MZK VE YABANCILAMA

NSAL OSKAY

DOST KTABEV YAYINLARI : 6

KLTR DZS
: 1
Birinci Bask : Mart/1982

Bu kitap. Yksel Matbaaclk ve Tlc. Koli. ti;

Matbaas'nda dizilip baslmtr.

NSAL 05KAY

M ZK
VE

YABANCILAMA
Aristo, Huizinga ve Adorno
Asndan Bir nalma
nsz
Murat Belge

DOST KTABEVI YAYINLARI

Zafer ars No: 13
Yeniehir/Ankara

YAZARIN DER ALIMALARI

kitaplar

1. Toplumsal Gelimede Radyo ve Televizyon: Geri Kal

mlk Asndan Olanaklar ve Snrlar (Ankara: S.B.F. Ya
ynlar, 1972, 1076).
2. Gelime Acsndan Kltr Deiimi, baslmam doktora
1971, S3 F. Kitapbgnda.
3. 19. Yzyldan Gnnmze Kitle letiiminin Kltrel ilevleri: Kuramsal Bir Yaklam, henz baslmam doent
lik tezi, 1979, S.BJ'. Kitaplnda.
4. Mitlerden Romana: Gerekliin Bilisel-olmayan ve Bi
lisel Alglanmas (etik acsndan bir alma)
5. ada Fantoya/Popler Kltr Asndan BIm-Korgru ve Korku Sinemas (AYKO - Ankara, 1982.
KTAP EVRLER
1. Walter Gellhorn, Amerikan Haklan: Anayasann Uygu
lanmas (Ankara: Trk Siyasi limler Demei Yaynlan,
1865).
2. Bertram D. Wolfe, Devrim Yapan c Adam (Ankara:
Trk Siyael limler Dernei Yaynlan, 1968).
. John King Fairbank, inin Sftm&rgelemesi ve Ameri
kann Asya Politikas: 1840-1958 (orijinali, U.S. and China:
1840-1950), (Ankara: Doan Yaynevi, 1968).
4. Hang J. Morgenthau, Uluslararas PolUka (Internatio
nal Politics) (Ankara: Trk Siyasi ilimler Demei Yayn,
1974). Baskn Oran ile birlikte.
5. George C Homans, nsan Grnbu (Human Group), (An
kara: TODAE Yaynlar, 1971), Ouz Onaran ve Baskn
Oran ile birlikte.
. Maurice Duverger. Sosyal Bilimlere Giri (Ankara: Bilgi
Kitabevi. 1973 ve 1980).
7. C. Wright Mills, ktidar Sekinleri (The Power Elite),
(Ankara: Bilgi Kltabevi, 1974).
8. T.B. Bottomore, Toplumbilim (Sociology: Introduction to
Its Problems and Methods), (Ankara: Doan YBymevi, 1976).
8. G, Osipov, Toplumbilim (Sociology), (Ankara: Sol Ya
ynlan, 1978).
10. C. Wright Mills, Toplumbilimsel Dn (Ankara: Kl
tr Bakanl Yaynlar, 1979).
11. Lewis Henry Morgan, Eskil Toplum (Ancient Society),
henz yaynlanmad.
12. Walter Benjamin, Alman Faizminin Kuramlar (Dost
Kltabevi Yaynlan, 1982).

NS Z

Mzik teorisi Trkiye'de en az tartlan sorun

lardan biridir. Toplum teden beri mzie youn bir
yaknlk duyduu halde, mzik teorisine ayn yakn
l duymam, mzikle profesyonel dzeyde uraan
lar da, birka istisna dnda, sorunlar ve dndk
leri zmleri geni bir izleyici kitlesi nnde tart
mak iin gerekil admlan atamamlardr. Bu arada,
varolan mzik tarzlar arasnda Bat kkenli klasik
mzik (bugnn koularnda buna Bat mzii de
mek de, klasik mzik demek de gleiyor) en az
bilinen ve en az tartlan tara olma Belliini koru
yor. Tartmasn genel olarak bu tarz mzikle snr
layan Unsal Oskay, bylece, olduka bakir bir ala
na girmi oluyor.
te yandan, nsal Oskay bu kitaptaki mzik tar
tmasn Aristoteles ve Huizingadan, ama ncelikle
Adomo-dan yola karak srdryor. Adomo, dn
cesinin karmakltndan tr yeterince tanama
m, daha dorusu g bir yazar olarak tannm
bir teorisyen. Bylece, klasik mzik zerine syle
min glkleriyle birlikte Adomoyu tantmann g
ln de omuzluyor nsal Oskay. Schoenberg, BargiM zor anlalr bir eletirmenin sunduu mercekle
5

inceliyor. Bunu yaparken, vtilgartee dediimiz, ko

laylatrlm, hap haline getirilmi bir anlatm yo
lunu da semiyor. lk bakta, okuruna karg daha in
safl davranmad iin nsal Oskaya kmak
mmkn grnyor. Ama biraz dnnce bunun hi
doru olmadn anlyor insan. nk sylemek s
tedii eyi, herkesin kolayca anlayabilecei ekilde,
kavramlarn aklayarak, tariheler vererek v.b. sy
lemeye kalksa, aa yukar alt yz sayfalk bir
kitap yazmas gerekirdi. Trkiyede eitim dzeyinin
dgk olduu bir olgu; ancak, biz bu olguya daya
narak her konunun basitletirilerek anlatlmas ge
rektii gibi bir baka yanlgya dtk. Kolay anla
tarak ve kolay anlayarak, hayat kolaylatrdk ya
da kolaylatrdmza inandk. Oysa hi de kolay de
il hayat. i bo oyuncak halterle alp* sonra
sahici halter kaldrmak durumunda kalan kimse na
sl bir aknlkla karlarsa, elkltabyla bilim ki
tab arasnda ayrm yapmamaya, birinden brne
trmanan merdiveni kurmamaya alan bir kltr de,
kendini oklardan ve hayal krklklarndan kurtaOskay, yolun zorunu semi. Adornodan kalka
rak ada dnyada klasik mziin sorularm tar
tyor. Ama bu tartma, her aamasnda, ada
endstri toplumunun yaplanmalarna bal. Estetii
dlamyor, ama estetii sosyolojiden de koparmyor.
Klasik mzik konusu kendi bana ok ekici grn
mese de. almann bu topluma ynelik zellii bal
bana ilgi ekici. Hakknda Trkede pek az ey bu
lup okuyabildiimiz Adomonun dncesiyle tan
mak da ayrca yararl. Dolaysyla, ain^ uzmana
yazlm bir kitap deil nsal Oskaymki; Ben kendimi skya sokmak istemiyorum: ltfen hayat be
nim in basitletirin demeye alk olmayan herkes
in yazlm.
Adomo, Pranfurt Okulu adyla tannan d
6

nrler grubunun belki en zgn yesidir. Ele ald

btn konularda, bak asnn karamsarl dik
kati eker. Kapitalizmin yaadmz dnemde eri
mi olduu tek-boyutlu insanlar yaratan evresi,
Adornoya gre gelecek iin pek az umut brakmtr.
Bunun da tesinde, faizmle ok yakn mesafeden
tanmtr Adorno ve bunun getirdii ykntdan
kendini pek kurtaramamtr. Ktmserlii, ayrca,
pfranriartia.nnn yksekliine de balanabilir. Eleti
risi titiz, acmaszdr. Birok bakmdan ok farkl
dt Lukacsla, Hegelin felsefe geleneini payla
t ileri srlmtr. Bunun bir sonucu, Adomo'nun
da toplumun yaps ile kltrel (styapsal) retim
arasnda dorudan bir yanstma ilikisi kurmasdr.
Bylece, kapitalizmin bu evresinde (faizmi de re
ten bir evre), ortaya kan kltr rnlerinde top
lumsal yapnn ykc izlerini durmadan saptar, bun
lar eletirir.
Marksist sanat teorisyenleri arasnda mzikle
yakndan ilgilenmi olan yok gibidir. Adornonun bu
bakmdan zel bir yeri var, nk onun incelemele
rinin byk ksm mzik alannda. Gene birok ta
nnm Marksist eletirmenden farkl olarak, kitle
kltr alannda ok almtr. Bu almalarnda
vard sonular da, Oskayn anlatmndan da g
rld gibi, bir hayli ktmserdir. Tant, dost
olduu Benjaminle ve onun iyimser modernizmiyle
srekli atmtr. Baz bakmlardan Benjamine
kar geleneksel sanatn deerlerini savunur; gnn
birtakm sradan gelimelerinde gelecek iin byk
umutlar okumasna kar kar. Baz bakmlardan
ise Benjaminden bile daha radikal bir moderniststir.
Bu iki dnrn amzn sorunlar karsn
da sylemi olduu szlerin nemi daha yeni anla
lmaya baland. ok farkl noktalardan yola kp
gene ok farkl noktalara vardklar halde, yirminci
yzyl tarihi ve kltr karsnda olaanst du

yarlk gstermi, zorlu bir dnsel aba harcam

ki yazardr Benjamin ve Adomo. nsal Oskayn
yazdklarna baktmz zaman da bu iki dnrn
onu etkilediklerini, zorladklarn gryoruz. Sanki
Adomo nsal Oskaym sol omzunda oturan ktm
serlik melei, Benjamin de sa omzundaki iyimserlik
melei. Kendine zg drstl ve itenliiyle a
da dnyayla hesaplarken, bir yandan Benjamin ve
Adomo ile de hesaplayor, onlarn ters den tutum
larm badatran bir sentez kurmaya alyor. Za
mann kestirmek kolay deil ama, nsal Oskayn
byle bir senteze varacana ve o sentezin hepimiz
iin nem tadna inananlardanm ben; bu kitap
da, o sentez dorultusunda anlaml bir urak olarak
MURAT BELGE

GlRl

Gnmz toplumlar in nem tayan letii

min Kltrel ilevleri sorununu deiik ynleri He
ele almak olanakl. Bu almamzda gnmz toplumlannda ideolojik hegemonyann oluturulmasn
da mziksel iletiimin katklar zerinde durulacak
tr. deolojik hegemonya, toplumdaki siyasal ve eko
nomik iktidar yapsnn, gndelik yaamda iddete
ve zor kullanmna heran bavurma zorunluluuna
srklenmeden etkinlikle ilemesine; ilevlerini ye
rine getirmesine yarayan bir kltrel yapnn ku
rulmasn amalar. Baka bir deyile, toplumun y
netiminin, zor kullanmnn arkalara ekilebUdii bir
dzenleme inde, asl snflar ve yandalan olan
tabakalarn karlkl egemenlik ve bamllk ko
numlarna gre belirlenmi reel yaam iinde, in
sanlar aras ilikilerle ileyen kltrel yaamdaki
eitli dzenlemeler araclyla srdrlmesini ama
lamaktadr. Bu nitelikteki kltr yaamnda, ekono
mik, toplumsal ve siyasal ynden egemen durumda
olan snflarn ve onlarn yannda yeralan tabaka
larn kltrleri baml konumdaki snf ve tabaka
larn kltrleri zerinde baat bir durum edinmek
tedir. Bu snf ve tabakalarn kltrleri, yaanmak
ta olan toplumsal sistemde, daha ok, birer alt-kltr olarak varlklarm srdrmektedir. Toplumsal

yafamn en nemli alanlar (yani, toplumsal yap

ma etkinlikle ilerliini srdrmesi ve toplumsal
yeniden-retmesi in nem tayan
toplumsal etkinlik alanlar) egemen konumdaU s
nflarn ve onlardan da ok, yanda olan toplum
sal tabakalarn rettikleri, topluma sosyalize ettik
ler baat kltrn deerlerine, davran kalplar
na ve dzenleyici normlarna gre yrtlmekte
dir. Baml konumdaki snf ve toplumsal tabaka
larn kendi kltrleri olan altkltrler ise, ya top
lumsal yap iin temel nem tamayan alanlarda, ya
heran denetlenmesi eitli ynlerden olanaksz alan
larda, ya da -zellikle yapay negativiteye gerek
sinim duyulan ada sanayi toplumlarnda- ok
sk denetlenmesi sistemin verimlilii asman za
rarl olabilecek yaam-alararmda varlklarn sr
drmektedir,
Gnmzn geni teknolojik olanaklara sahip
bulunan toplumlarnda egemen snf ve ilevleri a
sndan nem kazanan onun yanda toplumsal ta
bakalar ile, baml konumdaki snf ve toplumsal
tabakalar arasndaki birbirlerinin karlkl varlklann oluturan ve srdren ilikiler, gitgide arta
bir arlkla, kltrel dzenlemeler aracl le sr
drlmektedir. Bunun balca nedeni, ada top
lumsal sistemlerin ekonomik dzeylerinde kullanlan
teknolojilerin potansiyel olarak sahip olduu verim
liliin olanak lsnde en yksek dzeyde gerek
letirilebilmesinin toplumsal, siyasal ve kltrel alan
lardaki katlmalarn varlna bal olmasdr. Bu
.katlmalar, ayn anda, birey-yurttaa toplumsal
sisteme balamakta; onun, toplumsal formasyonun
gereklerine uygun olarak, hem retimde, hem de
tketimde yer almasn kolaylatrmaktadr. Top
am bir retim sreci sonunda retilen debireysel yarmalar iinde erieben bir toplum yaamnda, bylelikle, bireysel mutlulua erts10

me ile, toplumsal formasyonun etkinlii sistemin

mantna uygun bir btnlemeye kavumu ol
maktadr. Sonuta, egemen insan ve baml insan
arasndaki ilikilerin her dzeydeki dzenlemeleri,
tm toplumsal snf ve tabakalarn katld bir kl
trel yaam inde srekli bir biimde yenlen-retilmektedir. Egemen kesimdekllerin baml kesimdekilerl ynetmesi, bylelikle, alglanmas gleti
rilmi bir kltrel dzenleme aracl ile, reel-toplum yaamnn eyseltemi ilikileri iinde gerekletirilmektedir*.
letiimin gnmz toplumarmda, bir yandan,
materyal eleri takmndan geen yzyllardaki ge
limeleri ile karlatrlamayacak kadar hzl geli
meler kaydetmesi, bir yandan da, gitgide, Bilin En
dstrisinin erevesiyle snrlanmaya balamas e
itli ynlerden incelenen, tartlan bir sorun olu
turmu bulunmaktadr. Bir bakma, bu durum da
toplumsal egemenliin gitgide daha ok kltrel he
gemonya yntemleri ve aralar ile yrtlmeye ba
lamasnn bir sonucudur. Geen yzyllarda heran
deimeyen, bir tm olarak renildikten sonra, ha
yat boyunca, kiilerin toplumsal konumlarna gre
katlacaklar eitli toplumsal ilikilerde ne yapa
caklarn nceden kestirebilmeleri iin yeterli bir
yol haritas ilevi grebilen tmlkl-gelenek, ka
pitalist sanayi toplumuna geile birlikte, ortadan
kalkmaya balamtr. Onun yerine, artan iblm
ve toplumsal farkllamalar gznden, ok daha blntletirilmi bir kltr yaps oluturulmutur. An
cak, bu blntlemi kltr yapsnn kendi iinde

bir tutarll vardr. Blntlemi kltr yaps

iinde yeralan eitli kltrler arasnda da hiyerar
ik bir yap kurulmu bulunmaktadr. Bu yeni kl
tr yaps toplumsal formasyonun kendini yeniden
-retmesinde eskisinden de geni olanaklar sala
d gibi, baml konumdaki insanlarn reel-yaamlann btnleyen bir fantazyaya kavumalarna da
ok daha yatkn niteliktedir. Szn ettiimiz bu
fantazya alannn, bilinlenme ile birlikte, yaama
aktarlabilecek dier etkinliklerle bir zgrleme ala
nna dntrlebecei de sylenebilir. Daha iyi
bir toplumsal yaama olan zlemi hibir zaman sndrlemeyen insana, varolan toplumarda bir fan
tazya alan olarak braklm bulunan bu yaam
alanlar, daha gelikin bir toplumsal yaama geiin
nLletmek ve bilinlendirmek isteyecei direni ve
zgrleme alanlarna dntrlebilir. Baka bir de
yile, fantazyalann birounda, isann reel-toplum
iindeyken de unutamad, unutturulamayan prehistoryasna duyduu zlem de alttan alta yaamak
tadr. Fakat bu fantazyalann kendi balarna Ta
rih i deitirici bir eye dnmeleri de beklenme
melidir.
Buradaki sorun, bu dntrmenin sanat rn
lerinin iinde yaplp yaplamayacandan da ok,
sanatsal etkinliklerin dnda gerekletirilebilecek
olan bu dntrmeye sanatsal iletiimin hangi d
zeyde ve sanata ait hangi aralarla katkda buluna
bileceidir.
Bu sorunu incelemede, gereklii bilimin anlat
ma biiminden ok farkl bir boyutta -duyusal yan
ar basan boyutta- anlatan sanatn en soyut form
larndan biri olan mzik ele alnmaktadr. Lirik e
si (gftesi) ar basan popler mzie oranla daha
soyut olan Klasik Mzik trnn ele alnmasnn

nedeni se, szl mzie ilikin olarak ok daha ak

lkla sylenebilecek baz savlarn, mziin bu tr
iinde -daha soyut bir mziksel anlatm trnn
iinde- ncelenmek istenmesidir. Mziin gereklii
anlatmak gibi bir ilevi olmadn; mziin bir an
latm biimi deil, matematik gibi, kendi uyumluluk
kurallarna gre yaratlan birey olduunu; ya da,
mziin mzik olduunu syleyenlerin bizim bu
rada savunacamz grlerle uyumayan grleri
olduunu biliyoruz. Yneltilecek bu eletirileri se,
u gnlerde artan bir ilgiye kavuan mzik sorun
larmz daha iyi dnp anlayabilmemiz asndan
sevinle karlayacam. Btn olas kusur ve nok
sanlarna ramen, bu almamn hi deilse genel
nitelikte baz tartmalara yol aarak belli bir oran
da e yarayacan umuyorum.
almamzda balca iki konunun incelenmesin
de yarar gryorum: (1) mziin, yabanclamaya
dayanan bugnk toplumsal yaamdaki konumu ve
bu konurunan kurtulabilmesinin nelere bag'll ol
duu; (2) mzik gnmzn reel-toplumlarmn kl
tr yaarnda zgrletirici bir e durumuna ge
lebilir mi? Heel-toplumlardakl hegeraonik deoloji
nin yapsmdaki baz zellikler bu konuda bir umut
kayna Alabilir mi? Baka bir deyile, gnmzn
koullan asndan hegemonik deoloji sorununa, bir
lde de olsa. deiik bir gzle bakabilir miyiz? Baz
sosyal bijimriinrin yakn zamanlarda ileri srmeye
baladkla gibi, ada toplumlarda hegemonik kl
tr sarnie^ fcadar tutarl deilse, (reel-toplumlarn
hegemonik ideolojilerinin yapsnda giderileme
yen tutavsjzUklar ye elikiler varsa) sanatsal an
latm biimlerinin en yaygnlanndan biri olan m
zik bu diamdan nereye kadar yararlanabilir? M
ziin retiminde, yeniden-retiminde ve tketimin
de etken olan koullarn getirdii snrlamalar ile,
13

hegemonik deolojinin tutarszlklarndan yararlana

bilme olanaklar nasl ele alnmal, incelenmelidir?*
Bu konulara, nce, bir genel ereve olutura
cak biimde, mzikle ilgili dnrn grlerini
nceleyerek girelim.

