O.D.T.(I.

Mimarlk Fakltesi
C i l t 3, Say 2, Gz 1977.

Dergisi

167

VENEDK TZ TARH BR ANIT

GB KORUNMALIDIR
Cevat ERDER

e Ekim 1977'do ann.

1964 yl Mays ay sonlarnda Venedik'te toplanan kinci

Uluslararas
Tarihi Ant Mimar ve Teknisyenleri
Kongresi 'ne
katlanlar, 1931 ylnda kabul edilmi olan Atina Tzndeki
ilkelerin yeniden gzden geirilmesine karar verdiklerinde
tzk 33 yandayd. Venedik Kongresinde yaplan almalar
sonucu kabul edilen 'Venedik Tz' adyla anlan ilkeler ise
daha henz on yl gemeden youn tartmalara hedef olmutur.
Hatta bugn tzn tmyle deitirilmesini isteyenler dahi
bulunmaktadr. Nitekim,1975 ylnda kutlanan "Avrupa Mimari
Miras Yl" dolaysyla yeni bir Tzk, hi olmazsa Avrupa
Konseyi yelerine dnk, bir Avrupa Tz yazlmasna da
gidilmitir. Bu gelimeler sresince 1931 Atina Tznn
yerini alan Venedik Tznn-yeterliliini bu kadar hzl
olarak yitirmi olmas kansn douran nedenleri ele almakta,
tartmaya amakta, ve tz tekrar gzden geirmekte yarar
vardr.
Buna balamadan Venedik Tznn ok nemli bir belge olduunu
ve bunu hazrlayanlarn baarl bir i yapm olduklarn
belirtmek gerekir. Nitekim tzn hazrland yl ve
takibeden pek ksa sre iinde bir ok lke bu ilkeleri resmen
benimsemi ve bunlar ou kez yasalarnda dahi yanstmtr.
Bu tutum byle bir tzk iin o sralarda var olan gereksinmeyi
de ortaya karmtr.
Son yaplan giriimlerde ise artk tzn gereksinmeleri tam
olarak yantlamamakta olduu ortaya konulmaktadr. Venedik
Tz ile ilgili giriimleri ve eletirileri genel olarak
gurupta derlemek mmkndr. Bunlardan bir ksm, Venedik
Tzn olduu gibi savunmaktadr. Bu. savunmaya katlanlar
arasnda bu temel tzk yansra blgesel tzklerin
oluturulmasn arzu etmekte olanlar ve hatta bunu denemi
olanlar dahi bulunmaktadr. kinci gurup ise bu tzn
gereksinmeleri yantlamaktan uzak olan maddelerinin
deitirilmesini veya yeni maddelerle tamamlanmasn
istemektedirler. nc gurupsa bu tzn yerini alacak bir
yenisinin yazlmasn nermektedirler.
ounluun deitirme, yenileme ynnde eilimli olmas ve
bununda ksa srede ortaya km olmasndaki nedenler arasnda
ilk olarak Venedik Tznn Atina Tznde grlmeyen lekte
yaygnlk kazanm olmasn ileri srebiliriz. Antlarn ve
yerlemelerin korunmas eiliminin yaygnlk kazanm olmasn
uluslararas toplantlarla izlemek mmkndr.
Venedik Tznn oluturulduu kongre, uluslarararas dzeyde,
konuyla dorudan doruya ilgili teknisyenlerin ve bilim

168

CEVAT ERDER

1 3 ^

ekil 1. Ankara, Byk Esat'ta

"Papaz*in Evi" olarak tannan
bag evi korumak amacyla
kamulatrlm ancak imdilik
doann insafna braklmtr.

ekil 2. Ankara Kalesi iinde Doyran

Sokakta, korunmak ve rnek
olmak amacyla kamulatrlm
doann insafna braklm
dier bir rnek.

adamlarnn 1957 ylnda Paris'te yapt toplantdan sonra

ikincisiydi. Venedik toplantsndan sonra antlarn ve
yerlemelerin korunmasyla ilgili olarak ve konuyu eitli
ynlerden eletiren ve hatta belirli bir konuyu birka kez
tartmalara ve nerilere aan deiik lekteki uluslararas
ve ulusal toplantlarn says hayli artmtr. Konunun
uluslararas sorumluluunu dorudan doruya yklenen Birlemi

VENEDK TZ TARH BR ANIT GB KORUNMALIDIR

169

Milletler rgtnn UNESCO'yu grevlendirerek yaptrd ve

Avrupa Konseyi'nin dzenlenmi olduu toplantlar yansra
blgesel, ulusal veya yerel zel ve tzel kurulularn
almalar hayli byk bir katoloun karlmasn salayacak
zenginliktedir. Venedik Kongresi sonucu, bir gereksinme olarak
kurulmu olan ve 57 lkenin yesi olduu ICOMOS'un
(Uluslararas Ant ve Yerlemeler Konseyi) bunlara katks
hayret edilecek dzeyde olmutur. Hemen hemen yok denecek
kadar kk bir bteyle ICOMOS'un hayli etkili bir kurulu
olarak hzla yaygnlamas ilg ekicidir; hatta tarihi birolaydr denilebilir.
Toplantlarn kapsam ve almalarn younluu ve yaygnl
ile Venedik Tz ilkelerinin snrlarnn oktan alm
olduu ilk bakta zlenmektedir. Tzkle ilgili deitirme
zorlamasnn nedenlerinden byk bir ksmn bu gelimelerde
aramak pek yanl bir kan olmaz herhalde. Zira sadece
tartmalara katlan kiilerin says artmakla kalmam, ilgi
ve almalar, bunlarn bir zamanlar younlat Avrupa
lkelerinin snrlarnn ok tesine varmtr. Doal artlar,
iklim, kltr, ekonomik ve toplumsal deiikliklerle deiik
sorunlar,deiik uygulamalar, deiik sonular velhasl deiik
grler gelmitir. Bunlarn yansra teknik alandaki
gelimeler, geni uygulama olanaklar yeni ortamlar
oluturmutur. Bu da kaygnn yaygnlamasn salamtr.
Modernlemenin, endstrinin getirdii, yaamay dahi tehdit
eden hava kirlilii ve dier ykc nedenler ant ve
yerlemeleri koruma kaygsyla birlemi, yaygnlk artmtr.
Venedik Tzn yazm olan bilim adamlar ve teknisyenler
kmesine baktmzda kesin bir corafi blge kstlamas da
izlemekteyiz. Toplantya katlanlarla tz yazanlarn byk
ounluunu Avrupa lkelerinden gelen temsilciler oluturmutur.
Tz kaleme alan kmedeki 23 kiiden, uluslararas rgt
temsilcisi karsa kalan 20 kiiden 17'si Avrupaldr.
Geriye kalan kiiden bir Tunus'lu, Peru'lu, biri de
Meksika'ldr. Uluslararas dzeydeki ilikilerin balangc
saylabilen Venedik toplants Avrupa'da olumu grn ve
anlayn basks altnda idi. Kabullenilmesi gereken doal bir
durumdur bu. Ancak Venedik Tz eletirilirken bu basknn
devaml aklda tutulmas gereklidir.
1964 ylndan bu yana konunun yaygnlamas, ok ynllk
kazanmas ve sadece belirli bir gurubun grn yanstmas
Venedik Tzn eletirmede kolaylk salamaktadr. zellikle
Avrupa'da yerlemi anlay ve geleneklerin dnda kalanlar
iin bu eletiri daha da kolay olmaktadr. Bu anlay dnda
kalanlar iin tzkteki ilkeleri, (zellikle ilkeler tm
olarak alnmadan teker teker uygulandklarnda) elikiler
iinde deerlendirmek pek zor olmamaktadr. Nitekim tz
eletirenlerin ok kere birletikleri nokta da bu olmaktadr.
Bylece yetersizlik, sadece kapsamda deil kavramda da ortaya
kmaktadr.
On yl gibi ksa bir srede Venedik Tznn yetersizliini
ortaya karan bu genel nedenler eletiride hayli dikkatli
olmami2 zorunluluunu ve yapc eletirmen olmak istiyorsak
gene ilerde en az bu kadar ksa bir sre iinde bu konuda
nereye varlacan kestirebilmemiz gerekir sanyoruz. lkelerin
geerli olabilmesi iin yeni denemelerin- sonularn kapsamas
kadar gelimelerle ortaya kabilecek yeni oluumlarn kavram
ve kapsamn da iermesi zorunludur.

