POLTKA - STRATEJi DZS

Dizinin Dier Kitaplar

.
2.
3.
4.
5.

Prens/ Machiavelli
Askerlik Sanat/ Machiavelli
Sava Sanat/ Sun Tzu
Liderlik Sanat/ Thomas Cleary
Japon Sava Sanat/ Thomas Cleary

6. Sava Hileleri Il Harro von Senger

7. Sava Sanatnda Ustalamak/ Thomas Cleary
8. Be ember Kitab/ Miyarnato Musashi
9. Yneticinin Kanunu/ Don Schmincke

'l(r
'l(aps

11
Alll'\110\R
I<ICJ'\PLJI\R

Jlar

ANAHTAR KTAPLAR YAYlNEVi

Klod Farer Cad. letiim Han No:7 Kat:2 34122 Caalolu-stanbul
Tel.:

(O 212) 518 54 42- (0212) 458 36 50 Fax: (0 212) 638 11 12

e-mail: e-anahtar@excite.com
www.eyayinlari.com

Harro von Senger

SAVA
HiLELER
Strategemler
Cilt:2
Almanca'dan eviren:
Mekin zbalta

A1nAI1CJI:R
ROI:QLR

Sava Hileleri II
Harro von Senger

eviren
Mekin zbalta

Kitabn Orijinal Ad
Strategeme Band 2

Scherz Verlag, Bem, Mnchen, Wien,

2000 basmndan evrilmitir.

Yayn Haklar

Scherz Verlag AG/ 2002

Akal Telif Haklar Ajans aracl ile,
Anahtar Kitaplar/ 2002

Kapak Filmi ve Grafik

Ebru Grafik

Bask
''{

.\

'

'

"<

zener Matbaas
ll,

.....

:kirlci Basm
Kasm 2003

ISBN: 975-8612-13-1

Harro von Senger

SAVA

HILELERI
Strategemler
Cilt:2

11
;;ni"i.tC:i\R
Rfc:AQlR

Harro von Senger

svireli Harro von Senger 1944 doumludur. 1963'de Einsiedeln

Benedikten lisesini bitirdi. Yksek renimini Turku/ Finlandiya (1966) ve
Cambridge'deki St. John Koleji'nde (1968) tamamlad. 1969'da Zrih
niversitesi'nde hukuk doktorasn verdi. 1971'de Zrih'de savc oldu.
1981'de Freiburg niversitesi'nde sinoloji doktoru nvann ald.
1981'de Zrih niversitesi'nde sinoloji (in uzman) doenti olarak
allmaya balad. 1982'den beri Lozan'daki svire Karlatrmal Hukuk
Enstits'nde in ve Japon hukuku zerine allmaktadr.
Harro von Senger 1989'dan beri Freiburg niversitesi'nde sinoloji pro
. fesr olarak grev yapmaktadr.
Uzak Dou'daki hukuk, dil ve kltr renimini 1971-1973 arasmda
Ulusal Tayvan niversitesi ve Taipeh'deki Tayvan niversitesi'nde, 19731975 arasmda Ulusal Tokyo niversitesi ve Takushoku niversitesi'nde,
1975-1977 arasndaPekin niversitesi'nde yapt. Pekin niversitesi'nde
tarih, felsefe ve in dili edebiyat, in tarihi (1976) ve in felsefesi (1977)
zerine allt.
Harro von Senger'in 1O kitab ve ok sayda yazs bulunmaktadr.

NDEKLER
Giri

.
2.
3.
4.
S.
6.
7.
8.
9.
10.
ll.
12.

1.
14.
s.
16.
1 7.
18.

..............................................................................................

l7
22
Kuku Bulutlar ............................. ......... .... .............. .... .......... 23
Ik ve Glge Birbirine Aittir
.
28
"Saf Konfys in" Mitosu
30
Batllar in Maymunluk, inliler in Bilgelik rnei
33
G Kullanmak Yerine Kafay altrarak Savamak
36
Hilenin Gizli Siroyacs Olarak Konfys .............................. 39
Hesaplayarak Adam ldrmekten Kanmak
.41
Baldz Suda Boulmadan nce Kurtarmak
.43
Sava Klndaki lm, Ticaret Klndaki Yalan-Dolan
.4S
Hilesiz Bir Dnyaya Duyulan zlem
Strategemik ocuk Eitimi

................. . . ...................

....................................................

............ .....................................
...............................................

..........

............

........................

..........................
.....

elimsiz Yalan Aacnda Odaklanp Gr Hile Ormann

Grmemek .......................... ................................................... 46

.47
.51
Eylem Modeli Olarak Strategemler
SS
Alg Modeli Olarak Strategemler
S7
Amerikanvan Ar Dans.........................................................S9
Hileyi Hile Yapan Nedir?
Sun Usta'nn Oniki Hile Yolu

.................... .................................
................................................

........................................

...........................................

John Locke'un Hileyi nemsizletirmesinin inlilerce

Reddedilii
. .
.... ......................................

19.
20.
21.
22.
23.
24.

17

..

...............................

63

Machiavelli Hi de Hilenin Gurusu Deildir

. 67
Ylan Gibi Akll Olmak
68
Zarar, Hizmet ve aka ......... .............................. ........ ...... . . . . . 71
"Halk Gazetesi"nden "Playboy"a
73
36 Strategem ve Psikiyatri, Germanistik, Teoloji
76
Dou'dan Destek, Bat'dan Yardm
??
..................... . . . .

........................................... ..............

........................ ....................

..................

........................................

Strategem Nr. 1 9
Kazann Altndan Odunu ekip Almak

.........................................

Bir Kvlcmdan Bir Yangn kabilir.

Hastalk yiletirmez; Tersine, yilemeyi nler

9.
9.2
9.3
9.4
9.5
9.6

Yakc ehvet Alevleri

Benlik Kurunrusundan zgrleme Yoluyla Kurtulu

9.7

Mlteci Aknn Sineye ekmek Veya Aknn Kkn

79

80
82
85
90
94

................................

........

.....

......................................................

Dnyadan ve Bylece Yaamdan Ayrlmak

.....

... ..................

Aacn Kklerini Sivriltmek Politikas Yerine,

Tepesini Sivriltmek Politikas
.

96

......... ............... ............ .....

Kurutmak
Ksaltlm Grafit ubuu

oo
o
Devletin Esenlii in Hkmdara Dileke Sunmak
02
Bir Hergelenin Gznde Devletin Kudret ve itibar .
04
Konfiiys'e Kar Seks Bombas .................................... 05
......................................................................

9.8
9.9
9.o
9.11
9.2

.............................. ................

.......
......

Moskova'nn Yeniden .Silahlanmaya Kar

At Sava
.
09
Maymunlar Kral'nn Son Kozu ..................................... 110
................ ................ .................

.................

9.3
9.14 Sadece Tarm Reformu .................................................. 6
9.5 Terkedilen isyanc Liderler
.
. .
6
9.6 Sekinlerin Ayartlmas ................................................. 7
9.7 rencisiz retmen ...................................................... 8
9.8 Karga Yuvasndaki Erzak Deposunun
Atee Verilmesi
.
27
9.9 Betulia in Su Yok
. 28
9.20 Bizonlarn imha Edilmesi Yoluyla Gerekletirilen
Soykrm
29
9.2 Ortadou Petrolleri Olmakszn Batllar
.
13
9.24 Harlanan Atei Sndrmek ........................................... 32
9.23 De Gaullecilerin Lehine Avianma Yasa Mevsimi
34
9.24 Kaybolan Uak Gemileri ................................................135
9.25 Tatlcln Sonu
36
9.26 AB Para Birimi Euro Almanya'nn Etkisinin
Azaltlmasnda Bir Ara mdr?
138
.....

............................ ...

....................................................

.....

.........

................ . ......................................

.........................................................................
.........

.............

.........

............................................................

.....................................

9.27
9.28
9.29
9.30

Sus Pay Olarak Snnet Olmak

.........

Davula nc Vuruta Saldr

......

43
. 44
Ceza Sorgulamas Yerine Irk Sorgulamas .....................149

9.34
9.35
9.36
9.37
9.38

................. .........

....

. . ................... ...

Korkakl, Atein Altndan ekereesine

ekip Almak

9.3
9.32
9.33

.....................

..

.... . .....

..

...... ......

................

50

Ak Zeminden ekip Almakla Salanan Bar .............. 5

Dikkafalla Kar Uyuturucu

...

...

......

...

.......

. .

.............

53

inlllerin Yaam Gcnn Dayand

Zeminin Tahribinde "Kltr Yozlamas" ...................... 57
Mahkemeye Gitmekten Kanmak . . ..
.
.
6
.

. ..

. . . . ....... ....... .....

Dnme Bilimi Olmadan Yasa Yapma Hakk

..

............

63

Snf Sava Olmadan Marksizm,

Marksizm Olmadan in .................................................. 64
Etkisiz Eylemler, Vakitsiz iler
.
.
. . 67
Gerek Niyetierin nne Onlar rtecek ve Herkesi
........ ............... ......

...

..

Cezbedecek ekilde Parlak eyler Koymak ................... 68

9. 39

Astrid Lindgrens ve Regis Debray'nin

Retorik Hileleri .............................................................. 70

9.40 Bir Vuruta Yklan Kartondan Evler ............................. 72

9.4 mine Ateinin Hadanmasna Yarayan Mektup
. 73
9.42 ;Atele Oynamak Yerine, Hadanmasn nlemek
. 74
9.43 Eski Kllkte Yeni Ate ................................................. 77
.........

......

....

Strategem Nr. 20
Bulank Suda Balk Avlamak ......................................................178

20.
20.2
20.3
20.4
20.5
20.6
20.7

Alabalk

.........................................................................

79

in Sularnda Avianan Grek Balk

.
.
. .
82
. 85
Balk Avlamak in Su Tayarak Gl Oluturmak
Tahdirsiz Balk Aviama .................................................. 87
...

..... .......... ... .....

.......

Bir Fahie in Suyu Bulandrmak ................................. 90

Oyun Salonunda Konaklamak
..
.. .
92
......

............ . .. .............

Bir El Ula Efendisinin ine Dt

Skntl Duruma Seviniyar .. .
.
.
.

.... .....

.....

...........

. . 93

.......

. ..

20.8
20.9

ki Cephe Arasnda Frsat Avcl Yapmak

Buluntu Tavuk Yumurtasndan,
Yumurdayan Tavua

.......... ..........

20. o
20.11
20.2

Devrim Diki-Nak i Deildir

Deng Xiaoping'in Uyars

................ ...

............. ..................

....... ............... ..............

..

...............

..............................

94
95
96
98

Kltrel Faaliyetlerin Kstlanmas Suretiyle

Gerekletirilen Kariyer Sramas

.
99
. 20
20.13 Sun Usta'nn Oniki Hileli Yolundan Altncs . .
.
202
20.4 Kuyruu Tutumu Sr
.
.
.
203
20.5 Uyuyan Ejderhann lk Hamlesi
208
20.6 ldren, lmle Cezalandrlr .
20.7 Bin Kedi ve Onbin Krlang
.
.
209
20.8 Bambu Fltler Korosundaki Sessiz Flt
209
.
20
20.9 Her Durumda Doru Olan Yant . .
20.20 Filozoflarn ve dl Koyucularn Bulank Dilleri
. 2
20.2 Sis Makinesi Olarak Politika . . .
.
22
..
24
20.22 Hukukun Alacakaranl . .. .
20.23 inlilerin 20 Numaral Strategem Inda
Yaptklar D Politika Analizleri
.
28
20.24 Baln Gzn nci Diye Gstermek
220
20.25 En st Dzeyde Doru Hesap
. .
222
20.26 20 Numaral Strategemin Kullanm ve
Savunulmasna likin Dnceler
.
223
20.27 Bal Yakalamak in Havuzun Suyunu
Boaltmak
227
20.28 Saf Suda Balk Yetimez
.
.. .
. 227
........................... .....
...

... ..... ...

.................................... ...........

........... ........ ........ .......

.. ..................................

..........

. . . ....... ....................

...

.... ................. ........

.....................

......... .

... . ... .......................... .....

. ...... ........................ . ... ......

.............. .....................

........... ..................

.............. ... ....................

...... ..................... .....

......................................................................
....

.............

...

.................... ...

Strategem Nr. 2 1

Austos\ Bcei Altn Gibi Parldayan Kabuundan kyor

2 .

Austos Bcei Strategeminin Anlam Alannda

Bir Gezinti .
..
.
Baarszla Uram Mstehcenlik
............

21.2
21.3
o

229

.......

.230
247
249

. ...... .............................................

Kaplan ekline Brnm Kaya

..

..............................

.. . ..... .........................

21.4
21.5
21.6
21.7
21.8

Sava Elbisesi Giydirilmi Aa

.....

.....

..... .....

Wang Shouren'in rmak Kysndaki Elbisesi

Ahap Sitarn Tns
. .
.
.....................

..

..

252
253
254
255

. . . ....... . .

.................

............ ..... ...........

Trampet ekline Brnm Koyunlar . . .

. .

. .....................

Dman, Kamp Atelerini Yerinde Brakarak

Yanltmak

256
21.9
Rahibelikten Ev Kadnlna
. ...
: .............. 256
21.10 Akraba Rolnde Bir Tiyatro Oyuncusu
265
..
.
.
270
21.11 Ayakyoluna Gitme
21.12 "Kk Hanm Lin'i Nereye Sakladnz?"
. 272
21.13 Vejetaryenler Arasnda Kalm Bir Kasap
.
.
. 274
21.14 iek Bahelerine Gezi Yapmak . .
.
.
. .276
21.15 Politik Sorumluluk stlenmeden
Politik Sermaye Yapmak
.
.
.
278
21.16 "Bir lke-ki Ynetiin"e Kar "Bir lke-ki Sistem" .
281
21.17 Eletiriden Nasl Kalr?
.. . .. .
. 281
21.18 Strategemli Karikatrler, Nkteler . .
.
.
284
. . . . ..
. 285
21.19 Eski Yazyla Yeni Edebiyat Olmaz
21.20 Erkek Klndaki Kadnlar
.. .
..
.
287
21.21 Budist Rahip Klndaki Cizvit Papaz .
... .
289
21.22 retmen Olmadan ark Sylemeyi renmeye
alan renci
..
.
.
.
290
21.23 Bulutlar stnde Dizginsiz At Srmek .
..
. 291
......................................................................
..... .

. . ...............

..........................

................. . ................. ..... .............

..................
... ......

. ..

.........

.....

....

.........

........... .......

........ .

........... ...................

......

............

....

..................

....

... ..... ............ ........

........... .

.......

... ...

..

.....

.. ........... . ......... .........

...........

. .........

.......... . ..... ................ ..... .............. .....

..

...... . ............

..

Strategem Nr. 22
Kapy Kapatmak ve Hrsz Yakalamak .

. ...

22.1
22:2
22.3
22.4
22.5
22.6
22.7

.................

Hi de Grnd Kadar Kolay Deil

.. .
Konfys'n Babas Tavan Kapsnn Altnda
Kap Kapatlyor ve Kpek Dvlyor . ..
Suya Den Kpei Sapalamak .
.
. .
............

.. 293

........

. 293
. 299
300
301
302
. 303
303

......... .

.............

..

..........

.......................

.....

....

ldren Da Geidi .
...
.
Ta ve Odun Ynlar Altnda Kalan valye
Kat zerinden Sava Ynetmek
.
.. ................

.. .........

..........

..............

.......... ..........
....

......

....

.......................

ll

22.8
22.9
22.10
22.11
22.12
22.13
22.14
22.15
22.16

306
307
310
"Drtl ete"nin Tutuklanmas ............... :.....................311
Gizli Odaya Gei
320
Nrnberg'in Gzetimsiz Kent Duvarlar .........................321
Gedik Braklarak Yaplan Kuatma ...............................323
Mehtapta Dalay Lama'nn Kan Seyretmek ...............324
Ayn izgi stnde Be Kent
Dar Boazdaki Byk Donanma
Byk Kanyon'da Bir Ruhani Varlkla Sava

.........................................

. . ..................................

.................

.........................................................

Bir Jri yesi Dier Onbir Jri yesine

Diz ktryor

326
Sulular Tarafndan Smsk Balanmak
327
Sorular Sorarak embere Almak
.
. 328
sa Kendisini Avlamalarna Frsat Vermiyor ..................329
............................................. ................

22.17
22.18
22.19
22.20

........................

.................. .......

.....

...

Onlar Pek Tabii nsann Tanr Tarafndan

Yaratldn Syleyeceklerdir ........................................330

Strategem Nr. 23
Yakndaki Dmana Saldrmak in Uzaktaki Dmanla
Birlik Olmak

331

in'in Birlemesi in Elli Yllk Bir Plan

332

..............................................................................

23.1
23.2

............... .........

Maa'nun " Dnya"s ve Deng'in Modernleme

Program
..
337
Byk Han'n izole Edilmesi .........................................339
...................................... .............. . ................

23.3
23.4
23.5
23.6
23.7

Diyalektik Dostluk
Hanoi Asean'n Karsna Glcklerle kyor
genin nc Kesine Kar Dier ki Kesi

341
348
350

.........................................................
.............

Yakndaki Kurdu Yemek in Uzaktaki Kaplana

Yalvarp Yakarmak
.

...........

351
353
354
355
355

.......................................... .............

23.8
. 23.9
23.10
23.11

12

Barbarla Barbar Araclyla Savamak

.........................

Kaynakta Durup Kalmamak ve Irma Aramak

Uzaktaki Su Yakndaki Yangn Sndremez
Dost Olarak Dman
.

.............

................

.................

...................................

Strategem Nr. 24
Guo Devletine Bir Saldr in Yu Devletinden
Bir Yol dn Almak .................................................................. 357
24.1
24.2
24.3
24.4

Dudaklar Kurursa Diler Donar ......................................358

Bismarck'n Avusturya ile ve Avusturya'ya Kar Sava..363
Kaplan Gibi Srad, Paspas Gibi Yere ndi.....................364
mparator'un evresini Temizlemek ve Chao Cuo'yu
ldrmek
376
24.5
Hrszia Beraber Hrsza Kar.. ................:377
24.6
Ucuz Bir Eve Doru ........................................................378
24.7
in Karmaa Denizine Dalmak in, Batnn Deerleri
Dalgasnda Srf Yapma ..................................................379
24.8
Kk Linlin Babasn Nasl Parmanda Oynatt? ......... 380
24.9
Wu Krall'ndan Yardm Teklifi .....................................381
24.10 WeiBenstein:da Kl Dans .............................................383
24.11 Prag, 20 Austos 1968 ...................................................384
24.12 Salarn Taktii ................................................................. 385
24.13 Tavanlarn i Bitince Av Kpekleri Telef Edilir ............ 386
24.14 Hegel'in Akln Hilesi .......................................................387
24.15 Buda'nn Yanan Ev Meseli ..............................................391
......................................... ..............................

Strategem Nr. 25
Kirii almak ve Kolunu Deitirmek .........................................395
25.1
25.2
25.3
25.4
25.5
25.6
25.7
25.8

Ruhsuz Yap ................................................................... 397

Duvara Oynanan Ant Korumas.....................................399
ekirdeksizletirme Strategemin Boyutlar.....................400
Gerdeksiz Dn ........................................................... .405
Bir Veliahta Karlk Bir Kedi.. ....................................... .413
U'yu X Gibi Grmek....................................................... .414
Avrupal Deerleri Olmayan Avrupa ............................. .416
Pirin Yerine Msr..........................................................417

13

25.9

Garsona, Ismarlanan Bal Yere Atmasn

Emretmek
deogram Deitirmek
.
Kadnlarn... Sahi Neleri Var?
.
Pavlus'un Tanr Eksiltmesi...
Siyasal Kraldan Kurban Krala
.
Marksizm eitlerneleri
.
Bill Clinton ve Monica Lewinsky'yle Gereklemeyen
"Cinsel likiler"i
.
Burjuva "Reform ve Alma"s Yerine Sosyalist
"Reform ve Alma"
.
in Halk Cumhuriyeti'nde Demokrasi
"Tek in" ve Clinton'n " Hayr".
.
"Mini Tibet" ve "Byk Tibet"
Normal Snr Denetimleri mi Hareket zgrlnn
Snrlandr:lmas m?
Amerikan Say Sihirbazl
Aslan Postundaki Eek.
Evrensellik Pankart Altnda Blgesellik in
Savamak .
TOTO, TOpa, paTO ve Papa
ok Anlamllk Yoluyla Aklk
Ey Frn, Ey Frn, Sana Yaknmalym!..
Weinsbergli Kadnlar
.

4 7
..49
49
.422
423
424

.......................................................................

25.o
25.11
25.2
25.3
25. 4
2S.5

............................................

.....

............................. ............

..........................................

................................. .......

........................... ............ ..........

426

.................. ..........................................

25.6

428
429
.430
,...432

............................ .... .......................

25. 7
25.18
25.19
25.20

............................

.............. ................

.....................................

.433
.435
..435

.....................................................

25.21
25.22
25.23

............................................

.................................................

439
..443
..450
.450
452

..................... . . . ........... ...................................

25.24
25.25
25.26
25.27

.........................................

....................... ..............

........................

......... ............................................

Strategem Nr. 26
Dut Aac'n Gsterirken Akasya'y Azarlamak

..455

.... .....................

26.
ki Aacn Hiyerarisi
26.2
Svme Sanat
.
26.3
Dokunulmaz Uyumazlk Sanat.
.
26.4
Korkun Gereklerin Yumuak Aklanmas
.
26.5 . Hizmetiyi Azarlamak
Uzman Hileci Kadnlar
26;6

.455
457
.458
.46
.463
.465

....................................................

........

........................................................
....... ...........................
..................

........................ ..........................
..................................................

14

26.7
26.8
26.9

Sarnur Krk Olmayan Yarm Yzyllk Kadn

.466
lkbahar ve Gz Yaz Teknii .
.
.
.469
imdiki Zamanla Alay Etmek in Gemii
Kullanmak
471
Masais Nehir Yarat Yu'dan in Glge Vurma
Edebiyatna
. .
.
. ..472
Hasta Erik Aalarnn Sna.
.. .
.476
Gncel "Byk Atlma Kar" Tarihi Pekin Operas.
.479
Yapkan Stla zerine ti Kak .
. .
.
.485
Bir ikayetname
.
.
.
. 491
Atlarn Sert Yrme ekli...
.
.
. .
.491
"Akasya", "Dut Aac"nn Yardmna Kouyar . .
. .492
Austos Bcei, Peygamber Devesi,
skete ve Mancnk
..
.
.
..
..
493
nce Hangi Uzuv?
.
..493
Bilinsiz zeletiri
.
.
.. .
. .494
Politik Solucanlarn Meclisi
..
..
.495
Popoya Dnen Gz
..
.
.
.496
Ba Kiraclar Benzetmesi..
. . ..
.
.496
...............

. ..... ..........

.....................

......................................................................

26.10

................................. ...

26.11
26.12
26.13
26.14
26.15
26.16
26.17

.....

..

......

..

........... ... ..... .......

................... ....... ................ ............ ...

...... ......

............. .. ............
.. ....... ....

.....

26.18
26.19
26.20
26.21
26.22

................. .......

... ... ......................

......... ..........

..... .

........

. . . .........

............................................. . . ........
.................... ......
.............

......... .............

....... . ....

......

. ................. .

........ . .................
...... .............

.......

...... .....................

Strategem Nr. 27

Akln Kaybetmeden Aptal Oynamak

27.1
27.2
27.3
27.4
27.5

..

.........

Tanrlar Aptallara Kar Savatrtmak

. .499
Fevkalade eyleri Kaybettirmek
. . . ..
504
nce Bakire Sonra Tavan
..
. 505
En Korkun Kap Tanrs .
. .
506
Salar Karm Kulaklar Sar ve Panilann
zerinde orba
.
.
.
507
Henry Kissinger Mide Sorunlar
. .
.
511
Wei Jingshengs'in Dinlence Gezisi.. ................................512
Kr Srcler ve Konuan Sar-Dilsizler.
.
513
Gsnden Vuruldu, Ayan Tuttu
.
.
.. 515
l Numaras Yapmak ve zerine enmek
516
......................

.... .... ... ..

..............

...

...................

.......................... . .

.. ................... ... . . ................. . . .

..................................

27.6
27.7
27.8
27.9
27.10

.498

..................... .......

............ ..... ........

....... ... ..........

........

......

.... ..........

.. ...........

........ ............

...... . . ...........

27.11
27.12
27.13
27.14
27.15
27.16
27.17
27.18
27.19
27.20
27.21
27.22
27.23
27.24

Sahte lmle Gerei Bulma

..
517
Yerde Yatan elik Mifer ...............................................517
Strategemle Kazanlan nsan Hakk
518
Davut'un Sakalndaki Tkrk .......................................520
At Arabacs Olan Babakan
.
521
Sessiz Konuk
. 523
Austerlitz Meydan Sava
.
. 525
Tanrdan Korkan Derebeyi .
.
. 527
Rahibeler Manastrndaki Dilsiz Bahvan
527
Petrus sa'y nkar Ediyor
.
528
Katyn zerine Diplomatik Cehalet
.
529
Gayri Mmeyyizler in Felsefe
529
Kzl Gne Altnda Siyah Yazarlar .
530
Dnyadan Uzak Aklszlk veya Dnyaya Dnk
Aklszlk
531
Aklll Yzeyseliikie Korumak
533
Karl Marx Tarih Kitab'na Kar
535
Sakl Meneke
536
Ayak Leeni Olarak Dnya
.
.S39
Deerli ve yi-Kafas Karmlk
.
541
Aaya vg
.
543
Arkada Oturmak Yoluyla Ykselmek
544
....... . ...............................

...............................

.....

.....................................

............................................................. ....
........ ........ ............................

..

. ........... ............................

..

......................

.................................
..........

..............

......................

......................................
..

..............................

.........................................................................

27.25
27.26
27.27
27.28
27.29
27.30
27.31

16

.....................................

......................................

................................................................
........................ ...................

.................. ..................

.. ........... .......................

.................. ..........

..............................

Giri

1 . Hilesiz Bir Dnyaya Duyulan zlem

"Byk yol izlendiinde, tm dnya ortak mlk olur. En kudretli ve
en faal olan lider seilir; hakikat sylenir ve dirlik dzenlik salanr.
Bylece insanlar yalnz kendi ailelerine, aileleri ve yalnz kendi o
cuklarna ocuklar olarak muamele etmekle kalmazlar. Yalllara ya
amlarnn sonuna kadar skunetle yaayacaklar, gc kuvveti
yerinde olan adamlara alacaklar ve genlere kendilerini daha
fazla gelitirecekleri bir yer bulmaya zen ve gayret gsterirler. Dul
erkekler ve dul kadnlarn, yetimler, kszler ve ocuksuzlarn ve
hatta hastalarn, bunlarn hepsinin iaeleri toplum tarafndan sa
lanr. Erkekler iinde gcnde, kadnlar evlerindedir. Eyalar yararl
ekilde kullanlmadan battal hale gelsin istenmez; fakat onlarn her
durum ve koulda bizzat kendileri iin, yani ss olsun diye bir ke
narda kullanlmadan tutulmalar da istenmez. Kiinin glerinin i
levsiz kalmas istenmez; fakat onlarn kiisel yarar iin kullanlmas
da istenmez. Tm Hile ve Entrikalar ( Richard Wilhelm evirisi: Li
Gi: Das Buch der Riten, Sitten und Gebriiuche [Li Gi: Ritel, Gelenek
ve Grenekler], Dsseldorf/Kln 1981, S. 56 ve devam) sona erer;
onlara gereksinim duyulmaz. Haydutluk ve tahrip edicilik artk sk
mez. Hatta yle ki; darda hala deliler dolasa da, onlar bir yere
tkmaya gereksinim kalmaz. Bu, byk toplum (da tong) adr."
Aa yukar 2000 yllk bu eski metin, Konfys rituelleri
anlatan Aufzechnungen ber die Riten [Ritueller zerine Notlar] adl
kitaptan alnmtr ve her inlinin dncesinde yer alan, en bilinen
topyay parlak bir ekilde ifade eder. Burada betimlenen "hileden
arnm toplum"u, Liu Jin, "Konfys'n 'ideal devlet'i" zerine bir
incelemesinde (Kulturtreff-Zeitung [Kltr. Bulumalar Gazetesi],
anghay, 26.6.1998, S.8) zlemle betimlemektedir. in'de, 21. yz
yln eiinde, muhakkak ki "byk toplum a"ndan artk sz edil
miyor; tersine Ritueller zerine Notlar'da betimlenen bu adan
17

deil, 21. yzyln ortalarna kadar lkeye iyice girmi olaca umu
lan drt modernleme tarz (endstri, ulusal ekonomi, bilim ve
teknik, ulusal savunma) ile koutluk ierisinde, kk eylerden du
yulan mutluluklarn (xiao kang) gelip geiciliine kaplm za
manmz hakknda konuuluyor. Hilesiz bir a, demek ki, hala pek
uzaklarda. in'de, Taiwan Baaz'nn her iki yakasnda, genellikle
hile olgusu ve zellikle 36 strategem zerine yazlp izilenlerin im
diye kadar grlmemi lde yaygnlamasna hi amamak ge
rek. Sava Hileleri'nin ilk cildini (Anahtar Kitaplar Yaynevi, 1996
.n.) 20. yzyln 80'li yllarnda kaleme aldm srada, 36 sava hi
lesi zerine, in Halk Cumhuriyeti'nde sadece ve benzer ekilde
Hongkong ve Tayvan'da ancak bir dzineden daha az kitap yaym
lanm haldeydi. Bugnse (Yaz 1999) sava hileleri zerine oluan
yayn seline, tm eitleriyle birlikte, yle kubak bakmak bile
mmkn deil. Hatta henz piyasada dalamda olan eserler, dei
ik bir dzenleme iinde ve yeni eklenmi rneklerle zenginleti
rilmi olarak derlenip yeniden yaymlanyor. 36 sava hilesi zerine
dier yazlar hilelerin tamamen belli yaam alanlar iindeki kul
lanmlarnn propagandasn yapyorlar. Tm bu yaynlarda her tekil
sava hilesine ilikin rneklerin sunumu n planda yer almaktadr.
Bunlar nemli lde 36 sava hilesinin sistematiine uygun olarak
yaplandrlm rnek toplamalardan ibarettir. Burada bir kitap,
Qinhuangdao'lu profesr Yu Xuebin'in kaleme ald Die 36 Strate
geme, neu erkl.rt und eingehend analysiert [36 Sava Hilesi, Yeni
Aklamalar ve Ayrntl Analizlerle] ( Pekin 1993, 408 sayfa, 300
000 harf tipiyle) adl kitap, izgi d kalmaktadr. Burada ilk sayfa
da, benim Sava Hileleri'min ilk cildi (Scherz Verlag, Bem/Mnih/
Viyana, zel bask 1996) zerine vc szler yer almaktadr. Yu
Xuebin somut olay rneklerine ikincil rol vermekte ve arl tama
men tekil sava hilelelerine kuramsal ynden nfuz etmeye vermek
tedir.
En nl in romanlarndaki hileleri ele alan kitaplar, Die Ro
manze der drei Knigreiche ve 36 Strategeme [ Kralln Roman
ve 36 Sava Hilesi], Die Reisen in den Westen wnd die 36 Strategeme
[Batya Yolculuk ve 36 Sava Hilesi] ve Der Traum der rotaen Kam-

18

mer und die 36 Strategeme [Kzl Odann Ryas ve 36 Sava Hilesi]

gibi adlar altnda, Pekin'de yaymlanmtr ( 998). Tayvan'n

bakenti Taypeh'de yaymlanan Tuili Zazhi [Gizemli Olaylar Maga
zini] adl derginin haziran 998 tarihli saysnda, Die 36 Strate
gemen in Romanform [36 Sava Hilesi, Roman Formunda] adyla 36
ksmlk bir kitap dizisinin yaymlanmaya balayaca duyurulmu
tur. u anda, eyll 999'a kadar, 300 ve 400 sayfalk ciltler halinde
1-5, 8,o- 2-4-5,7- 9,22,23,26-3, 33 ve 35 no.lu sava hileleri
24 cilt halinde yaymlanmtr. Eyll2000'e kadar 36 cildin tamam
yayrolanm olacaktr.
zellikle ticari amalarla ok sayda sava hilesi kitab piyasaya
srlmektedir. Bunlar, inlilere zg bir eilimden, "pazaryeri"ni
bir "sava alan" ile karlatrmak (shangchang ru zhanchang) eili
minden karlar ki, mutlaka u eletiriye maruz kalrlar: "Her kar
latrma kendi przne/engeline sahiptir. Bununla hemen, her
karlatrmann yanl olduu sylenmek istenmiyor; fakat yine de
her durumda e ar ekilde karlatrmalara bavurmamak gerekir
(...). yle ki, giriimciler arasndaki rekabet savanda, kar tarafa
hi de her frsatta, nnzde eilip bklrken bile, tuzaklar kuran
ve her an kazk atmay dnen bir dman olarak baklmamaldr.
nk bu alanda rekabet hkm srer, sava deil (... ) . Hem eko
nomik rekabette hem de gerek savata sz konusu olan, zafer ve
yenilgidir. Fakat ikisi arasndaki esas ayrm, ekonomik savata ra
kipler arasnda atma olmasnda deil, fakat silahl savataki gibi
dmanln meydana gelmemesindedir. Sava kurarnlarndan sa
lanan pek ok muhakeme tarz, ekonomik atmalarda da uygun
kilde kullanlabilir. yle ki, giriimci rekabet, geri kalan alanlar
da, hatta sportif msabakalarda bile, strateji ve taktik bakmndan
deer tar. "Doluluktan saknmak; bolua saldrmak" [kr: strate
gem Nr. 2] ve "Sava, ara verilmeyen, srekli .bir abadr" eklinde
ifade edilen sava ynetiminin temel ilkeleri ekonomik giriimcilie
tandklarnda, rekabetin zayf olduu yerde, giriimcilere, gleri
ni oaltmak, zayf noktalar hertaraf etmek ve pazardaki deime
lere annda ayak uydurmak gerektiini retirler. Fakat "Bakasnn
Haneriyle ldrlmek" (strategem Nr.3) , "Bir Hiten Bir ey
9

Yaratmak" (strategem Nr.7), "Gzel Kadn Strategemi" (strategem

Nr. 31) ve "Ajan Strategemi" (strategem Nr. 33) gibi strategemler;
ekonomik rekabette kendi arkada ve yandalarna kar hibir ekilde kullanlmamaldr. "imparatoru Yanltmak ve Denizi Amak"
(strategem Nr.1) ve "Austos Bcei Altn Gibi Parldayan Kabu
undan kyor" (strategem Nr. 21) gibi strategemler yardmyla,
bugnlerde yasalan ihlal eden bazlan kaaklkta byk apl iler
eviriyorlar, vergi deme ykmllklerinden kaabiliyorlar ve
bozuk veya dk kaliteli mallar retiyor veya satyorlar. Bunlar,
kendileriyle devlet tarafndan da gz yumulmadan savalan, asla
anayianmayacak hareket tarzlardr. Halk deyilerinde sylendii
gibi: " Grevini yapmak karldr" ve "te baarsz olunup batlabilir;
sadece grev duygusu ve insan sevgisi batnadan stte kalr." ah
lak insanlara zarar veren eylemlerden kannay gerektirir (...)"
(Zhuo Tao: " 'Rekabet' 'Sava'a Tercih Edilir", Volkszeitung [Halk
Gazetesi], Pekin 13.5.1997, S.12).
Bu gibi pek ender uyanlara karlk, in'de, ounlukla, bir mey
dan savanda bir generalin sadece kendinden ve ordusundan yana
olmasnn, tpk bunun gibi, bir tccarn da kendi ticaret yaamnda
bu sava kuralna uymasnn bilgelik olduu dnlr. Bu, ok eski
bir dn tarzdr. Yuvarlak 2000 yldan fazla bir zaman nce, Sa
vaan Devletler anda (.. S.'den 3. yzyla kadar), inli tccar
larn atas Bai Gui, Sira Qian'n (doumu: .. 145) Geschichtlichen
Aufzeichnungen [Tarihsel iaretler]'ine uygun olarak, yle demiti:
"Ben eya ve ticari" mal retimini, tpk, Sun Usta'nn ordunun sevk
ve idaresinde bavurulmas gereken kurallarna uygun bir tarzda
dzenlerim." Sun Usta C .. 6. ve S. yzyllar; Bat dillerinde "Sun
Tzu"C*) veya "Sun Tsu" diye de yazlr), dnyann en eski askerlik
sanat kitabnn yazar olarak bilinir. Bai Gui"nin bildirdiine gre,
Sun Usta, tccarlk yapt sralarda strategemlere bavurmaya
balamt. in'de son zamanlarda ticaret yaamnda strategemlerin
kullanm zerine Bai Gui'nin dncelerinin etkisi altnda yazlm
olduu pek belli olan saysz kitap yaymlanmtr. Birka rnek ve(*) Sava Sanat, Sun Tzu Anahtar Kitaplar Yaynevi

20

relim: Shang Zhan 36 Ji Qiao Zhuo [Ticaret Savanda Pek nce ve

Akllca Strategem ve 36 Byk Budalalk], Chengdu 1992; Shang

Zhan 36 Ji: Shi Li Jingxuan [Ticaret Savanda 36 Strategem: Pratik

rneklerden Seilmi Bir Derleme], Shijiazhuang 1992; [in ve D
lkeler Giriim Ortakl] yayn olan Zhong-Wai Qiyejia'da yaym
lanmtr, Harbin 2/1993-12/1993; Shang Yong 36 Ji [36 Strategem
ve ve Bunlarn Ticaret Yaamndaki Kullanmlar], Wuhan 1994;
Shang Zhan 36 Ji [Ticaret Savanda 36 Strategem], Taipeh 1997.
Sporda 36 strategemin uygulanmasn tevik eden kitaplar da az
deildir: Ma Xiaochun'un u kitaplarn anmak yeterlidir: Die 36
Strategeme und das Go-Spiel [36 Strategem ve Go Oyunu], Chengdu
1990; Die 36 Strategeme im Schachspiel [Satranta 36 Strategem],
anghay 1992; Die 36 Strategeme und die Kunst des Siegens auf dem

Sportplatz [36 Strategem ve Spor Alannda Zafer Kazanma Sanat],

Pekin 1992. Strategem bilgisini zellikle askei-1 alanda kurald faa
liyetlerin bir kuram haline getirme abas, in Halk Cumhuriyeti'n
de, "eskide kalan imdiki zaman iin yararl klmak" (gu wei jin
yong) deyimiyle hakllatrlr_ Bu deyimin Pekin'de yaymlanan
Volkszeitung [Halk Gazetesi]'nde ve ayrca biraz nce eserini and
mz Yu Xuebin tarafndan sk sk kullanldn gryoruz.
yle topluca bakldnda, sadece kitaplarda deil, stelik tak
vimler, dergiler, mizal dergileri, elence programlar ve televizyon
dizilerinde de 36 strategem zerine yazlp konuulduu, onlara
srekli gndermeler yapld grlr. in Komnist Partisi Merkez
Komitesi'nin megafonu olan Volkszeitung [Halk Gazetesi] 'nin
22.5.1998 tarihinde verdii bir habere gre, 36 blmlk bir tele
vizyon dizisi, Meister Suns Kriegskunst und die 36 Strategeme [Sun
Usta'nn Sava Sanat ve 36 Strategem] adyla yayma hazr hale
getirilmitir.
13 temmuz '1997'den 17 temmuz 1997'ya kadar, Shijiazhuang
Askeri Akademisi'nde "letiim Toplumu ve Askeri Strategem Bilgi
si" konulu bir sempozyum yapld. Sempozyuma katlanlarn tm,
eitli askeri okullarda bu konular zerinde doent dzeyinde al
an askeri grevlilerden oluuyordu. 2000 ylnda verilen bir nerge
ile, strategem bilgisinin yatay olarak tm disiplinlerin ilgi alanna gi21

ren, disiplinleraras yeni bir askeri retim dal olarak kabul bekle
niyor. 1996 ylnda, 36's doa bilimci 3' sosyal bilimci olmak ze
re, aralannda imdiye kadar 36 strategem zerine yaymianm en
byk tirajl kitabn yazar olan Li Bingyan'n da (doumu 1945)
bulunduu, bilimsel ve teknik eitim alannda baarl olmu 39 kii,
bu konu zerinde almaya balamlardr. Li Bingyan, konuya veri
len nemin gstergesi olarak, askeri strategem bilgisiderslerinin ko
nulmasnn destek bulduunu, bu konuda Devlet ve Parti Bakan
Jiang Zemin'in ilgilere 10 000 DM tahsisat ayrlmas emrini verdii
ni belirtmektedir. Benim burada "strategem bilgisi" diye evirdiim
terim, incede "moulexue" diye sylenir ve sadece 36 strategemi
kapsamakla kalmaz, oluum halindeki b yeni retim dalnda
nemli bir rol oynar. Askeri strategem bilgisiyle ilgili aratrnalar iin
bir merkez, sadece lke savunmas zerine aratrna ve eitim yap
lan in'in tek niversitesinde faaliyete yeni gemi l;>ulunmaktadr.

2. Strategemik ocuk Eitimi

Daha pek erken yalarda in'de 36 strategemle bir yaknlk kurulur.
Pekin'de yaymlanan aylk Bildergeschichten-Zeitschrift [Lianhuan
Huabao -Resimli yk Dergisi-] tek bir saysnda (Nisan 998), be
nim Sava Hileleri'min ilk cildinde (Anahtar Kitaplar Yaynevi, 996
-.n.-) betimlediim drt strategem rneini (2. , 10.5, 5.1 ve
8.6) ele almaktadr ki; eldeki ciltte olduu gibi, ben bu drt
strategemi de, dier en nl in strategem yklerinden semitim.
Die Chinesische Zeitung fr die jungen Pioniere [Zhongguo Sha
onian -in Gen ncler Gazetesi-] adl gazete, 4.6.997 tarihinde,
Beijing Cartoon [Pekin Karikatr Dergisi] adl dergide periyodik
olarak yaymlanmakta olan "Yapabilecein eyi Gster" adl bir re
simli yk zerine bir kk aklama yaymlad ve bu resimli yk
de "36 strategemin birbirine gemi halde bulunduunu" vurgulad.
Aylk Kinderzeit [Ertong Shidai -ocukluk a-] dergisinin ekim
997 saysnda, strategemik bir dnce jimnastii devi yer alyor
du ki, dev sorusu u szlerle sona eriyordu: "Bu skntl durum ie22

risinde Yang Min, sahip olduu strategem bilgisini harekete geirdi

ve kendisine pek yarar olacak bir manevra evirmeyi dnd. Aca
ba neydi bu manevra? (Yant bu sayda bulabilirsin.)" Yang Min
grev yapt ilkokuldan ald emir zerine 1 ekimdeki ulusal bay
ram gn iin uzak bir kasabadan birka havai fiek satn almt.
Adamn biri fiekieri ald dkkanda onu gzlyordu. Hava karar
mak zereydi. Yang Min, kyndeki evine dnmek zere yola kt.
ssz bir yerde kt niyeti suratndan belli, nobran suratl bir adam
yolunu kesti ve paralarn sklmesini istedi. Adam Yang Min'in yan
na iyice yaklat ve onu yanan bir sigarayla tehdit etmeye balad. O
anda Yang Min'in aklna, kendisini kurtaracak bir fikir, bir hile geldi.
Ve dnce jimnastii devindeki yk, biraz yukardaki soruyla ke
siliveriyordu. dev sorusu, derginin dier yznde yle yamtlan
yordu: Yang Min cebinden paray alacakm gibi yapt. Gerekte ise
o cebinden bir avu havai fiek karmt; onlar hemen kendisine
doru uzatlm ve yanmakta olan sigarann ucuna srtt ve haydu
tun stne frlatt. Bu yapt, adamn lmne de yol aabilirdi. Bir
birini izleyen patlamalar evredekileri oraya toplad. Adam yaka pa
a baladlar. Bu rnek, inli ocuklarn, problemlerini, zorunlu kal
ctka hatta hileye bavurarak zmeye nasl altrldklarn gsterir.
Ayrca in strategem edebiyat aznlk durumundaki halklar arasnda
da yaylmakta ve Uygurlar arasnda pek sevilen Afanti ve Tibet'te pek
popler olan kurnaz ve nktedan "Tompa Amca" (Agu Dengba) ze
rine kitaplar yaymlanmaktadr (rnein; Sammlung von Geschichten
ber Agu Dengba [Agu Dengba ykleri Derlemesi], Aznlklar Ensti
ts Merkezi Basmevi, Pekin 1983; ayrca Geschichten ber gewitzte
Figuren aus Chine [in'in Nktedanlar zerine ykleri ve Geschich
ten von Agu Dengba [Agu Dengba ykleri], 2.bask, Lhasa 1985).

3.

Kuku Bulutlar

in'de strategem bilgisinin sivil yaamn en u alanlarna kadar ya

ylmas, olumsuz uygulamalara da yol aar. Bu demektir ki, strate
gemler dier insanlarn sadece iyilii iin deil, ktl iin de uy23

gulanrlar. m<>in Kamu Gvenlii Bakanl, 23.8.1998 tarihinde

polis makamarna gnderdii bir genelgede, "hrszlk yapmak iin
yangndan yararlanmak" eklinde formle edilen 5 no.lu strate
gemin szlerini kullanarak, gney ve kuzeydou in'in sel felaketine
uram olan on blgesinde, "yangn" (tabii bu olayda "sel fela
keti"ni) frsat sayarak "hrszlk" yapanlara, yani "frsat ganimet
bilenler"e kar ok sert nlemler alnmasn emretmitir (Arbeiter
zeitung [i Gazetesi], Pekin 24.8.1998, S.2).
Hereyden nce, erkek ve kadn, ok sayda inli tkeci, byk
zararara yol aan strategemlere, hatta uygulanmas su tekil eden
strategemlere maruz kalmaktadrlar. Her eit maln taklidi, sahtesi
veya hilelisi yaplmaktadr (bkz: strategem Nr. 25.9); bazan, zel
likle alkoll ikilerde, ikiye baka svlarn hileli yoldan katlmas
lmcl sonulara yol amaktadr. "Jia" ve "mao" szcklerinin ikisi
de, "taklit etmek" ve "sahtesini yapma.k" anlamlarna gelir ki, in
basnnda pek sk kullanlrlar; tabii ayn ekilde "dajia" (taklitilik
ve sahtecilikle sava) terimine de basnda ayn sklkta rastlanr.
Revizyondan geirilmi haliyle in ceza yasasnda (1.10.1997'den
beri yrrlktedir), taklit ve sahte veya kt mallarn retim ve
satndan kaynaklanan sulara bir zel blm ayrlmtr (paragraf
140-150). Volkszeitung [Halk Gazetesil'nde yer alan bir yorumda
(26.5.1998, S.12) yorumcu, "Her bir yanda yalana ve aldatmaya
dayal fiiller olduu iitilmektedir" diye yazmakta ve yle devam
etmektedir: "yi insan artk kendini saknamaz haldedir. Yaamn bu
derecede zahmetli ve rktc hale gelmi olmas esef vericidir.
Hatta yle ki, insan kendisini sanki ancak ve sadece evinde gven
iinde hissedebilmekte; fakat ev kapsndan dar kt ve toplum
sal cangln iine girdii anda, yolda byk bir dikkatle yrmek ve
tuzak ve girdaplarn her eidine dikkat etmek zorunda kalmaktadr.
Namuslu bir tccar bile artk hayatndan pek memnun deil. O,
mterilerinin gznde srekli pheli biri olarak kalmak durumun
dadr. Tamamen normal bir davran, tamamen normal bir insan, ne
var ki, artk kt gzle grlyor. Bu, halk, kt niyetli fiillerden
tr duyduu korkudan bir trl kurtulamamaya, tersine kendi ka
buuna ekilmeye doru itiyor. Toplumumuzun stndeki kuku
24

bulutlar daha da koyulaarak tehditkar bir hal alyor!" Tm in i

Sendikalar Birlii'nin organ Arbeiterzeitung [i Gazetesil 'nde yer
alan bir makalede ayn konuya "Ortadan Toz Olma 'Kurnazlk'" st
bal altnda deinilmektedir (Gongren Ribao, Pekin 22.4.1998,
S.6).
Genel huzur ve asayie zarar veren strategemler, sadece bakala
rna kar deil, bunlarn failleri arasnda, birbirlerine kar da uygu
lanr. rnein bu tarz uygulama, st makamlarn talimatarna "ale
nen uymak, fakat gizlice onlara kar koymak" (yang feng yin wei)
eklinde pek yaygndr. 1998 austosunda, bir inli hukukunun ba
na yaknd zere, zel kiilerin ve resmi makam sahiplerinin yasal
bir klf altnda uyguladklar strategemler zellikle vahimdir. Gitgi
de artan hileli ktlklere kar insan sevgisi propagandas yapl
makta ve insanlar yaygnlaan bu strategem uygulamalarna kar
uyarlmaktadr (Wang Yan: "Tavsiyemiz, 'nsan Sevgisinden Yoksun
Bilgi'ye Kar Uyank Olunmasdr", Renmin Ribao [Halk Gazetesi],
Pekin 3.4.1995, S.ll).
Strategemler, o halde, hi de ahlak kurallar gzetilmeksizin salt
kiisel amalara ulamak iin uygulamaya konulmamaldr. Burada,
Liu Xiang'n (lm: .. 6) Shuo Yuan [tler Park] adl eserinde
yer alan u satrlar hatra geliyor: "Strategemler arasnda temiz
olanlar gibi temiz olmayanlar da vardr. Soylu bir kiinin strategem
leri temizdir; kk adamlarn strategemleri ise temiz deildir.
Temizlerin strategemleri genel esenlii salamaya alrlar. Temiz
ler bunlar tm kalpleriyle ne lde halkn yararna uygularlarsa;
bu, o lde soylu bir davran saylr. Temiz olmayan birinin strate
gemleri, kaynan, kendi bencilliinde ve kiisel kazan salama
abasnda bulur. O halk iin bir ey yapar grnrse, bilinmelidir ki,
yapt sadece yalan ve dolandan ibarettir." Byk Alnan sinolou
Erich Haenisch (1880-1916) Liu Xiang', ikinci nemli Konfys
Mencius (.. 372-289) gibi, "ahlak ve karakter savas" olarak
gsterir.
Tm bunlarn dnda, in'de, eskiden olduu gibi bugn de,
strategemlerin ahlaksal deerler ynnden ntr karakterli olduu
gr hep egemendir. "Strategemler sadece aratrlar. Aralar, ara25

larnda, hi de 'ahlaksal ynden iyi' veya 'ahlaksal ynden kt' diye

deil; sadece ve yalnzca, 'elverili/kullanl' veya 'elverisiz/kulla
nsz' olmalar bakmndan ayrt edilirler. Strategemler karsnda
taknlan tavr, tpk, kendisiyle sebzelerin iyi darand bir mutfak
ba karsnda taknlan tavr gibidir. Biz bak hakknda, yalnz
ca, onun iyi kesip kesmediini ve buna bal olarak kullanma elve
rili olup olmadn gzeterek yarg veririz. Hi kimse, sebzeleri
doramak zere kendisine ihtiya duyulduunda ban ahlaksal
bakmdan iyi bir bak; fakat kendisi kt bir eylemde kullanldn
da ayn ban ahlaksal bakmdan kt bir bak olduunu syle
mez" (Yu Xuebin, S.4). Strategemin kendisi deil, tersine hizmet
ettii somut ama ahlaksal deerlendirmeye tabi tutulabilir. yle ki,
amacn ve bununla ilgili olarak bir strategemin uygulanmasna yol
aan motifin ahlaksal ynden deerlendirilnesi, somut olarak uygu
lanan strategemin deerlendirilmesi iin lttr. Uygunsuz bir
davranla sua ynelen birisi birini veya birilerini aldatyorsa, pek
tabii bu hi de onaylanmayacaktr. rnein; Nanjin'in Xuanwu sem
tinde gece devriyesi olarak dolamakta olan bir polis, tren istasyo
nundaki hat bekisine, "Sen gerekten de lgn bir gensin" diye v
gde bulunuyordu. Gen adam motosikletine binmi, evine dn
yordu ki, bir kzn el etinesi zerine durmutu. Konumaya balad
lar. Gen adam nne dikilen kzn bir fahie olduunu hemen an
lad; kzn kuyruk sallamas zerine de, kz pek beenmi gibi, "g
rnte byk bir ilgi" gsterdi (Rechtsordnungs-Tageszeitung [Hu
kuk Dzeni Gazetesi], Pekin 1.11.1991). Gen adam cretin SO yuan
(yaklak 18 DM.) olduunu duyduktan sonra, kz motosikletin
arkasna ald; yle ki, kz onun kendisini, iini grmek zere, sessiz,
sakin bir yere gtrdne inanm grnyordu. Gerekte ise gen
adam motosikletini doruca sz konusu devriye polisinin olduu
yere yneltti; orada kadn, bu ie pek sevinen polis tarafndan tutuk
land ve gen adamn payna bu yaptndan dolay ykl bir dl
dt.
Strategemlerin politikadaki uygulanm ile ilgili olarak, bir inli
yazar yle yazyor: "Farkl snf ve gruplarn liderleri durumundaki
kiilerin hepsi strategemler uygulayabilirler ve onlara kar strate26

gemler uygulanabilir. Bir strategem, -hakl veya haksz, ilericilik ve

ya gericilik adna, vd.- hangi ahlaksal, ideolojik veya hukuksal ama
la uygulanm olursa olsun; sadece ve ancak, somut ve bir defalk bir
durum iin kendisinden yararlanlan bir ara olmas bakmndan
deerlendirilebilir." (Shonghua Chuantong Wenhua Daguan [Gele
nelcsel in Kltrne Bir Genel Bak], Pekin, 1993, S.S08).
Daha genel bir tarzda, bir baka inli yle diyor: "znden do
lay strategemler insanlar tarafndan bir amaca ulamak zere ser
beste kullanlan aralardr (shouduan); onlar sadece alettirler
(gongju), kendi balarna hibir ahlaksal renk tamazlar (... ) Stra
tegemleri her insan kullanabilir. Strategemi kullanan ahlak ve na
mus bakmndan soylu veya alak olabilir. Alak kiiler tarafndan
komplo olarak uygulanan strategemler kukusuz ksa vadeli baar
lar getirebilirler; fakat en sonunda baarszla uramaya mahkum
durlar. Sadece soylu insanlar strategemlere dayanarak uzun sreli
yararlar amalarlar ve nihai zafere ulaabilirler." (Deng Jianhua:
Moule Jingwei [Strategemlerin z], Wuhan 1994, S.8).
Hilenin, hile olarak ahlak ynnden deil de, kimin tarafndan
hangi amala kullanldna baklarak yarglanmas, Avrupallara da
hi yabanc deildir. Tam bir genellikle, Avrupa masal, fkra, yk
ve komedi edebiyat, pek sk olarak, "hilenin fiziksel ve sosyal yn
den zayf olanlarn sava arac olarak tannp bilinmesi"nin rnek
leriyle doludur. "Efsane kahraman dier sihirli eyleri ve gizemleri
hile ile saf d braktnda, onun yapp ettikleri -amacndan hareket
edilerek bakldnda- olumlu deerlendirilir." ocuk ve genlik ede
biyatnda "Baz ykler ocuklarn hileci hayvan ve ocuk kahra
manlarla adeta zdelemesine hizmet ederler." "Hileci kahraman
lar hakszla urayanlar iin kendileriyle zdeleilen bir figr ola
rak anlatan" bir fkra, ''yaamsal yardm" salam olur (Katalin
Ham: "List" ["Hile"], Enzyklopii.die des Mii.rchens [Masallar Ansiklo
pedisi], ciltk 8, Berlin/New York 1996, S. 1099, llOl ve devam).

27

4. Ik ve Glge Birbirine Aittir

Her ne kadar masallarda ve halkoyunda hile konusunda daima lm
l bir tavr taknlsa da, hile, Bat'da resmi olarak mahkum edilir:
"Hilelerin grnr ekilde rasyonel yoldan aklanamaz ve nfuz
edilemez olan Hristiyan Bat'da -ksmen geleneklerin devam etmesi
dolaysyla- kt eytann ve onun yeryzndeki 'hizmetli'lerinin
bysyle bantlandrlr. eytan hilesi, by desisesi, Tanrya ve
onun iyilik dolu mucizelerine kart yere konulurlar. Tanr gster
dii mucizelerde hile ve desiseye ihtiya duymaz. O insanlara verip
balam olduu imkanlarn her zaman zerine kabildii iin;
hile dzenleme, kltrel adan bakldnda, burada, Hrstiyanlk
kartlarnn, eytan tarafndan aldatlm hasmlarn, Tanr tarafn
dan 'gz yumulan' kart dnyasna ait olur." "Hile", Bat' da, rnein
Hugo Steger'in "Hristiyan Kartlnn Kart Dnyas"n analizinde
bu kart dnya iine konulur ve reddedilir ("Hile: Doa ve Kltr
Arasndaki Bir letiimsel Aldatma Edimi", yaymlayan : Harro von
Senger: Die List [Hile], Frankfurt a.M. 1999, S.326) . Buna karlk,
Yang'a kar bir Yin esini artran ve "hile" olarak evrilebilecek
olan ince ''ji" terimi, inlilerin Ik ve glgenin, aydnlk ve karan
ln bir arada olduunu reten nl Yin-Yang retilerinde Yin
esini artran olumlu bir anlama sahiptir. Bu balamda, ana
hatlaryla daha .. 10. ve 8. yzyllar arasnda ortaya km bir ke
hanet kitab olan Yijing [Seyahatler Kitab)'na bakldnda, 36 Stra
tegem zerine yazlm en eski kitap olan 36 Strategeme (Das ge
heime Buch ber die Kriegskunst [Sava Sanat zerine Srlar Kitab]'
ndan SOO yl nce yazlm olan bu kitapta, kehanetlerin toplam 36
blm iinde ilendii grlr.
in Eskiann hi phesiz en nl eserlerinden birisi olan Se
yahatler Kitab'nn bir temel dncesi, en eski yorumuna gre (..
1. bin yln ortalar) , Yin ve Yang arasndaki kozmolojik ikiliktir.
Yang, rnein, bir tepenin gne gren, Yin ise glgede kalan tara
fn temsil ederler. Yin, ayn zamanda "hile" karl olarak da kul
lanlr. Bununla birlikte Yin alan, in dncesinde hi de "Yang
kart dnya" olarak deil, tersine Yang alann tamamlayan, onun28

la kutupsal olarak bal sphare (etki alan) olarak grlr. Yin ol

makszn Yang meydana kamaz. Bu Yin-Yang dncesinden hare
ketle, hile, sanki kozmalajik bir meruluk kazanr. Hile, zorunlu ve
doal olarak, hile-olmayanla birlikte varolur, tpk "doru ile yalann
sonsuzca birlikte varolmas"nda olduu gibi (Volkszeitung [Halk
Gazetesi]) Pekin 26. l l . 1 998, S. 12) . Sadece hile-olmayan zerine
ina ed'llmi bir insanlar aras ilikiler dnyas, yle grnyor ki,
inliler iin dnlemez bir eydir. Johann Wolfgang von Goethe
( 1 749- 1832), u zdeyiiyle, tam da bu noktada iniilere yakn
durur: "Dnyay iimize geldii gibi tanyabiliyoruz; oysa o, daima,
bir yzyle gn, br yzyle geceyi saklar." Yin-Yang birlik
teliinden hilenin bir temel onaylan kar ki, bu onun sonuta bil
gelik ve akllln btnleyici bir yapta olarak grlmesini getirir.
Hatta yle ki, Yin ve Yang arasndaki ilikilerden doan deiimler
rneinde, insann talihinin yaver gitmesini salamak, 36 Strate
geme (Das geheime Buch ber die Kriegskunst [36 Strategem -Sava
Sanatnn Gizli Kitab-]'na uygun olarak, strategem bilgisinin ek
senini, belkemiini oluturur ("Hile"nin Arapadaki anlamlarndan
birisi "are"dir -.n.) 1992'de Paris'te toplanan Avrupa Sinoloji
Kongresi'nde sunduum bir bildiride bu konu zerinde durmutum
(bkz.: Harro von Senger: "The Idea of Change as a Fundament of the
Chinese Art of Cunning" ["in Tarz Hilekarln Bir Temeli Olarak
Deiim Dncesi"], Nations et perception du changement en Chine
[in'de Deiim Dncesi ve Kavray] adl kitapta; Memories de
l'Institut des hautes etudes chinoises, vol. XXXVI , Paris 1994, S. 21
ve devam) . Ayrca Bat'da yaygn olduu ekliyle, "Hristiyanln
Tanrs"nn her trl hileden arndrlm grnts, acaba bir -hile
kokan- fiksiyon olmasn? Tanrya zg hilekarlk phesiz sadece
uygun strategemik analizlerle ortaya konulabilir; fakat Bat ne yazk
ki byle bir analiz gelitirmemitir (bkz. : Ulrich Mauch: Der listige
Jesus [Hilekar sa], Zrih 1 992).

29

5. "Saf Konfys in" Mitosu

"36 ji" deyiminde geen "ji", ilk etkisinde olumlu bir tnya sahip ol
masa da, en azndan ntr bir tnya sahiptir. Buna karlk "hile"
Alnaneada olumsuz bir arm yapar ki, Alnaneada ntr bir tm
brakan "36 Strategem" deyimi, ne var ki, Almancaya tam olarak
ancak "36 hile" veya "36 entrika" olarak evrilebilir. Bu gr tarz
sorunlar barndrr. yle ki, Almanca konuan bir yazar "36 manev
ra"dan sz ediyor (kendi kendime "manevra"nn aslnda olumsuz
arml bir szck olup olmadn soruyorum) ve yle devam
ediyor:
"Senger'in izah tarzna kart olarak ( ... ) aadaki balamda
ntr 'strategem' terimi deil, tersine aka 'tarafgirlik kokan' terim
ler olarak "manevra' veya 'hile' terimleri kullanlr. nk tm bu
terimler, sylendii gibi, sava ynetimi pratiinden kmlardr ki,
burada -bu husus hi de yeterince vurgulanmaz- hile, aldatma ve
fakat her halkarda n planda hile durmaktadr. Konfyslk,
idealleriyle birlikte, burada baaa getirilmektedir; yle ki in
dnyas "36 manevra" gzl ardndan, szcn doru anlamn
da 'ba aa' grlr. Klasikler tarafndan pek sk olarak vurgulanan
'harmoni'nin bile burada sadece biimleri deitiren bir aynaya,
lunaparklardaki dev aynalarna yansyan grnts ile karlalr"
(China aktuell [in Aktalitesi Dergisi], Hamburg, Mart 1 995,
S.23 1 ) .
Ntr "strategem" szcne ilikin b u eletiri, idealize edilmi
bir in grntsnden yola kmaktadr ki, bu grnt, tam ve
eksiksiz bir Konfyslk asndan bakldnda ortaya kan bir
grnt olmakta ve Konfyslk tarafndan temsil edilen ideal
lerin sanki binlerce yldan beri szc szcne hala yaamakta
olduu l;>ir gunlk yaam pratii varsaymaktadr. Hilenin ntr veya
olumlu ekilde deerlendirilmesi, bu ekilde resmedilen bir in'de
pek tabii ki yer bulamaz.
Zaten "36 ji" deyimiyle kastedilen, esasen, sava hilelerinin bir
kataloudur. 36 strategem zerine en eski alma da, Das geheime
Buch ber die Kriegskunst [Sava Sanat zerine Gizler Kitab] alt
30

ban tamaktadr. Bu eski almada tek tek strategemler nem

li lde in sava tarihinden rneklerle bantl olarak sergilenir
ler. Bununla birlikte sava hileleri, eski zamanlardan beri, in ede
biyatnn konuyla ilgili kolunda, yani askerlik edebiyatnda -eski in'
de askerlik zerine toplam 4000'den fazla alma yaplmtr- olum
lanr. in tarihinde yer alan birok savaa bakldnda una ama
mak elde deildir: in'de yle eyler sylenir ki, bunlara inanld
takdirde, in askerlik kltrnn in kltrnn ekirdei ol
duunu ve in halk karakterinin esas ieriinin de buna gre olu
tuunu kabul etmek gerekir (Cheng Fangping: Licht-Tageszeitun
1 7.2. 1 994). [Gnlk Ik Gazetesi] Bununla birlikte strategemler
askerlikle snrl deildirler; tersine hatta hileye dayanan her eylem
ve davrann genel modelidirler. Bu daha dilsel olarak ifade edildik
leri anda grlr, zaten 36 strategem formunun pek az savaa
ilikin olaylar dndrr. Meister Suns Kriegskunst [Sun Usta'nn
Sava Sanatl 'nda yer alan 36 strategem adndan yalnzca bir tanesi
(strategem Nr.4) dorudan doruya savala ilgilidir ki, Lao Zi'nin
Daodejing'ine kadar giden bir strategem adna dayanr (strategem
Nr. 7). ok sayda strategem uygulama rnei, askeri deil, tarihsel
veya edebi eserlerde en eski kaynaklarn bulurlar (rnein; , 3 , S,
6, o, l l, 3, 4, s, s vd.)
Strategemlerin politik ve diplomatik alanlarda kullanm Liu
Xiang'n (lm: .S. 6) derledii Zhan Guo Ce (Die Strategeme der
Zeit der Kampfenden Reiche [Savaan Devletler ann Strategem
leri]) gibi ok eski zamanlardan kalma kitaplardan beri bilinmekte
dir. zellikle bir byk ailenin dramn anlatan, Cao Xueqin'in (l
m: 763) Hongloumeng (Traum der Roten Kammer) [Kzl Odann
Ryas] adl romannn gsterdii gibi, strategemler insanlar aras
zel ilikilere de hi yabanc deildir. Konfys'n kendisi bile hi
leye kar toptan bir kartlk iinde olmamtr (bkz.: biraz ileride:
8. Hilenin Gizli Ustas Olarak Konfys) . Bunun dnda eski in'de
sadece Konfyslk deil, hatta askeri dn tarz ve hileyi
olumlu sayan yasaclk da (bkz. : leride: 8. John Locke'un Hileyi
nemsizletirmesinin inlilerce Reddedilii) halk kltrnn ok
canl olarak yaayan paralardr. Hilenin in halk iinde yaayan
3

deer tasarmanna aidiyetine, yzyllardan beri, Die Romanze der

drei Knigreiehe ( Kralln Roman) adl popler romann yan
sra, hileye dayal senaryolaryla balad ve operalar da kant olutu
rurlar. Bir ok bakmdan Konfys olan Zhuge Liang, dorusu
ya, bu ynnden ok, strategem sanatndaki ustalndan tr (u
strategem rneklerine bkz . : 1.4, 3.8, 9.1., 13.8, 13.3., 14.6, 14.13,
16.1, 16.2, 16.21 vd.) yzyllardan beri hayranlk uyndrmaktadr.
Buna uygun olarak son yllarda in'de 36 strategem zerine kitap
larda gzlenen sel gibi art, btnyle, in dnce geleneinin
balangianna kadar geri giden uzak kaynaklarla, hileden holanan
bir eilimi temsil etmektedir.
Tm bu veriler Inda, "36 ji" nin "36 strategem" olarak evril
mesi, karlatrmal bir tarzda pek uygun grnyor; nk Alman
caya bir yabanc szck olarak girmi olan "strategem", kkeni itiba
riyle "sava hilesi", fakat bunun yan sra genel olarak "manevra,
dzen, maharetle dnlm nlem" anlamlarna gelir. Bu neden
le olmaldr ki, "36 ji" zerine in dnda yaymlanm dier be
kitaptan drdnde de, ''ji" iin "strategem" szc seilmitir:
- Giorgio Cassachia: I trentasei stratagemmi: l'arte cinese di vin
cere (Napoli 1990)
- Franois Kircher: Les 36 strategeemes: traite seeret de strategie
ehinoise (Paris 1991, TB- yayn 199 S)
- Wang Xuanming: Thirty-six Strategemes: Seeret Art of War
(Asiapac Comic Series, Singapur 1992, yeni bask 1999)
- William Tucci; Gary Cohn: Shi: Senryaku - The Thirty - Six
Stratagems (Crusade Comics, New York 1995)
Gao Yuan'n Lure the Tiger Out of the Mountains: The 36 Strate
gems of Aneient China (New York 1991) adl eserinin Almanca evi
risinin bal bir istisna oluturmaktadr. Balk yledir: Kaplan
Dadan Hileyle Dze ndirmek: Gnmz Yneticileri in Eski in'
den 36 Bilgelik (Freiburg i.Br. 1991). Burada muhakkak ki "otuz alt
hile'' den sz edilmektedir. Gao Yuan, "ji"nin ne ekilde evrileceine
ilikin herhangi bir gr belirtmemektedir. "36 ji" zerine Pekin'de
yaymlanan ngilizce bir eser, The Wiles of War: 36 Military
Strategies from Ancient China [Sava Hileleri: Eski in'den 36 Askerf
32

Strateji], Pekin 1991) baln tamaktadr. "Wiles of War", yak

lak olarak Almanca "sava hileleri"ne karlk gelmektedir ve
ngilizce "strategy'' szcnn uygun karl, dierleri arasnda,
"hile, kar hesab, entrika, desise"dir (Otto Springer -yaymc-:
Langenscheidts enzyklopadisches Wrterbuch der englischen und
deutschen Sprache [Langenscheidts ngilizce-Almanca Ansiklopedik
Szlk], 2. cilt., Berlin 1 9 78, S.1393) . Almanca "Strategie" szc
ne tam uyan bir anlam, Almancadan Almancaya szlklerde bulun
mamaktadr. ngilizce "strategy''nin "hile" anlamnda kullanlma
sn, tahmin ediyorum ki, Laurence J. Brahm, Negotiating in China:
36 Strategies [in'de Engellere Kar nlemler: 36 Strategem]
(2.bask, Hongkong 1996) adl brornde gz nnde bulundur
mutur.

6. Batllar in Maymunluk, inliler in Bilgelik rnei

Freiburg'daki Albert-Ludwig niversitesi Klasik Filoloji Blmnden
profesr Wolfgang Kullmann, bana yazd 2.10.1994 tarihli bir
mektupta yle duyordu: "Aktr ki, hile erken dnem Grek des
tanlarnda bir rol oynar: Tahta at, hilebaz Odysseus'un marifetidir
ve onun hilesi ok olumlu karlanmtr. Hesiodos'un eserinde sz
edilen bir aldatmaca, Prometheus'un Zeus'un yannda gerekle
tirdii kurban aldatmacas (tanrlar kurbann yalnzca kt ksm
larn alrlar) ; ak hilesi (Zeus'un Hera tarafndan sava alanndan
uzaklatnlmak amacyla batan karlmas), Grek destanlarndaki
dier nl hile rnekleridir. Daha sonralar Aphrodite ve sevgi, sk
sk "hile" ile bantl olarak birlikte anlmlardr. Pek gariptir ki,
klasik a Grek etiinde bu fenomen hi de gze batar bir ekilde ele
alnmamtr (Aristoteles'te "hile" szc bir kez bile gemez) .
Renate Zoepffel ve Ute Guzzoni, bunun neden byle olduu so
rusuna ilikin birka gr ortaya atmlardr (bkz. : Harro von Sen
ger -yaymc- : Die List [Hile] , Frankfurt a.M. 1999, S. 1 1 1 ve deva
m, 386 ve devam) . Hilenin Grek filozoflar tarafndan zerinde hi
bir irdeleme inceleme yaplmadan mahkum edilmesinden sonra, o,
33

eski Roma'da, stelik bir derece daha kt duruma drld. B

yk Romal tarih yazar Livius (.. 59-.S. 1 7), hileyi, Roma Tarihi
(kitap I. 53,4) adl eserinde "asla Roma'ya zg olmayan bir ara"
olarak jurnalledi. Bylece havari Pavlus unlar sylerken, verimli
bir toprak bulmu oluyordu: "Bu dnyadaki bilgelik, Tanr nezdinde
saf ve budala olmaktr." Bat'da hilenin "akllln yanl tarzlar"n
dan, hatta "Tanr'ya kfr"den saylmasna amamak gerekir (bkz. :
Peder Dr. Bernhard Kalin'in Yeni Thomasl reten Einfhrung in
die Ethik [Etie Giri] adl kitab, 2.bask, Sarnen 1954, Nr.204). Ve
pek tabii bunlara uygun olarak, Katalik Kilisesi'nin 2865 paragraflk
Weltkatechismus'unun (Dnya lmihali) 700 sayfay aan ksmnda
(Oldenburg 1 993) "Papa'nn 'sa'nn mesajnn tam ve ksaltlmadan'
nakledilmesi"ne ilikin szlerine dayanlarak (Neuer Zrcher Zeitung
-Yeni Zrih Gazetesi-, 1 . 10. 1993, S.23), hile, tek bir szle bile olum
lu ekilde anlmaya deer bulunmamtr (bkz. : ilmihal'in "konu di
zini" blm, S . 797).
Byk Alman askerlik dnr Clausewitz'in bak asndan
grldnde, "Hile; kendileri iin hibir bilgeliin yeterli olmad,
tam anlamyla zayf ve kk insanlarn medet umduklar son ey
olarak" kendisini gsterir (Carl von Clausewitz, Vom Krieg [Sava
zerine], nc kitap, blm XI, Pfaffenhofen 1969, S . 108) . Buna
gre hile, bilgelikle hi de badamaz; tersine, ona ancak, bilgelikle
yaplacak eylerin sonuna gelindiinde, bunlar tkendiinde bavu
rulur. Aydnlanma'nn ncs John Locke iin hile, azok iren bir
eydir: "Hile (cunning) bilgeliin maymunudur ve bilgelikten ola
bildiince uzaktr. Maymun olarak hile, bununla birlikte, kendisini
insana gerekten zde klabilecek eyden Cakldan -.n.) yoksun
olan maymunun insana benzerliinden tr bu kadar irentir.
Hile, sadece, akl ynnden bir eksikliktir (. .. )" (Gedanken ber die
Erziehung [Eitim zerine Dnceler], Nr. 140) .
Bilgelik ve hile bants, binlerce yldan beri, merkez" in dev
letinde tamamen farkl grlmtr. Merkez" in yazmnda "bilge
lik" iin kullanlan iaret, bugnk in'de Latin harfleriyle "zhi" ek
linde yazlmaktadr. "Zhi"nin aklanmas konusunda in dilinin
Bat'da yayrolanm (yaymc: Institut Ricci) en iyi szl olan
34

Dictionnaire jranaise de la langue chinoise [Franszca-ince Szlk],

Paris 1976, S. 149) aadaki drt anlam vermektedir: 1 . yetenek,
kapasite; 2. zihin, anlama yetisi, basiret, sagr, uyanklk, ak
gzlk; 3. kavrayl, sagrl, uyank, akgz; 4. strategem, sava
hilesi {her bir anlam iin bkz. : Harro von Senger: "Strategemische
Weisheit" ["Strategemik Bilgelik"], Arehiv fr Begriffsgeschichte
[Kavram Tarihi Arivi], cilt XXXIX, Bonn 1 996, S. 29 ve devam).
Muhakkak ki., hile ve bilgeliin kart kavramlar olduuna ina
nlmas, zgl bir terim iinde, Bat'ya esasen hi de yabanc de
ildir. Eski Grekedeki "metis" u anlama gelir: " [ .. . ] parfoise 'plan,
plan habile', plus souvent 'sagesse' habile et efficace, qui n'exclut pas
la ruse [ . . . ]; le mot est volantiers applique a Zeus le ruse, voir Ver
nant et Detienne [ .. . ] " (Pierre Chantraine: Dictionnaire etymologique
de la grecque [Grekenin Etimalajik Szl], Paris 1 968, S. 699). M.
Detienne ve J.P. Vernant "metis"i aklama tarzarna bakldnda,
eski Greke "bilgelik"in, sylenii esas alnarak Latin harfleriyle
"zhi" olarak yazlan iniilere zg kavrama pek yakn bir anlam
olduu grlr. "Metis", buna gre udur: "Bir zeka ve dnce bii
mi, tanmann bir ekli; zihinsel durulardan, nseziyi dzenleyen
entelektel davranlardan, kavraytan, ngrden, dnce esnek
liinden, aldatmacadan, beceriklilikten, zenli dikkatten, uygun
luun kansndan, deiik ustalklardan, elde edilmi deneyimden
oluan karmak ama: birbiriyle bantl bir btn kapsar; belirsiz,
artc, oynak ve uucu -ne belirgin lye, ne de kesin hesap ve
akl yrtmeye uygun olmayan- gerekliklere uygulanr." (Marcel
Detienne; Jean-Pierre Vernant: Le ruses de /'intelligence: la metis des
Grecs, Paris 1974, S. 9 ve devam).
Almanca "List" (hile) szc de, dierleri arasnda erken bir
dnemde "bilgelik" anlamna geliyordu. yle ki, eski Greke "metis"
ve ince "zhi" szcklerine kart olarak, Almanca "List" szc hi de hile karmam anlamyla- bilgelie o zamanlar verilen anla
m ifade ediyordu ve modern anlamda "List" (bkz. : Duden Szl
nde "List"in 12 balk altnda toplanm anlamlar) bu eski anlam
la zde deildi ve szcn kkeni bakmndan olumlu anlamndan
modern, dar ve oylumsuz anlamna doru ksa bir zaman dilt_mi iin35

de gerekleen geiin karlatrmal bir incelemesi, bunu aka

gsterir. incedeki "zhi"nin zellii, sadece ezamanl deil, hatta zorlu dnemlerden geerek- "bilgelik"-"hile" bantsndaki ift an
lam, artzamanl olarak korumaya devam etmesindedir.
Pekin'de yaymlanan bir gnlk gazetenin 22.6. 1 995 tarihinde
verdii bir haber, "Yi lao fu zhi dou san jiefan" baln tamaktadr
ki; balk, "yal bir kadn haydutun hilesiyle (List) savayor" ek
linde evrilebilir. Habere gre, Jia Yumei adl yal kadn yannda bir
yakn olmakszn, Hui adl aznln yaad, Ningxia otonam bl
gesinde bulunan Yinchuan kentindeki, alt kat dkkan olan evinde
oturuyordu. Dkkann bulunduu bina, gmenlere tahsis edilmi
olan geni bir kamp arazisi zerinde tek bana ykseliyordu. nk
dier gmen evleri gmenlerin bir eylemine tepki olarak tamamen
yktrlmt. Geceyars haydut ev kaps nnde grlt patrt
kardlar ve ieriye alnmalarn ve kendilerine para verilnesini
istediler. Yal kadn u hileye bavurdu: Haydutlar nce dosta bir
ses tonuyla oyalamay denedi. Bakt ki bundan bir sonu elde ede
meyecek; canhra bir sesle st kattaki oullarna -aslnda alnayan
oullarna- seslendi: "Polisi arn! Silahlarnz alp hemen aaya
inin! " Hemen ardndan, kendisine szde yant veren szde oullarn
dan birinin sesini taklit etti. Haydutlar o anda ortadan kayboldular.

7.

G Kullanmak Yerine Kafay altrarak Savamak

Pekin'de yaymlanan gazetenin yal kadnn davrannn karakte

ristiini ifade etmek iin kulland "zhi dou" terimi ("hileye bavu
rarak savamak", ilgili olarak "aldatmak") veya "dou zhi" (szck
anlamyla: "kendini bilgelik/hile ile bantl olarak tartmak" ve il
gili olarak "bilgelik dl iin ekimek") ; ne var .!<!, en yeni modern
metinlerde hi de sklkla kullanlmaz, tersine hala eski zamanlara
ait metinlerde yer alrlar. in'de, tm in hanedanlarnn en uzun
sre hkm sreni olan Han hanedannn (..206-.S.220) kurucu
su Liu Bang'n, iinde "dou zhi" terimi geen bir ibaresi olduka n
ldr: "Ning ken dou zhi, bu neng dou li": "Ben bir bilgelik lt
36

neriyorum, kas gcn lt almaya kalkmyorum." Liu Bang'n

byk rakibi Xiang Yu, Liu Bang'n babasn yakalatm ve Liu
Bang'a kar, kendisi meydana kmayacaksa, babasn atete kay
nataea tehdidini savurmutu. Buna karlk Liu Bang, bu durumda
kendisine bir tas et suyu gndermesi haberini uurdu. Kplere binen
Xiang Yu, amacna ulamadn grp bu giriiminden vazgeti, Liu
Bang ile grmelere balad ve hkmdarlk tac iin aralarnda
gs gse dvmeyi nerdi. Bunun zerine Liu Bang, glerek,
kendisine yukardaki ibareyle yant verdi.
Gerekten Liu Bang'n Xiang Yu ile mcadelesinde nerdii ve
bavurduu "bilgelik lt", esasen, hilelerin icadnda ve kullan
mnda meydana kar. inlilerin 36 strategeminden sekizincisine ad
olmu olan "Grnte Asma Kpry Onarmak, Fakat Gizlice
Chencang'a Yrmek" ifadesi, zaten Liu Bang'n bir sava hilesine
dayanr (bkz. : 8. 1.) Bilgelik ltleri (dou zhi) zerine bir kitap, in
Halk Cumhuriyeti'nde 36 strategem zerine yaymanm en baarl
kitabn yazar olan Li Bingyan tarafndan yaymlanmtr. Taipeh'de
yaymlanan ve 1 979'dan 1985'e kadar 19 bask yapan (intihal ne
deniyle 1 985'de piyasadan ekilen) Sanshiliu Ji: Dou Zi (Die sech
sunddreissig Strategeme : Weisheitsmessen -Kampf mit List- [Otuz
alt Strategem: Bilgelimk ltleri -Hileye Bavururak Savamakc]
adn tayordu. Napali'de 36 strategem zerine bir kitap yaymla
m olan Giorgio Casachia (bkz.: yukarda 5. madde) , in strategem
szdaarc hakknda derin bir bilgisi olmadan, Taipeh'de yaym
lanm ve biraz yukarda anlm olan kitabn alt balndaki "dou
zhi"nin, insann byk altndan glmesine yol aacak ekilde, yazarn
uydurduu sahte bir ad olduunu tahmin ettiini belirtmektedir (I
trentasei strategemmi, Napali 1 990, S. 29, dipnot: 18).
"Felsefe" alan ierisinde deerlendirilebilecek olan erken dnem
in yazlarnda bile, "zhi" terimi, daha o zamanlarda bile, burada n
plana kan anlamyla bir rol stlenmitir. Bylece "zhi" in'in en
eski askerlik kitab olan Meister Suns Kriegskunst [Sun Usta'nn
Sava Sanat] adl kitapta (yaklak .. SOO) toplam yedi kez geer.
Bunlardan birinde yle bir cmle vardr: "Fei sheng zhi bu neng
yong jian": "stn bir bilgelik (zhi) . olmadan hibir gizli ajanlk ii
37

yaplamaz." Burada "bilgelik"in hileye dayal bir eniye sahip oldu

u, nemli inli yarumcular tarafndan vurgulanmaktadr. rnein
Du Mu (803-553) yle yazmt: "ncelikle sz konusu olan, gre
ve alnan bir ispiyoncunun drst, ciddi ve ok hile bilir olup olma
dn saptamak iin, onun karakterini deerlendirmektir. O ancak
bundan sonra grevlendirilebilir." Tabii ki ancak hilenin ne oldu
unu bilen birisi bir dier insann hilebazln kavrayabilir:
Meister Suns Kriegskunst [Sun Usta'nn Sava Sanat]'nda bir
askeri lider zerine yle denir: "Bir generali general klan ey, bil
gelik (zhi), inanlrlk, duygudalk, cesaret ve kararllktr." "Bilge
lik" (Zhi) hemen yukarda ad geen yarumcu Du Mu tarafndan
"becerikli ve hile bilir olmak ve deien durumlara kendini uyarla
mak" kapasitesi olarak aklanmaktadr. Yarumcu Mei Yaochen
(1002-1060) yle yazmaktadr: "Bilgelik (zhi) becerikli ve hilebaz
olmaktr." Daha Wang Fu (76-1 5 7) una dikkat ekmiti: " Bilgelik
(zhi) sayesinde general dmann yola getirebilir ( ... ) General d
mann yola getirdi mi, deien koullara kendini uyarlayacak muk
tedir bir konumda olur (. .. ) O etkili ve bilge (zhi) insanlar kullanr
sa, gizli planlar (yinmou) baanya ular."
Sun Usta, 2500 yldan fazla bir zaman nce, Konfys'n de
(.. 5 5 1 veya 5 52-479) yaad zaman iine alan lkbahar ve Yaz
anda (.. 77-476) yaamt. Bu ada yaayan bir baka filozof,
kendisi hakknda hereyden nce bizzat varln ve kuruculuunu
kendisine ithaf edilmi olan Tao Te ChingC*l (Almancada Tao te King
diye sylenir; izlenecek Yol ve Erdemler Kitab) adl kitaptan bilgi
sahibi olduumuz Lao Tzu, "bilgelik''i, hileyi artran dnceler
iinde yle belirlemektedir: "Aklllk ile bilgelii (zhi) ayn ey san
mak, byk bir yanltr." (Tao Te Ching, blm 18). Buna uygun
olarak Lao Tzu unu saptamaktadr: "Kutsalla set ekilir ve bilge
likten (zhi) umut kesilirse, halk yz kat fazlasyla kazanr." (Tao Te
Ching, blm 19). "Kim ki devleti bilgelikle (zhi) ynetir, devlete
zarar vermi olur; kim ki devleti bilgelikle ynetmez, o devletini
mutlu klar." (Tao Te Ching, blm 65) .
(*)

38

Anahtar Kitaplar Yaynevi,

1988.

in'de modern, ama biraz sradan bir yorumda, Lao Tzu tarafn
dan bir kenara atlan bilgelik ve sanki bilgelikten kar gibi gster
ilen hile arasndaki iliki, yle yorumlanmaktadr: " [Lao Tzu] tarz
ve bilgelik zerine kanmak gerekliliini talep etmitir. (. .. ) Lao
Tzu bilgiyi ve bilgelii, halkn zor ynetildiini, nk ayn halkn
bilgilere sahip olduunu sylemek suretiyle red eder. nsanlar niye
yalan ve dalana bavururlar ki? Bunun sebebi bu ekilde anlan bil
geliinin aldatma iinde oynad rolde yatyor olsa gerek (. .. ) ."
Lao Tzu bilgelik (zhi) ve hileyi pekala eanlaml olarak ele alm
olabilir ki, eer byleyse, hile onun gznde bilgeliin bir zorunlu
sonucu olmutur. nk bir ey ne kadar akllca ve bilgece plan
tanr, tasarlanr veya kurgulanrsa; hileci kimseler buna o kadar
tepki gsterirler. Ne kadar ok bilgelik, o kadar ok kar karelere
gemeye ynelmi hile; ne kadar az bilgelik, insanlarn hileciliine o
kadar az meydan okuma. Lao Tzu tarafndan yazlm olan Tao Te
Ching adl eserde, aktr ki, Tao Te Ching'i sava sanat zerine bir
kitap ve Lao Tzu'yi bir entrika filozofu olarak gsterme frsat sunan
dnceler de bulunur (bkz. : 1 7.31) . Bu nedenle Zhang Yunhua
tarafndan yazlan "Lao Tzu" Moulexue [Lao Tzu'ye Balanan Stra
tegem Bilgisi] adl kitap trnden kitaplar (Hong Kong 1993), hi
de sadece konuyu bulandran kitaplar deillerdir.

B.

Hilenin Gizli Simyacs Olarak Konfys

Konfys dncesinin temel eseri olan Konumalar (Lunyu) "da,

hem bilgelik hem hile szckleri, gnlk konuma dilinde "zhi" diye
telaffuz edilen yaz iaretleriyle ve toplam 1 16 kez geer. Bunlardan
2'si ad olarak "bilme" anlamnda, 89 kez fiil olarak "bilmek", "tan
mak" anlamnda ve 25 kez "bilgelik" anlamnda kullanlmtr. "Bil
gelik", Konfys iin esasnda, iyi ile kt, doru ile yanl arasn
da ayrm yapma yetisidir. Muhakkak ki Konfys, szc, arasra
hile anlamn artracak bir eni ile de kullanr. yle ki o, Zang
Wuzhong'un bilgeliine sahip olan birini, bir ''yetkin insan" olarak
gsterir. Zang Wuzhong, Lu devletinde byk makam sahibiydi ve
39

Qi devletine katktan sonra prens Zhuang'n (553-548) ldrlece

ini nceden tahmin etmiti. Zang Wuzhong, bir provokasyon stra
tegemi uygulayarak (strategem Nr. 13: Bu strategem 36 strategem
katalouna ancak 2000 yl sonra katlmtr) bir arazi ihsan etmek su
retiyle kendisini dllendirmek isteyen prens Zhuang' gazaba getir
miti. Zang Wuzhong prensi bir sylei srasnda byk bir sana
benzetmiti, nk o i karklklar dolaysyla zayflam olan Jin
devletine saldrmt. Hile kokan bu hakaret sonunda, prens Zang
Wuzhong'a dl oiarak verecei araziyi vermekten vazgeti. Aslnda
bu sonu, tam da Zang Wuzhong'un arzulad son utu. Pres Zhuang
bir yl sonra ldrld. Prens Zhuang tarafndan kzaa ekilmi olan
Zang Wuzhong, tam da bu yzden, prensin dmanlannn hedefi ol
mad ve cann kurtard. Bu rnekte "bilgelik" ile "hile" arasnda bir
ba olduu tartmaszdr. Ve muhakkak ki, bilgelikteki hilesel yn,
Konfuys'n bilgelik kavramnda n planda yer almaktadr. Fakat
Konfuys tarafndan anlald ekliyle, bilgeliin her trl hilecilie
uyduunu sylemek, yanl olur. Byle bir eyin zellikle Konfuys'n
kendi etik retisi erevesinde ifade edilmemi olduuna dikkat
etmek gerekir. Bununla birlikte, bu retide, de facto ve dolayl olarak,
gerektiinde hileler bavurulmas lehine bir tavr iinde olunduu da
bellidir. Aadaki alnt, bu yorumu destekleyecek niteliktedir:
"She prensi Konfuys'le konutu ve yle dedi: 'Bizde her yerde
yalanan dolandan arnm bir doruluk vardr. Bir baba koyun
almsa, olu onun aleyhinde tanklk eder." Konfuys yle yant
verdi: "Bizde her yerde doruluk bundan farkldr. Baba olunu
korur, oul da babay. Doruluk buradadr."
Tabii baba oulu, bunun gibi oul babay pratikte sadece hileyi
ara olarak kullanmak suretiyle korur. rnein, o kendisini aptal
yerine koyup resmi makamlar nnde yalan syler veya yapt eyi
inkar eder, izleri ortadan kaldrr veya stn rter vb. Bylece Kon
fys iin baba karsnda oul sevgisinin merkezcil erdemi, ihtiya
halinde hileli yollara bavurmaktr. uras daha az artc deildir
ki, Konfuys'n kendisi de "bilgelik"te hile ieren izgiler bulundu
unu teslim eder. Konfys'n evresindeki insanlarla kiisel iliki
lerinde hilelere bavurduu, hileye arasra da olsa asla yabanc ol40

mad, Konumalar'daki anekdotlardan hemen grlr. Ji ailesinin

bakahyas Yang Huo, Lu devletinde iktidan gasp yoluyla ele geir
miyti ve Konfys'n desteini almak suretiyle itibar ve nfuzunu
glendirmek istiyordu. Konfys, Yang Huo'nun ricas zerine
kendisini ziyaret ettiinde, Yang Huo kendisine bir domuz armaan
etti. Bu hi de uygun bir armaan deildi. Nezaket kurallarna gre
Konfys'n onu bir daha ziyaret edip teekkr etmesi gerekiyor
du. Fakat Konfys bu ziyareti yapmak istemiyordu. O, Yang Huo'
nun hangi saatlerde evde olmadn soruturrlu ve teekkr ziyareti
iin Yang Huo'nun evde bulunmad bir andan, 1 2 ve 36 numaral
strategemleri uygulamak suretiyle yararland. Bylece Konfys
nezaket kurallarna grnte uymu, fakat ayn zamanda hi ho
lanmayaca bir yzyze karlamadan da kanm oluyordu. Yang
Huo, Konfys'e, ula Ru Bei'yi gndererek, hangi gn ve saatte
evde bulunduunu, o gn ve saatte kendisini beklediini bildirdi.
Konfys kendisine gelen ulaa hasta olduunu bildirmiti ki, bu
dpedz yaland (strategem Nr. 7 ve ilgili olarak: strategem Nr. 27) .
Ru Bei bu olumsuz yantla Konfys'n evinden kp gidecei sra
da, Konfys zili ald ve Ru Bei'nin duyaca ekilde aka ark
sylemeye balad. Belli ki Konfys orta bu dalayl yolla hi de
hasta olmadnn, neden dolay daveti kabul etmeyeceinin de sin
yalini vermi oluyordu (strategem Nr. 13).
inlilerin ounda insanlar arasndaki ilikilerde kar-zarar hesa
bna dayal, planl bir dn tarzyla buna elik eden nesnel/ras
yonel, katksz mantksal karrnlara dayal doabilimsel dn
tarznn ar bastm; fakat bunun yan sra ayn iniilerde duy
gusal almlama tarz ile kutsal ve akn olana ynelik sanatsal/dinzel
dn tarznn da, daha az olmakla birlikte, ok eskilerden beri
yaygn olduunu ileri sren inli yazarlar vardr.

9. Hesaplayarak Adam ldrmekten Kanmak

Tam da Konfys'e atfedilen hesapl-strategemik dnme tarz
iin bir rnek - konuma genellikle iniilerde uzun zamandr n
41

planda tutulan "pratik akl"n (shiyong lixing) elerinden birisidir

- Konfysln iki en nemli temsilcisinden biri olan Mencius'a
(372-389) mal edilir. Xiang kral Liang, bir grme srasnda Men
cius'a, dnyann (o zamanlar birok kralla blnm olan in'in)
nasl birlik haline gelebileceini sorar. Mencius aadaki yant
verir: "nsan ldrmekten zevk almayan birisi dnyaya birlik getire
bilir." nk "( ... ) bugn tm dnyada insan obanlar arasnda in
san ldrmekten zevk duymayan bir kimse yoktur. (Bu yant, kral
Liang'la devletin birlii iin rekabet halinde olan dier krallarn gad
darlna bir imadr -H.v.Senger-) . Sadece bir tek kii, insan ldr
mekten zevk duymayan birisi olsa, dnya zerinde yaayan herkes
ona boyun eer ve onun gznn iine bakar. Ve o gerekten byle
biri ise, halk ona derinden sakin sakin akmakta olan su gibi, sessizce
uyar. Ve artk onu kim nleyebilir?" Gaddar bir ynetimden kan
may, Mencius hi de ahlaksal kantlarla temellendirmiyor; tersine
souk bir hesapla, insanlar ldrmekten kanan her kraln rakip
lerine devletin birlii iin srdrlen savata madik atm olacan
sylyor.
Mencius'dan beri "zhi", Konfys drt temel erdemden biri
anlamnda "bilgelik"i ifade eder. "Zhi", Mencius'un eserinde, bunun
la birlikte, hileyi ieren bir anlamda kullanlr: "Mencius sylyor:
(. .. ) Bir zamanlar Zheng'in bakan Zi Chan'a canl bir balk armaan
edildi. Zi Chan [yemek amacyla bal ldrmeyi dnmedi ve]
balklarn beslendii havuzun bekisine bal havuza brakmasn
buyurdu. Ne var ki beki [buyrua uymak yerine] bal piirdi [ve
yedi] . Zi Chan'a sylendiine gre, beki buyruu yerine getirmi
[ve bal havuza brakmt] . Zi Chan hemen suya eildi, balk l
m gibi grnyordu. Ne var ki balk o anda hareket etti ve suyun
dibine doru yzerek gzden kayboldu. Zi Chan yle dedi: 'O yeri
ni buldu, o yerini buldu !' Beki dar kt ve yle dedi: 'Kim Zi
Chan'a bilge (zhi) diyebilir ki? Ben bal oktan piirdim ve yedim.
Oysa o, 'O yerini buldu, o yerini buldu!' diye barp duruyor.
[Mencius devam eder:] Bylece bir kahraman kendi (ahlaksal) ka
tegorileri erevesinde ve bu kategoriler gz nnde tutularak [ha
zrlanm bir dolap] dolaysyla aldatlabilir, fakat kendi (ahlaksal)
42

yolunda yryenleri, olmayan oldu gibi gsteren oyunlar aldata

maz." (bkz. : 16.18).
Bu parada havuz bekisi, Zi Chan' hi de "bilge" olarak grm
yor; nk beki bavurduu aldatma strategeminin zn kavraya
mamtr. Beki, "bilge" szcn, o zamanlar geni halk kesim
lerinde "bilgelik"ten yaygn olarak anlalan eye uygun bir anlam
iriiyle kullanyordu. Zi Chan, ancak unlar yapsayd "bilge" diye
anlmaya hak kazanrd: O, verdii emrin yerine getirilmesinde iin
iine bir hile karabileceini dnmeli, emrin yerine getirilip geti
rilmediini gizlice gzlettirneli ve emrine uymayan bekiyi iban
da yakalattrnalyd. Mencius "bilgelik" konusunda ak bir tutum
alnamakla birlikte, yine de onun soylulara zg, normal ("norn"a
uygun), bu demektir ki onlarn etik normlarna uyan, olaylarn sey
rinde ve eylemlerde hileyi hi iermeyen bir bilgelik tasarmna sa
hip olmad da aktr. stelik Mencius soylularn bilgeliinde bile
hile duyarll olan bir boyut olduunu da kabul ve teslim etmekte
dir.

1 O. Baldz Suda Boulmadan nce Kurtarmak

Mencius'la ilgili olarak, gnlk dilde "quan" diye sylenen bir ideag
rama deinilebilir. O ncelikle "kantar topu, kantar srgs" C =el
kantarnda saa sola oynatlabilen arlk) , daha sonra "tartmak, l
p bimek, szlerini tartmak", "enine boyuna dnp tanmak,
muhakeme etmek", "g, nfuz" ve hatta "(znel) hak/hukuk) " an
lamlarna gelir. incede "insan haklar" (renquan) sz bu ideog
ramla karlanr. Aadaki balamda, bununla birlikte, "akp gidi
ci", "srekli", "kendini ayarlamak" vd.anlamlarnn nnde, ncelik
le, iinde "quan" bulunan ve arla gnderme yapan anlamlar bu
lunur. lk kez Fan Ye (398-445) tarafndan yazlm olan Geschichte
der Spiiteren Han-Dynastie [Ge Han Hanedam Tarihi] adl kitapta
geen "quanyi zhi ji" ("geici plan, geici are, bir anlk i") terimi
yanltcdr. "Quan" en nihayet (Konfys vd.) bir ilkeden sapan
geici bir eylem tarzn gsterebilir ki, bu eylemin sonucu, ne var ki,
43

her eyin temelini oluturan ana ilkeye (dao) bir ekilde uymak zo
rundadr. Bu anlaya uygun olarak, "quan", daha Kommentar des
Gong Yang (Gong Yang erhiyesi, Savaan Devletler andan -..
475-221- kalmadr) Konfys tarafndan kaleme alnd sanlan
Frhling- und Herbstannale [lkbahar ve K Yllklar] adl esere
kadar, yle ifade edilmitir: "Quan nedir? Quan temel ilkeye Qing)
karttr, fakat (bazan) temel ilkeden daha iyidir."
"Quan"n "istisna" bir are" anlamnda bir esasl grnm,
Mencius'un kitabnda bulunur: "Mencius konuuyor: 'Suda boul
mak zere olan baldzn kurtarmayan kii, bir kurttur. Erkek ve
kadnn birbirine dokunmamalar, riteller ierisinde salamlam,
pekimi bir kuraldr (ritel karl olarak "li"; Konfys ilke
lere uygun, tm zel durumlar iin geerli ahlaksal davranlar, rf
ve adedere uygun eylemleri adlandrr) . Buna karlk, birinin boul
mak zere olan baldzn sudan elini tutmak suretiyle ekip kar
mas, onaylanacak trden bir davran, fakat ilkeden, kuraldan bir
sap eylemidir (quan) (Mencius N, I 1 7) .
Mencius'un burada bir rnekle somutlatrd ey, u zdeyite
tekrar karmza kar: ""Chang ze shou jing, bian ze cong quan."
(Normal bir durumda ilkeye Uing) uygun ekilde davranlr; [nor
mal durumun znde] bir deiiklik olmas halinde, bunu [ilkeden]
bir sapma izler." Bu dnceden hareketle nesnelerin grnm,
pek salam grnen sosyal normlara Uing) uygun olarak hibir za
man her durumda dokunulmaz deildir. Bunlar muhakkak ki, iinde
"quan"n, yani normdan sapma gsteren eylemlerin bulunduu
gereklik durumlardr. Bylece in dnce kltr binlerce yldan
beri, bireye, tekil durumlarda, spontan, her trl normdan sapan ey
lemlerde bulunma olana salayan, ne yapacan kendi takdirine
brakan bir oyun alan tanr. "Quan"n zengin in hile szdaar
cnda olaanst bir rol aynamas artc deildir. in strategem
yaznnda "quan" ve "mou"dan oluturulmu ve "(politik) taktik",
"fend", "fendbazlk (fetbazlk -.n.-)" ve "hileye dayal beceri" (tric
kery) anlamlarna gelen iki heceli "quanmou" szc, zellikle
nemlidir. "Quanmou", ilk kez, Konfyslk ve Yasac Okul ara
snda yer alan bir dnr olan Xun Kuang'da (Xun Zi diye de yazlr
44

ve Xun Usta diye anlr; .. 3 1 3-238) karmza kar: "Entrika ve

frldak evirmeyi (quanmou) ilke edinen bir devlet lideri, sonunda
mahvalup gider." Ban Gu (.S. 32-92) tarafndan yazlan Geschichte
der Han-Dynastie [Han Hanedam Tarihi] adl kitapta, yazar, askeri
inceleme tarzn, "quanmouzhe" ("strategemciler") bal altnda ele
almakta ve terimi yle aklamaktadr: "Onlar, allm, olaan (zheng)
yntemler araclyla lkeyi ynetmek istediler; olaand (qi) yn
temlerle de orduyu savatrdlar. Bu dorultuda kmeler oluturdular
ve ileriyi grmeyi salayacak bilgiler retmekle megul oldular."
in Halk Cumhuriyeti'nde, bu eski dnce gelenei balamn
da, Li Bingyan'n yazd Bingjia Quanmou (Strategeme fr den Mi
litiirkommandanten [Ordu Komutanlar in Strategemler] ) 3.bask,
Pekin 1991); Yuan Youwen'in yazd Zhongguo Gudai Quanmou
(Strategeme aus dem chinesischen Altertum [in Eskiandan
Strategemler] , Chongqing 1988) ; Liu Xiren'in derledii Quannmou
Shu (Strategemkunst" [Strategem Sanat] , Pekin 1992) gibi kitaplar
saylabilir.

l l.

Sava Klndaki lm, Ticaret Klndaki Yalan-Dolan

"Bu Avrupallar byledir ite. Nereye ulamlarsa, orada sevgi de

vardr! Ya biz inliler? Domuzluk ve entrikadan baka hibir ey yok
bizde (. .. ) ".Kendi kendini sulama ieren bu szleri, bir roman kah
ramann azndan, zamann inli kltr bakan ve dnyaca nl
yazar Wang Meng sarfetmitir (bkz. : Wang Meng: Rare Gabe Torheit
[Ender Bulunur Bir Yetenek Olarak Ahmaklk] , ev.: Ulrich Kautz,
Frauenfeld 1994), S .80) . Acaba gerekten de Avrupa, Bat, sadece
sevgiden mi ibarettir? Henz Alman air S ebastian Brant ( 1 4571521), Narrenschiff [Kaklar Gemisi] adl eserinde, dnyann "yalan
- dolan ve hile ile dolu" olduunu syleyerek feryat ediyordu. Ve
kara mizahyla nl Amerikal yazar Ambrose Bierce ( 1842-1 9 14)
uygarlmz yle betimlemiti: "Bat dnyann yle bir ksmdr ki,
Dou'nun batsnda (ve bunun gibi, dousunda) bulunur. Orada
yaayanlarn en byk blmn, esas ii lm ve yalan-dolan olan
45

ve Hipokritlerin gl soyundan gelen Hristiyanlar oluturur; lm

onlarda "sava", yalan-dolan ise "ticaret" olarak kendini gsterir.
Bat'nn temel uras bunlardr."
Bizim enlemlerimizde hile hakknda sahip olunan belirsiz kav
ray asndan grldnde, bu alntda "Hipokritler" ve "yalan
dolan" szckleri arasnda hi phesiz hile de yer alabilir, her ne
kadar szck olarak zikredilmemi olsa da, "sava" ile "lm"n ve
"ticaret" ile ''yalan-dolan"n Bierce tarafndan sergilenen yaftalanma
tarznda onun aka gz nnde tutulmu olduu bellidir. O halde
Bat, "Dou"dan (ki, ben burada "Dou"ya in'i de katnalym) hi
de yle pek farkl deildir. Bat'da benim bildiim kadaryla 36
strategemi ieren, inlilerin yaklak SOO yl nce deriemi olduklar
ve 20. yzyln ortalarna kadar gizli kalm bulunan bir katalogla
karlatrlabilir hibir ey ortaya konulmam olduu tartma
szdr. Hile Bat'da in'de olduu zere, hibir zaman yksek lde
dikkate alnmamtr. Muhakkak ki strategemler Bat'da srekli ola
rak ve her yerde kullanlyordur, bununla birlikte Bat'da bu konuda
fazla dnlm, konuulmu ve yayn yaplm deildir.

12. elimsiz YalanAacnda Sabitleip Gr Hile Ormann Grmemek

Hilenin arka plana atlmas Alman dil evresinde, rnein Verzeich
nis lieferbarer Bcher -Gndemdeki Kitaplar Katalou-, 998/99, cilt
S (Frankfurt a.M. 998) adl kitapta, "yalan" maddesi altnda s
balk, buna karlk "hile" maddesi altnda sadece 4 balk bu
lunmaktadr (S. o23 ve devam ve o399 ve devam) . Yalan Bat'
da binlerce yldan beri belleklere yerlemi bir fenomendir ve pek
erken tanm yaplmtr. Ne var ki, yalan, strategem bilgisi asn
dan grldnde, hilenin kk bir zel alandr. 36 strategemi
ieren katalogta, yalan, ancak, "Bir Hiten Bir ey Yaratmak" balk
l 7 numaral yaratna-strategeminin belli bir blm olmay ifade
edebilir. Bizzat yaratna-strategemi ierisinde yalan bir zel durum
dur ve hibir ekilde bu strategemin tm kullanm alann kaplamaz.
Hatta "yalan" ok uzak bir anlamda sadece iaret ve gstergelerin
46

dilsel para para olular olarak anlalsa ve hatta 36 strategemi

ieren kataloun aldatma-strategeminin bir baka kategorisine gre
dzenlenen strategemler iinde tekrar bulunduuna inanlsa bile;
yle veya byle, o ancak tm hile fenomeninin bir parasal gr
nmdr. Bat'da bazan tek bir aata sabitleip tm orman gzden
karlr. Batl insann yalanla keskin/youn uras tam da hileden
sapmaya hizmet eden bir manevra olarak grlebilir.
Fakat bir "hile" zgl olarak nedir ki? Bu sorunun stne ben Sa
va Hileleri'nin ilk kitabnda ikin, fakat aklayc olmayan ok
sayda rnekle gittim. Bunu burada imdi gidermek isterim. Duden:
Deutsches Universalwerterbuch [Duden: Evrensel Almanca Szlk]
adl szlkte, 1 983 basksndan beri hilenin iki tanm vardr, biri
dar ve biri geni olmak zere. Dar tanm hileyi, onun yardmyla,
normal yoldan ulalamayacak bir amaca bakalarn aldatarak ula
makta bavurulan ara olarak gsterir. Hilenin bu betimi Alman dil
alanna, hatta tm Bat'ya uygun den geni hile anlayn verir.
Buna karlk hilenin uzak, geni tanm yaygn bir ekilde bilinmez.
Bu geni tanma gre hile, kendisine bavurulmak suretiyle normal
yolla hi ulalamayacak olan bir amaca ulamann aracdr. kinci
tanmda demek ki aldatma esi ortadan kalkmtr. Hilenin geni
tanmnn tehlikeli olup olmadna ilikin soruma, Duden'in redak
tr, hilenin geni tanmnn "kurnaz" szcyle tamamlanmas
gerektii yant verdi. Buna gre hile, kendisine bavurulnak sure
tiyle normal yolla ulalamayacak olan bir amaca ulamakta kulla
nlan bir kurnazlk aracdr. Byle bir hile tanm, Bat lkelerinde
iniilere zg hile anlayna bir gei salayabilecek kpry olu
turur. nk her ne kadar hileye inliler gibi z itibariyle olumlu
baklmam olsa da, bu tanmn ntr katks, hileyi hi de aldatma ve
yalan-dolana indirgememi olmasnda ortaya kar.

1 3. Hileyi Hile Yapan Nedir?

inliler asndan hilenin gstergesi, ok eskiden beri, "aldatma" ve
"yalan-dolan" deil, tersine "olaandlk"tr (qi) . Bunun, Duden
47

szlnn verdii geni tanmda olduu gibi, "normal" ve bantl

olarak "olaan" (zheng) ile nasl bir diyalektik birlik iinde grl
d, Meister Suns Kriegskunst [Sun Usta'nn Sava Sanat] ndan
aadaki pasajcia aka grlr:
"Tm ordunun gven iinde dmann karsnda dayanmas ve
asla yenilgiye uramamas, 'qi' [olaand] ve 'zheng'ten [olaan]
kaynaklanan bir sonutur (. .. ) Her savata dmanla ilk temas s
rasnda 'zheng' [ (olaan) birlikler, sava yntemleri vd.] uygulanr;
fakat zafer 'qi' sayesinde [olaand ve sprizli bir tarz iinde sal
dran birliklerle vd.] elde edilir (. .. ) 'Qi'nin retiminde geici are
ler; gk ve yeryz, hzla akan nehirler ve rmaklar, kaybolan ve
fakat yeniden doan gne ve ay, geip giden ve fakat srekli olarak
hep geri dnen drt mevsim gibi; snrszdr, bitmez tkenmezdir.
Mzikte be sesten fazlas yoktur; fakat [onlarn farkl enstrman
arn katlmas suretiyle oluturduklar kombinasyonlarla] salanan
deiiklikler sayesinde duyulan seslerden ok daha fazla melodi elde
edilir. Be renkten fazlas yoktur; fakat [onlarn farkl maddelerin
kattrlmas suretiyle oluturduklar kombinasyonlarla] grlen
den ok daha fazla renk tonu elde edilir. Sadece be tat vardr; fakat
[onlarn farkl gda maddelerinin kullanlmas suretiyle oluturduk
lar kombinasyonlarla] tek tek gda maddelerinin verdikleri tatlar
dan ok daha fazla tat elde edilir. Savan ynetim tarz bakmndan,
bylece artk sadece olaand (qi) ve sadece olaan (zheng) olan
dan daha fazlasna ihtiya vardr; yle ki, onlarn kattrlmasyla
ortaya kan varyasyonlar [eitli somut senaryolar erevesinde]
snrsz sayda imkan aar. Olaand (qi) ve olaan (zheng) kar
lkl olarak birbirinden karlar, onlarn karlkl ilikileri bir dng
nn snrszlyla karlatrlabilir; onlarn kombinasyonlarndan
kan imkanlar baka ne (kim) yaratabilir ki?"
Meister Suns Kriegskunst [Sun Usta'nn Sava Sanat] zerine
1978'de anghay'da yaymanm olan bir toplu basmda, daha ilk
satrda, bu dncenin yorumu, Tang andan (618-907) Li Quan
tarafndan bir zdeyi halinde yle yer almaktadr: "Bir savata
dman hilesiz yenmek zordur." Song andan (960-1279) He
Yanxi tarafndan Tang andan ksa bir sre sonra yaplan bir yoru48

ma gre, "qi" szc, .. 3. yzyl ortalarna ait ve strategemlerin

kullanlmasyla elde edilmi nl askeri zaferlerde bu strate
gemlerin katksn aydnlatr.
"Qi" ve "zheng", Meister Suns Krigeskunst [Sun Usta'nn Sava
Sanatl nn Bat dillerindeki evirilerinde farkl ekillerde verilmek
tedir; "manoeuvres direct and indirect" (dorudan ve dalayl ma
nevra), "direkter und indirekter Methode" (dorudan ve dalayl
yntem) ve "normal ve extraordinary force" (normal ve olaand
kuvvet) gibi. "Qi"nin "extraordinary" olarak evrilmesi n sray al
maktadr. Bu ynde "zheng"in "straightforward" (dz yolda giden,
doru szl, drst) ve "qi"nin "the suprise" (srpriz) olarak evril
diini gryoruz (Roger T. Ames [eviri, giri, yorum] : Sun Tzu. The
Art of Warjare [Sun Zi. Sava Sanat], New York 1 993, S . 1 19). Ne
var ki, "normal-olmayan", "ortalamaya uymayan", "olaand" sz
ckleri spriz etkisi yapmakta ve bu szcklerle kar tarafn bir
entrikasnn kastedilmi olmasn mmkn klmaktadr. Lionel Giles
de Sun Zi'den yaplm sz konusu alnt zerine bir yorum metni
yaymlam ve orada "qi"yi "abnormal" (anormal) ile karlamtr:
"In presence of the enemy, your troops should be arrayed in normal
(zheng) fashion, but in order to secure victory abnormal (qi)
manoeuvres must be employed" (Lionel Giles [ev.] : Sun Tzu. The
Art oj War: The Oldest Military Treatise in the World [Sun Zi:
Dnyann En Eski Askerlik Kitab], anghay/Londra 18 10, yeni bask
Taipeh 1964, S. 35).
"Qi zheng" balkl zel bir blm, yaklak 2000 yl bilinmeden
kalan, 1972'de ksmen meydana karlm olan Sun Bins Kriegskunst
[Sun Bin'in Sava Sanat] adl kitapta yer almaktadr. Ralph D.
Sawyer "qi zheng"i mkemmel bir ekilde "Unorthodox and
Orthodox" (Ortodoks olmayan ve ortodoks olan) diye evirmitir
(Ralph D. Sawyer [ev.] : Sun Pin: Military Methods [Sun Bin. Askerf
Yntemler], Boulder/Col. 1 995, S. 230) . Sun Bin, "qi" ve "zheng"
arasndaki iliki zerine yle yazmaktadr: " Deiik (tabii duruma
gre: kart) trde olana olaand (qi) olarak bakmak gerekir;
hareket iindeki duraanlk, zorluk iindeki rahatlk gibi. okluk,
azlk iinden grldnde olaanddr; yolunda giden ve dtan
'

49

bu zellii ayan beyan grlen bir eylem olaandr (zheng) , onda

henz aa kmam, kefedilmemi olan yn olaanddr (q_i)
(. .. )".
Bir yorumda yle denmektedir: " 'Zheng' genel ve normal olan
dr; 'qi' ise zgl ve deiik alandr. (. .. ) :Olaan' (zheng) ve 'ola
and' (qi) , birbirine bal kavramlardr. Normal koullarda 'ola
an' (zheng) grnen ey, zel ve zgl koullarda biraz 'olaan
d'na (qi) dnebilir veya tersi olabilir ( ... )" (Zhang Zhense: Sun
Bin Bing Fa Jiao Li [Sun Bin'in Sava Sanat, yiletirmeler ve Ak
lamalarla Geniletilmi Olarak], Pekin 2. bask, 1986, S. 1 95) .
36 strategem zerine yaklak SOO yl nce meydana km olan
bir incelemede 8 no.lu strategem hakknda u yoruma rastlanr:
"Olaand (qi) , olaandan (zheng) kar; olaan olmasayd, ola
and yaratlamazd." Hilenin bu iniilere zg kavranlnda te
mel dnce, "chu qi zhi sheng" deyiminde billurlar: Szc sz
cne evrildiinde, deyim u anlama gelir: "Olaand olan ya
ratmak ve zafere ulamak" veya "olaand bir ey yaratmak sure
tiyle zaferi elde etmek". Das neue chinesische-deutsche Wrterbuch
[Yeni ince-Almanca Szlk], (Pekin 1 996, S. 1 23 ) deyimi yle
evirmektedir: "nceden farkedilemeyecek bir hileyle zafere ula
mak", '-'birisini bir srpriz taktiiyle altetmek; rakibi (dman) gafil
avlamak". Bu deyim, ierii itibariyle, Meister Suns Krigskunst [Sun
Usta'nn Sava Sanatl'na kadar geri gider; bununla birlikte form
lasyonu Tang ann dnce yazlaryla nl yksek devlet me
muru Lu Zhi'ye (754-805) aittir. in'de "hile" szc altnda anla
lan eyin ne olduu sorusunu yantlamarn gerekseydi, bana hilenin
Duden Szlnn verdii geni tanmnn en iyi ince evirisi
olarak grnen bu deyimle yant verirdim.
iniilere zg kavranlna uygun olarak hile bilgelikten kar ki,
bu nedenle, hileye zg olan "olaandnn yaratm", bilinli.,
entelektel bir sretir. Bylece rnein by ve dinsel mucize - her
ikisinin de amaca olaand yollarla ulatrdna inanlr - ve ayr
ca olaand igdsel!otomatik tepkiler de hile kavramnn dn
da kalrlar. rnein, Ming ana ait Reise in den Westen [Batya Yol
culuk] adl romanda hilelerin uygulamnnda her ne kadar teknik bir

so

ara olarak byfiye yer verilirse de, bynn hilenin tasarmnda

hibir rol yoktur. By yapan kimse, hile de yapmak isterse, her
sradan insan gibi 36 strategem slubundaki hilelere bavurmak du
rumundadr. Hiienin znn "olaand"dan yaratlm olma
olduu grldnde, bu i iin gerekli enteiektel abann da, her
an olaann dnda olmas gerekir ki; bu, hilenin kurnazlk/akgz
lk basamandan ok daha yksekte ve farkl bir zde olmas
demektir.

14. Sun Usta'nn Oniki Hile Yolu

ok eski zamanlardan beri in'de yaygnlam olan geni anlamy
la hile anlayna uygun olarak, Meister Suns Kriegskunt [Sun
Usta'nn Sava Sanatl'nda "Sava hileli yollan izler" saptamasma
dayanlarak bir araya getirilmi on iki hileli yoldan sz edilir. Bu on
iki yolu, kendi Almanca evirimle, pek zl ve ksa cmleler ieren
ince ana metine keli parantezler ierisinde tamamlayc szler
eklemek suretiyle, aada sralyorum:
.
. [Dmana kar bir silahl saldrda vd. ] etkili mi olmak iste
niyor; kar tarafa etkisizlik grnts verilmelidir.
2. [Dmana kar belirli bir eylemde) bulunmak m isteniyor;
ona [bununla ilgili] hibir eylemde bulunulmad grnts
verilmelidir.
3 . [Dmana yakndan] saldrmak m isteniyor; ona uzaktan
saldrlaca grnts verilmelidir.
4. [Dmana uzaktan] saldrmak m isteniyor; ona yakndan
saldrlaca grnts verilmelidir.
5. [Dman] avantaj [elde etmeye alyorsa]; [nne bir para
yem atmal ve] onu [yanlgya] srklemelidir.
6. Kendini glendirmek iin [dmanda ortaya kan] kaos
[desteklenmeli veya ondan yararlanlmaldr] .
7. [Dman] tam [tehizatl] ise; ona kar [en st dzeyde]
silahlanlmaldr.
8. [Dman] kuvetliyse; geri ekilmelidir.

51

9. [Dman kolayca] gazaba geliyorsa; onu bu ynde kkrt

mal ve [dncesizce eylemler yapmaya sevketmelidir] .
o. [Dman] kibrinden yararlanarak yanl yne sevketmek
iin, [kendini dmana] kk ve boyun emeye hazr
gstermelidir.
. [Dman] sakin sakin yrdnde; [adar drtnala zerine
srmeli ve] onu yoketmelidir.
2. [Dman kendi iinde] yekvcut olmusa; [onu] blmelidir.
Meister Suns Kriegskunst [Sun Usta'nn Sava Sanatl 'nda
yle denir: " [Dmann] hazrlksz olduu [bir anda ve yer
de] , [ona] saldrlmaldr; [dmann bir saldr beklemedii
bir anda ve yerde] eyleme geilmelidir."
7. ve 8. maddelerin gsterdii gibi, "hile" hi de "aldatma" de
mek deildir. Yksek dzeyde silahlanm bir dmana kar uyank
olmak ve kuvvetli bir dmann nnde geri ekilmek (bu konuda
kar.: strategem Nr. 36) , iniilere tamamen hileye dayal iler
olarak grnr. Buna karlk tersi durumlarda, rnein dman ta
rafndan kullanlmas mmkn bir hal olarak dman karsnda te
yakkuzun gevemesi veya lm gze alacak kadar cesur yzyze
mcadeleler (Almanlar ynnden Birinci Dnya Sava'nda Verdn'
de ve kinci Dnya Sava'nda Stalingrad'da olduu gibi) inlilere,
tipik hilesiz, fakat firar strategemine bavurulmayan, ahmaka ey
lemlerin olumsuz modelleri olarak grnrler. "Oniki hileli yol"
takm halinde kullanlabilir veya onlardan ayr ayr yararlanlabilir,
dmann "hazrlksz olduu" ve bantl olarak bir bizden bir
eylem "beklemedii" durumlarda.
"Hile"nin geni yorumu, yaklak 2000 yl sonra ortaya karlan
Meister Suns Kriegskunst [Sun Usta'nn Sava Sanatl nda yer alan 36
strategem katalounda ifade edilmitir. 36 strategemin bu katalou
muhakkak ki mmkn hilelerin byk bir ksmn kaplamaktadr;
bununla birlikte onlar asla tketemez. Bu nedenle 58, 64 ve hatta
daha fazla sayda strategem ieren kataloglar veren ince yaynlar
vardr.
36 strategem katalounda yer alan her bir strategemi arlk nok
tasna uygun ekilde ve kendisine bavurularak eriiirneye allan
'

52

amaca gre, aadaki temel kategorilerden birine sokmak ve tm

strategemleri bu kategorilere gre dzenlemek mmkndr:
. Simlasyon-strategemleri: Mevcut olmayan bir durumu mev
cutmu gibi gstermek (rnein, Nr. 7, 27, 29).
2. Dissimlasyon-strategemleri: Gerekten mevcut olan bir du
rumu gzden saklamak, stn rtmek, mevcut deilmi gibi
gstermek (rnein, strategem Nr. , 6, 8, o) .
3. Bildiriim-strategemleri: Hakknda bilgi sahibi olunmayan bir
durum hakknda bilgi vermek (rnein, strategem Nr. 1 3,
26) .
4. stismar-strategemleri: Aktif olarak yrtlen veya hibir ey
yapmakszn geici olarak ortaya kan uygun bir durumdan
yararlanmak (rnein, strategem Nr. 2, 4, 5, 9, 2 [rastlant
gibi sahneye koymak, mizansen uydurmak vd. ] , 8, 9, 20) .
S . Firar-strategemleri: Canskc, mkl bir durumdan kendini
ekip kurtarmak (rnein, strategem Nr. l l, 2, 36) .
6. Melez-strategemler: Bir ve ayn eylemi farkl temel kategorile
rin strategemlerine gre dzenlemek. rnein, her dissim
lasyon strategemi bir simlasyon strategemiyle birlikte uygu
lanabilir vb.
una dikkat etmek gerekir: Sadece . ve 2 . kategorideki strate
gemler aldatmaya ilikindir. Bat'da "hile" ve "yalan"n sk sk zde
tutulmalar, ancak ve sadece bu iki kategori erevesinde onaylana
bilir. 3'ten S'e kadar olan kategorilerin strategemleri muhakkak ki
kapal kartlarla oynamak imkan salarlar. Gereklik, inlilerce, i
ie geen daireler gibi, ok yzl ve ilgili olarak ok yzeyli, her an
etkin ve her an dnebilir olan bir ey olarak kavrandndan, stra
tegemlerin de gerekliir bu zelliklerine uygun olmalar beklenir.
Toplam 36 strategem, gereklikle olan balar bakmndan ana
snfta toplanabilirler:
. Aldatma-strategemleri ( 1 . ve 2. temel kategoriler)
2. Durum-strategemleri (3, 4 ve 5. temel kategoriler)
3. Kark-strategemler (6. temel kategori) .
Temel zellikleri maharet/beceri, hazrcevaplk/aknla d
meme, uyanklk/teyakkuz, hayalgc, korobinasyon yetenei, d53

nsel hareketlilik vd. olan salt durum-strategemlerinde, aktif aidat-

ma cesinden tamamen kaml.r. 36 strategem arasnda durum
strategemleri sayca ve nernce dierlerinden stn grnyorlar.

36 strategemin burada alt temel kategoriye ve ana snfa b

ln, inli yazarlarn yapt bir blmleme deiidir, tamamen
bana aittir. in'de 36 strategem baka ekillerde de ksrnlara b
Inr. Buna gre strategemler, bir gl pozisyonda uygulanan
strategemler ve bununla ilgili olarak saldn strategemleri; bir zayf
pozisyonda uygulanan strategemler ve bununla ilgili olarak savun
ma strategemleri; olarak da blmlenirler.
inlilerin kafalannda yer etmi olan 36 strategem, Avrupallarn
saplanp kaldklar birok somut hileye dayal tekil episoddan ok
daha yksek bir soyutlama basamanda yer alrlar. Bizde malum
strategem-anekdotlar, sistematik olmayan bir ekilde birbiri ard
sra dizilir; in'de ise 36 hile tipi yardmyla, hile ieren olaylar kar
maasna bir dzen getirilir. Avrupallar hileler ormannda birbiriyle
bamtsz birok tekil aa grp bunlarla snrl bix alegorik konu
ma imkanna sahiplerken; inliler

36 strategem katalouna daya

narak tekil aalarn byk bir blmn az sayda birka aa cinsi

altnda toplarlar ve buradan hareketle tekil aalarn duromu hak

landa karmlar yaparlar. Kendisiyle yzyze geldii her tekil hile
olaynda, inli hemen o tekil olaya en uygun hile tipini bulur ki, bu
tip ona olay tmyle aydnl atr ve o sz konusu tekil hile olayn b;
byk toplu balam iinde benzeri ,dier tekil olaylarla birlikte ayn
hile tipinin altna koyar. Bu nedenle inlilerde hile bilinci ve hile
duyarll, sadece ve hep tekil. ve somut hile olaylarn alglayabilen.
ayn hile olaylarna ortak bir ad vererneyen ve dikkatini onlara bir
toplu bak altnda yneltemeyen Avrupallardan ok daha gl
dr. i\vnpallar 36 strategem katalounu ya zgl hilelere dayal
davran alan olarak ya da yabandarn, Avrupal olmayanlarn
hileli bir eylemini anlamak iin pusula olarak kullanrlar. inliler ise
hile alannn iindekileri, hileye kar duyarsz Avrupallardan ok
daha iyi haritalandrma imkanna sahiptirler.

54

 s.

Eylem lviodeli Olarak Strategemler

1995/1996 akademik ylnda, Freiburg (a.Br.)'daki Albert-Ludwig

niversitesinde bayan profesr Ute Guzzoni ile birlikte, "in'de ve
Bat Dncesinde Hile" konulu disiplinleraras bir felsefe semineri
ni yrijttm. Aadaki sonular bir yllk almann verimi olarak
u ekilde kaleme alnd:
1 . H ibir Batl filozof hile kavramn tanmlamamtr; buna
karlk Batl filozoflar kendi kltrlerine sinmi, ok deiik

ekillerde tartulam kavramlar tanmlamlardr (rnein,

"yalc.n" kavram vd.).
2. Esasl olarak bir tek (Schopenhauer), bir vesileyle de baz
Batl filozoflar hile kavramn kullanmlardr.
3. Seminer bildirilerinden u kmtr ki, Batl filozoflar tarafn..
dan kullanlan "hile" kavram ya hemen dar bir anlam ierisinde ("hile = kurnazlkla aldatma") ya da hemen geni bir
.1nla.m ierisinde ("hile = bir amaca' ulamak zere akla ba
vurarak karsanm olaand yol") kullanllr. rnein
Nietzsche dar anlamyla hile kavramn kullanmtr. Hilenin
geni anlamna bir baka rnek, Hegel'in "akln hilesi" de

yimidir

4. S;:;.dece Schopenhauer gibi baz Batl filozoflar, hile hakknda

i\lilere benzer ekilde dnmlerdir. "Hile" szc daha
azdan kt anda, ikindi hale dmtr bile. Buna kar
ik "yalan" Bat felsefesinin bir srekli konusudur.
5 . Hilenin Bat felsefesinde konu edilmeyii antik Hellen klt
rne ka dar geri giden temel kabullere dayanr. Bu temel ka
buller in'in geleneksel bak asndan olduu kadar ada
Batl bak asndan da artk genel olarak inanlnayan ve il
gili olarak artk pek dikkate alnr grnmeyen kabullerdir.
6. Bat felsefesi kendisini tamamen tek tarafl olarak doru
luk/hakikat yoluna ve ilgili olarak doruluu/hakikati ara
maya adamtr. Muhtemelen, hilenin ahlaksal ynden red
dedilii buradan hareketle aklanabilir.

55

7. Dier ynden bizim geleneimizde de hilenin kullanmna

yksek deer verildii grlr. Odysseus veya kurnaz tilki
rnekleri yannda, kral soytarlarnn hileye dayal bilgelik
leri ve birok masal kahraman da burada rnek gsterile
bilir. Burada hile pratik aklllk (Greke: phronesis) balamnda grlr.
8. Hileye dayal davran insann kendi kart nndeki zel bir
davran ierir (olaan olarak bu karttan burada insan
anlalr) .
9. Hileye dayal davran salt amasal-aklc bir davran ola
bilir; fakat kendi imkanlar ve bakasnn imkanlaryla oyun
sal bir ilemi de ierebilir. "Diplomatik" davran bu ikisi
arasnda yer alr.
10. Teknik, teknik olarak, gereklikle sanatsal ve ilgili olarak hi
leye dayal bir iliki kurma ekli olarak grlebilir. Bu do
rultuda "hile"nin ortaadaki kullanm ve Hegel'in hile
anlay rnek gsterilebilir.
1 1 . Hile, Batl dn tarz dorultusunda kalnsa bile, rnein
36 strategem eklinde kendisini gsteren iniilere zg
dnce modeli araclyla, verimli bir dn eklinin
konusu haline getirilebilir.
12. eitli almalarda grld gibi, hilelerin iniilere zg
ekilde kategorikletirilmesi Bat felsefesi metinlerinin derin
strategemik analizine yardmc olabilir. 36 strategem ve bu
na dayal dier kategoriletirmelerin, bir felsefi veya zel
metnin veya bir eylemin hile ieriinin daha iyi anlalmas
iin bunlara strategemik analiz uygulanmas gibi bir alter
natif, seminer srasnda dikkate alnmamtr.
Bir yllk seminerde, topluca geriye bakldnda, zellikle bir ni
hai sonu olarak ortaya u grnmn kt sylenebilir:
13. Hile incelemesinin ok yzl problematii, bir kartr. hileye
dayal muhtemel bir davrannn az veya ok pheden
arnm olup olmadnn, gerekten hileye dayal olup olma
dnn ve dayalysa nasl dayal olduunun kavranmasnda,
arka planda gl bir ekilde durur. Hile fenomeninin an_

56

lalmas/tannmas, genel olarak, onun dllendirici olarak

grlmesinden daha kolaydr. Bylece, hileye dayal davra
n dorudan, derin bilgikuramsal sapmalar olmakszn gz
nnde tutma ve agrlkl olarak hangi koullar altnda bizim
veya yabancnn hileye dayal davrannn ahlaksal ynden
hakl saylp saylmayacan sorma eilimi ortaya kar. Bir
yllk serninerin tamaninda strategemik analizin tahminen
dier kiilerin hileye dayal davrannn ahlaksal olarak
onaylanabilir olup olmad sorusu asla sorulmamtr. Buna
karlk srekli olarak, dier kiilerin bakalan karsndaki
hileye dayal davranlarnn ahlaksal olarak onaylanabilir
olup olmad tartlmtr. Strategem bilgisinin iki ilevin
den, yani eylemi ve gzlemi ynlendirme ilevlerinden, sa
dece eylemi ynlendirme ilevi zerinde durulmutur.
Strategemlerin sadece eylem modelleri olarak hizmet grdkleri
yorumu, benim Freiburg i(.Br.)'deki Albert-Ludwig niversitesinde
katldm (1995/1996) hile zerine yuvarlak masa toplantsnda da
n plana kmt (bkz. : bu Giri'te madde 23) . Bu oturumda strate
gemlerin insann manevra faaliyetinin, elastikiyetinin ve eilip b
klebilirliinir tm mmkn yaam alanlarnda, insan eylemlerinin
yeni boyutlarn bilinir ve kullanlabilir klmas orannda, nemli
lde ykseltilmesine katklar salayabilecei eilimi arlk kazan
mtr.

1 6. Alg Modeli Olarak Strategemler

Sadece bir eylem modeline dayal olan ekliyle Batllarn hileyi k
msemelerine tamamen kart olarak, 36 strategem, inlilere, sa
dece eylemi deerli klan modeller olarak grnmezler; tersine n
celikle olaan, naif, tek-anlamllk talebinden hareketle edinilip ka
tlam bir gereklik grnmnden kopmakta ve kendisinden
hareketle sonlu olan, henz bilineni tekrar ak ve bilindii sanlan
yeniden sorgulanacak bir ey olarak gsteren bir bak asnn
kazanlmasnda bilisel (kognitif) bir ara olarak grnrler.
57

Dnyann bizim arzulanmza u:ymad yolundaki fkeli ahlaksal

klar ve erdemin yaygmlamasyla dnyann gidiatn tersine
evirme abas, alglama strategemine zg katkyla btnlenirler.
Bu da, onun model tasarmlanlll mmkn olduunca kulis arkasn
daki dnyay ilevlendirme ve grnteki gerekliin arkasndaki
esas gereklii grebilme yoluyla olur.
Akr ki strategemlerin salad ek bak as, inlilerin dn- .
yay1 gzlemlernekte bavurduklar birok bak asndan sadece bi
risidir. Bununla birlikte onlar strategemik baka hizmet ettikleri s
rece, 36 strategem geriye veya ileriye dnk (askeri, politik, diplo
matik, ekonomik srelerin, edebi ve dier metinlerin vd.) strate
gemik analizi giriimi iin klavuzlar olarak savunma amal kul
lanlrlar.
in de 36 strategem zerine artk saylamayacak kadar ok olan
kitaplarn ou, strategemlere dayal rneklerin ve bu rneklerin il
gili olduklan her bir strategemler, kendi bana strategemik analiz
modeli olarak grlmesini salarlar. Strategemik analizden, daha
henz, 500 yllk bir ncelemenin, Die 36 Strategeme (Das geheime
Buch der Kriegskunt) [36 Strategem -Sava Sanatnn Gizli Kitab-]'
mn bilinmeyen yazar haberdard. nceleme, 36 strategemden her
birine ayTlm blmlerde in tarihinden rnekler vermekte ve o an
olup bitmekte olan olayla ilgili strategemin adn anyor ve olayn
s!rategemik analizini yapyordu.
inlile:dn pek ounda belirgin olan eilim, dier insanlarn ola
and grlen davran tarzlarn strategemik analize tabi tutmak
ve dierlerinin grnrdeki eylemlerinin arkasnda gizli bir hile ol
duum. diinniektir. Bu eilim uyanklk ve gvensizlikle kaplan
rrn strategemik bir bilincin, tam da iniilere zg mentalitenin bir
gstergesi olarak grnr (bkz.: bu Giri'te 3 . madde) . in strate
gem bilgisi zerine Bat'daki yaygn bilgisizlik, inlilerin etki ve tep
kileri asndan veya -daha da nemlisi- inlilerin dnyay algla
malan asndan grldnde, hileyi destekler gibidir. Bu konuda
sadece bir rnek vermekle yetinelim: 70'li yllarn sonu ve 80'li yl
larn banda, 1997'de Hongkong'un in'e geri verilmesi hakknda
in'le yaplan grmelerin ncesinde ve grmeler srasnda sn'

58

"Eritanyal in uzmanlarnn antsal yanl deerlendirmeleri",

bu bilgisizlie bir rnektir (kar . : Helmut Martin : Hongkong:
Strategien des bergans [Hongkong: Gei Stratejileri], Frankfurt
a.l"rt 1 997, S. 14, ayrca S. 89 ve devam) . Durum analizinden kendi
eylemine kadar kartm/dmann sategem bilgisi ynnden ken
disbden nde olmas, u andaki hakim Batl kafa yapsnn kaldra
bilecei bir ey deildir (bkz. : rnein, "Paul Grice'n mplikasyon
Teorisi", Stephen C. Levinsan'un Pragmatics adl kitabnda,
Cambridge 1983, S. 100 ve devam) . Burada kendisini gsteren
tehlike, in kltr dnyasnn fenomenlerini yaPJ deerlendirmek
ve inli kar tarafn gerekliini elden yitirmektir. Bat kendi - hile
konusunda kr - kategorileriyle dnmeyi braktrnda, bu konuya
layk olduu ekilde dikk;;t ve zen gsterme ans doacaktr..
tan

1 7. fL'11erikanvari Ar Dans
Strz,.tegemlerin ticaret hayatndaki kullanmna ilikin rnekler, ilk
ciltre ve bu cilttte, ok sayda bulunmaktadr. Bu noktada strategem
lerin alglama modeli olarak ilevi n plana kmaktadr. Bunu bir
rnekle ak klmaya alalm.
nsan haklan konusundaki resmi in tutumu, "insan haklar so
rcnu"nun Bat'da, zellikle Amerika Birleik Devletleri ynetimi ta
rcfn:dan bir "ifte standart" iinde "kullanld", eklindedir. zel
Elde Amerikan ynetimi, szde "insan haklar sorunu"nu baz ama
lam ciamak :in kullanr: Aslna baklrsa, Bat'da, "insan haklan
savzs'' elbisesini giy:ni olan ABD'nin ynlendirmesi altnda, hi
de yle insan haklan mcadelesi filan yaplmamakta, tersine insan
haklan slogannn arkasnda baka ve gizli bir ama, ABD'nin politik
malan yatmaktadr. rnein Deng Xiaoping, Msr devlet bakan
Esn Mbarek ile 1 3 . 5 . 1990 tarihinde yapt bir grme srasn
:la, cu konuda kant olarak, o zamanki Amerika Birleik Devletleri
Bakan Nixon\m, 1972'de "kltr devrimi" yapan in'e kar insan
!"aidarmm elden gittiine ilikin tek bir sz bile etmediini, buna
karlk ayn Amerika Birle:ik Devletleri'nin, 1 980'li yllarn sonun59

da, in'de insan haklarnn durumunu reform ve aklk ynnden

eletirdiini belirtmektedir: "uras aka grlr ki, insan haklar
sorunu bir bahanedir." 3 1 . 10.1989'da Deng Xiaoping unlar ekli
yordu: "Ben Batl devletlerin ynetimlerinin, en azndan baz
Batllarn, in'deki toplum sistemini devirmek istediklerini iddia
etmiyorum (. .. ) " in Komnist Partisi genel sekreteri Jiang Zemin'in
da ynelik propaganda almas zerine bir ulusal konferansta,
2. 1 1 . 1 990'da syledikleri, durumu daha da ak klar: "Bat tarafn
dan propagandas yaplan 'demokrasi', 'zgrlk' ve 'insan hak
lar'nn yanltc karakterini byk bir azimle ortaya serrnek gerekir.
'Demokrasi, zgrlk ve insan haklar' slogan altnda dman Batl
gler bize kar bir saldr baatmakta ve tm mmkn kanallar
kullanarak iimize sznay ve sosyalist sistemimize kar harekete
gemeyi denemektedirler (. . ) "
in'in Batllarn insan haklar eletirisini geerli ake sayma
masn, Birlemi Milletler nsan Haklar Komisyonu'nun Genfte
1 . 3 . 1995'deki toplantsnda in delegasyonu efi yle bildiriyordu:
"Amerika Birleik Devletleri'nin, baz AB lkelerinin ve baz resmi
olmayan rgtlerin in'deki ilerlemeyi hi dikkate almamalarnn ve
her yl inatla in'deki szde insan haklar sorununu gndeme ge
tirmelerinin nedeni ok basittir: Amerika Birleik Devletleri ve dier
baz Batl devletler, souk savan sona ermesini takiben, bir za
manlardaki rakibini (Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii) kay
betmesinden sonra, saldr oklarn imdi gelimekte olan lkelere
ynlendiriyorlar. Gelimekte olan lkelerin ortak ilgisini eken ve en
byk gelimekte olan lke olarak in, Batl devletler tarafndan
kendi hegemonyalarn ve g politikalarn yrtmek abalar a
sndan bir byk engel olarak grlmektedir. Buna, in halknn
kendi setii yolda amakszn yrmesi yetmektedir. Bylece Batl
devletler szde insan haklar sorununu ortaya atmakta ve onu in'e
kar bask arac haline getirmektedirler. Onlarn in'de insan hak
lar konusu zerinde titizlenmeleri yanltcdr. Gerekte onlarn
abalar, buna karlk, in'i uydular yapmaktr; in'in gelimesini
ksteklemek ve engellemek ve iniileri kendi politik-toplumsal sis
temlerine katlmaya zorlamaktr."
.

60

Hi de yle kapal olmayan, tersine tamamen ak olan byle bir

strategemik analizden hareketle, in nsan Haklar Aratrma Der
nei (inlilere zg bir NGO) bakan olan Zu Muzhi, 2 . 1 . 1996 ta
rihinde gerekletirilen bir rportajda, "Amerikallarn in'deki
insan haklarna gsterdikleri ilgi tam anlamyla ikiyzllk kokan
bir iidir" demektedir. Zu Muzhi yle devam etmektedir:
"ABD'li egemenlerin gr asndan in'de insan haklar fiilen
ve uygulamada nedir? nsan haklar olarak, onlar iin, sadece in
Komnist Partisi tarafndan yrtlen rejimi sarsmak ve sosyalist
sistemi yerinden oynatmak hakk vardr. Bu hak tannd . m, onlar
iin in'de hibir insan haklar sorunu olmayacak, insan haklarna
gzler kapatlacaktr. Azlarndan drmedikleri varolma hakk,
gelime hakk, alma hakk, eitim alma hakk vb.gibi dier hakla
rn mmkn kld eyler, bu haklardan pek oundan inlilerin
nasl yararlanabildikleri gibi hususlar, onlarn gznde gerekte hi
nem tamazlar."
Strategemik alglama modeli hibir dolambal, mecazl anlatma
bavurulmadan Zu Muzhi'nin aadaki szlerinde dile gelmektedir:
"Gerekte Amerika Birleik Devletleri'nde asla herhangi bir insan
hakk yoktur ( . . . ) Amerika Birleik Devletleri'nin egemenleri in'in
hzl geliiminden fazlasyla kayglanmakta, in'in geliimini dur
durmak, in'in Batllatrlmas ve blnmesi amacna ulamak iin,
tm aralar harekete geirmektedirler. in'de 'Xiang Zhuang klla
dans ediyor, fakat onun tm duyarll ve dikkati Pei Gong'u nasl
ldreceinde younlamt' (bkz.: strategem Nr. 8 . 1 ) adn tayan
nl bir yk vardr. ABD'nin bugn bir dans, insan haklar dans
yapmaktan amac, gerekten de insan haklarnn yerletirilmesi filan
deildir; tersine Komnist Partisi'nin ynetimi altndaki in'e ld
rc darbeyi indirmektir" (Xin Hua Yuebao [Aylk Yeni in Dergisi],
Pekin Nr. 2/1996, S. 60) .
Bat'nn Tibet'te insan haklarna gsterdii ilginin arkasnda,
in'in resmi grne gre, "bamsz bir devleti paralama" amac
gizlidir. "Hongkong'da demokrasinin bir yabanc szck haline gel
dii" (Florian Coulmas; Judith Stalpers: Das Neue Asien [Yeni Asya],
Zrih 1998, S . 38) 1 40 yl aan bir zamandan sonra, ngiltere'

61

nin Hongkong'da 1997'de y-rrle koymay denedii "demokra

tik" reformlar, bu resn gre gre, bir "istikrarszla (..) srkle
me giriimi"dir.
phesiz resmi in gr, in'de insan haklannn durumuna
ilikin her eletirinin, istisnasz, entrika olarak grlmesine ynelik
deildir. in babakan Li Peng, spanyol pariamenterlerle 1992 u
batnda yapt bir grmede yle demiti: "nsan haklan sorunu
na ilikin bugnk tartmada iki durumu birbirinden ayrmak gere
kir: Birinci durumda insan haklar hegemonya kurmakta bir bahane
olarak kullanlr; dier durumda ise insan haklar sorununu demek,
insan" kayglardan kaynaklanr ( ... )" (bu konuda bkz.: strategem Nr.
19.38) .
inlilere zg strategemik gvensizlik, modem bir fenomen de
ildir. Sadece gnmzn Batl insan haklar temsilcileri deil, ter
sine daha ortaan Hristiyan misyonerleri bile bu konuda ayn g
rtedirler: "inlileri yabanc misyonerierin gerekten de sadece
kendi dinlerini yayma konusunda idealiste ve baka herhangi bir
ama olmakszn in'e geldiklerine ikna etmek ok zordur. Sk sk
baka niyetlerle buraya gelindii sanlr ve bu niyetierin ortaya ka
rlmasna allr. [phesiz en nl misyonerlerden cizvit Matteo]
Ricci (1552-1610) srekli olarak bu phe ile kar karya kalm
tr" (Wolfgang Franke: China und das Abendland [in ve Bat], Gttin
gen 1 962, S . 45) .
Henz Meister Suns Kriegskunst [Sun Usta'nn Sava Sanat] nda
u tlenir: "lk planda geerli olan, kendi pozisyonunu, yenilgiye
maruz kalmayacak ekilde gvenceye almaktr; daha sonra dma
na darbeyi indirmeyi salayacak bir imkan ortaya kmas beklenir!"
Kendini yenilgiye maruz kalmayacak ekilde gvenceye almak iin,
"srekli olarak ortaya kabilecek durumlara kar mteyakkz ol
mak ve bir dakika bile teyakkuzu bir yana brakmamak gerekir. n
k bir an bile dikkatsiz da':fanldmda, dmana, bir adm ne ge
me frsat verilmi olur" (Yu Xuebin, S. l l ) . Ming ann (1 3681 644) sonlarnda bilge Hong Zicheng'in dedii gibi: "nsanlar nn
de hep dikkatli olan bir kalp, en gerekli eydir."

62

1 8.

John Locke'un Hileyi nemsizletirmesinin inlilerce Reddedilii

Fransz moralisti La Rochefoucauld ( 1613-1680) una dikkat eker:

"En hileci olanlar, kendilerini daima hilenin dmanlar olarak gs
terirler." Buna uygun olarak zerine dikkat yneltilmeden veya k
mseyici ifadelerle anlan hilenin Batllarca reddedilii, ok zel
bir tarzda Batllara zg hilekarln bir gstergesi olarak grlebi
lir. yiniyetli inliler kendi hileleri zerine konuurlarken, Bat'da bu
konuda kasti olarak bu konunun stne suskunluk mantosu rtlr.
phesiz byle bir yorumun amac atna ilikin bir gr olduu
nu da biliyorum. Bat'da hilenin dikkate alnmad, nk onun
basite nemsiz grld hakknda ok ey sylenir. Strategemler,
sadece "baklarn sofuca te dnyaya evirmi olan gerek Hristi
yanlarn kutsal sadelii" asndan (Der Spiegel, Hamburg Nr.
23/1998, S. 90) olumsuzlanmazlar. Daha az olmakla birlikte, dn
yann "sadece yalanlardan olumu bir dnya" olmad sylenerek
de reddedilider (Neue Zrcher Zeitung [Yeni Zrih DergisiL
12.8. 1997, S. 46) Ve stelik, tm strategemler, John Locke'un
(1 632-1 704) aadaki szlerinde yle grlrler: "Hile, dolap e
virmeyi ve dolambal yollar dener. Bununla birlikte, burada yanl
gl olan, hileli bir dzenlemenin sadece bir kez yararl olacana
baklp onun her zaman yararl olacann s anlmasdr; oysa hileli
dzenlemeler uzun vadede daima engelleyici olurlar. Hibir zaman
bir rt, bizzat kendisini rtecek kadar kaln veya ince yaplmam
tr. Her hilenin foyas mutlaka ortaya kar. Bir hile, hibir zaman
kendisini saklayacak kadar hileli olamamtr. Ve bir kez bir hilenin
foyas ortaya karlmaya grsn, herkes uyanr ve kurnaz insanlar
karsnda gvensizlik belirir ve tm dnya onunla savamak ve onu
zararsz hale getirmek konusunda ortak bir iradeyle eyleme geer;
yle ki, ak, temiz ve bilge bir insan her yerde yardma hazr ol
mal ve kendi megalesinin dz [hilesiz] yolunda yrmelidir"
[Gedanken ber die Erziehung [Eitim zerine Dnceler] , Nr.
1 40] ."
Hilenin szde nemsizliine ve deersizliine ilikin bu trden
tezler, in'de John Locke'tan yaklak 2000 yl nce sk sk ortaya
63

atlm ve reddedilmitir. Han Fei'nin (.. 280-233) yazd Meister

Han Fei [Han Fei Usta] adl eserde yle denir:
"Jin prensi Wen (636-628) Chu devletini savaa ekmek niye
tinde olduu srada, amcas Fan' [ = Hu Yan, Jin devletinde nemli
bir makam sahibi] artt ve ona sordu: 'Chu devleti ile savamak
istiyorum. Onlarn says ok, bizimki ise az. Ne yapmal?' Amca Fan
yle yant verdi: 'Uyruklarn unu renmeli: Rituellerin yerine ge
tirilmesinde soylu insanlar iyi kalplilik ve inanlr olmay kmse
mezler, hor grmezler. Buna karlk sava alannda da hileyi ve iki
yzll kmsemezler, hor grmezler. Prensim dman, hi ta
kntsz, aldatabilir! Prens Wen amcas Fan' yolcu ettikten sonra,
Jong Ji'yi artt ve ona sordu: 'Ben Chu devletiyle savamak istiyo
rum. Onlar ok, biz azz. Ne yapmal?' Jong Ji yle dedi: Avianmak
iin tm orman atee verirseniz, bu size bir kerede ok sayda hay
van getirir. Fakat daha sonra artk hi hayvan kalmaz. Halka kar
hile uygularsanz, buradan bir defaya mahsus olmak zere yarar
salayabilirsiniz; fakat byle bir olay asla bir daha tekrarlanamaz.'
Prens Wen yle dedi: 'Doru'. Ve Yong Ji gitti. O amca Fan'n stra
tegemini destekledi, birliklerini Chu devletinin stne srd ve sa
va kazand. Savatan dndkten sonra memurlara dl ve onur ili
san ettii srada, nce Yong Ji'ye ve sonra amca Fan'a ilisanda bu
lundu. Saray erkan akn akn sordu: 'Chengpu'da kazanlan za
feri amca Fan'n strategemine boruluyuz. Onun szlerinden yarar
landnz, fakat kiiliini arka plana atyorsunuz, olur mu?' Prens
Wen yant verdi: 'Siz bu ilerden anlamazsnz. Amca Fan'n szleri
bir defalk ve istisnai bir durum (quan) iin yararldr. Buna karlk
Yong Ji'nin szleri, her zaman ve her durumda yarar salar.' Kon
fys bunlar renince yle dedi: 'Prens Wen'in stn gelnesini
salayan ey sadece her duruma uyan uygulamasdr. O hem bir
defalk bir istisna" yardm hem de srekli yarar salayan anlamt.
Birisi [aktr ki bu "birisi" ile rtk olarak kastedilen bizzat Han
Fei'dir ve Han Fei Konfys kart Yasac okulun badr] yle
dedi: 'Jong Ji'nin yant prens Wen'in sorusuna uygun bir yant de
ildir. Bir soruya yant veren birisi, yantnda, sorulan eyin nemli
lik veya nemsizlik, geciktirilebilirliini veya derhal yerine getirilme
64

zorunluluunu dikkate alr. Yksek ve byk bir ey hakkndaki so

ruya alak ve dar bir eyle yant verildi mi, aydnlk kafal bir h
kmdar bu yant dikkate almaz.' Prens Wen az saydaki insanla ok
sayda insan (askeri) bulunan dmann nasl altedilebileceini sor
mu ve Yong Ji'den u yant almt: 'Byle bir olay bir daha asla
tekrarlanamaz.' Bu onun sorusunun hi de yant deildi. Bunun
zerine prens Wen, ne szde bir defalk istisna" yardmdan ne de
srekli yarardan yana bir tavr ald. Sava amca Fan'a borlu olarak
kazandnda, bylece devletini gvenlie kavuturmu, kendi yeri
ni salamlatrm, ordusunu glendirmi ve otoritesini ykseltmi
oldu. Ne var ki o, daha sonra bir kez daha savamak durumunda
kaldnda, bundan ilk savatan salad yarardan daha byn
salayamayacan biliyordu. O halde o srekli bir yararn salan
mamasndan tr niye tasalansnd? O sava Jong Ri'nin tavsiye
sine uymak suretiyle kaybetmi olsayd, devleti batabilecek ve or
dusu iyice budanacak, bizzat kendisi telef olacak ve ann hretini
kaybedecekti. O bugn kefeni yrtabildiyse, uzun sreli bir yarar
beklemek zere ona niye daha fazla zaman gereksindi? Uzun sreli
yarar bugnk savala salama alnm oldu. Bugnk zafer muhak
kak ki dmann hileyle kandrlmas sayesinde kazanld. Bylece
dmann kandrlmas uzun sreli yarar getirdi. Bu nedenle Yong
Ji'nin yant soruya uygun yant olmamt. Bunun dnda prens
Wen kendi amcas Fan'n da szlerini anlamamt. Amca Fan s oylu
insanlarn hile ve aldatmay kmsememelerinden sz ettii sra
da, o, kendi halknn deil, tersine dmann aldatlmas gerektiini
dnd. Kendisine saldrlmas gereken, kendi halk deil, dman
devletti. Hatta daha sonra amca Fan tarafndan nerilen hile bir
daha tekrarlanamayacak idiyse, bu daha kt olmaz myd?
Prens Wen, Yong Ji'yi rtbe ve onurla dllendirme treninde,
hizmetinden tr onu ilk sraya almakta hakl myd? Hayr. Chu
karsnda kazanlan zafer ve kar tarafn ordusunun yok edilmesi
ni, o muhakkak ki amcas Fan'n strategemine borluydu. O bunu
hakl olarak Yong Ji'nin gzel szlerinden dolay m yapmt? Ha
yr. Yong Ji sadece, byle bir olayn asla tekrarlanamayacan sy
lemiti. Bunlar gzel szler deildi. Amca Fan'n szleri hem yararl
65

hem gzeldi. O yle demiti: 'Rituellerin izlenmesinde soylu insan

lar iyi yreklilik ve inanld kmsemezler." yi yreklilik halk
sevmek demektir. nanlrlk, halk aidatnamayla salanr. Bylece
o, halk sevmek ve onu aidatnamaktan sz etmi oldu. Pek tabii q
daha sonra hile ve aldatmadan da ve muhakkak ki askeri planla ilgili
olarak sz etmiti. Bylece amca Fan nce gzel szler syledi, son
ra bir askeri zafer kazanld. Amca Fan bylece bir iki katl yarar el
de etmi oldu ve ne var ki arka sraya yerletirildi. Buna karlk
Yong Ji'nin tek bir yarar olmad ve fakat nce o dllendirildi.
"prens Wen'in stn gelmesini salayan ey, sadece her duruma
uyan uygulamas mdr? Konfys aslnda dllendirme sanatn
dan hibir ey anlamyordu.
Han Fei'nin szn ettii ve i.. 632'de cereyan eden Chengpu
(Shandong eyalerinin Pu blgesindedir) meydan sava, "byk ve
gl ordularn yenilgiye urarlnasnda ve kk ve zayf ordularn
zafere ulamasnda tarihsel rnek"lerden saylr (Mao Zedong) .
Meydan sava baladnda, Chu ordusu avantajl durumdayd. Bu
nun zerine Jin prensi Wen, Hu Yan tarafndan nerilen aldatma ve
istismar etme hilesine bavurdu. 90 in mili geri ekildi, uygun za
man bekledi, amacna ulamak iin Chu ordusunun zayf olan sa
ve sol cenahlarn seti ve bu cenahlara kyc darbeler indirdi. By
lece o Chu ordusunu ok ar bir yenilgiye uratt. Han Fei'nin met
ninde "hile"nin sadece bir defalk bir durum iin kullanlmas ve da
ha sonra asla kullanlmamasna ilikin argmanla tartlmas, dik
kate deerdir. Belirli bir hile "sadece bir defa" yardmc olabiliyorsa,
biricik, kk bir anda rtk halde duran bir potansiyalin hileye da
yal bir ekilde deerlendirilmesi, uzun sreli, hatta geriye dnl
olarak da yaplabilir ki, bu konuda Bat kltr evresinde Davut'un
Golyat'a uygulad hile akla gelebilir. Bir defalk bir hile kullanm
nn uzun sreli sonular (genellikle baarlmsa) hilenin daha son
raki - hatta ok daha sonraki! - aa vurulmasn birok bakmdan
asla geriye dnl klamaz. Ayrca zaten Bat dnyasnn hileleri fii
len tm boyutlaryla hemencecik kavramak ve onlar akamete urar
mak ve "hilebaz insanlar" "ak, temiz ve bilge adam"dan ayrmak
konularnda gzleri hileye kar kr durumdadr.
66

19. Machiavelli Hi de Hilenin Gurusu Deildir

Msr hidivi Muhammed Ali ( 728- 773) vaktiyle Machiavelli'nin
*)
Der Frst (Principe [Prensf ) adl eserini Arapaya evirtmiti. lk
iki blmn evirisi tamamlandnda, evrilen blmler, okumas
iin Muhammed Ali'ye sunuldu. Muhammed Ali bu iki blm
okuduktan sonra, haykrd: "Ben bu Avrupal emirden (prens) ok
daha fazla hile biliyorum!" Ve hemen o anda Machiavelli'nin
eserinin evirisinin rafa kaldrlmas buyruunu verdi. Bu anekdo.tun
Rene R. Khawam'n Assiyassah wal-hiyah ind al-arab: raqaiq al-hilal
fi raqa'iq al hiyal adl eserin zgn basksna yazd, o srada evrU
meden kalan, daha sonra Le livre des ruses adl kitaba alnan nszde
(Londra 988, S. 5) yer aldn bana bildiren ve Lozan'daki svire
Karlatrmal Hukuk Enstits'nn slam hukuku zerine bilimsel
alma yapan mensuplarndan Sami Aldeeb'e teekkr borluym.
Muhammed Ali, Batllarn hala hile uzman olarak grdkleri
Machiavelli'yi ylesine naif bulmutu ki; onun en nl eserinin ev
rUmesini yarda kestirmiti. phe yok ki, Arap hkmdar, 36 stra
tegem zerine in'de yaymlanan incelemelerin ilk iki blmnn
evirisini okumu olsayd, ok daha deiik davranacakt. Ve her
halde yle diyecekti: "Hibir Arap, inli emirin bildii kadar byle
sine ok hile bilmez! Bana hemen 36 strategem zerine kitabn ta
mann evirin! "
Muhammed Ali niye byle bir tepki gsterebilirdi? nk yak
lak 500 yl nce in'de gn na karlan 36 strategem zerine
inceleme, hileyi merkeze yerletirir ki, onun iki bakmdan nasl
Machiavelli'den ayrld anlalr:
lk olarak hile, Machiavelli'nin dncesinde ilk planda yer al
maz. Bizim "Makyavelizm" olarak adlandrdmz eyin temel gs
tergesi, sadece ve bal bana hilecilik deildir. Machiavelli iin ilk
planda sz konusu olan, zellikle devleti tehlike iine atan koullar
da hkmdan (prensi) etik normlara uygun davranma zorunlulu
undan kurtarmaktr. Machiavelli, kavram kullanmadan, devlet ak(*) Anahtar Kitaplar Yaynevi, 1993, ev.: Nazm Gven.

67

l (hikmet-i hkmet) retisini temellendirir. Ve bylece o, Hristi

yanla zg metafizik devlet retisini paralam olur. Machiavelli
hkmdann (prensin) Hristiyanla uygun erdemleririin yerine,
onun politik g elde etmek ve bunu elde tutmak iin srekli aba
gstermesi gerektiini, bir hkmdarn amacnn iktidarn srekli
klmak, politik hakimiyetin koulunun kendini ve iktidarn ne paha
sna olursa olsun korumak olduunu retr. Machiavelli bylece en azndan ksmen - politikann etikten elini ayan ekmesini t
lemi olur.
kinci olarak Machiavelli, bu esas konunun ele aln srasnda,
dier konular yannda hile zerine de seyrek ve ana konudan yaltk
bir ekilde konuur ki; burada hile politik g elde etmek ve onu
elde tutmak iin hkmdara hizmet edebilir olmas bakmndan ele
alnr. rnein, o "bl ve ynet!" hilesinden sz eder. Bu bakmdan
Machiavelli'nin daha az tannan Vom Staate [Devlet zerine] adl
kitab Der Frst [Prens] ten daha verimlidir. Devlet zerine'de
Machiavelli, ilerinde bir veya baka hilelerin rol oynad ok say
da olay anlatr. Fakat o eitli hile tarzlarn sistematik olarak bir
birinden ayrmak veya bir hileler katalou deriemek gibi bir dene
meye hi girimez.
Bu nedenle Machiavelli Arap politikac Muhammed Ali'ye, hile
ynnden bakldnda, canskc gelmi olmaldr. nk hile ieren
anekdot ve ykler derlemeyi, Araplar ok uzun zamandan beri
biliyorlard. 1976'da Paris'te Franszca evirisi Le livre des ruses: la
strategie politique des Arabers balyla yaymlanan kitabn zgn
Arapa metni, Machiavelli'den yaklak 100 yl nce yazlmt! p
hesiz, hile yklerini ve hile-i er'iye (Rechtskniff) anekdotlarn bi
raraya toplayan Arapa eser, hibir hile sistematii iermemektedir.
'

20. Ylan Gibi Akll Olmak

Fransz semiyolou Roland Barthes (1915-1980), u iddiasnda hak
szd: "Dou'yu incelerken elde etmeyi umabileceimiz ey, (. .. ) hi
de baka trden bir bilgelik deildir." (L'empire des signes, Genf
68

19 70, S. lO) . Gerek hi de byle deildir; rnein in baka trden

bir bilgelie sahiptir. in'e zg bilgelik, stelik Bat'ya zg bilge
likten ok daha kapsaycdr. Bu, "bilgelik" szcn ifade eden
ince ideogramda bile grlr. Bu ideogram, "bilgelik"le birlikte ve
ayn zamanda, "hile"yi de simgeler. yle ki hile, Ortaada azizierin
balarnn evresindeki hale gibi, bu kez "bilgelik"in evresindeki
hale olarak parldar. Bilge kii, in'de, gerektiinde hileye bavura
bilir, hatta kendi yapt hileye hayran bile kalabilir. Oysa Hristiyan
Bat'da durum tamamen bakadr. Burada hile eytan ii saylp k
nanr, ona lanet okunur. O, ncil'de (Matta 7,2 1-23; Luther ncili'nin
912'deki Zrih basks versiyonunda 1,29) lmle ayn sraya
konulur. Bilgelik ve hile, Bat'da ate ve su olarak grlrler.
Bylece biz Batllarda hile kriminal bir olaya dntrlr ve
bilgelikle tm ba kknden kesilir. Bu yzden biz hileyi su ve ce
za hukukuna havale eder ve zellikle savata komutana yasaklarz.
Maalesef Batl bilgeler onun nnde gzlerini kaparlar. Batlnn
tini ve dncesi hile ynnden botur, nasipsizdir. Bunun bir sonu
cu olarak, bizim bilgeliimiz inlilerin bilgelii karsnda "hileye
kar kr" bir bilgeliktir. Hilelerdeki ayrnt zenginlii konusundaki
cahilliimiz iinde, biz, onlar yalan ve aldatma ile zde sayarz.
Onlar "dolap evirme", "taktik" veya "sinizm" vd. olarak kmse
mek suretiyle, rtulayp gerek hallerinden karrz. Bize, Batya
zg strategemler veya Batllara ait olmayan strategemler zerine
aka konumaya kim cesaret edecek! Bat'da bir politik sre sis
tematik ekilde ierdii bir hile ynnden ne zaman aratrlacak!
Sanki hile hi yokmu, varolmam gibi davranyoruz. Oysa gemite
ve imdi Bat'da hile uzun zamandan beri igdsel ve anlk bir ey
olarak hep vard ve vardr; onu uygularken utanmyoruz, fakat
hakknda konumaktan utanyoruz. Ben yzlerce kiiye, bu arada
ynetici ve niversite profesrne, u cmlenin sahibini sordum:
"Ylan gibi akll ve gvercin gibi saf ve temiz ol!" Soruyu ynelttik
lerimin yzde daksan yant bilmiyordu. Oysa cmle sa'ya aitti
(Matta ineili 10,16) . Ylan, ncil'de hilenin bir simgesidir (bkz. :
Korentliler, 1 1 .3). "Ylan gibi akll olun" demek, dz ifadeyle, ''Y
lan gibi hileci olun" demektir. Fakat nasl ylan gibi hileci olunur ki?
69

Pek tabii ncil'de byle ak bir t yoktur. Batl bilgelik, bizi bu

konuda, tm bilimsel disiplinleriyle, kendi halimize brakmaktadr.
Hile Bat'da phesiz teden beri "bildiimizi bilmeden 'bildiimiz'
bir eydir. O bilinsizlik blgesinde uyur ve gerekten ne olduunu
bilmek suretiyle, onu bilincimize yerletirmeliyiz" (Javier Marias) .
Uzun sre hakknda sz edilmeyen bir ey, karanlkta kalr. nce
likle ve ancak szckler az veya ok st rtlm deneyim ufkuna
tutarl, uyumlu izgilerini verir. Bat kltr alannda hile hakknda
bilgi daarcmzda bulunmayan szckler iin, inlilerin 36 stra
tegem kitab hizmete hazr halde durmaktadr. Bu nedenle ben bu
rada hilenin, Bat dnyasnda da in'de olduu gibi, bir global fe
nomen olduu sayltsndan yola kyorum. Max Weber, in'de
muhakkak ki bir baka yksek kltr, "radikal lde [Bat'ya]
kart bir yaam ynetimi sistemi, hatta bir baka dnya" gzlem
lerken yanlmaktadr. Ve svireli yazar Adolf Muschg da, unu iddia
ederken yanlmaktadr: "Bir inlinin akl (ratio) veya bir Japonun
akl (ratio) derken, bir Japonun, bir inlinin vd. kendilerini kendi
kltrel ortamlarndaki anlay ve buna uygun davran bilinleri
kastedilir. Onlarn ratio'lar Avrupalnn ratio'sundan temelde yle
sine farkldr ki, bu farkl ratio'larn birletirilmesi veya trdeleti
rilmesi, tamamen soyut ve/veya pragmatik yoldan mmkn olabilir.
En iyi durumda, rnein, g alanlarn ayrma veya yaam tehdit
edici ortak etkilerin hertaraf edilmesi anlamnda" ("Das Private und
der Weltlauf. ber das Notwendige: ein Gesprach mit Adolf
Muschg" ("zel Yaam ve Dnya Hali. Yaplmas Gerekenler s
tne: Adolf Muschg ile Sylei", Neue Zrcher Zeitung [Yeni Zrih
Gazetesi] , 9 ./10.7.1994, S .67) .
Byle bakldnda, inliler, deitirilemez, tipik in kltrne
ait taraflaryla inlidirler. Fakat ayn zamanda onlar senin benim
gibi, tm insanlar iin ortak olan zellikleriyle insandr/ar. Genel in
san tanmnda inlilie ait olan yn, hi phesiz hileciliktir. inli
ler, Hristiyanlktan veya Batllara zg dier nyarglardan etki
lennemi bir halde, binlerce yldr hileyi bilirler ve onun genellikle
insana ait bir ey olduunun da bilincindedirler. in hileleri aratr
masnn kristalizasyonu -36 strategem katalou- genel insan>> yn70

lerden hareketle elde edilmitir. Bu kristalizasyon, yerellikleri aan,

zamanst, hibir toplum sistemine, hibir ulusa bal olmayan bir
kristalizasyondur. Bu ynlendirici dnce altnda ben, Sava Hile
leri'nin ilk ve eldeki ikinci cildini yazdm. Strategemleri sadece
inlilerin vermi _olduklar rneklere dayanarak ilemedim; hatta
Bat edebiyatndan ve tarihinden, Afrika' dan, Cermen dnyasndan,
ncil'den ve dierlerinden rneklere de dayandm. Her Batl insan
Sava Hileleri'nin ilk ve eldeki bu ikinci cildinde zerinde durulan
iniilere zg hileleri, baka rnee bavurmadan anlayabilir. in
lilerin hile listesini, yani 36 strategem katalounu hakkyla renir
sek, Batl bilgeliin hile konusundaki an kapatabiliriz. Sadece
inlilerin bizden deil, bizim de onlardan bireyler renebilece
imizi, daha Leibniz ( 1 646- 1 7 1 6) yle saptamt: "Her taraf, dier
taraflara, onlarn yararna bir eyler retebilir (. .. )" (Novissima sini
ca, nsz ( 1 697), Latinceden eviren: Werner Widmer, alnt: Neue
Zrcher Zeitung [Yeni Zrih Gazetesi], 3./4.5. 1980) .

21 . Zarar, Hizmet ve aka

Aquino'lu Thomas'a dayanarak, ben strategemleri etik asndan
tarza ayryorum:
Zarar verme strategemleri'nde ykma/bozma yn yapma/ina
etme ynne ar basar. Buna bir rnek, "Bakasnn Haneriyle l
drlmek" adl 3 no.lu strategemin kullanmdr. Davut, bu stratege
mi uygulayarak, Hititli Uria'nn kars Bathseba'y kendine kan ola
rak almak amacyla, Hititli Uria'y sava alannda kastl olarak n
safiara srmek suretiyle ldrtmt. Tanr Davut'u bu strategem
uygulamas nedeniyle cezalandrmt (bkz.: 3.2) . phesiz ncil'de
yer alan her zarar verme strategemi lanetlenmemitir ! "Ahlaksz
Kahya", 1 7 no.lu strategeme bir rnek olarak, "yem-balk stratege
mi"ni egoiste motiflerle efendisinin zararna uygulamasna ra
men, Yeni Ahit'te pek iyi karlanr (Bkz. : 1 7.45) .
aka strataegemleri'ne bir rnek, 1 3. no.lu provokasyon stratege
minin TV-Show'daki "akadan Anlar msnz? (Gizli Kamera akala71

r) " adl programda sistematik ekilde kullanlmasdr. zleyiciler,

gizli kamera kurbanlarn komik duruma dren tepkilere, gz
lerinden ya gelinceye kadar glmektedirler. aka strategemine bir
baka rnek, Avusturyal Walter Klier'in (doumu: 1955) yaptdr.
Klier, 1990 ilkbaharnda Luciana Glaser uydurma adyla Winterende
[K Sonu] adl bir yky bir yaynevine gnderip yaymlatm ve
birok eletirmen, yky, "tannmayan bir yazarn kendini pek
yksekten satan bir kitsch'i" diyerek maskara etmilerdi (Neue
Zrcher Zeitung [Yeni Zrih Gazetesi], 8 ./9.8.1998, S . 44) .
Hizmet strategemi yksek amalara hizmet etmek iin uygulanr.
Tanr, halkn bir dizi strategeme bavurarak kurtaran Judith'i, rza
s ile dllendirdi. O, ktk gibi sarho olan Holofernes'in kafasn
baltayla kopard; onu kendi kentine kard ve kent duvarlar nne
herkes seyretsin diye brakt. O anda Asurlular ylesine bir ok
geirdiler ki, moralleri sfra indi (bkz. : stratagem Nr. 35 .8) ; Tek bir
kadn, askerlie ilikin hibir bilgisi olmayan bir kadn, tm bir
orduyu malup etmiti; zayflarn yumuak silahlaryla!
Bununla birlikte, etik kategoriye gre dzenlenebilen strate
gemler kendi balarna kt aralar mdr ve yle kalabilirler mi;
zellikle de Batl gr asndan? Burada Zrihli felsefe profesr
Georg Kohler'i dinleyelim: " [Saflk ve barl olma nitelikleriyle
temayz eden] kamusal bir dnyann olmad, 'herkesin onaylama
snn ve ona uygun davranabilmesinin' (Rawls) aklc bir ekilde
beklendii bir alann bulunmad yerde; salkl insan zihni de ya
egoiste rasyonel ve ahlaka hastalkl bir ekilde almaya balar
( ... )" ("Tm Aralara Bavurmak m? none Argmanlar: Salkl
nsan Zihninin Erdemleri ve Dleri", Neue Zrcher Zeitung [Yeni
Zrih Gazetesi], 7./8 . 1 1 . 1998, S. 70) . Ne yazk ki, tam bir saflk ve
barllk ve iinde tm insanlarn ayrcasz "kendisini aknlatra
cak ve kendisini ve dierlerini benim gibi tanyacak ve deerlendi
recek donanm ve gc" olan bir iyi irade dnyas, iinde her insann
bizzat bir ama olduu ve "varoluunu bakalarnn amalarnn ger
eklemesinde nemsiz bir alet olarak grme"yi yasaklayan, bir ko
ulsuz sayg talep eden ve bu saygy gren insanlardan olumu bir
dnya yoktur. Gerek varoluuyla dnya, daha ok,. iinde "dzen
72

ve yasa"nn sadece "stn gelenin, gllerin kanl bir ekilde da

yattklan haklar"dan ibaret olduu bir dnyadr. Bu dnyann iinde
"oyun kurallar" hibir suretle ahlaksal adan iyi olan tarafndan
deil, tersine glerini sk sk rten, aka gstermeyen gller ta
rafndan belirlenir. Kant'n evrensel olarak konurulad ahlaksal
buyruun (kategorik imperatif) izinde ekillenmi olan Batlya zg
yeryz cenneti, tpk, binlerce yl ncesinde inlilerin tm in dev
letlerinin birlemeleriyle oluacana inandklar "byk toplum"lar
gibi, bir topyadr. Bu nedenle insanlar olduka strategemler de ola
caktr. Byle bir dnyada strategemlere bavuranlarn "ahlaksal a
dan hasta" saylmalar, G. Khler'in global bir ekilde iddia ettii
gibi, kendisi dndaki dnyaya pek ok konuda yabanc kalan Ba
tllarn bir nyargsdr. Alman airi Friedrich Schiller (1 759-1 805)
yle demiti:
Hi de her zaman mmkn deildir,
Yaamda byle ocuka hareket etmek;
imizdeki ses nasl retiyorsa, yle yapmak.
Srekli meru savunma halinde kt hileye kar,
Tertemiz bir ruh bile yle kalamaz.