I MZK VE TOPLUMSAL LEV

ZERNE ARSTO, HUZNGA VE
ADORNONUN SAVLARI

Konumuz asndan, mzikle ilgili en ilgin g

rleri Aristo, Huizinga ve Adornoda buluyoruz. Bu
dnrn grlerinin nda, toplumsal ege
menliin kltrel hegemonya araclyla saland
gnmzde, dier iletiim trlerine oranla ok yan
sz bir iletiim biimi saylabilecek olan mziktebile ne denli eitli sorunlarla kar karya bulun
duumuzu grmemiz, konuya girmemizi kolaylatra
caktr.
Aristo, Huizinga ve Adornoyu sememizin ne
deni, Aristo'nun egemen nsan ile baml insan ara
sndaki birlikte-varolu ilikinin doal bir iliki sa
yld eski bir dnemin dnr; Huizinga'nn, bir
kltr tarihesi olarak .insann ve toplumun kltrel
deiimlerini uzun tarih dnemleri iinde ortaya
kan en genel zellikleri ile grebilen bir dnr;
Adomonun ise, mzik ve edebiyat bata olmak ze
re, sanatn her dalnda olduu kadar iletiim ko
nularnda da yetkin bir dnr olmas ve ayrca
1920lerden 1960 sonlanna dek alkantlar iindeki
dnyamz Avrupa ve Amerikada yaam derinlikli
bir aydn olmasdr.
15-

A Aristonun Savlan
Aristo, dnce rnlerine dair incelemeleri ka
dar, sanat zerine de ncelemeleri olduunu bildii
miz bir dnrdr. Farkl toplumlarda insaniann
inanlarnn, deerlerinin, kurullarnn deitiini
farketmekle kalmam; btn Ue. btnn iindeki
birimler arasndaki etkileimi aklamaya ynelik
bir yntem anlaym savunmutur. Bunun gerei
olarak, bu konuda aratrmalar da yapmtr. Gele
nein bir tm olarak lm.hnTlftnilwwrinln biimlendir
dii eski toplumsal yaamdan kta, yeni dnemin
insanna (akla) dnmenin yntemini kazandr
maktaki ncln de biliyoruz.
insan ve onun dnyasn anlamak in, d ger
eklii oluturan varlklarn terkibinde yeralan e
leri, nedenlerini ve kkenlerini olduu kadar, insa
na ait eitli etkinlikleri ve o zamanki levleri ile
iiri de (yaratc etkinlii de) inceleyen Aristonun
en st dzeydeki filozoflarn, dnmenin kendisi
zerine dnenler olduunu sylediini de biliyoruz.
Ona gre, zgr ve yaratc zaman kullanm, teme
linde kle emei bulunan bir toplumsal yaamda.
zgr insanlar iin hem bir erdem, hem de bir y
celmeydi. Aynca. zgr insanlardan biri olmann
ykmll idi.
Aristo, Homerosun Odysseus'a sylettii szleri
yineledii Politika adl yaptnda, faydal ya da zo
runlu olduu in deil, yksek ve zgr kiilere ya
rat iin mzik eitimine, zgr insaniann eiti
minde yerverilmeslni istemitir. Ona gre, m2ik ei
timi, kendisinden dolaysz bir yarar beklemek yeri
ne, ou kez, daha leri konulan renmek bakmn
dan ara olaca iin gereklidir. Mzik eitimi, Aris
toya gre, ksacas, zgr insaniann zamanlarn us
sal etkinlikler 11e geirerek deerlendirebilmeleri ve
16

kendilerini yceltebilmeleri iin gereken tm eiti

min bir blmdr. Gndelik yaamn pratik hibir
gereksinmesini karlamaya ynelik olmayan mzik,
bu zellii sayesindedir ki, Aristoya gre, zgr in
sanlarn ekonomik etkinliklere hi karmadan
(yeralmakszn) zgrce yaamalar asndan se
kin bir serbest zaman (leissure) etkinlii biimi ni
telii kazanmaktadr.
Aristo, bu anlamdaki serbest zaman yaamnn
oyunsda bir tutulmas gereken etkinlikler ile de
erlendirilmesi gerektiini de belirtiyor. Oyun,
Aristo'ya gre, ile, almayla balantldr. al
mann sonrasnda dinlenmek de gerekli olduu in,
oyunun saltc yanlan olduunu kabul eder. Ama
oyunun zgr insan iin yaamn erei olamayaca
n kesinlikle savunur'. Mzik, pratik yaran olma
ynn yansra, oyun olmay ile de zgr insan
larn toplumsal konumlarna yaraan bir zgr za
man yaam esidir ona gre. Verdii haz bile, ye
mek yemenin verdii haz gibi insann doal yara ile
tadna varabilecei bir haz olmayp, nceden bir
eitim grmeyi gerektirmektedir*1. Bu nceden el-

kiletirici zelliklerine ilikin yanlaryla tarttktan

sonra, soylular iin ve halk iin ayr ayr mziklerin
olumu bulunmasn hakllar ve bu durumun hogrlmesini salklar. yle der:
Tiyatroda iki trl dinleyici vardr: Biri
iyi eitilmL soylu baylardan oluur, te
kisi ise aa uralar olan kimseler, pa
rayla alan iiler ve benzerleri gibi
avam takmndan. Bu ikinci snfn din
lenmesi iin de yarmalar ve gsteriler
dzenlenmelidir. Fakat bunlarn zihinleri
arplm, doa durumundan uzaklam
olduu iin uyumlarnda kuraldan sapma
lar ve melodilerinin tonunda doaya ay
kr abartmalar vardr. Her grup, kendi
tabiatna yakn olandan zevk alr. Onun
iin, tiyatro yneticilerinin bu snf din
leyicilere ekici gelen mzik trn kul
lanmalarna gz yumulmak gerekir.4
Aristoya gre, ayrca. Frlg makamnn etkileri
Dor makamnn etkilerinden farkldr. Birincisi, f
lemeli alglarn etkisi gibi, insanlar kkrtc, duy
gular coturucu bir etkiye sahiptir. Sokratesin de,
bu makamn etkisinin ikinin sarho edici. Dionisoscu lgnlk yaratc etkisi gibi deil, ikinin ikin
ci tr etkisi olan uyuturucu etkisi gibi etkide bulun
duundan szettilni belirten Aristo, ayrca, mzi
in tr ya da formu ile, ierii (lirii) arasnda
bir bant olduunu da vurgular. Her eriin Dor
rakl ahlk ve erkeke ieriklere uygun bir ma*
kam olduunu syler5. Toplumun gelecei demek
(4) Ibid., s. 245.
(5) Ibid., s. 246.

olan gen kuam eitiminde flemeli alglardan

saknlmasn; bunlarn zihinsel deil, duyusal d
zeyde heyecanlandrma ynnde etki yaptm sy
ler. Ayrca, kitara gibi, renilmesi g alglar biz
zat almay renmeye almak yerine zgr insan
larn bu konuda da bakalarnn emeinden yararla
narak zgr insan gibi davranmalar gerektiini sa
vunur. zgr insanlarn genlerinin yetitirilmesin
de-eitimin bir blm sayd mzik eitiminde her
tr mzii sevdirecek bir eitimden kanlmasn;
rnein, klelerin, ocuklarn ve hatt, baz hayvan
trlerinin bile sevebildikleri yaygn mziin bu ke
simin genlerine sevdirilmesinden kanlmasn iszgr genlere .bunlara kadar uzanmayan; iyi
melodi ve ritimleri anlayp beenecekleri kadar bir
mzik sergisi alanmasn nemle vurgular.

B Huizinganm grleri: Oyunun

yitirilii ve oyan, kltr ve uygarlk
ilikisi
Huizingaya gre, Aristonun kltr yaamna
ilikin olarak syledii en nemli ey. almann ve
almann telosu olan zgr zamann birbirini btnleyen bir birliktelik iinde ele alnmas gerekti{) Wd- s. 243. Ostellk, gnmzde popler kltrn etkilerini
tartanlarn deindikleri, mzfln reticisi e. tketicisinin
ayn insan olmayn da Aristo uygun grr. Soy mziin
kendinden beklenileni vermesinin, mziin soylu nsanca
retilmesi ile deil, soylularn kendi aralarnda toplanp
soyluca yaarken zgr ve soylu olmayanlarn yapt>klan
mzii dinlemeleri le olabileceini syler. Bunu. Homeros
un bile bildiini ve belirttiini vurgular.
19

lnl vurgulamasdr. Aristonun zgr ve alma-d

olmay evrenin lkesi saymas; fakat diagoge dedii
serbest zamann, paideia iin (yani, nsan yceltici
ve eitici amalar iin) kullanlmas gerektiini be
lirtmesi Huizingaya gre ok ilgintir.
Ne var k, daha da ilgin olan, Aristonun diagogeun yceltici amalar ynnde kullanlabilmesi
iin insann bilin re zgrlk inde olmasn da
gerekil grmesidir. nk, mkemmel* olan paideicya eriebilmek iin, kiinin de mkemmel ol
mas gerekmektedir. Bilin ve zgrlkten yoksun
braklm insanlar ise, mkemmel insan olmazlar7.
Aristonun bu dncesini, kendi ana kadarkl insann serveni le zenginletiren Hulzlnga z
gr zamann insan yceltici kullanmn, ya da
yasamn zgr. Wing sahibi ve eit insanlar arasn
da oynanan bir oyun* olarak srdrlebilmesini
baka bir nedene daha bal gryor; byle bir kl
tr yasam iin, kltrn tinsel yanlan ile toplu
mun materyal gleri* arasnda uyumlu bir denge
nin olabilmesi gerektiini sylyor*.
Gnmzde ise, Hulzlngaya gre, kltr bu
levlerini yerine getirememektedir. Bu nedenle, gn
mz uygarl, toplumsal reformlar aracl Ue da
ha iyi bir yaamn salanamad ve dnyann d
zeltilmesinin g, lmenin ise 2or olduu gnmz(7) Johan Huizinga, Homo Ludens: A Study of the Play Ele
narak ngilizceye eviren ve Qiriin yazan George Steiner
(London: Paladin. 1971). 99.165-66.
* -Kltr- sadece tinsel $eleri ile ald in, materyal kl
tr yerine, ayn Wr fede kullanyor Huizinga. Anlatmn
kolaylatryor.
m Johan Huizinga. Homo Ludens.-. 1955 basksndan aktanld yer Robert Anchor. -History end Play: Johan Huizinga
and His Critics, History and Theory, XVII, (1, 1978). ss.
78-79.
20

ie... reel-olandan daha iyisini istemekten hibir zanan vazgemeyen insana tek bir yol brakm bulunnaktadz: ryaya ve fantazyaya ka.* Oyun ise,
msekizhci yzyldan beri etkinlik ve yaygnl ar&n utilitarianism yznden ortadan kalkmtr. Glll olarak katlmakla oynanan ve katianlan kenfclilndenlikli (spontane) bir yaam-alanna kavu;uran oyunun yerine, lk kez kuruluyorlarm gibi
irnseler de, gerekte, nceden salanm dzen
lilik kalplar inde kurulan ilikilerle srdrlen
bir toplumsal yaama geilmitir.
Bu yaamn karsnda insan kendi d-gerekUini tam ve aslna uygun algiayamamakta; soyut
lanm ve evrenselletirilmi bir d gereklik olarak
alglayabilmektedir. Oyun, bu yeni yaam iinde, oyu
nun dndaki eyler iin aralatnlm bulunduu
iin ada insann oyunu, gerek bir oyun olma
zelliini yitirmitir. Oyun, rnein elence endstri
sinde, sporda, mzik yaynlarnda, ya da tatil en
dstrisine bal, tatillerle bayramlarda grld
gibi ocuklatrmalara dnmtr1.
(Gnmzn uygarl hu nedenle oyonu, kandrmacaya, aldatmaya, paraya ve kara baml kl
m; gl bir kltr yaratma ve Uygarlatrma
esi olan oyun'u anlndan ve kendinden baka
blreye indirgenemez olma zelliinden yoksunlatr
mt". Oyunsuzlam bulunan bugnn uygarl
nda insanlar arasndaki likiler, bir tarafn bu ili(9} Hufzfnga, The War.lrtg ot the Middle Ages: A Study ot the
Forma ot Ufe, Though! and Art (n France and the Netfier1954)'ten aktarld yer iin bk :
Robert Anchor, History and Play: Johan Huizinga and
His Critics.- History and Theory, XVII, (1. 1978}, ss. 69-70.
(10) Huizinga, Homo tudens.... . 238.
(11) ibid, ss. 229-30.
21

kileri dzenleyen kurallar koyabildii, dier tarafn

ise sadece bunlara uyma konumunda bulunduu
eitsizllkl ilikilere dnmtr. (Bu durum insa
nn bilim alanndaki etkinliklerini olduu kadar, sa
nat alanndaki etkinliklerini de deitirmitir.)
Bu nedenledir k, mzik ve yaam arasndaki ili
kiler de temelinden deimitir, diyen Huizlngaya
gre, insan'm oyundan yoksunlamadt eski d
nemlerde iir, mzik ve ritler arasnda tam bir birlik
bulunduu bilinmektedir.
Huizinga, mzikten nce iirin geldiini syler.
Manzum konuma, btn bir eski insanlk iin, ya
zl kltr ncesinin yaamnda kutsallkl iler in
de, dnyasal iler iin de bilgi ve grglerin biriktirilmesinln, saklanmasnn ve kuaktan kuaa ak
tarlmasnn tek arac olmutur. Ayrca, iir sadece
estetik lglevi olan sanatsal bir etkinlik de deildi.
iir ayn anda hem ele
felsefe gibi, iir de,
mistir. Riteldir, doktrindir, biHciUktlr, inanmadr
Onun iindir
inandrmadr iir bu ilk
ki, ok eski dnemlerde Arap kavminin air iin kul
land sha'iT kelimesi Wien ki$i anlamna gelmek
tedir. Eski Eddic mitolojide de airln itii arap,
hibir bilgi yarmasnda yenik drlememl olan
ve yaratklarn en aklls ve bilgilisi saylan Kvastf
in kanndan mayalanm bir araptr. Sofistlere ge
linceye kadar airler, toplumun bilgeleri saylm;
kavlmlerinin nebileri, rahipleri, fll020flan, yasa ko
yucular, cokulandmc sylevcileri olmutur. Daha
sonra ise, airlerden demagoglar ve rhetoric ustalar
da kmaya balamtr.
(12) Hulzingann bu grlerini Homo Ludant'ln benim kullan
dm 1971 basksndan, ss. 142-143'den, zetliyorum. Grek
uygarlnn Klestlnase kadarkl durumu le, Platonun ve
Aristonun S. ve 6. yzyllarndaki durumlar le ilgili bilgi22

iirin hemen ardndan. Huizingaya gre, ritiiel

ve kutsal nitelikte olan ve birbirlerinden ayrlmaz
saylan mzikle dans gelmektedir. Huizinga, mzi
in Plato*ya gre, aclar iinde yaayan insana tan
rlarn bir armaan oluunu da vurguluyor. Apol
lon un ve birok dier musalann binbir trl mari
fetlerini dile getiren mousikeh kelimesinin mzii
fade etmek iin kullanlmasnn nedeni de budur.
(Mzik, o alarda lenlerde dinlenirdi. lenlere
katanlar, dinledikleri mzikle de ortak bir yaam
iinde bulunmu olurlard. Ama, yaamlarnn dier
varolusal alanlarnda da ortak yanlan olan insan
lard. Ayn yaam paylaan insanlar birlikte dinle
dikleri mzikle, yaamlarnn reel-olan yanlarm; bu
yanlarndaki mant; bu mantktaki tdea'lann ky
ler in ise, Lewis H. Morgan'n Anelen Society'sinl; Fritz
M. Heichelhemn An Ancient Economic History: From the
Palaeolithic Ag* to the Migrations of the Germonic. Slavic
and Arabic Natlonsmi: Thalia Phillies Howeun The Pri
mitive Presence In the Pre-Classical Greece- yazsn;
lerinl ve dinini ak bir dille zetleyen kitabn: tiyatro
nun din sayld D'tonisos'cu katlma tiyatrosunun dekorsuz
ve aklk bir yerde oynanmasna karlk. 5. yzylda Ati
na'nn durumunun sarslmas le birlikte, 4. yzyla doru
ta? tiyatrolarn nemli kamu yaplar arasna girmesini (trayedgann en parlak olduu devir geride kalmtr), sofistuzMatmsya balandm anlatan Aril Mttd ManseJin Ege
ve Yunan Tarihi'ni: Komerosun lyada ve Odysseia destan
larndan insan'n tm-oiarak gelenekten karak laikleme
ye balamasnn lk belirtisi olan Odysselada Insana yol
gsteren Tanra Klrkenin Olympostaki birinci snf tan
rlardan olmayn ve Okeanos rmann (Nil) azndaki

duu snrlamalar aarlar; yaamn reel-olan yan

nn stne eriirlerdi. Ayrca, Huizingaya gre, maie bu yetkiyi kazandran, bir nokta daha vardr:
mziin yalnz olmay; mziin dans ve iir ile bir
likte yaanmas. Bu ise, ayn mzii dinleyerek reelyaamlarm aabilen insanlarn, dnyay ve insann
bu dnya iindeki yerini aklayan iiri de payla
makta olular anlamna gelmekte idi. Dans ise, m
zii dinlerken biraraya gelen ve ayn ortak mekan
paylaan insanlarn, Aristo'nun da kabul ettii ze
re, ruhun akldan ve cokudan oluan tmln*
davransal olarak birlikte ve ahenk iinde da vur
malarm salamaktayd. Topluluun yaam, byle
ce, cokusal, biliimsel ve davransal dzeylerde bir
alma. Homeros'un, Troya nnde kendi kavmi iinde
yaayan insann (Odysseus'un) kaderini elinde tutanlarn
Olympos'takl tanrlar olarak gsterirken, yurda dnte, de
nizlerde tek bana kalm soylu Odysseus'un ikinci snf
Tanra Klrke tarafndan Msr'daki uygarlktan akl almaya
ynlendirilmesini niin destann alt-dillnde anlattn anla
mamz kolaylatryor. Troya Savalar (1000 yllar), ki bin
yllarnda Troya'ya yerleenlerle birlikte Bat Anadolu'ya
gelip da buralar beenmedikleri in Yunanistana ve iillrya'ya dnen Grek boylarnn, daha sonralar. 1000 yllarma
doru, zenginleen Bat Anadoluya yaylmaya altklar
dnemin olaydr. Grek nsan, Girit Uygarlndan sonra
Msr'a, Suriye'ye ve Bat Anadolu'ya yaylmaya balama
na (t.. 800ler) kadar Greklerin en ok itahlarn uyan
dran, fakat kalc olarak szamadklar en zengin lke M
sr olmutur. Msr'la ticaret ilikileri bile Suriye (Flnikegarinm uyandrd bu itiha, bu ynelme Kirke'nin Odysseus'u Msra yollamasndan da seziliyor. Mitoloji, tarihin
fazla dnda bir anlatm deilmi gibi grnyor. Bu ko
nuda da, ayrca, bk.: Sianley Diamond (ed), Primitive
Views of the World: Eesay from Culture in History (New
York and London: Columbia University Press, 1964).
24

btnlk kazanabilmekteydi, te yandan, bylece.

