk'hkim,
ba
d bakmdan
altndaesir
ierde
verdi.
bamszln,
idi!
eref ve haysiyetin ucuna ykseltti. Meden mille
kmdan, btn otoritelerin stne kard, egemen kld. Atatrk, Trk'e istil ve esaret mir
lii brakt.
Atatrk
Zamanmza
hiten,
doru
Nerede
bir
gelelim;
demir
kaldVaington'u
Trk
ki, devleti
Sezar'nele
kurdu.
fetihleri
alyorum.demirden
phe yok
birkiRoma'ya
Vaington
dayanyordu.
byk adamdr. Fak
pndahi
Bunu
Atatrk'n
m?ummaynz!
ld gn, brakt eserle, Vaington'un ld gn, brakt eseri bir mukayes
erde belirir.
Vaington,
Atatrk,
Vaington'un
karsnda
karsnda
i bakmdan
btn
yalnz
karlat
birngilizleri
dnyay glkler
buldu
buldu.
ve yendi.
ile, Atatrk'n karlat zorluklar ve yin
ncinin baard ilerle llemeyecek kadar bykt. Bunlardan u kadarn aka biliriz ki
n yllk duygu det ve hukukunu, bat det ve hukukuyla deitirdi. Vaington byle almas
ol karsnda
Atatrk,
Atatrk
Artk
benveimknszl,
sylemeyeceim.
Zamanmz
kalmad.Bykleri
mmkn
Szklard.
Birleik Amerika Devletlerinin Ankara eski Byk Elisi Genera
'e brakyorum; General, Adam adndaki eserinde Atatrk', Mussolini ve Roozwelt'le mukaye
e neticesinde, Atatrk'n bunlara stn olduunu belirtmektedir. Hatta Generalin naklettiin
e gre, de
Hakikat
Mussolini'nin,
bizzat
budur.
Mussolini Atatrk
Roozwelt'in
byk ahsiyetleri
iin "c'est unolduunda
autre homme"
phe(oyoktur.
baka Fakat
bir adamdr)
bunlarn,
demitir.
iinde
unduklar artlarla, Atatrk'n iinde bulunup da baar salad artlar arasnda dalar ka
dr. Ve neticede
Atatrk'n
ne bulduunu
ortaya yukarda
konulan eserler,
yazmtk.
birbiriyle
Ne yapt
kyaslanmayacak
ve ne brakt
kadar
da bellidir.
yksektir.Halbuki M
nki baarsn dnya savandan muzaffer kan talya'ya borludur. Roozwelt birey yaptysa
n bir memleketine
Hitler;
Zamanmzn
o, her
birzaman
Alman
130Atatrk'ten
milyonluk Birleik
tarihisi,
rnek nasyonal
gerek
aldn
Amerikasosyalizmin
syledi.
Devletlerinevedayanarak
gerek faizmin
yapt!Mustafa Kema
l rejiminin
ok
dorudur.azok
okdoru
deitirilmi
bir grtr.
birerKemalizm
eklindenotoriter
baka bir
birey
demokrasidir
olmadklarn
ki, kkleri
sylyor.halktad
illeti bir piramide benzer, taban halk, tepesi yine halktan gelen batr ki, bizde, b
una ef denir. ef otoritesini yine halktan alr. Demokrasi de, bundan baka bir ey deildi
r.
Atatrk'n lmnde Times gazetesinde kan bir makalede bu cihet pek gzel belirtilmiti. Mu
r yazsnda ''Atatrk rejimini diktatrlk sanmak bir hatadr. Bu rejim demokratiktir. Yalnz
bizim demokrasilerin eksiini tamamlamtr ki, bu eksik, otoritedir. Eer biz, bu eksii ta

mamlam olsaydk, bugn dnya birbirine zt rejimlere ayrlmaz ve birbirine girecek halde bu
unmazd!''
te
Atatrk
Atatrk'n
byk
diyor.
feragat
eserinin
sahibi
anlam
idi. Millet davas iinde hibir teebbste, lm karsnda gz
le'de, Bamszlk
Mektepten
kurmay kt.
Savanda
am'avesrld.
btn hayatnda
Hrriyet iin
hep byle
alt.
idi.anakkale'de bin bir glk ii
giliz ordularn yendi. O gnn yabanc tarihileri, onun iin ''anakkale'de ngilizleri yen
am!'' davann
Mill
diyorlarbalangcnda
(1).
ordu mfettii idi. Erzurum Kongresinin alaca sralarda istif
greye sadece bir vatanda olarak katld. Bu Trk olu, bu sade vatanda, yarnki hr ve ba
illetinin,
Ve
Atatrk'ten
oldu. Trk
bir ok
ulusunun
defa iittim,
kurtarcs
diyordu
olacakt.
ki: ''Ordu mfettiliinden istifa edip de basit b
ir vatanda olarak milletim ve vatanm iin almaya baladm gn btn bir dman dnya i
etli bir adam olarak bulunuyordum. Bu kuvveti bana, Trk ulusu davasnn bykl ile, vicda
Biraz sonra Sultan Vahdettin hkmeti onu lme mahkm etti (1). Fakat btn bunlar onu yld
eriyordu.''
zmini sarsmak yle dursun, o her gn artan bir irade ile, her gn yeni yeni atlmlarla mil
l amaca,byk
Atatrk
nnedava
geilmez
sralarnda
bir hzla
ankaya'da
yrd.kck
nne kanlar
bir ev iinde,
ykt,kr
devirdi
klvebir
ezdi.
lamba altnda
zulan, klstr bir otomobil vard. Bir gn Ankara istasyonunda, imdi Cumhurbakanl zel
resinde, le yemei olarak nmzde ekmek peynirle, biraz da kirazdan baka birey olmadn
Atatrk bu artlar iinde alt. Sakarya savalar srasnda bir gn attan dt, kaburga k
lyorum.
kalkt,
''Gn
diye
Atatrk,
Bilmem
Ksas
haykrd.
gelecek,
ki,
udur:
yzn
btn
bunul
dmana
bu
bensaylan
aklamaya
skntlara
de senin
doru
bir
hacet
evirdi:
kemiklerini
gs
milletten;
vargerdi.
m? meden
kracam!''
Fakatmilletlere
bu feragatin
eitbubir
lmnden
Trkiye,ylmazln
bir Trk milleti
sonu n
n milletlere
Feragatin
unu
da hemen
verimindeki
kurtulu
ve nemlebykle
yolunu
kaydetmeliyiz
gsteren
baknz.
bir rejim...
k*i,
feragatin ve lmden ylmazln zek ve bilgi ile
leik yalnz
Yoksa
olmas lmden
baarykorkmamak,
tamamlayanyalnz
nedenlerin
lmek;bandadr.
ortaya bir eser deil, bir mezarlk karr. Sa
ragat ise tekrarlayabiliriz
Romallar
htilli,
verimsiz bir
zamannda
Spartaks
ac olur.
ki; Roma kaplarna kadar dayand, btn talya, ihtillcilerin
lerce asil beyler esir edildii halde efler arasna den anlamazlk yznden, ihtill yeni
btn emekler, dklen kanlar heba olup gitti. Spartaks ihtilli baarm olsayd; yalnz
tarihin mukadderat deiecek, bugnk ilerleme atlmlar belki bin sene kazanacakt. htil
dmanlarndan
Spartaks
ihtilli
yakalad
biribyle
deesir
efler
bir
soylular
anlamazla
arasnda
Gladyatr
kan
kurban
anlamazlklar,
oyunlarna
oldu. koymu
ikiliklerdir.
ve biribirine ldrtmtr. B
, biz esirleri, biribirimize ldrtr, seyreder, elenirdiniz... Nasl gzel mi imi?'' diye
lay etmitir. Bu davran, Roma soylu snfn ok zm, her ne pahasna olursa olsun, Spart
ak iin onlar ayaa kaldrmtr. Fakat ne olursa olsun, Spartaks'n soylulara reva grd
bret almak lzmdr. ''Zulmn binas olmaz'' derler. Roma aristokratlar yaptklarn ekiyor
e ekersen onu biersin...'' sz mehurdur. Fakat Spartaks sonra yenildi. Karargh, imdiki
zv yanardann kenarnda idi, lsn orada buldular. htillciler yakalandka armha ger
i, Gneysaltanatn
Sahibzzen
Abbas
talya
isyan
armhlara
evvelce de
tehlikeye
gerilmi
koyan
sylediimiz
buinsanlarla
ihtilli,
gibidoldu.
bu srada
Sahibzzenc'in
Bunlara
anlabilir
adm
etrafna
banda
toplanan
rastlanyordu
esirler yap
(1).
t. Baarya ulamalarna ok bir ey kalmamt. Tarihlerin verdii haberlere gre bu ihtil
ays iki milyondan fazla idi (2). Fakat gnn birinde Sahibzzenc'in kafas adamlarndan bir
tarafndan kesilerek Halife ordusunun kumandanna teslim edilince, ihtillin de ba kesi
lmislm'da
Hasan
Bu,
oldu.
SabbahBaarlm
ve Krmitiler
ksmen
sosyalist,
olsayd, ksmen
islm tarihinin
de anarist
yry
hareketi
deiecekti.
idi. Dzenli bir programlar da va
d. eflyer eyhlcebel adn alyorlar; nerede sultanlk davasn gdeni duysalar, grseler,
rlard. Melik ah Seluk zamannda balayan bu hareket 120 yl srd. Fakat bu harekete, zek
irleik feragat deildir denemez. Bu kadar zaman nce, bu kadar tutunan bu rejim, herh
alde Fransz
Fakat
1789
Feragat
aptalln
sonunda
sahibi,
htilli
dejenere
ve egoizmin
cesur
(1)
eflere
oldu ve
verimi
mlikti.
ykld
olamazd.
(3). phe yoktur. Fakat efler zek ve bilgi bakmn
Bunda
bilhassa zek bakmndan sz gtrr bir durumda idiler. Bunlarn bir kusuru da sabit fikirc
k idi. Hele etraflarn evirenler, cep doldurma hastalna fena halde mptel bulunuyorlard
.Alfred Fouillet'nin dedii gibi, lzumsuz ve ok fazla ve yersiz dklen kanlar, idraksizl
iin bir verimi idi. Nihayet efler arasna den kskanlk ve anlamazlk, konvansiyon mecl
ir kamara haline getirdi. te birinci Fransz Cumhuriyeti, hem de eflerin eliyle, bu k
*amarada
Yz
Leninseksen
ihtilli
boazland...
milyon
Rusya'da
nfusa,baar
en ileri
salad
ve envesol
komnizmi
saylanyaratt
byle bir rejimi kabul ettirmek, on
u yirmi seneden beri uygulamay baarmak, feragatin, cesaretin, zek ve bilginin verimi
nden bakahayat
Lenin'in
ne olabilir
batan baa
ki? bu hasletlerin bir ifadesidir. Onun elstiki taktikleri, baarn
; yksek prestiji, komnist zaferin belli bal yapcs oldu. Bazen iddetle, kesinlikle rad
l hareket miras
Komnizm:
ettiitanmaz,
halde, bazen
eit paydan
sratlebaka
gerilemesini
bir ey kabul
de bildi.
etmez... Mlkiyetin dmandr vesai
u byle olduu
Dnyann
en ileri
halde,
ve engerektii
son rejimi
bunlarn
kabul edilen
az ok komnizm,
aksine hareket
denebilir
ihmalki,
edilmedi
dnyann
(3).en ileri
deil, genel kltr bakmndan en geri memleketlerinden birinde uygulama alan bulabilmitir.
Acaba yle bir neticeye varamaz myz? Byk ihtilller, kltr bakmndan geri memleketlerd
hele hayr
Buna
ileri demek,
kltrlevet
memleketlerden
demek kadar zordur.
daha abuk
Birvebakmdan,
kolaylkla
kltr
baargeri
salyor.
memleketler uysal ol
urlar. Tpk yabanc saldrsna kolaylkla boyun emeleri gibi... Denebilir ki, geri memleke
rde, yeniliklere kar kaytaklk da kolayca vcuda getirilebilir. nk geri halk tutucudur.
ski det ve geleneklere fazla baldr... Fakat uyank bir ihtill efinin bu halden korkusu
lamaz. bu
Yalnz
Gerihalk
halkktleleri
ktleleriiinde
zannedildii
eskiliklegibi
midelerini
geleneklere
iirenler
bal deildir.
vardr. te bunlardr ki, ha
rler, tahrik ederler. Ayaklandrrlar, kaytaklar yaratrlar. Yaplacak i bu snf ilk frs
k etmektir. Bir kere bunlar temizlendi mi, mesele bitmi demektir. Yollar, ihtillin
Byk
yryne
Franszalmtr.
htillineAsl
kari,vukua
bu ameliyeyi
getirilenyapmaktr.
Vande, Liyon kaytaklar (1), 31 Mart kaytakl
e kar 1917-1918'de Kolak, Denikin kumandasnda ba gsteren mthi direnme, bu srada anl

er. hakikat udur: Mesele kltr veya kltrszlk ii deildir. htillllerin getirdii ye
Bence
in, ekilen straplar teskin etmesi, onlara merhem olmas lazmdr. Bunu yapabilen ihtill,
tlaka baar
htilllerde
Frsat
kollayan,
salar.
zaman
zaman
veYeter
frsat,
seemede
ki taktik
birazyanlmayan
nce
bakmndan,
belirtmi
ihtilller
byk
olduumuz
nem
baar
tar
snfn
salarlar.
hakkndan
Atatrk,
gelinsin.
bu cihetle
kkat ederdi. Zaman ok gzel seer, frsat asla karmazd. Zaman gelmedike acele etmez,
i. Koruk sabrla helva olur. O kadar sabrederdi ki yerinden kprdamayacak sanlrd. Hakika
tte prensiplerden bir zerresini feda ettii grlmemitir. O, sabreder; fakat bir de frsa
t ve zaman ele geirince, ihtillin prensibini uygulama alanna koymakta dakika geirmezdi
. Prensip tatbikata girince, onun aksi olan eskiliin yerinde yeller eserdi. Cumhu
riyetin iln byle oldu. lgili blmnde bunu belgeleriyle gstereceiz. apka giymek, laik
Laik
hep devlet
byle oldu.
rneiy le, grmz biraz aklamay faydasz bulmuyoruz. Atatrk teden beri
esini, Trk ihtilli iin bir prensip olarak benimsemiti. Dinin devlet, devletin din ile
rine karmamas, bunlarn birbirinden ayr kalmas, onca gerekli idi. Din bir vicdan mesele
si olduuna gre, Atatrk bunda pek hakl idi. Devlet ileri, gn gnne deitii iin, lai
ni kabul etmekten baka are yoktu. Bu bahse ileride geni mikyasta yine dneceiz. imdilik
u kadarcn kaydedelim ki, zaman gelmeden Atatrk bunu ortaya srmedi. Fakat aksine hare
Mesel:
ettii Birinci
grlmtr.