22. "Halk Gazetesi"nden "Playboy'a

Sava Hileleri'nin ilk cildi, Alman dilinde 1 5 bask yapt; ineeye
(anghay ve Taipeh'te), ngilizceye, Franszcaya, Hollandacaya, tal
yancaya, Portekizceye, spanyolcaya, Rusaya ve Trkeye evrildi
(tm dnyada toplam 400 000 bask) ve Pekin'de yaymlanan Halk
Gazetesi'nden Londra'da yaymlanan China Quarterly [Drt Ayda Bir
kan in Dergisi], Moskova'da yaymlanan Far Eastern Affairs'e,
Taipeh'te yaymlanan Sinorama'ya, Roma'da yaymlanan Manda
Cinese'ye, svire'de yaymlanan Genel svire Askerlik Gazetesi'ne ve
Sport'a ve Almanya'da yaymlanan Spiegel dergisine ve nl
Playboya kadar; bir dizi yayn organnda hakknda eletiriler yaym
land. lk cilt 36 strategemden sadece 18'ini kapsayan 400 sayfalk
bir kitapt. in'de de konuyla ilgili geni kapsaml eserler yaym73

land. rnein, Wang Xi ve Bo Hua tarafndan Sanshiliu Ji Quanshu

Kompendium der 36 Strategeme [36 Strategem El Kitab]) adyla
yaymlanan kitap gibi (3 cilt, 1,14 milyon ideograml, 1 541 sayfa,
2.bask Pekin 1996) . Ne var ki, 36 strategem zerine ince kitaplar
ince cilder halindedir. Wu Gu'nun birok bask yapan ve 36 strate
gem zerine standardam ve en eski inceleme olan eseri (Die 36
Strategeme mit Illustrationen -[llstrasyonlarla 36 Strategem],
Changcuhn 1987) 135 sayfa ve 103 000 ideagramdan ibarettir.
Daha sonra, l l l sayfa ve 57 000 ideogramla, 36 strategem zerine
en baarl kitab (Die 36 Strategemen in moderner Bearbeitung)
[Modern Uyarlamasyla 36 Strategem], 12. bask, Pekin 1 998) yaz
m olan Li Bingyan gelir. unu da bilmek gerekir ki, inli okurlar
genelde in kltr, zelde strategem kltr zerine byle dar
kapsaml kitaplar Batllardan tamamen baka sebeplerle alrlar.
Avrupallarn ilgisini 36 strategeme gerekten ekmek isteniyorsa,
tamamen baka trden bir aba gstermek gerekir.
lk basky yayrolayan Amerikal yaynevinin (Viking/Penguin,
New York) tutumu dikkate deerdir. Yaynevi Almanca zgn met
ni, her bir strategemin ilevinin anlalmas bakmndan az sayda
rnein yeterli olaca gerekesiyle, hemen hemen te bir orann
da trpanlamtr. Amerikallarn hemen etkilemek ve tket
rnek/tkettirrnek yolundaki bilinen eilimlerinden hareketle ba
kldnda, "36 strategems light"a ("hafifletilmi ekliyle 36 stra
tegem") ynelmeleri hi de artc deildir. Bunu bildiimden, ya
ynevinin ksaltna nerisine yeil k yaktm ve tabii iimden
teessf ettim ki, Atantik'in te tarafnda kitabm yap ve anlam ik
likleri dolaysyla, akas, tam olarak anlalmayacaktr. Strate
gemlerin teknik ilevlerini aklamak bana den bir i deildi. Bu
nun dnda ben onlarn zamana ve mekana bal olmaylarnn g
rlmesini isterdim. Bu nedenle, sk sk, pek benzer olan, fakat tama
men farkl alara ve kltrlere ait rnekleri zen ve dikkatle yan
yana koydum. Bununla, 36 strategem araclyla kavranan feno
menlerin tm insanla aidiyetine iaret etmek ve sinolojinin yani
inbilimin, in snrlarn amak ve in kltrnde bulunan ve tm
insanlar iin ortak olan humaniter yn ortaya karabileceini ve
74

yararl klabileceini gstermek ve aklamak istedim. Kitabn Al

man dilindeki basksnn ok saydaki erkek ve kadn okuyucusu, bu
nun gibi ilk cildin Hollandaca, talyanca, Rusa, ince ve Trke
basklarnn yaynclar, hereyden nce kitabma gsterilen geni
ilgi ve tm ilgili bilgi alanlarnda yaratt etkinin gsterdii zere,
mesajm anladlar.
phesiz Amerikan yaynevi Penguin (New York) de, "Sava Hi
leleri"nin ilk cildinin cep kitab formundaki basksyla, kitabn iin
den bir demet derlemi oldu. nk hibir baka yaynevi, benim ki
tabma bununla karlatrlabilir bir sayg gstermedi. Bu sayg ki
tabn Aisophos'un, Diderot'nun, La Fontaine'in, Plutarkos'un,
Schopenhauer'in, Herodotos'un, Nietsche'nin, Thykidides'in,
Clausewitz'in, Machiavelli'nin, Montaigne'nin, Voltaire'in ve
Shakespeare'in eserleriyle birlikte tavsiye edilip gklere karl
masndandr (Robert Greene/Joost Elffers : Related Classics KLasikler Hakknda, "The 48 Laws of Power" -"Gcn 48 Yasas",
www-penguinputnam .com/48laws/related .htm, 1 . 1 .2000 tarihli
Internet-basks) .
Sava Hileleri'nin bu ikinci cildinde de ben, okuyucuya, olabildi
ince, iniilere zg, nesnel, duygusallktan ve deer yarglarndan
arnm tarz, strategemik rnekanizn tamamen ve olduu gibi sun
maya ve onu soukkanllkla analiz etmeye altm. Strategemlerin
ilevleri zerine yazlm kitaplara kart olarak, din, ahlak ve moral
zerine Bat'da yazlm yeterinden fazla kitap vardr. Ben, kendi
sine aada betimlenen strategem rneklerini ahlak ynnden nasl
yarglayacan soran okuyucunun dikkatini bu kitaplara ekebilirim
ancak. Yu Xuebin'in r aan strategemler kitabndan esinlenerek
(bkz.: bu Giri'te madde 1 ) Sava Hileleri'nin eldeki bu ikinci cildin
de, ilk ciltrekinden daha fazla oranda teoriye yer ayrdm. Srekli
olarak, strategemlerin deiik periyot ve kltrlerde ve farkl alan
lardaki kullanmlarndaki paralellikleri gzler nne sermeyi dene
dim. Yeni olarak, arada bir, Bat'ya zg durumlar strategemik
analiz ldayla aydnlatma ve bu durumlar yeni bir k iinde g
rnr klmaya gayret ettim. Arbal ve elenceli rnekler, kark
olarak birbirlerini izliyor. Bir veya baka bir rnek hereyden nce
75

sonradan zerinde dnmeye tevik etmeli ve Bat'da laykyla

deerlendirilmeyen ve in strategem bilgisinde mevcut olan po
tansiyali harekete geirebilmelidir. 36 strategem zerine ok say
daki ince kitabn hibirinde her bir strategem formlnn en eski
ve en yeni ince metinlerdeki kullanmn verme, benim Sava Hile
leri'nin ilk ve eldeki bu ikinci cildinde katk eklinde denemi oldu
um bir ey, yani strategem formllerinin geliim yklerini nce
likle salkl bir ekilde verme abas yoktur. yle ki, rnein 20 nu
maral strategem forml iin en eski ince kant ilk kez ben
kamuoyuna sundum. Bu konuda Pekinli dilbilimci Liu Jiexiu'nun el
yazmas bir ekspozisyona dayandm ki, Liu Jiexiu bu metni benim ri
cam zerine hazrlamt. lkinde olduu gibi bu ikinci ciltte de, baz
strategemler zerinde kendilerini izleyen dier baz strategemler
den daha fazla durulmutur; bazlar ise dierlerinden daha fazla r
nekle ilenmitir. Batl okur kitlesinin, genel olarak ncelikle gzlem
malzemesinin konuyla ilgili bir kmesiyle snrl kalsa da, nispeten
basit strategemleri ierecek ekilde olsa da, strategemlerin okyn
l kullanm imkanlarn grmesini diledim ve bu kitleyi, ocukluk
larndan itibaren yaamlarn strategemlerle yneten ve bizden daha
bilinli olan inlilerin zengin strategemik fantazilerine ynlendir
mek istedim.

23. 36 Strategem ve Psikiyatri, Germanistik, Teoloji

Sava Hileleri'nin byle tasarlanm olan ilk cildi kendini sadece bir
okuma nesnesi olarak kantlamad, hatta o dnme tarznda bir
sarsnt da yaratt. 29. 12. 1990 tarihinde kitabn Hollanda basks,
sanrm dnya apnda hile zerine ilk kez gerekletirilen bir bi
limsel toplantya, Amsterdam'da yaplan yarm gnlk bir disiplinler
aras sempozyuma konu oldu. 1991 banda kitabn ince basksnn
yaymlanmas nedeniyle, anghay'da bir sempozyum yapld. 199596 akademik ylnda Freiburg (i.Br.)'de hile zerine 5 niversitenin
deiik blmlerinden 20'nin zerinde kadn ve erkek akademis
yenin katld bir yuvarlak masa toplants gerekletirildi. Toplant
76

sonular, Suhrkamp Yaynevi'nin cep kitaplar dizisinde, 2039

numara ile ve Die List [Hile] adyla yaymland (Frankfurt a.M.
1999). Lozan niversitesi'nde, yetikinler psikiyatrisi blmnden
privat doent Gerard Salem, sinalog Gerald Beroud ile birlikte ve
pisikiyatri, psikoloji blmleri ve dier blmlerden kiilerin olu
turduu interdisipliner bir grubun ibirlii eliinde, klinik vakalarn
36 strategem asndan aratrlmas konulu bir kapal oturum ya
pld (bu konuda ayrca bkz.: Giorgio Nardone: Kurztherapie bei
Zwiingen und Phobien -[ Daralmas ve Korku Hallerinde Ksa
Terapi], Bern 1997, S . 68 ve devam, 76 ve devam, 83) ve germa
nistik ordinarys profesr Alexander Schwartz, hileyi, kendi ara
trmasnn arlk noktas kld. Onun tarafndan esinlendirilen
"Ruses du monde entier" ("Tm Dnyada Hile") adl gezici sergi,
1 997 ilkbalar ve 1999 ilkbalar arasnda bat svire'nin 1 0 yerini
dolat. Bu serginin katalounda Sava Hileleri'nin ilk cildinin ve
rimli etkisi aka ne kmaktadr. Ve teolojik yaynlaryla nl bir
yaynevince, svireli rahip Dr. Ulrich Mauch'un 36 strategem bil
'
gisiyle desteklenmi, ver listiges Jesus [Hilebaz sa] adl kitab yaym
land (Zrih 1992) .

24. Dou'dan Destek, Bat'dan Yardm

ok sayda kii Sava Hileleri'nin ilk ve eldeki bu ikinci cildinin ka
leme alnmasnda bana yardmc oldu. Hepsine derin bir teekkr
borluyum. Burada ncelikle Taipeh'teki alma arkadalarma,
bata bayan Shi Funing ve bay Shao Yidun olmak zere, bayanlar
Chen Xiuying ve Chen Mingxian (Pekin) , baylar Liu Jiexiu ve
Ouyang Zongxing (Pekin) , baylar Qi Wen ve Gui Qianyuan
(anghay) , baylar Yang Shu'an ve Hu Zhenjie (Wuhan) , bay Zhang
Shaoxiong'un (Changsa) adlarn anmalym. Avrupa'da benden ko
ulsuz yardmn esirgemeyen sevgili annem Doris von Senger'e
( 1 909- 1990) , sevgili eim Marianne'ye, bay Vladimir Miasnikov'a
(Moskova), bay Ulrich Mauch'a (Mettmenstetten) , bayan Ivonne
Scheiwiller'e (Steinen) , bay Walter Petrig'e (Zrih) , bay Sami
77

Aldeeb'e (Lozan) , bay Rafael Ferber'e (Sachseln) , baylar Lutz Bieg

ve Thomas Taubner'e (Kln) , Freiburg im.Br. niversitesi Dou Dil
leri Semineri'nden bayan Anne Otto'ya, baylar Peter Greiner, Burk
hart Kienast'a, Peter Sitte'ye ve Lutz Rhrich'e; ayrca ayn niver
siteden ok sayda arkadama, zellikle benim hile zerine verdi
im yuvarlak masa dersime katlanlarn hepsine ve Scherz Verlag'n
anlayl ve deerli alanlarna teekkr ederim.

78

Strategem Nr. 1 9

Kazann Altndan Odunu ekip Almak

Drt
ideogram
Modern: incedeki
sylenileri
deogramlarn
evirisi

./&.
:r:

J-

11

fu

di

chou

xin

kazan,
tencere

altnda
almak

ekip

odun

Bantl evirisi

Kazann altndan odunu ekip almak.

Kaynamakta olan suyun kaynamasn durdurmak
iin, odunu ocan altndan ekip almak.

1 . Kkn kurutmak; kkne kibrit suyu dkmek 1

kkn kurutuncaya kadar savamak; bir prob

lemi kknden zmek; (bir eye yol aan) ne
denleri ortadan kaldrmak; bir eyi, temelini ke
mirerek kurutmak. Kkn kurutma strategemi.
2. Bir kimsenin/eyin elinden/altndan destei,
payanday, temeli ekip almak. Ayann altndan
haly ekmek; akan suyun yolunu yeri kazarak
deitirmek; rzg-ar yelkenden karmak; verim
li topra kurutmak; batakl akalamak; ana
karnndaki embriyonun gbek ban kesmek; bir
eyi cansz, ruhsuz hale getirmek; bitkinin top
raktan beslenmesini nlemek; bir eyin altn oy
mak; lam aarak dibinden kurutmak; el altn
dan kartrmak; dibini kazmak; cann
karmak. Gten, kuvvetten drme strategemi.
3. Kartlar arasndaki veya tek bir kartla olan bir
bunalm belli bir dereceye kadar koyulatrmak
ve ksa veya uzun vadede kk bir ate stnde
yeniden piirtmek; nk onun yanmas ilgili
olarak mmkn zm, kendi lehimize aykr
olacandan tr. Bunalm pompalama stra
tegemi.
Kstebek strategemi.

79

"Yeniden bahar zaman. (. .. ) Ne kadar uzakta; hasret, kayg, kasvetli

dnceler. (. .. ) Sonunda, ok ksa bir sre de olsa zgr olmak; ye
niden kendimle babaa kalmak, sadece kendimle, ku umaz, ker
van gemez bir yerde; dalarn ortasnda terkedilmi bir tapnakta,
sanki ezelden beri esen buz gibi bir rzgarn uultusuyla. Aalarn
dallar, tabii kupkuru ve plak; gz, yine de gen goncalarn sal
nna kayyor. Uzaktaki kulara sesleniyorsun, sen, yumuak rz
garsn ve parlayan gne ! Sen ocakta sessizce yanan ate; kl, bii
mi hala sakladn! Ve sen kazandaki su, uzun zamandr kaynayarak
ve ama hi alkalanmayarak, yuvarlak buhar bulutuklar salyor
sun, yava yava mrldanarak arkn sylyorsun."
Bu dizeleri, inli yazar ve eski kltr bakan (1986- 989) ve u
anda (2000) in Yazarlar Birlii'nin 4 bakan vekilinden biri olan
Wang Meng (doumu: 934) , 987'de yaymlanan ve Ulrich
Kautz'un Rare Gabe Torheit [Az Bulunur Bir Ba: Aptallki adyla
Almancaya evirmi olduu (Frauenfeld 994) Huodong Ren
Bianxing [nsanla lgili Bulmacalar] adl kitabnda yazmtr. Wang
Meng'in ilkbahar betiminde ocakta iin iin yanmakta olan ate ve
kazanda yava yava, adeta mrldanrcasna ark syleyen su, bir
Ietafet duygusu yaymaktadr. Buna karlk, 9 numaral strate
gemde, alev alev yanan ate ve kaynayan su, tamamen baka bir
durumu simgelerler.

1 9. 1 . Bir Kvlcmdan Bir Yangn kabilir

Kaynayan su kendiliinden kaynamaz, tersine atein gcyle kay
nar. Ate ne kadar iddetli olursa, su da o kadar ok dalgalanp fo
kurdar. Suya dorudan doruya bir ey katma durumu pek az de
itirir veya en fazlas ksa sreli bir etki yapar. Ate de kendi ba
na meydana gelmez. Onun bir malzemeye, yani oduna ihtiyac var
dr: "O atein ruhudur" (An Jiming: Yongbing Jing [Sava Sanatnn
Esaslar], Wuhan 996, S. 239) . Odunda gl bir potansiyel uyur
halde yatmaktadr. Burada yaklak 1 500 yllk eski bir in deyimi
akla geliyor: "Bir kvlcmdan bir yangn kabilir." O sanki kendi80

sinden atein scak, k saan Yang esinin meydana kt, kar

kmaz uykusundan uyandrlan, gizli, souk Yin esidir. Odun
kendiliinden asla harekete gemez. Sakin ve uysal bir halde orada
durur. Ona tehlikesizce yaklalabilir ve hatta o yand srada bile,
byk bir aba gerektirmeksizin, belki plak elle, ama daha yaygn
olarak bir arala, ocan altndan ekip karlabilir. Daha sonra su
ksa bir sre sonra scakln kaybeder, sour ve sakin ve durgun bir
halde kazann iinde durur.
Kaynayan su, dorudan hakim olunmas zor olan bir tehlikeli ve
riskli durumu simgeler; ate ise tehlikeli ve riskli duruma yol aan
esas nedenin simgesi olarak grlr. 9 numaral strategemi kulla
nan kii, bizzat tehlikeli ve riskli durumun kendisinin stne gitmez,
tersine ona yol aan nedeni hertaraf eder, ortadan kaldrr. Byle bir
hareket tarzna bavurmann temelinde, tehlike arzeden oca nihai
olarak ortadan kaldrmak veya kontrol altna almak ve bylece teh
likeli ve riskli durumu onunla dorudan doruya yzyze kalmadan
gidermek yatar. 9 numaral strategem, strategem formlnn laf
zna uygun olarak ncelikle nesneler iin uygulanr, fakat insanlara
kar da kullanlaca aktr. Burada dorudan rakip veya dman
olmaktan kanlr ve perde arkasndan rakibin/kartn/dmann
dayanan altndan ekmek ve onu havas alnm bir futbol topuna
dntrmek denenir. ncelikle, kendisiyle dorudan doruya m
cadele etmemin akl kar olmad, gl bir muhalife kar, 9
numaral strategem ok ie yarayabilir. 9 numaral strategemin
esas katks, kart/rakibi/dman gten drmektir; yani sz
konusu olan, Song anda (960- 270) yaam olan He Yanxi ta
rafndan Meister Suns Kriegskunst [Sun Usta'nn Sava Sanat] ze
rine yazlm bir yorumda belirtildii gibi, "dmandaki doluluu
bolua dntrmektir."
2 numaral strategemin 9 numaral strategemle "boluk-dolu
luk" kartl dolaysyla nasl bir ilgisinin olduu, baka bir konu
dur. Her iki strategem "doluluk"tan, yani kartn gl konumun
dan kanay hedeflerler. 2 numaral strategem, kart, strategemi
kullanann katks olmakszn verili olan, fakat bu kart tarafndan
kefedilmi olan "bo", bu demektir ki korumasz ve zayf durumda
s

olana ilikindir. Oysa 19 numaral strategem, kartn "doluluk"unu

"bo" hale getirmek ve kart diz kmeye zorlamak suretiyle ilevi
ni gsterir. Karta ait "doluluk", doluluun kendisinden kt veya
kendisine bal olduu kayna ie yaramaz hale getirmek veya
damla damla aktp kurumaya terketmek suretiyle akamete uratlr.
18 numaral strategemle kartlk iinde, 1 9 numaral strategem,
dorudan (hatta hileli bir ekilde) kartn g merkeziyle tart
madan kanr ve g merkezinin gz,rden uzak bir ekilde bu
merkezin bulunduu yeri gzetler ve hedefi kartn gcn benaraf
etmektir. Bu yer, kendisinden hareketle kartn gcnn beslendii
yerdir. l 9 numaral strategem kartn gcnn artmas iin kanl
maz olan enerji kaynaklarn tahrip eder veya zayflatr
19 numaral strategem, boyutu iinde - bertaraf. etme/zarasz
hale getirme, zayflatma, kart g kaynann bize ait amalara
hizmet etmesini salama -, tm mmkn insanlararas alanlarda ve
en farkl ekillerde uygulamaya konulabilir: ak veya gizli, saman
altndan su yrtreesine veya kabaca, fiziksel veya pisiik, fiilen ve
ya szle, modern tasarmlar altnda olduu kadar uzun sredir ge
mite kalm olim tasarmlar altnda da. Bu strategemin ok eitli
ekiliere nasl girebildii, aada geni bir yelpaze ierinde, rnek
lerle gzler nne serilecektir.

1 9.2. Hastalk yiletirmez; Tersine yilemeyi nler

"Bugnlerde falclk ve frkle ok nem veriliyor. Ne var ki
bunun sonucunda hastalklar ciddi olarak artyor. Durum, oku
hedefini bulmayan, fakat suu kendi okuluunda deil de hedefte
bulan bir okunun durumuna benziyor. Hedefi tutturabilmesi
konusunda ona ne yardmc olabilir? Scak su, fokurdaya fokurdaya
kaynamasn nlemek iin, kazandan kepeyle boaltlr ve tekrar
kazana geri dklrse; artk bir daha fokurmadan doru drst kay
nar. Ate snd m, suyun kaynamas da biter. Eski insanlar, mz
minlemi ar hastala yol aan kt cinleri kovduuna ve has
talklar iyiletireceine inanlan fre, hekimlik taslayanlarn,
82

arlatanlarn tavsiyelerine ve onlarn ac ilalarna pek deer ver

mezlerdi; nk bunlar bir aacn en u dallarn ve tepesini geici
olarak tedavi etmekte kullanlabilseler de, gerek bir tedaviyi etki
leyemezlerdi."
i.. 3. yzylda eidi dnce akmlarnn temsilcileri tarafn
dan meydana getirilmi olan, Frhling und Herbst des Herrn L [Bay
L'nn Bahar ve K] adl derleme eserin "Tm Yallarn Emeli"
adl blmden alnan bu satrlar, 1 9 numaral strategemi ifade eden
szckleri taslak halinde iermektedir: Ate snd m, suyun kay
namas biter. Salkl kalmak ve uzun yaamak isteniyorsa, suyu
fokur fokur kaynasn diye brakmamal, yani bir hastaln meydana
kmasna ve yaylmasna, daha sonra hekimler ve ilalarla -"scak
su" ile- onu ldrmek iin, frsat vermemelidir. Burada esasen "ate
in etkisini gidermek" veya ince metnin bir baka yerinde sy
lendii gibi, "zararlar ortadan kaldrmak" gerekir. Tatlnn, ekinin,
acnn, keskin acnn ve tuzlunun fazlas vcuda iyi gelmez; sev
ginin, fkenin, kaygnn, korkunun ve kederin fazlas da kalbe iyi
gelmez; bunun gibi ar souk, ar scak, ar kuraklk, ar nem,
ar rzgar, ar yamur ve ar sisten de kanmak gerekir. Ksa
cas: "Tedavide bu esaslarn bilgisinden daha nemli hibir ey yok
tur. Bu esaslara dikkat edildi mi, hastalklar daha batan engellenir."
O halde -ve bu temel bir Konfys taleptir-, her eyde ll
olmak gerekir. Bu maksim, Japonlarn bak asndan "Hastalklar
karmak, aprak, hiddet ve galeyan dolu [iyi olmayan] bir ruh
halinden karlar" eklinde ifade edilir. iniilere zg bir yaama
kural olarak da yle dilegetirilir: "Bir defa glen on ya daha
genleir; bir defa kaygya denin tm salan aarmaya balar"
(Sun Dongfeng: "Der Heilige heilt schon die Krankheit, bevor sie
ausgebrochen" ("Salkl hal, hastalklar, onlar daha ortaya k
madan iyiletirir.", Volkszeitung [Halk Gazetesi], Pekin 14. 1 2 . 1997,
s. 3).
Sadece sala zen gsterme ve uzun yaama asndan deil,
hatta daha ok dorudan tbbi bir balam ierisinde, 19 numaral
strategem, Bay L'nn Bahar ve K'ndan yaklak 2000 yl sonra
ortaya kan bir metinde anlmaktadr. Burada "dehet salan rz83

gar"dan Uingfeng) sz edilmektedir. Rzgarn, rnein bitkinlik,

dermanszlk gibi baz olumsuz durumlarda derideki gzeneklerden
bedene szp gse getii ve ok rahatsz edici hallere yol at
dnlr. Bu haller tipik bir ekilde, iddetli sava formunda kendi
lerini gsterirler. Gnmz Bat tbb asndan bakldnda "id
detli rzgar" deyimi farkl hastalklarn tm yelpazesini iaret eder.
Japonca tp bavuru kitaplar onu rnein menenjitle bantlan
drrlar. Li Ruzhen ( 1 763-1830) tarafndan yazlm olan Jing Hua
Yuan [Aynadaki iekler] adl romanda, bir yksek devlet memuru
nun olu, yandayken estii srada neredeyse kendisini ldrecek
olan "iddetli rzgar"dan sz etmeye balar: Kk yalarda en
tehlikeli dert iddetli rzgardr. "Hekimler bununla ok urarlar.
Bildim bileli birok kk ocuk ondan lmtr. Ve bu konuda yan
l tedavi uygulamas hi de az deildir. rnein halk kk ocuk
larn hergn iddetli rzgara maruz kalmalar halinde, ocuklar
scan m yoksa souun mu etkilediini ayrt edemez ve kk
hastalarn bir darlk halinden dolay m yoksa doluluk durumundan
dolay m rahatsz olduklarn ocuklara sormazlar bile. Muhakkak
ki onlar, rnein 'yuvarlak sar hap' [su aygnnn safra kesesinde bu
lunan safra kesesi tandaki elementler] ve 'bizzat bir drajen yerini
tutan hap' [drajen; belirli koullar altnda arsenik ve cva gibi ok
zehirli iki ksmdan oluur] trnden souk ve serin ilalar yut
tururlar. Bylece onlar hastaya, ne var ki, onu derinden etkileyen
zararlar vermi olurlar. Hatta krk hastadan birisi iyilese bile,
iyileen hasta bile kristalize ilalarla zehirlenmi veya sakat kalm
olur. iddetli rzgar kendini hi de tek bir olumsuz durumda gster
mez ve sadece rzgar tek sebep olarak gsterilemez ve bylece id
detli rzgara dayal tm hastalklar ayn ileme tabi olur. Geliigzel
ve yalan yanl verilen ve sadece iddeti!deheti [yani dsal bir
belirtiyil tedavi etmesi gereken ilalar reetelere nasl yazlabiliyor?
Hastalklarn hangi sebeplerle ortaya kt ok ciddi olarak arat
rlmaldr. rnein scaktan tr meydana gelmise, sca gider
meli. Souktan tr meydana gelmise, sauu hertaraf etmeli.
Gerekten de rzgardan tr meydana gelmise, vcuda girmi
olan rzgar dar atmal. O vcuttaki bir ifrazattan tr meydana
84

gelmise, bu ifrazat darya aktlmal. Baz besinierin alnmas yo

luyla meydana gelmise, bu besinierin sindirilmesi salanmaldr.
Birine somut ve tekil bir duruma ilikin olarak belli dozlarda farkl
ilalar verilmise, iddeti artk tedavi etmeye gerek yoktur; iddet
kendilinden ortadan kalkar. Byle bir uygulama ekli 'kazann
altndan odunu ekip karmak' deyimiyle gsterilir."
9 numaral strategemi ifade eden deyim, Jing Hua Yuan [Ayna
iekler]'in bu blmnn evirisinde nemli katklarna te
aki
d
ekkr borlu olduum, Mnih niversitesi Tp Tarihi Enstits'n
den profesr Paul U. Unschuld'a gre, in tp edebiyatnda hastal
n sebebini bilmeden uygulanan bir tedavi eklini ifade etmek iin
kullanlan bir eretilemedir. Evet, belirli bir tedavi yntemi gelenek
sel in tbbnda byle adlandrlr; yani ateten yanan, hummal bir
kafa souk bir mshil ilac ile tedavi edilir. Hummaya tutulmu kafa,
burada sanki kazandr. Souk bir mshil ilac ile, tpk kazann altn
dan odunun alnmasyla kazann scaklnn dmesi gibi, bu
kafadan bu ate, bu humma alnr.

1 9.3. Yakc ehvet Alevleri

Huainan (bugnk Anhui eyaleti) prensi Liu An'n (.S. 1 79-122)
himayesinde yazlm olan ve ok sayda dnce akmn yanstan,
fakat ncelikle Taocu dnceyi ne karan Huainanzi adl eserde
yle denir: "Chouyou hkmdan byk anlar armaan olarak ka
bul ettikten sonra devletini kaybetti (bkz. : stratagem Nr. 1 7 .32) .";
"Yu prensi Chuiji'den gelen yeim tan kazan sannca, zgrl
n kaybetti" (bkz. : strategem Nr. 24. 1 ) . Eserde, gzel kadnlara,
ehvete dknlkleri, lezzedi yemekleri pek sevrneleri ve azgn,
doludizgin mzikten holanmalar iddetli sonular douran
prensten sz edilir ve bunlar knandktan sonra yle devam edilir:
"Bu prensler iddetli arzularn gemleyebilseler ve ar gsteriten
kanabilselerdi, zaten sahip olduklaryla yetinip mutlu olurlar ve
dnya nimetlerinin kendilerini yoldan karmasna izin vermezlerdi.
Kendilerini byle bir uursuzlua nasl kurban edebildiler?"
85

Dnyevi zevklere bu lde dknlk iin "bilgeler" - bunlarla

Konfysler ve onlarla rekabet halinde olan Yasacclar, Yani
Yasa Okulu yandalar kastedilir - hibir ie yarar reeteye sahip de
idirler. nk onlarn dnceleri, insan davrann itidal veya ce
za yasalaryla, ahlaksal buyruklada nasl yola koyabilecekleriyle s
nrldr. Bununla birlikte onlar, bylece, insan" gdlerin sadece
bask altna alnmasn salarlar. Olaan olarak gdler hakknda
sz edilir, ama onlara kar alnacak nlemleri sralamak iin. Gd
ler, kendi balarna, el dememi halde kalrlar. Onlarn dinmeyen
akna kar Konfys ahlaktan ve ilgili olarak Yasac Okul'un
ceza yasalarndan hareketle konulmu bentler, ina edilmi barajlar,
srekli olarak yeniden yeniden anrlar, yklp giderler. Tutku seli
ahlak barajn ykp geer.
"Bilgeler tutkularn sebeplerini derinliine incelemezler, tersine
onlar doruca tutkular harekete geiren eyleri yasaklama yoluna
giderler. Onlar zevk ve haz duygusunun kaynana kadar inmek
konusunda eylemsizdirler, sadece zevk ve hazzn yaygnlamasn
salayabilecek yollar kapatrlar. Yange ve Sar rmak'n kaynakla
rndan itibaren nlerine hibir engel koymakszn arl arl akna
larna izin verilirse, btn in'i sel basar. Duygular, hele ar zevk
ve haz sz konusu olduunda da, durum ayndr. Konfysler ve
Yasaclar insanlar tutkulardan arnm bir hale getirme gcne sa
hip deildirler; onlar sadece erdemli olmak iin yaplmas gereken
Ierin ve ceza yasalarnn konulmasyla tutkulara kar bariyerler ko
yabilirler. Onlar insanlar zenginlik ve saygnlktan artk hibir zevk
alamayacaklar lde uzaklara gtrme gcne sahip deillerdir.
Onlar sadece, bu zevk yolununun kapsn srglerler. nsanlarn
gzn hrszl hi gze alamayacaklar ekilde cezalada korkut
mak yerine, ayn insanlar hrszl dnmeyen bir kalbe sahip kl
mak yolunda etkilemek daha iyi olmaz myd?"
Fakat duyusal kaynakl tutkulardan ve dnyevi zevklerden arn
m bir hale, yani Konfys ve Yasaclann szckleriyle "zgr
olma"ya nasl ulalr ki? Belki yle bir dn tarzyla: "Gkyz
altnda, sonsuz uzaklklar! Kim o uzaklklan kendi bildikleriyle l
ebilir ki? rnein ben kendimi gkyz altnda buluyorum ve sa86

dece tek bir canl varlm. Ne dnyann bana kendi mevcudiyetini

canl varlklarla mkemmel klmak iin ihtiyac olup olmadn bili
yorum; ne de ben olmakszn canl varlklarn mevcudiyetinin asla
eksik kalp kalmayacan. Doa beni ortaya srdnde ne gibi ya
rarlar meydana gelir? Doa beni ortadan kaldrrsa, ne gibi zararlar
meydana gelir? Ben, yaadm srece yedi ayak uzunluunda bir
varlm. lmmden sonra bir tabutluk yere ihtiyacm olacak. Ya
adm srece ben, ak bir biime sahip bir canl trne aitim. l
mmden sonra biimden yoksun bir eye dneceim. Tpk lm
gibi. Yaadm srece canl varlklarn oluturduu kmede hibir
fazlalk, hibir art ifade etmeyeceim. lmmden sonra tabuta ko
nulacam, ama topran kalnln hi de artramayacam. En so
nunda ben zevk ve ihtiras hakknda bildiklerimden hareketle, neyi
yararl veya zararl sayacam ki? Yaratc dnmler beni bir pi
memi tula gibi ilerler. Kendimi bunlara kar koruyamam. Ne
reden bileceim ki, yaamn uzatmak iin akupunktur ve moksi
bsyonla ilgilenen birisinin yanl yol zerinde yrdn ve ken
disini yaamna son vermek iin bir kirie asan birisinin muduluu
bulmadn? Kim bilir, yaam belki de bir zorunlu alma, angarya
ile lm arasndaki bir dinlenme an, bir moladr. Yaratc-Dnt
rc, varl bir killi topraa biim veren bir anak-mlek ustas
gibi kavrar ve ekillendirir. Ustann kase imal etmek iin yerden al
d killi toprak, onun yerden aldndan hi de farkl deildir. Kase
gnn birinde paralanacaktr, kase krklar her yere dalacak ve
yine geriye, ilk hallerine, killi toprak haline dneceklerdir. Tekrar
eski haline dnen killi toprak bir zamanlar kendisinden kase yapl
m olan killi topraktan ayrdedilemeyecektiL O halde insan lm
den niye korksun ki? lm, yeniden killi toprak haline dnen par
alanm kase ile karlatrldnda, acaba yaama balamazdan
nceki duruma bir geri dn olmaktan baka bir ey olmasn? Bir
yaamm var ve onun sona ermesini istemiyorum. Bu yaam benden
yeniden alnabilir ve ben paralanm halimin yeniden birlemesini
talep etmem. Yaam seviyorum, fakat onu gzmde gereinden
fazla da bytmyorum. lme kin beslemiyorum, fakat onu kabul
lenmemezlik de etmiyorum. Kendimi lm karsnda alalm his.87

sedip ona garez duymuyorum; ama ona kar hibir sevgi de besle
miyorum. Gklerin nceden izdii alnyazma rza gsteriyorum ve
bundan memnunum. Yaama hrs bana yabanc bir eydir. Kutlu
adam zaman iindeki deiimlere kendini uyarlar ve bulunduu yer
den memnun olur. O zorunluluklara uyum gsterir ve yaptklar ona
sevin verir. O, yaamas iin gerekli olan yer ve ier; bedenini rt
rnek iin giyinir. inde bulunduu koullara alakgnlllkle uyar
ve daha fazlasn beklemez. O yaam ve lm Bir-Olan iinde mey
dana gelen bir biim deiiklii ve onbinlerce canl trn BirOlan'n rahminde oluan deiikliklerin sonucu olarak grr. Kendi
mizi bu onbinlerce eyden ok yukarlarda grmezsek, kalbimiz de
yanlglara srklenmez. Kendimizi yaam ve lm arasndaki z
deliin bir iareti sayarsak, greve uygun bir lmden pek az kor
karz, tpk greve aykr yaamdan o kadar az sevin duyacamz
gibi. Daha sonra irademiz artk korkuyla sarslmaz hale gelir. De
iimler ve dnmlerin iinde daima ayn kalan eyi bir kez
tandk m, edindiimiz bu zihin berrakl artk bulanmaz."
Huainanzi adl kitapta bu dnceler, 19. numaral strategemin
temel dncelerini yeniden veren u szlerle aktarlyor:
"Scak su, ok fazla kaynamasn nlemek iin, kazandan kep
eyle alnr ve tekrar kazana geri dklrse; artk yeniden fokurda
yarak kaynayamaz. eylerin kkenini gerekten bilen kii, ate ber
taraf eder ve bylece kaynama hali durgunluk haline yerini brakr."
Kaynayan su burada insann iinde yanp tutuan tutkular tem
sil eder; iine katlan scak su ise belirli semptomlar ele alan Kon
fysl olduu kadar Yasac Okulu da imler. Ateten uzakla
nayla insan tutkularnn kendiliinden giderileceine inanlr. Bu
amaca, zevk ve haz duygularnn esas kaynan bilmek ve onu ber
taraf etmekle ulalr. Bu amaca, dnyay srp giden deiim halle
rinin ayrlmaz ekilde birbirini izlemesi olarak gren Taocu kav
rayla ulalr. Her zevk ve haz, fakat ayn zamanda her ac, "Nu"
iinde akamete urarlar. Neden esasen srekli olmayan eylere by
le byk bir arlk yklenir ki? Srekli deiimin, sonlu olan her
eyi kendi tarzna uygun olarak spantan bir ekilde ynlendiren ve
deitiren ana yol, ana dnce olarak Tao'ya ballk ile olumlan-

88

mas, insan kazanma hrsndan ve ar zevklerden ylesine zgr

klar ki; o sahip olduu az ve aslnda yeterli eyle mutlu olur ve sa
hip olmad ve arzulamad pekok ey olduu dncesiyle mut
suzlua kaplmaz. nsan, bilincini, gkyzn en bulutsuz haliyle
yanstan ve en ufak bir dalga ve hareketle bile rahatsz edilmeyen
bir durgun ve ak deniz gibi, naif bir ekilde bo brakmaldr.
Taocu filozof Zhuang Zi (.. 369-286) yle diyor: "En yksek
insan, kalbine bir ayna gibi ihtiya duymaz. O eylerin/nesnelerin
arkasndan komaz ve onlarn peinden komakla kendini harap et
mez. O, gizli niyedere saplanmakszn, kendini onlar karsnda
ayarlar, dengede tutar. Bu nedenle o eyleri/nesneleri ama imkan
na sahiptir ve bunlar tarafndan rahatsz edilmez." Ve yaklak on
dan 200 yl nce Taoizmin kurucusu Lao TzuC*l, unlar retiyordu
(kar: Tao Te Ching, blm 56, Richard Wilhelm'in evirisiyle) :
"Azn kapatman gerekiyor
ve kaplarn kapatmalsn,
keskin grn krletmelisin,
kark dncelerini zmelisin,
n ksmalsn,
kendini toz zerreciiyle bir ve ortak klmalsn.
Bu, [ana yol/ana dnce, Tao ile] gizli ortaklktr.
Buna sahip olan, sevgiden etkilenmez
ve onu souk da etkilemez.
Onu kazanma (para kazanma) da etkileyip deitirmez
ve o zarar ettiinden dolay da zlmez.
Onu debdebe, gsteri, an ve hret de etkilemez
ve o aalanm olmaktan da etkilenmez."
Binlerce yllk bu anlayn tnlarn, in Halk Cumhuriyeti'nde,
u rnekte olduu gibi, gncel olaylarn yorumlarnda da bulmak
mmkndr: "lk bakta zevk ve hazzn kstlanmas konusunda 'az
arzulamak', baka durumda 'ok arzulamak' gerektiine inanlr; oy
sa fiiliyatta ve gerekte 'az arzulamak' tinsel ve bedensel bakmdan
(*)

Lao Tzu, Tao Te Ching-Yol ve Erdemin Kitab. eviren: Osman Yener, Anahtar
Kitaplar Yaynevi, 1998, s.74.

89

salk ve huzur iinde geen, uzun ve saygn bir yaam salar. nsan
kendisi iin daha fazlasn niye "arzulasn" ki?" (A. Ming: "Arzular
zerine", Licht-Tageszeitung [Gnlk Ik Gazetesi], Pekin
9.S. 998, S.4) .

1 9. 4. Benlik Kurunrusundan zgrleme Yoluyla Kurtulu

Hindistan'da, Buda anda (.. 6. yzyl), sadece soylu ailelerin
lleri kl oluncaya kadar yaklr ve kller bir kl kavanozuna konu
lurdu. Kollardan kalarlar, kargalar, kuzgunlar veya akbabalar ta
rafndan didik didik edilen, kpekler veya akallar tarafndan yeni
len veya birok solucan, kurtuk tarafndan kemirilen ve deiik
rme derecelerinde olan insan bedeninin, cesedin bulunduu alana,
seyir iin braklrd" (Karl Eugen Neumann [eviren] : Die Reden Go
tamo Buddhos [Gotamo Buda'nn Konumalar], Mnih 922, S. 20
ve devam) . Seyredenlerin insan bedeninin faniliini grmeleri iin,
Buda, kendi tilmizlerine, bu ceset tehir yerlerini ziyaret etmelerini
tavsiye ederdi. Canllarn lml olduuna ilikin olarak bu yolla
edinilmi bir deneyim, insanda lmn kendisini de bekledii d
ncesini besler ve onu oktan kurtarrd. Bu dnceyle yaayama
yan kii, ilerinde lmn almasnn ve bununla ilgili olarak lm
szln tm mmkn vaad ve mjdelerini belli bir form iinde
daima bildiren ve gelecei kesin olan lmden. en azndan lm
dncesinden bu yolla kamaya alr. Snrsz varolmay dene
mek, phesiz snrllklar am gsteren snrsz ilemlere gtrr;
oysa bu konudaki her insan" yaratm, her dnyevi veya ruhani g
vence, her dnyevi zevk, pek gelip geici illzyonlardan ibarettirler.
En nihayet insan varoluu "bedenli olmann sefaleti"nden nasibini
alr (Neumann, 922, S. 200 ve devam) ve bylece eleme kaplr.
Srekli yiyip imek, tknmak ve zevk iinde kaybolup erimek, en
tyler rpertici noktasn kanlmaz olarak vcudun tam olarak
zlp dalnda bulur. "Dertlerin zincire vurulmas"nn esas, Bu
dac anlayta "itiyaklerin, zevk ve hazzn sefaleti"dir (Neumann,
922, S. 94 ve devam) ; yani be duyunun ve zihinsel abann tm
90

mmkn eylere, rnein zenginlie, hrete, ehvete, hatta erdem

lilie kar hrsl yneliidir bu: "Hrs, kalbi bulandrr" (Neumann,
1922, S.207) . "Onlar be tutkuya yakalandlar m, Yak [Tibet k
z] gibi kendi kuyruunu sever hale gelirler. Onlar kendilerini arzu
ve kederle rterler. Krleirler, hibir ey grmezler (. .. ) Yanl fikir
lere kaplrlar, keder araclyla kederden kurtulmak isterler (. ..)
Tm yaam, tm kklerde krlemi, zevk ve sefaya dalm ve phe
iinde kr kalmlardr" (Margareta von Borsig [inceden eviren] :
Sutra von der Lotosblume des wundersamen Gesetzes [Doast
Yasalarn Lots iei: Sutra], Darmstadt 1 993, S. 78 ve devam).
Ona buna hep ynelen, uzanan hrsla Ben-bilinci meydana gelir.
nk hrs rnein yemek ve .ikiden veya hastalktan kurtulmadan
sonra, birine kendi bedeni hakknda o bedeni gzetmek ve ona zen
gstermek konusunda bir bilin salar ve yle dnmesine yol
aar: "Bu bana ait; ben buyum, bu bizzat benim" (Neumann, 1922,
S. 329) . Ben, o halde, hrsn bir rndr; o hrstan dolay aslsz
umutlara kaplr. Ben'in krlemesinde tutuklanr, fakat "insanlar
kr bir halde, dank, blk prk bilgiler iinde grne tutuk
lu kalrlar ve marurlarlar" (Lotos-Sutra) ; o kadar sk ve o kadar
youn ekilde hrsarn her alanda doyurmak isterler ki, kederden
kurtulamazlar. nk hibir yemek doyurmaz onlar, hibir iki
srekli ve yksek bir zevkle iilemez, "Nu"da. Ming anda ( 13681 644) yazlm olan nl erotik roman Schlehenblten in goldener
Vase [Altn Vazodaki Yabani Erik iekleri'nin yazar,Tang anda
(618-907) yazlm bir iiri kitabnda yle alntlam:
"htiam ve atafat? Onlar sona erdiler mi,
Dar kapnn konuklar korkarlar.
Fltler ve arplar nasl tm verirlerse,
ark syleyen az da surar.
Kl gcnn deeri nedir ki? O kaybolduunda,
Iklar saan parlaklk da uzaklarda kalr.
Kavisli tahtadan yaplm sitarn deerli telleri sessizce krelir;
Akam Yldz bile k vermeden solar gider.
Yeim tandan basamaklar ssz kalr,
91

Sadece k vaktinin ebnemleri nem salar.

arklarla, danslada bolukta kalnan yerde,
aac sadece ay sessizce aydnlatr.
Bir zamanlar orada arklar sylenir, havalara sranrd,
hibir zaman geriye dn iin uyanlmaz,
Sizin hepinizi, siz mezar tozuna dnmleri,
bir zamanlar hepiniz kahramanlkla, gzellikle doluyken,
gemi, bir haydut gibi biip kuruttu ! "
(Otto ve Arthur Kibat'n kolay anlalr evirileri: Djin Ping Meh,
cilt I, Hamburg 1967, S. 19.)
"Krmz tozlar"a, yani dnyevi olana yneldii srece, insan ite
byle bir illzyon denizinde yaar. "Ben una una sahibim" illzyo
nunu hrs yaratr. Bir illzyon ayn zamanda nihai, kurtarc lm
dr. Mara (lm) ve Kama (tutku) ou kez ayn anlama gelirler.
nk lm kendini insana dolayszca, kendi gerek itici yzyle
gstermez; tersine itah ve agzllk ve bu itaha ve agzlle
yol aan zevk nesneleri eklinde gsterir. Tutku lme srkleyen
bir haldir; nk o insanlar bu dnyaya kaba bir biimde balar ve
daha sonra tekrar lme balayc, yeniden doumla ulalan mad
diyata ve bedensel tutkularn ucu buca belirsiz batana srkler.
Tutkulara baml insan - ve burada yatar Budaclk ile Taoizm ara
sndaki temel ayrm - yeniden doar ve bylece yeni kederlere s
rklenir. Taoizmin bir esasl yn udur ki, burada bedensel lm
szle asla abalanmaz. Bylece insan esasen dev boyutlardaki
kendi hrslarnn bir kurbandr. "Bir Hiten Bir ey Yaratmak" deyi
miyle ifade edilen 7 numaral kreasyon-strategemi dorultusunda,
hrs, kalc bir ey brakmakszn, zellikle varolmayandan, hilikten
birok ey sunarak, insan aslsz umutlarn peine drr.
Budizm dnyann bir san olma karakterine nfuz etmeye ve tm
grnlerin ardnda pusuda yatmakta olan boluu tanmaya yn
lendirdii kadaryla; kendisini yksek derecede alglama strategemi
ne dayal bir din olarak ele verir. nsan tutkularndan zgrletir
rnek iin, Budist adan bakldnda, onu bunlardan kurtarmak, bu
demektir ki, ilk planda ondaki hrs yok etmek gerekir. Bir insan bu92

nu baard m, o artk lmle oyun oynar; bu demektir ki, zevk

maskesiyle ortada dolaan lmn altndaki hileyi zer. lk, erkek
ve kadn, gen Sudaclarn iirlerinden bir derlemeden alnan aa
daki drt satr bunu gsterir:
[Dier insanlara Buda retisini mjdeleyen] ses,
[hrstan zgrlemi] bilgenin sesi gkgrlts gibi patlar
Kaya!k kapdaki arslan kkremesi gibi,
Kahramann haykr, soylunun seslenii gibi,
lm hilesini zer, ondan kurtulur"
(Karl Eugen Neumann [eviren] : Die Lieder der Mnche und
Nonne Gotamo Buddhos [Kei ve Rahibelerin Gotamo Buda ze
rine arklar], 2 . bask, Mnih 1923, S. 61) .
Mahayana retisine gre, kendini kurtarma, ayn zamanda bir
Bodisatva araclyla gerekleen bir kurtulu olarak gerekleebilir
(bkz. : strategem Nr. 24. 1 5) . "Tutuan saman" ve "korlam kmr"
(Neumann, 1922, S . 322) ile karlatrlan tutkular sndrldn
de, nesnelere bamllk da ortadan kalkar. Onlar artk yokmu gibi
dirler. Daha sonra olumlu ve olumsuz arasndaki ayrm da ortadan
kalkar, daha fazla honut olmaya abalanmaz ve honut olunma
yandan da daha fazla kanmak gerekmez. Daha fazla kt olmaya
da, daha fazla erdemli olmaya da abalanmaz. Aydnlanma yolunda
ilk basamakta hala zevk yaanabilir, ama buna dayanarak ""benlik
gururu yadsdnda, onu kknden kesip attnda, o gurur onun
iinde artk yeeremez, artk geliemez" (Neumann, 1 922, S. 340),
ve tam bir itidal ortaya kar. Hatta Budac reti artk gereinden
fazlasyla, sadece amaca gtren bir ara olarak grnr. Onun
artk bir deeri yoktur. lm beklenir; lmden sonra yeniden do
ulmuyorsa da, Nirvana'ya gidilmitir artk. O halde hrs giderildi
mi, kazann altndaki odun ekip alnm demektir. Tm illzyonlar
anlamn kaybeder ve nihayet Nirvana'da hiliin iinde zlp gi
derler. O, "kazann altndan odun alnr alnmaz atein snd yer
dedir." (Lotus-Sutra) . Bu ama asndan bakldnda Vietnaml Bu
dac rahip Thich Nhat Hanh Umarme deine Wu [Hiddetini Dizginle]
93

adl kitabnda (Zrih 1 992) tutkularn, hiddetin ve kskanln so

nucu olarak ortaya kan gz kararnlk halinde nasl "alevin s
necei"ni retmek amacyla yirmi pratik meditasyon zerinde dur
maktadr.

1 9.5. Dnyadan Ve Bylece Yaamdan Ayrlmak

Herakles Mykene'ye geri dndnde, bir utan bir uca, krallar
Poseidon ve Gaia'nn oullar Antaios olan Libyalllarn arasndan
geti. Antaios tm yabanclar gree zorlar, rakiplerine stn gel
dike onlar ldrr ve kafalarn Poseidon tapnann atsnda
saklard. Onun alamaz kuweti, annesinden, topraa deer demez
ona yeni kuwetleri bir sel gibi aktan Toprak Ana'dan gelirdi; dev
gibi bir adamd, aslan eti yer ve kuwetini daha da artrmak iin
plak toprak zerinde, yani Toprak Ana'snn barnda uyurdu.
Barbarlarn faaliyetlerine bir son vermek isteyen Herakles'in mi
Antaios'u yoksa Antaios'un mu Herakles'i gree ard bilinmi
yor. Gree hazrlanrken, Herakles, olimpiyat oyunlar grenekle
rine uyarak, yalanmt. Antaios ise kuwetini artrsn diye her yan
na scak kum dkt; ne var ki ayak tabannn yere demesi yeterli
olmad. Herakles Antaios'u, nce, onu sk sk tutmak ve kuwetten
drmek iin boylu boyunca yere frlatt. Fakat dev adamn kasla
rnn nasl kuwetle dolup dalgalandn aknlkla grd; Toprak
Ana oluna yeniden yaam ve kuwet vermiti. Sonraki grete
Antaios kendi kendisini yere att. Herakles onun plann sezince,
Antaios'u hemen havaya kaldrd; yle ki Antaios artk yere temas
edemiyordu. Herakles onun kaburgalarn yumruklaryla paralad
ve Antaios ld. Grlyor ki, Herakles Antaios'u, kuwetinin kayna
nn ne olduunu aniayp onu bu kaynaktan, Toprak Ana'dan uzak
latrmak suretiyle yenmiti.
1 9 numaral strategemin antik Grek dnyasndan bir mitos iin
de karmza kan bu uygulamasna, Magda Staudinger ve Regine
Kather (Freiburger Universitiitsbliitter [Freiburg niversitesi Dergisi],
say 1 36, Freiburg i.Br. Haziran 1997), bir modem yorum getirdiler.
94

insan doal yaama sferlerinin karsna kendisi tarafndan

yaratlm teknik bir sfer koymutur. Herakles ve Antaios arasndaki
sava uygarlk gleri ile doal gler arasndaki grein/savan
simgesidir. Antaios Herakles'le greirken yere temas eder etmez,
onda yeni gler ortaya kyordu. Ancak Herakles onun ayaklarn
yerden kesince, o bu gcyle birlikte yaamn da yitirdi. O, teknik
sferi temsil eden Herakles tarafndan ezilmiti. nsan da kendi g
leriyle kendisini tehdit eden doa glerini gem altna alabilir ve en
azndan belirli snrlar iinde zararsz hale getirebilir. Bylece doa
glerini kendi yararna kullanabilir. Bunun iin o her eyden nce
doa yasalarna dikkat etmek ve onlar gzetmek zorundadr. Bun
lar unutur ve doa glerini bu gleri dikkate almadan yamalar
sa, tpk Herakles gibi onlar kendi balarna brakrsa, doa onun
hakkndan gelir. nsan, gl olma abasn arla vardrr ve tek
nik dnyay biyolojik zeminden tamamen zerse, ncelikle bizzat
kendisini mahveder. O biyolojik zemini tahrip ediyor ve doaya
kar kendini yenileme abasna giriiyor. Bylece insan kendi zgl
yaam temelini dinamitliyor. O kendi teknik glerini doay daha
fazla smrmek iin sorumsuzca doann karsna koymakla, kendi
bindii dal kesiyor. O, kendi varlnn doal koullarn tahrip
etmektedir" (Zhang Dainian: "inlilerin Geleneksel 'Gkyz ve
Yeryz, Birarada Bir Birlik Olutururlar' [tian ren he yi] Dnce
lerinin Eletirel Bir Deerlendirmesi", Gesellschaftswissenschaftliche
Front [Toplumbilimsel Cephe], Changchun Nr. 3, 1 998, S. 70) . 19
numaral strategemin bu ters uygulamasnda insan bir hileden bir
budalala, hibir tehlike grmeksizin, tersine bizzat kendisi
dmektedir:
"Yerkre tm insanln bahesidir. Dalar ve rmaklar, gller ve
denizler, kular ve drt ayakllar, bcekler ve balklar; hepsi, kendi
lerine bal olduumuz dostlarmzdr. nsanlk doay tahrip etmek
ve evreyi kirletmekle, bizzat kendisini yok etmektedir. ( . . . ) Ortada
deri kalmamsa, salar tutuklamak neye yarar?" (Dong Fangjun,
Volkszeitung [Halk Gazetesi], Pekin 28.4. 1998, S. 9 ) .

95

1 9. 6. Aacn Kklerini Sivriltmek Politikas Yerine Tepesini

Sivriltmek Politikas
19 numaral strategemi simgeleyen drt ideegrann dizilii, ilk kez,
16. yzylda yaam olan yksek devlet memuru ve edebiyat Qi
Yuanzuo'nun bir dilekesinde karmza kar. Yu Ruji'nin 1 620'
lerde deriemi olduu Entwurf des Berichts ber das Ritenministerium
[Dinsel Riteller Bakanl zerine Rapor Tasla] adl almasnn
bir parasnda yle denmektedir: "Bir atasz yle der: 'Scak
suyu, yeniden kaynamasn nlemek iin tencereden kepeyle almak
ve tekrar tencereye dkmek, tpk kazann altndan odunu ekip
almak gibi, iyi deildir.' Problemleri geni bir erevede zmek iin
eskiden kalma kurallar devre d brakmak hi de yarar getirmez."
Hanedan mensuplarna tahl ve para gnderilmesi sz konusudur.
Bu tahsisat toplam olarak devlet hazinesine ar bir yk yklemek
tedir, herkesin payna den mebla en asgari dzeye indirilmi
olmasna ramen. Vergileri ykseltmek de k yolu olmamaktadr.
Bu durumda Qi Yuanzuo, eski teamllere bavurulmasn ve devlet
hazinesinden sbvansiyon gren hanedan mensuplar evresinin
etkili bir ekilde kltlmesini nerdi. 19 numaral strategem for
ml, ona, problemi uzun sreli ve etkili bir ekilde zmede yar
dmc oldu.
Bu anlamda ada in basn da 19 numaral strategemi srek
li gndeme getirir. Pekin ve anghay'daki sergilerde antayla gez
mek yasaktr. Neden? "Kazann altndaki odunu ekip almak" iin,
yani sergiyi gezenlerin sergilenen eserleri alp anralarna indirme
lerini nlemek iin (Sportzeitung [Spor Gazetesi], 20.8.1979). Bir
Taipeh gazetesinin okuyucu mektuplar servisine yle bir mektup
geldi: Bir kz renci, kald renci yurdundaki oda arkadann
kendi zel yaam ve alkanlklar hakknda iirilmi dedikodular
yaydndan ikayet ediyordu. Okuyucu mektuplar servisincieki
"amca" (bizdeki "Gzin Abla" gibi -.n.-), gazetedeki stununda kza
baz tler verdi, bunlarn arasnda "kazann altndan odunu ekip
almak" da vard. "Amca" unu diyordu: Hakknda dedikodu yaplan
kz, her yerde unu yaymalyd: Dedikoducu oda arkada, konutu96

u ki inin safln denemek iin gkyznn maviliini anlatmakta

pek ustadr (Zhongguo Shibao, 19.4. 1991). 19 numaral stratege
min ilevi bu olayda urada kendini gsteriyordu: Dedikoducu kzn
inanldnn alt oyuluyordu.
"Son yllarda illegal yaynlarn says olduka artt. Sk sk konu
lan yasaklar onlar hibir ekilde durduramyor. Grevli devlet ilgi
lileri bu gibi yaynlarn ticaretinin arkasn kesrnek iin baz sert n
lemler alyorlar. Bunlar mutlaka gerekli. Fakat acaba biz edebiyat
lar ayn zamanda olumlu bir bak as iinde bir giriimde bulu
namaz ve 'kazann altndaki odunu ekip alma"y deneyemez mi
yiz?" anghay'da yaymlanan Literaturzeitung [Edebiyat Gazetesi]
ndeki yorumunda, Xiao Lun, bu szlerle, inli yazarlara, sekinci
davranmak yerine halka ynelik edebi eserler yaymlamalar ar
snda bulunmaktadr. nk vulger ve zellikle pornografik trde il
legal yaynlarn suyu ancak byle kesilebilir. llegal yaynlar zerine
ayn gazetedeki bir baka yorumda, Gu Ni, illegal yaynlarn sadece
sirklasyonunu kesmekle yetinilmemesini, hatta mimli yaynevi ve
basmevlerinin stne gidilmesi, yani bir "kayna temizleme"
(qingyuan) operasyonuna bavurulmak suretiyle, "kazann altndan
odunun ekilip alnmas"n nermektedir. nk "kaynak temizse,
ondan kan su da temiz olur" (Xunzi. .. 3. yzyl) . Haplar (nar
kotik madde ve ilalar tketenleri) beslendikleri kaynaktan ayr
mak, bu haplara ulamalarn imkansz hale getirmek, hap tketimi
ne kar savatan ok daha ucuza kan bir hapla mcadele nlemi
olur. Bu gr in nleyici Hekimlii Akademisi Genlik Sal
(Erkek iin) Aratrma Enstits'nden danman Shao Yiming tara
fndan dile getirilmitir (Licht-Tageszeitung [Gnlk Ik GazetesiL
Pekin 30.5 . 1 997).
"Sula savamay ve suun nn kesmeyi birbirine balamak,
aacn tepesini ve kkn ayn anda budamak" ve - in Komnist
Partisi'nin barndaki yasal olmayan manevralara dikkat gerei vur
gulanarak - "lk planda nn kesmek, zararlar nceden nlemek,
aacn tep,esini ve kkn ayn anda budamak, iin zerine kkn
kazyncaya kadar gitmek" ibareleri, anghay'da yaymlanan
Wenhui-Zeitung [Wenhui Gazetesil'nin (18.4. 1 995 ve 17.7. 1998) iki
97

maneti olmutu. "Aacn tepesi [zellikle: kk dndaki tm gv

de] ve kk, ayn zamanda budanmaldr (biao ben jian zhi)" ibaresi,
in tbbndan kaynaklanan bir deyimdir ve gnmzn ince
metinlerinde bu deyime sk sk rastlanr. rnein in babakan Li
Peng, 1 .3. 997 tarihli bir blteninde, bu deyimi, rvetle sava ba
lamnda kullanmtr. "Scak suyu, tekLar kaynamasn nlemek iin
kazandan kepeyle almak ve onu tekrar kazana dkmek, odunu oca
n altndan ekip almak kadar iyi deildir." Bunlar, Pekin'de ya
ymlanan ve entelektellere hitap eden blgderst Licht-Tages
zeitung [Gnlk Ik Gazetesil'nin 7.3. 998 tarihli saysnda "rve
tin n ok etkili nlemlerle kesilmelidir" st balyla yazmlar
dr. "Kk en uygun ekilde kurutma nlemi, odunu ocan altndan
ekip almaktr." ileri Bakan He Yong, 998 nisannda, tarm,
ekonomi, trafik ve toplum gvenlii alanlarndaki saysz yolsuzlua
deinirken byle diyordu (Volkszeitung [Halk Gazetesi], Pekin

29 .4.1998) .
Tm in Sendikalar Birlii'nin organ baz giriimci ve devlet g
revlilerini "hzla baanya ulama ve bir anda kazan salama avna
Ui gong jin li) kmak"la sulam ve Konfys'n "Kim ki srate
ar dkndr; o amacna ulaamaz" eklindeki szlerini amnsat
mtr (Arbetiterzeitung -i Gazetesi], Pekin 9.8. 998, S. 6) . Nestle
irketleri Bakan Helmut Maucher, yatrmlarda ve baz .ynetim.
kademelerinde "pek sk olarak ksa vadede sonu alma" d
ncesinden yaknyordu (Die Zeit [Zaman], Hamburg 9.7. 998, S.
21). Fakat hatta politika bile sk sk sadece yzeydeki belirtileri ele
almakla yetinir; politikacnn sadece yama yarnamakla yetinmesi hi
de nadirattan deildir. "Ksa vadeli, anlk politik dnce" (Neue
Zrcher Zeitung [Yeni Zrih Gazetesi], 20./2 1 .6. 998), sadece su
yun stnde kalmay hedefler. "zellikle Batl lkelerde 'bir yandan
baanya ulama kltr ve dier yandan seim dnemlerine zg
politikalarn birbirini tamamlamalar ve kendi heyecanl ama ksa
soluklu abalar iinde baary aramalar' ve 'uzun vadeli perspektif
Ierin yokluu' (. .. ) karlkl olarak birbirine stn gelirler" (Wolf
Yepenies: "Dnyann Avrupallatrlmas Sona Erdi mi?", svire Ya
banclar Aratrma Enstits (yaync) : Brennpunkt Ostasien [Dou

98

Asya: Patlamaya Hazr Bomba], Chur/Zrih 997, S. 32). Die Neue

Zrcher Zeitung [Yeni Zrih Gazetesi], aacn tepesini budama poli
tikasn ve krizierin kkten tedavi edilme eklini, "Trkiye'de slam
c Av" (3./4 .. S . 997) balkl makalede yle ikayet ediyordu: "S
rp giden anti-slamc kampanya sadece yzeysel belirtilerle sava
makla ( ... ) maluldr. Bu kampanya (. .. ) slamclarn seim zafer
lerinin nedenlerini dikkate almyor. Bu zaferde geleneksel byk
partilerin acil zm bekleyen sosyal problemleri sahiplenmek ko
nusundaki pasiflikleri, bu partilerin liderlerinin ideolojik ilkelerden
yoksuniuu ve bir dizi rvet ve yolsuzluk olaynn pay byktr."
New York'ta 990'l yllarda uyguland zere, ufak tefek sula
rn sert ekillerde cezalandrlmas, yani "zero tolerance" (sfr ho
gr), hi de kriminal sularn nedenleriyle (ailelerin paralanmas,
ikametgah denetiminin olnad, anonim ve hareketli bir toplum,
keskin ekonomik farkllklar, ateli silahlar kolayca edinme, sosyali
zasyondaki eksiklikler, en st dzeyde heterojen hale gelmi top
lum, kknden kokumuluk vd.) savamak anlamna gelmiyordu;
tersine "kanserli yarann stne plaster yaptrmak"tan ibaret kal
yordu (Neue Zrcher Zeitung [Yeni Zrih Gazetesi], okuyucu mek
tubu, 7 .3. 998) . Atom reaktrlerinin artklarnn ihracna veya hiz
met d kalan Brent Spar denizst petrol platformu gibi bir plat
formun planl ekilde hatrlmasna kar yeni, iddiasz bir insan" tu
tumla gsteri yapan Greenpeace sempatizanlar, tipik aa tepesi
eylemcileridiL nsanlarn daha fazla enerji elde etme konusundaki
her geen gn artan hrsarndan ve bu hrsn yanp kl olan yanc
elementler veya terkedilmi bir petrol platformu gibi sonularndan
kayg duymamak olur mu? Sorun her eyden nce, insanlarn hrs
larnn, onlar giderilmedii srece gemlenip gemlenemeyecei veya
nasl gemlenebileceidir. Bu konuda daha 2000 yl nce Huainanzi
yazar ve daha da nce Buda kafa yormulard (bkz. : strategem Nr.
9.3 ve 9.4) .Bir politik sistem deiiklii bile, koulsuz olarak, in
sanda kkensel olarak bulunan, yani insann iindeki hrslar gem
lernesi iin o insan harekete geiremez. Yapay yoldan taknln
olan kendini reklamdan, modadan ve prestijden uzak tutma, itah
ac baz besin maddelerini bilmezlikten gelme ve mevcutla yetin99

mesi bilme ekillerinde ortaya kan bir tutumu yaygnlatrmak ge

rekir. Modern uygarln birbirinden yaltlm halde ortaya kan
urlar ile savamak, bugnlerde, bu urlar ortaya karan temel ko
ullardan, yani Bat endstri toplumunun msrif yaam stili"nden
kopmak (Peter Winterling: "Medyann Felaketiere ihtiyac Vardr",
Badische Zeitung [Baden Gazetesi], Freiburg i. Br., 1 9 . 0.1996, S. 6)
ve onun "tm dnyay ele geirme hrs"yla (Noam Chomsky: Haben
und Nichthaben [Sahip Olmak Veya Sahip Olmamak] , Bodenheim
1 998) sarslmamakla olur. Protestocularn enerjilerini dank hal
deki dsal fenomenlerde odaklatrmalar, ana sorularn ve bu soru
larn bir dzen iinde ortaya konulmas sorununun gz nnden
kamasna yol amaktadr. Bir temel soru udur: Malatma Gandi'nin
Nehru'ya 1945 ylnda yazd bir mektupta talep ettii eyi gerek
letirmek nasl mmkndr: "nsan ihtiyac olan eyle yetinmek,
onunla tatmin olmak zorundadr"; nk "dnya kiilerin ihtiya
larn doyurabilir, fakat onlarn sahip olma hrslarn doyuramaz".

1 9. 7. Mlteci Aknn Sineye ekmek Veya Aknn

Kkn Kurutmak
"Odunu ocan altndan ekip almak m, yoksa suyun kaynamasn,
onu alkalamak suretiyle nlemek mi?" Xie Wenqing, 1979 hazira
nnn sonunda ince gnlk gazetelerde ve Auswahl von Kom
mentaren zu Tagesaktualitii.ten [Gncel Olaylarn Yorumlarndan Se
meleri adl kitapta yaymlanan analizinde, aknln byle belirt
mektedir. O, Vietnamlllarn botlarla firar edileri konusunu ele
almas planlanan bir Birlemi Milletler konferansnda, Vietnam
ynetimine g durdurmasnn m yoksa sadece Vietnam rejiminin
talep ettii zere firarilerle ilikilerin ne ekilde olaca, rnein on
larn yabanc lkelere yerletirilmesinin mi tavsiye edilecei sorusu
nun stne gidiyordu. Bu durumda, yorumcuya gre, "suyun kay
namasn, onu alkalamak suretiyle nlemek, yani gneydou Asya
lkelerinin ve dnyann dier blgelerindeki lkelerin zararn nle
mek" giriiminde bulunulmaldr.
100

1 9. 8. Ksaltlm Grafit ubuu

Tkenmez kalem kullanm insann yazma eylemini olaanst
kolaylatrmtr. Tkenmez kalem dolmakaleme gre ok daha pm
tik ve stelik ucuzdur. Ne var ki, kullananlar hemen bilir ki, tken
mez kalem, bir zamanlar, uzun bir sre kullanldnda, mrekkep
aktrd. izgiler kalnlar, kat lekelenir ve kirlenir ve dikkat edil
mezse mrekkep lekesi giysilere bular ve artk temizlenemezdi de.
Bu ok can skc bir durumdu.
Fabrikatrler bununla ilgili olarak, kalemin mrekkep akltmas
nn nedenlerini aratrmlar ve ok ksa bir zamanda bu nedenleri
bulmulard. Grafit ubuunun tepesindeki kk kasnakl, rulo ha
lindeki kre, iler durumda olduu srece, renk ubuunu kapatyor
ve tam yaz yazarken kat stne gerei kadar mrekkep akyordu.
Fakat grafit ubuun yanndaki kre bozulur bozulmaz ve boyu
bylece klr klmez, arada, mrekkebin akmasna yol aan
bir boluk oluuyordu.
Problemin zm, sadece, yazar krenin srtnmeye dayanma
gcn ykseltmekten geiyordu. Yazar kre yapmnda paslanmaz
elik kullanan fabrikatrler oldu; dierleri ayn amala deerli ta
kullandlar. Bylece yazar kre geri glkle alyordu, fakat
yazar krenin yapt srekli silindirik hareketle grafit ubuun
kenan zarar gryor ve oluktan yine mrekkep aknaya balyordu.
Grafit ubuk da deerli tatan yaplm olsayd, kalem ok pahalya
mal olacakt. Hatta ubuk ve yazar kre paslanmaz elikten yaplm
olsalard bile, anma kanlmazd ve mrekkep yine akacakt.
O sralarda Japonya'da Nakata Tozabu (1 887-1967) adl birisi,
bu problem zerine kafa yoruyordu. O, mrekkep akmasnn, ancak,
tkenmez kalemle 25 000 harf yazdktan sonra baladn sap
tamt. ubuu ksaltmak suretiyle, odun kazann altndan ekip
alnamaz myd? Bu ekilde yaz yazma kapasitesi kltld. By
lece yazar kre bozulmadan nce kalemin mrekkebi bitmi oluyor
ve artk akacak mrekkep kalmyordu.

101

1 9. 9. Devletin Esenlii in Hkmdara Dileke Sunmak

Han hanedannn anl, atafatl hkmranl tam drtyz yl srd
ve daha sonra k balad; o panlt soldu gitti. Daha imparator
Huan (147-1 67) ve imparator Ling (168-188) zamanlarnda k
balamt ve sonunda hanedan ykld. Hanedann son zamanlarn
da iktidar her gn biraz daha haremaalarnn eline gemiti ve on
larn erdemden yoksun hakimiyetleri sonun balangc oldu.
mparator Ling ldnde (. S. 1 89) , byk mareal He Jin,
prens Bian'n yeni imparator olarak oturduu imparatorluk sarayn
da yabana atlmayacak bir muharip gcn korumas altndayd. Bu
nedenle, ba haremaas Jian Shi, imparatorun kulana, He Jin'i
hertaraf etmek zorunda olduunu fsldamt. Ne var ki, bu tavsiye
si yapan Jian Shi, bir sre sonra saray bahesindeki bir fundalkta
saklanm halde bulundu ve kafas kesildi. Yzba Yuan Shao
(lm: .S. 202) He Jin'e sadece Jian Shi'nin kellesiyle yetinme
mesi, tm haremaalar kliini imha etmesi tavsiyesinde bulundu.
Ne var ki, He Jin kararszd. Byle olunca tehdit altndaki haremaa
lar, ayn zamanda He Jin'in kzkardei olan imparatorienin anne
siyle temas kurmak ve onu kendi adiarna kazanmak iin zaman bul
dular. mparatorienin annesine kran borcu olan He Jin, harema
alarnn cann balad. Fakat yzba Yuan Shao, fesatlna
devam etti. Haremaalarna minnet borlu olduu duygusuna sahip
olan kzkardeinin etkisi altnda, daha nce olduu gibi, buna kar
kmakta kararsz kald. O srada Yuan Shao ona 3 numaral stra
tegemi ("Bakasnn Haneriyle ldrlmek") uygulamasn tle
di. "Kiisel olarak bir giriimde bulunmak istemiyorsanz, devlet b
yklerine ar kartmalsnz. Onlar silahlanm olarak bakente
getirtn ve haremaas makulesini onlar araclyla ortadan
kaldrn. Zaman daralyor." imparatorluk arivi mdrnn minicik
tyleri yakmak iin tm sobay tututurmamak (pire iin yorgan
yakmamak -.n.) gerektii uyarsna ramen, He Jin, Yuan Shao'nun
dn tuttu.
Bakente doru yrme konusunda gizli emir alan lke byk
leri arasnda Shaanxi eyateninin genel valisi Dong Zhuo (lm: .S.

102

1 90) da bulunuyordu. Dong Zhuo uzun sreden beri iktidar ve

nfuz peinde kouyordu. Bakente yrme emrini alr almaz, ken
disi lehine zamann geldiini grd. Gl bir askeri birlik olutur
du ve bakent Luoyang'a doru yrye geti. Damad ve en yakn
danman Li Ru, ne var ki, Dong Zhuo'ya unlar syledi: "Aldmz
emir, birka belirsiz nokta iermektedir. Neden hkmdara bir
haberciyle bir yaz gndermiyorsunuz? Niyetlerini anlarsak daha
kolay hareket ederiz (bkz. : strategem Nr. : 29.32) . Bylece o byk
amalarnza daha kolay ulaabilirsiniz." Dong Zhuo bu d tuttu
ve saraya bir yaz gnderdi. Yazda yle deniyordu: "Deersiz
uanz devlet iindeki bitmez tkenmez rahatszlklardan ve isyan
lardan elem ve keder duymaktadr. O, bu memnuniyetsizlik ve ayak
lanmalarn nedeninin haremaas Zhang Rang'n ve kumpanyasnn
ekonomiyi kt ynetmelerinden kaynaklandna inanmaktadr;
bunlar, yaptklaryla, gklerin sonsuz yasalarna da kar km
olmaktadrlar. Kleniz, kazandan kepeyle su almak ve yeniden geri
dkmek suretiyle suyun kaynamasn nlerneyi denemek yerine,
kazann altndan odunu ekip almann ve ac verse de bann ban
demenin ve iindeki irini aktmann, irini vcutta brakp vcudu
zehiriernesinden daha iyi olacan naizane dnmektedir. Bu
nedenle, sadk kleniz imparatorluk saraynn ve devletin esenlii
adna haremaalarn ortadan kaldrmak zere, sava davullar ve
gonglarla Luoyang'a doru yrye gemitir!"
Aslnda Dong Zhuo saf He Jin'in bu pek ak niyetine ters den
szleriyle, kendisine Luoyang ve dolaysyla in'de olduka uzun
srecek olan iktidarnn yolunu ayordu (bkz.: strategem Nr.
35.5.). Chen Shou'nun (.S. 233-297) Geschichte der Drei Reiche
[ Kralln Tarihi] adl kitabna alm olduu Dong Zhuo'nun
dilekesi, metnin btnnde strategemiktir ve ayn zamanda kendi
iktidarn artrmay hedefinin ve gerek motifin, tamamen kendi
karn gzetme motifinin stn rtmeye hizmet etmektedir. Dilek
e, 19 numaral strategeme hizmet eden grnm iin bir kantlayc
metindir ve Yuan Shao'nun haremaalarna bakyla daha ksa bir
sre nce tlemi olduu eyin yani ''yabani otu kknden skp
atma"nn (zhan cao chu gen) bir kant durumundadr.
1 03

1 9. 1 0. Bir Hergelenin Gznde Devletin Kudret ve tibar

"Hou Jing bir akaln sesine ve yaban arsnn gzlerini tayan bir
kafaya sahipti. O, bir kurdun kalbine ve bir tilkinin ifal edici ca
zibesine sahip bir hergele, alak herifin tekiydi. Greve ballk diye
bir duyguya sahip deildi; zaten kendi z babasna kar iyi duygu
lar beslediinden bile phe edilecek bir adamd. O kolayca ihanet
eder ve yabanclarn tarafna geiverirdi. Yaknlar onu knayp du
rurdu, ama o ahlak bir yana brakmt. O bizim hanedanmz ter
ketmiti ve baka eyler peindeydi.imdi bu hergele Liang devle
tinde ikamet ederse, oras ne olur, orada olduu srece kalbinde
neler yatar. En nemlisi, onu yeni dneklikler ve sadakatsizliklerden
ne alkoyabilir ki? (. . . ) Byle bir irret herife devletin kudret ve
itibar teslim edilir ve ondan sadakat beklenirse, aslnda bu, devletin
kne giden yolda atlm ilk adm olur ( ... ) Bilge kii bu yzden
byle yapmaz. Kafas kark birisi byle bir irret herife, saf bir e
kilde, devletin kudret ve itibarn teslim edebilir. Ne var ki hemen o
anda o kii artk kendisini tehlikeye atm demektir; nk hergele
o anda onu harcar.. Hou Jing gibi bir hergeleden devletin kudret ve
itibar esirgendi mi, bu, tpk kaynan suyun altndan odunu ekip
alndnda ve bylece suyun kaynamas nlendiinde veya yabani
ottan kurtulmak iin onu kknden koparmak gerektiinde olduu
gibi sonu verir. Bela kknden kaznmak isteniyorsa, Hou Jing
tutuklanmal, elleri ve ayaklarndan zincire vurulmal ve onu
yarglayp cezalandrdktan sonra doudaki Wei hanedanna iade ve
srgn etmelidir ( ... )
Yukardaki satrlar, Dou Wei devletinin gl adam Gao
Cheng'in emri zerine, byk saygnla sahip olan Wei Shou (.S.
506-572) tarafndan yazlm bir notta yer almaktadr. Notun amac,
imparator Wu (.S. 502-549) ile gneydeki Liang hanedam ve Hou
Jing arasna bir nifak sokmaktr. General Hou Jing doudaki Wei
devletine srtn dnmt ve kral Wu'nun hizmetine girmiti.
Wei Shou'nun notunun Hou Jing'in sonunu (bkz. : strategem Nr.
33.13) tam olarak hazrlam olduunu sylemek gtr. Fakat bu
yaz paras nemlidir, nk 19 numaral strategemin ifade edildii
"

1 04

forml erevesinde yazlmtr. Hou Jing'le ilgili olarak "kaynayan

suyu tekrar sakin haline getirmek zere odunu ekip almak; yabani
otu kknden ekip koparmak" deyimleri, in eskiandan gelen
ve ktln radikal ekilde ortadan kaldrlmas gerektiini ve
bununla ilgili olarak problemierin etkin zmnn kalpte yattn
reten bir ahlaksal dncenin ifadeleri olarak anlalmaldr

(Grosses Lexikon feiner chinesischer Tugenden [inlilere zg nce

Erdemler Byk Szl], Taiyuan 1996). Aktr ki bir eyi "tm
ktlklerin kk" olarak etiketlendirilmek ve 1 9 numaral strate
gemin hedefini byle aklamak hakszlktan arnm deildir.

1 9. 1 1 Konfys'e Kar Seks Bombas

.. 501 ylnda Konfys (.. 551-479), Lu prensi Ding'in (..
509-495) ismen ve kat zerinde, fakat aslnda bir baka Lu prensi
Huan'n (71 1-694) soyundan gelen baran Ji Huan'n fiilen hkm
srd memleketi Lu-wo'da, devlet hizmetine kabul edilmiti.
Asker! bir rtbeyle baarl iler yaptktan sonra, Konfys, ekiya
lktan sorumlu vezir veya bugne uygun bir adla, adalet bakan ya
plarak taltif edildi. 496 ylna kadar o, grev alann ylesine geni
Ietmiti ki, fiilen babakann sorumluluklarn tamaktayd. Devlet
ilerinden sorumlu olmaya balayal henz ay gemiti ve o Lu
lkesinde birok iyi i yapmt. Koyun ve krpe domuz ticaretiyle
uraan adamlar nceden olduu gibi halk aldatp fiyatlar artra
myorlard; erkekler ve kadnlar caddelerde ve ara sokaklarda edepli
bir ekilde birbirlerinden ayr yryorlard; cad de zerinde bir ey
duruyorsa, kimse onu kendisine mal etmek iin eilip alnyordu;
yabanclar lkeye geliyor ve fakat yardm iin belediye yetkililerine
bavurma ihtiyac duymuyorlard, nk onlara uygun ekilde dav
ranlyordu.
Lu devletine Konfys tarafndan taze kan alandna ilikin
haberler, komu devlet Qi'nin byk itibar sahiplerini korku ve deh
ete drd. Bunlar Qi prensi Jing'e yle dediler: "Konfys dev
leti ynettii srece, Lu devleti stnl zorunlu olarak ele geire-

105

cektir. Lu devleti hegemonya salar salamaz, ilk yapaca i, en

yaknndaki Qi devletini ilhak etmek olacaktr. Neden Lu devletine
onlar yattrmak amacyla topraklarmzdan bir para armaan
etmiyoruz?" Buna karlk Li Chu yle dedi: "Ben, nce Lu devle
tinin giderek artan ykseliini nlerneyi neririm. Bunda baarl
olamazsak, onlara her zaman zaten nasl olsa toprak verebiliriz."
Konfys'n batdaki Zhou hanedannn (.. 1 l .yzyl
.. 770) balang zamanlarndaki ritellere sk skya bal olduu
bilinir. Burada zellikle kurban riteli sz konusudur. Fakat ayn
zamanda, her eyden nce dsal uygulamalarla da uyumlu olan
isel, ahlaksal tutumlar ve duygularn birbirine elik etmeleri gere
ken, stat, soy ve kdem bakmndan farkl etiket ritellerine dayan
mak esastr. Konfys prens Ding ve baron Ji Huan'dan, szlerinde
ve eylemlerinde gvenilir ve vicdanl olmalarn, erdemiere sayg
duymalarn, dalkavukluklardan uzak durmalarn ve lks, sefahati
ve lsz zevkleri terketmelerini bekliyordu. Baka ne varsa,
Konfys'e gre, bat Zhou hanedannn ritellerine aykryd. Ne
var ki Qi devletinde, Lu prensi Ding ve baron Ji Huan'n bedensel
hazlardan asla yz evirmedikleri biliniyordu. Bu bilgiye dayanarak
Qi devletindeki iktidar sahipleri bir strategeme bavurdular. Konf
ys'n yaam zerine Sima Qian'n (doumu: .. 1 45) yazm ol
duu ve Edouard Chavannes'in ( 1865-1918) Franszcaya Le memo- .
ries historiques de Sema Ts'ien (tome cinquiEme, Paris 1967, S. 328)
adyla evirdii Geschichtlichen Aufzeichunungen [Tarihsel aretler]
adl kitapta, strategem yle anlatlmaktadr: Qi'li iktidar sahipleri
Qi topraklarnda yaayan en gzel 80 kadn aradlar, onlar parlak
giysilerle donattlar ve mzik eliinde dans etmeyi rettiler. Bu
gzel kadnlar Lu hkmdarnn armaan olarak dnlmlerdi.
30 adet drt atl araba, ilerinde tadklar gzel kadnlarla, Lu'ya
gnderildi. Arabalar bakentin gney kaps nnde durdular ve
dans edip ark sylemeye baland. Baron Ji Huan, olay yerine, gs
teriyi gizlice izlemek zere, tebdil-i kyafetle geldi. O gsteriye yle
sine hayran kald ki, ksa sre iinde olay yerine iki kez dnd. Prens
Ding, armaan bir an nce almak iin yanp tutuuyordu. Fakat
Konfys' dikkate alarak, o anda ritele aykr bir ey yapmak da
106

istemiyordu. Ona undan baka bir ey yapmak kalmamt: O baron

Ji Huan'la szde bir inceleme gezisine kt. Oysa gerekte her iki
adam btn gnlerini 80 kadnn ve 1 20 atn yannda geirdiler ve
kendilerini yksek politikann dertleriyle hi skmadlar. Gen bir
Konfys olan Zi Lu, olay ustasna haber verdi ve yle dedi:
"Usta, grevden ayrlmanz gerekiyor!" Oysa Konfys henz byle
bir sonuca raz deildi ve yle yant verdi: "Prens u sralarda
kentin d mahallesinde Gk'e ve Yer'e ilkbahar kurban sunmak
zorundadr. Eer riteli dikkate alr ve kurban etini devlet erkan
arasnda bltrrse, bu, benim almaya devam edebileeeim
anlamna gelir. Ben bir sre daha grevde kalrm." Prens Ding ve
baron Ji Huan, Qi devletinden gelen armaan kabul ettiler. gn
sresince devlet ileriyle hi ilgilenmediler. Gk'e ve Yer'e kurban
sunma bayramnda, byk iktidar sahipleri ritele ramn bir
damla kurban eti datmadlar. Bunun zerine Konfys hayal
krkl iinde grevini brakt ve Lu devletini terketti. Bir mzik
ustas, uurlamak ve azn aramak iin arkasndan kotuu srada,
Konfys ona bir ark syledi:
"Kadnlarn azlar
bakanlar zevk ve sefaya gark ediyor.
Kadnlarla dp kalkmak
lkeyi harap ediyor.
Bana, yaamnn son yllarnda
dnyay arnlamaktan baka bir i kalmyor."
in aslna baklrsa, Konfys kendi pek heybetli politik plan
larnn pratik sonularn alma ansn bir daha asla elde edemedi.
Die 36 Strategeme mit Beispielen [ rneklerle 36 Strategem] adl
kitapta (Taipeh, 1972) u yorum bulunur: "Devlete kutsanm yce
Konfysmz bile 'kazann altndan odunu ekip almak' strate
gemine taklp tkezledi. O andan sonra yabanc lkelerde dolap
durdu ve bir dilenci yaam srd. unu gzden karmamak gerekir
ki, insanlarn birlikteliinin ve erdemliliin bu ekilde kiiselleti
rilmesi, bizzat, bir kk muziplie imkan salamtr. Bu rnek u-

107

nu kantlar ki, strategemlerin ideal kurbanlar doru yolun yksek

dneeli tleridir." Marion Grafin Dnhoff, "banal (. .. ) ve bil
gisizce uygulanan dzenbazlkta srtan ocuka saflk", dobra
dobra, tm byk dnrlerin alameti farikas" olarak gsteriyor
(Die Zeit [Zaman], 2 7.6. 1997, S. l l) . Bu dnyada bir erdemlilik uz
man olmak yetmez. En azndan, zarar-verme strategemini iyi anla
mak ve onun nasl sonusuz brakacan iyi bilmek gerekir.
Konfys'n tleriyle doru yola gelmek, Qi devletinin yne
ticileri iin zor, hatta olanakszd. Konfys'n gc baron Ji Huan
ve prens Ding'le iyi ilikilerinden kaynaklanyordu. Bu karlkl
gven ilikisi, armaan edilen 80 "et bombas" (roudan, Taipeh'te
yaymlanan strategem kitab "seks bombas" yerine byle diyor) ve
120 beygirle paralanp gitti. Konfys grevinden feragat etti ve
Lu devletinin iktidar sahipleri, devletin ykseliinin kendileri lehine
gvencesi demek olan Konfys' kaybettiler. Qi devleti iki niyeti
ni de, kazann altndan odunu ekip almakla gerekletirmi oldu.
Lu devletinin ykselii durduruldu ve Qi'yi tehdit eden tehlike orta
dan kalkt. Konfys'n syledii arknn metni dikkate deerdir.
ark, Konfys'n hileye kar kr olduunun kantdr. Konfys
arkda sadece ve sadece kadnlarn tahripkar etkisinden yaknmak
tadr. Fakat bunun sadece "Lu tarafndan uygulanan strategem poli
tikasn sabote etme"nin zarars-z bir aleti olduunu (Shi Yun, Licht
Tageszeitung [Gnlk Ik Gazetesi], 2.6.1996) ve Lu'nun gerek d
mannn tamamen baka bir yerde aranmas gerektiini Konfys
hi de aka grememitir. O sadece batdaki Zhou hanedannn
ritellerinden ve pek yce ahlak retilerinden yola kmak yerine
biraz da strategemlerden anlasayd, "kazann altndan ordunu ekip
almak" strategemini uygulayan rakibi Li Chu gibi, grevini strate
gemlere bavurarak srdrebilir miydi? Konfys grevini brak
makla, yaamnn sonraki blm iin kendisi tarafndan bylesine
arzu edilen ann politikasn etkileme imkann kaybetti. O, Qi'li
iktidar sahiplerinin strategemini sezebilseydi bile, tabii ki dmanca
bir strategem planyla buna tepki gstermezdi, tersine kendi z
deyiine uygun davranrd: "Kk eylere dikkat gstermernek
byk planlar tehlikeye sokar."
1 08

1 9. 1 2. Moskova'nn Yeniden Silahlanmaya Kar At Sava

Federal Almanya'nn yeniden silahlanmas grmeleriyle ilgili ola
rak, Wang Shifang, 1980'li yllarn banda in Komnist Partisi ya
yn organ Volkszeitung [Halk Gazetesil'nde u yorumu yapyordu:
"Moskova'nn taktii: Kazann altndan odunu ekip almak" (Pekin
24.6.198 1 ) . Yoruma gre, Moskova ynetimi, Almanya'nn yeniden
silahlannasnda direnen Federal Almanya babakan Schmidt'e id
detle kar kyor ve ayn sralarda Willy Brandt' kendisine Sov
yetlerin dostluk niyetlerini gstermek ve Federal Almanya'da raket
ierin konulandrlmasndan vazgeilmesi arzusunun altn izmek
iin Moskova'ya davet ediyordu. Federal Almanya'nn ayn partiden
iki nemli temsilcisi Moskova'da komedyenlere zg bir ekilde
farkl muamele gryorlard, fakat hi phesiz bunun altnda bir
hesap yatyordu. Moskova yeniden silahlanmaya pheyle bakan
Brandt'n yakt yeil kla, sosyal demokrat Alman ynetimininin
bu soruna ilikin tutumunu deitirmeyi salamak istiyordu. Kald
ki, Sovyetler Birlii, Bat Almanya halkn aka tehdit ediyordu.
Sz konusu roketlerin konulandrlmas halinde, Federal Almanya
Cumhuriyeti bir atom bombas savanda topluca yok olma tehlike
sine maruz kalacakt. Bu ynden bakldnda, Federal Almanya
Cumhuriyeti'nde de babakan Schmidt'e ve yeniden silahianma
kararna kar ak bir muhalefet oluturulmaktayd. Nihayet Mos
kova, faitlerin Almanyasnn yaptklarnn ac hatrasn tazeliyor,
NATO'nun yeniden silahianma kararn Hitler'in 40 yl nce Sov
yetler'e gstermi olduu tepkiyle karlatryor ve ikili oynayarak,
Avrupa halklarna Bat Alman militarizminin bilinen alkanlk
lannn asla unutulmamas arsnda bulunuyordu. Wang Shifang'a
gre, Federal Almanya Cumhuriyeti, NATO'nun Avrupa iindeki te
mel desteiydi. O, NATO cephesi devleti olarak, baka hibir devlet
le deitirilemezdi. Federal Almanya Cumhuriyeti'nin Sovyetler Bir
lii'nden gelecek bir saldrya kar durma faaliyetlerinden dier
Avrupa devletlerinin kaderi de etkilenecekti. Moskova'nn roketlerin
Federal Almanya'da konulandrlmasn nlerneyi hedefleyen
"entrika"s (yinmou) tutarsa, bu, bir domino etkisine yl aacaktr.
109

Tm NATO plan muhtemelen gme gidecektir. Moskova'nn

Bonn'un "bamsz bir politika" izlemesini arzulamasnn ardndaki
gerek niyeti, NATO'ya kar "kazann altndan odunu ekip almak"
strategemini uygulamaktr.

1 9. 1 3. Maymunlar Kral'nn Son Kozu

Dadaki dev, Tripitaka tarafndan marrastrn 270 yandaki keiine
dn verilmi olan gzel elbiseyi yangndan yararlanarak aldktan
sonra (strategem Nr. 5 . 1 .), evine, Kara Rzgar Maaras'na geri
dnmt. Uyuduu srada azm olan ateten Maymunlar Kral
sayesinde sa salim kurtulan Tripitaka, ertesi gn, yangndan hibir
zarar grmeden kalan Zen salonunda, geeeki yangndan habersiz bir
halde uyand ve Maymunlar Kral'na gece neler olup bittiini ve
gzel elbisenin nerede olduunu sordu. Maymunlar Kral "Cbbeyi
bulacam ve onu size geri getireceim" diye yant verdi. Maymun
lar Kral nce 230 manastr sakininin stlerini, daha sonra sandk ve
dolaplarn arad; hibir ey bulamamt. Nihayet o, marrastrn ba
keiine, civarda bir devin yaayp yaamacln sordu. Bakei,
gneyde uzanan Kara Rzgar Dalar'nda bulunan Kara Rzgar Ma
aras'nda Byk Kara Kral'n yaadn syledi. O bu geni alanda
ki tek devdi. Maymunlar Kral, bir anda, bulutlarn perendesi yar
dmyla Kara Rzgar Da'na kadar 20 mil utu; gzel elbiseyi B
yk Kara Kral'n aldndan emindi. Amacna bal olarak, Byk
Kara Kral'n bir Taocu ile ve beyazlar giymi bir bilgeyle, yeni ele ge
irilmi pek parltl bir elbise zerine konutuklarn iitti ve onlar
gizlice dinledi. Kara Kral elbiseyi bir gn sonraki doum gnnde
giymeyi dnyordu. Maymunlar Kral'nn hrszn kim olduu
konusunda artk zerre kadar phesi kalmamt.
Biraz sonra Byk Kara Kral'la konumaya balad ve ondan el
biseyi iade etmesini istedi. Ne var ki, Kara Kral byle bir emrivakiye
hi de hazr grnmyordu. Bylece ikisi arasnda on raundun s
tnde bir mcadele balad ve leden sonraya kadar devam etti.
Kllarn birbirinin kalbine ve yzne saplamaya alyorlar, bir-

1 10

birinin kafasn ve kollarn koparmaya gayret ediyorlard. lmcl

demir ubuklarta indirilen ve sesleri gk grltsn andran dar
beler, imek hzyla kullanlan mzraklarta hertaraf ediliyordu. Ala
cal, sisli hava cereyan burgaa dnyor, elik kllardan kan
kvlcmlar havada titreimler yaratyor, her iki efsanevi hayvan,
Maymunlar Kral ile Kara Kral, birbirine stnlk salayamyorlard.
Nihayet Byk Kara Kral yle dedi: "Ksa bir sre iin silahlar
brakp dinlenelim! u anda bir eyler yemek istiyorum, daha sonra
seninle yine savaacam." Maymunlar Kral svp saymaya, kudur
mu gibi barmaya balad; dev de mzrayla saldrr gibi yapt,
maarasna girdi ve maarann tatan kapsn kapatt. Maarann
iinde gzel elbiseyi giymeyi dnd doum gn iin davetiye
yazmaya balad. Maymunlar Kral'nn maaraya girmesi pek mm
kn deildi ve ona, eli bo olarak manastra geri dnmekten baka
yapacak bir ey kalmamt.
Bir sre sonra o, da devinin onun tarafndan yolda vurularak
ldrlen bir arkadann klna brnm halde, ikisi arasndaki
savaa kald yerden yeniden devam etmek zere, maaraya yol
land. Demirden karg tehdit ediyordu, o sadece zangrdyor ve
mzrak demirden kargnn darbelerini defediyor, kvlcmlar uuu
yordu. Maymunlar Kral her an kln deitiriyor, fakat devin b
yleri onun saldrlarn hep boa karyordu. Bu mthi savan
sona erecei yoktu. Maarann giriinden dan tepesine, oradan
bulutlara kadar devam ediyordu dello. Rzgar ve sis, sanki meyda
na kan tahribat yayyor, kum ve kayalar hava akmlaryla burga
iinde kalyorlar ve birbirine dolanyorlard, ta ki kzllaan gne
batdan batncaya kadar. Ne var ki ikisinden hibirisi stnlk sa
layacak gibi grnmyordu. En nihayet dev bard: "Hey, bir ara
daha verelim! yeniden dello etmek iin de vakit hayli ge oldu. Ya
rn yine gel; artk ak m, kara m, yarn belli olsun." Maymunlar Kral
haykrd: "Dnmek yok! Bir silahor gibi davran! Benimle konuma,
ok ge oldu!" Ve demir ubuuyla o her ynden, ay gibi gl bir
silahor gibi, rakibinin kafasna ve yzne darbeler indirdi. Fakat
rakibi kendisini, kala gz arasnda hafif bir rzgara dntrd ve
maarasna geri dnd, tatan maara kapsn srgledi ve artk bir

111

eyle ilgilenmedi.Maymunlar Kral bir kez daha elleri bo, manastra

geri dnd. Orada Tripitaka'ya baarszln bildirdi: "Tripitaka
unu sordu: "Senin sava sanatn onunkiyle karlatrldnda ne
durumda?" Maymunlar Kral yle yant verdi: Ben ondan ok iyi
deilim, ikimiz denk saylrz." Tripitaka aknlkla yde dedi: "Bir
birinize stnlk salayamyorsanz, onu nasl altedeceksin ve be
nim gzel elbisemi geri getireceksin?" Maymunlar Kral yle yant
verdi: "Sen hi tasalanmal Ben ne yapacam biliyorum! "
Tripitaka ve Maymunlar Kral geceyi Zen salonunda geirdiler;
fakat Tripitaka hi durmakszn olaanst gzellikteki elbisesini
dnyordu. Gzne nasl uyku girebilirdi ki? Yatanda bir saa
bir sola dnp dururken, birdenbire, bir pencerede k yandn
grd. Hemen oraya yneldi ve M aymunlar Kralna seslendi: "Kalk
haydi, sabah oldu. Git ve bana gzel elbisemi getir abuk!" May
munlar Kral yatandan srad ve keilerin ykanmak zere su
tadklarn grd. "yilikler stnzde olsun ustam; hemen gidiyo
rum" dedi. Tripitaka yatandan kalkt ve onu durdurdu. "Nereye
gidiyorsun?" Maymunlar Kral yant verdi: "inanyorum ki, olup bi
tenler Guanyin'e, merhamet ve efkat tanrasna kar sorumlulu
umuzu unutmamza yol at. Siz bu Zen salonunu kutsayn, tanra
burada yerli halkn kutsal ttsleri ve kurban paralarn kabul edi
yor. Ve ayn zamanda o kutsal mekann pek yaknnda bir devin' var
lna gz yumuyor. Ben onunla ksa bir grme yapmak zere,
gneye, denize doru gidiyorum. Ve sonra, ondan, buraya bizzat
gelmesini ve devin gzel elbiseyi iade etmesini salamasn isteye
ceim." Ve Maymunlar Kral o anda ortalktan kayboldu.
Biraz sonra o kendisini gneydeki denizin zerinde buldu, orada
bulutlarn nn kesti ve masalms grnme bakt. Daha sonra
Bambu Maaras civarnda yere indi ve kendisini kabul eden tanr
aya sayglarn sundu. Guanyin onu konukseverlikle karlad.
"Guanyin", szck anlamyla " [ar] sesine kulak veren, bavurula
r dikkatle gz nnde bulunduran" anlamna gelir ve in'de diil
olarak tasarmlanr ve halkn Buda'ya ballnn, Budac sofuluun
merkezinde Boiisatva (stratagem Nr. 19.4 ve 24. 15) Avalokitesvara
adlarn alr. Guanyin'le ilgili saysz sylencelerden birine gre, o,
112

yeryznde varolmadan nceki hallerinden birinde kzkardein

en kyd ve uzun sredir ocuksuz bir evlilii srdren bir
krala, ei tarafndan, iek Da'na yapt bir hac ziyareti vesilesiyle
armaan edilmiti. Kraln kendi z olu olmadndan, bir emir
nameyle, kzlarndan olan oullarnn, yani torunlarnn tahtn varis
leri olduunu duyurdu. imdi sra, kzlar iin uygun kocalar bul
maya gelmiti. Kzlarn en k, buna tepki gsterdi ve babasnn
emirnamesine uymaktansa, Buda dinine snnay tercih etti. Ve bir
manastra ekildi. Kral manastr kundaklamaya kalktnda, kz
atei kendi kanyla sndrd. Kzn ba uurulacakt artk. Ne var ki
kl krlp paralara ayrld. Bu defa baduruldu kz. Yreklere
korku salan bir kasrga eliinde, yeralt tanrs kaplan klnda g
rnd ve l kz yeralt lkesine gtrd. Kz orada, cehennem
prenslerinin bizzat hazr bulunduklar trende ettii duayla kurtul
du. ektii straplar karsnda tm ruhlar birlemiti. Cehennem
cennete dnt. Cehennem Kral kendi gcnden korkuyordu. O,
kutsal kz yerst dnyasna gitmek zere serbest brakt. Kz,
gneyde, deniz stnde bulunan bir adaya brakld ve orada Guan
yin olarak sonsuza kadar kutsand ve kutland_
Maymunlar Kral st mcevherlerle bezenmi, beyaz nilfer
iekleriyle donatlm platforma doru yneldi, diz kt ve dilei
ni sundu: "Seyahati srasnda ustam Tripitaka, sizin Zen salon
larnzdan birine vasl oldu. Orada Size yre halk tarafndan tts
ve kurban paras sunuluyor. Fakat Siz bir deve de, oradan fazla uzak
olmayan bir yerde barnma izni vermisiniz. te bu dev ustann
gzel elbisesini ald. Ben defalarca elbiseyi geri almaya altm;
fakat baarl olamadm. Size durumu arz etmek zere kendim
geldim buraya." Guanyin yle dedi: "Bu maymun kstahlk kokan
szler sarfediyor. Gzel elbiseyle niye bu kadar bbrleniyorsun ve
onu kt insanlara gsteriyorsun? Ayrca sen bu kt olayda pay
sahibisin; nk alevlerin yaylmasna neden olacak ekilde rzgar
krkledin ve sonunda bana adanm olan tapnak alannn yanma
sna yol atn. Ve imdi tm bunlara ramen buraya gelme ve say
gszlk etme cesaretini nasl gsterebiliyorsun?" Maymunlar Kral
bu szleri duyunca ve Guanyin'in gemii olduu kadar gelecei de
1 13

bildiini grnce, sklm pklm oldu v yalvarp yakarmaya ba

lad: "Guanyin, Sizden rica ediyorum, genlerin yanl davranla:im
balayn. Her ey Sizin sylediiniz gibidir. Fakat ben, devin gzel
elbiseyi ald ve bende katlanlmaz baarlarna neden olan sihirli
szler syleyerek ustan tehdit ettiini biliyorum. Bu yzden buraya
geldim; Sizi rahatsz etmek pahasna. Sizden zellikle rica ediY\)
rum, bana merhamet edin ve devi yakalamak iin yardm elinizi
uzatn; bylece elbiseyi geri alabilelim ve batya doru yolcului.J...
muza devam ede bilelim." Guanyin yle yantlad: Bu dev birok bu
y bilir, onun hakkndan gerekten de gelemezsin. Pekala! Ustann
hatrna bu kez seninle geliyorum." Maymunlar Kral kranla eil
di ve Guanyin'den hemen yola kmalarn rica etti.
Mutluluk mjdecisi bulutlarn stne birlikte bindilEtr ve hemen;
ardndan Kara Rzgar Da'na ulatlar. Oradan bulutlardan indileri
ve Kara Rzgar Maaras'na giden patikay izlediler. Oraya, elinde
dz bir al tutan bir Taocu gelmiti. aln iinde iki byl hap
vard. Maymunlar Kral demir ubuuyla, bir darbede onu, kanlai
iinde parampara etti. Guanyin bu tyler rpertici sahne karsn
da donup kald. "Bu iddet, bu kan dkclk niye?" diye sordu. "O
gzel elbiseyi alnad ve sana bir fenal dokunmad. Niye onu bir
darbede bu hale getirdin?" Maymunlar Kral, o Taocunun devin bir
arkada olduunu syledi. Dn bu Taocuyla ve beyazlar giymi bir
bilgeyle konumutu; konuma srasnda devin bir len dzen
lediini ve bu lende gzel elbiseyi giyeceini iitmiti. Taocu, hi
kuku yok ki, bu lene katlmak zere yola koyulmutu. Bunun
zerine Guanyin, Maymunlar Kral'nn bu yaptn uygun buldu.
Maymunlar Kral, Guanyin'e, lm olan Taocunun klna girmeyi
nerdi. Kendisi de iki haptan birini alacak ve onu dierlerinden
daha byk bir hap haline getirecekti. "al iki hapla birlikte aln ve
deve doum gn armaan olarak verin. Byk hap yutmasn
salayn, gerisini ben hallederim." Guanyin bu plana hibir itirazda
bulunmad. Taocunun klna brnd ve hapl alla birlikte devin
maarasna yolland.Hibir phe uyandrmadan ieriye kabul edil
di ve konuulduu zere, kendisiyle selamlaan deve byk hap
doum gn armaan olarak u szlerle verdi: "Bu hapla binlerce
,,

1 14

yl daha yaayn! " Dev hap bir hamlede yutar yutmaz, bu kez devin

klna girmi olan Maymunlar Kral gerek klna tekrar dnd ve

kendi etrafnda dnmeye ve deve darbeler indirmeye balad. Dev,
sanki canszm gibi, yere serildi. Guanyin gerek kln aa
vurdu ve gzel elbiseyi kendine ald. Maymunlar Kral devin bede
ninden yaylan kokuya kar bumunu kapad. Devin yeni numaralar
evirmesinden korkarak, Guanyin, kafasnn stne ve alnnn or
tasna bir izgi ekti. Dev ayaa kalktnda, Maymunlar Kral'na
kar mzran savurarak saldrya geti. Fakat Guanyin hemen ha
vaya ykseldi ve sihirli szler sylemeye balad. Szler etkisini he
men gsterdi ve dev katlanlmaz bir baarsna tutuldu. Mzran
yere att ve yerde kvranmaya balad. "Guanyin "Sihirli canavar,
niye kendini yerden yere atyorsun?" diye sordu. Dev, hi tereddt
etneksizin,' yle dedi: ''Yaamm balayacam umuyorum. " yi
yrekli Guanyin onun ricasn yerine getirdi. Ve byk tanrsnn
verdii greve, Potalaka Da'nn te tarafnn gzcl grevine
geri dnmeye hazrlanrken, Guanyin Maymunlar Kral'na yle
dedi: "Ustann yanna geri dnebilirsin ve ona tekrar zenle hizmet
edebilirsin! " Maymunlar Kral yle yant verdi: "En derin kran
lann Sizin iindir. Bu kadar uzaklardan geldiniz, bana yardm
etmek iin." Guanyin'e yaltakland ve elinde gzel elbise, ona veda
etti. Guanyin ay klna sokulan devle birlikte gneydeki okyanusa
doru gzden kayboldu.
Wu Cheng'en (1 500-1 582) tarafndan yazlm olan Pilgerreise in
den Westen [Batya Hac Yolculuu] adl kitaptan yukarya alnan bu
episod, ince strategem kitaplarnn pek ounda 19 numaral
strategemin kullanmna tipik bir rnek olarak gsterilir. "May
munlar Kral batya yolculuk srasnda karlat devleri yenerken,
bu devierin hakkndan hi de yle kolaylkla gelmez. Onlar kendi
gcyle haklayamazsa, g kaynaklarn kurutnaya ynelir ve
onlara kar strategemler uygular (Die Strategeme mit Beispielen
[rneklerle 36 Strategem], Taipeh, 1972) .

1 15

1 9. 1 4. Sadece Tarm Reformu

Hongkong'da 36 strategem zerine yaymlanan bir kitapta belir
tilcliine gre, Amerika Birleik Devletleri ynetiminde an Kay ek
rejiminin iyit:e yaygnlaan rvet ve eylemsizliinden ikayeti olan
ve in Komnist Partisi tarafndan "demokratik kiiler" diye adlan
drlanlar hareket geirmek, ancak 1948'den sonra mmkn olabil
miti. Ayn anda in komnistleri Amerikallar, dnyay istila et
mek isteyen Rus komnistleriyle kartlk iinde, kendilerinin sadece
tarm reformcular olduklarn belirterek ikna etmeye kalkmlard.
Gerekten de tarm reformcular ABD'de birok taraftar bulmulard.
yle ki, Amerika Birleik Devletleri, an Kay ek'in lideri olduu
Guomindang rejimine yapt yardm kesrnek veya devam ettirmek
karar almak durumundayd. Komnist propagandann etkisi altn
daki Amerika Birleik Devletleri, Guomindang rejimi iin ok nem
li, kritik bir dnemde, 1949 ylnda, Guomindang ynetimine, sa
lad ekonomik yardm kesti. Bylece in halknn Guomindang
rejimini destekleyen ksmnn morali sfra indi ve Guomindang reji
minin iteki ve dtaki politik itibar zayflad. Bilindii zere, ksa
bir sre sonra in komnistleri tm in'de iktidar ele geirdiler.

1 9. 1 5. Terkedilen syanc Liderler

Kuzey in'deki Song hanedam (.S. 960- 1 1 27) zamannda, Xue
Changru (1000-106 1 ) , Hanzhou'ya (bugnk Sichuan eylaletinin
Guanghan blgesi) ordu yetkilisi olarak atand. Bir gn garnizonda
ki baz askerler isyan ettiler, karargahlarn terkettiler, her yeri atee
verdiler ve blge yneticisini ve blgedeki askeri birliin komutann
ldrmek istediler. Her iki devlet grevlisi de kurtulmaya teebbs
etmediler. Bu kritik anda Xue Changru olay yerine yetiti ve isyanc
askerlere yle seslendi: Hepinizin ana babas, kars ve ocuu var.
Neden kendinizin ve sevdiklerinizin yaamna mal olacak byle bir
eyleme kalktnz? syan destekleyenlerin hepsi, u tarafta toplan
sn ! " Destekilerin hepsi, gerekten de o ynde toplandlar ve kl116

larn bile kprdatmadlar. Yalnzca sekiz adam, eleba olanlar, <

toplananlara katlmadlar ve kent dndaki kylere kamaya a
ltlar. Hepsi ok ksa srede yakaland. O zaman halk arasnda
yle dendi: "Xue Changru olmasayd, btn kent felakete uraya
cakt."
Bu rnek, 36 strategem zerine yazlm en eski kitapta, 19
ral strategemin uygulanmasna baarl bir rnek olarak yer
uma
n
almaktadr. Wu Gu, 36 Strategeme mit Illustrationen [lstrasyonlar
la 36 Strategem] adl kitabnda, Xue Changru'nun davrann, d
mann moralini bozmak ve onun mcadele gcn krmak konusun
da rnek bir davran olarak gstermektedir. Wu Gu'nun analizi, ne
var ki, Xue Changru'nun strategemik olmakla birlikte, yalnzca d
mann moralini bozmay amalayan bu davrann tmyle kap
sayan bir analiz deildir. phesiz Xue Changru'nun gl davran
isyanclarn cesaretini krmt. Fakat Xue Changru'nun hibir ey
den korkmaz grnm, tek bana, yeterli deildi. Onun stratege
mik olarak topadad ksa konumas, ayaklanmann temellerine
indirilmi bir darbe oldu. ncelikle Xue Changru isyana katlanlarn
dikkatini eylemlerinin ar sonularna ekti. Sadece kendileri deil,
hatta aile yeleri de lmle tehdit ediliyordu. Konumasnn ikinci
cmlesinde Xue Changru elebalarn deil, sadece isyana katlan
lar hedefliyordu; onlarn, teslim olmalar halinde paalarn kur
taracaklarn anlamalarn hedefliyordu (kar . : strategem Nr. 1 5 ve
Nr. 33) . Bylece Xue Changru, isyann birka elebasn kendilerini
destekleyen gruptan ayrm oluyordu. izole edilmi bir durumda
kalan isyanc liderler desteklerini kaybetmilerdi ve artk sadece
kanay dnebilirlerdi.

1 9. 1 6. Sekinlerin Ayartlmas
Tang anda (.S. 618-907) yaam olan Jia Lin, Meister Suns
Kriegskunt [Sun Usta'nn Sava Sanat] zerine yazd yorumunda,
dmann etkili ve bilgili adamlarnn, artk dmana danmanlk
yapamayacak ekilde ayartlmasn, dmana zarar verme yntem117

leri arasnda sayar. Devlet ann bir generali, L Meng (.S.

1 78-219) , bu taktii uygulayarak, Guan Yu'yu yendi ve stratejik
nemi olan Jiangling kentini Wu devleti adna yeniden ald (bkz:
strategem Nr. 8.3) .
Wu ve Shu devletleri kuzeydeki Wei devletine kar ittifak yap
mlard. Ne var ki Wu devleti Wei devletiyle gizli bir anlama imza
lant ve bu anlama sayesinde, Shu devletinin korku salan sa
vas Guan Yu'nun elinde bulunan Jiangling kentini geri almay
umuyordu. Ve L Meng, amacna ulamak iin, dier strategemler
arasnda, "Kazann Altndan Odunu ekip Almak" strategemini de
uygulad (China im Aufbau [na Halindeki in] dergisi, Pekin,
Haziran 1985) : L Meng, Guan Yu'nun ok sayda subayn kendi
tarafna ekti, yle ki Guan Yu gitgide yalnz ve izole bir halde kal
maya balad.
L Meng'in taktii zaman ve mekan aan armlar yapyor.
rnein, "srail'in uygulamalarn ve Filistin halknn ve igal altl!
daki blgelerde yaayan dier Araplarn uradklar insan haklar
ihlallerini soruturan Birlemi Milletler zel komitesinin kararlarn
srail ynetimi yle karakterize ediyordu: " . . . the Government of
Israel hoped to enervate the communutiy by depriving it of intelli
gent and active leadership, and the occupying power" (nakleden:
Lothar Kuhl: Die Untersuchungs- und Berichtstaaigkeit des "Specia:l
Commitee to Investigate Israeli Practices" der Generalversammlung
der Vereinten Nationen [Birlemi Milletler Genel Kurulul)da
"srail'in Uygulamalarn nceleme zel Komitesi"nin Aratrma ve
Raporlarnn Grlmesi] , Berlin 1 995, S. 387) . Burada gncel bir
rnek veriyorsam, bu, srail'in uygulamalarna ilikin tutumun altn
izmek iin deil, sadece bir hile tekniinin her yerde rastlanabile
cek uygulamalarn iaret etmek iindir.

1 9. 1 7. rencisiz retmen
Yln austos bceklerinin cr cr crlad bir vaktinde, bir in ken
tinin tren istasyonuna bir tren girdi ve durdu. Trenden inenler ara118

snda, uzun boylu, tahminen 30 yalarnda bir adam vard. apka

snn glgeledii yznden gleryzllk ve akyreklilik ltlar
sa:l.yordu. Adam tren istasyonun, terketti ve rmak kysndaki
ca3de boyunca yrmeye baladi. Innan kar kysnda, eski tu
lalan tmyle yosun tutmu olan kent duvar ykseliyordu. Yosun
lar, batmakta olan gnein klanyla parlyordu. Duvarn stnde
bir kule, mavi gkyzne doru yksE:liyordu . Kule sanki arazinin
sert tekdzeliine bir yumuaklk vermek ister gibiydi. Innak uzayp
gidiyordu, fakat durgun suyu kmldatacak kck bir dalga bile
yoktu. Suyun yzeyi cam gibi parldyor ve keqt duvarnn siluetini
yanstyordu. Her ey, olduundan ok daha gzel grnyordu.
Adam gayri ihtiyari durdu, apkasn biraz saa edi ve evreye
bakmaya balad. Dnyordu: "Bu eski kent olaanst derecede
sevilmeye deer. Damarlarnda eski bir kan akan bir yal adamla
pekala karlatrlabilir. Ne var ki ben bu kente taze kan vermek ve
eski kan darya atmak istiyorum. Bylece o taze bir gle yeni bir
balara alm olacak. Geri o dtan bakldnda eskiliini ve in
sanda sevgi uyandran grnmrt koruyacak; fakat iinde sadece
taze baharn kan akacak. Bu dnyada baka hangi kii byle byk
bir sevinci yaymaya giriebilir ki!" Gen adam bu trl dnceler
le, kendini gelecek konusunda glenmi hissetti. Yzndeki terleri
sildi ve byk admlarla yoluna devam etti. Biraz sonra kprden
geti ve kent kapsna ulat.
.
Caddeler pek dard ve gnn b satinde hi gne almyorlard.
ki ekek arabas karlatnda, insann kenara ekilmesi ve bir ev
duvarna adeta yapmas gerekiyordu. Arabalardan birinin arp
mas sonucu yaralanma tehlikesi vard. Cadde boyunca sralanm
dkkanann tezgahlarnn arkasna, plak kollarn iyice am, yel
pazelerini saa sola saHayarak serinlemeye alan satclar otur
mutu. Yayalardan hibirinin acele bir ii yokmu gibi grnyordu.
yle grnyordu ki, bunlar evlerinden sadece ortalkta biraz gezin
mek iin kmlard. ok sakin hareket ediyorlard, insann sinirini
bozacak bir yavalk iindeydiler. Skuneti, sadece, caddenin o k
esinden bu kesinden ortaya kan, tamamen plak, birbirlerinin
evresinde kouup duran ve yksek sesle hayknan ocuklar bo1 19

zuyordu. ekekler, kala gz arasnda, srekli alan ngraklaryla

geip gidiyorlard durmadan. Onlar bile sessizlik ve rehavet cen
netini tamamen bozamyorlard. "Ezelden beri ayn grnm" diye
dnd gen adam. "Tek yenilik, otuz yldan bu yana, ekekler ol
mu. Halk hala sakin sakin yryor hep. Bu, bir kuaktan dierine
geiyor. Srekli, hibir acelesi yok grnen insanlarn srtlarn g
ryorum. Kskanyoruro onlar; u darack caddede nasl da yolu ki
litlemiler. Onlar bundan daha hzl hareket edemezler." Biraz ses
siz, admlarn hzlandrd ve yayalar arasndan ylan gibi kvrla kv
rla, bir birinin bir dierinin arkasndan, yryp geti. Kendisini
imdi daha rahatlam hissediyordu.
Biraz uzaklant ki, bay Gao Juweng'in dikkatini ekti. Gao
Juweng, SO yalarnda, bir deri bir kemik, uzun boylu, gzlkl,
kahverengiye alan yz derin krklarla dolu, bykl bir zppeydi.
"Gerekten doru mu gryorum? Yoksa o geri mi geldi! Evet, imdi
anladm. yle ya, o ve arkadalarnn gerekten de burada bir okl
amak istedikleri syleniyor. Onun iin gelmi olmal. Onu selamla
mamak ok daha iyi olacak. O benden ald dersleri muhakkak ki
unutmamtr. Benim o zamanki rencilerimin yzde doksan bize
kfrederlerdi ve bizim pasanm demirler olduumuzu sylerlerdi.
imdi ben onunla ne konuabilirim ki?" Ve Bay Gao cadde boyunca
yrmeye balad ve bir sepet dolusu nilfer iei kk tayan bir
iftinin arkasna saklanm bir halde, ifti bir yerde duroneaya
kadar onun ardndan yrd. Sana soluna bakmyordu ve bu ek
ilde eski rencisine grnmeden svacan umuyordu. Ne var ki
rencisi onu epeyi zaman nce grmt. rencisi caddenin
retmeninin yrd tarafna geti ve onu karlayacak ekilde
durdu. Yal retmenine bakt ve onu saygyla selamlad. retmen
artk gen adam grmezlikten gelemezdi. Sevecen bir surat taknd
ve yle dedi:
"Ah, rencim Yusheng! Uzun sredir birbirimizi grmyorduk.
Herhalde yaz iin buradasn. Yaz bitince yine gidecek misin?"
"Hayr, bu defa burada kalacam. Ben ve baz arkadalar, bura
da bir ortaokul ama niyetindeyiz. Bundan sonra bu ile uramak
istiyorum."
120

"Bu ok gzel bir ey; bundan sz edildiini hatrlyorum", dedi Bay

Gao ve ayrlp yoluna devam etmek istedi. Fakat Jusheng devam etti:
"Planlarmz idealiste. Tabii ki birok zorluklarla karlaacaz.
Ben bu yzden sizi, tlerinizi almak ve zengin deneyimlerinizden
yararlanmak iin ziyaret etmek istiyordum."
Bay Gao glmsedi, yar nazikane, yar aldrmaz bir ekilde yle
dedi:
"Zaman deiti. Benim deneyimlerim oktan eski moda elbiseler
gibi oldu. Onlar artk bozuk bir dolap iine ylm durumda. On
larn sizin yeni okulunuza ne gibi bir yarar olabilir ki?"
Bir an sustu ve ciddi bir ses tonuyla yle devam etti:
"Fakat bir okulu ynetmek gerekten de zor bir itir. Bu konu
bana her zaman pek ciddi grnmtr. Sen daha okula giderken,
biz her eyi elde tutma duygusuna sahiptik. imdi her ey baka.
Tuttuun ey boa gidiyor. Birilerinin bana baz yeni deneyimleri
aktarmasn memnuniyetle isterdim."
" Deneyim deneyimdir" dedi Yusheng. "Eski ve yeni deneyimler
arasnda ne gibi farklar olabilir ki? Siz ok alakgnllsnz."
Bay Gao biraz merakland ve Yuscheng'in bir para azn yokla
mak istedi:
"Yannda yeterince para var m? nk para en nemli husustur.
En iyi planlar ou zaman finansal nedenlerden dolay akamete
urar."
"Biz her eyi hesapladk rencilerden alnacak paralar iletme
masraflarn karlayacak. Okulu faaliyete geirmek iin gereken
masraflar balada karlanacak. Her ey imdiden ayarland."
"rencilerden alnacak paralar iletme giderlerini karlayacak m?"
"Biz, arkadalarm ve ben, ayn ideale sahibiz. Herkes kendi gei
mini salayacak. Bu yzden bizim cretlerimiz son derece dk
olacak. Aramzdan bazlar hi cret almayacak."
"Hi cret almayc.cak msnz?" diye sordu bay Gao akn akn.
Biraz sonra glerek yle devam etti:
"Grlyor ki, siz bedeninizi ve ruhunuzu eitime adamsnz.
Ne kadar saygdeer bir davran ! Hoakal!" Ve yle bir seyirtip
yoluna koyuldu. Yusheng de ardndan seslendi:

121

"Hoakaln! "
Biraz sonra bay Gao bir ayhaneye girdi. ayhane byk bl
mnde mteriyle doluydu. Mteriler akama doru, ak havada
artk terlemeyecekleri bu saatlerde, ene almaya gelirierdi buraya.
Mteriler arasnda blge okullarnn mfettii Lu Zhongfang da
vard. Bay Gao'yu grr grmez, nargilesinin marpucunu azndan
ekti, ayaa kalkt ve yarm bir selam vererek yle dedi:
"Ama bugn sen benden ge geldin. Burada bir yer var, gel otur."
"Ah, ok gzel. Yolda oyalandm, bu yzdert biraz ge kaldm. "
Bu szlerden sonra bay Gao ypranm ceketini ve uzun paltasunu kard ve her ikisini duvardaki bir askya bastra bastra ast.
"Biliyor musun bugn yolda kime rastladm? Eski rencim Ding
Yusheng'e. Tekrar buraya dnm." dedi bay Gao, otururken. Gar
son scak bir mendil brakt, yzn silip ovuturmas iin. Daha
sonra bay Gao eliyle kara sakalm svazlad ve yle dedi:
"u ortaokulu, arkadalaryla birlikte mutlaka kurmak istiyor.
'
Bana daha biraz nce, tm varln bu projeye adamak istedini
syledi."
Lu Zhongfang bunlar iitince, elindeki ubuu yaknay brakt
ve yle dedi: . .
"Bir okul kurmak istemeleri doal. stelik ben, onlarn u yakn
larda Xingjia geidi zerinde bir bina kiraladklarn biliyorum. "
Ancak b u szlerden sonra o , ubuundan derin bir nefes ekti,
byk burun deliklerinden ak gri renkte iki ttn bulutuu etrafa
yayld.
"Bizim okulumuz hibir yerden para bulamyor" diye szland bay
Gao. "Buna karlk bunlar parann nereden geleceini biliyorlar.
Okulun kurulmas iin gerekli para sanki toplanm, avularnda.
Hh! ocuk bunlar! "
"Ah b u ocuklar" diye yanklad Lu Zhongfang alayc bir glle.
"Yalnz bir eyi anlamyorum" dedi Gao; "O bana iletme mas
raflarnn rencilerin dentileri ile karlanacan, retmenierin
pek az cret alacaklarn syledi. Hatta birka retmen hi para
almayacaklarm. O zaman kendi kendime unu soruyorum: Bunu
nasl becerecekler?"
122

''Vah eski dostum vah. Sen gerekten ok safsn. cretsiz ders

vermek. Byle bir ey bugn hala olabilir mi, nerede var bylesi? Bu
iin arkasnda tamamen baka bir ey yatyor."
Lu Zhongfang, hafif zafer kazanm bir yz ifadesiyle bunlar
syledi ve ubuundan bir nefes daha ekti.
Konu hakknda o ana kadar hi de etrafl dnmemi olan Gao,
biraz pimanlk duyar gibi oldu. ay fincann kaldrd, bir yudum
ay iti. Ardndan, kendi kendisini knar gibi, yle dedi:
"Bunun arkasnda ne olabilir ki! Byle bir ey nasl gzmden
kaabilir! Diyelim ki, var. Ne var peki bunun arkasnda? Bu bana
pek olur gibi grnmyor?"
"Ama bir de bakmsn olmu; niye olmasn yani?"
Ve iki adam kafa kafaya verdiler ve bir sre fsldatlar. S onra
dorulup tekrar dik durumda oturmaya devam ettiler. Lu Zhong
fang yle dedi:
"Belli ki onlarn bir para kayna var. cret almamaktan sz edi
yorlarsa, bu sadece iyi bir izienim yaratmak ve gsterdikleri zveri
iin yaplacak vgler sonucu 'halk derslere ekmek iindir. Onlar
herkesi enayi yerine koyuyorlar! Birdenbire on parmaklar bala bu
lanacak. Eer durum bizim dndmz gibi deilse, o sana okulun
kurulmas iin gerekli parann nereden geleceini niye sylesin ki?"
imdi ne yapmal? nlerinde olup biten eyi Gao kendisi asn
dan olduka netarneli bir ey olarak gryordu. Gzlerini kapad ve
yle dedi:
"Tahmin ettiin ey, yzde altm, yzde yetmi olaslkla gerek
olmal."
"Niye yzde seksen, doksan olaslkla deil? Bana gre yzde yz
byledir!"
"Ne o, bahis mi tutuyorsunuz?"
Bu soru, blge eitim ileri mdr Wang Xunbo'dan geldi. O bi
raz nce pencere kenarnda yemek yemekteydi ve Gao ile Lu'nun
birbiriyle ne konutuklarn duymak iin bu tarafa seirtmiti. Bir
sandalye ekti ve yanlarna oturdu. Gao ve Lu ona, ne hakknda ko
nutuklarn anlattlar. Bunun zerine Wang Xunbo hararetle ban
sallad ve yle dedi:

123

"Bunun arkasnda muhakkak bit ey var. Yal Lu'nun syledii

tamamen doru. Onlar bozguncudurlar ve kendilerini geindire
mezler. Onlarn tm dnce ve abas, bir kaos yaratmaya ynelik
tir. Bunun iin her araca bavurmay kendilerine hak grrler. Onlar
her atlaa szarlar, amalarna ulatracak hibir eyi hor grmez
ler. Onlarn kuraca ortaokul "Muhteem Dayankllk" adyla anl
mal, onlar dolaplarn evirmek iin kentimizde tutunmalarn sa
layacak bir dayankl payandaya ihtiya duyuyorlar."
"Onlar yakay ele veren bir hrszia karlatrlabilirler. Hrsz
gizlice kapy atnda ve bir ayan evin iine attnda, hemen o
anda, onlar yakalamalyz." Bay Gao, memnuniyet dolu bir bir g
lckle byle dedi. Glerken st duda yukar ekiyordu ve ttn
dumanndan sararm dileri ortaya kyordu. Wang Xunbo Gao'
nun szleriyle pek ilgilenmedi, tersine tm ciddiyetiyle kendi dn
cesini belirtti: "Tabii ki kimseye hakszlk yapmak istemeyiz. Sizin
nerdiiniz iki plan da, bozgunculuk iddas iin neden olarak yeter,
li olmaz. Benim bu kuaktan olanlarla hibir kontam yok. Fakat
olum onlardan bazlaryla okula gidip geliyor ve birka gndr
onlarla karlayorum. Onlar bu planlanan okul hakknda pek
ayrntl eyler anlatyorlar. lk samalk, olanlada kzlarn birlikte
ders almalarnn dnlmesi. Dnn bir kez: Bir ortaokul, fakat
olanlar ve kzlar ayn snftalar! kinci samalk da u ki. ..." - "Ser-='
best ak m yoksa?" diye atld Lu Zhongfang, tm yzne yaylan
manal bir glmseyile: "Bu byle olmaz. Sizler, okul duvarlar
dnda bir ey olursa, retmen ve rencilerin buna aktif olarak
angaje olacaklarn sylyorsunuz. Fakat bu ne demektir ve nemi
nedir! retmenler retmek, renciler renmek zorundadrlar.
Toplumla nasl ilgi kuracaklar ki? Onlar toplum iinde bir eyler
yapmak, orada aktif olmak isterler. Bu, onlarn dncede ve aba
da huzursuzluk ve kaos yaratmaya yneldiklerinin kant olmazsa,
baka ne olur ki?" Wang Xunbo tamamen tahrik olmu haldeydi.
Birdenbire bir fke duygusu sard benliini, yle ki elbisesinin st
ksmnn dmeleri ald ve gsnn bir ksm ortaya kt.
Gao, aniden aydnlanm gibi, gs geire geire yle dedi:
"Hangi noktaya kadar dnyay iyi ynde deitirmek mmkndr
1 24

ki? Hangi noktaya kadar insanlar kendilerini deitirebilirler ki? Bu

nu bilrreyi ok isterdim. Ding Yusheng o zamanlar benim nmde
okul srasnda otururken, gze arpmayan, silik, uslu bir renciydi.
Kimin aklna gelirdi ki, o on yl iinde kabaran bir sele, vahi bir hay
vana dnecek?"
"Bir daha byle bir ey olmayacak" dedi Wang Xunbo ok karar
l bir ekilde; Gao'nun szleri onu sarsm grnyordu.
"Bu kk ocuklar sk skya ellerimizde. Burunlarn huzursuz
luk yaratmak zere uraya buraya sokmak isteseler de, bu o kadar
kolay olmayacak! Onlara gs germek ve susuz genlerin kanla
rn kabaran selin burgacna ve bu vahi hayvanlarn penelerine b
rakmak istemiyorsak; zora bavuralm. Aksi halde, her eyi sineye
ekelim, utancmzdan bamz eik gezelim, bu konudaki sorumlu
luumuzu reddelim. Lu Zhongfang, sen blge okullar mfettiisin.
Senin elinde onlarn kuracaklar okulu denetleme yetkisi var. Uy
gunsuz bir ey grrsen, bizim de onaymzia harekete geersin ve
bylece okulu kapatrz."
Lu Zhongfang margilesinin marpucunu masaya brakt ve bir
yudum ay iti.
"Tabii, bu olur; evet olur bu. Onlara kar alnacak esas nlem,
kazann altndan odunu ekip almaktr." O srada sanki bir ocan
altndan bir odunu ekip karyormu gibi bir hareket yapt.
"Ne dnyorsun bu konuda?"
"Tabii rencilerin okula rabet etmesi nlenmelidir. Bunun her
halde stesinden geliriz. Birka gn nce ben birka ilkokul ret
menine rastladm. Biri yle dedi: "lkokulda dersler bittiinde tm
renciler gelirler ve kendilerine en uygun ortakolu sorarlar. Ben
onlara her zaman devlet ortaokullarn veya retmenierin dzen
ledikleri seminerleri tavsiye ederim; nk doru yolu bunlar bul
dururlar.' Daha sonra unlar ekledi: 'ittik ki, gelecek ders ylnda
yeni bir okul alacakm, ad da Muhteem Dayankllk olacakm.
Okulun organizasyonunu bir grup gen yapyormu, hepsi de bizim
kentin dnda yksek renim grmler. Tahmin ediyorum, tm
bunlar hi de yle temiz insanlar deiller' Ben bu retmenlere, pek
tabii hemen, ok hakl olduklarn syledim. Onlarn niyetlerinin
125

bambaka olduu belli. Ayrca grlyor ki, onlara kimse gven

miyar. Onlar herhalde birka bo sra nnde ders verecekler."
Bu szler Wang Xunbo'yu sakinletirdi. Bay Gao da kendisini ok
daha rahat hissetti.
"iler byle giderse, bu bizim ilgimizle ve bu blgenin esenlii
iin iyi olacak. Fakat tetikte olmak zorundayz. lgili kiileri oynanan
oyunun ne olduu hakknda aydnlatmalyz."
Wang Xunbo byle dedi, hala fkeli ve kafas karkt.
"Pek tabii! " dediler Gao ve Lu, balarn sallayarak.
Ve bylece kentte yeni ortaokul hakknda kt sylentiler yayl
maya balad. Doma byme bu yrenin insan olan babalar, gk
yznn altndaki tm okullarn kapsna kilit vurolsa ve hatta o
cuklar lnceye kadar bir tek harf bile renemeyecek duruma
dseler bile, onlar bu yeni okula gndermeyeceklerine yeminler
ettiler. Her yere, kentin her kesine, ilanlar asld ve birok gazete
de, hatta anghay'da bile, ilanlar kt.Tm abalara ramen, kentin
byklyle oranlandnda hi de mmkn grnmeyen bir ey
gerekleti ve gen ve idealist retmenierin umduklar gibi, 80 hat
ta 1 00 renci olmasa da, sekiz renci okula kaydoldu. Yal bay
larn retmenler ve halk yeni okula kar kkrtmak amacyla ba
vurduklar ve uygulanmasn pek kolay sandklar 19 numaral stra
tegem, tersine, nlerine durmadan artan glkler kard. Gen
eitimeiter bu glklerden ylmadlar. "Sekiz rencimiz var ve
imdi bu sekiz renciyi ok iyi yetitirmeliyiz. Bu sekiz renciye
verdiimiz derslerde baarsz olursak, ancak o zaman karaya otur
duk deriz" dediler.
Yazar, pedagog, yaync ve aktivist Ye Shengtao (1894-1988),
30'lu yllarn banda yazm olduu In der Stadt [Kentte] adl yk
snde, yknn kahraman Ding Yusheng'in azndan byle diyor
du. Ding Yusheng ve arkadalar, strategeme aldrmadlar, kar pro
gapanda da bir sre sonra snp gitti. Ye Shengtao'nun yksnde
okula kar kanlarn ayhanede konuurlarken beceriksizce nlem
ler almak zere bir strategemi ve tabii 19 numaral strategemi, hem
de adn vererek anm olmalar, ilgiye deerdir. Bir strategemi,
adn anarak uygulamann bir rneini, antik Hellen dnyasndaki

126

balaqglanndan bu yana Avrupa edebiyatnda bulmaya kalkmak

bounadr.

1 9. 18. Karga Yuvasndaki Erzak Deposunun Atee Verilmesi

: Bugnk Zhongmou (Henan eyaleti) blgesinin kuzeydousundaki
Guandu, .S. 200 ylnda, o zamanki imparatorluk naibi Cao Cao'
nun (.S. 155-220) ordusuyla bugnk Shandong, Hebei ve Shanxi
eyaletlerinin yer ald ve in'in kuzeydousuna den bir blgenin
egemeni olan Yuan Shao'nun (lm: 202) ordusu arasnda cereyan
eden bir meydan savana sahne oldu (bkz. : strategem Nr. 9.2 ve
1 9.9) . Yuan Shao 100 000 kiilik bir ordu oluturmutu; buna
karlk Cao Cao'nun ancak 20 OOO'in stnde adam vard ve erzak
stou da kstlyd. Fakat Cao Cao Yuan Shao'nun dmann km
seyen darkafallndan yararland, dman yanl yola ynlendir
mek zere Yuan Shao'nun standartlaryla donatt 5000 adamla
birlikte, bir gece baskn yapt ve Yuan Shao'nun Wuchao'daki (Kar
ga Yuvas) erzak deposunu atee verdi. Dmann ana kuvvetlerine
gzda vermek zere, Yuan Shao'nun 1000'in stndeki askerinin
burunlar ve bu askerlerinin atlarnn kulaklar kesildi. Yuan Shao'
nun ordusunun bu olaylar zerine panie kapld ve ordu mensup
larnn birbirine dt bir srada (kar: strategem Nr. 20) , Cao
Cao'nun birlikleri darbeyi indirdiler ve Yuan Shao'nun ordusunu yok
ettiler. Yuan Shao bu yenilgi zerine hastaland. Cao Cao, Yuan
Shao karsnda, "odun u kazann altndan ekip almak" suretiyle, as
ker says bakmndan ok zayf durumda olmasna ramen, zafere
ulat. Erzak deposunun atee verilmesi ve ayn anda Yuan Shao'nun
ana kuvvetlerine dehet salarak morallerinin bozulmas sayesinde,
Cao Cao, onun sayca byk stnle sahip ordusunu da artk bir
daha asla belini dorultamayacak hale sokmutu. Guandu meydan
savanda 19 numaral strategemin uygulanmasyla elde edilen za
fer, Cao Cao'nun daha sonra kuzey in'deki egemenliinin temelini
oluturdu ve bir gl ordunun zayf bir ordu tarafndan nasl yeni
lecei konusunda bizzat Maa tarafndan verilen nl bir rnek oldu.

127

Karga yuvasna yaplan gece baskn, Romanze der drei Knig

reiche [ Kralln Roman] zerine dzenlenen zel gn ansna,
in Halk Cumhuriyeti Posta ve Telekomnikasyon Bakanl'nn
10.12. 1990 tarihinde bastrd, 20 fent (yaklak 6 fenik) dee
rindeki bir posta pulunda anlmtr.

1 9. 1 9. Betulia in Su Yok
Dman a brakarak pes ettirme hakknda, henz dnyann en eski
askerlik sanat kitab olan Meister Suns Kriegskunst [Sun Usta'nn
Sava Sanatl'nn 7. blmnde yle denir: "Dman a kaldnda,
sen tok olmalsn." Sun Usta'nn yaam olduu ayn yzylda,
dnyann bir baka ucunda, Asur kral Nebukadnezar II. (.. 605562)., saraynda u emri veriyordu: Med kral Arphaxad'a kar
yrtlen savata onun yannda yer almaya niyet eden tm halklara
ceza mahkemesi usulleri uygulanacaktr.
Daha ertesi gn, Asur ordusunun bakomutan Holofemes, s
rail'e kar savaa giriti. nce o Betulia'ya doru ilerledi ve orada
yre sakinlerinin su ihtiyalarn saladklar kaynaklar aratt. Bu
kaynaklar hemen ele geirdi ve buralara silahl nbetiler koydur
du.
srailliler efendileri tanrlarna seslenip yardm istediler; nk
tm umutlarn ve cesaretlerini yitirmilerdi. 34 gnlk igalden
sonra, Betulia'nn tm su stou tkenmiti. Kentteki samlar da bo
alm haldeydi. Su o kadar kk llerde datlyordu ki, susuz
luu dindirmeye asla yetmiyordu. ocuklar etrafta l gibi oturup
kalmlard. Kadnlar ve erkekler dermanszlktan tkenmek zerey
diler. Meydanlarda ve kap nlerinde yatyorlar ve ayaa kalkmaya
bile gleri yetmiyordu (Alman ncil Dernei [yaymlayan] : Die Bi
bel in heutigem Deutsch, Das Alte Testament [Bugunn Almancasyla
ncil, Eski Ahit], 2. bask, Stuttgart 1982, S. 861 ve devam) .
phesiz 19 numaral strategem, burada, suyu ekip alma gr
nmnde, Holofemes'in zaferiyle sona erecekmi gibi grnen bir
uygulamasyla karmzdadr. Judith, tanrsna ettii dualar sonucu

128

uygulanan zincir strategemiyle sraillileri kurtarmam olsayd, zafer

kesindi (bkz. : strategem Nr. 35.8) . Bunun gibi, nkalar Chimor
devletinin bakenti Chan Chan'i .S. 1 470'de, onlarn yaam damar
larn, yani su saladklar kanallarn kente ulamasn engellemek
suretiyle fethetmilerdi. Bu gibi uygulamalar iin in'de 19 numa
ral strategemi ifade eden szlerin yannda, pek etkili ve ak szl
bir deyim vardr: "Bebein stn kes ve susuzluktan ldr."

19.20. Bizonlarn mha Edilmesi Yoluyla Gerekletirilen Soykrm

Amerika ktasna ilk gmenler geldii srada, kuzey Amerika'da,
Amerika Birleik Devletleri'nde yanl bir adlandrmayla "buffalo"
denen, 30 milyondan, bazlarna gre hatta SO milyondan fazla bi
zon yayordu. Bir sre sonra rnei olmayan bir imha faaliyeti ba
lad. 1 900'l yllarda artk sadece SOO bizon kalmt. 20. yzyln
80'li yllarndan itibaren bu konuda bir rnesans yaand. Bizonlarn
toplam says 1 996'da Amerika Birleik Devletleri ve Kanada'da
yuvarlak SO 000 olarak gsterilmitir.
1840'larda yzbinlerce hayvandan oluan srler ayrlara ek
diler. ayrlar, bu hayvanlar iin pek uygundu. Kzlderili yerli halk,
bunlardan sadece beslenmelerine, giyinmelerine, adrlarnn ve ka
yklarnn, alet ve gerelerinin yapmna yetecek kadarn ldrr
lerdi. Hayvanlarn gbresi bile ie yarar, tezek olarak yaklrd. Do
al denge korunuyordu. Kzlderililer bizonlara kutsal hayvan olarak
sayg gsteriyorlard.
19. yzyln ortalarnda, Amerika Birleik Devletleri Bakan
Abraham Lincoln, her gmene 65 hektar toprak ba yapacana
sz verdi. Bu byk araziler insanlar ayrlardaki yaama ekmek
iin Almanya'da bile propagandas yaplan yemlenme alanlarydlar.
Altnda kendi imzas bulunan, 1862 tarihli bir emirnameyle, klele
rin zgrlklerine kavumalar iin bir i sava bile gze alm olan
ayn bakan, kzlderililerin ve onlarn bizon srlerinin kaderini
belirledi. Gmenlerle birlikte demiryollar batya doru uzanmaya
ve hatta ilennemi bizon derileri sanayi kentlerine tanmaya
1 29

baladnda; bizon srlerinin imhas iin uygun bir ortam ortaya

km oldu. Bizon derilerinin esneklii dolaysyla transmisyon ka
y (arma kay) yapmna en st derecede uygun olularnn
kefedilmesi, en nihayet bizon derilerine rabetin patlamasna yol
at. Demiryolu yapmnn geici olarak durduu ve bir zamanlar
srlar iin byk ykleme istasyonlar olan Dodge City, Kansas
veya Bismarck, North Dakota gibi yerlerde, binlerce isiz kalm
adam bizon avna giritiler. Bizonlar kurunladlar durmadan; s
nan tfeklerini, blgede su bulunmadndan, siclikleriyle soutu
yorlard.Tom Nixon adl bir gen bbrleniyordu; nk o s Eyll
ile 20 Ekim 875 tarihleri arasnda toplam 2 73 bizonu alakasna
ldrmt. Sonralar nl Wildwestshow'un (Vahi Bat ovu)
emprezaryosu olan "Buffalo" Bill Cody'nin ganimeti, sekiz ayda
4280 bizon olmutu. Ordu, bizonlara kar alan meydan savan
yrtenlerde, Hans Hoyng'un "Bizonlarn Geri Dn" balkl ha
berinde belirttii zere (Der Spiegel, Hamburg 4;996, S. 90 've
devam) , kzlderililere kar srdrd savata yararl olacak mt
tefiklerini bulmutu. General Phil Sheridan avclar, "kzlderililerin
erzak depolar olan buffalolara zarar verdikleri" iin vyor ve unu
istiyordu: "Buffalolar imha oluncaya kadar, onlar ldrmeye, deri
lerini soymaya ve satmaya devam edin. Ancak o zaman sizin ayr
larnz rengarenk srlar ve neeli kovboylada dolacaktr."
Amerikan ordusu, grlyor ki, 9 numaral strategeme uygun
bir imha stratejisinden yararanmtr: "Bizonlar ortadan kalktkla
rnda, kzlderililer de lp gideceklerdir" (Neue Zrcher Zetitung
[Yeni Zrih Gazetesi], s . . 996, S. 34) . nk bizonlarn yok
edilmesiyle birlikte ayrlarda yaayan kzlderililer de yaamlarn
srdrmek konusunda en nemli kaynaklarn yitirmi olacaklard.
Kzlderililere kar srdrlen sava, beyazlar, kzlderililerin ken
dilerine olduu kadar, onlarn besin kaynaklarna da saldrarak sr
dryor, bir biyolojik imha sava ile birlikte yrtyariard (Neue
Zrcher Zeitung [Yeni Zrih Gazetesi], 27.S.99, S. 28). Amerika'da
Yaayan Kzlderili Halklar Koruma Grubu 5. Uluslararas Konfe
ransnda (Zrih, 7.-9.8.989), Tlinguitli bir kzlderili konumac,
Amerika'nn ilk sakinlerinin yararland balk avlama alanlar, bes-

3o

lenme ve ticaret kaynaklarnn petrol tankerlerinin yol atklar

felaketler dolaysyla tehdit altnda olduunu belirtiyordu. O, bu
gibi tanker felaketlerini, geen yzylda "kuzey Amerika ayrlarn
da yaayan kzlderililerin soykrma uramalar"na yol aan bizon
katliamyla karlatryordu (Neue Zrcher Zeitung [Yeni Zrih
Gazetesi], 10.8 . 1 989, S. 46) .

1 9.2 1 . Ortadou Petrol Olmakszn Batllar

Msr Devlet Bakan Cemal Abdnnasr ( 191 8-1970) , petrol,
"uygarln yaam damarlar" olarak gstermiti. Petrol olmakszn
"onun aralarndan hibiri alamaz; ne byk retim yapan ilet
meler, ne kara, deniz ve hava ulam aralar, ne sava iin gerekli
silahlar, bulutlar zerinde szlen sava uaklar veya ne de su
altndan giden U-botlar. Petrol olmakszn bunlarn hepsi paslanm,
hareketsiz, hibir ie yaramayan demir ynlarna dnrler."
Dnyadaki bilinen petrol rezervinin yzde 70'inden fazlas ve
doal gazn yzde 40', "enerji elipsi" denilen bir havzadan, Basra
Krfezi ve Hazar Denizi havzasndan elde ediliyor (Neue Zrcher
Zeitung [Yeni Zrih Gazetesi], 23.3.1998, S. 3 1) . Hazar Denizi hav
zas ve Kafkasya'da gc eline geiren, Yakn Dou blgesinden
sonra dnyann ikinci byk petrol ve doal gaz blgesini kazanm
olur. Bu gibi yaam damarlar zerinde egemenlik kurmann kendi
yaam gvenlikleri asndan deerini bilen bir Rusya'nn, bir
Amerika Birleik Devletleri'nin veya bir nc devletin, sanayi
lemi dnyann ilemesi iin 2 1 . yzylda da bu yaam damarlarn
elde tutmalarnn kanlmaz olduu bellidir. Fakat ncelikle Yakn
Dou, Avrupa'nn, Amerika'nn ve Japonya'nn petrol deposu olarak
yaamsal neme sahiptir. in'den gelen vgler 1973'deki Yom
Kippur savann (strategem Nr. 19.22) sona ermesinden itibaren,
petroln Arap lkeleri tarafndan "srail'in siyonizmine ve onu des
tekleyenlere kar yrtlen savata gl bir silah olarak" kullanl
masn tleyen ifadelerle doluydu (Peking-Rundschau [Pekin
Panorama], Nr. 48, 4. 12. 1 973) . Bu srada bir baka ynde bir inli
131

yorumcu Sovyetler Birlii'ne Bat'ya kar "odunu kazann altndan

ekip almak" strategemini uygulamay neriyordu. Bu ama dorul
tusunda Sovyetler Birlii, srekli olarak Kzldeniz, Arap Yarmadas
ve Basra Krfezi'ne ynelmeliydi. Onlarn amac petrol blgelerini
kuatmak ve petrol boru hatlarn bloke etmek olmalyd (Volks
zeitung [Halk Gazetesi], 16.12. 1 978) . Bu amaca, bu arada ke
gemi olan Sovyetler Birlii ulaamad. Bilinii zere bu blgeye
gitgide Amerika Birleik Devletleri egemen oldu. "Her ey petrole
bal" (Tages-Anzeiger [Gnn RehberiL Zrih 6.3.1998, S .7)
olduundan; Amerika Birleik Devletleri mthi bir gc elinde
tutuyordu; ama ayn zamanda bu g pek kolay ekilde yara alabilir,
zedelenebilirdi. Amerika Birleik Devletleri'nin karsna hibir rakip
kmad ve 19 numaral strategeme bavurularak Yakn Dou
petrollerinin Bat'nn yaam damarlarn kurotacak ekilde Bat'ya
akmas nlenmedii srece; her ey yolunda gidecekti. Fakat r
nein Suudi monarisini sarsp yerinden edecek bir strategem uygu
lamas sonunda, acaba neler olurdu?

1 9.22. Harlanan Atei Sndrmek

Yom-Kippur Savanda (6.-22. 10. 1973) Araplarn yaptklar operas
yonlar baarl olduu srece - Msr birlikleri bir baskula Svey ka
naln gemiler ve Sina yarmadasnnlll bir ksmn yeniden ele ge
irmilerdi - Sovyetler Birlii atekes yaplmasn asla istemiyordu. 9
Ekim'de Sovyetler Birlii Genel Sekreteri Brejnev, bir mesaj gnde
rerek, Cezayir Devlet Bakan Bumedyen'i Araplar aras dayan
maya katlmas konusunda uyard ve yardm sz verdi: "Suriye ve
Msr, yrttkleri savata sinsi dmana kar yalnz braklma
maldr (. .. ) Sovyetler Birlii stne deni yapacak, Arap devletle
rine srail'in emperyalist tecavzne kar hakl savalarnda her
ynden , yardmc olacak ve destekleyecektir." Fakat 15 ekimden
itibaren askeri durum Msrllar asndan kritik hale geldiinde,
Sovyetler Birlii, babakan Kosigin'in 1 6-19 ekim arasnda Kahire'de
bulunduu srada, Msr ynetimini acele bir atekese zorlad. srail

132

birlikleri tarafndan embere alnan Msr nc ordusu, sava

birka gn daha srecek olursa, mahvolacakt. Atekes, Msr devlet
bakan Enver Sedat'n iktidardaki mrn uzatacakt.
Moskova'da 20 ekimdeki bir bulumada Kissinger, acele bir ate
kesin son derecede gerekli olduu deerlendirmesini yapt. Ameri
kallarn ateke formlleri, hayret uyandracak derecede, Sovyetler
Birlii tarafndan tek bir szc bile deitirilmeksizin kabul edil
di. 20 ekim saat 20.00'de, kumanda merkezinde Enver Sedat'n he
men yannda bulunan telefon ald. Msr devlet bakanna, Sovyet
elisi Vladimir Vinogradov'un kendisiyle acilen grmek istedii
bildiriliyordu. Eli, o srada Moskova'da Kissinger ile grmekte
olan Brejnev'in bir mesajn getirecekti. Otuz dakika iinde Vinogra
dov, Enver Sedat'a Brejnev'in bir yazsn iletti. Yazda Brejnev ken
disinden acele atekese uymasn rica ediyordu. Ayrca, Enver Sedat
her iki sper gcn Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi'ne sunacak
lar karar tasarsn ald. Notta, Sovyetler Birlii'nin srail'in atekesi
ihlal etmesi halinde Msr'n gvenliinin garanti edilecei bir kez
daha yineleniyordu. Brejnev, aka, atekesin korunmas iin gere
kirse Sovyet irliklerinin Msr'da konulandrlacan garanti edi
yordu; ne var ki byle bir ey daha sonra olmad. 22 ekim pazartesi
sabah, erkenden, Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi topland ve
338 numaral kararn ald. Karara gre, atekes 1 2 saat ierisinde,
en ge 22 ekim saat 18.52'de balamalyd. Bu karar ve bunun gibi
23 ekim tarihli 339 numaral karar ve bunu izleyen ve yeni bir
atekes talep eden 25 ekim tarihli 340 numaral kararla, uluslararas
bir bar gc birliinin Yakn Dou'da konulandrlmas, 14' e kar
15 oyla kabul edildi.
Birlemi Milletler'deki in temsilcisi, bu "keyfi karar" ve
Amerika Birleik Devletleri ile Sovyetler Birlii'nin "ortak hareket
ederek blgede egemenlik salama"ya ynelik tutumlarn protesto
etti. 19 numaral strategem asndan bakldnda, in, Sovyetler
Birlii'ni, Yakn Dou halklarn zor durumda brakacak bu atekes
dolaysyla, "Araplarn, srail'in saldrs karsndaki hakl sava
larnda hadanan atelerini sndrmek"le itharn ediyordu. Pekin
niversitesi'ndeki iki yllk renciliim (1975-1977) srasnda inli
133

renci arkadalarma 9 numaral strategeme tipik bir rnek olu

turacak bir. olay sorduumda, hepsi, Sovyetler Birlii'nin Yom
Kippur savan sona erdirmek konusunda taknd tavr rnek gs
terdiler. Belki de in, savan sona erdirilmesi olaynn strategeme
dayal analizinde, "byk hayal dnyalar kurma konusundaki tuhaf
eilimleriyle" Araplarn bir kurban olmutu (Hayim Herzog:
Entscheidung in der Wste [lde Verilen Karar], 2. bask, Berlin
975, S. 7). in aslna baklrsa, Amerika Birleik Devletleri ve Sov
yetler Birlii'nin ortak eylemleriyle yle bir durum ortaya kmt
ki, savata yenilen taraf bile biraz olsun potansiyel bir g kazan
mt; yle ki, srail-Msr anlamazlnda bir kk kvlcm tekrar
aleve dnebUirdi ve hem Amerika Birleik Devletleri hem de
Sovyetler Birlii politik glerini biraz daha artrma imkan elde
edebilirlerdi. Aada da, 9 numaral strategemin bilerek ve isteye
rek kullanlmasna ve bylece dmann zayf durumunun mmkn
olduu kadar uzun bir sre kendi yararmza srmesinin salan
masna ilikin bir rnek veriliyor.

1 9. 23. De Gaulleciler Lehine AvZanma Yasa Mevsimi

998 ilkbaharnda Sosyalist Parti, saysz skandallara karm olan
De Gaulleci Paris belediye bakan Jean Tiberi'yi sessizce korunmas
konusunda Parti'nin Parisli politikaclarn uyarmt. Neden mi: Sol
cular, 983'den 995'e kadar, nceki Paris Belediye Bakan Jacques
Chirac'n yardmcln yapm olan Tiberi'nin mmkn olduunca
grevde kalmasn istiyorlard. Onlar, olaylarn kendi lehlerine,
200l'de yaplacak olan son seimde meclisi ve hatta Eysee'yi fethet
melerini salayacak ekilde gelitiille inanyorlard. nk Ti
beri'nin kanlmaz d, De Gaullecler iin "HTM tel de Ville"e
(babakanlk konutu -.n.) kendi adamlarn - byk olaslkla itibar
yerinde olan Edouard Balladur'u - gnderme eV-esinde cereyan
eden savata politik adan tanmas ok g bir arlk olacakt
(Der Spiegel, Hamburg 23/998, S. 33) .

34

1 9.24. Kaybolan Uak Gemileri

kinci Dnya Savanda uak gemileri, sava uaklarn desteinde
srdrme imkan salamalan nedeniyle, deniz savana yeni bir bo
yut katmlard. Hava hakimiyeti bylece deniz hakimiyetine stn
duruma gelmiti. Uak gemilerinin ortaya k, onlar, Pekinli stra
tegem uzman Li Bingyan'a gre, sanki "kazann altna srlen
odun" olmutu. nk bu gemiler denizlerdeki hava hakimiyetinin
salanmasna ve bu hakimiyetin korunmasna ok byk katklar
salamiard (Die 36 Strategeme in moderner Bearbetitung [Modern
Dzenlemesiyle 36 Strategem], Pekin 1 998, S . 61).
Kuzey Pasifik'te Hawai Adalan'nn kuzeybatsnda birer atol ada
s olan Midway adalarnn yaknlarnda, 3./4. ve 6./?.Haziran 1942
tarihleri arasnda Amerika Birleik Devletleri'ne ait uak gemisi filo
su (ve filonun Midway adalarnda konulanm olan uak filosu) ile
Japonlar arasnda bir deniz ve hava sava vuku bulmu ve bu sava
Pasifik'teki savan gidiat bakmndan belirleyici olmutu. Sava
sonunda Amerikallar Pasifik'te deniz hakimiyetini ele geirdiler ki,
bu sava, ilk kez sava gemileri karsnda uak gemilerinin nemi
ni gstermiti.
Amerikan Pasifik filosunun bakomutan Chester William Nimitz
(1885-1966), Japon uak gemilerinin durumlarn dan, keif uaklan
araclyla haber alyordu. O, bir sava filosuyla, gizlice, bir Japon
U-bot kordonu arasndan Midway adalarnn kuzeyindeki bir bl
geye ulat. Orada beklerneye ekildi. Harekete geen Japon uak
lar Midway adalanna daha nce yaptklar hcumdan ok daha faz
la saydaydlar. Nimitz bu an bekliyordu. O, pike dal yapan SO
uaa, gerilerde kalm olan drt korumasz Japon uak gemisine
saldrnalar emrini verdi ve uak gemilerinin hepsi batrld. Japon
larn hava filosundaki uaklar, zerine kanabilecekleri uak gemi
lerini, yani ayaklannn altndaki zemini kaybetmilerdi ve saldrdan
geri dnleri srasnda denizi boyladlar.
"Midway adalan civarndaki deniz sava, Pasifik'teki savan d
nm noktas olarak grlebilir. Drt uak gemisinin ve pilotlarn
kaybndan sonra, Japonlar stratejik olarak savunmaya getiler. On

135

larn bu kayb hem maddi olarak hem personel asndan hzla ve

yeteri lde gidermeleri ve Amerika Birleik Devletleri'nin gl
sava makinesine baaryla kar koyabilmek iin glerini ye
nilemeleri, artk pek mmkn deildi." (Helmut Pemsel: Seeherr
schaft [Deniz Hakimiyeti-] 2. cilt, Kobienz 1997, S. 568)

1 9.25. Tatlcln Sonu

Zhang Xiaomin n yemein ncesinde ve sonrasnda tatl yeme
alkanlna sahipti. Annesi onu bu alkanl brakmas iin srek
li uyarrd, fakat bu uyarlar boa giderdi. En sonunda anneye 19
numaral strategemi uygulamak kald: Oluna, artk daha fazla tatl
gdalar alnamasim salamak amacyla, cep harl vermiyordu.
"Kazann altndaki odunu ekip almak" parolas altnda, ocuk eiti
mi alanndan alnma bu rnei, Redenartenlexikon zum vierfachen
Gebrauch ([Drt Tr Kullanmyla Deyimler Szl], yaymlayan:
Lu Yongquan, Taipeh, tarihsiz) adl kitapta buldum. Bir sanayi ve
ticaret kenti olan Xi'an pek vlr. nk kent ynetiminin sap
tad sahte rnler yapma giriimleri, kredi musluklarnn kesilme
si, yani "kazann altndan odunun ekip alnmas" yoluyla nlenir
(Zeitung der Sonderzone Shenzhen [Shenzhen zer Blgesi Gazetesi!,
23.10. 1 994) .
Bir baka balamda, yazar Hans Magnus Enzensberger yle di
yordu: "Yar otomatik tfek (tomson tabanca -.n.-) para musluunu
kapatan elle karlatrldnda g bakmndan ne ifade eder ki?"
(Der Spiegel, Hamburg Nr. 4, 1 989, S. 196) . Bunu belli ki Amerika
Birleik Devletleri de dnm olmaldr. Amerika Birleik Dev
letleri 1988 martnn banda Panama'ya kar ekonomik ambargo
uygularken, Panama diktatr general Neriega'ya diz ktrmeyi
umuyordu. in Komnist Partisi Merkez Komitesi Szcs Zhang
Liang, Amerika Birleik Devletleri'nin bu uygulamasn, Volkszeitung
[Halk Gazetesil'nde 19 numaral straaegemin bir uygulamas olarak
yorumluyordu (Pekin 16.3. 1 988, S . 6) . Amerikallarn aldklar n
lemler, Panama'da ciddi bir finans krizine yol at. Ynetim 150 000
136

r
.

memuruna maa deyemez duruma dmt . Bunu devlet me

murlarnn grevi ve gstericilerle gvenlik kuvvetleri arasnda ar
atmalar izledi. "Arzulanan, sonu getirici etki salanmt" (Neue
Zrcher Zeitung [Yeni Zrih Gazetesi], 9 . 3 . 1988, S. 4) . Amerika
Birleit Devletleri'nin ekonomik yaptrmlar, kar taraftan, en azn
dan, Panama halknn bir ksmn bir dayanmaya doru itti ve ok
sayda Latin Amerika devleti Noriega'ya destek verdi. Strategem
bumerang etkisi de yapmt.
Noriega Amerikallar hile yoluyla deil, tersine en nihayet oto
matik silahlar ve dier aralarla sarsabilirdi. Kba rejimi, onyllardr
Amerikan ekonomik ambargosunu kaldramamt. br yandan
Amerika Birleik Devletleri, Reagan dneminde, Sovyetler Birlii'ni,
ekonomik olarak altndan kalkamayaca bir silahianma yarna
zorlamt. Moskova'nn petrol satndan elde ettii dviz gelirleri
ni azaltmak ve bylece acil olarak ihtiya duyulan ve High-Tech
(yksek teknoloji -.n.) gerektiren silahlar iin gerekli satn alma
gcn zayftatmak iin; Suudi Arabistan ynetimi, ham petroln
en dk fiyatlardan dnya pazarna verilmesi konusunda ikna edil
di. Amerika Birleik Devletleri, Sovyetler Birlii'nin uluslararas fi
nans pazarndaki kredibilitesinin altn kazmay ve dnya apnda
bir ambargo uygulamay amalyordu. Amerika Birleik Devletleri
bunu baaramad, fakat Sovyetler Birlii'nin k, 19 numaral
strategemin kullanlmas sayesinde hzlanm oldu.
20. yzyln 90'l yllarnda Amerika Birleik Devletleri anla
malarla yklenmi olduu sorumluluklar yerine getirmemekte ve
Birlemi Milletler Daimi Komitesi tarafndan belirlenmi olan Bir
lemi Milletler yelik aidatn dememekte direniyordu. Ameri
kallarn aidat borlar yuvarlak 1,7 milyar dolara ulamt ve Bir
lemi Milletler iflasa doru gidiyordu. Aidat borcu Birlemi Mil
letler'in tm alacaklarnn te ikisini bulmutu (Der Spiegel, Ham
burg Nr. 36, 1 999, S. 1 63) ve Birlemi Milletler'in 1997 yl bte
sinin yzde 1 30'undan fazlayd (Helmut Volger: "Tek Yol Birlemi
Milletler'de Reforma Gitmek Olmasn? Amerika Birleik Devletleri ve
Birlemi Milletler Arasndaki Bunalml liki", Internationale Politika
Uluslararas Politika] iinde, Bonn Nr. 12, 1 997, S. 41). Amerika
137

Birleik Devletleri'nin Birlemi Milletler'in altndan finans tabann

ekmesiyle, "Birlemi Milletler'in faaliyetleri ciddi lde" s
nrlandrlm oldu (Helmut Volger, a.g.e., S. 44) . Bu, Birlemi
Milletler'i "sk sk Amerika Birleik Devletleri'nin merkezcil karla
rna kart den iler yapan" ve "sosyal ve ekonomik reform prog
ramlar" uygulayan, "karar mekanizmalarndaki oy okluu uygula
mas nedeniyle Amerika Birleik Devletleri'nin etkisini pek aza in
diren" bir kurulu olarak gren Amerika Birleik Devletleri'nin hesa
bna uygun dyordu (Helmut Vollger, a.g.e., S. 42; ayrca bkz:
strategem 35.18).