toplumun yaatmakta olduu gelenek (ethic) gn
delik hayatn inde kollektil olarak snanmakta, pekltirilmekte ve gelitirilmekteydi*. AntUdtenin bi
timinden itibaren toplumsal farkllamalar arttka,
balarda sadece plastik sanatlarn, elsanatlarmm ve
zenaatlarn Tanrs olan Hephaestus mzik ilerinin
de Tanrs saylmaya balamtr. Artk, mzik yap
mak, geimini salamak iin bir tr zenaatkr olup
km bulunan mzisyene dmekteydi. Mzii din
lemek ise, mzie sadece bir elence tr olarak ba
kan egemen konumdaki insanlara dmekteydi. M
zik alannda yenilikler, mzisyenin her dinletide ye
ni bir gark bulup karmas, ya da, yapmas ile de
il; eski ve bilinen arklarn icrasnda kendi virtizln gsterecek slublamalaria aranlmaya, bu
nunla yetlntlmeye balamt.
ok daha sonralar, sadan sonra 18. yzyldan
itibaren ressamlar kaplandklar saray ve malik
nelerdeki soylularn himayesinden kurtulup, yaptk
lar resimleri satarak yaayan sanatlara dnme
ye balamtr. Mimarlar saray ve kilise binalan ye
rine, paras olanlara konutlar yaparak toplumun
iinde yaayan meslek sahibi bir zmreye dnme
ye balamtr. Bu srada Oda mziinin yeni bir tr
olarak ortaya kmasyla mzisyenler de. kamusal
Buradaki gelitirilme sz ile. tmlkl-geleneln (mitolo
jinin) kendi iindeki deimeleri ifade ediyorum. Bunlar, bir
yandan, temas kumlan komu kavlmlerin mitolojilerinden et
kilenme; bir yandan da, belirli bir kavmin mitolojisi iindeki
tmlkl-gelenek ve bir oranda da olsa bireylii canl tut
maya yarayan elerde grlmekleydi. Bireylii canl tutan
eler. tmlkiO-gelenek iindeki en temel deerlere karr
kmyor, bu deerlerin gelenek ortamnn uzana dld
nde de srdrlmesini stleniyor; bu amala. Uimlkl-gelenek iindeyken de bireyi btnyle gelenein iinde erit
miyordu.
25

mzik formlarna gre daha zgr ve daha geni

olanaklar salayan bireyselleebilen yeni mzik form
lar sayesinde geimlerini toplum iinde salayan
meslek sahiM yeni bir zmreye dn
Ne var ki, sanat dallarnda -m
iinde yer almak zere- gnmzn sorunlarna he
nz gelinmemitir daha. 19. yzylda sanatlarn
durumundaki deiiklik, bir kez daha ve daha aka
fade edecek olursak, belirli bir <efendinln> sara
ynda ya da konanda karn doyuran zenaat erbab
olmaktan karak, dine gre ikincil nemde saylan
bir iin erbabna dnmek; ekonomi-d (leisure)
zmrelerden biri haline gelmek olmutur. Huizinga
n n bu konuda belirttii en nemli deiiklik, 19.
yzyldan itibaren, yeni tekniklerin sanat etkinlikle
rine uygulanmaya balamas zerine, sanat rn
lerinin gelir dzeyleri dk, fazla bir eitim de gr
memi bulunan kitlelere ynelmeye balay olmu
tur Aristokrasiye gre, sanat kiiler iin sayca
daha geni bir efendi kesimi olan burjuva snf
sanat rnlerini satn almay, onlara yakm yaamay
sterisi saymakn burjuva snf, sanki sanatn ks
men de olsa devam eden mimesis etkisinden yarar
lanarak, yerini almaya hazrland aristokrasinin
sanat zevkini edinmeye ynelmitir. Fakat, yeni bir
snf olan burjuvazi kendi toplumsal formasyonuyla
retim teknolojisini de deitirmi bulunduu in.
-k, billm'e oranla sanat bu
[ merebi! davranmtr- ksa za
manda kitlesel retimin yolunu am; sanat orta
snflara ve bu snfn alt kesimlerine doru indike,
sansualltenln etkisinde kalmaya balamtr. Bu du
rumda, tam da bu yeni dnemde, ne hikmetse, ola
anst nsan saylmaya balayan sanat kii
deki deimenin yamsra, sanat da snobisme kayan

bir deiim gstermeye balamtr. Yeni teknikler,

kitlesel retim ve pazara ynelik olma zorunlucu ile
birlikte, sanat, hem dnemin doymak bilmez bir
itahla yenilik aray yznden snobism yapmak ve
her an allmn dnda bireyler bulmak; hem de,
metalatrm bir sanat rettii in, kendisinin ola
anst insan olduunu syleyen lml insan
larn anlayabilecekleri ya da para verebilecekleri
dzeyde bir anlatmn dna kmamaya zen gs
termek zorunda kalmtr. Bu da olmazsa, gelirinden
ok, yi renim grm olma niteliiyle toplumsal
konum edinen alt-orta snfn (kk burjuvazinin)
kalabalklamas ile birlikte, kendi oyun-topluluunu oluturarak yapt ismciliklere balamak zorun
da kalmtr. Byece, sanat etkinliklerinin bir aya
konvensiyoniam tr ve anlatm biimlerinde
iken, bir ayann da snoblam yenilikiliin ze
rinde durmas gerekmitir. Sanayi ann sanats
metalagm yeni sanatsal retim sreci iinde, ret
tii meta iin gerekli olan pazarsn bir kk mo
deli olan kendi yeni im inin kamusunu (public)
kurmadan kendi yenilikiliinin bile yolunda kor
kusuz yryemez olmutur.
Huizingamn son olarak, bu t r ada sanat
isimlerinin, yarattklar bu topluluklara katlanmak
% olduklarm da sylediini t

27

Londra niversitesi Genel Tarih profesrlnn

hemen sonrasndaki yllarda ziyaret ettii Birleik
Amerika Devletleri ile ilgili olarak 1919da yaynla
d kitabnda aklad bir gzlemdir. Aristonun
mzik eitimini -dier benzeri konulardaki eitimi
de- zgr ve bilinli insann, serbest zamanlarn
kendini yceltici amalar iin kullanmakta yarar
lanabilecei bilgi, deer ve yetenekleri edinmek, ka
zanmak asndan yararl grdn belirttiine
dikkati ektiimiz HuMnga( ada kapitalist sa
nayi toplumunun ise insanla ne getirdiini ve ge
tirmekte olduunu Amerika gezisinden sonra yle
anlatmtr:
... mekaniklemi bir yaam, ticarile
mi ve niteliklerini yitirmi bir kltr ya
am, vlger bir materyalizm, metafiizk
olan hereye kar budalaca bir dman
lk, ve youn bir anti-entellektalizm y
znden insansal olan her eyin insann
yiitliinin; gcnn; yaratlcmm, oyun becerilerinin, tmyle, yarmac, temellk, para dkn ve brokratikle
mi bir toplumun egemenlii altna girAristodan Huizinga'ya gelen bu izgi*, ada sa
nayi toplumlarmn brokratiklemi, ar-rasyonelletlrllmi toplum yaplar iindeki yaamla ilgili
olarak geni almalar olan Theodor W. Adornoda
(14) Johan Huizinga, Man and the Masses in America-. Ame
rica: A Dutch Historian's Vision, from Afar and Near, ing.
ev. H. H. Rowen/1918/(New York. 1972). s. 265'ten ak
tarld yer iin, bk.: R. Anchor, op. clt., ss. 72-73,
* Yani, iyi sanatn insan ycelten bir sonat olmas: bu
nun ise, Insan'n zgr ve bliinli-lnsan olmasna bal.
28

da devam etmitir. Fakat, ok daha gelikin olarak

ifade edilmeye balamaktadr Adorno'da. Grelim.

C Adomonu Mzik ile lgili Grlerinde

Kapitalist retim Sreci, Rasyonelleti
rilmi Toplum ve Mzikte Yabancla
ma Sorunlar
Theodor Wiessengrund Adoraonun mzik ile
lgili grleri 1932 ylnda, daha sonralar Frank
furt Okulu diye adlandrlacak olan topluluun
kard Zeitscrift Jt Sozialforschung dergisinde ya
ynlanan Mziin Toplumsal Konumu makalesi
ile; bundan yirmi sekiz yl sonra yapt bir konu
mann 1962de yaynlanan metni olan Mzik Sosyo
lojisine Giri'te zgn bir gelime sreci gstermi
tir. 1932 ylnn kendi zgl koullarnda, Adornoya
gre, mzik ile toplum arasndaki iliki dorudan Ur
yansma ilikisi olmasa bile (nk, Adomo o za
man da mzii btnyle edilgin bir kltrel etkin
lik saymamakta ve 1932 ylndaki yazsnda da m
zii toplumsal deiime etkide bulunabilecek bir kl
trel alan olarak dnmektedir) aklanmas kolay
bir iliki gibidir. 1960lann Aomosuna gre ise bu
iliki, artk, mziin toplumla olan car bant
larndan ok, mziin kendi interiornde bulunabi
lecek olan bir ilikidir*.

1932deJd yazsnda Adomo yle diyor:

... mziin tik gze arpan zellii, ken
di yapsnn iinde, kendi (toplumsal-.)
tecrittenmigUglnin sululuunu* da be
raberinde tayan toplumsal antinomy'llri temsil etmekte olmasdr. Mzik.kendi
Jormlannda toplumdaki bu antlnomylertn gcne ve bunlarn toplumsal olarak
giderilmesi gereksinimine biim verme isi
ni ne denli derinlemesine yerine getirir
se, kendi biimsel dilindeki antinomy'l&t
de toplumsal durumun sorunlarn o den
li dile getirir ve (mzik-.) acnn ifreli
iinde bulunmk gerekir
rimciiifiin terki, olarak kabul ettiini belirtiyor ve mzikteki
yeni elimelerin Adomo'yu hakllatrmakta olduunu sylyor. Blomster'e gre, ekonomik ajandaki sreler ite. sana)
alanndaki sreler belirli baz benzedikler gsterseler de.
zde deildirler. Bu nedenle. Marxin Das Kapitalinde ka
pitalist ekonominin ileyiinin anlatln rnek alarak m
ziin feti karakterini, kltrn yanszlamasn dz ara an
latmak olanakszdr. Burjuvazinin decadent mzik estetiine,
bu estetiin formalizmine, teknikciliine kar kmakta da
ayn durum szkonusudur. Bu adan. Zolai'nln dedii gibi.
1962deki metinle Adorno'nun devrimcilikten istifa ettiini*
kabul etmek zor grnmektedir. Bu konuda, bk.: Wes Blomster. Introduction to Adomo Essays, TELOS, as (Bahar,
1978), 8S. 123-127. Zoltainin grlerini. Blomster. Magyar
Tudomanyon Akademan.n dergisi Studia, Philosophic (Bu
dapest Vol. 11. 1966)'de yaynlanan -Ole Muikkultur der
Gegerrwerdt im Sp/egel der Asffet/fc von Th. WiesengrundAdorno yazsndan zetliyor,
-Mziin toplumsal teeritlenmililnin sululuu, ile fade
edilen ey. modem toplum yaamnda mziin ya tecvitIerimeyi, ya da, aldanm'a indirgenmeyi kabul etme duru
munda kaldr.
30

metninde o denil toplumsal deiim a

rsnda bulunur - o denli iyi olur.*1
1960 ylndaki konumasnda ise Adorno, 1932.
ylnda olduu gibi, 1900da da mziin toplumsal
deiim konusunda yapabileceklerinin kendisi iin
nemli bir sorun olmaya devam ettiini belirtir. Otuz
yla yakn bir sre sonra ayn konudaki grlerini
-1932deki eski yorumlar ile de balantl olarakyle aklar:
... mziin kendisi iin kazanamad
kendi onurunun yeniden kazanlmasnn
mziin tketici hizmetleri yapmas ile
deil, daha yi kurulmu bir toplumdan
mit edilmesi gerekir. Mziin bir ideolo
ji olarak sona ermesi, antagonistik toplu
mun sona ermesini beklemek zorundadr...
Mzik ve toplumsal snflar galaksisini
otuz yl ncesi gibi dile getirecek deilim,
ama Zeschrit fiir Szialforschung iin
yazdm o makaledeki birka satn bu
raya almak istiyorum: mziin ilk gze
arpan zellii, kendi yapsnn iinde,
kendi tecritlenmillinin sululuunu da
beraberinde tayan toplumsal antinomy*
leri temsil etmekte olmasdr. Mzik ken
di formlarnda toplumdaki bu antinomy'
lerin gcne ve bunlann toplumsal olarak
giderilmesi gereksinime biim verme ini
ne denil derinlemesine yerine getirirse,
kendi biimsel dilindeki antinomy'ler de
toplumsal durumun sorunlarn o denli di-

le getirir ve mzik acnn ifreli metnin

de o denli toplumsal deiim arsnda
bulunur - o denli iyi olur. Mzik aresiz
bir dehet iindeki toplumun karsnda
kstaha bir bilgisizlik iinde olmamal
dr; toplumsal soranlar mziin inde,
tekniinin en isel hcrelerinde yeralr ve
mziin kendi materyeline ve kendi bi
imsel yasalarna gre temsil edilirse m
ziin toplumsal ilemi de ok daha tam
olarak yerine getirilmi olacaktr. Bir sa
nat olarak mziin grevi, bu balamdan,
toplumsal kuramnki ile ayn olacaktr.**
Bu genel ereve iinde baklacak olursa, Adorno'non mzik ve mziin onseklzincl yzyln sonla
rndan gnmze kadarki toplumsal durumu konu
sundaki grlerini yle zetleyebiliriz:
(16) brd-, s. 126. Blomater, buray Adornonun Mzik Sosyolo
jisine Girid'inin yukarda belirtilen 1972 ngilizce evirisinin
70. sayfasndan alntlyor. 1932'deki yazdan alnty yapa
nn Adorno'nun kendisi olduuna belirtip, otuz yllk s
redeki Adorno'nun deiimini gstermeye alyor. Ador
no'nun mziin grevi Toplumsal Kuramn grevi ile birdir
demesindeki anlam iin onun. 1968 renci hareketleri s
rasnda, 1969'da, yaynlanan stifa balkl ilgin yazsn
bilmek gerekmektedir. 1968'deki renci hareketlerini -dev
rimci ve zgrletirici saymad iin devrimcilikten is
tifa ottlfllnl. ileri sren renci Hareketleri nderlerine
verdii bu yantta, eylem iin eylem tutkusunun arac
olarak ie koulmu dncenin, tm arasallatmlm us
gibi, kr ve yararsz olacan- leri srmekte; iinde bu
lunduumuz an iin, daha st bir toplum biiminin gerekletirilmesinin somut olana yoktur: bu nedenle, ger
ekletirilmesi kolay grnen herey gerHeticIdlr demek
te ve yle devam etmektedir:
... gerekten devrime! ve zgrletirici dncesinden
vazgemeyen biri varsa, o da, blilnol bir yana brakmayan,
32

i Mziin Tketimine ilikin Koullardaki

Deiimler Hakknda Grleri
Onseklzinct yzyln sonlarndan tibaren mzik
dolaysz kullanm olanam yitirmitir. Dolaysz uygulanm da sona ermitir.
Mzik, bu dnmnden beri bir tek yarar sa
lamaktadr: soyut birimlerin alveriinin yaratt
basklar hafifletmek: Kendini al-verl srecine
baml klm bulunan mziin gnmzde deer
diye tayabildii de, bu sre iindeki yeri ve rol
dr. Bu btnyle, bir meta roldr. Deerini belir
leyen ise pazardr.
yg da, ytgnifla kaplarak ille de eylem elemeye srk
lenmeyen uymazc eletirel dnrdr. Kald ki, dn
me, varolan blreyin sadece tinsel bir yenlden-retimi de
ildir. Dnme, durdurulmay kabul etmedike, olanakl
ca gl bir biimde kk salm olmaya devam ediyor
demektir. Byle bir dnme, yetinmezcilil ve kk yetWmlere olan ltenmeyi savunageten bir dnceden vaz
gemenin budalaca rasyonelliini de kabullenemez... Ka
panmla srklenmemi bir dnme kendini aar...
byfesi bir dnme praxis uruna benimsenmi salt bo
yun eme konumuna oranla, deiimi gerekten kendine
ilev edinmi bir praxls'e ok daha yakndr. Uzmanlam
yanma gcdr. Duygusal nitelikli bu dnme anlayjkoulfar. bugn gerekletirilebilmi olan erekler, ya da
herhangi bir rgtl g tr bu nilelikteki dnme an
d ki. brzamanlar dnlebliml olan eyler bask altna
alnabilir; unutulmu, yokedilmi de olabilir. Ama. geride,
yaamn srdrebilecek olan bireylerin gene de kalacar
reddedilemez. nk, dnme, genel in anlklrdr. Ge
rektiince dnlebilmi olann bir baka yerde ve bir
baka birimce de dnlecek olmas, dnlmesi Ka
nlmazdr. En yalnz kalm, en gsz kalm dnmenin
33