Millet Meclisinin alma treninde, nce Ankara'da Hac Bayram camiine gidil
mi, kurbanlar
Birinci
Tekilt
kesilmi,
Esasiyedualar
kanununedilmi,
(Anayasa),
tekbirler
iki maddesini
getirilmi,
din prensibi
bu din merasimle
tekil etmitir.
meclis alm
B
u maddelere gre ''Trkiye devletinin dini, din-i slm'': ''ahkm er'iyenin infazna mille
eclisi me'mur'' idi. Mecliste mezzin, be vakit ezan okur, imam cemaate namaz kldrrd. D
ikkate deer ki Kurtulu savalar zaferle talandktan sonra, Atatrk, Ankara'ya dnd. Mecl
ps nnde resm niformasyla bekleyen imam efendi, Atatrk' durdurdu, ellerini kaldrd,
duaya balar
''Burada
bylebalamaz,
eylere lzum
Atatrkyoktur.
hiddetle:
Bunlar camide yapabilirsiniz! Biz sava dua ile deil,
Mehmetciin
Bir
defa da Rize
kanyla
sayahetinde
kazandk!''
medreselerin
dedi ve imam
almas
kovdu.iin kendisine mracaat eden hocalara;
hiddet istiyorsanz
''Para
ve iddetle vesize
herkesin
milletnnde:
yetecek kadar verecektir. Asanz karnnz doyuracaktr. Med
eseler Tekilt
Laiklie
kinci
birdoru
dahapratik
almayacaktr
Esasiye
ilk(Anayasa)
admlar
anladnz
atlmt.
projesim?''
hazrlanrken,
diye bard.
birinci Tekilt Esasiyede bulunan
kaytlarnn kaldrlmasn teklif edenlere fikren beraber olduu halde, zaman henz uygun g
n maddelerin kalmasn isteyenlerle beraber gibi grnm ve ilk ekli gibi kabul ettirmitir
ihayet 1928 ylnda verilen bir takrirle meclisin ounluunun te biri, maddelerin kaldrl
temi ve Trk devleti yeil sarkl Cumhuriyet olmaktan kurtularak, bugnk modern laik halin
Zaman
Atatrk,
almtr.
gelince
hilfet
Ve builer
muazzam
ve
saltanat
bylehdise,
bitiverir.
makam
sessizce
eski 'Kanun
yolunaesas'
konmuile,
ve bitirilmitir.
stanbul'da dururken, ilk i ola
rak laiklik meselesini ortaya atarak ulusal davay smrclere sakatlatamazd, nitekim dava
nn balangcnda hilfet ve saltanat hakknda da byle davranld. Maksat, hilfet ve saltan
dan kurtarmaktr denildi. Fakat sras gelince bu dejenere kurumlar da tarihe intikal
ettirildi
Zaman
Paris
1871
Paris
beklemek,
komn
(1).
Komnfrsat
hareketinin
karmamak,
baarszlkla
ite ihtillcinin
sonulanmasnn
baarbalca
tlsmlar.
nedenini Karl Marx komnc
n ve frsat kollayamamalarnda bulur. Fransa bu tarihte, Alman istils altnda bulunuyordu
Komn hareketine, Almanlarn istil ordusu tabiatyla gz yumuyordu. Psikolojik bakmdan bu
durum, halk zerinde fena etki yapyordu. te bu ve buna benzer haller, Komn hareketini
n muvaffakyetsizliine
htilalcilerin
Kaytaklklar
uyank vesebep
dikkatli
olduolmalarn
(2).
gerektiren noktalardan birisi de, eserlerin
in karlamas mukadder olan kaytaklklardr. Bizim yakn tarihimizde grlen kaytaklk olay
yabanclarla, Trk olmayan Mslmanlar yapmtr. erkez, Arnavut, Arap vs. gibi. Bunlara dik
gerekir... Kaytaklk ak olursa mcadele olduka kolay olur. Fakat bunun en tehlikelisi
hak suretinde
air
''Batl
htillci,
Baki'nin
hergericileri
vakit
grnenidir.
gzel
batldr.
birasla,
msran
Felket
af
etmemelidir..
kavram
onun,halinde
hakBunlara
suretinde
anmadan
gzgrnmesindedir''
geemeyeceim.
yummak, ihtille
Byk
(1).Trkdemektir.
kymak
airi diyor
Danton'un, zayf yeri buras idi. Robespierre, hakl olarak, Danton'a bu gevekliinden d
olay gcenik idi. Robespiyerre, hakl idi. nk Danton'un bu zaaf, Fransz htilline oldu
a oturdu. en korkuncu hak suretinde grnenidir demitik. Hele kaytaklar entellektel de ol
Kaytakln
rlarsa i daha fazla nem kazanr. Yoksa bir eyh Sait hareketini bastrmak o kadar zor bi
r ey saylmaz. Nitekim Cumhuriyete kar Hns topraklarnda isyan bayran aan; Ergani ma
laz' ele geirerek Malatya zerine yryen ve Diyarbakr' kuatmaya kadar cr'et gsteren
aarken General Osman Koptagel'in eline geti ve son nefesini Diyarbakr'da daraacnda ta
mamlad... Dervi Mehmet de Menemen'de byle oldu. Bununla beraber, ne mahiyet arzeder
se etsin kaytakl ate bacay sarmadan olduu yerde bastrmak, imha etmek lzmdr. Sz ay
eder.deAksi
Bir
kaytaklk
halde sinsi
tehlikesinsi
byr.
iler. Kendini haktan yana gsterir ki asl, tehlikesi de b
Mesel, yle bir dnce ortaya atlr: ''Cumhuriyet iln edildi: buna ne lzum vard? Gya
udur.
et yapmz! Sanki saltanat idaresi buna engel mi oluyordu? ngiltere krallktr. Fakat ngil
ere'nin geri bir memleket olduunu kim iddia edebilir? Orada demokrasi yok mu? Hem
de demokrasilerin en olgunu var. Biz Cumhuriyeti iln etmi olmakla demokraside ngil
tere'den
Ve
tekrardaha
sizeileri
hitapmiederek
gittik?''
tav vermee balarlar... Derler ki: ''Rica ederiz, sizin
Seviye
Sonra
gibi bunlardan
okumu,
safsatas
aydn
bir dierine
bir adam,rastlarsnz
byle ekillere
ve unlar
kaplamaz!
dinlersiniz:
Hayr! Hayr!
''Cumhuriyet!...
Asla!...'' Bu phe y
k ki ok gzel bir ey. En ileri bir rejim. Fakat byle bir idareye lyk bir millet olmak i
n seviye ok yksek olmaldr. Mesel Fransa gibi! Fakat rica ederim bizim mill seviyemiz b

''Sizelverili
una
Gene
sizi
ki, aydn
kandrarak
midir?''
bir kiisiniz.
szlerine Siz
devamdeederler:
kabul edersiniz ki, biz henz kendimizi Cumhuriy
etledierinden
Bir
''apka!...
idare edecek
Pekal
de unlar
bir
giyilsin.
seviyede
duyarsnz:
Fakat
deiliz.
ilerlemenin
yle deil
tlsm
mi efendim?
bu mu? Her
Tereddde
ey dururken
mahal sanki
var m?''
bu mu y
aplmalyd?
Gene
''Bu
Bu
seviye
sizi safsatas
hakikatler
tavlayarak:
Meden
sizcebir
kanun!
dezamanlar
mehul
Buna deildir!''
lzum
Abdlhamit'in
ne idi? Bizim
de elinde
detlerimize
bir kaytaklk
uyar m?''
(gericilik) ara
c olmutu. Biliyoruz ki, Abdlhamit 1878'den sonra, Millet Meclisini 33 sene toplamad
ve 33 yl milletin kaderini keyfine gre idare etti. Kanununu Esasi (Anayasa) ilkele
rde yazl ara
Yaknlar,
idi.sra
Herkes
Abdlhamit'e
okurdu. Fakat
Kanunu
kimse
Esasinin
bundan(Anayasann)
sz edemezdi.tekrar ilnndan, meclislerin t
planmasndan
''Evet,
ben deszbuatka;
ii ok arzu
O: ediyorum; fakat milletin seviyesi henz bu idare tarzna
elverili
Aradan
''Ooo!..
seneler
Anlyorum.
deildir''
geer,Ben
karlnda
budeiten
ok istiyorum.
tekrar
bulunurmu.
sz Fakat
alnca:
milletin seviyesi henz gelmedi...'' d
er ve 1908
Eer,
sz ihtilli
kesermi.patlak verip de, mstebite zorla Anayasay iln ettirmeseydi ve mstebit
Milletlerin
Osmanl tahtnda
seviyesi
yzenylileri,
kalsayd,
en gzel
hlidarelere
milletin elverili
seviyesi gelmeyecekti.
ve lyktr. Yeter ki bunlara
zorla engel
Troki
Emperyalistler,
bu seviye
olunmasn.
girdikleri
safsatasna
Yetermemlekete
ki idare
ok
gzelmedeniyet
edenler
mukabelede
yksek
gtrdkleri,
bulunuyor
seviyeliveiddiasndadrlar.
olsun.
diyor ki:
Bu memleket
lerin seviyesi ykselince ve geliince bamszlk ve hrriyetlerini geri vereceklerine de s
eriyorlar.
Seviye
Fakat
te
buras
seviye,
bamszla
Fakat
belli
hrriyet
budeil.
szvenenk
msait
bamszla
zamanbunu
olunca...
yerine
ancak
negetirilecek?
zaman msaittayin
istilclar
olacak?
ve takdir edecektir. Hakikatte is
lar, medeniyet gtrmekle deil, smrmekle meguldrler. Gariptir ki, basklar altnda bulu
letleri, savalarda, n saflara sren ve bunlara en modern silhlar kullandran emperyalist
ler; hl bu zavalllarn seviyelerini geri grmektedirler. Halbuki, realiteler kendilerin
i yalanlamaktadrlar. Seviyesi geri olan bu halk ktleleri nasl oluyor da modern ilim
ve tekniin bir ifadesi olan bu silhlar kullanabiliyorlar? (1). Bunlar istikll ve hrr
iyetlerini, seviyesi geri dedikleri bu memleketlerin halkyla kurtardklarnn farknda dei
Denize girmeden yzc, ata binmeden binici olmaya imkn yoktur. Her yeni rejimin ilk uy
ldirler.
gulamasnda baz kusurlar gzkebilir. Tpk ilk defa denize girenin biraz tuzlu su yutmas g
bi... Tpk binici oluncaya kadar bir iki defa attan dmenin zorunlu olduu gibi... Fakat
Cumhuriyete
lgili
bunlardan
blmde
sonradr
gelince,
bu konu
ki,
elbette
zerinde
yzcbuvegerektii
rejim
binici
krallktan,
olmak
kadarmmkndr.
duracaz.
hatt ngiliz
imdilik
krallk
u kadarn
rejiminden
syleyelim
stndr.ki
e krallk kurumu, rejimi ykseklii bakmndan deil, beyz milyonluk, gn batmaz imparatorl
rlii bakmndan korunmaktadr. Kral Edvard'n saltanattan ekildii gn, bu memleketin parl
sunda bile bir ksm mebuslar: ''Yaasn Cumhuriyet!'' diye bardlar. Krallk bir vesayet i
esidir. Gelimesini tamamlam milletlerin vasiye ihtiyalar yoktur. Montesquieu'nn dedii
ibi: ve
apka,
apka
Evet
Geri
''Cumhuriyet
giymek
fes
Meden
bunda
giymek
nehi
Kanun
demek?
bir
fazilettir''
phe
vs.
mesele
Btn
bunlar
edilmemelidir.
deildir.
ilerlemelerin
(2). edilen
iln
Fakatbanda
yeni
mesele
Trkfese
burejiminin
mubir
gelir?
kutsallk
gerekimleridir.
veren, onu karp atm
ay, mukaddesata hakaret sayan zihniyettedir. apka giymek, ite byle sakat bir zihniye
ti yerlere, amurlara almak iin gerekliydi ve gereklidir. Bu zihniyet kaldka, bir nevi
Hotantolar fetiizmi olan bu anlay devam edip gittike, hibir ey yaplamazd. apka giym
Oilerlemelere
u
''apka
Atatrk
apka
srada
cevab
Kanunu,
bir
giymek,
hafife
Musul
vermek
gn,
mani
Millet
ii,
bucesaretinde
glmsediler.
ltfen,
olan
millet
aleyhimizde
Meclisinden
bubuhesabna
kara
husustaki
bulundum:
Vesonuland
engel
bakalarn
kaca
birfikrimi
skld,
Musul
gnbirka
iin,
fethinden
sormulard.
tek
ykld,
kar
rahmetli
defastndr!''
yerin
koyan
eerek
hayli
dibine
olarak
beni
skntl
geirildi.
taltif
krsde
idi.
ettiler.
merhum
BykNureddin
yry
ersiz olarak Anayasay ileri srd. Trklerin hrriyetinden bahsetti. Zorla apka giydirmeni
n bu prensibe kar saldr olduunu syledi. Paa farkna varmadan -farkna vararak diyemeye
verilecek hkm ar olur-. Cumhuriyet Anayasasn, demagojisine ve kaytakla (gericilie) v
apm oluyordu.
Mesel;
bu gn bir
Kendisine
vatandagereken
hrm diyerek;
cevaplar ceketini
verildi. yeleini giyer ve i donuyle pantalonsuz
okaa fesde
Hrm
Vapurlarda,
Mill
te,
kamaz.
diye
zeybek
sokaa
trenlerde
bunlar
elbisesile
Yaparsa
kimse
gibiydi.
hrm
deli
tkremez.
bile
diye
Hatta
gezmek
tmarhaneye
pijamalarla
dayand
Belediye
yasaktr.zihniyet
ceza
koyarlar.
gezilemez.
nk
alr.
ekyal
bakmndan
nk
nkhastalk
zamanmzda
tahrik
bunlardan
yayar.
eder
ayptr.
da
mahiyette
fena. Bunun
grlmek
iin
sak edildi.
Avrupaya
gidenler ok iyi bilirler; fesli bir arklnn arkasndan halk kahkahalarla gler,
cuklar ardsra koar. Uzaa gitmeye ne hacet, biz fesi atal urada ksa bir sre oluyor. Bu
feslimedeniyeti
Demek
Bat
biryalnz
ki
Msrly
sakat
ve
herhangi
grdmz
bir zihniyet
birzaman
medeniyet,
yere
ne vurulmad.
kadar
birtuhaf,
kldr;
Bylece
gln
ayrlk
gln
birkabul
manzara
olmaktan
etmez.
iledaYa
karlam
kurtulduk!
hep alnr,
bulun
ya
ut alnmaz.