1 9.26. AB Para Birimi Euro Almanya'nn Etkisinin

Azaltlmasnda Bir Ara mdr?
"1999'da yrrle girmesi beklenen Avrupa para birimi, Maastrich
Anlamas'nn ngrd amalardan biriydi. O, Amerikan dolar ve
Japon yeni karsnda gl bir rakip olmal ve Avrupa Birlii ihraca
tnn artmasnda motor grevi stlenmeliydi." Bunlar, phesiz, Av
rupa Birlii'nin tutumunu yanstacak ekilde, birlik iin "euro" ady
la tek bir para biriminin yrrle konulmasnn gereklilii konu
sunda ileri srlen nedenlerdi. Ve bu satrlar, Pekin'de Almanca ya
ymlanan Beijing Rundschau [Pekin Panorama] adl bir haftalk
dergide, yorumsuz olarak alntlanmt.
Ne var ki, inlilerin Avrupa lkelerinin bu resmi deklarasyon
larnn arkasnda grdklerine inandklar eyin ne olduu aratrl
mak istendiinde, in dilinde yaymlanan gazete ve dergilere bak
mak gerekir.Bu yaynlarda yle saptarnalara rastlanr: "Fransa, ye
niden birleen Almanya'nn hibir engel olmakszn bir ekonomik s
per g olarak gelimesinden ve Alman Mark'nn Avrupa ekonomi
sinin kaderine hakim olacak bir kuvvet haline gelmesinden korkar.
Bu nedenle Fransa, bir Avrupa Birlii para biriminin yrrle ko
nulmas suretiyle Alman Mark'nn boynunun krlmasn arzu eder."
Bu analiz, "Fransz-Alman Ekseni Geverken 'ngiliz-Fransz Da
yanmas' Sklayor" balkl bir makalede yer almtr (Kulturtreff138

Zeitung [Kltr Bulumalar Gazetesi], anghay 2 5 . 1 2 . 1 995) .

anghay Uluslararas Sorunlar Enstits'nn Avrupa seksiyonu ef
yardmcs, yazar Zhou Guodong, Fransa'nn Almanya politikasn
19 numaral strategeme gre yle yorumlamaktadr: Fransa, Al
manya'nn gelecekte byk bir g olmasn salayacak temelleri,
Alman Mark'nn devre d braklmas yoluyla, onun altndan ekip
almak istemektedir. Euro, buna gre hi de kendi bana bir ama
deildir; tersine o sadece zel bir ama iin, yani bir tehdit olarak
alglanan kuzeydeki komunun [Almanya'nn] srekli olarak zayf
kalmas iin bir aratr. Jiang Jianguo'nun yorumu da bu dorultu
dadr: "Fransa'nn 80'li yllarn sonunda Avrupa para birliinin sa
lanmas konusunda srekli aktif olmasnn altnda yatan esas neden,
Alman Mark'nn Avrupa'daki hakim konumunu elimine etmek ve
Avrupa zerindeki Alman etkisine ket vurmaktr" (Volkszeitung
[Halk Gazetesi], Pekin 8.5.1998, S. 7) .
Benzeri yorumlar Avrupa'da da yaymlanmtr: "Ortak para bi
rimi olacaJ<tr, bylece ekonomi ve para politikasnda Almanya'nn
stnl (ve bylece ayn zamanda esasnda her zaman fiiliyata
dntrlebilir olan politik arl) krlacaktr. Para politikas
bundan sonra ortak olarak yrtlecektir. Bu, Fransa'nn eski ve yl
lardan beri inatla izledii yoldur. Ayn zamanda Paris kendi d po
litikasn, gvenlik ve savunma politikalarn belirleme ve yrtme
hakkn bakalarna brakm olmayacaktr. Politik birlik anlamas,
buna gre, artk bir niyet aklama paketinden baka bir ekilde g
rlemez" (Neue Zrcher Zeitung [Yeni Zrih GazetesiL 8 ./9 . 5 . 1 993,
S. 33) . "Fransz [Mitterand] , [Alman Marknn devre d braklma
sn] 80 milyon Almann kontrol altnda tutulmasn salayacak, ba
ars kantlanm biricik ara olarak grmtr" (Der Spiegel, Ham
burg Nr. 1 8, 1998, S . 109) . "Avrupa para birliinin tesisi sreci, u
gnlerde, Alman Mark'nn ve Alman Merkez Bankas'nn stn
gcn ntralize etme giriimi olarak anlalabilir" (Werner Link:
"Gleichgewicht und Hegemonie" ["Eit Arlk ve Hegemonya"] ,
Frankfurter Allgemeine Zeitung, 19.9. 1997, S . 1 3) . "Bu Alman stn
lne Euro'nun yrrle konulmasyla srg ekilmi olacaktr."
("Demontage eines deutschen Erfolgmodells" ["Bir Alman Baar
13 9

Modelinin Skm (demontaj)"], Neue Zrcher Zeitung [Yeni Zrih

Gazetesi], 20./21 .6. 1998), S . 21). Euro, "Alnanlarn Avrupa Birlii
iinde varsaylan stnlnden kanmak" iin olduka uygundur.
'Maastrich', Figaro'da 1992'de yer alan bir yazya gre, 'savamadan
kazanlm Versaille antlamasdr'" (Der Spiegel, Hamburg, Nr.
1 7/1998, S. 141) . "Euro ii tamamen tersine dnmtr; nk
onunla ilk planda Avrupa'nn gelecei deil, tersine Almanya'y za
yflatmak amalanmtr (Rudolf Augstein, Spiegel Special, Hamburg
Nr. 2/1998, S. 1 8) .
inlilerin bak asndan grldnde, Euro'nun 1 9 numaral
strategemin bir arac olarak grld o kadar aktr ki, buna gre,
Fransa Almanya'nn gerekten de suyunun kesilmesini arzu etmek
tedir. nk "Almanya'nn para birliinin yrrle konulmasna
kar gelitirdii tavr hi de yumuak deildir. Ancak ve sadece,
deer ve istikrar bakmndan Alman Mark'na denk olacak bir para
birimi Alman Mark'nn yerini alabilir."
Zhou Guodong Almaya'nn Fransa'nn strategemini grdn
ve onu nlemeye altn yazyor. Yeni para birimi Alman Mark'y
la ayn nitelikte olmaldr. Alman Mark, Euro iin lt alnmaldr.
Zhou Guodong'a gre, bu ekilde, Almanya'nn gc sarslmadan
kalr; nk Almanya yeni para biriminin en yksek hamisi ve ga
rantr olarak grnr. Fransa'nn 19 numaral kuvvetten drme
strategemini kullanmas, bolua atlm bir yumruk olarak kalacak,
hatta Almanya tarafndan kendi yerini glendirmekte kullanlacak
tr.
Bu tezleri Batl yayn organlarnda yeniden bulmak mmkn
dr: "Avrupa Birlii'nin yars Kohl', para birliinin salanmasnda
tm dier lkeleri Alman Mark'nn istikrarnn korunmas iin Al
manlarca alnm olan nlemleri almaya zorlamakla itharn ediyor.
Bu, ekonomi devinin kaslarn gerdii anlamna gelir" (Bild, Ham
burg 8 . 1 . 1992, S. 4) . "Magazin eki La Vie Franaise iin 'kibirli'
Almanlar para birlii konusunu rafa kaldrmak istiyorlar. 'Almanlar
125 yl iinde Fransa'yla olan silahl atmada bunu baarama
dlar'. nceki devlet bakan Franois Mitterand'n zel danman
Jaques Attali, Almanlarn tek bir ryas olduunu yazyor. 'Avrupa
140

Alman Mark' yaratmak ve onunla 'batya ekonomik ve douya poli

tik ynden hakim olmak' " (Die Zeit [ZamanL Hamburg, 18.10. 1 996,
S.41) . "pheciler ve eletirmenler Avrupa para birliinde, Alman
larn tm Avrupay cermenletirmek amalarnn gerekletirilme
sinde kullandklar bir hegemonya aracn gryorlar. Tabii bu kez
silah yoluyla deil, tersine Alman ekonomik gcnn, Euro klna
brndrlm Alman Mark'nn yardmyla gerekletirilecek bir
cermenletirmenin arac olarak (Carlo Marsala: "Italien und die
europaische Wahrungsunion" ["talya ve Avrupa Para Birlii" ] , KAS
AI iinde, Bonn 2;997, S. 1 6) .
Gerekten d e Almanya Euro'yu dmekte olan Alman Mark'yla
edeer klmak ve Avrupa Merkez Bankas'n gitgide "Alman Merkez
Bankas'nn ltlerine gre dzenlemek" mi istiyor ve buna mukte
dir mi? (Tages-Anzeiger [Gnn Rehberi], Zrih 5.5. 1998, S. S) Veya
burada sadece Alman ynetiminin safdil bir istei veya Alman se
meninin evet ve amen [amin] diyecei, 7 numaral strategem an
lamnda bir makul vaad mi sz konusudur? Alman etkisinin Av
rupa'da nasl snrl olabildii, 993 maysnda grlmtr: Alman
parlamenterlerin itirazlarna ramen, Avrupa Konseyi Parlamen
tosu, Almanca'nn Avrupa'da nc resmi dil olmamasn karara
balamtr. Almanca'ya yaplan eviriler ylda 2 1 .5 milyon Marka
mal olmaktadr (brorler, protokoller, mektup katlar, evirmen
lik cretleri) . Bu resmi gereke, sadece, gerek sebebin strategemik
yoldan rttnesini salamak olabilir. Gerek sebep, Almanlarn Av
rupa'daki snrl prestijlerini artrmalarnn nn kesrnek olabilir.
Hallandal bir parlamenter, Konsey'in bu kararn yle kalaylyor:
"Yeni bir resmi dil yrrle konulacaksa, buna o dilin kltr de
ait olmak zorundadr" (Bild, Hamburg 14.S. 993) . Bu rnek, Al
manlarn Avrupa'daki snrl etkisini aa vurur grnyor.
"Euro'nun glenmesine kar duyulan phe", ilgili olarak
"Euro'nun esasen zayf bir para birimi olaca konusundaki korku"
byle geliiyor. Fransa tarafndan Alman Mark'nn elimine edilme
sinin yan sra, aka gzlenen amaca, Amerikan dolarnnn altn
oyma amacna, zayf bir para birimiyle ulalamaz. nk, "ekono
mik manzaraya ve yaknlama ltlerine birazck olsun baklmas"
4

suretiyle bile, "politik dzlemde hibir ltn para birliini yaama

geirmekte ihmal edilmedii grlr." "Yaknlama taleplerinin
titiz/sk bir ekilde yorumlanmasna duyulan ilgi, yle grnyor
ki, giderek azalyor; yle ki para birliinin kabulne karar verildii
ana yaklalyor." "ltlerin sk bir ekilde yorumlanmas vaadi,
giderek sadece bir retorik olarak grlyor ('retorik', Almanca'da
hile ieren bir durilin iin konuma ve yaz dilinde sk sk kullanlan
nemli bir terimdir) ." "Tek tek lkelerin para birliine katlmalar
hakknda politik karar alnmasna ilikin olarak ne byk (strate
gemik olarak hep kendine yontma kokan) bir yorum alan olduu
( ...) aka grlyor. Bunun dnda 'yaratc (hileli) defter tutma
usl' (bkz. : strategem Nr. 29. 1 6) ve dier hileler nemli bir rol
oynuyor olmaldr" (Neue Zrcher Zeitung [Yeni Zrih Gazetesi],
16.9.1996, S. 9) . "talya ve Belika'ya birlikte, (. . . ) politik mlahaz
alarla (. .. ) baz lkeler de Euro klbne kabul edilir nitelikte bu
lunuyor. Onlarn sregiden yaknlamas her trl phenin stne
km deildir" ("Der Euro. ein khner Integrationsschritt" ["Euro.
Cesur Bir Btnleme Adm"], Neue Zrcher Zeitung [Yeni Zrih
Gazetesi], 30.,6. 1 998, S . B 1) .
Bu noktada inlilerin Euro konusunda Franszlarn hilesi ve
Almanlarn kar hilesi zerine analizlerine bakldnda, u sorularc
nmze dikiliyor: inli gzlemci zelde Michel'in (safdil Al
manlara "Michel" denir -.n.) ve genelde bir zamanlar bir boa tara
fndan aldatlan Avrupa'nn (bkz.: strategem Nr. 35. 1 1) hilebazl
na hi de yle fazla inanr grnmyor olmasn? Acaba para birlii
en sonunda (pek tabii hi kimsenin arzulamayaca) klasik bir bu
dalalktan baka bir ey olmasn? nk "Alman Michel bir kez ke
nara itildii izlenimini edinirse, onun fkesi tamamiyle Avrupa'nn
btnlemesine kar ynelecektir" (Roland Vaubel, Mannheim
niversitesinde ekonomi retileri profesr ve Alman Ekonomik
Bakanl Bilimsel Danma Kurulu yesi; Die Zeit [Zaman],
Hamburg 2 7.6.199 7, S. 26) .

142

1 9.27. Sus Pay Olarak Snnet Olmak

Jakob ve Lea'nn kzlar Dina, bir defasnda Kenanl kadnlar ziyaret
amacyla adrlardan oluan kampn dna kt. Hevitli Hernar'un
olu ve blgenin lideri Sichem, kz grd, zerine ulland ve onu
ifal etti. Fakat kza kar gerek bir ak da besliyordu. Bu nedenle
kzn kalbini kazanmaya da alt. Babas Hemor'a yle dedi: "Bu
kz evlenmek zere benim iin iste ! "
Jakob kz Dina'nn namusunun lekelendiini iitti; fakat oul
larnn hepsi o srada srleri otlatmakta olduklarndan, hibir gi
riimde bulunmad ve onlarn dnmelerini bekledi. (... ) Sichem'in
babas durumu konumak zere Jakob'a geldi.
Yakob'un oullar eve dndklerinde ve olan biteni rendik
lerinde, ayaa frladlar ve ok fkelendiler; nk Sichem srail'de
hi duyulmam bir ey yapmt. Fakat Hernar onlarla konutu ve
yle dedi: "Olum Sichem kz seviyor; verin kz, olumun kars
olsun! Neden birbirimizle dnr olmayalm? Karlkl evlilik yoluy
la birbirimize daha ok balanrz! Bizim arazimiz de orada, sizin
kullanmamza amadedir. Burada bizim yanmzda oturursunuz,
rnlerinizi bizinkilerle dei toku edersiniz. isterseniz, topra
ekebilirsiniz." Sichem Dina'nn babasna ve kardelerine yle dedi:
"isteimi geri evirmeyin! stediiniz her eyi size vermek isterim.
Balk parasn ve dn armaanlarn istediiniz kadar yksek
tutabilirsiniz; tek, kz bana kar olarak verin."
Jakob'un oullar Sichem'e ve Hemor'a "hile kokan" bir yant ver
diler (bkz.: Alman ncil Dernei [yaymlayan] : Die Bibel in heutigem
Deutsch, Das Alte Testament [Bugnk Almancayla ncil, Eski Ahit],
2. bask, Stutgart 1982, S. 32 ve devam) ; nk Sichem onlarn
kzkardeini ifal etmiti: "Biz kzkardeimizi snnet olmam bir
adama vermeyiz; bu bizde rezalet ve namussuzluk saylr. Biz sizin
nerinize tek bir koulla evet deriz; bizimle eit olmay kabul eder
seniz ve kentinizin tm erkekleri snnet olurlarsa. Ancak bundan
sonra biz sizle dnr olur ve tek bir halk haline geliriz. Buna raz
olmazsanz, kz alr ve eker gideriz."
Hemor ve Sichem bu neriyi kabul ettiler. Gen adam bir an bile
143

tereddt gstermedi, nk kz seviyordu ve ailesindeki herkes

onun szn dinlerdi. Hemor ve Sichem kent kapsna gittiler ve
kentin erkeklerine durumu naklettiler. yle dediler: "Bu insanlar
barl niyetiere sahipler; brakalm bizim yanmzda barmsnlar ve
ilerine glerine devam etsinler. Bizim arazimizde onlar iin de
yeterli yer var. Onlarn kzlarn ve kadnlarn e olarak alalm ve
onlara kendi kzlarmz, kadnlarmz e olarak verelim. Fakat on
larn bir koulu var: Onlar bizimle ancak tm erkeklerimizin snnet
olmas halinde birleecekler. Biz onlarn bu koulunu yerine ge
tirmek istiyoruz, daha sonra onlar aramzda barnacaklar ve onlarn
otlaklar ve sahip olduklar her ey bizim olacak!"
Kentin erkekleri Hemor ve Sichem tarafndan ikna edildiler ve
hepsi, tm erkekler, snnet oldular. Fakat nc gn, arlar art
tnda, Dina'nn erkek kardeleri Simeon ve Levi, ellerine kllarn
aldlar, kente saldrdlar ve tm erkekleri ldrdler. Bu arada tabii
Hemor ve Sichem'i de ldrdler, kzkardelerini Sichem'in evinden
aldlar ve beraberlerinde gtrdler. Jakob'un dier oullar vurup
ldrdklerinin zerierini arayp soydular ve kenti talan ettiler.
Bunu, Sichem'in kzkardelerini ifal etmi olmasna kar misilierne
olarak yaptlar. Koyunlar ve keileri, inekleri, eekleri ve kentte ve
ayrda baka ne hayvan varsa, evlerde ne buldularsa, hepsini gasp
ettiler. Kadnlar ve ocuklar da ganimet olarak aldlar.
Fakat Jakob, Simeon ve Levi'ye yle dedi: "Bana mutsuzluk ge
tirdiniz! Burada oturanlar imdi bana kin besleyecekler. Pek az ada
mm var. Kenanllar ve Ferisiler, hepsi, bana kar ortak hareket ede
cekler. Hibir ansm yok ve ailemden bir tek kii bile lmden ya
kasm syramayacak." Buna karlk iki karde haykrdlar: "Kzkar
deimiz bir orospu muamelesi mi grseydi yani?" (1. Musa 34)

1 9.28. Davula nc Vuruta Saldr

Mao Zedong, 1936'da yazd "in'de Devrimci Savan Stratejik
Problemleri" adl yazsnda yle diyordu : "lkbahar ve K anda
(.. 770-476), Lu ve Qi devletleri arasnda sava patlad. Lu prensi
144

zhuang yorgun dm haldeki Qi birliklerine saldrmak istiyordu;

fakat Cao Gui onu durdurdu. Prens Zhuang, bunun zerine, "D
man yorgunsa, biz onu daha da yorarz" taktiine bavurdu ve Qi
ordusunu yendi. in sava tarihi iinde bu olay, zayf durumdaki bir
ordunun kendisinden ok daha kuvvetli bir ordu nnde zafer
kazanmasna klasik bir rnektir." Ve. Mao, tarihi Zuo Qiuming'in
(.. 6./5 . yzyllar) verdii haberi hi ksaltnadan yle alntlyor:
"lkbaharda [.. 684 ilkbaharnda] Qi ordusu zerimize saldrd.
Prens savamak zere silahland. Cao Gui huzura kabuln rica etti.
Komular yle dediler: 'Bu, devlet ricalini ilgilendiren bir konu. Ni
ye bu ie bumunu soku.yorsun?' Cao Gui yantlad: 'Devlet ricali dar
grldr, geni ufuk gerektiren, kapsaml planlar yapamazlar.'
Daha sonra prensin huzuruna kt. Ve prense sordu: 'Sava srasn
da desteiniz ne olacak?' Prens yant verdi: 'Giyinip kuanarak, yiyip
ierek kendimi elendirmekten asla saknmam; ben onlar baka
yoldan bleceim.' Bunun zerine Cao Gui yle dedi: 'Kk hayr
severlik ileri her eyi zmez, halk sizi izlemez.' Prens yant verdi:
'Tanrlara bir nebze olsun kutsal hayvanlar kurban etmeyeceim, la
yk olduklar yeimler ve ipekliler sunmayacam asla; hep aky
rekli kalacam' Cao Gui yle karlk verdi: 'Kk akyrekli
davranlar hibir gven salamaz. Tanrlar sizi bunun iin kut
samazlar.' Prens yle dedi: 'Byk ve kk atmalarda ben, ufak
tefek ileri denetleyemesem de, mutlaka olaya uygun bir karar veri
rim.' Ve Cao yantlad: 'Siz devlerine bal birisiniz. Savaa girie
bilirsiniz. Bunu yapn, ben de brakn sizi izleyeyim.' Prens onu
kendi sava arabasna ald. Zhangshao'da meydan savana tutuul
du. Prens davullar saldr srasnda aldrmak istiyordu, fakat Cao
Gui yle dedi: 'Henz deil!' Qi ordusunun askerleri saldr srasn
da kez davul aldktan sonra, Cao yle dedi: 'imdi davullar
aldrn!' Qi ordusu bozguna urad (. . .) Zaferden sonra prens Cao
Gui'ye, niye byle bir ey tlediini sordu. Cao Gui yant verdi:
'Savata her ey cesarete ve yiitlie baldr. O ilk davul darbesinde
uyanr, ikincisinde azalr, ncsnde ise kaybolur. Dmann
cesareti kaybolurken, bizim cesaretimiz tamd, bu yzden sava
kazanan biz olduk. (. . . ) '
"

145

Mao olay yle yorumluyor: Bu, zayf bir devletin gl bir dev
let karsnda direnii olayyd. Bu tarihsel haberde sava ncesi poli
tik hazrla iaret ediliyor. Halkn gveni kazanlyor. Daha sonra
kar saldrya geie olduka uygun olan sava alann anlatyor
Zhangshao. Burada kar saldrya gemek iin en uygun zaman,
yani dmann cesaretinin kaybolduu, fakat bizim cesaretimizin
tam olduu an betimleniyor. (. .. ) in sava tarihi, bu gibi sava ilke
lerinin kullanlmas yoluyla zafere ulaldn gsteren pekok r
nee tanklk eder. Tm bu nl ve byk meydan savalarnda sa
vaan taraflarn gleri eit deildir ve zayf taraf dmann ilk dar
besinden sonra inisiyatifi ele geirmek iin nce kaamak yollara
bavurur, en sonunda zafere ular."
O zamanlar bir ordunun bir savaa giriinin sinyali bir davul se
siydi. Qi ordusunun askerleri ilk iki saldrda davul alar ve Lu or
dusuna kar ilerlerken, Lu ordusu geriledi ve dman saldrsnn
iddeti iki defa azald. Sonuta Qi askerlerinin sava moralleri, sal
dr iin nc defa davullar alndnda, en dk dzeye inmiti.
Cao Gui beklerneye ekilmek suretiyle, tpk kazann altndan odunu
ekip almak suretiyle atein iddetini drrcesine, dman g
durumda brakt. imparatorluk dnemi ncesi in'in son byk as
kerlik kitab olan ve Wei Liao (.. 4. yzyl) tarafndan yazld
sylenen Wei Liao Zi [Wei Liao Usta] adl kitapta yle yazyor: "Sa
vama gc ve istei darbe yemi birlikler, yenilgiye maruz kalrlar."
Bir birliin savama gc ve istei doal olarak dalgalanabilir. Nasl
ki gerilmi bir yay srekli olarak o gerginliini koruyamazsa, hibir
askeri birliin morali ayn yksek dzeyde kalamaz ve nlemez bir
ekilde stres ortaya kar. in'in ve dnyann en eski askerlik kitab
olan Meister Suns Kriegskunst [Sun Usta'nn Sava Sanat]'nda (..
6./5. yzyllar) yle denir: Bir ordu savama gc ve isteini tm
den kaybedebilir ve komutanna kar gvensizlik beslerneye bala
yabilir (. .. ) Balangta askerlerin sava moralleri pek yksektir, bir
sre sonra derece derece der ve en sonunda yok olur. Bu nedenle
akll bir komutan dmann morali en yksek dzeydeyken kaa
mak yollara bavurmal ve dmana ancak iyice yorulduunda,
morali azaldnda darbeyi indirmelidir. Bu, ordunun sava moralin
den doru ynde yararlanmann yntemidir.
146

Meister Suns Kriegskunst [Sun Usta'nn Sava Sanatl'n inceleyen

inli yorumcular, burada Cao Gui'nin Qi ordusuna kar kazand
zafere dikkati ekerler. Burada silah tekniine veya saysal stn
le dayanlmam, tersine zaferin anahtar 9 numaral strategem
olmutur. Cao Gui'nin 9 numaral strategemle ilgili baar ykleri,
36 strategem zerine ok saydaki ince kitapta, hatta ince okul
kitaplarnda bir resmi geit halinde sralanrlar. Ben bunu, 997 yl
austosunda svire Dileri Bakanl nsan Haklar Delegasyo
nu'nun bir yesi olarak Lhasa'y ziyaret ettiimde, "Cao Gui Sava
Ynetimini Tartyor" bal altnda Tibet otonam blgesinde orta
okulun alt snflarnda okutulan in dili ders kitabnn 6. cildinde
kefettim.
Lenin, bir halk yok etmek isteyen birinin, nce o halkn morali
ni tahrip etmesi gerektiini sylemitir. Lenin'den nce ilgi ve bee
ni ile okunan Prusyal subay Carl von Clausewitz ( 1 780-83), sa
van kart iradelerin bir atmas olduunu retmitir: "Kar
koyma gc, iki etkenin birbirinden ayrlamayan beraberliiyle bas
trlr: Mevcut aralarn bykl ve irade gcnn yksekliiyle."
Sadece fiziksel g veya baz beceriler deil, hatta moral de savan
merkezinde durur. "Bir savata birliklerin morali azsa, tanklar, uak
lar ve bir stn g, insanlarn ne iine yarar ki? Bunun yant tek
szckle udur: Hi! Yakt yoksa tanklar hareket edemez, uaklar
uamaz ve sava morali yoksa bir askeri birlik hibir ey baaramaz"
(Der Schweizer Soldat/Wehrzeitung -[svire Askerlik ve Savunma
Gazetesil'nin "sava morali" konusuna ayrlm olan zel saysnn
nsznden, Zrih, s . . 967, S. 89) .
Zafer iin, demek ki, sadece dman birliklerinin yok edilmesini
amalamak yetmez, ayn zamanda dmann moralini bozmak da
gerekir. Savata 9 numaral strategemin dmann moralini boz
mak konusunda baarl bir ekilde kullanlmas, ne var ki, her za
man kolay olmaz. rnein Britanya Sava Kabinesi'nin 4.2.942'de
kararlatrd yzey bombardman (area bombings), esasnda,
Alman sivil halknn moralini bozmay amalyordu. Fakat bu amaca
ulalamad, tersi oldu. Hava terr, mttefiklere kar savalarn
hakl gsterecek derecede Almanlarn iine yarad.
47

Modern sava ynetimi mekanize aralar ve dier malzemeler ve

enerji temini yannda, ncelikle enformasyon savana dayanr, diye
yazyor Shen Weiguang "Enformasyon Sava" balkl makalesinde
(Halk Gazetesi, Pekin, 23.6. 1996, S. 4) . Enformasyon savanda 19
numaral strategemin kullanm, veri bankalarna saldrlar, dijital
tahribatlar, medyay kullanarak gerekletirilen dezenformasyonlar,
medyaya Troya at saknalar vd. ile snrl da deildir ("Nicht er
klarte Kriege: Geheimdienste und Militars haben Computer und
Datennetze im Visier" ("lan Edilmemi Savalar: Gizli Servisler ve
Askerler Bilgisayarlar ve Bilgi Bankalarn Hedef Alyorlar"), Die
Zeit [Zaman], Hamburg 10. 1 1 . 1998, S . SO) . Enformasyon sava
daha ok savama iradesinin ve azminin kendi tarafmda olduu
kadar kar tarafta da arzulanan ynde kontrol edilmesinde bir rol
oynamaktadr. Modern sava moral gc ve dier bedensel olmayan
aralara dayal glendirilmi nlemlerle desteklenmektedir. Sa
vaan personelin iradesi ve kararll, genellikle en nemli sava ara
larndandr. Gn be gn, kitle imha silahlar gelitirilmekte oldu
undan, dmann moralini bozulmas ve iradesinin zayftatlmas da
ha fazla nem kazanmaktadr. Gemi zamanlarla karlatrldnda
ve bir askeri zafer elde etmek hususunda o zamanlara gre ok ykse
len rizikolar asndan bakldnda, bizim ynmzden de grnen
udur ki, scak savatan kanmak ve u eski "kendini ayakta tutmak,
dman yok etmek" sloganndan yeni bir slogana, "kendini ayakta tut
mak, dman dntrmek" sloganna gemek gerekmektedir.
Dmann irade gcn sfra indirmek mmknse, onun tara
fndan gelitirilmi, hatta pek etkili olan silahlar yararsz hale gelir.
nk bu silahlar kullanmak iin onda irade kalmamtr. Modern
enformasyon silahndan yararlanan psikolojik ve propagandac sa
va ynetimi, en st dzeyde, zaten daha Sun Usta (.. 6./5. yz
yllar) tarafndan sava sanatnn en yksek podyumu zerine yer
letirilmi "sava silah kullanmadan kazanmak" postulasna daya
nr. "Enformasyon sava"nn inliler tarafndan alglanndaki bu
strategemik boyuta, M. Ehsan Ahrari, teknoloji merkezli "Chinese
prove to be attentive students of information warfare" ["inliler
Yetenekli niversite rencilerini Enformasyon Savanda Deni-

148

yorlar"] adl makalesinde dikkati ekiyor (Jane's Intelligence Review,

Coulsdon, Surrey, U.K., Blm 9, No. l O, Ekim 1997).

19.29. Ceza Sorgu lamas Yerine Irk Sorgu lamas

1995 ekiminde siyahi futbolcu O .J. Simpson'a kar alan "yzyln
davas" bir yl srdkten sonra sona erdi. Cumhuriyet savcs, ayrl
m olduu kars bayan Nicole Brown ve karsnn erkek arkada
Ron Goldman' ldrmekle itharn edilen Simpson'a kar, bunaitc
bir kant paketi tayordu yannda. Fakat on iki siyahi jri yesinin
sadece drt saatlik grmeden sonra oybirliiyle aldklar karar, bir
heraat karar oldu. Simpson'un avukatlar davalnn derisinin rengi
ni; dava srasnda en belirleyici lt haline soktular. Bu amala
nemli kamu tan Mark Fuhrmann'n zerinde younlatlar. Bu
polis memuru olay gecesi Simpson'un evinin bahesinde kanl bir el
diven bulduunu ileri srrnt. br yandan o, tank sandalye
sinde, siyahiye "negro" demenin asla kfr saylamayacan tekrar
tekrar belirtmiti. Oysa Simpson'un avukatlar bir rportajn kaset
kaydn kant olarak sundular ki, buna gre Simpson bu rportaj
srasnda 46 defa bu szc kfr olarak kullanmt. Simpson'un
avukatlar savunmalarn Fuhrmann'n snrl inanld zerine bi
na ettiler. Onu rk olarak gsterdiler. Fuhrmann, Simpson'u sulu
gstermek istiyor ve kantlar kullanyordu.
Davann bu ekilde sonulanmas zerine ok konuuldu.
Amerikal siyahi lider Louis Farrakhan'n kanaati uydu: "Beyazlar
siyahlarn sevinmesinden dehete dtler (. .. ) Siyahlar bu defa
yzyllarca kendilerine kar alan hukuk sistemini hileyle bir tuza
a drmekten pek memnun kaldlar." (Der Spiegel, Hamburg
42/1 995, S. 183) . Dikkati eken husus, Farrakhan'n "hile" szc
n kullanm olmasdr. Amerikan hukuk sisteminin hangi hileyle
tuzaa drld hakknda o hibir ey sylemedi. Burada bize
ancak inlilerin 36 strategem katalou yardm edebilir. Davann
seyri bakmndan ikinci derecedeki bir olayn brndrlm oldu
u grnme dayanlarak, Fuhrmann'n ana kantnn inanld
1 49

1
1
esasa ilikin olarak sy- .

parampara edildi. Onun dava srasnda

lediklerinin altndan, a:na kant (kanl eldiven), kazann altndan
odunun ekilip alnmas gibi, ekilip alnd. 19 numaral strategemin
pek etkili bir kullanm!

''

1 9.30. Korkakl, Atein Altndan ekereesine ekip Almak

Dou Han Hanedam zamannda (.S. 25-220), dman birlikleri,
geceyars, bakomutan Wu Han'n (lm: .S. 44) klasna bir
baskn dzenlediler. Birliin tm aknlk ve telaa kapld; oysa
Wu Han, tam bir ruh skunetiyle karargahnda yatyordu. Askerler
bakomutanlarndan hibir ekilde rahatsz edilmerne emri aldlar
ve kapldklar panik duygusundan kurtuldular ve hzla sakinletiler.
imdi artk Wu Han iin imek hzyla harekete geme an gelmiti.
O, sekin bir birlie geceyars bir kar baskn yapma emri verdi.
ok hzl bir ekilde dman bozguna uratld. Wu Han moralleri
bozulmu olan askerlerinin stne, dorudan doruya, rnein id
detli cezalar verme tehdidiyle gitmedi; tersine onlar saran korku
ateini, ocan altndan odunu ekereesine sndrd. Bu rnek, 36
strategem zerine yazlm en eski kitapta yer almaktadr.
Benzer ekilde, imparator Byk Justinianus I'in (.S. 482-565)
kars ve tahtn orta, Bizans imparatoriesi Theodora (Konstan
tinopolis, . S. 497-548), kocasn pek kritik bir durumda etkisi ve n
fuzu altna almt. Maviler denilen politik grubun mensuplaryla
Justinianus'a kar birlemi olan ve Yeiller denilen grup, imparatora kar ayaklandlar. Her iki grup, yksek devlet memurlarnn
grevden alnmalarn talep ediyordu. Taleplerine enerjik bir ekilde
sahip ktklarn gstermek amacyla, imparatorluk saraynn yann
daki bir kiliseyi atee verdiler ve yeni bir imparatoru tahta oturta
caklar tehdidinde bulundular. mparator resmi' binalar durmadan
atee veren isyanclarn stne askeri birlikler srdyse de, birlikler
geri ekilmek zorunda kaldlar. Durum giderek tehlikeli bir hal
almaya balamt ve generaller imparatoru karmak ve kurtarmak
istiyorlard.

so

O generallerinin dn dinledi ve karsna unlar syledi:

"Umarm ki, u anda bir kadnn erkekler arasnda hibir yerinin
olmayacan ve onun korkaklara soukkanllk tavsiye etmesiyle
ilerin yoluna gireceini iddia etmeye kimse cret edemez (. . . ) Ben
kamann her zaman olduu gibi imdi de alaltc bir ey olduunu
dnyorum (. . . ) Bir hkmdar iin dnyada kaak olarak srn
rnek katlanlamaz bir eydir (. .. ) Ben kalyorum." Karsnn diren
genlii imparatorun umutsuzluunu temelinden skp atmt.
Orada kald ve generallerinin ve ordunun yardmyla isyan hastr
ma baarsn gsterdi. Bylece Theodora cesareti ve direngenlii ile
kocasn ve taht kurtarm oldu (Zeit-Magazin [Zaman-Magazin],
Hamburg 4.5. 1 998, S . 35) .
Her iki rnek nda "sava morali emirler vererek salanamaz"
tezi (rnein Schweizer Soldat/Wehrzeitung [svire Askerlik ve
Savunma Gazetesi] bu tezi temsil ediyor, Zrih s . . 1 967, S. 97),
yetersiz olarak grnyor ve yle formle edilmesi gerekiyor:
"Sava morali muhakkak ki emirler vererek salanamaz; fakat pek
etkili, hatta arasra sonu alc ekilde kullanlabilir."

1 9. 3 1 . Ak Zeminden ekip Almakla Salanan Ban

Atina ve Sparta'y kar karya getiren Peloponnesos Sava (..
43-404), yirminci ylna girmiti. Erkekler akllarn kullanp da
bar yapma yoluna gitmiyorlard. Aristophanes'in .. 4 l l'de
Atina'da ilk kez temsiL edilen Lysistrate adl nl komedisinde, kav
gac ve mcadeleci bir Atinal kadn olan Lysistrate, "bir hile ge
litirir" (Alfred Schlienger: "Der Trieb zum Frieden: Lysistrate als
Freilichtmaskenspiel in Augst" ["Bara Ulama abas: Augst'ta
Ak Havada Maskeli Olarak Temsil Edilen Lysistrate"] , Neue
Zrcher Zeitung [Yeni Zrih Gazetesi], 10.6.1 996, S. 2) .
Lysistrate, Atinal kadnlar, plann sunmak zere Akropolis'in
nne arr. Sparta'dan yollanan Lampito da oradadr. Tm kadn
larn erkeklerini yataklarna almamalar suretiyle uygulanacak bir.
ak grevine bavurmak suretiyle, bu aklsz erkekler bara zorlanas

caklard. nce iki Atinal kadn, Kalanike ve Myrrhine, plan onayla

madklarn beli,rttiler; fakat sonunda dier kadnlara katldlar. Ka
dnlar bir trenle yemin ettiler ve yeminlerini elden ele dolatrdk
lar bir kadehten itikleri arapla pekitirdiler. Lampito Sparta'ya
geri dnd, oradaki kadnlarn grevini rgtlernek zere. Ayn sra
da Atinal kadnlar Akropolis'i igal ettiler. Akropolis'in evresindeki
surlar atee vermek isteyen bir grup yal erkein dzenledikleri bir
saldry, onlarn stne yukardan su dkerek kahramanca savu
turdular. O anda erkekler arasndan birisi grmed olarak ortaya
kt. Lysistrate ona kadnlarn bu eylemlerinin nedenlerini aklad.
Ve sahnede, yal adamlar korosu ile kadnlar korosu arasnda yeni
bir sz sava balad.
Sonraki gelimeler srasnda aka grrd ki, kadnlarn kendi
lerine gvenleri ve cesaretleri gitgide azalmt. Lysistrate tm
abasyla, takipileri arasnda bulunan, kocalarna deli gibi ak olan
ve ortaya kan tm frsatlardan yararlanarak Akropolis'in surlarn
dan sinsi sinsi kocalarna kamaya yeltenen iki kadn g bela
alkoydu. O bunu, kadnlara ettikleri yemini srekli olarak hatr
latarak baard. Bu arada, Myrrhine ile kocas Kinesias arasnda ok
samimi bir ak sahnesi cereyan etti. Kinesias aktan tutumu bir
halde bir an nce karsna sahip olmak istiyordu. Myrrhine, sonun
da tatmin edilmemi bir halde kalmasn salamak amacyla,
kocasn srekli olarak oyalamay iyi beceriyordu. Kadnlarn lgn
ca oyunu bu anda en yksek noktasna ulat. Spart:l bir gezgin
satc sahneye girdi ve Sparta'da da buradakine benzer olaylar
olduu haberini verdi. Atina ve Sparta arasnda bir anlama iin yol
almt artk. Bar anlamas yapld ve anlama yemekli ve dansl
bir lenle kutland. Bylece bu defa bir sava hilesiyle zafere
ulalm olmad geri; fakat bir "bar hilesi"yle bir atma nlenip
bar salanm oldu ("Bar hilesi" sz Birgit Berg'e aittir, Rhein
Zeitung [Ren Gazetesi], Koblenz, 22. 12.1 977) .

152

1 9. 32. Dikkafalla Kar Uyuturucu

Ni Wucheng, Hebei eyaletinin cra bir blgesindeki zengin toprak
sahiplerinin soyundan geliyordu. Bykbabahas 19. yzyl sonunda
cereyan eden byk toprak reformu hareketine eylemli olarak
katlmt ve 1895 ylnda devletin ilerici yksek memurlarnn impa
ratora verdikleri bir dilekeyi desteklemiti. Kendi cebinden verdii
parayla hastrd el ilanlarn o sralarda kadnlarn ayaklarna
ayaklarnn bymesini nleyecek ekilde sarlan bantlara tutturdu
ki, o zamanlar byle bir ey en yksek derecede devrimci ve tehlike
li bir eylem saylrd. 1 898'de yaplan ve Yz Gnlk Reform adyla
bilinen reform srasnda, bykbaba, kendini asarak intihar etti. Ni
Wucheng'in ailesinin bana baka feaaketler de geldi bu arada.
Bykbabasna tam kart decek ekilde, babas tam anlamyla s
radan, hatta biraz saf ve zayf ruhlu bir adamd; akas, mymnt
nn tekiydi! Ni Wucheng'in annesi, yksek kltrl, heybetli ve sayg
uyandran bir grnme sahip, gl bir kadnd. O, karakter bak
mndan da Ni soyunun en sayg gren yesiydi. Evinin stnde fe
laket bulutlarnn dolat duygusu eziyordu iini. Kaynbabasnn
felaket getiren reformist faaliyetleri ve intiliar bu yzdendi; dier
felaketler de bu yzdendi.
Ni Wucheng'in babas afyon mptelasyd . Anne afyonun zihni
atna inanyor ve babasnn afyon almasn hatta destekliyordu.
Onlar asndan afyon, mutluluk veren, uurlu bir nesneydi. Yalnz
unu dnmek gerekiyordu: Kaynbabas afyon kullanm olsayd,
reform peine der, dilekeler imzalar ve doal olarak kadnlarn
ayaklarnn bantlardan kurtulmas iin giriimde bulunabilir miydi?
ntihara kalkmak zorunda kalr myd? Afyon kullansayd, ne ka
dar barl ve huzur dolu bir kadere sahip olacakt! Ailesinin afyona
dknl niye onda birazck olsun yoktu ki? Geri o bazan toplu
lua ayak uydurmak iin birka nefes afyon ekerdi, fakat kendisini
tamamen kontrol ederek yapard bunu; nk afyon mptelas ol
mak istemezdi. Bu arada son derecede kolay gdlebilir ve uyuuk
olan kocas, durmadan zayflyor, sanki bedeni eriyordu. Ve kocas,
hamileliinin yedinci aynda ld. ldnde, deri ve kemikten olu
an bir iskelete, acnas bir enkaza dnmt.
153

kibin yllk imparatorluu ykan 1 9 1 1 devriminin patlamasndan

ay nce dnyaya geldi oull'ar Ni Wucheng. Kk Ni ok gr
kemli bir gelime gsterdi. Be yanda zel bir okulda okumaya
balad, dokuz yanda misyoner okuluna kaydedildi. Orada Liang
Qichao ve Zhang Taiyan gibi ilerici yazarlarn yazlaryla tant.On
yandayken amcasnn kk kznn ayaklarn nasl sk sk bant
ladn grnce, bu kt grenee, hemen o anda, dolu dolu bir f
keyle kar kt. Akrabalarna barp ard, onlarn sersem ve bar
bar olduklarn haykrd, kzn ayaklar bandajlanrken. Annesi bu
olay karsnda dehet iinde kald ve olay Ni soyunun peini brak
mayan kt cinlerin harekete gemi olduklarnn bir kant olarak
grd. O andan itibaren srekli olarak korku iinde yaad. Ona,
uaklar ve hizmeti kzlar tarafndan, olu hakknda durmakszn
kendisini kayglara boan haberler tanyordu. rnein Ni
Wucheng'in iftlik uaklaryla sohbetlere dald ve onlara topran
iftiler arasnda bltrlmesi gerektiini anlatt haberleri geli
yordu. Oluna gre, debdebe iinde yaayan toprak sahiplerinin
hepsi asalaktlar. "Gen adam yine sama sama konumalar yapt."
Haber tayclar anneye haberleri iletneye bu szlerle balyorlard.
ocuk 14 yana gelmiti ve tm Ni ailesi yln son gn gelenek
sel atalara kurban trenini yapmaktayd. Olann da lmlerin ruh
lar iin konulmu olan tablann nnde durup onlar vmesi ge
rekiyordu; oysa o birdenbire hibir iz brakmadan rtalktan kaybol
du. Uzun aramalardan sonra onu bir rmut bahesinde buldular.
Orada, gkyzndeki yldzlar inceliyordu. Annesi eve dnmesini
istediinde, tm bu batl inanlara dayal, ikiyzllk kokan, dalka
vuka hareketlerin kendisi ve bakalar iin yalandan baka bir ey
olmadn haykrd. O, er veya ge, llerin bu ruh tablasn para
layacakt. Anne byk bir felakrtten korkuyordu. Sonunda t
almak zere erkek kardeine gitti. Erkek kardei gencin kafasna af
yon ime dncesini sakmasn tavsiye etti. Ni Wucheng'in annesi
bunu iitince, gzyaarna bouldu, herhalde kocasnn yaamnn
son yllarn bir afyon mptelas olarak nasl yrekler acs bir sefalet
iinde geirdiini hatrlamt. Ne var ki, kaynbabasnn sonu, byle
bir sondan daha korkun olmutu. Ayrca o, yaamn uzun sre k154

ynden kmadan srdrm, okuma yazma bilmeyen biri olarak,

1 9 1 1 devriminden beri devam eden ykc kargaadan ve cumhuri
yetin kurulmasndan tamamen irkilmiti. Ve o olu Ni Wucheng'de
de "devrimci" dncelerin yer ettiine inanmt. Biri afyon e
kerken lrse, onun lm muhakkak ki tek bir kiinin lm olur
ve bu durumda tek bir insann yaam sona ermi demektir. Buna
karlk "devrim", hsm akraba kim varsa, hepsinin sonu, bizzat soya
saygnn sonu, mutlak bir kaos ve hibir eyle dzeltilemeyecek
olan, acs gkleri sarm bir ykm olmutu anneye gre.
Gnn birinde, artk 1 5 yana basm olan Ni Wucheng, okuldan
dndnde, annsini yataa uzanm, afyon ekerken grd. Tm
oda ok zel, badndrc bir gzel koku, bir rayila ile dolmutu.
Bir yandan ehvet, dier yandan alk duygusu uyandran bir rayi
hayd bu. Bu kokuyu ne kadar uzun sre solursa, o kadar ba dn
yor ve kendinden geer gibi oluyordu. Tm vcudunu uyku sarmt
ve hibir ey hissetmiyordu. Ve hkrarak alyor ve ama pek de
mutlu grnyordu. O andan itibaren Ni Wucheng annesine afyon
ekmekte elik etmeye balad. lmcl bir arlk kmeye balad
stne, 16 yandayken ar ekilde hastaland; fakat sanki bir mu
cize ile iyileti. inde yzm olduu tehlikeyi yakndan tanm ol
du ve yakalanm olduu afyon iptilasndan kurtulmak iin kendin
de g buldu. O bu gc ve bu iradeyi yksek derecede devrimci
eylemler, mutlaka ok byk bir eyler yapmas iin kendisine ya
plm bir ba sayd. Annesine kar korkun bir kin beslerneye ba
lad. Annesi yrek paralayc hkrklarla suunu itiraf ediyor ve
tvbe edip balanmasn diliyordu. O, kendisini, olunu afyonla
zehirlemi sayyordu. Gzyalar arasnda oluna yle diyordu:
"Fakat Gkler tanmdr ki, tm bunlar Ni ailesi iin, senin ailen
iin yaptm, bana inanmalsn." Ni Wucheng iyiletikten sonra, af
yon ubuklarn, anaklarn ve tplerini parampara etti. Kefeni
yrtmt artk.
Huodong Ren Bianxing Ji adl romandan zedenerek alnan bu
episodu, in Yazarlar Birlii Bakan Yardmcs Wang Meng,
9 . 7. 1996 tariliinde Viyana'da yazarlarn katld bir okuma sean
snda in dilinde okudu. inceden hi anlamayan bir dinleyici kitle155

si iin, Avustuyal bir tiyatro sanats, Ulrich Kautz'un Rare Gabe

Torheit [Ender Bulunur Bir Yetenek: Ahmaklk] balyla Almancaya
evirdii romann ilgili blmn (Frauenfeld, 994, 4. blm)
okudu. Wang Meng, 934'de Pekin'de dodu, 948'de in Komnist
Partisi'ne girdi, 9 56' da eletirel aniatlarn yaymlad. Bu nedenle
957'de in Komnist Partisi'nden ihra edildi ve 965'de srgn
edildi. 979'da Parti'ye yeniden kabul edildi ve Pekin'e geri dnd
ve yazarlk ve eitimeilik kariyerine balad. Bir sre in Komnist
Partisi Merkez Komitesi yelii yapt. Dier grevleri yannda
986'da kltr bakan oldu. 989 eyllnn banda "salk neden
lerinden dolay" bu grevinden ayrld (bkz. : strategem Nr. 20. 2 ve
6.3) . ok sayda eseri birok dile evrildi. Wang Meng'e, okuma
seansndan sonra, annenin oluna "kazann altndan odunu ekip
almak" strategemini uygulam olup olmadn sordum. Evet, dedi
Wang Meng ve unlar ekledi: Bir strategem iyi bir amaca hizmet
etmelidir, aksi halde strategemin uygulanmasyla salanmak istenen
etki, olumsuz, hatta vahim sonulara yola aabilir. Bu episodda u
ve rm bir tutuculuun simgesi olan anne, sonuca ulaa
mamtr ve Ni Wucheng'in iinde alev alev yanan devrimci ate hi
de sndrlememitir.
Ni Wucheng'in annesinin 9 numaral strategemi uygulayarak
oluna yaptna benzer bir eyi, Amerika Birleik Devletleri si
yahlara kar yapmtr. Maric Van Peebles'in Panter adl filminde,
Amerika Birleik Devletleri ynetiminin 980'li yllarda Amerikal
siyahlarn barndklar gettolardaki uyuturucu ila yolsuzluklarna
kar kt niyetli olarak nlem almad hipotezini savunmutur.
Ynetim, siyahlar etkisiz brakmak amacyla, gettolarda bir sel ha
line gelen uyuturucu akna gz yummutur (Neue Zrcher Zeitung
[Yeni Zrih Gazetesi], o.8.995, S. 4 ) . in Komnist Genlik Bir
lii organ Chinesische Jugendzeitung [in Genlik Gazetesi], siyahi
lider Farrakhan'n gettolarndaki uyuturucu ticareti konusunda
CIA'den phelendiini haber vermektedir (6. O. 996, S. 3) . 20
yl sresince srailli ajanlar, askerlerin sava gcn zayftatmak
amacyla, Msr ordusuna zellikle ucuz haha salamlardr.
"Lahav'' ("Tra Ba") operasyonuyla srailliler 967'den itibaren,
56

r"
.

. .

Lbnan' dan aldklar variller dolusu uyuturucuyu gemilerle srail

zerinden Msr'a soktular. Sonu: Msr ordusunda uyuturucu
tketimi yzde SO artt (Bild, Hamburg, 23.12. 1996, S. 2) . Hatta
tm halklar, ister doal veya mmkn olduu kadar aslna yakn
etki yapan yapay narkotik maddelerle, bunun gibi, uyuturucular
ve genel olarak zevk verici maddelerle zayf drlebilir. Bu konu
da, yle grnyor ki, in Halk Cumhuriyeti'ndeki yorumculara
inanmak gerekir.

1 9.33. inlilerin Yaam Glerinin Dayand Zeminin

Tahribinde "Kltr Yozlamas"
"Pornografi, iddet ve dier kltrel yozlamalar manevi afyonlama
tarzlardr. Bunlar insanlarn ruhlarn zedelerler, onlarn sava ira
delerini tahrip ederler, morali ve toplumsal grenekieri bozarlar ve
nihayet yaama gcnn dayand destekleri ykarlar." yazann
imzasn tayan bu analiz, 1 7.12.1 996'da in'in en nemli gnlk
gazetesi olan Volkszeitung [Halk Gazetesil'nde yaymland. Yazarlar,
hasm durumundaki uluslararas glerin, hile ve desise yoluyla,
radyo, film, televizyon ve dier medya aralarn kltrel yozlatr
ma amacyla kullandklarn iddia etmilerdir. "lkemize tm g
leriyle ideolojik ve kltrel kanallardan szmak iin, pek burnu
byk bir eda ile, bize kendi politik pozisyonlarn, deer yarglarn
ve yaama tarzlarn empoze ediyorlar ve bu ekilde bizim yaam
gcmzn dayand destekleri tahrip etmek, politik inanlarmz
deitirmek, manevi yaammzn ynn deitirmek ve nihayet
sosyalist ideolojinin yerine kapitalist ideolojiyi yerletirmek istiyor
lar. in kltr pazarnn raylar uluslararas pazarn raylaryla bir
letirilirse, bunun uluslararas dman glerin in'in Batlla
trlmas ve yklmasn hedefleyen komplolarna kaplar ardna ka
dar amaktan baka bir anlam olmayacaktr." Bu noktada yazar
Deng Xiaoping'den u alnty yapyorlar: "Ekonomik adan bakl
dnda, ikili bir taktiin politik normlarn kavryoruz. Bin yandan
aklk istiyoruz, fakat krkrne, plansz ve geliigzel bir ekilde
157

mmkn olan her eyi deneyemeyiz ve ancak hakl olarak kapitaliz

min tahripkar etkisini aklmzdan hi karmamal ve ona kar sa
vamay unutmamalyz."
yazar, makalelerinde, in'in Batl "kltr yozlamas"nn et
kisiyle "yaam gcnn dayand destekierin tahribi" konusunda
ikinci kez uyarda bulunuyorlar. Bu uyar tamamen 9 numaral
strategemin ruhuna uymaktadr. yazar undan korkmaktadrlar
ki, masum grnml birok kltrel yol zerinde, dman gler,
sessizce, yava yava ve dikkati ekmeden inlilerin manevi olarak
bellerini bkmeyi ve in'i Batllatrmay denemektedirler. Bu d
nceler, bir dereceye kadar, talyan Komnist Partisi'nin kurucula
rndan Antonio Gramsci'nin (189-937) dnceleriyle benze
mektediL Gramsci'ye gre her g deiimi "devrimsiz bir devrim"i
gerektirir. Gelecein hkmedicileri, halen hkmetmekte olanlarn
ycelttikleri deer yarglarn, ahlaksal ve estetik ilkeleri eletirmek,
gln drmek, klfn deitirmek veya tahrip etmek suretiyle,
kendi hakimiyetlerine giden yolu hazrlarlar. Dilde, gze arpmaya
cak ekilde, politik olarak hertaraf etmek istedikleri durum ve uygu
lamalarn adlarn ve kavramlarn deersizletirirler veya ntralize
ederler. Szckleri, zgn ieriklerini boaltmak amacyla mmkn
olan her ey iin enflasyonst bir tavrla, hovardaca kullanrlar ve
kendi eilimlerini ifade eden szckleri onlarn yerine yerletirmeye
alrlar. "Politik hakimiyet"i yerletirmezden nce, Gramsci'ye g
re, "kltrel hakimiyet'' tesis edilmelidir. Tabii ki inli komnistler
Gramsci'nin izleyicisi deildirler. Fakat in Marksizmi'ne uygun
olarak , styap, yani kltr, sadece ekenomik tabann salt edilgin
bir yansmas deildir; tersine kltr, ekonomiyle ezamanl olarak,
topluma ve onun geliimine her zaman damgasn vurur. Tm dal
lar ve tm grnmyle "styap"ya, bu yzden in Halk Cumhu
riyeti hkmet makamlar uzun sreden beri byk nem verirler.
in Komnist Partisi, tam da kendi politik hedeflerini destekleyen ve
bunlar nlemeyen bir "styap"y zenle diri tutmaya alr; dier
leri arasnda yabanc lkelerden gelen etkileri analiz ederken, zel
likle Batl film ve televizyon kltrn, 9 numaral strategemin
bak asndan deerlendiren analizleri destekler.

s8

Bu gzlem noktasndan bakldnda, Long Xinmin, in Komnist

Genlik Birlii'inin yayn organ Chinesischen Jugendzeitung [in
Genlik Gazetesi]'nde, kuku ve endie dolu u szleri sylyordu:
"Halkmzn ve lkemizin temel ilgi ve karlanndan hareketle bakl
dnda, in Komnist Partisi s. Merkez Komitesi 6. Genel Ku
rulu'nun alm olduu karar ok nemlidir (. .. ) . Kltrel yozlamann
genilemesi dorultusunda en byk zarar, insanlarn ruhlarnn
zehirlennesi ve ulusal maneviyatmzn tavsayp gevemesi olarak
ortaya kar. Souk savan sona ermesinden sonra Batl dman
glerin bizi 'Batllatrma'ya ynelik abalar, bizim sosyalist ini
mizi her ynden kapitalizmin vassal bir lkeye dntrmeyi hedef
lemektedir. Bu abalarn z, sanki tpk oo yl nceki afyon sa
vanda olduu gibidir. Sadece d biim ve a deimitir. Burada sz
okunusu olan, 20. yzylda srdrlen bir 'manevi afyon sava'dr.
Ve in Komnist Partisi Merkez Komitesi yayn organ olan
Volkszeitung [Halk Gazetesi]'nde, 2 1 .3. 1998'de iki yazar unlar ek
liyorlard: "Souk savan sona ermesinden sonra ideolojik kartlk
lar muhakkak ki bir dereceye kadar sivriliklerini kaybetmilerdir. Ne
var ki kltrel elikiler bir dakika olsun ortadan kalkmam ve fikir
atmalar durmamtr. ada hegemonyacln yeni bir hilesi,
karlarn manevi-kltrel szmalada gerekletirme abasnda
ortaya kmaktadr. Bu u demektir: Yerkrenin her noktasna nfuz
etmek ve dnyaya hakim olmak iin, Batl gler manevi yaam ve
kltr kullanmaktadrlar. Amerikal bilginler, ok ak bir ekilde,
gelecekteki atmann esas olarak manevi-kltrel tarzda olacan
ilan ediyorlar. Manevi-kltrel atmada sz konusu olan ey, her
eyden nce, insanlara manevi-kltrel zemin zerinde psikolojik
olarak bir ekil vermek ve onlarn kalplerini kazanmaktr." Var
saylan "hegemonyaclk" - ncelikle Amerika Birleik Devletleri kas
tediliyor tabii burada - tarafndan burada 9 numaral strategeme
bavurulduunun dnld aktr. nsanlarn psikolojilerine e
kil vermek ve onlarn kalplerini kazanmak, paraya tapnmann yay
gnlamasnn ve snrsz haz araynn propagandasn yapan Ame
rikan filmleri ve televizyon programlan vastasyla gerekletirilmek
istenmektedir (Xin Hua WenzhaiJ Pekin, Nr. 3 1998, S. 203). Her iki

s9

yazar unu tlyorlar: "nsanlarn doruyu yanltan ayrt etme

glerini ve manevi dayankllklarn ykseltmek, olaanst nem
tamaktadr. Doruyu yanltan ayrt etme gc ve manevi daya
nkll zayflam olan kii, bu savata bir atmlk barutu bile kal
namacasna yitip gider."
Tarih yazm alannda bile, inliler 19 numaral strategemin al
aka kullanmnn rneklerini grrler. Yu Dan, Batl glerin 19.
yzyln sonlar ile 20. yzyln balarnda anghay Park'nn giriine
"Kpekler ve inliler giremez" yazan bir levha dikmi olmalarndan
beri her inlinin kukuland durumu yle yorumlamaktadr:
"Gong Zizhen (1 792-1 841) yle demiti: 'Bir devleti yok etmek mi
istiyorsun, nce o devletin halknn tarihini ele alman gerekir." Bu
cmle ok bilgece bir cmledir ve bugn de geerlidir" (Wenhui
Zeitung [Wenhui Gazetesi], anghay 3 . 1 . 1996) .
Yabanc halklar, ncelikle ellerinden dinleri alnmak suretiyle
hadm edilmek istenirler: "Saksonya'daki eski ve nemli Irminsul
tapna 772'de Byk Karl'n (arlman -.n.-) ynetiminde Franklar
tarafndan ele geirilip, ada kaynaklarn tanklk ettii gibi, ta
ta stnde kalmayacak ekilde yklp yok edildi. Tapnan yok
edilii, Hristiyanlarn tanrsnn stnlnn pek aikar olduu
nun somut bir gsterilii olarak, pagan direniilerin morallarini
sfra indirmiti. Ayn amaca ulamak zere, bundan 50 yl nce mis
yoner Bonifatius, Kuzey Hessen eyaletinin Fritzlar blgesinde pa
ganlarn gznde lrminsul'la neredeyse edeer olan bir klt nes
nesini, Donareiche'yi ykmt" (Sabine Lippert: "Irminsul und die
Untewerfung der Sachsen" ["Irminsul ve Saksonlarn Boyunduruk
Altna Alnmalar"] , Kult-urnotizen [Kltler stne Temel Bilgi
Notlar], Bettendorf Nri 22, Temmuz 1 998, S. 30) . Ve 20. yzyln
30'l yllarnda Nijerya'daki ngiliz kolonyal gcnn Nri tapnana
tapnan kutsalln ihlal edecek ekilde yapm olduklar saldr
da, yukarda saylanlara dahildir. Tapnan barahibi mahkemeye
karlm ve bu yolla, durumay titreyerek izleyenlere, barahibin
sradan bir lml olduu gsterilmek istenmiti. "Bu gibi dn
yeviletirme abalaryla Afrika'daki insan topluluklarnn birbir
leriyle dayanma iinde olmalarn salayan deer sistemlerini yk

1 60

mak deneniyordu" (Ob Nwakanma: " 'Das Alte strzt' - in mehr als
einem Sinn: ein Roman als Markstein afrikanischer Selbstfindung"
[" 'Eskiyi Ykmak' - Afrika'nn Kendisini Bulmasnda Bir iaret Ta"] ,
Neue Zrcher Zeitung [Yeni Zrih Gazetesi], 25.6. 1998, S . 47).

1 9. 34.

Mahkemeye Gitmekten Kanmak

niversite mezunu Yan'a hemen lakrdy yetitirdiler: Blge yneti

cisi ona kar iki dava almasn onaylamt. Davalardan birisi
kaak bir domuz ve bir yaralama olay dolaysyla, dieri de geri ve
rilmeyip alkonulan bir bor senedinden tr almlard. Kor
kudan dehete derek dnmeye balad Yan: "Her iki dava da
olaylara uygun dyor. Ben durumalarda grnmek zorunda ka
lrsam, yzme artk hi de iyi gzle baklnayacak En iyisi, 36
strategem gerei svmak olacak." En gerekli eyalarn toplad ve
arkasnda hibir iz brakmadan eyalet bakentini terketti.
Blge yneticisi Yan'n evine mbairi henz gndermiti ki, Yan
epeydir dalar am bulunuyordu. Mbaire, Yan'n kardei Yan
Dayu'yu aramaktan baka are kalmamt. Onlar z kardetiler,
fakat ayr evlerde oturuyorlard. Yan Dayu imparatorluk kolejini bi
tirmiti ve yzbin ons gmten fazla bir serveti vard. Zengin
olduu kadar korkak da olan Yan Dayu mbairin getirdii haberi
duyunca ve kardeinin evinde olmadn renince, durumdan hi
honut olmadn gsterecek ekilde davrand. Mbairi masa ba
na davet etti, ona masadaki yiyeceklerden bol bol ikram etti ve
nihayet onu ikibin bakr kurula Yamen'e geri gnderdi. Daha sonra
hi gecikmeden bir uam iki kaynbiraderine gnderdi ve onlar
grmek zere evine davet etti.
Bu iki kaynbiraderin adlar Wang De ve Wang Ren'di. Wang De,
valilie bal bir ilkokulda retmendi Wang Ren ise bir blge oku
lunda retmenlik yapyordu. Her ikisi de derslerini byk bir evk
le ve haz duyarak verirlerdi ve bu yzden iyi bir nleri vard. Daveti
al almaz, kzkardelerinin kocasnn evine hzla gittiler. Yan Dayu
onlara bu kt hikayeyi ayrntlaryla anlatt.

161

"Ve bu mahkeme celbi, bana, evime gnderildi. imdi ben ne

yapmalym?"
Wang Ren alayl alayl gld:
"Senin kardein blge yneticisiyle ilikilerinin iyilii ile daima
vnrd. O neden dolay acaba bu nemsiz iten dolay bu kadar
korkuyor ve kayar ki?"
"Bu bana da bilmece gibi grnyor. Kardeim ayan pek abuk
tutmu, yle ki mbair onu bulamayp bana geldi, keyfimi kard
ve onun nerede olduunu renmek istedi."
"Siz beraber oturmadnz iin, bu konu
seni esasen ilgilendirmez" dedi Wang Ren.
"Ah, ne bilirsin sen bu konuda! " diye kt Wang Du kardeine.
"Yamen'den gelen mbair tam da bu yzden sesini ykseltti;
nk o bizim sayn kaynbiraderimizde pirincin asla tkenmedii
ni, onun ne kadar zengin olduunu bilir. Siz yz vermeseydiniz,
onlar bu kadar cretkar davranamazd. Hibir ey yapmazsak, onlar
daha da utanmazlaacaklar. Sadece tek bir yol var; o da, odunu
kazann altndan ekip almaktr! Davaclada konuacak ve onlarn
azlarn kapatacak birini bulmalyz. Daha sonra blge ynetici
sine, olaylardan zarar grenlerle uzlatmz bildiren ve bu uzla
may onaylamasn rica eden bir dileke veririz.Bylece her ey yol
una girer ve hem de byk bir masrafa girmeksizin."
"Ah, peki niye bir bakasna ihtiyacmz olsun ki?1' dedi Wang
Ren.
"Biz ikimiz, kardeim ve ben, davaclara birlikte gideriz ve onlara
durumu anlatrz. Domuz, Wang ailesine geri verilir ve birka gm
de baca krlan Wang Da iin ektii acnn karl olarak denir.
Daha sonra Huang'n bor senedi ile ilgilenir ve senedi ona iade
ederiz. Bylece her ey bir gnde hallolur."
Gerekten de mesele kapand. Yan Dayu Yamenli devlet memur
lar arasnda on onsluk gm rvet olarak paylatrd ve dava
dt.
Episod, Wu Jingzi'nin (1701-1754) Rulin Waishi [Bilgeler Koru
sunun Gayriresmf yks] adl romanndan alnmtr. Bu roman ve
Cao Xueqin'in Traum der roten Kammer [Kzl Odann Ryas] adl
1 62

roman, 18. yzyl in edebiyatnn toplumsal yaam realist ve

eletirel bir bakla deerlendiren nl klasiklerindendir.
leri mahkemeye brakmadan ne pahasna olursa olsun halletme
abas ok eskidir ve tm in kltrne sinmitir. Daha Asurbani
pal'in ktphanesinde bulunan bilgelik stne bir metin, 19 numa
ral strategeme, Wang Da'nn szleriyle hatrlatlan de benzer
ekilde yer verir (Burkhart Kienast'n evirisiyle) : "Bir dava dibi be
lirsiz bir kuyu gibidir (. . .) Davalardan, yargya sayg filan demeyip
kaacaksn. Sen, kendin bir davaya bulamsan, en iyisi, iindeki
atei, birileriyle ekime ateini sndr! "

19.35. Dnme Bilimi Olmakszn Yasa Yapma Hakk

"Herkes bilir ki," diye yazyor Cai Dingjian Volkszeitung [Halk Gaze
tesil'nde (Pekin 12.2. 1998), "lkemizde salkl bir hukuk dzeni
yoktur." Muhakkak ki eski in toplumunda zengin bir yasa kltr
ve ok sayda yasa vard. Fakat bunlar ancak birer 'imparatorluk
arac', devlet memurlarnn halk bask altnda tutmakta kullandk
lar birer alettiler. Onlar, devletin halkn dizginlerini elinde tutmas
na hizmet ederlerdi. Bu yzden imparator yasa yapard, evet, fakat
kendisi yasann stndeydi ve devlet memurlar yasalar kullanrlar
ve onlarla istedikleri gibi oynarlard. Yasa yapma hakk hibir otori
teye sahip deildi ve hibir saygnl da yoktu. Sayg imparatora
gsterilirdi, yasaya deil. Eski in'de yasa yapma hakknn ve genel
likle hukukun snrl etkisine en iyi rnek, Ortaada devletin tm
dnrlerinin, pek az istisna dnda, dnme faaliyetinin ken
disiyle ve tabii mantkla kuramsal ynden ilgilenmekten nefret et
meleri olmutur." in hukuk dncesi tarihinde uzman olan ve
Suzhou yksek okulunda doent olarak grev yapan Fan Zhongxin,
"Zhong-xi fa guannian bijiao" ["inli ve Batl Hukuk Anlaylarnn
Karlatrlmas"] adl makalesinde byle diyor (Bijaofa Yanjiu
[Karlatrmal Hukuk Aratrmalar] dergis, Pekin Nr.3, 1987, S. 14) .
rnein Konfyslk ve Yasa Okulu arasnda yer alan ve an
tik in'de "mugalataclk"taki [sofizm] ustal ve keskin zekas ile

1 63

sivrilmi olan filozof Xun Zi (. . 31 3-238) yle demiti: "Bunlar

dan hibir ey anlamayan birisi, hi phesiz bir soyludur ve byle
birisi kendisinin sradan bir adam olduunu iyice bilir ( ... ) Bundan
hibir ey anlamayan bir soylu, phesiz, kamusal dzene hakim
olabilir." Evet, bu gibi "mugalataclk"lar, ona baklrsa, hatta zarar
ldr: "Byle eylerden holanan krallar ve prensler yasalar birbirine
katarlar ve byle eylerden holanan soylular. dzensizlii her ileri
ne tam olurlar." Yasa Okulu'nan en nemli temsilcisi Han Fei
(.. 280-233) yle diyor: "Sofistik [mugalatac] aklamalar bir
kez azlarda dolamaya balad m, yasalar ve dzenlemeler ruh
larn teslim ederler." Xun Zi ve Han Fei, halkn mantk denen alete
ve buna bal olarak tutarl dnmeye hakim olmas halinde, bi
limsel olmayan yollardan derlenmi ve ak ve belirgin olmayan e
killerde formle edilmi yasalarn ie yaramayacan biliyorlard.
Yasa hukukunu yerletirmek amacyla .bu dnsel aralar yerle
tirmek yerine, onlar bu aralar dosdoru bir kenara attlar. Bunun
sonucu, imparatorluk sona erdiinde (.S. 1911) medeni hukuk ile
ceza hukuku arasnda hibir ak snr yoktu ve hukuk mantksal olarak
ina edilmi bir kavramlar sisteminden mahrumdu. Bu, Fan Zhongxin'e
gre, '"kazann altndan odunu ekip almak' ynteminin sonucuydu ve
bu yntem inli egemeniere binlerce yl hizmet etmiti".

1 9.36. Snf Sava Olmadan Marksizm, Marksizm Olmadan in

Maa'nun 13.8.1976'daki lmnden nceki birka gn, Pekin'de ya
ymlanan ve Komnist Partisi'nin resmi yayn organ olan Volkszeitung
[Halk Gazetesi] Pekir niversitesi ve Qinghua niversitesi Eletiri
Grubu'nun bir makalesini yaymlad. Yaznn alt bal ok iddialyd:
"Deng Xiaoping'in Bakan Maa'nun Direktiflerinin Saptnlmas
Hususundaki Kirli ve Sinsi Manevrasnn Tehiri". Bu makalede Deng,
ideolojik adan 19 numaral strategemi kullannakla itharn ediliyordu:
"Deng Xiaoping, eklektisizm ve mugalataclkla, bakan Maa'nun
direktiflerinin snfsal karakterini idi etmeyi, onlardaki devrimci
ruhu kesip atmay ve onlardaki devrimci sertlii ve salaml ekip
1 64

almay denedi. (. .. ) Kendi revizyonist programn gerekletirmek

iin, zehirli dkman retti: 'Partinin Ve Tm Ulusun Toplu a
lmalarnn Genel Program zerine', 'Bilimsel Ve Teknik almaya
likin Birka Sorun', 'Snai Gelimenin Hzlandrlmasna likin
Baz Sorunlar'. Bu zehirli otlarn ortak kayna, Deng Xiaoping'in
kendi revizyonist izgisi iin gerekli olan argmanlarn desteklen
mesinde devrimci retinin ustalarnn yazlarndan yaplm ok sa
yda alntyd. Bu, Marksizmi dilden drmeden ve fakat ayn anda
ondan nasl saplacana tr ve tarz bakmndan tipik bir rnektir.
lk dkmanda Marx, Lenin ve bakan Maa'dan SO alnt kulla
nlmtr. kinci dkmann yeniden gzden geirilmi taslann
ikinci ksm, 'Bakan Mao'nun Enerjik Ve Tam Kapsamyla Devrimci
izgisini Bilim Ve Teknie Yerletirmek' alt baln tamakta ve is
tisnasz her birinde bakan Mao'dan alntlarn bulunduu on b
lmden olumaktadr. nc dkmann yeniden gzden geiril
mi taslann ilk blm de, 'Bakan Mao'nun izgisini Tam Kap
samyla Sanayiye Yerletirmek' baln tamakta ve bakan
Mao'dan.bir dizi alnt iermektedir. ( . . . ) Ne var ki, bu dkmanlar
da, bakan Mao'nun direktiflerine uyulduunu gsterecek ekilde,
kapitalist yola sapan parti ii iktidar sahiplerine kar savaa, prole
taryann burjuvazi zerindeki tam diktatrlnn uygulanmasnn
zorunlu olduuna ve ayn ekilde burjuvazinin ayrcalklarnn snr
landrlmasna ilikin olarak, neden acaba tek bir sz bile edilme
mektedir? Bakan Maa'nun bu nemli direktiflerinin budannas ve
hatta kesilip atlmas; iin znn olumsuzlanmasyla, yani sosya
lizme giden sre iinde snf savann, zincirin bu temel halkasnn
olumsuzlanmasyla ve ilgili olarak snf savan reddedilmesiyle ve
hatta bakan Maa'nun devrimin proletarya diktatrl altnda sr
drlmesi hakkndaki kuramnn iinin boaltlmasyla ayn anlama
gelmektedir. Bunun, 'kazann altndan odunu ekip almak' strate
geminin bir kar-devrimci uygulamas olduu nasl reddedilebilir! "
(kar: strategem Nr. 25.14) .
.
Deng Xiaoping'in iktidar srasnda (1978- 1 997), Marksizm asla
bir yana atlmad; tersine, hep olduu gibi, in Halk Cumhuri
yeti'nin politiksnn manevi temelini olutudu. Ve in Halk Cumhu165

'.,
'"

riyeti, eskiden beri in Komnist Partisi tarafndan, yani sadece

komnistler tarafndan (Konfysler veya kapitalistler tarafn
dan deil) ynetilmektedir. iniilere zgl nedeniyle "Sine
marksizm" adn verdiim in tarz Marksizmin temel ilevini, ben,
bir baka yerde gstermeye altm (Bkz.: Harro von Senger, Ein
fhrung in das chinesische Recht [in Hukukuna Giri], Mnih 1 994,
S. 207 ve devam) . "Snf sava" hi de yle tamamen terk edil
memitir; tersine yeni bir temel eliki yoluyla ikame edilmi ve by
lece ikinci dereceden bir eliki olarak aklanmtr (bkz. : strategem
Nr. 1 8 . 1 7) . Marksizm-Leninizme Mao-Zedong'un dncelerine sk
skya sarlmak Deng'in lmnden (1997) sonra da, in anaya
sasnda yer almak suretiyle salama alnan drt temel ilkenin gerek
lerindendir. "Kltr Devrimi"nden (1966-1976) sonra Deng
Xiaoping ve yardmclar, rejimi eletirenleri 19 numaral strategemi
kullannakla itharn etmilerdir. rnein o sralarda "inli Saharov''
olarak nlenen, fiziki Fang Lizhi (doumu: 1936) yle demitir:
"Burjuva liberalizmini bkp usanmadan tavsiye ve telkin eden bir
evreye mensup kiiler, drt temel ilkeye saldrdklarnda, tm ir
retlikleriyle aslnda Marksizme saldrm oluyorlar." Fang Lizhi, in
Komnist Partisi'nden ihra edildikten sonra yurtdnda Batl gaze
tecilerin bundan sonraki amacnn ne olduuna ilikin sorularna,
sz hi delatrmadan yle yant vermitir: Marksizm uruna sa
vamak. "0, in'in tmden Batllatrlmasna ilikin tepki dolu pos
tularnn aktel hale gelmesi iin youn aba gstermitir; her ne
kadar gemite Markzime epeyi kar km ve kazann altndan
odunu ekip almak iin tm enerjisini Marksizme kar, yani sosya
lizmin temellerine kar younlatrmak zorunda kalmsa da. Bu, u
gibi tezlerle oldu: Marksizm almtr, katlap donmutur, birok
doruluk arasnda sadece tek bir doruluu temsil edebilir ki, bu da
ancak politikada olur, bilirnde deil vd. (. .. ) Ne var ki Marksizm
reddedildiinde, sosyalist yolda salam bir ekilde ilerlemek iin
gerekli ve in Komnist Partisi'nin ynetiminde halkn demokratik
diktatrlnde kendisine dayanlacak olan kuramsal temeller
nerede kalm olacaktr?" (Licht-Tageszeitung [Gnlk Ik Gazetesi],
Pekin 22.7.1989, S.3) .
166

Avrupallar bu gibi yorumlara hi de yle tamamen yabanc ola

mazlar, nk her ne kadar bir baka balam iinde de olsa, onlarn
kalplerinde de u yatar: "Hogr, inancn kkne kibrit suyu eker"
(Bir okuyucu mektubundan, Kirchenbote der Urkantone [svire'nin
Ana Kantonundan Kilise Haberleri], Basel Nr. 6, Haziran 1996, S. 12) .

1 9. 37. Etkisiz Eylemler, Vakitsiz ler

Bizce benimsenmeyen, gzmzde fazla deeri olmayan, ne var ki
bastrlamayan, yaylp bakalarnca benimsenmesi kolayca kontrol
edilemeyen bir fikir bize kar savunulduunda, kendisini sadece bir
iddia olarak gstermek ve bylece greceliletirmek suretiyle, o fikir
zahmetsizce sulandrlp gsz hale getirilebilir. Samuel P.
Huntington yle yazyor: "Mslmanlar, Batllarn Irak'a kar ey
lemleri ile ayn Batllarn Bosna'nn Srplardan korunmas hususun
daki suskunluklar ve Birlemi Milletler kararlarn ihlal etmesinden
tr srail'e kar ngrlen yaptrmlarn uygulanmamas arasnda
elikiler grmektedirler. Batllar, onlarn [mslmanlarn] ileri
srdne gre (they alledged) , ifte standart uyguluyorlar" (Sa
muel P. Huntington: "The Clash of Civilisations?" ["Uygarlklar ar
pyor mu?"], Foreign Affairs iinde, New York, cilt 72, s ay: 3, yaz
1993, S. 36) . Huntington, "they alledged" (ileri sryorlar) ifadesi
ni "Onlar [mslmanlar] Batllarn ifte standartlarn iaret edi
yorlar" veya "Gerekte Batllar ou zaman ifte standart kullanr
lar" gibi formlletirmeler yerine, mslmanlarn olaylar zl ve
gl bir ekilde betimlemi olduklarna dikkat ekiyor. Bu yzden
bu ifadenin iaret ettii ey, hibir byk arl olmayan bir znel
ve ksmi iddia olarak grnyor.
Amerikan hkmetinin szcs Mike McCurry, Amerika Birleik
Devletleri ynetiminin spektakler ve ou kez pahalya mal olan
bir aratrmaya dayanan bir haberi, bir televizyon kanallar zinciri
nin akam haberlerinde bomba gibi patlayacak ekilde bizzat ver
mek suretiyle, televizyoncularn "primeurs"lerinin [en taze haberleri
tm kanallardan nce ve atlatma haber olarak verme] nne geti
167

(Thomas Rst: "Wie man die Medien ziihmt: Besprechung des

Buches Spin Cycle: Inside the Clinton Propaganda Machine" [Medya
Nasl Evcilletiriliyor: Devri Daim: Clinton'un Propaganda Makine
sinin yz adl kitap zerine sylei] , Zrih 14.3. 1998, S. 5) .

1 9.38. Gerek Niyetierin nne Onlar rtecek ve Herkesi Cezbedecek

ekilde Parlak eyler Koymak
Resmi in makamlan, Batl insan haklar eletirilerini strategemik
adan analiz etmek suretiyle (bkz. : Giri, madde 1 7) bu eletirilerin
niteliini ve "onlarn ardndaki gerek niyetleri", strategemik rlu
yarllklar olmayan ve bu yzden bu alanda karlatrmal bir e
kilde kolayca muhakeme yrterneyen halklarn gzleri nne ser
rnek ve bylece bu eletirllerin "foyasn meydana karmak" isterler.
Ve gerekten de, Batllarn, bu konudaki sitemlerinin "gzel ve par
lak grnmler"inin ardnda yatan "kt niyetler"ini ''kefetmek" su
retiyle, in'e yneltilen Batl insan haklar eletirisinin, hemen her
zaman, inllilerin ounun gznde inandrclk ve etkililiini kay
betmesi, hatta balon gibi tamamen snmesi salanyor. Fakat dikkati
eken husus, Bat'da hileye kar krlk halinin devam etmesi ve zel
likle Amerikallarn inlilerin insan haklan sorununun bu strategemik
grnmn genellikle alglayamamalan ve bununla hibir ekilde
ilgilenmemeleri gibi artc bir durum iinde olnalardr.
Tabii ki 19 numaral strategemin bu kullanm sadece in ile s
nrl deildir. phesiz Bat'da o ounlukla bu ekilde alglanmaz,
tersine baka bir ekilde kategorize edilir (rnein, "zararl bir eyi
kt niyetle zararszm gibi gsterme" (Vermharmlosung) veya r
nein "bir eyin ngrlen amatan baka bir amaca hizmet etmesi"
vd. ) . Bu durum, iki alntyla gzler nne serilebilir: "Psikolojik de
rinlii olan, Soljenitsin'in Im ersten Kreis [lk ember] adl roman,
Donald M. Thomas'a gre, aslnda politik yergi olarak okunmaldr.
"Soljenitsin ilk planda komnizmin bir eytan icad olduunu ve bu
nedenle kknn kaznmas gerektiini kantlamaya alt" diye
yazyor Ulrich M. Schmidt, Soljenitzin'in Donald M. Thomas tarafn168

dan yazlan biyografisi stne yazsnda (Neue Zrcher Zeitung [Yeni

Zrih Gazetesi], 22. (23.8.1998, S. 98) . Dier szcklerle: Sol
jenitsin'in roman, Stalin zamanndaki ve Stalin'den sonraki yldrc
terrn bir dkman olmaktan ok, sadece antikomnist bir "yer
gi"dir ve bu nedenle ciddiye alnmamaldr. Ve Alman Parlamento
su'nda temsil edilen Demokratik Sosyalizm Partisi'nden bayan S alra
Wagenknecht, 6.8.1998 tarihinde, TV-Sender 3sat televizyonundaki
bir tartmada, Sovyetler Birlii'nde ilenen sular hakknda Stepane
Courtois'nn yazd Schwarzbuch des Kommunismus [Komnizmin
Kara Kitab] adl kitapta (Mnih/Zrih 1998), "byk abartmalar"
olduunu, tm halkn tek bir politik hedefe hizmet ettiini, bu gibi
"byk abartmalar"n antikapitalist alternatifler stne tartmay ba
mak amacn tadn ileri srd (Neue Zrcher Zeitung [Yeni Zrih
Gazetesi], 10.8. 1998, S. 28) . Bunlardan ama u olmalyd: Kara Kitap,
insanlan sadece kapitalizmle eletirel olarak ilgilenmekten saptnnak
amacn tamaktadr ve bu nedenle en iyisi bu kitab okurnamaktr.
Bu gibi durumlarda somut olarak, nefret edilesi veya komik bir
ekilde srtan niyetlerden dikkatleri uzaklatrmak iin pek soylu ve
herkesi cezbeden "doru"lar (insan haklar, zgrlk vd. ) yine pek
soylu, pek parlak ve pek gzel birer rt gibi, bu niyederin stn
rtme ilevi grrler. Veya ne srlen bir fikir asla reddedilmez; ne
var ki, o fikrin cazibesi veya otoritesi, onun "kuram dnda bir ile
vinin olmad"nn (Karl Mannheim) kantlanmas yoluyla, bir hrsz
gibi ondan alnr. Bu demektir ki, fikrin hizmet ettii rtk ilev
gaspedilmitir. O daha sonra pratik etkisini de bylece yitirecektir.
Byle bir gc ekip alma strategemine dayal indirgemeci bir ana
lizin ok isabetli olduu bellidir, bununla birlikte bu strategem iyi
niyetle yaplan bir eylemi kt gstermekte de kullanlabilir.
Politik tartmalarda kar taraf kiisel olarak aalamak veya
kar tarafn argmanlarnn ierikten yoksun olduunu syleyerek
onlar inkar etmek gibi yntemler yannda; kar taraf "sol po
plist", "sa poplist", "Stalinci", "''faist", "rk", "demagog" ve di
er etikederle sulamak da, yukarda saylanlara eklenebilir. Bir
kimse, rnein kendisini "poplist" veya bir baka etiketle damga
layan birisiyle hala bir konuda nasl tartahilir ki? En iyisi tart169

maya hi girmemektir! Ve bylece tiksinti uyandrc bir etiketleme,

9 numaral gc ekip alma strategeminin en yksek lde etkili
olan bir kullanm eklidir. Her durumda temizyreklilikle hareket
edenler, kendi kendilerini aldatm olurlar.

1 9.39. Astrid Lindgrens ve Regis Debray'nin Retorik Hileleri

Dnyaca nl sveli ocuk kitaplar yazar Astrid Lindgren'in 90.
doum gn vesilesiyle yazlan bir makalede, Gerda Wurzenberger,
kadn yazarn, ocuk kitaplarnda aka ele alnmayan sorunlarn
kamuoyuna duyurulmas salamak iin yazarn bavurduu bilinen
hileleri deerlendiriyor ve bu hilelerin, tamamen 9 numaral stra
tegem anlamnda, tm kart pozisyonlarda batan itibaren onun
iine yaradn belirtmektedir: "Yaamn ve eserini kamuya ama
konusundaki birok frsat, Astrid Lindgren daima honutlukla kar
lam ve tamamen ocuk eitimindeki kendi kiisel pozisyonunu
ak klmak amacna ynelik olarak, bu frsatlar hep kullandm
tekrarlamtr. O, Alman Kitabevi'nin 978'de kendisine verdii
bar dln ald srada yapt konumada, cebirden uzak ve
ama otoriteden uzak olmayan bir ocuk eitimi tarz, bir pedagoji
yntemi talep ettiini yanl analamayacak bir ekilde belirtmiti.
O zamanki eletirilerde dayanlan gerekeleri, o, konumasnn so
nunda, barsever bir kuan yetimesine ilikin zel umudunu bir
ocuk kitaplar yazarnn topyas olarak nemsiz bulduunu anlat
mak suretiyle, etkisiz klmt. Bylece alakgnll bir geri ekili
iinde, ocuk edebiyatnn mihrabnda, kendini gvenceye ald, ayn
zamanda kendisine sayg duyulmasn salad." Astrid Lindgren
sve'te 970'li yllardan beri, kimsenin antipatsine uramadan, bu
demektir ki tereyadan kl ekercesine, giderek artan bir ekilde
resmi bir moral merci rol oynamaya balad ve hatta politik karar
larda bile etkili oldu. "Onun burada - realitenin tahamml edilmez
liinin zorlamasyla - kendini bir oyuncu olarak takdim etmesi,
Astrid Lindgren'in kamuoyuna ynelik almas bakmndan tipik
tir. O popler inanlara kar kmamakta, eletirildii bir konuda,
70

doaya bal bir ocuk kitaplar yazar olarak, sanki o konu zerinde
hi dnmemi gibi davranmaktadr ki, doaya ball bilinen
ocuk kitaplar yazarna aka kar kmak gtr. Bu ekilde o
lkesinin vergi politikas ve hayvanlar koruma yasasnn kmasn
gl ekilde etkilemitir" (Neue Zrcher Zeitung [Yeni Zrih
Gazetesi], 14. 1 1 . 1997, S. 45)
Bir zamanlarn efsanevi lideri Che Guevara'nn kader arkada ve
daha sonra Franois Mitterand'n danman olan Regis Debray,
Loues soient nos seigneurs: une education politique (Paris 1996) adl
kitabnda, mmkn bir tartmayla o andan itibaren suyun
mecrasn deitirecei bir "kalle" retorii yle knyordu: "'Bana
kar tavr alnyor' (. .. ), 'Kt dilliler iddia ediyorlar ki (. . . )"' (Neue
Zrcher Zeitung [Yeni Zrih Gazetesi], 9.9 . 1 996, S. 33). Ekonomik
engellemelere kar, Pat Buchanan The Great Betrayal [Byk
haneti adl kitabnda (Bostan 1998) , kendisini, "asla bir ekonomik
analizin sz konusu olmad bir retorik hile"den muaf tutuyor ("Pat
Buchanans Tirade gegen den Freihandel: Plattform eines nationalis
tischen Prasidentschaftskandidaten" [Pat Buchanan'n Serbest
Ticarete Kar Tirad: Ulusalc Bir Bakanlk Adayl Platformu"] ,
Neue Zrcher Zeitung [Yeni Zrih Gazetesi] , 5.6. 1 998, S . 83) . Yayn
efi ve 1 997'den beri svire Parlamentosu'nun "iletiimden sorum
lu delegesi" Daniel Eckmann'n televizyonlarn ve svire'nin nem
li gazetelerinin redaktrleriyle birlikte organize ettii ve arka plan
konumalar denen konumalar, sadece ve esasen basit haber dei
tokuuna hizmet etmitir. Bu ekilde yaratlan yaknlamann ardn
da u hesap yatmaktadr: "Kanaat nderlerinin srlnasn nlerneyi
tevik etmek" (Die Weltwoche [Hafta Sonu], Zrih 27.3. 1993, S . 2) .
Karmzdakinin herhangi saygsz ve uygunsuz bir dnce,
tavr veya eyleminin herkesee bilinmesi istendiinde; bu dnce,
tavr veya eylemin tam ve ciddi bir ekilde aka sergilenmesi, kar
taraf silahlarndan mahrum brakmaya ve durumun keskinliinin
giderilmesine, sz konusu dnce, tavr veya eylemi toptan red
detmek veya kmsemek veya muhalife drst olmayan yntem
lerle isnatlarda bulunmak trnden asap bozucu ve gerilimi artrc
giriimlerden ok daha fazla katkda bulunabilir. Tersinden bakld171

nda, ayn ey, dier insanlarn gznde kendi baarszlklarmzn

gsterilmesi iin de geerlidir. zeletiri (belki biraz daha ars iin
bkz : strategem Nr. 34) 19 numaral strategemin yumuatlm et
kisini oaltabilirken, kendini hakl grme, pek tabii muhalifin tep
kisinin artmasna yol aar. Bu davran, atee dklen benzin etkisi
yapar. Bazan en iyisi, bir adm geri atmaktr.
191 l'de tahtndan indirileh in imparatorunu 1924'de sarayn
dan uzaklatranlar arasnda yer alan general Feng Yuxiang (18821 948), anlarnda, 1 926'daki bir Moskova gezisinden sz eder. Gezi
ona bir sre, kendisinin bizzat katlmad i karklklar iindeki
in'den uzaklama frsat vermitir. "Benim ayrlmamla belki de
odun tencerenin altndan ekilmi oldu, yle ki atmalar iddetini
kaybetti" diye yazyor Feng Yuxiang anlarnda. Zararsz durumlar
da baarl bir espri gerilimli bir atmosferin sertliini alp gtrebilir.
rnein gastronomide yle bir kural vardr: "Her mteri kendisine
dosta davranldnda tkrldmlar ve yumuar" (Hermann
Bareiss'in gastronomlar ve konunun uzman gazetecilerden oluan
14. Ortaa ki Sofras toplantsnda yapt konumadan, Badische
Zeitung [Baden GazetesiL Freiburg i. Br. 22 .4. 1 998) .

1 9.40. Bir Vuruta Yklan Kartondan Evler

Gnn birinde madeni eya satan bir dkkana, pratik grnml bir
propagandist geldi. Dkkan sahibine bir filtre aygtn pazarlamaya
alyordu. Fakat aygt, srm olmayan, biraz klstr bir eydi.
Dkkan sahibi aygt hakknda fazla laf dinlemek istemedi. ki gn
sonra bir byk tccar dkkana geldi ve aksilik bu ya, bu filtre
aygtn almak istedi, stelik yksek bir fiyata. O sat bedeli olan
20 000 yen'i hemen demek ve mmkn olan en ksa zamanda alete
sahip olmak istiyordu. stne basa basa yle diyordu: "Her gn bu
raya gelip bakacam. Mal hazr olur olmaz, bana makbuz dzen
leyebilirsiniz." Dkkan sahibi bu szleri iitince ard ve kafasnda
strategemik bir phe belirdi. Niye bir hileli oyun aynamasnd ken
disine kar? nk bu ite bir aldatmacalar zinciri var gibi grn1 72

yordu . Szmona bir byk tccar bir mala sahip olmak istediini
bildiriyor ve ayn mal bir propagandist daha nce gklere karr
casna vm oluyor. Dkkan sahibi sz konusu mal dkkannn en
iyi mallarndan biri gibi gsterecekti, phesini gidermek iin. Dk
kan sahibi samimi bir tonda yle dedi: "demek istediiniz fiyat,
bizim kar marjmz kltyor. yle yapalm isterseniz: Siz bana
400 yen deyin ve ben size bunun iin satc acentenin adresini ve
reyim. Orada filtre aygtn dorudan doruya alabilirsiniz ve p
hesiz toptan fiyatna." Acele acele, "byk tccar"dan u yant geldi:
"Bugn yanma harlk almamm. Yarn tekrar gelirim." Tabii
"byk tccar" bir daha hi grnmedi. Bu yk, Nanjin'de yaym
lanan ve 1996'da "Gnmzde 36 Strategem" dizisini ieren
Dienstleistungs-Anzeiger [Hizmet Rehberi] adl kitapta bulunmak
tadr. Pek uygun- nerisi sayesinde dkkan sahibi, sahte byk tc
carn balonunu sndrm ve onun yasal olmayan kt niyetli gir
iimini akamete uratmt.

1 9.41 . mine Ateinin Harlanmasna Yarayan Mektup

Gnn birinde, drst fakat ar hassas ve krlgan olan sava ba
kan Stanton, Amerikan Bakan Lincoln'e bir generali ikayet etti.
Bu general kendisini, astarna rahata hakaret etmek ve kaba saba
szler sarfetmekle itharn ediyordu. Lincoln kendisine generale bir
mektup yazmasn nerdi. yle dedi bakan : "Ona yaznz ki, bu i
kayetler byle devam ederse, bir galeyana yol aabilir. Dizginleri ko
yuveriniz! Adamn stne bir kp dolusu kfr yadrnz ! i k
knden halledersiniz!" Stanton hemen ok sert bir mektup kaleme
ald ve mektubu bakana gsterdi. "iyi, iyi , iyi! " diye haykrd
Lincoln. "Olaanst! Ei benzeri yok! Ben de byle bir mektup d
nmtm ! Herifi gerekten hurdaha etmisinizi ok parlak bir
mektup bu, Stanton ! " Stanton'un gzleri parlad, mektubu katiad
ve bir zarfa yerletirdi. "Ve imdi?" diye sordu bakan. "Onu gerek
ten gnderecek misiniz?" Lincoln adamn glerek srtna vurdu:
"Ar olun, ar olun! Siz bu mektubu gnderell!ezsiniz. Atn gitsin
1 73

onu mineye! fkeyle yazdm tm mektuplar mineye atarm.

Bu mektubu siz tm fkenizi aa vurarak yazdnz. Bylece fke
niz yatt. Mektup iinizi rahatlatt. imdi konuyu kafanzdan atm
oldunuz. Mektup grevini yerine getirdi. imdi onu yaknz ve o
kiiye sakin kafayla yeni bir mektup yaznz ! "
B u anekdot, "fke" bal altnda, Eberhard Puntsch'un Witze,
Fabeln, Anekdoten-Handbuch [Nkteler, Fabllar, Anekdotlar El Ki
tab] adl kitabnda (5. bask, Mnih 1 976) ve Rudolf Walter Lang'n
Geh mir aus der Sonne, Knig: Menschen und Zeiten im Spiegel der
Anekdote [Glge Etme, Baka hsan stemem: Anekdotlarn Aynasnda
.
nsanlar ve alar1 adl kitabnn Lincoln blmnde yer almaktadr
(Mnih 1968) . Episodun ieriinin strategemik adan yorumlan
mas iin elbette bir inli yorumcuya ihtiya olacaktr. Shu Zhi,
Die 36 Strategeme und die moderne Lebensfhrung [36 Strategem ve
Modern Yaam] adl kitabnda (Guangzhou 1 995) bunu yapyor.
fkeye kaplndnda, fkeyi yattrabilecek herhangi kart bir ey
aramaya zen gsterilmelidir. O bir paratner hizmeti grecektir.
fke konusu olan ey bir insansa, o mutlaka sakinleecektir.
Lincoln'n dn tutunuz ve bir mektup yardmyla fke
kazannn altndaki odunu ekip alnz. "lk olarak, kimseye hakaret
etmeyiniz; ve ikinci olarak, kabarm duygular yattrnz."

1 9. 42. Atele Oynamak Yerine Harlanmasn nlemek

Han hanedannn (.. 206-.S.220) Liu Bang (..256-195) tarafn
dan kurulmasndan sonra, imparatorie Gaohou (ynetimde: ..
187-1 80) zamannda, hanedann kurucusunun kendilerini impara
torlua bal vassal devletlerin bana oturttuu o zamanki silah ar
kadalar, hanedan kurucusunun akrabalar lehine tasfiye edilmi
lerdi. Onlardan biri olan Liu Bi (.. 215-154) Liu Bang'n yeeniy
di. O, vassal Wu devletinin (bugnk Jiangsu, Anhui ve Zhejiang
eyelatleri) kralyd. Bu devlete ait topraklar imparatorluun baken
tine en uzak topraklard ve madeni para basm dolaysyla olduu
kadar bakr ve tuz retimi dolaysyla da epeyi zengindi. mparator
1 74

Wendi (.. 1 79-1 57) ve imparator Jingdi (.. 1 57-141) zaman

larnda, danman Jia Yi (.. 200-1 68) ve danman Chao Cuo (..
200-1 54) vassal prensierin ar ekilde artan glerinin snrlan
drlmasn tavsiye ettiler (bkz.: strtagemem Nr. 24.4.) Wu kral Liu
Bi'de, zaten ok nceden, imparatora kar ayaklanma dncesi fi
lizlenmeye balamt. O, Liu Bi'nin danmanlarndan biri olan Mei
Cheng'den (lm: .. 140) hi holanmyordu. Ban Gu'nun (.S.
39-92) yazd Geschichte der Han-Dynastie [Han Hanedari Ta
rihi]'nde sz edilen bir dnce yazsnda, Mei Cheng, dier eyler
yannda unlar yazyordu:
"unun farkna vardm ki, imparatoruna noksansz hizmet ede
bilen bir vassaln ok daha bymesi muhakkaktr. Buna karlk
imparatorunun noksansz, lekesiz bir hizmetkan diye nlenen birisi
bu nn kaybetti mi, o tam anlamyla yok olma tehdidi altndadr
(. . . ) Naho szlerin birilerinin kulana gitmesi nlenmek isteniyor
sa bu szleri hi sarfetmemi olmak en iyisidir. Bir kimsenin naho
bir eylemde bulunmas nlenmek isteniyorsa, bu eylemi hi yapma
maktan iyisi yoktur. Kaynama derecesine gelmi scak suyu yz
adamn karurarak soutmasnn hibir yarar yoktur. En iyisi, odun
atmay kesrnek ve atei sndrmektir ( ... ) ."
O halde Mei Cheng, Wu kralna, bir ayaklanmann yol aaca
mmkn tehlikelerden temelinden kanmay, yani ayaklanmay bir
yana braknay tavsiye etmektedir. nk bir kez ayaklanmaya do
ru adm atld m, baarszlk halinde, suyu kantran yz adam bile
imparatorun Wu kralna uygulayaca misilleme ateini artk
sndremez. Wu kral Liu Bi, Mei Cheng'in uyarlarna ramen niye
tinden vazgemedi. Oysa imparator Chao Cuo'nun etkisi altnda,
ona en nemli eyaleti braknay planlyordu. .. 154'de "Yedi Kral
lk" isyan patlad. syann liderlerinden biri de, Wu kral Liu Bi'ydi.
Mei Cheng kendisini bo yere ikinci kez uyard. isyan, imparatorluk
ordusu bakomutan Zhou Yafu (bkz . : strategem Nr. 6.6.) tarafn
dan ay ierisinde bastrld. Liu Bi yaamn kaybetti.
Bugn Mei Cheng'in d hala yaamaya devam ediyor ve
muhakkak ki "Iktan rkyorsan, en iyisi yakma (yao xiang ren
bu zhi, chufei ji bu wei) ! " zdeyiinde ifadesini buluyor. Lao Zi'nin
175

u szleri, bu maksimi anmsatyor: "Henz hibir ey olmad s

rece yapacan yap" (Tao Te Ching, blm 64) . Ve burada in'in
gncel i politikas stne yorumlara bakmak gerekiyor. Hu Yong
yle yazyor: "Rvet yiyenler szde 'kurnaz iftlik kahyalan ve sa
hipleri'nden pek farkl deildirler; bunlar kendilerinden pek mem
nundurlar ve kitlelerin gzlerini boyayacak gleri olduu kurun
rusuna sahiptirler. Oysa in'de eski bir atasz vardr: 'Iktan rk
yorsan, en iytsi, yakma! ' Sular ortaya kan rvetiler iin u
cmle geerlidir: 'Yaptnz tm kirli iler, sizi doruca felakete
srkleyecektir; her ne kadar evirdiiniz frldaklardan dolay bir
darbe yemeyi beklemiyar olsanz da.' " (Volkszeitung [Halk Gaze
tesi], Pekin 1 2 . 1 0. 1993) . Ve Sun Lixian her eit rtbas etme
manevralarnn rvet olaylarnn aklanmasn yksek lde zor
latrabilecei ve birok potansiyel suluyu rizikolu giriimiere sevk
edecei kansndadr. "Fakat en sonunda gizlice yrtlen alaklklar
kendi snrlarna arparlar. 'Iktan rkyorsan, en iyisi, yakma.'
Dnyada herhangi bir ey var olur olmaz, arkasnda, istendiinde
aranp bulunacak bir iz brakr (...) Biz ancak zenli ve titiz bir ekilde
yolumuza devam etmeliyiz sonra tm gizli dalavereleri aa karmal
ve hak ettikleri cezaya arptrmalyz" (Chinesische Jugendzeitung [in
Genlik Gazetesi], Komnist Genlik Birlii yayn organ, Pekin
2. 10.1996) .
Hillary Clinton, Ocak/1998 sonunda, kocasnn, Amerika Bir
leik Devletleri Bakan'nn, Beyaz Saray'da seks yaptna ilikin
itharnara kar yle demiti: "Duman grdnz her yerde ate
de olur sanmayn." Buna karlk iki in atasz vardr: "Rzgar ol
mayan yerde dalga olmaz (wu feng bu qi lang)" ve "Ate olmayan
yerden duman kmaz (wu huo bu wu yan)". O halde dumann
bymesi nlenmek istiyorsa, atei harlandrmamak gerekir; ate
ne kadar kk olursa olsun. Ve riskli eylemlerle ilgili olarak en iyi
saknma nlemi olan 1 9 numaral strategem uygulanmaldr. Du
man ykselmeye balad m, ate baka birisi tarafndan harlan
dmlabilir ki, onun manevras 7 numaral strategemin ("Bir Hiten
Bir ey Yaratmak") kullanm olarak grlebilir ve akamete ura
tlabilir.
1 76

1 9. 43. Eski Kllkte Yeni Ate

Son yllarda baz sesler ykseliyor, diye ikayet ediyor Fei Yinqxiu,
anghay'da yaymlanan Wenhui Bao adl gazetenin 13.2. 1997 ta
rihli saysnda. Bu sesler, Konfslk ve onun temel kuraln
(monarkn uyruk, babann oul ve erkein kadn zerindeki hakimi
yeti) ve onun be temel erdemini (insanseverlik, dev duygusu,
edep, aklllk ve inanlrlk) in'de u anda ina edilmekte olan uy
garln tinsel ieriini oluturmas gerektiini belirtiyorlar. p
hesiz be temel erdem, dnya leinde grldnde, in halknn
ok deerli tinsel bir mirasdr. Ne var ki, in'in modemlemesi iin
gerekli yetenekli insanlarn bu erdemlerle eitilmesi ne ifade eder
ki? nk in'de temel ilkeye ve be temel erdeme dayal bir
etiin temelinden tasfiye edilmesi mmkn olmadndan; uygun
koullar ortaya ktnda, hemen, "kllkteki atein tekrar harlan
mas (sihui fu ran)" gerekleebilir. in halknn ruhu be temel er
deme gre ynlendiinden ve in ok uzun bir feodalite tarihine
sahip olduundan; bugnk piyasa ekonomisinin koullar altnda
bir tinsel uygarln inasnda in kltrnn geleneksel sisli evre
sinden karlm etik normlarda kalmak pek olacak ey deildir.
Dnyaya bakldnda, in'in temel kural ve be temel erdem
. anlamnda iednk ahlaksal normlara dayand, dadnk bilim
sel-teknik ilerlemeyi, bilimsel gelimeyi ve ulusal kalknnay tevik
edecek etik normlara dayanmad, bunlarn in topranda hen:ijz
hi de yeerecek gibi grnmedii saptanmaldr. Sz konusu olan,
eyleme geirici ve inisiyatifli hareket etmeyi tevik edici etik norm
lar olarak, rizikaya hazrlkl olmay, ortak sorumluluk duygusunu,
rekabeti ruhu ve eitlik bilincini gelitirmektir.
Bu deerlendirmeler, 19 numaral strategem asndan grld
nde 2000 yldan fazla bir zaman ncesine, tarihi Sima Qian'a
(doumu: .. 145) geri giden, "kllkteki atei yeniden harlandr
mak" zdeyiini hatrlatt kadaryla, nemlidir. Bu olaslk 19 nu
marc;l strategemin sreklilik ve etkililiinde deerlenen kullanmn
da gzard edilmemelidir.
1 77

Strategem Nr. 20

Bulank Suda Balk AvZamak

Drt
ideagram
Modem incedeki
sylenileri
deogramlarn
evirisi
Bantl evirisi

hun

shui

mo

bulank/
puslu

su

yakalamak

yu
balk

. Bal yakalayp tutmak iin suyu bulandrmak,

puslandrmak.

2. Bulank suda bal yakalamak/bulank suda

balk avlamak

. Temiz suda evresini aka grd iin gzelce

svan, havaya srayp elden kaan bal

yakalamak iin, suyu bulandrmak. Kendine veya
bir bakasna yarar salamak iin; zensizce dik
kat gstermeksizin, engellere arpmakszn, b
yk rizikolara girmeksizin; yapay yoldan belirsiz,
ak olmayan, artmaya ynelik kaotik bir du
rum yaratmak ve buna bal olarak durumu kar
mak hale getirmek (rnein, gc ele geirmek
iin, iine dt zorluktan kamayan bir kar
t veya rakibi devre d brakmak) . Belirsizlik,
dzensizlik, rahatszlk, karklk, kaos yaratp
ondan yararlanmak.
2. Henz bulanm suda bal yakalamak; kendi
sinin katks olmakszn mevcut veya meydana
km, ak olmayan, aka farkna vanlamayan,
artc, kaotik bir durumu kendinin veya bir
bakasnn lehine kullanmak. Belirsizlik, dzen
sizlik, karmaa, kaostan yararlanma strategemi.
Punduna getirme ve/veya bir bulanklktan, /bir be
lirsizlikten, bir karmaadan/bir kaostan yararlanma
strategemi. Bulandrma strategemi; karmaa strate
gemi; kaos strategemi.

1 78

20. 1 . Alabalk
Berrak akan bir derecikte, en akrak dolayordu
Neeli alabalk; ok gibi frlyordu suyun stne.
Kyda duruyordum ve tatl bir skunet iinde gryordum
Zinde balkklarn dibi grnen derecikte nasl pynatklarn.
Kuyruklu bir balk, pek de rahat, kyda durdu,
ve soukkanl; grd balkn nasl hareket ettiini.
Uzun sre berrak suya bakp dndm, kprdamadan, ylece.
Adam o srada alabal alta atarak yakalayamad.
Nihayet hrsz herife alta atp beklemek ok zor geldi.
Derecii sinsice bulandrd ve dndm ki o an,
kuyruuyla ani bir hareket yapt balkk; rpnd, rpnd,
ve ben kanm tepeme km; sinsice evrilen bu dalaba baktm.
Christian Friedrich Daniel Schubart"n (1739-1791) "Alabalk" ba
lkl bu iirinin nlenmesini Franz Schubert salad. Pek tabii iir,
nn, strategemik ieriinden ok Schubert'in gzel melodilerine
gfte olmasna borludur. Suyun baln yararna bulanmas konu
suyla Hanare de Balzac da (1 799-1850) 1 793'den 19, yzyln 40'l
yllarna kadarki bir srede geen olaylar ileyen La Rabouilleuse
adl romannda ilgilenmitir. Romana adn veren Rabouilleuse, o
zamanlar ok yaygn olan ocuk iiliinin en alt basamanda yer
alan bir ile uraanlara verilen add. ocuun grevi, suda gizlen
mi haldeki balklar ve pavuryalar akna evirmek ve onlarn ba
lknn ana dmelerini salamak iin, derelerdeki suyu bulandr
nakt (rabouiller l'eau) .
"Alabalk" iiri 20 numaral strategemin her iki varyantm gr
nr klyor: Strategemi kullanan suyu bizzat kendisi bulandrmakta
ve bal yakalamaktadr. Demek ki, o kii, ilki ikincisinin koulu
olan iki eylem gerekletirmektedir. 20 numaral strategemin ikinci
varyantnda ise, strategerni uygulayann bizzat kendisi suyu bulan
drmamaktadr. Su, kendisinin katks olmayan nedenlerden dolay
1 79

bulanmaktadr. Strategemi uygulayan tek bir eylemle yetinmekte

dir: O zaten bulanm olan sudan yarar salamaktadr.
in dili "suyun bulanmas" iin, zel bir dikkat gerektiren birok
deyime ve deyie sahiptir:
"hun xiao shi ting" : Grme ve iitme alann kapatma; zihin
kartrma, kamuoyunu yanltna 1 bir konuda verilmi doru
yargy veya yaplm doru eletiriyi bulandrarak etkisiz
klma;
"yumu hun zhu": Baln gzn gzyayla bulandrmak;
gerek olann altna sahte olan gizlemek 1 dorunun altna
yani katp kartrmak (bkz: strtagem Nr: 20.24);
''yi jia luan zhen": sahte olan gerek olanm gibi gstermek;
gerek/doru olan gerek olmayan 1 doru olmayanla
karartmak;
"yu long hun za": Balklar ve ejderhalar birbirine kartr
mak; iyi ve kty biribirine kartrmak ve kattrmak
zellikle, 1 977'de Pekin niversitesi'nde okurken o zamanki oda
arkadam Dong Shihua'nn anlatt pek etkili bir rnei hatrlyo
rum:
"xuxu shishi: [szc szcne] bo-bo, dolu-dolu":
Karmzdaki yanltnak iin, kendisine bir kez doru bir kez
yanl bilgi aktarmak.
Kent merkezindeki bir meydanda byk sayda kaytsz gmen
iinin aile efradyla birlikte toplu halde beklemesi, "bulandrlm
su"ya bir rnektir. nk orada insan tacirleri tarafndan hibir
problem olmakszn alp gtrlen ocuklar, "balk" durumundadr
lar (Chinesische Jugendzeitung [in Genlik Gazetesi], Pekin
1 1 .6. 1999, S. 1). Dier gncel ince yaynlarda da aadaki haller
,
"bulandrlm su" olarak gsterilir:
O anda pek belirsiz bir halde olan ve hukuk" olarak hi de
ak ekilde kurala balanmam bulunan ekonomik ve idari
yaplar;
Fiyat sisteminin serbest piyasadaki fiyatlar ve devlet tarafn
dan sabit tutulan fiyatlarn yanyana uygulanmasndan kay
naklanan belirsizlikler;
180

Fabrikalarn kt, batan savma denetlenen harnnade depolar;

Standart hale getirilmi retim normlar araclyla henz
kurala balanmam olan in seks malzemeleri pazar;
Piyasaya Qigong sunumunda arlatanlk ("Qigong", inlilerin
yaam gcn artrma ve soluk alma konusunda gelitirmi
olduklar geleneksel tekniktir) ;
- Politik muhaliflerin itirazlarna konu olan, yani parti ilgi
lerinin duruma ilikin olarak bilinli bir ekilde "kararttklar"
deerlendirmeler;
Politik muhalifler tarafndan saptrlan ve dolaysyla akl
giderilen merkezcil politik kavramlar ve anlay ekilleri;
in satrancnda, oyunun ortasnda ve sonuna doru bilerek
oyunu karmak hale getirmek.
Bu konuda Das Wasser trben und Fische Jangen [Su Bulanyor ve
Balklar Yakalanyar] balyla bir monografinin yaymanm
olmas hi de artc deildir (Halk Sporu Yaynevi, Changping
1994, 150 000 ideogram, 213 sayfa)
"Yakalanm balk", ok kez, her trl maddi yararn, rekabetin,
hak edilmemi itibar ve pozisyonun nlenmesi, kalpazanlk
(szcn en geni anlamnda), gze arpmayan eylemiere bavu
rarak frsat ve zaman kazanmak konularnda simge olarak kullanlr.
Arasra "yakalanm balk" simgesi kullanlr; bazan da baln nere
de bulunduunu tahmin etme ii okurun fantazi gcne braklr.
rnein in'in Japonya'ya kar srdrd sava srasnda (19371 945) Japonya lehine savat kabul edilen general He Yingqin'le
(1 890-1 987) alay eden u arkda olduu gibi: "He Yingqin; onun
omurgas yoktur. Onun boazndan in pirinci geer geri. Ne var ki
kalbi byk [Japon] imparatorunun ordusu iin arpar."
"Palk" her durumda ruhsal bir hafiflemenin simgesi olmayabilir.
"Japonya'nn byk kentleri, halka, ucuna balk yemi taklm, ya
pay sazan balklarnn iinde kaynatklar, sular bulank havuzlar,
yani 'tsuribori'ler sayesinde, bir balk aviama illzyonu salyorlar."
Burada bunlara u eklenebilir: "Bulank suda balk avlamak elence
lidir." (Neue Zrcher Zeitung [Yeni Zrih Gazetesi], 13./14 .. 1 . 1 990,
S. 82) Fakat bu sreci isel/ruhsal dengeyle bantl olarak, ama ta-

181

bii metaforik ve strategemik olarak tasarlamak mmkndr (bkz. :

strtagem Nr. 20.5) .
20 numaral strategem 5 numaral strategeme pek benzer gr
nyorsa da, ondan farkldr. "Hrszlk Yapmak in Yangndan Ya
rarlanmak" formlyle ifade edilen 5 numaral strategernde, strate
gerne kurban olan kii dorudan doruya varln tehdit eden bir
felaket ve ilgili olarak bir rnusibetle kar karyadr. Yaarn ve/veya
mal rnlk tehlikededir. Varln tehdit eden bu zor durum, strate
gerni uygulayan tarafndan yaratlrnaz, tersine o dururndan sadece
"yararlanlr". Bir baka senaryo da 20 nurnaral strategerne ba
lanr. Yani - strategerni uygulayann bizzat kendisi tarafndan yrr
le konularak veya bir nc elin yardmna bavurularak - suyun
bulandrldna ilikin bir senaryodur bu. Strategerne kurban edile
cek olan kii deil, tersine onun iinde bulunduu evre kt bir
vaziyettedir. Strategern kurban kendi aracsz varoluu iinde, ay
dnlatlrnam/aydnlanmam bir haldedir. Ancak rahatsz edici
ortam, kurban skntya sokar, rahatsz eder. 5 numaral strategem
ve 20 nurnaral strategem, o halde, her eyden nce strategem kur
bann tehdit eden felaketin younluk ve aracszlk derecesiyle bir
birinden ayrlr. ince metinler doal olarak ruhsal/zihinsel urum
bulankln, yani strategem kurbannn dorudan doruya taciz
edildii, kendisine ket vurulduu rnekleri, 20 numaral strategem
rneklerine dahil ederler. Fakat bir ruh/zihin bulankl hi de bir
"yangn" olarak grlmez. Burada o halde 5 numaral strategemde
ki younlua ulalmaz. Her iki strategemin snrlarna dikkat etmek
gerekir; fakat bir "yangn" hakknda rastlantsal olarak biraraya gel
mi anonim bir ortakl (bkz. : strategem Nr. 20. 1 7) nasl anlam
yorsak, "bulandrlm su" hakknda da ok belirli, somut bir nesneyi
anlamamarnz gerekir.

20.2. in Sularnda AvZanan Grek Balk

"'Bulank suda balk kolayca yakalanr' der, gney in'den bir ata
sz." Fan Yin 1 882'de yaymlanan Redensarten aus Yue [Yue'den
182

Ataszleri] adl eserinde byle diyor (Yue, bugnk Jiangsu ve

Zhejiang eyaletlerini iine alan blgenin adyd) . Eski Grek edebiyat
merakllar efsanevi Grek airi Aesophos'a (Ezop: .. 6. yzyl) mal
edilen bir fabl hemen anmsayacaklardr. Ben bu fabln evirisini, bir
ince Aesophos basksndan (Pekin 1981) alarak aada veriyorum:
"Bir balk bir rmakta balk avlamak istedi. O rmakta bir bari
kat kurdu ve barikatn zerine bir a gerdi. Ardndan, bir ipin ucuna
bir ta balad ve onunla suya vurmaya balad. akna dnen, pa
nikleyen balklar suyun stne sramaya baladlar ve birbiri ardn
ca, cumbadak, an stne dtler. evrede oturanlardan bazlar,
balknn yaptklarna bakyorlard. Bunlar balky suyu artk kim
senin temiz su iemeyecei derecede bulandrmakla suladlar. Ba
lk yle yant verdi: 'Akan suyu bulandrmazsam, alktan lebili
rim.' Ayn ekilde davranrlar sltenin (polis) politikaclar, anayurt
larn kaosa srklediklerinde."
Bu fabln z, 1 6. yzyldan beri Alnaneada rastlanan "im tr
ben fischen" (bulank [suda] balk avlamak) deyiminde dile getiril
mitir. Bu deyim tm Avrupa'ya yaylm olan "bulank suda iyi balk
avlanr" ve ilgili olarak " bulank suda zahmetsizce balk avlanr" de
yimlerinin yannda yer alr. Bu konudaki en eski kant, Walter
Map'n De nugis cruialum (ber die Nichtigkeit der Hojbeamten
[Saray Erkannn Batl leri zerine]) adl kitabnda bulunur. Kitap,
yuvarlak 1 200 yl nce ngiltere'de yazlmtr ki, iinde u formle
rastlanr: "In aqua turbida piscatur uberius (bulank suda daha ok
balk avlanr) ". Bu konudaki bilgiyi Lutz Rhrich, Lexikon der sprich
wrtlichen Redensarten [Deyimler ve Ataszleri Szl] adl ki
tabnda veriyor (cilt S, 4. bask, Freiburg 1 999, S. 1 646 ve devam)
ve unlar ekliyor: "Deyim, balklarn eski bir pratik deneyimleriyle
ilgilidir; ylanbal avnda suyu bulandrmann, tm eski Grek l
kesinde pek erkenden bilinen bir ey olduunu kantlyor." Bunun
gibi, mrekkep baln, avn suyu sald svyla (mrekkeple) bu
landrarak yakalayan bir hayvan olarak tanrz ki, o hileci havyanla
rn bir simgesi olmutur. nk o evresindeki suyu "hilekarca bu
landrmakta" ve nereye kaacan bilemeyen, akn avn, o bula
nklkta grnmeyen kollaryla yakalamaktadr.
183

Ezop'un fabllar, ineeye evrilen en eski Batl metinlerdendir.

in'de misyonerlik yapm olan cizvit papazlar Matteo Ricci (1 5521610) ve Jacques de Pantoja'dan sonra, 1614'de, Ezop fabllar para
para ineeye evrilmi bulunuyordu. 1 625'de Xi'an'da (bugnk
Shaanxi eyaleti) 22 fabldan oluan ilk toplu ince Ezop evirisi
yaymland. Cizvit Nicolas Trigault ( 1577-1628) fabllar nce szl
olarak eviriyor, sonra bir inli onlar yazya geiriyordu. 1 840 yln
da Guangdong'da 82 fabldan oluan ve ngiliz Robert Thom'un
(1 807-1846) ineeye evirdii bir Ezop derlernesi yaymland. Ezop
fabllarnn in'de ne kadar popler olduunu, srekli yeni basklar
yaplan, ou resimlerle ve ilstrasyonlarla bezenmi Ezop derleme
leri gsterir. Hatta eski Hellen kltr mirasyla hi de yle fazla ilgili
grnmeyen Mao Zedong bile, Ezop'tan bir fabl, 1949 ylbas do
laysyla Yeni in Haber Ajans iin 30. 12. 1948 tarihinde kaleme al
d yeni yl mesajnda hi ksaltnadan alntlamtr (bkz.: stra
tegem Nr. 2 1 . 1 ve 2 1 .2).
"Balk" fablnn 1 625 ylnda in'de yaymlanm olan Ezop
fabllar arasnda yer alm olup olmadn soruturuyordum. zel
likle ince Ezop yaynlarn en iyi tanyanlardan biri olan ve u anda
(1999) in Yazarlar Birlii'nin fahri danmanln yapan Ge
Baoquan'a sorduklarm da dahil olmak zere, yaptm tm aratr
malarnn sonucu olumsuz oldu. "Balk" fabl ok daha yeni za
manlarda ineeye evrilmiti. O halde 20 numaral strategemi ifade
eden, ona ad olmu olan forml, bu fabldan etkilenilerek bu strate
geme ad olarak verilmi olamazd.
20 numaral strategemin ad ile Alnaneada ve ilgili olarak Avru. pa'da yaygn olan deyim arasndaki artc benzerlik, "spontan ko
utluk" denilen eyle ilgilidir: Farkl kltr evrelerinde ayn veya .
birbirine ok yakn baz eyler, birbirinden bamsz olarak gelie
bilir ki, nmzdeki olayda, bunu aka gryoruz: ki farkl kl
trde ayn olay ayn deyimle ifade edilebiliyor. Bu husus, insann,
balk yakalama olay rneinde olduu gibi, kltrler arasndaki
tm snrlar aan ve ayn veya ok benzer olaylar karsnda ayn ve
ya ok benzer tepkiler (dilsel tepkiler dahil) veren varoluunun
maddi temelleriyle ilgilidir. Hatta deyimin Bat'daki strategemik
184

anlam in'deki anlamna ok yakndr; sadece Ortaa devletinde

onun zerinde Bat'da olduundan daha fazla durulmu ve o daha
incelikli bir hale getirilmitir: "Belirsiz durumlardan yarar salamak,
karanlk ve tam anlamyla serbest olmayan ilerden kazan elde et
mek. Bunlar, pek erken alardan beri halk arasnda ve kamu ya
amnda, u anlamda hep vardr: Ortak ihtiyalar veya belli bir
anda beliren kark ve bulank bir durumu kendi lehine dndrmek
ve onlardan yararlanmak (Lutz Rehrich; biraz yukarda anlan eser) .
Bylece 20 numaral strategem, hile fenomeninin globalitesinin ve
her yerde mevcut oluunun bir iaretidir.

20.3. Balk Avlamak in Su Tayarak Gl Oluturmak

"Su ne kadar kirliyse, balklar o kadar zor nefes alrlar; ynetimler
ne kadar kat olurlarsa, halk arasnda o kadar dzensizlik ortaya
kar" diyor Han Ying (.. 2 . yzyl) Inoffizielle Kommentar zum
Buch der Lieder [arklar Kitab zerine Resmf Olmayan Yorum] adl
eserinde. Eser, yaklak 2000 yllk eski in metinlerinde sk sk
anlr. Buradan bakldnda, eski zamanlarda inlilerin, kirli su
iindeki balklarn ak azlaryla soluk almak iin suyun yzeyine
doru yzmelerine ne gzle baktklar anlalabilir. Bylece inliler
balklarn bulank suda kolayca yakalanabileceklerini de kefetmi
oldular.
Song anda (960- 1 1277) Ma Yongqing aadaki satrlar yaz
mt: "Nankang blgesindeki Poyang gl ve Jun rma evresinde
[hepsi bugnk Jiangxi eyaletindedir] karakta su seviyesi d
tnde ve balklarn hepsi derinlere daldnda; yre halkndan
200 kaya binmi olan bazlar su stnde gidiyorlard, bambu u
buklaryla suyun derin yerlerini eeliyorlar ve balklar panikietmek
amacyla metal davullar alyorlard. Bir sre sonra balklar sersem
lemi bir halde suyun yzne ktlar ve annda, kayktakilerin ger
mi olduklar alarn iine cuppadak dtler. Byk bir ksm iin
artk hibir kurtulu umudu kalmamt." Burada betimlenen se
naryo, suyun bulandrlmas yoluyla balk yakalama senaryolarn185

dan birisidir. Balk bulank suda kendisini tehdit eden tehlikeyi, yani
balk an veya yakalamak zere kendisine uzanan eli farkedecek
durumda deildir. Bulandrlm, kirletilmi su, bal suyun y
zeyine kmaya zorlar. 20 numaral strategemi doabilimsel adan
mercek altna alan bir ince kitapta bunun zerinde duruluyor. Ba
lklar ancak artk suyun yzeyinde hava alabilirler. nk baln
iinde yzd su, oksijen ve k bakmndan belirli nitelikleri ta
mak zorundadr.
1091 knda Yingzhou'daki (bugnk Anhui eyaletindeki Fu
yang) Bat Gl'nn dou taraf kurudu ve balklar bala saplanp
kaldlar. Yrenin devlet grevlisi Su Dongpo (1037-1 101) balklarn
alar iinde toplanmas ve gln henz kurumam olan bat taraf
na tanmas emrini verdi. Bu olayla ilgili olarak Su Dongpo'ya iki
iir ithaf edilmitir. ada Chen Shidao (1053- 1 1 02) buna iir
le yant vermitir. Bu metinlerden ikincisinin ilk bendinde yle de
nir: "plak elle balk yakalanabilir, tpk tarladan bir toprak para
snn alnp gtrlmesi gibi." Bu msralar Bat Glnn s bal
iinde karaya oturmu balklarla ilgilidir. Demek ki, "bal yakala
mak iin su tayarak gl oluturmak (e shui qu yu)" forml pek
erkenden ortaya kmtr. k olmayan dar bir su alannda balk
lar insanlara kolay elde edilmi ganimetler gibi yakalanrlar."
.S. 225 ylnda Wei devleti imparatoru Wen, Wu devletine bir
sefer dzenledi. mparatorie sarayda kald. mparatorienin baba
bir anne ayr kardei Guo Biao, o srada sarayn gvenliinden so
rumluydu. Chen Shou (.S. 233-297) Geschichte der Drei Reiche [
Kralln Tarihi] adl eserinde yle diyordu: "O balk yakalamak
iin su tayp gl oluturmak istiyordu." mparatorie ona yle
yant verdi: "Su yolu tamaclk iin ak kalmal (. .. ) Bunda inat
edersen kk bir ift balk bile kalmaz!" Burada "balklar yakala
mak iin su tayp gl oluturmak" deyimi bir politik hrs iaret
ediyor. Guo Biao su yolundan imparator Wen adna yaplan ta
macl, imparatorun birlikleri arasnda bir kaos yaratmak iin sek
teye uratmak istiyordu. mparatorun yokluu Guo Biao'ya bir dar
beyle iktidar ele geirme frsat yaratmt. O hesabn 20 numaral
strategemle bantl olarak yapmt. mparatorie, Guo Biao'nun
186

re

;<;

plann, kesin kar duruuyla, uygulanmasna frsat vermeden aka

mete uratmt.
Eski in metinlerinde "bulank su" doal bir durumu olduu
kadar ayn zamanda dank, karanlk ve .belirsiz bir durumu anmak
iin d.e kullanlr. Daha sonraki metinler, balklar daha iyi yakalaya
bilmek iin suyun bulandrldndan sz ederler. "Bir yerlerden
toplanp getirilmi su" ve "balklar", bununla birlikte, bir dzeni
ihlal etme ve bu yolla hak edilmemi kazanlar elde etme ansn
ifade etmekte de kullanlrlar.

20.4. Tahditsiz Balk Avlama

Tang Ying (. S. 1 982-1 755 J tarafndan yazln olan Der Kriminal
fall mit den zwei Niigeln [ki neyle lenen Crm] adl sahne
eserinde, Jiang Yu, annesiyle birlikte, ok yoksul bir yaam srmek
tedir. Kendisinden byk olan erkek kardei o sralar bakentte
alan bir devlet memurluu snavn kazanmtr ve Henan eyale
tinin bir blgesine blge yneticisi olarak atanmtr. O hemen bir
mektupla birlikte bir ula kk kardeine ve annesine yollar.
Mektupta onlar kendi resmi konutunda ikamet etmeye arr. Ne
var ki Jiang Yu ve annesi bu sevindirici haberi henz almamlardr.
Jiang Yu ekmek parasn karmak iin yine yollara dmtr.
nce glde balk tutar; fakat sadece bir su kaplumbaasdr bu.
Annesi, su kaplumbaasn tekrar suya atmasn sk skya tembih
ler; nk su kaplumbaalar suda yaayan hayvanlarn en kdemli
sidir ve zel ruhsal glere sahiptir. Ne yapsn, Jiang Yu hayvan
akntya brakverir. Bir sre sonra ikinci bir su kaplumbaas altas
na yakalanr. yle bir bakldnda, onun bir nceki ayn hayvan
olduundan pek phe edilemezdi. O, hayvan yeniden suya frlatr.
Tek bir balk bile yakalayamamtr. Bu glde bugn ksmeti kapa
nktr! Bu nedenle Jiang Yu biraz uzaktaki bir kanalda ansn de
nemek ister.
izleyen sahnede bir nc ahs sahneye girer ve yle konu
maya balar: "Ben bural bir balkym, adm Zhang Mang'er. Balk
187

aviayarak geimimi salyorum ve baka hibir geim kaynam yok.

nk burada, Huai kanalnda balk ve istakoz yetitiinden ve bi
raz arka taraflarda yine balk ve istakoz kaynayan bir gl bulundu
undan, burada her zaman balk bolluu vardr. Srekli kavga
ederler, yle ki kavga etmekten sakin sakin almaya zaman bula
mazlar. Bu yzden burada balklarla ilgilenen bizler, biraraya gelip
grtk ve onlarn her birinin balk aviama alanlarnn snrland
rlmasna karar verdik. Glde kim aviamyorsa sadece glde, kanal
da kim aviamyorsa sadece kanalda avlanacakt artk. Bana kanalda
avianmak dt. Kanaln dou ucu benim balk aviama alannn
snryd. Bugn baka hibir ey yapmadm. Bu yzden bugn olta
ipi ve olta kamm alp suyun derin ve girdapl bir yerine geldim.
Orada birka balk tuttum ve bugnk nevalemi salam oldum.
Balklar ve istakozlar suda bana ayrlm yerde yzp duruyorlar. Bu
yerin snrlar aka belirlenmitir. Bunu bilmek kalbimi rahatlat
yor."
Zhang Mang'er salneyi terkeder ve Jiang Yu grnr. Hemen
ark sylemeye baiar: "Ben gln koy ksmndaki berrak suyu ter
kettim; nk orada artk hibir ey yakalanamaz. abucak kanaln
bendine geldim. Byk dalgalar ve girdab gryorum. u anda
artk kanaldaym. imdi artk iyi bir av iin altann ucundaki yemi
suya brakmaktan baka bir ey yapmak gerekmiyor. Yaam srdr
mek zor. Annem pek yal ve ben hala bekarm. Tutunacak hibir
dalm yok. Lanet olas! Oltann ucunda yine bir su kaplumbaas!
Ama bu defa ne gryorum? Altn! "
u aklamay araya sokmak gerekiyor: Burada kabuuna vurul
duunda altn reten bir efsanevi su kaplumbaasna gnderme
yaplyor.
"Bu, binde bir rastlanacak bir durum! imdi beni bir grsnler
bakalm. Heyt be! ine su kaplumbaasn attm u kovaya bakn,
sar sar parlyor, altn gibi! Kaplumbann gzlerinden kvlcmlar
kyor. Bu gzler zerimden hi mi hi ayrlmyorlar. Bu da ne de
mek oluyor byle? (ark syler) Bu bana hi de sradan bir su kap
lumbaas gibi grnmyor. Sudan karlm sevgili altn, harika
bir ekilde parldyorsun. (Konuur) imdi artk sen benimsin. Bek188

le. Ben bir tula paras alacam ve onunla senin kabuuna birka
defa vuracam. Birincisinde, olaanst bir eyin olup olmadn
grmek iin; ikincisinde daha sonra bana tebelle olmayasn diye
sana ac ektirrnek iin vuracam. (Kabua vurur) Oh! imdi kabu
a iki defa vuracam ve birka kk para yere decek. Bekle
yelim bakalm, onu tam olarak grmeliyim. Oh! Bir sr altn par
as. Demek ki bu, "hazine" dedikleri efsanevi su kaplumbaas. Bu
gnden itibaren, ben, Jiang Yu, artk annerne nasl bakacam konu
sunda kayglanmayacam. (ark syler) Souk evimden ve dul
anamdan ikayet etmeyeceim, szlanp durmayacam. Sefiller gibi
yiyip iiyoruz, evimiz de ev olsa bari. Altn yaammz deitirecek.
Artk szlanp durmak iin ve kayglanmak iin sebep kalmad. (Ko
nuur) Bu deerli su kaplumbaasn saklamalym. Ama bir ikinci
sini daha avlamak istiyorum . . . (ark syler) inanyorum ki, su kap
lumbaas ejderhann saraynn evresindeki Hazine Srada
lar'ndan geliyor. Herhalde hazinenin kaps ak olacandan, ok
daha fazla altna ve deerli eye sahip olacan sanyorum."
O srada balk Zhang Mang'er tekrar sahnede grnr ve ark
sylemeye balar: "Kanaln kysna bir an nce ulamakta acele edi
yorum, telalanyorum. Ve nihayet ulatm. Fakat ne gryorum?
Suralardan geip gitnekte olan bir herif olta sallyor! (Konuur) K
yda biri oturuyor ve balk avlyor. O, bizden biri gibi grnmyor.
Kim olduunu bilmiyorum. unu daha yakndan greyiml Hal Sen
Jiang ailesinin ikinci olusun, deil mi? Merhaba! Sen hep bu glde
balk avlyorsun l Dardan bir kimse olarak, sen bugn buraya
bizim kanalmzda balk tutmaya nasl gelirsin?"
Jiang Yu (konuur) : "Hadi canm sen del Kanal herkesin mal!
Herkes burada bulunabilir. Benimle ne alp veremedin var senin!"
Balk (konuur) : " Ne diyorsun sen orada! Geen yl tm balk
lar aralarnda anlatlar, glde nerede kimin balk aviayaca hak
knda. Buna gre kim glde aviamyorsa glde, kim kanalda aviam
yorsa kanalda avianacak bundan sonra artk. Kimse dierinin avian
ma alannda avlanamayacak. Sen buraya nasl gelir de bu genel an
lamay ihlal edersin?"
Jiang Yu (konuur) : "Ben anlama filan tanmam. Burada herkes .
189

avlanabilir, lanet olsun! Glde veya kanalda, istediim yerde avla

nrm; bu kimseyi ilgilendirmez."
Balk (konuur) : "Bu defa sana izin vermiyorum, burada avian
man iin."
Jiang Yu (konuur) : Ama ben tam da burada avianmak istiyo
rum. Benimle kavga m edeceksin?"
Balk (konuur) : "Anlald. Suratma birka yumruk istiyorsun
sen !"
Jiang Yu (konuur) : Hadi vur bakalm! Herhalde senden kork
tuumu sanyorsun!"
Balk (yanan bir lambaya arpp duran bir pervaneden sz eden
arksn syler) : "Bunu hak ettin, nk ok burnu byk bir herif
sin. Kendi kazancn iin benim avianma alanma tecavz ediyorsun.
Gl ve kanal birbirinden ayrlmtr. Buna ramen almsn eline ol
tay, burada avlanyorsun! Postu buraya serneye iyice niyetlenmi
sin sen! Hrs gzn brm; bu bulank suda avlanyorsun. Benim
eluurnun ocuumun rzkndan alyersun sen. Buna nasl raz
olurum! Seni yumruklarmla cehenneme gndereyim de gr! "
Aralarnda ksa bir sre yumruklatlar. Fakat kavga fazla bir za
rara yol amadan sona erdi. nk oradan bir adam yetiti ve Jiang
Yu'ya seslendi, bir blge yneticisinin erkek kardei olarak kavga et
menin ona yakmadn haykrd. Bunun zerine Yiang Yu balky
brakt.
yknn sonraki geliimine burada daha fazla yer vermemiz ge
rekmiyor. nemli olan burada 20 numaral strategemin kullanm
nn olayn merkezinde olmasdr. Balk, Jiang Yu'yu, balklar ta
rafndan zenle korunan balk avlama alanlarnn snrlarn, kendi
adna yarar salamak amacyla ihlal etmekle itharn etmektedir.

20.5. Bir Fahie in Suyu Bulandrmak

"Ben Jianxi'den Lai Dadian'm; doam gerei zgr ve bamszm;
araptan ve kadndan pek holanrm. Babam bana kk bir dk
kan brakt. (. .. ) la satarak geimimi salarm."

190

Bunlar, bir ila satcs klndaki gen oyuncu sylemektedir

Tang Ying (.S. 1682-1755) tarafndan yazlm olan Burleske u
e inen Mehltrog [Hamur Teknesi evresindeki Maskaralklar1 adl
burlesk tarzndaki sahne eserinin banda. Ve szlerin arkas yle
gelmektedir: "Babadan kalma miras byk lde tkettim. Dk
kandan da pek az kazanyorum. imdi Henan'a gelmi bulunuyorum
ve mallarm satacak mteriler bulmay umut ediyorum. yle bol
bol balk yakalamak [mteri bulmak] bana nasip olmayacak bura
da herhalde. Ben de zaten sadece suyu bulandrmak istiyorum. B
tn gn dkkanmda oturmak ve skntdan patlamak istemiyorum!
Burada nl bir fahienin yaadn iittim. Ad Zhou Lamei imi.
Sekste ve hanendelikte pek nlym ( . ) .
Lai Dadian'n "suyu bulandrmak"la kastettii, ila ticareti gr
nm altnda gerek niyetini, yani arap ve kadndan nasibini alma
niyetini rtbas etmektir ki, burada 20 numaral strategemin ikili bir
yaamn maskelenmesinde kullanlmas sz konusudur. "Suyu bu
landrmak" burada, imkanlar elverdii lde, hoa giden kadnlar
la beraber olmak anlamnda, "gnn gn etme"nin bir metaforu
olarak da anlalabilir. Peki Lai Dadian, fahieyle ii piirebilmi
midir? Burleskin sonraki olay ak ierisinde Lai Dadian hakknda
verilen tek bilgi, onun fahie Zhou Lamei'yle ii piirme konusunda
ki son denemesinin baarszlkla sonulanddr.
Bunun gibi, 20 numaral strategemi ifade eden deyim, olumsuz
layc bir form iinde, daha Ming andan (.S. 1368-1644) gelen
nl in erotik roman Schlehenblte in goldener Vase [Altn Va
zodaki Yabani Erik iei]'de karmza kar. Romann erkek kah
raman Ximen Qing'in alak damad, sarho bir halde, kendisine hi
de iyi gzle baklnayan kaynpederinin ev halkna kar, u kaba sa
ha szlerle tehditler savurur: "Ben bal yakalamak istemiyorum,
sadece suyu esasl bir ekilde bulandrmak ve neemi bulmak istiyo
rum." Onun niyeti, kendisini elendirecek karklklar ve dzensiz
likler yaratmaktr. Burada 20 numaral strategem zarar verme ve ac
verme strategemlerinin bir karm olarak grnmektedir; tabi pek
ilkel bir dzeyde.
.

"

191

20. 6. Oyun Salonunda Konaklamak

Wei Jinzhong, din ve rituellerden sorumlu bakanlkta bir amir yar
dmcsyd. Amiri onu gklere karrd. Yasad manevralarla o,
amirinin igal ettii mevkinin prestijini ktye kullanarak byk vo
liler vuruyordu. O nne konulan yemekleri ve araplar bir balina
itahyla tketirdi. Btn gnn elencelerle geirir ve ancak ge
ceyars evine dnerdi. Kendilerini kumara kaptrm olan avare
takm, en yakn arkadalaryd.
On-Prens-Koca caddesinde Wang Xiao adl birisi bir oyun salo
nuna dald. O, Wei Jinzhong'un oyun srasnda kendini kontrol ede
meyen, fahielerin peinden koan, sefahat dkn birisi olduunu
renmiti. Salonda ayr ayr yerlerde yalnz balarna oturan, bir
ka ipsiz adam bana toplad ve onlara yle dedi: " Bakanlktan
Wei adl herif iyi bir av olabilir. Onu arayn ve buraya gelmesini sa
layn. Herifin cebinden birka gm lira ekeriz bylece. Bu, mut
laka olmal! " Wang Xiao'nun hempalar arasnda Zhang Cheng adl
birisi bulunuyordu. Erguvan krmzs renginde bir yz vard. Ona
Kara Zhang qerlerdi. Pek ok kaldrm yalam, sansar gibi sinsi, tilki
gibi kurnaz bir grnm vard. Hemen kokuyu ald, bu i onun iin
bir anst. O, yaamn, hali vakti yerinde genleri aylakla ve ku
mara alurmakla kazanyordu. Onun ne kadar ok gen insan hu
zurlu evlerinden koparp . mahva srklediini ve ne kadar ok
aldatlm oulun evler ve mallar satmak zorunda kaldn kimse
bilmezdi. O, Wang Xiao'er'e u szlerle dnd: "Onu buraya alp ge
tirmemi istiyorsan, masay iyi arap ve nefis yemeklerle donatma
lsn. Burada kendisini pek rahat hissetmeli. Onu buraya getir
diimde, etrafnda pervane olun, bir dediini iki etmeyin. Ona hiz
met edecek ve kann kaynatacak gzel bir kar da olmal yannda.
Bundan sonra artk o tam anlamyla geveyip avucumuzun iine
decektir. stnde bir tek gmlek kalncaya kadar onu brakmayz.
Bunun adna, 'suyu bulandrmak ve bylece tm gzel balklar
yakalamak' denir." Wang Xiao'er bunlar iitince, kalbi sevinle
doldu ve bard: Ne gzel bir strategem! Hemen hazrla bala
yaym, siz gidin ve herifi bana getirin!"
192

Yukardaki olay, Guo Qing'in kesinlikle ilk eserlerinden olmayan

Triiume aus dem Reich der Sonne und aus dem Reich der Sehatten zur
Warnung der Welt [Gne Krall ile Glge Krallnn Dnyann
Uyarlma likin Ryalar] (ilk bask: .S. 1628) romannda an
latlmaktadr. Wei Jinzhong, oyun salonunu ilk ziyaretinde, evresi
ni derhal kuatanlar tarafndan ninniyle uyutulur gibi uyutuldu; kar
snda i geiren gzel kadnlarn cazibesine kaplp gitti: "Bir
yudum arap almadan nce, tamamen mest haldeydi:" Bu, onunla
yarenlik eden gzel Lan Sheng'i harekete geirdi. Ve Wei Jinzhong
salon sahibinin bir sre gzel Lan Sheng'le birlikte kalmas konusun
daki davetini seve seve kabul etti. Bakanla hasta olduunu bildir
di, evden para getirtti ve tm zamann seks ve kumada geirmeye
balad. 1 5 gn sonra, 600 gm lira kaybetmiti. Bu sonuca, "su",
yani Wei Jinzhong'un ruhu bulandrlarak ulalmt.
Tamamen baka bir alana geelim. Alan baka olmakla birlikte,
Papa II. Johannes Pavlus'un (Jean Paul) Brief an die Familien
[Ailelere Mektup} unda yapm olduu saptamalar, hi de tamamen
yabanc gelmeyecektir aadaki balamda: "Aile toplumun ekir
dei olarak devletlerden daha fazla tehlike altndadr. Ailelerde son
yllarda giderek ykselen boanma eilimleri bunu gstermektedir.
Televizyon programlarnn bir ksmnda, onlarn kurald, sapkn
halleri normal, eylemde ve gerekte kurala aykr eyleri kuralm
gibi gsterdii izlenimi edinilmektedir. Bu ekilde moral bilini ka
rartlmaktadr" ("Papann 'Ailelere Mektup'u", Neue Zrcher Zeitung
[Yeni Zrih Gazetesi], 14.2. 1994. S.2) .
'

20. 7. Bir El Ula Efendisinin ine Dt Skntl

Duruma Seviniyar
Tiyatro yazar Liu Qingyun'un (1841-1900) Doublette ber wahre
Treue [Gerek Sadakat zerine Oyun] adl eserinde, Yuan Laotong
adl el ula, 20 numaral strategem zerine konuuyordu. Efendisi
Wu bumunun dibinde birinin vurularak ldrlm olmasndan do
lay olduka skntl, yani "bulank" bir ruh durumu ierisinde bulu193

nuyordu. Olayn etkisinden kurtulmak iin, kendisini tamamen el

ula Yuan Laotong'un ellerine brakmak zorunda kald ve tabii
Yuan Laotong onu inek gibi samaya balad. Efendinin bir arkada,
Tian Qilang, bir sredir efendisine uramaz olmutu. Bu durum
karsnda Yuan Laotong kendisi iin uygun saatin geldiini grd:
"Ben, Yuan Laotong, en iyi el ula sayarlar beni (. .. ) Benim kala
larm birok kedinin kabark srtndan daha yumuaktr ve benim
azm bal tatlsdr, ben her zaman efendimin yanndaym (. .. )
imdi efendime endie verici halini dzeltmekte yardm ediyorum.
Daha imdi bunun iin bana be gm lira verdi (. .. ) Tian Qilang
denilen bu adam da nereden kt? imdi o Wu'nun evinde iler kt
gittinden tr buradan, Wu'nun evinden ayan keserse; benden
ok daha dar ufuklu bir herif demektir! imdi zengin olmann za
mandr. Buradan nasl svmal! Herkesin gz nnde efendime
sadakatimi gsteriyorum; fakat gizlice bulank suda zahmetsizce
baln avlyorum. stelik Tian Qilang bu konuda hibir ey yapamaz;
o sadece basit bir kyl. Nerede onda bendeki uzakgrllk! Bu
kadar laf yeter! Haydi ibana! Efendi Wu'nun evinin iine dt bu
zor durumdan ben kendi adma ok kaln bir dilim kapmalym."

20. 8. ki Cephe Arasnda Frsat Avcl Yapmak

Tahkim edilmi Zhangjia kynn evreye dehet saan haydutlada
kontakt kurma konusunda elinden ne zaman bir ey gelmezse,
kyn muhtar, uzaktan akrabas olan Zhang Shoujing'i . bu i iin
arrd. Zhang Shoujing, soysuzlam, bekar, kumar mptelas bir
iftlik sahibiydi. O haydutlada kurulan bu kontaktlarda, ky muh
tarnn temsilcisi olarak araya girerdi, fakat br yandan ky basan
haydutlada arasn bozmak da istemezdi; hatta onlardan birkayla
ahbap olma eilimindeydi. Byleleri iin denildii gibi, bir "iki yzl
adam"d o. Her iki tarafn da kendisine tam olarak gvenmemele
rine ramen, arac olarak ondan vazgeilemezdi. O da, bulank suda
balk avlamak iin, bu pozisyonundan yararlanrd. Bylece baz ek
menfaatler salar veya en azndan iyi bir yemek yerdi.
194

Bu pasaj, in Yazarlar Birligi'nin 12 onursal bakan yardmcsn

dan biri olan Yao Xueyin'in (1910-1999) Li Zicheng adl, Mao
Zedong'un pek deer verdii romanndan alnmtr. Li Zicheng
(1606- 1645) Ming hanedann (1368-1644) devirmek zen: ayak
lanan kyllerin lideriydi. 5 numaral strategemi kullanarak (bkz.:
strategem Nr. 5 .4) ve dier uygun koullardan yararlanarak (bkz.:
strategem Nr. 30.8) Manuryallan in'e doru yrye geirtmi
ve Qing hanedann (1 644-1912) kurmutu. Yukarda alntlanan
roman parasnda betimlenen arac adam, her iki taraf iin de duru
mun aka grlmemesinden, kendi karn salamak konusunda
yararlanyordu.

20.9. Buluntu Tavuk Yumurtasndan, YumurtZayan Tavua

"Bir zamanlar bir kentte bir adam ya ard. O kadar fakirdi ki, bir kez
bir yemek buldu mu, ondan sonra bir daha ne zaman yemek bula
can bile bilmezdi. Bir gn bir tavuk yumurtas buldu ve sevin
dolu bir ekilde karsna yle dedi: 'Ailemizin artk bir serveti var.'
Kadn bu servetin nerede olduunu renmek istedi. Adam, "bura
da!' diye haykrd ve bulduu eyi karsna gsterdi. 'Bu en azndan
on yl ihtiyacmz karlar, eer onu ailenin serveti haline getirebi
lirsek.' Ve kansna plann anlatmaya balad: 'Ben yumurtay kom
uya gtreceim ve onu kulukaya yatrmasl) isteyeceim. Civciv
ler bydke, tavuklardan birini dar alacam. Tavuklar yumurt
layacak ve civcivler kulukadan kacak. Bir ay iinde onbe ta
vuum olacak ve iki ylda saylar yze kacak. Bunlar on altn
liraya satacam. Bu parayla be inek lacam. Bunlar buzalaya
cak ve yl sonra yirmibe ve sonraki yl iinde yzelli ineim
olacak. Tm hayvanlar yz altn liraya satacam. Bu paray faize
yatrdmda, yl sonra beyz altn liram olacak."
Yiang Yingke'nin (1566-1605) bu yks hi de mutlu bir sonla
bitmiyor. Adam her eyin yolunda gideceinden emin. Eve bir kuma
almay bile planlyor. Bunu duyunca karsnn tepesi atyor ve
"byk bir fkeyle yumurtay knyor." Bylece tek bir yumurtadan
1 95

elde edilecek olan mstakbel aile seveti, daha iin banda yok olup
gidiyor.
1 961 yaznda yaymlanan bir denemede (Almancaya Joachim
Glaubitz tarafndan Opposition gegen Mao [Mao'ya Kar Muhalefet]
adyla evrilmitir, Olten 1969, S. 66 ve devam) ; Deng Tuo, yoksul
kentlinin Jiang Yingke tarafndan betimlenen plann mercek altna
yle alyor: "0, bulmu olduu yumurtay bir komusunun tavuk
larndan birinin altna koymay ve kulukaya braknay planlyordu.
Amac, bulank suda balk avlamakt. Civcivler bir kez kulukadan
ktlar m, o hi tereddt etneden bir tanesini alacak ve evine
gtrecekti. Aka grlyor ki, onun para kazanmak iin yapt
plan, daha tandan bir hrszla ve aldatnaya dayanyordu."
Deng Tuo, sevet edinme konusundaki uzun vadeli plann ilk
admn 20 numaral strategem asndan analiz ediyor. Adam, bul
duu yumurtay komusunun kulukadaki bir tavuunun yumurt
lam olduu dier yumurtalar arasna katacakt; tabii komusunun
rzasyla. Bulunmu yumurtadan kacak civcivin dii mi yoksa erkek
mi olacan adam o anda bilemezdi. Belki de yumurta civciv ver
meyecekti. Komuyla karlatnda, onun yumurtay tanmadn
ve onunla ne olacana iyice dikkat etmediini hesaba katarak yola
kacakt. Bylece kendi yumurtas dier yumurtalar arasnda kay
bolup gidecekti. Yoksul speklatr iin her kulukaya yatan tavuk
tan bir civciv kacandan phe edilemezdi. kacak civcivin kendi
yumurtasndan olmadn kim kantlayabilirdi ki? Civcivler yumur
tadan ktklar anda, tek bir yumurtann akbetinin ne olduunu,
hangi civcivin hangi yumurtadan ktn aka grmek artk mm
kn olamazd. Bu, tam da, 20 numaral strategem dorultusunda
plann yapan adamn pek iine geleceini dnd belirsizlik
halidir.

20. 1 O. Devrim, Diki-Nak i Deildir

"ktidara tam olarak sahip olna konusunda ifti birlikleri toprak sa
hiplerine azlarn ama izni vermezler ve onlarn itibarlarn d196

rrler. yle ki, toprak sahiplerini yere frlatm gibi olurlar ve ayak
larn enselerine bastrrlar.'Sizi zel listeye alrz ! ' diye tehdit eder
ler iftiler, Tuhao ve Liaschen'i. Bu ikisini para cezasna arptrrlar,
kendilerinden arazi vergisi tahsil ederler, tahtrevanlarn paralar
lar. Daha sonra neler mi oldu? nsan ynlar ifti birliklerini d
man olarak gren Tuhao ve Liaschen'in evlerine saldrdlar, domuz
larn kestiler ve tahllarn dktler. Bu arada bir grup, Tuhao ve
Liaschen'in kzlarnn ve baldzlarnn fildiiyle sslenmi yataklar
na ktlar ve bir sre yataa sereserpe uzandlar. Toprak sahip
lerinden birini bir bahaneyle yakaladlar, kafasna kattan yaplm,
yksek bir apka geirdiler ve kyn ierisinde dolatrdlar. Orada
yle bardlar: 'Bugn bizi tanmak zorunda kalacaksn, Liaschen!'
iftiler, dilediklerini yapmak ve her eyin altn stne getirmek
suretiyle, kyde bir eit terr atmosferi yarattlar. (. . . ) Bir devrim;
ziyafet deildir, oturup kompozisyonlar yazmak deildir, resim yap
mak veya nak ilernek deildir; o hi de yle kibar, nazik,
tkrldm, lml, edepli, arbal, alakgnll ve mfik bir ey de
deildir. Devrim bir ayaklanmadr; kendisi araclyla bir snfn
dier snfa darbe indirdii bir g eylemidir. Kydeki devrim, ifti
lerin feodal toprak sahipleri snfn yere serdikleri bir devrimdir. En
st dzeyde bir g younlamas olmadan, iftilerin toprak sahip
leri snfnn binlerce yldan beri kklemi olan gcn krmalar
mmkn deildir. lkede gl bir devrimci galeyan yaratmak
zorunludur; ancak o zaman milyonlarca insandan oluan kitleler
harekete geirilebilir ve bylece bu kitleler dev bir gce dnebilir.
(. . . ) 'frat' olarak adlandrlan tm eylemler, devrim asndan nem
tarlar. Aka sylemek gerekirse, her kyde ksa bir sre terr
estirmek gereklidir; aksi halde kar-devrimci glerin lke apnda
ki eylemlerini bastrmak ve Schenschi'nin gcn krmak mmkn
olmaz. Bir hatay dzeltmek iin lleri amak zorunludur, aksi
halde hata asla dzeltilemez."
Bu cmleler Mao Zedong'undur ve onun 1 927 martnda yazd
"Hunan'daki ifti Hareketi zerine Aratrma Raporu" adl yazsn
da yer almaktadr. "Kltr Devrimi"nin (1966-1976) son ylnda Pe
kin niversitesinde in tarihi renimi grdm srada, bu rapor
197

ders konularmz arasnda yer almt. "Byk bir dzensizlik hkm

sryor, durum ok parlak" ve"Byk dzene byk dzensizlikle
ulalr" diyordu Mao, kltr devrimi srasnda. Ve ekliyordu: "Balk
en iyi, bulank suda avlanr" (Theo Sommer: "Die grosse Unord
nung; ein neuer Rahmen fr die Weltpolitik" ["Byk Dzensizlik:
Dnya Politikas in Yeni Bir Alan"] , Die Zeit [Zaman], Hamburg
27.8.1992, S. 1 ) . "Kltr Devrimi"nde Mao her eyi ba aa getir
di, ok gl bir kaos ortam yaratt ve tek tek balklar, yani olup
bitenlerden balar dnm haldeki rakiplerini . ve kartlarn
zararsz hale soktu. Mao'nun lmnden sonra "Kltr Devrimi" ile
hesaplama srecinde 20 numaral strategemin in basnnda sk sk
anlm olmas, hi de artc deildir. ncelikle "amar olan stra
tegemi" adyla anlan l l numaral "eftali Aac Yerine Kuruyan
Erik Aac" adl strategem, "Kltr Devrimi" srasnda olup biten her
eyi kt gstermekte ve sorumluluu "Drtl ete" ad verilen
gruba ve onlarn yardmclarnn stne ykmakta sk sk anlmtr.
Bazlarna gre, "Drtl ete" her yerde kargaa karmtr. Yine
onlara gre, baz yerlerde etenin etkisiyle fabrikalar kapanm,
hatta halk birbirine dman iki paraya blnm (bkz: strategem
Nr. 20. 1 1) ve bunlar silahlanarak birbirlerinin zerine saldr
mlardr. Bu kaotik durumu baz blgelere "zor durumda olanlarn
kurtarcs" olarak mdahale etmek ve kendi hempalarn oralarda
iktidar sahibi yapmak iin, "Drtl ete" yaratmtr.

20. 1 1 . Deng Xiaoping'in Uyars

Deng Xiaoping, 5 . Mart 1975'de, in Komnist Partisi'nin eyaletler,
Hong Kong gibi ynetimden bamsz olan kentler ve otonom bl
gelerdeki parti komitelerinin yetkili sekreterlerine sanayi alanlar
konusunda verdii bir konferansta, yle diyordu: "Gizli hizipler
bugn bizim genel kariannza en ciddi ekilde sekte vurmaktadr
lar". Bu szlerle, "Kltr Devrimi" (1966-1 976, bkz: strategem
20. 10) srasnda in Komnist Partisi iinde ve dnda olumu
olan ve birbirleriyle bazan kyasya kavga eden gruplar kastedilmek198

tedir. Deng yle devam etmektedir: "Bu problemi tm iiler ve me

murlar gz nnde tutmak zorundadrlar. Onlara, burada nemli
bir sorun olduu ak bir ekilde bildirilmelidir. Somut problemler
zlemez, bu temel sorun daha nceden zlmemise." Bu gizli
hiziplerin liderleri arasnda "Baz kt unsurlar vardr. Onlar tm i
alanlarnda, tm eyaletlerde ve kentlerde bulunurlar. Bunlar s uyu
bulandrmak ve daha sonra bal yakalamak iin gizli hizipilie
hizmet ederler. Bunlar sosyalist kamu dzenini olduu kadar lke
nin ekonomik yapsn da sabote ederler ve kendilerinin yaratt
kaosu, speklasyon ve karaborsaclk yapmak, g kazanmak ve
para stifternek iin kendi yararlara kullanrlar. Bu gibi insanlarn
stne kararllkla gitmek gerekir. Ornein Yuzhou'daki fesaty ele
alalm: o byk rahatszlklarn kmas iin tahriklerde bulunmak
tadr. Bu konuda o kadar 'yetenekli' ve 'gl'dr ki, gerekten de
kendi blgesinde diktatrle bile soyunabiliyor. Bu gibi insaniani
kar hi vakit kaybetmeden nlemler almadmz takdirde, bu
durum daha byle uzun sre devam eder. D aha bekleyecek miyiz?"

20. 12. Kltrel Faaliyetlerin Kstlanmas Suretiyle

Gerekletirilen Kariyer Sramas
1980 banda in Komnist Partisi'nin bir "kutupluluk normu"
olarak ortaya att ve her eitten grn ortaya serbeste konul
masn hedefler grnen "Brakn, yz iek asn ! " (bkz. : strategem
Nr. 1 3 . 1 1) slogan, edebiyat ve sanat alannda hala tartlyor. "Ku
tupluluk normu" olarak parti, alternatif grleri "serbeste geli
meye brakmak" ve arzu edilmeyen "kstlamalar"n "kstlanmas"n
ister grnyordu. Maa Zedong 1957'de yapt bir aklamada, bu
kutupluluk normunu yceltiyordu (bkz: "Die Polarita.tsnormen der
Partei" ["Partinin Kutupluluk Normlar"] , Harro von Senger:
Einfhrung in das chinesische Recht [in Hukukuna GiriL Mnih
1 994, S. 297 ve devam) . "Kltr Devrimi" (1966- 1976) srasnda
kltrel yaamn tamamen teksesli hale getirilmesini savunan tek
yanl alternatifleri "ksmak"tan sz edilirken; daha sonra in'de sk
199

sk u deyimin kullanld grld: "Onbin at duruyor orada ses

sizce." "Kltr Devrimi"nden sonra iktidara gelen Deng Xiaoping ve
yardmclar, kutupluluk normunu strategemik olmayan bir tavrla
gerekletirmek istediler. Ne var ki, "Kltr Devrimi"nden sonra bu
kutupluluk normununun gstergesi olan oulculuu, halk, o gn
olduu gibi bugn de honutsuzlukla karlamtr. rnein Popularer
Film [Popler Film Dergisi] adl dergi, 1979 maysnda arka kapa
na ngilizlerin ektii bir masal filminden alnma bir pme sah
nesini koyduunda, pek fkeli ve hiddetli tepkiler ald (ayrntlar
iin bkz: Harro von Senger: Partei, Ideologie und Gesetz in . der
yolksrepublik China [in Halk Cumhuriyeti'nde Parti, deoloji ve
Yasa], P. Lang Yaynevi, Bem 1982, S . 236 ve devam) . Kltr ala
. " nnda daha fazla zgrlk konusunda lehte ve aleyhte sren bu
tartmaya, 1950'li yllarn ortasnda bizzat bir "kstlama" kurban
olmu olan nl yazar Wang Meng (bkz: Giri'te madde 19.32 ve
26. 13), 1980 ubatnda "Kstlama' zerine" adl bir makalesini ayr
mtr. O, "Braknz iekler asn" slogannn doal olarak edebiyat
ve sanat eletirisine canllk getirdiini iaret etmitir. Wang Meng
yle diyor:
"Baz edebi ve sanatsal eserler hakknda dnceler ortaya atlr
ve irdelemeler ve tartmalar yaplr. Yazarlar, hatta en yakn arka
dalar, tartmaya katk olarak genel veya eletirel grlerini ifade
ederler veya honutsuzluklarn ok sert bir ekilde bildirirler. Bu
grler rzgar hzyla yaylr ve hemen unlar iitilmeye balanr:
'Bak imdi, bu yeniden kstlanmak deil de ne?' Hemen bir kurum
lanma kendini gsterir, sanki btn iaretler rzgarn estiini, gk
yznn ktn ve yeryznn battn gsterirmi gibi. Bu
tartmalar, irdelemeleri ve eletirel dnceleri, insanlarn yrek
lerinde karmaa yaratmak iin, ar bir ekilde iirirler. Onlarn tek
kaygs, gkyznn altnda artk hibir kaos olamamasdr. Bu kii
lerden bazlar edebiyat ve kltr sahnesinde bir kstlamay zlem
le ve uzun zaman bekleyip dururlar. Bir kk esinti kt m ve bir
ka yaprak kprdad m; bunlar hemen cad avna karlar, bulank
suda balk avlamak ve hrszlk yapmak iin ve yangndan yararlan
mak amacyla, gerilimli bir atmosfer yaratrlar."
200

Wang Meng yukardaki alntda, kullanmlar zel yarar - nfuz,

pozisyon, rakipierin elennesi vd.- salamaya ynelik olan iki strate
gemin, 20. ve S . strategemlerin adn anyor ve bir kstlama poli
tikasnn taraftarlarn, bu strategemleri kullannakla itharn ediyor.

20. 13. Sun Usta'nn Oniki Hileli Yolundan Altncs

Meisetr Suns Kriegskunt [Sun Usta'nn Sava Sanat)'nda tavsiye edi
len "oniki hileli yol''dan altncs "luan er qu zhi" olarak ifade edilir.
Klasik in yaz dili az iaretle ok ey aniatmay hedefler ve bu yz
den kuru, hatta ksr bir grnm arzeder. Yukardaki drt
ideogramla ifade edilen altnc hileli yol, sadece ve kuru olarak "D
zensizlik varsa, o [ = dman] alt edilir" anlamna gelir. Bu cmle,
Bat'daki yaygn Sun Tzu evirilerinde ok kez yle anlalmtr:
"Feign disorder, and crash him" [dzensizlik varm gibi aldat ve
onun hakkndan gel] (Lionel Giles [ev.] : Sun Tzu, anhghay/
Londra 1910, S. 6); "Feign disorder and strike him" [Dzensizlik
varm gibi aldat ve ona darbeyi indir] (Samuel B. Griffith [ev. ] :
Sun Tzu, Londra 1980, S . 66) ; "Onu sahte bir dzensizlik grnts
ile aldat ve sonra darbeyi indir" (Klaus Leibnitz [ev.] : Sun Tzu,
Karlsruhe 1989, S . 14) vd. Bu Batl imlemeler, muhtemelen, hileyi,
ierdii anlamlardan bir ksmyla, Giri'te (madde 1 2) tartlm dar
anlamyla, yani "aldatma"yla (Tauschung) zde tutuyorlar. yle ki,
hileli altnc yol, 27 numaral strategemin kapsam iinde gr
lebiliyor. Oysa "Luan er qu zhi" deyimi, iinde benim Almanca ko
nuulan lkelerdeki Sun Tzu konseptleri zerine yazdm blmn
de yer ald Grossen Enzyklopiidie von Meister Suns Kriegskunst [Sun
Usta'nn Sava Sanat Byk Ansiklopedisi]'nde (anghay 1 994), tam
da geni anlamyla hile kavram kapsamnda yle aklanr: D
man dzensizlik iinde paralanmaya yz tutmusa, ba [kolay]
ezilir. Dzensizlik dmanda iki ekilde ortaya km olabilir: D
mann bizzat sebep olduu dzensizlik; dmanda tahrik yoluyla
meydana getirilen dzensizlik." Dzensizliin ilk tipini anghay
Ansiklopedisi, Du Mu 'nun (.S. 803-853) Sun Tzu zerine bir yoru201

muna dayanarak yle betimliyor: "Dmanda kaos meydana gel

mise, bu uygun frsattan yararlanlabilir ve dman alt edilebilir."
Dzensizliin ikinci tipini ise, anghay Ansiklopedisi, Jia Lin'in
(Tang a, .S. 618-907) Sun Tzu yorumuna dayanarak yle ta
nmlyor: "Bizim tarafa alan ajanlar, dmanda strategemlere
bavurarak, dzensizlik ortaya kncaya kadar tahriklerde bulu
nurlar; ve daha sonra dman alt edilir." Grlyor ki, Sun Usta'nn
altnc hileli yolu, 20 numaral strategeme tm erevesiyle uygun
dmektedir.
Eski in'de askeri bak as iinde "dzensizlik"ten anlalan
eyi, Savaan Devletler a'ndan (475-221 ) kalan Die Sechs
Putterale (Liu Tao) [Alt Klf -Liu Tao-1 adl bir askerlik incelemesi
yle belirtiyor: "Tm birlikler huzursuzluk iindedir. Askerler ara
snda birlik yoktur. Dmann gcnden korkmaktadrlar. Birbirle
riyle iinde bulunduklar hi de ho alnayan durum zerine konu
maktadrlar. Birok gr atarlar ortaya. Sylentilerin arkas kesil
memektedir. Srekli sylentiler yaymakta ve ortal kartrmak
tadrlar. Yasalara ve ynetmeliklere kimsenin aldrd yoktur. Ge
nerallerin emirlerine kimse kulak asmamaktadr." SOO yl ncesine
ait 36 Strategeme (Das geheime Buch der Kriegskunst [36 Strategem
-Sava Sanatnn Gizli Kitab-]'nda, 20 numaral stategemle ilgili
blmde yle denilmektedir: "Byle bir 'balk' sava srasnda
kolayca avlanr."

20. 1 4. Kuyruu Tutumu Sr

Yan devleti i.. 3 . yzylda Qi devletine saldrd ve 70 kenti igal etti
(bkz: strategem Nr. 10.5). Tian Dan, Yan ordusuna kar isyan ba
latmak amacyla Jimo kentinde (bugnk Shandong eyaletinin
Pingdu blgesinin gneybats) slenmiti. O, binlerce sr kentin
iine toplatt. Bu srlar iin krmz ipekten rtler yaptrd; rt
leri srlarn zerine geirtti ve hepsine alacal ejderha figrleri res
mettirdi. Boynuzlarna tiz sesli anlar astrd, kuyruklarna ya d
klm hasrlar balatt ve bunlar atee verdirdi. Kenti evreleyen
202

surlarda birka dzine delik atrd ve geceyars srlar salverdi.

5000 zinde cengaver srlar arkadan izledi. Srlar, yanmakta olan
kuyruklaryla, Yan ordusunun stne kudurmu gibi saldrdlar. Yan
ordusu byk bir panie kapld ve kamaya balad ve arkadan ge
len 5000 asker tarafndan fena halde bozguna uratld. Ve 70 kent
yeniden Qi devletine gemi oldu.
o

!}

20. 1 5. Uyuyan Ejderha'nn Ilk Hamlesi

Henz .S. ISO'den itibaren dou Han hanedannn (.S. 25-220) im
paratorluk saray, giderek artan bir ekilde itibar kaybetmeye ba
lamt; nk saray, uzaktaki eyaletleri kontrol edemez hale gel
miti. mparator adna eyalet birliklerine kumanda eden generaller
genel kontrol ele geirmeye balamlard. Hepsi ynetime arlk
larn koymak istiyorlar ve .S. 180'den beri aralarnda savayor
lard. Ayrca her general, imparatoru, onun otoritesine snm g
rnmek suretiyle muhaliflerini daha iyi hertaraf etmek iin, kendi
etkisi altna almak istiyordu. 1 84 ylnda Sar Trbanllar isyan ba
lad. syann bastrlmas srasnda, Cao Cao (155-220), generallerin
en gls olarark sivrildL Zaman ierisinde en nemli rakipleri
olarak Sun Quan (182-252) ve Liu Bei (1 61-223) ortaya ktlar. Liu
Bei, nceleri rakipler arasnda en zayf olanyd. Cao Cao, ksa bir
sre sonra bunlarla lmcl bir kavgaya tutumak zorunda kald.
Hibir zaman o andaki kadar iyi bir danmana ihtiyac olmadnn
aka farkna vard. O srada her yerde "Uyuyan Ejderha" olarak ta
nnan ve esas ad Kong Ming olan Zhuge Liang'n yaptklarn iitti
ve onu danman olarak ie almak zere, yollara dt.
Liu Bei, saz kulbeyi nc ziyaretinde {bkz . : strategem Nr.
16.21), daha sonra babakan olacak olan Zhuge Liang'la nihayet
grebildL Liu Bei'nin o andan itibaren balayan ykseliinde
"Longzhong dalarnda gerekleen strateji belirleme grmeleri"
temel oluturmutur. Zhuge Liang yle diyordu: Bugnlerde Cao
Cao kuzey in'de en gl birliklere kumanda ediyor. O imparatoru
parmaklarnda aynatyor ve onun sayesinde lkenin byk ksmna
203

hkmediyor. Siz ona silah gcyle kar koyamazsnz. lkenin g

neydousundaki birliklere kumanda eden Sun Quan sizin rakibiniz
deil. Onun durumu salam. Siz onu yandanz olarak kazanmak
zorundasnz. Buna karlk, Sun Quan'n kontrolndeki blgenin
kuzey ve batsn iine alan JingzhouC*l, Size gklerin bir armaan
olarak dnlebilir.Yizhou (bugnk Yunnan ve Sichuan eyalet
lerinde bir blge) Sizin ikinci hedefiniz olmal. Bu arada oras, yk
sek dalarn bir tabya gibi doal bir koruma salamalar , arada drt
rman sulad, geni, verimli bir ovasnn bulunmas nedeniyle,
pek elverili bir konumdadr. Yizhou'nun u andaki yneticisi Liu
Zhang, zayf karakterli ve aptal bir adamdr. O, zengin lkesi ve
yetenekli halkyla pek ok ey yapabilecekken, hibir ie balamay
becerememektedir. Siz kuzeydeki Jingzhou ve gneydeki Yizhou'yu
elde eder ve her iki yerin salad doal korumann yansra gl
barikatlar ina ettirir, gneydeki vahi snr airetlerinin ve douda
ki yandanz Sun Quan'n bylece gvenliklerini salar ve ayrca
ierde iyi bir ynetim gsterirseniz; daha sonra bu koruyucu nlem
lerden hareketle byk amacmza ulaacak ve devletin tm nemli
blgelerini elinizin altnda birletirecek duruma gelirsiniz. Devletin
geri kalan blgeleri daha sonra kendileri Size biat edeceklerdir."
Zhuge Liang'n nasl olaanst bir kafaya sahip olduunu, bu tav
siyeleri, Liu Bei'ye iyice gstermiti. O politikada danmann ve b
yk bir devlet adamn bulmu oluyordu. O andan itibaren Liu Bei,
danmannn akll ynlendirmesi altnda baardan baanya kotu
ve sonunda imparatorluk tacn bana takt.
Bu yoldaki ilk adm, Jingzhou'nun igali oldu. . Bu olay, yaklak
SOO yllk Die 36 Strategeme (Das geheime Buch der Kriegskunst) [36
Strategem -Sava Sanatnn Gizli Kitab-}'nda 20 numaral strategem
iin verilen tek rnektir. Liu Bei'nin 20 numaral strategemi uygula-

(*) Bugnk Hubei, Hunan, Henan, Guizhou, Guandong ve Guangxi eyaletleri. Her

ne kadar Jingzhou ilinin sk sk deien bakentinin ad olarak karmza karsa

da,

o zamanlar Xiangyang

(bugnk

Hubei

eyaletinin kuzeybatsndaki

Xiangfan) , Hanshou (bugnk Hubei eyaletinin kuzeyi) veya Jiangling (bugnk

Hubei eyaletinin merkezi) bugnk Jingzhou kentine tekabl eder.