19. yzyln hl, hoggrebildll trden preca

pitalist nitelikteki mzik-yapma adacklar* yz
ylmzn kltr yaamnda silinip gitmitir. Radyo
ve sesli film teknikleri ve total kapitalist propagan
da mekanizmasnn snrsz kontrol mziksel prati
in en isel birimcli olan aile-ii miizik yapmtm
bile kendi hkm altna alm, kendi eline geirmi
tir. Aslnda, daha 19. yzylda bile, ev-ii mzik ya
pm, zel sermaye eliyle gerekletirilen toplumsal
retimin total olarak belirdii bir yaam btnl
nn sadece bir blm durumuna gelmi bulunuyor
du. Bu tr mzik, 19. yzylda da toplumea yaygn
pTatik olmaktan kt iin, bireysel mzik reti
minin varlk srdrme biimi artk bir aldanm ol
mu bulunuyordu. Wagnerin Tristan'ndan itibaren,
mziksel retim ve mziksel tketim kapitalisttik
sre tarafndan zmsenmi bulunuyordu. Adorno
ya gre, mzii onun dolaysz kullanmnn iinde
gerekletirllmekte olduu kltrel yaam ortamn
dan ayran ve onu gelip-geld sesler topluluu bi
iminde bir meta durumuna getiren bu sre boyunbile yannda kendine olan bu zman yeralr. Onen
kimse krgnlk ve umutsuzlua srklenemez: dnme,
krgnlk ve umutsuzluktan ycelmedir. nk dnen kii
krgnlk ve fkeye kaplmak zorunda deildir. Aynca ba
kalarn krgnlk ve umutsuzlua srklemek steinde de
deildir. Bir dnr iin grlebilir mutluluk, insanln
mutluluudur. Baskya ynelmi evrensel eilim bu nite
likteki dnmeye karttr. Bylesi bir dnme, mut
suzluun her yan sard yerde bile varolabilen mutlu
luktur: mutsuzluun sze dklebllmesinden duyulan mut
luluktur. Kendisinin bylesi bir dnmede etkinliinden
yoksunlatnlmasma boyun emeyen kii, dncesinden
dnm biri saylamaz. Bk.: Politik; Wissenschaft. Erciehung. Festschrift fr Emst Schtte (Frankfurt. 1969) dan.
Ing. ev. Wes Blomster. Resignation. TELOS. 35 (Sping
1976). ss. 165-68de bu metin in. bk. s. 168.
34

ca mzik basit dolaysz kullanm biiminden ayrldk

a kendi yabanclamasn ve nsandan soyutlanma'
sim da tamamlam oluyordu.
2 Mziin retilmesine likin Koullardaki
Deiimler Hakktndaki Grleri
Mziksel retimin ve mziksel tketimin kapitalistik sre tarafndan zmsenmesi sonunda m
zik eytemi ve rasyoneltemitT. nsanlar arasnda,
onlarn yakn ilikiler iinde srdrdkleri yaamda
birlik oluturan, insanlarn bencil ve kaba itkilerini
bu birliktelik in yceltimleyen mziin dolaysz
(17) Adorno'nun 1932deki Mziin Toplumsal Durumu ze
rine yazsndan yaptmz bu birinci blmdeki zetle
meleri yaznn btnln gzden karmadan, fakat da
ha ok. TELOS'un 1978 Bahar saysnda We$ Blomster'in
evirisi olarak kan metnin 128. ve 129. sayfalarndan ya
rarlanarak vapyoruz. Adorno'nun bu makalesinin asi,
Frankfurt Okulu'nun kard dergi olan Zeitschrift FOr
Sozialforshung 1 {1932). ss. 103-124 ve 358-78de yayn
lanmtr. Adorno'nun mzikle ilgili grlerini. Caz m
zii, Arnold Schoenberg {onun olumlu bulduu modernist
mzik rneidir), ve Bacf ile lgili grlerini. Prisma, Ing.
Samuel ve Shlerry Weber (London: Neville Spearman,
1967), ss. 119-173te; Kitle Kltr la ilgili grlerinin
zetini, Max Horkheimer ve Theodor Adomo. Dialectic ol
Enlightenment, Ing. John Cummlng (London: Allen Lane,
I973)tekl lgin yazlan olan Le Prix de Progrtes-te; bu
grlerinin daha geni deerlendirildii br kaynak ola
rak. Martin Jay, The Dialectical imagination (London:
Heineman, 1076, lk bask 1973). ss. 173-218'dekl Frankfurt
Okulunun Estetik Kuram ve Kitle Kltr Eletirileri BlSffir.ffcancTof Frankfurt School: a Marxist perspective
(London, Henley ve Boston: Routledge and Kegan Paul,
1977), es. 142-43'de bulmak mmkn.
35

kullanmndan karlmtr. Gnmzde mzik bu

nedenle, yaadmz toplumun elttllerini yanst
maktadr. Bu elikiler nedeni iledir ki, toplumdan
tecritlenmitir. Ussallatrlm ada toplumun du
rumuna dnmtr. Ussallatmlmlm biimi
bile kendinden deil; toplumun iindeki snflarn
karlarnn belirli bir dnemdeki belirli bir denge
lenmesinin gerektirdii toplumsal yaamn ussall
ndan olumaktadr. Mzik bu karlarn toplumun
yaps tarafndan belirlenen durumuna ters dme
ye balad noktada, o zamana dek tad ussal
ln biim ve zce deitirmek durumunda kalmak
tadr. nk, bunu yapacak olan snf karlarnn
karlkl durumunu da, mzik, kendi iinde tar
olmutur.
Ne var ki, bugnk durumu ile mzik gnmz
gelimesini nledii srece, zmlenmesi olanaksz
elikilere itmektedir. Mzii bir sanat yapan ayn
eyselletirici gler, gnmzde, mzii insandan
ekip alm; onu, ou trlerinde bir aldanma in
dirgemilerdir. Bu eyselletirici gleri mzii ye
niden dolaysz kullanmna kavuturacak bir ynde
deitirebilmek, sanatn bugnk toplumsal iblmnden nceki durumuna dnlmedike, olanaksz
grlmektedir. eyselletirilmesine neden olan top
lumsal glerin ne olduunu anlayamayan, toplum
sal srelere ilikin bilgilenmeyi sorun edinmeyen
bugnk mziin byke bir blmn mziin
yabanclamasnn toplumsal olarak gerekletirilmekte oluunun farknda bile deildir. Bunun iin
dir ki, toplumu, toplumsal sistemi eletireceine, tonlumsal tecritlenmiliinin karsnda kendisi kendini
karalamakta* ve sulamaktadr. Bu nedenle, pa
zar a boyun emeyen bir mzik olabilme yknmesi
inde kendi toplumsal tecritlenmliinl, yabancla
maya dayanan bugnk toplumda hibir deiiklik

yapmakszn, sadece kendi grnmnde yapmak s tedli dzenlemeler ile giderilebilecek soyut bir so
run saymakta nat etmektedir. Bu tr mzik anla
ym savunanlar, stelik yeterince aydnlanmam
olan mziksel reformizm* yandalarnn* acmasz
eletirilerine uramakta, dillerine dmekte; birey
cilik, arlatanlk, teknik ezoterizm tutkunluu le
sulanmaktadrlar.
Bu durum bile toplumsal bir olgudur. Bu su
lamalar da toplumsal olarak retilmektedir. O hal
de, mzik kendi rek (batini: immanent) gelime
sini bir mutlaklk olarak grmemeli; mzii, mziin
ilimedii toplumsal srecin sadece bir yansma
sna ve bir feti karakterine brnmesine yolaan
bu noksan moernizm anlay terk edilmelidir. Bu
nun yerine, mziin kendi yabanclamasndan kur
tulabilmesi iin de toplumsal nitelikteki yabancla
mann sona erdirilmesine mzike katkda bulunul
maldr. Bu ise, salt, mziin kendi inde deil; top
lumsal yaamn btnl inde gerekletirilebi
lir. Bu nedenle, modernist mziklerinde meta kl
trne ve pazar'a boyun emeraeye almakla be
raber, kendi mzik-yapanlar topluluklar (gemelnschaft) iinde mzik reten ve topluma erieme
yen modemistler bugnk toplumsal sorumluluk
larndan soyutlanm olmakla da kalmamakta; ken
dilerini, aldatm da olmaktadrlar. Asimda, bu top
luluklar fiili toplumsal durumu gzlerden saklamak
ta; kendileri ise, tekelci kapitalizmin Bilin Endst
risine baml olduklarn bilmektedirler*.
Yeterince aydnlanmam olular, mzikteki bu tr yaban* Toplumdaki yabanclamay kaldrmadan yabanclama so
rununun mziin kendi inde zmlenemeyeceini syle
yen Adorno, mziin kendine zg evrensel ve Tarih-d.
37

Mziin bugnk en byk sorunu, bilin d

zeyi, amprlsizmin egemen olduu bugnk toplum
sal yaamdan elde edilen ve kazanlan reel-bilin
bilinlik dzeyini amayan bir toplumun yaamnn
iinde retilmekte ve tketilmekte oluudur. Gn
mz toplumlanmn ounda, sruf hegemonyasnn
varln srdrebilmesi iin, bu amprlk bilin nrotik bir eblehletirme dzeyine vardrlm bulun
maktadr. Toplumsal Kuram gibi, mziin de top
lumda bugn varolan bilin dzeyini amas; keneleri bulunduunu savunan objektivistik mzik reformisteterinden Stravinsky'den ve ondan treme sayd Neolasikl
ziin dnda, topluma ilikin bilgilerin sl yznden -yap
tklarn. ince bir alayla anlatyor. Bu topluluklarn Hltler'in
iktidara geliine doru Stravinsky'yl de Hindemith' da kul
da askeri marlar almay yelediler- demektedir. lerde aynnti olarak deineceimiz gibi, Adorno objektivistik mzik
yandalarn u noktalarda eletirmektedir: (a) dikkatleri top
lumsal koullardan uzaklatrmak, insanlara yabanclama toptendsinin yklendii bu ilevin mahiyetini aklamayarak,
kiinin baka kiiler ile bu szde mDzik-yapclar toplulukgibi gstermek. Bylelikle, sadece estetik alanda snrl k
lnm bir yabanclamadan k aniayn, toplumsal so
run karsnda bir rahatlamaya dntrmek; (b) kurulan ku
ral ve arasa! (instrumental) kk burjuva mzik yapanlar
topluluklar ile pazar iin birey retmemek, pazara m-

dini bir meta olarak kullanma sunmak yerine,

praxis ile diyalektik bir iliki iine girmesi bu ne
denle gerekmektedir. Bunun iin de, mziin kendi
toplumsal ilevinin bilincini kazanmas; bugnk s
nf hegemonyasnn oluturduu bilin ile snrl ka
larak yaratc kiilii, yaratc kiiliin ruhunu,
kiisel duygularn dnyasn:* ya da transflgre
edilmi bir iekapan dile getirmekle yetinmek
yerine, diyalektik bir bilisel ilev yklenmesi gerek
mektedir*.
3 Mziin Yeniden-retimine ilikin Koul
lardaki Deiimler Halikndaki Qr$leri
Adomo, onsekizinci yzyln sonlarna kadar m
zik eserlerinin yeniden-retiminde (reproduction:
bir bestenin besteci ya da bakas tarafndan, bes
telenme anndan sonra -farkl bir Tarih iinde- a
lnmas, tegannl edilmesi, ya da plann alnmas,
radyodan bant olarak yaynlanmas, vb.) de deiik
bir toplumsal durum yaanmakta olduunu belirti
yor. Pre-kapltalist niteliktekt sz konusu dnemde
mziin yeniden-firetimlnl gerekletirenler hl bir
tr lonca topluluu oluturabilmekteydi Besteleri yeniden-retenier (besteyi cra edenler) ve mzik din
lemek amacyla biraraya gelinen yerlerdeki mzik
tketicileri (dinleyiciler) kendi aralarnda benzer bir
toplumsal yaam slbu oluturuyorlard. Aynca, bu
topluluklar mziin yenlden-retllmesine ilikin ola
rak kendilerine zg bir yorumlama biimine sahip
olabilecek (bir gelenek oluturabilecek) durumdayd
lar. Yeniden-rettciler ile dinleyiciler arasndaki et
kileim pazarSL yansmasn bulan baat kltrn
* Adorno'nun buraya kadarki grlerini, ayn metnin ss.
130-43 arasndaki blmnden yararlanarak 2etledim.
3d

deerlerine gre deil, alt-yap koullan bakmndan

da yaarll olan (dolays ile, bugnn toplumundaki alt-kltrler gibi baat kltrn kargsnda,
daha ok, fantazya niteliindeki etkin^k alanlarn
da ayr bir varolua sahip olabilme durumu le kar
karya bulunmayan) zgn yaam kesimlerindeki
yakn ilikiler iinde bulunan nsaniann deerlerine
gre belirlenmekteydi. yle ki, mziin yenlden-retiminde blgelerin, hatta yzyllar boyu mzisyen ku
aklar yetitiren ailelerin (slalelerin) bile bu alan
da kendilerine zg mzik gelenekleri oluabilmekteydl*.

rak belirtmemededir. Fakat, sanrm, Bach'm ailesinde bu

dnemin bitimi Baehtan onun olu olan Emmanuel Bach'a
geile grlyor. Byk Bach (Johann-Sebaslian Bach) bur
juva yaantsna balyd, fakat sanat -ciddi- bir sanatt.
Burjuvazinin toplumsal konumu gitgide gvenmekteydi. 1750
de byk Bach ldnde. sadelik inde gzellie erimeyi
amalayan bu mzisyenin yazd FDg Sanat adl incelemesi
ancak otuz nsha satabilmi bulunuyordu. Almanya'y o s
ralar Italyan Operasnn mzik anlay kaplamt. Olu. 1860'
(ere kadarki dnemde, ailenin 16. yzyl ortalarndan beri
srdrd gelenei brakarak, burjuvaziye seslenen Italyan
etkili yeni mzik anlayna yneldi. O zamanlar -Byk
Bach* nvann bu Bach kazanm bulunuyordu. Toplumsal
egemenliinin doruuna gelmek zere bulunan, fakat henz
siyasal egemenlik kazanamam bulunan Alman burjuvazisi
gereksindii fantazyay Italyan Operasnn aunabfldli mzik
dnyasndan bulabiliyor; tekniin fazla aranmad, melodi
eitliliinin ve frapanlmn yeterli bulunduu bu mzik
gereksinimini kanlayabiliyordu. Johann-Sebasttan Bach'm
mini ilk kez 1789'da Leipzlg'den geerken dinsel bir trene
katlan ve bu tren srasnda cra edilen mziin Bach'a alt
olduunu renen Mozart farketmitr, Mendelsohn ve Schu
mann bu ilgilenmeyi yaygnlatrmalardr. 1860'de ise. bur
juvazinin kltrel hegemonyasnn rgnletll yabanclama'
40

Yeniden- retimin istikrar kazanmas da. crac

larn kendi toplumsal yaamlarnda oluturduklar
ve srdrdkleri bu gelenekler iinde salanrd.
Yakn insan likileri iinde geen bir toplumsal ya
am sayesinde srdrlen bu gelenek ise mziin
reticisini, yenlden-retlclslni ve tketicisini bu ke
simlerin tjipinmsiiT yaam iHnripM karlkl-etkile
imleri aracl 11e braraya getirir; toplum da, m
ziin yenlden-retiminln bu dzeyden (dolayl ola
rak) etkilerdi. Yeniden-retimin toplumca bu d
zeyden etkilenebilmesi ise, toplumun mzik retimi
zerindeki etkisini mzlk-yapm ile uraanlara ka
dar letirdi. Sonuta, mzik toplumsal yaamnn bir
tm olarak her alanndaki eitli etkilerden kaynak
lanan bir somutluk kazanr; toplumdan tecrit olmak
durumuna dmezdi. Belirli bir bestenin her yeniden-retimlnde (alnmasnda) temponun yava ya
da hzl olmas bile, bu gelenein zgl uygulanmar iindeki farkllagtmmlanna gre, deiebilirdi.
Bu, mziin, onun yaanan an srasndaki yeniden
-retiminin mziin dolaysz kullanmna bal oluu
aracl ile letkenlii ile kazand bir zellii olu
yordu. Burjuvazinin gerekletirdii sanayi kapltann younlat yeni bir doneme geildikten; toplumda ok
daha gelikin bir fantazyaya gereksinim duyulmaya baladar Byk Bach saylan olunun yerine, baba Bach n -b
yk. olduu kabul edilmitir. Bylece, dinsel felsefedeki
zm iinde de olsa, yabanclama* sorunsalndan haber
dar bir mzik bestecisi otan Bach'm mziindeki Tanr
sndan v Tanrsal niteliklerden uzak dt iin yabanc
lam insan sorunu, modem dnemin youn yabanclama
iindeki insan iin yeniden, baka bir boyutta da olsa, ya
banclama olgusu asndan nem ve anlam kazanmtr.
[Bu konuda, fek.: Ahmet Muhtar Ataman. Musiki Tarihi (An
kara: Milli Eitim Basmevi, 1947), ss. 179-61.)
41

sal]atrma mziin notalanmasna da uygulanm;