Nasl
Mesel,
syleyeyim?
birisi
Tpk
diyor
dinler
ki, ben
gibi.Mslman olacam ama, namazla orucu kabul etmem. st tarafn b
mserim.
Trk
milleti
Byleiin
Mslmanlk
seviye, sz
olmayaca
konusu olamaz.
gibi; Hristiyanlk
O rejimlerindaenbunun
ykseklerine
gibidir. lyktr. Onun sevi
esiniMeclis
Milletinin
Seviye
lk
yksek
ve gelime
seviyesini
Mebusan
grmeyenler
arlatanlna,
Osmannin
alak
kendi
grenden
toplantlarnda
alak
susturucu
seviyelerini
daha
alak
birtank
birifade
cevap:
kimseetmektedirler.
sfatyla
tasavvur
hazrolanumaz.
bulunan Times ve Temps mu
leri, gazetelerine
''Osmanl
parlmentosu
verdikleri
topland.
haberlerde,
Bu ilk meclistir,
aa yukar
fakatubuna
tarzda
ilkfikir
meclisyrtyorlard:
demek ok zordu
r. Mebuslar o kadar gzel mnakaalar ediyorlar; millet ilerini o kadar iyi takip ediyo
rlar; hkmeti o kadar gzel murakebe ediyorlar ki, sanki ngiltere, Fransa parlmentolar k
arsndayz
Yabanclar
Bunun
Milletler
Gelime,
Darwin'e
cevabn
fizyolojik
gre
iin
Trk
gibi
insan
biraz
seviye,
kabiliyetini
birmaymunun
meselelerde
nce
ey...''
gelime
vermitik.
buyok...
bir
(1).
kadar
sz
gelimi
konusu
yksek
Sonsuz
trdr.
olabilir.
grrken,
hamleler,
Fakat,
Mesela
bizimkilerin
sraylarla
toplumsal
ocuk doar,
alak
ilerde
ilerlemeler
byk,
grne
bu sz
geliir,
var.
ne demeli?
konusu
vs.
de
.Byk davalar
Bunlar
isabetle
peinde
seemeyen
koanefin
ihtill
muvaffak
efi iin
olmasna
arkada
imkn
semek
yoktur.
en nemli
En okilerden
dikkat edilecek
birini tekil
yanl
ardan birisi inanta,
Arkadalarn
de budur.karakterde,
Belki de birincisi.
azimde sarslmaz kimseler olmas gerektir. Atatrk ve Leni
n, Hitler, Mussolini byle arkadalar buldular. Ve bu arkadalar, bu eflerin baar srrn
a getirdiler.
ef
kinli olmayacak, uyank olacak, dedikodulara kulak asmayacaktr. Kendisini sevdire
cektir. Kinli ve dedikodulara kulak asan, sevimsiz kimseler bir defa devlet adam
olamazlar.
Kin,
Osmanl
kskanlk
mparatorluu,
Bu gibiler
ve dedikodu
yalnz
1789 Fransz
imparatorluklar
kendi kuyularn
htilli,yemi,
deil,baarl
Endls
davann
tarihiihtillleri
da kuyusunu
bunun
en canl
bile
kazm
rnekleridir.
kertmitir.
olurlar. Bu
manl Devletinde nice deerli ahsiyetler ya bir kede atlm kalm, yahut ekseriya katled
Robospirer kini ve kskanl bata Danton olmak zere nice liderleri giyotin altna srkl
ayet kendisi de ayn yoldan geip gitmitir. Tarihi Aullard'n dedii gibi Danton'un ldrl
le cumhuriyet topallam, Robespirer'in de idamyla iki ayandan olmu, sonra srnen cumhur
tin ihtilalcilerinin
Rus
zerine Napolyon son
bir zamanlarda
kartal gibibukonarak
yoldakiimparatorluu
gidilerindenkurmutur.
ihtill hesabna korkulab
HAKVatan
ilir.
HTLAL
ngiliz,
ngiliz
htilli
Locke
Milletin
Yrtme
1.
2.
3.
4.
Millet,
Yrtme
Millet
Semede
ANLAMI
meseleyi
BR
bilgini
kuvvetine
yasann
Alman,
bilimletirir
yrtme
Meclisinin
dmanlara
KARISINDA
kuvveti,
etkili
HAKukuvvetine
MIDIR?
Fransz
Locke,
veolursa,
yoldan
kar,
yasama
kanunlar
toplanmasna
teslim
HTLL
'Governement
ve
dnrleri
yorumlar:
ihtill
milletler
kar
kuvvetlerine
ederse.
tanmazsa,
ihtill
hakkn
engel
ne diyorlar?
civil=sivil
iin
kar
olursa,
hakkn,
son anda
millet
ihtill
hkmet'
u
eer
bavurulacak
hallerde
hakk
bu
adndaki
kuvvet,
vardr.
kullanabilir.
enmilletle
kitabnda
yce
birdevlet
hak
aka
olarak
arasnda
ihtillcid
tanr.
kur
u anlama
Yrtme
kuvvetine
dna kar
karsaihtill
kabul hakknn
eder.
uygulanmasn 1908 Osmanl Merutiyetinde grmek kab

t 1908 Osmanl Merutiyetini Locke'un bu grleriyle meru klmak mmkndr. Abdlhamit II.
eclisleri kapad ve bir daha amad, kanunlar tatbik etmedi. Millet ayaa kalkt, 1908'de s
ultana merutiyeti zorla kabul ve iln ettirdi. Nihayet 1909'da, 31 Mart kaytaklnda (ge
riciliinde)
VI.
Mehmed Vahdettin
Abdlhamit1918
II'yi
mtarekesinden
tahtndan indirdi.
sonra milletin arzularna boyun emedi, vata
n dmanlaryla birleti. Meclisi dattrd... Ve millet saltanat kaldrd. Vahdettin bir
dnotu ile kat. Son gnlerini talya'da, Sanremo'da, tpk ellerinde apkalarn aan, dilen
*ibi,
XVI. Lois'in
mr dilenerek
vatan dmanlaryla
bitirdi.
muhabereleri yakaland, vatana ihanet suuyla Millet Mecl
isine verildi.
ngiliz
krallarndan
Meclisarl
lmne
ile Rusya
hkmetti.
imparatoru
Ve giyotin
II Nikola
altndaveba
ailesinin
koparld.
sonlar da bu srad
a anlabilirler.
Locke'un
Halka
Bu
suretle
ihtill
muarzlar
kartlacak
hakk tanmak
unlar
ayaklanmalar;
sylyorlar:
tehlikelidir...
memleketi
Halkvekolayca
milletitahrik
sk sk
edilebilir.
anari iinde brakr, mem
i ve milleti
Locke
hasmlarna
felketlere
cevap veriyor
srklerler.
ve diyor ki: ''htill kartmaya en g unsur halk ktlesidi
ra halk, alt bir idareye karn ihtill kartmas yle dursun, onu elinden geldii kad
savunmaya
Locke'un
Hemen
te
''...Bir
size,
syliyebiliriz
gr
pazar
alr...
1789gn,
ne dereceye
Fransz
Bununla
ki,
tavan
htillinden
tarihin
arasnda
kadar
beraber,
verimleri,
dorudur?
barnan,
ksaltlm
halka realiteler
ihtill
Muarzlar
ocuklarnn
birhakkn
para:
m alktan
Locke'u
hakl;
tanmakta,
(1)
dorulamaktadr.
yoksa
alamalaryla,
korkacak
Locke
mu?birbarmalar
ey yoktu
byk binann merdivenlerini birer, ikier aarak frna doru kouyor. Merdivenleri inerek,
edikodusu yapan hizmetilerle konuuyor; syleilerde bulunuyor. Frnn nne geldii zaman
kendisi gibi ocuklarnn al ile ac eken analara rastlyor. Burada bir okka ekmek alabi
Fakat
Soylular,
akamlara
nedenbukadar
beklemeli?...
aslsra
felketlere
beklemeksebep
lzm.olanlar rahat iinde yaarlarken, fakir halk bu aclar
aSknty
Frn
nedennnde
mruz
aslbekleyen
kalsn?...
onlar, kadlar,
soylular bu
ekmemeli
soruyu,mi?...
boyuna birbirine soruyorlar ve dedikodu gittike a
-rtyor;
Sesler
Ey analar
Haydi
Orada
Hakkmz
daha
sesler
Versay'a!
ne
yapacaz?
ne duruyoruz?...
arayacaz!...
fazla
ykseliyor.
ykseliyor.
HavaMthi
bulank,
kalabalk
ilentihareket
yava halindedir.
yava balyor.
Sesler
Sesler
korkun
gittike
velvele
yksel
halini
-Elleri
Sesleriyle
Bu

''Ne
''Kadnlar
korkun
ciddidir.
alyor.
duruyoruz,
baltal,
yollardakileri
kalabalk
kadar
Saray,
Kalabaln
mzrakl,
yryelim!...''
cesur
hassa
Versay
olunuz!...''
bakl,
de
alaynn
bana
nnde
beraber
Malllard
sesleri
topuzlu,
duruyor.
muhafazas
srklyorlar.
ykseliyor.
adnda
kadnlar
altnda
birvah
mubair
bulunuyor.
barmalarla
geiyor.
Sngl neferler
Versay'a her
dorutaraf
ilerl
ek elde dolayorlar. Toplarn azlar bu arzu edilmeyen ziyaretilere evrilmitir. Nerde i
e aacaklar
Yamur
Kalabalk
bardaktan
gittike
ve sngler
boanrcasna
sarayilemeye
saryor.
yayor...
balayacak!
Askerlerin yan bana kadar sokuluyor. Salar yamurdan
ine, yzlerine yapan azgn kadnlar ve onlara katlan erkekler, kendilerine saldr durumun
een namna
''Kral
Feryatlar
Kral
''ok
Cevab
Yamur
Nihayet
askerlerle
lf
veriliyor.
yayor...
grmek
Kral,
istemiyoruz!...
gklere
szKralie
istiyoruz.
alay
sylemeye
Ahali
dayanyor.
ediyorlar,
vesrsklam
Veliahd
gelenlere:
Az!...
onlar
halk
bir
Ekmek
halde...
ile
sla
istiyoruz!...''
istiyoruz!
Paris'e
tutuyorlar.
Grlt
gitmeye
Anlald
gklere
Ve hep
raz
m?...''
kyor.
oluyorlar.
bir azdan:
Arabalarna
girince halk etraflarn eviriyor. Araba yava yava yryor. Orackta, hemencecik bestelenm
r halk
''Ekmekiyi,
Bir
Yamur
taraftan
arksda
yayor...
karsn,
balyor:
parmakla
Fakatran
halk
arabaartk
gsterilerek
yakaladk!''
buna aldr
arknn
etmiyor.
konusu
O besteledii
anlatlmak arky
isteniyor!
syleye syley
u yolaralk,
Bir
''Bizim
alyor.
sevgili
kadnlar
Kraliemiz,
arabadabiz
Kralienin
a kaldk,
yanna
senelerden
sokuluyorlar
beri bizi
ve: hi aramadnz. Bir daha biz
i brakp
Diye
Duruma
dertleiyorlard...''
dikkat
kamaynz.
ediniz; karaborsaclar
Bize baknz. Biz
ve hkmetin
de sizi sevelim.
bunlarBamzda
ho grtutalm,
yzndenolmaz
zulmem?''
ve ala
ne kadar merhametli ve efkatlidir. Bir tututa yere vuraca Krall, yine affediyor, yaa
itmesineki,
Halkn,
Denecek
ihtill
razeninde
oluyor.
hakkn
sonunda,
Yalnz
ne kadar
yine
bundan
iyiye
bu
sonra
hakkna
kulland
olsun,
dayanarak
kendisiyle
grlyor
XVI. Louis'yi
ilgilenmesini
mu?
giyotinistiyor.
altnda l
drmedifakat
Evet,
Birok
defa,
mi? hangi
XVI. Louis'nin
artlar altnda?...
ihtille ynelttii suikastleri hayretle grdkten sonra ve niha
yet Kral vatan dmanlaryla elbirlii ettikten sonradr ki lmne karar verdi... Ve Cumhuri
i kurdu.da kayda deer ki, XVI. Louis, mecliste, eitlie yakn pek kk bir ounlukla idama
uras
u.
Osmanl
Ba kemie
mparatorluu
tarihinde
dayamamak
Delitarihinde
lkabyla
lzmdr.Locke'u
anlan
Bak I.
kemie
teyid
brahim
eden
dayannca,
olaylara
nice deliliklerine
halkn,
rastlanr.
hem debuhakl
milletolarak
gsyapmaya
germed
i? Fakat bak kemie dayannca, onu tahttan indirerek hapsetti. Hapiste de rahat durmayn
ca, ldrd (1). Hezarpare lkabyla anlan Sadrazam Ahmet Paay da Sultanahmet meydannda p
d. Paraladktan sonra da, hainlerin eti romatizmaya iyi gelir kanaatyla, para para kyd.
Herkes tesine, berisine srmee balad. Demek, bak kemie dayannca padiah ldrmekte,
ara yapp
Hainlere,
Fakat
insafla
millet
ildnelim;
diye
soyguncularna
kullanmakta
millet bu
ibret!
milletin
cezay
Kulaklarna
korkusu veve
padiaha
kpe!!...
pervas
onun sadrazamna
yoktur! vermeyip de kime verm
Millet
eliydi?...
II
Abdlhamit
Abdlhamit'e
tam 33azyl
m bu
dayand?
milleti en tabi haklarndan mahrum etti. Vatan knt ve yk
Millet sabretti. Bak kemie dayannca, geri biraz ge oldu ama, mesele kknden halledildi
oca mstebit nce Selnik'te Aladdin kknde hapsolundu. Sonra btn mrn Beylerbeyi kasr
Bu ceza ona azd. ok azd. Fakat milletler bilhassa, Trk milleti, ok licenaptr. Zalimle
ineadam,
Bununla
"Zalimlere
Tallahi
Tarihin
Bu
bilemehur
beraber,
lekad
(1).
millet
biraserekellah
gn
haini
huzurundaki
Ziya
dedirir
son
Paann
halife
kudreti
aleyna..."
yeminini
dedii
Sultan
mevl
gibi:
inedi.