204

mas hakknda ilerideki deerlendirmelere gemeden nce, Liu

Bei'nin daha sonra bandan geen baz olaylara bir resmigeit yap
trmak, strategemin daha iyi anlalnasna hizmet edebilir.
Zhuge Liang'la tanmasnn hemen ncesinde Cao Cao karsn
da feci bir yenilgi aldktan sonra, Liu Bei, uzaktan kuzeni olan ve
Jingzhou valisi olarak dokuz blgeyi yneten Liu Biao'nun yanna
kat. Liu Biao'nun kendisine gstermi olduu dostlua, Liu Bei,
Jiangxia'daki (Bugnk Hubei eyaletinde bir blge) snr kasa
balarna ani bir baskn dzenlemeyi nererek karlk vermek istedi.
Liu Biao neriyi kabul etti ve Liu Bei'nin emrine otuzbin asker verdi.
Liu Bei snr blgelerinde huzur ve skunu yeniden saladktan son
ra, Jingzhou'ya muzaffer komutan olarak dnd. Ne var ki Liu Biao,
prestiji iyice ykselen Liu Bei'nin arkasnda kalm durumdayd.
Danman Cai Mao, Liu Biao ile evli bulunan kzkardeini, Liu Biao
ve Liu Bei'yi birbirine drmeye ynlendirdi. Kars Liu Biao'nun
kulana unlar fsldamaya balad: Liu Bei Jingzhou'da kendisine
kar gsterilen ve srekli artan sevgiden pek honuttu ve halkn bu
sevgisi gnn birinde kocas iin tehlikeli olabilirdi. Bu nedenle
kocas Liu Bei'yi bakentten uzaklatrmal, Xinye'ye (bugnk He
nan eyaleti) gndermeliydi. Liu Bei 207 ylnda devlet grevlisi ve
blge komutan olarak, yeni grev yerine gitti ve orada da halk ta
rafndan sevgiyle karland.
Daha sonra Liu Biao onu danmak zere Jingzhou'ya ard. Ar
kadaki odada bulunan iki kiinin gizlice gzledii bu gizli grme
srasnda, Liu Biao, tacn ve tahtn gelecei hakkndaki kayglarn
zntyle ifade etti. lk karsndan doan ve kendisinin veliahtla
uygun grd ilk olu Liu Qi, erdemli, fakat clz ve hastalkl bir
adamd. Bu yzden tahta ve taca uygun olamazd. Buna karlk o
andaki karsnn kendisine hediyesi olan ikinci olu, taht ve ta iin
gerekli tm niteliklere sahipti. Bu durumda ne yapmalyd? Liu Bei
hi bekletneden kanaatini belirtti ve ilk olunun daha uygun ola
can bildirdi. Tabii bu arada Liu Biao'nun karsnn tm -konumay
paravana arkasndan gizlice dinlediini bilmeden. Kadnn kalbi Liu
Bei'ye kar kin ve nefretle doldu. Liu Bei ok riskli szler sylemi
olduunun bilincine ancak sonradan vard (ayrca bkz: strategem

205

Nr. 28 .5). Konumann daha sonraki seyrinde yine dikkatsizlik etti

ve karln alamam olduunu dnd politik abalarndan
sz etti ve Liu Biao'yu ister istemez alarma geirmi oldu. Liu Biao'
nun kars bu konuyu kardei Cai Mao ile grt. Cai Mao, Liu Biao'
nun Liu Bei'yi ldrmeyi amalayan iki giriimini organize etti. Her
ikisinde de Liu Bei son anda uyarld ve kurtuldu. imdi kader onun
yollara dmesini ve Zhuge Liang'la karlamasn istemiti (bkz:
strategem Nr. 16.21 ) .
B u arada Wu devleti hkmdan Sun Quan, Liu Biao'nun hkm
ranl altndaki blgeye saldrd ve Jiangxia'y fethetti. O dardan
bakldnda sadece bu kenti elde tutmak ister grnyordu. Yine
de, Liu Biao'nun intikam seferine kaca beklentisi iinde, ki o by
le bir sefere hazrlklyd, Liu Biao'ya bu frsattan yararlanarak le
siye darbe indirmek ve onun hkmranl altndaki tm blgelere
hkmetmek iin iin peini brakmyordu. Bu durumda Liu Biao bu
arada yeniden Xinye'ye dnm bulunan Liu Bei'ye bir haberci gn
derdi ve onu yanna ard. Zhuge Liang Liu Bei'ye bu arya uy
masn tavsiye etti. Jingzhou'da Liu Bei yeni danman Zhuge
Liang'la birlikte, Liu Biao tarafndan kabul edildi. Liu Biao, Liu Bei'
den Sun Quan'a kar nasl davranmas gerektiini renmek isti
yordu. Oysa Liu Bei, ilgisini tm younluuyla en tehlikeli rakip
olan Cao Cao'ya yneltmek istiyordu. Sre ierisinde o, Zhuge
Liang'n strategemlerinin yardmyla Cao Cao'yu birok arpmada
yen di.
Liu Biao ar ekilde hastaland ve ld. Vasiyetnamesinde ilk
olu Liu Qi'yi halefi ve Liu Bei'yi de onun danman olarak gster
di. Liu Biao'nun dul ei ve taraftarlar, ne var ki gerek vasiyetna
rneyi sahtesiyle deitirdiler ve Liu Biao'nun 14 yandaki ikinci o
lunu, tahtn varisi olarak ilan ettiler. Bylece dul ein akraba ve
hsmlar Jingzhou'da iktidar ellerine geirdiler. Byk oul, imdi
Jiangxia'da valilik yapyordu ve Liu Bei, Xinye'de Liu Biao'nun l
mnden habersiz bir haldeydi. Cao Cao byk bir orduyla kent ka
plarna dayanmt. Postlarn kurtarmak ve umut ettikleri mstak
bel grevleri ve itibar elde etmek iin, Jingzhou'nun yeni iktidar sa
hipleri, Cao Cao'ya savamadan biat etmeyi kararlatrdlar ve yle
206

yaptlar. Bylece Cai Mao ve amiral Zhang Yun, Cao Cao'nun hizme
tine girmeyi baardlar (bkz: strategem Nr. 33. 1 1, 34. 1 ) . Cao Cao,
Liu Biao'nun ikinci olunu ve annesi Ci'yi ldrtt.
Ordusuyla kt seferin sonraki aamalarnda Cao Cao
Jingzhou'ya snrda olan Wu devletinin hkmdan Sun Quan'dan
yardm rica etti. Sun Quan'n danmanlarnn ou Cao Cao'nun
isteine uyma ve onun tarafna geme eilimindeydi. Cao Cao'nun
oraya varmasndan nce, Sun Quan, Liu Bei'ye ittifak nerdi. Zhuge
Liang bunun zerine Sun Quan'n sarayna gitti ve 13 numaral pro
vokasyon strategemi yardmyla Sun Quan ve onun ordu komutan
Zhou Yu'nun, Cao Cao'ya kar Liu Bei'yle birlemesini salad (bkz:
strategem Nr. 13.1 3.) . Bu birlemeyi izleyen sefer .S. 208'de yapld
ve Cao Cao'nun Kzl Duvar meydan savanda feci ekilde yenilme
siyle sonuland (bkz: strategem Nr. 9.1, 35. 1 ) . ncelikle Zhou Yu
ve birliklerinin gsterdikleri performansla, tabii Zhuge Liang'n
strategeminin yardmyla, zafere u1ald; Jingzhou zerindeki h
kmranlk Liu Bei'ye geti. Kzl Duvar meydan savandan sonra
Zhou Yu ve birlikleri Cao Cao'nun birlikleriyle birok kk atma
sonunda Cao Cao'nun elde tuttuu stratejik Jirgzhou blgesini
tamamen ele geirdikleri iir, Liu Bei bu sonuca kolayca ulamt.
Dada oturmu, kaplanlarn savan izlemekte olan Liu Bei, bu bl
geleri eline geirdi. Liu Biao'nun lmnden sonra dul einin akra
ba ve hsmlarnn Jingzhou'da iktidar ele geirmeleri ve Cao
Cao'nun Jingzhou'ya saldrmas ile ortaya km olan kaotik duru
mu, Liu Bei, Zhuge Liang'n strategemlerinin yardmyla kendi le
hine kulland; yle ki, o tek bir darbeyle zledii gce ulaabilmiti.
Zhuge Liang'la Longzhong dalarnda yapt strateji belirleme
konumalaryla atlan ilk adm, onu tam bir baanya gtrmt.
Su Ruozhu ve Ke Li, Militiirische Redewendungen [Askerf
Deyimleri adl kitaplarnda (2. bask, Taiyuan 1984) 20 numaral
strategemi, Liu Bei'nin Jingzhou'da iktidar ele geirmesiyle ban
tl olarak iliyor ve unlar ekliyorlar: "Daha sonra Liu Bei, Yizhou'
da bulunan ve Liu Zhang etrafnda toplanm olan gruplar ierisin
deki ikiliklerden yararianm ve .. 214 ylnda bu topraklara tama
men hakim olmutur. Bylece devletten ncs olarak Shu
207

devleti ortaya kt ki, Han hanedannn (.. 220-.S. 280) son impara
torunun tahttan feragat etmesini izleyen dneme adn vermitir."

20. 1 6. ldren, lpmle Cezalandrlr

"Byk Kubilay Han, kendisini eiten inli bilge Yao-shi hakknda,
Marco Polo'ya aadaki yky anlatt: Yao-shi iyice kocarnt ve
Kubilay Han'n in'e yapt ok nemli bir seferde ona refakat edi
yordu. stila hemen hemen baarl olmu, dnyann en gl savun
mac ordusu olan in ordusu darbe yemiti. Kubilay Han nemli bir
mevziye saldrma karar ald. Yal retmeni karargah ateinin ya
nna meldi ve tatsz dncelere dald. Yao-shi, kendi halkndan
pekok insann kannn akacana zlyordu. rencisine, bir d
man kentini tek bir kii bile ldrlmeksizin fethetmi, efsanev1 bir
bakomutandan sz etti. Kubilay Han bundan etkilendi ve hocasna
bir jestte bulunma hevesine kapld. Ve aadaki hileyi dnp
uygulad: Tm gece boyunca, bayrak ve flama yapmnda kullanlan
uzun bezlere boyayla bir eyler yazdrd ve sabahleyin bunlarn hep
sini atrd. Bezlerde unlar yazyordu : "ldren, lmle ceza
landrlr." Bir eli heyetini bu bezlerle birlikte kenti savunan komu
tana gnderdi, ondan kenti teslim etmesini istedi. inliler yazlar
okudular, bunun ne anlama geldiini biliyorlard, fakat hibiri kl
larn ekmediler. Kubilay Han, aresizlikten yararlanmt. Adam
lar bu flamalar saHaya sallaya kent kapsndan ieri aktlar ve sa
va, daha balamadan bitirdiler. Kubilay Han bu zaferinden sz
ederken glmserdi. Bu zaferi kendisinin "en ucuz zaferi" olarak ad
landrmt. Marco Polo yle devam ediyor: "Fakat ikinci bir de
nemede bu hile mutlu sona vardrmad." Buna ilikin olarak Marco
Polo, Kubilay Han'n atas Timuin'in bakent Tanguten'i nasl ald
n anlatyor. Olay yle gelimi:

20. 1 7. Bin Kedi ve Onbin Krlang

Kuatma zorlu geiyordu. Timuin iin bitmesini istiyordu. O kenti
savunan komutana, mevzilerine daha byle uzun sre iddetle
208

saldrmayaca szn verdi. Bedel olarak o sadece bir miktar

hara istiyordu. Ve o bin kedi ve onbin krlang talep etti. Ning
Hsia bu tr hayvanlarn bol olduu ve nn buna borlu olan bir
yerdi.
Kenti savunan komutan bu allmadk, iitilmedik hara talebi
karsnda akna dnd. Fakat bir srek av dzenletti ve ganimeti
eksiksiz salayp teslim etti. Bunu yaparken, ne var ki tek bir kent
kapsn bire atrmamt.
Timuin bunu hesaplamamt. Tm hayvanlarn pamuk ipliiyle
kuyruklarndan birbirlerine balanmasn emretti. Hayvanlar birbir
lerine srtnyorlar ve tekrar komaya balyorlard. Ne olup bittii
tahmin edilebilir: Rahatsz edilmi olan kediler barnaklarna sn
dlar, yerlerinden edilmi olan krlanglar kendiyuvalarna katlar.
Bir anda ahap kent her kesine kadar alevler iinde kald ve yanp
gitti. Ve kent kl haline gelmeye baladnda, Timuin'in atl bir
likleri, savamadan, mevzilerden kentin iine daldlar." (Richard
Euringer: Die Weltreise des Marea Polo [Marea Palo'nun Dnya

Seyahati], Stuttgart 1 953, S. 1 23 ve devam) .

20. 1 8. Bambu Fltler Korusundaki Sessiz Flt

Qi kral, bambudan yaplm fltleri dinlemeyi severdi. O kendisi
iin bambu fltler alnakla grevli 300 adam istihdam etmiti.
Devlet memuru olmayan bir bilge, Nanguo, flt alnay bilmedii
halde orkestraya kabuln rica etti. Kral onu herhangi bir snava
sokmakszn memnuniyetle orkestraya ald ve ona dier 300 flt
nn aldklar maan aynsnn denmesini emretti. Kral ld. Yeni
kral mzisyenleri tek tek dinlemek istedi. O anda bilge Nanguo
svp gitti.
300 bambu fltsnden oluan koro "bulank su"ydu. zel
muamele gren bilge bundan yararland ve bu rnekte "maa"a tek-

209

abl eden "balk" yakalad. O orkestra iinde hibir zaman flt al

'
mad, ama kimse buna dikkat etmemiti. "Bulank su", bu rnein
gsterdii gibi, bir organizasyon boluundan, yasalardaki boluk
lardan veya yeterince ciddi bir biimde yaplmayan kontroller nede
niyle boluklarn grlmemesinden yararlanmay sembolize ede
bilmektedir. Lenin kartlarnn, "Denetlemek iyidir, gvenmek on
dan daha iyidir" eklindeki szleri, bulank suda balk aviayanlarn
olduka iine gelen bir sz \)lmaldr. Buna karlk Lenin yle de
miti: "Gvenmek iyidir, denetlernek ondan daha iyidir."
Sessiz bambu flts yks Han Fei'ye (.. 280-233) mal edi
len Meister Han Fei [Han Fei Usta] adl kitaba kadar geri gider ve
in'de her ocuk bu yky bilir. yk "lan yu chong shu" deyimin
de yaamaya devam eder. beyim "kendini flt diye gstermek ve
orkestradaki bir boluu doldurmak" eklinde evrilebilir. Bu de
yime her zaman in gazetelerinin yorum balklarnda rastlanr. in
Komnist Partisi Merkez Komitesi Szcs Jiang Yuanming yle
diyor: "in Komnist Partisi'nin rozetini takan herkes, onu gerek
ten isteyerek takmyor olabilir; onlardan bazlar 'kendini flt
olarak gstermek ve orkestradaki bir boluu doldurmak' isteyebilir
ler."' (Volkszeitung [Halk Gazetesi], Pekin 7. 3.1997, S. 12) . Tabii
Bat lkelerinde de flt rneini anmsatan fenomenlere rast
lanabilir; aadaki cmlede 6\dugu gibi: "Ben, gerekte bi:'mlteci
olmayp tersine sulu olan insanlarla beraber olduumu biliyorum"
(Basler Zeitung [Basel Gazetesi], 24.6. 1998, S. 53) .

20. 1 9. Her Durumda Doru Olan Yant

imparatorluk memur snavarna katlmak zere aday Pekin'e
geldiler. Gelir gelmez, ilk olarak bir falc aradlar. Falc esrarl bir e
kilde kafan sallad. Nihayet bir parman havaya kaldrd. Tek bir
sz bile etmiyordu. adam' faky olaanst buldular ve onun
kehanet sanatna kari byk yg duydular. Aslnda alm olduk
lar yant, her durumda doru olan bir yantt. Havaya doru kalkan
parmak unlar ifade ediyordu: 1 . adaydan birisi snav kazana210

cak, 2. Sadece birisi snav kazanamayacak, 3 . Hibiri snav kazana

mayacak, 4. Hibiri snavdan dnmyecek, hepsi baarl olacak.
ok-anlamllk oyunu, Pekin'de yaymlanan Abendzeitung [Ak
am Gazetesil'nde yer alan bir yazda bu episoda gnderme ya
plarak, sofisderin tipik yntemi olarak gsteriliyor. Bu oyun bilinli
olarak bulank ve soyut bir tarzda oynanr, yle ki geriye ekilmek
zere birok yol ak braklr ve bunlar her durumda doru saylr
(bkz: strategem Nr. 25.25) . Mahirane seilmi ok-anlaml bir ifade
bir bulank sudur, ifadenin mmkn her duruma uygun olarak ge
litirilecek bir anlam vardr ve bylece gvence altna alnm bir
dn ekli ve kar klamazlk sayesinde, "balklar" saflsderin
kucana derler.

20.20. Filozoflarn ve dl Koyucularn Bulank Dilleri

"zerinde yeterince ciddi bir ekilde dnlmemi bir ey hakkn
da iyi ene alar" diyor Peter Rhmkopf, 20. yzyln nl bir Alman
filoofu iin. Bir baka ada Alman filozofu tartmal bir konfe
ransta yle diyordu: "mlemeler ve mecazlar denizi iinde somut
olarak ne sylendii, ancak ve ok kez esasl bir abayla anlala
bilir" (Balz Sprri: "Verstimmtes Klavier des Zeitgeistes" [a Ruhu
nun Akordu Bozuk Piyanosu], Sonntagzeitung, Zrih 12.9. 1999, S.
23) . Belirsizlik, ticaretle uraanlar iin de yararl grnr. in
Komnist Partisi Merkez Komitesi szcs, baz tccarlar, yanltc
fiyatlar koymakla itharn etmiti: "Biliniyor ki, onlar bulank szleri
ve rn arlklarndaki farkllklar kullanyorlar. Onlar, mteri
tavlamak amacyla, avantajl fiyatlardan, iskontolu fiyatlardan, en
dk fiyatlardan ve dier fantastik fiyatlardan sz edip hakkabazlk
yapyorlar" (Volkszeitung [Halk Gazetesi], Pekin 27.4. 1998, S. 1 2) .
Pekin'de yaymlanan Abendzeitung [Akam Gazetesil'nin 4.12. 1 995
tarihli saysndaki bir karikatrde, bir elbise maazasnn nne
aslm bir tabelada yle yazd grlmektedir: "Her aldnz ey
iin bir hediye veriyoruz". Karikatrn ikinci karesinde dkkann
iinde alveri yapmakta olan bir ift, hediye olarak kk bir diki

211

inesi almaktadrlar. ok-anlaml "hediye" sozunun belirsizlii,

mteri avna hizmet etmektedir (bkz: strategem Nr. 25) .

20.21 . Sis Makinesi Olarak Politika

"Gryorlar rman suyuna dibinden amur kartn,
Ve herbiri titriyor tehlike karsnda,
Hepsi de, bir gzel, temiz su imek istiyorlar rmaktan,
yi ho ama, daha nce bulank suda balk avlamak da istiyorlar"
Bir zamanlar politikaya da atlm olan Franz Grillparzer (17911872), 1848'de yazd "Politika" adl iirinde byle yazyor. Acaba
20 numaral strategemin kullanmyla ilikilendirildiinde gn
mzdeki durum Grillparzer'in zamanndan ok mu farkldr? Paul C.
Martin bir makalesine "Sis indeki Politika: Biraz Ik" baln
koymu ve unlar eklemitir: " ( . . . ) hi kimse politikay ak seik
gremiyor, politikann zerine sis makinesiyle sis yadrlm. Yurt
talar, isteksiz ve neesiz, saa sola tutunarak nlerini grmeye a
lyorlar. Hibiri ne yapacan bilmiyor. Daha fazla aklk istiyo
ruz! " (Bild, Hamburg 26.9. 1 995, S. 2) .
"Gerhard Schrder'in hkmet adna yapt ilk aklama bir
sr bo ve bir miktar da bulank sz ieriyor. Rica etsek de aklasa,
'ans-ynetimi' ("Chancen-Management") ne demektir? Ve 'vasat
larn cumhuriyeti' ne anlama gelmektedir?" CEmmanuel La Roche:
"Schrder, die erste" ["Schrder, lk Defa"] , Tages-Anzeiger [Gnn
Rehberi], Zrih 1 1 . 1 1 . 1 998, S. S) . "Tahmin etmek zor deildir ki,
her bakanlkta ve zellikle babakanlkta, esas ileri eflerinin (. .. )
tekil politik konulardaki beyanatarn zorunlu olarak sis bombas
vokableriyle ssleyip psleyen, iiren yksek dzeyde brokratlar
vardr" (Alfons Borgmann: "Wie ehedem die Nebelwerfer" ["Nasl
da Sislendiriyorlar?"] , Frankfurter Allgemeine Zeitung, 1 1 .3.1999,
S. 12) . Onlarca yldan beri Almanya'da i hukuku ve cretler hakkn
da politik balonlar patlatld, "Politik ov Yapmada Sislendirme"
bal altnda belirtiliyor (Jan Kleinewefers : "Politnebelwerfer in
212

Betrieb gehalten" [Politikada Sislendirme Ald Ban Gidiyor"],

Frankfurter Allgemenie Zeitung, 30.7. 1999, S.8). Ve "basit bir duru
mu mmkn olduu kadar herkesee tannmayan szckler uydu
rarak bir sis bulutu ile rtme"ye yarayan bir "brokrat argosu"ndan
sz ediliyor. ("Ein Brevier gegen die Brokraten sprache" ["Brok
ratlarn Kullandklar Dile Kar Bir Dua Kitab"], Neue Zrcher
Zeitung [Yeni Zrih Gazetesi], 28.12. 1 993, S. 3) . 20 numaral stra
tegem aadaki saptamalar araclyla biraz daha etkili bir panlt
veriyor:
- "Kamuoyunun berrak bir ekilde grlmeyen manevralar ve
entrikalarla bir konuda kesin kanaat edinmesini nlemek ve onu
yanltmak, Democratia Cristiana'nn [Hristiyan Demokrasisi] uzun
vadede iktidar ele geirme stratejileri arasndadr ve bu konuda kul
lanlan ara, iileri bakan tarafndan cretleri denen ve nafakaya
balanan [gizli servis] SISDE'dir (. . . )" (Peter Hartmann: "50 Millio
nen unterschlagen und eine Bombe im Zug - Italiens Agentenchefs
spielen verrckt [ ... ] " ["SO Milyonluk Rvet ve Yoldaki Bomba talyan Gizli Servis efi Deli Numaras Yapyor"] , Die Weltwoche
[Dnyada Geen Hafta], Zrih 1 1 . 1 1 . 1 993, S. 5 ) . Kaos bu olayda ne
var ki potansiyel halde kalmtr; nk suyu kartrarak
bulandranlar, yaptklar zerinde hakimiyeti kaybetmilerdir:
"SISDE bir tehlikeydi. O, kontrol elinde tutan ve fakat kendisi artk
daha fazla kontrol edilemeyenlerdendi. Kontrolrler bask altnday
dlar ve kullanlyorlard" (Peter Hartmann, ayn yerde) .
- "Ne onbinlerce Karsikalnn yapt gsteriler ne de katil zan
llarnn tutuklanmas, ngrlebilir bir srede adadaki [Korsika]
ldrme ve suikast serisini sona erdirecek. ( . . .) Bir soruturmac
yle diyor: 'Kaosun devam edip gitmesinden kar olan ok insan
var"' ("Versickerte Subventionen" ["Szdrlm Sbvansiyonlar"],
Der Spiegel, Hamburg Nr: 8/1998, S. 127) .
- "Cezayir'deki iktidar sahipleri lkeyi ne pahasna olursa olsun
savaa ekmek veya mevcut sava devam ettirmek istiyorlar; nk
sadece sava koullar 1988'den beri dile getirilen demokrasi talep
lerini kontrol altnda tutmay salayabilir ve iktidarn srekliliini
garantileyebilir. (. .. ) Uluslararas Para Fonu'nun (IMF) talepleri
213

(devlete ait ekonomik kurulularn zelletirilmesi, devletin koru

mac tavrnn terkedilmesi, devlete verilen salk hizmetlerinin ve
eitimin tasfiyesi) sadece sava koullarnda uygulanmas gereken
eylerdir. ktidar sahipleri, kendileri zenginleirlerken, geni halk
ynlarnn terorizme yol aabilecek sefil durumunu daha da se
filletiriyorlar. (. .. ) " ("Algeriens blutiger Konflikt: Hintergrnde des
Terrors in der Sicht Louisa Hanounes" [Cezayir'de Kanl atma:
Louisa Hanoune'nin Bak Asndan Terorun Ardndaki Nedenler"],
Neue Zrcher Zeitung [Yeni Zrih Gazetesi], 19.2. 1998, S. 1 5) . "Ce
ZQ.yir ordusu kanl kaosu bilerek tertipliyor" (Die Weltwoche
[Dnyada Geen Hafta], Zrih 2 . 1 2. 1999, S. 13).
yle cmleleri okuduka, Avrupa'ya geri dnmek iin ellerin
ovuturulmas, 20 numaral strategemin kullanldn gsteriyor: "
Birliin dnda kalanlar iin iktidarn grlebilir rgs Avrupa
Birlii iinde meydana gelmitir" ("Abenteuer ohne Grenzen"
["Snrsz Macera"] , Der Spiegel, Hamburg Nr. 2/1998) .

20.22. Hukukun Alacakaranl

1998 maysnn banda Avrupa Birlii Senatosu, Hallandal Wim
Duisenberg'i Avrupa Merkez Bankas'nn ilk bakan olarak atad;
fakat ayn anda onun Maastricht Anlamas'nda ngrlen sekiz yl
lk memuriyet sresinin balamasndan sonra ancak bakan oltuu
na oturmak zorunda olmadna, tersine Banque de France [Fransz
Merkez Bankas] Bakan Jean-Claude Trichet'ye yer amak amacy
la greve daha nce balayabileceine karar verdi. Bunu, Fransa
Devlet Bakan Jacques Chirac arzu ediyordu ve gerekesi "her dev
letin kendi karlar uruna mcadele etmek zorunda olduu"ydu
(Tages-Anzeiger [Gnn Rehberi], Zrih 4.5. 1998, S. 1 ) . O "biimsel
hukuk bakmndan savunulabilir, temsil edilebilir grnen" byle
bir dne imkan salamak suretiyle, her ne kadar "Maastricht All
amas'nn anlam ve ruhuna aykr olsa da" ("Verdorbene Euro
Party" [Defolu Euro Partisi"] , Neue Zrcher Zeitung [Yeni Zrih Ga
zetesi], 4.5.1 998, S. 15) Maastricht Anlamas 20 numaral strate214

gem asndan grldnde, onun kendi strategeminin yararll

nn testini phesiz parlak bir biimde ortaya koymutur. 20 nu
maral strategemin kullanm iin hi phesiz Almanya'da eski ba
bakan Helmut Schmidt'in "Globalisierung" ("Globalleme") adl
kitabnda (Stuttgart 1 998) ikayet ettii "btn olarak ak seik g
rlemez hale gelmi vergi sistemi" pek uygun bir rnek oluturmak
tadr (Peter Hartmann: "Aspirin gegen Zukunftangst" ["Gelecek Kor
kusuna Kar Aspirin"] , Die Weltwoche [Dnyada Geen HaftaL Zrih
23.7. 1998, S. l l) . Dnyann tamamen baka bir yresinde politik
ifadelerin nasl bulank sudaki balklar gibi kendilerini gsterdii,
"Ulusal kar Olarak 'Kurgusal ounluk'" alt balyla, "srail'in
Bar Sreci inde Gelitirdii Atom Silahlar" adl bir makalede
aka grlmektedir (Neue Zrcher Zeitung [Yeni Zrih Gazetesi],
30.5.1995, S . 9). Baz szckler, rnein "zgrlk" szc, ne
kadar "belirsiz ve yuvarlak ekilde tanmlanm" iseler, artk herkes
o kadar o szcklerden "kendi arzusuna gre yararlanabilir." Bu
nedenle "zgrlk" szc, "her eyden nce politik propaganda
da", ilk srada yer alan propaganda
aracdr. "'zgrlk' zerine vur"
gulamalarla insanlarn kanaaderine yn vernede baanya ulamak
ok daha kolaydr" (Gottfried Seebass: "Was ist p olitischer Libera
lismus? Ein Pledoyer fr begriffliche Klarheit" ["Politik Liberalizm
Nedir? Kavramsal Aklk Lehine Bir Savunma"] , Neue Zrcher
Zeitung [Yeni Zrih Gazetesi], 8./9.2 . 1 997, S. 69) . Tam da her eyi,
her bir ayrntsna kadar hukuksal olarak dzenleme eilimleriyle,
Batl devletlerde, hukuk dzeninin bir yasal engel halinde vah
ileme tehlikesi pusuda beklemektedir. Her eyi yasalara balama
ve brokratik krtasiyecilik gn ortasnda bir alacakaranlk meydana
getirecek kadar azgnlap yaylrsa, bulank sudaki legal ve illegal
balkiara kaplar alm olur.
"Glk, yasalarn nadiren kesin ve tek anlaml bir dille kaleme
alnm olmasnda yatmaktadr" (Elke Bohl: "Richter im Niemands
land: zur Methode der Juristen" ["Kimsenin Olmad lkede Yar
glar: Hukukularn Yntemleri zerine"] , Frankfurter Allgemeine
Zeitung, 13.2. 1999, S. 1 3) . Tabii hukuk metinlerinde kullanlan ifa
delerin belirsizlii, 20 numaral strategemin amal bir kullanmn215

dan trdr. "Yasann kendisi (. . .) ok belirsiz bir izienim brakr

ve phesiz geni bir oyun alan yaratmak iin bilinli olarak byle
yaplr; nk en nihayet her olay kendi zgllne sahiptir ve bir
ey hakknda herkes iin geerli olacak ekilde ancak pek zor sz
sylenebilir" (Uwe Wesel: Juristische Weltkunde [Hukuk Dnya
sndan HaberlerL S. bask, Frankfurt a.M. 1990, S . 8) . Yakalanan
balklar, hukuk alannda, kavramsal bulanklk ierisinde "Nereye
ekersen oraya gider" eklindeki belirsizliklerle dolu yorum alann
temsil etmektedirler (bkz: strategem Nr. 25. 15). Bu konuda u yaz
okunabilir: "Leben in der Unscherferelation: der Richterstand und
sein Denker: Erfahrungen mit Oliver Wendell Holmes" ["Belirsizlik
indeki Yaam: Yarglk ve Dnr: Oliver Wendell Holmes'un
Deneyimleri"] , Frankfurter Allgemeine Zeitung, 7. 1 . 1997, S. 23) .
Veya en azndan bir toplantya katlanlarn, zerinde biimsel olarak
mutabk kald ortak metinlere baklabilir ("Leerformeln als
Konsens" ["Uzlalan Hususlar Olarak Bo ifadeler"] , Die Zeit,
9.7.1998, s. 29) .
Bu arada bir rnek de Kenya hukukundan verilebilir: "Yerel ikti
dar sahipleri planlanm uygulamalar bile yasaklama imkanna sa
hiptirler. Metin [yeni 'Peaceful Assembly Bill' tasars] , hangi du
rumlarda byle bir yasan sz konusu olabileceini saptamaktadr;
fakat ylesine belirsiz bir ekilde sapramaktadr ki, kaplar keyfi
kararlara hep ak tutulmaktadr" (Farce um Verfassunsreform in
Kenya" ["Anayasa Reformunda Maskaralk"] , Neue Zrcher Zeitung,
21 ./22.6.1997, S. 3).
Uluslararas hukuk alannda "nsan haklarn asgaride garanti
altna almay amalayan, kesin olarak tanmlanm, dorudan do
ruya uygulanabilir kurallar vardr; tersine bunlar ak ilkeler olarak
formle edilirler: Ne var ki, insanlk d bir eylem yasaklanacaksa,
ama gerekten insanlk d bir eylem olarak yasaklanacaksa, nce
bu eylem somut bir balam ierisinde ak ve seik tanmlanmak zo
rundadr" (Walter Kelin : "Menschenrechte in der kulturellen
Wielfalt" [Kltrel eitlilik inde nsan Haklar"] , Stefan Batzli vd.
-yaymclar-, Menschenbilder, Menschenrechte [nsan PortrelerC nsan
Haklar], Zrih 1994, S. 2 1 ) .
216

Kavgal bir tartmada "atan taraflar"dan ntr bir ifadeyle sz

edilebilir ve kimin saldrgan ve kimin kurban olduunu ayrt etmek
mmkn olmayabilir. "atan taraflar" sznn bulankl ok
sayda balk yakalamaya yarayabilir: Saldrgan bir yz ifadesi takn
mak, <luygular belli etmemek, yandalar hakl karmak ve dier
leri. "Birka kiyzllk iareti: Uluslararas Hukuk Modern S ava
Nasl da nsancllatrmak istiyor Ve Onun nsanlk D Karakterini
Nasl da Yasallatryor." Marco Montani Frankfurter Allgemeine
Zeitung'un 24.5.1995 (S. S) tarihli saysnda yaymlanan makalesine
bu bal koymu. 20 numaral strategem asndan okunduunda,
bal yle atmak da mmkndr: "Birka Hilebazlk iareti:
Uluslararas Hukuk Dtan Bakldnda Modern Sava Nasl Da
nsancllatrmak istiyor Ve Fakat Gerekte Onun nsanlk D
Karakterini Nasl Da Yasallatryor":
"Harvard Law School'dan iki hukuk bilimeisi hukuk ve sava ili
kisi sorununu tartyorlar (Roger Normand ve Chirs af Jochnick)".
Bu szler u kitabn tantmnda kullanlm: "The Legitimation of
Violence : E Critical History of the Laws of W ar" ("iddetin Merula
trlmas: Sava Hukukunun Eletirel Tarihi"), Harvard International
Law Journal [Harvard Uluslararas Hukuk Dergisi], cilt 35, Nr. 1 ve
Nr. 2, Cambridge Mass. 1994, S . 49 ve devarn ve 387 ve devam) .
Yazarlar uluslararas hukuk kurallarnn, dnlemelerin ve kodi
fikasyonlarn tarihsel sreci iinde, sava "insancllatrd" hak
kndaki yaygn gr reddediyorlar. Sava yasal yoldan erevele
rnek isteyen uluslararas hukuk aratrmalar, savaa yol aan anla
mazlklarn yaylmasn en sonunda, onlar hukuksal olarak gven
ceye almak suretiyle tevik etmektedirler. Yazarlar ondokuzuncu ve
yirminci yzyllardaki bar konferansarna katlan ve szlemede
taraf olan devlerierin insancl niyetlerinden, sava hukuku alannda
ki uluslararas tilaflarn insancl grnmnden phe etmekte
dirler. Ne "ius ad bellum" (savaa giden yol) ne de "ius in bello" (sa
vata izlenen yol) askeri kariara gerek snrlandrmalar getiriyor.
Belirsiz bir ekilde formle edilen uluslararas hukuk szleme
lerinin zel hkmleri, sava yanlllarna sadece askeri olarak zorun
lu ekilde yaplmas gereken eylemiere "yasal" bir cila ekmek iin
217

kantlama arac halinde hizmet ediyor. Yazarlar Krfez Sava sra

snda askeri mahkeme ile ilgili bir haberi alntlyorlar: " niformal
avukatlarn grevi, yol zerine gereksiz engeller koymak deil, ter
sine mvekkillerinin amalarna ulamalarn salamak iin, her ne
kadar bu amalar bir eyleri havaya uurmak veya insanlar l
drmek olsa da, yasal yollar ve imkanlar bulmaktr. ( . . . ) 1 899 ve
1907'de Haag'da yaplan her iki konferans da askeri karlarn n
celiine halel getirmiyor ve hibir somut insancl adm atmyordu.
Kararlarn yksek uluslararas vehesi, sava hukuka uygun olarak
yrten bir devletin her askeri eylemini insancl olarak gstermeye
hizmet ediyordu. Daha ilk Haag konferans balamazdan nce, en
nemli askeri gler, kendi delegelerine, silah ve tehizat stoklarna
getirilmesi ngrlen tm snrlamalar reddetme talimat vermiler
di. Bunun sonucu olarak zerinde mutabakat salanan hususlar, ii
boaltlm ve retorie bodurulmu, tm mmkn yorumlar iin
kaplarn ardna kadar ak tutulduu bo szlerden ibaret kald."

20.23. inlilerin 20 Numaral Strategem Inda Yaptklar

D Politika Analizleri
Irak krizi srasnda, bir svireli yorumcu, Fransa ve Rusya'nn "bu
lank suda balk avladklarn" yazd (Neue Zrcher Zeitung [Yeni
Zrih Gazetesi], 2 1 ./22.2. 1 998, S. 3) . 20 numaral strategem, in
basnnda yer alan d politika analizlerinde, Bat basnna oranla
ok daha byk bir sklkla ne kar. Bu gibi analizlerde 20 numa
ral strategeme dayandnlarak yaplan alaylar, zellikle Sovyetler
Birlii'nin d politikasna yneliktir. Bu analizlerde Sovyetler Birli
i, Maa'nun -Dnya Teorisi'ne gre in Halk Cumnhuriyeti'nin
ba dman ve hele Amerika Birleik Devletleri ve Sovyetler Birlii
birlikte hareket eden iki sper g ve Vietnam da arasra onlara
katlan bir devlet olarak kaldka; Kamboya sorunu zlemez.
Sovyetler Birlii'nin dalndan beri ncelikle Amerika Birleik
Devletleri ve - Hongkong'la bantl olarak - Byk Britanya, kaos
strategemine dayal analizlere konu olmaktadrlar. Sovyetler Birlii,
218

Arjantin ve Byk Britanya arasnda 982'de cereyan aden Falkland

Adalan sava srasnda, "gney Atantik'in bulank sularnda balk
avlamak"la itharn edilmiti. Bu trden serzeni, ayplama ve sitem
ler, Sovyetler Birlii'nin Afrika ktasndaki (1978), Orta Dou'daki
( 989) ve silahszlanma grmeleri srasndaki ( 978) faaliyet
leriyle ilgili olarak da yaplmt. Amerika Birleik Devletleri ve
Sovyetler Birlii'ni temsil eden iki balk, 982'de Fang Cheng'in bir
karikatrnde, su iinde "nc Dnya" yazsyla birlikte yzerken
ve iki elleri suya derinliine saplanm bir halde izilmilerdir.
Byk Britanya, Hongkong'daki hakimiyetinin sona ermesinden
nce, Hongkong zel ynetim blgesinin anayasasna insan haklar
asndan aykr den bir yasay "yangndan mal karr gibi" ace
leyle karnakla itharn edilmiti. "Onlarn niyetleri aktr ki insan
haklarn gvenceye almak filan deildir; tersine Hongkong'un hu
kuk sisteminde Byk Britanya'nn Hongkong'daki hakimiyetinin
sona erecei 997'ye kadar srecek bir kaos yaratmaktr." Presseamt
des Staatsrats der Volksrepublic China, 1 997 (in Halk Cumhuriyeti
Meclisi Yayn Ajans, 1 997):
Amerika Birleik Devletleri, Haiti ile, 20 numaral strategemin
kullanlmasna bir rnek tekil edecek ekilde bir ortak karar al
mt: "Amerika Birleik Devletleri'nin baz organlar akla gelebile
cek her hileye bavurmaktadrlar; suyu ne kadar kartrrlarsa onun
o kadar bulank ve karanlk hale geleceini dnerek davranyor
lar; fakat sonu ou kez Amerika Birleik Devletleri'nin zararna
belirmektedir" (Volkszeitung [Halk Gazetesi], Pekin 9.2. 995) .
in i politikasnda da Amerika Birleik Devletleri, in'e kar yrt
t engelleme politikasnn bir paras olarak, "suyu bulandrmak
ttadr" (Volkszeitung [Halk Gazetesi], . 6. 995) . nsan haklar
zerine uluslararas tartmalara ilikin olarak, Volkszeitung u uya
rda bulunuyor: "Kiiler 'insan haklar yarglar' veya 'insan haklar
misyonerleri' gibi ssl nvanlarla bezendirildikleri ve dier bazlar
'irsan haklar'n dier lkelerin i politikalarnda suyu bulandrmak
ve bylece haksz avantajlar elde etmek iin bir kzlck sopas olarak
kullandklar srece; sadece antipati ve nefret kazanacaklardr
(Volkszeitung, Pekin 7. 3. 99 8) .
29

20.24. Baln Gzn nci Diye Gstermek

"En az deerli bir ey en yksek derecede deerli bir ey olarak gs
terilebilir; sahte olan hakikiymi gibi yutturulabilir; kt iilik ve
dk kalitede malzeme kullanlabilir; fiyatlarda aldatmaya gidi
lebilir."
anghay'da yaymlananan Kulturtreff-Zeitung [Kltr Buluma
lar Gazetesil'nin 22.3 .1996 tarihli nshasnda "sandal aacnn ker
estesinden yaplm mobilyalar satan bir market" zerine bir maka
lede byle denmektedir. Ve yaz yle devam etmektedir: "Orta ve
yksek kalitedeki sandal aac ve tik aac kerestesinden yaplan
mobilyalar anghay'daki mobilya marketinde byk ilgi grd, mo
da oldu. Bu trden mobilya reten fabrikalar yerden biter gibi oa
lyorlar ve i alanlarn srekli geniletiyorlar. Daha fazla kar elde
etmek uruna, ne var ki, baz fabrikalar alclara kar grevlerini
unutuyorlar. Bunlar sahteyi hakikiymi gibi yurturuyorlar ve en az
deerli bir eyi en yksek derecede deerliymi gibi gsteriyorlar.
Bylece sk sk Gney Asya lkelerine mahsus herhangi bir kereste
tr, sandal aac kerestesi diye tantlyor. Veya pek sradan bir ke
reste trnden retilmi bir mobilya, "tamamen sandal aacndan"
diye etiketieniyor ve sandal aacndan yaplm mobilya fiyatna
satlyor. Baz fabrikalar kt iilik ve kalitesi ok dk malzeme
kullanmak suretiyle retim maliyetlerini dryorlar. Veya "byk
kan ba kampanyas" veya "tepetaklak edilircesine indirilmi fi
yatlar" gibi cazgrlklarla mterileri tavlyorlar. Bunlarn hepsi san
dal aac ve tik aac mobilyas pazarlayan marketlerde bir sre
sonra iyi ve ktnn birbirine skca kenetlenmesi sonucunu getire
cek. Bu kandrmaca oyununa den mteri says hi de yle az
deil. Onlar kazklanyorlar ve karlar zarar gryor. lgililer ve
yetkiler bu nedenle anghay'n mmkn olan en ksa zamanda aa
mobilya retimini dzenieyecek bir genelge karmal ve mobilya
marketleri zerindeki denetimleri, bunlar doru yola sevk edecek
ekilde sklatrmaldrlar."
Pekin'de yaymlanan Licht-Tageszeitung [Gnlk Ik Gazetesil'nin
15.8.1998 tarihli nshasnda, "mobilya marketlerinde inci kattrl220

m balk gzleri"nin lke apnda yaylmasndan ikayet edilmiti.

Hakiki ile sahtenin, deeri yksek olan ile deeri dk olann
kartrlmas, tpk suyu bulandrmak ve yardmdan yoksun mteri
konumundaki "balklar" yakalamak olacaktr. Doal olarak burada
20 numaral strategemin alaka bir uygulamas sz konusudur. Bu
gibi olaylar sz konusu olduunda strategemi yle formle etmek
mmkndr: Su bulandnda, etrafa kt niyet hakim olur. Yn
lendirme kaybolur ve artk hakiki ve sahte arasndaki ayrr: grle
mez.
Bu, " [beyaz] balk gzne [parlak] inci kattrmaktr (yumu hun
zhu)". Yuvarlak 1000 yllk bu eski deyim, in Halk Cumhuriyeti'nde
ncelikle vahet kokan ekonomi alannda kullanlr. Korsan bask
yapan yaynevleri, bestseller olan kitaplar "klonlamak" ve yasal
yoldan piyasaya kitap karmak yerine onlarn ucuza mal ettikleri
sahtelerini el altndan piyasaya srmekle, yani "baln gzn inci
diye gstermek" suretiyle haksz rekabete yol aarlar (Volkszeitung
[Halk Gazetesi], Pekin 18.7. 1997, S. 12). 1 994 knda in Besin
Maddeleri Sanayii Birlii ve dier rgt, 41 degstatrn katl
myla, be gn sren "nl ve Deeri Yksek Sert ikilerin Tadlarak
Deerlendirilmesi" adl bir ulusal toplant dzenlediler. Bu toplant,
ayn konuda in Halk Cumhuriyeti'nin kuruluundan (1949) beri
dzenlenen toplantlarn beincisiydi. Ama, "alkol pazarnn yeter
siz ekilde denetlenmesinden dolay artan "incilerin balk gzne
kattrlmas"n ortadan kaldrmakt. Denetlenen 200'n stndeki
iki imalathanesinden sadece 1 7'si "nl in naps" ve 53' "yk
sek kalitede in naps" olarak deerlendirildi. 1989'daki drdnc
toplantda da aa yukar byle olmutu (Volkszeitung [Halk
Gazetesi], Pekin 9.12. 1 994, S. 2).
Balk gzne inci kattrlmas zerine ikayetler, buzdolaplar,
ay, sigara, sktrlm kmr ve tekstil alanlar bata olmak zere,
in basnnda giderek artmaktadr. anghay'da yaymlanan Kultur
treff-Zeitung [Kltr Bulumalar Gazetesil'nin 28. 1 1 . 1 995 tarihli
saysnda, "Yasa tanmaz tccarlar ilkbahar enliinden baln gz
lerine inci kattrmak amac dorultusunda yararlanyorlar" bal
altnda, anghay kentinin tamamn kapsayan bir denetimde, sata
221

sunulan mallarn yzde 20'sinin kalite bakmndan standardara uy

madnn grld bildirilmektedir. Zaten uluslaras ticaret ya
am da inlllere ok kez balklar bulank suya ekmeyi hedefleyen
bir yanltmaca oyunu olarak grnr. Lcken in sowie Betrgereien
und Gesetzesumgehungen bei Vertrfegern mit Auslandsberhrung und
wie man sich dagegen vorsieht [Yabanc kelerle Yaplan Ticaret
Anlamalarnda Dolandrclk ve Yasaya Kar Hileye Bavurma
Konularnda Boluklar Ve Bunlara Kar Uyarlar] gibi adlar tayan
epeyi kaln kitaplarn bol miktarda satmas hi de artc deildir
(16,5 milyon ideogramla, Pekin 1996) .

20.25. En st Dzeyde Doru Hesap

Bir inli giriimci bir Amerikan firmasndan otomasyon yoluyla re
tim yapan tam donatml bir retim merkezi [hazr fabrika] satn
almak istedi. inli partner fiyat sorduunda, Amerikal partnerler,
pek "ayrntl" bir teklif sunmak suretiyle, onun bilgisizliinden
yararlanmak istediler. Bu fiyat teklifinde her bir kalem ok byk bir
titizlikle gsterilmiti, yani tm paralaryla ana makine iin bir
fiyat, her bir para iin fiyat, her ek blm iin fiyat, montaj iin fi
yat, yedek paralar iin fiyat, eitim ve hizmet personeli iin fiyat,
nakliye iin fiyat, paketierne iin fiyat ve dier eyler iin fiyat. Ayr
ayr belirtilen kalemlerin saysn ykseltmek iin ana makinenin fi
yat birok zel kaleme blnyordu. Bylece inlilere onlarca say
fay bulan, en kk ayrntlar bile ieren bir fiyat listesi sunuldu.
Her bir kalemin doru olup olmadn aa karmak iin, inliler
geni kapsaml bir fiyat aratrmas yapmak zorundaydlar. Aratr
ma sonunda, Amerikallarn hakiki ile sahteyi birbirine kartrma
yntemini kullandklar ve listenin her tekil kaleminde sat fiyatnn
gizlice ykseltilmi olduu ortaya kt. Tekil fiyat teklifleri az ve
dolaysyla dikkati ekecek kadar olmasa da, tm bu kk kalem
lerde yksek tutulan fiyatlarn toplam, muazzam bir meblaa ula
yordu. inliler hemen, fiyat listesindeki ana makinenin ar ayrn
tl olarak verilen blmlerini ve kolay krlabilir olan elemanlarn
222

kendilerinin yapabileceklerini kefettiler. Mebla ykselten de bun

lard zaten. inliler teklifi enine boyuna incelediler, skca snadlar
ve grmeler srasnda verilere dayal olarak pazarlk yaptlar.
Amerikallar dayanamadlar, pes ettiler ve anlamay tekliflerinden
yzde 40 dk olan bir fiyat kabul ederek irnzaladlar.
Amerikallar 20 numaral strategemi kullanmay denemilerdi.
Onlar ayrntlandrlm bir teklif sunarlarken, tekil kalemlerin bu
muazzam okluu ve bunlarn en kk ayrntya kadar inecek e
kilde dallandrlp budaklandrlmasnn kar taraf akna evire
ceini ve onlarn hesabn kalem kalem gzden geirilmesinden kor
kup bu ii savsaklayacaklarn dnmlerdi. Amerikallar toplam
fiyat yksek tutmak ve en st derecede salam bir hesapla destek
lenen bir yanltmacadan karl kacaklarn s anyorlard. Yu Xuebin
36 Strategeme, neu erkliirt und eingehend analys iert [36 Strategem,
Yeni Aklama ve Ayrntl Analizlerle] adl kitabnda, inlilerin
"suyun tm amurunu temizlernek ve bylece suyu yeniden berrak
hale getirmek" suretiyle, Amerikallarn bu strategemini akanete
urattklarn yazyor.

20.26. 20 Numaral Strategemin Kullanm ve Savunulmasna

likin Dnceler
Bilindii zere, dnya, antik Grek rnitoslarna gre, belirsiz, dzen
siz bir temel maddeden, "kaos"tan meydana gelmitir. Buna karlk
dnya, Greklere gre, dzenli, belirli bir ey, bir "kosrnos"tur. Ne
var ki, dnyann gerekten de bir "kosmos" o lup olmad pek p
helidir. yle grnyor ki, dnya, "kosrnos" olmaktan ok, hala
byk lde bir "kaos"tur. Dnya, trdelii olmayan ve eitlilie
sahip, bu dernektir ki esas itibariyle "bulank" bir eydir. te, hile
nin, tam da dnyann bu "bulank" halinden ortaya kt d
nlebilir ki, dnyann bu "bulanklk"n, ada fiziin nemli bir
teorisi olan modem kaos teorisi de onaylamaktadr. "Bizim bu dn
yay uzun sre tam olarak ternaa edemeyecek, kavrayamayacak,
derinliine bilerneyecek ve anlayamayacak olmamz, belki de doa223

nn ltufkar bir hilesidir" (Claus Jacobi: "Das menschliche Wissen

gleicht einem Fettfleck auf Lschpapier" ["nsan Bilgisi Bir Kurutma
Kad stndeki Bir Mrekkep Lekesine Benzer"], Bild, Hamburg
10. 1 . 1 998, S . 2). Ve dnyada her ey istisnasz ak olsayd, yani
dnya bir "kosmos" olsayd bile; hile insani' ilikileri bulandrrd.
Bylece "kosmos" grnmyle dnyada amaca gtren "kesin
anlaml" bir yol yannda, "kaos" grnmyle ayn dnyada daima
en azndan strategemik bir yol da var demektir. Bu ikinci grnm
iinde ak seik ayrt edilemeyen, beklenmeyen yollar alr n
mze. Bu belirlemeler, "ayakta kalarak yaamak konusunda bir
imkanlar alan olarak kaos"tan sz etmemizi gerektirir ("talyan
Usul Yaamak" adl bir kitap stne yazlm bir tantma yazsnn
bal; Neue Zrcher Zeitung [Yeni Zrih Gazetesi], 5.12.1983)
Kitapta cep hrszlar ve yankesicilerin kaostan yararlanma yntem
leri zerinde de duruluyor. Burada hileye bavurmak, "bulank suda
balk avlamak"tan baka bir anlama gelmiyor.
Taipehli strategem uzman Shu Han'a gre, 36 strategem deni
lince sz konusu olan, olaand dolap evirmeler, hnerler ve isa
betli hilelerdir. Bu, strategemlerin bir yzdr. br yandan onlar
da ocuka oynanan bir oyun olma zellii de vardr. Kendisine stra
tegemlerle di geirilmek istenen, soukkanl, ak zihinli bir mu
halif, bunu kolayca sezer, grr. Bu nedenle bir strategeme bavu
rulmadan nce muhalifin akl ve gnl gerektiinde "bulandrl
mal" ve muhakeme gc zayflatlmaldr. Ancak bu yapldnda,
strategem muhalife kar byk olaslkla baarl olacaktr. Tabii
strategeme bavuran olarak bizzat "bulank su"da kurban durumu
na dmemek, tersine Pekinli strategem uzman Yu Xuebin'in belirt
tii zere, kendi zihninin ve gnlnn akln korumak gerekir.
Buradan yola kldnda, suyun su yatann eelenmesiyle
bulank hale gelmesi, strategemin potansiyel kurbannn kendisini
korumasn da en iyi ekilde salar; yle ki o dikkatli bir ekilde su
zemininden kan tm amur ve pislikten uzak durur, Lao Zi'nin
dn tutar; yani: "Henz hibir ey dzensizlik iinde deilken,
dzenle !". Bylece 20 numaral strategemin bir kullanm akamete
uratlm olur.

224

Suyun bulandrlmas, bununla birlikte, sadece su zeminin ee

lennesi yoluyla olmayabilir ve bazan hi de kolayca nlenemeye
bilir. nmze kan bir bulanklk karsnda nasl davranmalyz?
Ne yazk ki Deus ex machinaC*J gibi her ey otomatik olarak olup bit
mez, hep 23. mezmurda sylendii gibi olmaz:
"Efendim benim obanmdr,
Hibir eyimi eksik brakmaz
Yeil otlaklarda odatr beni
Ve berrak sulara gtrr sulatmaya."
ok saydaki ncil evirilerinde, ncil'in insanlar "burrak su"ya
gtrd belirtilir. Buna karlk ncil'in Tohuwabohu evirisi akla
geliyor. Bir balk bulank suda berrak gr imkann nasl kaybe
diyorsa, bir insan da kaotik bir durumda hangi davrann doru ve
hangi davrann yanl olduunu ok zor ayrt edebilir, Pekinli
strategem aratrmacs Li Bingyan'a gre. Bu durumda artk hedefe
nasl ynelinecei bilinemez. Byle bir insana kar 20 numaral
strategemi uygulamann zorunlu olduu fikrine ulalr. Beklen
medik bir olay srasnda ok insan ruhsal dengesini kaybeder, diyor
Taipehli yazar Shu Han. Onlar duygusal bir oka urarlar ve hi de
ne yaptklarn biliyor gibi grnmezler. Hem kaotik bir durum
iinde hem de ngrlemeyen bir olay yznden aknlk iine d
lebilir ve 20 numaral strategemin muhtemel bir kurban haline
gelinebilir veya tersine soukkanllkla bunlar nlenebilir. inliler
arasnda, dier deyimler yannda "bir kaosun ortasnda korkusuzca
ayakta kalmak (chu luan bu jing)" eklinde ifade edilen deyimle
tanmlanan soukkanllk, tuzaa dmemeye hizmet eder; "sada
solda kaynaklara arpmak. (uo yuo feng yuan)" deyimi ise u veya
bu ekilde glklerden syrlmak anlamna gelir. Pek eski bir ince
kitapta, Buch der Wandlungen [Seyahatler Kitab]'nda yle denir:
(*) Deus ex machina: Szc szcne "makinadan tanr" demektir. Felsefede, bir
gl, bir problemi zmek iin, yapay ve gereksiz bir biimde, tanr ya da

doal olmayan bir nedenin gndeme getirilmesi tavr ve zellikle de gndeme

getirilen g iin kullanlan bir terimdir (.n.).

225

"Bir duruma ite hakim olundu mu, dsal olarak yaplan eylemlerin
baars kendiliinden gelir." Bir balk yardmyla llen soukkan
llk farkl bir bakla en azndan son derecede normal, sradan bir
insann zihnini ayakta tutmasn ve belki de 20 numaral stratege
min bir kullancsnn tam da hesabna gelecek ekilde, kr krne,
dncesizce eylemiere dalnamasn salar.
Bakalar tarafndan panie drlen durumuna girmernek iin
uyank olmak gerekir. Asla unutulmamaldr ki, byle bir durumda
esasen 20 numaral strategemi kullanann elinde "balk" olmaktan
kanlamaz. Durum ne kadar kaotik ise, soukkanllk ve aklselim
le davranmak 'O kadar gereklidir. Aceleci davranmaktaisaknlmai
ve nce geiCi olarak snlacak ve sabr ve kendine hakim olma
iinde olunacak bir gvenli delik aranmaldr. Mmkn olduu ka
dar abuk bir ekilde bulank bir yerden berak bir yere, gvenli bir
'su alanna gtren ka yolunun hangi ynde olduu kefedilme
\ lidir. nk bulank suyun bulunduu blmde kalnrsa, bizzat bir
kapana girilecei, bir potansiyel "balk" olma durumuna dlecei
dnlmelidir. Bakaldrma ve kar koymann burada hibir yarar
yoktur.
"Yamurdan kamak" (strategem Nr. 36) tek k yoludur (Yu
Xuebin) . Bazan u deyim de bu duruma uyar: "Bulank suda iyi avlanlr, ama iyi de av olunur." Bir ka ve kurtulu yolu yoksa, 2500
yllk Buch der Wandlungen [Seyahatler Kitab]'ndan u szler bir yol
salayabilir (Richard Wilhelm: I Ginhg, 5 . bask, Dsseldorf 1980) :
;Tehlike iindeyken ne olursa olsun meydanda dalama gayretke,Jii iinde olunmamal, tersine tehlikenin stesinden gelinmesi o an
Jin mmkn deilse, ncelikle o anki halden memnun grnme
.aidir. Sakin bir ekilde zamann ortaya karaca uygun koullar
\ beklenneli ve byk bir baanya ulatramayacak olan kk ey
lerle yetinilmelidir. Bir pnar, nce az az akar ve gr bir ekilde
1 akmas iin kendine bir yol, bir su yata amas belli bir zaman
lalr."

226

20.27. Bal Yakalamak in Havuzun Suyunu Boaltmak

Sadece suyun bulandrlmas ile yetinilmemesi halinde, 20 numaral
strategem in'de daha 2OO yl nce u szlerle betimlenen bir
budalala dnebilir: "Bal yakalamak iin havuzun suyunu _
boaltmak Uie ze er yu) ". Bununla sylenmek istenen ey, uzun bir
sre yarar getirecek bir eyi bir anlk bir yarar elde etmek iin ziyan
etmektir. Pekin'de yaymlanan Abendzeitung [Akam Gazetesil'un
25. 1 . 1 984 tarihli nshasnda yer alan bir karikatrde unlarvard:
Adamn biri bir rman iinde durmakta, rman pek ok yerine
nceden ellerini daldrp suyu bulandrm olduu aka grlmek
tedir. imdi bulunduu noktada ise, elleri bo, ylece durmaktadr.
Karikatrn altnda u satrlar vardr: "Suyu bulandrmak ve hibir
balk bulamamak". Arka planda ise bir fabrika grnmektedir ve
fabrikadan gelen siyah ve youn bir sv atk rnaa kavumaktadr.

20.28. Saf Suda Balk Yetimez

"Eskiada kral, tacnn yannda, bana, gzlerinin nne gelecek
ekilde, etrafn aka grmesini engelleyen bir ipek kordon ve ses
leri aka iitmesini gletiren sar renkli bir pskl takard. Su
olaanst saflkta ise, o suda hibir balk bulunmaz. Her eyi en
kk ayrntsna kadar dzenleyip denetleyen kii, yannda ala
cak hi kimse bulamaz."
Eski in'in be klasik Konfys eserinden birisi olan
Aujzeichnungen ber die Riten [Ritueller zerine Notlari'da yukarda
ki gibi dncelere rastlanr. .. 1 . yzylda nihai formunu bulmu
olan kitap, tm yaam alanlarnda geerli klnmak istenen Konf
ys doru davran kurallarn vermektedir. Kitabn Almanca
evirisini Richar Wilhelm'e borluyuz (Li Gi: Das Buch der Riten,
Sitten und Gebreuche [Ritueller, Gelenekler ve Grenekler Kitab],
Dsseldorg 1981). "Bulank suda balk ok olur" demiti Bath ba
piskoposu Peter of Blois, .S. 1 200 ylnda. "Saf suda balk olmaz"
deyimi, in'de bugn sk sk kullanlan bir deyimdir. O, kanatl bir
227

sz olarak eskiada sk sk alntilanan bir deyim olmutur. rnein

Fan Ye (398-445), Geschichte der Speteren Han-Dynastie [Ge Dnem
Han Hanedam Tarihi] adl eserinde, deyimi politik bir balamda
alntlar ve u d ekler: "Genel dorultuda kontrol elden brak
ma; k_k hataian hogryle karla." Ve Avrupa'da Rotterdaml
Erasmus ( 1469-1 536), insanlarn birlikte yaamalarndan sevin
duymalar ve bunu srekli hale getirmeleri iin, birbirlerinin hatrn
gztmeleri ve "birbirlerine gz yummalar" gerekgini 8utlem<ek='
tedir (Das Lob der Torheit [Delilie vg], Basel 4. baski,-1947, S .
45) .
Suyun biraz kirli olmas baln yaamas iin zonnlu!:!L-.
Konfuyus yle demektedir: "Balk bulank suda beslenir ve blllank
sude hareket eder." mecaz! anlamyla bu sz, bazan insann yaa
mn srdrmesi iin de geerli bir szdr. Tam bir berraklk, eksik
siz bir transparans, her zaman mmkn ve ayrca arzulanan bir ey
deildir. Byle grldnde bulank suda balk aviarnaya - gz ka
raryla ve gz ap kapayncaya kadar iini grmeye - ok genel bir
tarzda, yksek dzeyde strategemik bir yaama ilkesi olarak bakla
bilir.

228

Strategem Nr. 21

Austos Bcei Altn Gibi Parldayan Kabuundan kyor

DFt
ideagram
Modem incedeki
sylenileri

*
jin

f
chan

JVL

'JU

tuo

qiao

deri dkmek/
kabuundan
kmak

kabuk /
zar 1
rt 1
zarf

deogramlann
evirisi

altn 1
altun 1
altn gibi
panldayan

Bantl evirisi

Altn gibi panldayan austos bcei kabuundan

kyor 1 Austos bcei altn gibi panldayan
kabuundan kyor. Austos bcei, kendisini
izieyenin dikkatini zerine ektii altn gibi
panldayan kabuundan kmak suretiyle, kimse
farkna varmadan uzaklara gidiyor.

austos
bcei

. Zor ve skntl bir durumun stesinden gelme

strategemi; kuatmadan, gereksiz hale gelmi

bir kabuktan kp kurtlma strategemi 1 Can
skc bir durumdan kurtulma, bir tehlikeyi
savuturma strategemi:
Kabuundan kp kurtulma strategemi.
2. a) Kuatmay yarma veya geri ekilme veya tatl
vaadlerle aldatma ve azna bir pannak bal srme
yoluyla ka ve terkedii gizleme strategeni.
b) Gizli, geici grev strategemi 1 Geici bir yer
deiikliini veya ksmi bir yer deitirmeyi
gizleme strategemi.
3. Grnt ve biim deitirme strategemi 1 Taklit
etme, renk ve biimine girme strategemi;
metamorfaz strategemi; bukalemun strategemi.
4. Kastl saptrma strategemi 1 Tm dikkati olup
bitmi, yaplmas o an zorunlu ve acil olmayan
bir ite veya ikinci dereceden bir olayda youn
latrma strategemi; bir eye odaklanma/odak
latma strategemi.

229

21 . 1 . Austos Bcei Strategeminin Anlam Alannda Bir Gezinti

"Uzaktan ebnem damlacklar gibi saf, berrak sesler geliyor;
Tpk rzgar solmu yapraklar savurduunda kan sesler gibi.
Cvl cvl birbirlerine fikir soruyorlar; oysa her biri
Kendi amalar dorultusunda direnip duruyor sadece."
Kadn air Xue Tao (lm: .S. 834) "Austos Bcekleri" adl bir ii
rinde byle yazyor.
Mays bcei kurtuklar gibi, austos bcekleri ncelikle yerin
altnda larva halinde yaarlar ve bitki kklerinden o bitkilerin zsu
yunu emerek beslenirler; tpk yaprak bitleri gibi. Daha sonra onlar
byk kitleler halinde ayn anda yer stne karlar ve bitki saplar
na trmanr ve daha sonra gmlek/kabuk deitirirler, tpk suda
larva halinde byyen ve bitki gvdelerinden yukarya doru trma
np orada gmlek/kabuk deitiren su kelebekleri gibi.
Schne Knste [Gzel Sanatlar] adl dergide (Pekin Nr. 2/1982)
Sichuan Sanat Akademisi'nden, yazn kzn evde brakm olan bir
retim grevlisi, bir austos bceinin saat boyunca gzlemle
mi olduu gmlek deitirme srecini betimliyor: "nce sabrla
beklendi. Sonra gmleinde/kabuunda nasl dnp durduu ve
nasl tekrar doum sancs eker gibi bzld gzlendi. Bir sre
sonra gmlein/kabuun n ksm meydana kt. ne km olan
kafann hacmi giderek byd ve sonunda gmlein/kabuun iin
den tamamen kt. Artk beden en sonunda bebekliini geirdii
kabuundan tamamen kurtuluncaya kadar depremeye balad. Ve
bylece harika gzellikte bir altuni austos bcei domu oldu."
Austos bcei her yerde bulunur, zellikle de Akdeniz evresin
de. O larva halindeki kabuundan srnerek kar. Kelebein tersi
ne o krizalit halini yaamaz; hemen annda yer stnde yaayan bir
hayvan olur kar. Kendisi tarafndan rselenip terkedilen larva ka
buu beyaz veya sardr ve gn nda altn gibi parldar. Bu panlt
hemen gze arpar. Austos bcei, kabuktan ktktan sonra, cr cr
tmeye balar. Kaynana zrltsn andran metalik bir ses karr.
Avustralyal gzlemciler unu kefetmilerdir: Austos bceklerinin
230

karnlarnn her iki yannda birer trampetleri vardr. Bu trampet,

drdn zerinde iskarnazla gerdirilmi, esnek bir titreim organn
dan ibarettir. Bir kas byle bir enerjiyle hareket eder, saniyenin bin
de kadarlk bir zamanda crcr sesi meydana getirir. Bu ses, bir
metre uzakla kadar, 100 desibel yksekliinde bir deere sahiptir
ve bu sesin iddeti kalka gemi bir uan kard sesin iddetine
eittir. Oysa austos bcei sadece alt santimetre uzunluundadr.
Gelimesini tamamlam austos bcei mkemmel bir takliti
dir. O bir kamuflaj elbisesine sahiptir. Altn gibi parldayarak gz
alan larva eklindeki kabuu geride kalr, austos bcei o srada
dorudan doruya grlemez. Bcek koleksiyoncular iin bu du
rum pek can skcdr. Austos bceinin crcr tt iitilir, fakat
nerede olduu grlmez. Elbette bu yzden, kabuundan kmakta
olan austos bcei simgesi, strategemi ifade eden deyimin ierii
ni belirlemi ve rnein herkesin gz nnde yumurtasndan ka
rak byyen civciv simgesi, bu simgenin azametinin glgesinde kal
mtr.
Profesr Paul U. Unschuld'un (Mnih niversitesi) bana mektup
la verdii bilgiye gre, austos bceinin temizlendikten sonra ham
halde alnan sar/krem rengi kabuu, ila olarak, ksre ve ses k
sklna, bunun yan sra kzama, sinir kirizine, kk ocuklarn
geceyars alarnalarna ve dier baz hastalklara kar kullanlmak
tadr. inli hukuku Hu Zhenjie'nin 1 998 ilkbaharnda bana anlatt
na gre, ocukluunda iftilikle geinen kendi ky Haozigang'
da (Hunan eyaletinde Changde blgesi), her s abah, bir nceki gece
de austos bceklerinin terketmi olduklar kabuklarn toplar ve
bunlar satarm. Strategem kitaplar yazar Zhang Shaoxiong kendi
ocukluunda bir kabuu iki fene (iki fenik) sattn hatrlyor.
Austos bcei gney in'de yazlar, dier blgelerde kn banda,
larva halinde yaam olduu yer altndan yer yzeyine kar ve ge
ceyars bir aaca trmanr. Orada bir yaprak stnde kabuundan
kar. Daha sonra kanatanm bir halde, uar gider. Austos bcei
kabuu bir dikenle donatlmtr ve bu yzden aacn yapranda
asl halde kalr. Bana bu konuda bildiklerini aktaran inli arka
dam Hu Zhenjie, ocukluunda uzun bir bambu \ubua tutturul231

mu, bir aacn dalndan veya telden yaplm, ortasna rmcek a

gibi bir a gerilmi, ember eklindeki bir nesneyle nasl kabuk top
ladn anlatt. O, kabuktan k izleyen haftalarda, siyah gvdeli,
fakat kanatlar aka grlen bir austos bceinin nasl srnerek
trnandn kefetmi. Bunun zerine bir baparmak uzunluunda
ki hayvan yakalam ve avucunun iine alarak veya bir oyua
koyarak onun crcr tyle elenmi ve ksa bir sre sonra alktan
ldn grm.
"Altn" szc, "sar"y pek gzel ifade eden bir szcktr. Ka
dnlar balarna, austos bcei eklinde, altndan yaplm mcev
herler takarlar. Austos bcei kabuundan ktktan sonra dallarn
ucunda yaar ve onun dnyann girdisinden ktsndan uzakta yaa
d ve beslenmek iin sadece rzgara ve ebnem tanelerine ihtiyac
olduu gz nnde tutulduunda, onun tm bcekler iinde en
temizi olduu grlr. O, "en yksek pozisyonda temiz su ien", ya
ni lekesiz ve drst insanlar anmakta simge olur. Eski in'de devlet
memurlarnn altndan yaplm, austos bcei eklindeki bir m
cevherle sslenmi apkalar giymi olmalar, hi de artc deildir.
Austos bcekleri drstl, altn gibi saf ve bozulmadan kalm
olmay simgelerler. Bir austos bcei, Ma Zhiyuan'n (.S. 12601321) bir arkl oyununda, imparator tarafndan-bir yksek memu
riyet iin davet alan ve fakat bu memuriyeti reddeden ve reddedi
sebebini Taocularn cennetinden vazgeememe, bu demektir ki
saflk ve temizlikle bezenmi, dnya gailelerinden uzak, doa orta
snda srdrlen bir yaam tercih etme olarak gsteren bir gezgin
bilge ile karlatrlr.
1 . 2 1 nurarnal strategemdeki austos bcei kabuu, ilk an
lam basamanda, ncelikle tam bir genellikle, iinden kp
kurtulunmas gereken bir skkl, bir zorluu simgeler.

Chinesische-Englisch-Deutsch-Franzsischen Lexikon der

Redewendungen [ince-ngilizce-Almanca-Franszca Deyimler
Szl) nde (Pekin 1995) 2 1 nurarnal strategemin ilk ak
'

lamas, zaten "slip out of a predicament [canskc bir

durumdan syrlp kurtulmak] olarak verilmektedir. Bu tan
m destekleyen kantlar, henz Yuan a'nda (. S. 1271-

232

1368) yazlm dramalarda bulunur. Ma Zhiyuan Der Genius

Ma Danjang erweckt drei Mal Ren Fengzi [Ma Dangyang'n
Dehas Ren Fengzi'yi Defa hya Ediyor] adl dramasnda,
eylemin tepe noktasnda, zirvesinde, intikamenn "Bugn
senin yaamn istiyorum! Kafan koparacam! " eklindeki
hayknndan sonra kahramann yle inletir: "ylesine
dehet iindeyim ki, ruhum darmadan oldu (. .. ) Gkler!
Ben ne zaman bir austos bcei gibi altn altn parldayan
. kabuurndan kp kurtulacam!"
Yksek devlet memuru Qian'n pek grkemli devlet konutu,
hanendelik de yapan fahie Xie Tianxiang'a, istememesine
ramen, adamn kendisini iine kapatt altn bir kafes gibi
grnmt. "Bir austos bceinin altn gibi parldayan ka
buundan kp kurtulmas gibi, beni bu kafesten kurtaracak
bir umut gremiyorum" diye yaknyordu o, Guan Han
qing'in (.S. 1240-1 320) Der grosse Amtmann Qian umgeht
mit Klugheit die Singdirne Xie Tianxiang [Yksek Devlet
Memuru Qian Hanende Fahie Xie Tianxiang' Akllca ekip
eviriyari adl dramasnda. Ve Yuan a'ndan gelme Pang
Pang eilt zu Pferd bei Nacht ber den Weg bei Maling [Pang
Pang Atn Geceyars Aceleyle Maling Yolunda Sryor] ad
l dramann nc perdesinde, yaamsal tehlike arzeden
bir durumdan kurtulmak konusunda Sun Bin'in, yardmcs
Bu Shang'a syledii u szler annsanabilir (bkz: strategem
Nr. 4. 1 . ve 4.2) : "Ben tam da 'austos bcei altn gibi parl
dayan kabuundan kyor' strategemine uygun nlemler
dnyorum." Her eyden nce 21 numaral strategem ey
lemin sonraki aamasnda kap kurtulmay rtp gizleme,
yani gizlice veya stn rterek kap kurtulma izgileri de
tar. nk ay yapraklarndan yaplm bir arabaya sokul
mu olan Sun Bin kenti bat kapsndan terkettiinde, dou
kapsnda klk deitirmi bir ulakla birlikte ka manevras
sahneye konuluyordu.
2.a) Xie Tianxiang'n zgrle kavuma hayali ve Sun Bin rne
i, bizi 21 numaral strategemin ikinci anlam dzlemine
233

gtrr. Burada, skntl bir durumdan tam olarak kurtulma

ve buna ek olarak kurtulu iin yaplanlarn rtlmesi, giz
lerrmesi sz konusu olur. ster austos bceinin kabuun
dan k rnek alnarak, yani sakncal durumdan bizzat ve
dorudan doruya kmak iin gerekli aralar yardmyla;
isterse retorik, optik, akustik ve dier tarzlardaki dier oya
lama ve kama taktikleriyle. Aldatmaca her durumda kart
ynden hemen grlmeyecek, arkasnda sinyalize ettii eyi
gizlemeyen, tersine sadece muhalifin dikkatini kendisinden
uzaklatracak olan bir grntdr. zgn veya sahte bir
grnt dikkati kendi zerine eker, fakat bunun ardnda
umulan ey bulunmaz. Bylece 2 1 numaral strategemin
kullanm grsel aralarla baanya ulatrr. Fakat dier yn
temlerle de baanya ulamak mmkndr. Yay; kendisiyle
strategemi uygulayann kendi yolunun zararszlna strate
gemden yarar salayann ortadan kayboluunu rtbas etmek
suretiyle inandrmay tleyen basit ilkeden hareketle ge
rilir.
2.b) Aradan svan "austos bcei" bir insan olabilir; fakat bir
insan grubu (rnein bir asker\' birlik) da olabilir. Byle bir
insan ne pahasna olursa olsun savamaya kalkmaz: "D
man glyse, ondan uzak durmak gerekir." Meister Suns
Kriegskunst [Sun Ustann Sava Sanatl nda tavsiye edilen
"oniki hile yolu"nun sekizincisinde byle denir ve yle
devam edilir: "Bir kk sava birlii ne kadar azirole sava
rsa savasn, gl dmana yenilecektir." Sun Ustann Sa
va Sanat 'nn bir inli yorumcusu, bu balamda ikinci
nemli Konfys dnr Mencius'un (lm: .. 289)
u cmlesini zikrediyor: "Muhakkak ki kk bye, azn
lk ounlua ve zayf glye saldramaz" (bkz: strategem
36.13). Kk, az ve zayf olanlar; ezilmekten, darmadan
olmaktan, ufalanp gitmekten kanmaldrlar. Bu adan ba
kldnda 21 numaral strategeme tam uyan ak bir vur
guyla, ilk kez Ming anda (1368-1 644) derlenmi olan
Aussergewhnliche Planungen in 1 00 Schlachten [1 DO Mey'

234

dan Savanda Uygulanan Olaanst Planlar] adl askerlik

kitabnn "Meydan Savanda Zayf Pozisyonda Olmak"
balkl blmnde u tlenmektedir: "Dman ounluk
ta ise, ben ondan uzak dururum; dman gl ve ben zayf
isem, ok sayda bayrak ve sanca ne karnm, bunun ya
n sra ate yaklan yerlerin saysn artrnn ve bylece d
man, benim asker says ve tehizat ynnden gerek duru
mumu anlayamayacak ekilde, bu d grnrole aldatmaya
alrm. Daha sonra dman benimle artk gnl rahat
lyla savaa giremeyecektir. Ben hzla ekip gidebilirim.
Bylece tm birlik sapasalam kalm olur."
2.c) 21 numaral strategem bir skntl durum strategimidir.
askeri' adan bakldnda, strategem, bir zayflk ve sayca
azlk pozisyonunda, hatta dorudan bir yenilgi tehdidi kar
snda, bu durumdan kta son ara olarak kullanlabilir.
Strategemin bu ekilde baanya ulatrmas iin uygun fr
satlar koIlamak ve uygun zaman yakalamak gerekir. D
mann elinin altnda her ey tam ve eksiksiz halde buluna
bilir. Onun stnl ezici olabilir. Fakat bu, onun zayf yer
lerini de gsternemesi veya bunlarn birdenbire ortaya k
mas demek deildir. Bir yandan bir zafer kazanma ansn
elden karmamak iin yelkenleri erkenden mayna etme
mek; br yandan zaman kaybetmeden bir baar olasl
nn mutlak olarak artk kalmadn bilecek bir durumda
olmak gerekir. Artk, 21 numaral strategemi kullanma za
man gelmitir. Kabuktan k birdenbire olmaldr, nk
dman uzun sre o halde kalmayacaktr. O yzden ilke
yle der: "Hzla harekete gemeden zafere ulaamazsn (Bu
sheng sui zou) ! " lke, doal olarak, son askere kar kahra
manca gs germe idealine, bu soylu ve valyece ideale
kart dmektedir.
21 Numaral strategemi uygulamak iin en uygun an seme
srasnda, dman zaferin kendisinin olacandan emin ol
duundan, dikkatinin dald ve disiplinin gevedii an
koanmaldr:-imc a-t<ku__i.t:na:-alriliCiaysi.I<; -ra:SiilcEm
235

svp kaabileceimiz bir delik olumas mmkn hale gel

mitir. _ En nemli saatlerde zihin akln elden brakma
mak kanlmazdr. Kiik . dikkatsizliker mahva srkleye
bilir. Humma veya panik, 2 1 numaral strategemin planlan
mas ve uygulanmasn asla kesintiye uratmamaldr. Sku
net iinde, uygun durumun ne olduuna ve ne yaplacana
karar verilmelidir. 21 numaral strategemin uygulanmas
iin uygun an kararlatnldnda, azirole ve hzla uygula
maya geilmeli ve tehdit altnda olma pozisyonundan kl
maldr. Baz durumlarda yle gerekir ki, 2 1 numaral stra
tegem can yakc kayplar verilmeden uygulanamaz. inli
strategem uzman Yu Xiebin, bu noktada ev kertenkelesini
zikrediyor. Ev kertenkelesinin dmanndan kama ynte
mi, uzun kuyruunun bir ksmn dmanna brakmaktr.
Dman ev kertenkelesinin kuyruuna saldrd anda, kuy
ruunun derisinden syrlm olan ev kertenkelesi artk ora
da yoktur. Kendisinden syrlarak kalan "kabuk", ne var ki
her durumda kendisinden vazgeilebilir olmaldr; bu de
mektir ki, kabuu terketmek, terkeden iin lmcl olma
maldr.
2.d) 21 numaral strategem savata dman belirli bir yerde tut
maya ve iki ayr yerde ayn anda olmaya da hizmet eder.
1943 knda Pekin'de yayrolanm olan bir strategem kita
bna gre, Sovyetler Birlii'ne bal birlikler, Dinyeper Sava
srasnda, dman Almanlar budala yerine koyup onlarla
elendiler. Almanlar Ruslarn yryn durdurduktan
sonra, Rus ordusu ynetimi c.ephedeki birliklerin korumas
altnda motorize ana saldn glerinin kuzeye, Almanlarn
grece zayf birliklere sahip olduklar Kiev'e ekilmesini ka
rarlatrd. Bu maniplasyon ve aldatma manevrasyla Rus
lar Almanlarn daha tam bir hafta sresince kendi esas yer
lerinde yer deitirmeden kaldklarn sandklar tm birlik
lerinin gizlice yerini deitirmi oldular.
Jom-Kippur sava srasnda (1973) , Pekin'de yaymlanan
strategem kitabna gre, srailliler gerekte ana sava gle236

rinin yerini, bulunduklar kuzey cephesinden 600 km. bat

ya, Sina'ya doru deitirmek iin, bir byk saldr
yapacaklarm grnts verdiler.
Bir askeri birliin yerinin deitirilmesi srasnda bu yer de
itirmenin stnn rtlmesi; dmann geride kalmas
isteniyorsa, fakat br yandan ikinci bir dman sava g
cnn yaklat anlalmsa, zorunlu olabilir. Sava alann
dan ekilindiinde ve fakat bu srada yeni bir dman gle
karlaldnda, iki dman gcn birlemesi tehlikesi beli
rebilir. Byle bir durumda ilk dman gce pozisyonunu sa
bit tutma frsat verilmesi uygun olur. Buna, "bir bardak su
da frtna koparmak ve pek byk bir etki ve grkem yarat
mak (xu zhang sheng shi)" suretiyle ulalr; yle ki dman
dncesizce hibir adm atmaya ynelmez. Bu srada
gizlice sava alanndan ana sava gc ekilir ve yeni ortaya
kan dman gc zararsz hale getirilir. Bundan sonra esas
sava cephesine geri dnlr ve yeniden gl bir ekilde
dmann karsna klr. Burada 2 1 1 numaral strategem
veya daha fazla dmana kar uygulanabilir ve mu. hakkak ki geici olarak rtlm bir pozisyon grevi
strategemi olarak. zetle belirtmek gerekirse, bu durumda
austos bcei, herhangi bir baka yerde bir eyi gizlice
tamamladktan sonra kabuuna geri dner.
2.e) "Ka", ince metinlerde sadece bir yerden baka bir yere
doru fiziksel anlamda uzaklamay ifade etmez; hatta daha
ok soyut bir anlam da tar. Bylece bir davran 20 numa
ral strategeme gre, strategemi kullanann kendi sorumlu
luunda kalacak ekilde dzenlenebilir. 20.8. 1997 tarihinde
Volkszeitung [Halk Gazetesi], baz blge ynetimlerinin ikti
sadi devlet kurulularnn kendi blgelerine ykledii
sorumluluktan kamak iin "austos bcei altn gibi parl
dayan kabuundan kyor" strategemine bavurmalarndan
yaknyordu. nlar bu gibi kurulular dorudan doruya
iflasa srklyorlar ve bunlar daha sonra bir baka firma
ad altnda yeniden kaydedip tescil ediyorlard. Bu durumda
237

iflasa doru srklenen kurulularn borlarn tahsil etmek

gleiyordu.
Mao Dun'un ( 1 896-19 8 1 ) 1 930 yaznda yaymlanan
Shanghai in Zwielicht ([Alacakaranlkta anghay], Almanca
basks: Frankfurt a.M. 1983) adl romannda; banker Du'
nun aklna, borsa zengini Zhao'nun "austos bcei altn gi
bi parldayan kabuundan kyor" strategemini kullanabile
cei dncesi taklverir. Romann esas kahraman, giriim
ci Wu Sunfu'yu en nihayet malup eden byk rakibi Zhao,
banker Du'ya, yksek lde garantisiz olan devlet tahville
rinin ticaretini yapmak zere bir konsorsiyum kurmay
nerdi. Bu i iin onun iki gn iinde nakit olarak drt mil
yon dolara ihtiyac vard. Banker Du kendi kendine yle d
nd: Herif korkuyor. O yapt speklasyonlarda yanld
ve imdi yaknda decek olan borsa kliring vadelerinden
tr titriyor. Banker Du undan pheleniyordu: Yeni
kurulacak konsorsiyum sayesinde, borsa zengini Zhao
kendilerine bir ey deyecek gc olmamasna ramen, ken
disine inanm olanlar yanl yola sevketmek ve oyalamak
istiyor. nk bu insanlar bir konsorsiyumun bu byk
destek sayesinde her zaman deme gcne sahip olacana
inanacaklardr. Bu nedenle onlar taleplerinde dnsz
davranmayacaklar ve gn gnne paralarn tahsil etme
titizliini gstermeyeceklerdi. Tersine tam bir gven iinde
olacaklar ve Zhao onlara vadesinde para deme sorumlu
luundan kurtulmu olacakt.
2.f) Ka gizlerne/stn rtme strategemine kar saknmak
istendiinde, bu konuda yaplacak birok ey vardr. lk ola
rak 22 numaral strategemin kullanm akla geliyor: Dma
nn ember iine alnmas. Dmana hibir n kap ve arka
kap ak olmamaldr. Bylece 2 1 numaral strategemin kul
lanm sonu verir. Dman bir kez tamamen kuatld m,
iini ksa srede bitirmek mmkndr. Bu mmkn deilse,
dmann hibir gedik vermeden kordon altnda tutulmas
en byk titizlikle srdrlmelidir. kinci olarak, tamamen
238

kontrol altnda olan ve kaacak delik bulamayan bir d

man, hibir ey karmamacasna tam olarak gzetlenebilir.
Bu noktada dmann lanse ettii sahte grnmlere aldan
mamak gerekir. Tersine ince strategem kitaplarnn tavsiye
ettikleri gibi, dmann "varlk"n, "doa"sn, yani onun
gerek durumunu grebilmek gerekir. Yu Xuebin yle
diyor: "Dman herhangi bir entrika planlamsa, zorunlu
olarak herhangi bir anormal veya zel iaretler grlmeye
balar". Tabii bu iaretierin farkna ancak, teyakkuzda ol
mak suretiyle varlabilir. rnein "dmann dili ok fkeli
ve iddetli ise ve saldrya geecekmi gibi hareket ediyorsa,
bu, onun yaklamakta olan geri ekilmesinin iareti" olabilir
(Meister Suns Kriegskunst [Sun Usta'nn Sava Sanat], 9.
blm). nc olarak, dmann szne kolayca inanlmamal ve ona kar dikkat elden braklmamaldr. O, zaman
zaman pek toleransl ve hatta yumuak yrekli davranlar
da bulunabilir; buna kari her zaman pheci bir tavr tak
nlmaldr. Drdnc olarak, in strategem yazarlar,
Aesophos'un (Ezop) Mao Zedong'u da etkilemi olan aa
daki fabln, yumuak yrekliliinin nelere yol aacana
rnek diye vernektedirler: "Bir k gn, iftinin biri, don
mak zere olan bir ylan buldu. Ylana acd, onu yerden ald
ve gsne bastrd. Isndka yeniden yaama dnmeye
balayan ylann doal gdleri yeniden uyand ve cann
kurtaran iftiye ldrc bir srk att. lmekte olan ifti
yle dedi: 'Kt bir yarata merhamet ettiim iin bana
layk grlen kadere bak!"' Bylece 21 numaral strategemin
- ve dier strategemlerin - uygulanmasnn nlenmesi konu
sunda Maa'nun bu fabldan hareketle gelitirdii retide,
doruca unlar belirtilmektedir: "Zehirli ylanlar, inli kadar
yabanc da olabilen bu ylanlar, in halkn tpk iftiyi
ldrdkleri gibi ldrmeyi, in Komnist Partisi'ni ve tm
demokratik devrimci in'i kendilerine kar yine o ifti gibi
yumuak yrekli yapmay umut ediyorlar. Fakat in halk,
in Komnist Partisi ve tm gerek demokratik devrimci
239

in, bu iftinin son szlerini iitmi ve bu szleri belleklerine kazmlardr."

2.g) Ka gizlerne/rtme stratagemi olarak 2 numaral stra
tegem, numaral strategemle snrdatr. Her ikisinde de,
strategemi uygulayani kurtuluun karl olarak bir dn
vermeye, bir bedel demeye yneiten bir yn vardr. Fakat
ilk olarak l l numaral strategemde, kural olarak, sonu al
mak iin yerine getirilmesi zorunlu bir ey sz konusudur;
buna karlk 2 numaral strategem skntl ve skk bir
durumla ilgili olarak uygulanr. kinci olarak 2 numaral
strategemde, dn veya bedel, tamamen kurala uygun ola
rak bir sahte grnt veya stratagemden salanacak yararn
gzard edilebilir bir ksmdr; buna karlk numaral
strategemde dn veya bedel, bizzat stratagemden salana
cak yararn bir ksmndan olumaz. Genel olarak, numa
ral strategemin ugulanmasnda gerek bir ey dn veya
bedel olarak ilev kazanr.
2.h) En nihayet 2 numaral strategem - ok soyut olarak - bir A
durumundan bir B durumuna kama, svma, szlerek
geme arac olarak kavranr. Verili ilksel durum, ilksel pozis
yon, o ana kadar sevilmemi olan bir varl gzden gizleyen
bir varolu formuyla deitirilmitir. Yaklak 2000 yl nce,
2 numaral strategemin en eski erken formu, tam da bu
anlam ieriiyle ortaya kmtr (bkz: strategem Nr. 2 1 .23) .
3 . Ka gizlerne/rtme hilesi olma ileviyle 2 numaral stra
tegemin burada zerinde durolan bu varyantlar, bu strate
gemin nc anlam basamana, yani biim deitirme ve
ilgili olarak grnm deitirmeyle ilgili anlamlarna g
trr. Biim ve grnm deitirme, doal olarak ka giz
lemeye/rtmeye hizmet edebilir. Bunlar, Yunnan eyaletinde
dier yneticilerle birlikte an Kay ek'in emrinde alm,
fakat daha sonra an Kay ek'in phesini ekmi ve konu
tunda gzaltnda tutulmu olan, yal bir kadn klnda
Hong Kong'a kaan ve son olarak in Halk Cumhuriyeti'ne
iltica eden ve kariyerini orada yapan yazar Long Yun'un

240

(1887-1 962) Hongkong'da yaymlanan strategem kitabnn

21 numaral strategeme ayrlm olan blmnde belirtil
mektedir. Austos bcei, kabuundan, kap uzaklamak
amacyla kmayabilir de, tersine bir baka varln biimine
brnebilir. Belirli bir gereklik alan terkedilebilir, ama ho
olmayan bir durumdan kmak amacyla deil de, tersine
yeni bir hareket alan kazanmak amacyla. Byle olduunda,
21 numaral strategem, metamorfoz-strategemi olarak an
lan anlamna uygun olarak uygulanyor demektir. Bu de
mektir ki, burada sadece ka motiviyle deil, tersine daha
ok gerek grnrole ulalamayacak olan bir amaca ilikin
bir motifle karlalr. 2 1 numaral strategemin bu boyutu
Grossen Wrterbsuch der chinesicschen Sprache [in Dilinin
Byk Szl]'nde (Cilt XI, anghay 1 993, S. 1 190) Qu
Qiubai'nin (bkz: strategem Nr. 21 .9) bir makalesi kaynak
gsterilerek yle aklanyor: "Kendini dntrmek ve de
itirmek". Metamorfoz-strategeminin bu boyutuna en uy
gun den ifade, " kafay deitirmek ve yz ikame etmek
(gai tou huan mian) "tir. Bununla dile getirilen ey, 2 1 . 1 9
numaral rnekte, bir solukta 21 numaral strategemle
zikredilen eydir. Bu adan grldnde, byk strategem
ustalarna Grek eskiann tanrlar da, rnein deniz tan
rs Proteus gibi, dahildir. Bunun gibi, bu kitapta ad sk sk
geen Die Pilgerfahrt in den Westen [Batya Hac Yolculuu]
adl kitabn ba kahraman, Maymunlar Kral Sun Wukong
da bir metamortoz ustasdr. O, 72'nin stnde kendini d
ntrme gizine sahiptir ve bunlar uygular ve istedii an
eitli bitki ve hayvan trlerinin klna, ceitli nesnelerin
klna ve hatta insan klna girebilir. phesiz 2 1 numa
ral strategem bu ilevleri iinde Maymunlar Kral'nda oldu
u gibi birdenbire ve apak bir deimeyi gerektirmez. ok
kez bir in atasznn betimlediiyle yetinilir: "Qiaozhuang
gai ban: klk deitirmek ve bir baka role brnmek". Bu
anlam basamanda 21 numaral strategemin saysz
fenomeni aydnlatr; aadaki gibi:
241

V-personeli, kadn gizli ajanlar, ispiyoncular, erkek gizli

servis elemanlar, muhbirler, ajanprovokatrler, gizli soruturma yrtenler;

Sivil polisler (bianyi jingcha) ;

Alt kademeden hizmet personeli, rnein sradan polisler

tarafndan yrtlen "gizli denetlemeler" (si fang an cha;
ayrca: sifang)

Yksek kademedeki personel tarafndan "sradan elbise

ler iinde yrtlen zel denetlemeler" (wei fu si fang) ;

Gazeteciler tarafndan yaplan "gizli soruturmalar" (yin

xing caifang);

Ad deitirmeler (yinxing-maiming; ayrca: gengming);

Mevki ve staty gizlerne/rtme (yi mou shenfen wei

yanhu) ;

Yabanc bir ad altnda bir bakasnn yerini alma (mao

ming ding ti) ;

"Koyun postuna brnm kurt" (pizhe yangpi de chailang)

olarak ortada gezinmek (Avrupa lkelerinde yaygn olan
"Krmz Balkl Kz" ve "Kurt ve Yedi Kei Yavrusu"
masallar burada anmsanabilir) .
Modern uluslararas sava hukukuna gre, rnein
12.8.1949'da Genfte yaplan anlamaya 10.6. 1977'de ekle
nen 1 numaral ek protokolde belirtildii gibi, uluslararas
silahianma yarndan doan bunalmn kurbanlarnn
korunmalarnn salanmas zorunludur. Buna bal olarak,
metamorfoz-strategeminin baz uygulamala;,ein sivil
veya muharip olmayan bir statye sahipmi gibi grnmek
ve Birlemi Milletler'in veya bunalma talaf olmayan dier
devletlerin iaret, amblem veya niformasm kullanmak
suretiyle bir korunan kii statsndeymi gibi davranmak,
yasaktr (ek protokoln 37. maddesi) .
2 1 numaral strategemde "austos bcei" sadece kabuunu
terk eder. Fakat bu kabuk stne tm gzler dikilmi hal
deyken, austos bcei bunun farknda deildir. Sadece bir
ka gizlerne/stn rtne deil, hatta daha ok eylem

4.

242

lerin stn rtme, 21 numaral strategemin mmkn son

anlam olarak, strategeme kurban olan kiinin canl bir ey
den - svp kaan austus bceinden - ve bu anlamda canl
bir eyden l bir eye - austos bceinin kabuu - ve hatta
ikisine birden uyar. Strategem kurbannn tm uyanklnn
bir kenara atlm austos bcei kabuunun bir noktasnda
toplanmas sz konusudur ki, bunun sonucu, o enerjisini
uzun sredir bir baka yerde faal halde bulunan austos
bceine deil, tersine onun kabuuna, yani ikinci derecede
nemi olan bir eye, nemsiz, o an iin hi de acil ve zor
layc olmayan bir eye yneiterek israf etmi olur. Bu anlam
basamanda 21 numaral strategem 6 numaral strategem
le snrdatr. 6 numaral strategem de yolundan saptrma
eklinde uygulanr; her eyden nce sadece bir saldr eyle
minin stnn rtlmesi amacyla uygulanr. Buna karlk
2 1 numaral strategem dier amalara hizmet eden yolun
dan saptrma manevralarnn geni alann tmyle kapsar.
Neden yolundan saptrma? En nihayet yolundan sapan
farknda olmadan byk bir engelle veya bir cezalandrlma
rizikosu ile yapabilecei bir eyi yapmak ister de, ondan.
Yolundan sapma byle soyut bir zemin zerinde en nihayet
ve daima, 2 1 numaral strategemin karakteristii olarak,
herhangi bir katr, bir ka-strategemidir. Bu da strate
gemin drdnc anlam basamanda olduumuzu gsterir.
rnein grnte tm dier insanlk sularn grecelile
tiren, tehlikeli bir durumu tehlikesizmi gibi gsteren giri
imler vardr. kinci Dnya Sava srasnda Avrupa toprak
lar stnde balam olan "her eyi umutsuzlua sevkede
cek kadar apak syleme" suu, "Alnanlarn ktln ger
eklemesini uygrla sonsuz katk olarak miras brakma
lar suretiyle, yolundan saptrlmtr; hem de insanln geri
kalannn bilinsiz bir susuzluk ve normal gnlk yaam
dzeninin zlem iinde olduu srada" (Manfred Hennigng
sen, Honolulu'daki Hawai niversitesinde politika bilimi do
enti: "Das Jahrhundert der Demozide" [Demozide Yzyl],
243

Die Zeit, Hamburg, 4.5. 1998, S. 39) . Burada Avrupallarn

bu suunun "kendi hakszln merulatrmak iin kant
olarak kullanlmas" ve ilgili olarak dierlerinden sapma ve
gncel sular "aralatrma" tehlikesi belirir (Moshe
Zuckermann, Tel Aviv niversitesi "Institut for the History
and Philosophy of Science and Idea" ["Bilim ve Dnce
Tarihi ve Felsefesi Enstits] , Geo, Hamburg, Nr. 5, Mays
1998, S. 66 ve devam) .En nihayet, aada olduu trden
sk sk tekrarlanan saptarnalada karlama tehlikesi vardr:
"Almanya'da Nazi egemenliinin sona ermesinden beri (. .. )
sylendii zere, 1 940'l yllardaki gibi dehet ve nefret
uyandran faaliyetler bir daha asla gelmez. Fakat buna ra
men Kamboya'daki ve Ruanda'daki toplu kymlar mmkn
olabilmitir" ("Robinson ve Dreifuss Tarafndan Hazrlanan
nsan Haklar Raporu", Neue Zrcher Zeitung [Yeni Zrih
Gazetesi] 29./30.8.1998, S. 14) . "Bir zamanlarn temizlii
devam ediyor (. .. ) Canavarln arkas kesilmedi" (Adolf
Muschg: "Von der Nationalitet zur Bestialitet" ["Ulusallktan
Canavarla"] , Die Weltwoche [Dnyada Geen Hafta], Zrih
28.9.1995, Ek, S . l l ) . "Tm dnya and imi sanki: Bir daha
asla ( ...) kitlesel kymlar olmayacak! Oysa ( . . . ) her yerde
'etnik temizlik' alm ban gidiyor" (Gnter Grass : "re
nen retmen", Die Zeit [Zaman], Hamburg, 20.5.1999, S.
43) . "Yer yuvarlann her yerinde ayn ses nlyor: Bir daha
asla! Ayn anda aramzda tarihte yeterince tannm aralara
bavurularak amansz bir sava sryor; hergn binlerce kii
alktan lmyor. Ve kim alktan lmemi ve souktan don
mamsa, zgn bir ekilde yok ediliyor. Bir daha asla olma
mas gereken eyler, her gn yeni bir zaferle kutlanyor! "
Daha iyi bir dnyaya ciddi olarak inandka, kinci Dnya
Sava'nn sava alan olan Avrupa'da ilenen sular, "med
yada uzun sredir Bosnallar ve Srplar araclyla, Somali
araclyla, Sudan araclyla, burada da ayn younlukta,
bir daha asla olmamas iin gkleri inleten haykrlara ra
men, hakszlklar meydana geldi. Ne ironi ama!" kinci Dn244

ya Sava'na sahne olan Avrupa'da sular bir ka stratege

mi olan "Alibi"nin (gaygubet/olmas gereken yerde olmama
strategeminin) 'ktye kullanlmasdr (Neue Zrcher
Zeitung, 14.5. 1998, S. 69) .
20. yzyl - kinci Dnya Sava'nda tm Avrupa zemininde
Almanlar tarafndan Avrupallara kar ilenneye balayan
sulardan dolay - "Alman yzyl" olarak da adlandrlabilir
(Rita Kuczynski: "Die gebrochene Welt" ["Paralanm
Dnya"] , Sddeutsche Zeitung [Gney Almanya Gazetesi],
Mnih 4. 12. 1998, S. 1 7) . Henz pek geride kalm sayla
mayacak olan "Kltr Devrimi" (1966-1976) , 1,2 milyar
iniiyi "ilkel bir canavarla doru kkrtm" deil midir?
(Wenhui Bao, anghay, 16 .. 5 . 1 986, S . 2) Ya Cezayirliler?
Peki Kamboyallar? 1975'den beri "Afrika'daki en uzun
sren devlet bunalm"nn kurban olan Angolallar? (Robert
von Lucius : "Der blutigste aller afrikanischen Kriege: Hilfs
losigkeit der Staatengemeinschaft" ["Afrika'daki Tm Sava
larn En Kanls: Devletler Topluluunun Yardmdan Yok
sunluu"], Frankfurter Allgeminer Zeitung, 2 . 1 . 1999, S. 9)
Ruandallar? "Ruanda'daki yzbinlerce insan cesedi dnyay
uyandrmaya yetmiyor (. . . ) Eski Amerika Birleik Devletleri
Dileri Bakan Madeleine Albright, Ruanda'daki mavi
berelilerin geri ekilmesi lehinde konutu (. .. ) Birlemi
Milletler mavi herelilerini geri ekti. Ne mi oldu: Bir milyon
insan ldrld (. . . )" (Bartholomeus Grill: "Siyahlarn ile
si Hala Bitmedi Mi?", Die Zeit [Zaman], Hamburg 2.6.1 999,
S . S) . Vietnamllar, Bat uygarlnn temsilcileri tiuafndan
anlalmaz nedenlerle srdrlm olan bir savan kurban
lar oldular. Bu sava "20. yzyl tarihini anlatan kitaplara
en uzun askeri atma olarak geti" (Alexander Troche: "Vom
Traum zum Trauma" ["Ryadan Travmaya"], Sddeutsche
Zeitung, Mnih 4.12.1998, S. 12) . Ya Dou Tirnar'da olan
lar? "1975'de [Dou Timor'da] toplu kym balad ( . . . )
nk hi kimse, Endonezyal diktatr Suharto'nun asker
lerinin silahsz bir halk katiedebileceini aklna getirmiyor245

du (. . . ) Soyknmda 250 000 insan kurban edildi" (Antonio

Tabuchi: "Herr Annam, tun sie was" ["Bay Annam, Bir ey
ler Yapn"] , Die Weltwoche [Dnyada Geen Hafta], Zrih
16.9. 1 999, S. 1 ) . "Uluslar Topluluunun Felaket Tccarlar
nnde Sesi kmyor" ("Osttimor: 'Das Volk wird ver
nichtet"' ["Dou Timor: 'Bir Halk Yok Ediliyor"'] , Der Spiegel,
Hamburg, Nr. 37, S. 200) .
nsanlk sularnn yol at ktlkler ne yazk ki sadece
dnyann tek bir noktasnda olmu ve imdi bitmi de
deildir; bu ktlkler 1 945'den sonra da zellikle devam
ediyor: "kinci Dnya Savann sona ermesinden bu yana 53
yl geti. Fakat kitlesel kym henz ortadan kalkmad" (Li
Haibo, Beijing Rundschau [Pekin Panorama], Pekin Nr. 37,
15.9.1998, S. 5) .Batl zihniyet burada en nihayet bu kt
ruhluluktan kp Avrupa'nn sava sahnesine - Bat'da Asya
llar hakknda kimse sz etmez - geri gelmi olan kabua
taklm grnyor. Onun hakknda saysz ant, mze, film
ve dierleri retiliyor. "Dnya hibir yerinden etme eylemi
ni ho grmyor" (Klaus Harpprecht, Die Zeit, Hamburg
10.9. 1 998, S. 38) . Batlnn tm moral enerjisi bu yonde ka
nalize olunabilecei izlenimi uyandryor. "Antifaizm gn
mzn sularna yle bir bakabilecek mi acaba?" (Neue
Zrcher Zeit.ing [Yeni Zrih Gazetesi], 9.9.1999, S . 8). Aca
ba bu imdi olup bitmekte olanlar, bu yzden acaba Bat'
daki herhangi bir ktl nleme manifestasyonlar iin
bir temel olabilir mi veya sadece yorgun bir omuz silkmeyle
belirtilen "byk suskunluk" hkmn srdrmeye devam
eder mi? (Judith C. E. Belifante : "Wir mssen das
Schweigen durchbrechen" ["Suskunluu Krmak Zorunda
yz"] , Die Zeit [Zaman], Hamburg 3 . 12. 1 998, S. 13) . K
tlk manifestasyonlar her zaman aadaki satrlardaki gi
bi dile gelmez: "Gnlk 'Le Figaro' gazetesi [Fransa cumhur
bakan Franois Mitterand'dan] mthi bir cmle alntl
yor: 'Ruanda gibi lkelerde soykrm hi de nemli deildir"'
(Bartholomeus Grill: "Wilderer im neu entdeckten Kolonial246

reich" ["Yeni Kefedilen Kloni Devletlerinde Vahet"], Die

Weltwoche [Dnyada Geen Hafta], Zrih 26.3 . 1 998, S. 45) .
nsanlk sularnn yol at her ktlk Batllarn belle
inde yer ediyor ve Avrupallar bundan yararlanp; kendi
hakszlklarnn kefaretini demek iin bir eyler yapmay
dnyorlar m acaba? (Cora Stephan, Die Zeit, Hamburg
1 0.9. 1 998, s. 5 7)

21 .2. Baarszla Uram Mstehcenlik

Ming a'ndan ( 1 368-1644) gelen nl erotik roman Schlehen
blten in goldener Vase [Altn Vazodaki Yabanf Erik iei]'nde (Al
maca tam evirisi Otto ve Arttr Kibat tarafndan yaplmtr, Zrih
1968), Drdnc Fei, Ximen Qing'in yannda konuk olarak bulunu
yordu ve onun bahe iindeki kk evinde yemek ve iki eliinde
oynanan bir zar oyununa katlmt. Be erkektiler. Oyun srerken
Drdnc Fei'nin ceza olarak bir ark sylemesi gerekiyordu. Fakat
o ark sylemesini bilmiyordu; bunun yerine komik bir fkra anlatt:
Bir zorla rza geme olayyla ilgili sorgulama srasnda yarg
sordu:
"Kadnn rzna nasl getin?"
Erkek aklad:
"O ba douya dnk, srtst yatyordu. Bacaklarn havaya
kaldrd, dou ynnde. Bylece meydan boald, ben de o boluu
doldurdum."
Duruma yargc "Anlamsz ! " diye haykrd,
"Bo yermi! Nerede o bo yer ve o bo yeri ayn anda doldurmak
isteyecek adam?"
Ayn anda dinleyicilerden hi de yle dikkat ekmeyen birisi ne
doru kt ve bard:
"Yarglar heyetindeki bo yeri seve seve doldurmak isterim,
bunun iin bavuruda bulunuyorum."
Fkrasn bitiren ve adamlarn glmesini bekleyen Drdnc Fei,
hi farknda olmadan, pek byk bir phe altna sokmutu kendisi247

ni. nk onun iki anlamllk zerinde temellenen fkras, in Ko

mnist Partisi Merkez Komitesi tarafndan yaymlanan Wahrheits
suche [Hakikati Aray] adl dergide yer ald ekliyle (Pekin Nr. 1 9,
1 998, S. 48) Ying Bojue'nin kendisine iddetle saidrmasna neden
oldu. Ying Bojue, una dikkat ekiyordu: "Temiz kardeim Fei! Sen
kendine efendinin cebinden iyi bir avanta salamak istiyorsun! Bu
ok eski bir numara, fakat artk bunlar yutan yok! Nasl olur! Bir
bakasna tahsis edilmi bo yeri doldurmay nasl isteyebilirsin!"
Ying Bojue Drdnc Fei'yi,bir bakasnn, yani amirinin karsyla
gayrimeru ilikiye girmekle itharn etmi oluyordu.
Fkradaki iki anlamllk ylesine ekiciydi ki, fkray anlatan en
g durumlara sokma imkanna sahipti. Muhtemelen tam da bu iki
anlamllktaki ekici yn, Ying Bojue pek elendirici bulmu ve
Drdnc Fei'ye byle bir aka yapma frsatn ele geirmiti.
Drdnc Fei dehete kapld ve kpkrmz kesildi.
"Fakat, fakat! Bunlar ne biim szler byle! " dedi. "Benim azn
lkta olduum burada hi dnlmyor!
Ying Bojue yant verdi: "Senin elencen onlarn kurunudur.
Onlar aradaki fark (amirin karsn) anlamazlar, onlarn aklnda sa
dece senin fallusun kalr."
Drdnc Fei ine stnde oturur gibiydi. Elini doruca zara
uzatt ve zan kavrad; o srada uak geldi ve ona yle dedi:
"Ltfen danya gelir misiniz? Birisi sizinle konumak istiyor."
Drdnc Fei bu zor durumda bundan iyi bir frsat asla bula
mazd. Uan szleri tam zamannda yanklanmt, imek hzyla
ayaa kalkt ve iki masasndan svt, "tpk austos bceinin altn
gibi parldayan kabuundan kmas gibi". Drdnc Fei oradan
uzaklamam olsayd, hele ylece beceriksiz ve hantal bir ekilde
oturmaya devam etseydi; hi de k olmayan bir durumda kalacak
t. Orada bulunanlar onun svmasn herhalde olumsuz karlaya
caklard. Demek ki Drdnc Fei pek umutsuz bir durumdayd. 21
numaral strategemin forml burada sevimsiz bir durumdan kim
seyi rahatsz etmeyecek ekilde baar ile k betimliyor.
Geride hibir ey brakmakszn ka anlamnda da, Sun Meixi
(16./1 7. yzyl) tarafndan yazlan Bericht ber den Gewinn eines
248

Herzens durch das Spiel auf der Wlbbrettzither [Bir Kalbi Sitar
alarak Kazanma zerine Bilgiler] adl dramada baz tarihsel olaylar
21 numaral strategeme dayal olarak yanstlr. "Kaplar altn gibi
parldayan austos bcei strategemine kar srglenmedi" diye
feryat ediyordu gen dul Zhuo Menjun'un babasnn ua. O bu
nunla, gen dulun geceyars baba evinden, sevgilisi Sima
Xiangru'yla bulumak zere kam olduunu saptyordu.

21 .3. Kaplan ekline Brnm Kaya

in imparatorunun kutsal budist yazlara ulap onlar ele geirmek
emrini yerine getirmek zere batya, Hindistan'a yaptklar seyahat
srasnda, rahip Tripitaka ve ona elik edenler yksek bir daa var
dlar. Dan ad "yz Mil Uzunluundaki Sar Rzgar Yamac"yd.
Da incelerlerken, birdenbire ok sert bir kasrga kt. Maymunlar
Kral Sun Wukong kasrgay kuyruundan balad ve onu koklad.
"Bu hi de iyi bir rzgar deil" dedi. "O bir kaplan veya dev gibi
kokuyor. Normal deil bu."
Sun Wukong bu szleri syler sylemez, kam gibi aklatt
kuyruuyla, pek vahi bir kaplan ortaya trlayverdi ve gl pene
lerini bir yamacn arkasndan gsteriverdi. Ayn anda Tripitaka,
atndan aaya srtst dt. Yar baygn, yerde yatyordu; yola
apraz bir ekilde. Domuz Rahip yanlarndaki eyalar indirdi, ucu
sivri mzran ald ve Maymunlar Kral'nn yannda kaplana kar
saldrya geti ve bard:
"Sinsi canavar! Ne istiyorsun?"
ne doru srad ve kaplann bana bir darbe indirdi. Kaplan
arka ayaklar stnde baston yutmu gibi dikildi, sol arka penesini
kaldrd ve dier penesiyle Domuz Rahip'e saldrd; fakat Domuz
Rahip mzrayla onun gsnde bir delik at. Kaplan, gsnde
alan delii aaya doru yararak geniletti. O anda byk bir
grlt meydana geldi. Kaplan kendi derisinin iinden syrlp k
mt. O imdi tyler rpertici bir grnmde orada duruyordu.
"Yava, yava !' diye kkredi kaplan.
249

"Ben Sar Rzgar lkesi'nin byk kralnn muhafzlarndanm.

Bu dada devriye gezmek ve byk krala aperitif olmak zere birka
lml yakalamak emrini aldm. Papazlarnz nereden geliyorlar,
niyetleri ne, neden beni yaralamak zere bana kar silah ekiyor
sunuz?"
Domuz Rahip kfretti: "Lanet olas canavar! Yoksa beni tanm
yor musun? Biz buraya rasgele gelmi lmller deiliz. Biz, byk
Dou Tang devleti hkmdarnn batya yollad Tripitaka'nn gen
yoldalaryz. yle kenara ekil de, yolumuza devam edebilelim !
Ustan zmeyi brak! Sonra seni gebertirim. Fakat byle utanmazca
davranmaya devam edersen, bu mzrakla seni mhlarm ve artk hi
bir ey kalmaz senden geriye!"
Canavar daha fazla tartmaya girmedi. Byk bir hzla yaklat,
savamaya hazr bir vaziyet ald ve penesinin tmaklarn Domuz
Rahip'in yzne batrmak istedi. Domuz Rahip hzla te yana srad
ve mzrayla canavarn stne saldrd. Kaplann elinde silah yok
tu, nk o sendelemi ve dmt. Domuz Rahip kaplann peini
brakmyordu. Eimli bir yere vardklarnda, canavar bir ta ynn
altndan bronzdan yaplm iki kl kard ve kendisini izlemekte
olan Domuz Rahip'in karsna bunlarla dikildi. Dan yamacnda
birbirine girdiler. Mcadele her yerde sryordu. Bu arada May
munlar Kral, Tripitaka'ya ayaa kalkmas iin yardm etti ve ona
yle dedi:
"Usta, korkma. Burada otur ve brak Domuz Rahip'e canavar za
rarsz hale getirmek iin yardm edeyim ki, yolumuza devam ede
bilelim."
Tripitaka ancak imdi kendine gelebilmiti. Kendisine elik eden
fantastik kahramanlara karsnda son derecede sradan bir insand
o. Tm bedeni titremeye balad, kalp atlar hzland ve zikre ba
lad.
Maymunlar Kral demir mzran savurdu ve bard:
"Kahrolas canavar!"
Tabii o anda Domuz Rahip mcadelede avantajl duruma ge
miti. Dev atma alanndan yaral olarak kat. Maymunlar Kral
baryordu :
250

"Onu takip etme ! Yolumuza devam etmeliyiz! "

Maymunar Kral ve Domuz Rahip, silahlar ellerinde, dadan
aa indiler. Dev ortalkta yoktu.
Wu Cheng'en ( 1 500-1582) Pilgerreise in den Westen [Batya Hac
Yolculugu] adl romannda, devin ortalktan kayboluunu yle de
erlendiriyor: "Dev, 'austos bcei altn gibi parldayan kabuun
dan kyor' strategemini uygulad." diyor.
Dev topran stnde yuvarland ve tekrar eski haline, yani
kaplan grnmne brnd. Fakat Maymunlar Kral ve Domuz Ra
hip ondan kamadlar. Onlar devin topuuna sert bir ekilde bastlar
ve onu tamamen zararsz hale getirmek istediler. Dev onlarn ken
disine yaklamakta acele ettiklerini grd. Yeniden gsnde bir
delik at ve postunu ieri . ekti. Sonra postu byk bir kayaya klf
gibi geirdi. Gerek kln terketmi ve kasrgaya dntrmt
kendini. Gelmi olduu yere hzla geri dnd. Birdenbire, zikir
halindeki rahibi grd. Onu yakalad ve kaldrd ve hemen ardndan
gl bir kasrga kararak yere indirdi."
Dev daha sonra Sar Rzgar lkesi kralna haber ulatrdnda,
zellikle unu vurgulad:
"Tam bana doru geldikleri ve bana saldrmak istedikleri srada,
ben 'austos bcei altn gibi padldayan kabuundan kyor' stra
tegemini uyguladm. Bylece kendimi oradan uzaklaurmakla kal
madm, hatta bu rahibi de yakalam oldum."
Maymunlar Kral ve Domuz Rahip kaplann nasl yere dtn
ve uzun sre bir kaya stnde sere serpe nasl yattn gzlediler.
Maymunlar Kral demir mzran havaya kaldrd ve tm gcyle
kaplana saplad, fakat mzrak sert kayaya arpp dt; yle ki May
munlar Kral'nn eli acd. Ayn anda Domuz Rahip tarakl mzray
la saldrd, fakat onun mzra da takrdaya takrdaya havaya frlad.
Ancak imdi karlarndaki kaplann byk bir kayaya postunu
geirmi olduunu, aslnda kaplanla deil bir kayayla arpmakta
olduklarn anladlar. fkeyle bard Maymunlar Kral:
"Bu yanna kalmayacak! Biz senin strategemini bozacaz!"
Domuz Rahip sordu:
"Hangi Strategem?"
251

Maymunlar Kral yantlad:

"O strategeme 'austos bcei altn gibi parldayan kabuundan
kyor" derler."
Dev kaplan, postunu bu kayann zerine geirdi ve kendini
rahata gzden kaybettirdi ( . . . ) "
Batya Hac Yolculuu adl romann bu blmnde, 21 numaral
strategemin ad tam defa gemektedir. Bu, iniiierin yaygn
strategem bilinleri iin bir iarettir. Yazar ka mmkn klan
nlemi strategemle karakterize etmektedir; dev kendi kralna yap
tklarn strategemlerle anlatmaktadr ve nihayet Maymunla Kral
ayn strategemi, kendisini ve kendisine elik eden Domuz Rahip'i
kurban durumuna drme strategemi ile zdeletirmektedir. May
munlar Kral'nn 2 1 numaral strategemle iaret ettii ey, akas
bir ka gizlerne/rtme durumudur: Kayann stne klf gibi gei
rilmi kaplan postu, devin peinden giden kahramanlarmzn tm
dikkatini ekmektedir; yle ki, peinden gidilen, bu durumda, pek
rahat bir ekilde gvenlik iinde bulunmaktadr ve ona artk hibir
gl darbe etki yapamamaktadr.

2 1 . 4 Sava Elbisesi Giydirilmi Aa

Sun Jian, L Bu ile arpt, ar bir yenilgi ald ve arpma yerinden
drt nala uzaklat. L Bu kendisini bir arnana kadar takip etti ve
orada ona ok yadrmaya balad. Sun Jian "austos bcei altn
gibi parldayan kabuundan kyor strategemi"ni uygulad. Sun
Jian'n uygulad strategem, 14. yzyln ilk yarsnda yazlm olan
Volksbuch nach den "Berichten ber die Drei Reiche" [Halk in "
Krallk Dnemi" Klavuzu]'nda yle belirtilmektedir: "O zrhn ald
ve onu bir aacn gvdesine klf gibi geirdi, ayn anda kendisi
oradan svm bulunmaktayd." L Bu ksa bir sre ne olduunu
anlayamad. Oysa bu arada Sun Jian ok deerli bir ka dakika ka
zanmt ve bu ona kama imkan salamt.

252

2 1 . 5. Wang Shouren'in Irmak Kysndaki Elbisesi

Wang Shouren (1472-1 528), Ming a'nn (1368-1644) nl bir
dnr, airi ve pedagouydu ve ayn zamanda devlet hizmetinde
de bulunmutu. Devlet memuruyken, 21 numaral strategemi kritik
bir anda kulland.
1 506 ylnda henz 15 yanda olan yeni imparator Wuzong
(1506-1521), haremaas Liu Jin'in ynetimdeki hakimiyetine ses
karacak durumda deildi. Bir sansrc, birka kiiyle ortaklaa
yazdklar bir yazyla bu gl hadma kar saldrya gemiti.
Wang Shouren hemen sansrenn tarafnda yer ald, bu kiiyi ah
sen tanmam olsa da. Bundan dolay iki ay boyunca gzaltnda
tutuldu ve 40 denek dayak cezas ald. Daha sonra bakentten
5000 kilometre uzaklkta bir yere srgn olarak gnderildi ve
Guizhou'nun kuzeybatsndaki Longchang'n posta istasyonunda
mdr olarak almaya balad. 1507 ylnda bir seyahate kt.
Hangzhou yaknlarndaki Qiantang rma civarna vardnda, Liu
Jin'in ajanlarnn kendisini izlemekte olduklarn saptad. Onlarn
pusuya yatm olduklarn ve kendisini ldrmeye hazrlandklarn
dnerek korktu. Bir ey belli etmemeye alt. O, uana, Liu
Jin'in kendisine bir ey yapmayacana inandn syledi.
Ua ertesi sabah kalktnda, Wang Shouren ortadan yok ol
mutu. Geride yalnzca stne bir veda iiri yazlm bir kat para
s vard ve iirde rman dalgalarnn her gece sadk, vefal vassala
aladklar yazlyd. Uak bu iirden, Wang Shouren'in kendisini
rman akntsna brakt sonucunu kard . Gerekten de Wang
Shouren'in elbiseleri rman kysnda duruyordu. Uak alamaya
balad. Her ey, Wang Shouren'in ldn gsterir gibiydi. Kiralk
katiller bu alama seslerini iittiler ve geri dndler.
Gerekte Wang Shouren, baka bir elbise iinde, oktan toz ol
mutu. Gizli bir yerde sakland. Oradan, daha sonra yeni alaca
yere gitti. Orada Liu Jin'in lmne (15 1 0) kadar alt. Wang
Shouren'in kendisinin intihar ettiine hkmettirecek ekilde rmak
kysna brakm olduu elbiseler, burada austos bceinin terket
tii kabuuna karlk olmaktadr. .
c

253

Yuan a'nda (1271 - 1 368) yaam olan Shi Bui'nin Bericht

ber ein einsames Frauengemach [Tenha Bir Harem Dairesi] adl dra
masnda, yksek tabakadan biri imparatorun emriyle ldrlr.
Kaan olu takip edilmektedir. Oulun sava elbisesini bir kuyunun
banda bulurlar. Takipi iki ajan, nce, olann kuyuya dtn
ve orada ldn dnrler. lk ajan
"Birini gryorum orada" der, kuyu deliinden aa bakarak ve
barr:
"ki, evet imdi de iki kii gryorum."
"Hadi canm sen de" der ikinci ajan! "Bunlar senin ve benim
sudaki yanslarmz."
Birinci ajan sorar:
"Aada birinin konutuunu duymuyor musun?"
kinci ajan yle der:
"Bunlar senin ve benim seslerimiz ve onlarn yanklar, yal
kardeim. Bizi bir strataegemle aldatt o olan"
Birincisi sorar:
"Hangi strategem?"
kincinin yant u olur:
"Bu, 'Austos bcei altn gibi parldayan kabuundan kyor'
strategemidir. Olan bizi burada cesedini aramaya ynlendirdi. O
srada svp gitti, epeyi oyalandk burada. Olan bu arada dalar
am olmal ... "

2 1 . 6. Ahap Sitarn Tns

Han hanedannn (ayrca bkz: strategem Nr. 35.5.) son zaman
larnda ordu komutanl yapm olan L Bu (lm: . S. 1 98) bir
yenilgi almak zereydi ki, Yuan Shao'nun (lm: .S. 202) taraf
na geti. Orada kendini kibire pek kaptrdndan Yuan Shao'nun
honutsuzluunu zerine ekti ve Yuan Shao bu ikiyzl herifi
ortadan kaldrma karar ald. L Bu onun niyetini sezdi. Tehlikeden
uzaklamak iin, Yuan Shao'ya, hizmetinden ayrlabileceini belirt
ti.
254

L Bu ayrldnda, Yuan Shao onu koruma grevlisi grn

mnde 30 sava eliinde uurlad. Aslnda L Bu'yu yolda uygun
bir frsatta ldrtecekti. O gnn akam aklk bir arazide gecele
yeceklerdi. 30 koruma grevlisi L Bu'nun adrnn yaknnda kamp
kurniulard. L Bu adrnda hibir ey urourunda deilmi gibi si
tar alyordu. Hi durmadan, alyar ve alyordu. Herkes L Bu'nun
adrnda oturduuna ve mzik yaptna inanyordu. Gerekte o,
mzik sesleri geceyars gkyzne ykselirken, dikkati ekmeden
svmt. Geceyarsn biraz getiinde sitarn sesi kesildi. Koruma
grevlileri adra hmla daldlar ve her tarafa baktlar. Fakat ne bir
ey grdler ne de iittiler. Fenerlerini yaktlar ve adrn bombo
olduunu grdler. L Bu dalara ulamt bile.
21 numaral strategemin akustik aralarla uygulanmasna bir
baka rnek, Li Bingyan'n in strategemleri zerine defalarca ba
slm olan Die 36 Strategeme in moderner Bearbeitung [Modern D
zenlemesiyle 36 Stratagemi adl strategem kitabnda bulunmaktadr:

2 1 . 7. Trampet ekline Brnm Koyunlar

1 3 . yzyl banda gney Song hanedannn ( 1 1 27-1279) hizme
tinde bulunmu olan general Bi Zaiyu, urenlere kar bir sefer
balatnt (ayrca bkz . : strategem Nr. 35. 2 1 ) . Bir zafer kazanama
yaca belliydi. Bu nedenle geri ekilme karar ald. Fakat geri eki
lirken, arazi stndeki tm flamalar yeniden dalgalandrd. Flama
lar koyunlarn arka bacaklarnn stne astrd. br yandan, ko
yunlarn boyunlarna sava davullar aslmt. yle ki, koyunlar
yrdke, n bacaklaryla, boyunlarna asl olan davullara vurmu
oluyorlard. Koyunlar flamalar tayor ve davullar alyorlard. Tabii
ki bu bir artmacadan ibaretti. Durmayan davul grlts ve rz
garda uuan flama ve bayraklar, urenlere, in ordusunun hala
olduu yerde durduunu dndrtt. urenler gnboyu ilerleme
giriiminde bulunmadlar. Nihayet durumu anladklarnda, Song or
dusu oktan gvenli bir yere ekilmi bulunuyordu.

255

2 1 . 8. Dman, Kamp Atelerini Yerinde Brakarak Yanltmak

Yedi Yl Savalar srasnda (1 756-1 763) cereyan eden Liegnitz
Meydan Sava'ndan (1 760), Byk Frederik (1712-1786) , ordusu
nu pek kk bir masraf karl kurtarmt. Ordusu cepheden
kuatlmt; yle ki dman kendisiyle alay ediyor ve kendi kendine
yle diyor olmalyd: "uvaln az ak; tek yapacamz azn ka
patmak olacak." Frederik geceyars ordusuna yer deitirtti, fakat
sava alanndaki kamp atelerini ylece brakt ve bu sayede, kendi
ordusunun hala eski yerinde durduuna ve zaferi mutlaka kaza
nacana inanan dman - yanltt (Michael Gimmerthal: Kriegslist
und Perfidieverbot [Sava Hilesi ve Haince Tuzak Hazrlama Yasa],
Bochum 1990, S. 29) .

2 1 . 9. Rahibelikten Ev Kadnlna
.S. 1425 ylnda Huzhou'da (bugnk Zhejiang eyaleti) aile ad
Yang olan bir bilgeler ailesi yayordu. Evin erkei lmt. Dul ka
lan einin bir kk olu ve 12 yanda bir kz vard. Kz bir iek
kadar gzeldi ve ok akllyd, fakat ayn zamanda ok tkrldmd
ve sk sk hastalanyordu. Anne ve kz, bir gn nak ilerlerken, bir
rahibe ziyaretlerine geldi. 40 yalarndaki kadn, Smaragdenen adl
budist manastrnn barahibesiydi. Manastrda tam bir mnzevi ya
am sryordu. Hizmetinde, kendisine kar hibir kural d davra
nta bulunmam olan iki gen rahibe vard. Kzn byleyici gzel
lii barahibenin dikkatini hemen ekti.
"Ah, hi de iyi ve salkl biri deil o. Srekli hastadr" diye i
kayette bulundu annesi.
Barahibe bunun zerine kzn horoskop falna bakt ve u sonu
ca vard: Kz dnyadan elini eteini eker ve bir manastra kapanr
sa, iyileecektir.
Doal olarak burada horoskop sadece bir "strategem"di, diyor
Ling Mengchu (1580-1644) aknlk Yaratan Srad ykler adl
kitabnda. Ben yukardaki yky ksaltarak bu kitaptan evirdim.
256

Kendiliinden anialacaktr ki, ocuunun saln her eyin s

tnde tutan anne, hi itiraz etmeden kzn barahibeye gvenle tes
lim eder ve kzn Smaragdenen manastrna ekilmesine rza gste
rir. Barahibe iin gen rahibe aday, dier iki rahibe gibi, aslnda
kendi kurald faaliyederi iin kullanlacak, yani arzu eden erkek
lere sunulmak zere avianacak bir baka kutu. Gen rahibe aday
"Sevgi Uyandran" adn ald. O kadar genti ki, barahibe dahil, ma
nastrdaki arkadann erkeklerle pek ili dl bir ekilde sr
drdkleri rahat yaamn gerek yzn aniayacak durumda deil
di.
Ayn sralarda Huzhou kentinde bilgelikte "ien Aan Talih" de
recesini elde etmi bir bilgeler ailesinden gelen gen bir adam ya
yordu. Ad Jia Wenren'di, 1 7 yandayd ve bekard. Dul annesinin
yannda yayordu. Gz kamatrc bir grnme sahipti ve zarif
davranlaryla insanlar cezbederdi. Ksacas, evresinde her yn
den aranan ve sevilen biriydi.
Gnn birinde bir arkada onu Hahgzhon'ya, tm grkemiyle
iek am olan erik aalarn grmek zere, gezmeye davet et
ti.Bir gn bir gece sren yolculuktan sonra gemiyi Hangzhou'da ter
kettiler ve gezilerine Bat rma yoluyla devam ettiler. Ksa bir sre
sonra kendilerini bir fstk am ormannda buldular. Orada yksek,
gl aalar vard ve onlarn arasna tapnaa benzer bir bina giz
lenmiti. Buras sakin ve lotu. Kendilerini ieriden birilerin gzede
mekte olduu duygusuna kapldlar. Acaba kapy alsalar ve iecek
bir ey rica etseler miydi? Hayr, sabahn erken saatlerinin zevkini
karmay ve yollarna devam etmeyi kararlatrdlar. Onlar fantas
tik bir oyun bekliyordu: Erik aalarnn st prtll gm ve ye
im tandan plakacklarla rtlmt.
Bysne kaplm olduklar bu yer, Smaragdenen manastryd.
Sevgi Uyandran karde

1 6 yana basm ve eskisine oranla daha da

gzellemiti. O ne ei emsali grlmemi, tatl yaratkt yle ! Her

gn kaba saba herifler ziyaret ediyordu manastr. Sevgi Uyand
ran'a manal manal bakyorlar veya iki anlaml szcklerle kendi
sinden randevu koparmaya alyorlard. Dier rahibeler bu istek
Iere kar pek verimkar davranyorlar ve kk sevin lklar at-

257

yorlard. Fakat Sevgi Uyandran, heriflere hi mi hi gvenmiyordu.

Onu sadece kzkardeiyle birlikte huzurlu bir yaam srmek il
gilendiriyordu. Kendi hcresinde mnzevi bir yaam sryor, oku
yar ve iirler yazyordu. Bugn rastlantyla i avluda gezintiye k
mt ve bir kap aralndan, manastra akn akn bakan Jia
Wenren'i ve arkadan grd. Jia Wenren'den yaylan soyluluk ve
saflk, gen kz o anda cezbetti. O, iki arkada rahat rahat ve tam
olarak grebiliyordu. Her iki bey yola koyulduklar srada, onlara
akn ve zntl, bakakald. Jia Wenren'i tekrar grme zevkini
tadabilmek iin onlar nasl da seve seve burada tutard. Derinden
etkilenmi bir halde hcresine geri dnd. "Demek dnyada byle
gzel adamlar da var" diye szland.
"Belki de o gkten yere inmi bir lmszdr. Ah, tm bir yaam
byle bir adamla birlikte geirmek ne gzel olurdu! Fakat benim
durumumda byle bir ey dnmek bile fazla."
Gzlerinden yalar akmasn glkle nleyebildi.
Jia Wemen'in Hangzhou'ya yapt gezinin zerinden henz drt
ay gemiti. Eyalet devlet memuru snavlar ncesiydi. Jia Wenren
de snava girmek istiyordu. Fakat daha nce bir sre Hangzhou'daki
bir teyzesinin yannda bir sre kalmak ve bylece, Huzhou'nun
bunaltan yaz gneinden uzaklamak istedi. Yanna bir anta dolusu
kitap ald ve kiralam olduu gemiye bindi. Yannda Drdnc A
adl ua vard. Gemi henz kalkmt ki, gen bir rahip kydan
seslendi:
"Hangzhou'ya m gidiyorsunuz?"
Kaptan bayla evet dedi.
"Beni de alr msnz? Borcum neyse derim."
Rahip Huzhou'da ailesini ziyaret ettiini ve Hangzhou'ya, ma
nastrna geri dnmek zere yollara dtn belirtti. O srada g
vertede Drdnc A grnd ve konumaya kaba bir ekilde katld
ve rahiple mstehcen laflar ederek alay etmeye kalkt. Rahip sade
ce bir soru soracan belirterek geriye seslendi. Kendisini byle k
k drmek iin bir neden yoktu. Karnarasnda bulunan Jia
Wenren grlty iitti. Bir lambar at ve bakt. Gen rahibin zarif,
temiz yznden yaylan canayaknl ve sevecenlii hissetti. Rahi258

bin, kaptana seslendii srada, Hangzhou'da bir manastrda bir

mnzevi olarak oturduunu iitmiti. Jia Wenren bu manastrn ha
rika gzellikte bir blgede olduunu biliyordu v-e kendi kendine, ra
hibi yanna alrsa manastr ziyaret edebileceini dnd. Gver
teye kt ve uana susmasn ve rahibi gemiye buyur etmesini em
retti. Gemi kyya yeniden yanat ve rahip gemiye bindi. Jia Wenren
rahibi yakndan grr grmez daha da ard. Kendi kendine, byle
gzel bir rahip imdiye kadar grmediini syledi.
"Hani onun kadn olduuna inanasm geliyor. Ve eer o bir
kadnsa, dnyann tm gzelliklerini l l yayyor. Gerek bir gk
yz yarat! Ama yazk ki, bir rahip sadece o ! "
Jia Wenren yeni geleni selamlad ve karnarasma davet etti. Rz
gar uygun esiyordu. Gemi yelken at ve rzgarn eliinde uar gibi
harekete geti.
Her iki yolcu konumaya baladlar ve birbirine daha da yakn
lamalarn salayacak ekilde, ayn kentten olduklarn ve ayn
iveyle konutuklarn grdler. Kamara epeyi scakt. Jia Wenren
rahibe stndekilerini biraz karmasn syledi, fakat rahip bunu
annda reddetti. Akam yemeinden sonra Jia Wenren rahibe banyo
yapmasn nerdi, fakat rahip bu neriyi de geri evirdi. Jia Wenren
banyosunu yapt ve yorgunluktan gzlerine uyku knce, gidip
yatt. Hemen uykuya dald. Drdnc A geminin kna ekildi, ora
da yatt.
Rahip lambay sndrd, soyundu ve hemen yataa girdi. Fakat
uyuyamyordu. Her yan titriyor, glkle soluk alyordu. Jia Wemen'in
yannda derin bir uykuya dalm halde yattn grnce, yavaa
kalkt ve oturdu. Ellerini yorgandan kard ve Jia Wenren'in srtn
svaziamaya balad. Jia Wemen uyand ve irkildi. Rahip elini hzla
geri ekti ve uyuyormu gibi yapt. Fakat Jia Wenren temas hisset
mit ve yle dnd :
"Ah! Bu rahip bana ok sokuluyor. inanyorum ki, o ruhani bir
kiilie sahip. Fakat o sanki baka bir kla brnm gibi. Neden
byle bir cins-i latifle kk bir macera yaamayaym? Yanbamda
yatan bu nefis paray karmak doru olur mu?"
"iek Aan Talih" o anda kendisini ok gl bir erkek gibi his259

setti. Ve vakit geirmeden rahibi kucaklad. Artk sarma dola ol

mulard. Jia Wenren'in eli sevgi dolu okamalarla rahibin orasnda
burasnda dolayordu. Rahip yeniden uyuyor gibi yapyordu. Jia
Wenren'in rahibin orasn burasn yoklayan eli birdenbire iki yuvar
lack memeye dedi. El imdi de rahibin kn okamaya balamt.
Rahip imek- hzyla srtn dnd. Jia Wenren rkerek srad ve
rahibe yle dedi:
"Bana gerei syle ! Kimsin sen ! "
Rahip yant verdi:
"Sesini ykseltme sayn baym! Ben gerekte bir rahibeyim ve
gvenliim iin rahip klnda geziyorui.n [21 numaral strategemin
metamorfoz-strtagemi olarak uygulanna bir rnek! ] ."
Jia Wenren yle dedi:
"Eer durum buysa, kader bugn bana glyor demektir. Fakat
artk beni terkedemezsin."
Rahibe yalvard:
"Bana merhamet edin. Ben henz pek gen bir kzm, ltfen sa
kin olun ! "
Fakat byle bir anda kim Jia Wemen'den geri adm atmasn bek
leyebilirdi ki! O ahlanm duygularn yattrmak ve kamn he
nz amam iee sokmak iin daha fazla bekleyemezdi. Rahibe
ye, kalarn atmak, dilerini gcrdatmak ve bekaretini teslim
etmekten baka yapacak bir ey kalmamt. Frtna dinmi, skunet
geri gelmiti. Gen adam yle dedi:
"Sen bir lmszsn. Bunlarn hepsi bir ryadan ibaret olmasn
sakn? Fakat gerei syle bana. Nereden geliyorsun? nk bu
olup bitenlerden sonra artk birlikte yaamak zorundayz."
Ve rahibe bandan tm geenleri aklad. Tabii bu arada gen
adam daha nce grm olduunu da anlatt. Uzun sre onu d
nmt; ne var ki, onu bir daha grmesinin mmkn olmadna
inanmt. Kendisini ona gnlden vermek, hep onunla birlikte
olmak istiyordu; tpk su ve balk gibi.
"Biz birbirimiz iin yaratlmz" diye konutu Jia Wenren. "Uzun
sre byle gizlilik iinde kalmayacaz. imdi artk birlikte olabil
menin aralarn ve yollarn aramalyz."
260

"u andan itibaren sana aitim" dedi Sevgi Uyandran.

Ve gen adama kendi manastrnda konaklamay nerdi. Gen
adam orada skunet iinde olacak ve hergn sabahtan akama ka
dar snvlarna hazrlanabilecekti. Barahibe sk sk manastrdan
dar giderdi; bu srada kolayca beraber olabilirlerdi. Dier rahibe
ler de onu mutlaka sevgiyle kucaklayacaklard. O da onlara uygun
ekilde davranacakt elbette. Bylece manastra geldiler. Gen ada
m orada yedirip iirdiler, kendisine temiz bir hcre ayrdlar ve ban
yoyu hazrladlar. Barahibe ve dier iki rahibe, "Sevgi Uyandran"
dan habersiz, aralarnda anlatlar. Gen adamla ilk buluma hakk
barahibenindi ve Jia Wenren barahibe ile arzu dolu bir gece geir
di. Dier iki rahibe sradaydlar; kalan iki gece onlarnd. Sevgi
Uyandran ise dier rahibelerin uygun grdkleri zere, geride kal
d. Bir ay sonra gen adamn gc artk tkenmiti. Onu zenle bes
lediler, ginseng, lotus ekirdei ve dier kuvvetlendiricilerle yeniden
gl hale getirdiler. Tam anlamyla etrafnda pervane oldular. Di
kii Kadn Bayram yaklamt ve yedinci ayda byk oru bala
yacakt. Bu vesileyle Hangzhou'rda oturanlar dindarca ilere giriti
ler ve rmak stne fenerler diktiier. Yedinci ayn onikinci gnnde,
zengin, k grnml bir bay, barahibeyi, Sutra zikretmek ve ayi
ne katlmak zere konana davet etti. Barahibe geleceine sz ver
di. Konaktaki tm trenler gn srecekti. ki rahibenin yardm
na ihtiyac olduundan, barahibe, Sevgi Uyandran' araya katma
dan, frsat deerlendirmeye giriti; nk S evgi Uyandran' man
asurda brakmak, Jia Wenren'in manastrda kalmas anlamna gele
cekti. Barahibe, zengin adamn konana giderken, Sevgi Uyand
ran' sevgilisiyle babaa brakmaya karar vermiti.
Barahibe ve dier iki rahibe gittikten sonra, Sevgi Uyandran Jia
Wenren'le durumlarn grt.
"Burada srekli kalama.Ylz" dedi Sevgi Uyandran ve devam etti:
"Snavlar yaklayor. iler burada byle devam ederse, sadece snav
kaybetme tehlikesiyle kar karya kalmayacaksn, stelik saln
da mahvedeksin."
Jia Wenren "Sanki bunu ben de bilmiyor muyum?" diye yant
verdi.
261

"Sadece sana yakn olmak istediimden, onlarla birlikte yataa

giriyorum, yoksa bundan zevk aldm iin deil" diye devam etti.
Sevgi Uyandran konumay yle srdrd:
"Sana rastladmda, buradan uzaklamak amacyla bir ka
strategemi (tuoshen zhi ji) uygulamak istemitim. Ne var ki, dn
yolunda annemi ziyaret ettim. Barahibe ben yolda kaybolduum
srada hakkmda aratrmalar yapacakt. Fakat imdi biz uygun bir
frsat yakaladk. Burada, manastrda yalnzz, buradan kaabiliriz.
Onlar bizi izlemeye cesaret edemezler, nk bizi izlemeye kalk
tklar takdirde kendi yaptklar uygunsuz ilerin aydnla kaca
n hesap ederler."
"Bu olmaz" diye yantlad Jia Wenren ve devam etti:
"Ben bir bilgeler ailesine mensubum ve annem hala yayor. Se
ninle bizim eve kaacak olursam, ailem kzacak ve senin varln ka
bul etmeyeceklerdr. Barahibe seni bulursa, olay ilgili makamlara
haber verebilir ve benim mstakbel memuriyet hayatm tehlikeye
girer. Ve sen de zor durumlara dersin. Hayr, baka bir yol ara
mal. Aklma u geliyor: nce snavlar baaryla bir vereyim, daha
sonra evleniriz."
Sevgi Uyandran yle dedi:
"Snavlarn verdikten sonra artk sen bir rahibe ile evlenemez
sin. Ayrca snavlar veremezsen ne olacak? Hayr, bu iyi bir zm
deil."
Aralarnda tartp durdular, Jia Wenren yle deyinceye kadar:
"Bu ynetim blgesinde benim bir teyzem oturur; kendisi bir
devlet memuroyla evliydi. imdi dul kald. O pek dindar bir Bu
disttir. Onun konutunda kk bir ayin yeri vardr, orada daima
gnlk aac ttsleri yanar. Bu ile ilgilenen yal rahibe benim st
ninemdir. Ben bugn teyzeme gidecek ve ona senden sz edeceim.
Umuyorum ki, ayin yerinde, stninemin yannda kalmam salaya
cam. Bir memur ailesi sz konusu olduundan, kimse oray ziyaret
etme cesaretini gsteremez. Orada kalrsn, salarn tekrar byyn
ceye kadar. Benim ilerim de yolunda giderse, daha sonra usullere
uygun ekilde evleniriz. Ve snavlar baaramazsam, en azndan
bann ortasndaki tral yer olmaz artk."
262

Sevgi Uyandran bu plandan dolay heyecanand ve Jia Wenren'i

acele etmesi iin zorlarken yle dedi:
" gn sonra ok ge olacak."
Teyzesi Jia Wenren'i sevgiyle karlad. Jia Wenren bandan
geen ak yksn anlatt, tabii pek ok yalan uydurarak (zao ge
huang) . O, Sevgi Uyandran'dan bir retmeninin kz diye sz etti
ve henz ocuk yata olduunu ekledi. Snavara hazrlanmak iin
sakin bir yer ararken, rastlantyla bu kzla Srnaragdenen manastrm
da karlarnt. ylesine gzel bir kzd ki! O artk kutsal bir rne
kanda barnarnazd ve kendi yannda kalmak istiyordu. Kader onlar
birbiri iin yaratmt ve bu yzden o retmeninin kz bile olsa,
kendi bana brakarnazd, ve saire.
Teyze yeeninin durumunu byk bir anlayla karlad. Ne var
ki ayin yeri bir kz iin uygun bir yer deildi; nk Jia Wenren'le
kzn varlklar ayin yerinin kutsalln bozabilirdi. . Bunun yerine,
teyze kendi evinin tenha bir kesinde oturmalarn "nerdi. Rahibe
orada yaayabilirdi. Sevgi Uyandran'n emrine bir hizmeti de vere
bilirdi.
Jia Wenren manastra dnd ve Sevgi Uyandran'a her eyi anlat
t. Kz hi gecikmeden eyalarn toplad. Jia Wenren yle dedi:
"Ben sana yeni evine kadar elik edeceim; daha sonra buraya
geri dneceim. Bylece, geri dndklerinde rahibelerin durumdan
phe etmelerini nlerni olacam. Bu durumda ben eyalarn
burada brakacarn."
"Rahibelere kar hala bir eyler hissediyor musun" diye pheyle
sordu Sevgi Uyandran.
Jia Wenren onu yattrd:
"Kalbim tmyle ve sadece sana aittir. Geride phe ekecek
hibir iz braknamam gerek; tpk altn gibi parldayan kabuundan
kan austos bcei gibi. Senin ayrlnda benim paym olduun
dan pheye derlerse, bu rahibeler bana kt bir oyun oynuya
bilirler. Tam snavlar ncesi kendime bunu yapamam."
"Ben sk sk sadece annemi ziyaret ettim" dedi Sevgi Uyandran
ve devam etti:
263

"Rahibeler sana benim nerede olduu soracaktr. Sen sadece,

ben ayrlrken orada olmadn ve beni grmediini sylersin. Onlar
benim annerne gittiimi sanacaklardr."
Her ey bu strategemik plana gre olup bitti. Jia Wenren gece
teyzesinin yannda kald ve ertesi gn oray t:;rketti. Bu arada ra
hibe manastra geri dndler ve ortada kimsenin olmadn grd
ler. "Nerede bunlar?" diye birbirlerine tedirgin bir ekilde sordular.
Onlar en ok tedirgin eden ey, gen adamn yokluuydu; Sevgi
Uyandran onlar iin pek de nemli deildi. Endieli endieli Jia
Wenren'in hcresine kotular. Eyalarnn hepsinin yerlerinde oldu
unu grdklerinde pek rahatladlar. Sevgi Uyandran'n hcresinin
tamamen bo olmas ve kendisinin de ortalklarda gzkmeyiine
bir aklama getiremediler.
Jia Wenren geri dnmt. Rahibelerin yzleri o an aydnland.
"Ah! te ta kendisi! " diye bartlar.
Barahibe hemen onu yedirmeye, iirmeye koyuldu ve Sevgi
Uyandran'n orada ollmadn tek bir szle belirttikten sonra, g
lerek yle dedi:
"Sizsiz gn kalbimi ok szlatt. Hemen benim hcreme gide
lim ve zevke dalalm! "
Dier iki rahibenin itirazlarna aldr etmeksizin, barahibe gen
adam adeta srkleyip gtrd. Jia Wenren ne kadar gerilim iinde
olsa da, yapacann en iyisini yapt yine. Ancak sevineden sonra
Sevgi Uyandran'dan sz etti barahibe.
"Ben kente gitmitim" dedi Jia Wenren ve devam etti:
"Ve vakit o kadar ilerlemiti ki, bir arkadann yannda geceledim."
"phesiz o yalnzl pek kaldramad. Bizsiz gn geirdi. Bu
yzden pek tabii Huzhou'ya, annesinin yanna gitti herhalde. Btn
bunlar daha sonra akla kavuur" diye dndler rahibeler erte
si gn.
Tm duygu ve ilgileri Jia Wenren'de odaklanm olduundan,
Sevgi Uyandran'n bana ne geldii artk konu olmaktan kmt.
Jia Wenren, ne var ki, bu yerde daha fazla zaman harcamak istemi
yordu. Tam gn sonra, snavlarn yaplaca binann karsnda
bir ev aramak istediini belirtti. Ve Jia Wenren eyalarn toplad.

264

"Mmkn olduu kadar abuk geri dn" diyerek uurladlar

rahibeler kendisini, manastrdan ayrlrken.
Dneceine sz verdi gen adam ve oradan derhal uzaklat.
Sevgi Uyandran ortadan kaybolduu srada, gen adam, zaman
zaman, Sevgi Uyandran'n ortadan kayboluunda kark bir eyler
olduu phesine kapld. Rahibeler onu aryorlard, fakat kendisi
bulunamyordu. Onlar ona kar ne yapabileceklerini dnyorlar,
fakat bir karara varamyorlard. Bir sre sonra barahibe yeni bir
potansiyel sevgili buldu ve tm zamann onunla zevk ve sefa iinde
yaamaya ayrd. Jia Wenren yknn sonraki ksmlarnda sadece
blge devlet memuriyeti snavlarn kazanmakla kalmad, hatta
bakentteki snavlar da kazand. imparatorun zel izniyle tatile kt
ve sevgilisiyle resmi yoldan evlendi.
21 numaral strategemin burada Sevgi Uyandran'n Smaragde
nen manasrnndan pek k bir ekilde kayla st rtlm olan
baarl uygulamasn buluyoruz.

21 . 1 0. Akraba Rolnde Bir Tiyatro Oyuncusu

Milla Hala, tm aile iinde, noel aacn sslemeyi ok sevmesiyle
tannrd. Esas hneri, camdan yaplm, cce eklindeki bir dzine
bibloyu bir mantar ekiciyle, epeyi yksee kaldrlm dallarn iine
ve an eklindeki bir rse tutturmakt. Ccelerin ayak tabanlarnn
altnda mumlar bulunuyordu. Is belli bir dzeye ktnda, gizli bir
mekanizme ccelerin asl olduu dallar harekete geiriyordu. Daha
sonra cceler mantar ekileriyle rse vuruyorlar ve periler krali
esinin sesi gibi pek zarif bir ngrt duyuluyordu. Gm rengi el
bise giymi, al yanakl bir melek, noel aacnn tepesinde belirli an
larda dudaklarn ayor ve "bar, bar" diye fsldyordu. Tabii
Hala'nn noel aacnda ekerlemeler, kurabiyeler, gelin telleri, ba
dem ezmeleri - ve asla unutmad - lamettalar bulunurdu.
kinci Dnya Sava'nn (1939-1 945) balamasndan sonra, ev
reye den bombalarn yaratt sarsntlar hassas aac fazlasyla
tehlikeye maruz brakmt. Bazan cceler aatan tepetaklak d265

yor, bazan melek bile yere yuvarlanyordu. Hala teselli kabul etme
yecek derecede zgnd. Her hava saldrsndan sonra aacnn ba
tan aaya yeniden dzenlemesi gerekiyordu. Ne var ki, hava sald
rlar tm kentin zerinde her geen gn daha fazla iddetlendike,
Hala'ya kalan, aacnn korunmasn salamalar iin, akrabalarna
sert sitemlerde bulunmak, onlarla sonusuz tartmalara girmek, bol
bol gzya dkmek ve szlanmakt.
Savatan sonra Milla Hala yeniden noel aacyla megul olmaya
balad. Aa, her eyiyle "eskiden naslsa tpk yle" olmalyd. n
celeri ailede kimse bunu ciddiye almad. Neden sevimli, yal ha
yann kk oyunu ciddiye alnmalyd ki? Yine de, ccelerden,
rslerden ve bir melekten oluan takm, mutluluk getirmeye devam
etti. Ve 1 946'da her ey eskisiyle ayn olacak ekilde hazrland.
1 947 ocann banda tm aile Hala'nn davetinde biraraya
geldi. Iklar sndrld ve mumlar yakld; cceler ekileriyle vur
maya baladlar ve melek "bar, bar" diye fsldamaya balad. Her
ey eskisi gibiydi gerekten. Ne var ki, bir sre sonra tatsz bir olay
meydana geldi. Amcann olu "Tapnaktaki sa"y anmak zere
mumlar yaknaa baladnda, o ana kadar gayet lml bir havada,
halinden memnun grnen Hala, iddetle barmaya balad ve bu
ban ylesine iddetli ve ani oldu ki, amcann olu oka urad ve
yava yava sallanmakta olan aacn stne ykld. Ve olan oldu.
Tngrtlar, ngrtlar ykseldi; cceler ve anlar, rsler ve tepedeki
melek, hepsi birden, yere indi; Hala hala haykryordu.
Teyze bir hafta boyunca haykrd durdu. Telgrafla nrologlar
arld, psikiyatrlar taksiyle eve getirildi. Fakat her biri, her eyleri
ni ortaya koymalarna ramen, bir para da akn bir halde, omuz
silkerek ekip gittiler. Hibiri bu sevimsiz, kulak trmalayc konsere
bir son vermeyi baaramad. Hala, amcann aklna yeni bir noel aa
c yapma fikri gelinceye kadar, uzun sre haykrmay srdrd. En
nihayet 1 2 ubatta yeni noel aac tamamlanmt. Mumlar tekrar
yakld, gerekli eyler aacn arasna burasna konuldu, Hala hasta
odasndan getirildi. Yznde sakin bir ifade vard. Ve s gerekli
dereceye ulatnda, camdan cceler mantar ekile nn vur
maya baladlar, nihayet melek "bar, bar" diye fsldad. "Bar"
266

dendike Hala'nn yzne harika bir tebessm yayld ve hemen

ardndan tm aile "Noel Aac" arksn sylemeye balad. Tabii
her kutsal akamda evden eksik olmayan papaz da davet edilmiti.
O da gld ve hatta yumuak bir yzle, ark syleyeniere kendisi de
katld. Bala sakin grnyordu ve rahatszl atatm gibiydi. Bir
ka ark sylendikten ve ok sayda brek ve rek taba bo
altldkt:an sonra, herkes yaruldu ve odasna ekildi. Hala da, her
hangi bir yattnc ila almadan uyudu. ki hemire evi terketti, he
kimler de tabii. Her ey yolunda grnyordu. Hala, yemek yemee
ve imeye balamt yeniden; eskisi gibi sevimli ve yumuakt. Fakat
akamst hava kararmaya baladnda ve amca aacn altnda ve
karsnn, Milla Hala'nn yanbanda gazete okurken, Hala birden
bire amcann eline yumuak bir ekilde dokundu ve yle dedi: "Ar
tk ocuklar noel iin aralm, tam zamandr." Amca daha son
ralar, o anda oka uradn itiraf etti. oka ramen ayaa kalkt,
aceleyle ocuklarn ve yeenierini akam evde toplanmalar iin
armak ve papaza bir haber gndermek zere. Papaz geldi, soluk
solua kalmt ve aknlk iindeydi. Yine mumlar yakld, cceler
ekile nn vurmaya baladlar, melek fsldad, arklar sylendi,
brekler ve rekler yendi. Her ey tekrar yolunda gidiyor gibiydi.
Ne var ki soylu noel aacnn yaam snrsz deildi. Karnaval
yaklatnda, aa yapraklarn dkmeye balad ve akamlar ar
klar sylenirken Hala'nn yzndeki ve zellikle alnndaki buruuk
luklar da daha fazla dikkat ekmeye balamt. Bir akam amca
"Btn kular burada" ve "Gel, sevgili mays ve yap yapacan" ar
klarn sylemeyi nerdi. Ne var ki, daha ilk arknn ilk msrasnda
Hala'nn yz yle bir karard ki, ark hemen kesildi ve "0, noel
aac" arksna geildi. gn sonra amcann olu, bir kk
apulculuk denemesine giriti. Fakat daha elini aaca henz daldr
m ve ccelerden birinin mantar ekicini almak iin uzatnt ki;
Hala lgnlar gibi haykrmaya balad. Cce yine eski yerine monte
edildi, mumlar yakld ve biraz hzl fakat yksek sesle "Sessiz gece"
arks sylenmeye balad. Dehet iinde grld ki, Hala gerekten
de cinnet geiriyordu; sanki "kutsal akam"daym gibi. Onun iin
her akam, artk noel akamyd, kutsal akamd. Ne var ki, o akam267

ki lenin huzur iinde gemesini salamak iin aacn stndeki

ssleri almak ve bu aacn yerine yenisini monte etmek gerekiyor
du. Hala'nn durumu dzelmiti. Drt noel aac eskitilmiti. Birok
defa her akam yaplan lene bir ara vermek veya tamamen sona
erdirmek denendi. Ne var ki Hala'nn bir haykryla bundan vaz
gemek zorunda kalnd. Kesin bir tavr almak gerekiyordu; bu byle
gitmezdi. Yldrc olan husus, Hala'nn tm yaknlarnn onun yan
banda hazr bulunmak zorunda kalmalaryd. Bunlara papaz ve
yeenler de dahildL Ailenin tm yeleri, grlmemi bir dakiklikle,
annda orada bulunmalyd. Bu, papaza nceleri pek zor geldi. O bir
ka hafta hi szlanmadan, Hala'ya, kilisesinin bu yal mdayimine
zenle katland. Fakat o hafife ksrerek, amcaya, bu iin byle gi
demeyeceini aklad. Bu zel len muhakkak ki ksayd - tam krk
dakika sryordu - fakat bu ksa sreli seromaniye bile katlanmak
artk mmkn deildi, papaza gre.
zm, yksek rtbeli bir kilise yetkilisi olan komudan geldi. O,
her akam yaplan bu lende hazr bulunmak istediini aklad.
Amcann olu yeni bir noel aac dikmek iin, taze noel aac sala
yan bir yer arad. Bu arada amcann evinde yaplacak akamki le
ne katlacak olanlar tamamen profesyonel bir katlkla davrannay
kabul ettiler. Aacn altnda veya etrafnda toplanld. Hala geldi,
mumlar yakld, cceler eki sallamaya baladlar ve melek "bar,
bar" diye fsldad. Daha sonra birka ark sylendi, taze rekler
ktr ktr yendi, biraz bir eyler iiidi ve herkes esneye esneye bir
birine "mutlu noeller" dileyerek odasna ekili.
Ortalkta kimse grnmyordu; Hala yavaa fakat srekli al
yordu. Aklna kimbilir neler gelmiti yine. lenin bitmesini istemi
yordu. Amca bu istee biraz sert kt ve sadece bu geceye zg bir
istisna olarak ve ksa bir sre iin lenin devam etmesini salad.
Ne var ki, amcann artk sabr tamt. Hala'ya kar tavr da de
iiyordu. Bir gn aklna, akam leninde kendisini bir tiyatro
oyuncusunun temsil edebilecei fikri geldi. isiz, keyfine dkn bir
tiyatro oyuncusu buldu. Adam

14 gn boyunca akam lenlerinde

kendisini yle iyi taklit etti ki, ei Milla Hala hibir ey farketmedi.
Dierleri de bir ey farketmemi gnryordu. Bir akam, kk

268

torunlardan biri, kk bir ark aras dinlenmesi srasnda, banda

sa olmadn bildii amcaya bakarak, birdenbire barmaya ba
lad: "Bykbabann bukle bukle salar var." Ve zafer kazanm gi
bi, amcay oynayan oyuncunun peruunu kaldrd. Zavall tiyatro sa
nats iin bu sahne, son derecede ikenceli oldu. Aile de sarslmt
ve bir felaketi nlemek iin, bu gibi zor durumlarda hep yaptklar
gibi, acele acele ark sylemeye baladlar. Hala yattktan sonra,
amcay oynayan sanat sorguya ekildi, kim olduu ortaya kt. Bu,
noel gecesi enliinin tam anlamyla iflas edeceinin iaretiydi. Ti
yatro oyuncusunun foyasnn meydana kmas sanki bir isyana yol
at ve sonuta bir anlamaya varld. Amca, kendisi, yeenler, ka
ynbiraderi Karl ve Lucie'den oluan kk bir heyet iin masraf
stlenmeye hazr olduunu aklad ve bu drt kiiden birinin o
cuklar megul etmek iin akam lenine gerek kimliiyle katl
mas konusunda anlatlar. Yksek rtbeli kilise yetkilisi bu manev
rann hi farkna varmamt. Hala ve ocuklar dnda, o da bylece
bu oyunda tek orijinal figr olarak kalmt. Gerek bir aile yesi
lene daima katlacandan, tiyatro oyuncusu iin de mnhal bir
yer garanti altna alnm oluyordu. Bunlar lene istemeye istemeye
katlyorlard, ama buna karlk biraz para kazanyorlar ve stelik
yemee kalyorlard. O andan itibaren her ey yolunda gitmeye
balad.
Tam iki yl sonra lk bir yaz akam amcann evine yaklatm
srada, uzaktan yle bir msra iittim: "Noelde orman l l olur ... "
Eve sessizce yaklatm ve bir perde aralndan odaya baktm. oyun
cularn yaptklar taklitlerin akrabalarn ses ve jestleriyle benzerlii
o kadar dehet vericiydi ki, ben bu akam kimin gerek aile yesi,
kimin oyuncu olduunu ve hele ocuklara "gzc" olarak bakann
Conlar byle adlandryorlard) kim olduunu anlayamadm; Ancak
pek sonra sadece kaynbiraderimi, eer yle denebilirse, gerek kii
olarak tandm. Hala gerekten de mutlu grnyordu. Yksek rt
beli kilise grevlisi ile ene alyordu. kisi de neeyle kk kahka
halar atyorlar ve konuma ancak bir ark sylemeye geildiinde
kesiliyordu . . .
" 2 1 numaral strategeme tipik bir rnek." Tayvan doumlu, inli
269

ve Helveyal [svire'nin eski ad -n.-] karm bir aileden gelen,

kriminal romanlar yazar Chu Wen-huei; burada ksaltlm olarak
yer verilen ve Nobel edebiyat dl sahibi, Alman yazar Heinrich
Bll'n (191 7-1985) yazm olduu "Sadece Noel Zaman Deil"
adl yky bu szlerle deerlendirmiti bana.

21 . 1 1 . Ayakyoluna Gitme
Katil Bai Zheng bir handa Wang Wenyong adl bir seyyar satcyla
kavgaya tutumutu. Bai Zheng ona arkada olmalar iin aslp
duruyor ve onu her vastaya bavurarak kendisiyle i orta olarak
beraber almaya ikna etmeye abalyordu. Wang Wenyong cann
skan heriften kurtulmak istiyordu. O Bai Zheng'e bir bardak arap
smarlad, brnn art arda itiklerinin arkasndan. Gerekten de
Bai Zheng bir sre sonra yle dedi:
"ok itim ve biraz uyumak istiyorum."
Wang Wenyong meyhaneciye seslendi:
"Git ve ona bir ba yast getir! "
Fakat sarho haliyle Wang Wenyong'a daha fazla aslmaya ba
layan Bai Zheng, yle dedi:
"Ben bam yasta deil, senin hacaklarna yaslamak istiyorum.
Birazck uyuyaym urada, sonra kalkar ve birlikte bir eyler satma
ya karz."
Gz ylm olan Wang Wenyong'a, buna uymaktan baka ya
pacak bir ey kalmamt. Ve oraya oturdu ve korku salan Bai
Zheng'in ban bacaklarnn stne koydu. Sonunda Wang
Wenyong bu arada hesab demekte olduu garsona yle dedi:
"Senden bir ey rica edeceim.
Garson sordu: "Ne arzu ediyorsunuz?"
Wang Wenyong yle yant verdi:
"Gitnek istemiyorum. Fakat ishal oldum. Bir sre unun kafasn
bacaklarnn stne koyar msn? Aksi halde kendimi tutarnayp
buraya pisleyeceim"
Garson bard: "Hayr, hayr! Siz kalkn, ben yerinize geerim."
270

imdi sahnede, Wang Wenyong'un mallarn doldurduu torbay

nasl omuziad ve kapdan darya nasl szlp kaybolduu g
rlmektedir. Ve imdi de ark sylemektedir: "(. .. ) Kaplann kinin
den katm ve yaamm kurtardm ( ... ) ." Ksa bir sre sonra Bai
Zheng uyand ve yle dedi:
"Haydi gidelim karde. Vay anasn, ortalkta yok. Anlalyor ki,
o imdi gerekte 'austos bcei altn gibi parldayan kabuundan
kyor' strategemini uygulad ve toz oldu."
Sonra garsona dnd: "Dveceim seni, ,alak herif. Sen onu
nasl brakrsn gitsin diye ! "
Garson kendini savundu: "Ama o ishal olmutu ve neredeyse
yerlere pisleyecekti. . . "
Bai Zheng hemen takibe koyuldu, Wang Wenyong'u yakalad ve
Yuan a'ndan (1271-1 368) gelen Die Zinnober-Trage [[Zincifre
Sr] adl dramann son blmnde, onu ldrd. Zincifre, doal
haliyle zehirli olmayan, fakat yapay yoldan kendisinden zehirli bir
madde olan cvann elde edildii cva slfrdr. Zincifre eski in'
de deerli, ok kullanl bir ilat.
Ka ayakyollma gitme yoluyla gizlerne/rtme konusunda nl
bir olay da, .. 206 ylnda daha sonra Han hanedannn (.. 206.S. 220) kurucusu olan Liu Bang'n Hongmen'deki ziyafette bir kl
dans srasnda kendisine kar planlanan suikastten kurtuluudur
ki; Liu Bang hacetini gidermek zorunda olduunu bahane ederek
ziyaret sofrasndan kalkm ve svp gitmiti (bkz: strategem Nr.
8.1). Cai Mao ikinci bir suikast giriiminde de bulunmutu. O,
Xiangyang'da (Hubei eyalerinin bugnk adyla Xiangfang blgesi)
verdii byk bir ziyafet srasnda Liu Bei'yi ( .S. 1 6 1 -223)
ldrmek istemiti. Liu Bei, gvendii bir adamQn ziyafet srasn
da kendisine "Dar knz! " [mecazi anlamyla: "hacetinizi gide
riniz!") diye fsldamas zerine, oradan svmt. Yunnan eyale
tinin askeri' yneticisi olan Cai E (1882-1916), yaamn WC-hilesi
ile kurtarmt. 1913'de onu, o zamanlar in'in kudretli adam olan
Yuan Shikai (1859-19 16) Pekin'e getirtmi ve evinde gzaltnda tut
maya balamt. Arkadalar Cai E'ye kamas iin yardm ettiler.
Cai E nl birisiyle parkta gezintiye kmt. Birlikte bir baheli
271

restarana girip oturdular. Pek aikar bir ekilde, Cai E para kesesini
masann stne koydu. Sonra pahal Panama apkasn bandan
ald ve ceketini kard. apka ve ceketi bir sandalyenin arkalna
yerletirdi. Bir sre ay iip yanndaki nlyle sohbet etti. Sivil gi
yinmi iki gizli polis pek uzakta oturmuyorlar ve Cai E'nin tm
hareketlerini gzlyorlard. Cai E birdenbire yksek sesle yanndaki
nlye seslendi: "Bir dakika bekle, tuvalete gidiyorum, hemen
dnerim." Aznda sigarayla, masadan uzaklat. ki gizli polis, onun
zerinde sadece gmlekle geip gittiini grdler. Ceket ve apka
hala sandalyenin arkalnda, para kesesi de masann stndeydi.
Polisler hibir eyden phe etmediler. Bylece Cai E, dikkati ek
meden park terketti ve bir arkadan ziyaret etti. Bu arkada onu
zengin bir kadn klna soktu, ssledi, psledi. Ksa bir sre sonra
Pekin'i trenle terketmi bulunuyordu (Gelehrsamkeit [Bilgelik],
anghay Aralk 1 989).
Bakasnn girerneyecei bir kk yeri, rnein bir tuvalet ka
binini ziyaret etmek suretiyle ka gizleme/rtme, sadece in'de
vuku bulmaz tabii. Aadaki haber, Einsiedler-Anzeiger [Mnzevfler
Rehberi]'nin 29. 1 1 . 19 77 tarihli saysnda yer almtr: "leden
akama kadar kafay ektikten sonra, "aristokrat" mteri evredeki
bir restorann WC'sinin penceresinden, hesab demeden, svp
gitti."

2 1 . 12. "Kk Hanm Lin'i Nereye Sakladnz?"

Gnn birinde Soylu Bilezik adl kz bahede iki kelebek yakalad ve
onlar Dicui pavyonuna gtrd. Orada kulana sesler geldi. ki
hizmeti kz pavyonun kat duvarlar arkasnda sohbet ediyorlard.
Onlar, dinlendiklerinin farknda olmadan, soylu bay Yun'la olan
gizli ilikilerini anlatyorlard. Soylu Bilezik, birdenbire, ilerinden
birinin yle dediini iitti:
"Byle konuup duruyoruz. Ya biri bizi dinliyor olsa! Biz en iyisi
paravanay bu yana ekelim; bylece ikillenmeyiz ve birinin gelip
gelmediini daha iyi grrz.
272

Soylu Bilezik dehet iinde dnmeye balad:

"Bunlar benim burada olduumu anlarlarsa, utantan yerin di
bine batarlar. Seslerden anladma gre, bunlardan biri Baoyu'nun
odasnda alan, iyi eitim alm, eksantrik Xiahong olmal. Byle
bir kz benim kendisinden daha zayf durumda olduumu anlarsa,
bana kar 'her eye katianan umudunu yitirmi adam ve duvara s
rayan umudunu yitirmi kpek' gibi davranr. Bu mutsuz bir ykye
dnecektir ve bana sknt verecektir. Bana, 'austos bcei altn
gibi parldayan kabuundan kyor' hilesine bavurmaktan baka
are kalmyor."
Ve o arkada, kapatlan bir pencerenin kard gcrtl sesi iitti.
O anda Soylu Bilezik iitHebilir bir ekilde pavyondan ieri girdi
'
ve oradakilere glerek seslendi:
"Lin'er, burada byle saklanm gibi ne yapyorsun?"
Pek afallam ve korkmu bir halde donakald iki gen hizmeti,
ikisi arasndaki biraz nce ekilmi paravanann ardndan beklen
medik bir ekilde kp kendilerine yaklaan davetsiz misafir kar
snda. Soylu Bilezik glerek yine sordu:
"Kk hanm Lin'i nereye sakladnz?"
Gen hizmeti Dui'er yantlad:
"Ben kk hanm Lin'i grmedim."
Soylu Bilezik konutu:
"Ben onu biraz nce kk gln yannda grdm. O orada ky
da melmi duruyordu. Ona srpriz yapmak istedim. Buraya var
dmda o ortadan yokoldu! Herhalde siz onu pavyona saklam ol
malsnz ! "
B u szlerle o pavyona girdi ve sa solu aramaya balad. Pavyo
nu terkederken, kendi kendine yksek sesle konutu:
"0, yukardaki maaraya gitmi olmal. Umarm onu bir ylan
sokmasn! "
Daha sonra ekip gitti. Muzip muzip dnd: "Kendimi zor du
rumdan kurtardm bylece ! "
Ve gerekten d e iki hizmeti kz, annda, kk hanm Lin ta
rafndan gizlice dinlendiklerine inandlar. Bir inli yorumcu Traum
der roten Kammer [Krmz Odann Ryas] adl romann (ayrca
273

bkz. : strategem Nr. 25.4) bu strategem ykl blm hakknda,

Soylu Bilezik'in sadece gizli dinleyici olarak roln gizlerneyi deil,
hatta daha fazlasyla 21 numaral metamorfoz-strategemi yardmy
la bir ikinci amaca daha ulatn, yani gizli rakibini, Lin Daiyu'yu,
kt duruma drdn belirtiyor. Romann yazar Cao Xueqin
burada pek uygun bir ekilde Soylu Bilezik'in "gerek karakter"ini
betimlemi oluyordu: Dtan hep uyumlu ve yumuak bal, mert ve
haksever, itense tilki gibi kurnaz ve sinsi.

2 1 . 1 3. Vejetaryenler Arasnda Kalm Bir Kasap

Kasap Ren Fengzi doum gnnde bir ziyafet verdi. Kasap arka
dalarndan bir grubu lks bir yerde topland. Ziyafet srasnda ka
saplar Ren Fengzi'den kendilerine bor para vermesini rica ettiler.
"Ben size daha geen yl yklce bir miktar bor verdim. O pa
ralara ne oldu?" diye aknlkla sordu Ren Fengzi.
Arkadalar yantladlar:
"Onlarn hepsi harcand. Ksa bir sre nce aramza, nereden gele
diini bilmediimiz bir Taocu kart. O evremizdeki herkesi veje
taryen yapp kt. Bu insanlar imdi hep bitkilerle besleniyorlar."
Ren Fengzi konutu: Bunun ad sakn 'bir iyerini zarara srkc
leyen kii; ailesini yok eden bir cani gibidir' olmasn?"
Ve bu Taocuyu ortadan kaldrma karar aldlar. Ren Fengzi hep
sinden gl olduundan, infaz o gerekletirecekti. Ertesi gn ge
ceki sarholuundan eser kalmayacak ekilde uyandnda, hemen
yola dzlmek istiyordu. Kars onu niyetinden vazgeirmeyi dene
di. Zaten Taocuyu hi tanmyordu. Ren Fengzi karsn, adam koru
makla bu adamla sanki bir ilikisi varm gibi itharn etmek suretiyle
susturmay denedi. Fakat kars hi etkilenmemiti ve itiraznda
direndi: "O anda bir strategem d'nd" diye yazyor Wang Zhiwu,
Ma Zhiyuan (1260-1321) tarafndan yazlm olan Der Genius
Douyang erweckt dreimal Ren Fengzi (Lexikon zur fachmennischen
Beurteilung von Theaterstcken aus alter Zeit [Douyang'n Dehas Ren
Fengzi'yi Kez Harekete Geiriyar] (Eski Zamana Ait Tiyatro Eserleri
274

Hakknda Uzmanlarn Verdikleri Yarglar Szl) adl kitabn yeni

derlemesinde (Xi'an, 2.bask, 1 989, S . 1 77) . Karsna yle dedi:
"Benimle bu adam arasnda hibir ey gemedi. Aramzda hibir
dmanlk yok. Onu niin ldrmek isteyeyim? Her yerde byle
domuzlar bulunur. Ben, dier kasaplarn benden nce davranp he
rili ldrmelerinden korkuyorum. Bu yzden bu herili ldrmek is
tediim grnts yaratyorum. Gerekte bir domuz satn almak
istiyorum. Ba bile ve suyu kaynat; domuzu, derisini yzrnek
zere, hemen alp geliyorum."
Kars "burada nasl bir strategemir sz konusu olduunu" bil
miyordu (Wang Zhiwu) ; baka hibir ey demedi ve kendisine syle
nenleri yapt.
"Kadn doas su gibidir" dedi Reng Fengzi, yeniden yalnz kald
nda. Ve devam etti:
"Bir iki sz sylerim ve benim kocakar pencereden ayrlr."
Austos bcei kabuu, burada, st rtl domuz almdr. O
karsn daha fazla aydnlarmad (qi yi qi fang: bkz.: strategem Nr.
16.18) . Bu plan tm dikkati karsnda toplamaya ynelikti. Bu, Ren
Fengzi'ye, kendisi zarara uramadan ve kars farkna varmadan
gerek niyetini fiiliyata dkme frsat veriyordu. Ren Fengzi'nin kar
snn gzn boyad ey, asl astar olmayan, hilikten ibaret bir
eydi (domuz satn almak) ve 7 numaral strategemin bir uygula
mas saylabilirdi. Dikkate deer olan nokta, Wang Zhiwu'nun kendi
yorumunda "yalan" szcnn deil, "hile" szcnn kullanl
m olmasdr. Bu, inlilerin yalan "strategem"lerden saydklarnn
bir kantdr. Wang Zhivu bir "strategem"den sz . etmekle, mu
hakkak ki deerden arnm olarak, bilmese de, amaca hizmet eden
bir srece vurgu yapmtr. Wang Zhivu incede "yalan" karlayan
"huangyan" szcn kullansayd, arlk ahlaksal aldatmaya ka
yacakt; nk "yalan" in'de de geleneksel olarak kt bir tnya
sahiptir, her ne kadar o bir strategem olarak kt niyetiri esas nes
nesini olutursa da.