170

CEVAT ERDER

ekil 3. Konya'daki Karaaslan Mescidi

(13. yy. ilk yar) halen
kullanlmakta olup buna grede
kiisel lekte eklemeler
kazanmaktadr.
ekil 4. Amasya Bimarhane (1308) 1950
yllarnda yaplan bir onarm
rnei

lkelerde geerlilik iin gerekli zelliklerden biride ok

ayrntl olmadan ve ayrcalklar yklenmeden gdc olma
niteliidir. Bu, ilkeleri genelde kalma zorunluluuna itmekte
ve yasalar gibi kesinlikler getiren ifadeden
uzaklatrmaktadr. Bu yzden Venedik Tz, onu yasa gibi
kullanmak isteyenleri hayal sktuna uratmtr.
Venedik Tzn btnyle deerlendirmeden, yani btnn gz
nnde tutmadan maddelerini ayr ayr ve tek tek alanlarn ve
bunun sonucu uygulamalarda elikili eitliliklere dikkati
ekenlerin de yanlgsn doal olan bu yasal niteliin
eksikliinde aramaldr.
Ayrca hayli pratik bir eksiklik daha gz nnde tutulmaldr.
Bu da Franszca yazlm olan esas metnin ngilizce, spanyolca
ve Rusaya evriliinde ve bunlarn tefsirinde grlen
eksiklikler ve sapmalardr. rnein saptayabildiimiz
kadaryla Trkeye deiik dillerden deiik kiiler
tarafndan evrilmi drt be Venedik Tz grlmektedir ki
bunlar arasnda'izlenen anlatm ve anlay fark bile buna
rnek saylabilir. Nitekim tzn Franszca yazlm olan
esasyla ngilizcesi arasndaki farkn Rusasmda
hayli
artt da belirtilir.
Venedik Tznn niteliinde belirlenen yukarda pek genelde
sraladmz boluklardan yararlanarak konuya biraz daha
k tutabileceimizi sanyoruz.
Genel izlenim olarak, 1960 yllarna kadar uygulamalardaki
ortak hatalar nleme amac, eksiklikleri tamamlama davran
gncel sorunlara tepkileriyle birlikte tzn btnnde
grlmektedir. Bunlar tzn tanmlama, ama, koruma,
onarm, tarihi yerlemeler, kazlar ve yaynlar ad altndaki
ana blmlerinde izlendii gibi maddelerin kendi iinde de
teker teker grlebilmektedir.
Tanmlar:
MADDE 1- Tarihi ant kavram sadece bir mimari eseri
iine
almaz, bunun yannda belli bir uygarln,
nemli
bir gelimenin,
tarihi
bir olayn tankln
yapan

VENEDK TZ TARH BR ANIT GB KORUNMALIDIR '

171

kentsel
ya da krsal
bir yerlemeyi
de kaplar. Bu
kavram yalnz byk sanat eserlerini
deil,
ayrca
zamanla kltrel
anlam kazanm daha basit
eserleri
de kapsar.
MADDE 2- Antlarn
korunmas ve onarm iin, mimari
mirasn
incelenmesine
ve korunmasna yardmc
olabilecek
btn bilim ve tekniklerden
yararlanlmaldr.
Venedik Tznn tanmlar bal altnda verilen ilk iki
maddesi, bilindii sanlann eksikliini tamamlama, yeni
nitelikleri vurgulama rneidir. Bu yzden ilk iki maddeyi
ieren blme "Tanmlama" deil belki "Tamamlama" veya baz
hususlarn gzden geirildii, eksiklii izlenen nemli
noktalarn vuruguland "n lkeler"
ksm demek daha yerinde
olurdu.
Nitekim tzn ilk maddesinde tarihi ant nedir sorusuna yant
verileceine, adeta bu tanmn bilindii varsaymdan hareket
edilerek bunda eksik olan zellikler sralanmtr. Belki de
bu zellikler iinde tme gidilmek istenmitir. Ancak bunda
baarl olunduu iddia edilemez.
Var olduu sanlan veya varolmas istenilen tanmda kavramsal
bir yaklam oluturulmaktadr. Tek yapnn antsall bir
kavram olarak' belirtiliyor ve bu kavrama grntl eklemeler
yaplarak kentsel ve krsal yerlemeler katlyor.
oullatrlan ant tanmnda getirilen yeni deerler iinde
ise belirli bir uygarlk izgisi yansra tarihi olaylar ve
gelimelere de yer verilmesi neriliyor. Bununla yetinilmiyor,
eksik grlen deerlerin kavramda daha gl yer etmesi iin
dier bir nitelik vurgulanyor. 0 gne dek yaplarda nemle
durulan balca deerlendirme zelliinin grnteki grkem
olduu ancak bu alkanln yitirilmesi gerektii
belirtiliyor. Bu direni ikinci cmlede belirtiliyor. Artk
sadece grkemli, grnte nemli yaplarn deil geen
zamanla kltrel anlam kazanm basit, mtevaz yap ve yap
kmelerinin de bu kavram inde yer etmesi neriliyor.
Tanmlar blmne alnm ikinci madde ise neden buraya
alndn sorduracak niteliktedir. Esasta bugne kadar
kavramda yer etmedii izlenen zellikler, yani bilimsel ve
teknik yn vurgulanmak istenmise bu ok yerinde bir katk
olmutur.
Daha ok uygulamada grlen, eksiklii kesinlikle hissedilen
bir hususa deinilmi bir madde bu. Mimari mirasn

ekil 5. Paris Quartier du Marais'de Pare

Royal' evreleyen, onarlmakta
olan bir yapnn revakl blurad
ekil 6. Paris, Quartier du Marala'deki
ayn yapda dkkan olarak
kullanlan blmlerin tehir ve
giri kesimleri iin getirilen
zm.