mziin yeniden-retimini standartlatracak bir
kodlama sonucunda mzik eserleri kullanmlarn
dan bamszlatrlm; mzik eserleri, toplumla et
kileimleri bakmndan, bir meta nemfti kazanabile
cek duruma getirilmilerdir. Ksa srede, yeni ba
smevi olanaklar da, bu alanda kullanlmaya ba
lanmlardr.
craclarn gelenekleri ve mzisyen loncalarnn
yaamsal olanaklar bu yeni dnemde serbest reka
bet karsnda ufalanp paralanm; yorum ekolleri
sona ermi; bunlarn yerine, mzik retimi okul
lar (konservatuarlar) almaya, yaygnlamaya
balamtr. Mziin bestesi eyleince, mziin ic
rasnda yorum yapmak, bu yeni dnemden itibaren,
rasyonel olarak kurgulanm (design) mzik eserleri
iin artk istenmeyen birey durumuna gelmitir.
Bylece, yenlden-retimdekl zgrlk alan daral
m; cracnn nnde iki seenek kalmtr: (a) ne
kodlanm ise onu amlamak; (b) bir pazar olarak
toplumun, yenlden-retimcl durumunda bulunan
kendisinden istediklerine ve beklediklerine uymaya
almak. Bu ki nokta arasndaki sallanmay (gelip-gitmeyi) salayan se, kapitalist sre iinde
hl yeralan ussallatrlmam retimin mzikteki
son snak yeri olan cracnn yorumcu kiilii ol
maya balamtr. Oysa yorumcu kiilik bile. 19. yz
yldan beri kendi ieriini bestenin ieriinden alr
olmutur. Yani, bu erik aracl ile, ayn kltr
paylaan bestecinin burjuva toplumsal varoluunun,
cracnn kiilii ve kltr Ue zde oluundan alr
olmutur. Kurumsallam, rgnlemi, ussallatrl
m retim, tketim ve yeniden-retim alanlaryla
icrac da, besteci de, dinleyici de ayn kltrn iin
42

dedirler. Toplumun dominant kltrnn iinde

yeralmak durumundadrlar*.
Bunun nedeni se, tpk dier retim alanlarnda
olduu, mziin retiminin srebilmesinin de, m
ziin yeniden-retiminin aracl le olabilmesi; m
ziin yenlden-retlmlnln ise, tketicinin mzii an Burada belirtilmesi gereken bir konu var. 19. yzyldan ti
baren. mzii retenin, yeniden-retenin ve tketen kitlenin
farkldr. Bugnk toplumlarde sorun kltrel homojenletlrimin mutlak bir durum alm olabildiini sylemekle akla
nmayaca gibi, her mzik trnn kendi kamu'su (public)
olduunu (kltrel plurallsm'in sav) sylemekle de aklabir kltrel homojentetlrlmin olanakszln; bunun, toplum
sal sistemin kendini yenlden-ratmesindeki verimlilii a
sndan, bir noktadan sonra, sisteme ayakba oluunu farketmemeslndendr. kincisindeki yetersizlik ise. ada toplumlann kltrel yapsnda, gerekten ok sayda alt-kltrierin bulunmasna ramen, btn bu alt-kltrlerin karsn
da reetyaamda etkin bir baat kltrn bulunduunu ve
toplumsal yaamlarn srdrebilmek iin tm alt-kltrlerdekl nsanlarn reel-hayat kesimlerinde bu baat kltrn

gibi) dnlmesindendlr.
Her ki grn eksik yanlarnn en yi ks
2ik trnn egemen konumdaki kesimle
baml konumdaki kesimlerce de. hatta

e, ada toplumlarn ideolojik yaamlarnn leyiinin ne

nli karmak bir likiler btn iinde olduunu gz43

layabilme yeteneinin iinde (onu fazla yormadan)

gerekletirilmek zorunda bulunmasdr. Bu neden
le, mziksel yeniden-retim bu iki alann iletkenidir.
Bu iletken olmazsa mzik yabanclaarak bir ey (ob
je) durumuna gelmesine gelir, ama sadece l bir me
ta (satmayan bir plak, giesiz bir konser, vb.) olarak
kalr. Kendine yabanclaarak eyleebilmeyi kendi
bana yapabilen mziin, bu noktada kalmayp top
luma eriebilmesi ise, mzik eletiricilerinin unutma
y ok sevdikleri bir sorunun daha zmlenmesine;
hem de, yaanan toplumun mziin reticisi olan
bestecinin nne nceden getirip koyduu koullara
gre zmlenebilmesine baldr. Bu nedenle, gn
mzde besteci kendi bestesinin cras srasnda bes
tesine ebedi (eternal) bir rnm gibi davranlmamasm olduu kadar, dinleyicisinin deimez ve do
al koullara gre yaayan bir dinleyici kitlesiymi
gibi ele alnmayn da hogrmek; hatta, mzii
nin yeniden-retiml srasnda cracdan bunu zel
likle beklemek zorundadr. Ancak, burada mziin
den (kendisinden) fazla uzaklalmasn! nlemekte
bestecinin, cracnn ve dinleyicinin kiiliinin ayn
kltrn rn olmalarnn, bir oranda, lgrdUn de belirtmek gerekiyor*.
Birincisi kadar ciddi bir yanl da. mzikte bireysel-olan ol
gular He. tmel-olan olgular balantsz saymak ve buradan
da kltrde tek geerli ltn herkesin kendisi olduunu
stedii bir durumu grememek olmaktadr. Belirti bir us
salla gre heterojen yanlan olan, hem de. en nemli ya
rnodam toplumlann kltr yaamnda herkesin kendisi- s
znde rek bulunan kiiliklerin-, gerekte homojenletirmeyi yapan toplumsa sistemin rnu olduu gzard edili
yor bu rafine- yanllkla (!)
Bu konuda Adorno'nun 1932de de mekanistik saylmamas
gereken bir gr savunduunu belirtelim. Nitekim, yaban44

Besteci bunu yapamazsa; yani, mziinin yeniden-retiminin tarihsel koullara gre gerekletiril
mesine katlanamazsa, eserinin z olan topluma
erime ilevini de yerine getirememektedir. Bu ne
denledir ki, 19. yzyldan beri toplumsal yaamdaki
deimeler ve bu deiimleri belirleyen toplumsal
gler ve eitli yenilikler mziin kendi diyalek
tiini deitirdikleri gibi, thematic ieriini de de
itirmilerdir. Meta olarak retilen ve yeniden-retilen mzie geildiinden beri, mziin retimi m
ziin yenlden-retimine, yeniden retimi ise dinle
yicinin toplumdaki total mziksel yapya gre belir
lenen bilincine bal olduundan, yaptn icrasrnclamay mziin estetii inde ortadan Kaldrabileceini
sanan ve bu amala yabanclama-ncesi drremdakl m
ziksel form ve teknikleri kullanan Stravinskynin egemen slayma uygun mzik yapmasnn) burjuvazinin en progres
sive kesimince bile iyi karlanmamasndan; egemen s
ndn, ttnNtatty yetine, daha ekici bir fafttazya gelitiren
HindemHh'e. daha sonra da. btnyJe Idanme mzik
yapacak kiilere ynelmesinden bu yazda da sz ediyor
Adorno. 1932'deki yazsnda da, egeman snfn, bu snfn

akl yorumlan sabit ve deimez bir anlamla olma

maktadr. Mzik, yaanan ana (dneme) gre tarlhsellemektedir. Ancak, 18. yzyln sonuna kadar m
ziin reticisi, yeniden-reticisi ve tketicisi ayn
kltr yakn ilikiler iinde ve ortak ya da yakn
yaam alanlar iinde paylatklar iin, bugnk
kadar szkonusu olmayan bu durum, 19. yzyldan
itibaren mziin retimi ve tketimi de ussalla
trlm toplumsal ilikilerin dzenleyicisi olan ku
rumlar eliyle gerekletirilmeye balad in mo
dern toplum dneminde ortaya km; mziin re
timi ve tketimi geleneksizlemek, srekli olarak de
iime uramak, zamanna bal olarak tarihselle
mek zorunda kalmtr.
Yeni dnemin koullarnda tketicinin mzik
beenisini ve bu konudaki bilinlilik durumunu an
lamak; burjuva toplumundaki mzik tketiminin
ideolojik leyiini ve zelliklerini aklamak da zor
lamtr. Adornoya gre, bu konuda kolayca ileri
srlebilecek bir forml de bulunmamaktadr. Top
lumdaki mzik tketiminin yaygnlaan tarzlarnn
(pattern) temelinde hibir fiili gereksinimin bulun
madn sylemek de zordur. eitli dinleyici kesim
lerinin eitli trden mzikleri sevmekte ve dinle
mekte olmalarn, bu beeni kazanan mzik tarzla
rn kendi toplumsal egemenliini gzlerden sakla
mak isteyen burjuvazinin kurduu kltrel bir or
tamn dz bir yansmas saymakla aklamak da tu
tarl grnmemektedir. Burjuvazi, toplumsal yaa
mn arkasnda yeralm bulunan kendi ekonomik ve
siyasal yaamn gzlerden saklamak iin bundan
yararlanmakta ise de; baka bir deyile, varolan top
lumdaki mzik yaam fiilen mziksel nitelikteki ge
reksinimlerin dnda saylabilecek toplumsal gerek
sinimleri karlamay stlenmi bulunuyorsa da. bun
lar sylemekle de sorun tam olarak aklanm ol
mamaktadr. nk, varolan toplumun iindeki m
46

zik lketiminin ideolojik etkinlii, hereyden ok, bu

tketimin salt bir aldanm olarak grnmemesi; din
leyici kitlelerinin reel-yaamlan asndan onlar iin
er.em tayan gereksinimlere de cevap verebilmesi
sayesinde salanabilmektedir. Ancak, te yandan,
mziin bunlar yerine getirirken ya da yaparken
gerekten bir yanl-bilin rettiini de unutmamak
gerekmektedir. inde yaanan fiili toplumsal duru
mu ve toplumsal koullar mzik, bu yolla, mziin
tketicisinden saklamaktadr. Byle olduu halde bu
ayn mzie kitlelerce gereksinim duyulmas, mo
dern toplumdaki toplumsal koullarn insanlar do
laysz toplumsal gerekliin ardnda doyumlar ara
maya mecbur ve muhta klan nitelikte toplumsal
koullar olmas yzndendir. Yani, insanlarn ya
amlar iin gereksindikleri temel nitelikteki doyum
larn bu koullarca onlardan esirgemekte oluu yzndendir. Nitekim, reel-yaam koullan gitgide
problematik bir nitelie brnen snf ve kesimlere
doru gelindike, bu tr mzie olan gereksinimin
de artmakta olduu grlmektedir*. Fantazyalamaya ynelmi bir mzikte bulunan bu doyumlar y
znden, belirli mzik trlerinin tketiminin toplum
sal yaamda ideolojik bir ilev yklenebilmesi ise,
bu mziklerin retilmesinde, yeniden-retilmesinde
ve tketilmesinde burjuva eiliminin dier snf ve
katmanlarca benimsenmesi ya da benimsetilmesi -bu
da diyalektik bir iliki iinde gereklemektedir.
Adomo'ya gre- ile olmaktadr. Kitlelere benimseti
len, bu nedenle, yaanan toplumsal realiteden ka
Bu almamzn balangcnda ele aldmz Aristonun m
zie ilikin grleri de bu ynde. Ostelik, Aristo, toplumunm tiyatro yneticilerine ala^ insanlaMn esrikletirici
tklamaktayd. Bugn ise, Aristo'daki bu akszllkten zen
le kamld grlmektedir.

durumunun ne olduunu ortaya serecek olan toplumsal-deilmleri nlemek ve engellemek amacm

gtmektedir. Burjuva toplumunun, varlndan bur
juva snfnn kendisinin de kuku duyduu sanat
anlayndaki, ev dekorasyonundaki, antsallatrma
eilimlerindeki, antiqurian meraklarndaki, eitle
meye, deiime, yeniliklere olan doyumsuz itahasna ramen hayatn temel kesimlerinde yeniliklere,
gelimelere, akla, bilime ve insana inanmaya kar
duyduu amansz kuku ve korkusundaki yansma
larn aka grdmz bu yan udur: retici g
lerinin potansiyel gelime dzeyi ile, sosyo-politik
hegemonyasn kurduu andan itibaren her yn ile
irticaya varan bir gerilemeye srklenen baat kl
tr arasndaki tezadn yaratt uyumsuzluk (ahenksizlik) ve bunun kendi sistemine getirmekte ol
duu geicilik, tarihsellik, lmllk!
4 dzeyin asndan mziin bugnk
grnm
Ne var k, bu i yaln ilikiler iinde, (ilk ba
kta hemen anlalabilecek ilikiler iinde) yapl
mamaktadr. Mzik yaamnn ideolojik z toplum
daki egemenlik yapsnn gereksinimlerini karla
maktadr. Bu nedenle de, ynelinen mzik, asln
saklad toplumsal hayatn srmesini salamakta
dr. Bunu, toplumdaki elikileri ve atmalar or
taya karmak (grlr klmak) ve bunlarn bilin
cine varlmasn kolaylatrmaktan zenle kanp,

Burjuvazinin mzik le kendisi arasndaki birlik,

Nletzschenln mzik anlaynda kaytsz artsz Wagner'den yana olduu halde bu durumu aklarken
b e lir til gibi, yaanan hayattaki sorunlarn yarat
t bu tr gereksinimlerin varolan toplumdaki haya
t amadan bulunabilecei ileri srlen doyumlar ile
Yarglanman esas alan ideolojik bulandrma ara
cl ile olabilmektedir. Baka bir deyile, bu bitli
in zeminini, bylece, bilinten uzaklama olu
turmaktadr. Burjuvazinin mzik le likisi, z ba
kmndan, toplum yaamndaki yaygn bilinsizliin
gndelik hayatn rutininde himaye altna alnmas
denebilecek bir ilikidir. Bu durum burjuvazinin hem
yasal ilikileri, yani, 'mzik yaam denen ciddi m
zik ile ilikileri; hem de, yasal-olmayan. yani, bur
juvazinin hafif mzik denen trden mzikle kur
mu bulunduu ilikileri iin de, Adomoya gre, ayn
ekilde geerlidir.
Me var ki, burjuvazinin kendisi de mzikle (dan
likilerinin bilincinde olmad iin mzik objelerini
bir feti gibi grmekte; burjuva toplumunda, dinsel
yaam alanndan aktarlm yanl bir ar saygn
latrma Ue, mziin estetii konusunda m2lksel ya
ptn eletirilmesinden ekinllmekte; mzikte, bilin
li analizler yerine, hissiyattan kaynaklanan bir mttBuradakl zenle kelimesinin belirtmek istedii, mziin
dorudan doruya ve bilinli olarak bu i yapmas deil,
varolan toplumda pazar da* belirlenen koullara uyumlanmaya zenmesldlr. Yeniden-relimin alan olan pazar., re
tici ve tketiciyi aktrmakla; bunda, stelik, varolann gn
delik bilin dzeyi iinde alglanmasn satlabildiin (sevllebillrlinin) de en geerli kriteri yapmaktadr. Ayn anda,
ideolojik bir harita da olmakladr dinleyici in, mziin
retim ve yeniden-retiminin -pazar-daki gstergeleri.
49

zii duyma ile yetinmek gerektiine yaygn bir bi

imde inanlmaktadr. Saygnlatrma ve hissiyat
yolu ile duyma mzikte eletiriciliin susturulmas
na neden olmakta; burjuvazinin mzik dinlerken sa
dece mziin formel yanlarm grebilmesi buradan
kaynaklanmakta; bunlar sayesinde burjuvazi m
ziin toplumsal ilevini sezip anlamaktan usulyle
kanm olmaktadr. Byleee, burjuvazinin mzik
dinlemesi kendi toplumsal kkenlerini olumlamak
(affirmation) ve kendi snfnn yceliini, dnya
snn kalcln yeniden-yaamakla snrl kalmak
ta; konumu gerei, burjuvazinin byk kesimi, an
cak bu tr mzikten zevk almakta, bu tr mzie
ilgi duyabilmektedir*.
Ne var ki, gnmzn ussallatrlm toplumlarrnda, bir yandan burjuvazinin kendi llerine gre
kurulmu bir toplumsal yaam biimi srdrlrken,
bir yandan da, bunun verdii aclar toplumca yaan
maktadr. Bunun iin, mziin de, bir yandan, bur
duu gibi mzikte da avant-garde mzik anlaylar le
no'nun savn geersiz klmamaktadr. ki nedenle: (a) Leo
likle Clement Greenberg'in belirttikleri gibi, burjuvazinin yalerinin gerek anlamda avant-garde nitelikte olmayp^ bir tr
poplerlemeye yatkn, frapan ve avant-garde grnml kOl-

juvft devrimci objektivizmi olan kJasislzmi; bir yan

dan da, bu. objektivizmin karsnda gerek toplum
sal yaamdaki grevinden stifa etmi bulunan burju
va sbjektlvizml olan romantizmi, ayn anda, kendi
iinde barndrmas gerekmektedir. BUtttn burjuva
mziinin bayaptlarmda grlen ve yaplan da,
Adornoya gre, budur. Bir yandan burjuva anlay,
deer ve llerinin zaferinin yceltimi; bir yandan
da, bu anlay, deer ve llerin zaferi sonunda ku
rulmu bulunan gnmzn toplumsal yaam iin
deki nsann aclarnn ve straplarnn terenn
m! Bugnk mzik yaamnn iinde klaslzmin kar
snda da, romantizmin karsnda da eit derecede
doyum bulabilen gnmz nsannn duygularnn
bulankl ve karmakl, Aomoya gre, gerek
burjuva insannn kendisinin, gerekse burjuva kl
trnn (toplumdaki baat kltrn) sosyalize edil
dii alt-smflardan nsanlarn bu llere, bu deer
lere ve bu anlaya kar anlamsal bir bulanklk
iinde bulunmalarndan ve tutulmalarndan leri
gelmektedir.
Adornoya gre, rasyonel bir biimde kurulmu
ve toplumsal yaamda egemenletirilmi Wr burjuva
objektivizmi ve irrasyonel bir biimde ne karlp
heran vurgulanan bireysel isellik aracl He bur
juvazi kendi z dnyas olan kapitalist toplumsal
formasyonun bugne gelinceye kadarkl serveninin.
doru grnyor. (6u konuda, bk.: Leo Lowentftal. Hietorical Perspectives of Popular Culture, Bernard Rosenberg
ve David M. White eds.). Mass Culture: The popular Arts in
Amarica (New York: The Free Press, 1966, ilkt 1957), ss.
46-58; Dwight Macdonald. -A Theory of Mass Culture, Ro
senberg ve White, op. clt., ss. 54-73; Gilbert Seldes, The
People and the Arts, -Rosenberg ve White, op. clt., S8. 7497: ve Clement Greenberg, Avant-garde and Gltsch, Rossenberg ve White, op. clt, ss. 98-107),
51