275

21 . 14. iek Bahelerine Gezi Yapmak

Bodisatva haliyle Buda, genliinde bir keresinde, bir tccar olarak
SOO tccarla birlikte Arslanlar lkesi'ne (Seylan, Sri Lanka) . gitmek
istedi. Onlar arabalar, develer, srlar ve benzerleri tayordu ve
yanlarna aldklar mallar zenginlerin deerli eyalaryla takas et
meyi planlyorlard. Bir ada olan Arslanlar lkesi'ne ancak gemiyle
seyahat edilebilirdi. Seyahat srasnda iddetli bir rzgar kt, dal
galar geminin bordasn kamlayp durdu ve gemi paraland. Tc
carlar denize dm ve oraya buraya srklenmilerdi. Nihayet bir
kyya vardlar. Kendilerini SOO cinin yaad bir lkede buldular.
Deniz kysnda birikmi olan cinler, gen kz grnmndeydi
ler. Her biri beraberinde elbiseler getirmiti ve bunlar, giymeleri
iin, tccarlara verdiler. Tccarlar alt iek aan bir aacn evre
sinde dinlendikten sonra, cinler yeniden grndler, tccarlarn ya
nna geldiler ve hibirinin kocasnn olmadn ve kendileriyle ev
lenmeye hazr olup olmadklarn sordular. Ve eklediler:
"Burada yiyeceimiz, ieceimiz, erzak ve malzeme depolarmz,
bahelerimiz, ormanlarmz ve yzme havuzlarmz var"
Ardndan, her cin bir tccar ald ve evine gtrd. Cinlerin h
kmdar Vartikara, Bodisatva'y e olarak semiti. Eve geldikten
sonra, o Bodisatva'y bir gzel yedirip iirdi.
Yaklak hafta sonra Bodisatva, ask suratl Vartikara'nn bir
denbire neeyle gldn grd. O anda yreinde onun hakkn
da o ana kadar asla hissetnedii bir phe ve aknlk uyand. Var
tkara'ya neden gldn sordu. Cin ona Bodisatva'nn Arslanlar
lkesi'nde, iinde cinlerin barnd bir blgede bulunduunu syle
di. Bu cinlerin Bodisatva'nn yaamna kastetmi olmalar pek mm
knd. Bodisatva Vartikara'ya, lkeyi hangi aralar ve yollarla terk
edebileceini sordu. Atlarn Kutsal Kral onu kurtarabilirdi, diye ya
nt verdi cin. Bodisatva yola koyuldu, kutsal at buldu ve bir baka
lkeye gitmek istediini belirtti. Tekrar cinin yanna dndnde,
Bodisatva, cinin, kana yardm etmekten pimanlk duyduunu
grd. Cinle yattktan sonra, cin kendisine sordu:
"Tccar, vcudun niye bu kadar souk?"
276

Bodisatva, artk strategemi uygulamaya balad. O, hacetini gr

mek amacyla ksa bir sre iin kentin n tarafna gittiini syledi.
Bu nedenle vcudu soumutu.
Ertesi gn Bodisatva tccarlar toplad, onlara iinde bulunduk
lar lmcl tehlikeyi anlatt ve Atlarn Kutsal Kral'nn oradan
kendilerini karmak zere gn sonra hazr olacan belirterek,
hepsini sk sk uyard (Bu tccarlarn kaderiyle burada daha fazla
ilgilenmeyeceim) .
Bodisatva Vartikara'nn yanna geri dndlinde, onun bir eyler
aratrdn grd. Bodisatva ona yle dedi:
"Seni hi de iyi grmyorum. Baheler, korular ve yzme havuz
lar gerekten de mevcut mu?"
Vartikara "Pek tabii" diye yantlad.
Bunun zerine Bodisatva Vartikara'ya, gnlk bir gezi ile
baheleri, koruluklar ve yzme havuzlarn grmek istediini belirtti.
O, nl iekleri de grmek ve eve ieklerle dnmek istiyordu. Varti
kara bu ieklerin bakm iin gerekli eyleri hazr etmeli, onlar sahip
lenmeliydi. Cin bu istee uydu. Ancak Bodisatva, cinin, yapt "hile"yi
(fangji) sezip kendisini ldrmesinden korkuyordu (.S. 10./ 1 1 . yz
yllardan gelen bu yknn ince versiyonunda, Bodisatva'nn bu yap
t, aka "hile" [fangji] olarak adlandrlmaktadr) . Bodisatva derin
derin iini ekti. Kadn, niye byle ac ac iini ektiini sordu. Bodisat
va, vatann dndn syleyerek yant verdi. Cin onu teselli etti.
O vatann deil, iinde bulunduu lkenin zenginliklerini ve gzellik
lerini dnmeliydi. Bunun zerine Bodisatva susup kald. Bylece o,
cin tarafndan hazrlanm kumanyay alp oray terketti; fakat tabii
evrenin gzelliklerine hayran olmak zere deil, Atlarn Kutsal Kra
l'nn yardmyla vatanna dnmek iin.
ineeye Tian Xizai (.S. 960-1027) tarafndan evrilmi olan Ma

hayana-Lehre Juwelenknigs von der Kostbarkeit [Mcevher Kraln

Deerli eylere likin Mahayana retisi] adl kitab Almancaya e

viren dostum Prof.Dr. Peter Greiner'e, evirisinden bir paray bura

ya alnam iin verdii izin dolaysyla teekkr ederim.
Bodisatva, cini, ikamet ettii yerin gzelliklerini grmek iin bir
gezi yapma niyetinde olduuna ikna etme abasndayd. Bu proje

277

cine tamamen inanlabilir grnd. phe etmeden yol iin gerekli

kumanyay hazrlad. Pek tabii Bodisatva cinin pheye dmesin
den korkuyordu. Bu yzden iini derin derin ekiyordu. Onun derin
derin iini ekmesi, cin ynnden, kendisinin aka ve nihai olarak
vatanndan ayrldn kabullenmenin yaratt byk ruh acsnn
iareti sayld. Cinde en ufak bir gvensizlik belirtisinin ortaya k
mas halinde bile, o ortadan kaybolmu olacakt. Cin, tccarn he
men kendisine geri dneceine sarslmaz bir ekilde inanmt. 2 1
numaral strategem yardmyla, Bodisatva, yokluunun gerek ne
denini rtp gizlemi ve kendini gvence altna almt.

21 . 1 5. Politik Sorumluluk stlenmeden Politik Sermaye

Yapmak
"Eski insanlar politik sermaye szdrmak iin kullanlrlar. Burada
ama sadece oy avcldr ve bu amaca hizmet eden aralar hi de
titizlikle seilmezler. Bu, politik kumar oyuncusunun bir davran
dr; olaanst bir utanmazlk davrandr."
Mu Ye, resmi makamlarca yaymlanan Zentralen Tageszeitung
[Merkezf Gnlk Gazete]'da yer alan bir yorumunda (Taipeh,
1 .6. 1994) byle ate pskryordu.
Bu szler neyle ilgili olarak sylenmiti? Muhalefet partisi odak
larndan, ''yallar destekleme" talebi ykselmiti. Ne var ki ynetim
"yallar destekleme"yi kapsaml bir ekilde yerine getirecek, buna
para aktacak durumda deildi. Ynetimin byle bir destek iin
yeterli finansman kaynaklar yoktu. Bu durum zerine muhalefet
partisi, yine yerine getirilmesi mmkn olmayan bir ey, yallara
devlet tahvili datlnasn istiyordu. Ne var ki muhalefet partisi bu
tahvillerin karlnn denemernesi halinde ne yaplmas gerektii
konusunda gr bildirme sorumluluundan kayar ve "austos
bcei altn gibi parldayan kabuundan kyor" strategemini kul
lanyordu. Nasl m? O, yal insanlar bir gsteride bir araya toplu
yor, onlara ynetimi protesto ettiriyordu. stelik bu yal insanlar
30 derecede, kzgn gne altnda yanarlarken; ayn srada muhale278

fetteki parlamento yeleri soutmal mekanlarda oturuyorlard.

Bakan Li Denghui kendisine "yallar destekleme" kampanyas
erevesinde bir dileke sunmak isteyen yallarn temsicileriyle
grmeyi reddetmiti. Bakann gerekesi uydu: Bu, iktidardaki
Guomindang Partisi'nin grevi deildi ve ynetimin muhalefetin bir
talebini yerine getirmek gibi bir ykmll yoktu. Ynetim byle
bir talebi yerine getirirse, muhalefet bunu kendi adna bir kar saya
cakt. Ynetim talebi karlamaktan kanrsa, bunun ad, yal
insanlarn esenliini dikkate almamak olacakt. Bylece muhalefet,
yallada ynetim arasndaki anlamazla fesat sokma imkan bula
cakt. Muhalefet iki yan keskin bak [iki ucu pislie bulam de
nek] strategemini kullanyordu. Saa veya sola hareket edildiinde,
her iki durumda da bak, ynetimi ve dolaysyla iktidar partisini
doram olacakt. Gelecek seimleri kazanmak iin, muhalefet hakl
olarak her arac kullanacakt. Burada da muhalefet,"austos bcei
altn gibi parldayan kabuundan kyor" strategemini uyguluyor ve
sorumluluktan gizlice kayordu. Bu alaka bir giriimdi ve arkasn
daki niyet belliydi. Alaka uygulanan strategem muhakkak ki kl
krk yararak gelitirilmiti, ne var ki halkn gz her eyi ak s eik
gryordu. Halk, muhalefetin "bir tala iki ku vurmak" istediini
biliyordu. Bakan Li Denghui yallar delegasyonuyla grmeyi
reddetmise; bu, zor durumdaki yallar dikkate almamasndan
dolay deil, tersine muhalefetin pek aikar strategemini baltalamak
ve muhalefet tarafndan kazlan ukura dmekten kanmak ama
cyla olmutur. ..
Bu yorumda Mu Ye, politik muhaliflerin bir hcum giriimini, 21
numaral strategeme iki kez gnderme yapmak suretiyle, strate
gemik bir analize tabi tutmaktadr. Mu Ye'nin varsaymna gre, mu
halefet, yallarn lehine, ama asla yerine getirilebilir olmayan bir
politik talep ortaya atmaktadr. Nesnel olarak gerekletirilebilir
olmadn, imkanlarn elvermediini bile bile, byle bir bir plan
ortaya atmak suretiyle, muhalefet, ynetimin ve ilgili olarak iktidar
partisinin zor durumda kalmas iin, onlar bu talebin yerine geti
rilmesinden sorumlu tutmaktadr. Muhalefet, tm gzleri beklenti
dolu bir ekilde ynetime yneltirken, kendisi sorumluluktan ka-

279

makta, ortadan toz olmaktadr.

21 numaral strategemin politikada uygulan hi de yle her
hangi bir kltre zg deildir. 1 996 austosunda Almanya Maliye
Bakan Theo Waigel'e bir rportaj srasnda u soruldu:
"Sayn bakan, bu yaz herkes vergilerden konuuyor. Liberal
Demokrat Parti (FDP) , bu yasama dneminde ve en ksa srede,
gelir vergisinde gzle grlr bir indirim talep ediyor. Bu gerek
leebilir mi?"
Waigel'in yant u oldu:
"Hayr, FDP burada dpedz ilzyonlar iinde. Koalisyon nisan
ay iinde vergi reformunun 1 . 1 . 1999 tarihinde yrrle girmesi
hususunda anlat. Ve byle olacak. Bu konuda baka bir ey yap
mak mmkn deil. Grnen o ki, FDP'nin bellei zayflam. Libe
raller burada eski bir oyunu oynuyorlar: Sz vermekten kolay bir ey
yoktur. FDP hibir mal" sorumluluk tamyor tabii. Ben bu ekilde
ki sz verileri ciddiyetten yoksun buluyorum. Bu oyuna katlmaya
cam" (Bild, Hamburg 1 7.8. 1996, S. 2).
Waigel'in FDP'nin nerisini "ciddiyetten yoksun" olarak nitelen
dirmesi dikkate deerdir. Dudaklarnn ucuna "hileli" sz gelmiyor.
FDP'nin hile teknii, bununla birlikte, Tayvan'daki muhalefet par
tisinin tekniinden farkldr. FDP beklentileri artracak sz veriler
den kendi lehine kar salyor. Bu ekilde verilmi szleri yerine ge
tiremeyen veya getirmek istemeyen maliye bakan ise skk bir du
rumdadr. Tm gzler, FDP tarafndan kamuoyunun nne konul
mu olan ve altn gibi parldayan kabua, yani gelir vergisinde gzle
grlr bir indirim yapma nerisine ynelmitir ve bu gzler, nce
beklenti dolu ve daha sonra akn ve nihayet fkeli bir ekilde, ma
liye bakanna evrili haldedir. Kimse, politik sorumluluk alanndan
bu ekilde, bir firari gibi kaan FDP'yi ayplamamaktadr. Burada
FDP'nin bir strategemik analizin konusu olmas, pek tabii ki sadece
bu strategemin her yerde uygulanabilir olmasn rneklemek iindir.
FDP yerine herhangi bir baka parti de rnek alnabilirdi.

280

21 . 1 6. "Bir lke-ki Ynetim"e Kar "Bir lke-ki Sistem"

Tayvan ynetimi kendisini in Halk Cumhuriyeti tarafndan ortaya
atlan "Bir lke-ki Sistem" formlne kar savunur (ayrca bkz.:
strategem Nr. 25.18) . Bu formle gre Tayvan, in Halk Cumhu
riyeti'nin bir parasdr ve Pekin'deki merkezi ynetimin kontro
lnde olmaldr. Ne var ki kapitalist sistem uzun sredir bu formle
direnmektedir. Bu forml birok Tayvanl politikacda phe ve en
die uyandrmaktadr. Dier sakncalar yannda, u anda fiilen ba
msz bir devlet olan Tayvan'n dev bir devletin .sradan bir idari
blgesine dnme olasl hi hoa girmemektedir. in Halk Cum
huriyeti'nin yakksz bulunan taleplerine kar kmak iin, Tayvan
ynetimi, "Bir lke-iki rejim" formln lanse etnektedir. Bu for
ml, Pekin' de yaymlanan Ausschau [Panorama] dergisi ok sert bir
eletiriye tabi tutmutur. Buna karlk Taipeh'de yaymlanan Lianhe
Bao [Gnlk Birlik Gazetesi] gazetesinin l l . 6. 1 990 tarihli saysnda,
ilk sayfada, pek gsterili bir ekilde, Pekin'in salvolarndan sz
edilmekte, Pekin'in 21 numaral strategeme bavurduu bildirilmek
tedir. Pekin asndan bakldnda, Tayvan'n bamsz bir ynetim
altnda kalmas kabul edilirse, zaman geldiinde, "austos bcei
altn gibi parldayan kabuundan kar' ve "bir lke-iki ynetim" for
mlnn neyi hedeflediinin foyas meydana kar: Bamsz bir
Tayvan devletinin kendisini in Halk Cumhuriyeti'nden nihai olarak
ayrlma amacna dnk olarak kurulmas.

21 . 1 7. Eletiriden Nasl Kalr?

Mao, "Drtl ete"ye, tekrar tekrar ve yanl anlalmas mmkn
olmayacak ekilde, hizipilii bir yana brakmalar gerektiini syle
miti. Ne var ki Drtl ete bu ifadeleri halk arasnda hizip olutur
maya ilikin eletirilere, Maa'nun saldrlarnn hedefi olmaktan k
mak amacyla, ustaca ve hzla baka anlamlar vermiti (kar : strate
gem Nr. 25) .Bu manevra, 2 1 numaral austos bcei strategemi
olarak deerlendirilmiti (Guangming [Tageszeitung, -Gnlk Ga
zete-L Pekin 31. 10.1976) .
281

Bat'da, arzalar ile ilgili olarak bazan yle denir: "Biz nihayet
sadece insanz, makine deiliz! Bu yzden hata yapabiliriz." Bir ko
nuda hatal olan birisi, bylece eletiriden yakasm syrmak ister.
in'de, "37. Strategem: ikiyzllk" balkl makalesinde Huang
Guojian, devlet grevlileriyle, yaptklar hatalardan tr kendileri
ne uygulanan yaptrmlardan, bu hatalar "grev kf/pas': olarak
gstermek suretiyle katklar iin alay ediyordu (iri'de buna "b
rokratizm" de denir) . Bunlar kiisel hata saylamazlard, onlar sade
ce kt "grev kf/pas" olabilirlerdi, bu demektir ki genel, somut
olarak asla anlalmaz olan bir uygunsuzluktur bu. Bu susa, herkes
suludur! (Arbeiterzeitung [i Gazetesi], Pekin 9 .2. 1988).
"Brokratizm! brokratizm! Paay kurtarmak iin ne harika bir
silah. Byk bir ey kk bir eye, kk bir ey bir hie, onun sa
yesinde dntrlebilir. Yksek makamlarla ilikide ok kolay bir
ekilde sorumluluklardan kalabilir ve halkla ilikilerde sorumlu
luklardan, iniilere zg bir deyimle, "firar edilir" (Arbeiterzeitung
[i Gazetesi], Pekin 9.2. 1 988, S. 2) . Benzer ekilde, tamamen ba
ka bir problemle ilikili olarak, srailli Vatikan uzman Profesr
Itzhak Minerbi, Vatikan'n 16.3. 1 988 tarihli ve "Anmsayalm: Shoa
zerine Dnp Tanmak" adl memorandumunda Vatikan'n ni
yetini kefettiine inanyor ve yle diyordu: "Hi de Kilise'nin ken
disi ve Papa XII. Pius'un rol bir snavdan geirilmiyor; tersine tm
kabahat Kilise'nin 'oullar ve kzlar'na ykleniyor" ("srail'in Vati
kan'n Memorandumuna tiraz", Neue Zrcher Zeitung [Yeni Zrih
Gazetesi], 18.3 . 1 998, S.2). Bylece her trl lekeden arnm olan
"Kilise, bu haliyle, suu zerine almam.oluyor, sulu tek tek Hris
tiyanlar oluyordu (. .. ) Sorumluluk tek tek kiilerin srtna ykletili
yordu" (Roman Arens: ''Yetersiz krar ve itiraf', Basler Zeitung [Ba
sel Gazetesi], 17.3. 1 998, S. 2) . Bir kurumun nesnel hatalar bireylere
yklenmektedir. Bylece zde bir iyiletirme olmakszn bir iyi
letirme grnts kurnazlkla salanmaktadr. Kiiler, aralar kur
ban edilmekte ve dij<katler baka yne ekilmektedir. Konular, ku
rumlar, rahatsz edilmeden, ineinmeden ylece yerlerinde kalmak
tadrlar.
21 numaral strategemin bu tarzda uygulanmasnda bir baka
282

varyant, yine, rnein fonksiyonel bir grubun veya bir kurumun,

kurban, kahraman kadn veya kahraman erkek olarak kutsamasm
da ve buna bal olarak dikkatin fonksiyonel grup veya kurumdan
saptrlp bunlara yneltilmesinde ortaya kar. rnein Liaoning
eyaletinde bir tccarlar derneinin yesi olan Li Zhilin, iki yl sre
since, salk ileriyle ilgilenen bir resmi kuruluun haksz yere tahsil
ettii harlara kar savat; ne var ki baz yaptrmlarn kurban ol
du. phesiz o sonunda hakl kt; fakat bu arada iyice yoksul
dt, olu bu yzden yksek renimini yarda brakt ve kars
kendisinden ayrld. Basn bu trajediyi haber verdi; ne var ki tama
men Li Zhilin'i ne kararak ve "onun partiye ve devlete inanc bu
rada dile gelmektedir" gibi iirilmi szlerle, direngenliinden do
lay verek yapt bunu. Basn, rvet ve hukuk dzenindeki hatalar
gibi toplumda derin yaralar aan problemlerden hi sz etmemek
tedir (Chinesische Jugendzeitung [in Genlik Gazetesi], Pekin
5 . 1 1 . 1 998, S. 2) . in iinden ucuz, kuru bir zrle syrlmak mm
kn olmakta, bylec genel dikkat baka yne saptrlmaktadr. r
nein Amerika Birleik Devletleri Dileri Bakan Albright, Atlanta
niversitesi'nde yapt bir konumada, "Pinochet'nin Amerika Bir
leik Devletleri tarafndan desteklenmesinin 'rktc bir hata'
olduunu" belirtmiti ("Pinochet Olay Amerika Birleik Devletleri'ni
Yaniiara Srklyor", Basler Zeitung [Basel Gazetesi], 9 . 1 2 . 1 998,
S. 6) . Pinochet'nin Ailende'yi devirerek iktidar ele geirmesinden
(bkz.: strategem Nr. 27.5) sorumlu olan ve halen yaamakta olan
Amerikallar hakknda bugne kadar herhangi bir ilem yapld
duyulmamtr.
Pekin'de yaymlanan bir strategem kitabna gre, 21 numaral
strategem, uygulamada, birok ynden, kar saldrdan veya bir ey
lemin irikarndan daha fazla yarar salayan bir savunma teknii ola
rak hizmet grr. Baz kiiler dikkati baka yne ekmek ve zaman
kazanmak, cezay arlatran eylemlerle ilgili kantlar hertaraf etnek
amacyla, ikincil nemi olan baz eyleri ne karrlar (Yu Xuebin) . v
Bu dnceleri daha geni alanlara yayniak mmkndr. rnein, herhangi bir dncenin izinde yaplan uygulamalarda ortaya
kan merhametsiz, gaddarca davranlar, "aslnda kendinde iyi

283

olan teori"nin pratikte kt bir uygulamas olarak gsterme srasn

da olduu gibi. 25 numaral strategem yardmyla mmkn olduu
kadar gzelletirilmi bir ekilde betimlenen "iyi teori", bu kantla
ma tarznda, dikkatin zerinde toplanm olduu, altn gibi parlda
yan austos bcei kabuu ilevini yerine getirmektedir ki; burada
dikkat bylece zorunlu olarak - ayn anda iki farkl yne bakmak
mmkn olamayacandan - bir dnceyle bal olarak korkutucu
gereklikten baka tarafa sapmaktadr.
Altn gibi parldamayan, tersine gemite kt ve berbat bir ka
bua sahip olan bir politik parti dnelim. Bu parti bir ad deiik
lii yapmtr. Yani Eski, kt ve berbat kabuunu, bu demektir ki
eski adn deitirmi ve altn gibi parldayan yeni bir kabuk, ya'lli
yeni bir ad almtr. Artk yeni adyla bu parti, eski ad altnda ge
mite yapm olduu berbat ilerle hibir ilgisi yokmucasna, tama
men yeni bir politik g olduu izlenimi yaratabilir.

21 . 1 8. Strategemli Karikatrler, Nkteler

Volkszeitung [Halk Gazetesil ne ait olan ve 1 4 gnde bir yaymlanan
Satire und Humor [Hiciv ve Humor] adl ekin 20.6. 1 986 tarihli
'

saysnda yer alan bir karikatrde, bir bro masas stndeki bir
telefon almaktadr. Kimse telefonu amamaktadr; nk broda
sadece orada alann kasketi ve ceketi bir kede asl olduu g
rlmektedir. Bu kasket ve ceketin sahibi ise ortalkta grnmemek
tedir. Alt yazda yle denmektedir: "Austos bei altn gibi parl
dayan kabuundan kp svyor." Burada, sadece elbiselerinin (ka
buun) orada bulunmasndan tr iyerinde mevcut gzken, fa
kat gerekte grevinden kaytaran ve baka bir yerde herhangi bir
eyle megul olan memurlarn hedeflendii bellidir.
Ayn gazete ekinin 20. 1 1 . 1 988 tarihli nshasnda yer alan bir
baka karikatrde, siyah benekeri olan bir sar ylan grlmektedir.
Bir aa dalnn stnde, iki paavra iinde, ylann iinden kt
deri asldr. Bunun yannda "para cezas" durmaktadr. Burada he
deflenenler, her zaman ekonomik su ileyenlerdir. Bunlar sk sk i-

284

ledikleri ekonomik sulardan tr hi de rahatszlk duyar gibi g

rnmeyen, tersine hallerinden pek memnun kiilerdir. Ve en kk
bir para cezasna bile katlanamazlar, paray hornurdana hornurdana
derler. Ama bunu asla belli etmezler. Hatta cezay seve seve de
dikleri izlenimi yaratrlar. nk dedikleri para cezas, aslnda
austos bceinin kabuudur, onlar bu kabuktan kp oktan baka
ekonomik sular ilemeye koyulmulardr bile. Bu karikatrn alt
yazs sadece tek bir ideagramdan olumaktadr ki, o da, 21 numa
ral strategemi simgeleyen "kap svma" ideogramdr.
in Halk Cumhuriyeti'nde 22. 7.1999'da yasaklanan "Dharma
By Sanat" tarikatna kar kan bir karikatrde, tarikatn kuru
cusu Li Hongzhi, siyah siluet halinde gsterilmekte, arkadan sisler
arasndan gizlice uzanan ve uzun sreden beri yaamakta olduu
Amerika Birleik Devletleri'ni simgeleyen bir el tarafndan tka basa
doldurulmu bir para kesesini, pek alk bir hareketle cebe in
dirmektedir. in'de daha sonraki mevcudiyetini, o, Budist bir hey
kelle rtmekte, fakat gerek kimlii gizli kalmaktadr. nk o ze
rinde tarikatn slogan olan "Doruluk, yilik, Hogr" yazl bir pe
lerinle rtnm gzkmektedir. Karikatrn lejandnda, 21 numa
ral strategemin simgesi olan iki ideagram yer almaktadr: "Ka
buktan kmak" (Wenhui Bao, anghay 29 .7. 1999, S. 12).

21 . 1 9. Eski Yazyla Yeni Edebiyat Olmaz

"u anlatlacaklar ilgi ekicidir: Eski in edebiyatnn byk ustas
Lin Qinnan'a hibir genleme kr yarar getirmemi, sonunda o
lmtr. Buna karlk bir genleme krnden gemek, eski in
edebiyat adna sevindirici olmutur. Eski in edebiyat ana rahmini
([eski zamanlar] terketmitir ve yeni bir iskelete brnmtr (tuo
tai huan gu), kafasn deitirmitir ve yz [bir baka yzle] de
itirilmitir (gai tou huan mian) . Ve o baaryla 'austos bcei al
tn gibi parldayan kabuundan kyor' adl olaanst yararl stra
tegemi uygulamtr. Bylece yeniden yaam bulmu, yeniden do
mutur."
285

Bu satrlar, 1 9 3 ylnda Qu Qiubai (1899-935), "Edebiyatta

Devrim Ve Dil Sorunlar zerine" adl makalesinde yazmtr. O
920'de Sovyetler Birlii'ni gazeteci olarak ziyaret etmi ve in'e,
Sovyetler Birlii'ne hayran kalm ve Boleviklerin kltr hakknda
ki dncelerinden etkilenmi bir halde dnmtr. 922'de in
Komnist Partisi'ne girmi, daha sonra defalarca Parti'nin merkez
komitesine seilmitir. Qu Qiubai, 93 ocanda Parti'nin st yne
timinden uzaklatrld. Bunu izleyen zamanda anghay'da, 933'
ten itibaren, komnistlerin istei zerine tekrar politik faaliyette
bulunmak zere, devrimci kltr hareketinde lider rol stlendi.
Lin Shu (852-924) adyla tannan Lin Qinnan, tamamen baka
bir hamurdan yaplmt. Daha imparatorluk dneminde, 882'de,
eyalet devlet memurluu snavn kazanmt. Fakat daha sonra,
883 ve 898 yllar arasnda, bakentteki devlet memurluu sna
vnda yedi kez baarsz oldu. Bu durum ona ac veriyordu. Bu arada
annesi ld (babas daha 870'de lmt) ve ei ve iki olu da,
tberkloz nedeniyle yaamdan ayrldlar. Lin Shu'ya, yksek re
nimini Fransa'da yapm olan bir arkada, iine dt keder ve
acdan kurtulmas iin, Alexandre Dumas (Fils'in ( 824-895)
Kamelyal Kadn adl romann birlikte ineeye evirmelerini nerdi.
Arkada roman szl olarak gnlk ineeye eviriyor, hibir
yabanc dil bilmeyen Lin Shu, bu eviriyi klasik ineeye uyarlyordu.
Daha sonralara o, ayn yntemle, Tom Amcann Kulbesi, Ezop Ma
sallar, Robinson Crusoe, Don Quichote, Gliver'in Seyahatleri, ran
Mektuplar, Oliver Twist ve hatta Homeros'un lyada ve Odyssea'sn
evirdi. Bylece Lin Shu Bat edebiyatnn gzel eserlerinden eviri
ler yapan ilk nemli in eVrneni oldu; hatta o u ana kadarki en
verimli in evirmeni olacak kadar byk bir gelime gsterdi.
Avrupa ve Amerika Birleik Devletleri'nden 70'in stnde kitab
ineeye evirdi. Yaamnn sonlarna doru Lin Shu, 4. Mays
9 9'da balatlan kltr alanndaki yeni giriimiere iddetle kar
kt. O her eyden nce yeni bir edebiyatn bayraktarln yapan
lar hedef alyordu.
Qu Qiubai ona kar kin besliyordu. Qu Qiubai, rnein kadn
larn zgrlemesi, ifti ve iilerin politikaya katlmalan ve genel
286

halk eitiminin iyiletirilmesi gibi, 4 Mays hareketinin ileri srd

tm postulalarn savunuucusuydu. Sadece tek bir alanda hibir iler
leme hedeflenmemiti: Eski in edebiyat alannda . Gerekten de
reaksiyoner ieriiyle eski in edebiyatn kknden sarsmaya kimse
ya:namyordu. Her eyden nce bir yaz devriminden ekiniliyordu
ve pek ou eski simgelere gre anlalabilir olan in ideogram
larn, fonetik bir yaz diline gemek zere bir kenara atmak, hi de
kolay bir i deildi. yle ki, gnlk dile dayal yeni bir edebiyat,
sadece bo bir amata olarak kalacakt. Gerekte eski in edebiyat
- burada Qu Qiubai birka defa 1 4 numaral strategemi ifade eden
forml, "ruhun geri dnmesi iin bir ceset dn almak" forml
n kullanyordu - szde "gnlk dil"e dayal yeni edebiyatn iinde
yaamaya devam etmekteydi. Buna karlk yeni in edebiyat asln
da l domutu. Bu edebiyatn iinde geleneksel edebiyatn "ruh"u
yaamaktayd. Bu demektir ki, eski in dnce miras, zellikle
Konfys dnce, yaamaya devam etmekteydi.
21 numaral strategemi Qu Qiubai tamamen metamorfoz-stra
tegemi olarak kullanyor. Eski in edebiyat klasik in yaz dili
formu iindeki orijinal kln terketmi ve modem gnlk dile ait
ifade tarz klnda kolay anlalr yeni bir kl srtna geirmitir.
Fakat esasta in edebiyat alannda her ey eskisi gibi kalmtr.

21 .20. Erkek KZndaki Kadnlar

Eski in'in eve hapsedilmi inli kadnlarnn, en azndan saylan
hi de az olmayan bir blmnn, geni ve renkli bir ilikiler a
iinde yaayan erkeklerine hep kskanlk ve hasetle baktklarn
biliyoruz. inli kadnlarn srekli olarak 21 numaral metamorfoz
strategemini kullanm ve yaama evrelerini geniletmek amacyla
erkek klna girmi olmalar, hi de artc deildir. yle ki, klk
deitirmi inli kadnlarn politik faaliyetlere katlmalar, orduda
hizmet grmeleri, kl kuanm silahor klnda intikam peinde
komalar, bir okulda renim grmeleri, seyahatlere kmalar ve
benzeri dier ilere girineleri, sk rastlanan olaylardan olmutur.

287

Bunlar, inli kadnlarn ok eski zamanlardan beri gl bir kendi

lik bilincine sahip olduklarnn iaretleridir. Tarih kitaplar, zellik
le saysz roman, halk ykleri ve sahne eserleri, bu tr kadnlardan
haber verir.
Gney inli kadn air Liu Roshi (1618-1664), bu konuda birta
rihsel rnektir. 22 yandayken, 1 640'da, o srada 60 yalarnda olan
nl air Qian Qianyi'nin (1582-1 664) yannda yaamak amacyla
erkek klna girmitir. Erkek iin o ilk bakta o sadece bir sevgiliy
di ve o kadn yannda metres olarak tutuyordu. Kadn ise bu arada
iyi bir air olma yolunda ilerliyordu.
Kuzey Wei hanedam zamanndan (.S. 368-534) kalma, 300'n
stnde ideagramdan oluan bir halk arksnda Mulan'dan sz edi
lir. Mulan, hasta ve yal babasnn yerini almak zere erkek kl
na girmi, orduya katlm ve on yl akn bir sre, ailesinin onu
runu ve vatan in'in kurtarmak amacyla, Xiongnu'lara [Hunlara .n.] kar savamtr.
Hepsinden daha nl olan Zhu Yingtai'dan, hakknda gelitiril
mi olan ve dou Win hanedanna (. S. 31 7-420) kadar geri giden
ve olgulara dayand belli olan bir gelenek vastasyla bilgi sahibi
yiz. Zhu Yingtai, z itibariyle 20. yzyln balarna kadar devam
etmi olan ve P. Karl Maria Bosslet'in 1 927'de Oldenburg'da yaym
lanm olan Chinesischen Frauenspiegel [inli Kadnn Aynasl adl
romannda aadaki ekilde betimlenen bir evrede yaamtr: "K
sa sre ncesine kadar in'de kadnlar ve kzlar hibir esasl eitim
alamazlard ve ancak pek az okula gnderilirdi. Hele hele, kznn
bir bilimle ilgilenmesi, bir baba iin tam anlamyla gereksiz bir ey
di. Bir kz, hanm hanmck ve hamarat bir ekilde ilerini yapabili
yorsa, ulaabilecei amaca ulam demektir." Zhu Yingtai bu snr
lamalara kar direndi, erkek klna girdi ve yl boyunca erkek
ocuklarn okuduu bir okula devam etti. Bugnk in' de, roman ve
ykler yannda zellikle filmlerde, operalarda, keman resitalelle
rinde ve bir balede Zhu Yingtai'nin ans yaamaya devam eder;
zellikle de okul arkada Liang Shanbo ile arasndaki mutsuz ak
ilikisinden dolay (bkz. : LiangShanbo und Zhu Yingtai [Liang
Shanbo ve Zhu Yingtai], inceden eviren: Hannelore Theodor, Kln
288

1 984). Okula balamakla, Zhu Yingtai, 1 948 tarihli nsan Haklar

Evrensel Beyannamesi'nde gvence altna alnm olan "eitim alma
hakk"n yaama geirmiti. Burada strategemle doal hukuk zemi
ninde kavranlan insan haklar arasnda bir temas noktas bulun
duu kendiliinden anlallr. Yaklak bin beyz yldan beri sren
bu Zhu Yingtai gelenei, bu konudaki tek rnek de deildir. Eski
in'de yasal yollardan hak arama imkanlar son derecede kstl
olduundan, bireyler, zellikle kadnlar, kiisel amalarn gerek
letirmek iin strategemlere bavururlard ki; bu amalar bugn
insan haklar alannda yer bulmulardr (ayrca bkz.: strategem Nr.
26. 1 1 ; bunun gibi: Harro von Senger [yaymc] : Die List [Hile],
Frankfurt a.M., 1999 , S. 29 ve devam).

21.21. Budist Rahip KZndaki Cizvit Papaz

16. yzylda, ilk cizvit misyonerler, in'e , Budist rahip adlar almak
ve Budist rahip klna girmek kouluyla kabul edildiler. Onlar
in'de pek kolayca seyahat edebileceklerini ve inlileri Hristiyan
yapabileceklerini umuyorlard. Her eyden nce unu saptamak zo
runda kaldlar ki, ruhanllik, hemen her eyin dnyevi adan anla
ld in'de, Avrupa'dan olduundan ok daha az etki ve itibara
sahipti. Bu nedenle stlerindeki Budist elbiselerini bilge kiilerin,
filozoflarn giydikleri elbiselerle deitirdiler. Misyonerierin ncs
Mattea Ricci ( 1552- 1610) Konfys klasikleri okudu ve 1595'de,
in'e geliinden oniki yl sonra, ilk defa bilge/filozof cbbesi iinde
ortalkta grnd. O kendisini ruhani bir kii olarak deil, tersine
laik bir kii olarak gsteriyor ve "Batl bilgeler"i (xishi) temsil ettii
ni sylyor, yksek in makamlarnn kendisine kar iyi davranma
larn istiyordu. 1596 tarihli bir mektubunda Ricci yle yazyordu:
"Budist rahip adlar aldmzdan ve yle grnmek zorunda oldu
umuzdan tr - onlar da bizde olduu gibi birbirlerine 'rahip kar
de' (Frater) diyorlar - u sralar ne bir kilise ne de baka bir ibadet
yeri aabiliyoruz; tersine sadece vaaz verebileceimiz bir evimiz var,
tpk onlarn nl vaizlerinin olduu gibi." Ricci'nin ''vaaz evi" dedi289

'

ine iTililer shuyuan derler ki, bugnk zel akademilere karlk

tr. O halde Ricci, inli filozoflar arasnda bir filozof olarak kendini
gstermek istiyor ve kim olduunu ifa etmek istemiyordu. Aslnda
o, dinsizlere Tanr'nn [Hristiyanlarn Tanrs'nn] hakikatini bildir
meye gelmi bir ruhan, yani bir Hristiyan papazyd.
Aslnda Hristiyanln mesaj, hi de yle makyajsz, kamuflajsz
bir ekilde sunulamamtr. Jacques Gernet'nin Christus kam bis
China [sa in'e Kadar Geldi] adl eserinde (Zrih 1 984) belirtildii
zere, iniiierin Hristiyanla kar ilgi ve sempatileri ancak, "Hris
tiyanln Konfysle yakn bir reti olarak sunulmas ve
onunla ancak ruhan deil, bilimsel bir renim sayesinde ba kuru
labilecei" belirtildkten sonra artmtr. lk cizvit misyonerleri, tepki
ekmernek iin, haa akl sa'y (bkz. strataegem Nr. 35.9) bir per
de arkasnda saklam ve perde ancak Hristiyanla girmeyi kabul
eden baz iniilere almtr (Gianni Criveller: Preaching Christ in
Late Ming China [Ge Ming Hanedam Dneminin in'inde sa Vaaz
Veriyor], Taipeh 1 997) .

21.22. retmen Olmadan ark Sylemeyi renmeye alan

renci
nce retmen ark syler, sonra renci. retmen durdu mu, c
renci de durur. Akll renciler bu ekilde abuk renirler. Kafalar
biraz ar alan renciler ise retmen defalarca sylese de
arky bir trl syleyemezler ve bu da muhakkak ki, retmen ile
renci arasnda destekleyici hibir ek aracn yardmna bavurul
mamasndan trdr. retmen nce ark sylemiyor ve ren
ciye flt aldryorsa, bu demektir ki renci nce destekleyici bir ek
renim aracyla eitiliyorsa, ark syleme amacna ok daha hzl
ulalr. "nce renci flt izlemeli, daha sonra flt renciyi" diye
yazyor dramaturg, air, denemeci ve mzik pedagou Li Yu (16111 680) ve yle ekliyor: "Bu ynteme 'austos bcei altn gibi parl
dayan kabuundan kartlyor' ad verilebilir." yle ki, retmenin
flt almas, ark sylemeyi renecek olan renciyi, koruyucu bir
290

austos bcei kabuu gibi sarp sarmalar. Daha sonra renci ken
di bana ark sylemeye balar, flt alma artk sadece arkya
elik etmekle snrl bir ileve sahiptir. renci yeterli bir dereceye
ulat anda, artk retmeni araclyla kabuunda kalmaya ihti
yac yoktur ve kabuktan silkinip kar.

2 1 . 23. Bulutlar stnde Dizginsiz At Srmek

"Doal ve iten, akszl, kafasn kk eylere takmayan, suskun.
Fakat azndan bir laf ktnda saldrgantar ve grg kurallarnn

.S.
41 yanda len Zhong Zhangtong zerine bu ksa betim
leme, Fan Ye'nin Geschichte der Spiteren Han-Dynastie [Ge Dnem
Han Hanedam Tarihi]'nden alnmtr. Zhong Zhangtong kendisine
dna kar. adalar onu tuhaf birisi olarak grmlerdir."

220'de

ilk defa nerilen devlet memuriyetini, hastaln bahane ederek

27, ayrca bkz: strategem Nr.

1 6.21). Ne var ki sonunda o, devlet hizmetinde almas konusun

reddetmitir (kar: strategem Nr.

daki arya uydu ve yksek bir makamda grev yapt. Fakat ne

zaman bugn veya gemiten sz etse veya dnyann gidiat ze
rine konusa, malzun malzun iini ekerdi. Pek belliydi ki, o ken
disini bu dnyada pek daralm ve snrlandrlm hissediyordu.
Kendisini dnyann arlna kar isyana yneiten zgrlk ve
bamszlk zlemi, Zhong Zhangtong'un aadaki iirinde dile
getirilmektedir ki, bu iirde o,

21 numaral strataegemin en eski bii

minin uygulamas olmasyla nldr. Austos bceinin "kabuk"u,

burada felsef/Taocu anlamyla insann dnyevi varln simgele
mektedir. Belki de, skunet iinde durmakta olan bir kiiyi, kendi
kat kabuu iinde kendini saklayan ve kabuundan kp kanat
rpmay bekleyen bir austos bceiyle

(yani harekete geen

kiiyle) karlatran inli dnr Zhuang Zi'den

ct. 369-286)

esinlenilmitir. Zhong Zhangtong'un kimliinde, kabuunu terkeden

austos bcei, yksek makamlara km insanlar simgelemekte
dir.

291

"Uua kalkan ku izini brakt,

Austos bcei kabuunu terketti,
Kvrla kvrla giden ylan, derisinden kt,
Farkl biimlere giren kutsal ejderha boynuzundan vazgeti.
Bylece en yksek yetkinlie ulam insan bile klk deitirdi
Ve sradan eylerin batandan kp aydnla kavuturdu kendisini.
Bulutlarn stnde dizginsiz at srer o,
Rzgarda nalsz drtnala koar,
Gkten den yamur ve ebnem ona adr duvar gibidir,
Alacal bulutlar ise adrnn ats olur ona,
Geceyarsnn zayf klar onun bir nlk besinidir,
Gne onu muma dntrr,
Yldzlar onun gz kamatrc incileri olarak parldarlar,
Alacakaranlk k saan yeim ta olarak onu ssler,
Gneyde, kuzeyde, douda, batda, yukanda ve aada
Kalbinde ne yatyorsa, onu yapabilir,
nsanlarn nem verdikleri her eyi geride brakabilir.
Hala yeryznn darlna niye katlansn ki! o"

292

Strategem Nr. 22

Kapy Kapatmak ve Hrsz Yakalamak

Drt
id eogram

il

guan

men

zhuo

deogramlarn
evirisi

kapatmak

kap

yakalamak

Bantl evirisi

Kapy kapatmak ve hrsz/hrszlar yakalamak.

Kart ember iine almak iin tm ka yollarn
kapatmak.

ember iine alma strategemi; kuatma

strategemi; etrafn evirme strategemi.

Modem incedeki
sylenileri

zei

hrsz 1
haydut

22. 1 . Hi de Grnd Kadar Kolay Deil

22 numaral strategem, 3 numaral veya 28 numaral strategemler
gibi, iniiierin hileler listesinde anlam dorudan ve ssten psten
arnm szlerle ifade edilmi hileler arasnda yer alr; iirsel bir me
caz! anlam, tarihsel bir olayla bir ba olmakszn. Strategemin
adnda geen her iki eylem ("kapatmak" ve "yakalamak") kendi s
ralanlar iinde en ekonomik bir ekilde unu gsterirler: nce ka
p kapatlr ve sonra zorla ieri girmi olana haddi bildirilir; tpk bir
Batl gazeteden alnan aadaki notta belirtildii gibi: "Eglisau'da
oturan birisi cuma gecesi evinin kilerine bir hrszn girdiini grn
ce, kilerin kapsn soukkanllkla adamn stne kilitledi" (Neue
Zrcher Zeitung [Yeni Zrich Gazetesi], 3 1 . 10. 1987, S. l l ) . Bu olay
formuyla 22 numaral strategem, 15 numaral strategemle tam bir
kartlk iindedir. 22 numaral strategem ("kapy kapatmak ve hr
sz yakalamak") ile 6 numaral strategemin ("bir eyi yakalamak
293

istiyorsan, nce onu serbest brakmalsn") arasnda nasl bir ban

t olduu, zerinde dnlmeye deer bir husustur.
22 numaral strategemin formlnde geen "hrsz" pekok
durumda grek bir suludur; buna karlk "kapy kapatmak"tan,
ok kez mecaz! bir anlam ierisinde, aklk bir yerde kuatlmak,
embere alnmak anlalr.
22 numaral strategem, ka ve ka gizlemeyi/rtmeyi n
plana karan 2 1 numaral strategemi dorudan doruya izler. 2 1
numaral strategeme kart olarak 2 2 numaral strategem, kaa
yardmc olmak bir yana, tam tersine ka imkanz klmaya hizmet
eder. 21 numaral strategem .bir zayflk halinden, zor durumdan
kurtulma - dmann eli hemen orada yakalamaya hazr haldedir strategemiyken; 22 numaral strategem stn durumda bulunan
strategem uygulaycsna pozisyonunu daha da glendirmekte hiz
met eder.
22 numaral strategem, yararlanma/smrme strategemleri ka
tegorisine girer. Strategeni, kartn; a) zayf, kuvvete aznlkta ve
yaltlm olmas; b) kendi iktidar alanna gnll olarak hapse
dilmesi; c) ka yolunu kesme ve onu mat etme imkannn bulun
mas hallerinde; bu hallerden yararlanma strategemi olarak uygu
lanr.
Bu kouldan biri yoksa, bir kartn abluka altna aln, bizim
zararmza sonulanabilir. Shu devletinin babakan Zhuge Liang
(.S. 181-234), 234 ylnda, yurdundan uzakta, ordusunun ia,
destek ve ikmal problemlerini zmekle bouurken ve dman ge
neral Sima Yi'nin (.S. 1 79-25 1 ) komuta ettii dman ordusu 100
gndr kendi ordusunu kuatm durumdayken; bu koullardan bi
rinin yokluu yznden ok zor durumda kalmt. Zhuge Liang,
Huai Irma evresinde mevzilenmiti. Sima Yi'nin izolasyon ope
rasyonu en nihayet kendisini deil, Zhuge Liang' ypratyordu.
Askeri adan bakldnda "hrsz"dan anlalmas gerekenler;
1 6./1 7. yzyllardan gelen Die 36 Strategeme. Das geheime Buch der
Kriegskunst [36 Strategem. Sava Sanatnn Gizli Kitab] adl esere
gre; dmann kk basknlar yapmak iin gnderdii saldr bir
likleri, bizim kontrol ettiimiz blge iinde operasyonlar yapan d-

294

man timleri, kk kuvvetler, gerilla gruplar ve dierleridir. Onlar

karakterize eden zellikler, greceli olarak az sayda insandan olu
mu olmalar, yksek bir hareket ve hz yeteneine sahip bu
lunmalar, kolayca yer deitirmeleri ve etkili sava hilelerine ba
vurmalar ve sonuta yaptklarnn byk zararlara yol amasdr.
Byle bir dman mmkn olan en byk hzla devre d brakmak
iin, Meister Suns Kriegskunst [Sun Ustann Sava Sanatl'nda verilen
d tutmak gerekir: "Onu [dman] on defa dnerek ku
utmaya al." Daha sonra dman artk "aa den balk (weng
zhong zhi yu)"tan baka bir ey olmaz. Artk onu "su tekresindeki
kaplumbaay yakalamak (weng zhong zhuo bie)" deyimine uygun
ekilde yakalamak mmkndr.
"On defa dnmek" deyimini, bakomutan ve politikac olarak
youn faaliyetlerine ramen Meister Suns Kriegskunst [Sun Ustann
Sava Sanat] stne bir yorum kaleme alm olan Cao Cao'ya (.S.
155-220) gre, sadece saysal ekliyle anlamamak gerekir; hatta bu
deyimden daha ok, bakomutann, bizim komutanlarmzn ve d
man komutanlarnn sevk ve idare, silah salama, savama gc,
aniden ortaya kan durumlarda kvrak hareket etme, toporafyay
deerlendirme, yetenekleri deerlendirme gibi etkenierin irdelen
mesi ve incelenmesini anlamak gerekir. Bu hususlar uygun ekilde
muhakeme edilir ve duruma hakim olunursa, 22 numaral strate
gem dmann ana kuvvetlerine kar bile uygulanabilir.
Kanmak/saknmak, "Tahrik edilmi kpek duvardan atlar (gou
ji tiao qiang) " ve ilgili olarak "Keye sktrlm kedi kaplana d
ner" (General Alexander Lebed, Die Weltwoche [Dnyada Geen
Hafta], Zrih 24. 10.1996, S. 2) deyimleriyle ifade edilen bir durum
dur. Byle bir durumda, stne kap kapatlm olan "hrsz" son
derecede saldrgan olabilir. Bu durumda "hrsz", .. 4. yzyldan
gelen Meister Wei Liao [Wei Liao Usta] adl sava sanat kitabnda
belirtildii gibi, klcn saa sola lgnca sallayan dev sava ile
karlatrlabilir: "zel yaamnda sradan biri, elinde klla bir
meydana dalar ve insanlar krmaya balarsa, meydandaki 10 000
insan, topluca, canlarn kurtarmak iin snacak bir delik ararlar.
Neden? Her biri kendi bana cesaret sahibi olsalar bile, bir araya

295

toplanm 10 000 insann psrk hale gelmi olmasndan dolay

deil. f'eki o zaman neden dolay? Mutlaka leceini dnen bir
insanla, ne olursa olsun daha yaamak isteyen ve lmden korkan
insan kitleleri arasndaki farktan dolay."
O halde kuatma alamaz, "kapal kap" alamaz olmal ve kor
don altna alnm mekanda darya szmaya elverili hibir gedik
ve zayf nokta bulunmamaldr. Dma.n, artk, hi umudu kalma
dn dnerek savamak ve ne pahasna olursa olsun kuatmay
yarmak amacyla lgnca saldrya geme eilimi gsterdii anda,
artk yenilmeye mahkumdur.
Aa yukar eit gte olan bir dman kuatma altna alma
maldr; nk bu durumda "evin iine kurt salma (yin lang ru shi)"
tehlikesi ortaya kar, nk byle bir kurt evin tm i dzenini alt
st edebilir. Eit gteki dmana kar 1 6 numaral strategem uy
gulanmaldr. Her eyden nce dmann kuatlmas iin uygun
koullar, dmann paralanmas, datlmas yoluyla yaratlabilir.
Daha sonra kendi kuvvetlerimizi, ksm ksm, dalm dmann
her bir ksmn yok edecek ekilde ynlendiririz.
embere alnm olan dmana, kendi ynnden, artk herhangi
bir strategem uygulamaktan baka imkan kalmamtr. Onun her e
yi gnnda grlmektedir. Biz ise karanlkta bekleriz; Bertolt
Brecht'in " Kuruluk Operas ndan bir msrada sylendii gibi: "Ve
ancak kta grlr, karanlkta deil."
Her ne kadar dmana ksmi bir hareket alan brakllsa da, bu
alan belli bir ereveyi gememelidir. Lao Zi, bu ereveyi yle be
timliyor: "Gkyznn a geni ilmiklidir ve kimse o an gzle
rinden kaamaz" (Tao Te Ching, Blm 73) . Bu alntnn ruhuna uy
gun bir t, Meister Suns Kriegskunst [Sun Ustann Sava Sana
tl'nda yle verilmektedir: "Bir alan kuattn m, strategemlere
bavur." Kuatlm bir dmana gzle grlr bir ka yolu al
mal ve 1 9 numaral gten drme srategemi yoluyla amaca ula
lmaldr. Daha sonra dman, kendisi iin bir kurtulu yolu olduu
izlenimine sahip olacaktr; "yle ki, lnceye kadar savama iradesi
ni kaybedecektir" (Du Mu [.S. 803-853]) . ncelikle dmann fiilen
kaamad ve Wu Qi'nin (lm: .. 38 1 ) Meister Wus Kriegskunst
"

296

[Wu Ustann Sava Sanat] adl askerlik kitabnda betimledii zere,

sahte, yapmack bir durum yaratlmaldr: "lmden korkmayan bir
adam pek geni bir alanda gizlenmi haldeyse ve kendisini 000
adam izliyorsa, onlarn arasnda gzlerini bayku gibi saa sola oy
natnadan nne dikmeyen ve fakat bu arada srekli, akn bir kurt
gibi ban dndren ve arkasn gzetleyen tek bir kii bile olmaz.
Neden? nk herkesin iini korku kapladndan, her biri birdenbire
ne srar ve lr gider. O halde lmden korkmayan tek bir kii,
000 adam korkutnaya ve dehet iinde brakmaya yeter."
Dmann kuatlmas tamamen somut bir ekilde, yani gzler
nnde gerekletirilir, fakat baanya dolayl yoldan varlabilir. Bu,
dmann iinde bulunduu nesnel ilikilerin kapsaml bir ekilde
kontrol edilmesi sayesinde olur. Snlabilecek, saklanlabilecek her
yer devre d braklr, dman ve d dnya arasndaki enformasyon
ak kesilir, ikmal yollar kapatlr. Dmann mmkn olduu takdir
de kullanaca tm anslar ortadan kaldrlr. Bylece ona ne zaman
ne mekan bakmndan herhangi bir harekete geme imkan kalr.
Kaplarn kapatlmas, duruma gre, hemen baar getirebilir,
yle ki pheye dm, kuruntuya kaplm olan "hrsz", artk hi
de yle kolayca evi terkedemez; hele ganimetini yarm yamalak da
olsa toplam ve su kantlar henz ortadaysa. Kapauna eylemi
imek hzyla olabilir ve bylece hrsz kap aralndan szlp git
mek iin bir adm bile atamaz; fakat eylem sessiz ve yavaa gerek
letirilmelidir.
"Kap", herkesin gz nnde byk bir grltyle vuruluyorsa,
kapatlm durumdaki "hrsz"da psikolojik sarsntlar ve daralmalar
o kadar byk olabilir ki; o bu durumda hi kar koymadan teslim
olabilir. Kap yava ve sessizce kapatlmsa, ani bir kar koyma rizi
kosu hertaraf edilmi olur. "Hrsz", yani kart veya dman, kap
nn hala ak olduunu sand srece, kendisini iini bitirip dar
kma hususunda gvende hissedecek ve bylece onun savamak
iin gerekli iradeyi gstermesi nlenmi olacaktr.
22 numaral strategemin amac, hrsz yakalamaktr. Meister
Suns Kregskunst ['Sun Ustann Sava Sanat]'nda u tlenir: "D
man, be kez dndkten sonra kuatmaya al." Biz ok kuvetliy297

sek, tm kaplarn stne srgtenmi olduu duygusuna kaplarak

iine girdii oktan tr henz bir nlem alamad ve kendine ge
lemedii srece, dman kolayca yok etmek mmkndr. Fakat
dmann bir sre kendisini embere alm olan bizim birliklerimi
zin arasna burasna saidrmasna izin verilebilir; nk oraya bura
ya koan dman yorulur. Ve sonra onun zerine rahata saldrlr.
Askeri deerlendirmelerde, uzun sren bir kuatmann sevk ve ida
resi hususunda bir baka motif, d dnyayla ilikisi kesilmi olan
dmanda bir kaos ortaya kncaya ve bylece yenilgiye uratlmas
daha kolay hale gelinceye kadar, beklemektir. embere alnm olan
dman vahi bir direnie ynlendirildiinde, o artk kendi umutsu
zluun kurban olacaktr. Artk onu altann ucuna yem takarak
(umutsuzca saldrmas iin tahrik ederek) aviayacak bir duruma
drmek, yani byk bir klfete girmeksizin zararsz hale getirmek
mmkndr. Buna ilikin dier hususlara Giri'te, 2 l . l'de (madde
2) iaret edilmitir.
"Gen bir kaplan nasl yakalanabilir ki, maarasna hi girmiyor
sa?" Bu szler, i.. 73 ylnda, general Ban Chao tarafndan, gz
pek bir gece baskn ncesi sylenmitir. Bir deyime dnen bu sz
ler, askeri deerlendirmelerde, bir yabancnn "oda"sna zorla gir
mek anlamna gelir Burada lm gze alacak kadar gz kara bir
baskn dzenlemek gerekmediinde, "Go oyununun on gizli kura
l"ndan ncsn izlemek gerekir: "Usulcack bir baka alan
zorla !"
Gerektiinde enformasyon strategemlerinin (rnein, 1 3 numa
ral strategem) yardmyla, dmann kontrolndeki arazi, tehlikeli
olup olmadn anlamak iin yoktanr ve arazinin durumu zerinde
tartlr. Ka nlemek iin nlemler almak zorunludur. Dman
kuatlm haldeyse ve birdenbire nnde bir k yolu almsa,
kuatmay yapan birliklerin komutan olarak bu ka yolu tkannal
ve dman birliklerinde, yaamlarn tehlikeye sokacak ekilde yeni
den savamalar gerektii, yapacak baka bir eylerinin kalmad iz
lenimi yaratlmaldr. Du Mu (.S. 803-853), Meisetr Suns Kriegs
kunst [Sun Ustann Sava Sanat] stne yazd bir yorumda bun
lar tlyor.
298

Hem 22 numaral strategem hem de 28 numaral strategem,

dmann geriye ekilme hattn kesmeyi hedeflerler. 28 numaral
strategemden farkl olarak, 22 numaral strategem, bunun dnda,
dmann tm yollarn kesmeyi hedefler. 22 numaral strategemde
dman kafasn kendi isteiyle "kaplann az"na sokar; 28 numa
ral strategemde ise kaplann azna der. 22 numaral strate
gemde en nihayet dman yakalamak ve zararsz hale getirmek sz
konusudur. 28 numaral strategem araclyla ise dman herhangi
bir eyleme, mutlaka kapitlasyon olmas gerekmeyen bir eyleme
ekilir. 22 numaral strategemin kullanm inceden ineeye dnp
tannay gerektirir; buna karlk 28 numaral strategem pek
sradan durumlarda bile kullanlabilir.
Savaa ilikin deerlendirmelerde, ince strategem kitaplarnda
22 numaral strategem pek sk anlr; hele dman nceden dzen
lenmi bir ekilde kapana sokulmak isteniyorsa. Burada, 22 ve 28
numaral strategemlerin bir kombinasyonunu titizlikle ele almann
gereklilii sz konusudur. Bununla, 28 numaral strategeme bir giri
de yapm oluyorum.

22.2. Konfys'n Babas Tavan Kapsnn Altnda

Konfys'n babas Shu Lianghe (lm: .. 548), Lu devletinin
(bugnk Shandong eyaleti) cesur bir generaliydi. .. 563 ylnda
o, Konfys klasiklerde Kommentar des Zuo [Zuo erhiyesil diye
geen ve bugn bile in'de hayranlkla anlan bir kahramanlk yapt.
O sralarda Ji devletinin prensi Dao (.. 5 72-559) tm gc eline
geirmek istiyordu. O, aralarnda Lu devletinin de bulunduu dokuz
vassal devletten askeri yardm talep etti ve onlarn yardmyla nce
Zheng ve daha sonra Chu devletine saldrmak istedi. Lu devletinin
birliklerine Sun Mie kumanda ediyordu. Konfys'n babas, onun
safnda yer alan birok generalden birisiydi. Sefer srasnda Lu bir
liklerinin Chu devletinin himayesinde bulunan Biyang kentine, ku
zeyden saldrnalar gerekiyordu. Ne var ki Zheng devletinin nl
bir generali, Yuan Ban - in Komnist Partisi'nin anghay'daki dai299

mi parti komitesinin yayn organ olan Befreiungs-Tageszeitung [G

nlk zgrlk Gazetesil'nin 1 5 . 1 . 1 987 tarihli saysnda yer alan bir
deerlendirmeyi izliyoruro -bir strategem hazrlad. Strategem,
"dman derinde [kendi g alannda] kalmaya zendirmek (yin di
shen ru)" ve sonra "kaplar kapatmak ve kpee sapa ekmek" ola
rak belirtilmiti. Yuan Ban kentin kuzey kapsn ardna kadar atrd
ve birka kk timi sanki dmana kar savamak istiyorlarm iz
lenimi brakacak ekilde kentten hmla darya braktrd. Lu bir
likleri "derhal strategem tuzana dtler" diye yazyor Befreiungs
Tageszeitung [Gnlk Kurtulu Gazetesi]. ki generalin kumandas al
tnda, Lu savalar Biyang'n kuzey kapsna saldrdlar. Onlar ar
kadan Konfys'n babas izliyordu ve tam kent kapsnn giriine
varmt ki, kapnn tavannda bir tavan kapsnn yukardan aaya
doru nasl yava yava aldn grd. O anda, bir tuzaa d
tn anlad. Her iki kolundaki kllar yere att, iki koluyla tavan
kapsn yukarya kaldrd ve askerlerine, anghay'qa yaymlanan
gazetenin yazd zere, yle bard: "Strategem! Strategem! a
buk kenti terkedin! "
Shu Lianhe'nin uyankl ve gc sayesinde Lu'nun savaan bir
likleri, son tahlilde, mutlak bir kymdan kurtulmutu. Biyang daha
sonra dt. Konfys'n babasna, Jin prensi Dao bir sava arabas
ve bir zrh armaan etti.

22.3. Kap Kapatlyor ve Kpek Dvlyor

"Kapy kapatmak ve hrsz yakalamak" deyimi yerine, sk sk, onuJ:?.
la zde bir ifade olarak "kapy kapamak ve kpegi dvmek" deyi
mi kullanlr. "Kpek" burada "dman" yerine kullanlr. "Dman",
sadece Avrupa'da deil, hatta in'de de, eskiden beri varolan bir. ei
limle balantl olarak, vahi bir hayvan halinde dnlr. Mao
Zedong 1 3 .9. 1929 tarihinde Zhtzhou'daki (Hunan eyaleti) bir as
keri konferansta, talara kar yumurtalada savalamayacan (yi
luan ji shi) ve bizim snrl bir gle Nanchang kentini alamayaca
mz, tersine kendi lkemizin devrimci destek noktalarn oluturan
300

alanlarda "kaplar kapatmak ve kpei dvmek"in gerektiini sy

lemitir (Volkszeitung [Halk Gazetesi], Pekin 12.6.198, S . 3) .

.22.4. Suya Den Kpei Sapalamak

Bu szler, in Halk Cumhuriyeti'nde 20. yzyln en nl inli ya
zarlar arasnda yer alan Lu Xun'a (188-936) aittir ve nl bir
deyim haline gelmitir. 22 numaral strategemle bants ierisinde,
deyim, kapatlm "hrsz"n tutumuyla ilgilidir ve u anlama gelir:
"Sktrlm bir dman ksa bir srede tamamen yenmek".
925 ylnda yazm olduu "Acele Etmeden Fairplay" (Almanca
evirisi: Wolfgang Kubin [yaymc] : Lu Xuns Werke in sechs Benden
[Alt Ciltte Lu Xun'un Tm Eserleri], cilt V., Zrih 994, S. 357 ve
devam) adl denemesinde Lu Xun, Lin Yutang'n ( 1895- 976; bkz:
Bu kitabn ilk cildinin sonunda yer alan "36 Strategem Katalou")
in'de herkesin fairplay ruhunu yaygnlatrmaya girinesi gerektii
hakkndaki szlerini eletiriyordu. Lin Yutang, yurttalarn, "suya
den kpee vurmamaya" davet ediyordu.
Lu Xun, suya dm kpei sapalamann gerekli olduu haller
olduunu belirtiyordu. Her eyden nce, burada ne tr bir kpein
sz konusu olduu ve onun suya nasl dt ayrt edilmelidir. O,
suya, ilk olarak dikkatsizliinden, Ikinci olarak bir bakas tarafndan
ve nc olarak bizim tarafmzdan irildiinden dolay dm ola
bilir. lk iki durumda kpei sapalamak alaklk olur. Fakat kpekle
bizzat savalyorsa ve onu sonunda bir gzel suya itmisek, d aha
sonra fazla gecikmeden, onu bambu sopasyla pataklamak gerekir.
Lu Xun'a gre, valye ruhuna sahip, sportmen bir boksr, ringde
yere den rakibinin stne, rakibi dinlenebilsin diye, gitmez. Ne
var ki, byle bir valyelik, ancak, yerde yatan boksrn drst bir
rakip olmas halinde vgye deerdir. Rakip, yenildikten sonra,
utan iinde ya yeniden saidracak veya rakibini herkesin gz
nnde bir defa daha dvmeye davet edecektir. Ne var ki bu, suya
itilmi her kpek iin geerli deildir. O hibir engel tanmayabilir.
stelik yzebilir, karaya tutunabilir; kendisini suya itenin stne,
30

defalarca silkinrnek suretiyle, su damlalar frlatabilir; rnein yap

t bir kstahl cezalandrmak iin kuyruundan tutularak suya
braklmsa, ani bir hamleyle karaya srayp kurtulabilir.
Lu Xun'a gre, basit ruhlar, suya dmenin kpek zerinde bir
eit vaftiz etkisi yaptna ve kpee gnahlarndan arnma ve bir
daha asla bir insan srmama konusunda uyardna inanrlar. Hi
bir ey byle bir inantan daha yanltc olamaz. nsanlar sran tm
kpekler, karada veya suda, mutlaka pataklanmaldr.
Suya dm kpek merhamet uyandracak ekilde ac ac
ulumaya balarsa ne yapmal? Zararsz gibi grnen birok ey ok
zararl olabilir; rnein ufack, minimini kolera bakterileri gibi. Ve
hekimler bu bakterilerle hi merhamet gstermeksizin savarlar.
Bir atasz yle der: "yiyreklilik, bazan budalaln bir baka
gstergesidir." Bu atasz biraz ileri gitmi diye dnlebilir. Fakat
belki de bu atasz birok ac deneyimden karlm bir sonutur.
Hele suya den kpei dvmek yerine onun bizi srmasn bek
lersek, bu hi phesiz tam anlamyla bnlk olur.

22.5. ldren Da Geidi

Guomindang ynetimi srasnda bir yerel despot, bir konvay eli
inde ve tutuklu nakli dolaysyla, bir da geidine atla giriyordu.,
Birdenbire konvoyun stne geidin her iki yamacndan ta para
lar dklmeye ve havadan makineli tfek atei yamaya balad.
nlerindeki yol byk kaya paralar tarafndan tkanm durum
dayd ve arkada da geri ekilecek bir k yolu kalmamt. Yerel
despot ldrld, kendisine elik eden silahl kiiler tutsak alnd,
yanlarndaki tutuklular serbest brakld. 100. doum gn 1 999
ylnda kutlanan ve in Halk Cumhuriyeti'nde pek sayg gren bir
komnist devrimci olan Fang Zhimin de (1900-1935) .serbest bra
klan tutsaklar arasndayd (Kulturtreff--Zeitung [Kltr Bulumalar
Gazetesi], anghay 21.8. 1 999, S. 1). Olay, Geschichten-Stelldichein
[ykler-Roprtajlar] adl dergide "Kapy Kapatmak ve Kpei
Dvmek" balyla anlatlmn (anghay, Nr. 2, 1982) .
302

22 numaral strategemin kullanmna, aadaki rnein gster

dii zere, svire tarihinde de rastlanr.

22. 6. Ta ve Odun Ynlar Altnda Kalan valye

Anayurdunun gvenliinin pekitirrnek ve topraklarn geniletmek
isteyen 25 yandaki Avusturya Prensi Leopold, svire'ye kar yo
un bir saldr planlyordu. Nidwalden'deki See zerine asker y
ld; bir atl birlik Obwalden'deki Brnig'e baskn yapt. Prensin
kendisi, atl ve yaya birlikleriyle Morgarten civarndaki dar geitten
Schwyz'e doru hareket etmek istiyordu. 1 5 . 1 1 . 1 3 1 5 gn sabah,
erkenden, rengarenk giyim ve kuamyla atl valye ordusu za
ferden emin bir ekilde bataklklar ve Morgarten'in sarp yamalar
arasndan getii srada, birdenbire yukardan ta ve odun paralar
dmeye balad atlar ve adamlar lgnca bir telaa kapldlar. Ayn
anda svire birlikleri valye ordusunun nne kverdi. Dman
tuzaa dmt; kran krana bir sava balad. Prens Leopold son
anda kurtulabildL

22. 7. Kat zerinden Sava Ynetmek

.. 259 ylnda Zhao ve Qin devletlerinin ordular Changping (bu
gnk Shanxi eyaleti) civarnda kar karya geldiler. Zhao devle
tinde babakan Lin Xiangru ve general Lian Po (bkz: strategern Nr.
33. 1 7) ile hiyeraride ayn dzeyde bulunan general Zhao She, sa
va srasnda ldrld, Lin Xiangru ar bir ekilde hastaland.
Zhao kral, general Lian Po'yu Qin ordusuna kar direnmekle g
revlendirdi. Ne var ki Lian Po birok baarszla urad. Ve Zhao
ordusuyla birlikte Chanping'de yaptrd tahkimatn arkasna
s:ld ve hemen silahl bir eyleme gemekten kand. Qin ordusu
nun srekli kkrtmalarna kulak asmad. Lian Po yl boyunca
Changping'de direndi. Qin devleti, ajanlar vastasyla u sylentiyi
yayd: "Qin devleti, en ok, len general Zhao She'nin olu Zhao
303

Kuo'nun Zhao ordusunun bakomutan olmasndan korkar." Zhao

.
kral bu sylentiye inanp tuzaa dt ve Lian Po'nun yerine Zhao
Kuo'yu (bkz.: strategem Nr. 3.9 ve 33.12) bakomutan olarak atad.
Lin Xiangru, Zhao kraln uyard: "Sadece babasnn byk ad dola
ysyla Zhao Kuo bakomutan oldu. Bu, tpk kirileri sadece tutkalla
yaptrp salamlatrmaya ve daha sonra oturup arp almaya ben
zer. Zhao Kuo sadece kendisine babasndan kalan sava kitaplarn
okumakta mahirdir. Okunmu olan eyler, srekli deien koullar
dikkate alnarak uygulandklarnda verimli olabilirler. Zhao Kuo bu
iin stesinden gelemez!"
Zhao Kuo kklnden beri sava sanat renimi grm ve
askeri konular tartp durmutu. O, bu konular bu dnyada ken
disinden daha iyi kimsenin bilmediine inanyordu. Bir keresinde
babasyla savata sevk ve idare konusunu tartyordu. Baba bu ko- .
numa srasnda ona di geiremedi. Baba, hakl olarak, olunun sa
va sanatndan gerekten de anladn kabul ve ifade etnek istemi
yordu. Zhao Kuo'nun annesi babaya bunun nedenini sordu: Baba ya
nt verdi: "Savata ya lrsn ya kalrsn. Fakat Zhao Kuo bu konu
zerinde pek nemsiz bir eymi gibi konuuyor. Kral benim olu
mu asla general yapmamal, bylece her ey yolunda gider. Fakat
kral, Zhao Kuo'yu general olmaya tevik ederse, Zhao Kuo, kor
karm, Zhao ordusunu yok edecek olan kii olur." Olu komutan
olarak atannazdan ksa bir sre nce, annesi 'krala bir mektup.
yazd. Olu, bilgi ve ahlak bakmndan babasndan ok aalarday
d. Ona hibir ekilde grev verilmemeliydi. Ne var ki kral kararn
oktan vermiti.
Bylece Zhao Kuo general Lian Po'nun yerini ald, onun yapt
tm dzenlemeleri batan aaya deitirdi ve ordunun kurmay
heyetinde grev yapmakta olan deneyimli komutanlarn yerine
kendi beceriksiz adamlarn getirdi. General Bai Qi (lm: ..
257) Zhao ordusunda olup bitenleri duydu. Bir baskn birlii hazr
lad ve sanki ana kuvvetlerini geri ekiyormu gibi yapt. Zhao Kuo,
hemen o anda ordusuyla Changping'i terketti, Bai Qi'yi izlemeye
balad. Oysa Bai Qi'nin baskn iin hazrlam olduu birlikler Zhao
Kuo'nun birliklerini arkadan evirmilerdi bile. yle ki, Zhao
304

Kuo'nun ordusu, amaland ekilde, ikiye blnmt. Ordunun

ndeki birlikleri takviye etmekten sorumlu olan ksm ve ana
kuvvetleri birbirinden ayr dmlerdi. Zhao Kuo'nun embere al
nan birlikleri umutsuzlua kaplmaya baladlar. 40 gnden fazla
bir sre, kuatma kalkmad. Zhao Kuo'nun askerleri alktan krld.
Zhao Kuo en iyi askerlerini toplad ve onlarla birlikte Qin ordusuna
kar teke tek savat. Bir ok ldrd onu. Ordusu yenik dt.
10 OOO'den fazla askerin tutsak edildiini yazyor Sima Qian (dou
mu: .. 145) Geschichtlichen Aujzeichnungen [bret Alnacak Ta
rihsel Olaylar] adl kitabnda. Bu askerlerin hepsi diri diri gmld.
Zhao krallnn toplam kayb 450 000 askerdi.
Changping Meydan Sava, in strategem kitaplarna gre, 22
numaral strategemin baarl bir uygulamasna sahne olmutur.
Zhao Kuo'nun kurum kurum kurumlanmasnn yol at sonu,
in'de, ahmaka davranlar iin kullanlan u deyime kaynaklk et
mitir. "Kat zerinde sava ynetmek (zhi shang tan bing) ". De
yimin, bir baka nl deyimle, "meydan savan yeil masadan
ynetmek" deyimiyle ayn anlama geldii aktr.
Changping Meydan Sava'na benzeyen bir rnek de, bu savatan
birka yzyl nce vuku.bulan Chengpu (Shandong eyaleti) Meydan
Sava'dr. Bu sava, in sava tarihinde, zayf tarafn. gl taraf
karsnda zafer kazanmasna nl bir rnektir. .. 633 ylnda Chu
kral Cheng, ordusuyla, mttefiki Song devletinin topraklarn igal
etti. Song devleti hkmdan Jin devletini yardma ard. Ertesi yl
Jin ve Chu ordular Chengpu'da kar karya geldiler. Jin ordusu
nce Chu ordusunun zayf yerlerini kefetti ve Chu ordusunun sa
kanadna darbeyi indirdi. Bu kanat Chen ve Ji devletlerinin birlik
lerinden oluuyordu. Ayn anda Jin devleti ana kuvvetleri geri e
kilmeye balad. Bundan ama Chu ordusunun sol cenahn bu geri
ekili srasnda kendi zerine ekmek, bu cenahn kendisini takip
etmesini salamakt. Ksa sre sonra Jin ordusu 180 derecelik bir
dn yapt Dier birliklerin de katlmasyla, Chu birliklerinin ze
rine yrd ve bu birlikleri yok etti. Chu ordusunun ortadaki ana
birlikleri geri ekilmek zoruda kald. Bylece Jin prensi Wen stn
dmana kar bir zafer kazanm oldu. Bir inli yarumcu bu olay,
305

"dmana ininden kmas iin bir gedik alyor, kaplar kapatlyor

ve kpek dvlyor" eklinde zedemiti (Lao Zi, Pekin 1976, S .
101).

22.8. Ayn izgi stnde Be Kent

22 nurnaral strategern uygulanmak istendiinde, Li Bingyan'n
Pekin'de yaymlanan strategern kitabna gre, genel durum gzden
geirilmeli, kapnn srgleurnesi iin doru zaman ve yer seilme
lidir. O bu konuda in'deki i savan (1945-1949) son aamasndan
rnek vermektedir. 12.9. 1948'den 2. 1 1. 1 948'e kadar sren ve pek
zorlu geen Bat Liaoning-Shenyang Sava kuzey in'i kan ve deh
et iinde brakrnt. Orada toplanan Guornindang ynetimine bal
550 000 adam birbirinden yaltk blgeye datlrnt. Bu blge
ler, Changhun (Jilin eyaletinin bakenti), Shenyang (bugnk
Liaoning eyaletinin dou tarafnda kalan bakenti) ve Jinzhou'ydu
(Liaoning eyaletinin gneybats) . Maa'nun ernriyle, Kzl Ordu,
kuzeydoudaki kuvvetleriyle merkezi in'deki kuvvetlerini tam
ortadan ikiye blrnt. Bylece dmann kuzeydoudaki kuvvet
lerinin durumu, "kapy kapatmak ve kpei dvrnek" deyimine
uygun bir grnrndeydi. Li Bingyan dmann durumunu aynen
byle betirnliyor. Ayn anda komnistler, Jinzhou'nun fethedilrne
siyle, savan daha sonraki geliiminde inisiyatifi ellerine geirdiler.
Jinzhou'ya Shenyang ve Changchun'dan aceleyle yardma gelen
dmana ait destek birlikleri, tamamen yok edildi. Daha sonra
Guornindang birlikleri arasnda, Changchun'da bir isyan bagsterdi
ve Changchun ancak bunun zerine Kzl Ordu tarafndan alnabildi
(bkz.: strategern Nr. : 9.3) . Shenyang'da rnevzilenen Guornindang
kuvvetleri bat ynnde kanay denediler. Ne var ki Byk Kaplan
Da ve Karada blgesinde (Liaoning eyaletinin gneybats) tarna
men imha edildiler. Bunun zerine Kzl Ordu Shenyang' da ald.
Bylece cephenin bu kesimine bar gelmi oldu.
Kzl Ordu tarafndan kararlatrl.n ve 5.12. 1948'de karlan
Tianjian Sava'nn arefesinde, Bat Liaoning-Shenyang Sava yenil306

gisinin moral bozukluu iinde olan 600 000 kiilik Guomindang

birlikleri, deniz ynnde gneye veya i Moolistan ynnde kuzeye
kanay planlyorlard. Bu plan akamete uratmak iin, komnist
lerin kuzeydoudaki ordusu nemli tm ka yollarn tahrip edip
bir kuatma harekatna balad. Dman birlikleri be alanda birbir
lerinden izole edildiler ve embere alndlar. Bu be alan unlard:
Beiping (bugnk Pekin; Hebei eyelarinin kuzey ortas), Tianjin
(Pekin'in gneydousunda, denize yakn bir yer) Tanggu (Tianjin'in
dousu) , Zhangjiakou (Hebei eyaletinin gneybats) ve Xinbao'an
(Hebei eyaletinin kuzeydousu) . Bu alanlar, daha sonra, 22 numa
ral strategem rneine gre fethedildiler. nce, 22. 12.1948'de
Xinbao'an dt. Onu, 24. 12. 1 948'de Zhangjiakou izledi.
14. 1 . 1 949'da Guomindang birlikleri bakomutan kuatlm halde
ki Tianjin kentini teslim etmeyi reddetti. Ne var ki Tianjin'i koru
makta olan 130 000 asker, lgnca bir emberi yarna, bir huru
harekatna giriti ve hepsi ld, bakomutan tutsak alnd. Tianjin'in
bu ekilde dmesinden sonra, Pekin'de bulunan 200 OOO'den fazla
Guomindang askeri, umutsuz bir durumda . kalmlard.
3 1 . 1 . 1949'da savamadan teslim oldular. Bylece Beiping (Pekin)
TictJijin Sava, Kzl Ordu'nun zaferiyle bitti. Sadece Tanggu'da
mevzilenmi olan yaklak SO 000 Guomindang askeri, gneye,
deniz ynne kanay baard. Kuzey in'deki sava, komnistlerin
lehine sonulanmt ve bunda dier strategemler yannda 22 numa
ral strategemin mahirane bir ekilde uygulanmas etkili olmutu.

22.9. Dar Boazdaki Byk Donanma

i.. 480 ylnda Atinallar ile saldrgan Persler arasnda savam so

nucunu belirleyecek bir atma meydana geldii srada, ok stn

durumdaki Prsler, Grek donanmasn ak denizde embere almay
ve yok etmeyi hesaplyorlard. Bunun zerine Grekler, Atinal komu
tan Themistokles'in (.. 525-460) planna uygun olarak, gl Pers
donanmasn, serbest hareket imkan bulamayaca, Salamis ile Atti
ka kylar arasndaki dar baazda savamaya zorladlar. Tek sorun,
307

Perslerin sava burada kabul etmeleri halinde onlara kar nasl ha

reket edilebileceiydi.
Donannalarm toplam olduklar dar Salamis Boaz'nda, Grek
lerin keyfi hi de yerinde deildi. Donanmalar ak denizdn, yani
gvenli bir yerden pek uzakta ve kendilerinden stn durumdaki
dmann ok yaknndayd. Persler adann her iki yanndaki (boa
zn iki ucundaki) k yollarn kapattklarnda, tm Grek donan
mas kapana kslm olurdu. Erzak snrlyd ve Greklerin stne ka
p bir kez kapand m, sadece birka Grek sava gemisi dnda,
hibir sava gemisinin bu kapandan kurtulma umudu kalmazd.
stelik, srekli bir ekilde, Attika'nn alnd ve Akropolis'in yand
gibi dehet uyandran haberler geliyordu. Grek donanmasnda yel
ken ap kama konusunda basklar younlamt. Birka gn sonra
Grek sava meclisi, Salamis blgesini terketme karar ald. Themis
tokles aznlkta kalmt. Nasl yardm alacan bilmiyordu. Pers
kral Kserkses'e (.. 519-465) gizlice bir ulak gnderdi. Herodot'un
(.. 490- 430) bildirdiine gre, ulak Xerxes'e yle dedi: "Beni
Atinal bakomutan dier Greklerin haberi olmakszn Size gnder
di. nk o Sizin tarafnzdadr ve zaferin Grekler yerine Sizin
olmasn istemektedir. Size unu sylememi istedi ki, Grekler korku
iinde kanay dnmektedirler. Siz u anda, onlarn etrafa dal
malarna izin vermezseniz, zafer Sizindir. Onlarn arasnda birlik
yok ve Size kar koyamazlar artk ( ... ) .
Bu aklamadan sonra ulak hemen oradan uzaklat. Mnih ni
versitesi'nden Christian Meier, Athen: Ein Neubeginn der Welt
geschichte [Atina: Dnya Tarihinde Yeni Bir Balang] adl eserinde
(Berlin 1993, S. 28) "Bu hile greceli olarak iyi sonu verdi." diyor.
Christian Meier tarafndan somut olarak ad konulmayan hilenin, 7
numaral yaratma (kreasyon) strategemi ile 13 numaral provokasy
on strateminin bir kombinasyonu olduu bellidir. Xerxes haberi
inanlr buldu. Her eyden nce haber ona duruma uyuyor grn
mt. nk hzl, mmkn olduu kadar spektakler bir zafer
elde etmek zorundayd. Bunu elde edeceinden de hibir kukusu
yoktu.
Xerxes zel bir nlem almaya tenezzl etmedi. Grekler onun g"

308

cne nasl kar koyabilirlerdi ki? u Greklerin, eli kulandaki Pers

saldrs ncesi, akllar balarna gelmiti herhalde. Sabaha kar
Persler karlarnda savaa hazr cir donanma buldular. Grekler tam
da "yorgun dman skunetle beklemilerdi" (strategem Nr. 4);
nk Persler btn gece gemilerinde, krek banda oturmular ve
sava dzenine gememilerdi.
Muhakkak ki Grekler arasnda, Pers donannas sava naralar
altnda harekete getiinde, bir kararszlk ortaya kmt. Q anda
ilk Grek gemisi bir Pers gemisine arpt. Dier gemiler anak bun
dan sonra patlak veren savaa ekildiler. Savan nasl bir gidiat iz
ledii hususunda ak bilgilere sahip deiliz. Belki de gemilerinin
arl Greklerin iine yarad, belki onlar daha iyisi doruca ha
rekete getiler. Christian Meier yle diyor: "Aktr ki, Pers gemileri
ok dar bir alana skmt ve bu dar alan herhalde dmann hare
ket yeteneini kstlyor, onu ne yapacan bilmez duruma sokuyor
du." Grekler Pers tarafnda meydana gelen kaosu nispeten krk
lemi de olabilirler. Ve Grekler gemilerinin nlerindeki malmuzlar
la birok dman gemisini tahrip ettiler ve gemilerin gvertelerinde
ki Grek askerleri saldrya getiler. Persler saylamayacak kadar ok
gemi ve askerlerinin byk ksmn kaybettiler. Askerlerin ou za
ten yzme bilmiyordu ve Grekler bunlar acmaszca ldrdler. Ta
rihi tam olarak saptanamayan bir Eyll gnnn akamnd8
Grekler, Salamis Sava'nda zaferi kazanm olan taraf oluyorlard.
Themistokles'in hesab doru kmt.
Christian Meier, Themistokles'in Persleri dar Salamis Baaz'na
ekme niyetini u ibarelerle deerlendirmektedir: "ok sivri bir
plan", "allm tm dnme ve tasarmlar aan bir strateji", "her
kesin elindekinden ok daha fazlasn yapmasn salamay bilme"
(a.g.e. S. 25 ve devam) . Bununla o, bir hilenin karakteristik zelli
ini de doru bir ekilde belirlemekte ve ama Themistokles'in ola
anst sava planyla bantl olarak "hile" szcn kullanma
maktadr. O sadece Themistokles'in Pers kralna gizlice gnderdii
ulan eylemi ile ilgili ola:rak "hile" szcn iki kez kullanmak
tadr. Burada sz konusu olan, aktr ki, gzden kanlamayacak
olan, tam anlamyla "iri kym" bir hiledir. Fakat muhtemelen bir hi_

309

le bir Avrupal tarafndan kt bir ey olarak algland iin, The

mistokles'in hilesi, onlara kaba saha, sert, keskin grlyor
olmaldr. 36 strategem katalou bakmndan Themistokles'in sava
iin dar Salamis Baaz'n semi olmas, bu deniz savann tama
men 22 numaral strategeme gre dzenlendiini gsteriyor.Ve bu
deniz sava Bat tarihinde ayrt edici bir rol oynamtr (bkz.: Egon
Flaig: "Europa begann bei Salamis" ["Avrupa Salamis'te Balad] ,
Rechtshistorisches Journal [Hukuk Tarihi Dergisi], Frankfurt a.M. Nr.
13, 1 994, S. 4 1 1 ve devam) .

22. 1 0. Byk Kanyon'da Bir Ruhan Varlkla Sava

Fincan taba biiminde ve 15 metre apndaki 36 cisim, muazzam
bir uzay gemisinin iinde, ayn arkasndan ortaya ktlar. Bu 36
uzay gemisi rotalarn yeryznn en nemli metropollerine ynelt
milerdi ve hibir uyarda bulunmadan bu metropolleri yok
etmilerdi. Amerika Birleik Devletleri bakannn emriyle, Orange
County'den 30 modern sava ua l l 000 fit ykseklikte iinde 40
gri mekan avcs bulunan bu uzay gemilerinden birine gk grlt
sn andrr bir sesle saldrd. Onlar Man ta -dev bir vatoz bal gibi
grnyorlard ve paketlenmi/desteklenmi enerji demetlerini
ateliyordu. Birka dakika iinde Amerika Birleik Devletleri'ne ait
tm makineler zarar grd, Steve Hiller'n uana varncaya kadar.
O gzpek bir manevra uuundayd. Birka dakika iinde ses
hznn iki katna ulat. Biraz sonra kendini Byk Kanyon'un
zerinde buldu. Onun gizli silah oradayd. Arkasndan mthi bir
yabanc avc ua geliyordu. Steve trbinleri stop etti ve brn
kendi zerine doru doru s:z;lmeye brakt.Daha sonra brn
Calorada rmanda balk avlayncaya kadar kzl kayalar arasna
doru inie zorlad. Dman tam arkasndayd. O anda Steve trbin
lerini tekrar ateledi ve rmak kysnda kesik kesik ykselen kaya
bloklar arasnda ylankavi umaya balad. Dman arkadan ona bir
iki salvo ateledi. Steve kanyonun dar bir ksmnda yine ortaya kt.
nnde byk bir kaya ktlesi vard. Yaktn boaltt. Her iki
310

taraftan kerosin akyor ve kendisini izleyen dmann nnde bir sis

tabakas oluturuyordu. Daha sonra Steve ateleyiciyi altrd ve
yakt o anda aleviendi ve Steve'in arkasnda ateten bir kuyruk olu
tu. Fakat takipisi alev denizinin iinden, hi zarar grmemi bir
ekilde, yine kverdi. Steve kaya duvarn stnde durdu ve fren
emsiyesini at. emsiye Manta'nn yzne doland ve Manta bir
anda gzden kayboldu. Steve yayl koltuunu altrd ve uaktan
mancnkla frlatlmcasna ayrld. Birka dakika sonra uak kaya
duvara arpp paraland.
"Dnyevi olnayan pilot kaya duvar ancak son anda grd. Man
ta'sn keskin bir ekilde yukarya ekti, fakat Manta artk almyor
du. O yksek kayalara arpp infHak etti ve bir toz bulutu iinde yere
dt. Paratyle yere inen Steve, alayl alayl gld. 'Biz insanlar
ondan daha ok eylere sahip deiliz; ama daya atan biz olduk."'
Roland Emmerich'in, daha sonra Hamburg'da yaymlanan Bild
gazetesinde 1996 austosunda izgi roman olarak tefrika edilen
Independence pay [Bamszlk Gn] adl filminin beni destekleyen
bu nemli sahnesinde (tefrikann 2. ve 6. blmlerinde) insanlarn
uzay gemilerille kar ellerinde daha neleri vard ki? Steve Hiller
ruhani varlk Alien'i dnyadan ne yolla defedip ona stn gelmiti?
Modern teknik sayesinde deil tabii. Tersine, in'de 36 strategem
katalounda 22 numaral strategem olarak yer alan ok eski bir
sava hilesiyle baard bunu. Steve Hiller dman adeta bir "oda"ya
ekti ve onu bu odann duvarlarnda (Byk Kanyon'da) haklad.
Amerikallarn strategeme bavurmalar sayesinde, insanlk yabanc
uzay gemilerinin istilasndan kurtulmutu. Uzaydan gelen saldrga
na kar daha sonra kazanlm - muhakkak ki strategemik olarak
planlanm - zafer olmasayd, insanlk artk daha fazla devam ede
meyecekti.

22. 1 1 . "Drtl ete"nin Tutuklanmas

in'in bakenti Pekin'in batsna den Bat dalarnda, merkezi as
keri komisyon tarafndan tesis edilmi olan askeri yasak blgede,
311

1976 knda "Drd ete" olarak anlan grup mensuplarnn tutuk

lanmasnn planlanp uyguland gizli bir komando merkezi vard.
Bu iteki en nemli isim, in Komnist Partisi'nin bakan yardm
csndan biri olan mareal Ye Jianying'di (1897-1986) . O, ya dola
ysyla, inand kiilerden olumu ve zellikle ordu iinde olmak
zere tm lkeye yaylm bir aa sahipti. Bir keresinde onu Pekin'in
kuzeydousundaki Shenyang askeri blgesinin komutan Li Desheng
ziyaret etti. Ye Jianying, Li Desheng'e sordu:
"u anda lkede durum tam anlamyla kritik. Sence hangisi daha
nemli? Organizasyon sorunlarn m ncelikle ele almal, yoksa
retim sorunlarn m?"
Bu soru Li Descheng'i akna uratt. O soruyu doru anlam
myd acaba? Ye Jianying, Li Desheng'i daha iyi duyabilmek iin,
kapatmak zere elini radyoya uzatt.
1 976 ylnn frtnal gnlerinde Ye Jianying, politik ierikli g
rmeler srasnda radyo veya kayt cihazlarn kapatmay veya ter
sine kendi sesini grltye bamak veya grt kiilerin sesleri
ni bastrmak amacyla radyoyu ak tutmay ve ses dmesiyle ayna
nay alkanlk haline getirmiti. Bylece o, makamna yerletirildi
ine inand cihazlarla kendisini gizlice dinlemek isteyenlerin aba
larn boa karmak istiyordu. Ye Jianying radyoyu yeniden at, Li
Desheng ise elini uzatp kapatt; Ye Jianying tekrar at, hem de
eskisinden daha yksek sesle. Radyodan, ksa bir sre nce aynamin
devrimci bir operadan kulaklar trmalayan bir ezgi ykseldi. Ye
Jianying alak sesle yle dedi:
"imdi mayalanmaya balayan sava, ok yaylacaktr. Radyoyu
kendi haline brakmak daha iyi olacak."
Ve sorusunu yineledi; Li Desheng azn amazdan nce, yine
kendisi yantlad:
"Benim kanaatime gre, organizasyon sorunlarn zmek daha
nemlidir."
Li Desheng durumu imdi anlamt. Ye Jianying "organizasyon
sorunlar"yla, hi de bildik organizasyon sorunlarn kastetmiyordu.
Hayr, o aslnda Parti'nin zirvesinde bir reorganizasyonu, yani Pe
kin'deki g merkezinde alan personelin yenilenmesini kastedi312

yordu. Ye Jianying, setii bu szcklerle, yksek kademedeki baz

personelin o andaki gl pozisyonlarn "bir hal yoluna sokma"nn
en acil grev olduunu ima ediyordu. Li Desheng, hemen, bunu
onaylarln belirtti. Dikkatlice unlar ekledi:
"imdi organizasyon konusunda bir ey yaplacaksa, bu kkn
den gerekletirilmeli. Byk dikkat ve uyanklk tavsiye edilir! Bir
ey yapmam gerekiyorsa, onu hemen yaparm!"
Eski arkadalaryla yapt saylamayacak kadar ok gizli temas
ve konumadan sonra, Ye Jianying'in "organizasyon"a ilikin plan
larnn baanya ulaacana olan inanc pekiti. Ve ar bir sorum
luluk altna girdiini hissetti.
"Drtl ete''nin paralanmas, phesiz tek bir kiinin baara
ca bir i deildi. Burada sz konusu olan, in Komnist Partisi'nin
zirvesindeki kiilere kar sava amakt.
Ye Jianying, ilk olarak babakan Hua Guofeng'in desteini sala
mak zorunda olduunu biliyordu. Bu ona iin yasal bir grnm
ierisinde yaplmas iin art grnyordu. Hua Guofeng ile ile yap
t bir grme srasnda o, "Drtl ete" hakknda Hua Guofeng'in
de kayglar olduunu saptad.
"Yolda Guofeng" dedi Ye Jianying, "u sralar ellerinden gel
diince glk karan birka kii var. Politbro'nun oturumlarndan
bazan hibir sonu kmyor. Bu byle devam edemez. Bir zm
dnmek gerekli."
"Evet, doru! " diye yantlad Hua Guofeng ve devam etti.
"Bakan Mao'ya kar tavrlar bile pek deiti. Bakan Mao'nun
cenaze treni ii bile henz hallolmad."
Ye Jianying laf hi dolandrmadan yle dedi:
"Fakat daha fazla beklenemez. Yaptklar eyler, her geen gn
daha da zc bir hal alyor! "
O , Maa'nun ei Jiang Qing'in, anghayl ii lideri Wang Hong. wen'in, ef-ideolog Zhang Chunqiao'nun ve propaganda bakan Yao
Wenyuan'n evirdikleri dolaplar, entrikalar anlatyor, in Kom
nist Partisi'nin rahminde yaplm erken tartmalar zikrediyor ve
Sovyetler Birlii'nde Stalin'in lmnden sonra olup bitenlerden
ders karlmas gerektiini belirtiyordu.
313

"Onlar tm gleriyle iktidar zorluyorlar. Bakan Mao artk yok.

imdi sen karlarna dikilmeli ve onlarla savamalsn! "
Hua Guofeng hemen yant vermedi. Bir sre dnd. Ye Jiany
ing konumaya devam ediyordu. Ona Maa'nun "anghay mafyas"n
defalarca nasl eletirdiini hatrlatt ve nihayet Hua Guofeng'i ikna
edebildi. Hua Guofeng yle dedi:
"Sen beni tanrsn. Eski bir yoldan gznde ben gen saylrm.
Benim birka kiiye kar savamaya eilimli olmadm, onlardan
korktuumu sanma. Ne var ki, yal yoldalarn beni destekleyip
desteklemeyeceklerinden emin deilim."
Ye Jianying, Hua Guofeng'in phesini giderdi:
"Sen savamaya kara ver, greceksin herkes seni destekleyecek!"
Bylece Hua Guofeng, Ye Jianying'in isteini kabul etti; fakat
grmenin sonunda yle dedi:
"Durum son derecede kark. Doru bir karar vermek iin biraz
daha dnmeliyim. "
Ye Jianying'in sonraki mttefiki, Mao yaarken onun gvenliin
den sorumlu olmu ve o srada in Komnist Partisi Merkez Komi
tesi yesi olan Wang Dongxing'di. O bu giriimde merkezi bir rol
oynad, zellikle Pekin'de konulanm olan muhafz alay zerinde
ki etkisi bykt. Wang Dongxing derhal canla bala almaya
balad.
izleyen gnlerde Maa'nun kars Jiang Qing, Mao Zedong'un te- ,
rekesinden tm belge ve dkmanlara tek bana sahiptenrnek iste
di. Bununla ilgili olarak Hua Guofeng'le saatler sren tartmalarda
bulundu. Hua Guofeng, Jiang Qing'in zellikle aleyhine kullanlabi
lecek olan iki dkman aratrdn anlad. Bu srada Wang Hong
wen, anghay'da, Hua Guofeng'in Mao Zedong'un cenazesiyle lay
kyla ilgilenmedii ithamyla, ona kar kamuoyu yaratmaya al
yordu. Hua Guofeng'in Maa'nun bir muhalifi olarak bu konuda ok
titiz davranmad belliydi. Bylece Hua Guofeng de "organizasyon"
sorunlarnn acil olarak halledilmesini pek ister hale geldi. Fakat ne
yaplmalyd?
Bylece, hem Ye Jianying ynnden, her eyden nce eski partili
yoldalarn, zellikle ordu evresinden olanlarn kendi etrafnda
314

toplamak; hem de "Drtl ete" ynnden, anghay'daki ve Pekin'

deki halk milisierini kendi yanlarna ekmek ve kitle ilitiim ara
larnda kendi propagandalarn glendirmek abalar iinde, hum
mal haftalar geti. Pekin'de yaymlanan Licht-Tageszeitung [Gnlk
Ik Gazetesil'nin 4.10.1 976 tarihli nshasnn ilk sayfasnda, "Drtl
ete"ye bal yazarlar grubundan Liang Xiao, "Bakan Maa
Tarafndan Saptanm Olan stikamet, Sonsuza Kadar Korunacaktr"
balkl bir makale yaymlad. Hua Guofeng bu makaleyi okuduun
da, son derecede rahatsz oldu. Burada rnein, "revizyonist parti
lideri"ne saldrlyordu. Bu, ancak kendisi olabilirdi. Her ey, Hua
Guofeng iin tehlike anlarnn almaya baladn gsteriyordu. Ye
Jianying ile biraraya geldiklerinde, Ye Jianying yle dedi:
"Bir asker iin en ekinilecek olan ey, savaa balamak iin en
doru zaman karmaktr. Darbeyi ilk vuran biz olmalyz ve by
lece brlerini zorlamalyz (xian fa zhi ren) ; kendi hzmzia br
lerinin yaval karsnda ne gemeliyiz (yi kuai da man) . Yoksa
uygun frsat karr ve inisiyatifi kaybederiz. "
Hua Guofeng'in yznde pek ciddi bir ifade vard, bir sre sustu
ve sonra yle dedi:
"Mareal Ye, Hangi gn harekete gemek gerekir? Ltfen gn
belirleyin! "
Ye Jianying, "En ge ertesi gn" dedi. Hua Guofeng da onaylad.
Hua Guofeng hala. yapt bulat iin mahiyeti ve pratik olarak
ne yaplmas gerektii zerinde dnp tanyordu. Politbro'yu
toplantya m arsnd? Hayr, bu olmazd. Aktan aa kuvvete
bavurup "Drtl ete"yi tutuklatsn myd? Ye Jianying byle bir
ynteme karyd. O srada aklna, Politbro'yu dikkati ekmeyen bir
konuda, kk bir toplantya armak ve "Drtl ete''yi bu frsat
tan yararlanarak tutuklatmak geldi. Ve bylece 6.10. 1976 aramba
gn akam, yksek parti meclisinin, yani in Komnist Partisi
Merkez Komitesi Palithro Daimi Komisyonunun nemsiz yesi
nin lm nedeniyle bunlarn yerine yeni adlarn atanmasn gr
mek zere toplanld. Gndemde sradan, herhangi bir phe uyan
drmas mmkn olmayan iki konu vard: 1 . Maa Zedong'un Seilmi
Eserleri'nin beinci cildinin son dzeltmeleri yapmak ve tartmak;
315

2. Maa'nun mozolesinin ve Maa'nun bir zamanlar oturduu, Zhong

nanhai ynetim blgesindeki konutunun dzenlenmesine ilikin
planlarn grlmesi. "Drtl ete''den yalnzca Zhang Chinqiao ve
Wang Hongwen sekin parti meclisi yesiydiler. Yao Wenyuan zel
olarak davet edilmiti. Maa'nun baz yazlarnda deiiklik yaplmas
planlanyordu, toplantda bu yzden onun bulunmas istenmiti.
Yan nlem olarak, Pekin'deki askeri blgelerin komutanlar, plana
uymayan bir ey olmas olaslna kar nceden uyarlmlard.
Toplantnn, in Komnist Partisi Merkez Komitesi ve in Halk
Cumhuriyeti Ynetimi'nin "nsan Sevgisini Koruma ve Gelitirme
Evi" adyla anlan konutunun bulunduu Zhongnanhai'de yaplmas
gerekiyordu. Bina, Yce Dostlar Kalesi adl meydann yaknlarn
dayd. nsan Sevgisini Koruma ve Gelitirme Evi, in imparatorun
dul ei Cixi (1835-1908) tarafndan kurulup vakfedilmiti.
6.10. 1976 gn akamnda, nsan Sevgisini Koruma ve Ge
litirme Evi'nin byk salonundaki tm masalar ve sandalyeler kal
drlmt. Salon plak ve botu. Sadece ortada, yksek arkalkl iki
koltuk duruyordu .. Onlarda da Hua Guofeng ve Ye Jianying oturu
yorlard. Muhafz alay komutan Wang Dongxing ve korumalar, bir
paravann arkasna saklanmlard. Saat tam 20.00'de, elinde kas
ketiyle ve kendinden memnun bir yz ifadesiyle, Zhang Chunqiao
grnd. Kapdan ieri girdiinde, anormal bir eyler olduunu he,
men hissetti.
"Ne oluyor?" diye sordu.
Hua Guofeng ayaa kalkt ve kendisine in Komnist Partisi
Merkez Komitesi adna unu bildirdi:
"Zhang Chinqiao, sen balanamayacak bir su iledin."
Hemen ardndan, Zhang Chunqiao'nun dehet ierisindeki yz
ne kar, "geni apl tasfiye dolaysyla srgn edildii (geli shen
cha)"ne ilikin, daha nceden hazrlanm . metni okudu. Zhang
Chunqiao kavak yapraklar gibi titredi ve iki eliyle, aresizce gzl
n kavrad. Direnmeden kendisini alp gtrmelerini bekledi.
Daha sonra Wang Hongwen'in binann bahesine girdii grl
d. Burnu Kafdanda, binann cmle kapsndan geti. Tam bir a
knlk ierisinde, bir korumay, kar ynden gelen ok sayda muha316

fz grd. Wang Hongwen, hemen, in Komnist Partisi Bakan Yar

dmcs olarak sahnedeki yerini ald ve lk la yle bard:
"Ben buraya bir toplantya geldim. Ne istiyorsunuz?"
Daha sonra kendisini Kltr Devrimi'nin bayraktan olarak gs
terdi, ayaklarn yerlere vurdu, yumruklaryla gsn dvd ve
hrn bir ekilde kar koymaya yeltendi. Fakat hemen o anda etki
siz hale getirildi ve toplant salonuna gtrld. Orada Hua
Guofeng ve Ye Jianying'i grd. Gzlerinden kin akyordu. Koltuk
larnda oturmakta olanlara saldrmak istedi. Fakat korumalar onu
yere frlattlar. Tekrar ayaa kalkmaya altnda, bir ryadan
uyanm gibi grnyordu. Tm kurum satan tavrlar uup gitmiti.
Orada, alamakl bir halde kalakalmt. Hua Guofeng ona neyle
itharn edildiini ve hakknda srgn karar alndn okudu. Wang
Hongwen salondan gtrldnde, korumalar onun yle szlan
dn duydular:
"Ben onlarn bu kadar abuk hareket edeceklerini dnmemi
tim."
Saat 20. 1 5 olmutu. Yao Wenyuan grnrlerde yoktu. Acaba o
Pekin gamizonunda tutuklanm olmasnd? Ona telefon edilmesi ve
bir kez daha acilen "toplant"ya davet edilmesi kararlatrld. Yao
Wenyuan evdeydi ve 9. 10.1976 tarihli Volkszeitung [Halk Gazete
sil'un ilk sayfasnda yaymlanmak zere, in Komnist Partisi
szcs imzasyla bir makale hazrlyordu. O, planlanan makale
hakknda kendisine tavsiyelerde bulunmak isteyen birisini bekliyor
du. Bu nedenle gecikmiti. Telefondan sonra aceleyle evden ayrld.
yle ki, yanndan hi ayrmad kasketini bile almay unutmutu.
Nbetiyi bile yerinde brakmt. Sadece bir antayla otomobile
bindi ve kente hareket etti.
Fakat toplant salonuna vaktinde yetiemeyecei belliydi. Binaya
gecikerek gelebilmi ve dou tarafndaki fuayenin dinlenme odasna
henz ulamt ki, kaderi onu orada bekliyordu. Hua Guofeng deil,
merkezi karakol tekilatndan bir ef yardmcs kendisine karar
okudu ve srgn cezasn tebli etti. Yao Wenyuan ykld ve yere
dt. Onu ayaa kaldrmak zorunda kaldlar. Biraz sonra alp
gtrdler.

317

Yaklak ayn sralarda bir hareket timi, iki bayan koruma memu
ruyla birlikte Zhongnanhai'deki rezidansn 201 numaral odasnda
ve fuayede onbinlerce ideagramlar karlatlar. Burada Maa'nun
kars Jiang Qing oturuyordu. O bir divanda yatyor ve gndz .ken
disine getirilmi olan kaln bir yaz tomarn inceliyordu. Okuduu
eylerden pek memnun grnyordu.
Birdenbire davetsiz misafirler ekselanslarnn rezidansnda gr
nverdiler. Jiang Qing kapya doru bir bak frlatt ve odaya giren
kiileri gzden geirdi.
"Ne istiyorsunuz?" diye bard.
Merkez Komitesi brosunun bir ef yardmcs karar okudu ve du
rum aydnla kavuuncaya kadar gz hapsinde tutulacan bildirdi.
Tebligatlll tarnann dinlemeden, Jiang Qing ayaa kalkt ve bard:
"Defolun oradan! "
Ve adamlarna seslenqi. Fakat kimse yardma gelmedi. Jiang Qing'in
yz yeile dnd. Yere yatt ve alamakl bir sesle unlar syledi:
"Bakan Maa'nun cenazesi daha yeni soudu ve hemen (. .. )"
Jiang Qing de bylece gtrld. Yaklak 2 1 saat iinde btn
tutuklamalaf tamamland. Son olarak Merkezi in Radyosu ve Yeni
in Ajans gibi, "Drtl ete"nin hakimiyetindeki baz medya mer
kezleri kontrol altna alnd.
Ayn akam, Yeim Da'ndaki 9 numaral binaya, in Komnist
Partisi Merkez Komitesi Palithro toplantsna, acil bir davet
karld. Sz konusu binada ksa bir sre Bat Da'nda fazla rahat
edemeyen Ye Jianying oturmutu: Acil toplantya 16 yeden onbiri
katld. Bunlardan drd biraz nce tutuklanm bulunuyordu. Hua
Guofeng toplanty ynetti. Ye Jianying tutuklama operasyonu hak
knda bilgi verdi. Operasyon oybirliiyle onayland. Bunu, "Kltr
Devrimi"nin sona ermesi, "snf sava"ndan saplmas, bir sre sonra
Deng Xiaoping'in in politikasna baarl dn izledi ve onun
tarafndan daha sonra tamamlanan modernizasyon program yrr
le konuldu.
Drt tutuklama da bir odada gereklemiti. nde "hrsz"lar
bir toplant bahanesiyle bir odaya alndlar. Drdncsnde "bayan
hrsz" kendi odasnda yakaland (ayrca bkz: strategem Nr. 1 8.2) .
318

Hatta Wang Hongwen, Zhang Chunqiao ve Yao Wenyuan ayn anda

toplant salonunda karlam olsalard bile, olayn ak deimeye
cekti. nk phesiz korumalarn efi Wang Dongxing, Meister
Suns Kriegskunst [Sun Ustann Sava Sanatl'nda verilen de
uyarak (bkz: strategem Nr. 22.1) kendini garantiye almaya alyor,

"hrsz"la ayn anda yzlmekten ekiniyordu.

'KaS1ml986'dn cak l9S l'el<aar sren durumalar sonunda,
Jiang Qing ve Zhang Chinqiao lme mahkum edildiler (mahku
miyet, 1983'de mr boyu hapse evrildi) . Wang Hongwen mr
boyu, Yao Wenyuan 20 yl hapis cezas aldlar. Jiang Qing
14.5.199 l'de intihar etti; Wang Hongwen 3.8.1992'de hastalktan
ld. Yao Wenyuan bu arada serbest brakld; buna karlk Zhang
Chunqiao hala hapiste yatyor.
Tm bu olaylar betimlerken, 1997 austosunda Lhasa'da satn
aldm Li Jian'n Chronik aus dem Regierungsbezirk hinter der roten

Mauer [Kzl Duvar Arkasndaki Ynetim Blgesinde Olup Bitenlerin

Kronii] adl kitaptan yararlandm (Pekin 1996, cilt 2, S. l l 181 1 74). Berimlernemi Wuhan kkenli bir inli hukukuya sundum.
Kendisi burada bildirdillerimin geree uygun olduunu belirtti.
"Drtl ete"nin tutuklanmas srasnda ben Pekin niversite
si'nde renci mbadelesi yoluyla okuyan bir svireliydim. Doal
olarak bu dramatik olaylar hakknda hibir ey bilmiyordum. Fakat
8. 10.1976 tarihine rastlayan cuma akam, o gnk in gazeteleri
ni okurken, makalelerin tonlarnda temelden bir dnm ve sz
cklerin seiminde byk bir deiiklik olduunu farkettim. Ertesi gn
(9.10. 1976) BBC araclyla "Drtl ete"nin iktidardan dtn
rendim. Ayn hafta iinde bir gece, oda penceremin nnde bir ar
vastann Pekin niversitesi kampsne girip ktn iittim. izleyen
gnlerde, "Drtl ete''ye yaknl ile bilinen ve kampsn kuzeyini
mekan tutmu olan yazarlar grubundan Liang Xiao'nun tutuklandn
rendim. 14. 1 . 1977'de Frankfurter Allgemeinen Zeitung'ta benim 36
strategem zerine ve in basnnda "Drtl ete''nin eylenlerinin
strategemik analizini ieren ilk yazm yaymland.
Ye Jianying ve Hua Guofeng 22 numaral strategem dnda (36
strategemi ieren katalogda yer almayan) bir baka strategem uygu319

lamlardr: lnce idam et, sonra tebli et (xian zhan hou zou) ." Bu
deyim, inlil'erefugu bir faiF accomjTi tfclu bitti -.n.-) olarak
anlalabilir. Deyim kayna. in'in imparatorluk dnemindeki bir
uygulamadan alr. idam kararlarn imparatorun onaylamas ge
rekir. Buna karlk, yksek devlet memurlar bir suluyu nce idam
ettirmek ve daha sonra bundan imparatoru haberdar etmek ko
nusunda tam yetkiye sahiptiler.
Ye Jianying ve Hua Guofeng'in yaptklar acaba ne lde
"doru"ydu? Kendi zel yaammdan hareketle unu syleyebilirim
ki, Mao'nun salnda Deng Xiaoping'in 1 9 76 nisanndaki dn
den sonra kendisine kar yaplan "Kltr Devrimi" yanls gsteriler,
bende hznl, ac bir etki brakmtr. Yorgun insanlar kendilerini
zorlukla tamlar, srklemilerdir bu gsterilerde. Spontane ba
layan gsterilerde "Drtl ete"nin desteinin aklanmasndan
sonra gl duygu patlamalarnn meydana gelmi olmas, tama
men baka bir eydir.

22. 12. Gizli Odaya Gei

"Valentinois prensinin Vitellozo Vitelli, Oliverotto da Fermo, senyr
Paolo Orsini ve Gravina prensi Orsini'yi nasl tutuklatp ldrtt- ,
nn betimlenmesi." Niccolo Machiavelli, 22 numaral strategemin
"drtl" ete" olayndakine benzer bir uygulamasn, bu balk altn
da betimliyor.
Valentinois prensi Cesare Borgia (1475-1507) Papa VI. Alexan
der'in oluydu. Onun, Romagna'y (bugnk Emilia-Romagna) Va
tikan adna fethetmesi ve savunmas gerekiyordu. Imola'dan ba
layarak, Bologna tiran Giovanni Bentivoglio'ya kar sefere kt. Bu
kent, kendi Romagna prensliinin bakenti olmalyd. Cesare
Borgia'nn dmanlar, dierleri arasnda zellikle Vitelli ve Orsini
aileleri, Cesare Borgia'ya kar ortaklaa savamak zere, aralarnda
bir ittifak kurdular. Cesare Borgia'nn denetimindeki birka kenti i
gal edip ele geirdiler. "Prens kendini Imola'da korkutucu bir durum
ierisinde buldu ( . . . ) ; nk askerleri kendisine dman olmulard
320

( .. ) ve o sava yaklarken silahsz kalmlard." Floransa kenti d

man tarafna gemiti. Bununla birlikte, kent ynetimi, devlet
sekreteri Niceola Machiavelli'yi Cesare Borgia'ya gndermiti ve
kendisine kar bir harekette bulunulmayaca teminatn vermi,
bar grmelerine balamann uygun olacan bildirmiti. Floran
sallarn bu tutumu zerine Cesare Borgia yeniden cesaretlendi ve
yanndaki az saydaki sadk askerle birlikte, bar grmelerini
kabul etmek suretiyle sava uzatmay planlad. Bu sre ierisinde o
kendini glendirmek iin zaman kazanm da olacakt.
Cesare Borgia'nn baz birlikleri, bu arada, Vitelli ve Orsini'ye
bal birlikler tarafndan vurulmutu. Borgia tm abasn bar g
rmelerine younlatrmt. "O tam bir ikiyzlliikle, dmanh
ryla gr.r!<e!L dosluk gstriile}<J.m libir frsat karmyordu.
"
B orgia,-c:m ;nlarnn, fethettii yerleri kendilerine terketmeye e
onlarn hakimiyetinde sadece prens nvanyla yetinmeye hazr olan
bir adama silah dorulttuklarn sylyordu." Gerekten de bir ate
kes yapld. Ne var ki, Cesare Borgia gizlice silahlanyordu. Yeniden
savaa hazr hale gelmek iin yeterince glenmi olmasna ramen,
"onlarn arkasndan gitmeyi gvenli ve yararl buldu ve bu nedenle
bar grmelerini kesmedi." Grmeler neredeyse barla so
nulanacakt. Daha sonralar o dmanarna tm "kumazlk ve h
nerbazlk"yla (astutie e sagacita) , kendisini yeniden sava veya ba
r zerine grmek zere Senigallia'da beklemelerini syledi.
Senigallia'da bulutuklarnda, o, dmanlarn "bir gizli odaya" sok
tu; orada hepsini tutuhlatt ve 1 502 ylnn aralk aynda ve 1 503
ylnn ocak aynda boazlarn sktrmak suretiyle idam ettirdi.
Machiavelli bu olay deerlendirirken, bu olayn "Prens" iin bir
eylem modeli olduunu belirtir.

22. 1 3. Nrnberg'in Gzetimsiz Kent Duvarlar

"Gailingenli Eppelein kulede zincire vurulmutu. Gn ancak bir
incecik huzme halinde hcresine szyordu. Oysa hkmet konan
daki beylerl hi de fazla kafa yarmadklar belli olacak ekilde, onun
321

kaderi zerine konuuyorlard. Nrnbergli amansz dman, oybir

liiyle, aslarak idam edilmeye mahkum edildi. Ne var ki, tm
gnahkarlara gsterilen bir tevecch ondan da esirgenmedi: O son
arzusunu dile getirebilirdi.
Kendisine ne arzu ettii sorulduunda, Eppelein, dneeli d
nceli sakalm svazlad. Sonra yle dedi: Pek soylu beyler, takdir
edersiniz ki, benim iin atma binip gezmekten daha byk bir mut
luluk yeryznde yoktur. Yksek soylular kurulunun sayn yeleri;
brakn ata binip yle bir tur ataym; hem bylece sonsuzlua giden
yolu d.aha kolay bulabilirimi
Tabii meclisin sayn baylar arasnda Eppelein'n bu ada gezin
tiyi, ata atlayp oradan kamak amacyla rica ettiinden phelenen
pek akll baylar da vard. Fakat bu pek mmkn deildi; nk
meydan paral askerler tarafndan sk ekilde sarlm durumdayd,
yle ki o emberi yarp kamak, asla dnlemeyecek bir eydi.
Ertesi gn alacakaranlkta idam mahkumunun lm an al
dnda, Eppelein yava yava atma binip infazn yaplaca meydan
evresinde dolamaya balad. Arasndan su szdrmaz bir baraj gibi,
Nrnberg kentinin askerleri meydann ynnde demir mzraklar
ve baltalaryla duruyorlard. Epplein nce bunlarn arasndan kaa
mayacan dnd; nk bu elikten kafesi amay denemek, ke
sinlikle lme gitmek demekti. Fakat orada bir duvar bo brakle
mt. Yzba buraya hibir asker koymamt; nk bu duvar, kale
duvarnn, arkas tamamen uurum olan ksmyd. Fakat Eppelein
duvar grdnde ve uzakta uzanp giden araziyi ve stnde kubbe
gibi ykselen mavi gkyzne baktnda, yle dnd: Yaamn
yle veya byle sona erecek. Sen pekala kelle koltukta, gzpek bir
ie giriebilirsin. Ve atn dizginlerini ekti, sanki at hzl gidiyormu
gibi. Elleri kalasnda, dizst kt ve srad. Uygun bir mesafeye
geldiinde, at mahmuzlad. At, sanki efendisinin ne istediini anla
m gibi aha kalkt ve duvarn stnden uuruma atlad.
Aada zemin yumuakt. At ve efendisi oraya dtler. Mucize
vi bir ekilde, ikisi de yaralanmant bile. At ayn anda ayaa kalk
t ve Eppelein ata atlayp kat.
322

Yksek kent duvarndan aknlktan darya frlam gzler ev

rildi uuruma. Nmberg kenti meclisinin akll baylar ve cesur
askerleri app kalmlard. Eppelein ban yukarya evirip onlara
gld ve yle haykrd: Hey, Nmbergliler kimseyi asamazlar; n
k nce asacaklar adam bulmalar gerek! O anda aaya saanak
gibi mzraklar ve karglar yamaya balad. Yeri deliyorlard sadece.
Fakat ucu sivri hibir silah Epp'e isabet etmedi; o oktan ..svp gitrniti. Ormana dalp gzden kayboldu. Bugn Nmberg Kalesi'ni ziyaret eden yabanclara, atn toynaklarnn duvarn cephesini kapla
yan kumtandan svada brakt izler gsterilir.
Bu sylence, Franz Bauer'in Alt-Nrnberg: Sagen, Legenden ve
Geschichten [Eski Nrnberg: Destanlar, Sylenceler ve ykler] adl
kitabndan (Mnih 3 . bask, 1 955) alnmtr ve stne kilit vurul
mu "hrsz"n neler yapabileceini gsterir.

22. 1 4. Gedik Braklarak Yaplan Kuatma

"Dman kuatldnda, ona bir ka yolunu ak brakmak gere
kir" diyor Meister Suns Kriegskunst [Sun Ustann Sava Sanat]. 12.
yzyln sonu ile 13. yzyln balarndan gelen Elf Fachleute kom
mentieren Meister Sun [Onbir Uzman Sun Ustay Yorumluyor] adl
eserde ise, dierleri arasnda bu t, .S. 2. yzyldaki Sar Trban
llar isyan srasnda cereyan eden bir olayla balantl olarak ve
rilmektedir. Sar Trbanllarn ellerindeki kentlerden biri, tm id
detli saldrlara ramen ele geirilememiti. imparatorluk ordular
bakomutan Zhu Jun (lm: .S. 195), "Ben bunun nedenini bili
yorum" demiti, bir tepeye trmanp kenti yukardan inceledikten
sonra. "Haydutlar u anda drt bir yandan kuatlm durumdalar.
Kentin iinde byk bir gerilim hkm sryor. Teslim olmay red
dediyorlar. Bir k harekat yapmalar da imkansz. Bu yzden
lnceye kadar savayorlar. 10 000 kiinin kalbi tek bir kalp gibi
atyorsa, onlar pes ettirmek mmkn deildir. 10 000 kalp tek bir
kalbe dnmse, ne olur, bilir misiniz? Bu bizim iin felaket olur.
En iyisi, kuatma kordonunda bir delik amaktr. isyanclarn ele323

bas bunu grdnde, mutlaka bir k harekatna bavuracaktr.

Ve onda direnme gleri decektir. Bu, zafere kolay yoldan gtrr."
Bu neri uyguland. isyanclarn elebas, gerekten de umutsuz bir
durumda bulunan kenti, dmanla serbeste savaabilmek uruna,
terketti. imdi artk Zhu Jun kenti fethedebilirdi.

22. 1 5. Mehtapta Dalay Lama'nn Kan Seyretmek

Dalay Lama 1959 martnda Tibet'ten Hindistan'a, inliler tarafndan
hibir ekilde taciz edilmeden nasl kaabilmiti? "Olay rten esrar
perdesi bugn artk ortadan kaldrlabilir" diyordu Pekin'de yaym
lanan, in Komnist Genlik Birlii'nin organ Chinesische Jugend
zeitung [in Genlik Gazetesi], 10.7. 1995 tarihli saysnda. Habere
gre, in Halknn Kurtuluu Ordusu, Dalay Lama'nn kama girii
mini nlemek zere en iyi ekilde nceden hazrlanmt. Lhasa ku
atlmt. Pekin'deki ordu merkezi emir verseydi, Dalay Lama'nn
evresindeki grup Lhasa'dan darya bir adm bile atamazd. O sra
da Tibet askeri' blgesi karargah komutan olan Li Jue, anlarnda
yle yazmtr: " 1 7.3. 1959 gecesi, Dalay Lama ve hempalar Lhasa
rma'nn kuzey kysnda, rma geme hazrlklar yapyorlard.
Toplarmz uzun sredir onlara yneltilmi durumdayd. Bir tek
salvo, onlarn hepsinin hakkndan gelirdi. Ne var ki, Pekin'deki ordu
merkezi, bize onlar engelleme emri vermemiti. Ormanda sessizce
oturduk ve mehtap nda, onlarn deriden yaplm botlar iinde
ve korkudan panikiemi bir halde, rman gney kysna geileri
ni seyrettik."
Buna karlk Dalay Lama, Lhasa'dan kan yle anlatyor

(Mein Leben und mein Volk: die Tragdie Tibets [Yaamm ve Halkm:
Tibet'in Trajedisi] , Mnih 1962, S. 260 ve devam) : "Benim iin bir

asker elbisesi ve bir krk kalpak hazrlatlmt; be buukta rahip

elbisemi kardm ve niformay giydim [strategem Nr. 2 1 ] (. . .)
Bana silah vermelerini ve tebdil-i kyafetin eksiksiz olmas bakmn
dan, silah omuzuma asmalarn istedim. Askerler beni izliyorlard.
Bahe karanla brnmek zereydi. Bu yolu izleyerek rnaa
324

geldik. Karmza byk bir kalabalk kt. Ruhani yoldam durdu,

liderleriyle konumak zere. lerinden bazlar benim bu gece
Lhasa'y terketmekte olduumu anlamlard. Fakat kalabalk hibir
ey anlamamt. Konuma srasnda ben sakin sakin bekledim ve bir
asker gibi davranmaya altm. Hava tam olarak kararnarnt ger
i; fakat ben gzlm olmadan pek bir ey gremiyordum ve bu
nedenle kalabaln beni merakl gzlerle seyredip seyretmediini
anlayamyordum .Konuma bittiinde, yle bir rahatladm. Irmak
kysna ulatk. Oraya, rmak kysndaki yoldan, beyaz akllar s
tnden yryerek ulatk. Orada allklar arasnda, karanlkta bir
grup insan duruyordu. Ruhani yolda boylu poslu, ok gl bir
adamd; ar ve keskin bir kl tayordu ve ben onun zorunlu bir
durumda silahyla gl darbeler indirme konusunda kararl
olduundan emindim. Her alln nnde tm dikkatiyle duruyor
du. Fakat ortalkta hibir dman grnmyordu. Irma deriden
yaplm botlarla getik. Kar kyda yandalarmla bulutum. Baka
mm ve ruhani danmanm da gelmilerdi. Onlar Norbulingka'dan
bir kamyonun karaserinin altna saklanarak gelmilerdi. Bizi yak
lak otuz Khampa savas bekliyordu (. . . )
A atrmann ve Dalay Lama'nn beraberindekilerle kap kur
tulmasna gz yumulmasnn ve bylece Hindistan'a varmalarnn
dauraca tehlikenin Mao Zedong'un bir manevras olduunu,
Chinesische Jugendzeitung [in Genlik Gazetesi], hibir kant gs
termeksizin kesin bir dille belirtmektedir. Dalay Lama'nn kamas
na neden gz yumulduunu, ben de, svire Dileri Bakanlnn
gnderdii insan haklar denetisi bir grubun yesi olarak, Austos
1977'de Tibet otonom blgesine yaptm bir gezi srasnda, bu ka
ma olayna karan birisine sormutum. Yant yleydi: "inliler
tarafndan Dalay Lama'nn klna bile dokunulmu olsayd; bu, inii
lerin Tibet'teki egemenliklerinin arzulanan istikrarn olumsuz e
kilde etkileyecek ve uzun vadede bu egemenlii tehlikeye sokacak
t." inlilerin betimlemeerine baklrsa, bu olay, stne kilit vurul
mu bir kiinin maddi olarak da uzaktaki silahl gc bir ey yapamaz
hale sokabilen ve 22 numaral strategemin uygulanmasndan kanma
frsat yaratan ruhani gleri kullanabileceini gstermitir.
"

325

22. 1 6. Bir Jri yesi Dier Onbir Jri yesine Diz ktryor
Amerika'nn batsnda bir yerde oniki iftiden oluan bir yeminli
jri, bir sulunun hangi cezayla cezalandrlacan kararlatracak
t. Yasaya gre, verecekleri karar oybirliiyle almalar gerekiyordu.
Bir uzlamaya varamadklar srece, jri toplantsna son verilemez
di. Sz konusu olayda jrinin onbir yesi, davalnn sulu olduu
kansndaydlar. Bir tek ye davaly susuz sayyordu. Onbir ye bu
jri yesini sabrla iknaya alyorlard. Ne var ki bu ye kanaatin
den geri dnmyordu. Toplant leye kadar byle srd. Birden
bire gkyz kara bulutlarla kapland ve kuvvetli bir rzgar esmeye
balad. Saanak eklinde bir yamurun balayaca belliydi. Onbir
jri yesi diken stnde oturur gibiydiler; nk iftliklerinde tm
buday ve dier tahllar, kurumak zere ak havada yerlere serip
gelmilerdi. Hzla iftliklerine dnmezlerse, bir yllk rn heba ola
cakt. Bir tek kar oy olmakszn oybirliiyle karar almalar da, o tek
jri yesi herif yznden mmkn grnmyordu. Bu durumda
onikinci yeye kar tutumlarn pek sertletirdiler. Onikinci ye,
dier onbir yeye yle dedi:
"Yamurun eli kulanda. Benim dediime gelmiyorsunuz ; ne
yapalm, bugn artk eve dnmeyi aklnza getirmeyin."
Onbir yenin dayanacak halleri yoktu. lerinden birisi yle
bard:
"Sen kanaatini deitirmezsen, ben kendi kanaatimi deitiririm."
Dierleri de mmkn olan en ksa srede eve dnmek istedik
lerinden, tam anlamyla yamurdan mal karrcasna, tela iinde,
onikinci yenin kanaatini benimsediler. Bylece daval oybirliiyle
susuz bulunmu oldu.
Baz Batl okurlar bu yky omuz silkerek okurlar ve onu "kaba
bir antaj" olay olarak deerlendirirler. Buna karlk strategem
kitaplar yazar Yu Xuebin, olayn pek ayrntl bir strategemik ana
lizini yapar. Buna gre onikinci jri yesi mmkn olan en ksa
zamanda yola dzlmek ve rn yamurdan korumak isteiyle sa
brszlanan, rn kurtarmak iin gerekli zamann srekli ksal
dn gren onbir arkadam, aslnda kendi kanaatlerinin olutur326

duu bir "oda"da kapal tutmu oluyordu. Onbir yenin bu odadan

kmas iin tek bir yol vard. Fakat bu yol da ancak, kanaatlerini de
itirneleri ile alabilecekti. Bylece, bir tek jri yesi, 22 numaral
strategemi kullanarak, byk bir ounlukkarsnda istediini elde
etmiti.

22. 1 7. Sulular Tarafndan Smsk Balanmak

Yu Xuebin tarafndan verilen bir baka adli rnek, 5,7 milyon dolar
Hongkong'a naklettiren in Merkez Bankas'nn bir ube mdryle
ilgilidir. Mdr ubedeki memurlar tarafndan ihbar edilmi ve bir
para a olduu saptanmt. Ortada bir kredi anlamas, bir sat
szlemesi veya hi olmazsa para transferinin neden yapldna ili
kin bir kat paras bile yoktu. ube mdr sorguya ekildi. Adam

sadece kekeleyip duruyordu. Bazan paray dn olarak verdiin

den, bazan da hibir ey bilmediinden sz edip duruyordu.
lgili makamlar bir yolsuzluk olduu izlenimi edinmilerdi ve so
ruturmann esenlii bakmndan adamn tutuklanmasn kararla
trdlar. ube mdr buna fkeyle kar kt. Ortada hibir kant
yoktu aleyhinde; bunu nasl yaparlard? Tutuklanmas hukuka ayk
ryd. Kendisini tutuklayanlar ikayet edecekti. En nihayet ,mahke
me, ube mdrnn yzne kar okunmak zere aadaki karar
verdi: "Bu paray zimmetinize geirdiyseniz, emanete hyanet etmi
saylrsnz. Paray kendi banza ve keyfi olarak birisine dn
olarak verdiyseniz, paray amacna uygun olmayan bir ekilde kul
lanm olduunuz iin sulusunuz.Para bir nc kiinin evirdii
dolap yznden ortadan kayboyduysa, bu, sizin grevinizi ihmal ve
ihlal ettiinizi gsterir. Bu veya u ekilde, cezay gerektiren bir
eylemde bulunmusunuz." ube mdr keye skm olduunu,
"kuatlm" olduunu anlad. En sonunda suunu itiraf etti. Bizzat
kendisi yurtdna kamak istiyordu, paray da yurtdnda geimini
salamak amacyla kullanacakt.

327

22. 1 8. Sorular Sorarak embere Alma

Bir rza geme davasnda, iddia makamnn kadn tan, herkesin
nnde, kz arkadann tecavze uradi akam, olaydan sonra
mtecavizle birlikte kz arkadann ayakkablarn aramak zere
plaja gittiklerini iddia etti. apraz sorgulama, 1991 aral banda,
Palm Beach/Florida'da, 123 numaral mahkeme salonunda balad.
Davalnn avukat davacnn kadn tanna sorular yneltti ve kadn
bunlara yant verdi. Konuma aadaki ekilde oldu:
"Mtecavizden, karanlk plaja birlikte gitmeyi rica ettiniz mi?"
"Evet."
"Adamla birlikte karanlk koridordan getiniz mi?"
"Evet."
"Yalnz m?"
"Evet."
"Siz, kz arkadanzn dediine gre bir mtecaviz olan bu
adamla, tek banza, bahenin iinden geerek, hem de geceyars
sahile gittiniz; yle mi?"
"Evet."
(. . .)
"Bir sre mtecavizle birlikte sahilde saa sola baktnz; yle
deil mi?"
"Evet."
"Karanln ortasnda m?"
"Evet."
"Geceyarsnda ?"
"Evet."
"Tek banza?"
"Evet." (Bild, Hamburg 5 . 1 2. 1 99 1 , S. 8) .
Her bir soru yle sorolmutu ki, kadn tank bunlara sadece evet
veya hayr diye yant verebilirdi. O unu da yantlam oluyordu:
Kendisi olayn iindeydi. Herhangi bir soruya olumsuz yant versey
di, mahkeme ncesi sylediklerinden geri dnm olacak ve inan
lrln kaybedecekti. Her bir "evet"le, o, ne var ki, o gece bu adam
tarafndan tecavze uradn iddia eden kz arkadann inanlrl328

n sarsyordu. 22 nurnaral strategerne uygun olarak kullanlan

sorgulama teknii, bir tarafn iddiasnn dier tarafn iddias kar
snda nasl "kapal oda"ya sktrlm bir halde kalabileceini gs
termektedir.

22. 1 9. sa Kendisini AvZamalarna Frsat Vermiyor

sa tapnaa girdiinde, okuma yazma bilen ve kendisinden daha
yal olan byk rahipler geldiler ve ona yle dediler:
"Sen bunu tam yetkiyle mi yapyorsun? Veya kim sana bunu yap
man iin tam yetki verdi?"
sa onlara yle dedi:
"Size bir soru sormak istiyorum ve siz bana yant vermelisiniz;
daha sonra ben size hangi tam yetkiyle bunu yaptm sylerim.
Yahya'nn vaftizi gkten mi, insandan m gelir? Yant verin bana!"
Rahipler aralarnda grmeye baladlar:
"Eer gkten gelir dersek, o yle diyecektir: 'Peki o zaman ona
niye inanmyorsun uz?' nsandan gelir mi desek acaba? Onlar halk
korkutrnular, nk herkes Yahya'nn gerek bir peygamber oldu
una inanyor."
Ve sa'ya yant verdiler ve yle dediler:
"Biz bunu bilmeyiz."
sa Onlara ye dedi:
"yleyse size bunu hangi yetkiyle yaptm sylemeyeceim."
sa, kartlarnn borusunun tt bir yerdeydi. Kartlar onu fiziksel anlarnda deil, ama bir tuzak soru sorarak keye sktrmaya
alyorlard. Bu sorudan kabilecek olan tehlikeyi, sa, kar sald
rya geerek ve onlara kendisi bir tuzak soru sorarak savuturrnutu.
imdi kartlar kendilerini birdenbire sa'yla ayn dururnda gr
meye balamlard. Soru onlar bir ikilernin iine atmt: Mmkn
her yant sa onlarn aleyhine kullanabilirdi. Hibir durumda iin iin
den kmak mmkn grnrnyordu. Onlar, soru yantland anda
kapy kendi stlerine kapatm olacaklard. Kartlar sa'ya bir yant
verrnekten kandlar ve sa'nn sorusuna maruz kaldklar tehlikeli
329

blgeyi terkettiler. ncelikle de "hrsz" iinde yakalamak istedikleri

"oda"y, yani sa'ya ynelttikleri tuzak soruyu geri ekmek pahasna.

22.20. Onlar Pek Tabii nsann Tanr Tarafndan Yaratldn

Syleyeceklerdir!
"Her ynden hcuina gememeliyiz. Her ynden hcuma geilirse,
tm lkede bir gerginlie ar karlm olur ve bu ok kt olur.
Biz asla ok sayda dman edinmemeliyiz; baz durumlarda alttan
almal, gerginlikleri biraz yumuatmal ve glerimizi tek bir ynde
saidracak ekilde younlatrmalyz. yi iler yapmak zorundayz,
bylece tm iiler, kyller ve kk zanaat,karlar bizi desteklerler
ve ulusal burjuvazinin ve intelijensiyann byk ksm bize kar k
maz. Bizzat [felsefi] idealizm taraftarlarnn bile, bizi karlarna
almamalarn salamalyz. Onlar pek tabii insann tanr tarafndan
yaratldn syleyeceklerdir. Biz de diyeceiz ki, insan maymundan
gelir. Bu ekilde Guomindang'n kalan kuvvetleri, gizli ajanlar ve
haydutlar izole edilmi olacaklardr. Bunun gibi, egemen snflar ve
hatta Tayvan ve Tibet'teki gericiler ve emperyalistler, kendilerini
halkmz tarafndan izole edilmi halde bulacaklardr. Budur bizim
politikamz, budur bizim strateji ve taktiimiz."
Bu szleri Mao Zedong 6.6. 1 950 tarihinde in Komnist Partisi
Merkez Komitesi Genel Kurulu'nun toplantsnda sylemitir. Mao
ayn anda tm cephelerde savamann sakncalarn belirterek uyar
da bulunuyor. Byle bir sava bizi olsa olsa her yerden ate altnda
kalmak zorunda brakr; tpk kendi kafaszl yznden kendi
eliyle kendi stne srgledii bir "oda"da kendi mahvna kendisi
sebep olan "hirsz" gibi. Buna gre 22 numaral strategem bizzat
kendimize kar kullanlmamal ve bir budalala yol almamaldr.
22 numaral strategemle ilgili bir uyar da, bir baka gr nok
tasndan, Maa'dan ikibin yl nce, Taocu filozof Zhuang Zhi'nin (..
369- 286) u dnde bulunur: "Bir kimseyi ok fazla sktrrsan, o
darda kalm olmann basksyla olaanst bir gle sana vuracaktr."

330

Strategern Nr. 23

Yakndaki Dmana Saldrmak in

Uzaktaki Dmanla Birlik Olmak
.

3t

Modem incedeki
sylemleri

yuan

jiao

deogramlarn
evirisi

uzak

dostluk
kurmak

Drt
ideogram

.i!L
jin
yakn

gong
saldrmak

Bantl evirisi

Uzaktakiyle alhaplk kurmak [ve] yakndakine

saldrmak, yakndakiyle savamak; yakndaki
dmana saldrmak iin uzaktaki dmana geici
olarak irin grnmek, onunla ittifak kurmak;
uzaktaki devletle iyi ilikiler kurmak ve komu
devletle savamak.

Yakndaki bir dmana kar onu yok etmek zere

yrtlen kuatma/izole etme operasyonunun
uzaktaki dman da yok etme niyetiyle yaplmas:
Sahte ittifakara katlarak geici partnerle ihtilaf
karma.
Uzaktakiyle dost olma strategemi 1 Uzaktakiyle
ittifak kurma strategemi, yok etme strategemi.
Hakimiyet kurma strategemi 1 Hegemonya
strategemi.

23 numaral strategemin forml, .. 3. yzyla kadar gider. O s

ralarda in topraklarnda yedi nemli devlet vard ve bunlarn
arasnda en glleri, batdaki Qin, gneydeki Chu ve doudaki Qi
devletleriydi. Qin devleti, "g zemini olarak devlet topraklarnn
gl ve mstahkem hale getirilmi olmasyla, gneye ve douya
k kaplaryla, ieride pek sk merkezi ynetimiyle ve cesur, sa
vamaya alkn ordusuyla; dierlerinden ok stn durumdayd"
331

(Otto Franke : Geschichte des Chinesischen R_eiches [in Devletleri Ta

rihi], 1 . cilt, Leipzig 930, S. 92) .
Bununla birlikte, Qin devleti strategemik akl sayesinde tm
maddi kozlarn ve avantajlarn kullanarak byk baanlara ulaa
bilmitir. Zeka ve ibUirliin bu derecede yksek dzeylere kmas,
Qin hkmdarlarnn devletin her yanndan gelen zeki danman
lara devlet kapsn ak tutmalaryla yaratlmtr.
Qin devletinin politikas, dmanlar arasnda , zellikle de Chu
ve Qi devlerleri arasnda bir ittifak kurulmasn nlerneyi amala
mtr. Bu politika mahirane ve baarl bir ekilde uygulanmtr. O
sralarda ittifaklar, byk bir hzla, kyc, amansz savalada deiip
duruyordu. O ada politikada hakim olan sistemler, inliler tara
fndan "uzunluuna ve enine (zong-heng)" adyla anlyorlard. itti
faklar, ya gney-kuzey [uzunluuna] ekseninde ve Chu, Zhao, Wei,
Han, Qi ve Yan devlerleri veya bat-dou (enine) ekseninde Qin,
Zhao, Wei, Han v.e Qi devletleri arasnda kurulurdu. Enine kurulan
ittifaklarn bir temsilcisi olarak Fan Sui, bu kmelemelerin bir zel
liine takm olduu adla, 23 numaral strategemin isim babas ol
mutur.

23. 1 . in'in Birlemesi in Elli Yllk Bir Plan

Wei devletinin bir adam olarak Fan Sui, Qi devletinde haksz bir
ekilde phe altnda kaldktan ve neredeyse yaamn kaybedecek
hale dtkten sonra (bkz.: strategem Nr. 27. O) .. 27 ylnda
Qin devletinin topraklarna (bugnk Shaanxi eyaletinin orta ksm
ile bugnk Gansu eyaletinin gneydousu) ulat. Qin devletinin
hkmdan Zhao (.. 306-2S) 36 yldan beri tahtta oturuyordu.
Gneyde Chu devletinin topraklarn ( bugnk Hubei, Anhui,
Guangxi eyaletleri) igal etmi ve Chu hkmdan Huai'yi lnceye
kadar tutuklu kalmak zere alkoymutu (bkz. : strategem Nr. 4.2) .
O douda Qi devletine yenilmiti. Fan Sui'nin de aralarnda olduu
evresindeki danmanlarn, hkmdar hi dinlememiti. O dan
manlarna hi gvenmiyordu.

332

O sralarda prens Rang babakand. Rang, .. 286 ylnda Qi

devletine ait Gang'a (bugnk Shandong eyaletinde Ningyang
blgesinin kuzeydousu) ve Shou'ya (bugnk Shandong eyaletinin
Dongning blgesinin gneybats) kar, Qin devletine ait olduunu
iddia ettii Tao (bugnk Shandong eyaletinin Feicheng blgesinin
kuzeybats) zeametini ilhak ettikleri gerekesiyle, bir saldr plan
lad. Fakat byle salt kiisel amalara hizmet eden bir sefer iin, Qin
devleti ordusunun Qin'e dorudan doruya komu olan iki devletin,
yani Wei ve Han devletlerinin topraklarndan gemesi gerekiyordu.
Qin devletinin bakentinde bir yl akn sredir hkmdar Zhao
tarafndan davet edilmeyi sabrla beklemekte olan Fan Sui, uygun
ekilde formle edilmi bir dileke ile hkmdarn karsna kmak
ve ondan kendisini dinlemesini rica etmek iin dilekeyle bavurdu:
"Benim szlerimi deersiz bulacak olursanz, beni daracana gn
dermenizi rica ederim."Bu dileke hkmdara, Fan Sui'nin hamisi
Wang Ji vastasyla ulatrld. Wang Ji, Fan Sui'yi bir grev dolay
syla Wei devletinde bulunduu sralarda tanm, onu Qin'e getir
mi ve oraya vardktan sonra kendisini hkmdara - bo yere - tav
siye etmiti. Hkmdar, Fan Sui'yi bir konuk evinde kendi haline
terketmi ve ona pek kk ilisanlarda bulunmutu. Ne var ki Fan
Sui'nin dilekesinden pek etkilendi ve Wang Ji'den, Fan Sui'yi ara
layla alp kendisine getirmesini istedi.
Grme srasnda Fan Sui hkmdardan, konumaya balayn
caya kadar kendisini konuda sabrla dinlemesini rica etti (strate
gem Nr. 1 6) .
nce, Kral Wen (.. 1 1 . yzyl) olarak da tannan Ji Chang'in
adn and. Ji Chang, basit bir balknn akllca tlerini ciddiye
alan (bkz. : strategem Nr. 17. 10) ve balknn, nereden gelirse gel
sin dnyaya hakim olacana ilikin szlere kulak asmasna ilikin
dn tutmas sayesinde baanya ulam olan bir krald. Daha
sonra Fan Sui hkmdara, Qin devletinin ileri ve kraliyet akraba
lar zerine konumay ciddiye almyorsa, kendisini byk bir tehli
kenin beklediini syledi. Ve yle devam etti: "Biliyorum ki, bu sy
lediklerim iin yarn idam edilebilirim. Bundan kannyorum (. ..)
nk lm zaten kanlmaz bir eydir (. .. ) Benim tek korktuum,
333

bu szlerimden tr idam edilirsem, lmm devletin tm uyruk

larna, Size kar enelerini tutma ve artk Qin devletinin gsterdii
ynde hareket etmekten kanma frsat verecektir (. .. ) ." Ve Fan Sui
konuya geldi: "st katta Sizi sert anneniz korkutuyor ve alt katta l
gn bakannzn yaptklar karsnda zihniniz karm durumda. Sa
raynzn iinde srekli yaltlyorsunuz, saray mensuplarndan hi
yardm gremiyorsunuz. Size k tutacak danmanlarnz olsayd,
Size oynanan kt oyunu grecektiniz. Byle devam ederseniz, en
kts, devletiniz batacak, en azndan kii olarak tehlikeli bir duru
ma deceksiniz. Benim korktuum budur, kendi yoksulluum veya
aalanm olmam veya hatta lmm deil (. . . ) ."
Hkmdar dizleri stnde ykseldi ve yle dedi: "Qin terkedil
mi ve blnm durumda. Ben de hibir deeri olmayan bir buda
laym. Sizi bana Gkler gnderdi. Sizden kapsaml bir rapor rica edi
yorum, ister kk ister byk sorunlara ilikin olsun, ister yukar
daki annerne veya aadaki bakanma ilikin olsun, hi farketmez.
Bana gvenin! " Fan Sui eildi ve ama hkmdar da eildi. Bunun
zerine Fan Sui, Qin krallnn iinde bulunduu nesnel koullar
dan, yani onun korunakl corafi durumundan, 1000 sava arabasy
la destektenmi milyonluk ordusundan ve sava deneyimi yksek
halkndan vgyle sz etti. Hkmdar uygun bir lkeye ve uygun
bir halka hkmetmekteydi. Tm devlet zerinde hegemonya kur
mas pek uzak saylmazd. "Ne var ki bakannz grevlerini laykyla
yapmyor. 1 5 yldan beri Siz Hangu'nun (bugnk Henan eyaletinin
Linbao blgesinin gney dousu; o srada Qin devletinin dou
snrn oluturuyordu) bu yannda kaldnz ve birliklerinizi devle
tinizin dou snrnn tesine gndermediniz. Buna, babaknnz,
prens Rang sebep oldu. Onun planlar hi de devletin karlarna uy
gun deildir ve byk zararara mal olacak planlardr."
Hkmdar yeniden dizleri stnde ykseldi ve yle dedi:
"Planlarmn neden kt olduklarn bilmek isterim."
Fan Sui, prens Rang'n Han ve Wei devletlerinin topraklar ieri
sinden geip Qi devletine ait Shou blgesini fethetme fikrinin yanl
olduunu syledi. "Uzaktaki devletle ittifak kurmak ve yakndaki
devlete saldrmak, bundan ok daha iyidir. Daha sonra fethedilen
334

her blge ve her avu toprak gerekten de gvenli bir ekilde Sizin
olur. Yakndaki blgeleri elde etme imkann bir yana brakp uzak
taki blgelere saldrmak anlamsz deil mi?"
Hkmdar, Fan Sui'nin szlerine inannt ve yle dedi: "Sizin
sylediiniz ynde hareket edeceim." Hkmdar, Fan Sui'yi konuk
bakan olarak atad ve Fan Sui tarafndan nerilen strategemi uygu
lad. Qin hkmdan uzaktaki hedeflere sefer dzenlemekten ka
nd. Onun yerine, Huo Yujia'nn Wessen Hand wird den Hirsch
erlegen?[Kimin Eli Geyii Vuracak?] adl kitabnda (Pekin 1 994) yaz
d gibi, "alt dman devlet arasndaki elikileri ve hepsinin Qin'e
kar duyduklar korku"yu kulland. Qin devleti, dman devlet
lerdeki yksek makam sahiplerini rvet yedirerek yanna ekti. Bu
kiiler daha sonra ya hkmdarlar ve nfuzlu generaller arasna
bunlarn birbirlerini yemelerine neden olacak ekilde nifak soktular
(kar: strategem Nr. 33) ya da ynetim kademesindekilerin gzleri
ni, her trl nlemi bir yana brakacak derecede boyadlar. Qin
devleti yaknndaki bir devlete saldrdnda, diplomasiyi asla elden
brakmyor, saldrya urayan devlederin aralarnda kurabilecekleri
potansiyel bir ittifak nlemek zere diplomatik yollara bavuruyor
du. Buna ok zel bir rnek, Qin devletine en uzak mesafede bulu
nan, deniz kysndaki Qi devletiydi. Qi devleti, kral Jian'n (..
264-22 1) hkmdarl altnda 40 yl boyunca tam bir bar iinde
yaam ve Qi'liler, hi rahatsz edilmeden, "dada oturup kaplan
larn biribirleriyle savamalarn seyretme"ye devam edeceille
inanyorlard.Qi devleti, kaplanlar aras savatan geriye bir kaplann
zafer kazanm olarak kalp kendi bana bela olabileceini gremi
yordu. Qi devleti birdenbire tek bana kald. Qin devleti dier dev
lederi halletmi, Qi devletine komu olmutu. .. 221 ylnda, Qi
devleti hibir direnme gstererneden Qin devletinin hakimiyeti alt
na girdi.
Fan Sui ile grmesinden sonra Qin hkmdan nce Qin'e do
rudan doruya snrda olan Han ve Wei devlerlerini izole etti. On
lara tek bir amala, bunlarn topraklarn ksm ksm Qin toprakla
rna katma amacyla srekli saldrd. Strategemin ilk on yl ierisin
deki uygulamasnda Qin'in komusu Han devleti byk kayplara

33 5

urad (Fu Lecheng: Gesamtdarstellung der chinesischen Geschichte

[in Tarihinin Toplu Tasviri], cilt I, Taipeh 1973, S. 70) .
Bundan sonra Qin devleti Zhao devletine yneldi. Qin ordusu
Zhao ordusunu Changping Meydan Sava'nda (bkz. : strategem Nr.
22. 7) kt bir yenilgiye uratt; ye ki, Zhao devleti kendisini ondan
sonra bir daha asla toparlayamad. "En yksek derecedeki strate
gemik uzakgrllk"le (Su Zhesheng, Kulturtreff-Zeitung [Kl
trler Aras Bulumalar Gazetesil'da 22.6. 1984'de byle yazyordu)
icat etmi olduu strategemi sayesinde, Fan Sui, Qin devletinin
toprak ynnden srekli bymesine giden yolu amt. Daha son
raki Qin hkmdan Qin Shihuang (.. 259-210) in devletlerini
birletirirken, ''yeni ilikileri dikkate alarak 'uzaktaki dmanla dost
olmak ve yakndaki dmana saldrmak' strategemini uygulamaya
devam etti ve 230'dan 221'e kadarki zaman kesitinde geri kalan tm
devletleri ilhak etti" (Qin Shi Huangs fortschrittliche Rolle in der chi

nesischen Geschichte [Qin Shi Huang'n in Tarihindeki lerletici

Rol], Hihgxia 1 974, S. 1 0 1 ) . "Qin devleti Fan Sui'nin strategemini
kulland ve doudaki alt devletin oluturduklar koalisyonu paral
ad" diye yazyor, Pekinli strategem aratrmacs Li Bingyan ve yle
devam ediyor: "Hkmdar Qin Shihuang, nce Han (.. 230) daha
sonra Zhao (.. 228), We( (.. 225), Chu (.. 223), Yan (..
222) devletlerini fethetti. Son olarak .. 221 ylnda Qi devletini
ilhak etti ve bylece in'in birlemesini, in birliinin kurulmasn
salad."
22 numaral strategem, ieriine bakldnda, aslnda Fan Sui'
nin bir icad deildir. Henz daha lkbahar ve K a'nda (..
770-476) bu strategem, in'in ilk hegemonyal kral olan Qi prensi
Huan (.. 685-643) ve onun babakan Guan Zhong (lm: ..
645) tarafndan, hatta ve hatta, .. ikinci binin sonlarna doru
Jiang Tai Gong (bkz . : strategem Nr. 1 7. 10) tarafndan uygulan
mtr. Ne var ki 23 numaral strategemin formlnn Fan Sui'ye ait
olduunu da belirtmek gerekir (He Maocun, Shi Xiaoxia: Die Dip

lamaten der aufeinanderfolgenden chinesischen Dynastien [Birbirini

zleyen in Hanedan/arnn Diplomatlar], Pekin 1 993, S. 1 18) . lk
kez kendisi tarafndan szl halde ifade edilmi bu strategemle Fan
336

Sui, "Qin sayesinde devletin birliinin salanmasnda olaanst bir

rol oynamtr" diye yazyor Lu Taiwei, Chinesischen Jugendzeitung
[in Genlik Gazetesil'nde (Pekin 22.8.1998, S . 8) . Bu strategem, ne
var ki, "sadece o ada yedi in devleti arasndaki ilikilerde byk
etki yapmakla kalmam, hatta in diplomatik dnce tarihinde
derin bir iz brakmtr" diye vurguluyor Pei Monong, Pekin'de
yaymlanan Weltwissen [Dnya Bilgisi] adl dergide (Nr. 22,
1 6. 1 1 . 1989, S. 29) . 23 numaral strategemin etkisi u gne kadar
srm grnyor. Pekin niversitesi'ndeki renciliimin ilk yln
da (1975-1976) bir inli renci arkadamdan 23 numaral
strategemi formle eden szleri bana aklamasn rica ettiimde,
mrn krn etmiti. O bu szleri bana pejoratif yorumuyla aklaya
bilmiti. Ve sonunda bu szler iin yle demiti: "Bu szler benim
lkemin d politikasna pek uyuyor."

23.2. Maa'nun " Dnya"s ve Deng'in Modernletirme Program

kinci Dnya Sava'nn sona ermesinden sonra, in Halk Cumhuriyeti,
Sovyetler Birlii ile st dzeyde ibirlii yapma politikas izliyor ve
Sovyet modelini uygulamaya alyordu. Mao bu konuda u parolay
vermiti: "Kendini bir yere dayamak (yibiandao)".Ne var ki 1960'l yl
larn banda ibirlii bozuldu ve 1960'l yllarn sonunda Ussuri rma
kenarnda Sovyetler Birlii askerleri ile in askerleri arasnda atma
meydana geldi. Amerika Birleik Devletleri ve in arasnda o ana kadar
hemen hemen 20 yl boyunca hibir telsiz telefon grmesi olmamt.
in tehlikeli bir biimde kuatlm olduunu grd.
Bu can skc durumda Mao Zedong kendi " Dnya" teorisini
gelitirdi. "nc Dnya", bir zamanlar Avrupal glerin smrge
si olan Asya, Afrika ve Latin Amerika devletleriydi. "kinci Dnya",
Amerikan veya Sovyet nfuz alan ierisinde bulunan Kanada, Avus
tralya ve Japonya gibi, Avrupa'nn batsnda ve dousunda kalan
devletlerdi. "Birinci Dnya" ise iki sper g, Amerika Birleik Dev
letleri ve Sovyetler Birlii'ydi. Bunlar inlilerin gr asndan, tm
dnyaya kendi babalarnn iftlii gzyle bakyorlar ve aralarnda
337

dnya hakimiyeti iin yaryorlard. in bak asndan o sradaki

temel eliki-, nc Dnya ile Birinci Dnya arasndayd. Mao,
diya!Pktik analiz yardmyla (bu konuda bkz: Harro von Senger:
Einfhrung in das Chinesische Recht [in Hukukuna Giri], Mnih
994, S. 230 ve devam) bir yandan nc Dnya iinde ve br
yandan kinci Dnya ile Birinci Dnya ;:.rasnda ve tabii Birinci Dn
ya'nn kendi iinde, yani Amerika Birleik Devletleri ve Sovyetler
Birlii arasnda elikiler saptamt. Bu elikilerden yararlanmak
gerekiyordu.
Tm bu elikilerden yararlanmak suretiyle in, birok nc
Dnya lkesini, 9 7'de, in Halk Cumhuriyeti'nin Birlemi Mil
letler'e kabul ve ayn anda Tayvan'n bu dnya organizasyonunun
dnda braklmas konularnda yanna almay baard. Giderek in,
kinci Dnya ve Birinci Dnya arasndaki elikilerden, rnein
Fransa ile Amerika Birleik Devletleri arasndaki elikiden yararlan
may denedi ve mmkn olduu kadar kinci Dnya lkelerini kendi
adna kazanmaya alt. Birirtci Dnya asndan, in'le dorudan
snr bulunan Sovyetler Birlii, hatta Amerika Birleik Devletleri'n
den bile daha byk bir tehdit olarak grnyordu. imdi sz konu
su olan, "her iki sper g arasnda dnya hakimiyeti iin srp
giden abalarda ortaya kan elikilerden yararlanmak, iki sper
gten biriyle ilikileri iyiletirmek ve in'in gvenliini en fazla
tehdit eden sper g olan Sovyetler Birlii'ni eldeki tm gle izole
etmek ve bu tehditi defetmek iin en uygun zaman kollamakt" diye
yazyor Jiang Lingfei, "Mao Zedong'un Kumazl ve Pratii" balkl
bir makalesinde (Weltwissen [Dnya Bilgisi], Pekin, Nr. 24/ 993, S.
8) . Mao iin, "nc Dnya'nn Birinci Dnya'ya kar" temel eli
kisine uygun olarak, Birinci Dnya esas dmand. Birinci Dnya, ne
var ki kendi iinde gedik vermez bir birlie sahip deildi; _tersine her
iki sper gten, Amerika Birleik Devletleri ve Sovyetler Birlii'nin
kendi aralarndaki ilikilerden ortaya kan keskin elikiler vard.
Mao her iki sper gc in iin farkl derecelerde tehlikeli sayyor
ve buna uygun olarak, "elikinin ana taraf"na (Jiang Lingfei) yani
"Amerika Birleik Devletleri - Sovyetler Birlii" eliki iftinden Sov
yetler Birlii'ne ncelik verilmesi gerektiini belirtiyordu.
338

Pingpong diplomasisi ve Bakan Nixon'un in gezisi byle gn

deme geldi ve in ile Amerika Birleik Devletleri arasnda diplo
matik iliki kurulmas kabul edildi. Sovyetler Birlii, in ve Amerika
Birleik Devlerleri arasnda kskaca alnmt. Jiang Lingfen'e gre,
"Amerika Birleik Devlerleri ile ilikilerin iyiletirilmesi sayesinde",
yani uzak dmanla ittifak kurulmasyla, in yakn dman S ov
yetler Birlii'ni mat etmi ve "Mao'nun lmnden (1976) sonra
Deng Xiaoping tarafndan ngrlen 'drt modernleme' program
nn uygulanmas iin uygun koullar" belirmi oluyordu.
23 numaral strategem, 1978 ylndan beri devam eden sosyalist
modernletirme programnn uygulanmasnda da izini brakmtr.
1978 ylnda yaplan in Komnist Partisi XI. Merkez Komitesi 3.
Genel Kurulu tarafndan yrrle konulan program, bu strategem
sayesinde, in, Birinci Afyon Sava'ndan ( 1840-1842) beri ilk kez,
bar ierisinde, kesintisiz ve en uzun sren yaplanma srecini ya
ad. 2 1 . Yzyla kadar uzanan bu srete, temel eliki, "gericilie
kar modernleme" olarak seslendirildi (bkz .: strategem Nr. 1 8 . 1 7) .
Bu en nemli ve en rahatsz edici elikinin almas abalar srasn
da in, Amerika Birleik Devletleri ve Avrupa devletleri gibi uzak ra
kipleriyle, bu uzak alhaplarnn teknik ve mal" yardmlaryla en
yaknndaki dmannn, yani kendi lkesindeki gericiliin kkn
kurutmak iin, yeniden iyi ilikiler kurmaya gayret etti.

23.3. Byk Han'n zole Edilmesi

.S. birinci binin ortalarnda in'in kuzeyinde yaayan Tujue halk
gl bir devlet (Dou Gktrk mparatorluu -.n.-) kurmutu. Bu
devlette bir byk han hkm srmekteydi. Ne var ki o, drt gl
soylunun da han nvann tamasn kabul etmek zorunda kalmt.
Byk han, kendisiyle iyi anlaamad ve pek az etkileyebildii bu
kk kardelerinden birine han nvann bahetmemiti. Bu
adamlarn muhakkak ki taraftarlar ve hkmettikleri blgeler vard.
Yine de en byk askeri gce sahip olan byk hann vassalleri ko
numundaydlar.
339

in'in blnd sralarda (.S. 420-589) kuzey in hanedam

hrnkdar Tujue hkrndarna armaanlar gnderrniti. Bununla o,
byk han ve soylular arasndaki iktidar kavgasnda byk hann
yann tuttuunu gstermi oluyordu. Blnm in'i yeniden bir
letiren Sui hanedamndan irnparator Wen (589-604) Tujue'ye artk
armaan gndermez olmutu. Bu, Tujue'lileri gazaba getirdi ve
in'e aknlar yapmaya baladlar. te o srada Changsun Sheng
szn syledi.
Changsun Sheng kuzey Zhou hanedam (557-581) tarafndan
Tujue lkesine gnderilmiti. Ok ve yaya ustaca ve rnaharetle hakim
oluundan dolay Tujue'nin tm bykleri kendisine sempati gster
diler; nk onlar kendisinden bu ustalk dolu ok atma sanatn
renmek istiyorlard. O, Tujue'de bir yldan fazla sren ikarneti sra
snda, ynetim kademesindeki geirnsizlikleri tam olarak grd.O,
Geschichte der Sui-Dynastie [Sui Hanedam Tarihi]'nde Wei Zheng'in
(580-643) dedii gibi, orada "nifak tohumlarnn kolayca atlabile
ceini" biliyordu. Ve irnparatora bu dorultuda bir rapor verdi. O,
Tujue'ye kar bir askeri operasyon iin zamann henz elverili ol
mad kansndayd. Onlara mukavemet edilmemeli, arnansz akn
arna maruz kalnrnarnalyd. Daha sonra o Tujue ynetim kaderne
sindeki i gerginlikleri deerlendiriyor ve Geschichte der Sui-Dynastie
[Sui Hanedam Tarihi]'ne gre, unu neriyordu: "u anda uzak
takiyle dost olmak ve yakndakine saldrmak daha iyidir." Buna g
re, kendilerine kolayca ulalabilen, yani yaknda olan zayf vassa
leriyle birlik olmak suretiyle, kendisine zor ulalabilen, yani uzakta
olan gl byk ham izole etmek gerekiyordu. Vassal dururnunda
ki hanlar birbirlerinden pelenrnekte ve birbirlerini saf d brak
mak isternekteydiler. On yl ierisinde Sui hanedam ilk frsatta
Tujue'ye kar bir saldr dzenieyebilir ve zafer kazanabilirdi.
rnparator, Changsun Sheng'in tavsiyelerini tuttu ve zafere ulat
(ayrca bkz. : 1 7.37) .

340

23.4. Diyalektik Dostluk

a)

Dolambal Yol En Doru Yoldur

23 numaral strategemin formlnde, "uzak" ve ''yakn" gibi kart. lk ifade eden szckler, "birlik olma" ve "saldrma" gibi diyalektik
bantlar ierilmitir. Bu strategem formlnn in Ha Cum
huriyeti'nde hakim ideoloji olarak Marksizmle birlikte, "kutupsallk
normu" olarak gsterilmi olmas hi de artc deildir (bu norm
tr iin bkz: Harro von Senger: Einfhrung in das Chinesische Recht
[in Hukukuna Giri], Mnih 1 994, S. 297 ve devam) . 23 numaral
strategemin forml, in'e zg diyalektik dncenin ne kadar
eskilere geri gittiini, inlilerin 20. yzyl banda diyalektik
materyalizm formu iinde Marksizmle tantklarnda, neden dolay
Marksizmin kendilerini dier Bat kaynakl dnce akmlar arasn
da gl bir ekilde etkilediini aklar. Dier in strategemleri ara
snda ift tarafl dnme strategemi olarak sivrilen 23 numaral
strategemin, in ve Marksizm arasnda kurulan kprlerden biri
olduu gzard edilemez.
Jin Wen, 23 numaral strategemi, "D Politika: Kurnazlklar, H
nerbazlklar" adl bir seriye, "dolambal yol (yuhui)" kavramyla ba
nt ierisinde tamtr (6. blm, Weltwissen [Dnyay Bilmek],
Pekin Nr. 18, 1990, S . 27) . Henz Meister Suns Kriegskunst [Sun Us
tann Sava Sanatl'nda yer alan "dolambal yola doru yol olarak
baklmaldr" szlerinde diyalektik dneeye rastlanr. D poli
tikaya uygulandnda, bu dnce unu ifade eder: Olaand
uzun ve dolambal bir yol, ok kez, amaca gtren en ksa yoldur.
D politikada dolambal yollar bir ortaklaala sahiptirler: Bir
eye ulalmak istendiinde, dorudan doruya deil, tersine nce
kar tarafn en nihayet arzulanan izgiye gelmesini salayacak e
kilde, dolambal yollardan gitmek gerekir. Veya 23 numaral stra
tegem unu ima eder: Bugnk koalisyon yarnki ilhaka hizmet
eder.

36 Strategeme (Das geheime Buch der Kriegskunst) [36 Strategem

(Sava Sanatnn Gizli Kitab)] adl kitapta, 23 numaral strategem,
Buch der Wandlungen [Dnmler Kitab]'nda "kartlk" ifade
341

eden 32. heksagramla aklanmtr. Bu heksagram atein stn ve

denizin altn kapsar, bu demektir ki ate ve suyu birletirir. Bir
soylu, bu sembolie uygun olarak, her trl ortaklkta kendi fark
lln gzden karmaz; muhalifiyle, fikir ayrlkiarna ramen,
geici bir sre ittifak kurmu olsa bile. "Ayn yatakta yatmak, fakat
deiik ryalar grmek (tong chuang yi meng) " deyimi, bu durumu
canl bir ekilde ifade eder: Dsal olarak ittifak kurmak, fakat iten
deil. Tabii ki muhalif veya dman da byle yapar ve bylece ayn
ittifak ierisinde farkl amalar izlenir. Uzaktaki dman her ne
kadar stratejik bir muhalefet iinde olsa da, onunla geici olarak ve
taktik gerei birlikte hareket etmek mmkndr.
Genel olarak komu devletlerle iyi geinmek gerekir; nk daha
sonra onlar bir d tehdit olarak karmza kabilirler. Gerekte
komu lkeler arasndaki ilikiler, ne var ki, ok kez ktdr; nk
bu ilikiler onlarla sk sk temas halinde olma dolaysyla durmadan
anlamazlklar dourur. Taipehli strategem aratrmacs Shu Han'a
gre, kk bir olay bir atmaya yol aabilir, hatta ortak dman
olan bir uzaktaki devletle, onun yardmyla komu devlete saldr
mak zere ittifaka girilebilir.

b) .