CEVAT ERDER

incelenmesinde ve korunmasnda bilim ve tekniin katkda

bulunabilecek dallarna ba vurulmasnn bir madde iinde
btn gcyle belirtilmesi ve o zamana kadar kullanlan
yntemlerin dzeyi hakknda bize bilgi de vermektedir. Konunun
bilimsel ve teknik ynleri olabileceini kabul etmeyenlere
kar hayli sert bir k yaplm ve kavramda bunun
kesinlikle yer etmesi istenmitir denilebilir.
Ama :
MADDE 3- Antlarn
korunmasnda ve onarlmasmdaki
onlar bir sanat eseri olduu kadar bir
belge olarak da
korumaktr,

ama,
tarihi

ok ksa bir cmle ile oluturulmu tek maddelik ama

bal altnda belirtilen bu ksm tzn ilgiyi eken
ynlerinden biridir. Bir ilke olarak alnmasndaki neden,
uzun sredir tartmaya ak bir konuyu zmlemeye
almasndandr.
Bir bakma tarihi antlarn deerlendirilmesinde ve
snflandrlmasnda arlk kazanm olan sanat ynne nem
veren, gzellik, estetik, yegnelik gibi nitelikleri nde
tutan davranlara kar bir k olduu da ileri srlebilir.
Antlarn tarihi deerlerinin de en az saylan nitelikler
kadar nemi olduu belirtilmek istenmitir. Sanat ve tarihi
deerlendirmede bir elik olduu ve bunda bir denge kurulmas
gerektii ileri srlmektedir.
Bu aba, kabaca yapy estetik ynden deerlendirmeyi ngren
onarc mimar, estetiki veya teknisyen v.b. ile ant sadece
tarihi ynyle nemseyen sanat tarihisi, arkeolog, tarihi
gibi bilim ve meslek kmeleri arasnda uzun sredir devam
eden ekimelere son vermeye dnk bir almadr. Baarl
olmas arzu edilen bar bir yaklam getirebilmek ve uzun
zamandr uygulamalarda, deerlendirmelerde ypratc sonulara
gtren bu iki kart tutum zmlenmek istenmitir. Bu
ilkenin ama olarak Venedik Tzne getirilmi olmas bizce
bir aamadr.
Ayrm yapmak zor ise de a ada"Koruma" bal altnda
toplanan be maddelik ilkeler kmesi kavramda ve karar vermede
gerekli zellikleri ve yaklamlar, "Onarm" bal
altndaki be maddelik ilkeler kmesi ise uygulamada ve teknik
dzeydeki genel hususlar ve metodolojiyi kapsamaktadr
denebilir.
Bunlar srasyla ele alrsak:
Koruma;
MADDE 4- Antlarn
korunmasndaki
olmas, devamllnn

temel tutum korumann

salanmasdr.

kalc

Drdnc madde, geerliliini kesinlikle yitirmeyen ve

yitirebileceini de sanmadmz bir koruma ilkesini
vurgulamaktadr. Antlarn korunmasnda devamllk, koruma
nlemlerinin kalc olmas tek kar yoldur. Antlarn
korunmas iin yaplacak proje ve programlarda korumay
devaml klma, nerilerin tmnde hi akldan karlmamas
gereken bir noktadr. Bakmda kesinlikle devamllk
salanmam onarm almalar ou kez koruyucu olmaktan
kmakta hatta zararl bile olmaktadr.
MADDE 5- Antlarn
korunmas,
her zaman onlar herhangi
bir
yararl
toplumsal ama iin
kullanmakla
kolayltrlabilir.
Bunun iin bu eit bir
kullanma

VENEPK TZ TARH B*R ANIT GB KORUNMALIDIR

173

ekil 7. Tokat, Gk Medrese avlusu (13.yy.

son eyrek) erken bir onarm ve
bu tr yaplarn-mzeye evrilii
rnei.
_^r0^~~

arzu edilir,
fakat bu nedenle yapnn plan ya da
sslemeleri
dei tirilmemelidir.
Ancak bu
snrlar
iinde yeni ilevin
gerektirdii
deiiklikler
tasarlanabilir
ve buna izin
verilebilir.
Korumada bakmla devamllk salanabilecei ilkesinin
ynlendirilmesinde beinci madde yardmc olmaktadr. Koruma
iin yaplarn devaml kullanlmas bakmlarnn salanmasn
da getirmektedir. Bunun iin de toplumsal bir ilev getirmek,
yapy grevlendirme, antlarn yaamlarn devam ettirmek
iin gerekli grlmektedir. Yapy koruma almalarnn
ynn kendisinin ne ekilde kullanlaca tayin etmektedir.
Bunun iin de verilecek ilk kararlardan biri bu ilevin
saptanmas olmaldr. Ancak bu karar verirken, toplumsal
ilevliin ne olacan saptarken salt koruyucunun, teknisyen
veya ynetici olarak etkin olabilecei dzeyi
de dnmek
gerekmektedir ve bu konuda yardmna erime zorunda
kalabilecei ilgili alanlarda nitelikli kiileri ve bilgiyi
de gz nnde tutmakta yarar vardr. Bu dzeyde ibirlii,
ksaca deiik bilimsel ve teknik dallarn katks ortaya
kmaktadr. Ancak bu madde fazla aklk getirmeden grntde
izlenebilecek baz mdahalelere yn vermekle yetinmektedir. Bu
nedenle de kstl, yetersiz kalmaktadr.
Yapya getirilecek yeni yaam biiminin, antn dzenini,
plannn ve sslemelerini etkilemeyecek nitelikte olmas
kesinlikle istenmektedir. Ancak deitirmeler, yapy fazla
zorlamad hallerde ilevin kabul olunabilecei tekrar
edililerek kolaylkla eriilebilecek tehlikelerin nlenmesine
allmtr.
Maddede belirtilmemi olan nokta, yaplarn kendilerine z
ilevlerini yitirmi olmas halidir. Eer ant halen ilk
ilevini srdryorsa bunun da birlikte korunmas gereklilii
ve bunun korumada bir arada dnlmesi olaan bir
varsaymdr ve tekrarna gereksinme duyulmamtr. Bunun
ele alnnda gene kullanlmayan yaplar eski ilevlerine
dndrme abalarndaki yapay tutumlar gz nnde tutmak

174
CEVAT ERDER

#J$W ,
1

'

ekil 8, Eski P e r t e k ' t e Keban Baraj gl

alan iinde kalan kesimdeki
Aa Camii (elebi Ali Camii
16. yy.)

ekil 9. Eski Pertek Aa Camiinin

(elebi Ali Camii 16.yy.)
tanmak zere sklmesi.