VI. Mehmet
Millet
Vahdeddin
meclisinieledmanlara
alyorum.dattrd. Milletv
llerinin ileri gelenlerini yine dman eliyle yabanc memleketlere, Malta'ya srdrd. eyhl
Drrzade Abdullah'a verdirdii fetvalarla vatan kurtarmaya alan mcahitlerin lmn ar
idama mahkm etti. Btn bunlara ramen kendine tekrar tekrar yaplan nasihatlara kulak as
mad. Vatan kurtulduu, millet hrriyet ve istiklline kavutuu gn, o da vatan dmanlaryl
er kat.kaldrld ve Cumhuriyet iln olundu. htill hakkn bir millet bundan daha meru b
Saltanat
rette oluyor
Demek
kullanabilir
ki, Locke'un
mi?
muarzlar, olgulara deil, sbjektif fikirlere dayanmaktadrlar
. Realiteler
Yine
bu muarzlar
bunlar
diyorlar
yalanaki,
karmaktadrlar.
bir an iin millete ihtill hakkn tanyalm... fakat, millet
bunuksaca
Hakem
Locke
O,
''Borlunun,
Hkmet
kulland
kimvesoruya
bu
olacaktr?...
diyor
meclis,
borcu
zaman,
kestirme
ki:
veriphakl
millete
karln
vermediini
kar
kullandn
birtakm
vermekte
alacakldan
kim zorluk
devlerle
deerlendirecek?
dahaborludurlar.
ekmemitir.
iyi kim bilirBuki?
devleri yapp yapmadkl
tten daha
phe
yok ki,
iyi alacakl
kim deerlendirebilir
olan millettir...
ki?''Borcun denip denmediini ondan iyi kimse bilemez.
Locke
Hakemrealiteyi
teorisinin
kendisidir.
ok
sentezi
iyi grmtr.
ve eletirisi
Milletlere ihtill hakkn tanmakla, onlar iki bklm it
dmekten korumutur. talyal Alfleri stibdat adl kitabnda, istibdad kabul etmek, ona it
debilmek iin, insann alak yaradll olmas gerekir, diyor. Locke, bu teorisi ile insan
ar korumaya almaktadr. u ciheti derhal belirtelim ki Locke esas bir istibdat rejimi ta
az. Locke, devleti, anlamaya dayandrr. Bu anlamadan, yrtme veya yasama kuvveti yolunu
a, millet ihtill hakkn ele alr. nk anlamaya riayet edilmeyince, keyfi idare bagster
letlerin iradesi hie sayld, demektir. stibdatla mcadele ise insanln en aziz hakkdr.
yerine, ulus egemenliini, millet iradesini kurmak ise, yine insanln en bata gelen bi

rLocke'u
borcudur.
daha iyi anlayabilmek iin onun tasarlad devleti ksaca bilmek faydal olur.. Bu
byk adama gre, devlet yok iken insanlk sava haline geldi. Hkm kuvvetlinin idi. Bu hale
bir nihayet vermek iin insanolu devleti kurdu. Kuvvetlinin, zayf ezmemesi iin, devlet
i birtakm devlerle borlandrd. Hkmet veya meclis borlarna riayet etmeyince, sava hal
r geri geldi. Ve bu hal szn ettiimiz anlama hkmlerinin yeniden kurulmasna kadar devam
er. te
Locke
insan
ihtill
olunahakk
yaraan
da budur
bir devlet
(1). kurmu ve bu devleti ulus egemenliine, ulusun ira
desineLocke
Bizce
Locke,
dayamtr.
milletlerin
teorisinin
ihtill
biricik
hakkn
eksii
darubircmleler
ereveiinde
iinde,ksaca
belliifade
artlar
olunabilir:
iin dnr. Bu ar
Bilmem
Bence,
hdiselerle
anlatabiliyor
Locke'un
karlanca
hatas,
muyum?
milletlere
millet neihtill
yapacaktr?
hakkn
Elikabul
kolu etmesinde
bal oturacak,
deil;seyirci
bu hakk,
mi snrl
kalacakth
e sktrmasndadr.
Milleti,
htill
Kant,
Kant
her
Locke'un
veeyin
ihtill
Almanyava
aksine
hakkn
filizofu
yava,
olarak,
kullanmakta
Kant'n
gelime
ihtilli
fikirleri
ile
mutlak
sevmez
olacana
surette
ve milletlere
inanr.
serbestHalk
tanmal
ihtill
aydnlatma,
hakk
idi. tanmaz.
hkmeti uyarma,
u ettii eyleri elde etmek iin yeter, fikrinde bulunur. Bu suretle halk iyi hazrlanm ol
acak ve bunun basks altnda hkmet gereken reformu baaracaktr. Bu hususta en etkili ara
arak basn ileri srer. Hkmeti uyarma ve halk aydnlatma vazifesini basn yapacak, lfn
eken yenilii
Kant'a
gre ihtill
yava menfur
yava basn
bir eydir.
empoze nsanln
edecektir. ilerlemesinde deil, gerilemesine yarar. V
getirilmi her ey ve bunlarn douraca gelecekteki varlklar, ihtill neticesinde yok olur
e ite dolaydr
Bundan
bu, gerilemenin
ki, Kant
belli
1793bal
Fransz
milidir.
Anayasasn beenmez. Bu kanunu, halk, her an o uurs
ihtille
Kant'a
28,
Bu
maddelere
33,gre,
34,
hazrlayan,
35.
bu Anayasann,
gre,
birtahrik
milletin,
eden anayasasn
hakka
biricik
uymayan,ara
milletlere
istedii
sayar. zaman
zararltadile,
olan maddeleri
deitirmee
unlardr:
yetkisi oldu
gibi,35zorbala,
Hele
inci madde,
zulme
hkmet,
direnmeye
halkn
de kaynaklarn
hakk vardr.tanmad zaman; isyan, ihtill halk iin,
Kant'n
u
kutsal,
cihetle
manasz,
devlerin
belirtebilirz
haksz,
en esaslsdr,
tehlikeli
ki,
Kant, Rousseau'nun
bulduu
diyor. kaytlar
hayrandr.
ite bunlardr.
Onun fikirlerini benimser
ve yzden
Bu
Rousseau
''Dndm
mutlakdiyor
surette
denebilir
eyleri
ki:doru
ki,
yapmak
bulur.
Kant,
isterdim.
az ok elimeye
Yapmak elimden
dmektedir.
gelmedii
nk
iin,
Rousseau,
yazdm.ihtillcidir.
Yapmay bakalar
ceklerekan,
Bundan
nebrakyorum.''
kar?
ihtilldir.
denilemez.
(1)Zira Rousseau, yepyeni bir dzene gre kurulmu, yepyeni bir kanun
dnyordu. Eski dzenei ykmay dnyordu. Bu ise, ihtill ile baarlacakt. Rousseau
gerekli kudreti, cesareti kendinde bulamyordu. Dileini, Robespirer'ler, Danton'la
r yerine
te,
Getirdiler.
Kant
phe
hakl
Kant'n
yok
getireceklerdi.
kim?ihtill
ihtillhakkn
hakkn,skmilletlere
sk kullanmak,
tanmamakla
bir fenalktr.
dt eliiklik!
Her eyde olduu gibi, bu da
Fakat, tarih ve tarihin realiteleri gsteriyor ki, milletler bu hakk ktye kullanmyorla
ir.
r. Bu sebepten bunda korkulacak bir ey yoktur. Korkulacak ey, byle bir hakk milletle
re inkr etmektir. Byle bir hakkn milletlere inkr edilmesi, onlar her trl idareye kar
bklm bir itaate, uyuuklua, alalmaya yneltmektir. Her idareye, her emre bastne demeye
r millet
Allah
Kant;
rahmet
milletlere
lmtr.
eylesin!..
ihtill hakkn inkra gideceine, hkmetlere, milletlerin ihtiyacna gre
eti, mutlakdm
Meselenin
bir vazife
asl uolarak
noktadadr:
ykseleydi,
Kant devlet
daha uygun
ve hkmeti
derdi.bamsz bir otorite; belki de m
, ayr bir
Millet,
devlet,
varlkhkmet
tanmaktadr.
ayr eyler
Bu kuts
deildir.
varla
Hepsi
isyan,
bir anlamdadr
ihtill, byk
ve hepsi
bir gnah
millettir.
gibi grlme
Mille
tten baka bir ey yoktur. Ondan baka hi bir ey olmaynca, herey onun iindir. O ne derse
olacaktr. Milletin dedii olmaynca, yaplmaynca, millet istediini yapmak iin her vasta
bavurarak; iradesini, hkmn yrtmek hak ve yetkisine maliktir. Hizmetinin efendiye kafa
utmak dnebiliriz
Kant'n
Kant,
Fakat
hakk
basn
milletin
vekullanmay
yetkisi
arzusuna
ki,yoktur.
tavsiye
basn
ulaabilmesi
soyut
Olamaz
ediyor!...
birveiin,
anlam
olamayacaktr.
gsterdii
deildir. Bunu
vastainsanlar
pek glntr.
idare eder. nsanlar i
yi nihayet

Basn
Binbir
Para
Zorla
Ve
deile.
banda
olabilirler,
elde
(1).
suretle!...
bulunan bir
edilebilir
gazeteleri
ktkapamak,
mi,
hkmet,
de...
ve nasl?
gazetecileri;
basn elde ederse
hem denekanuna
olacak?...
uydurarak hapsetmek s
uretiyle
Bu
Sa
takdirde
olsayd,
hkmet
nebunun
olacak?...
basnn
cevabn
hakkndan
byk Kant'tan
pekal gelebilir.
pekal bekleyebilirdik. Fakat madem ki sa deildi
rln
Hkmet
Millet,
Gemite
talya'da
II. Abdlhamit,
basnn
kollarn
veMussolini,
onun
herhalde,
yerine
hakkndan
basna
kavuturacak,
Almanya'da
bizaz
tarih,
verelim.
gelince,
buna,
atrd
mumunu
Hitler,
ihtill
az
m?...
myakp
spanya'da
ahit
hakk
Az
derdine
oldu?
daFranko
amak
gnah
yanacak!
isteyenlerin
saylnca azn
gazetelere
olacak
az atrdlar
udur: m?
yrtmad
m? Az
Bir
dursun,
hkmet
kendi
daharejimlerini
ileri de gidebilir.
alklatmadlar
Kanunm?
bask yapar ki, istibdatlarn en tehlikelisi d
e budur.
Fakat
byle
Kanunla
olacana,
basnnmillet
aznmumunu
tkar.yakp da derdine yanacana, byle bir hale deceine,
aparsadiyor
Bunda
Tarih
phe
da kendini
edilmemelidir.
ki,
lzumunda
bu hale ihtill
drenlerin
kartmak
banda
milletler
mum yaksa,
iindaha
uursuz
iyi deil,
ve dahamutlu
doruneticeler
olmaz m?ver
i.
Uzaklara
Bu muhakkaktr.
gitmek gerekmez. Trk milleti 1918'de ihtill hakkn kullanmasayd, bugn yaratama
d.
ngilizler
1789
htillde
*Uyuuklukta
Schopenhauer
''Elde
htill
NeFransa
Trk'n
etmek
vehayat
mehur
Schopenhauer'in
htilli
da
diyor
istediimiz
vatan,
lm
vardr.
ihtilllerini
ki:
vardr.
olmasayd;
neher
Trk
fikirleri
ey,
Cumhuriyeti,
yapmasalard,
insanlk
bize kar
bugnk
hatta
koyuyor.
bugnk
manasyla
ne deHer
ngiltere
Trklk
eyi
var iradesine
olur
kalrd.
doar
mumyd?
idi?
ramen
(2)
(1)yenmek gerek
lidir. Tarih, bize savatan, fitneden baka bir ey gstermiyor. Bar seneleri, ksa fotora
ozlarna benziyor. Btn bir piyes seyrimde bir defa rastlanan bir antrakt gibi! nsan h
ayat, ebed bir sava, bir kavgadr. Yalnz soyut (abstrait) fenalklara, sefalete, sknty
, btn dier insanlara kar da byle. Hayat mtarekesiz bir savatr, bir kavgadr. Orada,
e lnr.''
Hayatn
aclarna; yrmeyi zorlayan, acele ettiren zamann srati de katlr ve bize soluk a
. Bu, filozofu
Alman
her bir ferdin
Schopenhauer,
arkasnda,
Kant'n
forsalarn
tam ztt
kamlayan
olarak ihtillcidir.
gardiyan gibiHatt
dururbundan
(1). fazla bire
y... O, hayatn kendisini bile ihtill kabul eder. Hayat Schopenhauer'e gre faslasz bir
dtr! htill sadece bir hak deil, o; sadece tabi bir olaydr. nsanlar sknet istese
buna izin vermiyor. O; insafsz bir gardiyandr ki, forsa halinde yayan insanlar, elind
eki tel krbacyla boyuna kamlamaktadr! Hayatta dur durak yok. Boyuna onu amak ve didime
Trke
*''Bir
Yine
htill
var.Alman
te
gl
bir
vekoparlmyor
Schopenhauer'in
msra
Schmoller'in
iktisatlarndan
ile, Schopenhauer'i
emeksiz''
fikirleri.
hayat
Schmoller,
denilen
(1)
yle
Kant
hayksaltmak
huydanihtillden
gibi
anlad.
mmkndr:
holanmaz. Ona gre gerekli ola
n ey ekonomik, sosyal, siyasal tahrikleri, sebepleriyle iyi anlamaktr. Sosyal kayn
ama fena bir ey deildir. Bu, felketler kadar, iyi neticeler de verir. Buna 1815'ten
1848'e kadar sren ngiltere'deki tahrikler ahittir. Fenalk meseleyi iyi koyamamaktr. F
enalk gerektiinde
htill,
daima bir talih
reformoyunudur.
lzumunuBuanlamamakta
oyunda kazantan
ve bylelikle
ok, kaybetme
ihtillevardr.
yer hazrlamaktadr.
htill kurunu,
ima hedefi aar. htilli her zaman kaytaklk (gericilik) izler. Bu ise ihtillden daha mth
i, daha zlimanedir. Fakat mutlaka gerekli, mutlaka saknlmas kabil olmayan bir ihtill y
oktur. Her ihtillin gne, ihtiyaca uygun bir slahat ile nne geilebilir, yoksa yalnz kuv

Schmoller'in
etle
geilemez.
dilekleri,
Tarihin tavsiyeleri
btn ilerleme
okhamleleri
gzel ve ok
ihtillde
ekicidir.
deil,Fakat,
slahattadr.
zayf yeri, realite
lerle, tarihin verimleriyle uygun dmemesidir. Byk iktisatya gre (her ihtillin gne, i
ca uygunmi?...
Hkmet
Problemin
bir
karl
slahatbuileisenne
-ki bu
geilebilir,)
olmas lzmdrok doru.
ileriFakat
ok yzeyde
bu slahat
dnmektir.
kim yapacak.