Ayn Anda Dost ve Dman Olmak

Tek bir kart veya dman sz konusu olduunda, 23 numaral stra

tegem uygulanmaz; ayn andasavaamayacak olan en az iki muhalif
veya dman olmas gerekir. nceki ve sonraki dmann, bunlarn
sre ierisinde farklilaan tutumlarna baklarak taktik ynden bir
birinden ayr tutulnas, iniilere zg diyalektik anlay asndan,
hibir problem olmakszn stratejik bir deerlendirmeye tabi tutulur.
Buna gre tm dmanlar en sonunda ayn kefeye konulmaldr ve
onlar hep ayn tutumu srdreceklerdir. Pekala bir ve ayn dmana
kar, stratejik bir dmanla taktik amal bir dostluk kurulabilir
(bkz: "Diyalektik Sentez Yntemi", Harro von Senger: Einfhrung in

das chinesische Recht [in Hukukuna Giri], Mnih 1994, S. 232 ve

devam). ok somut bir erevede ilgili zaman kesiti her durumda
taktik nedenlerden tr alen1 dman saysn mmkn olduu
kadar dar tutmay gerektirir. Bu, dorudan doruya kendi lkemize

342

snrda olan, yani "yakn" durumdaki dmanlarn ok sayda ol

masyla ilgilidir. Burada da ncelikler gndeme gelecektir.

c)

Dardan Yuvarlak, eriden Drt Keli

23 numaral strategemin uygulanmasnda aadaki admlara dikkat

etmek gerekir: Dmann veya muhalifin ekonomik gc, kuvveti,
nfuzu, i istikrar, ideolojisi vd. Ama dilmann ncelikle "yakn" ve
"uzak" evresi aratrlr. "Yakn" ve "uzak", geri modern ada k
talararas silahlarn ni.evcudiyeti nedeniyle, corafi-topografik a
dan pek nemli saylmayabilir; fakat bu szckleri, daha ok, soyut
anlamda kullanmak gerekir. lk planda "yakn" ve "uzak" szckleri
devletler aras ilikiler iin kullanlr. Fakat "yakn" ayrca, dorudan
iliki kurmann ve etkilemenin daha kolay olduu kiiler veya du
rumlar iin de kullanlabilir. Buna karlk "uzak" etki alanmzn
tamamen veya olduka tesinde olan kiileri niteleyebilir. Bu anlam
da "yakn" veya "uzak" olma halinde, uygun kii veya pozisyonun
mekan olarak yakn ve uzak olmas hibir rol oynamaz.
23 numaral strategem bir rgtle ilgili olarak kullanlacaksa;
"yakn" rgt iindeki, "uzak" ise rgt dndaki kiileri imler. Bu
balamda 23 numaral strategem, in'de "dardan yuvarlak, ieri
den drt keli (wai yuan nei fang) " deyimiyle betimlenir. Bu, rgt
iindekilerin sert bir ekilde ynetilmelerini, rgt dndakilere ise
hogr gsterilmesi ve yaptklarna gz yumulmas anlamna gelir.
Ama, bir rgtn uygun koullarda ve Public Relations'n, yani
"halkla ilikiler"in en st dQzeyde kullanlmas yoluyla kurulmas,
ynetilmesi ve gelitirilmesidir. "Yuan" (yuvarlak) ok kez "fang"n
(drt keli) kart kavram olarak alnr; ne var ki o ayn zamanda
"amaca uygun, saygdeer, yarar, makul" anlamlarna gelir. "Yu
varlaktan Ayrlma" bal altnda, rnein edebiyat ve yksek
devlet memuru Yuan Jie (. S. 71 9-772) yle yazmtr: "Drt keli
(fang), yani basit bir memur olmak; yuvarlak (yuan), yani bir bakan
olmaktan daha iyidir."
"Yakn", nihayet, dorudan doruya ve ksa vadede elde edilebi
lir, dorudan doruya salanabilir olan bir kar; "uzak" ise uzun
vadede ve dolayl olarak ulalabilir olan bir avantaj simgelerler. Bu
343

uzun vadeli kar yle zorlanmadan elde edilemeyecek gibi grn

yorsa, bir sre .onu bir kenara brakmak ve hemen uzun vadeli plan
lar yapmak gerekir.

d)

Sava kmasn Erteleme /nlemeStrategemi

lk admda yaplan analizlere dayanarak, farkl dman veya muha

lifler iin farkl tavrlar alnabilir (dmanl aka gzler nne
serme, duruma gre yumuak ve sert davranma, yaknlama vd.).
23 numaral strategemin arlk noktas, "uzak"taki bir kartla veya
dmanla aradaki gerilimin giderilmesi ve dosta ilikiler kurul
masnda yatar. Bu baarlamazsa, 23 numaral strategem bir ie ya
ramaz.
"Uzak"taki kartla "dostluk" farkl ekillerde kurulabilir. O sa
lam, uzun vadeli, dayankl bir dostluk olabilir; hatta herhangi bir
ekilde zedelense bile ayakta kalabilir. Byle anlalan bir dostluk
zemininde taraflar birbirlerine gerekten de azimle ve gayretle des
tek olurlar. Ne var ki dostluk, gstermelik de olabilir, yani taraflar
birbirlerine kar sadece biimsel ve yzeysel bir dostluk gsteri
sinde bulunuyor olabilirler. Gerekte birbirlerine kar sava ama
gibi niyetleri yoktur. Bu durumda ya kart veya bir nc kii veya
devleti yanltmak amalanm olabilir. Bu yanltna manevrasyla
birlikte ngrlen amaca ulalr ulalmaz, ksa mrl dostluk
artk bir daha gstermelik haliyle bile devam edemez.
Dostluk birok alan ierir. Ne var ki o yine de birleik ortak zel
liklerle snrl kalabilir; taraflardan hibirisi ukura batmamsa.
Byle bir s ve yavan dostluk, kart ne olursa olsun elde tutmak ve
ona kar aka dmanlk gstermernek suretiyle amaca ulatrr.
Uzaktaki dmanla dosta ilikiler, strategemik adan grl
dnde, u veya bu ekilde "sava kmasn erteleme/nleme
(huan bing zhi ji) strategemi"dir; bu demektir ki, geici, ireti bir
oyalama/geciktirme manevrasdr. Daha sonra uzaktaki dman
yakndaki dmana dnr ve bylece saldr hedefi haline gelir.
ou durumda bunu uzaktaki dman da bilir. Onun buna ramen
oyunu srdrmeye, ona katlmaya devam etmesinin nedeni, kendisi
tarafndan izlenen zel karlar olabilir. Belki de o, "dada oturup

344

kaplanlarn savan seyretmek"tedir (bkz. : strategem Nr. 9.5) veya

o dikkati baka bir yne ekmek istemektedir vd. Onun iin zaman
uygunsa, o zaten kuyuya dm olan mttefikine bir ta daha at
maktan (xia jing tou shi) kanmayacaktr. Hibir durumda uzakta
ki dmanla kurulan bir ittifak srtn kaya gibi salam bir yere daya
ma olarak grlmemelidir. Uzaktaki dmana kar, kar tarafta
srekli kt niyet ve aldatmayla sarslm olan denge yeniden kurul
maldr. Aksi halde beklenmedik kt sonularla karlalabilir.
Uzaktaki dmanla iyi ilikiler kurulduunda, dmann dal
masna ulalm ve dmanca bir koalisyonun ortaya kma imkan
nlenmi veya henz olumakta olan bir koalisyon paralanm olur.
Bu durumda yakn dman izole edilmi ve ayn anda uzak dman
uyutulmu olur. Onun uyanmas epeyi zaman alacaktr. Bylece
onun "yakn" dman olarak sonraki tavr iin iyi koullar meydana
gelmi olur.

e)

Tek Tek Her Birine Vurmak

"Yakn"daki dmana tm kuvvetlerin biraraya toplanmas suretiyle

ynelindiinde dmann geri kalan ksmna bir ey yaplmaz. Birin
ciye kar stnlk salandnda, dierinin stne gidilir ve benzeri
durumlarda ayn sra izlenir. Bylece "tek tek her birine vurulur (ge
ge ji po) ."
Arlk merkezine "yakn" dmann alnmas aadaki neden
lerden tr olabilir: askeri adan bakldnda, yakndakine kar
stnlk salanm olmas anlamna gelebilir. lgili olarak, kendi
devletimize snrda olan dman karsnda, strategem aratrma
cs Yu Xuebin'e gre, kendi topraklarmzn, dolaysyla kendi g
alanmzn organik ekilde geniletilmesi sz konusu olabilir. Yeni
ele geirilmi toprak zahmetsizce kendi devletimize katlm olabilir.
O nispeten kolay savunulabilir ve smrlebilir. Kendi gcmzn
artmas greceli olarak salam ayaklar stnde durur ve hzla
byr. Yakndakiyle bir sava uzaktaki dmanla bir savatan daha
kolay ve daha masrafszdr.
23 numaral strategem altst edilip ba aa getirildiinde ve
yakn dmanla ittifak kurulduunda, bu yakn dmann birden345

bire birine/bize ynelme riski ortaya kar. ttifak sresince kendi

siyle henz ittifak kurulmu olan dmann bir ani saldrs, belki ta
mamen bizi silahsz yakalayabilir. Bu kt olaslk gzard edil
diinde, kendisiyle ittifak kurulmu olan yakndaki dman kukulya
gibi trtklamaya balar ve lke snrlan zerine yry nler.
Bir yakn dmana saldr ok kez hi de yarar getirmez. Riskler
byktr. Henz Meister Suns Kriegskunst [Sun Ustann Sava Sa
nat] nda yle denir: "Bir sava kazanmak iin 1 00 mil uzaa yr
necekse, birliklerin te biri komutanlaryla birlikte dmann elle
rine der ve sadece birliklerin onda biri amaca ulaabilir. Bir sava
kazanmak iin SO mil yrnecekse, ilerideki birliklerin komutanlan
kaybedilir ve sadece birliklerin yars amaca ulaabilir. Bir sava
kazanmak iin 30 mil yrnecekse, ordunun te ikisi amaca ula
r." Uzakta srdrlen bir sava sadece birliklerimizi yormakla kal
maz, ok pahalya mal olur. Yine ayn kitapta, "Bir sefer uzun sre
cekse, devletin mal" imkanlar buna yetmeyecektir." diye uyarda
bulunulmaktadr. Sava kazanm olsak bile, fethedilmi olan top
raklar elde tutmak, bu topraklarn kendi devletimize uzak olular
nedeniyle pek zor olacaktr.
'

f)

Dman Silaha Bavurmadan Yenmek

"Yakndaki dmana saldrmak", in strategem literatrne gre,

sadece kendi saldr savamzn desteklenmesi balamndan ve ikin
ci derecede bir neme sahiptir. "Saldrmak", her zaman olduu gibi
Meister Suns Kriegskunt [Sun Ustann Sava Sanat] kaynak olarak
alndnda, ok ince anlamlar olan bir szck olarak anlalmaldr.
"Strategemlere Bavurarak Saldrmak" bal altnda, bu kitapta
yle denir: "Savan sevk ve idaresinde ilk yaplacak olan, d
mann planlarn akamete uratmaktr. kincisi, dmana diplomatik
yoldan stnlk salamaktr. ncs, dman ordularna darbeyi
indirmektir." Dmann planlarnn akamete uratlmas, zorunlu
olarak, strategemlere bavurmay gerektirir. Sun Usta iin dmana
kar strategemlere bavurmak suretiyle kazanlacak olan zafer, en
deerli zaferdir: "Sava ynetiminden anlayan herkes, dman sila
ha bavurmadan yenmek, onun mevzilerini saldrya gemeden ele
346

geirmek ve kendi devletini uzun zaman alacak olan operasyanlara

bavurmadan gl klmak gerektiini bilir. Kendi salam kuvvet
lerimizle gn altndaki herkesi yenebiliriz. Tek bir adam kay
betmeden tam bir zafere ulalabilir. Bu, stratagemiere bavurarak
saidrma sanatdr." Dorudan doruya silaha bavurarak savamak
tan mmkn olduu kadar kanlmaldr. askeri kuvvetleri kar
karya getirmeden, sava, en st dzeyde, stratejik ve taktik amal
olarak dnlp uygulanan strategemlerin yardmyla kazanla
bilir.
23 numaral strategeme uygun olarak, yakndakinin nfuz la
mm derece derece uzaa itmek mmkndr. Bir kukulyann bir dut
yapran tamamen bitirinceye kadar para para kemirip yemesi
gibi. Yeil otlar kendisine snak grevi gren deliinin hemen ya
nnda yemeye ihtiyac olmayan tavann konforlu konumu iinde
olunmayabilir; tersine ayrn zerinde daha iyi bir beslenme alan
aratrlabilir.

Strategeme Kar nlemler

23 numaral strategemden nasl kanlabilir? "Uzak dman" olarak
bir dman tarafndan seilmi olduumuzu anladmzda, mtte
fikimizin dorudan karna olmasa da, somut durumlarda olumlu
tepki verilebilir. Bunda en az iki yarar vardr. Bir kez uzak dman
la ertelenmi bir atmaya esasl bir ekilde hazrlanmak iin zaman
kazanlm olur. kinci olarak, ok evrilebilir ve uzaktaki dmana
kar 23 numaral strategem uygulanabilir. Dmann nde oluu,
bylece 12 numaral strataegeme uygun olarak, mmkn olduu
kadar kendi yararmza smrlm olur.
Bize kar saldrmak amacyla ayn zamanda uzak bir dmanla
birlikte hareket eden bir baka devletin ''yakn" dman olunmusa,
doal olarak ne olaca pasif bir ekilde beklenemez. Bu durumda,
sempati ve destekleri bizi kukusuz glendirecek olan dier devlet
lerle ok ynl ilikiler kurmak suretiyle, dman izole etme yolu
na gidilir. Bu durumda tek bana baka giriimlerde bulunmaktan
kanmak gerekir. 23 numaral strategemin kullanmn akamete
uratmak iin, bu strategemi tm aklyla adn vererek anmak ve
g)

347

ona bavurularak yaplanlar dzenbazlk ve entrika olarak tehir

etmek gerekir. Bununla ilgili olarak bundan sonra srann komplo
kurban olarak hangi devletlere geleceinin alt izilmelidir. Bylece
bir byk kar koalisyon oluturmaya, bunun sadece bizi ilgilen
dirmediini, hatta herkesi korumaya ve mutsuz durumlardan kur
tarmaya ynelik olduunu akllara sokmaya allmaldr.
Saldran devlete tabii ki askeri aralarla kar konulur. Kendi
askeri gcmze ve yararl destekiere dayanarak, dmann kendi
blgemize sarknasm nleyecek bir askeri k/vuru yapmak
gerekir. Fakat ayn zamanda kendi topraklarmzda mmkn olduu
kadar kalma imkan olduu srece, dmanda bir gedik amak
(bkz. : strategem Nr. 28. 1 ) veya 2 numaral bolua vurma stratege
mi uygulanmaldr.

h)

Uzun Soluklu Strategem

16 numaral strategem gibi, 23 numaral strategem de belirli bir

dman veya kart geici bir sre hizaya getirmekte kullanlr. 1 6
numaral strategemde tm kurallarn sadece bir dmana uygulan
mas sz konusu iken, 23 numaral strategemde bunlarn birden
fazla dmana uygulanmas sz konusudur. 23 numaral strategem
stratejik doasna uygun olarak, strategemi kullanann uzun soluk
lu olmasn talep eder; buna karlk 1 6 numaral strategem ok kez
ksa vadeli ve taktik amal kullanlr. 23 numaral strategem d
manlarn tam dizisinden sadece bir veya birkama serbestiyet tanr,
yakndaki dman ayn zamanda saldrya uram ve bunun sonu
cu olarak kuatlm olduunda. 1 6 numaral strategemde durum
bakadr. Orada bu ayrm yaplmaz, tersine eksiksiz, tam bir kuat
ma yaplr; her eyden nce esasen rtk bir kontrol altnda ve titi
zlikle hesaplanm uygun zamanda saldr imkan kollanr.

23. 5 Hanoi Asean'n Karsna Glcklerle kyor

1979 aralnda Gney Dou Asya Devletleri Birlii (Asean), Kuala
Lumpur'da dileri bakanlarnn katldklar bir konferansta,
348

Malezya dileri bakan Tengku Datuk Ahmad Dithanddeen bin

Tengku smail'i Asean'n temsilcisi olarak Hanoi'ye gndermeyi
kararlatrd. O, Birlemi Milletler Genel Kurulu'nun tm yabanc
askeri birliklerin Kamboya'dan geri ekilmesine ilikin karannn
yrrle konulmas zerine, Hanoi'deki yetkililerle Kamboya so
rununun zmn grecekti. nk Birlemi Milletler'in ald
kararda, esas muhatap, bir zamanlar birliklerini Kamboya'ya ko
nulandrm olan Vietnam'd. Hanoi, Tengku smail'i Asean'n tem
silcisi olarak kabul etmekten kand; bununla birlikte onun Ma
laysia dileri bakan olarak Hanoi'ye gelmesinin nemini vurgu
lad.
Xie Wenqing, Volkszeitung [Halk Gazetesil nde (Pekin 10. 1 . 1 980)
bu durumu u balkla deerlendirrdi: "'Yakndaki Dmana
Saldrmak in Uzaktaki Dmanla Birlik Olmak'tan 'Her Birini Tek
Tek Vurmak'a Kadar". 1978 knda Vietnam babakan Pham Van
Dong'un, Asean'a bal Gneydou Asya lkelerine yapt bir ziya
rette yznden glckler salyordu. imdi ise o, "yakndaki d
mana saldrmak iin uzaktaki dmanla birlik olmak" strategeminin
arkasna saklanyordu. nk o zamanlar Vietnam tam da Kam
boya'ya kar, daha sonra 1979'da vuku bulan bir saldr iin silah
larn parlatyordu. Bu nedenle Vietnam biraz uzakta kalan Gney
dou Asya devletlerini bir gzel uyutmak iin pohpohlar grn
yordu.
Fakat Vietnam birliklerinin Kamboya topraklarna yrmeye
balamasndan sonra Gneydou Asya devletleri, srekli buyyen
Vietnam tehdidine kar, birbirlerine iyice yaklatlar. Hanoi birden
bire taktik degitirdi; Asean'n oluturduu birleik cepheyi yarp da
tmak amacyla, Asean'a bal devletlerin her biriyle ayr ayr g
rmelerde bulunmak istediini bildirdi. Hanoi Malezya dileri ha
kann Asean'n temsilcisi olarak kabul etmekten bu nedenle ka
nyordu. Bu yorumda 23 numaral strategem bir d politika ana
lizinde durumun anlalnasna olduka yardmc olmaktadr.
'

349

23. 6. genin nc Kesine Kar Dier ki Kesi

Hongkong'un en byk ykleme-boaltma doku olan Kowloon
Dock, 1,8 milyar Hongkong dolar deerindeydi. Kim bu doka sahip
olursa, Hongkong'un ambalaj ve nakliye sektrnn en byk ks
mna hakim olacakt. Arnatrler kral Bao Yugang (19 1 8-1991) iin
bu dokun bylesine byk bir nem ve deere sahip olmas hi so
run deildi. nk buras maalesef ona ait deildi. Burann sahibi
Kanton'da faaliyet gsteren Yiheyanghang finans grubuydu.
Kowlon-Dock stnde, Hongkong'da faaliyet gsteren on byk
finans grubunun tepesinde oturan, mobilya tccan Li Jiacheng'in de
(doumu: 1 928) gz vard. O bu doklara sahip olmakla her eyden
nce kendini Heji kompleksine kar glendirmek istiyordu. By
lece o Heji-kompleksinin elde edilmesine vurgu yapt, buna karlk
Kowloon-Dock projesini yarm gle izledi.
Bao Yugang kendisiyle boy lebilecek durumda olan her iki
rakibini ve kendisiyle birlikte oluan geni analiz etti. birden
tm iddetleriyle birbirlerine saldrrlarsa, hi kimsenin zafer elde
edemeyeceini anlad. Buna karlk genin iki kesi birbiriyle itti
fak kurarlarsa, hangi keler olduu nemli deildi, nc yenilir
di. Ama hangi ke ile birlikte hareket etmeliydi? Bao Yugang, Li
Jiacheng'in Kowloon-Dock hakkndaki planlarn belli etmemeye
altn biliyordu.
Onunla bu konuda karlarnn kart dmesi bu yzden onu
biraz kendisine uzak klyordu; yani o uzaktaki dmand. Buna
karlk Yiheyanghang doklar zerindeki hakimiyetinden bir parmak
olsun vazgemek istemiyordu. O halde kendisine bundan sonra mu
sallat olunacak olan rakip, en yakndaki dmand. Bylece o Li
Jiacheng'le birlikte Yiheyanghang'a kar ittifak kurdu.
Bao Yugang hemen Li Jiacheng'e 90 milyonluk Heji-kompleksi
hissesi satt ve onun bu firmaya kar yrtt savata kendisine
pek byk yardmlarda bulundu. Karlk olarak Li Jiacheng ona 20
milyon Kowloon-Dock hissesi devretti. Daha sonra Yiheyanghang
ne kt ve 20 milyon Kowloon-Dock hissesi ald. O, gz koyduu
daklarn en byk hissedar olmutu.
350

Her taraf Kowloon-Dock zerinde hakimiyet kurmak istiyor

lard. Fakat onlar amalanna farkl nedenlerle ulamak arzusu iin
deydiler. Bu yzden birbirlerine kendi i ilikileriyle bantl olarak
farkl niyetlerle yaklatlar. Bao Yugang bu poker oyununu kazanan
kii olarak grnyordu, nk o karlan kendisininkilerle nispeten
ayn olan zayf rakiple ittifak kurmu ve kendi ataklann, karlan
dorudan doruya kendisininkilerle atan tarafa dorultmutu. Yu
Xuebin'in strategem kitabna gre, bu, 23 numaral strategemin bir
uygulamasyd. Hem Bao Yugang hem Li Jiacheng, in Halk Cum
huriyeti Ulusal Halk Kongresi tarafndan 4.4.990 tarihinde kurul
masna izin verilen Hongkong zel Ynetim Blgesi'nin anayasa
komisyonunun yeleriydiler. Bao Yugang'n Kowloon-Dock'a hakim
olmas 980'li yllarda gerekleti.

23. 7. Yakndaki Kurdu Yemek in Uzaktaki Kaplana Yalvarp

Yakarmak
. S. 1. yzyl, tmyle, d politika bakmndan kuzey Song hane
dannn (960-1 127) bir savatan mmkn olduu kadar kanmak
iin diplomatik idare-i maslahatla bavurduu bir yzyl olmu
tur. 1 10 ylnda durum iyileir gibi grnyordu. nk in'in ku
zeyinde, Kitanlann Liao devletinin (96- 1 1 25) denetiminde yaa
yan yabanc bir halk olan Tunguz/Curcenlerin kurduu yeni bir
devlet ortaya kmt. Bu halk o ana kadar Kitanlara baml kal. mt. imdi ise bamszln elde etmi, Jin devletini ( 1 5-234)
kurmu ve bir politik g haline gelmiti. in ile bu yeni kuzeyli Jin
devleti arasnda kalan Liao devleti felce uram haldeydi.
Bu durum, Cheu Chen'in (doumu : .S. 6 3) Fortsetzung zu den
Ruebern vom Liangshan-Moor [Liangshan Batakl Haydut/ar] adl
romann bir blmnde ilenmitir. Kuzey Song hanedam impa
ratorunun saraynda, yksek devlet yetkilileri, kuzeydeki bu iki dev
lete kar nasl davranlmas gerektiini tartyorlard. L Dafang,
Liao devletiyle ilikinin phesiz nispeten daha iyi olduunu, en
azndan daha iyi olduu izlenimi brakacak kadar iyi olduunu
35

syledi: "Liao hanedam ve bizim hanedanmz birbirine sk skya

baldrlar. Biz yaklak 100 yldan beri birlikte bar iinde ya
yoruz. Biz bu koruyucu iti ykarsak,kendimizi dorudan doruya
kaplan kadar saldrgan, kurt kadar acmasz olan Jin devletinin kar
snda buluruz. Jin topraklarndan zerimize yaplan aknlardan
saknmamz daha da zorlaacaktr." Buna karlk Zhao Liangci yle
dedi: "Liao deersiz bir mttefiktir. En iyisi, Liao devletini Jin devle
tinin insafna terketmektir.Daha sonra biz, Jin devleti tarafndan
rahatsz edilmeden, Yanyun'daki eski topraklanmz yeniden fethe
debiliriz. Bu, 'yakndaki dmana saldrmak iin uzaktaki dmanla
birlik olmak' strategemine uyar." mparator, Zhao Liangci'nin
dn tuttu.
Tarihsel olaylara geri dnelim. 1 125'de Jin devleti Liao devletini
yok etti. Fakat imdi de inliler dorudan doruya Curcenlerle
yzyze kalmlard. 1 1 26'da Curcenler Song hanedannn bakenti
ni igal ettiler. mparator ve onun ksa bir sre nce tahttan feragat
etmi olan babas tutuklandlar. Kuzey Song hanedam sona ermiti.
Onun sonunu 23 numaral strategemin isabetsiz kullanm hazr
lamt.
Jin hanedam Kuzey in'i istila ettii srada, Gney in'de Gney
Song Hanedam ( 1 127-1279) ortaya kmt. Jin devletinden duyu
lan korku o zamanlar nl Konfys dnr Zhu Xi'ye ( 1 1 301200) bir strategem uygulama frsat yaratt. 23 numaral stratege
mi adyla anarak o, bir mektubunda Jin devleti ile Jin'in uzanda
kalan Xixia devleti (bugnk Ningxia, Shaanxi, Gansu, Xinghai eya
letlerinin baz ksmlarn ieren blge) arasnda in'e kar tehdit
oluturacak bir ittifak kurulmas olaslndan sz ediyor, bu konu
da uyanlarda bulunuyordu. Gney Song hanedam hkmdar, tpk
Kuzey Song hanedam hkmdannn yapt hatay tekrarlad. "On
lar uzaktak dmanla, Moollarla ittifak kurdular ve yakndaki d
mana, Jin hanedanna saldrdlar" (He Maochun ve Shi Xiaoxia: Die
Diplamaten der aufeinanderfalgenden chinesischen Dynastien [Bir
birini zleyen in Hanedan/arnda DiplamasiL Pekin 1993) . "Jin ha
nedannn knden sonra Gney Song Hanedam ile Moollar
arasnda bir tampon devlet kalmamt. Bylece Gney Song Hane352

dam Moollar iin 2. Jin devletine dnt ve in halk Moollarn

klesi durumuna dt." Moollar bylece in'de Yuan hanedann
kurdular ve in'de yaklak 100 yl hkm srdler (1271-1368) .
He Maochun ve Shi Xiaoxia, olayn anlatmn yle bitiriyorlar:
"Bu rnek unu retebilir: Her diplomatik taktik, hatta sava sana
tnn kurallar bile, mekanik olarak kullanlmamaldr."

23.8. Barbarla Barbar Araclyla Savamak

mparator Ming'e (.S. 58-75) sunduu
bir makalede, general Ban
"
Chao, "Barbarla barbar araclyla savamak (yi yi zhi yi) iyi bir
strategemdir" diye yazmt. Ban Chao kendisi tarafndan formle
edilen strategemi, 23 numaral strategeme yapt gl vurguyla
birlikte, in'in batsndaki snr blgelerinde parlak bir ekilde uygu
lad. Bu blgelerde o, 3 1 yandayken, bu strategemi kullanarak
Xiognu (Hun -.n.) halknn ynetimi altndaki SO'den fazla yabanc
halk Han hanedannn koruyucu emsiyesi altna almay baard. Bu
korumaclk taktiiyle o, Xiongnu'larn gney in'e yaptklar aknla
rn nn kesmi oldu. Kuzey Song hanedam (960-1 127) Jin hane
dam, Liao devletini yok etmek amacyla kulland; fakat tahripkar bir
ekilde. Jin Wen, bunu, "D Politikada Kurnazlklar" (Weltwissen,
Pekin Nr. 13, 1 990) adl seri yazlarnn Ban Chao'nun strategemine
ayrd bir blmnde, yle deerlendiriyor:
"Barbarla barbar araclyla savamak", iki taraf keskin bir kl
kullanmak olarak da anlalabilir. Sadece belirli koullar altnda o
baar getirebilir. Jin Wen'e gre bu koullar unlardr: . Kendi g
cnn belli bir ksmn kullanmak; 2 . kendi ayaklar stnde dur
mak ve kendini suyun stnde tutmak, dolaysyla yabanclardan
gelecek olan bir yardmn tamamen kesilmesi dncesinden kan
mak iin srekli aba gstermek; 3. elverili nesnel koullar; 4. bar
bar kullanmak ve onu ayn zamanda mat etmek zere, kendi ba
mszlmzn korunmas; S. strategemi uzmanca ve etkili bir e
kilde uygulayacak diplamatlarn mevcut olmas.
23 numaral strategemi ifade eden szleri, tarihi, corafyac ve
353

yksek devlet memuru Wei Yuan ( 1 794- 856), Geographische

Berichte ber fremde Under [Yabanc lkeler Hakknda Corafi Bilgi
ler] adl kitabnda, strategem duyarllna fazlasyla sahip olan in
imparatoru Kangxi'nin (1662- 722) Rusya'ya kar uygulad po
litikay betimlerken kullanmaktadr. O, uzaktaki Rus ar ile kurmu
olduu iyi ilikiler sayesinde, kuzeyde ve yakndaki ba emez
Moollar itaat altna alabilmiti. Wei Yuan, somut olarak 7.8 . 689
tarihinde Nerchinst'te imzalanan Rus-in Antlamasn gz nnde
tUtarak, inlilerin bu antlamayla Ruslarn izleyen 70 yl ierisinde
Uzakdoudaki in zerine emperyalist amalarla yrmesini de
nlemi olduklarn belirtmektedir. mparator Kangxi'nin kulland
"Rus strategemi", Vladimir Miasnikov'un The Ch'ing Empire and the
Russian State in the 1 7th. [1 7. Yzylda in mparatorluu ve Rus
Devleti] adl kitabnn (Moskova 985, S. 83 ve devam) bir tam
blmnde ele alnmaktadr. Bu kitapta in diplomasisiyle ilgili
olarak, "a diplomacy of strategems" (strategem diplomasisO szck
leri kullanlmaktadr (S. 6) . Bu saptama in diplomasisini tmyle
nitelendirmese ve tersine bu diplomasinin sadece bir yzn ne
karsa da, hi de isabetsiz grnmyor.

23. 9. Kaynakta Durup Kalmamak ve Irma Aramak

He Maochun ve Shi Xiaoxia, Die Diplamaten der aufeinanderfolfend
en chinesischen Dynastien [Birbirini zleyen in Hanedanlarnda
Diplomasi] adl eserlerinde (Pekin 993) 23 numaral strategemin
bir kullanmnn sadece sava zamanlarnda dnlebileceini be
lirtiyorlar. Onlara gre, bar zamanlatnda "iyi komu uzak akra
badan iyidir (yuan qin bu ru jinlin)" maksiminin izlenmesi gerekir.
Byle somut bir d Konfys de veriyor: kiyzllk bir ie
yaramaz. Bu, devletler ve kiiler aras ilikiler iin sylenmitir: Dev
letler ve kiiler birbirlerine yaknsalar, gsterilecek abalar sonucu,
aralarnda bir gven ortam oluturulabilir. Birbirlerinden uzakta
iseler, onlarn kendi ikiyzllklerini uygun ekilde arac klnm
eliler vastasyla renmek, ihmal edilmemelidir.
354

23. 1 0. Uzaktaki Su Yakndaki Yangn Sndremez

Savaan Devletler anda (.. 475-221) Lu devleti (bugnk Shan
dong eyaletinin gneyi ve bugnk Henan ve Jiangsu eyalerlerinin bir
ksm) prensi Mu, Jin devleti {bugnk Shaanxi, Shanxi ve Henan
eyalerlerinin baz ksmlar) sarayna birka olunu gnderniti.
Oullar orada devlet memuru olarak hizmet greceklerdi. Prens Mu,
bu yolla, her iki gl devleti kendine balamak istiyordu. Fakat bu
devletler yeterince uzakta deillerdi. Bu yzden, Qi devletinin bir
yksek devlet memuru olan Li Ju, prens Mu'ya oyle dedi: "nce Yue
( bugnk Zhejiang eyaleti) devletinden bir adam suda boulan bir
ocuu kurtarmak iin buraya getirtilirse, ocuk, Yue halk iyi yzme
bilmesine ramen, mutlaka boulur. Burada bir ate yaklr ve su
denizden buraya tanrsa, yangn, denizde yeterince su olmasna ra
men, asla snmez. Uzaktaki suyla yakndaki yangn sndrlemez.
Muhakkak ki uzaktaki Jin ve Chu devletleri kuvvetlidirler; ne var ki
Qi devleti (bugnk Shandong ve Hebei eyalerlerinin bir ksm) ok
yaknmzdadr. Siz Lu'nun Qi tarafndan rahatsz edilmesi halinde Jin
ve Chu'dan yardmn ok ge geleceini dnmelisiniz."
2000 yl aan bir zaman nce yazlm olan Meister Han Fei [Han
Fe Usta] adl kitapta yer alan bu yk de gstermektedir ki, 23
numaral strategem asla her durumda kullanlacak olan bir ara de
ildir; zellikle de strategemi kullanan devlet kk ve zayf ve stra
tegemin kullanm sadece savunmac bir karakter tayorsa. Bu
gnk silah tekniinde her eyden nce 23 numaral strategemin
kullanm da, prens Mu'nun dnd gibi, "yakndaki devleti yk
mak iin uzaktaki devletle dost olmak" erevesinde baarl olabilir;
tpk Amerika Birleik Devletleri ile ittifak kuran srail'in durumun
da olduu zere.

23. 1 1 . Dost Olarak Dman

Edebiyat ve dnr Liu Zongyuan (.S. 773-819) yle diyor:
"Herkes dmanna kin beslerneyi bilir de, onu deerlendirneyi pek
355

.
bilmez. Herkes dmann yol at zararlar grr de, dman vas
tasyla salanacak yararlar grmez. Qin devleti henz birbirine d
man alt devletten biriyken, stnden miskinliini att ve glendi;
dman devletler yok edildiinde, o uyudu ve hzla hatt." Gerekte,
in'de ilk kez dier devletleri tek bir devlet ats altnda toplam
olan Qin devleti, pek ksa mrl oldu. Bu devlet sadece .. 221'
den 207'e kadar srd ve daha sonra Han hanedam (.. 206-.S.
220) tarafndan ykld.
Belki de bu yzden 23 numaral strategemin nihai uygulanm
ncesinde uyarlm olunmaldr. u in atasz bouna sylenme
mitir: "Dmann elini kolunu balamak iin, nce onu koruyup
beslemeli (cun di mie huo)". Tm dmanlarn yok edilmesine
mmkn olduu kadar allmaldr, tpk her eletirinin nnn
kapatlmas gibi. Amerikal yazar, politikac ve doabilimci Ben
jamin Franklin'in (1 706- 1 790) dedii gibi: "Eletirmenlerimiz bizim
dostlarmzdr; nk onlar bize hatalarmz gsterirler." Ve klasik
bir Konfys eser olan Kommentar des Zuo [Zuo erhiyesi] nde
yle denir: "Bilge bir hkmdarn ynetiminde bile bir devlet i
ilerinde sorunlarla karlar; dta bir dmann bir hatas sonucu
birdenbire ite bar hkm srmeye balar."
'

356

Strategem Nr. 24

Guo Devletine Bir Saldr in

Yu Devletinden Bir Yol dn Almak
Drt
ideogram

ffl

;:f

tti

jia

tu

fa

Guo

dn
almak

yol

saldrmak

Guo

Modem incedeki
sylenileri
deograrnlarn
evirisi
Bantl evirisi

Guo'ya saldrmak iin bir yol dn almak.

1 . a) Yu Devleti'nden, yalnzca snrda Guo Dev

b)

c)

2. a)

b)

leti'ne saidrma amacyla gei izni almak,

ancak izin verilen gei hakkn sadece Guo'
ya saldrmak iin deil, akabinde Yu'yu da
ele geirmek amacyla kullanmak. Gei-igal
strategerni
Birini, farkna varmakszn kendi mezarn
kazmaya 1 kendi ykmn getirmeye 1 ba
langtaki amalarnn tersine ulanaya 1
balangta istedii eyden tamamen farkl
bir ey ortaya kartmaya yneltmek; nce
sere parma istiyormu gibi yaparak elin
tarnamn kaprnak.
ekici bir hedefin tersini kazanmak, ancak
bunu daha sonra, kendisinden asl hedef giz
lenmi bulunan ve karlar bu hedefle at
an bir kiiye kar ileri srmek; ki basamak
l strategern; ifte hedef strategemi
Bir devletten gernek istiyor gibi yapmak,
gerekte ise onu igal etmeyi hedeflernek
Dman bir devleti igal etmek amacyla,
kukulandrmadan 1 akla yakn bir gerekey
le 1 bir bahaneyle lkesine girmek iin ikna
etmek; Saldry 1 igali rtme strategerni

357

24 numaral strategemin ksa forml, .. 7. yy.daki bir sava sefe

rine dayanr. Konfiys'e (.. 551-479) atfedilen keturo lkbahar ve
Sonbahar Yllklar'nn, Dk Xi ve Lu'nun (.. 658) ikinci hakimiyet
ylndan bildirdii alt olaydan biri, aadaki haberi iermektedir:
"Yu'dan [yaklak olarak bugnk Shanxi Eyaleti'nin Pinglu
Blgesine tekabl etmektedir] bir ordu ile Jin'den [Bugnk Shanxi
Eyaleti'nin gneyinde yer almaktadr] bir ordu, Xiayang' [Bugnk
Shanxi Eyaleti'nin Binglu Blgesi'nin kuzeyindedir] yok ettiler". Jin
Devletinin ad, .. 722'de balayan lkbahar ve Sonbahar Yllk
lar'nr-P ilk kez bu noktasnda gemektedir. Alnt yaplan cmle, Jin
Devleti'nin strategemsel olarak planlanm bir savann ilk seferine
ilikindir. yl sonra bunu ikinci bir baarl sefer izlemitir. Bu iki
sefer yoluyla Jin Devleti ileride byk g olma yolundaki ilk temel
leri atmtr. ki aamadan oluan bu sava vakasnn ayrntlar,
Zuo'nun Anlatlan'nda betimlenmitir. Sz edilen yapt, Konf
ys'n ada olan Zuo Quiming'e atfedilmekle birlikte, tahminen
ancak Savaan imparatorluklar Devri'nin (.. 475-221) banda
derlenmi olup, 260 yllk bir zaman dilimine yaylan 492 savan
tasvirini iermektedir.

24. 1 . Dudaklar Kurursa Diler Donar.

i.. 658 ylnda Byk Onur Sahibi Xun Xi, efendisi olan Jin Dk
Xian'a (.. 676-651) u neriyi getirmiti: ''Yu Hkmdan'na
Chuiji'den gelen grena tan ve Qu atlarndan drtl bir koum
hediye gtrmeme ve bu vesileyle bize lkesinden bir yol dn ver
mesi iin ricada bulunmama izin vermenizi arz ediyorum". Dk u
cevab verdi: "Chuiji'nin grena ta benim ahsi hazineme dahildir ve
Qu atlar da en hzl atlarmdr. Bu deerli eyleri kabul edip de bize
yol dn vermekten kanrsa ne olacak?". Xun Xi bunu u ekilde
yantlad: "Eer bize yol dn vermezse, hediyelerimizi kabul et
meye cesaret edemeyecektir. Ancak bize yolu dn verirse, ta i
hazine odasndan alp d odalardan birine koymu veya atlar ie
rideki bir ahrdan alp dardaki bir alra balam gibi olacaz.
358

Msterih olun, efendim". - "Ancak Yu Hkmdan'nn danman

Gong Zhiqi de var! " diye kayglarn belirtti Dk Xian. "Gong Zhiqi
rkek bir adamdr ve efendisine sz geiremez" diye karlk verdi
Xun Xi. "stelik o ve efendisi, hkmdar saraynda birlikte yeti
milerdir. Yu Hkmdan'nn kendisine sayg duyamayaca kadar
kendisine yakndr. Gong Zhiqi Yu Hkmdan'n mutlaka uyaracak
tr, ancak Hkmdar kendisini dinlemeyecektir".
Bunun zerine Jin Dk Xian, Byk Onur Sahibi'ni, Guo'ya kar
giriecei saldr iin Yu'dan bir yol dn almak zere grevlen
dirir. Xun Xi, Yu Hkmdan'na hediyeleri vererek, bir de mesaj ile
tir: "Ji Devleti bundan bir sre nce doru yoldan aynlmt. Sizin
devletinizden Dianling blgesini igal etmi ve Ming ehri'nin ka
psna saldrya gemiti. O zamanlarda devletiniz kahramanca bir
direni gstermi ve Ji'nin yenilmesine sebep olmutu. Btn bunlar
sizin bilgece karar verme kudretiniz sayesinde gereklemiti. imdi
ise doru yoldan ayrlan, [bugnk Henan Eyaleti'nde yer alan Shan
Blgesi'nde bulunan] Guo Devleti'dir. Bizim lkemizin gney bl
gelerine saldrmak iin snra kuvvet ymaktadr. Bu nedenle, Guo
Devleti'nden hesap sorabilmemiz amacyla, bu lkenin zerine y
ryebilmemiz iin sizin lkenizden bir yol dn vermenizi rica
etme cesaretini kendimde bulmaktaym". Yu Hkmdan hediyeleri
kabul eder, lkesinden gei izni verir ve hatta Guo'ya ilk darbeyi
kendisinin vurmas nerisini de getirir. Danman Gong Zhiqi bu
durumu protesto eder, ancak Hkmdar buna nem vermez. Bunun
zerine, Yu Hkmdan ordusunu harekete geirir. Yazn Jin'in her
iki Byk Onur Sahibi, Li Ke ve Xun 'Xi, ordularn Yu Devleti'nin
gleri ile birletirerek Guo Devletine saldrm ve Yu'nun gney s
nrna yakn bulunan ve stratejik adan nem tayan Guo'nun eski
bakenti Xiayang' ele geirmilerdir.
yl sonra, yani .. 655'te Jin Dk Xian Yu Hkmdan'na
yeniden haber gndererek, Guo'ya ynelik bir saldr iin kendisine
lkesinden geen bir yol dn vermesini ister. Gong Zhiqi buna
kar u ekilde gr bildirir: "Bu ricay kabul etmemelisiniz. Guo
Devleti, Yu'nun darya kar bir koruma duvardr. Guo yok edilir
se, Yu'nun da sonu yakn olacaktr. Jin'e kaplanmz amamalyz.
359

lkede yabanc asker bulunmas hafife alnacak bir konu deildir.

Jin'in isteini bir kez yerine getirmekle yeterince iyilikte bulunmu
olduk. Jin'e nasl yeniden bir gei yolu salayabiliriz? Bir atasz
der ki: 'asi ile tekerlekler, dudaklar ile diler gibi birbirine bam
ldr. Dudaklar kurursa diler donar'. Bu atasz, Yu ile Guo arasn
daki ilikiyi ortaya koymaktadr. Guo, yok olmamak iin Yu'ya
bamldr. Ancak, Yu da yok olmamak iin Guo'ya bamldr. Jin
Hkmdan dn istedif yolu alacak olursa, sabahleyin Guo ke
cek, Yu ise onu akamleyin izleyecektir Bu rica kabul edilmeme
lidir". Yu Hkmdan ise bunu yle yantlar: "Jin ve Yu hkmdar
larnn atalar ayndr. Jin bize nasl byle bir ey yapabilir? Bunun
yannda, dienli olarak fazlasyla kurban kesmekteyim. Tanrlar
mutlaka beni destekleyecektir". Gong Zhiqi btn bu grlerine
rtt halde, Yu Hkmdan bu uyarlar kulak arkas etti. Jin'e
Guo zerine yrmek iin gei hakkn tand. Bunun zerine Gong
Zhiqi ailesiyle birlikte Yu Devleti'ni terk etti. Bu arada u kehanette
de bulundu: "Yu daha k kurbanndan nce decektir. Bu, Ji
ordusunun gelecek seferinde gerekleecektir. Bylece Jin'in bir kez
daha silaha sarlmasna gerek kalmayacaktr". Sekizinci ayda Jin
Dk, Guo'nun bakendi Shanyang' kuatr, ve on ikinci ayn ilk
gnnde de Guo Devleti'ni ele geirir. Dn yolunda ise Jin ordusu
Yu lkesinde konaklar, aniden Yu'ya saldm ve lkeyi bir rpida
igal eder. Xun Xi, yakutu ve atlar alr ve Dk Xian'a rapor verir. O
ise byk bir sevinle yle syler: "Yakut braktmz gibi, atlarn
ise yalnzca dileri biraz uzam".
Jin Dk'nn danman Xun Xi'nin yukarda anlatlan strategem
planlamas ve uygulamasnda birbirini takip eden iki aama gze
arpmaktadr. lk admda Xun Xi deerli armaanlada ve yerinde
kullanlan szlerle Yu ile komu devleti Guo arasna nifak tohumu
serprnektedir (33 numaral strategem) . Yu'nun tamalkar ve saf h
kmdar, yalnz Jin Devleti'ne, Guo'ya saldrmas iin gei hakk ta
nmakla kalmam, ayn zamanda onu kendi gleri ile de destekle
mitir. Bunu izleyen ilk seferi, Xun Xi mutlak surette Guo ile yaplan
bir silahl atma ile snrl tutmutur. Yu Devleti bu aamada stra
tegem uygulamasndan kaypsz kurtulmutur. Xun Xi'nin Yu'ya
360

kar gizlice yrtt strategem, Yu iin henz gn na k

mamtr. Aksine, bu eylem kademesine Xun Xi, Yu Hkmdan'nn
gvenini kazanmak ve korumak iin elinden gelen her eyi yapmak
durumundadr.
Xun Xi'nin, dafia ilk seferden nce Jin Dk Xian ile yapt ve
Yu Hkmdarna gnderilen deerli armaanlarn geri alnacan
aklad konuma, kendisinin daha bu noktada gelecee ynelik
uzun vadeli planlar yapm olduunu, yani strategem uygulamas
nn yalnzca taktik olarak deil, ayn zamanda stratejik adan da
nceden kurulmu bulunduunu kantlamaktadr. Strategem uygu
lamasnn ikinci adm, ilkinden yl sonra gereklemitir. Yu
Hkmdar, Jin'e ikinci defa gei hakk tanmtr. lk seferden
edindii olumlu izienimlerden sonra bu izni vermemesi iin ne gibi
bir sebep olabilirdi ki? Ancak bu kez Xun Xi gerek niyetini ortaya
kayacakt. Bylece, hkmdarnn kolay gven duymas nedeniyle
korunmasz kalan Yu aba harcamadan igal edilebildi.
24 numaral strategemde, strategem uygulaycs A iki hedefe
birden ynelmektedir. Bu hedeflerden ilki bir ara hedef, ikincisi ise
nihai hedeftir. A nihai hedefe ancak ara hedef zerinden, ara hedefe
ise ancak kar taraftaki B'nin yardmyla ulaabilecektir. A, ancak
ara hedefle ilgili olan kartlarn B'ye gstermektedir. kinci hedeften
ise hi sz etmez. Daha ilk hedef, B'ye yeterince arlkl ve ikna
edici grndnden, B, A'nn bunun dnda bambaka bir hedefe
de ynelmi olabileceinden kuku duymaz. Bylece B, kendisinden
yardm dilenen A tarafndan oyuna getirilmi olur. Olayn ilk aa
masnda, yani ara hedef gerekletirilirken B'ye hibir zarar gelmez.
B, eylem plannn yrynn ancak ikinci aamasnda strate
gemin maduru olacaktr.
Guo'nun igali iin dn alnan yolun yks in'de srekli ya
ynlanmaktadr. Pekin'de yaynlanan Zhongguo Jianshe Dergisi (na
Edilen in, Ekim 1981), buna bir de resimle deindii gibi, Taiwan
hkmetine bal Basn Kurumu tarafndan yaynlanan aylk
Sinarama dergisinde de (Taipeh, Ekim 1996) bu yk siluetlerle yer
almtr. Her iki durumda da, yknn dayand iki atasznden
biri n planda tutulmutur: "Dudaklar kurursa diler donar (chun
361

wang chi han)". Bu atasz iki komu lke arasndaki ilikileri be

timlemektedir ve in strategem retisinde 24 numaral stratege
min uygulaycianna kar bir uyar olarak kullanlmaktadr.
Sabitlenmi forml olarak 24 numaral strategemin ifadesi yakla
k 800 yl nce ortaya kmtr. "Guo'yu yok etmek iin Yu'dan bir
gei yolu dn alyor", Gney Song Hanedam'ndan (1127-1276)
Wang Yuanliang'n, iki Go oyuncusunun msabakasn ve kazanan
tarafn strategem yetisini anlatt iiri bu ekilde balar. Ayn ifa
deyi, son yllarn Yunnan'da (in'in gneybats) srgnde geiren
memur ve yazar Yang Shen (1488-1 529) , Yunnan'dan Notlar ese
rinde, askeri bir balamda kullanmaktadr. Bu eserde, nc bir
g tarafndan saldrya urayan dman bir gcn, Dali (Bugnk
Yunnan Eyaleri'nin Bai-Halk Grubu'nda yer alan Dali zerk Blgesi)
Kumandam'ndan askeri yardm istemesi anlatlmaktadr. Cevabi ya
zsnda Dali Kumandan, yardm isteyen rakibinin "yalnzca Guo'ya
saldr iin bir yol dn istedii", yani Dali'nin birliklerinin yard
myla saldrganlar pskrtp gl konuma getikten sonra yal
tlm bulunan Dali'yi igal etmeyi amalad iddiasnda bulunur.
Wang Shizen'in (1526-1 590) maiyetinden bir arkada, 24 nu
maral strategemin ifadesini ikayeti Fniksler zerine Rapor adl
dramnda siyasal bir balamda kullanr. Tarihsel gereklie yakn
bir ekilde sekiz Onur Sahibi'nin Babakan Yan Song'a (1480-1 567)
(s. 3 1 . 1 6) kar giritikleri sava anlatr. Babakan, 20 yl boyunca
kudretsiz ve dindar, Taoizm'e dkn olan mparator tarafndan ih
mal edilmi bulunan imparatorluk ilerini idare etmitir. Bu arada
kuzeyde Tatar saldrlarna ve gneyde Japon korsanlarn saldrlar
na kararl bir direni gstermemektedir. Tatariara kaybedilen (im
diki Moolistan zerk Blgesi'nde bulunan) Hetao'nun alnma
snda emei geen Deneti Zia Yan'n (1482-1 548) zerine atl bir
rvet sulamas nedeniyle Yan Song tarafndan verilen emirle idam
edilmesi uzerine, ilk olarak askeri grevli Yang Jisheng (1516-1555)
gcendiini belli eder. Dorudan Yan Song'a deil, ama orta Qui
Yuan'a (?-1 552) ynelik bir dileke vererek yola koyulur. Yang
Jisheng dilekeyi, mparator'a iletilmesi ricasyla Yan Song'a teslim
etmek ister. Zira Yan Song, mparator'un gvendii tek memurdur.
362

Jan Jisheng, Yan Song'a doru giderken, kendisini, Yan Song'un or

tana ynelik bir dileke vermeye iten nedeni u ekilde aklar:
"Bylece Yan Song'a, 'Guo'ya saldrmak iin bir yol dn almak'
strategemini kullanacam bildiriyorum ve onun iflah olmaz iktidar
hrsn yok ediyorum".
Yang Jisheng'in dnce silsilesine gre, Yan Song, dilekesini
mparator'a iletmeden nce okuyacak, kendisini uzun vadede bekle
yen kaderi grp korkacak ve tutumunu deitirecekti. Zira, eer bu
elmde davranmazsa, ilk dilekesi baarl sonu veren Yang Jisheng'
in bu kez kendisine, yani Yan Song'a ynelen ikinci bir dileke yazp
bunu mparator'a gndereceini anlayacakt. 3 numaral strate
gemin de zelliklerini tayan bu dncenin safdillik olduu ortaya
kar. Yan Song, Yang Jisheng'i idam ettirir. Onun ardndan mpara
tor'a, Yan Song'a ynelik dilekeler yazan drt bakan daha bunun
bedelini yaamlaryla deyeceklerdir. lk olarak Deneti Zuo Ying
long, daha sonra ise bakalar Yan Song'un makamn ve onurunu
elinden almak iin aba gsterirler. 24 numaral strategemin zel
likle gze arpan bir kullanm Ming Dnemi'nin ( 368-644) edebi
bir eserinde dile getirilmitir ve buna 24.9'da yer verilmektedir.

24.2. Bismarck'n Avusturya ile ve Avusturyaya Kar Sava

Jin Wenn, 24 numaral strategemin Jin Dk'nn danman Xun Xi
tarafndan kullanln "Prusya'nn demir imparatoru Bismarck"n
davran ile karlatrr ("Dolamba, Diplomasinin bir Sanatsal
Mdahalesidir", "Diplomaside Strategemler" dizisinin 6'nc kitab.
Dnya Bilgisi, Pekin, Nr. 8, 990, sh. 27) . Buna gre, Bismarck n
celikle Prnsya'nn Alman Birlii'ndeki rakibi Avusturya'y, 864
ylnda Danimarka'ya kar ortak bir sefere kmaya ikna etmi ve
baarl geen bu sefer sonucu Prusyallar byk bir kudret kazan
mlardr. Schlesig-Holstein Danimarka'dan alnarak Prnsya'nn ve
Avusturya'nn ortak idaresine tabi tutulmutur. 4.8. 965 tarihli
Gastein Antiamas ile Prusya Schleswig'in, Avusturya ise Holstein'n
ynetimini devralmtr. Prusya, Avusturya sayesinde bu zaferi kaza363

mr kazanmaz, Jin Wen'in dediine gre, "Bismarck birliklerini ha

rekete geirmi ve Avusturya'y Holstein'dan kartmtr". 1866'daki
Prusya-Avusturya' sava sonucunda Holstein Prnsya'nn olmakla
kalmam, Alman Birlii de ortadan kalkm ve o zamana kadar bu
birliin yesi olarak Almanya'nn nder glerinden bulunan
Avusturya yabanc devlet haline gelmi ve Prusya Almanya'nn tek
byk gc olarak ne kmtr.

24.3. Kaplan Gibi Srad, Paspas Gibi Yere ndi

Avrupal byk devletler, 20'nci yzyl sahnesine dev kudret mer
kezleri olarak ktlar. 1900 ylnda Pekin'in zerine yrdler ve
onu ele geirdiler - krenin drtte birine yaylm bulunan, zerinde
gnein batnad "dnya imparatorluklarnn en by" (Der
Spiegel, Hamburg, Nr. 47, 1998, sh. 158) olan, "gezegenin bete
birini ve insanln drtte birini kaplayan", "birlikte anavatann yz
katna yakn byklkte 600 blgeden" (Der Spiegel, Hamburg, Nr.
47, 1998, sh. 161) oluan Britanya mparatorluu, l l milyon kilo
metrekareyi kaplayan Fransz mparatorluu, Avusturya-Macaristan
ve Alman imparatorluklar yannda talyan Krall, ABD, Rusya ve
Japonya'nn gleriyle birleerek boxer ayaklanmasn bastrmak
iiri igale baladlar. Avrupal dnya gleri, Alman kumandas al
tnda 1900 ylnda in'de byk bir zafer kazandlar.
Galip devletler, 1901 tarihli "Boxer protokol" ile in'i 450 mil
yon gm tael gibi dev bir tazminat demeye ve "kefaret prensleri
ni" aralarnda Almanya'nn da bulunduu devletlere gndermeye
zorladlar.
Ya 20'nci yzyln sonunda? "Ruanda'daki soykrma ve Srebre
nica'daki katliama seyirci kaldklar iin AB alanlar iin Birliin
alnna srlm kara bir lekedir" (Die Zeit, Hamburg, 19. 1 1 . 1998,
sh. 12) . "Avrupallar, d politika ve gvenlik politikas sorunlarnda
ortak tutumlar gelitirebilme becerisinden Y.Oksundur" ("NATO
auBer Kontralle [Kontrolden km NATO, ev.] ", Tages-Anzeiger,
Zrich 31 . 10. 1998, sh.5) . "Avrupa, Balkanlar'da kan dklmesini
364

kendi bana engellemeye kalktnda byk bir fiyaskoya urad"

(Charles A. Kupchan: ''Vom Friedensstifter zum Partner: Amerika,
Europa und die atlantische Sicherheit [Arabulucudan Ortaa: Ame
rika, Avrupa ve Atantik Gvenlii, ev.] " Internationale Politik,
Bonn, Nr. 7, Temmuz 1998, sh. 23) . "Hkmetler gibi vatandalar
da Avrupa'nn Balkanlarda'ki baygnlndan ikayet ediyorlar"
(Klaus Hansch, Avrupa Sosyal Demokrat Partisi'nin temsilci grup
szcs, Focus, Mnchen Nr. 36, 1998, sh. 80) . "Srplar kendilerine
Kosova'nn en gzel kesimini aynrken - ve onu etnik olarak temiz
lerken - Avrupa yalnzca seyrediyor" (Die Weltwoche, Zrich
20.8. 1998, sh. 9) ve ABD'nin bir kez daha "Avrupa'daki lider rol
n" stlenmesini bekliyor ("Ein Husar auf dem Balkan: Richard Hol
brookes Erinnerung an die Verhandlungen ber das Friedensabkom
men fr Bosnien [Balkanlar'da bir Husar: Richard Holbrooke'un
Bosna in Bar Antiamas Mzakereleri zerine anlan, ev.]", Die
Zeit, Hamburg 5 . 1 1 . 1 998, sh. 13). Dier bir deyile, Avrupa "btn
yollar Washington'a kar" ilkesine gre hareket etmektedir
(Michael Wolffsohn, Bild, Hamburg 30. 7.1996, sh. 2) . Bu durum
zellikle binyl dnmnde "Amerika'nn Avrupa'daki kani kpei"
olarak adlandrlmay kabul etmek zorunda kalan solmu dnya g
c ngiltere iin geerlidir (Theo Sommer: "Schsse ins Nichts
[Hilie atlar, ev.]", Die Zeit, Hamburg, 22. 12. 1998, sh. 1 ; Blair'in
Kosova Kursu iin Britanya'nn alk; daha kararl, daha ahlak bir
"Lider mi, Clinton'un Kani Kpei mi"?, Neue Zrcher Zeitung,
24.4.1999, sh.3). "Heyecanl bir AB ve Euro taraftar" olan Eritan
yal Parti Lideri Paddy Ashdown'un 24.9.1998'de Brighton'da Bri
tanya Liberal Demokrat Partisi'nin yllk toplantsnn kapannda,
"iten bir ihtirasla" ve "aktrce pazlardan uzak" bir ekilde yapt
ve AB'ye u ekilde seslendii konumay kim dinledi ki: "AB nihayet
d politika alannda hareket yeteneine kavumaldr. ye devlet
leri, sebze tccarlar ve konserve fabrikalaryla ilgili erden pten
konularla bomaktadr, ancak zamannda Bosna'da ve imdi Koso
va'da olduu gibi Avrupa'nn ortasnda bir yangn ktnda, bunu
sndrmekten aciz durumdadr; Washington itfaiyecilerle gelene
kadar hareketsiz kalmaktadr" ("Pladoyer fr militarische Interven365

tion in_ Kosova [Kosova'ya askeri mdahale iin savunma, ev.] ",
Neue Zrcher Zeitung, 25.9. 1998, sh.5) .
Gerekten de: 79 gn sren Kosova Sava'nda (24.3. 10.6. 1999) "Birleik Devletler, daha nce Bosna'da olduu gibi,
askeri adan asl yk ekmilerdir. Saldrlarn ounda onlarn
bombalar kullanlmtr; Brksel'deki NATO ana karargahnda ipler
bir ABD generalinin elinde toplanmaktayd" (Matthias Nass: "Die
Schocktherapie [ok terapisi, ev.] ", Die Zeit, Hamburg 10.6.1999,
sh. I). "Kim Milosevi'i geri ekilecek ekilde bombalad? Amerika.
Kim gizli bilgilerle Milosevi'in La Hayes'de yarglanmasn salad
[ ... ] ? Amerika." (Torsten Krauel: "Der Klner Frieden [Kln Bar,
ev.] ", Die Welt, Berlin 1 1 .6. 1999, sh. 1). "Nfus ve milli hasla
asndan ABD'nin nnde bulunan ekonomi devi AB, d politika ve
gvenlik politikas konularnda bir cce rolyle yetinmektedir. Bir
Alman donanm uzman, 'Kosova, Avrupallarn kar evrelerinde
yer alan sorunlar zmeye ne mcadele glerinin, ne de askeri tek
nolojilerinin yeterli olduunu gstermektedir' demektedir. Onlar,
Amerika olmadan 'ancak Anderra'daki bir devlet sorununa veya Mo
naco'daki bir i savaa mdahale edebilirler'." (Wolfgang Proissl:
"Kein Plan, keine Waffen [Plan yok, silah yok, ev.] ", Die Zeit, Ham
burg, 27.S. l999, sh. 6). "20'nci yzyla kaplan gibi sradlar, 20'nci
yzyln sonunda paspas gibi yere indiler": Avrupa'nn son 100 yllk
smrsn bu ekilde tasvir etmek fazla ileri gitmek mi olacaktr?
"Yaknda her yedi devletten biri [geniletilecek olan] AB'nin ye
si konumuna gelecektir. Bu devletler dnya ticaretinin yaklak ya
rsn ellerinde tutmakta ve dnyann ekonomik veriminin drtte bi
rini karlamaktadrlar. Avrupa i pazar yaklak bir milyar vatan
da kapsamaktadr" (Werner Weidenfeld; "Euro und Erweiterung
die Zukunft der 'EU' [Euro ve Genileme - 'AB'nin Gelecei, ev.] "
Neue Zrcher Zeitungi 10. 7.2998, sh. 5). Yine d e aada deinilen
yapsal nedenlerle "ekonomik dev politik bir ccedir" (Die Zeit,
Hamburg 19 . 1. 1998, sh. 1) ve "hibir uluslararas bar mzakere
sinde sesini kartmaz, ancak arkadan hesab der" (AB Komisyonu
yesi Monika Wulf-Mathies, Der Spiegel, Hamburg Nr. 34, 1998, sh.
128) . Avrupa'da ne zaman sorunlar ba gsterse - Bosna sava, Ma366

kedonya anlamazl, Kuzey rlanda krizi - Avrupallar "lider g"

(Neue Zrcher Zeitung, 12/13.12. 1998, sh. 1 ) ABD'nin her eyi hal
letmesini elleri dizlerinde beklerler, ki Avrupa asndan yaamsal
nemi haiz Ortadou sorunu dahi buna dahildir. "L'Europe n'existe
pas [Avrupa yoktur - ev.] ". Avrupa Ekonomik Topluluu'nun ve da
ha sonra da "ortak bir d politikaya ve gvenlik politikasna kavu
mak iin fazla aba gstermeyen" ("Krisenbewaltigung - wozu?
[Kriz nleme - niin?, ev.] " Neue Zrcher Zeitung, 17/18.10.1998,
sh. 1) AB'nin kurulmasyla nlenemeyen bu ke kadar nasl gelin
di? Belki de Avrupa'nn 20'nci yzyldaki ksmeti, biraz da mizahi
ironik olarak, ciddiye alnmamas gereken bir analizle, 24 numaral
stratagernin altnda incelenerek beyin jimnastii yaplabilir.
Burada ksmi farkllklada birlikte ABD Jin Devleti'nin, Fransa ile
ngiltere Yu Devleti'nin, Almanya ise Guo Devleti'nin roln oyna
maktadrlar.
1819 ylnda ABD - Bakan Andrew Jackson'n (1 767-1845) de
yiiyle - "Kadir-i Mutlak tarafndan aka ylesine bir kader iin se
ilnitir ki, Yunanistan ve Roma altn dnemlerinde irnrenirlerdi"
(Neue Zrcher Zeitung, 2 1 .9 . 1 998, sh. 7) - Florida'y spanya'dan al
mtr. Teksas'n 1845'teki birlemesini izleyen Meksika Sava sonu
cunda - Meksika'nn lkesinin te birine karik gelen - Rio Gran
de'nin kuzeyindeki blge Amerika'nn olmutur. ABD'nin yayl,
1 823'te Bat Yarkresi'ne ynelik Avrupal hak iddialarna kar
savunulan Monroe Doktrini'nde ifadesini bulan ve ABD'nin, siste
mini btn Kuzey Ktas'na yayma yolundaki "ak kararllna" da
yanan ulusal bir bilince dayanmtr. ABD'nin genilemesi ile birlik
te - 1850'ye kadar 1 8 yeni Eyalet entegre olmu ve yalnz 1 845'
ten 1849'a kadar olan zaman dilimi iinde lke te bir orannda
bymtr - Yerlilerin Mississipi'nin dousundaki blgeden zorla
g ettirilmesi eklinde bir etnik temizlik hareketi de gerekletiril
mitir. Apailerin (1886) ve Siularn (1890) yenilmesi ile birlikte
yerli savalar da sona ermitir.
1 880'li yllardan itibaren ABD'nin d politikas, tamamen g
lendirilini bir ekonomik yaylmann iaretlerini gstermekte ve em
peryalist dnce rnnn yaylmas ile desteklenmektedir. Bu,
367

ifadesini, Monroe-Doktrini'nin geerlilik alan ile balantl bulunan

Hawaii (887/98) ve Samoa'nn (899) ele geirilmelerinde bul
maktadr. 898'deki spanyol-Amerikan Sava'nda kazanlan zafer
le birlikte ABD, Karayipler'deki nder g konumunu gvence alt
na alm ve bu da Amerikan smrge imparatorluunun (Filipinler,
Porta Riko, Guam) kurulmasna yol aarak ABD'nin dnya gc
konumuna gelmesi iin temellerin atlmasn salamtr. 902/03'te
ABD Venezella'ya mdahale etmi, 904'te - devletler hukuku a
sndan tartmal bir ekilde - Panama'nn kanal blgesini ele geir
mitir.
Birinci Dnya Sava'nn balangcndan sonra ABD bir tarafszlk
politikas izlemitir. Ancak sonralar, Almanya'nn ve Avusturya-Ma
caristan'n dmanlar, ABD'den destek kabul etmeye hazr hale gel
milerdir. Dnya tarihinde ilk kez Amerikan birlikleri, ngiltere ve
Fransa tarafndan izin alarak ve hatta davet edilerek Avrupa'ya gir
milerdir. "Zira 9 8 ylnda, ancak daha sonra mdahalede bulu
nan Amerikallar'a kadar, az farkla galip taraf, malup Almanya ka
dar bitkin dmt" (Christian Mller: "Frankreich im Gedenken
an die 'Grande Guerre' [Fransa 'Byk Sava' Hatrlyor, ev.] , Neue
Zrcher Zeitung, 24.9. 998, sh. S). "998 yaznda John Joseph
Pershing (1860- 948) kamutasnda iki milyon askerden oluan
Amerikan keif gc, Fransa'nn kararnda belirleyici lde etkili
olmutur" (Brockhaus Enzyklop.die in 24 B.nden, 23. cilt, Mann
heim 994, sh. 79) . "Daha 9 s ylnda ABD'nin finansal etkisi
hissedilir dzeydeydi, belirleyici olan 9 8 ylnda ise ordular bat
cephesindeki askeri pat sona erdirdi" (Der Spiegel, Hamburg Nr. 46,
998, sh. 7). ABD yardm olmadan Birinci Dnya Sava ngiltere
ve Fransa'nn bu derece ak bir zaferiyle ve Almanya iin bu dere- .
cede ar bir bar antiamas ile , "gerek" bir "dikta" ile sonulan
mazd (Martin Walser, Der Spiegel, Hamburg Nr. 45, 998, sh. 48) .
Bu bar antlamas, "Almanya'y kk tutma ve moralini bozma
amac gtmekteydi [ ... ] bar antlamalar ikinci, daha korkun fe
laketin tohumlarn iinde tamaktayd" ("9 4;8 - des groi?en
Mordens erster Teil [94/18 - byk cinayetin ilk ksm, ev.] ",
Tages-Anzeiger, Zrich . . 998, sh. 2) . Burada Jin'in (ABD) Yu
368

(ngiltere ve Fransa) ile birlikte Guo'ya (Almanya ve Avusturya-Ma

caristan) kar giritii ilk seferle uzak paralellikleri belirmektedir.
Yine in rneine benzer ekilde ABD Birinci Dnya Sava'ndan
sonra birliklerini Avrupa'dan ekmitir. Milletler Cemiyeri'ne bile
girmemi ve yaltrnc bir politika izlemitir.
kinci Dnya Sava'nda Byk Britanya (Yu) Almanya'nn (Guo)
askeri baarlar zerine 940 Yaz'ndan itibaren Amerikan destei
ni kabul etmitir. ABD (Jin) savan ilerleyen safhalarnda "savan
nihai belirleyicisi" olarak ortaya kmtr (Brockhaus, sh. 80) ve
miliver devletlerine kar ittifakn oluturulmasnda lider bir rol
stlenmitir. ABD'nin ncelikli hedefi, Almanya'nn (Guo) yenilme
siydi. ABD, 942 Sonbahar'ndan itibaren Kuzey Afrika ve talya'da,
6.6. 944'teki Normandiya kartmas'ndan sonra da Fransz (Yu)
topraklar zerinde kara harekatna giriti. ABD'nin kinci Dnya
Sava'nda ortaya koyduu performansn hakk verilmekle birlikte,
ABD ile ittifak halindeki "insanlk tarihinin en byk kitle katliam
cs" (Neue Zrcher Zeitung, 26.6. 998, sh. 45) Stalin'in de bundaki
merkezi rol grmezden gelinemez. Onun yardmlar sayesinde
ABD Almanya'ya kar 22 numaral strategemi uygulayabilmitir.
"kinci Dnya Sava'ndan ekonomik olarak glenerek kan tek
g ABD olmutur" (Brockhaus, loc. cit.) . stelik bu kez ABD birlik
leri - .. 665'teki ikinci saldryla gl bir paralellik iinde - Avru
pa'y, en azndan ksmen, terk etmemitir. "Birok yorgun ve bitkin
devlet arasnda sava sonras imar hareketine para dkebilecek
salk ve g yalnz ABD'de vard" (Der Spiegel, Hamburg, Nr. 46,
998, sh. 72)
Btn bunlar, Sovyetler Birlii'ne kar korunma amal olarak
NATO ittifak'nn kurulmas izledi, zira Avrupal "galip devletler", o
derecede zayf dmlerdi ki, doudaki yeni dmana kendi ba
larna kar duracak halleri kalmamt. Bylece de, Avrupa'nn
nemli devletleri tarafndan ABD'nin askeri yardmnn nce Birinci,
sonra ise kinci Dnya Sava'nda olmak zere iki kez kabul edilmi
olmas zerine, bamsz ve kendi sorunlarn kendileri zen Avru
pa devletleri ortadan kalkm oldu. Yalnz "Guo" (Almanya) deil,
ayn zamanda buna balantl olarak "Yu" (Fransa, ngiltere ve genel
369

olarak Bat Avrupa) , "NATO nder gc Amerika"nn (Der Spiegel,

Hamburg Nr. 43, 1998, sh. 198) kanatlar altna girmi oldular. ABD
imdi ise NATO'nun douya almas yoluyla Orta ve Dou
Avrupa'ya el atmaktadr, stelik "ABD'li dnya polislerinin diledii
zere" (Der Spiegel, Hamburg, Nr. 49, sh. 88) NATO'nun dnyann
tamamna ynelik eylem planlar bu hesaba dahil deildir. NATO
aka "BM yerine kendine zg kresel bir g tekeli" yaratma
abasndadr (" Wir sind da im Dilemma': der grne AuBenpolitiker
Ludger Volmer ber die Kosovo-Krise und die deutsche Zustimmung
zum NATO-Angriff ['Biz ikilemdeyiz': yeil d politikac Ludger
Volmer ile Kosove krizi ve Almanya'nn NATO saldrsna gsterdii
rza zerine, ev.] " Der Spiegel, Hamburg Nr. 43, sh. 3 1 ; Alman
Dileri Bakan Joschka Fischer ile sylei: "NATO zorunluluk
halinde tek bana davranmaldr", Sddeutsche Zeitung, Mnchen
27. 1 1 . 1998, sh. 1 ) . "Belki de Avrupa taktik bir ara para, Avrasya
blgesine hain bir ekilde dalan Amerikan karlarnn balant
noktas konumuna gerHemektedir [ . . . ] . Ortada, Transadantik itti
faknn birbirinden uzaklamasndan ok, Amerika'nn, Avrupa'nn
tesine sramas gibi bir durum sz konusudur" (Christian Hacke,
Hamburg Milli Savunma niversitesi'nde Uluslararas Politika
Profesr, Tages-Anzeiger, Zrich, 3 1 .10. 1998, sh. 2) . Viyana'da
Dou ve Bat Avrupa ile Amerika'dan lider politikaclar ve nde
gelen entelektellerin katld bir toplantda (26/27.6. 1999) eski
Amerikan Bakanlk Danman Brzezinski "Amerika'nn kresel
kadir-i mutlakl"ndan ve "Avrupa'nn, Amerika'nn himayesinde
olduu"ndan sz ettiinde, geri eletiriyle karlamtr. "Ancak
ona kar somut bir ey ileri srlmemitir" ("Europas Starke und
Arnerikas Macht [Avrupa'nn Gc ve Amerika'nn Kudreti, ev.] "
Neue Zrcher Zeitung 29.6. 1999, sh.S) .
Burada, ABD'nin 20'nci yzyln bandan beri "kendisini bu
kadar zamandr ocuka bir ekilde kanla lekeleyen" (Ernst Moritz
Arndt [ 1 769-1860] , Die Zeit, Hamburg 26. 1 1 . 1998, sh. 44) Avru
pa'ya kar 24 numaral strategem anlamnda bir strateji izledii
iddia edilmemektedir. Yine de, 24 numaral strategemin kaynaklan
d hikaye ile 25 yzyl sonraki Amerikan-Avrupa ilikileri arasn370

daki - belki de yzeysel - benzerlikler artcdr. Son derece soyut

bir anlamda ABD misyonerce bir yaylma bilinciyle kudretlerinin Av
rupa'ya genilemesini ngrm olabilirler, ayn eski Amerikan
Bakan F.D. Roosevelt'in (1933-1 94S) "kresel olarak tanmlanm
Amerikan karlarnn aktif olarak savunulmasna taraftar" olduu
gibi (Brockhaus, sh. 180) . br yandan, Amerika'nn Avrupa'ya
asker kartmasna iki kez izin veren Avrupal politikaclar, saliden
gerekleen nihai sonu zerine dnmemi veya bunu istememi
lerdir Yani, hikayenin balangcndan itibaren "oyuna getirilmi"
veya en azndan gafil avlanmtrlar.
Zrich niversitesi'nin konferans salonunda 1 946'da yapt n
l konumada Winston Churchill (1874- 196S), sonralar gerek
leene gre hayli farkl bir Avrupa vizyonu izmiti. Burada, bir yan
dan Kta Avrupas ile, dier yandan ABD ve Sovyetler Birlii ile bir
likte alacak bir Britanya Dnya mparatorluu'ndan yola kmt
(s. 2S.3) . Bu konumann zerinden ok yl gemeden ngiltere'nin
dier Avrupa devletleri ile birlikte ABD gdmne gireceini, bir
Winston Churchill dahi fark etmemi olmalyd. stelik Churchill,
20'nci yzyln kukusuz en zeki, en bilge, en uzak grl politik
dehasyd! Bir tek kstlamayla: O da eninde sonunda bir Avru
pal'yd ve Avrupallar hakknda "dnya politikas kategorilerinde
dnme gc eksiklikleri" bulunduu sylenir (Werner Weiden
feld, Neue Zrcher Zeitung, 10.7. 1998, sh. S) . Washington'un dn
cesine gre Churchill kinci Dnya Savanda "Britanya'nn klasik
lemi denge politikasm izlemiti ki, Roosevelt'in ideallerine gre
bunun nihai olarak almas gerekiyordu. Dnya gc Amerika'nn,
Britanya smrge imparatorluunun devamna ynelik kendisi
tarafndan da istenmeyen hesaplarn tesine gemesi gerekliydi [ . . . ]
Hitler Almanyas'na kar zaferle sonulanan sava boyunca ngil
tere, 20'nci yzyln dnya egemenliine soyunan br totaliter dik
tatrne [Stalin] kar duracak gc oluturmak iin ihtiya duy
duu g konumunu, elikili bir ekilde, sonuna kadar harcamt"
("Jngstes Gericht und Kalter Krieg: Die Potsdamer Konferenz der
GrofSen Drei vor SO Jahren [Son yarglama ve souk sava: Byk
ler'in SO yl nceki Potsdam Konferans, ev. ] , Neue Zrcher
371

Zeitung, 15/16.7. 1995, sh.9) . Buna gre, "nder g Amerika"nn

(Die Weltwoche, Zrich 26.6. 1997, sh. 1 5) btn Avrupa imparator
luklarnn 1 945'teki k nedeniyle oluan g boluunu zorun
lu olarak doldurmas gerekiyordu. Zira, 1945'in ncesi iin olduu
kadar sonras iin de u retorik soru geerliydi: "ABD ikide bir etkin
mdahalede bulunmasayd, 20'nci yzylda Avrupa tarihi nasl ekil
lenirdi?" (Die Zeit, Hamburg 29.4. 1998, sh. 36) .
Bu satrlarda ABD adna ne kadar takdir yer alyorsa, Avrupa'nn
ahlaki, entelektel ve politik vasflarna ilikin yarg da o derecede
yok edicidir. Bunun sonucu olarak, Yu ve Guo gibi, ancak ok daha
beter bir ekilde, dayanmada bulunmay bilmeyen Avrupa'nn ba
na da uygulanabildii lde, onlarla ayn eyler gelmitir. Bylece
"Amerika Avrupa'y iki kez kendi beceriksizliinden kurtard" (Neue
Zrcher Zeitung, 9.10.1998, sh. 73) . kinci Dnya Sava'nn sonun
dan itibaren Avrupa'da her adan ABD hakimdir, ki ona bu neden
le hibir isnatta bulunulamaz, zira onlar Avrupallarn aksine, g
rece dnlm, ve stelik baarl bir ekilde, ou zaman ilk
planda insanln genel kar ile rten, kendi ulusal karlarn
gerekletirmeyi bilmilerdir. "Bu, ABD'nin devletler hukukunu hie
sayarak 'ulusal kar adna' cezai yaptrmlar uygulad ilk sefer
deildir" (Tages-Anzeiger, Zrich 3 1 . 10. 1998, sh. S) ; "Amerika ken
disini ve karlarn geen haftaki [Sudan ve Afganistan'da iddia
edilen terrist faaliyetlere kar giritii] roket saldrlaryla olduu
gibi korumaya devam edecektir. Her zamanki gibi, olanakl oldu
unca, dnyadaki dostlarmzla ibirlii yapacaz. Ancak, gerektii
durumda yalnz da hareket edeceiz" (William S. Cohen, ABD Sa
vunma Bakan; "Wir werden uns zu wehren wissen [Kendimizi koru
masn bileceiz, ev.]", Die Zeit, Hamburg 27.8.1998, sh. 13). "Zo
runluluk halinde doru olan [ ! ] yapmak bir Amerikan gelenei ve
lkemizdeki [ABD] temel bir davran biimidir ve daha popler bir
ey olamaz" ("Fortgang der amerikaniseher Luftangriffe gegen den
Irak [Irak'a kar Amerikan hava saldrlar sryor, ev.] Neue
Zrcher Zeitung, 18.12.1998, sh. 1 ) . D politika anlamnda parlak
bir ekilde "ulus devletin sonu" zerine bol keseden atan Avrupal
lar, bir ayrnty, yani hepsinin birlikte, BM'nin bile stne kan, b372

tn dnyay sarmalayan ulus devlet ABD'nin mutlak egemenliinin

azna baktklarn, gzden karmyorlar m?
"Avrupallar hala daha birbirleriyle olan ilikilerinin ne olduu
sorununu gevelemekteler" (John Kornblum, ABD Bonn Bykelisi,
Die Zeit, Hamburg 19. 1 1 . 1998, sh. 12), ve "i somutlar somutla
maz kavga etmeye balyorlar" (Alman Dileri Bakan Joschka
Fischer, Die Zeit, Hamburg 1 2. 1 1 . 1998, sh. 4) . Avrupallarn ezeli
kklemi rekabeti (s. 33.15) AB'de de srmektedir ve Amerikalla
rn karanlk komplolar bir yana, 33 numaral fitnecilik strategemi
ile bile sorunsuzca krklenebilir. ABD'nin Avrupa zerinde haki
miyet kurmalar ve - aslnda "ABD" iin bir tebih olan NATcJ ere
vesi iinde - zerinde askeri bir kumanda gc uygulamalar da
bununla balantldr. "Kuzey Amerika'nn Avrupa'yla kenetlenmesi
[ ... ] halen Avrupallarn birbirleriyle geinmesini kolaylatrmak
tadr" (Michael Rhle, Brksel'deki NATO uluslararas kanadnn
politik blmnde Senior Planning Officer, Neue Zrcher Zeitung,
25/26.7. 1998, sh. l l ) . Bu ifadenin diplomatik formlasyondan
arnm ak anlam, Avrupa'da ABD gdm bulunmasa iktidar
hrsna sahip baz devletlerin vahi kurtlar gibi birbirlerinin boaz
na sarlacadr. "zellikle Byk Britanya, Almanya'nn dengelen
mesinin Avrupa Birlii tarafndan hi ya da yeteri lde gerek
letirilemeyecei,bu nedenle de Washington'un dengeleyici rolnn
vazgeilmez olduu grn tamaktadr" (Werner Link: "Gleich
gewicht ung Hegemonie [Denge ve hegemonya, ev.] Frankfurter
Allgemeine Zeitung, 19.9. 1997, sh. 13). Avrupa, zamannda pek ok
kavgac horozu kalkanlar stne kaldrm olabilir, ancak, en azn
dan 20'nci yzyl iinde Lin Xiangru (s. 33. 1 7) leinde statye
sahip insanlar yetitirmemitiL
AB'nin planlanan mega-genilemesinden sonra ulaaca nfu
sun iki katn barndran in ise kendi i elikilerini kendisi zebi
lir ve bir d gcn daimi dengeleyici mdahalesine baml durum
da deildir. "in, gvenlik politikas asndan kendisini baml kl
mamtr [ . . . ] kendi bamszl zerinde direten bir aktr olarak
ortaya kmaktadr" (Curt Gasteyger: "Auf der Suche nach Sicher
heit: Ostmitteleuropas Blick auf die NATO - Chinas Alleingang [G373

venlik Araynda: Dou Orta Avrupa'nn NATO'ya bak - in'in

yalnz yry, ev.] ", Neue Zrcher Zeitung, 28.8. 1009, sh. 49).
Buna karlk, her ada Avrupal iin gvenlik ve dnya politikas,
hatta yukardaki alntlarn da gsterdii gibi Avrupa ii konular a
larndan sihirli szck "gdm"dr. Bata gelen Avrupal politikac
lar arasnda "batnn nder [gdmc, ev.] gc" (Michael Str
mer, Neue Zrcher Zeitung, 28.8. 1998, sh. S) ABD'nin yer almad,
Avrupa'y ilgilendiren bir gelecek perspektifi bulunmamaktadr. Av
rupallarn gdme ihtiyalar vardr, hem de ABD'nin gdmne.
ABD'nin gdm, kmaz ayn son arambasna kadar Avrupa'nn
politik dncesinin temel ta olmaya devam edecektir, zira "Avru
pa gvenlik ve savunma kimlii" 21'inci yzylda da "NATO'nun - ve
bylece ABD'nin - imkanlar kullanma amasna baml olacaktr"
("Ein MaB an Unsicherheit erhalten [Bir gvensizlik ls edin
mek, ev.] " : NATO- Askeri Komisyonu Bakan ile sylei, Neue
Zrcher Zeitung, 27.4. 1999, sh. 9) . ABD'nin "gdm" bir "dnya
diktatrlne" dnecek olursa (Facts'in kapak hikayesi, Zrich
20.8. 1998), Avrupa bunu gizlice ierleyerek de olsa, bakm kolay
bir kz ocuu gibi uslu bir ekilde kabullenecektir. Yalnz "Byk
Britanya ve Almanya gibi orta derecede bir byk g" olan Fransa
(Rudolf Augstein, Der Spiegel, Hamburg Nr. 41, 1998, sh. 24), "ulu
sal bykln gstermek ve yaamaya dair sarslmaz gereksini
mi" ile (Tages-Anzeiger, Zrich 5 . 5 . 1 998, sh. 5), sada solda surat
assa da, Avrupa'nn ABD gdmne baml olduunu bilmektedir
ve " [ABD ile Fransa arasndaki] prestij ve atalet kaynakl tartmala
rn geri dnlmez bir kopma noktasna gelmesine asla izin verme
mitir" (Helmut Schmidt: "Nicht ahne Paris [Paris olmadan asla,
ev ] ",Die Zeit, Hamburg 20. 12. 1996, sh. 1 ) . "Bosna sava bile,
Washington'un gdm ile kararl nlemler alnana kadar kendi ka
psnn nnde yllarca sregelmitir" (Stephan Bierling: "Amerika
fhrt - Europa folgt? [Amerika gdyor - Avrupa takip mi ediyor?
ev.] Internationale Politik, Bonn, Nr. 2, ubat 1998, sh. 16) .
Amerikallar, "uluslararas gvenlik ve refahn mantkl bir l
de korunmas asndan Amerikan hakimiyetinin ne denli nemli
olduunu" vurguladklarnda (Robert Kagan: "Ein Segen fr die
.

374

Welt: Nur Arnerikas Hegemonie garantiert ein MindestmaB an Sta

bilitat [Dnya iin bir ltuf: Yalnz Amerikan hegemonyas, asgari
bir istikrar garanti eder, ev.]", Die Zeit, Hamburg 9.7.1998, sh. l l]
veya "Geri Amerika'nn kibrinden srekli ikayet edilir, ama dnya
da tek kalm sper g dnda kim kresel istikrar ve refah garan
ti edebilir ki?" gibi eyler sylediklerinde (Robert D. Kaplan, Die
Weltwoche, Zrich, 6.8.1998, sh. l l) ya da Avrupallar, "Ame
rika'nn gelecekte de Avrupa'nn iyilii asndan vazgeilmez oldu
unu" sylediklerinde (Neue Zrcher Zeitung, 16/ 1 7.5. 1 998, sh. 3)
her olgun Avrupal duraksamadan abucak kafa sallayacaktr. By
lece de, ABD'nin Avrupa'dan ekilmesinin ve bunun sonucu olarak
Avrupa'nn ksz kalmas ihtimalinin dncesiyle bile panie kap
lan Avrupallar, her seferinde rahatlayarak ve sevinle yeniden tes
pit etmektedirler ki, "ABD emsiyesi altndaki Avrupa"nn (Neue
Zrcher Zeitung, 25.5.1998, sh. 5'teki bir makalenin bal) "ABD'
nin gdme arnade oluunda bir eksiklikten [ ... ] ikayet etmesi"
mmkn deildir (Ernst-Otto Czempiel: "Rckkehr in die Hege
monie [Hegemonyaya dn, ev.]", Aus Politik und Zeitgeschichte,
Bonn 1996, cilt 43, sh. 25).
Strategemsel dzleme dnecek olursak: Avrupallar, ngrsz
olmalar hasebiyle, 20'nci yzyldaki maceralarn, ABD gibi baka
lkelerin strategemsel anlamda kendi yarariarna kullanarak hangi
karlar salayabilecekleri noktasnda pek fazla analiz etmemiler
dir. Bylece 20'nci yzyldaki Avrupa tarihi 24 numaral strategemin
senaryosuna paralel bir ekilde gelimitir. Ve 21'inci yzyln
eiinde u soru sorulmaktadr: "Avrupa neden ve niin birlemek
tedir?" ("Vor einer europaisehen Renaissance? [Bir Avrupa R
nesans' ncesinde miyiz? ev. ] ", Neue Zrcher Zeitung, 2/3.5.1 998,
Bayaz) . Birok bamsz hkmetle ortak olmak yerine Brksel'de
yer alan tek bir merkeze emir vermenin ok daha rahatna gelecei
kesin olan ABD tarafndan daha kolay gdlebilir olmak iin mi?
"Avrupal dnya gc rol"ne soyunulurken her halkarda "kendi
kendine mahcuriyet" nedeniyle ("Weltmacht Europa [Dnya gc
Avrupa, ev.] Die Zeit, Hamburg, 19. 1 1 .1 998, sh. 1) "gerekten sk
lm pklm olunmutur" (Neue Zrcher Zeitung, a.g.m.). "Sovyetler
375

Birlii'nin sonundan beri Avrupal devletler geri faslalada dnya

politikasnda daha fazla bamszlk iin abalamaktadrlar.
Bosna'daki etkisi hala devam eden hezimetlerinden sonra ise, poli
tik ve maddi zayflklarnn ve ABD'ye bamllklarnn bilincine
tekrar vardlar. Bamszlk iaretleri, kendine nem kazandrma
denemesi dzeyinin zerine nadiren kt" ("Europa in der globa
lis-ierten Welt [Kresellemi dnyada Avrupa, ev.] ", Neue Zrcher
Zeitung, 12/13.12. 1998, Bayaz) .
"nder g ve dnya dzeninin apas Amerika"ya gelince (Neue
Zrcher Zeitung, 13.9. 1999, sh. 3), onun "dnyadaki kendine zg
nder g tasavvuru ilk planda askeri kudrete deil, her eyden
nce politik aralarn dnlm ve ustaca kullanmna" dayan
maktadr (Neue Zrcher Zeitung, 18/19.7.1998, sh. 1). Tam da bu
sanat Avrupallar nder uluslar olan "Baretmen Amerika'dan"
(Tages-Anzeiger, Zrich 3 1 . 10. 1998, sh. 2) henz renmemilerdir;
o Avrupallar ki, "yarm yzyl boyunca byk sorunlarda Amerika
tarafndan gdlmeye kendilerini altrmlardr" (NATO Generali
a.D. Gerd Schmckle, Die Weltwoche, Zrich 14.9.1995, sh. 4) .

24.4. mparator'un evresini Temizlemek ve

Chao Cuo'yu ldrmek
Han Hanedam'nn (.. 206 - .S. 220) kurucusunun, .. ikinci yz
ylda zeamet beyleri olarak atanan akrabalar, onyllar boyunca
giderek bamszlamlard. Zeamet blgelerinde vergi salm, ken
di adlarna paralar bastrm, memurlar atayp azletmi ve impara
torun etkisinden gittike daha ok kopmaya balamlard. Tama
men zerkleerek tatan btnyle bamsz lkeler oluturmalar
artk sadece bir zaman sorunuydu. mparator Jingdi (.. 1 57-141),
Byk Deneti Chao Cuo'nun (.. 200-154), zeamet blgelerini ve
bylece zeamet beylerinin etki alanlarn kltme nerisini kabul
ettiinde, Wu Beyi Liu Bi, uzun sredir kurmakta olduu mpara
tor'a kar bir ayaklanma balatma plann yrrle koydu. Nihayet
eline bu ayaklanmay meru gsterecek bir frsat gemiti. Zira bu376

nun amacnn, "mparator'un evresini temizlemek ve Chao Cuo'yu

ldrmek" olduunu ileri srecekti. Bunun sonu, "Yedi Beyliin s
yan" oldu.
isyanclar Bakent'e doru ilerlerken, sarayda korku ve panik ha
vas yaanmaktayd. Yerini kapmaya alanlar Chao Cuo'yu, bu la
netin msebbibi olmakla itharn ediyorlard. Bunun zerine mpara
tor onu idam ettirdi. Silahlarn hemen brakan isyanclara ynelik
af ilan etti. Ama isyanclarn gerek amac Chao Cuo'nun devreden
karlmasndan ibaret deildi. Onun elimine edilmesi, kukusuz li
derlerinin asl hedeflerinden biriydi, ama burada bir nihai hedef de
il, ne srlm bir ara hedef sz konusuydu. Chao Cuo'nun l
mnden sonra isyanclar mparator'a kar ak bir ayaklanmaya gi
ritiler, ancak ayda yenildiler (s. 1 9.42) . Yu Xuebin Yeniden ak
lanm ve Derinlemesine Analiz Edilmi 36 Strategem adl kitabnda
(Pekin 1993) Chao Cuo'yu Guo Devleti ile, mparatorluu ise Yu
Devleti ile karlatrmaktadr.

24.5. Hrszia Beraber Hrsza Kar

Bay Wang otobsle evine dnmektedir. O gn gemie amil bir
maa demesi almtr, toplam olarak 1000 Yuan'a yakn (yaklak
240 DM) . Kendi kendine, karm kesin ok mutlu olacak diye dn
mektedir. Otobsten indiinde, ona, sanki biri antasna dokunmu
gibi gelir. Hzla para czdanna doru bir hamle yapar, ama czdan
sanki kanatlanp umutur. Ayn anda Bay Wang iki adamn heye
canl bir ekilde oradan kamakta olduklarn grr.
Bay Wang ancak gen ve atik A'y yakalamay baarr. Elikisi B
ise kamtr. Bay Wang, gen adama yle der: "Sen bir hrszsn.
Ama tekisi para czdanyla birlikte kat. imdi ban belada. Ama
beni su ortana gtrp onu cezalandrmam salarsan, senin ser
best kalacana sz veririm". Gen hrsz ise, ilk kez byle bir ey
yaptn syler. Para czdann geri alabilmesi iin Bay Wang' B'nin
evine gtrmeye hazrdr. yle de olur. Bay Wang olay polise inti
kal ettirir. Hrsz B yakalanr. Ancak hrsz A da hak ettii cezadan
3 77

kurtulamaz. Bu rnek, 6. 7.1996'da Nanjing'de baslan Dienstleis

tungs-Anzeiger'deki "Gnmzde 36 Strategem" dizisinde yaymlan
mtr.
Bay Wang ilk aamada, hrsz B'yi enseletmek ve czdanna
kavumak iin hrsz A'nn yardmna bavurmutur. kinci aamada
ise hrsz A'y su ortakl nedeniyle kendi kendine yaratt kade
rine terk etmitir.

24. 6. Ucuz bir eve doru

Bay Wang, bir daire satacana dair bir ilan verir. Buna gre, akln
da 50.000 Dolar civarnda bir bedel vardr. ilgilenenler ise, 30.000,
35.000 ve 40.000 Dolarlk tekliflerde bulunurlar. Tam Bay Wang
40.000 Dolarlk teklif sahibiyle masaya oturacakken yeni bir ilgili
45.000 Dolarlk teklif getirir ve bunun 5 .000'ini hemen demeye
hazr olduunu bildirir. Bu nedenle Bay Wang btn dier ilgililere
ret cevab gnderir. Sonra da szlemenin yaplmasn beklerneye
balar. Ancak gzne kestirdii alcdan artk haber kmamaktadr.
Birka gn sonra Bay Wang artk dayanamaz ve telefona sarlr.
Kar taraf, karsnn 45.000 Dolar fazla bulduunu syleyerek ken
disini oke eder. Kadn, baka bir yerde daha ucuza bir daire bul
mutur bile. Acaba fiyat zerinde yeniden pazarlk edilebilecek
midir?
Bay Wang tabii ki zvanadan kar. Ama kzgnln iine atmas
gerekmektedir. Zira kar taraf, olas alc olarak kendisine kalan tek
kiidir. Daireyi de mmkn olduunca abuk satmak istemektedir.
Bu durumda, fiyat zerine yeniden pazarlk yapmaktan baka are
si kalmaz. Sonuta 30.000 Dolar zerinde anlamaya varlr.
Ciddi olmayan bir teklif ile alc nce Bay Wang' kandrm ve
dier rakiplerini kendi elleriyle devreden karmasn salamtr.
Yani, alcnn bak asindan Yu Devleti (Bay Wang) Guo Devleti'ni
(rakip alclar) yok etmitir. Bundan sonra satcnn eli kolu balan
m, alc ise avantajl duruma gemitir. Sonunda ise alc satcy,
kendisine uygun bir fiyat kabul etmeye zorlamtr - in strategem
378

aratrmacs Yu Xuebin iin 24 numaral strategemin uygulanma

snn tipik bir rnei.

24. 7. in Karmaa Denizine Dalmak in, Bat'nn Deerleri

Dalgasnda Srf Yapmak
Amerikan insan haklar politikas ve "barl evrim" stratejisi ilk aa
mada inlileri, ABD'nin in iin ngrd rejimin, in Komnist
Partisi'nin (KP) rejimine gre ok daha iyi olduuna ikna etmeyi
amalamaktadr. Buna gre, ABD'nin politik ve ekonomik modelinin
iktibasndan sonra Merkez lke nihayet mutlu, mreffeh, demokra
tik, zgr ve her trl yozlamadan ari bir lke haline gelecektir.
Byle kl bir gelecek inanc iinde rejimi eletirenler KP rejimine
saldrmaktadrlar. Rejim muhalifi inliler, ABD'ye, ortak bir dman
olan KP'yi devreden kartmak iin yardm etmektedirler (24 nu
maral strategemin ilk adm) . imdi ise in, milyarlarca insandan
oluan bir halk l:lir lde bir arada tutmak iin elindeki tek politik
gc, yani KP'yi kaybetmitir. Rejim muhaliflerini de yere alan bir
kaos yaylmaktadr (24 numaral strategemin ikinci adm) . KP'nin
knden sonras iin vaat edilen parltl dnem ortaya kma
maktadr. ABD, in'i adam etmek iin gerekli ekonomik veya baka
potansiyele sahip olmad gibi, bu ynde bir kar da olmadn
dan, bunu yzst brakmtr. Zira insan haklar politikalarnn asl
hedefine ulamlardr: in onyllar boyunca ciddiye alnmas gere
ken bir rakip konumundan kmtr.
Amerika'nn in'e ynelik insan haklar politikas resmi inli gz
lemcilerin bak asndan aa yukar bu ekilde gzkebilir - yani
tamamen 24 numaral strategemin izinde olarak. u cmlelerin
baka trl anlalmas da mmkn deildir: "ABD'nin ilgilendii
ey inlilerin insan haklar deil, [ . . . ] in'in istikrarn bozmak ve
gelimesin engellemektir" (Beijing Rundschau, Pekin Nr. 16,
16.4. 1996, sh. 13; ayrca bkz. Giri, 1 7, ayn zamanda 19.38) .

379

24.8. Kk Linlin Babasn Nasl Parmanda Oynatt?

16 yandaki Linlin'in can McDonald's'ta bir eyler yemek istemek
tedir. Gnlerden Pazar'dr. Daha o hafta iinde iki kez Batl bir fast
food lokantasna gitmitir. Bu da ona baya tuzluya mal olmutur.
imdi babasna yine yalvaracak olsa, kesinlikle hayr cevabn ala
caktr. Kahvaltdan sonra babasna: "Bugn 16 Haziran. Babalar
gnn kutlu olsun" der. Baba neeli bir ekilde gz krpnca da, da
ha hafif bir sesle "Baba, bugn McDonald's'a gitmek istemez misin?"
diye sorar. Baba ban sallaynca da Linlin hzlca ekler: "yi o za
man, seni davet ediyorum. Hadi birlikte annerne gidelim de ondan
para isteyelim". Soan erkei olan baba duraksar. Linlin ise atei k
rkler: "Baba, paran zerinde tasarruf edemediini biliyorum. Nor
mal gnlerde lezzetli bir ey almak istediinde, olmuyor. Peki neden
byle bir kutlama gnn kullanarak annemin masraflar stne
almasn salamayalm ?" Bu kez baba harekete geer. Bylece ikisi
de cesaretle anneye gider ve para vermesini rica ederler. Anne, aile
nin mali kaynaklarn demir yumrukla idare etmektedir. Ama kz
nn, ocuk sevgisini ortaya kardn ve babasnn kutlama gnn
gzelletirmek istediini rendiinde yumuar. Bylece de
McDonald's'a giderler.
Akama anne mahalleye misafirlie kar. Linlin, bu frsat, Nan
jing'de baslan Diensleistungs-Anzeiger'de 24 numaral strategem
zerine yaymlanan bir aratrmada yazld gibi, "strategemin ikin
ci aamas iin" kullanr. Babasna der ki: "Shanxi Soka'nda yeni
bir tavuk lokantas ald. Yemeklerinin ok lezzetli olduunu duy
dum. Bugn senin iin bir kutlama yemei ayarladm ya. Sen de
buna karlk beni birka gn iinde bir tavuk ziyafetine davet eder
sin, deil mi?" Baba bunu duyduunda gzleri byr. "imdi de
tavuk mu yemek istiyorsun! Linlin, paramn olmadn biliyorsun."
- "Baba, daha gn nce 300 Yuan [yaklak 70 DM] prim aldn ve
onu henz 'yukarya' teslim etmedin. Ama benden kamaz. Annem
bunu renirse, tamamn elinden alr". Bu darbeden sonra babaya
alttan almak der.
"Guo'ya saldrmak iin yol dn almak" strategeminin baars,
380

Linlin'i hayli sevindirmitir. Ama kendisine der ki: "Anne, Baba, bu

gn sizden yiyorum. Ama bir gn para kazannca, mutlaka her gn
ben size smarlayacam!"
Linlin ilk admda birlikte cmertlie altrd annesi hesabna
babasna bir kutlama yemei ayarlamay baarm, bylece ikinci
admda babasndan bir kar davet talep etmitir. nce kar taraf,
ancak onun yardmyla baarabiiecei bir ey iin ayartmak, bylece
de durumu ikinci adm iin olgunlatrmak: kar tarafn kendisini
klfet altna sokmak - bu gibi rneklerde, 24 numaral strategemin
olas fonksiyon ekilleri ortaya kmaktadr.

24. 9. Wu Krall'ndan Yardm Teklifi

Kzl Asa Savandan sonra (bkz. 9 . 1 , 35.1) Liu Bei ncelikle Jing
zhou, Nanjun ve Xiangyang zerinde hakimiyet kurmu, bundan k
sa bir sre sonra ise generalleri Zha Yun ve Zhang Fei'nin yardmy
la Lingling, Guiyang, Wuling ve Changsha'y da ele geirmitir.
Bylece, Jingzhou'nun byk blm zerinde egemen konuma
gemitir (bkz. 20. 1 5 ) . Ayn zamanda ise Wu Kral Sun Quan Cao
Cao birliklerine kar ac yenilgiler alm ve en iyi ordu kumandan
larndan ikisini yitirmiti. Jingzhou'nun eski valisi Liu Biao'nun en
byk olu Liu Qi (bkz. 28.5) bir hastalk nedeniyle birdenbire l
d. Liu Bei, Kzl Asa Sava'ndan sonra Jingzhou'yu eline geirdi
inde, bu davrannn gerekesi olarak Wu Krall'nn elisi Lu
Su'ya (1 72-2 1 7) Liu Qi'nin emanetisi olarak davrandn ileri sr
mt. Bu olay zerine Lu Su'nun, Jingzhou'nun iadesi konusunu
gndeme getirmesi ngrlmekteydi.
Zhuge Liang, Lu Su'nun taleplerine kar kendisini savunmak iin
sanatsal szler sarf etti. Buna karn, Liu Bei tarafndan ahsen d
zenlenen, tankln Zhuge Liang'n yapt ve Lu Su tarafndan im
zalanan bir belgeyi Lu Su'ya tevdi etmek zorunda kald. Bu belgede,
Liu Bei, Jingzhou zerindeki hakimiyetinin geici olduunu, baka
bir blgeyi ele geirdiinde Jingzhou'yu Sun Quan'a terk edeceini
kabul ediyordu. Burada amalanan, o srada Liu Zhang'n elinde
bulunan Yizhou (imdiki Sichuan Eyaleti) idi.
,

381

Lu Su belgeyi dnnden sonra Wu Ordusu'nun bakumandam

Zhou Yu'ya gsterdiinde, Zhou Yu kzgnlktan kendini kaybetti.
"Belgede sz edilen geicilik, fasafiso" diye kfretti. Birka gn
sonra gzcler, Liu Bei'nin len kars iin Jinghzou'da bir ant me
zar diktirtmekte olduu haberini getirdiler. Bunun zerine Zhou Yu,
Jingzhou'nun geri alnmas iin bir yntem kefettiini dnd.
Dul kalan Liu Bei'yi Wu Krall'na davet eder ve Sun Quan'n kz
kardei ile evlenmesi teklifinde bulunur. Gerekte, bu bir strate
gemdir. Kz karde sadece bir yem, bir kukadr (bkz. 3 1 numaral
strategem) . Buna gre, Liu Bei Wu'ya var annda zararsz hale ge
tirilecek, akabinde ise Jingzhou ele geirilecektir. Ancak Zhou Yu'
nun plan baarszla urar (bkz. 1 3 .6). Liu Bei yeni karsyla bir
likte ve sal yerinde olarak Jingzhou'ya geri dner.
Bundan ksa bir sre sonra Lu Su yeniden Liu Bei'nin huzuruna
kar ve Jingzhou'nun geri verilmesini talep eder. Bu kez Liu Bei, Lu
Su'nun vicdann szlatan gzyaarna boulur. Zhuge Liang, Lu
Su'ya, Liu Bei'nin bu derece mutsuz olmasna neden olan zor duru
munu ikna edici bir ekilde tasvir eder. Yizhou Valisi Liu Zhang
sonuta Liu Bei'nin kardelerinden biridir ve her ikisi de imparator
luk soyundan gelmektedir. Bu nedenle Liu Bei herhangi bir sebep
olmakszn Liu Zhang'n zerine yryememektedir. Ama Liu Bei
baka bir blgeyi ele geirmeden Jingzhou'dan vazgeerse btny
le yurtsuz kalacaktr. Jingzhou'yu elinde tutmas durumunda ise Wu
Krall'nn fkesini zerine ekecektir. te Liu Bei, bu ikilem nede
niyle bu denli ac ekilde alamaktadr.
Lu Su, Wu Ordusu'nun bakumandam Zhou Yu'ya gider. Zhou
Lu, Zhuge Liang'n Lu Su'yu yine oyuna getirdiini dndnden,
fkelenir, ancak ortaya baanya ulaaca kesin olan bir strategem
atar. Buna gre Lu Su'nun yeniden Jingzhou'ya seyahat etmesi ve
Liu Bei'ye u neriyi getirmesi gerekmektedir: Liu Bei ile Wu H
kmdar Sun Quan, evlilik yoluyla byk bir aile iinde birbirine
baldrlar. Liu Bei, Jingzhou'nun batsnda yer alan Yizhou'daki Liu
Zhang'a saldramad iin, onun yerine bu seferi Wu ynetecektir.
Wu'nun Yizhou'ya saidrma grnts altnda harekete geirdii
birlikler yol zerinde Jingzhou'dan gemek durumunda kalacaktr.
382

Liu Bei gelip orduyu selamlayacaktr. Bu frsattan istifade ederek

onu ldrecek ve Jingzhou'yu ele geireceklerdir.
Bylece Lu Su, Wu Krall'nn yardm teklifini Liu Bei'ye iletir.
Zhuge Liang tarafndan cesaretlendirilen Liu Bei, bu teklifi kabul
eder ve Wu'dan gelecek orduya Jingzhou'dan geileri srasnda
erzak vermeyi ve onu ahsen selamlamay kabul eder. Lu Su, tatmin
olmu bir ekilde oradan ayrlr.
Liu Bei, Zhuge Liang'a bu teklifin altnda neyin yattn sorar.
Luo Guanzhong'un (1330-1400 civar) Kralln Dram adl ro
mannda Zhuge Liang bu noktada glmser: "Zhou'nun bu kez uy
gulamaya alt strategem bir ocuu bile artamaz". Liu Bei, ne
demek istediini sorunca da: "Bu, 'Guo'ya saldrmak iin yol dn
alma' strategemidir" diye cevap verir. "Jingzhou'nun batsndaki
topraklar ele geirme grnts altnda Zhou'nun gerek amac,
Jingzhou'yu igal etmektir".
Bunun zerirde Zhuge Liang, Zhou Yu iin bir tuzak hazrlar.
Zhou Yu Jinghzou kaplarnda durup giri izni talep ettiinde, ehir
surlarndan, kendisine ne istedii sorulur. "Liu Bei iin ele geirmek
istediim Bat'ya yrmekteyim. Bu bilinmiyar mu?" Kendisine, "Zhu
ge Liang, kendisine kar 'Guo'ya saldrmak iin bir yol dn alma'
strategemini uygulamak istediinizi biliyor" diye cevap verilir. Zhou
Yu, asl kendisinin bir strategemin kurban olduunu fark eder. Zhou
Yu'nun eski bir yaras alr. 36 yanda lr. Son szleri "Ey gkler,
beni yarattn da, o zaman neden [Zhuge] Liang' da yarattn?" olur.

24. 1 0. Weiflenstein'da Kl Dans

"Wetter yolunda Marburg'a ok uzak olmayan Wehre adnda bir ky
vardr (bugnk Wehrda) ve oradaki bir dan zerinde bir zaman
lar, geriye imdi harabeleri kalm olan Weil?.enberg adnda bir hara
mi kalesinin bulunduu sylenir. evre sakinlerine bu kaleden
pek ok zararlar gelmi, stelik surlarn salaml ve dan yksek
lii nedeniyle haramilere ulamak da mmkn deilmi. Nihayet
Wehre'li iftiler bir hileye bavurmular. Gizlice kendilerini kl ve
383

zrhlarla donatmlar, kaleye kmlar ve haramilere, kendilerine

bir kl dans gsterisi yapmak istediklerini sylemiler. Bu grn
altnda kaleye girmelerine izin verilmi; orada silahlarn ortaya
kartmlar ve haramilerle onlar teslim olana kadar cesurca savam
lar, sonunda iftiler tarafndan orann derebeyine kaleyle birlikte
teslim edilmiler" (Die deutschen Sagen der Brder Grimm. Zweiter
Teil: Geschichtliche Sagen [Grimm Kardeler'in Alman Sylenceleri.
kinci Blm: Tarihsel Sylenceler] , Berlin 1 Leipzig o. J., s. 1 59) .

24. 1 1 . Prag, 20 Austos 1 968

20.8.1 968'de saat 23'te bir Sovyet nakil aracnn kumandan Prag
uuu srasnda bir yardm ars geer. Yakt eksiklii ektiini id
dia eder ve acil ini izni ister. Prag kontrol kulesi bu izni verir. ini
ten sonra uaktan paratler atlar. Havaalann igal ederler. By
lece Sovyet uaklarnn kitlesel indirmeleri balar.
En ok bask yapan in strategem kitabnn yazar Li Bingyan'a
gre bu olay (ki Hanswilhelm Haefs'in kitab Die Ereignisse in der
Tschechoslowakei vom 27. 6. 1 967 bis 1 8. 1 0. 1 968 [27.6.1967'den
l8.10.1968'e kadar ekoslovakya'daki olaylar] , Bonn vs. 1969, s.
1 5 7 vd.da ana hatlarda deil, ama detaylarda biraz daha deiik
ekilde anlatlmtr) , 24 numaral strategemin uygulanmasna bir
rnektir. Hangi grnm altnda ve hangi gerekeyle olursa olsun,
"bir yolun dn alnmas" burada 24 numaral strategemin temel
unsuru olarak ortaya kmaktadr. "Guo'ya saldrmak iin bir yol
dn almak" burada "Prag'a saldrmak iin bir yol dn almak"
olarak yorumlanmaktadr. Asl kaynak hikayesinin gzard edildii
buna benzer her trl yorumda bulunulabilir. Bu, 24 numaral stra
tegemin bir baka boyutudur. Burada artk iki aama ile iki ayr d
mann deil, ancak tek bir admda dmann devreden karlmas
sz konusudur. Bu ekilde anlaldnda strategem uygulamasnda
ki hner, yolu dmann kendisinden almakta yatar.
Sosyal emperyalist olarak kt bir hrete sahip bulunan Sovyet
ler Birlii ile ABD'nin 24 numaral strategemi mkerrer olarak kul384

land inliler tarafndan iddia edilmitir. Arlkl olarak Moskova'

y hedef alan Pekin Halk Gazetesi'nde 13.5.1 978'de yaynlanan bir
makaleye gre ABD, 1958 ylnda Lbnan hkmetinin ricas ze
rine hareket ettikleri savyla Lbnan'a asker karmtr. Ayn gaze
teye gre Moskova yabanc lkelerdeki operasyonlar ou zaman
aralardaki hkmetlerin talepleri zerine harekete getikleri veya
"saldrlara kar yardm" ettikleri savyla gerekelendirmekteydi.

24. 1 2. Salarn taktii

Haber dergisi Der Spiegel'in (Hamburg Nr. 50/1996) dediine gre,
Bonn'un ilerleme stratejieri 1991 lnda zararsz olarak ie bala
mlard, nce ran Krfezi'nde mayn tarayc askeri birliklerin g
revlendirilmesi, sonra Trk-ran snrnda Pemer mltecilere yar
dm amal asker gnderilmesi, sonra da Irak'ta BM Mfettileri'nin
nakli iin askeri aralarla srdrld. 1 992/93'te 130 salk grev
lisinden oluan Kamboya operasyonu yapld ve out-of area yani
asl NATO-alannn dnda gte vurulan tek Alman askeri
Alezander Arndt burada ld. Bunu, Alman lojistik kuwetlerinin So
mali'ye gnderilmesi izledi (Mays 1 993-Mart 1 994) . Haftalk Die
Zeit (Hamburg, 1 7. 1 . 1996, s. 15) gazetesine gre 1995'te " 'Tornado
Operasyonu' ile out-of-area yurtd askeri grevler Anayasa hukuku
alannda kabul grm oldu". Ayn habere gre, "Son yllarn politik
sloganlarnn top twenty'si [ilk yirmi] arasnda bir tanesi hep unutu
lur - salarn taktii". Bunun uygulanma erefi ise Palme Savunma
Bakan Volker Rhe ile spiritus rector'u eski genel mfetti Klaus
Naumann'a aitti. Her ikisi de 1991'den bu yana amal olarak ve
kamuyu aldatarak silahl kuwetlerin dnya apnda harekete hazr
bir sava birlii haline dntrlmesi iin altlar. Bu abalar,
Alman Parlamentosu'nun 13.12. 1995 tarihli kararnn gsterdii
gibi, baanya ulamtr. SFOR grevi ile birlikte, Alman silahl kuv
vetleri, yer harekatna katlan birlikler ve sava grevi asndan
Bosna'daki NATO birlikleriyle e haklara sahip ortaklar olarak ayn
saflarda yer almlardr.
385

"Salam taktii"nin (ince: "Bir parmak iin izin alp ieri bir okka
sokmak [de cun jin chi]" ad, salamn kesildii ince dilimlerden gel
mektedir ve politik veya baka hedeflere, daha kk talepler ve kar
tarafn buna uygun tavizleriyle ulanaya alma anlamna gelir.
Alman silahl kuvvetierinin saf bir savunma gcnden uluslararas
bir saldr gcne dntrlmesi olaynda (bu konuda ayrca bkz.
Jrgen Grasslin: Lizenz zum Tten? [ldnne izni mi?] , Mnchen
1997), Alman sosyal demokratian ve Yeiller, adm adm taviz verdil
er. Salarn taktiinin altnda, rnekte grld gibi, uzun vadeli bir
planlama yatnas gayet mmkndr, bu nedenle "taktik" ad pek de
yerinde grnmemektedir. Salarn taktii, nihai hedefe giden eylemin,
pek gze arpmayan ara hedeflere blnmesi ve asl amalanan sonu
cun ilk amada gzler nne serilnemesi asndan, 24 numaral
strategem ile akmaktadr. Kkensel anlam asndan ise 24 numar
al strategem aka salarn taktiine gre ok daha dar bir kapsam
dadr: Strategem kurban ncelikle nc bir taraf hertaraf etneye
ynlendirilir, sonra ise kendisi devreden kartlr.

24. 1 3. Tavanlarn i Bitince Av Kpekleri Telef Edilir.

Jingzhou Valisi Liu Biao'nun lmnden sonra Liu Biao'nun dul ei
ve hsmlar, Jingzhou'nun hakimiyetini ellerine geirmilerdir (bkz.
20.15, 24.9) . O sralarda ise Cao Cao, Jingzhou'yu eline geirmek
iin gl bir orduyla kuzeyden yaklamaktadr. Gasplar (apulcu
lar), kendilerini zayf hissetmektedirler ve Cao Cao'ya direnmek iin
yeterli destekleri bulunmamaktadr. Bu nedenle, Jingzhou'yu Cao
Cao'nun adna ynetmek ve iyi bir yaam srebilmek iin teslim
olmay kararlatrrlar.
Cao Cao ise zaten Jingzhou'da bulunmaktadr, hem de nceden
eline geirmi bulunduu Fancheng'de (bugnk Hubei Eyaleti'n
deki Fancheng). Liu Biao'nun dul einin erkek kardei ve len vali
nin danman olan Cai Mao, Zhang Yun'un eliinde Cao Cao ile g
rmek iin Fancheng'e doru yola koyulur. Orada Cao Cao'yu ve
ve gklere ikartr ve Jingzhou'nun askeri donamn ile ilgili btn
386

sorularna gnll olarak cevap verir. Bunun zerine Cao Cao, Cai
Maa'yu Gneyin Dk ve Naibi ve Jingzhou Filosu'nun Byk Ami
rali olarak atar. kisi birbirlerine kranlarn sunarken, Cao Cao,
imparatora, Liu Biao'nun olunu, babasnn halefi olarak Jingzhou
Valisi olarak atamasn nereceini bildirir. Gen hkmdarlarnn
yararna olan bu vaadi ve yeni unvanarn cebe atan her iki Jing
zhou'lu eref Sahibi, uurlanrlar.
Cao Cao'ya, bu iki yaltakya neden bu denli yce gnll dav
rand sorulur. Cao Cao cevap verir: "Onlarn amacn anlamad
n m sanyorsun? Unutma ki, benim kumanda ettiim ordular
kuzeyden geliyor. Bu iki adamn tersine, nehir savanda deneyimli
deiliz. u anda yardmarna ihtiyacm var. Hedeflerimi gerekle
tirdikten sonra, onlara hak ettikleri ekilde davranabileceim" (ayn
zamanda bkz. 33. 1 1 ) . 24 numaral strategeme tamamen uygun
bulunan bu uygulama - nce kullan sonra at - daha Sima Qian (do.
yaklak . . 145) tarafndan "tavanlarn ii bitince av kpekleri
telef edilir" deyimiyle ifade edilmiti.

24. 1 4. Hegel'in Akln Hilesi

"Akl kudretli olduu kadar hilecidir. Daha srece dolaysz olarak ka
tlmadan, nesneleri kendi doalarna uygun bir ekilde birbirleriyle
etkiletirmesi ve bu yolla kendi amalarn gerekletirmesinden olu
an arac faaliyetinde hile ortaya kmaktadr. Bu anlamda denebilir
ki, dnya ve srecine gre tanrsal ngr, mutlak hile olarak dav
ranmaktadr. Tanr insanlar kendilerine zg hrs ve karlarna
engel olmaz, ama sonuta ortaya kan, bu uurda kullandklarnn
ilk aamada yapmalar gereken eylerden farkl bir ey olan, kendi
amalarnn gerekletirilmesidir."
"Kendisini elikiye ve kavgaya, tehlikeye atan, genel fikir de
ildir; o saldrlardan ve hasardan masun olarak arka planda kalr.
Akln hilesi adn verdiimiz bu durumda akl, ihtiraslarn kendisi
iin sonu vermesini salar ama kendi varoluu iin kullandklar,
bunun bedelini der ve zarar grrler. Bir paras hisel, dieri ise
387

olumlamasal olan ey, d grntr. ou zaman czi olan klli

olana gre ok kktr, bireyler kkrtlr ve harcanrlar. Fikir,
varoluun ve faniliin haracn kendi hesabndan deil, bireylerin
ihtiraslarndan der."
Bunlar, Alman filozof Georg Wilhelm Friedrich Hegel'in (1 7701831) szleridir. Tanr'nn "mutlak hilesi"ni veya "akln hilesi"ni 24
numaral strategemin snflamalaryla daha iyi kavranabilir hale
getirmek mmkn mdr? Bu, belki ancak yle bir dnce silsile
siyle mmkn olabilir: Kendi ihtiras ve kanlar tarafndan harekete
geirilen her insan, kendine zg hedeflerini izler. Ancak sonuta
ortaya kan, ou zaman, bata aklnda olandan tamamen deiik
bir eydir. "Akln hilesi" insan, Jin Devleti'nin Yu Devleti'ne yapt
gibi, kendi niyetine uygun bulunan balang baarsna gtrr.
Ancak sonuta "akln hilesi", aletini, yani insan oyuncuyu kurban
ederek, onun nne gstermelik olarak koyduu hedeften tamamen
farkl bir hedefe ular (kr. Yu Devleti'nin sonu). "Bir ekilde baka
bir gcn aleti" olan insan (Peter von Matt, Tages-Anzeiger, Zrich
15.9. 1998, sh. 62), Goethe'nin Faust'una atfta, kty istemi ve
iyiyi yaratm, ya da unu amalam ama buna neden olmutur.
"Akln hilesi"nin bu ekilde anlalan etkisinin berraklatrlmas
iin Ralf Dahrendorfun "Nur Menschen haben Rechte : Das
Selbstbestimmungsrecht de Vlker ist ein barbarisehes Instrument
[Yalnz insanlarn haklar vardr: Halklarn kendi geleceklerini belir
leme haklar barbarca bir alettir] " adl makalesinden (Die Zeit, Ham
burg 28.4. 1988, sh.43) yola kyorum. Amerikan Bakan Wilson
Birinci Dnya Sava'nn (1914-1918) sonunda 14 ilkesiyle, kkleri
ni 1 776 Amerikan Bamszlk Bildirgesinde ve 1 789'daki Fransz
Devrimi'nde bulan "halklarn kendi geleceklerini belirleme hakk"
nn kresellemesini savunduunda, tilaf Devletleri'nin davas iin
in'e kadar ulaacak ciddi bir propaganda etkisi hedeflemiti. in
Cumhuriyeti'nin kurucusu Sun Yatsen (1866-1925) yle yazmtr:
"Wilson henz sava srerken, uluslarn kendi geleceklerini belir
leme hakkn kapsayan nl '14 ilkesi'ne biim vermiti [ . . . ] Al
manya, gcn, tilaf Devletleri'ni Avrupa'da kstrmak iin kul
landndan, Bakan Wilson, Alman militarizmini yenmek iin btn
388

ezilen devletlerin tilaf Devletleri'yle birlik olmas gerektiini, bu

aamadan sonra kendi geleceklerini belirleme hakkn elde edecek
lerini aklad. Kk uluslar Wilson'un szlerine inandlar ve sava
sonunda ulusal baskdan kurtulacaklarna dair gl bir umuda ka
pldlar. Hindular ve Annamitler, sava kazanmak, 'dnyay demok
rasi iin gvenli klmak' uruna kendilerine bask yapanlara, yani
ngiltere ve Fransa'ya yardm ettiler. in de bu umutla savaa ka
tld" (Sun Yatsen, aktaran Gottfried-Karl Kindernann [der. ] :. Kon
Juzianismus, Sunyatsenismus und chinesischer Kommunismus [Kon
fyslk, Sunyatsencilik ve in Komnizmi], Freiburg i. Br.
1963, sh. 1 0 1 ) . Gerekte ise itilaf devletlerinin amac btn halkla
rn kendi geleceklerini belirleme haklarnn dnya apnda gerek
letirilmesi deildi. Dahrendorf'a gre Wilson'un gerek amac,
"Avusturya-Macaristan' bileenlerine ayrma iin bir ilke retme"
idi. Yani Avusturya-Macaristan halklar kendi geleceklerini belir
leme hakkndan ncelikle yararlanacaklard. Bylece dman Avus
turya-Macaristan zararsz hale getirilecekti. Bakan Wilson iin by
le bir hedef izlenneye deerdi ve halklarn kendi geleceklerini belir
leme hakk ilkesi grnm altndaki ara da elveriliydi. "Sava
devam ettii srece [Wilson'un] 14 ilkesi ngiltere ve Fransa tarafn
dan tam anlamyla desteklendi. Sava kazanldktan sonra ise, ngil
tere, Fransa ve talya, Wilson'un programn engellemeye altlar,
zira bu program onlarn emperyalist amalaryle elimekteydi.
Nihai olarak [Versailles] Bar Antlamas, tarihte imzalanan en
adaletsiz antlamalardan biri oldu. Kk uluslar yalnz kendi gele
ceklerini belirleme hakk kazanamamakla kalmadlar, eskisinden
daha da beter bir bask dzeni altna girdiler" (Sun Yatsen, a.g.m.,
sh. 101 vd.). Bakan Wilson ve mttefiklerinin yanl hesab Ba
dat'tan, olaymzda "akln hilesinden" dnd. Geri Wilson, kendi
geleceini belirleme hakk zerine kurduu, Avusturya-Macaristan'
kk ulus-devletlere blme plannda baanya ulamt. Ancak
"halklarn kendi geleceklerini belirleme hakk" kavram, "akln hile
si"nin sonraki faaliyeti sonucu kontrolden kt ve uzun vadede
Birinci Dnya Sava'ndaki batl tilaf Devletlerinin dmanlaryla
snrl kalmad. "Annam, Burma, Java, Hindistan, Malaya, Afganis389

tan gibi Avrupal kk uluslar da, emperyalist gler tarafndan

aldatldklarn fark ettiler ve bunun zerine zgrlk mcadelesine
giritiler" (Sun Yatsen, a.g.m., sh. 102) . "Halklarn kendi gelecek
lerini belirleme hakk", sonuta kinci Dnya Sava'ndan sonra n
giliz, Fransz, Hollanda ve Belika smrge imparatorluklarnn y
klmasnaa bir ara oldu. Birlikte SO milyon km2 ye yakn bir toprak
parasna - yani Dnya gezegeninin toplam yzeyinin te birine yaylan btn bu dnya imparatorluklar, iskarnbil kadndan evler
gibi devrildi, bunun da ana nedenlerinden biri, ayn devletlerin des
tei ile dnyaya yerletirilen "halklarn kendi geleceklerini belirleme
hakk" ilkesinin patlama gcyd.
ne srdmz strategem analizi yerinde olduu kabul edi
lirse, "akln hilesi", Bakan Wilson'un ve itilaf devletlerinin, tama
men bencilce, yalnzca kendi amalarna hizmet etmesi iin "halk
larn kendi geleceklerini belirleme hakk"n dnya apnda popler
hale getirmeye yneltmitir. Daha sonra ise "akln hilesi", yine He
gel'den alnt yapacak olursak bu uurda kullandklarnn "ilk aa
mada yapmalar gereken eyler"den "farkl bir ey olan", kendi
amalarn gerekletirmitir. Zira akln hilesi sonuta, Birinci Dn
ya Sava'nn kendi geleceini belirleme hakknn nde gelen savu
nucularndan en azndan bir ksmnn dnya imparatorluklarn,
"kendi geleceini belirleme hakk" adna yok etmitir.
Aslnda - yine Dahrendorfa gre - Avusturya-Macaristan'n vu
rulmas iin evrenselletirilen silalm yok edici iddeti, batnn ekir
dek blgelerini vurduka, bugnk batllar, halklarn kendi gelece
ini belirleme hakknn "barbarca bir alet", "uluslararas politikann
szck daarcndan silinmesi gereken bir medeniyetsizletirme
arac" olduundan (Rahl Dahrendorf) , ya da kendi geleceini belir
leme hakknn "halklarn afyonu" haline geldiinden (Jrg Fisch,
Neue Zrcher Zeitung, 9/10.9 . 1 995, sh. 1 7) yaknmaktadrlar. Acaba
politikaclar "akln hilesi"nin kr krne kurbanlar olmak yerine,
"akln hilesi"nden amasal olarak yararlanabilirler veya en azndan
bunu deerlendirmelerine bir unsur olarak katabilirler mi?
Michael Strmer, "akln hilesine" dayanr gibi grnmektedir
(bkz. Neue Zrcher Zeitung, 20.2.1998, sh.S), zira onun hesabna
390

gre, Euro'ya gei "Avrupallar, politikaclarn Maastricht 1992 ile

Amsterdam 1 997 arasnda becerebildiinden daha fazla siyasal ha
reket yetenei ve entegrasyona" itecektir. Michael Strmer'in d
ncelerini, aadaki satrlar daha anlalr klabilir: "Avrupa Para
Birlii'nin (APB) altnda yatan, Avrupa Birlii'nin nceki baarlarn
ve hatta douunu borlu olduu siyasal bir dzendir: ktisadn b
yk lekli liberalleme zerine olan kar, Avrupa'nn siyasal bir
lemesinin motoru olarak kullanlmaktadr. Bu dzenin parada da
ie yarayp yaramayaca belli deildir: Para birlii, sonucu kesin
olmayan bir maceradr" (alnt: Der Bund, Bem 4.5 . 1 998, sh. 5) . 24
numaral strategemin terminolojisine evrildiinde bunun anlam
udur: Avrupa'daki ekonomik tabanl aykrlklar nlemek iin ikti
sadi kuvvetler harekete geirilmitir. Bu genel kabul grm ve her
kes az ya da ok istekli bir ekilde buna katlmtr. Sonuta ise Av
rupa uluslar siyasal olarak da devreden karlmlardr, ancak ikti
sadi birlii amalayan herkes bu sonucun gereklemesini gerekten
istememitir. Buna karn, siyasal birlik, iktisadi birlikten kaynaklanan
zorlamalar sonucu kanlmaz ve engellenemez olacaktr, nitekim
Euro ile "ticari ve toplumsal alanlar ile devlet arasndaki birlik
zlmekte" ve "imdiye kadarki ulusal para politikasnn aralar faiz ve kur politikas" devletlerin elinden alnmaktadr (Werner
Weidenfeld, Neue Zrcher Zeitung, 10.7.1998, sh. 5) . Bylece, son
tahlilde, iktisadi birlie ynelik btn aklyla yrtlen her nlem,
ayn zamanda, baz uzak grl politikaclar tarafndan nispeten gizli
tutulan Avrupa'nn siyasal birlii nihai hedefine hizmet etmektedir.

24. 1 5. Buda'nn Yanan Ev Meseli

"Byle duydum. Buda bir zamanlar Rajagrha ehri'nde [Hindistan'
daki Magadha Eyaleti'nin bakenti] eytan sofrasnn tepesinde otu
rurmu [ . . . ] evresini srlerle doast varlk ve saysz mrit sar
m [ . . . ] O srada Dnya'nn Ycesi dorulmu ve konumu [ . . . ] "
"Dou Asya'nn ncili" olarak da anlan Lotus Sutra's byle ba
lar. Btn Uzak Dou'ya yaylm bulunan Mahayana Budizmi'nin
391

en nde gelen yazsdr. .. 200 ile .S. 200 arasnda Hindistan'da

ortaya km olup, zelliidi statsn, yzyllar boyunca dindar Bu
disder zerindeki karlatrlmaz ekim gcne borludur. Buradan
itibaren, Miao Fa Lianhua Jing bal altnda aktarlan ince yaznn
Margareta von Borsig tarafndan yaplan Almanca evirisine (Sutra
von d,er Lotusblte des wunderbaren Gesetzes [Harika Yasann Lotus
iei Sutras], Darmstadt 1003) dayanacam.
Lotus Sutras'nn konumalar, en Yksek aydnlanmaya ulam
olan Buda tarafndan sze dklmtr. Efsanevi bir arka plan
nnde Sutra'nn 28 blm iinde muazzam tablolar yer alr. re
tisel ierii berraklatran paraboller [tebihler, benzetmeler] ara
snda, nc blmde aktarlan yanan ev meseli de yer almaktadr.
Bu meselde Buda, dev bir binann her tarafnda birden ayn anda yan
gn ktn ve btn yapy kapladn anlatr. Evin iinde llemez
derecede zengin ev sahibinin aymaz kk ocuklar halen bulun
maktadr. Mudu bir ekilde oyunlarna dalnlardr, hibir eyi fark
etmezler ve anlamazlar, korkmazlar ve rkmezler. Kamaya ura
mazlar. Baba ocuklar uyarr ve onlara seslenir: "abuk dar kn! "
Ama ocuklar babalarnn szlerini zerlerine almazlar. Korkmam
lardr, rkmemilerdir ve dar kmay dnmemektedirler. Ayn
zamanda, ''yangn"n veya "ev"in ne anlama geldiini veya babala
rnn, kaybedeceklerini syledii eyin ne olduunu bile bilnezler.
Oyunlar iinde oradan oraya koutururlar, ama hepsi budur.
Bunin zerine baba yle dnr: "Ben ve oullarm alevler iin
deki evi derhal terk etmezsek, lm kanlmaz olacak." Oullarnn
hangi deerli ve ender eyleri sevdiini bildiinden, onlara yle
seslenir: "Kaplarn dnda kei, geyik ve kz ykl bir sr araba
duruyor. Onlarla oynayabilirsiniz. imdi abucak yanan evden k
malsnz. Herkese istediini vereceim." ocuklar babalarnn sz ettii
deerli eyleri duyduklarnda birbirlerine toslayarak ve ne gemek iin
itierek, gayretli ve istekli bir ekilde yanan evden darya frlarlar.
Baba hibir ocuuna zarar gelneden hepsinin dar ktklarn
grdnde, dikdrtgen avluda yere oturmalarn salar ve kalbi hu
zur ve sevinle dolar. Bunun zerine her bir ocuk babasna der ki:
"Baba, bize nceden sz verdiin deerli eyleri, kei, geyik, kz
392

ykl arabalar versene!" Ama baba, her oluna birbirinin ei bir araba
verir. Bu araba byk ve genitir ve birok mcevherle bezenmitir.
[ ... ] Bylece her oul bir byk arabaya kar. nceden sahip olmadk
lar ve hibir zaman umamayacaklar bir eye sahip olmulardr.
Buda bu meseli Lotus Sutras'nn bir baka yerinde aklar:
"Ac iinde kr olan ve yolunu kaybeden canl uruna
Nirvana'y vazediyorum.
Bu elverili vastay kullanyorum
Ve onlarn, Buda'nn ruh kuvvetine girmesini salyorum.
Eskiden onlara:
Buda yolunu tamamlamanz gerekiyor diye vazetmiyordum.
Bunu vazetmememin nedeni,
Vaazn zamannn henz gelmemi olmasyd;
imdi ise bu zaman gelmitir,
Ve krlmaz bir ekilde Byk Araba'y vazediyorum."
Meseldeki babaya karlk gelen Buda, dnyevi duyu ve amala
ryla yanan evdeki ocuklara benzeyen insanlara nceleri "kei, ge
yik ve kz ykl arabalar" vaat eder. Bu, sergilenen Nirvana'nn bir
tasviridir. Ben'in tamamen zlmesi vaadi ile Buda, insanlar, ya da
en azndan bazlarn, illzyonlarndai ve dnyevi sannlarndan
(bkz. 19.4) kendilerini kurtarmaya, yani benzetmedek{ yanan evi
terk etmeye ve kendiliinden Nirvana'ya ulamalarn salayacak in
ziva durumuna gemeye ynlendirir. Ancak kendilerine "kei, geyik
ve kz ykl arabalar" vaat edilen insanlar bu anda bunlar almaz
lar, ama her birine byk geni ve mcevherlerle bezeli birer araba
verilir. Bununla "Bodhisattva"lk kastedilmektedir. Bir Bodhisattva,
aydnlanma merdiveninin en st basamanda duran, ancak ken
disini yeniden dnyaya adayabilmek ve kendi gleriyle dnyevi
"yanan ev''den kurtulma yetenekleri bulunmayanlara yksek ruhsal
makamndan yardm edebilmek iin Nirvana'ya girmekten bilinli
olarak feragat eden kiidir. Yani bir Bodhisattva, bata istedii ki
isel hedeften - yani Nirvana'ya girmekten - binlerce veya milyon
larca yl boyu feragat eder ve kendisinin artk gereksinim duymad
393

ve srekli yenilenerek stne ylan hizmetlerinden Nirvana'ya

giden yolda yannda durduu zayf varlklar yararlandrr.
Yanan ev meseli, balangta yalnzca yarm gerei syleyen bir
Buda grnts izer. O, insann nne ncelikle tek bir hedef
olarak Nirvana'ya girmeyi koymaktadr. Bu, uydurulmu deil,
gerek bir hedeftir. Ancak insan bu hedefin eiine kadar getirdii
zamandr ki, o ana kadar sakl tuttuu bir baka hedefi, yani onlarn
Bodhisattva'lar olarak varlklara ve insanlara hizmet etmesi hedefi
ni ortaya karr. Buda, bir dereceye kadar 24. 1 numaral strate
gemin kken yksndeki Yu Dk'ne karJin Kral'nn yapt gibi
davranmaktadr. Ancak asl amacn, hedeflerden birine ilikin
olarak gstermektedir. Yu Dk gibi Buda'nn "elverili vasta"sna
(fangbian) hedef olanlar, bunun karsnda ikinci bir hedefin yer
aldn ancak daha sonra renirler. Jin Kral'nn aksine, Buda kim
seye bir zarar vermemektedir. Bu yzden, Buda'nn ifte hedef stra
tegemini uygulama ekli, saf bir hizmet strategemi olarak nitelen
dirilebilir. Burada ama arac yceltmektedir. Bu sonu, Buda'nn,
Mridi Sariputra ile yapt ve yukardaki meseli, hile uygulamas
asndan deilse de yalana ynelik dar bir bak asndan zm
ledii bir diyalogdan kmaktadr:
"Sariputra! imdi senin fikrin nedir? Bu baba, her bir oluna de
erli mcevherlerle bezeli birer araba verdii iin hatal veya yalanc
mdr, yoksa deil midir?" Sariputra der ki: "Hayr, ey Btn Dnya
nn Ycelttii! Bu baba, oullarnn yangndan kurtulmasn sala
mtr ve bedenlerini ve canlarn korumutur. Bu bir yanl veya
yalan deildir. Bunun nedeni nedir? Srf bedenlerini ve canlarn ko
ruduu iin, gzel ve deerli bir ey elde etmilerdir. Onlar elverili
bir vastayla yanan evden kurtarmtr. Ey Btn Dnyann Y
celttii! Bu baba onlara en kk bir araba bile vermemi olsayd,
yine de hatal ve yalanc olmazd. Pekiyi, neden? nk babann d
ncesi yleydi: 'Elverili vastayla, bu ocuklarn evden kmasn
salamak istiyorum'. Bu saik yanl veya yalanc deildir; stelik
deil mi ki, zenginliinin llemez olduunun bilincinde bulunan
baba, oullarna cmerte armaanlar vermi ve her birine byk
birer araba hediye etmitir".
394

Strategem Nr. 25

Kirii almak ve Kolunu Deitirmek

Drt
id eogram
Modem incedeki
sylenileri

deo gramlarn
evirisi

ft-
tou

alnak

liang

huan

yatay kideitirmek
ri 1 balkon

ti
zhu

dikey
destek
direk
kolon

Bantl evirisi

Kirii 1 kirileri almak ve kolonu 1 kolonlar

deitirmek (ve yerlerine bakasn 1 kurtlanm bir
tahtay koymak) .

1 . a) Bir binann n cephesini deitirmeden, iin

deki tayc yap unsurlarn skmek; bir

eyin ekirdeini alarak yalnz d yzeyinin
kalmasn salamak; kemiini iliini syrmak
ve ruhu alarak bedeni salam brakmak.
b) Bir binann n cephesini deitirmeden, iin
deki tayc yap unsurlarn deitirmek; bir
eyin 1 kavramn 1 fikrin vs. d grnne
dokunmayarak, ieriini 1 ekirdeini 1 z
n gizlice deitirmek; bir fikrin, ideolojinin
konseptin farkl yorumlanmasnn, fonksiyon
deiikliinin, dndrlmesinin, bklme
sinin gizlenmesi; d grn olarak her eyi
olduu gibi brakmak, ama ieriden ilkesel
bir dnm gerekletirmek; bir eyi, d
grnn ayn brakarak, dandan fark
edilmemesini salayacak ekilde ktletir
mek, bozmak. ekirdeksizletirme strategemi.
2. Btn bir yapy skerek ve yerine kartrla bile
cek benzerlikte ancak farkl kesite sahip bir yap
koyarak "kirileri" ve "kolonlan" deitirmek; bir
nesnenin btnnn yerine farkl bir ierie

395

sahip bir ikizini koymak. Cep deitirme strate

gemi.
3. Bir ambalajm bykl, gsterii vs. ile iinde
bulunandan daha farkl veya daha ok ierii
varm gibi gstermek; Sahte ierikli paket. Hi
leli ambalaj strategemi.

"plak eliyle vahi hayvanlar yere alard": Sima Qian (da. yak
lak . . 145) Tarihsel Anlatlar'nda Yin Hanedam'nn (yaklak
.. 14. - 12. yy.) son hkmdan Zhou'nun beden kuvveti hakknda
byle yazmtr. Jin Dnemi'nin (265-429) mparatorlar ve Krallarn
Soyaac Raporu, buna unu ekler:. "Dokuz kz direnmelerine ra
men kar yne ekebilir ve kirileri yerinden skp sonra da kolon
lar deitirebilirdi". Bu, 25 numaral strategemin en eski izi olsa
gerektir. Yin Handenan'nn imparatorunun kirileri deitirdii hi
kayesinin gerek mi olduu, yoksa bu arlatmn, her iki alintnn
yazar tarafndan, Zhou'nun fiziksel potansiyelini tasvir etmeye mi
hizmet ettii sorununu bir kenara brakalm. Shen Yue (441 -553)
Liang imparatoru Wu (502- 5 1 9) iin dzenledii bir emimamede, o
dnemdeki kanunsuzluu anlatmak amacyla "kolonlar deitirmek
iin kirileri ii kullanmadan desteklemek" deyiini kullanmtr.
Yazar Ping Buqing (1 832-1 896), Bulutlarn te yanndaki nemsiz
likler Sekisi'nin bir yerinde, Xiao Zixian (489-537) tarafndan ya
zlan Gney Qi Hanedam'nn Tarihi'ne gndermede bulunarak yle
der: "Kalanlar zarar gren bir ev yana yaslanmaya balar. Yeni bir
yap yapmaya enilir. Bunun zerine hasarl kolonun yanna ve
atnn altna, bunu tutmak iin bir tahta paras konur. aty tutan
tahta parasnn, eski kolona gre daha yksek nlmas grekir, zira
aksi halde kolon yerinden karlamaz. Daha sonra hasar gren
kolon deitirilir. Halk aznda buna 'Kirileri almak ve kolonlar
deitirmek' denir".
Buna gre, 25 numaral strategemin forml, ncelikle mimari
bir anlam tar. Bizim evremizde son zamanlarda "ekirdeksizle
tirme" denen eylemle ilgilidir (bunun fazla yaplam kentsel bina
396

bloklarnn seyrekletirilmesi anlamndaki "ekirdeksizletirme"

veya taneleme ile kartnlmamas gerekir) .

25. 1 . Ruhsuz yap

"Yeni sakinleri, yapy zellikli klan ne varsa yava yava hertaraf
ettiler: O zamana kadar kamusal bir merkez olan sekin eliptik oku
ma ve konferans salonu ile ktphanenin sembolik enerjisi, 'ekir
deksizletirildi' ve bu ekilde yok edildi; son derece ilevsel ve ayn
zamanda estetik olarak hesaplanm ve yaratlm i mimariden ge
riye yalnzca yangn duvarlar Ve bahe ve pencere yzeylerinin baz
mee panelleri kald. Btn demeler (Merdivenler, dolaplar, ki
taplklar, kapanr sandalyeli sralar, dosya sandklar) gibi, asma kat
taki galeri de skld; hatta nl tepe ovali bile, kendi parltl
i yaps iinde ykld [ . . . ]" 1.5. 1926'da Hamburg'da kaderine terk
edilen "Warburg Kltrbilim Ktphanesi'nin ekirdeksizletirilme
si, bu ekilde betimlenmektedir (Michael Diers, "Dem guten Euro
pii.er gewidmet: das wiedergewonnene Warburg-Haus in Hamburg
[yi Avrupal'ya adanm: Hamburg'daki yeniden kazanlm War
burg Evi] , Neue Zrcher Zeitung, 16/1 7.9. 1995, s. 65).
Evlerin "iinin boaltlmas" veya - yeni deyimle - "ekirdeksizle
tirilmesi", Orta Avrupa'da daha 1 9'uncu yzylda ortaya km ola
bilir ve kinci Dnya Sava'ndan sonra yklm durumdaki kent ve
evlerin yeniden inas srasnda zel bir gncellik kazanmtr.
Eski bir evde oturmak, gnmzde pek ok adan "in"dir. An
cak, insanlar ayn zamanda konfordan da vazgemek istememekte
dirler. Hela, merdiven dairesinde yer alamaz. Evde kesinlikle bir
banyo bulunmal ve kilerden odun tanmas gereken kuzine de a
d grlmektedir. Bu gibi talepler, i mimaride kapsaml bir dei
iklii, ana hatlarn deitirilmesini zorunlu klmaktadr. Eski bir ev
de modern bir ekilde yaanmak isteniyorsa, ekirdeksizletirme uy
gulanabilir tek zmdr. Bir evin tadilinde i demelerin kaldrl
mas ve oda duvarlarnn deitirilmesi, hatta evin btn i mimari
sinin hertaraf edilerek d duvarlar ile at konstrksiyonunun oldu3 97

u gibi braklmas gibi durumlarda, "ekirdeksizleme"den sz et

mek mmkndr. Yani ekirdeksizletirme, d yzeyin korunmas
suretiyle tadil veya yeniden yap faaliyeti olarak tanmlanabilir. By
lece, eski bir evin nnde durduuna inanan bir insan, iine girince
asansr, ses yaltm, havalandrma tesisat, yer alt garaj, elektro
nik mutfak, katl camlama gibi modern bir i donanm grd
nde arabilecektir.
ekirdeksizletirme, teknik evrelerde tartmaszdr. Bu neden
le, Zrich eski ehrindeki yaplarn ekirdeksizletirilmesi karsn
da, "Disneyland olarak Zrich" ve "d cephe ehri Zrich" gibi slo
ganlar ortaya kmtr (Diete Nievergelt [Ed.] : Sanierung von Bau
ten in der Altstadt: Pinselrenovation kontra Auskernung [Eski ehir
deki yaplarn modernletirilmesi: ekirdeksizletirmeye kar fra
yeniletirmesi] , Niederteufen, 1986, s.S) . Bunun arkasnda ise, e
kirdeksizletirme yoluyla "ruhsuzlatrlan evler"e ynelik endie ve
eski ehrin anlamn kon.masnn, ancak evlerin d cephelerinin ar
kasnda da tarihten izler okunabiliyorsa korunahilecei dncesi
yer almaktadr. Zrich ehir Bakan Thomas Wagner'e gre ekir
deksizletirme, "acl bir madde kaybna, sahtelie" yol amakta,
hatta "Potemkin kyleri [bkz. 29 numaral strategem] "nden (a.g.e.,
s. l l ) veya "maskeli yaplardan" (Georg Mrsch: Aufgeklii.rter Wider
stand: das Denkmal als Frage oder Aufgabe [Aydnlanm Direni : So
ru veya dev Olarak Ant] , Basel vs. 1989, s. 63) sz edilmektedir.
ekirdeksizleti;menin karsnda, bir binann bir btn olutur
duu ve salt d cephenin korunmasnn yeterli tatmin salayamaya
ca dncesi yer almaktadr. elikili bir ekilde ekirdeksizletir
me ile amalanan, kelerinde emniyet duygusu yayan eski bir yap
nn aranan incelik d, tamamen yok olmaktadr. Eski bir ev bize
bir yk anlatabilir. Yeni yaplm bir evin ou zaman suratsz ve
ar simetrik yapsyla skc hatlarna gre nasl bir ztlktr bu.
Zrich Eidgenssische Technische Hochschule'de (ETH) ant bakm
profesr Georg Mrsch'e gre ekirdeksizletirme, u gizli ilkenin
bir uygulan eklidir: "Dtan alglanabilir gzellikte ve sanat tarihi
tarafndan sayg duyulan, yani korumaya deer - iten sakl ve es
tetik olarak zor kavranr, yani vazgeilebilir". Kamuoyunun tepkisi:
398

Kendisini "ou zaman aldatlm, d krklna uram, fakirle

mi hissetmektedir" (Nievergelt, s. 21) ve "dtan eki grnen her
yapda bir sahtecilikten korkmak" zorunda kalmaktadr (Mrsch
1989, s. 66) . nsann, gze grnr ve maddi olarak somut nitelik
te ve otantik izler tayan tarih tankiarna gereksinimi vardr. Bun
lar, entelektel ve duygusal hafzamza ve bylece de bize yeni bo
yutlar ve derinlikler katar. ekirdeksizletirmede ise ne olmaktadr?
"Byle bir i ykm bir kez gzleroleyen kii, mkemmel at gv
delerinin, tama yetenei bulunan tavanlarn, tomalanm trab
zanl salam merdiven dairelerinin, parke yer demelerinin, masif
ahap kaplamalarn, oda kaplarnn, oyma ve sslemelerin yok edil
mesi karsnda arp kalr. Evin ve sakinlerinin izleri, yzyllar bo
yunca st ste ylan ve gemi bir yaam gereini gnmze ta
yan izler, evin genel ifadesine ait olan ve nem tayan d cephe
nin zel deeri iin asl gerekelerden biri olan ve bunu tayan izler
[ortadan kaldrlr] . [ ... ] O izler, eski bir evin iinin btn hatrlana
cak deerleri yannda, ayn zamanda teknik adan da kusursuz ve
kullanlabilir ev yap malzemesi, bunun dnda ou zaman amatr
ler iin bile kolay tamir edilebilirlik, ocuklarn bile anlayaca kolay
teknik, yaam ritmimize uygun kk admlarla deitirilebilirliktir"
(Nievergelt, s. 21 vd.; Mrsch, s. 62) . Gnmzn yaratlaryla kar
latrldnda temel farklla sahip bulunan eski yaplarn bu zel
liini yok eden ekirdeksizletirme, ayn zamanda "onun knn
yalnzca zellikle belirgin bir trevi" olmaktadr (Nievergelt, s. 26).

25.2. Duvara Oynanan Ant Korumas

zellikle kentlerimizdeki ok sayda eski yapya, i hacim, komula
ra doru olan mesafe alan lleri ve bugn yrrlkte bulunan ya
p hizasnn ihlali alarndan geri korunma salanmaktadr, ancak
bunlar ykldklar takdirde, ayn arsa kullanmyla yeniden dikilme
ieri mmkn olamazd. Elde edilen d derinin, desteklerle ayakta
duran d cephenin, ou zaman yalnzca eski d cephe tasarmnn
yeniden ina edilmesi, tamamnn ise yeni kullanm uruna bir de
399

"iyiletirilmesi", yetmektedir, zira szde bir ant korunacakken, ger

ek ama yeni bir binann ykseltilmesidir. te ant korumasnn bu
ekilde ktye kullanlmas, kamusal tepkiye neden olmaktadr: En
azndan bu gibi durumlarda, ancak ant yaps iinde olanakl bulu
nan, arsann yksek ticari deerle kullanlmasn btnsel bir koru
mann pey akesi olarak kabul etmek yerine, antn btnlnden
feragat edilmekte, yani ant kavram daraltlmakta, buna karn
"imar hukukuna gre izin verilmeyecek yeni bir yap ina etmek
iin" dayanak olarak kullanlmaktadr (Georg Mrsch: Aufgekliirter
Widerstand [Aydnlanm Direni], Basel vs. 1 989, s. 60) . Bylece,
Zrich'teki ekirdeksizletirilmi bir otelin "koruma" nedeni, bt
nyle yklna durumunda imar hattnn bugn geerli olan hizaya
ekilmesi gerekliliiydi. D duvarlarn korunmas, yeni binalar iin
geerli olan bu dzenlemenin evresinin dolanlnasn salam
oldu (Mrsch, s. 63, 65) .
Bylece ifte ekirdeksizletirme gereklemektedir: Hem bina,
hem de "ant" kavram asndan.

25.3. ekirdeksizletirme Strategeminin Boyutlar

Yerlemi bir mimari nlem olarak ekirdeksizletirme bir strate
gem deil, normal bir sretir. "Uzun sredir genel szck daarc
na ait bulunan ekirdeksizletirme terimi, bir zamanlar tartma
lyken, artk tamamen normaldir". Zrich Eidgenssische Techni
sche Hochschule'deki (ETH) bir sanat ve mimari tarihi profesr,
2.9. 1 998'de byle yazmtr. Buna karn birok eletirmene gre,
binalarn ekirdeksizletirilmesinin 25 numaral strategem ile belir
leyici paralelliklerinin bulunduu tespiti de isabetlidir, tabii, strate
gemin, bir otomobilin kullanlabilir paralarnn sklmesi veya bir
firmann iinin boaltlmas gibi, hemen her eye uyarlanabilir olma
zellii dnda. Buna karn inliler, gazetecilere rvet vererek
basnda kan haberlerin arptlmasn da 25'inci strategem kap
samnda deerlendirmektedirler (Zeitung der Sonderwirtschaftszone
Shenzhen [Shenzen zel Ticaret Blgesi Gazetesi], 29. 10. 1 994) .
400

25 numaral strategemin ifadesindeki "kolonlar" ve "kiriler", bir

eyann az saydaki ve fakat merkezi neme sahip unsurlar iin kul
lanlan simgelerdir. Bu terimlerle, somut olarak rnein bir eyin
"tz", "ierii" veya "z" kastedilmi olabilir. Strategem aranr
macs Yu Xuebin, "Tz, bir eyann dierlerinden ayrlmasn sala
yan zelliidir. Bir eyin tz (z, maddesi) deitirilir veya d
ntrlrse, artk balangtaki eyden sz edilemez. Dardan ori
jinaline ne kadar benzese de, gerekte o artk baka bir eydir. Gizli
tz deiimi, 25 numaral strategemin en radikal uygulan eklidir"
diye yazar. "ekil daha dsaldr, buna karlk ierik her zaman y
zeye kmaz" diye devam eder. "Bu gereklik, bir eyin ieriini giz
lice deitirmeye olanak salar. Zira d ekil ayn kalrken ierik de
itirildiinde, sz konusu deiim bir eyin i tatc unsurlarna
ynelik derin etkiler eklinde ortaya ksa da, bu durum genel ola
rak kolay alglanamaz".
Savaa uyarlandnda, "kolon" ve "kiriler", dmann temel sa
va gcn simgeler. Bir evden kolonlar ve kiriler karldnda, ev
yklr. Bir ordunun temel sava gc ortadan kaldrlrsa, ordu sal
lanmaya balar. 25 numaral strategemin askeri kullanm, kendi
birlik dizilimini srekli deitirerek veya gstermelik manevralarla,
dmann temel sava gcn, btn ordunun tayc dayanan
kaybedecei ekilde kaydrmasna ve birok daha zayf ve birbirin
den yaltlm birlie blnmesine neden olmay hedefler. Bu dav
ran, "dmann birliklerini blmek" ilkesine karlk gelir. Kendi
birlikleri younlatrlr ve dmann paralara ayrlm taburlarnn
zerine toplu bir hmla yrnr. Bu ekilde, toplamda varolan ye
tersizlik, paralara blnm stnle dntrlebilir ve sonuta
stratejik adan da avantaj salanabilir.
Baka bir lke zerinde gizlice nfuz kazanlmasnda da 25 nu
maral strategem kullanlabilir. Strategem aratrmacs Li Bingyan'a
gre Sovyetler Birlii tarafndan Afganistan'a, 50'li yllarn ortala
rndan balayarak her adan nfuz edilmitir. Buna gre, Muham
met Tarki'nin baa gemesinden (Nisan 1 978) sonra Sovyetler Bir
lii lkeye 6000'in zerinde danman ve uzman gndermi, bylece
de ordu ile parti ve hkmet organlar zerinde adm adm denetim
401

kurmutur. Ayn zamanda Sovyetler Birlii, ilek bir casus etkinlii

gelitirmi, kilit konumlardaki Sovyet kart kuvvetleri devreden
kartm ve bunlarn yerine Sovyet yanls kuvvetleri geirmitir.
Afgan ordusundaki kolon ve kiriler deitirildikten sonra Sovyetler
Birlii 27. 12. 1 9 79'da Afganistan'a alenen girmi ve tek hamlede
lkeyi eline geirmitir.
25 numaral strategemin kullanm, bunun dnda askeri veya
sivil koalisyonlar ve ittifaklarda veya birlemelerde de dnlebilir,
zellikle de korkulan birlik ortann ana gcn (rnein merkezi
birlikler, kadrolar gibi) elinden almak ve kendi formasyonuna sok
mak 'eklinde. Buna ilikin somut gzlem malzemesi olarak, ABD'nin
NATO iindeki ortaklaryla olan ilikisinin 25 numaral strategem
asndan incelenmesi ele alnabilir. ABD, ince bir g politikasyla
btn byk lkelerden stn yetenekleri dzenli olarak ayartmak
ta ve bylece 25 numaral strategemi ustalkla uygulamaktadr. "Bu
kresel yetenek emilmesi" ile /Martin Kilian: "Siegesdurstig und
kaltherzig [Zafere susam ve ta kalpli] ", Die Weltwoche, Zrich
26.3. 1998, s.7) kendileri glenmekte ve bu yetenekierin vatanlar
olan lkeler zayflamaktadr.
atma durumunda birlikler, kar taraf fark etmeden mttefik
kuvvetlerin takviyesiyle glendirilebilir ve bylece zayflk stn
le dntrlebilir. Bu durumda glenen taraf kendisine yeni
kolon ve kiriler ekiemi olur.
25 numaral strategemin bir trevi, bir eyin yalnz iini deitir
mek yerine, gizlice btn eyay deitirmek ve genellikle sahteyi
gerein, kty iyinin, nemsizi nemlinin yerine vs. koymak ek
linde ortaya kar. kinci eya orijinaline o derece benzemelidir ki,
strategem kurban sahteyi gerek, kty iyi veya nemsizi nemli
sanabilsin. Hileyi fark ettiinde ise ou zaman artk ok ge olmu
tur. 25 numaral strategemin ok kaba uygulamalar olarak, hileli
ambalaj veya inliler tarafndan ou zaman "koyun kellesi asp k
pek eti satmak (gua yangtou, mai gourou)" deyimiyle ifade edilen
etiket sahtecilii, bu kapsamdadr. Buna ilikin bir rnei, strategem
aratrmacs Yu Xuebin vermektedir. Jilin Eyaleti'ndeki yerel bir
fabrika, dk deerli gbreyi, stnde itibarl bir devlet kimya fab402

rikasnn ad yazan uvallarla paketlemektedir. uvallarn d gr

n ve zerindeki yazlar yksek bir kaliteyi gsterirken, iindeki
ler gerekte nc snf maldr.
Dnsel anlamazlklarda 25 numaral strategemin uygulanma
ekli, her zaman iin deer verilen bir dn antn (kavram, ner
me, nlem, eylem vs.) gerek ieriine aldrmadan, kendi grn
gerekelendirmek iin kullanlmak, rnein kar tarafn nerilerini
benimseyip iini kendi ieriiyle doldurmak eklinde ortaya kmak
tadr. Bu yntem ou zaman, dn antnn ekirdek ieriinin
gizlice deitirilmesine dayanr. rnein, "drder etesi", 1 975'ten
beri Shan-Moor Haydutlar adndaki romana ynelen eletiri hareke
tinin ileyiini deitirmeyi amalamaktadr. Bu eletiri hareketinin
adn deitirmeden - Mao'ya gre bu romann kusurlu temel eili
mi olan - kapitlasyonizme karn, bir kyl ayaklanmas liderinin,
kendi saflarndaki bir rakip tarafndan uzaklatrlnasn eletirinin
temel konusu yapmtr. Bylelikle Zhou Enlai dalayl yoldan hedef
gsterilmi olmaktadr. 12.12. 1 976 tarihli Halk Gazetesi; bu ynte
mi 25 numaral strategem altnda deerlendirmitir.
25 numaral strategeme kar savunma yapmak iin, birlik yol
dalarna ve tarafszara kar dikkatli davranlr. Ana kaynaklar
kolaylkla bakalarnn kullanmna almamaldr ki bunlar o kay
naklar yerlerinden kesip kiinin kendi kirilerini kaybetmesine yol
amasnlar. Aksine, kiinin kendi "kolonlar" ve "kirileri" srekli g
zetim altnda tutulmal, durumlar tam olarak bilinmeli, temizlen
neli ve onlara bakilmaldr ki, kiinin kendi davran yetenei asla
kaybolmasn. Kiinin kendi "kolon" ve "kirileri" kimse iin kolay
ulalabilir durumda olmamaldr. Onlarn zarar grmesi veya bek
lenneden deitirilmesi olaslna karlk zamannda acil nlemler
ngrlmelidir.
nerneler berrak ve yerine gre aklamal olmaldr. Kendisini
belirsiz, anlamsz veya ifte anlaml ekilde ifade eden kii, dn
celerinin yanl yorumlanmasna, deitirilmesine, krplmasna ve
ya baka ekilde kar tarafn amalarna uygun ekilde eilip bkl
mesine kap ayor demektir. Azndan kan szler arptlan, ner
mesi yanl veya aksi ynde yorumlanan, szckleri ifadesinin genel
403

anlamndan kopartlan kii, derhal bunu dzeltmeli ve bu ekilde

eksik veya yanl yorumun halkalar halinde yaylmasnn nne
gemek zorundadr. Berrak nermeler bile 25 numaral strategemin
kullanclarndan korunakl olmaya yetmez. rnek olarak avukatlar
bazen soukkanllkla "bir metni kesip bier ve [onlara uyan] anlam
kartnay baarrlar [duar- zhang yi] ", hatta kar tarafa hibir
zaman sylemedikleri eyleri bile ykleyebilirler. Edward E. Ott,
Juristische Dialektik [Adli Diyalektik] adl kitabnda (2.b., Basel vs.
1995, s. 66-77, 79-84) 25 numaral strategemin bu ekilde uygulan
masn daha yakndan incelemektedir.
Bata Zrich kenti ve Genova Kantonu tarafndan 20.9 . 1 996 tari
hinde Zrich'teki Mnsterhofta dzenlenen bir Avrupa Bayram'n
da, Winston Churchill'in (1874-1965) Zrich niversitesi'nin Kon
ferans Salonu'nda 50 yl nce yapt konuma bu ekilde kutlan
mtr ("The Tragedy of Europe [Avrupa'nn Trajedisi]", 19 Eyll
1 946: Robert Rhodes James (ed.) : Winston S. Churchill: His
Complete Speeches 1 897- 1 963 [Btn Konumalar 1 897- 1 963] , cilt
VII 1 943-1 949, New York/London 1 974, s. 7379 vd.) . Dinleyenler
de, konumac Churchill'in vizyonunun, Avrupa Birlii'nin kurul
mas ile gerekletii izlenimi uyandrilmtr. Byle bir yorum er
.
evesinde Churchill'in konumasndan nemli baz "kolon" ve "kiri
lerin" kaldrldn ise pek kimse fark etmemitir - kim orijinal ko
numay okuma zahmetine katlanr ki (bkz. ayn zamanda 24.3 ve
zellikle 25. 1 1 ) ?
nsann kendisinin kontrol ederneyecei veya bunun iin ar
aba harcamas gereken eyler zerine bilgilendirildiinde, 25 nu
maral strategemin kullanlmas asndan zellikle dikkatli olmak
gerekir. Somut olarak bunun anlam, ulalmaz bilim alanlar ile il
gili raporlara her zamari phecilik, dikkat ve tedbir ile yaklamak
ve hibir zaman olduu gibi kabul etmemek gerekliliidir. Zira 800
milyondan fazla ulalabilir nternet sayfasnn bulunduu (J)er
Spiegel, Hamburg Nr. 28, 1 999, s. 1 52) ve "inanlmaz bilgi ktleleri"
ile yaratlan "aprak kaos"un yaand bir ada (gdi impuls, Z
rich 1/1 998, s . 27; bununla ilgili olarak ayrca 20 numaral strate
geme bkz.) insanlar iletmek fazlasyla kolaydr.
404

l l numaral strategemde olduu gibi, 25 numaral strategemde

de bir deiim gereklemektedir. Ancak l l numaral strategemin
konusunun, kt bir ey tarafndan tehdit edilen bir insan kurtar
mak ve korumak olnasna karn, 25 numaral startegemde ilk ba
kta belirlenebilir bir insan, eya veya kavram deiimi ile bu s
rele bantl olas hedeflerden bir yelpaze gze arpmamaktadr.
Bu adan, 25 numaral strategem, tek boyutlu olarak yalnzca kar
tarafn gszletirilmesine ynelen 1 9 numaral strategemden de
ayrlr.

25.4. Gerdeksiz Dn
Cao Xueqin'in (?-yaklak 1 763) yazd Krmz Oda Ryas, in'in
en tannm ve stelik en popler romanlarndan biridir. Biraz ksai
tlm Almanca bir evirisini Franz Kuhn'a borluyuz (Frankfurt a.M.
1 977). Roman, byk bir soylu aile olan Jialar'n 18'inci yzyl
geleneksel in topluluundaki ykseli ve dn tasvir etmekte
dir. Bu roman yalnz kitap olarak deil, opera, televizyon dizisi ve
izgi roman olarak da bulmak mmkndr. ki ana karakteri olan
gen Yeim Ta ile Siyah Prlanta Hanm ve anlatnn ana temasn
oluturan trajik romanslarna, her inli ainadr. Adlaryla anlan
400'n zerindeki figr iinde, hamarat, ok gzel ve zeki bir kz
olan Altn Bilezik de bulunmaktadr (bkz. 2 1 . 12).
Yeim Ta, Wang Xifeng (bkz. 3. 1 2, 1 8. 1 1) ile evli bulunan Jia
Uan'n bir amcas olan Jia Zheng'in tek oludur. Aznda bir para
yeimle doduundan, normal bir ocuk olarak grlmemektedir.
zellikle bykannesi olan Des Ahne, ona ok dkndr. Siyah
Prlanta ise, Jia Zheng'in bir kz kardeinin kzdr. Anne ve babas
erken ldnden, Des Ahne ona Jia Ailesi'nin saraynda bakmak
tadr. Ayn Yeim Ta gibi, o da l l yandadr. Jia Zheng'in einin
bir ya byk olan yeeni Altn Bilezik de ev idaresine katlmaktadr.
Yeim Ta'nn kzlara kar bir zaaf olduundan, Altn Bilezik onun
houna gitmekteydi. Ancak kalbi gerekte Siyah Prlanta'ya aitti. Si
yah Prlanta, ok anlayl ve dneeli bir varlkt. nsanlar ona
405

fazla yzeysel gelirdi. Arkada toplantlarndan ne kadar haz alr

Iarsa alsnlar, ardndan onun souk yalnzlna o derece ok kat
lanmak zorunda kalrlard. Kendi kendine, bu gibi toplantlardan
mmkn olduunca kanmak gerekir diye dnr dururdu. nsan
larn, ieklerin amasna ne kadar sevinirlerse, solmalarna o denli
zldklerini dnr ve onlarn hi amam olmalarnn daha iyi
olacana inanrd. Bakalarndan neeli bir yz grr grmez bir
yas havasna brnmesille amamal. nce kalbi, dm iekleri
bir sprgeyle toplad, onlar ince tlden bir iek torbasna koy
duu ve bir tepenin arkasndaki iek mezarna dizdii bir gz gn
kendini gsterdi. Yeim Ta ona yardm ediyordu.
Siyah Prlanta kolaylkla incinmi grnyor ve Yeim Ta ile
tartyordu, ama Yeim Ta'nn tesellileri sonunda ikisini yeniden
bartryordu. Bir keresinde Yeim Ta onu oturduu blmde ziya
ret etti. Uykudan yeni uyannt ve oturarak salarn dzenlemek
teydi. Uykunun kznatrd yanaklar ve bakndaki ar tatllkla
ona ne kadar da gzel grnyordu! Bir kez Siyah Prlanta'ya itiraf
etmiti: "Dlerimde ve uyankken yalnz seni dnyorum ... "
Yeim Ta, Siyah Prlanta'ya duyduu yaknl dier insanlardan
da saklamyordu. Bazen imal bir ekilde, bazen de dorudan, eitli
kiiler Siyah Prlanta'ya, Yeim Ta ile gerekletirecei mstakbel
dnden bahsetmeye balamlard bile. Kaderlerinin birbiriyle
izilmi olduu, her ikisine de kesin grnyordu. Kendisini Siyah
Prlanta'ya doru o derece ekilmi hissediyordu ki, Siyah Prlanta'
nn gzde odal Erguvan Guguk Kuu, ona aka yollu, hanmnn
yl zeri saray terk edip baka akrabalarnn yannda kalmay plan
ladn sylediinde, ar hasta dmt. Siyah Prlanta bedensel
adan zayft. Sk sk ate nbetleri geiriyordu ve kt bir ksrk
ten muzdaripti. O zamanlar yataktan kanmas gerekiyordu. Bir
ksz olarak, hizmetiler ve odalklar tarafndan yabanc addedili
yor ve kendisine gnlszce hizmet ediliyordu. Bu yzden Siyah Pr
lanta kendisini geriye atlm, ihmal edilmi, hatta yalnz braklm
hissediyordu. Gnl ileri ile ilgili olarak konuacak kimsesi yoktu.
Bu arada Yeim Ta evlenecek yaa gelmiti. Bu balamda anne
si Des Ahne'ye Siyah Prlanta'dan sz edecek olduunda, Des

406

Ahne yle dedi: "Siyah Prlanta'nn iyi yanlar olabilir, ama tu

haflklar da var. Ayrca salk durumu da ho deil. Korkarm pek
uzun yaayamayacak. Onu Yeim Ta iin e olarak istemiyorum.
Onun iin doru olan, Altn Bilezik'tir". Ve konumasn srdrd:
"Ama Siyah Prlanta'nn kalbini krmamak iin, bu nian ondan gizli
tutacaz". Btn bunlara, o devirdeki evlilik adetlerine uygun
olarak, Yeim Ta'nn arkasndan karar verildL
Yeim Ta, be renkli bir sicime bal olarak yannda srekli ta
d deerli yeim muskasn bir dikkatsizlii yznden kaybet
miti, bunun zerine de akln yitirdi. Babas ise tahl hazinedan ola
rak uzak bir eyalete atanmt. Yola kmadan nce 8 1 yandaki an
nesi Des Ahne onu yanna artp, torunu hakkndaki derin endi
elerini onunla paylat. Bir kahinin, Yeim Ta'na yardm edebile
cek tek eyin, evlilik gibi nee verici bir deneyim olabileceini ngr
dn syledi. Aksi takdirde korkulacak en kt eyler baa gele
cekti. Kahin, torunun mutluluu iin altn elementinin belirleyici
neme sahip olduunu sylemi ve bylece Altn Bilezik'in kader
tarafndan onun iin belirlenmi olduunu onaylamt. baba, Des
Ahne'nin talimatarna uydu.
Yeim Ta'nn, gelin seimini renen odalnn iine byk bir
uursuzluk dodu. Zira, efendisinin Siyah Prlanta'ya olan aknn
herkesten ok o farkndayd. Efendisi, Siyah Prlanta'dan vazgemek
ve Altn Bilezik ile evlenmek zorunda olduunu renecek olursa,
diye aklndan geirdi, iinde en kk bir aklselim kvlcm kalm
sa, felaket kanlmaz olacakt. Yeim Ta'nn duygularn kendisine
saklamay ve insann mutsuzlua dmesini seyretmeyi, vicdany
la badatramyordu. Bu nedenle Yeim Ta'nn annesine ald ve
hareketli szlerle, Yeim Ta ile Siyah Prlanta arasnda yllar iinde
oluan ili ilikiyi tasvir etti. Yeim Ta'nn, bir yaz gn, duygu pat
lamas ile Siyah Prlanta yerine kendisine ynelttii ve imdiye ka
dar iinde saklad ak bir ak beyanndan da sz etti. Siyah Pr
lanta'nn odal tarafndan dile getirilen, szde bir seyahat imas
nn, Yeim Ta'nn annda lm deine drdn anlatt.
Yeim Ta'nn annesi Des Ahne'ye ve Wang Xifeng'e yeni duy
dy.u eyleri anlattnda, hanm arasnda uzun ve dneeli bir
407

sessizlik oldu. Sonunda Des Ahne i geirdi: "Kz iin endieye

mahal yok. Ama gen, kz aklna koyduysa iler zorlar." - "Bir ne
rim olacak" diye araya girdi Wang Xifeng. - "Neyni o?" diye sordu
Yeim Ta'nn annesi. Wang Xifeng yle cevap verdi: "Bu sorunun
ancak 'cep deitirme' startegemi ile zlebileceine inanyorum."
- "Cep deitirme nasl gerekleecek?" - "ncelikle, Yeim Ta'na,
onun iin Siyah Prlanta'nn seilmi olduu izlenimini vereceiz ve
bunun zerine ne gibi bir tavr alacan gzlemleyeceiz. Eer hi
bir tepki vermezse, cep deitirmeye de gerek kalmaz. Ancak eer
sevinirse, baka bir hile daha yapmamz gerekecek." - "Sevin gs
terirse nasl devam etmek istiyorsun?" Wang Xifeng, Yeim Ta'nn
annesinin kulana eilip ona bir eyler fsldad, o da heyecanla tas
dik ederek ban sallad. Des Ahne de, ayrntlar Wang Xifeng
tarafndan izilen startegem uygulamasn onaylad.
Yeim Ta'nn Altn Bilezik ile evlilik plan zerine ketumiyet
emredilmi olduu halde, haber bir hizmeti zerinden Siyah Prlan
ta'nn kulaklarna ulat. O da kan tkrerek hasta dt.
Bu arada, Wang Xifeng, Yeim Ta'na bir ziyarette bulundu. Onu
snamak istiyordu. "Tebrikler, Kuzen Yeim Ta" diye selamlad onu
neeyle. "Evlenecein mutlu gnn tarihi belirlendi. Ee, sevindin
mi?"
Yeim Ta srtt ve yalnzca sessizce ban sallad.
"Ein Siyah Prlanta olacak, memnun oldun mu?"
Yeim Ta bir kahkaha patlatt. Wang Xifeng, onun akli durumu
zerine ok emin alamyordu.
"Ama ncelikle salkl ve akl banda olman gerekiyor! Baban,
byle aptalca davrandn srece evlenemeyeceini syledi" diye
szlerine devam etti.
Yeim Ta birdenbire tamamen ciddi ve akl banda bir havaya
brnd. "Burada bir aptal varsa, o da sensin" diyerek ayaa kalkt
ve kapya yneldi. "Siyah Prlanta'ya gitmek ve onu rahatlatmak is
tiyorum" diye ekledi. Wang Xifeng onu aceleyle engelledi. "O zaten
biliyor. Terbiyeli bir gelin olarak seni kabul edemez." Yeim Ta sor
du: "En azndan beni dnde grmek isteyecek mi?"
Biraz akl karm olsa da elenen Wang Xifeng, Yeim Ta'nn
.
408

odalnn gerekten de hakl olduunu dnd. Gerekten de, Si

yah Prlanta'nn ad geince akl baz konularda ilemeye balamt.
"Akl yeniden bana gelmise ve karsnn gerekte Siyah Prlanta
olmadn, kendisine gz boyaclk yapldn anlarsa, danann
kuyruu kopacak" diye dnd. Yeim Ta'na ise yle dedi: "Yeni
den iyi durumda olduunda, o seni ziyarete gelecek. Ama deliyi oy
nadn srece bu mmkn deil."
"Ben ona kalbimi verdim" diye cevap verdi Yeim Ta, "o buraya
geldiinde, onu da yannda getirsin ve yeniden gsmn iine
gmsn."
imdi aka yeniden mantksz konumaya baladndan, Wang
Xifeng onun yanndan ayrld. Des Ahne'nin yanna karak, gz
lem ve tereddtlerini paylat. O da haberlere sevinsin mi, endie
lensin mi bilemedi.
Bunun zerine Altn Bilezik ile dn iin eitli formalitelerle
uralmaya baland. Btn bu sre iinde Yeim Ta, Siyah Pr
lanta ile evleneceine inandrlmaktayd. ok mutluydu ve akli du
rumu da dzelme gstermekteydi. Yalnzca szleri hala karmakt.
Dn gnnde ar hasta bulunan Siyah Prlanta'nn durumu
dramatik bir ekilde ktleti. Artk byk aileden hi kimse ona ay
racak zaman bulamyordu. aresizlie den odal Erguvan Guguk
Kuu, Siyah Prlanta'nn dads ihtiyar Wang' buldurdu. Dad, gelip
de Siyah Prlanta'nn durumunu grr grmez yksek sesle haykra
rak alamaya balad. lmekte olann yannda durmak yerine, at
yakp duruyordu. Bu ise odal daha da aresizlie srkledi. Bunun
zerine aklna, Yeim Ta'nn len erkek kardeinin dul ei Li Wan
geldi. O, deneyimli ve zenliydi ve deerli bir destek ve refakati ola
cakt. Dulluk stats gerei dnden uzak duracana ilikin n
grs de doru kt. Odaln grevlendirdii bir hizmeti ona kt
haberi getirdiinde, dzelttii bir iirin bandan korkuyla frlayarak
iki odalnn eliinde Siyah Prlanta'nn kulbesine yneldi. Yolda
.gzyalarna bouldu ve kendisine ac iftiralarda bulundu:
"Srf Wang Xifeng'in 'kalanlar deitirip kirileri almak' stra
tegemi yznden artk Siyah Prlanta'y ziyaret etmiyordum ve ona
abialk etmiyordum. Ne ac! Ne trajik!"