VENEDK TZ TARtH BR ANIT GlBt KORUNMALIDIR

175

ekil 10. Yeni Pertek'e tanan caminin

bugnk durumu ve yenilenen
evresi.

gerekir. nerilen yeni ilev ile zorlamal eski ileve

dntrme elikisi bu maddeyi.ypratan zelliklerden biridir.
Bu elikiyi rnein ounlukla kullanlmamakta olan
hamamlarmzn ve kervansaraylarmzn onarmdan sonra
dnlen ilevler tartmasnda izlememiz kolaydr.
MADDE 6- Antn korunmas,
lei dna tamamak
artyla
evresinin
de bakmn iine almaldr.
Eer
geleneksel
ortam varsa, olduu gibi
braklmaldr.
Ktle ve renk ilikilerini
deitirecek
hibir
yeni
eklentiye,
yok etmeye, ya da deitirmeye
izin
verilmemelidir.
Antlarn tek tek korunmas sreci aldndan ve yaplarn
evresiyle deerlendirilmesi zorunluu kabul edildiinden bu
yana yaplan tartmalar iinde yer alan bir nitelik bu
maddede yanstlmak istenmitir. Bunun da kesin bir zm
getiren ilke olmad kolayca izlenilmektedir. Nitekim antn
evresiyle birlikte korunmas sorunu bir parasyla, takibeden
yedinci maddeye aktarlmtr.
Ant ve evresi sorunuyla ilgili yasalarda, yasalarn
gerektirdii antn evresinde korunacak alan iin 10 m, 50 m,
500 m vb. baz kesin saysal llerin verilmi olduunu
izlemekte idik. Ancak her ant nasl kendi bana bir sorun,
korunmas iin kendine zel zmler isteyen deiik bir durum
ortaya koyuyorsa ayn zellik evresi iin de sylenebilir. Bu
yzden genellikle belirli bir snr zmenin, btn antlarn
evresi iin uygun bir saysal kstlama yapmann gl
ortaya km ve bu nitelikte yasalar deerlerini ksa srede
yitirmitir. Yapnn leine uygun bir evrenin bakm ve
korunmas eklindeki genel bir yaklamla bu soruna bir zm
getirmek istenmi ve antlarn etrafnda tarihi evre varsa
bunun olduu gibi kalmas ngrlmtr. Bunlarn etrafndaki
ykm, yeni yapm veya dzenlemelerde eskisiyle ilikin ktle
ve renklerin ahengini bozacak herhangi bir deiiklie de
kesinlikle kar klmaktadr. Burada da "ahengin bozulmas"

!76

CEVAT ERDER

veya "yapnn-lei" gibi tartlmas kolay deyimlerle kar

karya kalnmakta, doal olarak da uygulamalarda elikiler
yer almaktadr. Buna zmn, genelde kalan ilkelerle
getirilebilecei kansnda deiliz. Gene bir kavram dzeyine,
bir yarg eliine ulalmas gereklilii ortaya kmaktadr.

MADDE 7- Bir ant tanklk

ettii
tarihin
ve iinde
bulunduu
ortamn ayrlmaz bir parasdr.
Antn
tmnn ya
da bir parasnn
baka yere tanmasna
-antn
korunmas bunu gerektirdii
ya da ok nemli
ulusal
veya uluslararas
karlarn
bulunduu
haller
dndaizin
verilmemelidir.
Yaplarn yapldklar yerin dzeni iinde dnldkleri,
evreleriyle deerlendirdikleri dncesinin bir uzants olan
bu maddeye ayr yer verilmesinin gncel uygulamalarla ilikisi
olduu kans yaygndr. Nitekim, yaplarn koruma amacyla
bir yerden baka bir yere tm veya paralar halinde tanmas
rnekleri artmaya balamtr. zellikle Msr'da Assuan
Barajnn tamamlanmasna yakn bir srede su altnda kalacak
yaplarn nemi ve says aa ktndan giriilen
uluslararas byk kurtarma almalar, sonradan gl
uluslar arasnda bir yarma haline dnen uralar ve
bunun sonular, bu maddenin olumas iin bir neden olarak
gsterilebilir.
Assuan Baraj gl alanndan kurtarlan antlarn, Abu Simbel'
dekiler yan sra Msr'dan alnp baka lkelere gtrlen
tapmaklarn yeni konum yerlerinde hi de tatmin edici, i
ac durumda olmadklar gzlenmi, eletirilere yol amtr.
Venedik'teki toplant srasnda bu tartmalarn youn olmas
byle zel bir duruma nem kazandrm, belirgin bir ekilde
ele alnmasna zorlamtr denilebilir.

MADDE 8- Antn
tamamlayc unsurlar
saylan heykel,
resim
gibi sslemeleri,
ancak bunlar korumann
baka
aresi yoksa, yerlerinden
kaldrlabilir.
Sekizinci maddenin bir nceki maddeden ayrcaln aklamak,
yapnn tmn veya paralarn sslemelerinden ayr dnmek
bir hayli g gzkmektedir. Ancak burada gene uygulamalardaki
younlukla karlalan sorunlarn zmlenmesi zorunluluu
neden olarak gsterilebilir. Gene bu madde Avrupa'da sk
rastlanlan bir konu olarak karmza kmaktadr. zellikle
heykel ve kabartmalarda ssl kiliselerde zamanla ve bilhassa
hava kirlilii ile gittike artan bir koruma sorunudur bu.
ncelikle ypranan d yzlerdeki sslemeler, tan
korunmasndaki aresizlikten tr, dikkati ekmekte ve
ounlukla sslemelerin kopyalar yerlerine konularak
orijinaller depolara veya mzeler tanmaktadr. Bu bir tr
moda halini almtr. Bu ilem iin gelitirilmi teknikler
yarmas yaplmaktadr. Buna karlk ta koruma denemeleri
sorunu nleyecek olumlu sonular vermekten uzaktr ve
alkanlk haline gelmi olan sslemeyi koruma amacyla
yapdan ayrma almalarna da acele bir set ekmek
gerekiyordu. Buna ait almalar Venedik Tznn gncel
sorunlarna g vermi oluyor, ancak ilkelerin zamanla oluan
geerlilik srecine halel getiriyor, moda kendisini
yitiriyordu.
Bu maddeyle antlar korumada kavram ilkeleri dizisi
tamamlanm oluyordu ve uygulamalarda geerli yntemlerin
belirtilmesi gerekiyordu. Yntemleri "restorasyon-onarm"
bal altnda toplanm olan be maddede izliyoruz. Bunlara