Zamanmz
eri temsil eden, eitli sosyal snflardan kurulmakta ve bu snflarn devaml atmas hal
t ise, en kuvvetli snfn, zamanmzda, burjuvalarn hizmetindedir. Hkmetin durumu bu oldu
kendisinden kmelere doru slahat nasl beklenebilir? Hatt hkmet bu slahatn taraftar o
i, buYunan'da,
Tarih,
Eski
dileini
egemen snfn
nasl baarabilir?
spartallar
buna kolay
zamannda
kolay
Her Cleman
eden
raz olmadn
evvel
ve Agis
egemen
ihtillsiz
gsteriyor.
snfnslahat
buna raz
yapmak
olmas
istedikleri
arttr.
halde birincisi karlarna dokunulanlar tarafndan, ikincisi d dmanlar tarafndan ortad
ldrldlar, hele birincisi; anas ve byk anasyla beraber katlolundu. Bunlarn btn bu g
tlarndan
Nitekim
"Bizim
Diye
XVI.
barmt
Louis
lmmzden
Agis'in
ortada
gelmekte
anas
(1).
sadece,
spartann
olan
Agistrata
kanlsaadeti,
bir
ihtilli
boulurken:
hatra,
selmeti
nlemek
yahutiin,
dosun!"
hoabirtakm
bir sedavergi,
kald.slahatna teebbs etm
nuyordu. Zadegnlarn iddetli kar duruu karsnda kalnca vazgemeye mecbur oldu. nat e
gnlarn elinde
Grlyordu
ki, byk
yok olacakt.
ekonomist, hemehrisi byk filozof Kant gibi realiteden uzak teorilerl
Hakszl
eguldr.
htill
Nietzsche,
ve samim
yola getirmenin
Nietzsche'nin
eserlerfikirleri
istiyor.
tek aresi,
Genelihtill
anlamyla
hakkn
samim
kullanmaktr.
eserler... candan i istiyor.
Hep ve yalnz okuyanlara; tembeller! diye haykryor. Bunlar sadece seyircilerdir. Nie
tzsche bunu istemiyor, i baarlmasn arzu ediyor. Bu hususta en samim, halk buluyor ve o
u seviyor.ilerleyiin
Nietzsche
nk o, seyirci
gelimedeil
ile,iidir.
slahatla deil, ihtillle olacan aka iaretliyor; d
la, tepelerle
''Dalar
arasnda
sembolize
en ksaederek
yol, tepeden
diyor ki:tepeye alandr. Bu yollar aabilmek iin bacaklar
Nietzsche'nin
gl olmas tekmlc,
lzmdr.''slahat, batan savmac olmad aktr. O, bir hamlede hedefe va
r. Nietzsche
''nce
Nietshe
''Yazlan
ruh
samimiyeti,
eyler
Allah
halk
iinde,
idi.
ohareketi
kadar
Sonra
sevdiim
sever
insan
de utek
ki,
oldu,
suretle
onu,imdi
ey
kendi
Allah'n
tebarz
dekanyla
halktr.
bir yazlandr.
ettirmektedir:
evrimi yapar.Kanla
Diyoryazmak,
ki: kann ruh ol
u retecektir. Hep o yalnz okuyan tembellere lnet ediyorum. Herkeste boyuna okumak ha
kk olsayd,
Nietzsche
htill
''Bir
ihtillin
veilerlemeyi
Fransz
bu hakl
gitgide
limi
bile
olduunu
kokutur
Paul
kabulJaney'nin
nceden
ve bozard.
etmiyor.
tesbit
fikirleri
HerYazlan
eyin
eden bir
ihtill
yazy
lile
deil,
yoktur,
hallini
fikri
bu bir
istiyor.
de!''
takdir meselesidir
Bir
Bu milletin;
yolda verilecek
hkmetini,
hkm,hkmet
tarihe eklini
ve felsefi
deitirmek
hak bakmlarna
hakk olup
dayanmaldr.
olmadn sormakszn deriz
t kendini
Hak
Janey;
Diyor
''1789'da
bakmndan
ki:
bu Fransa
muhafaza
prensibi
Fransz
krall
etmekihtilli
Fransa
iin,
htilli'ne
sadece
yaratt
gtenuyguluyor.
yoksun
messeseler
kalmamt.
urunaFakat
kurbankendi
edilemez.''
kendini gsz iln et
erine 'Etats generaux' ad verilen, millet meclisine ba vurdu. Krallk her vastay dened
ikten ve hkmet etmek imknn mutlak surette bulamadktan sonra, milleti toplad, bu hareke
tarzyla, hkmet mutlakyetten vazgemi oluyordu. Zira, nasl ki, sorumsuz yetki olmazsa,
etkisiz sorumluluk da olamaz. Milletin, milletin en kalabalk ksmnn, yani milletin alka
ve retici ksmnn ki -bundan devletin maliyesini kurtarmas isteniyordu- ite bu ksmnda
ecek iin teminat almaya hakk vard. Netice itibaryla halk, stne ken yklerden de kurtu
acakt. Bu suretle derebeyliin ve mutlakiyet krallnn kaldrlmas kapal olarak kabul ed
Bu iki nokta Fransz htilli'nin, iki maddesidir. Prensip itibaryla yalnz doru deil, hak
yordu.
Sonraki
da.
olaylar, menfaat anlamazlklar, ihtiraslar, d anlamazlklar dourdu, sapma, yk
ne gelince, bunlar o meselelerdir ki bu hususta hkm vermek tarihe aittir. Bu gn dah
i Fransz htilli'ni savunanlar, onun btn safhalarn, vukuat ve kazalarn kabule hibir
ecbur
Bu
ihtillin
deildirler.
esas, eski rejimin kaldrlmasdr. Eski rejim ise kudretsizlik yznden yerini
kyordu.
Ben,
Paulhtillin
Janey'nintekml
fikirlerini
ve inkiafnda
biraz kark,
ne hatas,
biraz da
ne eliik
suu olursa
buluyorum.
olsun gerekte
Ayn zamanda
dorudur.'
prat
ik deJaney'nin
Paul
deildir.fikirleri eliiktir. nk bir milletin nihayet kendi madd ve manev saadeti
iin varlk verdii kurumlarna kurban edilemeyeceini bizzat Paul Janey ileri srd halde,
sz htilli'nin, hkmetin istek ve msaadesyla baarldn kaydederek, onu bu ynden hak
r. Ya krallk, Etats generaux'yu toplantya armam, mali glkleri ortaya koymam olsay
t? Millet hakl olmak iin, onun davetine kadar bekleyecek, straplara katlanacak ve iki
Janey'nin
Fakat
P.
bklm
Janey'nin
bence
biranalizine
itaat
hibir
ortayamivakit!
gre;
koyduu
gstereckti?
evet.
esaslar; Trk, ngiliz, Rus ihtilllerine uyguladmz zaman, b
haksz grmemiz gerekir. Zira, Trk ihtilli hain bir sultan - halifenin ve onun hkmetleri
nin sonuna kadar yaptklar saldr ve savunmalar kra kra kazanlmtr. ngilizler ihtil
nlarn verimi olan artlar, krallarnn, kral hkmetlerinin inat ve savunmalarna ramen, h
Hele
Paul
Bence
''Bir
Gerektiinde
Milletin
Locke'un
Ve
''Milleti
urackta,
Olabilir
kral
Namk
Ruslar!..
Janey'nin
balar
Fransz
millet
kurban
dedii
Kemal'in
ki,
kurban
Paul
saadeti
herhangi
Janey,
keserek
bilgininin
fikirleri
edilmek
gibi
Janey
edenler,
dedii
Fransz
iin
bizzat
aldlar!
bir
lehine
zere
ile
en
gibi:
varlk
ihtill
millete
doru
milletin
htilli'ni
bunlar
bir
olduunu
verdii
noktac
gr
yine
kurban
nasl
kendisi:
buhalk
kim
veolur.''
kurumlara
prensiple
izah
dn
deerlendirecek?
daha
bakmndan
edebiliriz?
aydnlatmak
kurban
u noktada
izah
eletirirken
edilmelidir.
edilemez.''
isterim.
toplanr.
onu bu suretle aklamas
lnz ve sadece bu ynden hakl gsterileceinden deil, fakat bu bakmdan da aklanabilmesi
acandandr.
htill
''htillin
ve Jean
adamlar,
Buna
Jaurs'in
diyecek
frtnalar
fikirleri.
yok. Ancak
iinde,
fikir
dimdik
aydnlk
ayaktadeildir.
durdular. Korkun boralarn yldrmla
rini krpmadlar.
Halklar,
ekonomikKorkaklar
gelimeler,
gibi,
tamyzlerini
hakikatlere
rtmediler.
giden hareketler; aclar, zorbalklar, lml
Jaurs'e
Bir
Trk
hietek
genci!
sayan
cmle
eklenecek
heyecanl
Atatrk'n
eklemek
fikrimiz
vicdanlar
gerekirse,
sana emanet
yoktur.
ykseltir.''
o ettii
daFikirlerini
udur:
Cumhuriyeti
diyor.
olduukorurken,
gibi benimsiyoruz.
sen de dimdik ayakta dur
acaksn,yksekte...
Alnlar
Aacan
sen de,uzundur.
yollar
imekli
gzlerTal,
boralarn
ilerde!
aklldr...
yldrmlar
Seniinde
bu mesafeleri
gz krpmadan
gerektiinde
bekleyeceksin..
yaln ayak aaca
arn kanayacak, acyacaktr... Fakat mutlaka aacaksn. Mesafeler kanayan ayaklarnn altnda
tecek...
Kalpler
J.J.
Egemenlik
Roussea'ya
yksekte
talaryla,
kaytsz
gre:
hepveve
akllaryla
artsz
daima ulusundur.
ileri!
eriyecek,
O, kurumlarnda
amacna yol aacaktr.
istedii gibi tasarruf eder. Hatt k
al, Sultan, prens bunlar, egemenliin orta deildirler. Grlegelen memurlardr... Millet,
stedii vakit bunlara kapy gsterebilir. Kendilerine yol verilince birey iddia edemezle
r; iddia etmeye
''Dndm
Rousseau:
eyleri
haklar
yapmak
yoktur.
isterdim.. Yapmak elimden gelmedii iin yazdm.Yapmay bakalar
eklere brakyorum''
Rousseau'nun
Amerikal
mehur
fikirlerine
Ceferson
diyor.
ekleyecek
''Her yirmi
birsenede
eyimizbir,
yoktur.
mutlaka
Aktr.
bir ihtill
Ve ihtillcidir.
olmas, her millet
iin iyidir'' derdi. Ve bunu deta iman ile sylerdi. htilli insanln ykselmesine, iler
ine belli balihtill
''Milletlerin
bir vasta
hakk,sayyordu.
tartma gtrmez, milletlerin kurumlarn deitirebilmeleri en
klarndandr. Bunlar deitirmemek, milletlerin mukadderatyla uzlaamaz. Zira yeryznde in

as, evrim ve gelimedir... Evrim ve gelimedeki engelleri kaldrmak onun yaama hakkdr. n
Milletler
yaama hakk
amalarn
inkr edilebilir
yitiren kurumlar
mi?
deitirebilecekleri gibi kaldrabilirler de. Bir kuru
yoktur ki ferdin, kamunun evrim ve gelime gayesini srekli olarak tutabilsin. Tuta
maz. Bu, mmkn deildir. Deimez prensip yoktur, fena kurumlarn yeni dzene kart olanlar
aka deitirilmeleri, kaldrlmalar birer gerekedir. Kt messeseler; boucu, rk saman
er. Bunlarn sndrlmesi gerekir. yilerine gelince, bunlar da aydnlata aydnlata kendi ken
ilerini yergr
Fichte'nin
ve bitirirler.''
ve analizleri saduyunun tam verimidir. Bunlar olduklar gibi benimsemekte
n baka
Hele
''deimez
ne yaplabilir?
prensip yoktur'' tezi, bklmek kabul etmez, tatan bir hakikattir. Ebed ol
duklarn iddia eden Gk kitaplar bile yerlerini zamann icaplarna brakyorlar... te Tev
ncil, ite Kuran. Hatt bunlar gnderen "Allah" bile anlamn deitiriyor. Bazen bsbtn
''Allah
ibareleri
Voltaire,
Rus komnist
tarihe
grlyordu.
Pareto
ihtillinde
kart!''
gibi filozof
duvarlara
ve sosyologlar,
yaptrlan
''Allah
levhalarda:
insanlar deil; insanlar Alla
h hakikatler
Bu
yarattlar''karsnda,
diyor (1).hakikat olan yeni nizam karsnda, anlamn yitirip tutunmakta sr
en kurumlara ve varlklara kar milletlerin ihtill hakk nasl inkr olunabilir? Bunu inkr
illetlerinsosyalizmin
Bilimsel
yaama hakkn
efleri
inkra
Karlvarr.
Marx ile Engels de dereceli slahat kabul etmezler.
Bunlara gre ihtill zorla ve silhla baarlr. htilli, retim sistemlerindeki radikal de
er tamamlar.
Marx
diyor ki,Medeniyetler
(1) ''Toplumun
ancakekonomik
retim bnyesi;
sistemleriyle
zerinde
ifadeykselen
edilir siyasal,
ve aklanr.
moral hukuk
binann madd temelidir. Esasdr. Sosyal vicdann zaman zaman ald ekiller, anlaylar to
esini yapan ekonomik sistemle ilgilidir. Madd hayattaki retim metodu, sosyal, siya
sal, Marx'a
Karl
psikolojik
ve Engels'e
ve moralgre;
hayatn
ihtill
durumlarn
demek eski
tayintoplumun
eder.''sinesinde yeni unsurlarn, y
eni sebeplerin gelimesi demektir. Bu yeni unsurlar, eski toplumun unsurlarn yenecek
Bukuvveti
fikirleri,
kazannca,
ksacaeskilik
aklamadan
yerinince,
yenilie
ihtill
brakr.
ve sebepleri hakknda en esasl gr belirtm
sylememizama
Komnizm,
gerekir.
edindii rejimi kurabilmek iin, ilk hamlede, bugn mevcut, retim metodunu d
eitirmeyi prensip olarak kabul etmitir (2). Bugnk retim metodu serbesttir ve ferddir.
omnizm bunu kollektif hale koyacaktr. retim kollektif hale gelince toplumun bugnk esa
slar da deiecektir. Serbest rekabet sistemi kalkacak, yerini komn idareleri alacaktr.