409

Daha Siyah Prlanta son nefeslerini vermekteyken, kahya kadn

grnd. Des Ahne ile Wang Xifeng'in grevlisi olarak Odalk Er
guvan Guguk Kuu'nu almaya gelmiti. Ona acilen ihtiya vard. O
ise, hanm lene kadar beklennesi gerektiini syledi. Bunun ya
nnda, lm deinden bu ekilde koparlmas durumunda bunun
kt etkileri olabileceini de ekledi. Bunun zerine kahya kadn Kar
Kaz, Siyah Prlanta'ya daha az bal bulunan ikinci odala, en g
zel giysilerini giymesini ve kendisine gen evlilerin yeni yuvasnda
toplanm bulunan dn davetlilerine giderken kendisine elik
etmesini syledi. Kar Kaz, ona ne iin ihtiya duyulduunu bilmi
yordu. Tam Yeim Ta'nn nikah saatinde, yalnzca sadk odal
Erguvan Guguk Kuu'nun refakat ettii Siyah Prlanta ld.
Siyah Prlanta ile evleneceini Wang Xifeng'in azndan duy
duundan beri, Yeim Ta grlr ekilde canlanmt. Neeli bir sa
brszlkla, sevgilisini gelini olarak tekrar grmeyi iple ekiyordu.
Dn evinde toplanm hanmlarn arasnda oturup Siyah Prlan
ta'nn geliini beklemekteydi. Nihayet takvimden seilmi mutlu an
gelip atm ve oniki saray fener taycsnn yol gsterdii krmz
mutluluk tahtrevan ieri girdi. Alay durdu ve tahtrevan yere otur
tuldu. Tren stad tahtrevann rtsnn yanna yaklaarak, geli
ni aaya inmeye davet etti. Yeim Ta, ierideki sakl yerinden ka
ln duvakl gelinin aaya inmesine yardm edilmesini ve al elbiseli
nedimesinin koluna dayanarak salon giriinin merdivenlerini
yavaa admlamasn heyecanl bir dikkatle izledi. Gerekte, al
elbiseli nedime, Siyah Prlanta'nn ikinci odal Kar Kaz'ndan
bakas deildi.
Ona neden Erguvan Guguk Kuu deil de, Kar Kaz elik ediyor?
diye dnd ve ard Yeim Ta. Doru, Kar Kaz'n zamannda
gneydeki memleketinden yannda getirmiti ve bu yzden de Kar
Kaz, hizmetine ancak burada giren Erguvan Guguk Kuu'na gre
daha yakn saylr, diye muhakemede bulunarak yeniden rahatlad.
eride, salonda gelin ngrlm trenleri gerekleirdi. Daha
sonra ise gelin odasna gtrld ve orada ''yataa girme" ve "perde
kaldrma" trenleri eski usule uygun olarak yerine getirildi.
Gelin, adedere gre yatan kenarna yerlemiti. imdi en son
410

olarak sra, kurallara gre damadn gerekletirmesi gereken "duvak

kaldrma" trenine gelmiti. te bu, Des Ahne ile hanmlarnn
gizli bir titreme ile izledii and. Yeim Ta, nce hassas Siyah Pr
lanta'y dnerek biraz titiz davranyordu. Ancak sonunda davran
d ve duva gelinin gvdesinden yavaa ekti. Kar Kaz elinden du
va alarak darya tad. Yerine ise annda Altn Bilezik'in odal
Kakadu geti.
Yeim Ta hayretle gzlerini krptrd. u nndeki yatan ke
narnda oturan, Altn Bilezik deil miydi? Yzn lamba ile aydn
latt, kendi gzlerini ovuturdu - phesiz, ta kendisiydi! te hemen
yannda odal Kakadu da durmaktayd. Kar Kaz kayboluvermiti.
Yeim Ta, gerekte mi, ryada m olduunu bilemiyordu. Elinden
lambann alnp kendisinin bir yere oturtulmasna isteksizce izin ver
di. Orada oturup nne bakmaya balad ve tek bir sz bile etmedi.
Uzun bir sre dndkten sonra odalna "Neredeyim? Btn bun
lar bir rya, deil mi?" diye sordu. - "Asla! Bunlarn hepsi gerek! Bu
gn sizin mutlu dn gnnz" diye cevap verdi odalk Yeim Ta
yandaki odaya bakt. Orada Altn Bilezik'in oturduunu grd. "Ora
daki gzel kz kim?" diye sordu odalna sessizce. "Tabii ki einiz"
cevabn ald. "Peki, kim o?" - "Altn Bilezik" - "Ya Siyah Prlanta'ya
ne oldu?" - "Babanz size e olarak Altn Bilezik'i uygun grd. Niye
Siyah Prlanta'dan sz ediyorsunuz?" - "Ama daha demin buradayd.
Odal Kar Kaz'n grdm! Burada bana ne oyunlar oynanyor?"
Wang Xifeng yanna gelerek onu yumuak tembih szleriyle uyard:
"Altn Bilezik'e saygl ol! Hemen urada oturuyor ve sylediin her
eyi duyuyor. Onu krmamalsn, yoksa Bykanne kzar."
Ama uyars etkisiz kalmt. Yeim Ta zaten kark bir ruh ha
lindeydi. imdi ise buna, bu aprak dzen eklenmiti. Kendine b
tn hakimiyetini kaybetti. "Siyah Prlanta'ya gitmek istiyorum" diye
btn gcyle barmaya balad. Endielenen hanmlar etrafn
evreleyerek onu sakinletirmeye altlar. Hemen tede oturan
Altn Bilezik ise kendisi iin gerekten gurur krc olan bu salneyi
izlemek ve dinlemek zorunda kalyordu. Herhalde eski durumuna
bir dn sz konusu diye dnd ve bir geline yakacak ekilde
ar balln korudu. Nihayet Yeim Ta'n yksek miktarda uyu-

41 1

turucu tts sayesinde uyuturmak ve susturmak mmkn oldu.

Biraz sonra kendisini damat odasna deil de, ayrlm bir uyuma
blmne gtrmelerine ve tamamen giyinik bir halde yataa yarr
malarna izin verdi.
Yeim Ta, yeniden ilgisiz ve kat bunalm durumuna geri dn
mt. Uyank bir annda Altn Bilezik, Siyah Prlanta'nn ldn
ona syledi. Bunu renmenin yaratt ani sarsnt ise, bozulmu
akli durumunu toparlad. Sal hzl bir gelime gsterdi. Birka
gn iinde dzelmesi genel bir sevince yol at. Sakin bir zamanda
odalnn dnde olan biteni btn ayrntsyla anlatmas ve Altn
Bilezik'in neden Siyah Prlanta'ya tercih edildiini, Altn Bilezik'in
odalnn yerine Siyah Prlanta'nn odal Kar Kaz'nn geirildiini
ve Yeim Ta'nn duvak kaldrlncaya kadar neden bilgilendirilme
diini aklamas gerekti. Artk kendisine oynanan sahtecilik oyu
nunun doru ve hakl gerekelerini kabulleurnesi gerekiyordu. Siyah
Prlanta'nn ans onda hala zlem gzyaanna yol asa da, artk
kaderiyle barmt. Altn Bilezik de, yumuak ve ince yapsyla, git
tike daha ok gzne girmeyi biliyordu, ve bylece, nceleri Siyah
Prlanta'ya ynelen duygular, tamamen istenci dnda, Altq Bi
lezik'e doru ynlendirilmi oldu.
Sonralar Yeim Ta yeniden hastaland ve lm deine geldi.
O srada bir ocuk kaybolan yeim muska ile kageldi. Yeim Ta
annda yeniden salna kavutu. Yaamn deitirip memur sna
vn kazand. Ei hamile kald. Ancak kaderinde bir koca ve aile ba
bas olmak yazmyordu. Birden ailesini terk etti ve Budist bir kei
ile Daoist bir rahibin peine taklarak iz brakmadan kayboldu.
"Krmz Oda Ryas" romannn "Wang Xifeng bilgileri saklyor
ve harika bir strategem gelitiriyor" balkl 96'nc blmnde,
Wang Xifeng'in iki hanma Yeim Ta'nn aldatlmasn nermesi ve
ayrntlaryla aklamas anlatlr. Bu hile, 97'nci blmde aka 25
numaral strategemin bir uygulamas olarak betimlenecektir. Yeim
Ta'nn Altn Bilezik ile evleneceine kesin olarak karar verilmitir.
Bu deitirilemez. Ancak Yeim Ta'na bunun aklanamayaca
renilir. Hastal iinde "Siyah Prlanta"nn ad onun zerinde hare
kete geirici olumlu bir etki uyandrr. Ancak Yeim Ta'nn, ei
412

hakkndaki gerei rendiinde bu etkinin tersine dnmesinden

korkulmaktadr. te bu iki sorun, Wang Xifeng'in 25 numaral stra
tegemi uygulamasndaki k noktalardr. Szler ve dn gecesin
deki Siyah Prlanta'nn odal Kar Kaz, "kolon" ve "kiri" olarak
deitirilmekte ve bylece, Yeim Ta'nn Siyah Prlanta ile evlen
neye ynelik zlemini ifade eden "gelin" ve "dn" gibi szckler
ayn braklarak, farkl bir tablo yutturulmutur. Bu ekilde sahte ko
lon ve kirilere dayandrlari aldatc tablo sayesinde Yeim Ta'nn
salk durumu zerinde gerekten de iyiye doru bir etki yaratlm
tr. Ancak her eyden nce Yeim Ta'nn evlilie rza gstermesi,
hatta bundan memnunluk duymas v.e bu evlilii sabote etmemesi
salanmtr. Dn treninin sonundaki duvak kaldrma ile aldatc
grnt bir anda ortadan kalkm olsa bile, "fait accompli" mkem
meldir. Btn tren bitmitir ve artk Yeim Ta ile Altn Bilezik evli
bir ifttir. Bu nedenle, Krmz Oda Ryas'nn 97'nci blmnde Ye
im Ta'nn aldatlmas ve sonraki iyileme srecinin betimlenme
sinden sonra, Wang Xifeng'in vlmesi yerinde olacaktr: "nce do
kunmu strategemlerine gelince, onlar her zaman istenilen hedefe
ulard." Chuan Xin, Wang Xifeng ve 36 Strategem adl kitabnn
(Pekin 1993) 25 numaral strategemi ile ilgili olan blmn, ite
bu szlerle sona erdirmektedir.

25.5. Bir Veliahda Karlk Bir Kedi

mparator Zhenzong'un (998-1021) einin ocuu olmuyordu. Buna
karlk, birok kereler mparator'un yannda kalan hizmeti hami
leydi. mparator'un ei, hizmetinin mparator'a bir olan verecein
den ve onun da bu ocuu veliaht ilan edeceinden korkuyordu.
Bylece hizmeti, onu, yani mparatorie'yi ikinci plana itmi ola
cakt. Bunun zerine mparator'un ei, Hong Kong'da baslan bir
strategem kitabna gre, 25 numaral strategemi uygulamaya karar
verdi. Giysisinin altna bir yastk saklayarak, hamile olduu izleni
mini uyandrd. Daha sonra ise, rakibini gzleyen bir dizi saray hiz
metlisine de rvet verdi. Onun dourduu ocuu daha doar da413

maz dnyaya yeni gelmi bir kedi yavrusunun derisi yzlm kanl
lei ile deitirtti, bylece de ocuu mparator'a kendi ocuuymu
gibi tantt. Strategemi baanya ulat. Daha sonra mparator
Renzong (1023-1063) olarak tahta kacak olan ocuunun annesi
sayld. Bu ayn zamanda bir tiyatro oyununun konusudur. Yeni
doan bebein kedi lei ile deitirilmesi dncesinin baka bir
ekli ise, ilk olarak 1879'da yaynlanan ve Haziran 1980 ile Haziran
1981 arasnda in'de 4.446.000 basks satlan Silahor ve Be
Yeminli Birader adl romanda (ksmi Almanca evirisi Peter Hngs
berg: Richter und Retter [Yarg ve Kurtarc] , Mdling/Wien, yak
lak 1966, bkz. s. 7 vd. ; ksmi ngilizce evirisi Susan Blader: Tales
of Magistrate Bao and His Valiant Lieutenants [Yarg Bao ile Yiit
Naiplerinin ykleri], Hong Kong 1998, s. 1 vd.) . Burada alnan
kiri roln bir ocuk oynamaktadr. Bundan sonraki iki rnekte ise,
vasiyetnamelerdeki "kolon ve kiriler" deitirilecektir.

25. 6. U'yu X Gibi Gstermek

Ortaa'da U yerine V yazlrd. zellikle borlarn yazlmasnda ise,
"be"i ifade eden Romen rakam Vnin, "on" iin kullanlan X'e dn
trlmesine sk rastlamyordu. Bugn "birine U'yu X gibi gstermek",
''birini kaba, ar ekilde aldatmak" anlamnda kullanlmaktadr. Ve
insanlar hala daha "kaba" ve "ar" hilelere aldanmaktadrlar.
Ortaa'daki bu hile manevrasn andran bir yaz sahteciliinin,
mparator Yongzheng'in (1723-1735) tahta kmasm salad an
latlr. Herbert Franke ve Rolf Trauzettel'in yazdklarna gre, m
parator Yongzheng'in babas Kangxi'nin (1 662-1 732) lm "aibe
lerle doludur". (Das chinesische Kaiserreich [in mparatorluu],
Fischer Weltgeschichte, Frankfurt a. M. 1968, s. 286) . Cihai 1 978
Ban'a gre (Wortmeer Basks 1 978, Shanghai 1979, s. 2192)
Yongzheng "taht entrika ile ele geirmitir". Komplonun ayrntlar
zerinde gr birlii yoktur. Hong Kong'da baslan bir strategem
kitabnda 25 numaral strategem ile ilgili blmde yer alan bir ver
siyonu aada veriyoruz.
414

Kangxi'nin halefi, onbe olundan biri olacakt. Yongzheng dr

dnc ouldu. Genliinde araba ve kadnlara dkn ie yaramaz
bir adamd. Bu nedenle babas onu istemiyordu, o da bu yzden d
lkelerde dolamaktayd ve evresine bir silahorlar srs top
lamt. Kangxi, ya ilededii halde kendisine bir veliaht belirleme
miti. lm deindeyken, yazl olarak u beyanda bulundu: "14.
olum, haleflm olacaktr." Bu srada Yongzheng Pekin'de evresin
dekilerle birlikte oturduu "Uyum Saray"na (Yongehong, gn
mzde bir Budist tapnadr) geri dnmt. Gizlice arive girerek,
mparator emirnamesini ald. "1" rakamn "No" iaretine dn
trd. imdi emirnarnede "No 4. olum, halefim olacaktr" diye
yazyordu. Bunun ardndan Yongzheng silahorlarnn yardmyla
babasnn lm deinde yatmakta olduu saraya girileri kapatt.
Kendisi, hasta babasnn yanna gitti. lm gzlerinin nnde bu
lunan yal adam, vezirlerini ard. Ancak kimse gelmedi. Gzle
rini atnda grd tek ey, yalnz bana yatan ucunda dur
makta olan olu Yongzheng oldu. Artk mparator, bu ie yararnazn
kendisini btn dnyadan yalttn biliyordu. fkeden kendisin
den geerek bir Budist dua ipini olunun zerine frlatt ve ld.
Hemen ardndan Yongzheng btn vezirleri toplayarak veliaht belir
leme belgesini okutturdu. Memurlar hibir ktlk sezinlemediler
ve onu yeni mparator olarak tandlar.
Yaklak 2000 yl nce gerekleen bir vasiyetname deiiklii ile
uygulanan 25 numaral strategem ise, buna gre ok daha byk
etkiler uyandrmtr. in'in ilk imparatoru Qin Shihuang (bkz.
23.1) son yolculuunda hastalanr ve .. 210 ylnda, (bugnk
Hebei Eyaleti'nde yer alan) bakenti Shaqiu'dan uzakta ld.
lmnden nce Tayvanl tarihi Fu Lecheng'e gre (in Tarihi'nin
Toplu Anlatm, cilt 1, Taipeh 1979, s. 1 1 7) harem aas Zhao Gao'ya
(?-.. 207) , en byk olu Fu Su'ya bir mektup yazdrarak, onu
halefi ilan eder. Ancak daha mektup gnderilmeden Qin Shihuang
lr. Fu Su, General Meng Tian'n (?-.. 210) ile iyi arkadatr,
Meng Tian'n kardeiyle ise Zhao Gao'nun aras bozuktur. Bu neden
le Zhao Gao, Fu Su'nun tahta kmasn kendisi iin dezavantaj ola
rak grr. Qin Shihung'a yolculuunda yalnzca en kk olu Hu
415

Hai elik etmitir ve o srada da orada bulunmaktadr. Zhao Gao,

onunla gayet iyi anlamaktadr. Babakan Li Si (?-.. 208) ile bir
likte, Hu Hai'yi veliaht ilan eden ve Fu Su'ya intihar etmesini emre
den yeni bir imparatorluk emirnamesi dzenlerler. Fu Su bunun
zerine kendisini ldrr. 21 yandaki Hu Hai ise, ''yaamnda ba
arl bir ordu kumandan olan ve belki de hanedam istikrara kavu
turabilecek kiilikteki" Fu Su yerine Qin Shihuang'n halefi olur. Hu
Hai'nin byle bir yetenei yoktur. "Biroklar iin aibeli bir ekilde
tahta kmt ve bu nedenle meruiyet ve sadakat kazanamad"
(Herbert Franke; Rolf Trauzettel, a.g.e., s. 77 vd.

25. 7. Avrupal Deerleri Olmayan Avrupa

"G grece mtevaz olarak kalsa bile, Avrupa nfusunun etnik
bileimi deiecektir" (Thomas Kesselring: "Die demographische
Zukunft Europas - eine Tabuzone [Avrupa'nn Demografik Gelecei
-Tabu Bir Alan]", Neue Zrcher Zeitung, 25/26.7. 1 998, s. 70) . " [ . . . ]
daha bir ok yabanc vatandalk kazanma yoluyla Alman olurlarsa,
Almanya "ok kltrl" Almanya haline gelecektir. Ancak bu nokta
da, [Bielefeld'li Nfus Bilimci Herwig] Birg'in ortaya koyduu, Al
manya'nn 'kltr ulusu' olma yetenei zerine sorular bagster
mektedir. Gelecekte asimilasyon gc ne lde olacaktr? Demog
rafik gelime yznden yalnz Almanya'da deil, btn Avrupa'da,
Bat-Hristiyan-Hmanist gelenee zg belli bal deerlerin gele
cei sz konusudur: rnein zgrlk, hogr, adalet ve zerklik
balamnda bireyin onuruna sayg" (Isolde Pietsch: "Alarmrufe der
Bevlkerungswissenschaftler [Nfus Bilimcilerin Alarm ars]",
Neue Zrcher Zeitung, a.g.m.) . "[ ... ] Avrupallarn soyunun tkenme
si, yalnz biyolojik anlamda deil, ayn zamanda kltr varl a
sndan da sz konusudur" ("Ein Nullsummenspiel? [Sfra sfr
m?]", Neue Zrcher Zeitung, 25/26.7. 1 998, s. 69) .
Bu tezlerin hakl olduu varsaymnda bulunursak, bunlar gerei
Avrupa'dan belirli deerlerin kaybolmas ve bunlarn yerine baka
larnn, rnein slai eya Do\l Asya,'ya zg deerlerin geiril416

mesi arzulanyorsa, bunu dikkat ekmeden gerekletirmek yapla

cak tek ey, 25 numaral strategem anlamnda planl bir nfus poli
tikas izlemek olacaktr.

25. 8. Pirin Yerine Msr

Taipeh'te baslan bir strategem kitabna gre, bir zamanlar in'deki
merkez bir afet blgesine soyulnu pirin gndermi, ancak mer
kezden tara yresine doru giden yolda her aamada "kolonlar de
itirilip kiriler alnarak", yardmn ierii aama aama ktleti
rilmitir. uvallar kararlatrlan yere vardklarnda, ilerinde yal
nzca bozuk msr bulunmaktadr. lgililer bundan hayal krkl
duymu olsalar da, sz konusu srete zenginleen memurlarn her
biri, buna Li Bai'nin (701-762) Yangtse Nehri zerinde Boazlar
zerinden gerekletirdii 1200 millik deniz yolculuu srasnda
yazd bir iirden alnan u beyide karlk vermi olsa gerektir:
"Nehrin her iki kysnda maymtnlar aralksz bredursunlar, ben
hzl sandalmla sarndaki ve solurodaki usuz bucaksz da srala
rn oktan amtm".
Ayn strategem kitabna gre, kinci Dnya Sava'ndan sonra
in hkmetinin yozlam memurlar, yenilen Japonlarn in top
raklarnda ellerinde tuttuklar fabrikalar ve giriimleri in lehine
devletletirdikleri srada, btn iyi tesisleri ve mallar satarak bedel
lerini ceplerine atmlar, elde Ilenmi gmten yaplm eyalar
eskilerle deitirmilerdir. Japonlar tarafndan retilen modem si
lahlar almlar ve silahlanelere onlar yerine kullanlm eski si
lahlar teslim etmilerdir.

25. 9. Garsona, Ismarlanan Bal Yere Atmasn Emretmek

"Bir keresinde yemee ktmda, garip bir olayn tan oldum.
Baka bir mteri, belirli bir fiyatla satlan canl bir balk sipari et
miti. Garson bal akvaryumdan alarak mteriye gsterdi. M-

417

teri ise garsondan, bal yere atmasn istedi. Garson kendisinden

isteneni yerine getirdi. Bal lok.IJ.tann zeminine frlatt. Daha son
.
ra onu yerden alarak mutfaa doru gzden yitti. Benim anladma
gre, baz restoranlarda akvaryumdan karlan canl balk daha
sonra mutfaa gtrldnde baka bir akvaryuma konuyor ve
bylece canl kalmas salanyor. Gsterilenin yerine, lm bulu
nan, yani taze olmayan baka bir balk hazrlanarak mterinin
nne konuyor. Muterinin istei, ite bunun gibi hilecilikleri nle
meye ynelik bir kar nlei.ndi. Balk bir kez yere atlp yar l hale
geldiinde, onu tencereye atmaktan baka yaplabilecek bir ey kal
myordu." 25 numaral strategeme gndermede bulunan Li Jing
yang, in Komnist Partisi'nin yayn organ Halk Gazetesi'nde (Pe
kin, 26.5 . 1 998, s. 12):"kolonlar deitirip kirileri almak .tmnun
zerine imkansz hale geliyor" diyor ve devam ediyor: "Mutrinin
davran tarznn genel olarak yerlemi olup olmadn bilemiyo
rum, ancak muhtemel bir kereliine ve annda doalafuiu bir
tepki deildir. Bu balnda, tabaktaki baln gerekten taze olup
olmadn anlamann bir baka yntemi aklma geliyor: Baln gz
leri, 'Canl balk - frlami g"zler, l balk - km gzler' deyimine
uygun olarak kontrbl idilir." Halk Gazetesi'nin yorumcusuna gre
"Sz konusu mteri 'mteri aldatmaya kar elverili bir nlem
mdahalesi' kefettiine gre, canl balklarn lleriyle deitiril
mesi rastlanari bir uygulamadr. Lokantalarda yediim pek ok
kzarm rdei istemeden de olsa dndm. Tepelere kadar yk
selen apkasyla a her seferinde mutfaktan karak hazrlayaca
rdei mteriye gsterir:r_;qaha sonra ise, mutfaa geri dnerek
kendisini kesme ve piitin -tlerine verir. Bir sre getikten sonra,
bembeyaz tabakta duran etle geri gli;: .Apcak bu et, gerekten n
ceden gsterilen rdein midir? Kim bilir! Tiyatroda veya operada,
sahneye kan bir kimsenin kuliste giysi deitirmi olduunu anla
mak kolaydr. Ama paralara ayrlm balk ve rdek sz konusu
olduunda, bu gibi deiimleri saptamak olanakszdr. "
Bu ke yazsnda, 25 numaral strategemin 20'nci yzyln son
larnda in restoranlarnda rastlanan ve mteriyi aldatmay ama
layan bir uygulamas betimlenmektedir. Byle bir uygulamay en418

geliemek iin mteri, baka bir strategeme, yani 9 numaralya da

yanmak zorunda kalmaktadr. Balk mterinin istedii ekilde hr
palandktan sonra, ok yksek bir olaslkla tabana da gelecektir.

25. 1 O. deagram Deitirme

Li Ruhzen'in (yaklak 763- 830) Aynadaki iekler adl romann
da anlatt, zaman geirmeye yarayan bir iki sofras oyunu, 25 nu
maral stratagem formlne uygun olarak adlandrlmtr. Oyuncu,
eitimini ve dile ilikin hayal gcn, kendisini hayranlkla
dinleyenlere unu anlatr: "in ideogram XXX'ten [jun: Ordu] diki
ne izgiyi 1 ekiyorum, onu elimde yuvarlayarak bir top haline ge
tiriyorum, onu da atnn zerine nokta olarak yerletiriyorum. u
ie bak, bambaka bir ideogram, yani" - bu noktada, anlayanlar var
m diye evresine heyecanla gz gezdirir "XXX [xuan: bildirme] !"
-

25. 1 1 . Kadnlarn. . . Sahi Neleri Var?

"Her insan gklerin ocuudur. Erkek olsun, kadn olsun her insa
nn, kendisine gkler tarafndan verilmi bir bedeni vardr. Bununla
balantl olarak herkesin zerklik hakk vardr. insanla insan
arasnda eitlik caridir. [ . . . ] Bu, bedensel farkllk tanmaz. nsanlar
ayn dzeyde ve eit olarak iletim kurarlar. [ ... ] Kadnlar ve erkek
ler birlikte gklerin halkn olutururlar ve gklerin altnda birlikte
yer alrlar. Aralarndaki akraba ilikilerini srdrr veya iyi evlilik
ler yrtrlerse, bu arkadalar arasndaki eit dzeydeki iliki gibi
olur. Erkek ile kadn arasnda en yksek ak eylemi gerekleecei
zaman bile, her biri ayr bir insan olarak kalr. Onlarn her biri
zerklie, bamszla ve zgrle ilikin insan haklarna sahiptir
[ ... ] . Kadn, erkein ailesine gvenneye meyleder ve bylece zerk
lii zerindeki insan hakkn yitirir. [ . . . ] Gnmz Amerikas zgr
lk adna iyi bir nam sahibidir. Ancak, kadn erkei izlemesini ge
rektiren adetler, baka yerlerde olduu kadar, orada da geerlidir.
419

Bir kez evlenen kadn, ebediyen erkein ailesine ait olacaktr. Yeri,
kocasnn yandr. Kocas zenginse, kadn da onu izler ve zengin
olur. Kocas yoksulsa, kadn da onu izler ve yoksul olur. [ . . . ] Atas
znde dendii gibi: Horazla evlenen horozu, kpekle evlenen kpe
i izler. [ ... ] Yalnzca kk bir bedensel farkllk yznden erkek
srekli stn tutulmakta ve kadn bastrlmaktadr. Kadn hangi
suu, hangi gnah ilemitir? Kk bir bedensel farkllk yznden
kadn yaam boyunca ezilmeye 've bir erkei izlemeye mahkumdur
ve yalanana kadar tek bir zgr gn bile geiremeyecekti. Onun
zerine nasl bylesine bir yk yklenebilir? Bir insana yaplacak
hibir ey, zerklik hakknn bu ekilde elinden alnmasndan daha
kt olamaz. 'Kuttrenlerin geliimi' zerine yaztlar, Konfys'n
ortaya koyduu byk toplumun kurumlarn gstermektedir. Buna
gre, 'Kadnlarn kui'leri vardr.' Kui ise, zerklikten baka bir anla
ma gelmemektedir. Yani, kadnlarn zerklik hakk bulunmaktadr."
Yukarda hayli ksaltarak verdiimiz, orijinali 1 088 ideagramdan
oluan metin, Byk Toplumun Kitab'nn beinci blmnn altnc
l;abndan alnmtr. Beinci blmn bal yledir: "Cinsiyetler
arasndaki engeller nasl kaldrlr ve kadnla eitlik nasl salanr?".
Byk Toplumun Kitab nn yazar inli filozof ve yazar Kang You
wei'dir (1 858-1 927) . Kendisi, Eski ve Yeni in arasndaki snr iz
gisinde yer alan en byleyici ve etkili kiiliklerden biridir. Daha
1 898'de, in'i bir "Yz Gnlk Reform" ile ada bir devlete dn
trme denemesinde bulunmutu. Byk Toplumun Kitab'nn (Al
manca ksmi evirisi, Ta T'ung Shu bal altnda, Dsseldorf/Kln
1 9 74) , yazlmas 1 902'de bitmi, kitap ancak 1935'te yaynlanmtr.
Kitapta, in'in ortaya kard ideal bir toplum sisteminin en geni
ayrntl bir tasars yer almaktadr. Batl fikirlerden esintiler tasa
da, inli bir gereklik anlay ile yorulmutur. Kang'n topyasm
da Budist ve Konfys tasavvurlar yannda, Hristiyan ve doa
bilimsel kavramlar da yer almaktadr. Strategem kullanmlar da at
lanmamaldr.
Burada verilen alnt, Kang Youwei'nin, kadnla erkein eitliini
bir davul vuruu ile gerekelendirmek iin kulland bir alnt ile
bitmektedir: "Kadnlarn 'kui'si vardr." 'Kui' eklinde okunan ideog'

420

ramn ne anlama geldiini de yine kendisi aklamaktadr: " 'Kui ise,

'zerklik'ten baka bir anlama gelmemektedir." Ve Konfys bir
alntnn otoritesine dayandrd sonu cmlesi: "Yani, kadnlarn
zerklik hakk bulunmaktadr."
Beinci Blmn Altnc Bab'nn son pasajnn temel dayanak
noktas, szde Kohfys'n "Byk Toplum" tasvirinde yer alan
"kui" kavramdr. Kuttrenler zerine Yaztlar;da (Girite evrilmi
tir, s. 19) yer alan "Byk Toplum"un orijinal lafz okunacak olursa,
orada yle bir pasaj getii grlr: "Kadnlarn 'gui'si vardr." B
yk Alman Sinaloglar Richard Wilhelm (1873-1 930) ve Wolfgang
Bauer (1930-1996), bu cmleyi "kadnlarn yuvas vardr", yani "b
tn kadnlar, belirli birer yuvaya sahiptir" eklinde evirmektedirler.
Baka bir anlatmlar, Kang Youwei, alnt yapt metindeki "gui"
(yuva) ideogramn, ''kui" (zerklik) ideogramyla deitirmi ve
bunu aka kendi tezine Konfys bir yazy dayanak olarak gs
terebilmek iin yapmtr.
Ancak asl nemli nokta imdi gelmektedir: Kang Youwei tarafn
dan "yuva"nn yerine geirilen ideogram, gerekte yoktur. Anlalan
Kang Youwei, sz konusu ideogram, Pekin'deki in Toplum Bi
limleri Akademisi'nin Dil Enstits'nden Profesr Liu Jiexu'nun ba
na yazd bir mektupta da onaylad gibi, srf bu ama iin yarat
mtr. Asl metindeki ideagram ile Kang Youwei tarafndan icat
edilen arasnda "gndz ile gece gibi bir fark vardr. Burada, 'kolon
lar deitirip kirileri almak' oyunundan sz etmek yerinde ola
caktr" demektedir yaayan en nemli in dilbilimcilerden biri olan
Liu Jiexu. Kendisi, beni sorun konusu olan ideagram'n "kui" eklin
deki olas okunu ekli zerine de bilgilendirmitir.
Tabii ki, Kang Youwei'nin yanl alnt yapt eski Konfys
topya "Byk Toplum", tannm bir metindir. Yine de pek ok
okur Kang Youwei'nin strategemine aldanm olsa gerektir, zira eski
metinleri kim o kadar ayrntl okur ve kim her bir ideegrann otan
tikliini denetleme gereini duyar ki? Hatta, Kang Youwei'nin stra
tegemini ortaya kartt halde, buna kar kmayan okurlardan
sz eden inlilerle tantm. Zira sonuta metinde yaplan sahtecilik
iyi bir amaca hizmet etmekteydil
421

Daha Ortaa'daki Cizvit misyonerleri, Konfys yazlar, i

lerinde Tanr'nn Olu'nun ete kemie brnmesi, bakire doumu,
kutsal leme ve ilk gnahn onaylandn bulacak ekilde yorum
lamlard. Bunun iin kullanlan "figrizm" adl yntem, yalnzca
in'de kullanlmamtr. Eski Ahit'te, hatta Avrupa'nn putperest d
neminde, Yeni Ahit'in retilerinin n ekillenmelerinin "ekilsel"
veya sembolik bir ekilde bulunduuna )n,anlrd (bkz. Harro von
Senger: "Eine wissenschaftliche Akademie fr China. Briefe' des
Ch.in,amissionars J. Bouvet [in iin bilimsel bir akademi: in Mis
yoneri J. Bouvet'nin Mektuplar] ", Neue Zeitschrift fr die Religions
wissenschaft, Immensee, Nr. 5, 995/, s. 69 vd.) . 25 numaral
strategem ile olan paralellikler aktr.
Kang Youwei ile ilgili olarak ise, kendisi tarafndan ilerici bir e
kilde yorumlanm klasik alntlar yoluyla Hristiyanln olmasa da,
politik reformlarn propagandasn yapmakla nldr. Bu yntemi
kullanarak Konfys yazlarda bat parlamentolarnn ve bat
demokrasisinin ilk rneklerinin izlerine rastlamtr. Kang'n ynte
mi - "Antie yollama yaparak sistem yenilemesini (tuo gu gai zhi)"
sav,nmak - bugn, Batdakiler de dahil olmak zere pek ok insana
ilham verir grnmektedir. 25 numaral strategemi kuvvetli bir e
kilde kullanmakta ve Konfys nermeleri kendi amalarna
gre farkl yorumlamakta, bylece de Bat'nn bireyseki insan hak
lar anlayn gerekelendirmektedirler: in'in geri kalmlna
kar Bat'nn ba tan Konfys!

25. 1 2. Paulus'un Tanr Elesiltmesi

Havarilerin ilerinin tanklna gre (Res 7.22-3 ) , Hristiyan Ha
varisi Paulus da Kang Youwei'ye benzer bir ekilde davranmtr.
Atina'daki Areopaj'n (Ares Tepesi Kurulu) ortasna dikilmi ve yle
demitir [Paulus'un ilgili szlerinin evirisi, ncil'in modern Trke
evirisinden alnmtr. Ayrntl bilgi iin bkz. www .kutsalkitap.org] :
"Ey Atinallar, sizin her bakmdan ok dindar olduunuzu gryo
rum. Ben evrede dolarken, tapndnz yerleri incelerken ze422

rinde, 'Bilinmeyen Tanr'ya' diye yazlm bir sunaa bile rastladm.

Sizin bilmeden tapndnz bu Tanr'y ben size tantaym [ . . . ] " Ve
bunun zerine Paulus, Atinallar'a, Hristyan Tartrs'n, bilmeden
tapndklar tanr olarak tantmtr. Gerekte ise ,Sunan zerinde
ki yaz u ekildedir: "Asya'nn, Avrupa'nn ve Afrika'ritTanrlarna,
Bilinmeyen ve Gezgin Tanrlara". Paulus ise bu yazy, dier atflar
atlayarak ve nicelik asndan da birok tamy teke indirerek "Bilin
meyen Tanr'ya" ekline dntrmtr. Gerekten de bu vaazdan
sonra birka erkek ve bir de kadn Paulus'<i :l}atlmlardr. Ratter
dam'l Erasmus (1469- 536; bkz. Peter Wali:er, in: Harro-yn Sen
.
ger [ed.] : Die List, Frankfurt a. M. 999; s:' 79 vd.) ise, Paulus'un
25 numaral strategemi bu kullan -elinde, teblilerde grnen
ylanlar gibi zeki olma emrinin uy.gulandn grm ve bunu
yaznn "dzeltilmesi" eklinde ad}<in,<:lrarak aka takdir etmitir.

25. 1 3. Siyasal Kraldan Kurban Krala

1'

"Her kim zgr bi; -ntte eski Anayasa'y deitirmek istiyorsa, en

azndan d grnnde eski ekiliere bal kalsn". Niceola
v;achiave1li'nin Discorsi [Diskurlar] kitabnn - tesadf bu ya - 2 5'in
.ci blm bu szlerle balar. Taipeh'li strategem aratrmacs Shu
Han, 25 numaral strategemi anlatrken bu metinden alntlar yap
maktadr. Bu alntlar aada, Niccolo Machiavelli: Politische
Schiften (der. Herfried Mnkler, Frankfurt a. M. 990, s. 77) ki
'tabndan aktaryorum:
"Bir devlete yeni bir Anayasa veri:mek isteniyorsa, ve bunun ka
bul edilmesi ve herkesin yararna olacak ekilde korunmas arzu edi
liyorsa, en azndan eski ekillerin grn.ts sakl tutulmak gerekir
ki, yeni kurumlar eskilerden tamaniert farkl da olsa halk eski dzeninin deimemi olduuna inansn. Zira insan tlesi, gerekle ol
duu kadar g::nle de tatmin edilebilir; hatta ou zaman ey
lerin kendisinden ok grntlerinden etkilenir; Bu nedenle [ ... ] Ro
mallar, Kral'n yerine atanan iki Konsl'e on iki liktordai. fazlasn
vermemilerdir ki, Krallarn nnde yryenlerden .fazla sayda
423

olmasnlar. Yine Roma'da her yl yalnzca Kral tarafndan dzenle

nebilen bir kurban bayram yaplageldizinden, ve Romallar da kk
lemi bir gelenei srf artk Krallar olmad gerekesiyle ortadan
kaldrmak ve zlenmesine neden olmak istemediklerindn, bu kur
ban bayram iin bir kurban kral atayarak bunu bir barahibe tabi .
tuttular. Bylece halk da kurban bayramn kutlamaya devam ede
bildiler ve bunun kaldrlmas nedeniyle Kral'n geri dnmesini
dilemelerine de frsat tannmam oldu. Bir devletin kklemi yne
tim eklini ortadan kaldrmak ve yeni, zgr bir Anayasa yaplmak
istendiinde de her zaman ayn ey gzlemlenir. Her yeni ey insan
larn duygularn sarstndan, eskinin mmkn olduunca ok zellii korunmaya ve ynetenlerin says, egemenlik yaps ve grev s
resinde deiiklik yapldnda, en azndan unvanlar eskisi gibi bra
klmaya allr. Bu kural, monariden cumhuriyete geite ve ter
sinde de geerlidir."
Eski adaki hkmdarlarn her sorun iin en uygun zm za
ten bulmu olduklar inanc gerei, in kurumlar tarihi de gemie
ynelik kuvvetli bir sabitlenme ile belirlenmitir. Bu sabitlenme ise
tarihin ak iinde srekli deiime urayan ereve koullar ve ida
renin elastiki bir ekilde karlk vermesi gereken devlerle ata
gelmitir. Bu nedenle, yeni bir hanedan Gklerin Vekillii'ni stlen
diinde, idare aygtnn yapsn ou zaman sadece d grnte
tarihsel kurumlara bal tutmutur. Yani, ekirdeksizletirme stra
tegemi uyarnca eski kabuk korunmu, ancak yeni bir ierik ile dal
durulmutur. Bylece hanedan "meruiyetini vurgulayabilmi ve ay
n zamanda ann gereklerine uygun davranabilmitir" diye yazar
Carmen Paul, Freiburg'da kabul edilen Das Kommunikationsamt der
Ming-Dynastie ( 1368-1644) [Ming Hanedam'nn letiim Bakanl]
adl doktora tezinde (Wiesbaden 1 996, s. 36) .

25. 1 4. Marksizm eitlerneleri

1 9 74/75 yllarnda hazrlad program yazsnda Deng Xiaoping,
Bakan Maa'nun talimatlarn proleter snf ierii asndan hadm
424

etmeye alm ve bu amala ilerinden devrimci ruhu ve devrimci

keskinliini kesip karmtr. Her belge de Marx, Lenin ve Mao'
dan pek ok alnt iermekle birlikte, Mao'nun, in Komnist Partisi
iindeki kapitalist yolda yryeniere kar giriilecek mcadeleye,
proletaryann burjuvazi zerinde tam kapsaml diktatrlne ve
burjuva imtiyazlarnn kstlanmasna ilikin talimatarna bu yaz
larda deinilmemitir bile. Pekin ve Qinghua niversitelerinin ele
tiri grubu, 1 3.8. 1976 tarihinde Pekin Halk Gazetesi'nde yaymlanan
bir makalede, Bakan Mao'nun bu nemli talimatlarnn sklp
alnmas olayn, 25 numaral stratagernin bir uygulamas olarak
nitelendirmitir. Buna gre, Deng Xiaoping iki ama gtmektedir.
ncelikle, gerekte Marksizm'den dnd halde, darya doru
Marksist olduu grntsn vermektedir. Dier taraftan ise,
"Bakan Mao'nun . devrimci izgisi"nin ivmesini ve kuwetini krmak
istemektedir (19 numaral strategem, bkz 1 9.36) .
Buna karlk, Ekim 1 976'daki dlerinden (bkz. 22. 1 1) aylar
sonra "Drtler etesi" de, kirileri almak ve kolonlar deitirmek
hilesini kullandklar ve bu ekilde Marksist-Leninist fikirler ile Mao
Zerlung'un fikirlerinin temel ilkelerini skp kardklar ve bunlarn
yerine kendi yanl retilerini koyduklar, veya devrimci zmleri
kabul edermi gibi yapp iierini boalttklar ve bunlar "kendi mal
lar" ile deitirdikleri savyla kar karya kald (Halk Gazetesi,
3 1 . 1 0 . 1976, 30. 1 1 . 1 976, 1 1 . 1 . 1 977, 14.3. 1 977, 8 .4.1978).
ok daha somut bir anlamda ise 25 numaral strategem,
7. 1 . 1 979 tarihli Halk Gazetesi'ne gre "Drder etesi" tarafndan
in Kzlordusu'nun kurucularndan ve 1949'dan sonra in Halk
Cumhuriyeti'nin Babakan Yardmcs ve Spor Bakan olarak grev
yapm bulunan He Long'a kar kullanlmtr (kr. 16. 1 7) . Buna
gre, "Drtl etesi" onu acmaszca takip etmitir. Babakan Zhou
.Enlai (1898-1976) ise onu emin, gizli ve sakin bir yerde gvence
altna almtr. Yine de Lin Biao (bkz. 16. 1 6) ve Jiang Qing (bkz.
22. 1 1 ) ii koyvermemilerdir. He Long iin zel bir aratrma grubu
kurmular ve bu grup onunla ilgili tm konulardan sorumlu olarak
faaliyet gstermitir. Sonra da kolon deitirip kiri alma taktiini
,y.yg_ulayi;!ra, yabanc bir hemireyi Pekin Garnizonu'na hekim gibi
425

gndererek, o zamana kadar He Long'a bakan hekimin yerine geir

milerdir. 25 numaral strategemin bu ekildeki kullanmndan
sonra He Long'a ne olduu, Halk Gazetesi'nde yer almamaktadr.
Yalnzca bunu izleyen cmlede He Long'un "fazlasyla erken vefa
t"ndan yaknlmaktadr.

25. 1 5. Bill Clinton ve Monica Lewinsky'yle Gereklemeyen

"Cinsel hikiler"i
Kolon ve kirilerin hitabet alannda deitirilmesinin bir stad Diya
log Sanats. Sokrates'ti (yaklak .. 470-399) . Bir sz veya de
yimi belirli bir anlamda ortaya koyar, kendisinin buna ilikin bir
nermesi kab).! edildikten sonra szn kullanmn sezdirmeden
deitirirdi, yle ki, nceki nerme elikili veya anlamsz olur ya da
tamamen yeni bir anlama kavuurdu. Sokrates'in yalnzca dostlar
yoktu; sozlerle oynanlmas da her zaman ho karlanmazd. Hatta
bazen Bat basn da bu balamda Konfys'n, dzenin bozulma
snn kavramlarn kargaas ile balad yolundaki uyarsna gn
dermede bulunmaktadr. Bunun zerine, "Kavram kalpazanl",
"kavram kargaas", "terminoloji sahtecilii" ve "menfur anlam de
itirme"den (Bild, Hamburg, 6.7. 1 990, s. 2) veya "szck zehirlen
mesi"nden (Emst Cincera: Deutsch nach Marz: ein kleines Handbuch
ber die miflbrauchte Sprache [Marx'a gre Almanca: Ktye Kulla
nlan Dil zerine Kk Bir El Kitab] , Lugano 1983) sz edilmeye
balanr.
Zrich niversitesi'nde Hukuk Tarihi ve zel Hukuk Onursal
Profesr Claudio Soliva, 23.2 . 1995'te benimle yapt zel bir g
rmede, huk.ksal yorumun ou zaman tarihsel yasakoyucunun
atlatlmas olduunu sylemiti. Gerekte metne dakunulmuyor gibi
yaplrken, ierii deitirilmekte ve yasann lafz tamamen farkl bir
ekilde yorumlanmaktadr. Bu gibi durumlarda, kolon ve kiri de
iiklii alenen tartlmakta, yannda ve karsnda olan gerekeler
tartlmaktadr. zellikle belirli bir sre iinde ilgili yasa maddeleri
nin deitiril:_e $i ok zor olduunda veya mmkn olmadnda,
_
426

yeni gelimeler bir deiimi kanlmaz klmaktadr. Her seferinde

eski ve iyi kolonlarn yerine rm olanlar deil, bazen daha yeni
veya daha iyi olanlar konmaktadr. Bylece geerli olan yasa koru
nurken, yeni ortaya kan bir duruma da ayak uydurmas ve bu ye
niliin; eski kanun kapsamnda deerlendirilmesi mmkn olmak
tcdr. Yasalarn yorum yoluyla aa uydurulmas sreci straeemsel
olarak deerlendirilecek olursa, etik adan ortada bir "hjzmet stra
tegemi" bulunmakta, teknik olarak da, bir sahtecilik strategeninden
deil kendi yararna kullanma starategemiic'len sz edilmektedir.
Kullanlan ise, "szlerin yalan dnyas" (Ldwig Aromann, Tages
Anzeiger, Zrich 5.9. 998, s. 63), veya onlarn ok anlamlldr.
Juristische Dialektik [Hukuksal Diyalektik] (2. b., Basel vs. 995)
adl kitabn yazar Edward E. Ott, 1 1 .5. 998'de bana, yasakoyucu
nun yalnzca ender durumlarda ak bir iradesi olduunu syledi.
Buna gre yasakoyucu ou zaman, ak ifadelerle fincanc katda
rn rktrnekten korktuu iin bilinli olarak mulak szler kullan
maktadr. Ve zaten genel olarak her scn kendisine zg, kesin
olmayan bir kllanm alan bulunmaktadr. Yalnzca ok az sayda
nermenin, "Papalarn en sevdii cmlesi 'Sen Petrus'sun, ve ben de
bu kayalar zerine Kilisemi kurmak istiyorum" (alnt: Der Spiegel,
Hamburg, Nr. 2, 998, . 32) kadar salam bir temeli bulunmaktadr.
ABD'de 998 ylnda kamun.iii gzleri . nnde gerekletirilen
bir yorum veya ekirdeksizletirme tartmasnn konusu, duhulsz
seksin, yani rnein oral seksin, "cinsel iliki" anlamna gelip gelme
yecei sorunuydu. Stajyer Monica Lewinsky ile yaad "yakksz
iliki"yle ilikin olarak Bill Clinton, bu soruya "hayr" yant verdi.
Onun bak asndan tartma konusu terim iin gerek anlamda bir
cinsel birleme vazgeilmez bir tayc kolonken, kendisini eleti
renler, onu "kl krk yarmakla" suladlar (Neue Zrcher Zeitung,
6.9. 998, s.3'e gre) . Clinton'un "cinsel iliki" terimiyle oynama
tarz, kartlar tarafndan 25 numaral strategemin bir ka strate
gemi olarak kullanlmas eklinde deerlendirildi. Aka Clinton'un
strategemini krmak amac gden Amerikan Temsilciler Meclisi,
1 .9. 998'de Starr Raporu'nun en mahrem cinsel ayrntlaryla n
ternet'te yaymianmasna karar verdi.
427

25. 1 6. Burjuva "Reform ve Alma"s yerine Sosyalist

"Reform ve Alma"
24.4. 99 tarihli Halk Gazetesi, "reform ve alma" kavramnn yo
rumunun deitirilmesine kar uyaryordu: "Reform ve alma, bi
zim sabit rotamzdr. Biz ona sarslmaz bir ekilde balyz, hatta re
formu derinletirmek ve almay geniletmek zorundayz. Ancak,
bir burjuva liberallemesinin temsilcilerine kar da uyank olma
lyz. Onlar, reform ve almaya giden yolda kolonlar deitirip ki
rileri almak istemekte ve bizim reform ve alma srecimizi, kendi
siyasal karlarna ulamak iin kullanmay amalamaktadrlar.
Burjuva liberallemesinin zerine ne kadar youn ve kararl olarak
gidersek, reform ve almamz da o kadar iyi uygulayabileceimiz,
aktr."
Halk Gazetesi'nin burada uyard ey, in Komnist Partisi
(KP)'nin anlad anlamda, in'in KP ynetimi altnda glendi
rilmesi olarak "reform ve alma"nn, iinin boaltlmas, komnist
kart bir ierikle daldurulmas ve bu ekilde fonksiyonunun de
itirilmesi yoluyla gerekte KP'nin zayftatlmas olgusudur (ayr
ca bkz. 33.5) . Somut olarak ise Yaz 998'de in'de iki kez gsterilen
televizyon dizisi Nehir At'nn yazarlarna, "reform ve alma" kav
ramnn anlamn deitirdikleri itharnnda bulunulmutur.
Konu anlatmlar, fikirler, balamlar ve programlarla 25 numa
ral strategem anlammda oynandn "deifre eden" in yorumlar
na, zellikle "kltr devrimi" ( 1966-76) srasnda ska rastlamak
mmknd (bkz. 25.14) . Bu gibi yorumlarn yazarlar, daha 940'ta
in Komnist Partisine yerleen "kirileri alma ve kolonlar dei
tirme hilebazl"na dikkati eken Ma:o'yu dayanak olarak alabili
yorlard. Ama siyaset d balamda da in basnnda 25 numaral
strategemin ifadesine rastlamak mmknd. rnek olarak, in
Genel i Sendikalar Konfederasyonu'nun yayn organ olan Pekin
i Gazetesi'nin .8. 995 tarihli saysnda, szde "d yaam gc
n (qi) " harekete geirdii iddia edilen bir tedavi yntemi sorgulan
maktayd. "Burada kiriler alnmakta ve kolonlar deitirilmekte
dir" diye svmekteydi yorumcu. Ona gre, ciddiye alnmas gereken
428

"Qigong", bu tedavi ynteminin uygulayclar tarafndan ciddi ieri

inden arndrlmakta ve bilimsel olmayan hurafelerle doldurul
maktayd. Sonra da, "Qigong" olarak etikerlenen bu Qigong taklidi
ile de dilencilie klmaktayd.

25. 1 7. in Halk Cumhuriyeti'nde Demokrasi

"Demokrasi olmazsa sosyalizm ve modernizm de olmaz" demiti in
Devlet ve Parti Bakan Jiang Zemin, Merkez imparatorluk'un gele
cei zerine (Die Weltwoche, Zrich, 18.9 . 1 997) . Bu, en st dzey
in liderinin, Bat'nn temel bir deerine ynelik vgs myd?
Jiang Zemin, "demokrasi" szcn, kesinlikle Batdaki anlamnda
kullanmamtr. Daha nce hukuksal yoruma ilikin olarak grd
mz gibi, burada da 25 numaral strategemin bir kullanmyla kar
karya bulunmaktayz. Yine burada da strategem, bir hile olarak
deil, sanatsal bir mdahale olarak uygulanmaktadr. Bat kaynakl
bir szck, baka bir kltr evresine veya yabanc bir ideolojik ev
reye alanmakta ve orada ksmen farkl bir ierikle donatlmaktadr.
ince "demokrasi" szcnn karl olarak kullanlan "minzhu",
ok eski bir szcktr. Balangtaki anlam "halkn hkmdan"yd.
Daha "demokrasi", Batl balamyla ince'ye girdiinde bu eski sz
ck 25 numaral strategemin bir uygulamasndan geerek "halkn
hkmranl"na dnmtr. Sinamarksist (in Marksisti) anlam' da "halk" btn in vatandalarn deil, ancak onlarn rejime bal
olanlarn kapsamaktadr. Dolaysyla, blmn bandaki alntda
geen "demokrasi" szc, gerekte hayli kstl bir anlam tamak
tadr. Kltrleraras szck kullanmnda 25 numaral strategemin
kurban olunmamaldr. Szlklerde yer alan bir szck-karlkll
, her zaman bir kavramlarn da karlkl olduu anlamna gelmeye
cektir. Bu balamda "szck" ile ifade ettiim ey d dilsel kabuk, r
nein "demokrasi" veya "minzhu" iken, "kavram"dan anlalmas ge
reken, sz konusu kabuun arkasndaki grnmez dnsel ieriktir.
Bu arada "demokrasi", Batda da strategemsel bir ekilde kulla
nlmaktadr. rnein, ancak 1 971'de tand "kadnlarn seme ve
429

seilme hakk" olmadan svire bir demokrasi miydi? Her halkarda,

seimlere kaqlabilen Britanyallar, anavatancia yaayan 45 milyon
kiiyken, Britanya mparatorluu'nun yarm milyar yurtta, bu kap
sarnn dnda 15-almaktayd. Hong Kong'un in'e katlmasna kadar
(1.7.1997) , Hong Kong'un yaayanlar, Britanya Avam Karnaras se
imlerine katlamamakta, bu nedenle de Britanya babakannn sei
minde sz haklar bulunmamaktayd. Babakan ise, "demokratik"
meruiyete sahip olarak, Hong Kong'un kaderi zerine inlilerle
pazarla oturabiliyordu.

25. 8. "Tek in" ve Clinton'un " Hayr"

Bir evin "kiri" ve "kolon"lar, her zaman zerinde dnerek ve giz
lilik iinde, sessizce kaldrlmaz, bazen hakim olunamayacak neden
lerle kendiliinden de yok olabilirler. 1 949 ylnda Taiwan'a srlen
ve orada, orann hkmeti olarak deil, "in Cumhuriyeti" olarak
egemenlik kullanan Guoni.indang-Hi.ikmeti'nin bana gelenler de
bu ekilde olmutur. in umhuriyeti, 1 9 1 1'de Sun Yatsen (18661925) tarafndan kurulmutu ve 2000 yldan fazla sren mparator
luu ortadan kaldrmt. in anakarasnc;la 1 . 10.1949 tarihinde
Mao Zedung (1893-1976) in; Halk Cumhuriyeti'ni ilan etti . . Buna
karn Taiwan'la srli.kalm bulunan "in Cumhuriyeti", 197i yl
na kadar BM'de bti in'i temsil etmeye devam etti, hem de Gi1venlik Konseyi'nin. -daimi yesi olarak Yani/'it cuuriyeti" ismi
nin cephesi arkasm'da, en azndan hukuksal olarak, btjin in'in ki
ri ve kolonla.n duruyormu gibi yapld. Taiwan, btn in zerin
deki. . tek bana: temsil iddiasndan ancak 1991 ylnda vazgeti.
1 9 71 . ylndan itibaren ise, in'i BM'de Taiwan yerine in Halk
cumhuriyeti temsil etmekteydi.
Taiwan'da olduu gibi, Milosevi lin de, devletine "Srbistan"
deil de, "Yugoslavya" adh vermek avantajl bir durumdu. Eski
s-im ambalajnn korunmas yoluyla, baz "kiri" ve "kolonlar", yani
.Eski Yugoslavya'nn,aksi halde belki dier halef devletlere kalmas
dnlebilecek eitli malvatl deerleri zerinde iddiasn sr430

drebildi: bunun yannda, hala Tito'nun bloklardan bamsz hare

ketini amnsayan nc Dnya lkelerinin de sempa,tisini toplad.
in Halk Cumhuriyeti asndan ise Srbistan'n Yugoslavya'nn tek
halefi olarak kabul edilmesinin tek nedeni, kesinlikle'ad deildi. 14
numaral strategemin aksine, 25 numaral strategemde. lm bir
ey yeni bir ruhla diriltilmemekte, d kabuk olduu gibr kalrken, i
donanm ksmen deitirilmekte ve bylece eski ieriin devam
ettii izlenimi verilmektedir.
Taiwan ise, bu konuya geri donecek olursak, in basnnda yer
yer 1'kirileri almak ve kolonlan deitirmek" ile itharn edilmke
dir (Halk Gazetesi, Deniz tesi bas, Pekin 30.6. 1 994, s. S). Burada
sz edilen zellikle 28 .2.1972'de ABD Bakan Nixon'.u'n .Shabghai
Bildirisi'nde ortaya k<?yduu, "tek bir in"in bulunduu ve "Tai
wan'n in,-in bir paras olduu" yolundaki ifadele'dir. Bu szler
mahsus ok. anlaml ,olarak hazrlanmt ("pragmaticifllY obscure";
bu konuda a)rricakz: 'Anthony d'Amato: "Purposefuf Ambiguity as
International Legal Strategy: The Two China Problem [ui.slararas
Hukuk Stratejisi Olarak Amal ok Anlamllk: ki in Sorunu]",
Jerzy Makarczyk (der.) : Thewy of International Law at the Th;eshold
of the 21st Centuty [2 1'ind Yzyln Eiinde Uluslararas Hukuk
Teorisi]", Den Haag vs. 1 996, s, QQ vd. ] .
B u ok anlamllk zerine Taiwan ile in Halk Cumhuriyeti ara.
s nda bir tartma sregelmektdir. in Halk Cumhuriyeti asrrta;n,
1'Tek-i"in tek bana inHalk Cumhuriyeti tarafndan temsil eqi'e
:cei ve 'hu nedenle de Taiwan'n, in Halk Cumhuriyeti'nin bir paf
as saylmas gerektij. tartlmaz bir gerektir. "Pekin'deki- ege
menlii ellerinde tutar, 'in'i in Halk Cumhuriyeti ile e r
mekte ve bunu uluslararas arenada dile getirmek iin h.ibir firS"aci
karmamaktadrlat. Damlaya damlaya gl olur: Dnya aphpa git
tike daha ok insan, [ . . ] 'in' derken in Halk Cumhuriyett'nj kat
etmektedir. Bu kavram kargaas, Taiwan'n szsel olarak ii'e fa
hil edilmesi tehlikesini de beraberinde getirmektedir" (Tiln;an
Aretz: "Nein zur verhalen Annexiori" [Szsel katlma hayr] -zgr

in, Taipeh, Mays/Haziran 1997, s. 3). Buna gre Batda srekli

Pekin tarafndan kurulan semantik b_ir tuzaa dlmekte ve "in"
.

43 1

ile in Halk Cumhuriyeti'nin aniatlmak istendii yanl inanc yayl

maktadr (Bemard T.K. Joei: "Westem Press Falls Victim to Peking's
Sernantic Trap [Bat Basn, Pekin'in Semantik Tuzana Dyor]",
The Free China Journal, Taipeh 9.5.1997, s.6) . Taiwan'l dneeye
gre, "Tek in" iinde iki siyasal yap yer almaktadr: Anakaradaki
Halk Cumhuriyeti ile Taiwan'daki in Cumhuriyeti. Dolaysyla "Tek
in", kltrel-corafi bir anlamda anlalmaldr. Yani siyasal "kiri"
ve "kolonlar", formlden uzaklatrlmakta veya Taiwan'n siyasal
bak asna uygun gelenlerle deitirilmektedir. "Tek in" forml
bu ekilde yorumlandnda, Bakan Yardmcs Lian Zhan gibi
Taiwan'l politikaclar sz konusu ifadeye katlabileceklerdir (bkz.
Les echos de la Republique de Chine [in Cumhuriyeti'nin Yanklar] ,
Taipeh 2 1 . 7. 1998, s. 1 ; ayrca bkz. The Free China Journal, Taipeh
10.9.1999, s. 6) . 25.6. 1998 tarihinde Taipeh'teki ABD temsilcilii
nnde gsteri yapan ve zerinde "Biz inli deiliz. in'e ait deiliz.
Taiwan bamsz bir lke olacak" yazan pankartlar tayan Taiwan'
llar ise, bu formln tamamen dnda hareket etmekteydi.
in'e yapt ziyaret srasnda (25.6. - 3.7.1998) ABD Bakan
Bill Clinton 30.6.1998'de Shanghai'da yle konumutur: "Biz Tai
wan'n bamszln desteklemiyoruz. Biz iki in'i desteklemi
yoruz; bir Taiwan ve bir in'i de. Ayrca, Taiwan'n, bamszlk
koulu getiren bir organizasyonun yesi olmasn da desteklemi
yoruz." Bu ekilde Bill Clinton, "evsahiplerinde sevince neden oldu"
(Mathias Nass, Die Zeit, Hamburg 9.7. 1998, s.6), zira, "in rejiminin
isteklerine uygun olarak tatsz 'hayr' benimsedi" ("Shanghai
Communique - Clintons Version [Shanghai Bildirisi - Clinton Versi
yonu] " Neue Zrcer Zeitung, 4/5.7. 1998, s. 3). "in rejimi", Tai
wan'n "Tek in" formlne uygulad 25 numaral strategemi et
kisiz hale getirmek iin yol alm grnmektedir.

25. 1 9. "Mini Tibet" ve "Byk Tibet"

Kah u, kah bu kiri ve kolonlarla doldurulan "Tek in" forml
gibi, "Tibet" szc de, 25 numaral strategemin bir malzemesi
432

olmutur. in Halk Cumhuriyeti'nin, 1 965 ylnda Tibet zerk Bl

gesi'nin kurulmasyla "idari bir hile" yapt iddiasnda bulunulmu
tur. Buna gre, bu hile yoluyla "Tibet", ekirdek lke U-Tsang ile
smrlandrlm ve Tibet nfusu da bir hamlede 6 Milyondan 1 ,65
Milyona indirilmitir CAlezander Syllaba: Tibet - sein stilles Sterben
[Tibet - sessiz lm] , Zrich 1 992, s. 23, 96) . in Halk Cumhuri
yeti'nin iinde yer alan ve bakenti Lhasa olan Tibet zerk Blgesi,
1,2 km2lik bir alan kaplamaktadr ve bylelikle Fransa, spanya ve
Almanya'nn toplam kadar bir blgeyi kapsamaktadr. Dalai Lama
ve yandalar ise Tibet'ten sz ettiklerinde, kural olarak kastettikleri,
bu "Mini Tibet" (Syllaba, s. 23) deil, 7-9. yzyllar arasndaki B
yk imparatorluk Tibet'in topraklardr (Andreas Gruschke: "De
mographie und Ethnographie im Hochland von Tibet [Tibet Yksek
lkesinde Demografi ve Etnografya] ", Geographische Rundschau,
Braunschweig Mays 5/1997, s. 282) . Srgndeki Tibetliler, "Tibet
zerk Blgesi"ne . bugnk in eyaletleri olan Gansu, Yunnan,
Qinghai ve Sichuan' tamamen veya ksmen ekiernekte ve inlilerin
itharn edildigi ''Tibet" kavramnn ekirdeksizletirilmesi srecini
tersine ileterek, yaklak 2,4 Milyon km2'ye yaylm bir "Byk Ti
bet" (Gruschke, ibid.) yaratmaktadrlar.

25.20. Normal Snr Denetimleri mi, Hareket zgrlnn

Snrlandrlmas m?
in d politika yarumcular 25 numaral strategemi ou zaman
metinler veya kavramlarla aynannas durumunu karakterize etmek
iin kullansalar da, bazen de yabanc devletlere ynelik son derece
somut ve ykc mdahaleler iin de kullanrlar.
Mnfert hkmet d rgtlerin, kirileri alma ve kolonlar
deitirme hilesini, normal snr denetimlerini hareket zgrl- .
nn kstlanmas olarak yorumlamak yoluyla kullandklar,
9.8.1995'te Genova'daki BM-nsan Haklar Komisyonu'nda in tem
silcisi Li Baodong tarafndan Tibet sorunu ile ilgili olarak iddia edil
di (Halk Gazetesi, 1 1 .8. 1995) .
433

in-Sovyet dn: zamanlarnda zellikle Sovyetler Birlii,

25 numaral strategelhi kullanmakl.a itharn edilnitir. Bloklardan

bamsz devletlerin Colombo'da yaptr bir konferansn belgelerine

gnderme yapan 6:9.1976 tarihli Pekin Halk Gazetesi'ne gre, Sov
yet TASS Haber Ajans, Sovyet basn aralar ile birlik olarak, Sov
yetler Birlii'nin, anlayna uymayan pasajlar silmilerdir. Bylece
Sovyetler Birlii'tle, bloklardan bamsz hareketin "btn grn .
_ekilleriyle emperyalizme ve he t;rl yabanc egemenliine kar"
olduunu ve ".).lO.yk glerin siyasal, ekonomik ve ideolojik haskla
rna karI" ge"diine ilikin pasajlar karlmt. Yalnzca konferans
belgelerinin emperyalizm, smrgecilik, rk ve siyonist kart tu
tumuna genel szlerle deinilmiti. Bloklardan bamsz hateketin
"bar, uluslararas gvenlii ve gerilimlerin giderilmesini" savun. duuna ilikin blmler korunmu, buna karlk dnya barn ve
uluslararas gvenlii tehdit eden gerilimlerin kaynaklarin ortaya
koyduklar pasajlar atlanmt. Bylece, diye zetliyordu Halk Gaze
tesi, Sovyet haber basn, "kirileri alp kolonlar deitirmi" ve
Colombo Konferans'nn.-r.hunu hadm ederek br yandan da aln
tlardan yapt. se.ki'y..ohyia bloklardan bamsz konferansn sonu
bildirgesille kePdi Sttevizyonist fikirlerini doldurmutu.
Baka bir yorumunda ise Halk Gazetesi, Sovyetler Birlii'ni, BMc
Deniz Hukuku KO'ilferans1da mnhasr ekonomik blgelerin kurul
masna aka kar knaya cesaret edernemekle itharn etmiti. Yo
ruma gre; Soetl:ir ,Birlii bunun yerine,. "kirileri almaya ve ko
lanlar deitirmeye"..almakta ve bu aa.lk yntemle mnhasr
ekonomik blge kurumunun temel )erlgini devreden kararak,
baka lkelerin deniz kaynaklarnrsmrp kendi deniz yaylnac
lklarn srdrme amacn gtn_.ekteydi (Halk Gazetesi, Pekin,

29.8-. 1976) .

Aina ayn zamanda Japonlar da 25 numaral strategemi kullan

dklar iddiasyla kar:karya kalmaktayd. .8.8.1982 tarihli Halk
Gazetesi, Japon film ynetmeni Yamamoto :.itsuo'nun Dai Nihon
Taikoku (Byk Japon mpqrq.torluu) adl filmine gnderme yapa-
rak, bu filmde ince bir ekilde kirilerin alnp kolonlarn deiti
rildii iddiasnda bulunmutu. Zira bu filmde Japonya'nn Kore, in
434

ve Gney Dou Asya'ya ka yrtt saldrgan sava, Japonya'nn

kendini savunma nedeniyle kamamayaca bir sava olarak gste
rilmiti.

25.21 . Amerikan Say Sihirbazl

Gu Ping, yazd yorumun nce balnda ve sonra da metninde,
ABD-haber dergisi Newsweek'in, 7. 7. 99 S tarihli saysnda yaym
lanan "The Neighbours Are Restless [Komular Sabrsz]" (s. 20 vd.)
adl makalede "kirileri ald ve kolonlar deitirdii" iddiasnda
bulunmutur. Buna gre, in retimi iindeki silahianma giderleri
orann hesaplarken Newsweek, artc derecede yksek bir oran
olan o/o4,5'a ulamtr. in verilerine gre bu oran 994 ylnda
o/o,3'ten ibaretti (in Halk Cumhuriyeti Devlet Konseyi Basn Kuru
mu: "Rstunskontrolle und Abrstung in China [in'de Silahianma
Denetimi ve Silahszlanma]'',- Beijing Rundschau, Pekin Nr. 48,
28. l . 995, s. 8). Newsweek, in'in komularnda o/o,6 - 3,6 ara
snda bir deer saptamt (bkz. The Balance of Power, a.g.e., s. 22).
Ancak Newsweek, in'deki deer hesaplanrken, hesaplama ynte
mini deitirmiti. Buna gre, in retiminin genel hesaplamasnda
kullanlan saylar dviz kuruna gre, silahianma giderlerinin saylar
ise in parasnn alm gcne gre hesaplanmt. Bylece de News
week, in silahianma harcamalarn olduundan drt kat fazla gs
termiti. Bu kaba oyunu Newsweek, "in tehlikesi" tezini glendir
mek iin aynant (Halk Gazetesi, Pekin 28.7. 995, s.?) .

25.22. Aslan Postundaki Eek

Batda, "Amerika'nn lider rol zerine dnya apnda kukular bu
lunmaktadr" diye iddia edilmektedir ("Europa unter dem Schutz
schirm der USA: Fr und wider eine Pax Arnericana [ABD'nin emsi
yesi altnda Avrupa: Pax Amedcana'nn yanndaki ve karsndaki
grler", Neue Zrcher Zeitun, 2S.S.998, s. 25). ABD'nin BM Genel
435

Kurulu'nda 60'l yllardan beri insan haklar bildirileri ve Orta Dou

sorunu hakkndaki grleriyle ilgili olarak urad oylama yenilgi
leri gz nne alnacak olursa, yukardaki alntda yer alan "dnya
apnda" ifadesinin yerinde olmad kesin olarak saptanabilir. in
basnna bir bak da, rnein in'in, "Arnerika'nn lider rol"n be
nimsemediini kantlamaya yetecektir. "Bugn tek bir sper g ola
bilir, ancak tek bana btn dnyay denetleyemez". Hindistan
Devlet Bakan Narayanan'n bu szleri (Die Zeit, Hamburg
10.9.1 998, s.12), Hindistan'n da kendisini "dnya nfusunun yal
nzca o/o4'n ifade eden" ABD (Beijing Rundschau, Pekin Nr. 48,
1 . 12.1998, s.8) tarafndan ynetiliyor gibi hissetmediini gster
mektedir. Narayanan szlerini u ekilde tamamlamtr: "Farkl
dnya blgelerinde baka nemli g merkezleri bulunmaktadr [ ... ]
Bizim hedeflediimiz dnya dzeninde [ ... ] halklar [ .. ] bar iinde
bir arada yaamakta, ve zaten dnyann fazla byk gelecei tek bir
g onlara hkrnetmemektedir."
Buna karlk, Bat evrelerinin "dnya" szcyle ifade ettii
eyin kural olarak yalnzca Bat veya mnferit Bat lkeleri olduu,
sk sk gzlemlenmektedir. Bu evrelere kar, "Dnyann Bat ile s
nrlandrlamayaca" iddiasnda bulunulmaktadr (Bernard Guetta,
Le Temps, Genova 4.9 . 1998, s. 15). Amerikal David Binder, Alman
larn "Dnyaya iki kez uursuzluk getirdii"ni sylediinde, (Der
Spiegel, Hamburg, Nr. 2, 1998, s. 40), kinci Dnya Sava'nda in'e
saldrann Almanya deil, Japonya olduu, hem de bunu daha
1937'de, hatta duruma gre 1931'de yapm olduu hatrlanmaldr.
Yoksa in, "dnya"ya dahil deil midir?
Strategemsel adan "dnya kamuoyu"na ilikin bu gibi alntlar
veya dier sylemlerde, "dnya" szcnn kirileri alnmakta ve
kolonlar deitirilmektedir. Juristische Weltkunde [Hukuksal Dnya
Bilgisi] - 1990'da Frankfurt a. M.'da yaymlanan bir cep kitabnn
baldr, ve bu kitabn kii ve konu indekslerinde hibir inli, Ja
pon veya Hintli'nin ad gememektedir ve Asya'daki hukuk kurum
larna da hibir gndermede bulunulmamaktadr. Gerekte btn
kreyi ve btn insanl kapsayan "dnya" szc, burada ekir
deksizletirilmekte ve gezegenin belirli bir blm ile snrl tutul.

436

maktadr. 25 numaral strategemin bu kullanmn "totum pro parte"

terimiyle ifade etmek mmkndr. Bunun anlam, "para iin b
tn"dr (zelde bkz. 25.24) . Batda olduu gibi in iirinde de yer
alan tannm ve meru bir tebihe gre: "Zaman zaman lke ba
kent iin veya hanedan bir imparator iin durur" (Gnther Debon:
Chinesische Dichtung: Geschichte, Struktur, Theorie [in iiri: Tarih,
Yap, Teori] , Siyasal sylernde ise, paraya btnn adnn veril
mesinin arkasnda genellikle aadakiler gibi blirli bir hesap yat
maktadr:
sindirme: rnein, bir "Dnya Kongresi"nin (Einsiedler Anzeiger,
1 7. 7. 1998, s.1) svire'yi , kinci Dnya Sava'ndaki davranla
rndan dolay knad iddia edildiinde olduu gibi; gerekte ise
BM ye devletlerinin ounluu svire'yi hibir zaman bir eyle
minden veya eylemsizliinden dolay sorumlu tutmamtr ve bu ne
denle "dnya" sz konusu lkeye hibir zaman tavr almamtr.
kolaylatnna: "Dnya" gibi szcklerin ierii boaltlarak ve
Bat'ya indirgenerek, Dnya kresi kolay anlalr hale getirilir ve
onun, elde tutulduuna ynelik naif inanla avunulur.
tehlikesizletinne: "Domam ocuk" veya "domam insan"
gibi belirli ifadelerden kanlarak, gerekte domam karabalar
veya zrafalar da kapsayan bir terim olan "domam yaam"dan
sz edilir; terminolojik denge uruna "kadn" szcn kullanmak
yerine "domam yaam" terimi yelenir.
dramatize etme: svire'de gerekleen ve Avrupa Ekonomik
Blgesi'ne katlmann reddedildii bir referandumdan sonra dendii
gibi "svire halk karar vermitir ki, de jure [hukuksal olarak] Avru
pa'ya dahil deiliz" (alnt: Unireport der Universitiit Zrich: Wissens
marketing, Zrich 1995, s. 12) . Bir AB projesine hayr denmesi, bu
rada Avrupa'ya (yaklak 10.5 Milyon km2, Brockhaus Enzyklopiidie,
cilt 6, Mannheim vs. 1988, s. 628) btnyle ait olmama yolunda
bir gr eklinde anlalm, Avrupa szcnn ii 25 numaral
strategem yoluyla boaltlarak, AB'ye (3,2 km2, Der Fischer
Weltalmanach 2000, Frankfurt a.M. 1 999, s. 1043) indirgenmi ve
kltlmtr. stelik, "bugnk Avrupa AB lkeleriyle snrl tutu
lamayaca" halde (Bayaz, Neue Zrcher Zeitung, 3/4. 10. 1998, s.1).
437

hsn talil: Bilindii kadaryla, "Avrupa" hukuk tarihine adanan

hibir yaptta, Avrupal byk glerin, smrgelerine dayattklar
ve ksmen halen sren baskc hukuk dzenleri ayrntl olarak in
celenmemitir. Bunun sonucu olarak ise, rnein Singapur'daki da
yak cezasnn ngiliz kkenli olduunu veya ayn cezann Hong
Kong'da ngilizler tarafndan ancak 1991'de yrrlkten kaldrld
n Avrupa'da pek kimse bilmemektedir; doaldr ki, ekirdeksiz
letime yoluyla smrgelerinden arndrlm bu "Kk Avrupa",
buna edeer bir onurlu Avrupa hukuk tarihini ortaya koymaktadr.
blgesel bak alann sslemek: rnek olarak Sibylle Tn
nies, yazlarnda "uluslararas hukuk bilinci"nin, "uluslarn egemen
eitlii" dncesinden vazgeerek, bunun yerine "insan haklarn
[bkz. 25.24] egemenlikten stn gren evrensel bir egemenlik an
layn geirme" aamasnda olduunu ifade etmektedir ("Ohne
Ansehen der Nation [Ulusa itibar Etmeden], Frankfurter Allgemeine
Zeitung, 4.7.1996, s.33) . Bu ekilde BM Genel Kurulu'nun uluslarn
egemen eitlii ilkesinin altn izen ve srekli tekrarlanan kararla
rna karlk, "uluslararas hukuk bilinci" ile aka ekirdeksizleti
riimi bir anlamda yalnzca insan nfusunun bete birini temsil eden
batl devletlerin hukuk bilinci ifade edilmek istenmektedir; ancak
bilgisiz okuyucuya, btn dnya batyla ayn fikirdeymi gibi yutturulmaktadr;
silinmi olann sorumluluundan synlmak: belirli bir ekilde
insan haklarn savunurken, bunlarn "kat ekirdei" dnda kalan
lar saymamak (bkz. 25.23); "Bat" szcn iyi, doru ve gzelin
eanlamls olarak kullanrken - in'deki hakim ideoloji olan Marksizm-Leninizm, sanki tipik bir "Bat" rn deilmiesine,
in'i "batllatrmaya" almak.
Bazen ise tek ama, iinmektir. "Mao Zedung'un fikirlerinin ha
rika nlar, btn in'i ve btn dnyay aydnlatyor" diye bbr
lenmiti Yao Wenyuan (bkz. 22. 1 1 ) Kltr Devrimi srasnda (Yao
Wen-yan: Kommentar zu den zwei Bchern von Tao Dschu [Tao
Dschu'nun iki kitab zerine yorum], Pekin 1968, s. 84) . Ancak
Avrupallar da Napolyon'a "dnya hakimi" unvann verdiklerinde
(Der Spiegel, Hamburg Nr. 2/1998, s. 28) kendilerini iyi hissetmek

438

tedirler. Napolyon in'i, Hindistan' veya Amerika'y hi grme

mitir. "Almanlar Dnya'nn en sevilen.halklar arasnde; yer almaz"
{Neue Zrcher Zeitung, 4.4. 1998, s . 52) : "Dnya"nn karl batl
devletler ise, b:u saptama yerinde olabilir, ancak Asya, Afrika ve
Latin Amerika'da yaayan Dnya'nn bete drt nfusu asndan Al
manlarn pek bir nemi olmayacaktr. :Suna karlk olarak, ayn sap. tama u cmle iin de geerlidir: "Dnyann, svireye kar genel
olarak kukulu yaklamndan vazgemesi nemlidir" (alnt: Neue
Zrcher Zeitung, 25/26.7.1998, s . .70). Her kim "dnya" szcn
azna alrsa, syledikleri dikkatle dinlenmelidir. Gerekten btn
Dnya m kastedilmektedir? Eer yalnzca batdan s:z ediliyorsa,
salt dncesizlikten veya yresel bir ufku byk bir szckle rtme
abasndan ileri gelen haller ayrlmal ve kalan hakknda, 25 numa
ral strategemin kullanlp kullanlmad asndan bir deerlen
dirmede bulunulmaldr.
Genelde, bir batl olarak szck seiminde biraz dikkatli davran
mak ve ortaya "Batclk: biz her yerdeyiz" sloganna (Rdiger Gr
ner'in bir ke yazsnn bal, Neue Zrcher Zeitung, 30.4. 1 998,
s.45) uygun bir ekilde kmamak, genelde belki de iyi bir fikir ola
bilir. Zira aksi takdirde srekli olarak evrensel konuan ama dn
celeri temelde Kuzey Atlantik, Bat veya kendi ulusuyla snrl kalan
Bat insanlarnn bana, Ezop'un eeinin ba-na gelenler gelebilir:
Ormanda bir aslan postu bulan eek; onun iine girerek bir aslan
klna brnr ve insanlarla ha)rvanlar korkutur. Anc_ak eein
kudretli saltanat ksa srer, zira kln ne kadap peitirmi olursa
olsun, eek kulaklar bir yerden frlayarak, onun gerek doasn ele
verir.

25.23. Evrensellik Pankart Altnda Blgesellik in Savamak

Batda "insan haklar", herkesin dilindedir ve ok btnsel, kapsa
yc ve heyecan verici bulunur. Ancak insan haklarnn ierii ko
nusundaki batl teoriler dikkatle incelenince, batda kendilerine pro
for:pa gndermede bulunulan BM anlayndaki insan haklarnn

439

(bu konuda bkz. Harro von Senger: "Die UNO-Konzeption der Men
schenrechte [. . . ] [nsan Haklarnda BM Kavray]", Gregor Paul, Die
Menschenrechtsfrage: Diskussion ber China [...] [nsan Haklar So
runu: in zerine tartma], Gttingen 1998, s. 62 vd.] "totum pro
parte" sz sanat ile ekirdeksizletirilmi olduu saptanabilecektir:
nsanlarn btn haklarnn ancak bir blmn oluturan "insan
haklar" kavram, ki buna insan haklarnn "ekirdei" veya "temel"
insan haklar da denmektedir, sanki btn insan haklarn ifade
ediyormu gibi kullanlr. Bu ise inlilere, Avrupallarn 25 numaral
strategemi kullandklarn ileri srme frsatn vermektedir (rnek
olarak bkz. Beijing Rundschau, Pekin Nr. 1, 1 992, s.8) . inliler bunu
yaparken Marksist dnlere de dayanmaktadr. "Burjuva ideolo
jisi ve kltr [ . . . ] btn toplum adna ortaya kmakta ve kendisine
soyut ve evrensel bir grnm vermektedir" (alnt: Halk Gazetesi,
Pekin 9.7.1989, s. 4) .
Beyaz adamlar, "Beyazlarn Eski Dnya zerindeki [ . . . ] aydn
landrc stnl" ile daraltlm bak alaryla (Robert Schne
ebeli: "Strahlend im Zwielicht: Thomas Jefferson in neuen Darstel
lungen [Alacakaranlkta Parlayan: Yeni tasvirlerde Thomas Jeffer
son]", Neue Zrcher Zeitung, 26/27.9.1998, s.70) 1 776 Amerikan
Bamszlk Bildirgesi'nde "btn insanlarn eit yaratlm olduu
nu" ve herkesin ''yaam, zgrlk ve mutlulua ulama abas" gibi
vazgeilmez haklar bulunduunu ilan ettiklerinde, "insanlar" ile
yalnzca kendilerini kastetmekte, zencileri, kzlderilileri ve beyaz
kadnlar bunun dnda brakmaktaydlar. Nfusun bu kesimleri,
tam da strategemsel olarak kullanlm olan "insanlar" teriminin ev
renselliine dayanarak insan haklar iin mcadeleye giritiklerinde
ise, gerekte olan ey, ABD'nin kurucu atalarnn bilgece bir ngr
snden ok, "akln bir hilesi"ydi (bkz. 24.1 4) . Daha 20'nci yzyln
sonunda bile, ABD, kendisi asndan "insann insana eit olmad"
sulamasyla karlamaktadr (Rudolf Augstein, Der Spiegel,
Hamburg Nr. 48, 1998, s.34) .
Burjuvazi Fransz Devrimi srasnda (1 789) "nsan ve Yurtta
Haklar Bildirgesi"ni ilan ettiinde - totum pro parte - "insan"dan
sz etmekte, gerekte ise yine kendisini, yani erkekleri kastediyor440

du. Zira kadnlar (ve siyahlar), "aydnlanmann insan tasviri uyarn

ca 'alt insanlar' olarak kendilerine insan veya yurttalar arasnda yer
bulamamlard" (Karl Heinz Burmeister: Olympe de Gouges: die
Rechte der Frau [Kadnn Haklar], Bem/Viyana 1 999, s.7) . 1791'de
tamamlayc nitelikteki "Kadnn ve Kadn Yurttan Haklar Bildir
gesi"ni yaymlayan Olympe de Gouges, bunu zmt (bkz. Paul
Noack: Olympe de Gouges, dtv, Mnchen 1 992, s. 1 61 vd.; Hanne
lore Schrder: Olympe de Gouges, Aachen 1 995) . 1 793'te giyotine
gnderildi. Dier sulamalar yannda, "kadn haklar mcadelesinin
de cezasn ekti [ . . . ] Fransa'da kadnlarn yurtta haklar ancak
1 94S'te tannd" (Karl Heinz Burmeister, a.g.e., s. 8) . 20'nci yzyla
kadar, Batda "insan" haklarndan sz edildiinde, beyaz rkn s
mrgeciliinin "ihsanlarnn" tadn kartan renkli rklar, bu tan
mn dnda tutulmaktayd. Yalnzca beyazlar "insan" olduklarndan,
ABD nderliindeki Bat, 1919 ylnda Japonya'nn ortaya koyduu,
Milletler Cemiyeti nezdinde rklarn eitliinin kabul edilmesini n
gren bir neriyi reddetti (bkz. Harro von Senger: "From the Li
mited to the Universa Concept of Human Rights [nsan haklarnn
snrl kavranndan evrensel kavranna] ", Wolfgang Selmale
(der.) : Human Rights and Cultural Diversity, [nsan Haklar ve Kl
trel eitlilik] Goldbach 1993, s. 47 vd.).
Bugn batl insanlar "insan haklar"n azlarna aldklarnda,
kural olarak yalnzca "insan haklarnn sert ekirdei"ni kastetmek
tedirler (zel olarak bkz: Harro von Senger: "Der Menschenrechts
gedanke im Lichte chinesischer Werte [in deerleri nda insan
haklar dncesi]", Walter Schweidler (der.) : Menschenrechte und
Gemeinsinn - westlicher und stlicher Weg? [nsan haklar ve ortak us
- batl ve doulu yol mu?], Sankt Augustin 1 998, s. 267 vd.). nsan
haklarnn szde "ekirdei" zerine batda bir "unite de doctrine
[reti birlii] bulunmamaktadr. rnein Alman Eski Cumhurba
kan Roman Herzog, bunlar " temel hak", yani yaam hakk, i
kence grmeme ve kleletirilmeme hakk ve zgrlnden keyfi
olarak yoksun braklnama hakk olarak sralamaktadr (Roman
Herzog, "Die Rechte des Menschen [nsann Haklar], Die Zeit, Ham
burg, 6.9.1997, s.3) ve bu sekiye karn "insan haklarn" savun441

duu iddiasnda bulunmaktadr (bu konuda ayrca bkz. Volkmar

Deile: "Bei sich selbst anfangen [kendi kendinden balamak]", ai
Info: das Magazin fr die Mensclienrechte: Bonn 51+ 293, s. 12 vd.).
Uluslararas Af rgt ise birka insan hakkn daha savunmaktadr
(bu konuda bkz. Jrg Fisch: "Vieldeutige Menschenrechte: Wort
magie [ok anlaml insan haklar: Szck silirbazl] ", Frankfurter
Allgemeine Zeitung, 6.9. 1 995, s. NS) . ABD'de ise "ekirdek blge"
kabul edilen insan haklarnn says biraz daha fazladr.
nsan haklarn "ekirdee" indirgerneye ve "ekirdee" dahil ol
madklarndan daha grece bulunan byk insan haklar ktlesini
ayrmaya yarayan sz sanat yoluyla batllar, BM tarafndan ortaya
konan ok saydaki insan hakkn insan haklar tartmasnn dna
tamaya almaktadrlar. Bunlardan bazlar alma hakk (nsan
Haklar Evrensel Bildirgesi, m. 23), dnya apnda bir insan haJ<k
olan serbest ikamet hakk (HEB m. 13, f.1 bkz. 35.18), beslenme
hakk (HEB m. 25, bent 1), gelime hakk (1986'da l'e [ABD] kar
146 oy ve aralarnda Almanya'nn da yer ald 8 ekimsede BM
Genel Kurulu tarafndan kabul edilmitir) ve aralarnda bar hak , ,
knn (O'a kar 92 oy ve aralarnda Almanya'nn da yer ald 34
ekimserle BM Genel Kurulu tarafndan kabul edilmitir) da bulun
duu eitli kolektif insan haklardr. Kendisini yukarda grd
mz gibi Dnya yerine koyan Batda ise (bkz. 25.22) BM tarafndan
yaptrm altna alnm bulunan bu insan haklar, insan haklarnn
"ekirdei" sz sanat ile hilie zlmektedir. stelik, BM her fr-.
satta btn insan haklarnn, yani yurtta sal, toplumsal, ekonomik,
kltrel, bireysel ve kolektif insan haklarnn blnmez btn
ln vurgulad halde (bkz. Harro von Senger: "Die UNO-Kon
zepte der Menschenreclite [nsan Haklarnn BM-Kavranla:r]",
a.g.e, s. 83 vd.). Batnn "insan haklar" zerinde ekirdeksizletirme
strategemini kullanmas olgusu, dier etmenlerin yannda, gelime
hakk gibi ekirdeksizletirilen bir takm insan haklarnn gerekle
tirilmesinin, Bat'ya mali adan pahalya gelecei dncesine dayandrlabilir.
.
Batda bile insan haklarnn "kat ekirdei" zerine bir gr bir
lii bulunmadndan, hibir insan hakk, sz konusu "ekirdek"in
442

'

dnda braklna tehlikesinden korunmu deildir. Bu ekilde, d

ncelerini zgrce aklama hakk, Alman Eski Cumhurbakan Ro
man Herzog'un tanmnda yer alan insan haklan "ekirdei"ne dahil
olmamaktadr. En nemli bireysel insan haklar, "ekirdek" Teorisi
tarafndan kapsanmadklarndan, tartma d kalmaktadrlar,
rnein kaynan nsan Haklar Evrensel Bildirgesi'nin m. bent
hkmnde bulan ve btn insanlar, yani varsaylan terristleri de
kapsayan, susuzluk karinesi zerindeki hak gibi. Yine, zel yaamn
korunmas hakkna (HEB m. 2) da, Batda neredeyse hi deinil
mez ve bu hak Bat medyas tarafndan srekli ar ekilde zedele
nir. "Blnmez insan haklarn Bat iin zellikle nem tayan bir
'ekirdee' indirgeyen" (Volkmar Deile : "Schafft die zivile Gesell
schaft [Sivil Toplumu Yaratn]", Die Zeit, Hamburg 3 . 1 . 997, s. 6)
Batl bir politikao, bat topraklarnda bulunmayan bir nc dn
ya lkesinin temsilcisi tarafndan ekirdek alann dnda kalan bir
insan hakkyla yzletirildiinde, bu duruma tamamen hazrlksz
yakalanr ve dan nndeki kz gibi kalakalr (bkz. 35.8). Byle
ce yakndan incelendiinde insan haklarna 25 numaral s trate
gemin uygulanmas, dalice bir sz sanatndan ok, budalalk olmak
tadr. Batnn baz insan haklarn dierlerinin zerine ykseltmesi,
baka kltr evrelerindeki insanlar da kendilerine uyan insan hak
larn dierlerinin zerinde grmeye ynlendirdii lde, Batnn
insan haklan ekirdeksizletirmesi, son kertede bir bumeranga .d
nebilecektir.

25.24. TOTO, TOpa, paTO ve Papa

Btnsel bir eyi ifade eden bir kavram, gerekten de btne ilikin
olarak kullanldnda, bu durum "totum pro toto (btn iin b
tn) " deyiiyle ifade edilebilir. rnek olarak "insan"dan sz edilir ve
gerekten de btn rklardan, her iki cinsiyetten insanlar gibi, do
mu ve henz anne karnndaki btn insanlar vs. kastedilir.
Btnsel bir szck, gerekte ifade ettii eyin yalnzca bir par
asn iin kullanlrsa, bu durum yukarda grdmz "totum pro

443

parte (para iin btn)" deyiine uygun olacaktr. rnek olarak "in
san" szc kullanlmakta, gerekte ise yalnzca erkekler, beyaz
rktan insanlar veya domu bulunan insanlar kastedilmektedir.
Bir btnn parasn ifade eden bir szck kullanlrken gerek
te kastedilen ey btnn tamam ise, ortada "pars pro toto (btn
iin para)" durumu vardr. "Adem" ve "Havva", Bat kltr ev
resinde ou zaman "erkek" ve "kadn" yerine kullanlmaktadr.
Bir paray ifade eden bir szck, gerekten o para iin kul
lanldnda ise, bu durumu "pars pro parte (para iin para)"
olarak adlandrabiliriz. Buna rnek olarak, kadn, erkek, ocuk, ihti
yar, Baskl gibi szckler gsterilebilir.
Bu drt Latince ifade, drt ksaltna ile belirtilebilir: totum pro
toto yerine TOTO, totum pro parte yerine TOpa, pars pro toto yerine
paTO ve pars pro parte yerine de papa. Oyun amal szck yaratl
masndan rahatsz olunmad srece, bu ksaltmalardan yola
karak, 25 numaral strategemin ska karlalan bir kullanm bii
mini "TOpalatrmak" fiili ile adlandrmak mmkn olacaktr: Bura
da, evrensel terimler kullanlarak veya genel tezlerden yola k
larak, bu terim veya tezler gizlice ekirdeksizletirilmekte ve kural
olarak son derece belirli, snrlar dar izilmi eyler iin kullanl
maktadr. "Biz" denirken "ben" demek istenmektedir.
Daha Eski Yunan'da, tartan toplumsal gruplarn, karlarn dile
getirir ve savunurlarken, "bunlar 'btn'den gelerek merulatrma
malar veya 'btn'e dayanmamalar", ok rastlanr bir olay deildi
(Egon Flaig: "Europa begann bei Salamis [Avrupa Salamis ile Ba
lad]", Rechtshistorisches Journal, Frankfurt a. M. Nr. 3, 994,
s.46) . ABD'nin nc bakan olan Thomas Jefferson (1743826), "Amerika'nn kendi z karlarn izlerken, insanln karla
rn dikkate aldn" ileri srmtr (Eberhard Straub: "Der
Menschheit und sich selbst zuliebe: Arnerikas Angriff in die Welt vor
hundert Jahren [nsanlk ve kendi uruna: Amerika'nn Dnya'ya
yzyl nceki saldrs]", Frankfurter Allgemeine Zeitung, 9. 2. 998,
I) .

Tam da kreselleme anda, zellikle bat evreleri tarafndan

TOpalatrmann uygulandn sk sk gzlemlemek mmkndr.
444

zellikle politikaclar ou zaman genel ideallere veya szde dnya

apnda geerli ilkelere gnderme yaparken, gerekte ise son derece
belirli karlar savunmaktadrlar. Kresel veya btnsel konuur
ken, blgesel veya grup-merkezci dnp davranmaktadrlar. r
nek olarak "insan haklar"ndan sz edilirken, sosyal haklar bu kap
sarnn dnda tutulmaktadr. Halklarn "kendi geleceklerini belir
leme hakk"nn yannda yer alnr, ancak kendi karlar bundan za
rar grmedii srece. Sovyetler Birlii, zamannda "smrgecilik"
kartyken Sovyet smrgeciliini bunun dnda tutmutur.
14.8.1941 tarihli Atantik art'nda Churchill ve 24.9.194l'de de
Sovyetler Birlii, lkelerin baka lkelere katlmasn reddetmi ve o
zamana dek bask altnda tutulmu olan btn devletlerin tam ege
menliini, halklarn kendi geleceklerini belirleme hakkn vs. savun
duklarn ilan etmilerdir, ancak bundan ksa sre sonra Churchill,
bu ilkelerin Britanya mparatorluu asndan geerli olmadn
aklamtr (bkz. Paul Gordon Lauren: "First principles of racial
equality [Irk eitliinin ilk ilkeleri]", Human Rights Quarterly, Bal
timore, vol. 5 No. 1 , ubat 1 983, s.l l ) . Daha sonralar Stalin de, At
lantik art'nn ilkelerini, Sovyetler Birlii ile ilikilendirmemitir. IL
Dnya Sava'nda Bat "diktatrlk" ile savam, ancak Stalin'inki
bunun dnda tutulmu, "zgrlk" iin savam, ancak bu zgr
lkten yalnzca Batnn ve in'in zgrl anlalm, Afrika, Hin
distan ve Vietnam'daki smrge hakimiyetleri, bundan yararlana
mamtr. Bat'da "demokrasi" savunulurken, rnein in Halk
Cumhuriyeti'ndeki demokrasi kastedilmekte, Suudi Arabistan veya
Cezayir ise bunun dnda tutulmakta ve bylece kresel konuul
mamaktadr. "Arabistan'da demokrasi, ABD'nin anlayn ykacak
tr [ ... ] Bat iin Yakn Dou'daki sihirli szck demokrasi deil, is
tikrardr" (Heiko Flottau: "Rabenschwarzer Tag fr die Araher
[Araplar iin Kuzgun Karas Gn]", Basler Zeitung, 28.9 . 1999, s. 4) .
ABD, BM kararlarnn "sk ekilde uygulanmas" taraftardr, ancak
bu kararlar srail'e deil de, Irak'a ynelik olduklarnda (Zhang
Zhuji: "Analyse von Arnerikas doppeltem Standard [Amerika'nn
ifte standardnn zmlemesi]", Halk Gazetesi, Pekin 16.3. 1999,
s .6) .
445

Kosova Sava srasnda (24.3. - 10.6.1999) Batda, insan hakla

rnn, zedelendikleri her yerde, gerekirse BM korumas olmakszn
ve eskiden olduu gibi hala geerli bulunan devlet egemenlii ilkesi
ne ve i ilerine karma yasana sayg gsterilmeksizin savunulma
s doktrinine dayanlmaktayc4. Buna gre, bir "dnya vatandalar
birlii"nin yesi olarak, "bir devletin vatandalarnn, kendi yne
timlerinin keyfiliin. kart korunmas sz konusuydu (Jrgen Ha
hermas : "Bestialital: tind Humanitat [Bestialite ve nsanlk]", Die
Zeit, Hamburg 19.4. 1999, s. 1 ) . Britanya Babakan Tony Blair,
"ar insan l:aklar ihlallerine ve soykrma ynelik askeri mdaha
le"yi "meru" olarak nitelendirmitir ("Britischer Applaus fr Blairs
Kosova-Kurs [Blair'in Kosova politikasna Britanya alk]", Neue
Zrcher Zeitung, 27.4. 1999, s. 3) . Kosova Sava'ndan sonra ABD
Bakan Bill Clinton "dnya halklarna" u sz vermitir: "ster Af
rika'da, ister Orta Avrupa'da, iste.rse baka bir yerde yaayn: Birileri
sizin masum vatandalaqnz, rklar veya dinleri nedeniyle takip
edip kitlesel ekilde ldrmeye alacak olursa. ve bunu sona erdir
mek de bizim kudretimizde olursa, bunu yapacaz" (alnt,
Matthias Nass: "Notare der Barbarei [Barbarln Noterleri]", Die
Zeit, Hamburg 1 6.9. 1999, s. 3) . "Postulatlarn istisnasz [ ... ] herkes
iin geerli olmas" ilkesine aykr olarak, "bat iin zgl" olan bu
"evrensellik hitabeti"nden (Hans Magnus Enzensberger, alnt:
"Kehre [Dneme] ", Die Zeit, Hamburg 22.4.1999, s. 49), Kosova'ya
benzeyen Dou Tiroor'daki "kanl kaos"tan ("Ost-Timor: das Kosova
Asiens [Dou Timor: Asya'nn Kosovas]", Bild, Hamburg 1 1 .9.1999,
s. 12) ve "yeryzndeki cehennem"den, (Neue Zrcher Zeitung,
13.9. 1999, s. 1 vd.) 30 Austos 1 999 tarihli bamszlk plebisitin
den sonra tek sz edildiini duymak mmkn olmad (kr . : "In
donesiens Stabilitat ist den USA wichtiger als die Freiheit Osttimors :
Grenzen des humanitaren Engagements Washingtons [Endonez
ya'nn istikrar ABD iin Dou Tiroor'un bamszlndan daha
nemli: Washington'un insancl giriimlerinin snrlar]", Neue
Zrcher Zeitung, 16.9. 1 999, s. 1 ) . "Kosova Sava'nn ba mimarlar
olan Bill Clinton ve Tony Blair", bir anda "dikkat ekici ekilde heye
canlarn kaybetmi grnyorlard" ("Osttimor: 'Das Volk wird

446

: veniichtet' [Dou Tim or: 'Halk yok ediliyor'] ", Neue Zrcher
Zeitung, 16.9.1999, s. 1 ) . BM birlikleri nihayet mdahalede bulun
duklarnda, Dou Tirnar "yerle bir olmu durumdayd" (Richarde
Lloyd Parry: "Es brennt [Yanyor]", Die Zeit, Hamburg, 23.9. 1999,
s. 8) .
"Kosova ve Dou Timor: Farkl iki lekle mi lyoruz?"
(Matthias Nass, ibid.). Bu soru, gerekten de iki admda nce cid
diyerle iki farkl lek kullanldn ve buna gre her seferinde ula
lan farkl lme gre hareket edildiini varsaynakla naif kam
yar mu? lk planda "d politikann somut kariara gre belirlendi-.
i" gerek deil midir (Oliver Fahrni: "Massaker auf Osttimor: sie
wu.!Sten, was sie nicht tun [Dou Tirnar'da Katliam: Ne yapmadk
larn biliyorlard]", Die Weltwoche, Zrich, )6.9.1999, s. 7)? Bu
nedenle, Kosova ve Dou Tirnar'da olduu gibi, Batnn farkl tepki
lerinin, TOpalatrma asndan deerlendirilmesi gerekmez mi? Ya
ni, somut bir sorun asndan, ncelikle bir kar zmlemesi' ger
ekletirilir ve vanlmak istenen hedef belirlenir. Ancak bundan son
ra, eer kar gerektiriyorsa, evrensel bir lee gndermede bulu
nularak, zeldeki sorun llr. Zira, evrensel lee yaplan gn
derme ve btn dnyaya dayatlan ezici lm sonucu, kendi davra
nnn gerekelendirilmesi ve asl hareket amacnn gif:lenmesi a
sndan yararl hizmetler salamaktadr (bkz. 29 .32) . Druma gre
evrensel lt, baka bir somut durumda kullanlmak zere ekme
ceye kaldrlr, zira lm sonucu, kiinin kendi davrananna zarar
verebilecektir, ya da lm gerekletirildii halde, ortaya kan k
t sonular abucak halnn altna sprlr veyahut lek deiti
rilir. "htiyaa gre ABD'de insancl etmen ya gl bir ekilde ne
kmakta';: ya da "kolayca grmezden gelinnektedir" ("'mpotenz
der UNO [BM'nin ktidarszl]", okuyucu mektubu: Neue Zrcher
Zeitung, 2 1 .9.1999, s. 73) .
Strategemsel olmayan papa-dilinin drste konuulmama ne
deni, TOpa-dilinin karlatrlamaz propaganda stnldr, zira
bu dille, "kk lekli" anlay ve kar ufkuna tipik olarak sahip
bulunan mtevaz papa-diline gre ok daha fazla insana ulamak
mmkndr. Buna karlk, gerekte bireysel bir kar izleyen, an447

cak bunu yaparken evrensel ideal ve ilkeler adna hareket eden kii,
dokunulmaz bir konum elde eder. Zira, gzel hitabete kolaylkla
nananlar, kukularn dile getiren az sayda kiiyi "sinik" veya "ba
ya" bulacak ve onlar dinlemek istemeyeceklerdir. stelik de, "asil
hedeflerin nde gelen savunucusu"nu, evrensel sylemi ile snrl
uygulamas arasndaki uurum aa ktktan sonra bile koruma
altna alacak ve bu durumu, davrannn yksek emelleri ile ba
damad, ancak en azndan bunu byk idealler uruna gerek
letirdii gerekesiyle aklayacaklardr.
TOpaclar, iirilmi szleri veya nermelerinde bundan dolay
ortaya kan evrensel sylem ile davranlarnn cimrice dar ufku
arasndaki elikiler ile yzletirildiklerirde, ka strategemi ge
rekeleriyle kendilerine bahane bulmaya alrlar, rnein bir yerde
somuta inmek gerektiini, olaylar arasnda ayrm yapmak gerekti
ini, ikiyzllkten kimsenin hazzetmeyeceini veya belirli ve genel
bir kavramn "ar derecede ypratlmamas" gerektiini sylerler.
TOpaclar daha sonra szlerini szlk anlamyla anlayan "akln hile
si"nin kurbanlar olduklarnda ise (bkz. 24. 14) kendilerine ka
yolu kalmayacaktr.
Yer yer arlkl bir rol stlenen paTO-dili de 25 numaral strate
gemle birlikte alr, rnein, bat insan haklar diskuru iinde i
kence yasa resmi geit-insan hakk olarak sunulurken ve "insan
haklarnn" kltrlerden bamsz dnya apndaki geerlilii bu
nunla rneklendirilirken olduu gibi. ikence yasann "insan hak
k" olarak dayatlmas, bilgi sahibi olmayanlarn insan haklar bilir
cinde ekirdeksizletirilmi bir insan haklar tasavvuruna yol aabi
lecektir. Zira ikence yasa geri bireylerin, devlete kar ynelmi
insan haklar asndan temsil edici nitelikte olabilir, ancak .rnein
sosyal, kltrel veya kolektif insan haklarn karakterize edemez. Kolektif kusurluluk itharn ou zaman hileli bir .. paTOlatrma
davranna dayanr.
.
Ve baka bir rnek: Senatr Joseph McCarthy, MacCarthy Dnemi
olarak adlandrlan zaman dilimirde (1950-19S4) tarafndan dile
getirilen "lsz svg ve hakaretler, ait!komii.hizmin hece_idiri
yerrnek iin pars pro toto olarak alnmaktadr" (Hans E. Titsch:
448

"McCarthysmus - Legendenbildung in Amerika [MacCarthy'cilik Amerika'da Efsane Yaratm]", Neue Zrcher Zeitung, 5.8.1999, s. 5) .
TOTO-dili, strategemsel kullanlabilecei gibi, strategem d da
kullanlabilir. lk durumda, btnn blmlerinin kolon ve kirileri,
bunlar soyut bir TOTO-szcne karlk gelene kadar ortadan
kaldrlr. Mnferit blmlerin ekirdeksizletirilmesi, o kadar ileri
gtrlebilir ki, bu blmler tamamen yok olabilir. "Sovyet insan"
terimi, Ukraynal, Grc, een, zbek, Krgz, Kalmk, Krm Tata
r, ngu, Meset ve Sovyet egemenlii altnda bulunan dier halk
larn vatandalarnn tamamn kapsayacak ekilde kullanlm ve bu
ekilde bu halklar dilsel yoldan zlmtr. ekirdeksizletirme
srecinin yalnzca terminolojik dzlemde kalmad durumlar ender
deildir. O kadar ileri gidilebilir ki, gerekliin TOTO-anlayna uy
gun olarak ekirdeksizletirilnesine allabilir, yani, mnferit b
lmler kendi zelliklerinden arndrlarak, btn kapsamlaryla da
ha byk olan btnn iinde eritilebilirler. Buna uygun olarak
Fransa'daki jakoben gelenee gre, hukuksal adan aznlklar deil,
yalnzca Franszlar vardr (bkz. 25.6. 1 992 tarihindeki duruma gre
Fransz Anayasas'nn 2'nci maddesi) . Fransz rneini izleyen Tr
kiye'de de resmi olarak Krtler deil, yalnzca Trkler yaamaktadr.
in Halk Cumhuriyeti de vatandalk asndan Fransz TOTO-anla
yn kabul etseydi, in'de de Tibetliler deil, yalnzca inliler bu
lunuyor olacakt ve bylece aznlk dilleri resmi olarak tannmaya
cakt. 1948 nsan Haklar Evrensel Bildirgesi'nde sz edilen "insan"
da, somut olarak varolan eitli insan topluluklarnn ekirdeksizle
tirilmesi ile ortaya kmtr: Belirli lde din, rk, cinsiyet ve dier
farkllklardan yoksun insanlar dnya apnda korunmaktadr (HEB
m. 1 ) . Buna karlk, BM batda resmi olarak tek bana ortaya atlan
ve salt bireyselci-soyut TOTO-anlay ile insan '"dnya toplumu'
iindeki bir 'dnya kltr'nde birey'' olarak tanmlanmas gereken
insan alr (Bazan Brock, Estetik Profesri Bild, Hamburg
28.8. 1999, s.2) (ayrca bkz. 35. 18, 35. 19) ve onu, kolektif ve kl
trel insan haklarnn tannmasyla grecelendirir.
Strategemsel olmayan TOTO-dilini konumak ve ona gre d
np davranmak gnmzde, son derece snrl bir lde de olsa,
449

BM'ye zgdr. Belki de bu nedenle, en nemli lkesi olan ABD

tarafndan kararlar szlemeye aykr bir ekilde hie saylan (s.
19.25) batda, BM'den bu denli korkulmaktadr.

25.25. okanlamllk Yoluyla Aklk

Kahinler tarafndan kullanlan dilin en temel zelliklerinden biri, be
lirsiz, kesin olmayan, elastiki, okanlaml szlerin.kullanmdr (bkz.
20. 19), diye yazyor Edna Aphek e Yishai Tobin, Semiotics of For
tune-Telling adl kitaplarnda (Amsterdam/Philadelphia, 1989,
s.46) . ne srlen konula;, her yne ak ve kapsayc bir ekilde or
taya konur. Bylece her eyi syleyen, ama hibir ey sylemeyen,
"bir ey'', "biri" veya "belli bir sorun" gibi szckler ve ifadeler, "ola
s", "belki" gibi arka kapy ak brakan szckler, "eletiri yapc
olmaldr" gibi genel gerekler ve "erken kalkan yol alr" gibi genel
geer neriler vb. kullanlr.
Sylenen eyin anlalmas o denli zordur ki, mteri bilinsizce
olas anlamlardan, syleneni kendisi iin anlaml klacak olan seer.
Yani kahin, ierii istenilen ekilde doldurulabilecek, kardaki kim
olursa olsun kullanlabilecek bir szck iskeleti kullanarak, m
terinin bilinsizce bunun iine kendisi iin anlam tayan "kolon" ve
"kirileri" yerletirmesini salamaktadr. Mteri, bu kolonlarn ve
kirilerin kahinin szck klf iinde bulunduuna inanr ve onun
doast yeteneklerine arr. Benzer bir durum, belirli olmayan
dili nedeniyle .farkl yorumlara ak bulunan grafolojik bilirkii ra
porlarnda da ortaya kmaktadr.

25.26. Ey Frn, Ey Frn, Sana Yaknmalym!

"Luzern ehri'nin 1332'de svire Konfederasyonu'nun egemenlii
altna girmesi herkesin houna gitmedi. ou, Avusturyal olarak
kalmaktan daha memnun olacakt. Ak oylamada azmlkta kaldk
larn grnce, bir g gsterisinden medet ummular. Orman kul450

besindeki ev sahiplerini gece gizlice ldrerek, etraf kan, korku,

lk ve atlarla dolduunda, Luzern'i dke teslim etmeyi kararlatr
mlar. Komplocular silahl olarak St. Peter ve Paul Gecesi'nin belir
lenmi bir saatinde, Terziler Tavernasnn kemerinin altnda, gl
kenarnda belirlenmi bir yerde bulumular. Bir ocuk, kemerin
altnda kl akrtlar ve adamlarn mrldanmalarn duymu ola
cak ki, hayalet grm gibi korkuyla oradan kamaya balam. Onu
yakalamlar. ocuu ldrmemiler ama, dmanarna gitmemeye,
yemin ettirmiler. Bunun zerine serbest braktklar ocuk oradan
kam, iinde birka kiirin oyun oynad Kasaplar Tavernas'na
girmi ve birok silahl adamn toplandn ve bunu kimseye syle
yemeyeeini, frna anlatm: "Ey frn, ey frn, sana yaknmalym,
nk kimseye sylemeyeceime yemin ettim" diyerek, raporuna
balam. kiciler uyanm, ynetimi ve ehirlileri uyararak, kendi
lerini ansl gren komploculara silahla karlk verilmesini veya kr
mz bir kolluk sayesinde tannarak tutuklanmalarn salamlar.
Geceleyin ulaklar orman kulbesine gitmiler ve 300 kiilik bir takviye
kuvvet gtrmler. Komplocularn itibarlar ellerinden alnm."
svire'de "Luzern'deki Katliam Gecesi" olarak tannan bu yky,

Sagen, Briiuche, Legenden aus den fnf Orten Lucern, Uri, Schwiz, Unter
walden und Zug [Be yerin, Lucern, Uri, Schwiz, Unterwalden ve Zug'

un Efsane, Adet ve Sylenceleri] adl eserden alyorum (Luzern 1862).

Frn imgesi, ak veya rtl olarak Greyerz, Zofinden ve Breisgau'dan
katliam gecesi sylencelerinde de bulunmaktadr. ykde anlatld
gibi bir ayaklanma gerekten de 24.7.1343'te Luzern'de zamannda
ortaya karlm ve bastrlmtr. ocuk komploculara, "dman
lada konumamaya" sz verir. Yalnzca frnla konuan ocuk, bu
szck binasn dtan olduu gibi brakrken, i anlamn deitirir.
Suskunlua zorlanan kt davranlm veya yoksul dm ka
dnlar da Avrupa masallarnda ve sylencelerinde benzer bir ekilde
davranarak aclarn bir insan yerine bir eya ile paylarlar: Cheli
donis bir su testisine, Basile'nin ( 1 5 75-1632) Petarnone masal der
lemesindeki bir kz kahraman ise oyuncak bebeine yaknr, Ovid'in
( 43 - yakl. S 1 7) Metamorfozlar'ndaki Philomela da tekelendii
ni rd bir rg ile dile getirir.
451

25.27. Weinsberg'li Kadnlar

Baden-Wrttemberg'deki Heilbronn'un yaknlarndaki bir kent olan
Weinsberg'de bulunan bir kale harabesinin ad "Weibertreu [Kadn
sad]"dur. Hala daha orada evlenilir. Alman imparatoru III. Konrad
(yakl. 1093-1153) 1 140 ylnda, Bayern Kontu'na ait olan bu kenti
kuattnda, Ludwig Bechstein (1801-1860) tarafndan aktarlan bir
sylenceye gre, kadnlara, tayabilecekleri kadar varlklarn yan
larna almalarna izin vermi. Bu ve sonra gelien olaylar, Gottfried .
August Brger'in (1707-1 794) bir iirinde dile getirilmitir:
Kim bana syler Weinsberg nerede?
Mert bir ehircikmi derler
Dindar ve uslu yetimi
Kadn ve kzlar varm derler.
Bir kez ilham gelmi ya bana,
Aniatacam Weinsberg'den bir vak'a
Gn olmu mparator Konrad
Bu iyi ehircie kzvermi
sava ordularn alp, karsna
Korkun bir grltyle dikilivermi
Kuatm asker ve svarilerle,
Brakmam ta ta stnde
Ve ehircik direndiinde,
Btn yoksulluuna ramen,
Mnadisini ehre rttrm,
ii hrsla yanarken:
"Alaklar sizi, ben girdiimde ieri,
Aslmaldr duvara pisleyen, bilin ki"
Byle rttrdnda
Buyruunu ieriye,
Kopmu kzlca kyamet,
Yollarda ve evlerde.
452

ehirde ekmek pahalym,

Ama iyi akln fiyat daha da fazlaym.
"Ac bana, ben zavall Korydon!
Ac bana! - Papazlar,
Barmlar: Kyrie Eleison!
Gideceiz, sanki kurbanlar!
Ac bana, ben zavall Korydon!
Sanki grtlamda bir kordon."
Ama ne zaman Matta kifayet etmese,
Akla, ie ve duaya ramen,
ok zaman kurtarr kadn hilesi,
Korkudan ve kederden.
nk papaz dalan ve kadn hilesine,
Dayanacak ey yok dnya zerinde
Yardmc gen bir kadn,
Evlendii daha dn,
Vermi kumazca bir akl
Tutmu bu akl el, gn;
imdi siz de duyun bu akl,
Glerek alkiayn kadn.
Sessiz gece yarsnda
Kadnlarn en gzelleri
Girmi karargaha
Dilemi merhametlerini
Tatl dille yalvarm,
Eline geen yalnz uymu:
"Kadnlar ekilsinler
en deerli varlklaryla
ezip paralayacaz
geriye ne kalrsa."
Bu yenilgiyle ekilmi ,geriye
Kadnlar, zntyle.

453

Ama afak sktnde,

Aman neler oluyor?
Alyor kaplar,
Her kadn tayor
uvallarla kocalarn,
dertop etmi, ite hikayenin asl. - [ ... ]
Hilebaz k-adnlar, mparatorun, her kadna verdii "tayabildii
kadarn omuzlarnda tayarak ekilme" izninin CPie deutschen
Sagen der Brder Grimm, Zweiter Teil: Geschichtliche Sagen [Grinn
Kardeler'in Alman Sylenceleri, kinci Blm: Tarihsel Sylence
ler], Berlin/Leipzig o.J., s. 1 27) "kalanlarn deitirip kirilerini al
m", yani ona mparator Konrad'n kastettiinden farkl bir anlam
vermilerdir. mparator, tabii ki ev eyasn dnrnt. Adelbert
von Chamisso'nun (178 1 -1838) "Winsperg Kadnlar" iirine gre,
mparator iyi ya da kt, buna katlanmak zorunda kalr: "Bunu
rendiinde glm sofu efendi:/ "Deilse de benim amacm, yaptk
lar iyiymi 1 Sylenen sylenmitir, salarnm Kraln sz 1 Hibir
Babakan onu arptp bkemezmi."

454

Strategem Nr. 26

Dut'Aac'n Gsterirken Akasyay Azarlamak

Drt
ideogram
Modem incedeki
syleDileri
deograilllann
evirisi

zhi

sang

ma

huai

gstermek

Dut aac

azarlamak

Akasya

Bantl evirisi

Dut aacn gsterirken 1 iaret ederken Akasya'y

azarlamak

1. Grnte dut aacn, gerekte ise akasyay

paylamak; A'y azarlamak, ama gerekte B'yi he

def almak;iein iinden tekme atmak; arka ka
pdan eletiri; eei dvmek iin uvala vurmak;
eei kastederek uvala vurmak; dolayl svg 1
sulama 1 mcadele; [ok sulandrlm] imal
sz etme; dolayl eletiri strategemi. Karton kuk
Iaya ate etme; dolayl bir saldnda bulunma:
Glge oyunu strategemi; parataner strategemi

26. 1 . ki Aacn Hiyerarisi

Zhou Hanedam'nn (.. l l . yy - 256) balangcndan beri, Gklerin
Olu'nun, yani en byk hkmdarn saraynda akasya ve dokuz
Sisyphos Aac dikili dururdu. Bu aalarn her birinin alt, byk
danman ile dokuz bakana ayrlmt. Daha sonraki hanedanlar da
Zhou Hanedam'na yknmler ve nemli devlet binalarnn evre
sine akasya dikmilerdir. Bylece akasya, eski alardan beri devle
tin en yksek g merkeziyle balantl olagelmitir. Yalnzca bu ka
dar da deil; "Fkran dallar ve dolgun yapraklaryla akasya, kadim
in medeniyetinin bir simgesidir" (Halk Gazetesi, Peking 1 9 .6. 1 998,
455

s. 1 1 ) . Akasyann iktisadi yararlar, bu simgesel ierie gre glgede

kalmaktadr. Akasya ieklerinden sar bir boya elde edilir, akasya
tohumlar ila yapnnda kullanlr.
Dut aacnn ise iktisadi deeri hayli fazladr. eitli bileenle
rinden ila, alet ve kat retiminde yararlanlr. Ancak her eyden
nce, dut qacnn yapraklar, ipek bceklerinin en nemli besin
kaynadr. Doada dut aalar on metrenin zerinde bir uzunlua
eriebilmektedirler. Yapraklar daha iyi toplayabilmek iin, in'de
aalar birok kere budanr, bylece boylar bir metreyi fazla ge
mez. Her halkarda dut aalar, tarm ve basit halkla yakndan ilgi
lidir. Bylece, akasya ve dut aac farkl toplumsal katmanlar, yani
devleti ynetenler ile halk simgelemektedir.
Eski in'de ise, akasyann simgeledii toplumsal katman, belki
de en byk honutsuzluu zerine ekendi. Yine de, bu katmann
yelerini dolaysz olarak eletirrnek ve onlar parmakla gstermek o
kadar kolay deildi. Bu yzden de, mparator'un bahesinde yer
alan akasya aac yerine, tarladaki basit ve adsz dut aacna sv
lrd. 26 numaral strategemin ortaya k yks, strategem ara
trmacs Zhang Shaoxiong'un 6.5.1996'da bana yazd ekilde ise,
"akasyay gsterip dut aacna svme"nin anlam, aa dzeydeki
bir eye sverek, gerekte yksek dzeyli bir eyi kastetmektir. Ta
biidir ki, 26 numaral strategem yalnzca yksek dzeyli bir eyin
dalayl eletirisi balamnda kullanlmamaktadr.
26 numaral strategem ifadesi, "kpei aslann nnde dvmek"
eklindeki Alman deyiini artrmaktadr. Bu deyi, gsz olan
glnn nnde cezalandrarak, onun bundan bir ders karmasn
salamaktr. Deyi, Aziz Ambrosius'a (yakl. 339 - 397) dayandrl
maktadr. Yalnzca eletiriyle balantl olmayan baka bir Alman
deyii "bir eyi iein iinden sylemek", 26 numaral strategem
ifadesinden ok daha kapsamldr: birine bir eyi ieklerle bezen
mi ekilde sunmak, imalada anlamasn salamak. Bu deyi, her
iein baka bir anlamnn olduu iek dilinden esinlenmi olsa
gerektir. Bylece kt bir haber, buna karlk gelen bir iek vas
tasyla iletilebilirdi. ince'de de benzer bir deyi bulunmaktadr:
"kenan tklatp yan itmek (pang qiao ce ji)". 26 numaral startege456

min, "on peut tout dire mais pas a tout le monde (her ey sylene
bilir, ama herkese deil) " cmlesinden kard sonuca, aadaki
ifadelerle de ulamak mmkndr: "Domuzu gsterip kpei azar
lamak (zhi zhu ma gou)"; "Douyu gsterip baty azarlamak (zhi
dong ma xi)"; " [ban tra ettii iin kel kalan] keii gsterip keli
azarlamak (zhizhe heshang ma tuzi) ; " [kel bir] keie dnp [ger
ekte, yannda duran] tysz eee 1 kleye svmek (duizhe hes
hang ma tu l/nu", ama ayn zamanda "tysz eei gsterip [ger
ekte, yannda duran kel bir] keie svmek (zhizhe tu l ma hes
hang)" [Bu deyiiere Trke'deki "kzm sana sylyorum, gelinim
sen anla"y da ekiernekte saknca grmyoruz, ev.] .

26.2. Svme Sanat

26 numaral strategem bir bilgilendirme startegemidir. Merkezinde,
hoa gitmeyen bir mesajn, dolayl yoldan iletilmesi yer alr. Bu ba
lamda, mesajn yneldii kiiye gre iki farkl strategem uygulamas
eitlernesi arasnda ayrm yapmak gerekir.
lk eitlernede strategem kullancs nihai olarak eletiriye ma
ruz kalan kar tarafa ulamay amalamaktadr. Eletiri dile geti
rilirken geri "dut aac" gsterilir, ancak bu eletirinin "akasya" ta
.rafndan alglamas amalanr. Eletirinin dorudan doruya akas
yaya yneltilmemesinin eitli nedenleri olabilir, rnein:
kar tarafn stats, konumu veya ilevi nedeniyle dorudan
eletiri tehlikelidir; ancak eletirinin yaplmasnda zorunluluk
hissedilir;
kar taraf kendisine ok deer vermektedir ve hatalar rendii
anda hertaraf etmektedir; dorudan bir eletiri byle bir in
san yaralayacak ve bu nedenle hedefini aacaktr;
kar tarafn eletiriye tahamml yoktur, kendisine eletiride
bulunulduunda ar tepki vermektedir, hatta davrann k
tletirmektedir; ona ulamak istendiinde, bu ancak dolarn
hal yoldan, yani 26 numaral strategemin kullanlmasyla
mmkn olmaktad:;
45 7

d koullar ve durumlar, eletirinin aka dile getirilmesine ola

nak tanmamaktadr.
Bir Hong Kong strategem kitabnda, knamann bir "kaba kuvvet"
bir de "kltive" ekli olduundan sz edilir. Kaba kuvvete dayanan
knamada, masa vurulur, yumruklanr ve etrafa hiddetle baklr.
Kltive knarnada ise, dudaklar mzraa ve diller klca dnur. 26
numaral strategemin ilk grn ekli, "kltive svme"nin zel bir
biimine son derece uygundur ve bu durum, "svme sanat"nn
alanna girmektedir.

26.3. Dokunulmaz Uyumazlk Sanat

kinci grn eklinde strategem uygulaycs, mesajyla eletiril
rnek istenen kiilere deil, baka ve duruma gre daha byk bir
seyirci kitlesine ulamak istemektedir. Eletirilen kii, eletiriden
mmkn olduu kadar habersiz kalmaldr, 26 numaral strategem
de bunu salamak iin kullanlr. Onun yardmyla, ceza veya yap
trm grme tehdidinden kurtulmaya allr. "Akasya" eletirildii
ni hissedecek olursa, strategem uygulaycs, bunun buluttan nem
kapmak olduunu, szlerinin aka "dut aacna" ynelmi bulun
duunu iddia edecektir. Bunun zerine kimin hakl olduu tartl
maya balanacaktr. Darda duran kural olarak bir karara varama-,
yacaktr, zira effaf olmamak, her bir startegemin doasnda vardr.
"Akasya" duyarl ise, strategem kullancs ac kaderinden kurtula
mayacaktr: Takip, cezalandrlma, itibarnn elinden alnmas, s
nrd edilme vs. Bu durumda strategem baarsz olmu demektir.
Saliden de hibir art niyet olmakszn "dut aac"nn hedef alnd,
ancak "akasya"nn, szlerin kendisine yneldii evhamna kapld
durumlar da buna dahil edilmelidir. Kiilerin tamamen haksz bir e
kilde 26 numaral strategemi kullandklar iddiasyla karlamalar
mmkndr. Yine, "akasya"nn, aka "dut aac"na ynelmi bulu
nan bir eletiriyi, onu korumak iin kendi zerine almas ve bu sa
yede ("akasya"ya saldrmaya cesaret ederneyecek olan) eletireni
susturmas da olasdr.
458

26 numaral strategemin edebi kullanm, eski in geleneklerine

ilenmitir. i.. 221 ylnda Qin Shihuang (259-210), in'i birle
neye zorlamtr (bkz. 23.1). Han Hanedam'nn (.. 206 - .S. 220)
imparatorlar, Qin Hanedam (22 1-207) dneminde Konfys
anlaya gre kurulmu bulunan merkezi ynetimi ve kstl haklara
sahip tebaa zerinde snrsz ruhani-siyasal gce sahip hkmdar
fikrini iktihas etmilerdir. .S. 191 1'e kadar sregelen bu anlay,
zellikle iir sanatnda pek ok iz brakmtr. Szn imalarla anlat
ma, satr aralarn okuma gereksinimi ve Deprecatio, yani yazlm
olan eyi aptalca ve yzeysel (bkz. 27 numaral strategem) gsterme
ve 26 numaral strategem ile dorudan balant noktalar bulunan
politik taktilderin kkeni kesinlikle bu kurumsal ereve koullara
dayanmaktadr.
lk planda siyasal bir felsefe olarak ortaya kn bulunan in fel
sefesine benzer ekilde, iir sanatnda da ou zaman siyasal bir art
niyet sezilebilir. Bunun saklanm olma zorunluluu, Qin Hanedam
ile birlikte imparatorluk ve merkezi gc tarafndan ortadan kald
rlan Zhou Hanedam'nn (ykl. 1 100-256) feodal egemenlik sistemi
ne dayanr. Bireyin hukuk gvenlii her ada zayf kalmtr. Eksik
bulunan hukuksal koruma mekanizmalar yerine de strategemsel
koruma mekanizmalar gelitirildL Han Dnemi'nden beri (.. 206
.S. 220) btn iir sanatnda, sakl siyasal in{alar saptanmakta ve
ya yorum yoluyla bundan karlmaktadr. Bunlarn banda da, re
daksiyonu gya Konfys tarafndan yaplm olan arklar Kitab
yer alr. Burada, cinsiyetler arasnda daha serbest bir ilikiye gn
dermede bulunan arklar, kt ynetilen bir lkede kt gelenek
lerin kk salmasn anlatr ekilde yorumlanmtr. Bu bak as
Batda uzun zaman nce alm da olsa, in'de halen canldr. Bir
iirde veya dizede siyasal bir imann bulunup bulunmad zerinde
(Batllar gibi) inli gzlemciler de ou zaman gr birliine vara
mamaktadrlar. Her durumda, 6eliigzel kimselerin, zararsz bir
iir nedeniyle sulanmas zor olmamtr. Bylece, zirve noktasna
Qing Dnemi'nde (1 644-1911) ulaan "edebi engizisyon (wenziyu,
szlk anlam: edebi yarglama)", zaman iinde srekli ortaya k
mtr. "Taze rzgar hibir yazy tanmaz, o zaman neden deli gibi
-

459

sayfa evirir? (qingfeng bu shi zi, he gu luan fan shu?)" gibi bir di
zenin bedeli zamannda airin kellesi olabilmitir, zira gerekte "ta
ze" anlamna gelen "qing" ideogramyla ayn zamanda Qing Hane
dam'nn kastedildii ve bylece Manurya asll Qing Hanedam'na
kar gizli bir saldrda bulunulduu iddia edilmitir: bu yorum ek
line gre, okumann cahil rzgar Manuryal sonradan grmeleri
simgelemekteydi. "in iirinin yorumlannasndaki temel zorlular
dan biri, siyasal bir ima ile kar karya olup olmadmzn saptan
masdr" (Gnther Debon: Chinesische Dichtung. Geschichte) Struk
tur) Theorie [in iiri. Tarih, Yap, Teori], Leiden vs. 989, s. 37).
Debon'un iir sanat zerine syledikleri, Eski in'deki baka dn
ce aklama ekilleri hakknda da geerlidir, hatta baz metinlerle
ilgili olarak bir nevi gizli dilden sz edilmesi mmkndr.
Ancak, yazlarda telaffuz edilmeyen eletiri veya yergilerin yo
rum yoluyla ortaya karlmas, demokratik Bat'ya da yabanc bir
uygulama deildir. Bu ekilde, ABD'de kk denizkz ile ilgili All
dersen Masal'ndan, rk bir ima olduu gerekesiyle "beyaz" sfat'
kartlmtr (Wolf Schneider: "Die Sprachpolizei geht um [Dil po
lisi i banda] , NZZ-Folio) Zrich, Aralk 994, s. 9 ) . Ve Stanley
Kubrick'in yalnzca savan ve sava makinelerini sulad hret
Yollar adl filminden Fransz ordusu alnmtr. Fransz hkmeti,
Fransz ordusuna kar olduunu dnd bu filmin birok lke
deki gsterimini engellemek iin giriimlerde bulunmutur. svire'
de de film 958'den 970'e kadar yasaklanmt (bkz. Neue Zrcher
Zeitung) 7.4 995, s. 47) . stelik de iddia edilmiti ki: "Stalin yoluy
la gnmz solu yarglanmaktayd" (Michael Scharang: "Verirrte
Debatte: Ist Stalin die Inkarnation des absoluten Geistes? Ein Zwi
schenruf [Yolundan sapm tartma: Stalin, mutlak ruhun g
rnm mdr? Bir ara ar]", Die Zeit) Hamburg, s.6. 998, s.
40) . stelik, baz duyarl kimselere kar, bunlarn tamamen ilgisiz
bir sz gizli eletiri veya sitem olarak alglamamalar iin dikkat
gstermek gerekmektedir.
.

460

26.4 Korkun Gereklerin Yumuak Aklanmas

26 numaral strategem, hoa gitmeyecek gerekleri yumuak bir e
kilde aklama imkan tanmaktadr. Bu, dolaysz bir mesaj olup,
Rus matrukas gibi iinde ikinci bir gizli mesaj tamaktadr. Dolay
sz mesaj "dut aac"nn evresinde dolarken, gizli mesaj "akasya"
y hedef almaktadr. Bunun zerine eitli oyun ekilleri dnle
bilir, burada ise bunlardan yalnzca bazlarna deinilecektir.
26 numaral strategemin koruma amal bir kullanmnda, kesin
olarak belirli bir "akasya" hedef alnmamaktadr. Gerek "dut aac",
gerekse "akasya" birer hayalet olabilir; kim zerine alnrsa, mesaj
alm olur. Ancak 26 numaral strategemin kullancs ou zaman
somut bir "akasya"y hedef alr, bu bir kii, kiiler grubu veya kt
bir durum olabilir. Byle bir durumda "dut aac" ile "akasya
arasnda ya dorudan anlalabilir, ya da yalnzca seilmi kiilerin
veya iin iindekilerin anlayabilecei bir ba bulunmaktadr. Ya da
bu ba ancak "dut aac"nn budannas sonucu suni olarak ortaya
kartlabilecektir, rnein "Kltr devrimi" ( 966-76) srasnda Al
man "Demir anslye"si Bismarck (185-898) eletirilirken, ger
ekte in Babakan Zhou Enlai'nin (1898- 9 76) hedef alnmas gibi
(Licht-Tageszeitung, Pekin 27.2.977, s.2) .
"Dut aac", Arthur Miller'in tiyatro piyesi Cad Av'nda olduu
gibi, tarihsel bir olay olabilir. Bu piyeste, 692'de Salem'de (Massa
chusetts) gerekletirilen ve 9 insann yaamna mal olan cad ta
kibi anlatlmakta, bu yolla da 953 Amerikas'ndaki McCarthy D
neminin ruhu yarglanmaktadr. "Dut aac", Salman Rd'nn
Zencinin Son ekii adl romanndaki Raman Fielding gibi yara
tlm bir karakter de olabilir. Hindu milliyeti Shiv-Sena Partisi'nin
bakan Bal Thakeray, bu karakterin kendisini anlattna inanmt.
Montesquieu'nn (689- 755) , dou despotizmini ne srerek ger
ekte XN. Louis'nin monarisini eletirdii n tarihli Lettre persa
nes'nda olduu gibi, dut aac yabanc bir halk da olabilir. Jack Pin
ney'in kere filme ekilen ve komnist yaylmaya kar uyaran
Invasion of the Body Snatchers romannda olduu gibi, uzayl yara
tklar dahi, dnyasal ktlerin kiiletirilmesi olarak ortaya ka46

bilmektedirler. Yine masal dnyasnda da "dut aalar" bulunmak

tadr. Jonathan Swift'in Gulliver'in Gezileri'nde, gerekte 18'inci yz
yl sonu Britanya devlet yaps ile insan rknn zamansz zayflklar
ve karanlklar ile alay edilmektedir. Tabii ki hayvanlar da srekli
"dut aac" konumuna dmektedirler, zellikle de, daha Avrupa
edebiyatnn ilk alarnda aa snflarn temsilcileri olan Archi
lochos ve Aesop tarafndan, masallarn egemenliine kar savamak
iin kullanlan fabllarda olduu gibi. Siyasal anlamazlklarda "dut
aac", gerekte hedeflenen politikacnn yakn bir i arkada veya
takipisi olabilecei gibi, bununla balantl bir konu, btn bir n
fus kesimi ("uvala vurup eei dvdm, yani Alman Burjuva
zisi'ni kastettiim anlalmaldr" diye yazyordu Friedrich Engels,
ngiltere'de Emeki Snfn Durumu adl ve ngiliz sanayicilerine y
nelik bir gnah listesi ieren sosyal almasnda) , hatta btn bir
lke dahi olabilir. in basnndan buna ilikin bir rnek vermek ge
rekirse:
Xin Qing, Sovyet TASS Haber Ajans'na "Bu teze saldrmak iin:
'Dut aacn gstermek ama akasyay azarlamak' taktiini kullan
yorsunuz" diye ithamda bulunmutu (Halk Gazetesi, Pekin
12.9 . 1 973) . Ajans, 29.8.1973 tarihli bir yorumda, in'in dnyay
zengin ve fakir devletler olarak snflandrdn ve zenginlerin fakir
leri ezdii grnde olduunu ne srmt. Zamannda zengin
devletlere dahil bulunan Sovyetler Birlii, bu tezin kendisini de he
def aldn hisstmi olmalyd. Xin Qing ise, dnyann zengin ve fa
kir devletler olarak snflandrlmasnn, in' e ait bir yaklam olma
yp, bloklardan bamsz hareketin yazl eserlerinde yer aldn ve
nc Dnya politikaclarnca yayldn iddia etmekteydi. Mos
kova, kendi houna gitmeyen bu tez yznden nc Dnya'y
karsna almaya cesaret edemediinden, in'i eletirinin hedefi ola
rak semiti.
26 numaral strategemin bir kullanm eklinde, "akasya" kadar
"dut aac" da kendisinin hedef alndn hissedebilir. Voltaire'in
1 741 tarihli Fanatizm veya Peygamber Muhammet adl tiyatro eseri,
salneleniten sonra yasaklanmt. Katalik Kilisesi, bu eserde kur
nazca kendisine kar ynelen bir talama sezmiti. Eser bir 250 yl
462

kadar sonra Genova'da byk aydnlanmacnn 300'nc yagn

erefine salnelenecei srada, Katalik Kilisesi tarafndan bir protesto
duyulmasa da, bu kez de nfuz sahibi Mslmanlar buna kar k
mlardr.
26 numaral strategern ne ekilde uygulanrsa uygulansn, e
sabittir: bir "dut aac", bir "akasya" ve bir eletiri noktas. te bu,
sz konusu strategernin btn uygulanma nedenidir:
36 strategern zerine yazlan en eski erhin aksine, ada in
strategern kitaplar, 26 nurnaral strategern ile ilgili blntde, tara
fndan ilk cildin 1 3'nc blmndeki (''Ylan rktrnek iin ime
vurrnak") , 13.2 ve 1 3.3 sayl rnekleri, 26 nurnaral strategern ba
l altnda ele almaktadrlar. 13 nurnaral strategern ifadesinin orta
ya k yks (bkz. 13.1) dikkate alndnda, benim sisternatiim,
bana daha doru grnmektedir. 13 numaral strategernin ifadesin
deki "jing" ("rktrnek", gerekte: "korkutrnak") szc de, 1 3 nu
maral strategernin kar tarafta belirli bir duyguyu yaratma amac
olduunu ortaya koymaktadr, ki bu duygu ncelikle lafza uygun
olarak rktrne de olsa, baka duygular eklinde de ortaya kabilir.
Duygunun yaratlmasyla, aksi takdirde ulalarnayacak bir eye
ulamak arnalanrnaktadr. Bu ekilde bakldnda 1 3 nurnaral
strategern, deerlendirme - kendi yararna kullanma strategemle
rine dahil olmaktadr. Duygular yaratlmakta ve kiinin kendi yarar
na kullanlrnaktadrlar. Burada olas bir ama, kar tarafn salim ka
fayla ortaya dkmeyecei bir bilgiyi kendisinden almak olabilir. Bu
ekilde 1 3 nurnaral strategern ayn zamanda bir bilgilendirme stra
tegemi olarak da ie yarayabilir, ancak zor ulalan bir bilginin ile
tilmesi deil, ele geirilmesi anlamnda.

26. 5. Hizmetiyi Azarlamak

in'in, 1 6 1 6 tarihli en eski versiyonu yeniden ortaya karlan en n

l erotik roman Altn Vazadaki Katrtrna, 26 nurnaral strategem
iin bilinen en eski edebi temeli iermektedir. Romann kahraman
Ximen Qing, eitimini savsaklar ve btn zamann elenceye adar.
463

Zenginlie bir eczane ve sabun ticareti ile ular. Altn Lotus'u bein
ci ve Li Ping'er'i de altnc e olarak aldktan sonra zengin kocalar
nn ilisan iin kapan alt kadn arasnda bir entrika ve kskanlk
kumkumas ba gsterir. Altn Lotus Li Ping'er'i kskanmaktadr.
Onun yeni bir olan ocuu olmutur, Xirnen Qing de, onun her tr
l dileini yerine getirmek iin aznn iine bakmaktadr. Altn
Lotus ise, beyaz aslan kedisini olann zerine salarak onu bt
nyle urmalamasn salar ve ocuun korkudan oka girerek daha
14 aylkken lmesine yol aar.
Ancak, 3 numaral strategemi kullanmak - Rakibinin olunu dev
reden karmak iin kediyi kullanmak - Altn Lotus'a yetmeyecektir.
ocuun artk hayatta olmadn bildiinden, gn getike daha
neeli olur. Odasnda hizmetisini bararak azarlamaktadr, ama
kulland kt szlerle Li Ping'er'i ve olunun lmn, onun ak
a duyabilecei ekilde ima etmektedir. Ancak Li Ping'er hibir sz
etmeye cesaret edemez ve sessizce gzyaarna boulur. Olunun
zlemiyle ve btn kzgnl yznden eski bir hastal nkseder.
Durumu gittike ktleir. Artk lm deinde yatmaktadr.
Hemire Wang onu ziyaret eder ve dadsyla hastal zerine konu
ur. Dad der ki: "Hanmmn aclarnn nedeni kzgnlk ve umutsuz
luk." - "Kzgnl nedendir?" diye sorar hemire ve devam eder:
"Efendi onu ok seviyor. Hanm aa onu takdir ediyor. Bu evdeki be
alt kadndan hangisi onu kzdryor?"
"Sayn Bayan Wang; bilmiyorsunuz" diye yantlar dad. "Hanm
mn kzgnl yalnzca uradaki Beinci'nin laflar yznden. Oul
cuunu korkudan oka sokacak kadar trmalayan da onun kedisiydi.
Ancak efendimiz eve dnp de hanmma bu konuyu sorduunda, o
suskun kald. Ancak Hanm aa, olay efendimize aktard da, o da
kediyi ldrd. Ama o kadn suunu kabul etmedi ve btn ortam
zehirledi. Olanck ldnde, oradaki, aka dut aacn gsterip
akasyay azarlad ve neesini yz kere ortaya dkt. Hanmm bu
odadan her eyi aka duydu, ite onu hasta eden de bu olmal. Giz
lice kzd zaman,iini ortaya dkmez, yalnzca alar, ite aclarna
da bu tasa ve elemler neden olmutur [ . . ] " Li Ping'er, bundan ksa
sre sonra krk kalple lr.
.

464

26. 6. Uzman Hileci Kadnlar

Wang Xifeng (bkz. 25.4) Krmz Oda Ryas romannn banda
betimlenen davranta, Jia Ailesi'nin Dou Saray'nda kahya kadn
roln yardmc olmak amacyla stlenir. Diledii gibi hkmn s
rebilecek ve toplamda yzden fazla kiiden oluan hizmetlilerle
dklk hazinesi zerinde tam tasarruf yetkisi sahibi olacaktr. lk
olarak btn personelin isim listesini karttrr. Her sabah saat tam
alt buukta byk salonda itimaa artr. Kadn ve erkek her hiz
metinin gnlk grevini verir ve her birinden saniyesi saniyesine
bir dakiklik bekler. Her hizmetide bulunan cep saatleri de bunu
salamaya yaramaktadr. Her trl maruzat kendisine leden nce
saat on ile on iki arasndaki grme saatinde iletilebilecektir. Her
akam saat yedide btn mtemilat tefti eder. Savsaklama ve tav
samaya msamahaszca karlk vermektedir. Ksa zaman iinde
Dou Saray'ndaki pasakllk, yerini kat disipline brakr.
Kocas bir geziden dnnce, Wang Xifang kendisine Dou Sara
y'ndaki yedi haftalk sorumluluk sahibi egemenliinden bahseder.
Bu arada, yalca kadn hizmetiilere sz geirmenin zorluundan ya
knr ve onlarn bir ok strategemi, zellikle de 26 numaray kullan
dm syler: "En ufak bir hatada glyor ve akalayorlar. Baka
bir grevlinin lehine en kk bir tarafl tavr karsnda, frsattan is
tifade dut aacn gsterip akasyay azarlyorlar. Btn hilelerin uz
man olmular: 'Dada oturup kaplanlarn savan izlemek', 'Baka
snn ba ile ldrmek', 'Rzgar, bir yangn krkleyecek ekilde
estirmek', 'Kuru sahilden bakalarnn bauluunu izlemek' ve 'Dev
rilmi ya iesini dzeltmek iin parman oynatmamak' ."
Elbette yalca hizmetiler, Wang Xifeng'in yzne kar szan
maya cesaret edememektedirler, bu yzden de bilinli bir ekilde
glge oyunu strategemini kullanmaktadrlar.
Sonralar Wang Xifeng, kocasnn kendi zerine kuma olarak ge
tirdii rakibi gzel Bayan Yu'nun aleyhine olmak zere, 26 numaral
strategemden kendisi yararlanacaktr. Sonuta Wang Xifeng onu 3
numaral strategem ile devreden kartr (bkz. 3. 1 2) . Bu aamaya
gelene kadar, bir dizi strategem uygular (kr. 35 numaral strate465

gem) . Bayan Yu aleyhine etrafta yle szler yayar ve dedikodu ya

par ki, bir sre sonra btn evde genel bir fsldamaya neden olur.
Zavall Bayan Yu'nun kulaklar nnde fsildamayan ve "dut aa
cn gsterip akasyay azarlamak" amacyla oynanan kt niyetli
gndermeler ve rtl imalar oyununa katlmayan, kadn personel
arasnda tek bir odalk dnda hi kimse kalmamtr (Krmz Oda
Ryas, Blm 69) .

26. 7. Samur Krk Olmayan Yarm Yzyllk Kadn

26 numaral strategemin kullanclar olarak kadnlar, zamannda
telli alglar eliinde ouna ve gnmzde bulunan en eski kop
yas 1804'ten kalm olan Gk, iekte;-, Yamur adl manzum ro
manda da karmza kmaktadr. Eser gerekte 1 7'nci yzyln ikin
ci yarsnda ortaya km olsa gerektir. Romanda sthain Akademi
si:P,den Zuo Weiming ile 1 62l'den 1 627'ye kadar in'in fiilen tek
hakimi olan Yksek Naip Wei Zhongxian ( 1568-1627) arasndaki
savaa ilikin hikayeler birbirini izler. Romann bizi ilgilendiren b
lmnde ise siyaset deil, aile yaamna ilikin sorunlar sz ko
nusudur.
Zuo Weiming'in ailesinde yetien becerikli ve sevimli Xiaozhei,
Wiangyang kentinde (gnmzde Hubei Eyaleti'ndeki Xianfan),
azimli ve erdemli bir adam olan Pu Desheng ile evlendirilmitir. Pu
Desheng'in erkek kardei ise tembel ve aalk olduu gibi, kumar
tutkusuna da kaplmtr. Babalar bir hastalktan lr. Elenceye
dkn bir kadn olan anneleri Bayan Yuan, kk olunun da des
teiyle ylda btn aile servetini tketir. Xiaozhen, ancak yars
kalncaya kadar kendi giysilerini ona armaan eder. Zavall duru
munu bilen Zuo Ailesi'nin kendisine gnderdii paray da kaynvali
desine "dn" vermek zorunda kalr ve bir daha geri alamaz.
Xiaohzen'in kocas hasta yatmaktadr. Birbirini izleyen iki ylda ift
bir olan ve bir de kz ocuu dnyaya getirmitir. Btn ev ilerini
Xiaohzen stlenmitir. Kaynvalidesi, hepsi SO yanda olan kadn
arkada tarafndan sk sk ziyaret edilmekte, onlarla ene alp pa466

rasna kumar oynamaktadr. Tabii ki, kaynvalide ve misafirleri lez

zetli yiyeceklerle de martlmak istemektedirler, stelik de cmert
e, zira misafirler evden ancak geceyarsnda ayrlmaktadr.
Yeni yl henz kutlanmtr. Yeni yln ikinci gnnde Xiaohzen,
mutluluk dileklerini iletnek iin ailesinin yanna gider. vey annesi
onun fakir giysiler iinde geldiini grnce, ona bir sarnur krk
dn verir. Para da vermek istenir, ancak Xiaohzen bunu reddeder.
Kaynvalidesi her eyi nasl olsa elinden alp kendisi iin kullana
caktr. Bu yzden paras olmadan yaam ok daha sakindir. Zira ka
ynvalidesinden para saklamas mmkn deildir. Yine de ayrlrken
kendisine yolluk olarak drt kutu iinde yeni yl yemekleri verilir.
Yine bir bayram gn olan yeni yln nc gn leden nce,
arkada Bayan Chang, Bayan Bian ve Bayan Fang yine Bayan
Yuan'a ziyarete gelirler. Tabii ki, Xiaohzen bayanlara yiyecek bir
eyler hazrlamaldr. Ama ne? Bunun zerine, evden getirdii yeni
yl yiyeceklerini drt tabaa datarak kadnlarn elendii odadaki
masann zerine brakr. Drt kadn, yiyeceklere bir bak atar: bir
tabakta yeni yl rekleri, birinde isli ekmekler, onun yannda bir ta
bak ekerleme ve bir tabak da hurma. Yani btn yemek yalnzca
drt zavall renkten olumaktadr. misafir hi de honut kalmaz
lar. Alayc bir ekilde, bu kadar ihtiaml bir yemei btn Xingyang
kentinde bulmann zor olduunu sylerler. Tabii ki, Bayan Yuan
kabahati, ev ilerini kt idare eden gelinine atar.
Bayanlar a olduklarndan, pek holanmasalar da, az miktardaki
aperitifi yemek zorunda kalrlar. Bayan Bian birden Bayan Chang'a
yle sorar: "Geen yl bu zamanlarda senin evin nasld? Sen bize
ka tabak yemek ikram etnitin? Unuttum da." Bayan Chang, 1 6
deiik yemein ikram edildiini syler. Bunun zerine Bayan Fang
Bayan Bian'a, geen ylki bir bayram yemeinde gz alabildiine de
iik renkte yemekierin ikram edildiini syler. Bayan Bian glm
seyerek, aslnda o kadar da olmadn, yalnz 24 deiik taban
masaya konduunu syleyerek cevap veri. stelik de, kendisine
saygda hibir zaman kusur etmeyen gelinini ver.
Bayan Yuan utantan yerin dibine geerken ve tek sz edemez
ken, kadn bylece gevezelik edip glr. Asl len yemei ser-

467

vis edildiinde de durum dzelmez. Yemek, bayram ikramna uyma

yacak derecede fakirce gndelik yiyeceklerle dolu toplam alt tabak
tan olumaktadr. kadn, bu durumu, ev sahiplerinin gelininin
kendilerini ne derece aa grdn gsteren bir iaret olarak
grrler ve nasl davranacan bilen kendi gelinlerini verler. Buna
karn, az miktardaki yemei yiyip yzleri pembeleinceye kadar a
rap ierler ve yine kumar masasna dnerler. Burada Bayan Fang
son kalan parasn da kaybeder. Xiaohzen'in zengin bir aileden gel
diini bildiinden, ayaa kalkarak, ondan kendisine bor vermesini
ister. Xiaohzen'in paras yoktur. Bayan Fang, Xiaohzen'in zerinde
ki sarnur krk kendisine rehin olarak verip veremeyeceini sorar.
Xiaohzen, krkn dn olduunu syleyerek bu istei geri evirir.
Yarn onu geri gtrmesi gerekmektedir.
Bayan Fang sylenerek oradan ekilir ve kumar grubuna, Bayan
Yuan'n gelinin yakksz davrann anlatr. 7 numaral strategemi
de. kullanarak, Xiaohzen'in oyun tutkular zerine saygsz dokun
durmalarda bulunduunu ekler. Bayan Yuan ayaa frlayarak kz
gnlkla, artk gelinine hanyay Konya'y gstereceini syler. Ancak
dier arkada onu bundan alkoyarlar. Misafirler varken, Xiaoh
zen'le arasnda bir tartkln yeri ve zaman deildir. Ancak bu
gnden tezi yok, Xiaohzen'in karsna bir kaynvalidenin btn ka
tlyla dikilmelidir ki, bir daha byle saygszca bir tutum taknma
ya cret edemesin. Bayan Yuan, Xiaohzen'in amcalarnn nfuz sa
hibi devlet memurlar olduunu syler. Xiaohzen'e kt davranarak
bu kudretli beyleri dman etmek istememektedir. Bayan Fang g
lerek der ki: "Yakk alr ekilde davranmyor. Ama sana kim gelini
ne kt davranmaktan z ediyor ki? Sana kim ona sabah akam ba
rp arnan syledi? Btn yl ona bir kez bile arkadaa bir su
rat gstermemen, sabahtan akama kadar buz gibi souk davranman,
dut aacn gsterip akasyaya svmen, horozu dverek kpei eit
men yetecektir [ . ] Ve eer yakmacak olursa, tamamen baka birini
kastettiini, onun kendi zerine alndn sylersin, olur biter [ ... ]"
kadn gece ge saatte evlerine gittikten sonra Bayan Yuan mi
safir odasnda oturur ve gittike daha ok sinirlenir. Xiaohzen ieri
girer ve birka yattrc sz syler. Ancak kaynvalidesi onu gr..

468

mezlikten gelir ve yalnzca alayc bir ekilde gler. Xiaohzen, kayn

validesinin, yetersiz hazrlanan yemek nedeniyle kendisine kzgn
olduunu gayet iyi anlar. Bunun zerine Bayan Yuan ban kk
oluna dnerek der ki: "Bu kadar az aile scakl olan ne de gln
bir yuva! ki olumu da bo yere dourup bytmm! kisi de para
kazanmyor. te bu yzden anneleri bugn duyulmam lde kz
gn!" Gemi olan gnde kalan utan verici olaylar tekrarlar ve szle
rini u ekilde tamamlar: "stelik de hava ok souk! Ben yarm yz
yl devirmi bir kadnm. ki pamuklu elbisem de ne kadar ince. Ken
dime bir sarnur krk alacak param bile yok. ki olumu da bo yere
bytmm. Bana bir sarnur krk alacak para kazanmalydnz! "
ki ouldan gen olan, annesinin n e demek istediini anlar ve
ayn kervana katlr. Aabeyinin hasta olduunu, ancak makamna
ve erefine kavutuu zaman annesini fakirlikten kurtaracana
emin olduunu syler. O zaman annesine bir sarnur krk de mutlaka alacaktr.
Xiaohzen btn bunlar dinlemek zorunda kalr ve honutsuzluun kime yneldiini gayet iyi anlar. Oday terk eder ve yatak odasna ynelir. Yatan dzeltirken sessizce kendi kendine alar. . .
B u rnek, inli kadnlarn insanlar aras sorunlarn konuulma
snda nasl ekinmeden strategemler uyguladklarn ve bunlarn
kullanlmasn tevik ettiklerini gstermektedir. 26 numaral stra
tegem nerilir, zira Xiaohzen kudretli akrabalarnn emsiyesi altn
da bulunmaktadr ve bu yzden dorudan doruya azarlanmas
mmkn deildir. Kendisine strategem kullanma d iletilir iletil
mez, kaynvalide, gelinini grmezden gelip oullarn azarlayarak
bu strategemi kullanr.

26.8. lkbahar ve Gz Yaz Teknii

Zhou Hanedam (yakl. . . 1 . yy - 256) zamannda Wu ve Chu feo
dal devletlerinin beyleri, kendilerini kral ilan etmilerdi. Gerekte
ise "kral" unvan yalnzca - srekli gszleen - Zhou Hanedam'nn
hkmdarna ait olabilirdi. .. 632'de Jin dk, btn dier feodal
469

beyler gibi Zhou Hanedam'nn kraln da, bir konferans- lin Jiantu'
ya (gnmzde Henan Eyaleti'ndeki Yuanyang'n gney.J:atsnda)
arr ve orada kendisini hami ilan eder.
Konfys, vatan Lu Eyaleti'nde .. 722'den 48 1'e kadar olan
srenin kroniini kard ve bu balamda in'in geri kalannda
olup bitenleri de dikkate ald lkbahar ve Gz Yllklar (szck an
lam: lkbaharlar ve Gzler) adl eserinde, kendisini "kral" ilan eden
leri "kral" deil, yalnzca "bey'' olarak anar ve bylece onlarn hu
kuksal olarak geerli unvanarn kullanm olur. Bunun dnda, so
mut olaylara aykr bir ekilde, Zhou Kral'nn .. 632'de, feodal
beylerinden biri tarafndan Jiantu'da dzenlenen bir konferansa ka
tldn da yazmaz ve olay yle aktarr: "Gksel Kral, Heyang'da
[Bugnk Henan Eyaleti'ndeki Meng Blgesi'nin batsnda] ava k
mt." Baz olaylar bu ekilde saptayan Konfys, bakalarn ise
tamamen anlatlarnn dnda brakmtr. "Derinlikli anlamlar olan
gebe szckler (wei yan da yi)" seerek ve houna gitmeyen gerek
lerin zerini rterek, olaylar kendi geleneksel deer yarglarna uy
gun bir ekilde ortaya koymutur. Yalnzca gemite kalan olay ve
bireylere ilikin bir aktanmda bulunmay deil, ayn zamanda, ta
mamen 26 numaral strategem anlamnda, grevlerini unutmu a
dalarna da yol gsterneyi amalamtr. lkbahar ve Gz Yllk
lar'na bu eletirel yaklam, ikinci nemli Konfys Mencius'un
(yakl. .. 372-289) aadaki satrlarna dayanmaktadr:
"Dnya dm ve yol karanlklara gmlmt. Kafirce konu
malar ve korkun eylemler ortaya kmt. Bakanlar dklerini ve
oullar babalarn ldrtmekteydi. Konfys bu duruma kaygyla
yaklayordu ve lkbahar ve Gz Yllklar'n yazd" (Mencius, Bl. III
B 9). Yani, gemiten rneklerin deerlendirilmesi yoluyla, gelecee
de etki etmek, Sima Qian'n eseri (do. yakl. .. 145) Tarihsel Tas
virler'den alnt yapmak gerekirse, "kargaa yaratan bakanlara ve fit
necilere korkuyu retmek" istiyordu. Konfys tarafndan uygu
lanan, gemi olaylarn eitsel amala kullanlmasna, "ilkbahar ve
gz yaz teknii (chunqiu bifa)" denir. Bu teknik, gj.inmzde halen
uygulanmaktadr. Bu ekilde, 29 . 10.1997 tarihli Pekin Halk Gazete
si'nde, Chen Te'an'n, Avrupa Kltr inden Dnsel Gezi adl ki470

tabnda (Pekin 1 997) kulland "ilkbahar ve gz yaz teknii"

vlmektedir: Yazar, Danimarkah bir kadnla yaplan bir konu
mann aktarlmas yoluyla sper glerin o zamanki kesintisiz nk
leer silahianma srecini yermektedir.

26. 9. imdiki Zamanla Alay Etmek in Gemii Kullanmak

Qin Hanedam'nn (.. 221-20_7) in topraklarnda kurulmu bulu
nan merkezi niter devletinde kanun okulunun (fajia) ilkeleri btn
imparatorlua uygulanmt. Bu, ncelikle nfusu, imparatorun ve
memurlarn elinde rahat bir ara olabilecek ekilde disipline ve itaa
te altrmak anlamna geliyordu. Bunun iin en elverili olan da,
eitimsiz ve vergilerini deyen, mmkn olduunca iftilerden
oluan bir halkt. Eitimliler ve dnrler, dorudan devletin emri
altnda almadklarndan, istenmemekteydiler. Ancak Konfys
yazlarn iinde eski feodal kurumlar bulunduu iin ve yeni yok
edilmi bulunan, devletin blnmesinin ve merkezi otoritenin g
kaybetmesinin engellenebilmesi iin de bir daha ortaya kmamas
gereken eski feodal snfn ahlak anlayn yaydklar iin, bunlara
kar ciddi bir mcadeleye giriilmiti. .. 213 tarihli bir impara
torluk emirnamesi gerei, "gnmz eletirrnek iin gemie gn
derme yapan (yi gu fei jin) btn alimlerin, aileleriyle birlikte orta
dan kaldrlacakt. Gerekten de mparator .. 213 ylnda tbbi ve
zirai denemeler ve kehanet kitaplar dnda btn Konfys ya
zlarn yaklmasndan sonra, .. 212 ylnda 460 alimi imparator
luun bakenti Xianyang'da (Bugnk Shaanxi Eyaleti'ndeki .Xian
yang kentinin 20 mil kuzeydousunda) diri diri gmdrmtr.
"Bugn eletirmek iin gemie gnderme yapma" kavram,
Sima Qian'n (do. yakl. .. 145) Tarihsel Tasvirler adl kitabnda
yer alan .. 213 tarihli emirname aniatsna dayanmaktadr. Bu e
kilde davranan alimler, gizlenme strategemine uygun olarak hareket
etmiyorlard. rnein .. 213 ylnda Chunyu Yue, imparatoru,
gemiteki feodal kurumlara ve tarihsel rnek olaylara dikkat etmesi
iin bir lende aka uyarmtr.

471

in Halk Cumhuriyeti'nde unlar gibi deyiiere de rastlanmak

tadr:
"imdiki zamanla alay etmek 1 gnmze saldrmak iin gemii
kullanmak (yi gu feng jin)";
"Gnmzde retmek [yorumlamak] iin gemii kullanmak
[dn almak] (yi [jie] gu yu [lun] jin)".
Bu deyiler, 26 numaral strategemde "dut aac"nn gemiteki
bir kiilik veya olay olduu durumlar ifade etmektedir. "Gnmz
de retmek iin gemii kullanmak" deyii, yalnz dolayl yergiyi
deil, gemiteki bir eyin yceltilmesi yoluyla gnmzdeki bir e
yin vlmesi durumunu da kapsadndandr ki, 26 numaral stra
tegem ifadesinin de tesine gemektedir. Wu Han'n Pekin Ope
ras'nda Hai Rui'nin ne kartlmasn dnelim (bkz. 26. 1 2) . Ta
bii ki eletiri de, vgnn iine saklana bilir: A'nn (Hai Rui) vlme
si, B'nin (mparator) aalanmas anlamna gelir.
Grnte gemii anlatarak, gerekte gnmzle balantsn
kurma ynteminin kkleri Konfys'e (.. 551- 479) ve belki de
daha da eskilere dayanr (Frances Wood: "Thirteen Hundred Years
of Quiet Rebellion [Sessiz syann On Yzyl]", Index of Cen
sorship, Londre Nr. 8, 1 989, s. 10) . Konfys, antik alarn asil h
kmdarlarnn altn ana bakla, adalarnn ne derece dm
olduklarn gstermek istemitir. Konfys'te gemiin bulandrl
mas yoluyla gnmzn eletirilmesi, in Halk Cumhuriyeti'ndeki
rneklere gre ok daha yaygnd.

26. 1 0. Masals Nehir Yarat Yu'dan in Glge Vurma

Edebiyatma
Gnmze dein, "sheying" (glge vurucu) olarak da anlan masal
s nehir yarat Yu, in Halk Cumhuriyeti'nin edebiyat ve tarihinde
kendini zaman zaman gsterir. Eski aktarrnlara gre nehirlerde ya
ayan bu varlk, yoldan geeniere sinsice pusu kurar ve bunlarn su
ya den glgelerine kum pskrterek, bundan haberi olmayan kur
banlarnn onmaz bir ekilde hastalanmalarna ve hatta lmelerine
472

yol aar. "Kaplumbaa eklinde, az ise mancnk gibi" bu tarifi Chen

Shuyu, Pekin Halk Gazetesi'nde 5.12.1977'de yaymlanan "eytani
Dzenekler" adl makalesinde vermektedir. Morohashi'nin ince'den
Japonca'ya Byk Szl'nde (Tokyo, 1955) masals hayvann bir
izimi ve baz zellikleri yer almaktadr: duyargalar bulunan gzsz
bir kafa, keskin duyma yetisi, ayak, kanatl ve zrhl bir srt.
in'in en eski iir antolojisi olan, Konfys tarafndan derlenen
arklar Kitab nda masals yaratk Yu'dan sz edilmektedir. "Bir ruh
veya Yu olsaydn, kimse sana sahip olamazd" denmektedir "Bu na
sl bir insan (he ren si) " adl bir iirde. air burada eski bir arkada
n bir sahtekar varsaymyla sulamaktadr. bundan yaklak 1 000
yl sonra ise, Yu hayvanna gndermede bulunan bir dize yazlm
tr: "Aznda tuttuu kumu, atar insann glgesine, hastalk getirir
ona, kimse bilemez sebebini". Bu dizenin airi Bai Juyi (772-846),
yazd 2800'n zerinde iirle, Tang Dnemi'nin (618-907) 2200
airi arasnda en verimli olandr. Sz konusu iirde ise, in tarihinde
hile dzenlerine kurban gitmi drt nl kiinin kaderini anlatmak
tadr ki, bu kiiler arasnda Chu Kral Huai'nin metresi de yer almak
tadr (bkz. 35.7).
Eski edebi eserler, glge vurmann imdiye kadar karanlkta kal
m kt kalpli uygulayclarn sulasalar da, 60'l yllarn ortalarn
dan beri, in Halk Cumhuriyeti'nde ortaya kan pek ok edebi ese
rin kendisi, glge vurma vastas olarak kullanlmtr. Hatta, "glge
vurma suu" (yingshezui) , "Kltr Devrimi" ( 1 966-1976) srasnda
ki "edebi engizisyon"un (wenziyu) en nemli sulama nedenlerin
den birini oluturmaktayd. "Eletirinin apraz ateine tutulan ya
zarlar, u veya bu eyin glgesini vurmalda keyfi olarak sulanyor
lard" diye yazmaktadr Hao bing, Literarische Rundschau adl iki ay
lk dergide (Pekin Nr. 1 , 1 979) yaymlanan " 'Glge vurma' sorunu
zerine baz dnceler" adl makalesinde. Hao Bing'e gre edebi
yat zorunlu olarak tipletirmek zorundadr ve bu da sinsi eletirinin,
zararsz bir amala kaleme alnm alegerilerde dahi bir glge
vurma niyeti sezmesine olanak tanr.
Yu yoldan geenlerin glgesini sezdirmeden vurur. Ayn ekilde
edebi glge vurma da fark edilmekten kanacaktr. mann gizlice
'

473

yerini bulmas veya edebi bir nermenin glge vurma olduu ortaya
karlmaya alAdnda - her iki durumda da yalnzca dalayl bir
mantkla hedefe ulalabilir: Dorudan ve aka ortaya konan
"aydnlk hedef' (ming bazi), herhangi bir olumsuz semboldr; Bu,
masais hayvan Yu'nun zerine kum 'pskrtt glgeye denk d
er. Glge vurma edebiyatma gre, kysndaki insan ise "karanlk
hedef'tir (an bazi) . Kum pskrtme yoluyla amalanan, glgenin,
yani "aydnlk hedef'in deil, saldrdan haberi olmayan ve bunu n
grebilecek durumda da bulunmayan kydaki insan, yani "karanlk
hedef'in vurulmasdr. Buna gre, glge vurma edebiyat nihai ola
rak "aydnlk hedefl'i deil, gizlice "karanlk hedef'i vurmay ama
lar.
"Aydnlk" ve "karanlk" hedeflerin birbirine benzemesi gerekir,
ancak bunlar tam olarak da e olmamaldrlar. Zira yazar, glge vur
ma edebiyatnn bir beslenme alann tekil eden toplumsal koullar
gerei, kendisine bir ka yolunu ak tutmak isteyecektir: "Demok
rasi eksiklii, dncelerini aklama zgrlnn bulunmamas,
kiisel gvenliin yeterince korunmamas". Eskiden in glge vurma
edebiyatnn yeerdii evreyi Hao Bing bu ekilde tanmlamaktadr.
Yazar, umut ile rkme arasnda gidip gelmektedir: Bir yandan
okuyucunun kendi mesajn anlamasn istemekte, dier yandan da
yakalannaktan korkmaktadr. Bu nedenle, glge vurmann daha yu
varlatlm bir versiyonu nerilir: "Karanlk hedef'e ynelen saldr,
olumsuz bir edebi simgeye ynelik bir eletiri eklinde deil, bir v
g, tasdik rts altnda yaplr. Bu durumda "aydnlk hedef', sal
drlmak istenen "karanlk hedef'in kar kutbunda yer alan olumlu
bir edebi simgedir.
"Sonsuz evrende kesin olarak tek anlaml hibir ey yoktur" de
mektedir Yu Tingyin, 1 1 .7. 1979 tarihli Halk Gazetesi'nin sanat say
fasnda. "Bu yzden de, bilinli bir anlam kaymasn kantlamak iin
tek bir ipucunun yeterli saylma olasl, asla tam olarak hertaraf
edilemez".
"Kltr Devrimi" srasnda "doa tasvirlerinin gncel toplumsal
olgularn glgelerini vurmak amacyla kullanld ne srlrd;
toplumsal yaam zerine genel belirlemeler yaplmas durumunda

474

kii KP ve sosyalizmin glgelerini vurmakla itharn edilirdi". Bu

ikayeti Yang Shu dile getirmektedir (Ik-Gnlk gazete, Pekin
22.12. 1978). Bunu kendisi iyi biliyor olmaldr. 1962'de pekin Ak
am Gazetesi'nde "Bahar Gevezelii" adl bir kesi vard. Buradaki
ilk ke yazs "Bahar zlemi" baln tayordu. Yang Shu'nun k
e yazsn eletiren ve 7.6. 1 966 tarihli Ik - Gnlk Gazete'de ya
ymlanan bir yaz daha balkta bile sosyalist devrime ynelmi bir
glge vurma eylemi grmt. Zira sosyalist in'de artk baharn
beklenmei gerekmemekteydi. Bu nedenle de "bahar zlemi" ancak
Kapitalizml'in yeniden kurulmasna ynelik bir umut eklinde yo
rumlanabilirdi.
Yine 1 962'de Tao Zhu (lm 1 969, itibarnn iadesi 1 978 so
nu) , ksa zamanda 26 baskya ve 1 .500.000 nshaya ulaan bir den
eme derlernesi yaymlamtr. Mai Qi, 1967 ylnda yazd uzun bir
makalede (Ik - Gnlk Gazete, 1 5 . 12. 1978) . bu oksatana ynelen
eletirisini dile getirmitir. rnein denemelerden biri "am aac
nn tarzna" adanmt ve bu aacn dallarnn ''yazlar yakc gnei
uzak tutarak, insanlara yeil glgesi altnda dinlence imkan sala
dn" ifade etmekteydi. Kltr devrimeisi eletirmen, bu ifadenin
arkasnda Mao'nun glgesinin vurulduu kokusunu almt. Zira,
"Mao Zedong'un fikirlerinden kan gne nlarna hibir ey kar
koyamaz".
1974'te Kuzey in Tiyatro Festivali'nde sahnelenen Erik Da'na
Kez Trmanmak adl Shanxi Operas'nn eletirisi, 1 8 .2.1974 ta
rihli Halk Gazetesi'nde yer almaktayd. Operada, Kays Da Tuga
y'nn Erik Da Tugay'na - salklym gibi gsterdikleri - hasta bir
at satmalarnn yks anlatlmaktayd. Daha sonra Kays Da Tu
gay'nn parti hcre bakan, hileyi renir. Erik Da'na kez tr
manarak, paray geri verip zr diler. Halk Gazetesi'nin ithamlarn
dan biri, eser sahibinin "aalk bir ynteme, 'aznda tuttuu kumu
glgeye pskrtme' oyununa bavurduu" ynndendir. Zira atak
bir koudan sonra salksz atn "btn vcudunu ter basar, drt ha
ca birden titrer ve sonunda yere derek lr". Olay 1 959 yl ba
larnda gemektedir. "Bu tam da halkmzn, Bakan Mao'nun dev
rimci cephesinin ynetimi altnda, sosyalist ina hareketinin, Byk
475

Atlm'n ve halk koronlerinin kzl bayran havada tutarak za

fere doru kotuu zamand. Byle bir zamansal erevede yazarlar
'hasta bir at' zerine bir 'benzetme' kurmaktadrlar Mzran ucu
nun burada kime yneldii hala belirsiz olabilir mi?"
Sz konusu yerel operadaki glge vurma itharnn Jiang
Yuanming alaya almaktadr (Ik-Gnlk Gazete, 29.10. 1 978) . "Kl
tr Devrimi"nden sonra, "Kltr Devrimi" srasnda bakalarn gl
ge vurmakla sulayan evrelerin kendilerinin keyfi bir ekilde glge
vurduu sylenegelmitir, stelik de bunu "tarihsel glge vurma"
(yingshe shixue) diye kendi katlar bir yntemle yapmlardr. Bu
yntem, 1970'lerin ortalarnda Konfys'e Kar kampanya diye
anlan bir hareket srasnda zirveye ulamtr. Bu dnemde Konf
ys'e ilikin birok bror, gnmz yorumuna gre bu dnr
"aydnlk hedef' olarak kullanlarak, gerekte Zhou Enlai gibi ada
in siyasetilerine saldrmak iin kullanlmtr.
"Gerekten in edebiyat tarihinde glge vurmann bulunduu
kantlanabilir" demektedir yukarda alnt yaptmz Hao Bing. Bu
na bir rnek olarak da Tang-airi Li Shangyin'i (8 12 - yakl. 858) . Ge
lecekte de glge vurma edebiyat in Halk Cumhuriyeti'ndeki yaa
mn srdrecektir. Zira, Hao Bing'in " 'Glge Vurma' sorunu zeri
ne dnceler" adl makalesini bitirirken yazd gibi: ''Varsaylan
bir glge vurma olaynda ncelikle u soru sorulmaldr: Bu eylem
kime yneliyor?" Gerek bozukluklara veya kt niyetiilere yneli
yorsa, "bu ekildeki bir glge vurmann yerinde olmad sylenebilir m.
"?"