VENEDK TZ TARH BR ANIT GB KORUNMALIDIR

177

onarm almalarnn, projelerinin esaslar veya uygulamada

takip edilecek ana izgiler eklinde de baklabilir.
Onarm:
MADDE 9- Onarm uzmanlk gerektiren
bir itir.
Amac,
antn
estetik
ve tarihi
deerini
korumak ve ortaya
karmaktr.
Onarm, kendine
temel olarak
ald
orijinal
malzeme ile gvenilir
belgelere
saygyla
baldr.
Faraziyenin
balad
yerde
onarm
durmaldr;
yaplmas
gerekli
herhangi bir
eklemenin
mimari kompozisyondan
fark
anlalabilmeli
ve
gnnn damgasn tamaldr.
Herhangi bir
onarm
iine balamadan nce ve bittikten
sonra,
antn
arkeolojik
ve tarihi
bir incelemesi
yaplmaldr.
lkenin ilk cmlesi bir savunun kabul edilmesini nermektedir.
Onarmn deiik nitelikte bir bilgi, bir disiplin, bir meslek
olduu savunusunun yer etmi olduunu, bu konuda bilgi ve
denemelerden yoksun her nne gelenin, iyi niyetle dahi bu ii
beceremeyeceini kesinlikle belirtmek gerektiini
gstermektedir. Bugn hl bunun tartmasnn yapld' veya
tartmaya lzum grlmeden uygulamalarda baz deiik meslek
sahiplerinin hi bir denemeleri olmad halde tarihi ant
onarmna kalktklar lkeler grlmektedir. Bu tr
davranlarn izlenen ac sonularn nlemek iin uygulamada
ilk ilke olarak vurgulanm olmas doaldr.
Kendine z nitelikleri belirginlemi bu uzmanlk dalnda
nedense uygulamadaki amacn da tekrar belirtilmesi gerekmitir.
Tarihi ve estetik deerlerin birlikte vurguland amata
onarmn saygnlk kazanmas iin uydurmalardan uzaklalmasna
dikkat ekilmektedir. Esasta ama, deerlerin tm olarak
savunmas, ve orijinal malzemeyle gerek ve gvenilir
belgelere dayanmayan almalarn geersizlii olmaktadr.
Onarmda varolana dayanmayan katklarn, Viollet-le-Duc'ten
bu yana zararlar rneklerle kesinletiinden ivedilikle
bunlarn durdurulmas istenmektedir. Faraziyelerle,
aktarmalar, benzetmeler, olaslklar onarm projelerinin en
ilgin, en ekici yn olduu kadar uygulamalarda en zararl
yn olmutur. Bunlardan kesinlikle saknlmas
istenmektedir. Ancak yaplarda tamamlamalar, eklemeler nne
geilmez teknik ve estetik nedenlerden tr gerekli iseler
bunlarn nasl olabilecekleri de belirtilmitir. Aranlan
zellikler olduka basittir, tarihi yapnn mimari btnne,
kompozisyonuna saygy yitirmeden eklerin tannacak ekilde
yaplmas ve yapld devrin damgasn tamas
istenmektedir. almalarn belgelenmi olmas gerekmekte yani
herhangi bir onarmdan nce, onarm sresince ve sonunda
arkeolojik ve tarihi incelemelerin yaplmas beklenmektedir,
Onarmn herhangi bir yap mdahalesinden farkl bir i
olduu burada da vurgulanmaktadr.
MADDE 10- Geleneksel
tekniklerin
yetersiz
kald
yerlerde,
koruma ve ina iin bilimsel
verilerle
ve
deneylerle
geerlilii
saptanm herhangi
modern
bir teknik kullanlarak
ant
salamlatrlabilir.
Uygulamaya geildiinde unutulmu olmasn nlemek amacyla
olsa gerek, tzn ikinci maddesinde belirtilen teknie ait
husus onuncu maddede tekrar edilmi gibidir. Ayn seziyle
tanmlar blmndekine benzer ekilde burada da uygulamalara
ait ilk kavram ilkeleri bir nceki maddede verilmi
grlmektedir. Ancak bu defa ayrntlara inilmi, onarmda

178

CEVAT ERDER

ekil 11. Hacettepe niversitesi iinde

kalan onarlm Poyrac
Mescidi evre sorunuyla
babaa braklmtr,

ncelik geleneksel teknie verilmi bunun yetersiz

grldnde modern tekniklere ba vurulmas n grlmtr.
Ancak modern mdahalenin geerlilii iin bilimsel ve
deneysel olur beklenmektedir. Nitekim bu olurlar alnmadan
yaplp zarar grlm rneklere onarm tarihinde hayli sk
rastlanmtr. rneklerden en stn Atina Akropolndeki
Parthenon Tapmadr. Yapnn korunmas iin modern teknik
adyla uygulanm imento ve demir karm yapy
salamlatrmaktan ok rmesine neden olmutur.
MADDE l'l- Anxta maledilmi
farkl
devirlerin
geerli
katklar
sayg grmelidir;
zira onarmn amac
"stil birlii"
deildir.
Bir ant st ste
eitli
devirlerin
izlerini
tayorsa
alttaki
devirleri
aa karmak ancak baz zel hallerde
-yok
edilen
malzemenin nemi azsa, aa karlan
malzeme
byk tarihi,
arkeolojik
ya da estetik
deer
tayorsa
ve korunma durumu byle bir
davrany
gerekli
gsterecek
kadar iyi isehakl
karlabilir.
lgili
unsurlarn
neminin
deerlendirilmesi
ile ilgili
yargy
ve neyin yok
edilecei
zerinde karar vermek, sadece bu ii
zerine alm kimseye
braklamaz.
Gene en iyi ekliyle Viollet-le-Duc tarafndan tanm yaplm
ve onarm almalarnda en ekici tasarm ve uygulama ilemi
olan tarihi bir ant ilk haliyle ortaya karma veya en
gl katknn bulunduu devir iinde tmyle gerekletirme
genel tanmyla "stil birlii"ne kavuturma tutkusu doal

VENEDK TZ TARH BR ANIT GB KORUNMALIDIR

179

kata- v '

ekil 12. Ankara, Hacettepe niversitesi

iindeki Hac llyas (1704)
Camii onarlm ve yepyeni bir
evre iine alnmtr.

olarak onarm uygulamalarna egemen olmutur. AvrupaMa

saysz rnekleri olan bu tutku, ngiltere'de bir sre o kadar
ok uygulanm ve zararl olmutur ki "restorasyon" kelimesi
bu yzden o lkede kt bir n kazanarak ancak bir onarm
yerilmek istendiinde kullanlmaya balanmtr. zellikle
tarihi ve arkeologlarn aratrmalarnda yer alan, ele geen
buluntu ve belgelerle tarihsel olaylar, yap ve yaptlar
tm olarak dnebilme, yaayp yaatabilme abasn, btn
boyutlaryla canlandrabilirle tutkusunu, yadrgamamak gerekir.
Hele nem verdikleri, ilgilendikleri zaman sresi
buluntularn bir parasn oluturuyorsa bunu dierlerinden
syrp kayrmalarnda hakl olduklar dahi ileri srlebilir.
Ancak bunu dnce ve tasarm dzeyinden karp uygulama
dzeyine aktardklarnda sonularn ne olabileceini
kestirmek g olmasa gerek. rneimiz, biraz abartmal da
olsa stanbul Surlarnn tarihinin bir kesiminde beyaza
boyanm olduklarn saptayan ve bu olay nemseyen bir
onarmcnn surlar badana ettiini dnrsek bunun ne tr
tartmalara yol aacan kestirmek pek g olmaz. Kald ki
benzeri uygulamalarn rnekleri pek az deildir.
"Stil birliini" bir ama olarak benimsemi onarmclarn
tarihteki says hayli kabarktr. Bugn bile bu eilimi
benimsemi olanlar vardr. Tasarmda ilgin ve hatta gerekli
olan bu tutumu uygulamaya dntrmenin ekiciliine bir yn
vermenin ise gereklilii ortadadr.
Antlarda deiik devirlerin izlerini tayan eklerin,
dzenlemelerin saygyla karlanmas nerisi bu ynde
yaplabilecek en geerli uyardr. Olaslklar akla