Bu suretle sosyal, moral, ekonomik ve siyasal rejim de bugnknden bambaka bir manad
a grnecektir.
u
ciheti de belirtmeliyim
Bunu geni ki;
lde
benaklamay,
komnist deilim.
rejimlerin
Trkmukayesesiyle
milliyetisiyim.
ilgili
Byle
blme
dodum,
brakal
byl
ceim. Trk birliinin bir gn hakikat olacana inancm vardr. Ben grmesem bile, gzlerimi
onun ryalar iinde kapayacam. Tpk Uhud ehidi Said ankedotu gibi (1) Peygamberimizin ar
alarndan Sadi, Uhud'da ehit olarak lrken baucunda bulunanlara demi ki: ''Gidiniz!... P
ygamber'e deyiniz ki, onun ehitlere mjdeledii cennetleri gryorum ve imdi oraya girmek
ere bulunuyorum"!'' Said Mslmanla bu kadar inanmt. Ben de Trk birliine bundan fazla
rum. Onu gryorum. Yarnn tarihi, yeni blmlerini Trk birliiyle aacaktr. Dnya, sknu
de bulacaktr. Kgrl Mahmud'un ''Divan- Lgat'it Trk''nde dedii gibi: ''Tanr; Trk,
rden, Marx'n
Fakat
akilerden
grlerinden,
kurtulsun diye
ilmyaratt''
tahlillerinden,
(2).
metotlarndan hak ve hakikatler lehine ist
ifade edilecek
Clemenceau,
''Cumhuriyeti
Dokuz
okdemokrat
ve
Konferans
eyler vardr.
dodum.
adl eserinde
Cumhuriyeti
bu hususta
ve demokrat
unlarleceim.
sylyor:Fakat itiraf etmek l
azmdr ki Marx'n kritiklerinden demokrasi hesabna ok faydalandm. Demokrasinin zayf, sak
t yerlerini Marx'n bu rejime indirdii kritik krbacnn darbeleri altnda grdm. Bende, on
tamamlamak
Bir
hakikatduygusunu
kaybolmamaldr,
bu kritikler
gizliuyandrd.''
kalmamaldr. Velev ki, bu hakikat hasm tarafndan gelse
bile. Hakikatler gizlenmeseydi bugn insanlk binlerce yllk bir ilerlemeyi gerekletirmi
Trk Cumhuriyeti,
olurdu.
Lenin'in
''Devlet ve
btn
htill"
hakikatlerin,
adndakibtn
eseriplaklyla
okununca, insanln
ortaya konulmalarnn
mutlu olmas iin
bir yazarn
verimidiri
en baka are grmedii aka anlalr. O kadar ki, bu adam, Rousseau'nun aksine olarak yaz
ziyade,veyapmaktan
Devlet
ihtill'in
holanyor.
son fasln yazmamtr. ''Bu blm yazmaya vakit bulamadm, yaptm. Ya
aktan gzeldir. Son blm okumak isteyenler, Rusya'da yaratlan eseri, gzden geirsinler!''
Bir kere daha anlam oluyoruz ki: Lenin Rousseau'nun tam zdddr. kisi de ihtillci. Fakat
diyor.
Rousseau yapamyor, yazyor. Lenin hem yazyor, hem de yapyor. Bununla beraber Rousseau
''Toplum szlemesi'' Jakobenlerin elinde kutsal kitap hkmn srd. Ve btn dnya rejimle
ukadderatn tayinde etkili oldu. Hem de pek ok. Bu bakmdan K. Marx'n Kapital'inden dah
a bahtldr
u
cihet de kayda
denebilir.
deer ki, Lenin'in hayat batanbaa, dava urunda bir feragat rneidir. A
dataraftan
''Basit
Her
Troki
bir oda
ilk
boyuna
ihtilli
iinde
telefon
ihtilli
anlatrken
haberleri
idareunlar
ediyordu.
geliyordu.
sylerGnlerce
(1): uyumamtk. Perian halde idik.
Kat bir kanape zerinde yanyana biraz uyku kestirmek istedik. Hemiresi odaya girdi.
Atatrk,
Zafer mjdeledi,
Lenin'in de
toplantya
aksine olarak
gittik!''
yazmaktan deil yalnz yapmaktan holanyor. Byk Nutuk v
Yapmadan
Yaptktan
Atatrk,
''Efendiler,
ona iliik
lf
hayat
sonra
vesikalar
yok.yle
bilirsiniz
anlatma,
kitabn,
anlatyor:
ki,
hesap
hayat
verme
iler
demek,
var!
baarldktan
mcadele, msademe
sonra yazd.
demektir.
O yapmadan
Hayattayazmyor.
muvaff
akyet mutlaka mcadelede muvaffakyetle mmkndr. Bu da, manen ve maddeten kuvvete, kudret
e istinat eder bir keyfiyettir.Bir de; insanlarn megul olduu mesail, maruz kald bilcml
mehalik, istihsal ettii muvaffakyetler, maer, umum bir mcadelenin dalgalar iinden te
lt edegelmitir. Akvam arkyenin, Akvam garbiyeye taarruz ve hcumu tarihin belli bal b
fhasdr. Akvam arkye miyannda, Trk unsurunun bata ve en kavi olduu malmdur. Filhakki
r, kableislm ve badelislm, Avrupa ierisine girmiler, taarruzlar, istillar yapmlardr.
ba taarruz eden ve istillarn spanya'da Fransa hudutlarna kadar temdit eden Araplar da

vardr. Fakat, efendiler, her taarruza kar, daima, mukabil taarruz dnmek lazmdr. Muka
taarruz ihtimalini dnmeden ve ona kar emniyete ayan tedbir bulmadan hareket edenlerin
Garbn,
kbeti,Araplara
malp mukabil
ve mnhezim
taarruzu,
olmaktr,
Endls'te
mnkarizacolmaktr.
ve ayan ibret bir felketi tarihiye ile b
ad. Fakat, orada bitmedi. Takip Afrika imalinde devam etti. Attil'nn Fransa ve Garb R
oma topraklarna kadar temil edilmi olan imparatorluunu hatrladktan sonra, Seluk Devlet
enkaz zerinde teekkl eden Osmanl Devletinin, stanbul'da ark Roma mparatorluunun ta
a sahip olduu devirlere rcai nazar edelim. Osmanl tacidarlar iinde, Almanya'y, Garb Ro
a'y zapt istil ederek muazzam bir imparatorluk kurmak teebbsnde bulunmu olan vard. Yi
bu hkmdarlardan biri, btn slm lemini bir noktaya raptederek sevk ve idare etmeyi d
melin sevkiyle Suriye'yi, Msr' zaptetti. Halife unvann taknd. Dier bir sultan da hem
upay zaptetmek, hem lemi slm hkm ve idaresi altna almak gayesini takip etti. Garbn m
ukabil taarruzu, slm leminin honutsuzluu ve isyan ve byle cihangirne tasavvurlar ve e
lerin ayn hudut iine ald muhtelif unusrlarn ademi imtizalar, binnetice emsali gibi Os
l mparatorluunu
Trk
ef'in nutku, oda,eserdir
tarihinki,sinesine
gnn birinde,
tevdi etti.''
milletlerden birisi, istikllini, hrriyetin
i, btn varln kaybetmek tehlikesine mruz kalsa, hatta kaybetse bile bunlarn nasl kurt
en birmilletlere
Byk
Anaristler
dstur, gsteren
mensup birok
bir formdr.
bilginlerin, ihtill hakkndaki fikirlerinden bahsetmi, onla
r analiz ve kritik etmi bulunuyoruz. Bu meyanda anaristler iin de birka sz sylemek yer
iz olmayacaktr.
Anaristler
de komnistler gibi tasavvur ettikleri yeni dzeni ancak ve mutlak ihtill v
astasyla kurulabileceini kabul ederler. Civciv hayata kavumak iin, nasl ki, yumurtay i
den krp paralamak mecburiyetinde ise, insanlk da yeni hayata ulamak iin ayn suretle es
i hayat ykpesas
Anaristlerin
devirmek
davalar
mecburiyetindedirler.
u cmle iinde ksaltlabilir. Devleti kaldrmak! Anaristlere g
enalklarn ba devlettir. Zorbalk, zulm her ey buradan geliyor. nsanolu bu kurumu orta
aldrd gn rahat nefes alacak ve gerek hrriyetine kavuacaktr. Bu da mthi bir ihtill
ktr. nsanlk devletsiz kalnca kuvvetliler zayflar ezmeyecek mi? Bugn ikyet edilen hak
Anaristler
devlet ortadan
bunakalknca
hayr! diyorlar.
fazlasylenk
artmayacak
ferde verilecek
m?
kltr ve terbiye onu devletten, devl
t basksndan
Bu
Zaman
ne zaman
dereceye
anaristler
doygun
kadar doru
(mstani)
tehlikeli
bir davadr?
klacaktr
bir halCevabn
aldklarndan
fikrindedirler.
bugn mevcut
hemen btn
meslekleri
devletlerce
karlatrrken
iddetle tak
ver
ip edildiler
Bunlarn
Anaristler,
okailk
vebulunduklar
edilmektedirler.
yapacaklaryerler
iler arasnda bilhassa
spanya, hkmdar
talya, Belika
katlinisaylabilir.
ama edinmilerdir. sv
n Cenevre kantonunda bir talyan anarist tarafndan ilenen cinayet pek karakteristikti
r.
Anarist, Cenevre'de Avusturya mparatoru Fransuva Josef'i bekliyordu. Halbuki impar
atorie gelmiti. Glde gezinmek iin vapura binecei srada imparatorieyi iledi. Biraz so
dar lmt.
Sorguya
mparatoru
ekildii
ldrmek
Anarist
zaman:
iin
yakaland...
gelmi olduunu, fakat imparatorun gelmediini renince emeinin ya
tmemesi iin imparatorieyi ldrm olduunu sylemiti. Dnya, hkmdar aileleri fertlerind
ksiltmi
Katil
anarist,
olmaklamebbet
nyordu!
hapse mahkm oldu. Yirmi sene yattktan sonra onu bir gn odasnda b
el kayndan
Kendi
Kropotkine,
Kropotkine'in
Cropotkine
''Hayatta
kendini
hkmdarlarn
diyor
Bakonine
aslm
ldrmt.
La
grande
ki:
anarizmin
olarak
revalution
son
anlar
buldular.
byk
adndaki
milletlerin
efleridir
eserleri
zafer arabalarna
pek mehurdur.
koulmak ve kam darbeleri
da Realiteler
Tarih
Ve
Birok
onlar
nebyk
diyor?
ekmekle
dinledik.
bitecektir.
BunlarnDevlet
ihtillbyle
ile ilgili
bitecektir!''
muhtelif fikirleri zerinde dndk. By
da olsa gzden geirdik. imdi de tarihi ve realiteleri dinlememiz ve gzden geirmemiz f
aydal
Dinlediimiz,
Bunlarn
Bize
Bir
Bu
sorunun
milletin
buolacaktr.
sorularn
hangilerinde
lehinde
ihtill
ettkarln
ettiimiz
ve
hakk
isabetvaryoktur?
aleyhinde
fikirlerin
enm,
ok
kestirme
yok
syleyenler
mu?
hangilerinde
yoldanolduunu
tarihisabet
syleyecektir.
biliyoruz.
vardr? Soruya evet diyenl
er olduu
Tarihte
Bunlar
Filozoflar
kendilerini
hakikat
gibi
ne derlerse
hayr
ne ne
yolda
diyenler
yolda
desinler,
ortaya
gstermilerdir?
dekmtr?
az yolda
ne
deildir...
dnrlerse
Bunlardnsnler...
bir yana brakalm.
benim tarihin
Tatbikataverimi
bakalm
ol
k bildiim,
Milletler
Bu

i bakahaklarna
banda
bulunanlar,
grdm
trl
olmuyor.
kavumak
ihtill
realite
milletlerin
ile
udur:
iin
kavuuyorlar.
ihtill
muhta olduklar
yapyorlar.yenilikleri, rica ile, niyaz ile kabul e
tmiyorlar. En kk slahata bile raz olmuyorlar. Akln ve mantn icaplarna uymuyorlar. A
ntk zorunluluklar, silhla takviye edilincedir ki, i bandakilere (Pekiyi!) dedirtmek mm
Japon
Mesela:
oluyor!
Mikado'su
Bunun aksi
milletine
tarihteyeni,
nadirmodern
deilbir
enderdir.
rejim vermeye raz oldu. ran ah Muzaffered
din ran'a
Fakat
tarihin
merutiyeti
bu husustaki
vermi.
cmertlii pek kttr. Tarih bylelerini yetitirmekte pek ksrd
lletlerin
Saati
alpmukadderat
da, hayatgenel
zorlamalar
kurallar
kendilerini
dnda kalan
gsterince
byle hakka
azlarakavumann
(ayrk) balanamaz.
aresi ihtill oluy
htill
Bunu
Milletler
Bu,
Buna
Bu
htilli
Binbir
soru
doru
bilmem,
bir
tecrbe
iyi
zerinde
nevi
oaydnlar
haklarna
veya
aydnlar
bir
fazla
determinizm
eri
bunu
ey
biraz
yapar,
uramay
midir?
ihtill
olabilir.
yaparlar
gsteriyor.
durmamz
milletle
gzyle
ile
daFakat,
ki;
gerekli
kavuuyorlar.
vakit
hareketleri,
de bakabiliriz
beraber..
tarihin
kaybetmek
grmyorum.
verimidir.
alma
saylmaz.
ve bilim
Bildiim
sonular
Dnmez
ynnden
birvemilletin
ey
amaz
aldanm
varsayksek
biroolmayz.
da menfaatlerini
verim.
udur:
desinden baka bir ey deildir. O kadar ki, mmkn olup da bunlar kme yapsayd, kendi menf
i bakmndan
u
hale grebaka
arlatanlarn;
trl hareket
"milletin
edemezdi.
bu ilerden haberi yok; bu ii millet mi yapt ki benim
ensin? Trk milletinin henz sevyesi elverili midir ki, kendisini cumhuriyetle idare
etsin? Bizde ileri bir veya birka kii yapar; st taraf ister istemez ba eer", gibi fiki
yrtmeleri safsatadan, bulank sularda balk avlamak sevdasna tutulmu olmaktan baka bir
Budeildir.
gibiler, bu gibi yaygn sylentileri bilerek, kasten karrlar. u halde ihtill kaytakl
irtica)
Bu
Tarihin
gibiler
karsndadr;
hibir
cahilihtilli,
ve safdildirler.
sratle
biraz nce
harekete
Kendilerini
tespit
gemesi,
ettiimiz
aydnlatmak
kaytaklar
kurallzmdr.
dnda
bastrpCharles
cezalandrmas
Gide itima
gerekir.
mess
adndaki eserinde bu esas kabul etmekle beraber, Spartaks htilli'ni bir istisna olarak
gsterir. Bence bu da yanltr. Spartaks'n Roma zorbalna ynelttii byk ihtill, ne
pacan bilen ve btn bunlar nceden tesbit ederek uygulamaya koyan bir harekettir. Baar
amayann sebepleri ise btn kmenin karmas deil, efler arasnda kan anlamazlktr.
ler de dahil- Spartaks'n ard sra yrmesine sebep, Roma otoritelerince halka reva grlen
zalim idi.. Baka bir deyimile, Spartaks, halkn menfaatlerini bu derece canl bir ekild
e temsil
En
ileri halk
ediyordu.
kmeleri
Birliin
dahi kendi
sebebini
balarna
burada braklrsa,
aramak lzmdr
kendi
(1).menfaatlerini bulup ayrmakta
nlaamayacaklardr
Kmenin
mahiyeti nephesiz.
olursa olsun, mutlaka eflere ihtiyac vardr. te bu eflerdir ki, ihti

eBedreddin'in
Osmanl
yn verirler
tarihinden
pei
ve sra
onu
eyhbaarl
40-50
MahmudbinBedreddin
klarlar.
ihtillciSimav
yryordu.
htilli'ni
Ve bunlardan
ele alyorum.
pek ou onun davas urun
ve seve can verdiler. Fakat bunlarn hepsinin davay fikren savunmaya yetenekli oldu
klar
Bedreddin
1.