26. 1 1 . Hasta Erik Aalarnn Sna

"Jiagning'deki Longpan'da [Gnmzdeki Jiangsu Eyaleti'ndeki
Nanjing ehrinin Qiangliang Platosu eteklerinde], Dengwei Yay
as'nda [gnmzdeki Suzhou Eyaletinin gneybatsnda] ve Xixi'
de [gnmzdeki Zhejiang Eyaleti'ndeki Hangzhou kentinde] her
yerde erik aalar yetiir. Baz insanlar, erik aalarnn eriyken
gzel olduunu, dik durduklarnda holuklarn kaybettiklerini; dal476

larnn gizli olduunda zarifletiini, yatay durduklarnda manza

ray gzelletirmediklerini; ok dall hudakl olmadklarnda gze
ho grndklerini, aksi takdirde ifadesizletiklerini syler. Edebi
yatlar ve ressamlar bu dnceyi benimsemilerdir. Yine de, g
n altndaki btn erik aalarn bu ldere gre yarglamak ge
rektii emrini aka verememektedirler. Ve gn altndaki nfusu,
boy atm erik aalarn kesmeye, dolgun dallar budamaya, dz
uzayanlar eriitecek ekilde kesmeye ve bylece hoa gitmeyen erik
aalarnn lmn abuklatrarak yaamda kalanlarn da ekille
rini bozmaya ve bu ekilde para kazanmaya ikna etmeleri mmkn
deildi. Ancak bir adam ortaya karak, edebiyat ve ressamlarn
yreklerinde gizli tuttuklar eilimlerini, bir erik aac satcsna
at. O da yatay dallar kesip gizli kalanlar brakarak, dolgun alt dal
lar hudayarak dimdik ykselen aalar sakatlad. bu ekilde, erik
aalarnn yaam gcn bastrd. ekli bozulmu fidanlar yksek
fiyatlarla satt. Ksa sre sonra, Jiangsu ve Zhenjiang'daki btn erik
aalar bu ekilde ktrmletirilmiti. te, edebiyat ve ressam
larn yaratt uursuzluk ite bu kadar bykt!
Hepsi hastalkl olan 300 cce erik aac fidan sakss satn al
dm. Hibiri esirgenmemiti. gn boyunca aladm ve onlar iyi
letirmeye and itim. Doalarnn gerektirdii gibi, bymelerinin
nn amak istiyordum. Sakslar krdm ve aalar yeniden top
raa diktim. Dallarn balayan palmiye lifinden sicimieri kestim.
Kendime be yllk bir sre tandm. Bu sre iinde onlarn ilk ekil
lerini almalarn ne yapp edip mutlaka salayacaktm. Ben asla ede
biyat ve ressamlar gibi deilim ve hasta erik aalar iin bir s
nak yaptmda, bu nedenle vlmek ve martlmak houma gider.
Ah! Keke biraz daha bo zamanm ve topram olsayd da, Jiang
ning, Hangzhou ve Suzhou'dan mmkn olduunca ok erik aac
na bakabilseydim! Acaba btn yaamm, sakadanm aalar
iyiletirmeye yeter miydi?"
"Hasta Erik Aalar zerine Rapor" adl bu eseri, Hangzhou'lu
dnr, edebiyat ve memur Gong Zizhen ( 1 792 - 1841) , memur
luk karyerinden ayrldktan sonra, 1 839 ylnda kaleme almtr.
in Halk Cumhuriyeti'nde, daha sonralar, imparatorluk Devri'nin
477

sonlarna doru in'de ortaya kan burjuva reform hareketinin

habercisi ve hazrlaycs, hatta insan haklarnn bir ncs olarak
simgeletirilmitir (Xiao Jiabao; Liu Yingqi: Hundert Jahre
Menschenrechtsgeschichte in China [in'de Yzyllk nsan Haklar
Tarihi] , Shenyang 1 994, s. 20 vd.) vlmesinin nedeni, Qing Hane
dam'nn (1644-1911) bozulmuluunu ortaya koymas nedeniyle
dir, rnein Gong Zhizhen'in en tannm eserlerinden yukarda
evirisi verilen hasta erik aalaryla ilgili yazda olduu gibi. "Hasta
erik aalar, egemen snf tarafndan smrlen toplumun ve kuru
tulan yetenekierin simgesidir", diye yazmaktadr Gao Qiwo ve Zang
Weizi, Sammlung von Parabeln aus den aufeinanderfolgenden Dynastien
[Ardk Hanedanlardan Tebih Derlemesi] adl eserlerinde (Hefei
1983, s. 590) . "Yazarn edebiyat ve ressamlardan sz ederken kas
tettii, Qing Saraynn hkmdarlardr" diye yazmaktadr Auswahl
von Schriften aus den aufeinanderfolgenden Dynastien [Ardk Hane
danlardan Yazlar Sekisi] adl kitabn yarumcular (2. cilt, Pekin, 1 .
bas, 1 963, 2. bas 1978, s . 327) . "Bu hkmdarlar, insanlarn d
nce ve davranlar zerinde inanlmaz bir etkiye sahipti, ancak
bunu emrederek deil, belirli eilimler adna propaganda yoluyla
gerekletirirlerdi." in rf ve Adetleri zerine Byk Szlk'n (Pe
kin 1991, s. 579) yazarlar, "zgrlk zlemi" balkl blmde,
"yetenekleri sakatlayan ve insann bireyselliini zincire vuran Qing
Hanedam'na ynelik ak bir glge vurma" grmektedirler. Gong
Zizhen'in Qing Hanedam'n eletirrnek istedii yolundaki yorum ise,
ar yorum olarak reddedilmektedir. Onun, daha ok sadk bir
memur olduu ifade edilmektedir.
"Gney Yayas'ndaki [Orta ve Gney in'in su yata] erik ha
han, bahar aynn gelmesini beklemeden, ktan aar. Bu yzden,
erik baharnn bir k iei olduu, kra ve karla oyuat sylenir
[. .. ] . Kahramanca kra ve karn ortasnda durmaktadr." Devlet
adam Li Guangdi'nin (1642-1 718) bu szlerinden, "erik aac" ola
rak evirdiim eyin, batl adandan farkl bir eyi, yani in Sirke
Aac'n veya Japon Kayss'n (prunus mume) ifade ettii anlalr.
am ve bambu yannda kn da yeil kalan tek tr, erik aacnn
bu trdr. Bunun zerine insanlar parlak iekleriyle sevindirir.

478

Soua inatla direndii iin, erik aac, dayankllk ve direnme ye

tisinin kiiletirilmi halidir. Erik aacnn, zaman zaman in'in bir
simgesi olarak grlmesinin bir nedeni de bu olsa gerektir. Erik aa
c sakatland, eildii ve dolgun yapraklarndan yoksun brakld
zaman, doasnda bulunan gl karakterini de yitirir ve yumuar.
Bu adan bakldnda, Gong Zizhen'in betimledii, aacn yap de
itirmesindeki zellikler, in halknn el pene divan duran, hiz
meti ruhlu bir halka dntrlmesi sonucunu douran ve eitli
etkenlerden kaynaklanan karakter deiiklii ile paralellik gster
mektedir (Zhang Jiemo: Ungestm und Mfliggang: Zwei Persnlich
keitsmerkmale des Intellektuellen im chinesischen Altertum [Atlganlk
ve haylazlk: in ilkanda entelektelin iki kiilik zellii] , Pekin
1995, s. 1 38 vd.) . Bu yorum ekli, belki de Gong Zizhen'in gerek
amalarna daha yakn dmektedir. Her durumda, verilen rnek,
edebi bir eserin strategemsel yorumlanmasnn zorluuna iaret et
mektedir.
Ancak Fan Jingyi, "Hasta Erik Aalannn Sna zerine Yeni
Rapor" adl makalesinde, (Halk Gazetesi, Pekin 1 7 . 1 1 . 1 995, s. 7),
bitkinin dizayn edilmesini yalnzca kmr karas olarak grmemek
tedir. Zira aa bakmnn, dallar kesmeden ve aalar destekleme
den yaplmas mmkn deildir. Ancak bu ekilde kalpleri yumua
tan bir bakm sayesindedir ki, byk aalar dahi yetiebilmektedir
ler. Bunun gibi, tembel birinin alkan, yzeysel birinin titiz ve hafif
birinin de salam bir insan haline dntrlmesi gerekir. "Ve cce
aalarn yetitirilmesi gibi, toplumdaki salksz grnmler de d
zeltilmeli ve kstlanmaldr."

26. 1 2. Gncel "Byk Atlm;'a kar Tarihi Pekin Operas

"Kltr Devrimi"nin (1966-1 976) balca kurbanlarnn ilki Wu
Han'd (1909-1969) . 1931-1937 yllarnda renci ve daha sonra da
asistan olarak Pekin Qinghua niversitesi'nin Tarih Semineri'ne de
vam etti. Daha o zamanlarda Ming Dnemi'ne (1368-1644) ilikin
almalaryla dikkat ekti. Japonya'ya kar savan balamasndan
479

sonra Gneybat in'e gt ve 1937'den 1 946'ya kadar oradaki

Kunning niversitesi'nde (Bugn Yunnan Eyaleti'nin bakenti) ta
rih profesr olarak almalarna devam etti.
1 946 yl sonunda tarih profesr olarak Qinghua niversitesi'ne
geri dnd. 1 948'de Guomindang Hkmeti'nin tutuklamalar art
tnda, Pekin'den komnistlerin blgelerine kat ve balangtaki
ekingenliinden sonra, politik olarak Demokratik Birliin liberal
eilimini izlemekle birlikte komnizme yaknlat.
in Halk Cumhuriyeti'nde Wu Han bir dizi nemli grevde bulun
du1. Bunlar arasnda, 1952'den 1 966'ya kadar Pekin'in belediye Ba
kan Vekillii de yer almt. Birok farkl makama karn, tarihsel
aratrma faaliyeti durmad. 50'li yllarn sonundan itibaren in ta
rihinin gnmz asndan nemiyle ilgilendi ve zellikle tarihsel
kiiliklerin deerlendirilmesiyle urat. Bu balamda 1961'de ilk kez
sahnelenen Pekin operas Hai Rui Grevden Alnyor'u kaleme ald.
Hai Rui (15 14- 1587), Ming Hanedam'nn bir memuruydu ve m
parator'a kar korkmadan hakikati sylemesi, adalet iin savamas
ve halk savunmasyla tannmt. "Kltr Devrimi"nden nce in ta
rihileri onu "namuslu memurlar" (qing-guan) diye adlandrdklar
kategoriye sokuyorlard. Bu, tarihi kiiliklerin yeniden deerlendiril
mesi erevesinde 50'li yllardan beri ok tartlan bir kategoriydi.
ou tarihi, Wu Han'n grne katlyor ve Hai Rui gibi satn al
namayan memurlarn, adaleti savunduklar ve halkn bastrlmas ve
smrlmesini azalttklar iin feodal snf karakterlerine karn ta
rihte olumlu bir rol stlendiklerini dnyordu. Wu Han dra
masyla, Hai Rui'nin ansn yaatmay ve davrann rnek gster
neyi amalamaktayd.
"Bunun yannda aka baka bir ama daha gtmekteydi: in ta
rih yazmnn, tarihsel benzetmelerle gncel siyasal durumlar ele
tirmeye dayanan geleneksel ilkesine gre, Savunma Bakan Peng
Dehuai'nin ( 1898- 1974) 1 959 ylnda grevden alnmasn ele
tirrnek iin Hai Rui ile paralellik kurmaktayd" (Brunhild Staiger,
China aktuell, Hamburg, Ocak 1 979, s. 44) . Peng'in grevden aln
ma nedeni, Mao Zedong'un "Byk Atlm" politikasna ynelen ak
szl eletirisiydi.
480

Hai Rui zerine kaleme alnan Pekin operas, tiyatro seyircisi

nezdinde oka tutulmuken, tarihi kiilik Hai Rui'nin yeniden de
erlendirilmesi asndan tarih bilimi retisinde ters gr arlk
kazanmaya balyordu. Ancak, 1 0. 1 1 . 1 965'te anghay'da yaymla
nan Wenhui Bao'da Yao Wenyuan'n "Hai Rui Grevden Alnyor adl
yeni tarihi dram zerine eletiri"si yaymlandnda (30. 1 1 . 1 965
tarihli Halk Gazetesi tarafndan Pekin'de yeniden baslmt), farkl
dncelerin aklanmas erevesi dald. S onralar "drt ete
si"nin yesi olduu sulamasyla tutuklanan (bkz. 2 2 . 1 1 ) edebiyat
eletirmeni ve kltr grevlisi Yao Wenyuan'n esere ve yazar Wu
Han'a ynelttii sert saldrda sz konusu olan tarihsel gereklikten
ok, tartmann tek bir darbeyle akademik dzlernden siyasal dz
leme ekilmesiydi. Wu Han', Ming Dnemi'nin snf ilikilerini
doru gzlernlememek ve yanstmamakla suluyordu. ona gre, sz
konusu dnemdeki temel atma, Hai Rui'nin de dahil olduu feo
dal toprak aalar snf ile iftiler arasnda gemekteydi, yoksa ege
men snfn kendi iinde deil. Hai Rui'nin dramda betimlenen,
toprak konsantrasyonuna kar kma ve iftilere "tarlalarn geri
verme" (tui tian) politikasn ise Yao, Wu Han'n, halk korunlerinin
datlarak tarlalarn toprak aalarna ve zengin iftilere geri veril
mesini savunduu eklinde yorumlamaktayd. Saldrlar, Wu Han'n,
partinin ve sosyalizmin dman olduu iddiasyla zirveye ulamak
tayd. Wu Han'n davranna ilikin olarak ise, "gnmz eletirnek
iin gemii kullanmak (yi gu femg jin)" ve "dut aacn gsterip ger
ekte akasyaya svmek" tanmlamalar yaplmaktayd (bkz. James R.
Pusey: Wu Han: Attacking the Present through the Past [Wu Han: Ge
mi zerinden Gnmze Saldrmak], Cambridge, Mass. 1969, s. X) .
Pekin basn arkadalar ve Peng Zhen ynetimindeki Pekin parti
komitesinin hakimiyetinde bulunduundan, Wu Han'n eline, Pekin
Gnlk Gazetesi'nde bir yant yaymlama frsat geti. Snf atma
snn analizini ihmal ettiini kabul etmekle birlikte, devrim kart
amalar gtt iddiasn tamamen reddetti. Ancak Wu Han'n sesi
neredeyse hi duyulmad, zira dram ve yazarna kar saldrlar yurt
apnda bir kampanyaya dnmeye balamt. Saldrlar mays ay
ortalarna kadar srd ve kltr devrimi balamnda sonular getir48 1

di. Pekin Belediye Bakan Peng Zhen drld ve ona yakn birok
kiilikle birlikte radikaller tarafndan tutukland. lk tutuklananlar
arasnda Wu Han'la birlikte arkadalar Deng Tuo ve Liao Mosha da
bulunmaktayd. 96-62 yllarnda, parti merkezinin Deng Tuo
tarafndan yaymlanan yayn organ n cephe'de (Qian-xian) yazdk
lar " aile kynden notlar" balkl kelerindeki mizal yazlary
la (Mao yandalarnn da) dikkatini ekmilerdi. Bu makalelerle,
fabllar ve anekdotlar ekline brnm tarihsel imalada Maa'nun
politikasn eletirmilerdi (bkz. 36. ) .
"Kltr Devrimi"nden sonra Wu Han'n itibar iade edildi ve
Pekin operas olumlu deerlendirildi. 29. 2. 978'te Ik-Gnlk Ga
zete, Wu Han'n Hai Rui zerine kaleme ald drama ynelen ve
anghay'n Wenhui Bao'sunda o. . 965 tarihinde yaymlanan Yao
Wenyuan'n eletirisinin btn ulusu sarstn ve "Kltr Devri
mi"nin balangcn iaret ettiini yazd. Buna gre, eserin yazar Wu
Han, "acmaszca takip edilmi"ti. Aileler paralanm insanlar kay
bedilmi ve hatta eserin salnelenmesinde rol alan aktrler ac ek
mi ve ldrlmlerdi. bu balamda takip edilen entelektellerden
bir dizi baka rnek de veriliyordu. Bunlar arasnda, 959'da, Halk
Cumhuriyeti'nin onuncu yl erefine, Hai Rui adna baka bir oyunu
da (Hai Rui mparator'a Dileke Veriyor, Hai Rui Shang Shu) sahneye
koyan ynetmen ve bu nedenle lmne takip edilen Zhou Xifang
da bulunmaktayd.
Baka haberler, Wu Han'a ynelen eletirinin arka planndaki ne
denlerle ilgiliydi. buna gre, hikaye 959 ylnda balamt. O ylda
Wu Han, Hai Rui zerine iki makale yaymlamt; bu yolla, ak
szl ve mparator nnde szn esirgemeyen Hai Rui'nin adaletli
ve yaltaklanmayan ruhundan renilmesi gereken eyler olduuna
ynelik Maa'nun talebine karlk vermiti. Ksa sre sonra, Pekin
operas topluluu tarafndan, kendileri iin Hai Rui zerine bir tiyat
ro eseri yazmas iin talep gelmiti. 960 ylnn sonlarna doru
eser, birok gzden geirmeden sonra teslim edilmiti. Balangtaki
bal Hai Rui iken, bu ad altnda pek ok eser bulunduundan
dolay Wu Han, eserinin baln Hai Rui Grevinden Alnyor olarak
deitirmiti.
482

Buna gre dram, 1569/70 yllarnda Jiangnan'daki adaletsizlik

ve hasklara kar kan, tarlalar iftilere geri vermek isteyen, halka
sempati duyan ve grevinden alnana kadar halk hakszla kar
koruyan satn alnamayan memur Hai Rui rnei ekseninde, Ming
Dnemi'nin sonlarna doru oluan snf atklarn gstererek ta
rihsel gereklii sanatsal aralarla betimlemekteydi. Pekin opera
snn mahkum edilmesini ise Mao deil, ei Jiang Qing ayarlamt.
Eserin, Mao'ya ynelik bir "glge vurma" olduunu dnmili (Ye
Yonglie: Jiang Qing'in Biyograjisi, Changchun 1993, s. 283) . Bu d
nceye gre Hai Rui, gerekte Peng Dehuai'ydi.
eriksel adan "Kltr Devrimi"nden sonra, Hai Rui'nin Wu
Han tarafndan iftilerin kaderleri zerine karar verebilecek bir
kahraman gibi gsterilmeye alldn syleyen Yao Wenyuan'n,
Wu Han tarafndan izilen Hai Rui portresini tamamen bozduu
(kr. 25 numaral strategem) ne srlmtr. Gerekte ise Wu'nun
amac, feodal egemen snf iindeki mcadeleyi gzler nne ser
mektir. Eserin nsznde ve iinde, Hai Rui'nin, egemen feodal
snfn sadk bir memuru olduu aka ortaya konmutur, ancak uz
grl ve halka yakn bir kiidir. Wu Han hibir ekilde Hai Rui'yi,
iftilerin karlarnn bir temsilcisi olarak ne srmemitir. Yao'
nun, tarihin Wu Han tarafndan deitirildii iddias kabul edilemez
niteliktedir, zira Hai Rui'nin, "basknn sona erdirilmesini", "tarlala
rn iadesini'', Wusong Nehri'nin aknn dzenlenmesini vs. talep et
mesi, ming kaynaklar tarafndan belgelenmi ve aksi ne srlmez
tarihsel gerekliklerdir.
Buna gre, Wu Han'n, "tarlalarn iadesi" konusunun ilenmesi
ile halk koronlerinin datlarak topraklarn reaksiyoner unsurlara
geri verilmesini savunduu ve bu nedenle partinin ve sosyalizmin
dman olarak deerlendirilmesi gerektiine ynelen Yao Wen
yuan'n sulamas tamamen samadr.
Wu Han'n itibarnn geri verilmesi srecinde, Hai Rui Grevden
Alnyor dram ile Peng Dehuai olay arasndaki her trl iliki red
dedilmitir. Mzrak bu kez operay eletireniere yneltilmi ve bun
larn "glge vurma - tarihilii" yoluyla, tarihsel anlat zerinden g
nmze ynlendirilen eletiri yorumunu zorla piyesin iine soktuk483

lar iddiasnda bulunulmutur (Ik-Gnlk Gazete, s. 1. 978) .

Austos 997'de Pekinli bir taksi ofrne, bir zamanlar in'de, Hai
Rui Grevden Alnyor adl Pekin operasnn 26 numaral strategem
le hibir alakas olmadnn neden iddia edildiini sordum. Taksi
ofr bana, eserin yazarnn tabii ki "gemiten sz edip gnmz
kastettiini" (shuo gu yu jin) syledi. Ancak Kltr Devrimi'nden
sonra Wu Han'n onuru iade edilmek istendii iin, bu durum res
men reddedilmiti. Eer Wu Han'n 26 numaral strategem yoluyla
Mao Zedong'a dolayl yoldan saldrd kabul edilmi olsayd, Wu
Han' eletireniere hak vermek zorunda kalnacakt ve hudurumda
da Wu Han'n itibarnn iadesi mmkn olamayacakt. Taksi ofr
szlerini bitirirken, in'de tarihin, tarihsel gerekliliklere gre deil,
o srada egemen olan koullara gre belirlendiini syledi - belki de,
yalnzca in iin geerli olmayan bir saptama.
Yurtdnda piyesin, Peng'in grevden alnmasn ima etmedii
hibir zaman iddia edilmedi. "Kltr Devrimi"nden sonra Wu Han,
"tarlalarn iadesi" konusunu ilerken halk koronlerinin datlnasn
dnd sulamasndan da akland. in uzman Brunhild Staiger'e
gre: "Ancak Wu Han'n amac tam da buydu, Yao Wenyuan kendi
kesinden dram yazarna bu sulamada bulunduunda, herkesin bil
dii bir eyi sesli olarak sylemi bulundu. Yao'nun sulamas gn
mzde radikallerin kt niyetli bir itharn olarak deedendirilse de,
bununla Wu Han'a hakszlk yaplmaktadr. Tarihsel Pekin operasn
daki gncel politik ilgilerin reddedilmesi [. . . ] Wu Han'n kiiliinin
btn kapsamyla onurlandrlmasna hibir katk salamamaktadr.
Operada sz edilen olaylarn tarihsel gereklie uyduu, onuru iade
edilen yazar hakknda bugne kadar sylenen tek doru szdr. An
cak bu yolla ne eserin ok katmanll kavranabilmekte, ne de byk
bir tarihinin, halknn gncel olaylar ve kaderi zerine etkide bulun
mas, cesareti ve politik adan sorumluluk sahibi oluu tannabil
mektedir. yle bir tarihi ki, zamannda in'deki byk edebiyat
larn kulland tarihsel ima sanatna hakimdi" (a.g.e., s. 48) .
Gerekten de, zamann profesr Wu Han, 940 ylnda akade
mik "fildii kulesinden kp, politikayla ilgilenmeye balamt" (Xu
Jilin, Dushu [Kitap zeti], Pekin Nr. , 1997, s. 22) . Silah yaz fr484

asyd. Akademik makaleleri arka plana gerilerken, ada eletirel

yaynlarnn says artmt. Onun yntemi, "tarihi, gnmze yne
lik glge vurmalar iin kullanmakt" (Xu Jilin, a.g.e., s . 23) . 1 949
ve 960'taki eitli yazlarnda Wu Han, 26 numaral strategemi kul
landn, bunun ifadesini de vererek aka kabul etmiti (James R.
Pusey, a.g.e., s . , 71) . Bylece, Ming Hanedam'nn ( 368- 644)
kurucusu Zhu Yuanzhang'n ( 1 328-398) biyografisini 948'de de
itirdiini ve bu yolla, o sralarda in i savanda komnistlere
kar savaan in imparatoru ang Hai-ek'i (1887-975) eletirme
yi amaladn itiraf etmekteydi.
Wu Han, gncel olaylara dorudan tavr almalada karmamt.
Daha ok, tarihsel olaylar, gnmzde eletirdii noktalarn gl
gelerini vurmak iin kullanrd. Wu Han bu amala "tarihsel gerek
leri deitirmi ve bu ekilde glge vurucu, tarihiyi yenmi olsa da,
politik mcadele bunu gerektirdiinde, gncel yorumlarda uygula
masn bulan, gemii gnmzn hizmetine sokan glge vurma
taktiinin kendisine diyecek yoktur" (Xu Jilin, a.g.e., s: 23; kar
fikirde Wei Shu, Halk Gazetesi, Pekin, 9 .3. 999, s . l l) .

26. 1 3. Yapkan Stla zerine ti Kak

Drt kuak ayn at altnda yayordu. teden beri aile yaam dz
ve arzasz ekilde srp gitmekteydi. Herkes 88 yandaki dedenin
szn dinlerdi. Onun sznn dnda gr belirten hi kmam
t. Her sabah ayn kalvalt hazrlanrd: kzartlm isli ekmek dilim
leri arasnda pancar ve stla. Her leden s onra saat bee doru
dede ile 84 yandaki nine, 40 yldr ev ilerine bakan Xu Hemire
ile akam yemei hakknda konuurlard. Her akam da hemire, bir
sre sonra mutfaktan karak dede ve nineye, sebzenin yanna eti
ince dilimlenmi olarak m, yoksa kuba kesilmi olarak m iste
diklerini sorard, gerekten de nemli bir soru. Bunun zerine dede
ve nine her seferinde oturup karar verirlerdi. Dede ile ninenin yne
timindeki btn aile, mutluluun garantr olan tamah yceltneyi
bilirdi ve varolan kurumlara sadakatle balyd.
485

Yine de aile son yllarda bir dnm geirmiti. Ksa zaman iin
de bir renkli televizyon, bir buzdolab ve bir de amar makinesi
alnmt. Dede ok geni grlyd. Her gn le uykusundan
sonra gazete okur ve akam yemeinden sonra da televizyon seyre
derdi. Bu srada srekli yeni terimler ve kavramlar renir ve aile
sine yle sorard: "Yaammzda, dzeltmemiz veya deitirmemiz
gereken bir ey var m?" Yant her zaman "hayr" olurdu. Ya byk
olan Xu Hemire, bunun da tesine giderek, her eyin imdi olduu
gibi kalmas dileinde bulunurdu. Yalnzca en kk oul bir ke
resinde bir isteini dile getirmiti. Bir kasetalar istiyordu. istek ye
rine getirildi. Ancak yeni alete duyulan heyecan ksa zamanda uup
gitti ve kasetalar bir kede braklp, onunla ilgilenilmez oldu. te
bu, yeni tekniklerin ve aletlerin snrl gerekliliini ortaya koymak
tayd! Eski yaplarn ise dayankll ok daha fazlayd! Yine de, yeni
moda akmlar zerine bir gn dede, sabit aile reislii sisteminin gz
den geirilmesini nerdi. Bugnden itibaren evin idaresini aile fert
leri dnml olarak stlerine alacaklard. Greve gelecek kiiyi
her seferinde dede nerecekti. nerisinin btn aile danlmasn
dan sonra ilgili kii resmen aile reislii makamna atanacakt. lk
olarak grev babaya emanet edildi ve onun yemekler zerine bir
reform gerekletirmesi kararlatrld.
Baba o gne kadar yalnzca ev yemei yemiti. Birdenbire yemek
alveriinden sorumlu tutulunca, her verdii karardan nce dedeye
danmaya balad. Dier her trl eyleminde de dedeye dayan
maktayd. "Dede diyor ki, bu akam orba olmayacakm", "Dede di
yor ki ... " vs. Btn zaman bu ekilde gemekteydi.
Bu ekilde yaam karmaklat. Hemire Xu'nun bir sorunu ol
duunda ve babadan yardm istediinde, o ncelikle dedenin gr
n alp, daha sonra alkanlk zere ."dede dedi ki. .." diye balayan
bir cmleyle cevap veriyordu. Gerekte, dorudan dedeye sormak
daha kolay olacakt. Bu durum, selefin de houna gitmiyordu ve bu
nedenle babay, bu gibi konularda kendi karar vermesi ve kendisine
artk soru sormamas gerektii yolunda birok kez uyarmt. Bunun
zerine baba Xu Hemire'ye her seferinde, dedenin kendisine bu
gibi konularda kendi karar vermesi gerektiini sylediini ve kendi486

sine soru sormasn istemediini sylemeye balad. Amca ve Hala

da honut grnmyorlard. Bir yandan babann iktidarszl on
larn houna gitmiyordu, dier yandan ise dedenin, egemenliini
srdrdnden yaknyorlard.
Bunun zerine baba, yetki devri sanatn kefetti. orba olacak
m olmayacak m, dilimlenmi et mi, kuba et mi diye artk Xu
Hemire karar verecekti. O nce kararl bir ekilde, hatta gzyalar
iinde bu grevi reddetmesine karlk, her ynden gelen srarlar ve
kendisine gvenilcliine ynelik szler sonunda, bu kez glmse
yerek ve kranlarla, bu yetkiyi kabul etti. Bylece yemekler yine
eskiden olduu gibi hazrlanmaya baland.
Herkes, Xu Hemire'nin tek sorumlu olduunu ve arkasnda her
hangi bir otoritenin yer almadn bildiinden, yava yava, nce
leri bilinsiz olarak memnuniyetsizlik yayld. Sonunda bu durum
aka ifade edilmeye baland. 40 yldr ayn yemek rejimi! Nere
deyse mzelik! Hep ayn terane, kendilerinden nce ne grdlerse
o ! Dinozorlam ! Yenilik duygusu yok! Ailemiz geri kalmln tipik
bir rnei.
Bu ikayetler zerine Xu Hemire baz yemek reformlar gerek
letirmeye balad. ki tabak pancar teke indi. Tuzlu sebzelerde su
sam ya kullanmna son verildi. Makarna sosu artk et suyuyla
deil sade suyla hazrlanyordu, vs.
Bu reformlar aileyi yeniden kzdrd. Bunun zerine oul asay
eline ald. Onun tezi uydu: 41 yldr hep ayn eyi yiyoruz. stelik,
yemeklerimizde temel eksikler var: ok fazla karbonhidrat ve ok az
protein! Bir in bykehrinde 20'nci yzyln sonunda modern
insanlarn yiyecei bu mu olmal? Bir skandal! Politikaclarmz
1949'dan sonra stlac yasaklam olsayd ve herkes o zamandan
beri tereya, ekmek, jambon, sosis, yumurta, yourt, peynir, mar
melat, bal ve ikolata yemi olsayd inliler oktan btn alanlarda
ada dnya dzeyine ulam olacaklard. Bu noktadan bakldn
da stla, ulusumuzun bahtszlnn nedenidir. Stla ortadan kal
drlnadan in iin umut yoktur!
Bu ekilde geleneksel in kahvalts yerine batl bir kalvalt ge
irildi. gn sonra btn aile aclar ve mide veya barsak hasta487

lklar yznden i yapamaz hale geldi. stelik de bu gn iinde,

normalde bir aylk masraf yaplmt.
Babayla amca, dedeye bavurmadan edemediler, o da Xu Hem
ire'ye danmak istedi. Ama hemire hastanede yatmaktayd ve iyi
letkten sonra da artk yemek yapmak istemiyordu. Baba bir aile
toplants yaplmasna karar verdi ve tam bir liberalleme ilan etti:
herkes ne istiyorsa onu yiyecekti.
Bunun zerine kendi yemeklerini hazrlayan kk gruplar olu
tu ve bu durum zaman zaman uzun bekleme srelerine yol at.
Drt frn satn alnmas dncesi, mutfan kkl nedeniyle
rafa kaldrld. baka bir sorun da birden patlayan havagaz kullan
myd. Bir panik bagsterdi. Herkes kendi honutsuzluunu dile ge
tiriyordu. Kimileri, ne kadar reform olursa o denli kargaa ktin
sylyorlard. Eskiden, dedenin ynetimi altndayken, durum ok
daha iyiydi. Bir aile demokrasisinin kabul ne srld. Aile reisi,
genel aile seimleri sonunda belirlenecekti. On bir seim pusulas
datld. Pusulalardan bei bo, ikisi Xu Hemire'nin, dedenin
ve biri de oulun adn tayordu. Yani dede seilmiti. Ancak o, ye
mek hazrlamann bir beceri olduunu dnyordu. Bu nedenle bir
ef seilecei yerde, aile iin en iyi a belirlenmeliydi.
Kimin en iyi a olduunun anlalabilmesi iin 30 gn boyunca
aratrmalar yrtld. Sonunda bir liste ortaya kt.
Ancak bu srada Xu Hemire ld. Oul, tahminen bat yemei
yenen bir Joint-Venture'da almaya balad. Pazar ve bayram gn
lerinde eve geldiinde ise, dnyadaki her eyin tadna baktn, ek
mek aras pancar, stla ve soslu makarnann tadnn damanda
kaldn sylyordu. Amca ve halaya yeni bir ev tahsis edilmiti.
Onlar zaman zaman paa veya omlet yese de, daha ok eskisi gibi
stla, isli ekmek aras pancar ve soslu makarna yiyordu.
Kuzenin kocas, okumak ve almak iin yurtdna gitmiti ve
karsn da yanna aldrdktan sonra yazd bir mektupta yle di
yordu: "Burada ou zaman stla ve sebze yiyoruz, her seferinde
sevgili mtevaz yuvamza dndmz hissediyoruz".
Baba, dede ve s ayca azalm aile efrad, mutlu bir ekilde birara
da yaamaktayd; tavuk, rdek, balk, et, yumurta, st, eker, ya,
488

bunlarn hepsi masaya geliyordu. Yemekler srekli bollayor ve iyi

leiyordu. Ama stla ve tuzlu sebze de asla eksik olmuyordu. Bir
gn, babann 40'l yllardan arkada olan bir ngiliz in'e ziyarete
geldiinde, yle dedi: "Sizin eski ve kkl gelenekiere sahip mut
fanzdan bir tadaym! " Ona stla ikram edildiinde sevinten
havalara utu: "Ne sade! Ne hafif! Ne lezzetli! Ne asil [ . . . ] Yalnzca
Uzakdou'nun kadim mutfa byle gizemli bir yemei tanyabilir!"
Uluslararas ne sahip yazar Wang Meng (bkz. 19.32, 20. 12),
ubat 1989'da yaymlanan ve dl alan bu anlats nedeniyle aka
glge vurmakla itharn edildi. 14.9. 1991 tarihinde in yazarlar
sendikasnn yayn organ olan Edebiyat ve Sanat adl dergide yaym
lanan bir okur mektubu, anlatya saldrmaktayd. Okur mektubuna
gre, anlatda in Komnist Partisi'nin Deng Xiaoping ynetiminde
ki sistemi gizlice alaya alnmaktayd. in Eski Kltr Bakan Wang
Meng, o sralarda halen in Komnist Partisi'nin merkez Komitesi
yesiydi.
Wang Meng, 1 5.9.1991'de keskin bir tavr alla, okur mektubu
nun yazarn, 7 numaral strategemi (hibir eyden bir ey kar
mak) kullannakla itharn etti. in Halk Cumhuriyeti tarihinde ilk
kez, bir edebiyat eserine saldr, mahkemeye konu oldu. Zira Wang
Meng, Pekin Orta Halk Mahkemesi'nde, derginin yaz ileri md
rne, hakaretten dolay ikayette bulundu.
ikayet, okur mektubunda yer alan ithamlarn, normal eletiri
snrlarn amad nedeniyle reddedildi. Bunun zerine Wang
Ming, Pekin Yksek Halk Mahkemesi'ne bavurdu. Ancak yksek
mevkilerdeki kiilikler araya girerek, mahkemenin davaya bakma
masn saladlar. Bunun zerine taraflarn sulha gitmesi emredildi.
br yandan ise, anlatya ynelik baka hibir eletiriye izin ve
rilmedi. 7.7. 1997 tarihinde Viyana'da Wang Meng'e olay sordum.
Anlatda geri baz kt gidiat ve 1978'denn bu yana in'de hakim
olan kreesine reform dneminin sorumsuz davranlarn denetim
altna almak istediini vurgulad. Ancak belirli bir kiiye ynelik 26
numaral strategem uygulamasndan sz bile edilemezdi.
Buna gre anlat, Wang Meng'in 1992'de yaymlanan Krmz
Oda Ryas (bkz. 25.4, 26.6) zerine aratrmas ve "Kl Krk Yarma
489

Bakanl'nn Tasfiyesi" adl mizal yazs ile ayn izgideydi. Bu yaz

da, in'deki brokrasi aygtnn boluu ortaya konuyordu. Krmz
Oda Ryas zerine almasndaki ifadeler ise, Alman Sinolog mar
tin Woesler'e gre "dorudan ada eletiri olarak okinmaldr: 1 .
Toplum sistemi kat bir otokrasidir; 2 . ok fazla personel grev yap
maktadr; 3. nsanlar bir Anayasa temelinde deil, tek bir kiinin
keyfine gre ynetilmektedir [ ... ] 4. karlar ancak yzeyde kolek
tiftir [ ... ] gerekte ise herkes kendi zel karlarn izlemektedir!"
("Vom Kulturminister zum Mahner: Begegnung mit dem Schrift
steller Wang Meng [Kltr Bakanndan htarcya: Yazar Wang Meng
ile Karlama]", Neue Zrcher Zeitung, 4/5 . 1 1 . 1995, s. 68; bkz. ayn
yazardan: Politische Literatur in China 1 99 1 - 1 992: Wang Mengs
Frhstckreform [in'de Siyasal Edebiyat 1991-1992: Wang Meng'in
Kalvalt Reformu], Bochum 1992) .
Yapkan stla zerine, en azndan Tayvan ve Hong Kong'dan
analizlere gre baka bir strategem hikayesi daha bulunmaktadr.
burada belli baz tarihler nem tar. Wang Meng'in anlats ubat
1 989'da yaymlanmtr. Ksa zaman sonra Pekin ve in'in dier
blgelerinde, nl renci protestolar ve huzursuzluklar bagster
mi, bunlar 4 Haziran 1989'da zirve noktasna ulamtr. Daha li
beral bilinen babakan Zhao Ziyang, dmtr. Wang Meng, onun
altnda kltr bakanl yapmt. "Edebiyat ve sanatta temkinli bir
almay ve deneysellii ngren liberal bir politika izledii yllk
grev sresinden sonra" (Neue Zrcher Zeitung, 5.9.1989, s.3), Eyll
1 989'da istifa etmitir. istifann resmi nedeni, "makam yorgunlu
u"ydu. Wang Meng'in halefi, "izgiye sadk bir sanat anlaynn sa
vunucusu" (a.g.e.) He Jingzhi'ydi. Wang Meng'in "yapkan Stla",
Haziran 1991'de, Aylk Anlat Edebiyat Dergisi'nin drdnc kez
verilen "Yz iek dl"n kazanmtr, hem de Tayvan'da kan
in Anakaras adl dergi, anlaty Nisan 1991'de btnyle yaym
ladktan ve Deng Xiaoping ynetimindeki in Komnist Partisi'ne
ynelen bir eletiri olarak yorumladktan sonra. 14.9. 199 1'de, ger
ekte Kltr Bakanl'nn bir tezgah olduu tahmin edilen okur
mektubu, "Shen Ping" rumuzu altnda yaymlanmtr (bkz. China
aktuell, Hamburg, Ekim 1991, s. 632) . "Okur mektubu"na anlat ta

490

mamen 26 numaral strategem balamnda eletirilmekte ve yalnz

bireysel olarak Wang Meng'e deil, ayn zamanda temsilcisi olduu
kabul e djlen liberal kii topluluuna da saldnlmaktayd.

26. 1 4. Bir ikayetname

Bir ii bavurmu st mercie ikayet etmek iin patronu
Bunun iin arayp bulmu yetkili Sanayi Kurumu'nu
Ama memur ok megulm, onu kabul edememi,
iiyi gndermi : KP Sanayi Kurumu Parti Komitesi
Sekreter Vekili'ni grmeliymi.
Sekreterin honutsuzluu yznden okunuyormu,
Meer iinin mdrn tanyormu.
"Bu yolda srekli i banda,
ikayet etmek mi istiyorsunuz, ne konuda?"
"ok sorun ve aibe birikti bu adam hakknda
Zirnnetten rvete her ey var, bir tatl bal arsnn finansman da.
Cinsel masajdan holanr, lks araptan da,
stelik zel turlar ve uak seyahatleri, hem de hepsi kamu parasyla."
Sekreter dinledike yz huzursuzlanr.
"Bana 'kzm sana sylyorum gelinim sen anla' m yaplr?"
Ayaa kalkar, kapy arpar ceketini silkeleyerek sokaa frlar
Arabasna binip, kamusal glette balk avlamak iin yola kar.

in Karikatr adl aylk dergide yaymlanan (Tianjin, Eyll 1 998)

bu iirin karikatrnde, sol eliyle kk bir asian ensesinden ya
kalayp kzgn baklar atan byk aslana "Raporumu sayglarmla arz
ederim: Bu benim tavuklarm yiyor" diyen bir adam gstermektedir.

26. 1 5. Atlarn Sert Yrme ekli

Giovanni Boccaccio'nun Decameron'unda, Leydi Oretta ehir dnda
yaamaktadr. Bir valye onu atyla komu kye gtrmektedir.

491

Sohbet amacyla ona bir hikaye anlatmaya balar. Ancak valye ok

kt bir anlatcdr ve btn yky karmakark hale sokar. Bu
Oretta'nn houna gitmez. valyenin berbat hikayeyi anlatmaktan
vazgemesini istemektedir. Ancak dorudan valyeyi eletirrnek
yerine, binek hayvann eletirir: "Messere, questo vostro cavallo ha
troppo duro trotto; per che io vi prego che vi piaccia di dormi a pie
[Baym, sizin u atnz ok sert yryor. Bu yzden beni yere brak
nanz rica edeceim]". Yani, atn sert bir yrme ekli olduu g
rnts altnda, valyenin kendisini yere brakmasn ister. valye
durumu anlar ve yeni, daha iyi bir hikaye anlatmaya balar.

26. 1 6. "Akasya", "Dut Aac"nn Yardmna Kouyar

"Kk Juan, i aramak iin daha yeni kente gelmiti. Geici olarak
daysnn yannda kalmaktayd. Teyze ise, kyden gelen misafirden
hi de honut deildi.
Bir gn kk Juan bardan ime suyuyla doldurmak iin oda
sndan kar. Teyze parmayla alt yandaki yeenini gstererek
yle der: 'Seni yzsz ey, evime geldin ve benim malm yiyip ii
yorsun.' Kk Juan bu szleri hayretle dinler. Teyze, kk yeeni
ni hereyden ok sevmemekte midir? Ona srekli bir eyler verir ve
birden bylesine sert bir hitap! Juan, buz gibi bakan teyzeye bir ba
k atar. Bu onun kalbini delip geer. Elinin titrediini ve suyu saa
sola satn hisseder. Teyzenin baknn sertliinden can acm
tr. Barda hzla yerine koyar.
'Gel Kk Liangliang, seni annenin evine gtreyim' diyerek
teyzenin yeeninin yanna gelir. Teyzesi kendisine kt kt bakm
olan kk yeen, 'Evet, annerne gitmek istiyorum' der. kk
Juan'n elini hzlca tutarak kapdan darya kadar onu izler.
'Sen ... siz . . . abuk dnn! ' diye seslenir arkalarndan teyze, kp
krmz bir suratla. Ve bundan sonra bir sre hibir ey sylemez ."
Teyze nce Kk Juan'a kar 26 numaral strategemi uygular. An
cak, yky "Gnmzde 36 strategem" adl bir dizide basan Dienst
leistungs-Anzeiger (Nanjing, 24.8.1996), Kk Juan'n davrann da
492

strategemsel olarak deerlendirmektedir. Buna gre, bu davranla

"kar tarafn bilesi kendisine kar kullanlmtr Qiang ji jiu ji) ".

26. 1 7. Austos Bcei, Peygamber Devesi, skete ve Mancnk

"Wu kral, byk Chu Devleti'ne sava amak istiyormu. Bunu
evresinde u szlerle duyurmu: 'Buna kar kan bedelini ya
amyla der.' Saray grevlileri arasnda, bunu eletirrnek isteyen,
ama cesaret edemeyen Shao Ruzi adnda bir adam da bulunuyor
mu. Bunun iin, eline kurunlaryla bir mancnk alp, saraydan
darya km ve arka bahede dikilip durmu. iy giysisini srlsk
lam etmi, zira gece boyunca, gn aarana kadar orada kalm.
Bunun zerine Wu Kral yie demi: 'Buraya gel! Giysini neden
byle mahvettin?' Saho Ruzi cevap vermi: 'Bahede bir aa vard.
zerinde bir austos bcei duruyordu. Austos bcei iyice yukar
dallarda durup kederli bir ekilde ark sylyor, iy suyunu iiyor
ve tam arkasnda dii bir peygamber devesi olduunu bilmiyordu.
Peygamber devesi eildi, bkld ve austos bceini yakalamak
istedi. Hemen yannda bir isketenin durduunu bilmiyordu. skete
boynunu uzatt ve peygamber devesini yakalamak istedi. Ama tam
altnda mancnmn ve kurunlarnn onu beklediini bilmiyordu.
Her de, arkasndaki byk belay grmedikleri halde kendi
karlarnn peindeydiler.' Wu Kral konumu : 'yi.' Bunun zerine,
sava hazrlklarn durdurtmu.
Xu Tianyou'nun (.S. 1 3. yy. ortalar) Wu ve Yue Devletlerinin lk
baharlar ve Gzleri adl eserinden alnan bu ykde aklsz davra
nan hayvanlar "dut aac" rol oynamaktadr. yk, bir ataszne
dnm olarak yaamaya devam etmektedir: "Peygamber devesi
austos bceini yakalar ama iskete pusuya yatmtr bile".

26. 1 8. nce Hangi Uzuv?

"Qi'de bir adam Dk Jing'e (lm .. 490) hakaret etmi. Bu du
rum dkn ok arna gittiinden, adam avluda zincire vurdurt-

493

mutu. Maiyetini artp adamn uzuvlarn ayrmalarn emretmi.

Her kim kar koyarsa, ldrlecekmi. Yan Zi [bkz. 3 .4, 1 6 . 1 1 ] ada
mn ban sol eliyle yakalam ve sa eliyle de klcn ekmi. Bu
srada gzlerini kaldrarak sormu: 'Acaba eski alarn aydnlanm
krallar ve kutsal hkmdarlar, bir insann uzuvlarn koparttrdklarn
da, hangi uzuvdan balyorlard, emin deilim.' Bunun zerine Dk
oturduu yerden kalkm ve demi ki: 'Adam zn. Kusur bende.'
.. 2. yy.'dan kalma arklar Kitabna Gayrresmf erh'ten akta
rlan bu hikayeyi, Helwig Schmidt-Glintzer'in Geschichte der chine
sischen Literatur [in Edebiyat Tarihi] adl kitabndan (2. bas,
Mnchen 1 999, s. 82) alyorum. Yan Zi, eski alarn rnek hkm
darlarna gnderme yaparak, Dk Jing'i davrann sorgulamaya
zorlam ve akln bana getirmitir.

26. 1 9. Bilinsiz zeletiri

26 numaral strategemin zellikle zarif bir kullanm ekli, "akasya"
nn "dut aac"n, yani kendisini fark etmeden azarlamasn sala
maktr. Buna rnek olarak, ikinci nemli Konfys olan Mencius'
tan bir alnt yapmaktaym:
"Mencius (yakl. .. 3 72-289) , Qi Kral Xuan [3 1 9-30 1 ]
konuuyordu: 'Sizin hizmetinizde olanlardan biri karsn ve ocuk
larn arkadana emanet edip uzak diyarlara gitmi olsa ve geri
geldiinde arkadann, karsn ve ocuklarn a braktn ve so
uktan dondurduunu grse: adama ne yaplmas lazm gelir?'
Kral cevap vermi: 'Ceza ekmelidir.'
Mencius devam etmi : 'ayet zindanc, zindann dzgn durum
da tutamyorsa, ona ne yaplmas gerekir?'
Kral cevap vermi: 'Kovulmaldr.'
Mencius devam etmi: 'Btn lkede dzensizlik hakimse, ne
olmas lazm gelir?'
Kral maiyetine dnd ve baka eylerden konumaya balad."
Kahin Nathan da, srail Kral Davut'a benzer ekilde davran
mtr. Davut, 3 numaral strategemi kullanarak Bathseba'nn kocas
494

Uria'y devreden kartm ve kars Bathseba'y kendisine e olarak

almt (bkz. 3.2, Cilt I, S. 7 1 ) . Kutsal Kitap'ta olay yle geer
(Samuel 2 . Kitap, Blm 2) : "Ve Rab Natan' Davud'a gnderdi. Ve
yanna gelip ona dedi: Bir ehirde biri zengin ve br fakir iki
adam vard. Zengin adamn pek ok koyunlar ve srlar vard.; ve
fakir adamn satn alm ve beslemi olduu kk bir dii kuzudan
baka bir eyi yoktu; ve kuzu onun yannda kendisiyle ve ocuklar
ile beraber bymt; ve lokmasndan yer, tasndan ierdi, ve koy
nunda yatard, ve kendi kz gibi idi. Ve zengin adama bir yolcu
geldi, ve kendisine gelen yolcuya hazrlamak iin kendi koyunlarn
dan ve kendi srlarndan almaya kymad, fakat fakir adamn ku
zusunu ald, ve yanna gelen adam iin onu hazrlad. Ve o adama
kar Davud'un fkesi ok alevlenip Natan'a dedi: Hay olan RABBN
hakk iin bunu yapan adam lm oludur; ve bu eyi yapt ve ac
mad iin kuzuyu drt kat deyecektir. Ve Natan, Davud'a dedi: O
adam sensin."

26.20. Politik Solucanlarn Meclisi

959'dan 966'ya kadar Prag Ulusal Tiyatrosu'nda kesintisiz olarak
belirli bir eser, yani Shakespeare'in Hamlet'i sahnelendi. Her akam
tiyatrodaki btn yerlerin dolu olduunu, Die Macht des Wortes [S
zn Kudreti] adl kitaptan reniyoruz (der. Tilo Schalbert ve Remi
Brague, Mnchen 996, s. 1 4, 43) . Sahnede drdnc perdenin
nc sahnesi oynand srada tamamen konsantre olmu bir
oyuncunun azndan "politik solucanlarn bir meclisi" szleri d
klr dklmez, alk ve kahkahalar arasnda Stalinist diktatrlk
dnyas geici olarak zlrm. Bu arada: HamZet'in ilk metninde,
"leziz solucanlar eklindeki paladivlerin bir meclisi" yazmaktadr
(August Wilhelm v. Schlegel'in evirisi, Reclam, Stuttgart 964, s.
85) . 25 numaral strategemle ilgili olarak vediimiz rnekleri oku
yanlar, bu nans anlayacaklardr.

495

26.21 . Popoya Dnen Gz

"tibarl Parisli Profesr Flavigny, 1 648'de ncil'den bir pasajdan
alnt yapt teolojik bir erhi yaymladnda, grmeye deer bir
bask hatas olutu: 'Quid vides festucam in oculo fratris tui et tra
bem ir oculo tuo non vides?' (Trkesi: neden kardeinir gznde
ki kym grrsn de kendi gzndeki direi grmezsir?) . Bask
hatas eytam, bu kez ok maharetliydi, zira oculo (gz) szcnn
bandaki o harfini her iki seferinde adamt ve bu nedenle gzn,
normalde en azndan zerine oturulan vcut blmne dnme
sine neden olmutu . . . Korkun bir skandal patlad ve Profesr, duru
mun baskdaki bir dikkatsiziikten kaynaklandna ve kesinlikle kut
sal yazlada alay etme niyeti olmadna yemin etmek zorunda kal
d." (Peter Heisch: "Druckfehlerteufeleien ir Geschichte und Litera
tur [Tarih ve Edebiyatta Bask Hatas eytanlklar]" Sprachspiegel,
Basel, say 2/1997, s. 5 1 ) .
Benzer bir olay, Qing Hanedam ( 1644-191 1) dneminde "edebi
engizisyon (wenziyu) zamannda in'de gemi olsayd, Profesr bu
olaydan o kadar ucuz kurtulamayacakt. Ama olayn arka plann
kim bilebilir ki? Belki de Profesr'n haberi olmadan matbaac,
ncil'i kyla ilikilendirmek ve bylece kilise ve Hristiyanlkla alay
etmek istemiti.

26.22. Ba Kiraclar Benzetmesi

"sa onlara benzetmelerle seslenmeye balad: Adamn biri bir ba
dikmi, evresini itle evirmi, zm skmak iin bir ukur kazm,
bir de beki kulesi yapm. Sonra ba baclara kiralayp yolculua
km . Mevsimi gelince ban rnnden kendisine den pay
almak zere baclara bir kle yollam. Baclar kleyi yakalayp
dvm ve eli bo gndermiler. Ba sahibi bu kez onlara bir baka
kle yollam. Onu da bandan yaralam ve aalamlar. Birini
daha yollam, ama onu ldrmler. Daha birok kle yollam.
Bunlarn kimini dvm, kimini ldrmler. Ba sahibinin yannda
496

tek biri kalm, o da sevgili oluymu. ' Olumu sayarlar' diyerek

baclara en son onu yollam. Ama baclar birbirlerine, ' Miras
bu' demiler, ' gelin onu ldrelim, miras bizim olur.' Bylece onu
yakalayp ldrmler ve badan dar atmlar. Bu durumda ban
sahibi ne yapacak? Gelip baclar yok edecek, ba da bakalarna
verecek. [ . . . ] sa'nn bu benzetmede kendilerinden sz ettiini
anlayan Yahudi nderler O'nu tutuklamak istediler; ama halkn tep
kisinden korktuklar iin O'nu brakp gittiler." (Markus 1 2/1. 12)

497

Strategm Nr. 27

Akln Kaybetmeden Aptal Oynamak

Drt
ideagram
Modem incedeki
sylenileri
d eogramlarn
evirisi

ffl

/ilt

jia

chi

bu

dian

yanl/
aptalca/
sahte/suni
grnte

aptalca/
ocuka/
aptal/
aklszca

bu
deil

deli
kak

;r

-t!

ruh

Bantl evirisi

[Sahici] delilik olmadan sahte aptallk; kendisini

aptal /aklsz /ocuka vs. gstermek ama deli olma
mak; dengesini yitirmeden delilik rol yapmak; akl
n kaybetmeden aptal oynamak

1 . Sahte hareketsizlik, aklszlk, aptallk, cahillik,

aymazlk, hastalk, beceriksizlik, zayflk vs. gs

terisi; niyetini gizlemek; nabza gre erbet ver
mek; kurtlada ulumak. Aptal stratgerni; akac
strategemi.
2. Meziyetlerini saklamak; alak profil izlemek; gs
teriten kanmak; kendisini bilinli olarak, oldu
undan aada gstermek. nemsizletirme
strategemi; gnahsz kuzu strategemi;

in metinlerinde 27 numaral strategem ifadesine seyrek rastlansa

da, onunla anlatlan davran biimi, en eski alardan beri her trl
olas eitlernesiyle sk sk anlatlmtr. 27 numaral strategemin sz
sel ifadesinden ok, "delilik taklidi yapmak ve aptall sergilemek
(zhuang feng mai sha)" gibi deyimler yaygndr: "Aptal gibi yapmak
ve basitmi gibi davranmak (jia chi yang dai)" veya "sar ve dilsiz
taklidi yapmak (zhuang long zuo ya)". Daha Ming Dnemi'nden

498

(1368-1644) kalan Ba Sallayan Ta adl yk kitabnda, 27 numar

al strategemin ifadesine ok yalun bir deyim gemektedir: "Devril
meden aptalm gibi davranmak (zha chi bu dian)". Burada, rom
satcs olarak sandalyla bir nehirde gemiden gemiye krek eken
yal bir adamn deiik davran biimini anlatmak iin kul
lanlmtr. Bir yolcu ondan bir ey satn almak istediinde, ihtiyar
garip yantlar vermektedir. Ayk m, sarho mu olduu anlalamaz.
Gerekte ise ihtiyar adam bir tccar deil, bir memurun grevlisi
olarak onun karsn arayan bir ulaktr. Snavara hazrlandndan,
memur ailesinden yllarca haber alamadan uzak kalm ve bu srada
eini de gzden kaybetmitir. Yal adam, konyak satcs olarak k
rek ekerken, yalnzca memurun ei tarafndan bilinen bir iir syle
mektedir. Sonunda bir kadn, gemideki lambozunu aarak ihtiyar
adama, iiri nereden duyduunu sorar. O da kadna her eyi anlatr,
ksa zaman iinde de iki e yeniden birleirler.

27. 1 . Tanrlar Aptalla Kar Savaurtmak

27 nurnaral strategern, "akllnn aptaln gibi da\rranmas hilesi"ni
kapsar (Max Horkheirner; Theodor W. Adorno : Dialektik der Aufklii
rung: philosophische Fragmente [Aydnlanrnann Diyalektii: Felsefi
Fragnanlar] ; Frankfurt a. M. 1 988, s. 76), ancak bunun tesine de
geer ve biri gzlerini, biri kulaklarn ve dieri de azn kapal tutan
rnayrnunun davran biimiyle dahi tkenmez (bu konuda zel
likle bkz. Lutz Rhrich: Lexikon der sprichwrtlichen Redensarten
[Ataszsel Deyimler Szl], cilt 4 Freiburg vs. 1999, s. 1457 vd. ) .
Yaklak SOO yllk Die 36 Strategeme (Das geheime Buch der Kriegs
kunst) [36 Strategern (Sava Sanatnn Gizli Kitab) ] adl erhe gre
27 nurnaral strategern bir rakibe olduu kadar kiinin kendi tarafn
daki insanlara da uygulanabilir.
Rakibe kar uygulanmasyla ilgili olarak, 2 7 nurnaral strategerni
artran dnceler daha Sun Usta'nn Sava Sanat'nda buluna
bilir. "On iki hileli yol''un ilki yledir: "Kii beceriklidir, ama bece
riksizlik taklidi yapar." Bu yolu izleyen Die 36 Strategeme (Das ge499

heime Buch der Kriegskunst) [36 Strategem (Sava Sanatnn Gizli

Kitab)] adl erh de, kiinin akll gibi davranp harekete geecei
yerde, aptal gibi davranp hareketsiz kalmasnn daha iyi olacan
syler. Kurnaz Schiller'in u cmlesi de, ayn balamdadr: "Aptallk
la tanrlar bile nafile savar."
Uygun frsat kmad srece en iyisi, aklszca hareketsiz kal
maktr. Srekli dnerek ve asla plandan sz etmeyerek plan geli
tirilir ve uygulama hazrlklar yaplr, arkasndan da "k zamannda
kendini yenileyen ve ncesinde gzkmeyen gkgrlts ve yld
rm gibi topra sarsmaya" giriilir. Strategem bir rakibe kar uygu
landnda, eitli amalar izlenebilecektir, rnein kendini koruma
veya kritik bir durumdan hasarsz kurtulma, zaman kazanma ve frt
na sonras sessizliin sezdirmeden kullanlmas veya - "l adam"n
oynand spor karlamalarnda olduu gibi - kar tarafn uyutul
mas. Sar dilsiz rol oynayarak, cahil numaras, beceriksizlik, g
szlk, baarszlk veya duraanlk taklidi yaparak, ciddiye alnma
mak salanr. Hibir eyden haberi olmayan rakibi uyandrabilecek
her ey gizlenir ve bu srada onun hibir eyden korkmasna gerek ol
madn dndrecek ekilde, rlplak gibi ortada kalnr. Sonra
yeniden uzanmak iin eilinir (yi qu qui shen) . kendi ruhunda veya
grubunda dzen hakimsel, kargaa varm gibi yaplr; kii her eye
hazrlkldr, ama zensiz ve rahat grnmektedir; toktur, ama am
gibi davranr; cesaretlidir, ama korkaklk belirtileri gsterir; tama
men uyanktr ama uyuyor numaras yapar; salkldr ama hasta gibi
davranr; birini tanmaktadr ama tanmazlktan gelir (bkz. Han
Bangqing [ 1 856-1894] : Singmiidchen in Shanghai [anghay'daki
arkc Kzlar] , Blm 48, Taipeh 1974, s. 10) ; suya sabuna dokun
muyar gibi yapar, gerekte ise hi de tehlikesiz deildir; bir ey bil
mektedir ama bilmezlikten gelir (kr. Das Leben von Lazarilla von
Tormes [Lazarillo von Tormes'in Yaam] , Frankfurt a. M. 1973, s.
28) ; yaamaktadr, l numaras yayar - ve saire. her trl eitleme,
kar tarafn, kiinin tehlikesiz olduunu sanp istenen ekilde dav
ranmasn salamaya hizmet eder.
Pekinli strategem aratrmacs Li Bingyan'a gre 27 numaral
strategem ayn zamanda yeni bir saldr hazrl srasndaki sahte

soo

geri ekilme eklinde de uygulanabilir (yi tui qiu jin, kr. Fransz de
yimi "reculer pour mieux sauter [daha iyi saldrmak iin ekilmek]"
ayn zamanda kr. 36 numaral strategem) veya sonradan inisiyatifi
ele almak iin ilk at hakkn kar tarafa tanmak eklinde de kulla
nlabilir (hou fa zhi ren) .
Aklszlk tamamen natralist bir ekilde taklit edilebilecei gibi, da
ha yakr ekilde davranarak da bu sonuca ulalabilir, rnek olarak,
eitli taraflar arasnda sren bir kavgaya ekilir gibi olup, herhangi bir
tarafn yannda tavr almann kiiye zarar verebilecegi dunimlarda.
Aptal oynanr, hibir ey bilinmiyor gibi yaplr, karlkl laf atmalardan
hibir ey anlalmaz - bylece her iki taraf da bu duvar gibi adama
ynelik btn ilgilerini kaybederler. Bu srada yanl bir ey sylenmi
olsa bile, bunun yk kiinin kendi zerine kalmayacaktr. Bylece de
iten az ya da ok hasarsz bir ekilde syrlma olana doar.
"Ordunun, kumandanndan kurtulmak iin iki olasl vardr:
Emre kar gelme veya emirleri aptalca uygulama. Her iki yntem de
kullanlr" demiti Rusya'nn Hkmet Bakan Vekili Schachraj (Bild,
Hamburg, 6. 1 . 1 995, s. 2) . Bu balamda da Jaroslav Hasek'in (18831923) Aslan Asker vayk adl eserine gndermede bulunulmutu.
Yine, kiinin hatal davranyla yzletirildiinde, naillik grnts
arkasna snp (zhuang han) btn sorulara "bilmiyorum" veya
"hibir fikrim yok" gibi yantlar vermesi de bu blm altnda ince
lenebilir. Sorumluluktan kamak iin bu yolun gittike daha sk kul
lanld, in Genlik Gazetesi nde (Pekin 19.9. 1998, s .2) ileri srl
mektedir. Bu gibi durumlarda 27 numaral strategem ka strate
gemi grevi grr.
Kiinin kendi ayrraz davranyla bilinli olarak bir kargaa yarat
mas ve bylece suyu kendi deirmenine ynlendirmesi (bkz. 20 nu
maral strategem) de mmkndr. Ancak, mterilerine sahte para
st veren tuhafiyeci gibi - her zaman olmasa da, yer yer mterinin
yararna olacak ekilde - kendi karn kollamak da mmkndr. 1 0
Yuan alp geriye 1 0 0 Yuan para st vermesi s z konusu olabilir. ha
tasna dikkat ekilirse, kendinden emin bir ekilde "Hadi canm! By
le basit bir hesap hatasn nasl yapabilirim!" diyecektir. Adam, akl
nn pek banda olmad sylentisini kabullenecektir, kendi hesab
'

501

da byledir: ii harika gitmektedir, rakiplerinden ok daha iyi. "Nu

maradan aptall ile insanlarn, kk karlar peinde koma drt
lerini kamlyor" diye zmlemektedir Nanjing'de yaymlanan
Dienstleistungs-Anzeiger, "Gnmzde 36 Strategem" balkl dizisi
nin 27'nci blmnde.
Her trl ekilde aptal rol oynanrken, "akln kaybedilmemesi
gereklidir":

Birden krlemesine hareket edilmeye balanmamaldr. Daha

Sun Usta'nn Sava Sanat nda u uyar yer alr: "her kim dik
katsizce davranr ve rakibini kmserse, mutlaka ona esir d
ecektir". Alman yazar Erich Kastner (1899-1974) de unu ne
rir: "Aptal ol. Ama aklnla ol. Ne kadar aptal, o kadar akll."

Numaradan aptallk kar taraf uyutururken, yanllkla ken

dini beenmi ve gsterili ekilde davranmamaldr. Ban Gu
(32-92), Han Hanedam Tarihi nde "Kendini beenmi bir or
du mutlaka yenilir" diye uyarmaktadr.

Ayn ekilde, kaytszca ve dikkatsizce de davranmamak ge

rekir. Sun Usta'nn Sava Sanat nda "Bir general be lmcl
tehlike ile evrilidir" yazar (blm. III) , ki bunlardan biri "ka
ytszlk ve acelecilik"tir.

Aklszlk, en kk ayrntlarna kadar tutarl olnaldr, zira

byle bir akl kartrma oyununda dikkati eken apanolu,
genellikle bykler deil, kklerden biridir.
Eer istenen ey, aklszlk deil de, bulunmayan bir zeka veya
beceri numaras yapmak ise, bu da tek bir ekilde tehlikesizce baa
rlabilir: "Hibir ey sylemezsen, herkes bunu yksek bir IQ'nun
iareti sayar" (Burt Reynolds, Amerikal aktr, alnt: Der Spiegel,
hamburg Nr. 18, 1998, s. 2 1 9) . ou zaman ise zeki numaras yap
mak, budalaca bir oyun gibi son bulacaktr. Konfys:n szne
uymak daha iyi bir yoldur: "Bildii eyi, bilgi olarak geerli klmak,
bilmedii eyi ise, bilmediini kabul etmek, gerek bilgelik budur."
Numaradan aklszlk eitli yntemlerle gerekmi gibi gsteri
lebilir. rnein:

Kii, kar tarafrbektenti veya umutlarna uygun otarak dav

ranr, tabii bunun iin nce bu beklenti ve umutlar iyi bir e'

'

'

502

kilde bilinmelidir. herkes, istedii eylerin gereklemesini

umar. Saliden gerekletiklerinde ise o derece mutlu olur ki,
btn bu eylerin sahici olup olmadn denetlerneyi kolay
kolay akl edemez. Kar tarafn dileklerine tamamen uyan bir
grn altnda, onu aldatmak ok kolaydr. rnek olarak
kar taraf, diren veya muhalefet olmadan bir ey yapmak
istiyorsa, iyi niyet taklidiyle kt bir oyun yaplr, kar taraf
da bununla tatmin olur. Kar taraf artk rahatszlk vermedi
inden, kii kendi planlamalarna uygun olarak, kar tarafn
yapt eyin tersini uygular.

Tam olarak kar tarafn beklentilerine uygun bir ekilde dav

ranlr, ancak bunun ok daha tesine geen veya tamamen
ayr bir ey hedeflenir, sonuta kar taraf kendisini birden
kmazda bulur. ince'de byle davranlar "kar tarafn ta
lebine uymak, ama gerekte istedii eyin aksine hareket et
me amac gtmek (shun qi yi er ni qi zhi)".

Baz durumlarda, inanlr bir ekilde aptal oynamak iin ta

mamen manta aykr ekilde hareket etmek gerekir. 27 nu
maral strategemin natralist bir ekilde uyguland hal bu
dur. Rakibi Pang Juan (.. 4.yy), kendi yaamn tehdit etti
inde, Sun Bin ldrm numaras yapt ve Pang Juan'n n
ne koymu olduu dky yedi: Bu durum Pang Juan', Sun
Bin'in gerekten delirmi olduuna inandrd ve Sun Bin'e bir
yaama ans tammasn salad. Sonralar Sun Bin, Qi Dev
leti'nden kap Pang Juan'dan intikamn almay baard (bkz.
2 . 1 , 4. 1 , 4.2) .
27 numaral strategemin bir kullanmna kurban dmeye kar,
kar taraf ok sk bir ekilde gzlemleyerek nlem alnr. 27 numa
ral strategemin dmanca bir amala kullanmnn uzak emarele
rille kar bile uyank ve dikkatli olunmaldr. Askeri uyumazlklar
la ilgili olarak Sun Usta'nn Sava Sanat, bu yolda baz ipular ier
mektedir: "Mtevaz szlerle e zamanl kuwetli sava hazrlklar,
ngrlen bir saldrnn habercisidir", "Her kim istenneden bar
teklif ederse, bir ey gizliyar demektir" vs. 27 numaral strategemin
dilmanca kullanm anlalrsa, dmanca oyun, kar taraf bunun
503

farkna varmadan ortaya karlana kadar kullanlabilir. Ancak elde

yeterli derecede kant olmaldr ki, kar taraf strategem kulland
iddiasn rtemesin. Strategemin etkisiz klnmasnn zellikle
maharedi bir yolu, bunun kar tarafa doru ynlendirilmesidiL

27.2. Fevkalade eyleri Kaybettirmek

"Kumandan, subaylarnn ve askerlerinin kulaklarn ve gzlerini ka
rartmak ve onlar bilgisiz tutmak becerisine sahip olmaldr." Sun
Usta'nn Sava Sanat'ndan blm XI) alnan bu sz, ynetim ynte
mi olarak anlald ekliyle 27 numaral strategemin uygulanmas
iin bir temel oluturmaktadr. Kristof Kolomb (145 1 - 1506) da ben
zer ekilde isyan eden denizcilerini, gerekte kat ettikleri mesafe
zerine bilgisiz durumda braknt ("Habgier und Angst: Sabine
Etzold ber das 'Bordbuch' von Christoph Kolumbus [Hrs ve Korku:
Kristof Kolomb'un 'Seyir Defteri' zerine Sabine Etzhold'un
Dnceleri]" Die Zeit, Hamburg 10.6. 1 999, s. 65) . 28 numaral
strategemin kullanl ekline tamamen aykr olarak (bkz. 28. 1 -4),
btn gerein aklanmasnn kt sonular dourmasndan
korkulduunda, 27 numaral strategem devreye sokulur.
Niceola Machiavelli'nin, "en bilgece ey, gereken zamanda buda
lay oynamaktr" (Vom Staate [Devlet zerine], Karlsruhe 1832, s.
268) sz gereince; aymazlk veya cahillik rolnn yalnz askeri
yaamda deil, ayn zamanda gerektiinde dier alanlarda da oy
nanmas gerekir, rnein ocuk yetitirmede. ocuun birok hata
s, hibir ey fark edilmemi gibi yaplarak affedilir.
Rotterdaml Erasmus'un (1469-1536) Lob der Torheit [Delilie
vg] adl eserine gre yaam katlanlr klan budalalktr. "Her
kim aptal ve sar rol oynamazsa, kaynpeder veya kaynana ola
maz." Geliniere ynelik olan bu atasznn, Byk Evlilik ve Aile
Szl'nde (anghay 1988, s. 23) ayrntl bir ekilde incelenmesi
nin tek nedeni, ilginlii olmasa gerektir. Daha Konfys bile, yal
nzca "ayrntlar"la ilgili de olsa, "sabrl olmay" (ren) nermekte
dir. "Daha nemli grevler adna aalanmaya katlanmak (ren ru fu

504

zhong) ", Dnyayla lk Temas (Pekin 1985) adl kitapta genlere ne

rilmektedir. 27 numaral strategem kokan bir in yaam bilgelii
ise, farkl bir yaklam getirmektedir: "nsan fevkalade eylerle kar
lar ve onlar tamamen grmezden gelirse, bu fevkalade eyler
kendiliinden yok olacaktr Uian guai bu guai qi guai zi bai) ."
Bylece rnein insanlar aras frtnalarn bulutlar zarar vermeden
insanlarn zerinden geebilir veya baz sorunlar kendiliinden
zlebilir. Bu deyi, haliyle gayrmeru veya skandal yaratacak dav
ranlarn da grmezden gelinmesi sonucunu dourabilir ki, bu du
rumda ok tatsz sonular dourabilir.
"in'de gzel bir Eyll sabah gen bir adam ihtiyar bykbaba
sna gelir de, onu scak ocann bandan ayrarak denizde yzmeye
gtrmeye kalkarsa, bunu baaramaz. Gen belki biraz kzacak ve
geri evrilme nedenini anlayamayacaktr. htiyar ise bu durumdan
elenmi olarak kendi kendine glmseyecektir" (Lin Yutang: mein
Land und mein Volk [lkem ve Halkm] , Stuttgart/Berlin 1936, s.
77) . Bu glmseyite de 27 numaral strategemin izlerini bulmak
mmkndr. Afacanca glmseyen ihtiyar ile, btn dnyevi ve
dier mutlakiyeti veya totaliter dayatmalara kar izafiyeti tutu
munu sergileyen ve homo jaber'in [teknik dnen insan, ev. ] re
kabet gcne komik sermayesiyle yant veren batl homo ridens,
yani glen insan arasnda bir iliki yok mudur (bkz. Peter E. Berger:
Erlsendes Lachen [Kurtarc Glme] , Berlin/New York 1 998) ?

27.3.

nce Bakire, Sonra Tavan

Dmana kar sr saklamak isteniyorsa, bu srrn yaylmas bir dere

ceye kadar kiinin kendi tarafnda da nlenmelidir. Bu da 27 numa
ral strategemin yardmyla baarlabilir. 36 strategem zerine yazl
m olan pek ok in kitabnda u cmle yer alr: "Her strategemin
asl kayna kumazlk, baarsnn gvencesi gizlilik ve baarszl
nn nedeni [zamanndan nce] ortaya karlmaktr." Gizliliin, bir
strategemin gvencesi olduu lde, 27 numaral strategem, her
trl strategem uygulamasnn temel vazgeilmez elikisi olarak

505

ortaya kmaktadr. Bir yandan bir hile uygulanrken, bunda rol oy

nayan herkese btn detaylarn anlatlnasna gerek olmayabilir.
"Hilenin uygulamasnda kullanusalar da, hilenin kendisinden haber
dar edilmemelidirler" t, ge Tang Dnemi'nin (618-907) askeri
klasii Tang mparatoru Tazong [626-649] ile Wei Dk Li [571 649] Arasndaki Bir Konumadan Sorular ve Cevaplar adl eserden
alnmadr.
Ancak her eyden nce strategem kullancs kural olarak kar
smdakine saf bir kii olarak grnecek ve kendisini aptal yerine ko
yarak, her trl hileli harekete ynelebilecek kukuyu kararl bir
ekilde kendi zerinden atacaktr. Bu davran biimi, Sun Usta'nn
Sava Sanat nda (Blm XI) szcklere dklmtr: "nce d
man zayf bir noktasn ak edene kadar bir bakire kadar ekingen
ol, sonra ise koan bir tavan kadar evik, bylece dmann diren
gstermesi iin ok ge olacaktr."
Sun Usta'nn Sava Sanat ndan alnan bu szleri Ma Senliang ve
Zhang Laiping, Eski ve yeni zamandan rnekleriyle 36 strategem
(Hongkong 1 969) adl kitaplarnda, 1 6 ideagramlk bir formle d
ntrmlerdir. Hz. isa'nn bile bir ylann zekasn nerdii d
nlecek olursa (bkz. Strategemler cilt I, "36 Strategem Katalou"nun
sonsz), bunu bir gvercinin kaytszl ile birletirerek, tamamen
27 numaral strategem balamnda 36 strategemden her birinin
uygulanmas iin temel bir kural oluturan sz konusu formle var
mamz mmkndr: "[nce] bir bakire gibi sessiz, [sonra birden
bire] tavan gibi hzl ol, d grnn bir azizinki, iin bir ylan
gibi olsun."
'

'

27.4. En Korkun Kap Tanrs

"Bir adam, bir kap tanrsnn resmini satn almak istemi. Ama yan
llkla sofu bakl daoist bir keiin portresini alm. Bunun zerine
bu resmi d kapsnn zerine asm. Ei ise yle demi: 'Kap tan
rlar her zaman bir ellerinde kl tutar, dierindeki baltay ise savu
rurlar. Kt ruhlar ancak bu sayede korkutulur. Byle yumuak ba-

506

kl ve iyi kalpli bir yz asmann alemi nedir?' Kocas cevap ver

mi: 'ikayetlerini kendine sakla ! Dnyarnzda hi kimse, dtan yu
muak ve iyi kalpli grnenler kadar vahetle vurup alaka davra
na'rnaz. Bu yzden bu resim kt ruhlara zellikle korku salacak.' "
(Edebiyat Gazetesi, anghay 9 . O. 989) .

27.5. Salar Karm, Kulaklar Sar ve Fanilann zerinde orba

"eriden hasis, dardan ise yce gnllln ta kendisi; kukucu
ama her duruma uyum gsterme becerisini gsterir." Jin Haneda
n'nn Tarihi adl eserde Fang Xuangling ve dier yazarlar Sima Yi'yi
( 79-25 ) byle tasvir eder. lmne kadar aralarnda Wei Hane
dam'ndan (220-265) irnparator da bulunan drt hkrndara hiz
met etmitir (bkz. 32. ) . Son olarak, onlarn en yksek zeamet sahi
biydi. mparator Ming'in (227-239) lmnden sonra, onun sekiz
yandaki evlatl Fang (240-253) tahta kt. rnparator Ming,
lm deinde ona naip olarak Sirna Yi'yi ve General Cao Shuang'
(?-249) atarnt. General Cao Shuang, Sirna Yi'nin ocuu olacak
yatayd. Reit olmayan rnparator adna ortaklaa yaplacak btn
idari ilerde - Wei hanedam dneminde byk hizmetler grm
olan bir aileden gelen - Cao Shuang balarda Sima Yi'yi kkrtabile
cek her trl davrantan kand. Ancak yalandka Cao Shuang'n
kendine gveni geldi. stelik de danrnanlar, Sima Yi'nin hrsndan
sz ederek, bunun kendi pozisyonunu tehdit ettii uyarsnda bulu
nuyorlard. Sirna Yi'den hibir zaman Cao Shuang, ona yaarn zor
latrmaya balad ve sonunda onun tayinini kartarak, saray
ilerinden uzaklatrd. Bu ekilde devreden kartlan Sirna Yi'nin
elinden gelen tek ey, hastaland bahanesiyle tamamen geri e
kilmek oldu.
248 yl k mevsiminde, Cao Shuang'n gvenilir bir adam olan
Li Sheng, Jingzhou valisi olarak atand. Yola kmadan nce, duru
munu kiisel olarak gzlemlernek istedii Sima Yi'ye bir veda ziya
retinde bulundu. 27 numaral strategeme artk mkemmel derecede
hakim olan Sima Yi'nin ortaya koyduu sahneler, Kralln Ro507

mans'nn 106'nc blmnde, Jin Hanedam'nn Tarihi'ne ok benzer

ekilde anlatlmaktadr. Blmn bal, "Sima Yi Hastay Oy
nuyor"dur.
"Li Sheng Sima Yi'nin malikanesine gelip ev sahibine haber ver
dirdiinde, Sima Yi, ziyaretin arkasnda ne olduunu hemen anlay
verdi. Babasnn kzaa alnmasndan sonra kendileri de grevle
rinden ekilen her iki oluna, ziyaretin gerek amacn anlatt ve ne
ekilde davranmalar gerektiine ilikin talimat verdi.
Bandaki ssleri kartp, salarn datt, yastk ve minderleri
ni alt st ettii bir divana boylu boyunca uzand ve iki hizmetisine,
endieli bir ekilde kendisiyle ilgilenmeleri emrini verdi. Bundan
sonra ziyaretinin ieri alnmasna izin verdi.
Li Sheng hasta adama yaklaarak yle dedi: 'Sizi uzun sredir
grnemitim. Bu derece ar hasta olduunuzu bilmiyordum. Ma
jesteleri beni Jingzhou'ya gnderiyor. Sizden icazet almak ve size
veda etmek iin geldim !
'Ya, demek Bingzhou'ya. Oras kuzeyde. Yaknda yabanc halklar
var. Oralarda ok dikkatli almalsnz.' Sima Yi, Li Sheng'i iyi anla
mam gibi yapyordu.
'Vali olarak Bingzhou'ya deil, Jingzhou'ya gidiyorum' dedi Li
Sheng.
'Nasl? Bingzhou'dan yeni mi dndnz?' diye sordu Sima Yi, glerek.
'Hayr, Shandong'daki Jingzhou.'
'Yani, Jingzhou'dan m geliyorsunuz?'
Li Sheng, hizmetilere dnerek : 'Demek byk naip bu derece
hasta' dedi.
Cevap olarak: 'Sar oldu' dediler.
'Bana bir kat ile mrekkep ty getirin' dedi Li Sheng.
stedikleri getirildikten sonra, Sima Yi'ye iletmek istedii eyleri
yazarak kendisine verdi.
Sima Yi, onlar okuyup gldkten sonra yle dedi: 'Hastalm
duyma kabiliyerimi etkiledi. Yolda kendinize dikkat edin! '
Sonra ise parmayla azn iaret etti. Bir hizmeti ona orba ge
tirdi. Sima Yi, tabaktan imeye balad, ancak svy aznn kenar508

larndan aktarak elbisesinin mahvolmasn salad. Halsiz bir sesle:

'Artk ihtiyar ve ar hastaym. lm her an gelebilir. ki olum da
ie yaramaz. Ama umarm ki, onlara gz kulak olursunuz. Ve byk
general Cao Shuang' grrseniz, onlardan sitayile bahsedersiniz.'
dedi.
Bu cmlelerden sonra Sima Yi, divana geri dt. Ar bir ekilde
ksrmeye balad. Li Sheng oradan uzaklat. Cao Shuang'a
yaadklarn anlatt. General byk bir memnuniyetle yle dedi:
'htiyar ldnde, artk endielenmem gereken hibir ey kalma
yacak!'
Li Sheng gider gitmez Sima Yi divandan kalkarak oullarna dedi
ki: 'imdi Li Sheng patronuna her eyi anlatacak ve o da benden
artk korkmayacak Ama gelecek sefer ava gitmek iin kenti terk
ettiinde, ne yapacamza bakacaz.'
Cao Shuang ve gvendii kiiler kendilerini artk gvencede his
sediyordu. 249 ylnn ilk aynda mparator Fang, mparator Ming'in
mezarn ziyaret etmek ve bir kurban kesrnek iin Cao Shuang ve
maiyetinin eliinde Bakent Luoyang' terk etti. Sima Yi bu frsat
deerlendirerek bir darbe yapt ve Bakent'i eline geirdi. nceleri
mparator'u hakimiyet alannda bulunduran Cao Shuang bir grup
asker toplayarak onlar Luo Nehri'nin teki kysnda konulandrd.
Ama avantaj deneyimli Sima Yi'den yanayd. Cao Shuang'a, btn
grevlerinden ekilmesinin kendisine yeteceini iletti. Cao Shuang,
Sima Yi'ye inand. Btn grevlerinden ayrld ve yaamnn kurtul
duunu sand. Ancak Sima Yi, onu srekli gzetim altnda tutuyor
du. Hatta Cao Shuang'n alverie kan personeli bile sorgulan
yordu. Bir keresinde bir hadm aa, Cao Shuang'a imparatorluk sa
rayndan bir kadn ayarlamt. Sima Yi de hadm aay tutuklatt.
Nihayet rakibiyle son hesaplamay yapmak iin eline frsat gemi
ti. ikenceye tabi tutulan hadm aa, Cao Shuang'n szde isyan
planlarn itiraf etti. Bunun hemen ardndan Sima Yi, Cao Shuang'n
ve btn maiyetinin tutuklanmas ve nc dereceye kadar aile
fertleriyle birlikte idam edilmesi emrini verdi."
Sima Yi'nin 25 1 ylndaki lmnden sonra oullar Sima Shi
(208-255) ve Sima Zhao (2 1 1 -265) babalarnn yerine getiler. Si509

ma Yi'nin tarunu Sima Yan (236-290), 265 ylnda kendisini mpara

tor ilan ederek Bat Jin Hanedam'n (265-3 6) kurdu. 280 ylnda
imdiki sanyla - mparator Wu, Gnyedou'daki Wu Krall'n yok
ederek btn in'i birletirdi (bkz. 4.7) .
.
S ima Yi'nin bunak hasta taklidi, 36 strategem zerine yazlan ilk
erhte 27 numaral strategemin anlatmnda rnek olarak verilmek
tedir. Mart 998'de Bakumandanlktan ayrlan ve kendisini yaam
boyu senatr ilan ettiren ilili General Augusto Pinochet (do.
9 6) de, Sirna Yi'yi anmsatmaktadr. Silah arkadalar nnde s
rekli apolitik kdemli askeri, sadk ve gze arpmayan asker kafal
adam oynamt. 970'te artc bir ekilde komnistler, sosya
listler, burjuva radikaller ve solcu kataliklerden oluan ok renkli bir
halk cephesiyle ili Bakanl'n eline geirmeyi baaran yal
sosyalist Salvador Allende de ( 1908-1971) kendisini byle tanmak
tayd. Pinochet 973 ylnda Bakumand anlk grevine Ailende'nin
kendisi tarafndan arlmt. yla yakn sreyle seilmi sol reji
min sadk hizmetkar olarak grnm ve darbed zentHeriyle her
trl diyalogdan aka kanmt. Fidel Castro 1971'de ili'yi ziya
rete geldiinde, gelecein "komnist yiyici"si Pinochet onur elisi
olarak arkadaa yannda durdu. Alende bu generale gveniyordu.
"Onu basit biri olarak gryor olmalyd" ("Chile: ein Mrder mit
Meriten [ili: Madalyal Bir Katil] ", Der Spiegel, Hamburg Nr. 2.
1998, s. 2 ) . Gelecein diktatrnn anlarmda elenerek yazd
na gre, darbeden ksa sre nce kendisine Ailende'nin bir sz nak
ledilmiti: "Bu Pinochet karsn bile aldatamaz". Ancak o sralar yal
nz Bakan deil, komploya katlan arkadalar bile Pinochet'nin ka
ytszlna aryorlard. Bakanlk Saray 1 1 .9 .1973'te hava kuv
vetlerince bombalandnda Alende aresizlikle ordunun ve kendi
sine birka hafta nce ballk yemini eden Pinochet'nin desteini
istedi. Hatasn anladnda Allende, arkada Castro'nun hediyesi
olan makineli tfekle yanan sarayda intihar etti. Grnte yzeysel
bir adam olan Pinochet ise 1 7 yl boyunca ili'nin diktatr olarak
hkmn srdrd.
Ancak 70'li yllarda ili'nin politikas yalnzca ili'den idare edil
miyordu. Alende'nin imar ve kitle iletiim firmalarn devletletir510

mesine ABD'nin cevab "kredi ve ticaret boykotu ile CIA'nin devirme

planlar oldu" (Die Weltwoche, Zrich 1 7 . 9 . 1 998, s. 2 1 ) . Britanya
gazetesi "'Guardian'a gre Ailende'ye kar giriilen darbede
Pinodiet'ye 400 ABD'li danman yardm etmiti. Washington, Ko
mnizm'in Latin Amerika'da genilemesinden endie ediyordu"
(Basler Zeitung, 2 1 . 1 0 . 1 998, s.S). Hatta dendiine gre Henry Kis
singer bile "Pinochet'nin darbesinde rol almt" (Neue Zrcher Zei
tung, 27. 1 1 . 1 998, s.3) . "Henry Kissinger'in saptamas yleydi: 'Bir
lkenin, kendi halknn sorumsuzluu yznden komnizme srk
lenmesine neden seyirci kalmamz gerektiini anlayamyorum."'
(Die Zeit, Hamburg 26. 1 1 . 1 998, s.6) . Yani grne gre Pinochet
ABD'nin bir kuklasndan baka bir ey deildi (bkz. "Pinochet, un
comparse [Pinochet, bir figran] ", Le Temps, Genova 28. 10 . 1 998, s.
1 3) , Washington'un kirli ilerini gren ve Washington'un verdii
grevle btn dnyadan yabanclam bir diktatr ve gelecekte de
eski diktatr rol stlenmek zorunda kalan biriydi. Arkadaki kuk
Iaclar da eletiriden byk lde syrlmaktaydlar. Eer durum
buydu ise Allende'nin, Pinochet'nin son derece basit bir kiilik oldu
u saptamas da dorulanm olacaktr.

27. 6. Henry Kissinger'in Mide Sorunlar

1 9 7 1 yaz aylarnda Asya'ya yapt on iki gnlk "bilgilendirme ge
zisi" srasnda ABD Gvenlik danman Henry Kissinger Pakistan'da
mide sorunlarn ne srerek gnlne ortadan kaybolmutur.
Bahane olarak nekahat dnemi gsterilmekle birlikte, bu srada
btn dnyadan gizlenen iki gnlk bir Pekin gezisi yapmtr (91 1 .7. 1971), bylece de ABD ile in Halk Cumhuriyeti arasndaki
ilikilerde buz an sona erdirmitir. Henry Kissinger, grevine ha
zrlann anlatt anlarnda "basn masallar", "yalanlar" ve "kan
drma manevralar" gibi terimler kullanmaktadr. lk in ziyaretinin
gizlenmesi iin yalanlar ustaca kullanmas nedeniyle Henry Kissin
ger, Zhong Xingzhi'nin Yalanlar: nsan Yaamnda Suategemler
(Shanxi 1992) adl kitabnda vlmtr.
511

27. 7. Wei Jingshengs'in Dinlence Gezisi

in muhalefetinin en tannm isimlerinden olan Wei Jingsheng,
Eyll 1 993'te uzun sreli bir hapis cezasndan artl tahliye edilmi
ti. Bir Pekin restorannda 1 .3 . 1 994 akamnda, in bakentine
henz birka saat nce gelmi bulunan insan haklarndan sorumlu
ABD mstear John Shattuck ile bulutu. Shattuck, ABD dileri
bakannn Nisan 1 994 iin ngrlen in ziyaretini hazrlamaktay
d. O sralarda in ile ABD arasnda gergin ilikiler yaanyordu.
Geri ABD in'e kar srdrd en imtiyazl devlet statsnn s
resini uzatmay dnyordu, ancak in hkmetinden de insan
haklar alannda iyiletirmeler beklemekteydi. Wei Jingsheng John
Shattuck'a, in merciierinin zerindeki basknn devam ettirilmesi
ynnde gr bildirdi ve baz siyasal tutuklularnn adlarn verdi.
Ertesi gn iin John Shattuck ile in dileri bakan Qian Qichen
arasnda bir grme planlanmt. Bu bulumadan nce Shattuck'n
Wei Jingsheng ile balanuya getii haberi, in makamlarnn fke
sine neden oldu. Wei Jingsheng, resmi adyla bir "tartma" iin ya
kaland. in mercileri, en ok Warren Christopher'n Nisan 1 994'te
yapaca in ziyareti srasnda Wei Jingsheng ile bulumasndan
korkmaktayd. Ancak ABD'de de in'in, ABD mstearna, setii bir
in vatandayla konumasn yasaklyormu izieniminin de uyand
rlmamas gerekliydi. Zira byle bir durumda, in ile ABD arasnda
ki gerilimin artmas ve iki lke arasndaki ticari ilikilerin bundan
kt etkileurnesi sz konusu olabilecekti.
"Byle bir kmazdan nasl kurtuldular?" diye sordu Marie Holz
mann Wei Jingsheng'e, Politique internationale'de (Paris, Nr.
79/1998, s. 201 vd.) yaymlanan bir syleide. Cevap yleydi: "Hi
kimsenin kt duruma dmemesini salayacak bir strategem ne
risini ortaya attm! Benim kendimi yorgun hissettiin ve tarada
dinlenmek iin ehirden ayrldn sylemek yeterli olacakt. Jiang
Zemin'in [in Parti ve Devlet Bakan] beni ziyarete gelen temsilcisi,
iki eliyle alklad. Bana, Christopher in'i terk eder etmez Pekin'e
geri dnmeme izin verme ve baz muhalifleri serbest brakma sz
verdiler (ki bunu yerine de getirdiler) ."
512

Wei Jingsheng'in bu olaydan sonra bana gelenler, baka bir

sayfada yer almaktayd (a.g.m., s. 203) . Bu balamda dikkati eken
tek ey, strategemsel sorun zmenin, Wei Jingsheng gibi bir muha
life de kesinlikle yabanc olmamas ve strategemsel dzlemde - nok
tasal olarak da olsa - en byk rakibiyle mkemmel bir ekilde an
laabilmesidir.

27. 8. Kr Srcler ve Konuan Sar-Dilsizler

1 934'te Clark Gq.ble (1901-1960) aktris Loretta Young ile birlikte
film evirmekteydi. Onu batan kard ve bulduklar her frsatta se
vitiler. Loretta hamile kald ama o zamanlar banaz olan Ameri
ka'da evlilik d bir ocuk yznden kariyerini tehlikeye atmak iste
medi. Kat bir Katolik'ti. Bu yzden de krtaj sz konusu olamazd.
Bylece 27 numaral strategemi kulland: Film irketi, Loretta'nn
hastalandn ve bir yl ara vermesi gerektiini duyurdu. Muhabir
ler yataktaki Loretta'nn baucunda kabul edildiler. Orada yatyor,
ksk sesle konuuyordu. Yzn de zellikle uuk renkli boyatmt.
Dokuz ay sonra gizli bir yerde kz dnyaya geldi. Haftalar sonra Lo
retta yeniden salna kavutuunu ve kretmek iin de ksz bir
ocuu evlat edindiini duyurdu (Bild, Hamburg, 28.6. 1 993, s. 4).
27 numaral strategemin seks alannda kullanld baka bir rnek
de Kutsal Kitap tarafndan aktarlmaktadr: Davut'un oullarndan
Arnnon hastaym gibi yaparak vey kzkardei Tamar' yanna a
rp ona tecavz eder (2. Sam 13).
Siyasetteki diplomatik hastalklar ve sporda taktik sakadanma
denen davranlarda olduu gibi, devletten yardm almak iin has
talk numaras yapmak da 27 numaral strategem kapsamnda de
erlendirilebilir. talya'da kira yardm alan kr otomobil srcleri
veya konuan sar-dilsizlere ilikin haberler in basnnda bile ken
dilerine yer bulmulardr (Ik-Gnlk gazete, Pekin 20.8.1996, s.3) .
Mannheim Eyalet Mahkemesi'nden iki yarg, siyasal olarak tart
lan bir kararla, Alman Yarglar Birlii'nin onayyla "srekli hastal
a dayanan engellilik" nedeniyle grevlerinden alnmtr (Frank513

furter Allgemeine Zeitung, 1 7.8. 1994, s. 1 ; Sddeutsche Zeitung,

Mnchen 2.9. 1994, s. 1 0) . 1993 Bchner dl sahibi air ve dene
me yazar Peter Rhmkopfun bildirdiine gre, Mays 1 945'e kadar
etin bir yaam savai verilmesi gerekti ki, buna azndan kan gelen
bir baylna da dahildL Vitamin eksiklii nedeniyle Rhmkopf di
lerinden kan ekip baylm numarasn inandrc klabilmiti. Bu da
onun bir hekim raporu almasn salad: "Sava sonuna kadar yata
lak" (Beatrice von Matt: "Poet und Prosamann [air ve nesirci]",
Neue Zrcher Zeitung, 1 6/17.10.1993, s. 67). 1 942 yaz sonlarnda
btn Avrupa'daki Alman Silahl Kcrvvetleri mensuplarna bir hileci
bror datld. Bunda srt ars, sar humma, hazmszlk, ksmi
fel, hafza kayb ve tberkloz gibi rahatszlklarn belirtilerinin
varm gibi gsterilebilmesi iin gereken davranlar yer almaktayd
(Ellic Howe : Die schwarze Propaganda: ein Insider-Bericht ber die
geheimsten Operationen des britischen Geheimdienstes im Zweiten
Weltkrieg [Britanya Gizli Servisinin kinci Dnya Sava'ndaki En
Gizli Operasyonlar zerine eriden Bir Rapor] , Mnchen 1983, s.
246 vd.). Tarihi, kltr teorisyeni ve tarih filozofu Arnold R.
Toynbee ( 1889-1975), Birinci Dnya Sava'nda aktif hizmetten eski
bir hastaln bahane ederek kurtulmutu (Neue Zrcher Zeitung,
10.1. 1997, s. 48) ve Amerikal arkc Frank Sinatra da (1915- 1998)
"ruhsal dengesizlii"ne dayanarak ayn numaray yapmt (Basler
Zeitung, 10.12. 1998, s. 1 6) . Yazar Monika Maron (do. 1941, Ber
lin) bir keresinde Zrich'ten serbest yazar olarak yaad Alman De
mokratik Cumhuriyeti'ne dnn, sahte bir ishal sayesinde bir
hafta ertelemiti (Neue Zrcher Zeitung, 22.4. 1996, s. 30). Ve 22 y
ln Castro'nun hapishanesinde geiren ve sempati kazanmak iin
fel taklidi yapt sylenen Kbal air Valiadares de, anahtar deli
inden bakan gardiyanlar tarafndan jimnastik altrmalar yapar
ken gzlemlenmitir (Neue Zrcher Zeitung, 22.4. 1 998) .
27 numaral strategemin, hasta olduu halde kendini salkl
gstermek eklinde ortaya kan biimine de sk sk rastlamak mm
kndr. rnein politikaclarda: "Byk politikaclarn hastalklar
olduundan az gsterilmekte, tehlikesizmi gibi davranlmakta, ya
lanlanmaktadr" (Bild, Hamburg 20 . 1 . 1992) . Woodrow Wilson
514

(1856-1924) en az iki kalp krizi geirmiti ve grevlerini yerine ge

tirebilecek durumda deildi. Ancak ei ve doktoru bu durumunu g
revinin son yllarna kadar ustaca manevralarla sakladlar, yle ki
4.3 . 1 92 l'de grevi halefine devredene kadar ABD Bakan olarak
kald. Franklin D. Roosevelt ise zellikle kalp rahatszlklar nede
niyle Washington'un kuzeydeki bir banliys olan Bethesda'daki Na
val Medical Center'a birok kez sahte isimle yatmtr. John F. Ken
nedy (191 7-1963) ve doktorlar, 1946 veya 1 947'den itibaren Addi
son hastalndan muzdarip olduunu ve iki kez lmden dnd
n saklamlardr. Franois Mitterand'n ( 1 9 1 6-1 996) kanser has
tal gibi, daha nceleri Georges Pompidou'nun ( 1 9 1 1-1974) lm
cl bir hastal da kamuoyundan saklanmtr (Die Weltwoche,
Zrich, 1 .4. 1 993, s. 3)

27.9. Gsnden Vuruldu, Ayan Tuttu

Qin Hanedam'nn (.: 221-207) dmesinden sonraki silahl at
malar sonucunda 203 ylnda Guangwu'da (Bugnk Henan
Eyaleti'nin Yingyang beldesinin kuzeydousunda) Xiang Yu (232202) ile rakibi Liu Bang (do. 256 ila 247, lm 195) arasnda,
imparatorluk makam iin kiisel bir tartma dodu. Xiang Yu Liu
Bang' delloya davet etti. Liu Bang ise, her iki ordunun nnde,
kar tarafn askerlerinin moralini bozmak iin Xiang Yu'nun sula
rn sayp dkmeye balad. Kendisini grevini sancaktar, Xiang
Yu'yu ise su faili olarak cezalandraca ve ldrtecei bir haydut
olarak gsterdi. Neden bir dellonun zahmetini stlenecekmi ki?
Xiang Yu bu cevaba son derece sinidendi ve gizli bir silahla Liu
Bang'a ate etti. Liu Bang gsnden vuruldu, ama ayan tutarak
bard: "Haydut beni ayarndan vurdu." Bylece ar yara
landn dmandan gizleyerek kendi birliklerinin moralini sa
lamlatrd.
Liu Bang'n iyilemesinden daha bir yl sonra Xiang Yu gerekten
ld ve Liu Bang nihai olarak zafer kazanm oldu (ayrca bkz. 6 .3,
7.6, 8 . 1 , 1 2 . 1 , 15 .2, 1 5 . 1 1 ) .
515

Xiang Yu'nun at zerine Liu Bang'n gsterdii tepkinin akla

mas, u szlerde bulunabilir: "Her kim bir isabet aldn belli eder
se, hemen arkasndan bir tane daha alr. O yzden, tepki gsterne
meye allr" (Gregor Gysi, Demokratik Sosyalizm Partisi PDS'nin
Meclis Grup Bakan, Zeitmagazin, Hamburg Nr. 1 5 , 8.4. 1994, s.
15).

27. 1 0. l Numaras Yapmak ve zerine enmek

Fan Sui (?-..255) Wei Krall'ndand (bu krallk, Bugnk Henan
Eyaleti'nin kuzeyini ve Shanxi Eyaleti'nin gney blmn kap
samaktayd) . eitli devletlere seyahat etmi ve ikna kabiliyetiyle bir
dk tarafndan hizmete alnmaya bo yere abalamt. imdi ise
Wei Kral'nn yannda bir mevki beklemekteydi. Fakir haliyle nce
leri Wei Krall'nn orta dereceli bir eref sahibi olan Xu Jia'nn ya
nnda almaya balad ve Qi Krall'na (Bugnk Shandong Eya
leti'nin kuzeyinde) yaplan bir iyi niyet ziyaretinde ona elik etti. Qi
Kral'nn bir kabulnde sz alan Fan Sui, kral ylesine etkiledi ki,
kral onu kendi hizmetine almak istedi. Fan Sui'ye altn, dana eti ve
arap gndertti. Fan Sui, armaanlar kabul etmeye cesaret edeme
di. Xu Jia ise armaanlardan bilgi sahibi olduunda byk bir fke
ye kapld. Zira Fan Sui'nin, Qi Krall'na Wei Krall'nn gizli ileri
ni aktardn ve ihanet ettiini sand. Fan Sui'nin dana eti ve arab
kabul etmesini, altn ise geri evirmesini istedi.
Wei'ye geri dndklerinde Xu Jia'nn Fan Sui'ye duyduu kzgn
lk hala gememiti ve Babakan Wei Qi'ye durum zerine bilgi ver
di. Babakan, sarayn bir mensubuydu. Duyduklar onu korkun bir
ekilde fkelendirdi. Hizmetkarlarna, Fan Sui'nin krbalanmas
emri verdi. Onun kaburgalarn krp dilerini ektiler. Fan Sui l
numaras yapt. Onu bir hasra sarp dar attlar. mparator o sra
da bir ziyafet veriyordu. arab ven ziyaretiler Fan Sui'nin zerine
iediler. Bylece, aptalca konumalara kar yaayanlarn gzn
korkutmak iin bilinli olarak onun lsn aalyorlard. Fan Sui
hasrn iinden bir bekiye gizlice yalvard: "Beni buradan karrsan
516

seni cmerte dllendiririm." Bunun zerine beki, hasrdaki cese

di darya tayp atmak iin izin istedi. Sarho mparator buna izin
verdi. Bylece Fan Sui kanay baard. nceleri sakland ve adn
Zhang Lu olarak deitirdi. Qin Krall'nn elisi Wang Ji'nin dikka
tini ekmeyi baararak, onunla birlikte Qin'e gitti ve 23 numaral
strategem ifadesinin yaratcs oldu (23.1).

27. 1 1 . Sahte lmle Gerei Bulma

Maliere'in I 673'te Paris'te ilk kez sahnelenen bale komedisi Zor Has
ta'da zor hasta Argan'n ikinci ei Beline, kocasnn lmn bekle
mektedir. O ise gerekte Cleanthe' seven kz Angelique'i, srekli
kendisiyle ilgilenecek bir daktarla evlenneye zorlamak istemekte
dir. Argan bakar krdr. Ne hastalnn ne de Beline'in aknn sah
teliinden phelenir. Doktor klnda ortaya kan hizmeti Toi
nette'in sayesinde Argan nce kars Beline'e, sonra da kz An
gelique'e l taklidi yapar. Beline sevinten havalara uarken, Ange
lique babas iin gerekten alar. Bu ona dokunur ve sevenlere bir
ilisanda bulunur.
Bu durumda 27 numaral strategem, bilgilendirme strategemi
olarak kullanlmaktadr. Argan strategem uygulayarak einin ve k
znn gerek duygularn anlar ve bu sayede geree uygun sonular
kartr. Shakespeare'in N. Henry'sinde Falstaff bir atmada ya
ralanp l taklidi yaptnda ise 27 numaral strategem bilgilen
neye deil, yaamn srdrmeye yaramaktadr.

27. 1 2. Yerde Yatan elik Mifer

"Dmann keskin niancs, Gontscharow'un gzedemesini ve ate
etmesini engelliyordu. Karlkl bekleyi kimseye yaramaynca
Gontscharow bir hileye bavurdu. Gs zrhnn zerine bir mifer
yerletirdi. Faist keskin nianc hemen ate etti. Gontscharow elleri
ni kaldrarak elik miferle birlikte kendini yere att. Bu sabah erken
517

saatlerde olmutu. Akama kadar Gontscharow en kk bir yaam

emaresi gstermedi. Dman niancs zaman zaman rasgele bir
atta bulunarak, Sovyet niancsnn yerinde deien bir ey olma
dndan emin olmaya alyordu. Ama Sovyet niancs hibir pro
vokasyona gelmiyordu ve ancak kar taraf konumunu korumasz b
raktnda ve baka hedefleri takip etmeye baladnda Gont
scharow doru an kollayarak dman tek atta ldrd. Hile ve
mukavemet zafer kazanmt" (Verlag des Ministeriums fr Natio
nale Verteidigung [Milli Savunma Bakanl Basmevi] [der.] :
Kriegslist und Findigkeit [Sava Hilesi ve Yaratclk] , Berlin - DDR
1956, s. 35) .

27. 1 3. Strategemle Kazanlan nsan Hakk

1991 yl banda Pekin operasnn 200'nc yldnm erefine Pe
kin'de dzenlenen 24 gnlk bir festivalde sahnelenen operalardan
biri de Yuzhoufeng (Gkkl) idi. Gkkl sahibinden alnr ve
mparator'un malikanelerinden birine getirilir. Sonra da kl sahi
binin, mparator'u ldrmeyi planlad iddia edilir. Ancak operada
anlatlan baka bir strategem davran burada incelenecektir. Buna
gre, ngilizce konuan edebiyat evrelerinde operann ad Gkkl
deil, Beauty Dejies Tyranny [Gzellik Tiranl Yeniyor]dur.
Olay .. 208 yllarnda gemektedir. Kt bir karakter olan m
parator, bir bakann kzyla, babasnn rzasyla, ancak kzn irade
sine karn evlenmek istemektedir. Kz da, aresizlik iinde deli rol
oynar.
Operann yedinci sahnesinde babasna kar ruh hastas numa
ras yapar. Kendisini yere atarak barr: "Ge kmak istiyorum !
Ge kmak istiyorum! "
Babas cevap verir: "Gk ok ykseklerde, oraya kadar kamaz
sn."
Kz barmaya devam eder: "Yere girmek istiyorum, yere girmek
istiyorum! "
"Yer ok kaln, stelik kaps d a yok! " der babas.
518

Kz barr: "Sen benim . . ."

"Babamn" diye szn keser babas . . .
"Olumsun" deyiverir kz.
"Aptal ey", der alnm olan baba.
.
Sekizinci sahnede kz ark 'syleyerek bundan sonra yapaca
eyleri dnr. Ei olacak .parator;u grmek istemektedir. Akl
banda deilmi gibi davramirak, mparator'un btn kt ilerini
sayp dker. mparator da byk bir hayal krklyla, onunla evlen
mekten vazgeer.
Operann sahneleri, yalnzca alkianan sahne figrleriyle ba
lantl da olsa, bireyi koruyan bir hukuk dzeninin yokluunda in
lilerin, zaman st ve kltr st insan haklarn - burada e seme
zgrln (nsan Haklar Evrensel Bildirgesi m. 6 b. 2) - gerek-
letirrnek iin nasl strategemlere sarldklarn gsteren bir rnektir
(ayn zmanada bkz. 26. 1 1) .
Pekin operas Gkkl'n ierii tamamen kurgudur. Delilik rol
yaplan gerek bir olay ise, Bangzi-Elikli ada bir Hebei- yerel
operasnda anlatlmaktadr. "Bangzi", farkl uzunluklarda iki tahta
tokmaktan oluan geleneksel bir in vurmc. algsdr. Pekin'deki
994 lkbahar enlii'nde Tianjin'li bir trup tarafndan sahnelenen
operann ad Yuan Kai Deli Rol Yapyor dur ve Ming Hanedam'nn
ilk imparatoru Taizu'nun (1368- 398) ynetimi srasnda hakszla
urayan, deli rol yaparak yaamn kurtaran Deneti Yuan Kai'nin
yksn anlatmaktadr.
in basn, deli rol yaplmasna gerek iyi gerek kt ynden
yaklaabilmektedir. "Drder etesi"nin, kendisine kar yrtlen
kampanyadan deli numaras sayesinde yara almadan kurtulan yk
sek dzeyli bir yesinin (Halk Gazetesi, Pekin 8. 9. 979) ve ruh has
tal rol yaparak cezasnn on yllk bir ksmn ekmeden kurtulan
bir hrszn (i Gazetesi, Pekin 26.4. 998, s . ) haberleri gibi, kum
panyasndaki yozlam yaamda yer almak istemeyip deliymi gibi
davranan asker Zhang Daidong (in Genlik Gazetesi, Pekin
.6. 966, s.3) ve ABD ve Guomingdang Hkmeti tarafndan
Chonqing'de (Sichuan Eyaleti) kurulan bir toplama kampnda deli
rol yaparak sezdirmeden in Komnist Partisi yararna almala'

s9

rn srdrebilen Komnist Yeralt Savas Han Zidong'un ykleri

(Resimli Roman Dergisi, Pekin Nr. 1 0, 1 985, s. 2 vd.) de bunlar
arasnda yer almaktadr.
Deli rol yaplmas, in'de ok eski bir korunma yntemidir. Yin
Hanedam'nn (aktarldna gre .. 1 1 74- 1 1 1 2) son hkmdan
Gn Olu Zhou'nun (bkz. 25, Giri) saraynda Prens Ji yaamak
tayd. Sonraki zamanlarda in tarih yaznnda karanlk bir tiran ola
rak yanstlan hkmdara kar muhalefette bulunmutu. Daha son
ra da kovutrmadan kurtulabilmek iin deli numaras yapt By
lece, yaamna ve salna halel gelmeden kle olarak tutulmay
baard. Zhou Hanedam'nn (yakl. .. 1 1 . yy - 256) kurucusu
tarafndan Yin Hanedam ykldnda yeniden zgrln kazand.
Prens Ji, Dnmler Kitab'nda u ekilde lmszletirilmitir:
"Prens Ji gibi, n karanlklatrlmas. Sehat tevik edicidir."

27. 1 4. Davut'un Sakalndaki Tkrk

Saul'den ka srasnda Davut, Gath Kral Achis'e gelir. Sarayda
kiler onu tanrlar ve Achis'e yle derler: "Diyarn kral bu Davud
deil mi? Rakslarda birbirine:
Saul vurdu binlerini,
Davud da on binlerini,
diye terennm etmeleri bunun hakknda deil midir? Ve Davud bu
szleri yreine koydu, ve Gat Kral Akiten ok korktu. Ve onlarn
nnde tavrn deitirdi, ve onlarn elinde kendisini deli gsterir,
ve kapnn kanatlarn trmalard, ve salyasn sakalna aktrd. Ve
Aki kullarna dedi: te, gryorsunuz ki, adam delidir; niin onu
yanma getirdiniz? Ben delilere muhta mym ki, nmde delilik
etsin diye bunu getirdiniz? Bu benim evime girer mi?"
Davut'un yksnde grlen numaradan delilik, in'de olduu
kadar batda da eski zamanlardan beri uygulanmaktadr. Edebiyatta
zellikle, Truva'ya savaa gitmesi gerekirken, bir kahinin, ancak 20
yl sonra dnebileceini sylemesi zerine deli rol yapan Odysseus
tannmaktadr. ykde Odysseus'un numaras, Palamedes'in 13 nu520

maral strategemi kullanmas sayesinde aa karlr. Shakes

peare'in Hamlet'i de, yntemsel olarak delilik rol yapar. Tarihsel
kiiliklerden Fransz mutlakiyetinin, Fransa'nn Avrupa zerindeki
ncelikli egemenliinin kurucusu, Gne Kral'n babas Kral XIII'n
c Louis (1601-1643), genliinde annesinin naiplii altnda yaa
mn kurtarmak iin deli ocuu oynadn iddia etmitir.
Nation of Islam tarikatnn propagandacs Makolm X ( 19251 965), kinci Dnya Savai'na ve daha sonra Kore Sava'na git
mekten, baarl paranayak taklidi sayesinde kurtulmutur. Kzl
Khmerler 1975'te Kamboya'nn bakenti Pnom Penh'i yamaladk
larnda, entelekteller annda vurulmaktayd. Dr. Haing Ngor
( 1 9 5 1 - 1 996) ise, zihinsel engelli taksi ofr rol sayesinde kurtul
du. 1979'da Tayland zerinden ABD'ye kanay baard. Holly
wood filmi Killing Fields'te (lm Tarlalar) yldz oldu ve 1984'te
bir Oskar kazand.

27. 1 5. At Arabacs Olan Babakan

Fan Sui, Zhang Lu ad altnda Qin Krall'nn Babakanl'na kadar
ykselmiti. Wei Devleti'nde hi kimse, Zhang Lu'nun gerek kim
liini bilmiyordu. Orada Fan Sui'nin uzun zaman nce ld sanl
maktayd. Wei Kral, Qin'in, Han Devleti'ne ve kendi lkesine saldr
ma planlar yaptn rendi. Bunun zerine Xu Jia'y Qin' e gn
derdi. Yllar nce yanl pheleriyle Fan Sui'nin krbalanmasna
neden olan da, Xu Jia'nn kendisiydi (bkz. 2 7. 10) .
Fan Sui, Xu Jia'nn geleceini rendiinde, paspal giysiler giye
rek yayan olarak Xu Jia'nn kald yere doru yola kt. Xu Jia ken
disini grdnde, hayret iinde bard: "Fan Amca, demek hala
yayorsun ! " - "Evet" diye cevap verdi Fan Sui. Xu Jia glmseyerek
sordu: "imdi Qin Kral'nn danman oldun mu?" - "Hayr" diye ce
vap verdi Han Su, "Wei Babakan tarafndan hakszla uradktan
sonra buraya katm. Qin Kral'na danmanln nermeye nasl
cret edebilirdm ki?" - "Ne yapyorsun peki?" diye sordu Xu Jian "Uak olarak alyorum".
521

Xu Jia, ona acd ve oturmasn ve kendisiyle yemek yemesini rica

etti: "Demek o derece dtn." Bu szlerle Zu Jia ona kendi kaln
ipek stln hediye etti ve sordu: "Qin Babakan Zhang Lu'yu ta
nyor musun? Duyduum kadaryla, kralla aras ok iyiymi ve b
tn idari iler hakknda onun karar geerliymi. Grevlerim gerei
burada kalp kalamayacam da ona bal. Ona yakn kimseyi tan
yor musun?" Fan Sui cevap verdi: "Efendim onu iyi tanr, hatta ben
bile onun yanna kabul edilirim. Size Bay Zhang ile bir buluma ayar
layabilirim." - "Atlarm ok yorgun ve arabarnn tekerlekleri hasarl.
Byk bir drt dingillim olmadan huzura kamam." Fan Sui onu
yattrd: "Efendimin size bir drt dingilli dn vermesini isterim."
Bir sre sonra Fan Sui bir araba ve atlarla geri dner. Drt din
gilliyi kendisi srmektedir ve Xu Jia'y Babakanlk konutuna g
trr. Oradaki hizmetliler, Fan Sui'nin yolundan alakgnlllkle
ekilirler, bu da Xu Jia'y artr. O srada tam Babakanlk konutu
nun giri kapsna varmlardr. Fan Sui Xu Jia'ya yle der: "Burada
bekleyin. Geldiinizi haber vereyim." Xu Jia, kapnn nndeki ara
bann iinde hayli uzun bir zaman bekler ve daha sonra kapcya
sorar: "Fan Amca nerede kald?" - "Burada Fan Amca diye biri yok"
yantn alr. "Beni buraya getiren adam kastediyorum." - "O bizim
Babakanmz Zhang Lu'ydu." Xu Jia'nn ayaklar birden yere basar
ve bir tuzaa dtn fark ediverir. Omuzlarn aar, dizleri ze
rine der ve Fan Sui'ye kadar yerde srnr. Fan Sui kendisini aza
metli bir ardan altnda, bir hizmetliler ordusunun arasnda
karlar. Xu Jia ban yere vurur ve merhamet diler: "Hibir zaman,
en yksek gklere kacanz dnemezdim . . . Kaynayan bir ka
zanda halanmay hak ediyorum . . . Yaamm sizin ellerinizde."
Bunun zerine Fan Sui, Xu Jia'ya suunu sayar: Xu Jia kendi
sini haksz bir ekilde dman bir devletle ibirliiyle sulam ve
Wei Babakan'nn huzurunda bununla itharn etmitir. Bundan
sonra, Fan Sui'nin ayakyoluna atlmasna seyirci kalmtr. Son
olarak da, sarhoken Fan Sui'nin zerine iemitir. Ancak kendisine
ipek elbiseyi armaan ettii ve bylece eski arkadalk duygular
gsterdii iin onun yaamn balayacaktr. Bu szlerle onu ser
best brakr.

522

Sima Qian (do. yakl. .. 145) tarafndan Tarihsel Tasvirler adl

eserde aktarlan blmde Fan Sui 27 numaral strategemi kullana
rak Xu Jia'y snar ve bu sayede, gerek statsn aa kardn
da yaratt oku daha etkili klar. Daha Fan Sui'nin Xu Jian ile
yeniden karlamasndaki strategemsel yap dahi, bir tiyatro oyunu
gibidir. Sahne sanatnn bundan ilham almas ve iki aamal karla
mann Hediye Edilen pek Kaftan Pekin operasnda anlatlnasna
armamak gerekir.

27. 1 6. Sessiz Konuk

20'nci yzyln balarnda in'deki yabanclar bir sahne gsterisi d
zenlemilerdi. Konuklar arasnda yalnzca tek bir inli bulunmak
tayd. Gsterinin banda yabanclar sahnede olan bitenle ilgilen
mekteydi. Ancak ilerleyen dakikalarda ilgi Yalnz inli'ye dnd.
inli tam anlamyla kupkuru, zavall ihtiyar bir yerlinin grntsne
sahipti. Yabanclar buna ok armlard.
nceleri sessizce birbirleriyle fsldatlar. Bir sre sonra artk
gsteri yerine yalnzca bu inli'yle ilgileurneye ve birbirleriyle yk
sek sesle tartmaya baladlar. Bu ihtiyarn hibir eyi anlamasn
mmkn grmedikleri iin, rahatlkla her trl yorumda buluna
bileceklerini dnyorlard. stelik de inlinin grnts, syleye
cekleri hibir eyi abartl veya ar gstermeyecek bir ekildeydi.
inli srasnda boylu boyunca yatmaktayd. Ruhu bedenini uzun
zaman nce terk etmi gibi cansz grnyordu. Bylece, insanlarn
etrafnda toplanp gevezelik etmesine ses karmyordu.
Yabanclar aralarnda heyecanla konumaya ve syledikleri sz
lere hibir ekilde dikkat etmemeye baladktan sonra inli birden
yerinden kalkarak sahneye yneldi. Oraya vardnda acnas hali
zerinden bir anda gidivermi gibiydi. Azndan bir ngilizce szler
silsilesi dklmeye balad. Sivri bir ekilde izleyiciler arasndaki ya
banclarn kendisi hakkndaki alayl szleri ve hakaretlerini eletir
di. Sonra da cam gibi berrak bir sesle yle konutu : "Aka duyun:
Burada in topraklarndayz. Siz bizim konuklarmzsnz, ama ko
nuk roln ev sahibine dntryorsunuz [39 numaral strategem]
523

, .l.
,,-,-

ve ev sahibine kar btn ltlerin zerinde saygszca davran

yorsunuz. unu saptyorum: Bugn olan bitenler, bizim kadim dou
kltrmzn ve medeniyetimizin, siz batlllara gre ok daha stn
olduunun bir kantdr." Bundan sonra inli, Franszca ve Almanca
baz yorumlarda da bulunup, dimdik vcuduyla oray terk etti.
Geriye gzleri ve azlar ak kalm bir yabanclar grubu kal
mt. Kendini gstermeyen izleyicinin, o zamanlar ok nl bulu
nan Gu Hongming ( 1856- 1 928) olduunu daha yeni anlamlard.
Malakka kylarnda (gnmzdeki Malezya) doan Hongming, Al
manya, Fransa ve ngiltere'de eitim grmt. Edinburgh niver
sitedi'nde 1 877 ylnda M.A. derecesini almt. Birok Avrupa diline
hakimdi. Avrupa'dan dndkten sonra, Kanton ve Wuehang Genel
Valisi Zhang Zhidong'un (1837-1909) grevi srasnda, uzun yllar
boyunca onun sekreteri olarak almt. 1 9 1 1 ihtilali'nden sonra
Konfysl ycelten ve yeni kltrn kart bir kiilik olarak,
Pekin niversitesi de dahil olmak zere eitli yerlerde ders verdi.
Almanca yaymlanan eitli eserleri arasnda, Chinas Verteidigung
gegen europiiische Ideen [Avrupal Fikirlere Kar in'in Savunmas]
(ince'den ev. Richard Wilhelm, Jena 1 9 1 1) de yer almaktadr.
Bu blm, 1 996'da Hainan'da yaymlanan zyaam yksnden
alnmtr ve Pekin'de yaymlanan aylk dergi Renwu (Kiilikler) 'nun
1998 Haziran saysnda da baslmtr. Bu yaznn bal, "Gu
Hongming, Dilenci Klna Giren Byk Bilge"dir. Bu gibi yklerin
yaylmasnn bir nedeni, in Halk Cumhuriyeti'nde 1996'dan beri
glenen yurtseverlik propagandasna balanabilir. Devletin srdr
d bu propagandann da strategemsel nitelikte olduu ileri sri
mektedir (kr . Maria Hsia Chang: "Chinese Irredentist Nationalism:
The Magician's Last Trick [in Yaylnac Milliyetilii: Bycnn
Son Numaras]", Comparative Strategy, Washington D.C. cilt 1 7
No. 1 998, s . 8 3 vd.) .
Gu Hongmin nce kendisini aptal ve zayf akll olarak gstermi,
bu sayede de kaba yabanclara daha etkili bir ders vermeyi ama
lamtr. Davran biiminde yalnz 27 numaral strategemden yarar
lanmamakta, ayn zamanda sylevi srasnda aka deindii 30
numaral strategeme de gndermede bulunmaktadr.
524

Benzer strategem kullanm rneklerine, batda da rastlanmak

tadr: "Kendine zg bir ekilde, sahte bir naifliin arkasna saklan
nay ve bu ekilde rakibinin maskesini drmeyi biliyordu." Lau
sanne niversitesi'nin eski rektr Pierre B. Ducrey'in, bu davran
eklini rnek gstererek "hileci" olarak gsterdii kii, svireli tarih
i ve yaync Jean-Rudolf von Salis'tir (" 'Immer versucht, Mensch zu
sein': Trauerfeier fr Jean-Rudolf von Salis [ 1 901-1996] in Brunegg
['Hep insan olmaya alt': Jean Rudolf von Salis'in ansna Brunegg'de
yaplan anma kutlamas]", Tages-Anzeiger, Zrich 18.7. 1 996, s.9) .
Edebiyat eletirmeni Mareel Reich-Ranicki (do. 1 920) kendisini
"grntde komik duruma drmeye ve sonra salkl bir anlay
yardmyla sorunlar artc bir biimde zmeye" srekli hazr du
rumda bulunmasyla veya kendisini biraz aptal yerine koyarak di
erlerini konunun dna karmasyla insanlar hayran brakmakta
dr ("Der Herr der Bcher [Kitaplarn Efendisi], Der Spiegel, Ham
burg Nr. 40, 1993, s. 272, 279) . Ve in'e geri dnecek olursak:
"Bununla ne demek istediinizi bilmiyorum. " in Babakan Yar
dmcs Zhu Rongji, svire'ye yapt bir ziyarette kendisine ynel
tilen, muhaliflerin neden srekli tutuklanma ihtiyac hissedildii so
rusuna bu ekilde yant veriyor ve ekliyordu: "Ne demek istediiniz
gerekten anlamyorum" ("Zhu Rongji zeichnet rosiges Bild von
China [Zhu Rongji, Pembe Bir in tablosu iziyor]", Neue Zrcher
Zeitung, 26. 1 . 1995, s . 1 3) .

27, 1 7. Austerlitz Meydan Sava

Austerlitz Meydan Sava'nn hazrl, "her eyden nce ok iyi bir
aktrn eseridir" diye yazar Austerlitz, 2 decembre 1 805 [2 Aralk
1 805] adl kitabnda Napolyon'dan ( 1 769-1821) sz eden Roger
Grosjean. Roger Grosjean'n saptamasma gre Napolyon'un amac,
"kendisini ayn anda hem aptalca cesur, hem de korkak gstererek",
dman atmaya ekmekti ve "lkeleri btnyle bir hokkabaz
sahnesine dntrmek, byk bir taktikinin en stn sanat"yd
525

(a.g.e., ayn zamanda bkz. Christopher Duffy: Austerlitz 1 805,

Londra 1 977, s . 76 vd.) .
Li Bingyan'n, strategem kitabnda Austerlitz Meydan Sava'nn
27 numaral strategemin fevkalade bir rnei olarak gsterilmesi,
artc deildir. Napolyon'a kar zellikle Avusturya ve Rusya ta
rafndan yrtlen nc Koalisyon savanda, Napolyon Viya
na'nn alnmasndan sonra Rus ordusunu Olmtz'e kadar takip et
miti. Rus ar Alexander (1 777-1825), "deneyimsiz, gen bir h
kmdard. Generali Kutusow'un Napolyon nnde geri ekilmesin
den usanmt. Rus ordusunun onurlu gelenekleri [ . . . ] Alexander ve
arkadalarnn zaferden daha da emin olmasn salamt. Sava
tek balarna ve hzla bitirmek istiyorlard [ . . . ] " (Walter Stocklaska:
Die Schlacht von Austerlitz [Austerlitz atmas] , Brnn 1 905, s.
l l ) . Buna karlk Kutusow, nihai bir savala Rus ordusunun tama
men yok edilmesi tehdidiyle kar karya kalaca dncesini
savunuyordu. Ona gre ordu ekilmeye devam etmeli ve Prusya'nn
Fransa'ya kar savaa girme karar beklenmeliydi.
Napolyon, Rus ynetimindeki fikir kartlklarndan haberdard.
Kusutow'un fikirlerini kabul ettirerek hzl bir zafer frsatn Napol
yon'un elinden almasndan ve uzun sreli bir savan iine ekil
mekten korkuyordu. Bu nedenle, Li Bingyan'n anlatmyla, Rus or
dusu zerindeki basknn azaltlmas emrini verdi ve bar duyar
galarn uzatnaya balad.
"Napolyon bir aktr gibi" diye aktaryor Li Bingyan, "ne yapaca
n bilemiyormu, gsz ve beceriksizmi ve en ok bir silahl a
tmadan korkuyormu gibi davrand. Bu da ar Alexander'in, Fran
sz ordusunu yenmek iin en uygun frsatn eline getii inancn
glendirdi. ara gre Napolyon gibi kibirli bir imparator, ancak
gerekten baka k yolu kalmadnda bar dilerdi. Bylece yan
l deerlendirmede bulunan ar Alexander, Kusutow'un uyarlarn
bir kenara atarak, ordusunu Franszlada savaa yneltti. Tuzakla
rna dt ve sarsc bir yenilgi yaad."

526

27. 1 8. Tanrdan Korkan Derebeyi

Kuzey Song Hanedam (960-1 127) dneminde in'in gneyinde tan
rlar ve ruhlar yceitme adeti yaylmt. 1053 ylnda Di Qing
( 1008-1057; bkz. 8.4, 1 1 .3), Zhuang Halk'nn bir beyi olan Nong
Zhigao'ya kar bir sefer balatt. Kendi devletini kurmu ve 1 052
ylndan itibaren Song Hanedam'nn topraklarna saldrarak bunlar
ele geirmeye balamt. Di Qing Guilin'e (bugnk Zhuang Halk
topluluunun zer blgesi Guangxi'de) vardnda, birliklerine safu
luk numaras yaparak konutu: "Bu seferin nasl sonulanacan u
anda kimse bilemez." Bunun zerine 1 00 bakr sikke alarak tannlara
seslendi: "Dman yeneceksek, yere atacam btn bu paralarn
yazsz yz yukarya bakacaktr." Yanndakiler onu bu kararndan
dndrmeye altlar: "Bu ie yaramazsa, birliklerin morali ok k
t etkilenir. "
D i Qing, kar kanlar dikkate almad. Binlerce askerin gzleri
nnde elini yukar kaldrarak bir hareketle btn sikkeleri yere
att. Ve hayret: Btn paralarn yazsz yz yukarya bakyordu.
Btn ordu lgnca sevin naralaryla dalarla ovalar inletti. Di
Qing de son derece heyecanlanm grnyordu. Sikkelerin, ortala
rndaki drt ke deliklerden yere aklmalarn emretti. D aha sonra
yeil bir rtyle hepsinin zerini rtt. yle dedi: "Zaferimizden
sonra dnmzde tannlara kredeceiz ve paralar yerden
toplayacaz." Di Qing Nong Zhigao'yu yendi ve Nong Zhigao da
Yunnan Eyaleri'nde gzden kayboldu.
Di Qing sikkelerin akl olduu yere geri dndnde, onlar
toplatt. Yanndakiler toplanan sikkeleri incelediinde, her iki yz
lerinin de ayn olduunu grdler.

27. 1 9. Rahibeler Manastrndaki Dilsiz Bahvan

Masetto, rahibeler manasrnnda bahvan olarak alahilrnek iin
dilsiz numaras yapar. Rahibeler, yeni bahvann dilsiz olduuna ve
srlarn aa dkmeyeceine inandklarndan, rahibe raklarndan
527

barahibeye kadar her biri onunla gizlice yatar. Bu artk Masetto'ya

bile fazla gelmitir. Barabibe kendisini odasna ekmek istediinde,
birden konumaya balar ve rahibelerin tatminsizliinden . ikayet
eder. Onlar da, Masetto'nun da houna giden bir ekilde, evredeki
insanlar, Masetto'nun, onlarq dualar sayesinde ve kutsal manastr
yneticisinin hizmetleri sahibinde sesine kavutuuna inandrmaya
karar verirler ve Masetto'yu tmsilci seerler. Onun eitli grevleri
ni de akllca bir ekilde paylaarak, artk fazla i yklenmemesini
salarlar (Giovanni Boccaccio: Manner und Frauen. Geschichten aus
dem Decameron. talyanca'dan ev. Kurt Flasch, Mnchen 1997) .

27.20. Petrus sa'y nkar Ediyor

MATTA, 26: "Petrus darda avluda oturuyordu. Bir hizmeti kz ya
nna gelip dedi: Sen de Galileli sa ile beraberdin. Fakat o, hepsinin
nnde: Senin ne dediini bilmiyorum, diye inkar etti. Kapya kn
ca baka bir hizmeti kz onu grp orada bulunanlara dedi: Bu
adam da Nasral sa ile beraberdi. O ise, and ile : Ben o adam tan
mam, diye yine inkar etti. Biraz sonra orada duranlar gelip Petrusa
dediler: Gerek sen de onlardansn; nk syleyiin seni bildiriyor.
O zaman: O adam tanmam, diye lanet ederek and etmeye balad.
Ve hemen horoz tt. Petrus sa'nn: Horoz tmeden nce, beni
kere inkar edeceksin, demi olduunu hatrlad. Ve dar kp ac
ac alad."
Hakikati tam szlk anlamyla anlamayan mnferit batllar, Pet
rus'un 27 numaral strategemi kullanma ekline dayanrlar. Ba
yern'li politikac Franz Josef StraufS (1915-1 988) yle demitir:
"Aziz Petrus kez yalan sylemi ve buna ramen papa olmutur"
(Der Spiegel, Hamburg Nr. 20, 1999, s. 1 63) .

528

27.21 . Katyn zerine Diplomatik Cehalet

Britanya Gizli Servisi, henz kinci Dnya Sava srasnda, Stalin'in
Dou Polanya'y igalinden sonra 1 5.000 P olenyal memuru
Katyn'de ldrttn biliyordu. Yeni yaymlanan Britanya dok
manlar, bu bilginin sakl tutulduunu belgelemektedir. Belgelere
gre, Britanya Gizli Servisi'nin zel operasyonlar servisi, Katyn'deki
mezarlarn 1943'teki kefini Alman propagandas olarak gsterme
grndeydi. Aksi takdirde, Sovyetler Birlii ile kurulan ittifak bo
zulabilir ve "Almanlarla ayn sular ileyen bir devletle birlik oldu
umuz" izlenimi uyanabilirdi. Moskova, Sovyet Gizli Servisi'nin Po
lonyallar ldrttn ancak 1990'da kabul etti (kr. Frankfurter
Allgemeine Zeitung, 13. 6. 1995, s.8) .

27.22. Gayrimmeyyizler in Felsefe

Filozoflarn gizli naipliine soyunan dnr Leo Strauss'a gre
(1899-1973), doann kefi felsefenin eseridir. Ancak bu keif,
aka hepsinin gayrimmeyyiz olduunu dnd normal lm
llere "byk aclar" hazrlayacaktr. "Bulduu eyler ahlaksal emir
ler deil, gerekler, conditio humana zerine acmasz, rahatszlk
verici gzlemlerdir: 'Eksoterik [geni kitlelere ynelen] edebiyat,
birok insana aclar verecei ve bu insanlar da anlalabilir bir ekil
de kendilerini rahatsz edici hakikatle yaralayan kiiye ac verecek
leri iin akl banda bir insann dile getirmekten kamaca temel
hakikatler olduundan yola kar.' Siyasal felsefe bylece bir aldat
maca stratejisine dnr (Zoran Andric: "GrfSte Schmerzen bei der
Entdeckung der Natur [Doann Kefindeki En Byk Aclar]", Sd
deutsche Zeitung, Haftasonu EkVEdebiyat, Mnchem 1 6/ 1 7.1 1 . 1996) .
"Sansr koullar altnda ve kovuturma tehlikesi altnda kaleme
alnan" felsefe yazlarnda (Heinrich Meier: Die Denkbewegung von
Leo Strauss [Leo Strauss'un Dnce Hareketi] , Stuttgart vs. 1 996,
s. 32) , bir retinin "iki ynl, eksoterik-ezoterik" (H. Meier, a.g.e.,
s. 30) bir ekilde yanstlmas anlaml, hatta gerekli olabilir. Ancak
529

Leo Strauss'ta sz konusu olan, yalnzca sansrden kamak deildi.

Ona gre din toplumun refah iin gereklidir; ancak dinir kurgudan
ibaret olduunun kamuya aklanmas, btn iyiletirici etkisiri or
tadan kaldracaktr. Bu nedenle filozof, bunun gibi "tehlikeli haki
katler"i (ibid.) eksoterik yazlaryla yayamaz, yaydnda ise, bunun
iirdeki gerek mesajn ancak eksoterik metni ezoterik olarak
zmleyebilecek okuyucular tarafndan atlalabilecei ekilde dav
ranmak zorundadr. "Eksoterik-ezoterik ikiyzllk, [ ... ] filozof ol
mayanlar felsefeden koruma denemesidir" (Heinrich Meier, a.g.e.,
s. 32) .
Felsefenin bu ekilde kavrannda phesiz 27 numaral strate
gemden izler bulmak mmkndr: Filozof kendisiri geni kitlelere
kar aptal gstermekte, onlarn houna gidecek bir dil kullanmakta,
"vahim durumlarda dncesinin zn" gizlemekte (Georg Tamer:
"Religion als Instrument: der zweite Band der Gesammelten Schrif
ten von Leo Strauss [Ara Olarak Din: Leo Strauss'un Toplu Yaz
lar'nn ikinci cildi]", Neue Zrcher Zeitung, 1 0/ 1 1 . . 1 998, s. 68) ve
gerek grlerini yalnzca kendi eitleriyle olan iletiiminde dile
getirmektedir.

27.23. Kzl Gne Altnda Siyah Yazarlar

in "Kltr Devrimi"nden (1966- 1976) bir sahne: "Baz yal yazar
lar toplant meydannda eletiriye tabi tutulduklarnda kzgn yaz
gnei, alazl bir alev gibi yanyordu. Kendilerini kzgn bir tavadaki
karncalar gibi hissediyorlard. Dayanlmaz bir durumdu. O srada
tartmay yneten oturum yneticisi haykrd: 'Siyah [siyah o sra
larda snf dmanlarnn rengiydi] yazarlar toplanty terk etme
lidir!' Birka yal yazar meydan terk ederken yneticinin svd
n duydular: 'Kzl gne altnda durma hakknz yok, karanlk
keye ekilin!' Btn yazarlar byk bir aacn altna gittiler. Ancak
o srada, karanlk kenin amacnn bambaka olduunu anladlar."
"Kltr Devrimi"nden fkralardan bir antolojide yer alan "Karan
lk Ke" balkl anekdot tamamen strategemsel olarak yorumla5 30

nabilir. O zamanlarda kzl gne, in Komnist Partisi'nin, Sosya

lizmin ve Mao Zedong'un simgesi olarak grlmekteydi. Oturum
yneticisi belki de sulanan yazarlar kzl gnein nlarna layk
grmeyen gerek bir fanatikti. Ancak anekclotun son cmlesi, bir
strategem uygulamasn iaret etmektedir. "Tartma yneticisi", ac
eken yazarlara acmtr. Ancak bu insanlk gsterisini gizlemek
zorunda kalmtr, zira "snf sava"nda bir "snf dman"na acma
gstermek yasaktr. "Tartma yneticisi" bunun zerine bir hile kul
lanr. "Kzl gne altnda durma hakknz yok, karanlk keye e
kilin! " der. Bu, 27 numaral strategemin bir eitlernesi olarak
anlalabilir ("Zalim olmadan zalimlik taklidi yapmak").

27.24. Dnyadan Uzak Aklszlk veya Dnyaya

Dnk Aklszlk
"Usta yle konumu: 'Baran Ning Wu, lkede dzen hakim olduu
srece bilgeydi. lkeye dzensizlik geldiinde, aklsza davranrd.
Bilge zamannda bakalar ona ulaabilirdi. Aklsz zamannda ise,
ulalmazd.' Zita sahte aklszl sayesinde dkn kurtarnay ba
arm" (Richard Wilhelm'in evirisi: Kungfutse: Gespr.che [Sy
leiler] - Lun Y, Dsseldorf/Kln 1979, s. 70) .
Ning Wu'yu ven "usta" Konfys'tr. Byk Kltr Ansiklope
disi'ne (Pekin 1994, s. 327) gre, derebeyinin aklszh, "bilgeli
e/hilecilie (zhi) dayanan bir aklszlk"tr.
Wu lakapl Baran Ning, birbirini izleyen iki dkn, yani Dk Wen
(659-635) ile Dk Cheng'in (935-600) altnda, Wei Devleti'nin hiz
metinde almtr. ki hkmdarn zamannda Wei Devleti'nin du
rumu birbirinden tamamen farkl olmutur. Dk Wen ynetimi al
tndayken Wei Devleti doru yoldadr ve Ning Usta, btn bilgelii
ni ve becerisini yayma frsat bulmutur. Dk Cheng dneminde ise
genel bir kargaa hakim olmutur. Baran Ning grevinde kalnakla
birlikte aptal gibi davranmaya balamtr. Ancak gizlice, kurtarl
mas gereken eyleri kurtarnakla meguldr. Nan Huaijin, 'Syle
iler'e Farkl Bir Bak adl eserinde (cilt 1, Taipeh, 19. bas 199 1 , s.
531

244) bunu byle deerlendirmektedir. Kendisinden bir gr rica

ettiim, Konfys'n biyografisini yazan Yang Shu'an, bu yorumu
sorgulamaktadr (Changjiang Gnlk Gazetesi, Wuhan 1 7.4. 1996) .
Gr, Baran Ning Wu'nun "aklszl" zerine, James Legge'nin
(18 14-1897) Angiasakson dnyasnda nem tayan Syleiler has
sndaki yorumla ayn yndedir:
"Kamusal kariyerinin ilk ksmnda Wei Devleti sakin ve gelimiti,
Baran Ning de kendisini 'bilgece' grevlerinden uzak tutmutu. Ancak
daha sonra bir kargaa kt. Dk tahtndan alnd. Baran Ning bu aa
mada dier bilge kiiler gibi btn tehlikelerden uzak davranabilirdi.
Ancak grnte 'aklszca' davranarak baka bir yol seti. Dke arka
kt ve kaderini paylat. Sonuta ustalkla, dknn yeniden tahta
kmasn ve lkedeki huzurun yeniden tesis edilmesini salad."
Baran Ning'in "ustaca" davranlar arasnda, efendisinin yaamn
kurtarmak iin bir hekime rvet vermesi de yer almaktadr.
Yang Shu'an'n ve James Legge'nin yorumlar muhtemelen doru
alandr. En nemli Konfys yaz olan Syleiler'den bir pasaj da
bunu desteklemektedir. Richard Wilhelm'in evirisinde (a.g.e., s.
1 79), bu pasajn bal "Tschu'nun Delisi"dir. Deli, Konfys'n
arabasnn yanndan geerken, aada Yang Shu'an'n yorumuyla
aktaracam bir ark sylemektedir:
"Ah Fniks, ah Fniks, erdemin knde niin kendini gsteri
yorsun? Gemi olan naslsa artk engellenem ez. Ama gelecek iin
nlem alnabilir. Vazge, atl abandan vazge! Bugn devlete hiz
met etmek isteyen, kendisini tehlikeye atyor demektir! "
James Legge'nin buradaki yorumunda Tschu'nun Delisi, devlet
hizmetinde grev almaktan kanmak iin delilik numaras yapm
tr. Fniks, ans simgeleyen ve ancak gn altnda dzen hakim
olduunda kendini gsteren bir kutur. Burada erdem yayc olarak
yaamnn yarsn in'de gezerek ve bir hkmdar tarafndan hiz
mete alnmay bekleyerek geiren Konfys'n bir tasviridir. Kon
fys, zamannn kt koullarn aktif siyasal mdahale yoluyla
iyiletirmeyi amalamaktayd. Tschu'nun Delisi, arksyla Konf
ys'e yoz bir dnyaya ekilme ve mnzevi olarak rahat bir zel
yaam srme tavsiyesinde bulunur. Dnyadan bu ekilde kamak ise
532

tam da Konfys'n houna gitmeyen eydir. Bu nedenle, btn

olas tehlikeleri dikkate almadan, hatta bunlar grmezden gelerek,
dnyadan uzak bir ekilde kapya yanar ve kendisini devlete hiz
met iin sadakatle hizmete hazr olarak sunar. Burada doru anla
lan sadakat, daoist keiin imparatorluk danmanlna ykselen
Wei Zheng'e (580-643) bir zamanlar dedii gibi, hkmdarn ii
liine deil, genel yapya ynelir.
"Alakgnlller daha kolay korkak olabilir" der Alman teolog
Karl Rahner (1904-1984) (Karin Schunk; Rudolf Walter [der.] :
Anstiftung zur Zivilcourage [Medeni Cesarete Tevik] , Freiburg i. Br.
1983, s. 77) . Zira bir entelektel, popler olmayan ama kendisine
doru grnen bir eyi, korkaklk veya kendisini koruma duygusu
yznden saklamadan kamuoyu nnde savunma cesaretini gster
diinde, nce ak bir tavr aln btn avantaj ve dezavantajlarn
tartacak ve kendi inann btn ynlerden eletirilere de tabi tuta
rak snayacaktr. Btn bu tartmlar ve karlkl ynlerde dn
ler sonunda, kitleye kar kacak btn cesareti onu kural olarak
terk etmi olacaktr. Szde "aptal"a ise, medeni cesaret "sbjektif k
stlanma erdemi" olarak ok daha kolay gelmektedir (Iso Camartin:
"ber Zivilcourage [Medeni Cesaret zerine] ", Neue Zrcher Zeitung
20.2. 1 984, s. 2 1 ) . Zira ounlukla "akll"nn kar karya kald
birok deiik endie, onun iin geerli olmayacaktr. Baron Ning
Wu ile Konfys ise, bilge aklszlklar ile, bilgelik ile cesaret ara
snda Karl Rahner'in ortaya koyduundan tamamen farkl bir iliki
olduunu gstermektedirler.

27.25. Aklll Yzeysellikle Korumak

Gklerin kanunu, doluyu boaltr ve bou doldurur. Gne en yk
sek noktasndayken, gksel kanuna gre, batna doru alalmaya
balamaldr ve dnyann altnda en alak noktasndayken yeni bir
ka doru gitmektedir. Bu nedenle de Dnmler Kitab'nda alt
keli yldz iin u szler yazar: "Tevazu: Tevazu Baar Yaratr"
Sima Qian'n (do. yakl. .. 145) Tarihsel Tasvirler'ine gre Lao Zi
533

(aktanlana gre .. 6./5. yy.) (bkz. 7 numaral strategem, Giri) "Akll

tacir hazinesini gizli bir yerde saklar ki, herey bo gibi grnr, byk
erdem sahibi asil de kendisine bir dilenci grnm verir'' demitir. Lao
Tzu'ya atfedilen Tao Te Ching kitabnn 45'inci blmne gre de:
En byk tamamlan geici grnendir,
bylece etkisi yitmeyecektir.
En byk doluluk bo grnendir,
bylece etkisi asla tkenmez.
En byk dzgnlk eri grnendir.
En byk ustalk acemi gibi grnendir.
En byk hitabet kekeleme gibi grnendir.
Lao Zi'nin bu szleri ile Dnmler Kitab'ndan alnan yukarda
ki cmle, Konfys (55 1 -479) hakknda yazlan aadaki yky
aklamaktadr.
Konfys, Dk Huan'n (685-643) devlet mabedini ziyaret etti
inde, orada "uyar kab" adnda bir kap bulunuyordu. Eski zamann
hkmdarlar bu kab, abartlara kar srekli bir uyar olarak taht
larnn yanbana koyarlard. Konfys dedi ki: "Bu kab grebil
mi olmam ne gzel ! Etrafna baknp konutu: "rencller! Su ge
tirin! " Su geldiinde, kabn iine dkt. Kap yarsna kadar dolunca
dik durabiliyordu. Kenarna kadar dolduunda ise devriliyordu.
Konfys'n tavr birden deiti ve yle dedi: "Fazlaln ynetil
mesi gerekten de iyiymi ! " Yannda duran rencisi Zi Gong "Faz
laln ynetilmesinin anlamn sorabilir miyim?" dedi. Konfys
cevap verdi: "Uzatmak ve sonra ksaltmak." Zi Gong sordu: "Uzat
mak ve sonra ksaltmak ne demek?" Konfys yantlad: "Meyveler
olgunlatnda rrler. Nee zirvesindeyken hzne dnr. G
ne tepe noktasndayken yerini deitirir. Ay dolunay olduktan son
ra klr." Bylece Konfys doldurma ve bunun zerine zorun
lu olarak ortaya kan boaltma zerine be ilke kurar ve bunlarn
ihlal edilmesinin asla tehlikesiz olmadn ekler:
"leriyle btn dnyann ilgisini ekenler, bu i grme glerini
ak bir uysallk antiteziyle korumaldr. Cesaretleri ve bedensel kuv
vetleriyle btn bir nesli glgede brakanlar, etkilerini grnte bir
ekingenlik antiteziyle korumaldr. Drt denizin arasndaki hereye
534

sahip olacak kadar zengin olanlar, bu bereketi ak bir tevazu an

titeziyle korumaldr. Geni bilgiye sahip ve belagatli olanlar, bu
avantajlarn, yzeysellik grntsyle korumaldr."
Ancak Konfys, u ilkeyi hepsinin nne koymaktadr: "Uyank
ve dikkatli, bilge ve zeki olanlar, buradan doan kazanlarn kendi
lerini aptal gstererek korumaldrlar."
Bu dncelerin ileriki zamanlarda iniilere etkisi kesinlikle az
olmamtr. rnein Cao Cao'ya (155-220) Kuzey in'in birleme
sinde on iki strategemsel nerisiyle yardmc olan Xun You ( 1 5 7214) bunlardan aka etkilenmitir. Chen Shou (233-297), Kral
ln Hikayesi adl eserinde onu yle betimlemektedir:
"Darya kar aptal grnrd, iindeyse bilgeydi; dardan
korkak grnrd, ieridense cesurdu. Dardan zayf grnrd,
ieridense glyd [ ... ] . ,Bilgeliinde bakalar ona ulaabilirdi,
[sahte] aptallnda ise ulalmazd!"
Konfys'n uyar kabna ilikin dncelerinin en ksa zeti, Su
Dongpo adyla da bilinen nl edebiyat ve kaligraf Su Shi (10371 1 0 1 ) tarafndan dilegetirilmitir: "En cesur korkak bir tavan gibi,
en bilge ise budala gibi davranr (da yong ruo qie, da zhi ruo yu) ."

27.26. Karl Marx Tarih Kitab'na Kar

Daha Konfys Klasii Tarih Kitab nda bile u gr savunulmak
tadr: "Kendinden memnuniyet, kayba neden olur, tevazu oalma
yaratr". Yu Wujing ise, Kltrel Gizli Simgelerin zmlenmesi adl
kitabnda (anghay 1995) bu gr sorgulamaktadr: Yetenekli bir
kii bilinli bir ekilde alakgnll hareket ediyorsa, sahte bir
davran iindedir. Zira bunu erdem ve hakikat sevgisi yznden
deil, kendisine avantaj salamak iin yapmaktadr. Yani tamamen
ilevsel bir bak asyla hareket etmektedir. Byle bir insann kritik
anlarda hizmetini karlksz sunmas ve bakalarn veya kolektifi
savunmas beklenemeyecektir. Yu Wujin, Tarih Kitab nda ifadesini
bulan kara ynelik tavrn, inlilerin sahte bir alakgnlllk ve
tevazu ile davranmasna neden olduundan ikayet etmektedir. Bu
'

'

535

strategemsel davrana Yu Wujin Karl Marx'n u szleriyle karlk

vermektedir: " 'Yalnz serseriler mtevazdr' der Goethe [ ... ] Tevazu
[ . . . ] daha ok hakikatten ekinmenin bir iaretidir [ . . . ] Tevazu,
ileriye attm her admda beni kstekleyen bir eydir" (Karl Marx;
Friedrich Engels : Werke [Eserler] , cilt 1 , Berlin - DDR 1 978, s. 6).

27.27. Sakl Meneke

L Bu'ya kar kazanlan zaferden sonra mttefikler Cao Cao ile Liu
Bei, birliklerini yeni imparatorluk bakentine ekmilerdi. Oraya
vardklannda Cao Cao, Liu Bei'yi yannda bulundurmak istedii iin
ona babakanlk saraynn yanbanda bir ev tahsis etti. lk kabulde
Cao Cao Liu Bei'yi mparator'a takdim etti ve yapt ilerle grd
hizmetler hakknda vc szler syledi. mparator, Liu Bei'nin
imparatorluk ailesinin soyaacna gre kendi amcas olduunu gr
mekten ok memnun oldu. Aslnda iin iin, imparatorluk yetkileri
ni kstladn ve kendisini snrladn hissettii Cao Cao'ya kar
elinde byle deerli bir sava ve amca bulunmasndan da mutlu
luk duymaktayd. Liu Bei'yi Sol Mareal olarak atad, onu Yincheng
dkl ile onurlandrd ve imparatorluk masasna davet etti. O
andan itibaren Liu Bei'nin halk dilindeki lakab "mparator'un emmi
si" oldu. Cao Cao'nun danmanlar, Liu Bei'nin mparator ile akra
balnn Cao Cao'ya ynelik bir tetlike dourabileceini sezmiler
di. Cao Cao ise, asl nemli olann, btn imparatorluk ileri hakkn
da karar yetkisinin kendisinde olmas olduu dncesindeydi. Liu
Bei'den korkmasna gerek yoktu.
Daha sonra Cao Cao mparator ile birlikte ve binlerce kiilik ka
tlmla gnlerce srecek bir av partisi dzenledi. mparator dikenli
allklar arasndaki bir geyii yayyla kez skalaynca Cao
Cao'nun ok atmasn istedi. Cao Cao da mparator'un ok ve yayn
rica ederek geyiin iini tek bir atta bitirdi. Hayvan inceleyen eref
sahipleri, krek kemiine sapl altn kapl oku grdklerinde geyii
vurann mparator olduunu sandlar. mparator'a doru koturarak
onu uzaktan neeli seslenmelerle kutladlar: Ancak Cao Cao mpara536

tor'un nne frlayarak kutlamalar onun yerine kabul etti. eref

sahipleri byle bir kabalk karsnda ne yapacaklarn bilemez halde
birbirlerine baktlar. Liu Bei'nin vey kardei Guan Yu, hrsla klcn
ekip Cao Cao'nun ban kesecekmi gibi yzn ekitti. Ama Liu
Bei son anda bak ve el hareketleriyle davrann kesmesi iaretin
de bulundu ve Cao Cao'ya yumuak bir yzle dnerek glmsedi:
"Babakan tanrsal bir avc. Bylesi dnyada nadiren grlr! " "Geyii vurmam, Gklerin Olu'nun aris getiren varlyd" dedi
maran Cao Cao. Bunun zerine kendisi de mparator'u kutlad.
mparator'un yayn ise alkoydu.
mparator, Cao Cao'nun edepsizliinden son derece alnmt.
Kanyla yazlm bir gizli mesaj ile enitesi Dong Cheng'den, Cao
Cao'yu etkisiz hale getirmesini istedi. Dong Cheng, Liu Bei'nin de
katld kk bir komplocular grubu oluturdu. Liu Bei'nin katlma
kararn, adn yarm dzine komplocuyla ayn listede yazarak bel
geledi. Cao Cao'nun phesini mmkn olduunca zerlerine ek
mernek ve niyetlerini gizlemek iin Liu Bei, kendisine bahvanla
vurmu gibi davranmaya balad. Bahesine kendi elleriyle sebze
tarhlar yapp bunlar suluyordu. Gnn birinde Cao Cao'nun iki
elisi aniden bahesinde belirerek Liu Bei'nin hemen kendileriyle
birlikte gelmesini istediler. Cao Cao kendisini imparatorluk sarayn
da glmseyerek karlad: "Evinizde gerekten byk bir devlet ii
gryorsunuz ! " Liu Bei korkudan bembeyaz oldu ve suskun kald.
Cao Cao onu elinden tutarak kendi bahesine gtrd. "Evet ya,
sebze bahvanl ince zanaat" dedi. Liu Bei hissedilir ekilde rahat
lamt. "Baka iim olmadndan, zaman geirmek iin bahvanlk
yapyorum" diye cevap verdi kendisine hakim olarak.
Cao Cao mavi erikleri gstererek bu meyvenin yardmyla ger
ekletirilen bir strategem uygulamasn anlatt (bkz. 1 7. 19). Liu Bei
tamamen rahatlamt. Cao Cao'nun kendisini, iinde hazrlanm
bir masann kendilerini bekledii ardaa gtrmesine izin verdi.
Karlkl oturup araptan ve eriklerden lafladlar. Garip grnl
yamur bulutlar gkte grnnce, sz her ikisi de bir byyp bir
kaybolan, bazen klp sakl kalan, bazense btn g kaplayan
yamur bulutlar ile kahramanlar arasndaki benzerlie geldi.
537

"Sizce zamanmzn kahramanlar kimlerdir?" diye soruverdi Cao

Cao bir anda.
Liu Bei soruda bir tehlike sezdi ve temkinli olmaya karar verdi.
"Kstl anlaym yznden bu konuda karar vermeye cret ede
mem" diyerek tartmadan kand.
Ama Cao Cao iin peini brakmyordu. Bylece Liu Bei arka ar
kaya sekiz adamn adn sayd, ancak Cao Cao hibirini kabul etme
di. Sonunda Liu Bei, "Saydklarmn dnda kahraman olarak nite
lendirilebilecek kimseyi tanmyorum" diye vazgeti. Cao Cao ise
bunun zerine yle dedi: "Kahramandan anladm, gnllerinde
byk bir irade tayan ve karnlarnda iyi ayarlanm strategemler
saklayan erkeklerdir, gkle yerin arasndaki her eyi yutup sonra
yeniden tkrmeye kararl kiilerdir. "
Liu Bei, pheyle "Kimin gc buna yeter ki?" diye sordu.
Cao Cao nce Liu Bei'yi sonra da kendisini gstererek: "Gn
mzn kahramanlar, ikimiziz !" dedi.
Liu Bei korkudan elindeki yeme ubuklarn drd. Cao Cao
byle dediine gre kendisini tek ciddi rakibi olarak gryordu. Bu
ise, yaamnn tek bir annda bile gven iinde olmad anlamna
gelirdil Tesadfen tam bu anda akan bir imei kuvvetli bir gk
grlts izledi. Liu Bei yerdeki yeme ubuklarna doru eilerek
sakince: "u gkgrlts yreime iniyordu!" dedi. Cao Cao g
lerek, "Hadi canm, sizin gibi bir kii gkgrltsnden de korkacak
deil ya." diye yorumda bulundu.
"Neden olmasn? Bilge Konfys bile, hain bir imein ve kuv
vetli bir frtnann akln bandan alabileceini kabul etmiti" diye
yantlad Liu Bei.
Bylece Liu Bei, yeme ubuklarn elinden drmesine neden
olan korkunun gerek nedenini ustaca saklamay baarm ve Cao
Cao'nun phelenmesine hacet brakmamt.
Liu Bei'nin, Cao Cao tarafndan isabetli bir ekilde ortaya kar
lan duygularnn stn, pheci rakibini yattrarak, inanlr bir e
kilde rtme ekli, 27 numaral strategem altnda incelenebilir. B
yk planlar yaplr, ama zararsz insan rol oynanr. Bu balamda
in'de pheyi zerinden atma 1 kendisini karanlkta tutma strate538

geminden sz edilir (szlk anlamyla: kendi nlarnn karartlmas

ve asl amalarn gizlenmesi [taohui zhi ji] , gizli meneke stratege
mi olarak da anlr) . Her trl ortaya "kn tehlike arz ettii d
nemlerde, yalnzlkta olsun, kalabalkta olsun saklanmak iyidir, zira
kimsenin kendisini tanmad yerde insan rahatlkla gizlenebilir
(Dnmler Kitab) . air Liu Bai (701 -762) genel olarak u tavsiye
de bulunmaktadr: "Yksek prltda bir insan, parlakln gizlerneye
almaldr". Zira bala bulanan inci tanesi alnmaz.
Maa Zedong'un resmen ngrlen halefi Lin Biao (1 907-1971;
bkz. 16. 16), szde darbe giriiminden ve bunu izleyen lmnden
sonra, bu strategemi kullanm olmakla sulanmtr. Buna gre,
yaamn bu ekilde srlrmek ve "byk projesi"ni gerekletirmek
istemitir. Mart 1970'te Parti ynetimini ve iktidar gasp etme plan
zerinde alrken, kamplosuna katlanlardan "taohui (kendini ka
rartna)" szcn not defterlerine kaydetmelerini istedii sylen
mektedir. Kendisi ise, Kralln Romans ndan Liu Bei'yi, strate
gem yardmyla Cao Cao'yu aldatnas nedeniyle ven bir iiri kopya
etnitir: "Geici olarak kaplann maarasnda zaman geirmek
zorunda kalan kahraman, plan aa karldnda korkar. Paniini
saklamak iin gkgrltsn kullanr, deien koullara mucizevi
bir ekilde uyum gstermektedir" (Seilmi Makaleler: Lin Biao'nun
ve Konfys'n Eletirisi, Pekin 1975, s. 74 vd.) .
'

27.28. Ayak Leeni Olarak Dnya

. S. 1/2. yzyllardan aktarlan Chu'nun Atlar'ndan, "Balk"
baln tayan birinde, rakiplerinin entrikalar sonucunda kralnn
gznden den ve yaralanm bir ekilde nehir kysnda gezinen
devlet adam Qu Yuan'n yks anlatlr. Yal bir balk onu g
rnce sormu : "Siz yksek bir valye deil misiniz? Nasl dtnz
bu yaban topraklara?" Qu Yuan cevap vermi: "Btn dnya kirli,
yalnz ben temizim. nsanlarn hepsi sarho, yalnz ben aym. O
yzden srldm." Balk buna karlk vermi: "Gerek bilge, hi
bir d etkiye bal olmadan, dnya ile arasn iyi tutabilir. Btn in539

sanlar kirliyse siz neden amura dalp dalgalarla oynamyorsunuz?

Btn insanlar sarhosa, siz neden onlarn arpasndan demlenip on
larlar birlikte arap imiyorsunuz? Neden o kadar derin dnp o
kadar ykseklere kmak istiyor ve kendi kendinizi srgne yollu
yorsunuz?" Qu Yuan yle konumu: "yle dendiini duydum:
'Her kim ykanrsa, apkasn kartr ve kim yeni ykanmsa, erein
deki amuru da temizler.' Bu durumda kendi z temizliimi adi
dnyann tozuyla nasl kirletirim? Balkiara yem olmay yelerim! "
Bunun zerine balk bir glmsemeyle dudaklarn aralam ve
kreklerini ekerek uzaklam. Bu srada ark sylyormu:
"Canglang sular temizse,
apkamn kenarlarn ykarm
Takn bulandrmsa sular Canglang'da
Yalnz yarar ayak ykamaya. "
Balknn arks, ikinci byk Konfys olan Mencius (yakl.
372-289) tarafndan dahi aktarlmtr. Onun eserinde arky kk
olanlar sylemektedir (bkz. Richard Wilhelm: Mong Dsi, Kln
1 982, s . l 1 6) . Efsane, Qu Yuan'n byk bir ta alarak kendisini
nehrin takn sularna braktn anlatr. Onu aramaya kan san
dallar, her ay ylnn 5.5. tarihinde yaplan ejderha sandal festi
valinin balangc olmutur. Bugn Qu Yuan, doduu blge olan
Zigui'deki (Hubei Eyaleti) bir bronz heykelle anlmaktadr.
Balknn arksnda sz ettii apka kenan, belirli bir memur
rtbesinin iaretidir. Dizeleriyle balknn sylemek istedii, iyi
zamanlarda memuriyete atlmak, bulank zamanlarda ise zel yaa
ma ekilmek gerektiidir. Balknn bak asna gre Qu Yuan
dnyay fazla ciddiye almaktadr ve kat ilkelerine fazla nem ver
mektedir. David Hawke'n yorumu bu yndedir (Ch'u Tz'u: The Song
of the South [Gneyin arks] , Oxford 1959, s. 9 1 ) . nmdeki in
ce yorumlardan ise baka bir sonu kmaktadr. Balk iin dnya
her zaman saf ve temiz deildir ve zaman zaman bulank bir suya
benzer (bkz. 20 numaral strategem) . Bu gibi durumlarda fazla te
mizlik ve titizlik insana yolunu artr. Zamana uymak ve dnyay
olduu gibi almak gereklidir. Zira dnya her zaman bir ie yarar.
nsan kendisine u szleri iar edinmelidir: Pis ayaklada da olsa
540

iine dal. Qu Yuan gibi yalnz kendi bedenini deil, ayn zamanda
elbiselerini, yani btn toplumsal evreyi temiz tutmaya almak
yerine, "toplumsal yaamda fazla lekesizlikten kanmak gerekir" (Li
Bai [70 1 -762 ] ) . Kendi yaamn srdrmek asndan, 2 7 numaral
strategemin ruhuna uygun olarak iyi niyeti perde olarak kullanarak
kirli dny,fly bir dereceye kadar kendi yararna kullanmak, yani en
azndan iinde ayaklarn ykamak gereklidir.

27.29. Deerli ve yi - Kafas Karmlk

"Bir tara giriimi muhasebeci aryordu. ki talip vard. Fabrika m
dr her biriyle bir mlakat yapt. lki becerikli, yetenekli ve dene
yimliydi. Her soruya bir yant verebiliyordu. brnn ise kafas ka
rkt ve ilgisiz eylerden sz ediyordu. Hangisinin daha iyi olduu
besbelliydi. Buna karn, mdr kark kafaly seti. Arkadalar
bunun nedenini sorduklarnda mdr yle cevap verdi: Btn gelir
ve giderler naslsa benim aklmda. Muhasebecinin tek ii, st mer
ciiere kar gstermelik olarak bulunmak. 'Deerli ve iyi - kafas ka
rmlk' szn hi duydunuz mu? Kafas kark muhasebecinin
tuttuu defter de karmakark olur. Vergi dairesinden gelip defteri
incelediklerinde hibir ey anlayamazlar. Beceriksiz bir adamdan
ktlk beklenmez. Bylece, paramz dilediimiz gibi harcamamz
ve ilerimiz grmemiz ok daha kolay olur."
Yukardaki anekdotu, in Komnist Partisi Merkez Komitesi'nin
yayn organ Halk Gazetesi'nden alyorum (Pekin 30.3. 1989, s. 5 ) .
nl "deerli ve iyi - kafas karmlk" deyimi, air, ressam ve ka
ligraf Zheng Banqiao (1693-1 765) tarafndan kullanlmtr: "De
erli ve iyi - kafas karmlk - Akll olmak zor, kafas kark ol
mak zor. Daha zor olansa, akllln kafas karmlk gibi gsteril
mesi. Bir atma annda [kafas kark gibi davranarak] bir adm
geri ekilmek gerekir. Bylece kalp huzuru kazanlr. Hedef gelecek
teki kazan deildir. " Zheng Banqiao'nun aklndan geirdii, herhal
de amirierin etrafn dolanmak iin rgtl bir kafas karmlk de
ildi. Ancak, fabrika mdrnn, 27 numaral strategem anlamnda
541

yorumlansa da, Zheng Banqiao'nun "deerli ve iyi - kafas kar

mlk" deyimine gndermede bulunmas bouna deildir.
"Deerli ve iyi - kafas karmlk" deyimi sk sk strategemsel
olarak yorumlanr. Zheng Banqiao'nun "uygun zamandaki kafas ka
rmlk, aklllktan ok daha harika bir etki yaratabilir" (Eri atp
doru tutturmak: insan yaamnda allmn dnda dnme, Pe
kin 1994, s. 1 79) cmlesini Wang Hongjin "Bir eyi 'kafas karm
lk' yoluyla halletmek' bal alnda incelemektedir. Hongjin, sz
konusu tezi iki tarihsel balamda incelemektedir. ki bakan bir iki
sofrasnda mparator Taizu'nun (960-997) da huzurunda son derece
yakksz bir ekilde davranmlardr. Aslnda ok ar bir cezay
hak etmilerdir. Dier bakanlar ikisini oradan alp gtrmek iste
diklerinde ise mparator sarho rol yaparak onlar bir el iaretiyle
gndermitir. Ertesi gn, iki bakan korka korka zr dilemilerdir.
mparator ise arm gibi yaparak, kendisinin sarho olduunu ve
hibir ey hatrlamarln sylemitir. Chu Kral Zhuang da (613591) dzenledii bir ziyafete bakanlarn ve generallerini davet
etmiti. Gece ktnde mumlar yaklmt. Kral sarayndaki baz
gzdelerin raksetmesini emretmiti. O srada esen bir rzgar mum
lar sndrd. Karanlkta bir bakan bir rakkasenin eteini ekip yrt
t. O ise, bakann sa handm tutabilmiti. Bakann yapt, lm
cezasn gerektiren bir sutu. Mumlar tekrar yakld. Gzdesi kendi
sine haberi ilettiinde kral dedi ki: "Kadns uarlklar iin bakan
lanndan biri nasl sulanabilir?" Annda emretti: "Bugn benim
erefime iilecek Her kim sa handm kopartmazsa, comadn
gstermi olur." Oradaki btn eref sahipleri bunun zerine sa
bantlarn kopartp atee attlar. Sonraki bir savata bir general zel
likle cesurca arpt. te o, gzde tarafndan sa band koparland.
Wang Hongjin'in karrnma gre genel olarak, temel ve ilkesel
olmayan sorunlarda zaman zaman baz eylere gz yummak ve ka
fas karm gibi davranmak doru olabilir. Hou Lei dalayl yoldan
benzer bir sonuca ulamaktadr: "ilkesel sorunlarda ok ak ve ke
sin olunmaldr. Bu gibi durumlarda 'deerli ve iyi - kafas kar
mlk' oyunu aynanamaz ve elikilerden kanlamaz [ . . . ] " ("Parti
yelerinin ve memurlarn kendi kendini kltrlendirmesi", Halk Ga542

zetesi, Pekin 3 . 1 . 1995, s.9) . Chen Lurnin de, "Bir komnistin kafas
karm olamaz" adl yorumunda ayn azdan konumaktadr
(Halk Gazetesi, 24. 10.1997, s. l l) : "Gerek bir komnist ilkesel do
ru ve yanl sorunlarnda kafas kark bir ekilde davranamaz.
Partinin izgisi, kutuplama normlar ve politik kurallar, halkmzn
adaledi davran ve lkemizin onuru ve onursuzluu konularnda
neyi sevip neden nefret etmesi gerektiini kesin olarak bilmelidir.
Bu konularda iki anlamlla ve belirsizlie yer yoktur." 1 2 . 10. 1 998
tarihli Halk Gazetesi'nde de Shi Songyong unu belirlemektedir: "n
sann 'kafasnn kart' zamanlar olabilir, ama baz konularda
'kafas karmla' yer yoktur. Birazck 'kafas karmlk' zararsz
da olsa, srekli hale geldiinde tehlike bagsterebilir."

27.30. Aaya vg
21'inci yzyl in yzyldr. 2030 ylna kadar in dnyann en
gl lkesi olacaktr. Cannes Film Festivali'nde in filmi Konfys,
byk dl kazanmtr. inli air Bei Dao, edebiyat dalnda Nobel
dl sahibidir. Avrupa'nn en nemli divalar arasnda drt inli
arkc yer almaktadr, vs.
Chen Xiaochuan, in Komnist Genlik Birlii'nin borazan in
Genlik Gazetesi'nde 1998 yaznda, in'de o srada yeni yaymanm
olan ve yukardaki ngrleri ieren bir kitap hakknda "objektif
vatan hainlii" diye svmektedir. Bu gibi szlerin, yabanclarn in
tehlikesi tezleri ve in'in nne engel koyma abalar iin koz ver
dii grndedir. Ona gre, in-Amerikan ve in-Sovyet ilikileri
zerine 2 7. 1 . 1957 tarihli bir konumasnda Mao Zedong'un yapt
tavsiyeye bal kalmak daha doru olacaktr: "Ne zaman olursa ol
sun, her zaman mtevaz ve temkinli olmalyz ve kuyruumuzu da
ha da ieri ekmeliyiz." (bkz. Mao Zedong Waijiao Wenxuan [Mao
Zedong'un Seilmi D Politika Yazlar], Pekin 1 994, s. 283) .
Batdan bir rnek vermek gerekirse ABD, dnyann lider gc
olma misyonunu (bazen "zorla lider" veya "sevilmeyen erif" olarak
anlsa da) inandrc bir ekilde yrtneye alsa da, demitir in
Babakan Zhou Enlai ( 1898-1976) 9.7.1971'de ABD Gvenlik Da543

nman Henry Kissinger'a in'e yapt ilk ziyarette (bkz. 27.6), in

Amerika veya Rusya gibi bir sper g olmad gibi olmak da iste
memektedir. O zamandan beri in, kendisini bir sper g olarak
grme dncesine hep temkinli yaklamtr. in Halk Cumhuri
yeti'nin 4. 12. 1 982'den beri yrrlkte bulunan anayasasna gre,
"in, hegemonyacla kar srekli savar" (Giri, fkra 12) . 1989'
da Deng Xiaoping, bir d politika ilkesi olarak unu ortaya koymu
tur: "Meziyetlerini gizleyerek doru an beklemek - asla ilk hamlede
bulunmamak". 90'l yllarn banda da yine kendisi, "in'in asla
dnya politikasnda bir rol oynamamas, alak bir profil izlemesi ge
rektii" belirlemesinde bulunmutur.
Dnceler istensizce binyllarca geriye, Lao Tzu'ya ve ona atfe
dilen Tao Te Ching kitabndaki, 2 7 numaral strategemi artran
u szlere gitnektedir:
"Adilin kk az olandr
Yksein temeli alaktadr [ ... ]
Deniz ve nehirlerin, btn rmak ve derelerin kral olmas,
kendilerini alakta tutinalarndan kaynaklanr.
Bu yzden,
Dier insanlarn zerinde bulunmak isteyen,
Szleriyle kendilerini onlarn altna koyar.
nsanlarn nnde durmak isteyen,
Kendisine onlarn arkasnda yer bulur."

27.31 . Arkada Oturmak Yoluyla Ykselrnek

LUKAS, 14: "Ve arlanlarn ba yerleri nasl setiklerini sa grn
ce, onlara bir mesel syleyip dedi: Sen bir kimse tarafndan dne
arldn zaman, ba yere oturma; belki senden stn saylan bir
kimse onun tarafndan arlmtr, seni ve onu aran gelip sana:
Bu adama yer ver, der, sen de utanarak en alt yere oturmaya ba
larsn. Fakat anldn zaman, gi en alt yere otur da seni aran
gelip sana: Ey dost, yukar k, desin; o zaman btn seninle beraber
yemekte oturanlar karsnda sana itibar olur. nk her kendini
alaltan ykseltir."
544