bylelikle, mzikal yaamda tutanaklarn tutmu

olmaktadr.
Hafif mzik se, bu tr mzik ctddl mziin t
ketildii mzik yaamumn dzeyce ok altlarnda
olmakla beraber, ticariletirilmi arklar ve tm m
zik literatr le birlikte ada toplumlarda bir yan
dan en st dzeydeki mzikal eleri kullanmakta,
bir yandan da en alt dzeydeki (banal) eleri be
nimseyebilmektedir. Ticariletirilmi arklardan ba
layp sofistike bir mzikal yapya sahip olan Caza
kadar btn bir hafif mzik, sadece burjuvazinin de
il, btn bir toplumun gereksinimlerini karlamak
tadr*. Bu tr mzik katksz bir meta olduu iin,
tm mzik trleri iinde en ok yabanclam bulu
nan mzik budur. Toplumdaki hibir elikiyi yan
stmayan bir mzik formudur. Hibir toplumsal so
rundan szetmez. Fakat bu yanstmamay, bu sz et
memeyi, hafif mzik, olarak kendisinin szn et
medii sorunlara likin konularda varolan toplu
mun dinleyiciye vermedii doyumlar fantazya ola
rak vererek; yani, hafif mzik olarak kendisinin
sunduu bu fantazyalara duyulan gereksinimleri do
uran toplumsal koullarn mziin dinleylcisince al
glanmasn yanllklara srkleyip dntrerek
yapar.
Bu tr mziin dinleyicisi, bylece, mzikte bul
duu doyumlar aracl ile kendi toplumsal konum
ve realitesinden uzaklamaya yneltilmektedir. Da
ha akas, hem toplumdan ve onun Tarihinden,
Adorno'nun buradaki grlerinin ok eletirildiini hatrla
talm. Semantik bakmdan yaplan baz aratrmalar, cazn
.endstriyellemesinden ya da "beyazlamasndan- nceki
halinin biraz daha yi olduunu iaret ediyor. Beyazlama
cazm daha yenik, daha ruh sal bozuk bir lnsana ses
lenmeye balamasna yolam bulunuyor. (Bu konuda, bk.:
S. Hayakawa, Popular Songs vs. the Facts of Life, -Rosen
berg ve White, op. cit., ss. 393-404).
52

hem de mzikten kopmaya itilmektedir. Gnmzn

toplumlarmn bu tr mzie ucuz mzik gzyle
baktklar; ona hibir estetik hak tanmadklar; d
pedz, dinlenme mzii saydklar sylenebilir ve
bu bir bakma dorudur da. Fakat bu deerlendir
menin ardnda, varolan toplumun kendi iyzn
saklayan; hai mziin eletiriden kurtulmasn
ve hafif mzik trnn ne olduunun tartlmasn
nlemeyi salamaya ynelik tutarl bir hesapllmm
bulunduu unutulmamaldr.
Bylece, hafif mzik en ok dinlenen mzik for
mu olduu halde; yani, tm mzik trleri inde
ayn anda gnmz insanna hem en yakn, hem
de en uzak mzik formu (genre) olduu halde; cid
diye alnmamas sayesinde, eletiri d tutulduu
gibi, varolan toplumsal dzenin tm teknik olanak
larndan da yararlanabilmekte; tm toplumda her
snftan insanlarn reel-bilinlerinin yansmalarna
ve bilin-d tm arzularna yant verebilecek etkin
bir gndz ryas ilevi yklenebiimektedlr*. ste-

tarafndan balatlmasnda da aynen grlmtr.

19. yzyl balarnda ekonomi d braklm orta snf ka
dnlar le, kiliselere gelen cemaati azalm rahiplerin hibir
profesyonellik iddiasnda bulunmakszn yazdklar, ama ok
aydnlarnca hogr le karlanan sentimental edebiyat rnbenzerlikler vardr. yle: (a) iddiaszlna karlk, dnemi
iinde nemli bir ideolojik lev yklenebilmesi; (b) bu i
levinin baml konumdaki insanlarca deil, egemen konum
daki kesimlerdeki insanlarca iin bandan beri doru tehis
edilebilmi olmas, rnein, Rahip Peabody'nin direngin olini retmek asndan tad nemi ve Kiliseden yana
53

lit, kulland geni teknik olanaklar aracl le din

leyicisini, mzik zerinde hibir etkide bulunamayan,
tmyle edilgin, bir konuma sokmu olmaktadr.
Adorno'ya gre, btn ba nedenlerle, tpk baz
ada filmlerin yapt gibi, kendisi in setii yol
da lerleyebilmek iin, yoluna kanlardan gerekti
inde tebessm ile izin almasn onlarn kendisi
ne direnip kar kmalarm yumuakl ile nle
mesini de iyi bilen hafif mzik Tarihsizmi gibi,
ya da Tarihsel deilmi gibi grnmesine karlk,
aslnda belirli bir deolojik ilev yklenmi bulunmaktadr, yle k, mzikologlarn hafit mttzlkle Ugill almalarnda ve dier kurumsallam bilim*
adaml almalarnda bile, bu tr mziin geOluunu in bandan tibaren anlayabilmi olmas lgintir.
-Bk.: Ann Douglas. The Fomlnlzalion ol American Culture;
(c) kapitalizmin 1870lerdekl byk iletmelere, bankacla,
demiryolu, kimya sanayii ve elik sanayiine yneldii: sana*
ylde verimlilii ve denetimi arttrc beeri mhendisliin
balad gelimelerden itibaren sentimentallzmln yamsra
naturalistic bir kaba ergilliin (masculinity) k zerine, sa
nat ynyle fazla deerli bulunmayan, ama ok yaygn bir
tketime kavuan yeni kitlese! sanat rnlerinde sentimentalizm ile naturallzmin birlikte yaayabilmesi; (d) gnmze
itik elerin birlikte yeralmaya balamas.
Bu zellikler Batda ve bizde iyi gie yapan baz son film
lerde, yeni danslardan bazlarnda, spsrmen'lerde, hatta bir
lde, bizde son gnlerde tartlan baz mzik trlerinde de
bulunmaktadr. Bu tOr mzik anlaynn ilerici evrelerce
de sevilmesi, ya da hogr ile karlanmas ise bizdekl ace
leci ve derinliksiz bir Sol kesimin, popler kltre, imdiye
kadarki horiayc baknn tamamen tersi bir tutumla, yak
lama eilimini benimsemesiyle bantl saylabilir. Bunun
nedenlerini ise. 1960'lardan beri yaad yenilgilerde oldu
u kadar, genel anlamdaki birikimsizlikte de aramak ge54

; eski folk mzii gibi, primal motifleri iledii

ve bu motifleri olumlad kabul edilmekle beraber,
in derinine inilmemektedir. Oysa, geen yzyln
folk, mzii ile, bugnk hafif mzik arasndaki g
rnteki benzerlie karlk, temelde, byk fark
llklar vardr. Onyedinci ve onsekizinct yzyllarda
ki profan* mzikte, feodal hiyerarinin maskesi y
znden alnp karlmakta; bylece, ykselen snf
olan gen burjuvazinin yararna, bundan bir gln
letirme esi oluturulmamaktayd. Oysa, bugnk
hafif mzikte ussallatrlm burjuva profan dn
yasnn kendisi deil, grnen yz deitirilmek
te; gerek yz ise, grnmez klnmaktadr. Daha
akas, gnmzn hafif mzii burjuva dnyas
nn gerek yz iin, ola ola, bir zr dileme arac
olmakla yetinmektedir.
stelik, bu konuda hafif mzik ile varolan top
lumsal dzen arasnda tam bir karlkl yardmla
ma ve birbirini kollama durumu olduu grlmek
tedir. Hafif mzik birok yol ve biimle dzen tara
fndan desteklenmektedir. rnein, hafif mziin
insann yoksun kinmamas gereken kk kk
mutluluklar bulmasna yarayan zararsz bir mzik
tr olduu gr savunulup yaygnlatrmakta
dr. Bylece, hafif mziin toplumsal ilevinin ve ko
numunun idraki gletirilmektedir. Aynca, bu m
ziin en etkin baka bir savunulma biimi de ciddi
hibir yannn bulunmadnn sylenmesi; bylece,
bu tr toplumsal konulan anlayabilmek iin gerekli
olan renimi grm ve bilinlenmi kesimlerin bu
konuyu incelemesinin nlenmesi olmaktadr. Oysa,
bu tr konularn incelenmesi ve deerlendirilmesi
in mzikten sadece mzik olarak anlamak, konser
vatuarlarda mzik okumak da yetmemekte; toplum
sal yaam, baat kltrn ilevlerini, alt-kltrlerin
ileyiini, bilin ve yanl-bllin olgularn, yaanan
aldanmn bu yanl-bilin iinde kiilerce de kabul
55

edilen birey olmasna karlk yanl-biliniin mut

lak bir durum olmadm, vb., anlayabilecek gelikin
bir kuramsal aklama dzeyine varmak gerekmek
tedir. Bu dzeye kabilmek durumuna erienlerin
bu tr sorunlarla lgilenmesi sz konusu olabilecek
kk bir kesimi de. bu tr sorunlar kmsemenin
verdii bir dncesizlikle bu ilerden alakonulduka. hafif mzik zerine den ideolojik ilevleri ko
laylkla yerine getirebilme olana bulmu olmak
tadr.
Oysa, kimin tarafndan bestelendiine bile bakl
mad ve kalc deer tamad ileri srlerek top
lumsal adan incelenmeye demeyecei telkin edil
mek istenen hafif mzik modern toplumlarm siyasal
kltrnn ilerlik kazanmasndaki toplumsal etki
leri bakmndan ok nemli bir mzik trdr. Varo
lan toplumun en ok nem verdii mzik tr budur. Varolan toplum karlnda ba en ok eik olan
mzik tr, bamsz retim diyalektiinden alabil
diine uzak olmas nedeniyle, gene bu tr mziktir.
Hafif mzik, kendi yapsndaki teknolojik nitelikteki
elikilerinden ok, bu bamsz retim diyalektiin
den alabildiine uzak olma zellii yzndendir ki,
eitim grlerek yaplan mzie, ya da bamsz re
timle yapan mzie oranla toplumsal kategorilere
kar ok daha az kartlk esi tayabilmekte; d
zene ve onun kltr alanndaki isterlerine kar ok
daha verimkr bir tavr taknmak zorunda bulun
maktadr. Bu nedenler yzndendir ki, bu gibi yan
lar zerinde durulmadka ve hafif mziin pragmatik disiplin asndan benimsedii temel tdea*nm
mziin tm iindeki yerini aydnlatacak bir ku
ramsal aklama gelitirilmedike, bu tr mziin
ideolojik ilevleri sorununa akl banda bir akla
ma getirmesi beklenmemelidir.

56

S Folk Mziinin Kullanm Sorunu

Adornonun mzik zerine yazdklarnn lgin
bir blm de, yabanclama sorununu mziin ken
di iinde zmlemek iin folk mziine ynelenlerle
ilgili olanlardr. Ksaca belirtelim: Adomo bir za
manlar Mozartn, daha yakn dnemde se Offen
bach le Johann Strauss'un* bile yaptklar bir i
olan folk mziinden yola karak operalar ve ope
retler bestelemenin, arklar ve danslar ele alnp
sanatn eliyle lglenecek bir folkun ve folk yaam
nn kalmad gnmzde, btnyle olanakszla
tn ileri srmektedir. Pazarn genilemesi, krsal
kesimin pazara almas ve burjuva rasyonel toplum
totalltesinin tm toplumsal yaam kapsamas so
nunda gnmzn halk topluluklar iin yaplan bu
tr mzik, artk, ne denirse densin, folkdan kaynak
lanan bir mzik olmamakta; burjuva toplumunun,
sadece bask altndaki snflar zerinde deil, ege
men snfn kendi kendisi zerinde de uygvrtMh*
reel-billn dzeyine seslenen bir mzik olabilmek
tedir. Yani, Mozartn Straussun folk mziine ve
dnyasna yakn gnlerde yaptklar sanatsal m
ziin geersizlemi ya da suyu sklm malze
mesinden devlrllmi bir mzik olmaktadr.
Johann Strauss yapt mzik ile kendi zaman
nn sanatsal mziinden ayr bir tr oluturmu
tur. Fakat bu trn iinde yer alan valslerde bile
Offenbach'a oranla. Strauss'un burjuva toplumunun eli
kilerin!, ok az da olsa, mzikte yansttn sylyor Ador
no. Gerekten, Walter Benjamin'in dedii gibi, Offenbach,
1880lerden itibaren, dnya kapitalizminin 19. yzyldaki ba
kenti Paris'te burjuvazinin en youn farttazyasm oluturur
mzii le. (Bk.: Walter Benjamin, Charles Baudelaire: A Lyric
Pdet In the Era of High Capltalismde Dnya Kapitalizminin
Bakenti Paris balkt fragmanlar topluluu.)
57

armonik farkllastrmlara dayanld; bos ve an

lamsz yinelemelere indlrgenemeyecek olan kk,
ama, kendi aralarnda elikin elerden yola kan
bir thematic* gelimeye yer verilebildii in, onun
mziinde sanatsal mzikten mutlak bir kopma szkonusu olmuyordu. Gnmzn vlger mziin
de ise, hafif mziin banallemesinde grld gi
bi, bamsz retimden alabildiine uzaklalmakta;
mziin retimi mass production teknolojisinin
gereklerine uydurulmaktadr.
Bu nedenle, Adorno'ya gre, besteci, libretto ya
zan ve rnein bu nitelikte bir opereti sahneye ko
yacak olan ynetici kendi aralarnda birlii yapar
ken, kendilerinden bakasn aralarna almamakta,
yeniliklerden kanmakta; temsilin ka gn srebi
leceini hereyden ok nemsemekte; e baar
asndan bakmakta; melodilerinin hemen aklda
kalacak, seyircl-dinleyicller tarafndan hemen mridamlabileeek kadar renilmesi ve aklda tutulmas
kolay olmasna ncelik vermektedirler. Sonuta, m
zik retiminde snailemenin etkisiyle melodilerdeki
kontrastlar bile azaltlmakta, hereye, ayn melodik
kalba dayanan, fakat hazan farkl anahtarlardan
deiik paracklarla yinelenen tmce ardllanm olan
sequence> egemen olmakta; mziin estetik hibir
sorumluluu kalmamakta ve mzik tam bir tesli
miyetle bir pazar metana dntrlm olmak
tadr*.
* Adomo bu durama rnek gsterirken, caz operadan ope
rete. operetten de revye gei zerinde duruyor. Ayrca,
mi bulunan caz mziini inceliyor. Revlerin .baarsn.,
il. seyirciyi entellektef katlmann son kalntsndan da kurbalyor. ada vlger mziin st burjuva tr dedii ca
zn baarsn ise, retiminin yabanclam niteliini ve mata

Btn bunlarn sonunda, Adomoya gre, dier

sanatsal etkinliklerde olduu gibi 19. yzylla bir
likte, gnmzde, mzikte de nsanln potansiyel
lerine olan midin ve yasanan zamana gre daha
zgrletirici bir zamana olan inancn rn ol
mas gereken estetike zengin yaptlardan ve sup- raindivldual sanat reticilerinden uzaklanlm bu
lunmaktadr. Yeni dnemde sanatn retimi de varo
lan olumlayc bir kltr iinde gerekletlrilmektedir. bu kltrn inde, daha nceleri varolan topkin koullar ortadan kalktka, bu ilevini kolay
gerekletiremez olmutur. Ancak, bu noktadaki ay
rmn dzara bir klasik sanat* (ya da ciddi mtikarakterinl, irticai! ve dolaysz yaratlan bir mzik gibi g
rnebilmek aracl ile. gzlerden saklamasna balyor. Oy
sa,* diyor Adomo, bulucu, dzeltime!, armonicl ve enstrmantasyoncu diye ayr ayr alan birimler arasndaki ibir
lii. dolaysz mzik retimi gibi grnen caz bestesinde, ope
ret mzii retimindekinden ok daha ileri dzeydedir.. Hol
mzikteki irticaliyet de. gene Adomo'ya gre, aslszdr. n
k. Irticalyetin lemeltnde de ok basit ve says -bei ge
meyen norm'lar bulunmakladr, zgf ve ritmik bakmdan
zengin olma grnm de aslszdr. nk; metrik olarak
seKz-bar yaps hakimdir; senftop ve aManmcr- bir vuda aldatcdr. nk, bunda da egemen olan bas davulun
l balarndaki srekli tutulan vurulardr. Bu rengin ve
zgr grnen yzeyin altndaki tonal emas (armonik ya
ps) bakmndan se, baya, hi deimeyen, e derecede
ilke! lmlemeye yatkn bir yarm-bir tam olarak krlm
kadanslara dayanmaktadr. Cazn gerekte ne olduunu an
lamak iin, Adomo'ya gre, caz topluluklarnn ve cazn as
keri marlara ve ticariletirilmi gsteri mziklerine olan yat
knlna bakmak yeter. Bk.: Adorno, The Social Situation ol
Music.- ss. 160-163.

zlk) ile, modern sanat ya da hafif mzik arasn

da yaplmas yerine, sanatn eitli alan ve trleri
nin pazara ynelik olma derecesine gre yaplmas
gerekmektedir.
Pazara ynelik sanatn zellii se, byk say
lardaki tketicinin alglama ve biliim dzeyine uy
gun snrlar iinde kalmasdr. Bu durum, varolan
toplum kargsnda daima negatif bir e tama
s gereken estetike deerli sanat trleri yerine, r
nein Stravinskyde bile son dnemlerine kadar ol
duu gibi, modern toplumun insana yaatt yaban
clamay ve elikilerini grmezden gelen, burjuva
toplumu ncesindeki toplumsal yaamn sanatsal
formIarn ve anlatmlarn mekanik bir tarzda mo
dern dnemdeki sanatn form ve diline uygulamakla
yetinen bir sanat anlayna yolamaktadr*.
dahil, tketimde aradklar haz ve doyumlar Veblen gibi aa
layc bir dille anlatmaktadr. Bu araylarda, daha deerli
ve daha ycellimii bir dnyann reel-dnyann dnda ya da
stnde bulunabileceini savunan; gerekte se, byle yap-

bu arzular toplumsal olarak oluturulduu in, sanatn kar

lamakla yetinecei arzular saylmasn kabul etmemektedir.
Bylece, kitlelerin ekonomik nitelikteki doyumlar arayn
horgrmenin (ascetic tavrn) karsnda olduu gibi, toplumsal olarak henz bu nitelikteki doyumlar aamam kitlelerin
llerinin sanat iin yerinde ltler olabileceini syleyen
lerin de karsmdadr. Baka bir deyile, varolan toplumdaki
tm elikiler ve yabanclama kaldrlncaya kadar, sanatn,
toplumsal gerekilik olarak da olsa, btn toplumsal eliki
gerektiini savunur. Bu konuda ilgin iki kaynak olarak, bk.;
Martin Jay. The Dialectical Imagination, ss. 169-181; ve James
orle (Frankfurt am Main; Syndikat Autoren und Verlaggesell60