2.
Cumhuriyetilik.
Bir
kabul
Allah
Simav'in
edilebilri
vardr.(Padiahlk,
davas
Btn
mi? insanlarn
u idi:krallk
Allah...
ve bunlara
Peygamberlere
benzer eyler
lzumzorla
yoktur
alnmtr).
(1). Bu itibarla
cami,
Ziya
"Bir
Birdir
3.
eyh
nsanlar
Paann
hkten
Mahmud
kilise,
nazar(Bedreddin)
ina
kardetirler
dedii
havra
hakda
olunur,
vesaire
gibi:
mecus
znik
deyr
ve
ileher
mnasz
ileeyde
mslman."
medresesinde
mescit
eylerdir.
ortaktrlar.
bunlar
Tek vaazetti.
bir tapnak,
Kadnlarda
Vemstesna
btn birinde
gnn
insanlar
(2). talebelerind
gsnde topl
en Dede Sultan lkabyla anlan Brklce Mustafa ve Torlak Kemal, ihtill bayran atlar.
isinde ve Saruhan'da elebi Mehmet I'le aralarnda kanl savalar oldu. Nihayet bu byk iht
ill,Sultan'la,
Dede
say karsnda
Sultanyenildi.
ordular arasnda ilk kapma zmir civarnda Karaburun dalarnda vuk
geldi. Sultan ordusu gerilemeye mecbur oldu. Az kald, ehzade Murad, ihtillcilerin e
line tutsak dyordu. kinci ordu vaz Paa kumandasnda geldi. Byk savalar oldu. Kan gv
tarafn kayb yirmi bini geiyordu. Brklceli esir dt kanaatlarndan vazgemesi, tvbe i
esibin

kendisine
kadar silh
teklifarkadana
edildi, red
aynetti.
teklifte
Bununbulunuldu.
zerine Seluk
Tvbekalesi
istifar
nnde
ederlerse
armhaafgerildi.
edilecekle
. Red
Ve
birer
ettiler!
birer celldn satrna boyunlarn uzattlar ''ri Dede Sultan!'' diye baryorla
a kanaatlarnda
Torla
Kemal, Saruhan
bu kadar
ovalarnda
kuvvetlibastrld.
idiler. Bir meydan savandan sonra o da ele geti. Arkad
aryle Sultan
elebi
Bedreddin,
beraber
sfenderiyaroullar'na
I.kaza
Mehmetkakld.
ihtilli bastrm
snd.veOrada
kesindayenilgiye
duramaynca
uratmt.
Sinop yoluyla Budan'a kat
Balkanlar'a geldi. Kara orman'da yakaland, muhakeme edildi. Fakat lmne Trk limlerinden
kimse fetva veremedi. Nihayet Acemden gelme bir molla, Herev faetvasyla Siroz paz
arnda asld. (Hurucu alessultan - Sultann otoritesinden kmak) suuyla mahkm edilmiti.
ddin'in bir ksm dnceleri, dncelerimize uymayabilir. Fakat Trkolu Trk olan bu byk
eri tarihinde
Ali,
tarihindeyldzlardan
bu byk adambiri
hakknda
olduunda
ok saygldr.
phe yoktur.Murad Bey Tarih Eblfaruk'un da ok ve
Lamartin ''Histoire de la Turquie''sinde Bedreddin'i gklere karr. Nazm Hikmet'in Sim
avnalmeselemize
Asl
Bedreddingelelim.
adndakiBumanzum
bykkitab
hareketin,
zevkle,
hristiyanlarn
istifadeyle okunmaya
papazlaryla,
deer.yahudilerin hamam
laryla katldklar byle bir hareketin btn kme tarafndan yaplmasna imkn var myd? H
halknki,
Demek
Burada
o zamanlara
gizli
ihtilli
kalmamas
gregereken
aydnlar
lyapyor,
kabul
nemli
etmeyecek
milletle
bir nokta
kadar
beraber.
dahaaydn
vardr
olduu
ki, bunu
byleaa
bir ada,
vurmadan
byle
konuyu
bir be
itirmek istemiyorum.
Bedreddin
Simav hareketi srasnda Rumlar da davaya katlmlar, onlar da imparatorlar aley
ine harekete gemilerdi. Kendi dinlerinde gayet yobaz davranan Trk sultanyla, Bizans
imparatoru tac ve tahtlarn tehlikede grnce anlamakta gecikmediler. Tcidarlar byledirle
, menfaatleri
ngiliz
ihtillleri
tehlikeye
bu sylediklerimizden
dnce, dini, iman
baka
birtrl
yana aklanabilir
brakmakta birmi?
an Byk
tereddt
artetmezler.
hareketini
lar veFransz
Byk
Gugliyelmo
aydnlar
Ferrero'nun
htilli
yapmadlar
nasl
bu
husustaki
m?baarld?
dncelerini yukarda kaydettik. Nihayet Fransz ihti
lli'nin
Trk
Cumhuriyetinin
yaptrcs,iln
talyan
gnlerinde
bilgininin
idi...
gsterdikleri
Eski Bavekillerinden
deil midir?Rauf, Vatan gazetesinde k
n bir beyanatnda; Cumhuriyeti iln etmek suretiyle, milletin oldu bittiler (emri va
kiler) unu
Derhal
karsnda
kaydetmeliyim
brakldn
ki, eer
syleyecek
dnyada oldu
kadarbittilere
ileri gitmiti.
kaplmayacak, oldu bittilerle
idaremilleti,
Trk
edilmeyecek
oldubir
bittilerle
millet varsa,
idare ediliyor
o da Trkdemek,
milletidir.
ona en azdan bir hakarettir. A
cabasakat
Ben
u
Bunu
Ya
Bu,
Eskilerde
Mesele
Bu
Fransz
halde
nasl
ummam!
zihniyet
Rauf
da
budur.
zannetmem.
htilli'nde,
dil
aklyabiliriz?
zihniyet
bunun
bir
srmesi
farkndan
huyfarknda
vardr.
zerinde
omibaka
sralarda
myd?
oldu?
Kendilerini
biraz
bir daha
ey
17 milyon
deildir.
ileri,kadar
durmak
milleti
faydal
birolacaktr.
geri
ey olan
grmekFransz
huyu! milletinin hepsi, iht
ille
Bu
soruya
taraftar
evet demek
ve Cumhuriyeti
imkn varmiydi?
mdr? Bir kere bir milletin hepsi nasl ihtill taraftar ol
Buna maddeten imkn yoktur. Beikteki ocuklar, bir aya ukurda ihtiyarlar bunlarn hepsini
bilir?
Bundan
Vandee,
Yabanc
ihtillbaka,
memleketlere
taraftar
Liyon
biraz
kaytaklklarna
olmas
dakaan
vakalara
hayal
yz bin
needilebilir
bakabiliriz.
diyelim?
mlteciyeBir
mi?nekaytaklk
diyelim? Bu
ki,mlteciler
az kald ihtilli
Fransa'nn
kknden
banasky
sava
ar nihayet,
Giyotin
Ve
Cumhuriyetlerin
m? altnda
bugnk
koparlan
d
Fransz
ve bunlarn
binler
Cumhuriyeti
veyerini
binlerce
ncsdr.
imparator
kafalaraveVenekraln
bir
diyelim?
oyal,
fazlasyla
Niin
Fransa'da
koparldlar?
kurulmutur.
btn halkn C
aftarbugn,
Hl
Hakikatleri
Fransa'da,
olduunu
ihtill
Fransa'da
biraz
mudaha
gsterir?
patlak
kralclar,
aa
verdii
koyalm.
bunlarn
gn Cumhuriyetten
gazeteleribahis
ve rgtleri
bile yoktu.
vardr.
Byle bir kelimeyi
bilen yok gibiydi. XVI. Louis adna madalyalar basld. Ve zerlerine "Kurtarc Kral" diy
e yazld.
Versay
sarayna giden halk kraldan ekmek istedi. ''Ekmek ver ve bamzda kal iyi kral,
iyi kralie!''
Bizde
Erzurum
nasl
Kongresi
oldu?
diye
sralarnda,
bard. bir gn Atatrk, Erzurum Millet bahesinde gezinirken, mille
t, halk,
''Yaasn
Dnelim
Trk
Bu
etrafn
halk...
arkas
Cumhuriyet!''
bir
almaya
kere,
hem
gelmeyen
debalad.
bunu
z Trk
baran
savalarda
Atatrk'n
halk.
kimdi..
bunalm,
yzne srtnda
bakan, halk
yrtk
bir gmleiyle,
azdan bard:
ayanda yarm ar
valarna
At,
Fransz
Trk
Demek
ihtilli
nce
plakt.
oluyor
htilli'yle
htilli
gimek
ekmei
ki,
veFakat
zere
ekmekle
Trk
deil,
bizde
son
bulunan
am,
Cumhuriyeti
millletin
bayl
Trkplam!
balad.
biristedi
htilli'nin
seviye
halkt.
Fransz
baylk
diye
vegeriliinden
davann
Cumhuriyeti
ald.
barmad,
balangc
verimidir.
bahsedenler,
ekmek
arasnda
de
bunun
dilenmedi.
fark,
verimi
kendi
psikolojik
oldu.
seviyesizl
fark bu kadar
iklerini
Demek
oluyor
ispatki,etmi
Trkoluyorlar.
milleti oldubittileri kabul etti gibi yanl bir dncede bulunanlar,
Rus
Nasyonal
Mussolini'nin
Trklkten,
ihtilline
Sosyalizm
Trk
faistlik
ne diyelim?
tarihinden
hareketine
Kavekiinin
btn
(1),milletler
eseridir?
Hitler'intarihinden
Her
nasyonal
halde sosyalist
gafil yrtenler
halk
bulunuyorlar.
ihtilline
yznegemez.
d
iyebiliriz?
unu
da inanarak
(2). sylyorum
Bunlarda eflerin
ki, sonadedi
zamanelliyi
ihtilllerinin
geemez. millete yaplmlarnn en banda
*elir.
Fichte,Birihtillleri
ihtill, ancak
insanlk
bu kadar
iin yalnz
millet tabi
mal olabilir.
bir hal olarak kabul etmez. Ayn zamanda bunl
ar insanln bahtnda uurlu verileriyle de kutlar. Fichte'ye gre, bir ihtill ne kadar az
r salarsa salasn yine bir tohum brakr.. Ve bu tohum gitgide canlanr. Hi olmazsa, cism
adar kaplad yerde eskiliin yerini alr. htill ne kadar geri gelirse gelsin mutlaka bir
Bubrakr
Birka
1876
gr,
Osmanl
rnek:
(1).
okKanunu
yerindedir.
Esasi hareketi,
Batan baance,
realitedir.
Mithat Paann enerjisi sayesinde baarld. Bir bu
senelikbir mrden sonra dt ve otuz yl kalkamad. Fakat 1908 htilli yine bu hareket
bu tohumun
ngiliz
Byk
Fransz
ihtillleri
iei
htilli
oldu.
birbirinin
Fichte'nin
mtekmil
teorisine
ifadeleridir.
en canl rnek oldu. 1789 htilli sonunda Napoly
napart'n ana dt. Fakat Napolyon idaresinde, imparatorluk rejimi iinde bile byk izler
Fransz meden kanununa dayanak olan prensipler, jri, mlkiyet vesaire bu srada anlabili
r.
Fichte'nin gr o kadar dorudur ki, Fransa'da Cumhuriyet muhtelif sarsntlara urad ha
et nc kalksnda tutundu. Bugn 69 uncu senesini yaamaktadr demek uygunsa, ihtillleri
'lara benzetmek pek de yersiz olmayacaktr. Geri bunlar bir mddet srtst yere vurmak kab
ldir. Yerde kalmalar iin de bask lzmdr.. Fakat uras da muhakkak ki, bu bask yava ya
ve nihayet kendisini yerde bulur. Bu defa, ihtillin bask altnda kalan prensipleri st

eFikirleri
Fikirler
kar vebyledir.
yenmek
baskyimkn
eritir,
Herhangi
yoktur.
yok
bireder.
terr, bir
Bunlar
yenmek
zulmiin
bunlar
tek are,
yenemez.
karlarna daha kuvvetli fikir
le kmaktr.
Ortalkta
yaygn olan fikrin karsna daha kuvvetlisiyle kamyoruz demeyiniz! nk takdir
m olmaktan
Misl
te
Bu
lk
adam
Hristiyanlar,
Neron!
miHristiyanla
istiyorsunuz?
baka are
sirklerde
yoktur.nevahi
kar
Vezulm
bu,havyanlarn
mutlaktr.nne
tedbirleri
almad?..
att. Paralatt. Bu da yetmedi. Bir gn
a kasten bir yangn kartt. Yangnn sulular olarak hristiyanlar gsterildi... Bunun ze
n umum bir ziyafet verdi. Ve Hristiyanlar odun yerine mealelerin iine oydu. Ateledi. n
san klar
Fakat
Hristiyanlk
sonu neyolunda,
altnda
oldu? halka
ikenceler
yemek iinde
yedirdi.lmeyi sonsuz mutlulua kavumann tek vastas sayan
Hristiyanlar, kme kme, Hristiyanlklarn aka gstermeye baladlar. Celltlar bunlar
u ve sonra
Daha
Neron
usand!
kendineeliyle,
oldu? kendi ba altnda deliler gibi, kendi kendini ldrd. Hem de komedi-t
ik
Kendi
''Bir
Daha
*Roma
Halife
mer,
lkbir
Mslmanlara
sonra
Hristiyan
irkin
eye
kz
halde...
mer'in,
kardeiyle,
yanmyorum,
ne
sesine,
oldu?
oldu!
slmiyeti
revayalnz
grlen
enitesinin
dnyakabul
kendisi
enezabyk
etmeden
cefalara
Mslman
hayran
sesnce
sanatsn
olankzbukardeinin
ramen
olduklarn
onun
zalim;
kaybediyor!''
ilerlemesinin
haber
kendini
evinildrrken:
alnca,
ziyareti
diye
nneesefleniyordu
kplere
geilebildi
malmdur.
binmi.. Bunlar
(1).
mi?
lerine gitmi. Kapnn nne vard zaman, ierde Kuran okumakta olduunu duymu. Kapy al
ce Kuran'
mer,
''Okuduunuz
Saklamak
kzistemiler,
kardeiyle
saklam
nedir?''veenitesi
enitesine:
diye
kapy
sormu.
am...tutunca yere vurmu, kz kardei Fatma, kocasn kurtarm
Said'i
''Ey
mer
''Hele
Hep
alrken
beraber
mer;
hemiresinin
u sreyi
Allah'n
ona dagetirin
okumular,
bubir
kelmn
halinden
tokat
mer'i
de, bir
atm.
okuyoruz.
znt
ok
defa
etkilemi,
Az,
duymu:
daTokat
beraber
burnu
atmaktan
derhal
kanamaya
okuyalm!''