180

CEVAT ERDER

getirildike daha ayrntl ve kesin bir ilkeyi nermek

glemektedir- Amacn stil birlii olmadn belirtmekle de
bu desteklenmelidir. Ancak ne yaplabileceine aklk
getirmek de gerekmi ve olanaklar iin de bu belirtilmek
istenmitir.
Bu madde de bizce en ilgin husus son cmlede yer almaktadr.
Karar verme ilemi onarmn sorumlusuna braklmamaktadr.
Bylece bir denetleme getirilmek istenmitir. Ayrca bu
yaklam konunun ok ynl oluuna bir iaret olarak da
kabul edebiliriz. Antlarn onarmnn bir uzmanlk dal
olduu kadar bir ok bilim daln ieren, ilgili bilim
dallarnn yardmn gerektiren bir konu, bir kme almas
olduunun burada belirgin halde getirildiini ileri
srebileceimizi sanyoruz.
MADDE 12- Eksik ksmlar
tamamlanrken,
btnle uyumlu bir
ekilde badatn
malidir;
fakat bu onarmn,
ayn
zamanda artistik
ve tarihi
tankl
yanl
bir
ekilde
yanstmamas
iin,
orijinalden
ayrdedilebilecek
bir ekilde
yaplmas
gereklidir,
On ikinci madde bir bakma dokuzuncu maddede belirtilen
eklemelerle ilgili ilkeyi, belki biraz daha ayrntl olarak,
yinelemektedir o kadar. Ancak bu madde Venedik Tznn
kabulnden bu yana hayli sk ele alnm, uygulamalarda
kullanlm bu yzden de hayli eletirilmi bir maddedir.
zellikle tarihi antlar uzun sre ihmal edilmi ve ekonomik
ynden de hzl bir gelime abasna girimi, turizm
endstrisi ile kalknmay ngren bu nedenlerle antlarn
acele onarmaya alan lkelerde yaplarn eksik ksmlar
tamamlanrken tmle ahenk (harmony) ve ayrt edilebilirlik
yolunda pek elikili rnekler verilmitir. Tarih ve sanat
ynnden yap veya yap kmelerine yaplacak tamamlamalarda
bir ahenk ve ayn zamanda ayrt edilebilirlik iddiasyla
neler yaplabileceini dnebilmek, hele tzn btn gz
nnde alnmazsa, hite g olmasa gerek.
MADDE 13- Eklemelere,
ancak, yapnn ilgi
ekici
blmlerine,
geleneksel
konumuna, kompozisyonuna
dengesine
ve
evresiyle
olan bantsna
zarar
gelmedii
hallerde
izin
verilebilir.
Onikinci madde iin sylenenler bu madde iin de, hatta
fazlasyla geerlidir. Bir yapnn ilgin blmlerine,
konumuna, evresine "zarar" vermenin, sayg gstererekte olsa,
mimarn yapabilecei ekleri kstlamann gln, bu konuda
yaplabilecek tartmalarn elikilerle dolu olduunu son
yllarda yaplm olan rneklerle ve ilgili toplantlarda
kolayca izleyebilmekteyiz.
Tarihi

Yerler:

MADDE 14- Antlarn

bulunduklar
yerler,
btnln
korunmas,
salkl
klnp
yaanr bir
ekilde
ortaya konmas iin zel bir dikkat
gerektirir.
Byle yerlerde yaplacak koruma ve onarm
almalarnda
daha nceki maddelerde aklanan
ilkelerden
esinlenmelidir.
Tarihi yerlemelerin, antsal kmelerin korunmasyla ilgili
bu madde, son yllardaki eletirilerde yeniden ele alnmas
iin zerinde en ok durulandr. kinci Dnya Sava sonras
Avrupa'da yklan tarihi yerleme yerlerinin deerlerini

VENEDK TZ TARH BR ANIT GB KORUNMALIDIR

181

ekil 13. Yugoslavya, Trebijne

yaknlarnda kullanlmak
amacyla onarlm olan
Osmanl devrine ait Aslangi
Kprs

ekil 14. Seluk Aydn yolu yaknnda

korunmak zere onarlan bir
Roma Devri Kprs.

yeniden kazandrma amacyla yrtlen almalar ngrlmesi

olanaksz bir younlukta olmutur. Venedik Tznn
yazlmasna kadar geen on, on be yllk srede sorunlar
henz btn ynleriyle aa kmamt. Yerlemelerdeki
yaplar adeta tecrit edilmi, tek tek antlara uygulanan
ilkelere gre onarlyordu. Bu madde olgunlamam bu yn
aka yanstmaktayd,
Ancak yerleme yerlerinin says ve lei arttka, yklm
yerler yerine yaanan yerlerin korunmas konusu ele alndka
ve tarihi merkezler yansra basit grnl yap kmeleri,
kyler ve kasabalar btn olarak dnldke sorunlar hayli
deiik lee ulamt. Teknik, ekonomik sorunlar yansra
nadiren ele alnm psikolojik ve sosyal sorunlar ortaya
kmaya balamtr. Korunan geni lekteki yerlemelerde
parasal sorunlarla birlikte sosyal yap deimeleri bu konuya
yaln bir ekilde baklabilmesne kesinlikle olanak
vermiyordu.

182

CEVAT ERDER

ehir Planlamas yannda evre sorunlarn aan ve blge

planlamasndan genel ulusal planlamaya kadar etkin olan
sorunlar dizisi bu maddeyi btnyle yitirmi grnmektedir.
Bu nitelikteki bir koruma ilemine sadece bu maddeye bakarak
girimek adeta sorunlardan kamak hatta gln duruma dmek
oluyordu. Tek yaplar zerinde uygulanmasnda elikilerin
var olduu ve bir btn halinde deerlenmesinde skntlar
ekildii grlen ve kavram konusunda fikir birliine
eriilemeyen tzn byle ok daha etrefilli sorunlar
ortaya koyan durumlarda uygulanmasna alma ne denli yeterli
olabilirse bu madde de o denli yeterlidir-denilebilir. Ancak
bir yerleme iindeki tek tek ele alnan yaplarda teknik ve
uygulama ynnde tzn maddelerindeki anlaytan dar
klamyaca gz nnde tutulmas gerektii gibi bunlarn
bir yap kmesine salt uygulamasnn da bir zm
olmayacan aklda tutmak gerekir. Daha nceki maddelerle
iliki kurmak suretiyle de esas olan yerlemelerin korunmas
sorunu br maddelik ksa bir ilkenin leini oktan amtr.
Kanmzca bunun yerini ilkelerin deil yntemlerin almas
gerekmektedir,
Kazlar:
MADDE 15- Kazlar,
1956 ylnda
UNESCO tarafndan
kabul
edilmi arkeolojik
kazlarda'
uygulanmas
istenilen
uluslararas
ilkelerle
tanmlanan kararlara
ve
bilimsel
standartlara
uygun olarak
yaplmaldr.
Ykntlar
korunmal,
mimari unsurlarn
ve
buluntularn
srekli
olarak korunmas iin
gerekli
nlemler alnmaldr.
Bundan baka
antn
anlalmasn
kolaylatracak
ve anlamn
hi
bozmadan aa kartacak
her areye
bavurulmaldr
Btn yeniden ina ilemlerinden
peinen
(a priori)
vazgeilmelidir.
Yalnz anastylosis'e, yani mevcut
fakat birbirinden
ayrlm
paralarn
bir araya
getirilmesine
izin verilebilir.
Birletirmekte
kullanlan
madde her zaman ayrdedilebilecek
bir
nitelikte
olmal ve bu, antn korunmasn
salamak
ve eski haline getirmek iin mmkn olduu kadar az
kul an mal id ir.

ekil 15. Tunceli Agm'daki Bizans Devri

Karamara Kprs Keban Baraj
gl iinde kalmaktan
kurtarlmak amacyla sklm
ve Elaz Mzesine tanm,
depolanmtr.