Bu durum, Stravlnskide mziin kendi iinde

ortadan kaldrmaya alt yabanclama sorunu
karsnda duyulan umutsuzluk nedeniyle objekti
vistte mzik anlaynn kendi i elikilerini ve k
mazm grebilmesine varmaktayken, Paul Hinde
mith gibi vlkisch anlayndakUerin mziinde aldanma dayanan bir szde-cemaat (pseudo-gemeinschaft) yaamnn savunulmasnda kalmakta
dr. Bu mzik, ironi-kartl yapt iin, mzikteaohaft, 1977) kitabna ilikin incelemesi. Ogllvy'nin deindii
en lgin nokta, Breuer'in Bat dncesindeki aknsa! nar
cissism^ Tarihe Gerek zne aramakta kapitalizmin ele
tirisinden yola kan devrimci kuramda da yeterli gelimeyi
salayamam olabileceine deinmesi, Breuere gre, tari
hin deitiricisi olacana hi de tarihsel olmayan bir me
tafizik iinde inanrlan emein bu konuda zne olabilmek iin
gereken nitelikleri, eletiren bir tarih iinde kazanm oiuulendfrilecel ayn Tarihin bir rn olduuna yeterince dikkat
edilmedii) in Robinson Crusoe gibi tarlhsiz.olarak ortaya
kverecek bir Tarih znesi kavramna varlm ve bu olu
um koullan yeterince incelenmemi -zne, anlay devrim
kuram iinde bir Truva At olmutur. Emein, eletiren bir
Tarih dneminde, salt, emek olduu iin Emekiye ve i
iye Tarihin znesi olabilme yeteneini kazandramayabileeei farkedilmedii iin, kapitalizmin eletirisi kapitalizmin rn olan emein tarihsizletiriimi bir kavramsallatralm ken
dine dayanak almtr. Sonuta, bu yazara gre, tam savan
kazanldnn sanld anda, anti-kapitallzmin kendi tarafna
metafizik bir emde anlaynn girmesi, hemde daha Heri ditzeyde bir kapitalizmin esi olmak zere girmesi nleneme
mitir^
Adornonun da Walter 8enjamin ile estetik konusundaki gr
-ayntklannda dile getirdii bu endieleri, temelde, bu a
dan nem tamakladr. Ne var ki. John Fekete'in belirttii
gibi. Eletirel Dncenin bu uyarc eletirileri de. tarihe
ge kalnd iin, yaamn her alannda brokratik egemen
liin zararlarm grmeye balayan ada sosyal sistemlerin
61

ki mizah topluma ve onun gerektirdii yaam bii

mine kar yaplm bir yergiden ok, varolana ele
tiri yneltmeyen ve yabanclamac toplum yarar
na salkl bir gldr olarak kalmaktadr.
Toplumsal elikilerin heniz kaldrlmad bir
toplumsal yaam dneminde prematr bir armoni
ye saplanmay Hindemithin nzuzfesindeki grnnm ile eletiren Adornonun, Hanns Eislerin agityeniden .bir zgrlk ve negatlvlie oluturma abalarna yar
dmc olmaktan baka bir e yaramamtr. Pau Plccons ve
Tim Luke gibi yazarlar ise, tekelci kapitalizm dnemindeki
baskc yntemler, ar brokratikleme ve ar rasyonelle
tirme yznden ada toplumlarda yapay bir negativite olu
turma yeteneinin bile kalmadn leri srmektedirler. Bu
durum, Piccone ve Lukea gre, ada sosyal sistemlerin
gnmzdeki elikilerinin varolan yap inde zmlenme
sinin gletiini gstermektedir, Ne var k, Eletirel Kuramn
(Frankfurt Okulunun) 1960 sonlarna dek srdrd bu ele
tiriler ada toplumsal sistemlerin kendliiindenllkliin
(spontaneity), negativltenin, zgnln yenlden-canlandrlmas in yapay zgr mekanlar oluturmak gerektiini an*
lunun. Birinci Dnya Savandan sonraki dnemden illbaren
giriimci kapitalizmden ve klasik Marxism'den kp, ki sa
va aras dnemde yaamn her alannn brokratik olarak
egemenlik altna alnd.. ekonominin syasallatrld -Marx'
n deyii ile. sivil toplumun, yani irketler topluluunun daha
dolaysz olarak siyasal toplum olmaya balad* ve bilincin
koionlze edildii gnlerde, btn dikkatlerini particular olaram zerinde almann nemini farkedemameslnln: devrim
ci bir znecllik sonunda petik bir syleme ekilmesinin
etkileri olmutur. (Ogilvy'nln Breuer'nin kitabna likin yazs
TELOS'un 1978 Bahar saysnda, ss. 241-26'ds; John Hekete'
niP belirttiim grleri se. ayn saydaki Beniamins Ambi
valence adl yorum yazsnda (ss. 192-98)de yaralyor. Ben
zeri yazlar New German Critique dergisinde de zaman za
man yaynlanyor.)
62

prop asndan belirli bir deer tadm belirttii

mziindeki toplumcu gerekilikte de eletirdiini
ve onaylamadn belirtelim. Adornoya gre Harms
Klslerin mzii de bugnk teknolojik rasyonaliteye
dayanmakta; bu nedenle de, aydnlanmaya yardm
c olmaktan ok, taraftar kazanmaya (divert) y
nelmektedir. Ksacas, faydac (utilitarian) bir m
zik (gebrauchsmusik) olup kmaktadr. ok esini
Stravinskien deiik tarzda kullanan Kurt Weillin
fragmenter biimdeki montajlamaya dayanan uslbunu ise, Adomo, ayn faydac mziin -her zaman
olmasa da- eletirel bir yne efilimlenebilen olumlu
Mr rnei saymaktadr. Kurt Weillin bu mzii,
1930'larda, bu nedenle, Adomoya gre en lerici ve
en eletirel popler amal mzik nitelii kazan
mtr.
Mzikte eski formlar, diyalektik-olmayan bir
biimde, yaanan gnn gereksinimlerine uygula
yan (ya da uyarlayan); stelik, romantiklerin bile
yapt gibi, gemii hlen inde yaanan an olumsuzlamak in kullanmaya dahi yanamayan; ger
ekte se, btnletirllmekten, btnlyle bellek
edindirme olanana kavumaktan. Tarih bilinci ka
zandrmaktan alakomlmu bir ada zaman yaaym -ki, faizmin temel levi bu durumun srme
sini gvence altna almaktr Adornoya gre- alg
lanma biimi olan hayatn gnlk yaantsnda yal
nzca ok niteliindeki yanlarn alglayabllme du
rumuna denk decek tarzda neoprimltif ritimler
kullanmakla yetinen oblektlvistik mzik ise. mzi
in kendi irek yapsndaki diyalektiini bir yana
brakmaktadr. Bu mzik, kompozitrn kiisel
anlay ve beenisi ile yetinebildii iin -Adomo obJektivistik mzlSln bu anlay iin oblektlvistik
mttziSin irrasyonel kompozisyon ilkeleri diyor- fa
ist Phrerin en yukarda yerald faizme toatp
uyan (benzeyen) bir mzik anlay olabilmektedir.

Folk yaam, folk yaamndaki kendiliindenlik

(spontanlty) 18. yzyldan beri sren modern kapi
talizmin gelimesi inde btnyle tketilmi; so
nunda varlan bugnk popler mzik, modern Bi
lin Endstrisinin etkileri nedeniyle 19. yzyl n
cesindeki popler kltrden farkllam bulunan g
nmzn popler kltr alanlarnda olduu gibi,
buyruklayc (empoze edici) ve maniplasyona da
yanan bir mzik olup kmtr.
Spontane Foiteun kalmad ada dnemde
folktan yararlanan mzik de bu nedenle, sadece,
hafif mziin bir alt-trti olabilmektedir. Hafif m
zik ise, daha nce belirtildii gibi, vaktiyle, zama
nn egemen snf aristokrasiyi ve onun deerlerini
talamak, alaya almak iin kullanlan bir mzik
tr ken, ada dnemde, tam olarak ve sadece bir
metaya dnm; nsan, varolan toplum iindeki
yerine, toplumsal aln yazsna uymaya ikna etmeyi
ilev edinmitir, Ya da, yalnzlatrlm modem
toplum insannn bu kadere boyun eme pragma
tizmini pekitirmeyi, pazar*da en ok bu sataca
iin, kendi tecimsel baarsna pusula kabul et
mitir.
6 - Geleneksel mzik trlerinin bugnk ilev
lerindeki ve izleyicilerindeki deimeler
Benzeri bir durum ise, Adomoya gre, baz eski
mziksel formlarn gnmzdeki poplerlemede g
rlmektedir. rnein, operanm en popler mzik t
r olduu kk burjuvazi arasnda operanm ilevi,
eski dnemdeki soylular ve yukan orta snf ye
leri arasnda olduu gibi kendi dnyalarnn olumlanmas olmaktan km; basklayc eleri ile caiml halin! almtr. Bu duruma, daha yaln bir an
.64

latm le, kk burjuvazinin operaya gitmeyi ser

mesinin, henz erimedii bir yaama biimine eri
mek iin kendini eitmeye almas;; daha st ke
simdeki burjuvazinin hayatn benimsemeye alma
s da diyebiliriz. Baskc elere sahip olmas ise, k
k burjuvazinin bu abalarna karn, Ust burjuva
zinin konumunun tm kk burjuvalara yetecek
genilikte olmamasndan; kk burjuvazinin ok
dar bir kesiminin gerekten yukar hareketlilik kay
detmesine karlk, ok byk kesiminin varolan sis
teme ondan bir yarar salayamadan entegre olma
sna, ya da, entegre olabilmek iin, rnein, beeni
dzeyini asa da, zorla opera dinlemeye kendisini
altrmaya almasndan kaynaklanmaktadr.
st-burjuvazl ise, nceleri, operalarda loca tu
tarak ya da yllk abonman usuln benimsemekle
mzik izleyictlii ve toplumsal farkllama arzulan
arasnda bir bant kurmutur. Yakn zamanlarda,
operaya gittiinde dier burjuva kesimlerinden ken
disini farkllatrmak iin bununla da yetinemez ol
mutur. Burjuvazinin bu en st kesimi, son dnem
lerde, operaya veya konserlere gitmek yerine, ken
disi in konserler dzenler gibi, byk masraflarla
yaplan konserleri, gsterileri himayesi altna alma
ya balamtr. Bu yenilik sayesinde st-burjuvazi
znel bir isellie (inwardness) kavuabileceini um
maktadr. Oysa elde edebildii ey. aslsz bir sel
lik olmaktadr. Bunun bir amac ise. Adomoya g
re. mlkiyetlilikie eitim grmlk arasnda kurul
mu kendinden menkul bir bant olmaktadr.
yle ki, gerek bir iseUemenin olanakszlat d
nemden itibaren en son anlaml burjuva* besteci
d an Richard Strausun mziinde bile tm olumsuzlama (negation) kaybolmu; chromatisism ve
dissonance eletirel glerini yitirerek yeni burjuva
dnyasnn deiirliinin deil, hareketliliinin (mo
bility) amblemleri durumuna gelmitir.

7 Bir Kesim Objektivizm Yandalarnn zBildung Yapma abalarnn ve Bunun An

lamnn rdelenmesi
Bylelikle gemite kalm bir dneme ait olan
bir mziksel durumu Tarihten mnezzeh bir ger
eklikmi gibi kabul eden objektivizm, eski (pre-burjuva) mzikal formlar ada dnyada kullanmakla
bugn de mzii yabanclamadan kurtarabileceini
zanneder. Aslnda, alarn ve tarihsel deimelerin
dnda bir varolu tadn ileri srd danslara
ve bu danslardaki ritimlere dnmekle mziin neut
ral bir durumu olduuna belbalamakta ise de, ger
ekte aldanmaktan alakoyamaz kendini. Gemie
ait bir mziksel durumu* bugnk mzikal durum
Ue kontrastlamak ve sanatn mzik kesiminde de
olumlu (positive) olann ok uzak gemi'te kalan
olduunu belirtmek, vurgulamak yerine; gemite
kalm mzikal durumu, eskiden olduu gibi, gn
mzde de, varolan toplumu amadan, varolann in
de yeniden oluturulabilecek bir mutlak gereklik
olarak gstermee kalkr. Bu, bir aldanmdr.
Aktel materyaline eski ve faraz! olarak ebedi
bir ey sayd modelleri uygulamak isteyen Objektivistik Mzik yandalan, rnein, rustik folk m
ziinden, orta an polifonisinden yararlanr, ya
da pre-klasik dnemin concertante stilini de kullan
maktan ekinmezler. Oysa, aktel materyali armo
nik olarak zgrdr (serbesti iindedir); polifonize
ve pre-dispose olmu, ifadenin basklarndan zgr
lemi bir materyaldir. Bu nedenledir ki, bylesine
bir aktel materyali leri derecede farkllam (dif Adomo, bu gemile kalm ve ancak bugnk toplum
sal yaam aknlannca elde edilebilecek otan mziksel
durum'a bugnkye gre negativlte olan diyor. Ksaca,,
negative dediinde bunu kastediyor.
86

feransiye olmu) tr mzie dntrerek ada

toplumdaki blmnn durumunu yanstmak s
terken, ada toplumdaki iblmtinden hemen az
nceki dnemin dzeyinde bugnknden ok daha
basit iblmn yanstmakla yetinmi olmaktadr.
blmnn modem toplumdaki durumundan n
ceki dnemlerin zmrelere ve korporasyonlara daya
nan iblmn anlatt iin, yaplan bu mzik ya
sanan gnn iblm dnyasnn gerekliini sak
layan, rten, konforme edici bir mzik olup kmak
tadr. Kald k, ok daha ncelere; archaic zamann
mziksel form ve anlatm aralarna gitmekten ka
nmas se bu yanll nerdeyse bilerek yaptm
dndrmektedir.
Yaanan tarihi onun gerisinde kalm bir tari
hin dzeyinde (tarih kesitinde) anlatt iin, objektlvlstik mzikte mzikal organizmann en tepesin
de hkmran besteci vardr. Tpk faizmde oldu
u gibi, mzikal organizmann en tepesindeki bu
fhrer-elite, aa ve Tarihe hi bal deilmi gibi,
yaanan gnden ald materyaline ann gerek
liini saklayan, ann iblmn toplumsat blrlike ortaya kar. Objektlbestecilerin bestelerine
bir dissonancem, ya da bir suspended notun alnp
alnmamasn da, artk bu sorun nceden kurulmu

cunda, statik bir naturalizme varlarak olan-durum

olduu gibi benimsenmektedir. Bu nedenledir k, bur
juvazinin en lerici (progressive) kesimine seslendii
anda bile, mzikteki bu fhrer-elite zgr deildir.
nk, yeni dnemde mziin biimlendirlcl beste
cinin kendisi deil, mziin yeniden-retimi arac
l le etkisini duyuran mziksel tketim kesimin
deki eler olmaktadr. Bu kesimdeki ba e olan
modern toplumlarn dinleyicisi se, gemiten tinsel
deerlerin alnp biriktirilmesi, renilmesi, bunlara
gre insan yetitirimi ile yaplan bildung'dan ve bu
nun aracl ile bestecinin yapmak istedii burju
vazinin toplumsal ideallerinin konfingrasyonundan
bile holanmamaktadr. Byle eitsellikleri anlama
maktadr. Bugnk reel-toplum yaamnn sterleri
asndan anlamsz, levsiz ve zor bulmaktadr bun
lar. yle k, gemii hatrlatan formlarn kullanl
masn ve lenmesini bile bildung saymakta ve uzak
lamaktadr bylesi mzik almalarndan. Yaban
clamay sadece artistik tasarmlaym (Imagery)
iinde yenmeye alan;; burjuvazinin ta kendisi
olan ve hibir dolaysz ya da dolayl eletiri ynelt
meyen bu tr mzik paralarn bile, bunlar kendi
ideolojilerinin objektif ifadesi olduu halde, gven
duygusu vermeyen bir mzik olarak grmektedir.
Kendi toplumsal ideallerinin dolaysz konflgrasyonunu yapmak isteyen bu iyi objektivlstik mzikten
uzaklaan burjuvazi, burjuva toplumundakl yaban
clamay irek (estetiinde iselletirilmi olarak)
bir biimde bile yanstmayan daha yzeysel bir objektivtstik mzie ynelmektedir. Adornonun bu ya
zsnda verdii rneklerin Stravinskynin objektivistik mzii le, Richard Straus'un objektivlstik mzi
i olduunu daha nce belirtmitik. Daha dorusu,
birincisinden kincisine gei olmaktadr. kincisinde
yabanclama sorununun mzikteki yeri ok daha
karmak denklemler aracl le anlalabilecek bir

durumda olduu re burjuvazi Straussun mziinde

irek olarak yabanclama sorunsalnn bulundu
unu farkedemedii in, bu mzik burjuvaziyi daha
az rahatsz etmektedir*.
Btn bu durumlar gstermektedir ki, mzikle
bizzat kendisi uraan, bestecilik, ya da icraeLk ya
pan kiiler iin bile mziin ideolojik yanlan hem
kiiyi rahatsz edici sorunlardr, hem de bunlar
mzii i edinmi kiiler iin bile bir arpda kesti
rilip atlamayacak kadar karmak sorunlardr. Bu
durumu biraz daha yakndan incelemekte fayda var.
Bunun iin de Adornonun ada mzikteki an
laya ilikin aklamalarn, bu nbilgllenraeden
sonra, imdi daha geni olarak bir kez daha ncele
yebiliriz.