Mslman
utanbalaynca,
veolmu.
demi.
Allah'tan
VeFatma
oradan
kork!''
gayrete
hepdemi.
beraber
gelmi:kal
arakBiz
Sz
1.
2.
3.
Gklerde
Allah'tan
konusu
Hazreti
Musa'ya
olan
vebaka
Muhammed'in
yeryznde
dedik
sre,
tapacak
ki:
Ta.At
bulunduu
H.'dr.
ve
yoktur,
denei,
bunlarn
Buancak
yere
sreden
onlarn
arasnda
gitmiler
o'dur.
baz
yaptklarnn
veEnaltnda
(1).
yetler:
gzel isimler
nehepsini
varsaonun'dur.
Allahndr.
yutar.
Onlarn yaptklar
barettir.
4.
Harun
5.
Bycler
Firavun:
ve Musa'nn
VeSiz
bycler
Allah'n
benim
Rabbine
kudretini
iznimi
biriman
vakit
beklemeksizin
ettik
grnce:
felhdiyerek
bulmaz.
iman
secde
ettiniz
ettiler.
mi? phesiz o sizin banzdr. By
size retiyor. Sizin el ve ayaklarnz arpazvari kestireceim. Sizi hurma aacna asacam
en Bycler
6.
ehit ve endedi
sabit
ki:kim
Bizolduunu
seni aikr
anlayacaksnz,
mucizelerin stnde
dedi. ve bizi yaratann stne koyamayz,
sen yap. Sen ancak bu dnyann umuruna hkmedebilirsin. Biz Rabbimize inandk. Allah biz
i icrasna icbar ettiin byden ve gnahlardan dolay affetsin. Allah senden hayrl ve baki
.7. Firavun askerleriyle onlar takip etti. Ve denizin sularnda hepsi kayboldular. nk f
iravun
lk
slmlarn
kavmn katlandklar
erilie sevketti.
eza veDorulua
cefalar bundan
deil''ibaret
(2). deildir. Bunlar, ekilen eza ve ce
ar yannda aka kabilindendir, okamadr. Bizzat Muhammed'e yaplan eziyetlerin hesab yoktu
r.
Yenilemeyen,
Bklmez kl,
yalnz
krlmaz
fikirdir.
silh,Bualnmaz
artla ki,
kal'a,
dahayenilmez
kuvvetlisiyle
ordu yoktur.
karlamaya. Bu takdirde d
ahi, yinednyann
Genler!
Dnyaya,
Buna
fikirinannz!
galip
ve milletlerin
demektir.
Ve bunda bahtlarna
phe etmeyiniz!
hkim olan fatih kllar deil; dnen adamlar
. Fikit, meyyide
htilllerde,
dikkat
olarak
edilecek
kuvveti
ynlerden
de yannda
biribulursa
de, ekil
baar
dknlnden
daha tez olur.
kanmaktr. craat, ye
hatlarn kavramal ve imkn elverdii kadar tez elden eskiliin yerini almaldr. yle bir
la ki, kaytaklk gzn aamamal, ses karmaya vakit bulamamal, birbirini takip eden yenil
Unutulmamas
karsnda bunalp
gerekenkalmal,
ilerdensersem
birisibir
de propagandadr.
hale dmeli, yerlere
Davannvurulmaldr.
byklne inanarak, ihtill
ndadanKavur,
Kont
yoksunyerli
edilmemelidir.
yersiz, boyuna
Bu, talyan
ihtillibirliinden
byk bir kuvvetten
sz eder dururmu!
ayr drmek
Bir gn
olur.kendisine,
bunun artk yavan bir ey olduu anlatlnca glm ve ''Yanl dnyorsunuz, bu birlii o
i, daha olmadan herkese olmu kanaatini vermek ve gnn birinde hibir glk ekmeden olmas
ak lzmdr!''
Tarihe
Propagandann
dikkat iki
edilirse,
demi.
mhim rol
talyan
vardr.
birlii,
Birincisi
varln,
rejimibyk
sevdirtmesi,
lde Kavur'un
milletedediine
benimsetmesi,
borludur.
ekil
ikincisi
dknl,
de karbilhassa
propaganday
bizimezerek
ihtilllerimizde
nlemesidir.en menfi rol oynamtr. Ve bu Tanzimat'ta
olmutur.
smet
''Fabrika
nn,
Bu fabrikalar
ve
hususta soncam
Paabahe
amak
ihtillimizin
fabrikasn
kolay... Fakat
etrafnda
aarken
asl
buok
ynden
i,
uyank
onlar
okolmak
nemlilzmdr.
yaatacak
birelemanlara
noktay iaretlemiti
sahip ol
mak, kurulan yaatmaktr'' diyordu. Nitekim eskiden de fabrikalarmz vard. Fakat yenileri
ni aarken
Biz
son yzeskilerin
yllk tarihimizde
yerleri bile
ekilcilikten
bilinmiyordu!
en ok zarar gren bir milletiz. ekil z ve te
kuvvetlendirmek iin bir vastadr. Bu devi baaramayan ekiller bir yana braklmazsa esas
Pek
ekiller
mehurdur;
iinde93yok
Kanunu
olur,Esasisi
gider.iln edilince her eyi oldu bitti zannedenlere ilk ik
tisatlarmzdan
''Daha
bir ey olmad!
Ohannes
Ne zaman
Sakz sarayn
Efendi: yannda bir krhane (1) alrsa o zaman her ey olma
*ad
Bir
Kendiihtill,
denebilir''
hesabmahangi
son
demi.
szm udur:
milletin
hesabna yaplrsa, mutlaka o milletin z evldnn eliyle yaplm
onunbor
Trk
Mesel:
Yabanclarn
Bu
Trk'n
elinde
ihtilli,
denmez.
en
kts,
kalmaldr.
yardmyla
z Trklerin
Trk olmayann
baarlan
elindeen
ihtilller,
kalmaldr.
iyisindenyabanclara
Hem de kaytsz
iyidir.
Gemite
borluveOsmanl
kalrlar.
artsz.
mparatorluunun baht
mukadderatn
C'in
Kltr
c Atatrk
200
Devrimcinin
Snf
nn
stikll
Batclk,
smet
Yeni
slamclk
31
eyh
Eski
Birinci
Dnyada
Destanlarda
rticann
Zbit
slam
Ermeni
Hrriyet'in
Lozan
Yaz
Atatrk'n
Trkn
Kemal
Cumhuriyet'in
Yarn
Gzi
Atatrk'
Zeytinda
Trk
Batllama
Bir
Karanln
Kemalizmde
Anafartalar
Ky
M.
Cumhuriyet
Mustafa
1919
Hatay'n
Hatay
Balkan
Erzurum
Mill
Balkanlar
Bamszlk
Byk
Sivas
Dil
Mukaddes
Kurtulu
Tanzimat-
ankaya
Trkiye'de
Hatralar
Trkiye
Altn
Atatrk
lk
Kemalizm
Avrupa
Dnden
Atatrk'le
Ankara'ya
Ali
Siyasal
27
Hizmeti
Mart
Mart'ta
Kemal
Mays'tan
Trklerden
Yldr
mparatorluun
Sovyet
Enstitleri
Meclis
ve
ABD
Galip
Bki
smail
Ali
Abdi
Paul
S.
George
Trkiye
Blent
Reit
M.
Kl
Ecvet
Doan
Metin
Sait
Sleyman
Bir
Kemal
Nuri
Talt
Sami
Devriminin
Nurer
Halide
Johannes
Fazl
Eylemde/10
Hmanizmi
Charles
Hatralar/Mustafa
Trk
Ruen
Kurt
Bahir
Ylnn
Tayfur
Sabahattin
Yaar
Ceyhun
General
Do.
Kadriye
Berthe
Ord.
Falih
Liman
smet
Arnold
lhami
John
ve
Atatrk
Dr.
Dagobert
(Gazi
Mustafa
Gzi
Yunus
Prof.
Tevfik
Nadir
Oktay
Mahmut
Atatrk'n
Arkadam
Atatrk'
nn'nn
ve
Dininden
Antlamas
Atatrk
Cumhuriyet'i
Nasl
Mcadele
Trk
Kongresi
Destan
Kurulu
Ana
Aydnlanma
Trkiye'yi
Ba
Kurtulu
Devrim
Milli
Atatrk'n
Meselesi
Atele
Savalar
Kltr
ile
Bugne
.Sonrasnda
Devrimi-Bir
akir
syan
Byk
Kemal
ve
Devrimi
Cumhuriyeti
Kemal'in
Kongresi
I-II-III-IV-V
I-II-III
Bykelisinin
nn
Kurumlar
Anadolu'da
Yaad
htilli-I
Fuat
Mahkemesi
retmenin
Kumandan
Atatrk'ten
Atatrk'n
Kurtuluu
Abdurrahman
Ankara'dan
Sava
Bernard
z
Dumont-Franois
peki
Dumont
Ayak
Conker
N.
zleyi
Anlamak
Bernard
Kadn
Steinhaus
ve
Dr.
Prof.
(Birinci
Dnce
Grew
Mustafa
Geli
Hadisesi
izgileriyle
Veren
Neden
Ulusuluk
Aralov
Diplomatnn
Yazd
Yerel
Bana
lker
Bursa
Cereyan
Harf
Ali
Hususiyetleri
Gresin
Avcolu
Yabanc
Toker
Slker
Trkiye'de
Paa
Uurlu
Askerlikle
Tam
Ulusal
Hsn
Zeki
Ayak
ve
Eref
Mazhar
Yolunda
Nabi
Zaferi
Hayriye
Rfk
von
Be
nn
Asya
Mustafa
Konumalar
Dr.
Nadi
Akbal
Arar
Takvimi
Duhamel
Tanr
Hatralar
Atatrk
lan
Edip
Dr.
Hareketleri
Kumandan
Skmen
Kurtuldu
Atuf
Gl
Georges-Gaulis
J.
Bekir
Byklolu
Esat
Mcadele
Bir
syan
zerdim
Kemal
N.
Maysnn
Trklk
Fahri
Hseyin
Mustafa
Baydar
12
Hareketleri
Cebesoy
lktar
Edip
Millet
Paa
mtihan
Glasneck
ve
lk
Kemalizm
Suat
von
Kbrs
(Trkiye
bakasnn
Sina
Macit
Niyazi
Suna
Neda
Sesleri
Ayrlan
Bamszlk
Cavit
Suat
I-II-III
A.
(Erzurum'da
I-II-III-IV
Sanders
Yl
Toynbee
Mahmut
Erol
Tark
m?
(Trkiye
Sava'nda
Atatrk
Anlatyor
Hatralar
Anlattklar
Devrimi
I-II
yks
Muammer
erafettin
Kasmlarda
Sherrill
Sesleri
Sosyolojisi
Eyubolu
zerine
Dr.
Selek
Srasnda
Enver
Arasndaki
(Nutuk'tan)
(Sylev'den)
Mart'a
Yazd
nklap
Bocalyoruz
Bat
Kongre
Nutku
Advar
ada
Dalarca
I-II
III
naydn
/Mtareke
Kansu
-Atay
Caporal
ve
Bozkurt
Felsefesi,
Sokakta
zmit
Dil
Yllar
I-II
ve
Caporal
Erreten
Afetinan
(Afyon'dan
Inda
Mikusch
Kemal
lm
Tarih:
Hatralar
Geometri
Parma
Balkr
Samsun'da
ile
lan
Atatrk
in
Belen
Yakup
Devri
I-II-III
Dnya
Bir
(1919-1921)
Akin
Kili
adalama
I-II-III
Anlar
/Armaner
Sinanolu
Devrim
Hfz
Karlsbad
Birinci
Yusuf
kinci
Mektuplar
Trk
Manisal
Anayasa
Gkberk
ve
Meclisi
Orhan
Tamamlamak
-Yazdklarm
Melek
I-II
Kemal
Zafer
(Byk
Berkes
Devleti
i
19
lgili
Mustafa
Ziya
dem
Hasbihal
Cereyanlar:
I-II-III
Sonrasnda
Kronoloji
19'uncu
Devletin
Trkiye
(1961-1962)
1920
Trkiye'nin
Basn
Toplumsal
ktidarlar
Aksoy
Trkiye
Edeceiz
I-II
/Kemal
Harcanan
Yurttalk
1918-1923)
(1908-1923)
I-II
Mays
Baydur
Harbi)
Kadn
idare
Bulmadk
inde
Georgeon
Sylev
I-II
-Kadirilik
Veldet
Defteri
Hikmet
Trk
(Ali
Alevi-Bektailer
Snfnn
Turan
Ttengil
Yasalar
Balkan
Gergin
Karal
Atatrk
Eitim
Adam
Tunaya
Klavuzu
Nee
I-II
Balkan
Hukuku
Sonralar)
Devrimler
Taarruz'dan
Kitaplar
eviri
Hatralar
zmir'e
Toplants
I-II
Kemal
Destan
Gn
Milliyetilii
Hatralar
etmi
Suavi)
Hatralar
Modeli
Yeniden
I-II-III
Atatrklk
(Nutuk'tan)
(Sylev'den)
Doster
Velidedeolu
abalar
Bayur
Devrimler
ve
Sava
Gnler)
Politikamz
Nurculuk
Nakibendilik
Sava
I-II
Bilgileri
Yakn
Kitaplar
ile
Samsun'a
Douu
19
Kadar)
olmasdr.
Kemal)
veDouu
Mlkat
Mays
zmir'e)
I-II
(1923-1970)
Tarihi
Atatrk
-I-II-III
I-II
I-II-III-IV
I-III-II
ktm