VENEDK. TZ TARH BR ANIT GB KORUNMALIDIR

183

ekil 16. Denizli, Hieropolis ten

yerinin onarlmas ve turizme
almas. Koma Devrinde
kullanlan scak su havuzu
zel idare tarafndan bir
motel ile evrilerek kullanlr
duruma getirilmitir.

Ondokuzuncu yzyl sonlarnda l antlar ad altnda

snflandrlan arkeolojik yerlerdeki yaplarn ayr bir
kategoride ele alnmas yapay bir durum gibi gzkmektedir.
Ancak burada yaplan ayrmda, ounlukla toprak altnda
kalm eserlerin ortaya karlmas ve onarlp
deerlendirilmesiyle ilgili zel grnml bir hususa
deinilmektedir. Bu durum kanmzca son yzyl iinde bilimsel
amala yaplmakta olan arkeolojik aratrmalarn ortaya
koyduu ve nemsettirdig bir konudur. Bunun ayrcalk
kazanmasmdaki neden kaz tekniklerinde ve kazlar sonucu
ortaya kan eserlerin korunmasnda uygulanan ilemlerdir.
Yoksa halen ayakta duran bir Yunan, Roma, Bizans, Orta a
veya sonras bir eser iin yaplan aratrma ve koruma
yntemi ile kazlarda ortaya kan veya kaz yaplmadan da
izlenebilen bu devirlere ait kalntlarn korunmasnn ve
deerlendirilmesinin pek farkl bir davran olmamas gerekir.
Ancak kaz yntemlerine bir esas getirmek gerekirdi ve buna
bu nedenle- ayrca iaret edilmitir.
Bu maddede iaret edilen UNESCO tarafndan 1956 ylnda kabul
edilmi neriler dizisi, bu maddeyi tzkte verilen di^er
maddelerdeki ilkelerden farkl klmaktadr.
Ancak ykntlarn korunmasyla ilgili neriler ikinci
paragrafta zetlenerek madde ilkeletirilmek istenmitir.
Grsel nedenlerden tr, bir ykntlar alan olan
arkeolojik alanlarn kullanl ve dzenlenmesi, bakm ve
deerlendirilmesi belki bir ayrcalk getirmektedir. Asl
dikkati eken ayrcalk arkeolojik alanlardaki yeniden ina
tutkusudur. Bu yeniden ina tutkusu iin gerekli ilkeleri
ise biz onbirinci maddedeki stil birlii ile ilgili ilkeler
iinde' ele alnm grmekteyiz. Fakat bu ilkeler daha da
teye giden durumu yaratan ykntlar arasnda
ykseltildiklerinden tr dikkati eken yeniden yapmlar
modas ve bunun uzun sredir tartmalara kolayca yol
amasdr. Buna dzen getirebilmenin bir kstlama ile

184

CEVAT ERDER

ekil 17, Kadirli yaknlarndaki

Caratepe'de ge Hitit Devrine
ait: kalntlar koruyan
yapnn stten grnm.

ekil 18. Karatepe'de ge Hitit Devrine

ait yapnn giri ksm-

Arkeolojik kazlar sonucu karlan yaplarn ounlukla ender

eserler ve tarihi bakmndan nemli olular dnlerek
zerlerinde titizlikle durulmas istenmektedir. Bu yzden
genellikle bulunduklar ekilde korunmalar nerilmektedir.
Yeniden ina iin de tek bir ilke ileri srlmektedir. 0 da
buluntular iinde kesinlikle emin olunan bir araya
getirilebilecek paralarn birletirilmesi, yani
anastylosis'e msaade edilmektedir. Anastylosis'in de nasl
yaplaca aka belirtilmektedir. Bunun dndaki ilemlerin
dokuzuncu mad/lede belirtilen faraziyelerle ilgili blmde ele
alnm olduuna iaretle yetineceiz. Anastylosis dnda
yaplm yeniden inalar ounlukla arkeolojik alanlarda
dengeyi bozmu veya btn evresel eksiklikleri ile dzensiz
bir ak hava mzesi havasna brnmtr.

Yayn:
MADDE 16- Btn koruma, onarm ve kaz ilerinde
her zaman
izim ve fotoraflarla,
aklk
kazanm zm

185

VENEDK TZ TARH BR ANIT GB KORUNMALIDIR

getirici
belgeler

ve eletirici
raporlar
hazrlanmaldr.

eklinde

kesin

Temizlemenin,
salamlatrmann,
yeniden
dzenlemenin
ve birletirmenin
her safhas
-alma
srasnda
ortaya kan, tanmlanm
biimsel
ve
teknik zellikler
gznnde tutularakraporda
gsterilmelidir.
Bu belgeler
bir resmi kurumun
arivine
konmal ve aratrmaclar
bundan
yararlanabilmelidir.
Bu raporlarn
yaynlanmas
tavsiye
edilir.
Eer onarm almalar iin deimezlii ynnden tartma
gtrmeyecek bir ilke aranyorsa o da almalarn belgelenmesi
ve yaynlanmas ilkesidir diyebiliriz. Antlarn korunmasnn
ve deerlendirilmesinin bir uzmanlk dal olmadna
inananlarn, konuya basit bir "tamircilik" olarak bakanlarn,

ekil 19. Nazilli Karacasu Kazas Geyre

Kyndeki Afrodisias
kalntlar stndeki ky
arkeolojik aratrma -ve koruma
amacyla kamulatrlm
boaltlmtr. Sonra da turizm
ve koruma amacyla ren yerine
yeni bir mze yaplmtr.

186

CEVAT ERDER

ekil 20. Afrodisias kalntlar

zerindeki katmla tnlar ak
boaltlan evlerden bir rnek.

ekil 21. Afrodisias kalntlar

zerindeki evleri satnalnan
kyllere kredi ile verilen
evler.

veya yaptklarnn deerini ve nemini takdir edemeyenlerin

bu almalar belgelememe veya yaynlamamalar devri
gemitir.
Kald ki bilimselii kesinlemi btn almalarda olduu
gibi bunlarn da yaynlanmas, renime, aratrmaclara ve
eletiriye sunulmas gereklidir. Nitekim antlarn
belgelenmesi, onarm aratrma ve almalarn yntemi ve
bunlarn saptanmas bugn onarm konusunda eitim yapan
btn kurulularn programnda eksiksiz olarak yer almaktadr,

SONU
Yeterlilii hakkndaki kayglarn hayli younlat grlen
Venedik Tznn maddelerini, haketmemi olduuna inandmz
ksalkta ve yalnlkta ele almarazdaki ama, hi olmazsa
baz hususlara kamu oyunda dikkati ekebilmektedir. ok dinamik
bir sre iinde girmi olan tarihi ant ve yerlemeleri

VENEDK TZ TARH BR ANIT GB KORUNMALIDIR

187

koruma akmnda doal olan kavramsal deikenlii

kuramsallatrmaya alm olan Venedik Tznn kendini
tm olarak deilse bile baz nemli noktalarda yitirmi
olmas doaldr.
Ancak bu ksa incelememizde dahi tzn "ne atlr ne de
satlr" deyimine hak kazanm bir ilkeler dizisi olduunu
kabul etmemiz gerekiyor. Buna karlk dzeltilmesindeki
glklerle birlikte br yenisinin oluturulmasndaki
glkte ortadadr. Bugnk artlara en uygun bir yenisinin
ksa srede kendisini yitirecei de belirgindir.
Bir bilim dal olmas iin gerekli nitelikler ortaya
kmamsa bile (buna ilerde "Kltrel Varlklar Bilimi"
denileceini ileri srenlere tm kar kmakta zor) bir
uzmanlk dal olduunu kabullenmek zorundayz. Ayrca bu
nitelikte alma alanlarnn ka tanesi (kesin) bir tzkle
ynetilmekte, kann tzkleri Venedik Tznden beklenen
gce sahiptir, sorusu akla gelmektedir. Bunu yantlayabilirsek
yeni bir tzn hazrlanmasna almalyz yoksa bu bouna
bir ura olacaktr.
imdiki kanmz Venedik Tznn, belirgin nitelikleriyle,
yazlndan bu yana yerine getirmi,; olduu greviyle ve bu
konuda hala var olan etkisiyle bir tarihi belge olarak ele
alnmasdr. Tzk bir tarihi anta gsterilen saygya
layktr ve tarihi antlarn korunmas iin ne srlen temel
ilkelere uygun olarakta korunmaldr.. Kullanlmas gerekiyorsatzk bir referans olarak kullanlmaldr. Bugn tarihi
antlarn korunmas iin oluturulan ders programlarnda

ekil 22. Nevehir, avuin'deki Saint

Jean kilisesinin Kapadokya
yresine zel koruma ve onarm
sorunlarnn bazlarn anmsatan
grnts.

188

CEVAT ERDEK

temel eitim arac olarak yararlanlabilir. Veya koruma

konusunda kuramsal bir ders kitab yazlacaksa onun iin
"indekiler" ksm olabilir. Yoksa devaml dzeltmelere ak.
kalacak olan bu tzk uzun srede yamal bir bohaya, sonrada
yamanmas g bir yamal bohaya dnecektir.
Buna karn bir neri verme zorunluluu ile itiliyorsak dnp
tekrar bu uzmanl yeniden gzden geirmek benzerleriyle
karlatrmak gerekir. Bu meslek iin ounluk, tptaki
uygulamaya arm yaptn syler. Buna gre tp insann
korunmas, onarm iin benzer yntemleriyle uramakta ise
tarihi ant koruyucusu konuup hastaln syleyemeyen
yaplarla ayn amala uramaktadr. Bukabul edilebilecek bir
varsaymsa, nerilecek olan, doktorlarn diplomalarn alp
mesleklerini uygulamaya geilerinde ettikleri, M.. 460
yllarnda Kos Adasnda doan Hippocrates'e atfedilen yemine,
1. Krl: Ankara niversitesi Tp

Fakuesi Diploma Yemini

.. .. _ ,.

...

, ., .

yeleri

Mesleimi

edeceim.

vicdanm

dairesinde

ve vekarla

ifa

arasna

Aklm ve yeteneklerimi
kltrel
varlklarn
sal
iin onlara zarar vermeden kullanmak
olmasn
nlemek, onlara sayg ba kaygum

iyilii
ve
ve antlarn
olacaktr.

Din, milliyet,
rk, parti
vazifemle
antm arasna

kaygularnn
etmiyeceim.

Tehdit altnda
bile
antlarn
aleyhinde

. . . .

davran tzne benzer bir tuzuk olabilir:

"Kltrel
varlklar
korumakla sorunlu meslek
katldm
u andan
itibaren:

veya itimai
snf
girmesine
msaade

olsa bilgimi
insanlk
kanunlar
kullanmay
kabul
etmiyeceim'.

yok

ve

Kltrel
varlklarn
korunmas yolunda yaptm
hereyi
belgeleyeceim
ve bunlar
elime geen her
frsatta
yaynlayacam.
Bunlar resmen ve alenen,
and iiyorum. "

serbeste

ve namusum zerne

yapmaa

THE VENICE CHARTER UNDER REVIEW

ABSTRACT
The Venice Charter has provided a set of guiding principles
for the protection of historic monuments and sites since its
adoption in 1964 at the Second International Congress of
Architects and Technicians of Historic Monuments. That
meeting expanded and further advanced those concepts set
forth in Athens Charter of 1931 which had, in effect, led to
the development of major institutions for international
activity in the cultural field.
In recent years, increasing interest in the protection of
historic quarters and sites has led some experts to propose
that the Venice Charter might well be expanded or changed
further to reflect the broader interests in historic
conservation which have continued to emerge over the past
decade.

VENEDK TZ TARH BR ANIT GB KORUNMALIDIR

189

The author discusses the pro's and con's of this argument by

conducting a critical review of the Venice Charter in order
to point out why and in what respects the charter is now
effective and ineffetive. After a general evaluation of the
charter, each article of the charter is examined through a
set of examples.
In conclusion the author states that the explosion in contem
porary activities and the growing interest in conservation
make it difficult to write another charter which will as
comprehensive and effective as the Venice Charter has been.
Thus, he concludes that the charter should be preserved as
it stands, as an historic monument itself. The Charter
approach in itself may represent a from of idealism which
has little place in a discipline.

KAYNAKLAR
KUBAN, Doan. Restorasyon Kriterleri ve Carta del Restauro,
Vakflar
Dergisi,
Vol.V, 1962 s.149-152.
ICOMOS.International Charter for the Conservation and
Restoration of Monuments and Sites, Decision and
Resolutions,

Venice,

31. V.1964,

ICOMOS, I, Paris:

1966.
ERDER, Cevat. Venedik Tz-Uluslararas Tarihi Antlar
Onarm Kurallar, Vakflar
Dergisi,
Vol.VII, 1968,
s.111-115.
KUBAN, Doan. Modern Restorasyon lkeleri zerine Yorumlar,
Vakflar
Dergisi,
1969, s.341-356.
GAZZOLA, Piero ve PANE, Roberto, Proposte per una carta
internazionale del restauro, The Monument for the Man,
Padova: Marsilio Editori, 1972, s.14-19.
LEMAIRE, Raymond. Rapport General, The Monument for
Padova: Marsilio Editori, 1972, s;147-152.

the Man,

LEMAIRE, Raymond. Irreplaceable Treasures, Education and

Culture,
Review of the Council of Cultural Cooperation
of the Council of Europe and of the Europian Cultural
Foundation, No. 18, 1972, s.14-19.
LEMAIRE, Raymond ve PARENT, Michel. European Charter for the
Preservation and Rehabilitation of the Architectural
Heritage, Council

of Europe,

DELA/MS (73)

27,

Strasbourg: 1974.
ERDER, Cevat. Tarihi evre Bilinci,
Ankara; ODT Mimarlk
Fakltesi, No/24, 1975, s.277-289.

CEVAT ERER

SCHMID, Alfred, v.d., Avant Projet de Charte, Council

Europe

DELA/MS/Inf.

(75)

5,

Council of Europe, Declaration of Amsterdam, Congress

European

Architectural

of

Strasbourg, 1975.

Heritage,

on

Amsterdam, 21-25

October 1975.
ICOMOS.Venice Charter Under Review by ICOMOS, ICOMOS
Newsletter
No. 8, Paris: 1976, s-2.

the