Adorno'nun byle ikili dier br karlatrmas da Bella

Bartok le Kodaiy'nin mzii arasnda yapt karlatrma
dr. Radikal foUdorlzml bakmndan baarl bir rnek sayd
Bartoku. Schoenbergin mziine -anlaya- yatan bulduu
nu aklyor. Bu mzik le Kodalynlnklni kaklatryor. Bar
tok, ona gre, formal objektivienlfi flkalyonunu reddetmek
tedir; pre-objecttva (sanayi kapitalizminden az nceki d
nemin mziindeki formlara) ve btnyle archaic materyale
ynelmektedir. Bu materyaline yakn bulmaktadr. Bylece,
Schoenberg ekolne yaklar. Bileikletirilmi (unified) folk
biimi yaamn romantik bir ry-imaj olmasn nler. lkelle
tirici ezgiler He. duyusal olarak yumuak go-dnem izlenim
cilerinin armonisini yenyana getirerek bir ry-imaj oluturan
Kodaiy'nin tersine, mzikteki antlnomileri bir oyun (game)
gibi gstermez. Bunlarn basklayc (coercive) nitelik tad
m vurgular. Oyun-otan le clddl-olan' yanyana getirip de
topluma, yabanclamam bir mzik olabilecei sav le ya
nltc bir yn gstermez. Adorno, TELOS'taki metin, s. 141,

II.

ADA MZK ANLAYILARI,

MZN DURUMU VE SORUNLARI :

Gentl Grnm :
Adornoya gre, daha nce de belirttiim gibi.,
gnmzde mzik kendi iinde a;da toplumun e
likilerini de barndrp tamakta; bu toplumsal elllkller yznden, toplumdan tecrit olmu bulun
maktadr. Mzik toplumsal sre inde btnyle
bir meta rol oynamakta; bu rol, tpk dier metalann rolnn belirlenmesinde olduu gibi, pazar
tarafndan belirlenmektedir. Dolaysz kullanmndan
tecrit olmu bulunmaktadr. Dolaysz gereksinimlere
hizmet etmekten; dolaysz kullanm ile yarar sa
lamaktan alakonulmutur. Bugnn mzii, soyut
birimlerin mbadelesinin neden olduu basklan
hafifletmeyi* lev edinmitir. Bu ilevi ise, insanBurada itada edilmek slenen, modem toplumda emek de
dahil olmak zere, heteyin meta durumuna indirgenerek tek
bir deer tayabilme durumuna indirgenmesinin yaratt
ac, ve bu dununun srdrlmesi iin uygulanan bask
dr-. Bu tek deer Iso. insansa) olan (Omdeerlerin de dier
deerlerle evlendirilmesinde kullanlan deiim deeridir.
Marx'rn deindii gibi, bu srecin sonunda insansa! otan yan
sam, Insansal olan yanlar hayvanlatrlm, sadece hayvan
sal yanlar insansallatrlm bir varla ndirgenmi olmak70

lann itkisel yanlarn (Impulse) yceltmek ve onlar

arasnda birlik oluturucu bantlar kurmak deil,
verili dizgenin gerektirdii ussallama biimi le,
varolan toplumun iinde yaayan insanlar, bu in
sanlarn daha ileri diyalektik gelimesi bloke edil
dii srece zmlenmesi olanaksz elikilerin iin
de alakoyraaktr.
Bu yeni durum nedeni le, gnmzde, mzik
kendini bir sanat yapan eyselletiricl glerin eliyle
nsandan alnm bir alamma (schein); bir mzlk-benzeri mzie dnmtr. Mziin bugnk
eyseletiricl glerini yeniden dolaysz mzik kul
lanmna dntrebimek ise, mzik sanatnn bu gn inde bulunduu toplumsal iblmnden n
ceki konuma geilmedike olanakszdr. Ayrca, bu
gn iin meta retimi srecinin koullarna uymayan
bir mziin toplumsal sorumluluklarn yerine getir
mesi de olanakszlam bulunuyor. Bylesi bir du
rumda mzik kendi ieriinin de boaltt hermeutic
bir alana kapanm olmaktadr. Bylesi mzik eser
leri birer aldatmaca olmakta; aktel durumu sakla
makta; gerekliin alglanmasn alabildiine g
letirmekte; ayrca, ekonomik bakmdan benimsedi
i rkekliine bu aldarumclm bir zr olarak kul
lanmakta; bu tr mziksel rnler, tekelci kapita
lizmin mzik endstrisine baml olduklarm ok
yi bildiklen halde, bu bamllklarnn hangi top
lumsal gler yznden ve hangi toplumsal sreler
_____ ____ _____________ ..
n herey bask
altna alnm, hayvanal-olan yanlar Isa serbestye kavutuTi ise. bir yandan aoya, bir yandan
rnrlendnlrn bi- !---sal varolula'yatindfrilmektadIr. Mllzlk de, InM'i"
birim olarak dtS.r mstal.rla deSi-toKU? W uunk
r ortada kld.ran d r"
c olmaktadr.
71

aracl le olutuunu anlamaya ynelmemektedir

ler. Sonuta, bu tr mziin bir blm, hibir ey
anlamad bir d dnyaya bu anlamann verdii
rahatlkla uyumlanmaktadr. Bir blm ise, kapi
talist toplumun pazarma boyun emeyen bir mzik
olma abas iinde, varolan toplumu eletireceine,
kendini varolan toplumun beenisinin daha stnde
anlalmaz bir mzie dntrerek tecrit etmek
te; hibir deiiklik yaplmayan toplum yaps iin
de, yabanclama sorununu, mziin kendi i yap
snda zmlemeye almaktadr. Bu durumda, ye
terince aydnlanmam reformistlerin saldrlarna ve
eletirilerine urayarak, daha nce de belirtildii gi
bi, bireycilik, arlatanlk ya da teknik esoterism yap
makla sulanmaktadr. Ancak, reformistlerin bu ele
tirisi, yaplmas gerekenin ne olduunu anlamalarn
dan deil; reformistlerin, kendilerine sunulan hiz
meti farketmemelerinden olmaktadr!
Oysa, gnmzde mziin yabanclama soru-

sorun olduu in yabanclama sorunu mziin in

de deil, toplumsal btnn inde ele alnmas ge
len arasnda Doann en korkun gleri karsnda bite bit
panik, ylgnlk vs teslimiyetin ortaya kmadn; buna karlK, ayn semidakl egemenlerin ve adamlarnn panie kapl
dklarn, basky arttrmaya yneldiklerini belirtmesinin ok
anlaml olduunu (led sryor. Baka bir deyite. Shakespeare'e gre. Doa He likisinde gemiciler (alan kesim)
baka nsan zerinde tahakkm kurmaya ynelmemekte, pa
nie de kaplmamakta; elbirlii ile, sk alarak Doa ile
baa kabileceklerine inanmaktadrlar. Egemen ve yanda
lar ise frtna* karsnda panie kaplmakta; alt konumdaki
insanlar zerindeki hegemonyalarn daha da sklatrarak
frtna ile -baka nsanlarn kleliini daha da younlattokrasinln feodal dnyasnda Sbekespeare gelecek dnyann
yannda yeralabildil iin, Lowenthale gre, Frtna'da insan'n Doa le ilikisi edllginee ve yenlkllj kabullenmi bir
iliki deildir. Knut Hamsun'un karakterlerinin Doal ile ili
kisi ise, yazarnn dnyaya baknn Shekespeare'inkinden
farkit olmas nedeni ile, yenlklii, edllginiii benimsemi bir
ilikidir. Lowenthal. Knut Hamsun'un insann Doa ile li
kisini Doal insan (sekin, gl; her iftlikte -rgatlann, kh
yalarn kanlarna saldrmas doal bir hak saylan; bir tr
Ostn-insan) aracl ile kurdurmak islemesini Mantisinin Insan-Doa ilikisi anlayna btnyle lers (faizan) sayyor.
Gereklen, Lowenthal'in 1930'lann balarnda yapt irdele
meleri Knut Hamsun ok ilgin bir biimde doruluyor. Knut
Hamsun, lkesini Naziler gal etmeden nce Norve'teki
Nasyonal Sosyalist Partide yerini alyor. Bk.: Lowenthal. a.g.e.,
Knut Hamsunun karaklerterinfn gezgincilii, yer-yurt ednmeyii ile. Odysseusun varolan dnya iinde yurda dn, ka
dna hak kazanmay ieren yks ve Herman Melville'ln
Moby Dick'tekl gezginliini karlatrmak da lgin. Odyseusun gezisi (Troya Savandan sonraki serveni), tm-oiarak gelenei iinde yaayan soy topluluu insannn bireyle
mesinin yksdr, iinde zel mlkiyetin, ataerkllllin e
kirdei olumu son dnem soy topluluu yaamnn iinden,
73

reken ve bu btnln deitirilmesi ile zmle

nebilecek bir sorundur. Bu ise mzii aan bir itir.
Ama, kesinlikle bilinmesi gereken ikinci bir yani
1.0. 6. yzyldaki st-yspt dzenlemeleri ile tamamlanacak
olan toplumsal bir srecin (sivil toplumdan siyasal toplumun
knn) yksdr. Moby Dlck ise, bu srecin rn olan
toplumun almas iin tutulmas gereken yolun sremmm y
ksdr. Kuzeyin dnyasna direnebtmek in onun asl
mas gerekmektedir. Onun anlalmas se, onun iinde iken
olamaz. Dna kmak gerekmektedir. Cepheden ve tmne
kar kmak gsrektlinl ncelikle grebilmek byk nem
tamaktadr. Yurda ve kadna dn, ancak ve ancak, reefdnyamn hegemonyasnn reddi le, bunun krlmas ile; |nsan'n yeniden toplumsal yaamda ehlilemesi ile hakedebllecek blreydir. Bu bilinlenme, kuzey yldzlarnn grlme
dii uzak denizlerde ekmei iin denizle bouan; alleterrni,
analarn ve karianm unutmayan alan insanlarn; New
Bedford'daki tm zengin konaklarnn servetlerini denilin de
rinlerinden karp getiren reel toplumun dlad denizci
lerin iidir.
Kaptan Ahab ise. tayfasnn gndelik yaamndaki amalarn
horlamayan, ama onlun bu amac aan bir baka amaca;
zgr vs erkli insan olma amacna ynelten insann d
nen halidir. Moby Dtcfc'tekl serven yks ka ve ediiginlemenin deil, bir direnmenin yksdr. KzMariM, ya
banl. beyaz le tm bir insanln Doaya (ya da Doal ve
laftan saylan toplumsal sisteme} yenilgisi. aslnda, tm bir
nsanln deir, tek bir gemideki insanln nc kesiminin
yenilgisidir. Denizlerde tek tek yitik ocuklarn aramak ye
rine Aiab'n yolunu ileyenlerin oalmas artk olasdr...
Yol bulunmutur bir kaz.,, ahin, kanadndan diree ivilen
mitir. Sanaln fanlazyas. MeWite'in yMjcOrKte, ree(-yaam aan bir fantazyadr. Fantazya. Melvillein sanatnda
reel-dBnyanm hizmetinde ve buyruunda deil, onun iinde
dir; ama, aclar iindeki Ineanm soylu direnmesinin, beklen
tilerinin yanndadr, nndedir. Aclar indeki nsanln
Zihinsel ve bedense gcyle topallanmas. eeJ-otena diren
mek in yol-yordam aranmasdr.

vardr sorunun: mzii temelden ilgilendiren, fakat

mzii aan bu iin gerekletirilmesinde mziin
de son derece nemli bir ilevi vardr. Mzik, tpk
Toplumsal Kuramn konumuna benzer bir konum
iindedir bu sorunun zmlenmesinde. Mzik, kendi
yabanclama durumunu sona erdirmek ve onu aa
bilmek iin de toplumsal srecin deitirilmesine
mzik olarak mdahale etmelidir. Tjpk Toplumsal
Kuram gibi, mzik de bu konuda u ilevleri yk
lenebilir ve yklenmelidir:
a. Kendi malzemesinde ve kendi formel kural
larnda (bunlarn kendi koullarna ve gereklerine
uygun olarak) yaanan toplumdaki elikileri gs
termeli, bu elikileri temsil etmelidir.
b. Mzik olarak, kendi irek (immanent) geli
mesini bir mutlaklk biiminde grmemelidir. Bu,
mzii toplumsal srecin sadece bir yansmasna d
ntrr ve mzie bir feti karakterine brnme
zorunlucu ykler.
c. te yandan, gelimesini kendi irekliinde
yapmakla yetinebileceini de sanmamaldr. nk,
bu durum yukarki yanlln bir baka trlsdr.
Yani, yaanan gn iindeki bilinci amprik bilin d
zeyini amayan bir toplumda retilen ve tketilen
bir mzik olduunu; bu amprik bilincin, varolan
toplumlardaki ideolojik hegemonyann srengin k
lnmas amacyla, nrotik bir eblehleme dzeyine
vardrldn unutmamaldr. Kendisinden bireyler
beklenebilmesi iin, tpk Toplumsal Kuram gibi,
mzik, yaanan toplumdaki varolan bilin dzeyini
amaya mecbur olduunu grmezlikten gelmemeli
dir. Bunun iin de, kendini ok satan bir meta ola
rak topluma sunmak yerine, bu toplumsal ilevinin
bilincinde olmal, bu bilinci kazanmaldr. Bugnk
75

snf hegemonyasnn oluturduu bilinle snrlana

rak yaratc kiilik, yaratc kiinin ruhunu dile
getirmek, kiisel duygularn dnyasn dile getir
mek gibi, varolan toplum iinde yaplamayacak ey
leri yaptn iddia etmemelidir. Bu tr bir ynseme,
ilk bakta, burjuva mzik anlayndan bir kopma;
ya da, en azndan bir snf-dlk veya smfszlk,
gelecein mzii olma eilimi gibi grnse bile, as
lnda, elikileri artan ve her snf iin gitgide e
kilmez bir hl alan toplumsal yaam koullarnda,
sistemden yana en uygun eilim olduunu unutma
maldr.
Bu unutmama sayesinde, mzik, reel-olann y
zeysel alglanma biimlerini aabilen diyalektik-biIsgI bir ilev yklenmeli; tpk Toplumsal Kuramn
yapmak durumunda olduu gibi ve Toplumsal Ku
ramdaki gelimelere kout olarak, amalan snf he
gemonyasna son vermek olan elere (mziin kendi
malzemesine ve formel olanak ve gereklerine uygun
biimlerde) kendi yapsnda yervermelidir. Baka bir
deyile, ancak ainas olduu simge ve anlamlan
kavrayabilen; grd eyler ve olgular arasnda
balantlar kuramayan; yaamndaki olgularn ta
rihini ve geleceini birbirine bamtlatracak bir
bellek edinmekten yoksunlatrlm bulunan; retim
srecinde yerald ilikde ya da serbest zamanlannda (leisure) yaamn kendisinin dndaki glerin
(toplumdaki egemenlik yapsnn) belirledii kural
lara gre srdrebilsin; fragmanlatrlrm, atomi
ze edilmi bir yaam ve kompartmanlara ayrlm
bir kiilik iinde yaad iin kendinden baka her
kesi kendisi iin bir dman olarak gren; arpk
bireycilii iinde kendini gerekten bir Urey olarak
insanlatrabilmekten yoksun klan verili sistemin
istedii kalplara giren; direnicilii rselenmekte
olan; bu nedenle de gitgide hrnlaan, huzursuzlaan; toplumsal yaamdaki edllginliinln younla-

pas orannda fantazyalannda saldrganlaan; bu

saldrganlamasnda bireysel davranlarda kalan ve
husumetini toplumdaki egemenlik yaamna deil,
kendi yalnzl iinde g yetirebilecek olduu onun
kiyle ayn toplumsal konum iindeki nsanlara ynelyanlarm farkettirecek ve bu toplumsal konumun
yolat acsn duymalarn salayabilecek bir malk olmaldr.
Bunun iin de, mzik, insanlar hor grerek fil
dii kulesine kapanmak, ya da onlar belirli bir Ta
rih dnemi ve belirli bir toplumsal formasyon yzn
den edinmek zorunda kaldklar kiilikleri iinde bir
clienle olarak kullanmak yerine. Toplumsal Ku
ram gibi, daha zgr ve daha gelikin bir topluluk
yaamna erimeyi hedef edinmi praxis ile diyalek
tik bir iliki iine girmelidir.
Ne var ki, btn bu sorunlar mzikte yeterince
aklkla kavranamamakta; mzii reten kiiler bi
le yaptklar mziin kendi iradelerini de aarak ob
jektif anlamda ne nitelik kazandn; yapmak iste
dikleri mzik ile, ortaya kan mziin niin birbi
rinden farkl olduunu anlayamamakta; hatta, ou
kez, mzik retirken bylesi sorunlardan haberdar
bile bulunmamaktadrlar*. rettikleri mziin be

lirli bir Tarih dnemindeki belirli bir toplumun olu

turduu kltre gre beenilen ve i yapan* bir
mzik olmasn yeterli bulabilen bir blm mzik
reticisinin yamsra, onaylamadklar bir reel-dnya
tarsnda yeni bireyler sylemek iin mzik yap
mak isteyen dier bir blm mziki bile ancak m -,
ziin kendi alannn dnda bulabilecekleri Toplum
sal Kurama ilikin bilgilenme olanaklarm eriil
mesi ssor, sanat d, ya da gereksiz saydklarn
dan ayn yanla srklenmektedir. Bu ikinci blm
de yeralan mzikiler, mziin reticisi olmayan,
reel-yaamlann bir balarna srdrrken d gerekllllklerlni yetersiz ve yanl alglayan nsanlara
mziin kendi koullarna uygun biimde k tutmak
yerine, onlarn birbalanna iken de yapabildikleri al
glama biimlerini aynen -ama onlann dnda ve
daha yetirin bir sanat kiilii tayan birileri ola
rak- yineleyip, bu insanlarn alglama glklerini
daha da iinden klmaz bir duruma getirmektedir.
Bu yanlglar nereden kaynaklanmaktadr? Na
sl ilerlik kazanmaktadr? Banlar da Adornonun
1932'den 1960larn balarna kadar mzikle lgili adnr olduunu; onsuz bu ii yrtmenin olanakszln
syler. Radyoculuk irketinin sorumlular. Adorno'nun bu sav
larn inceletmek iin bir mzikolog tutarlar. Mzikolog. Ador
no'nun mzikte de ekonomi politikten szatnasma ok tena
kzar: herkesin ekmek kazanmasnn hak Olduu bir dn
yada mzikiterin ekmek dnmesini ayplayan bu Adomo...
diye balayan bir rapor yazar. Adomoya da. bu isleri brakp.
Horkheimerln bulunduu Florida'ya gitmek der. Amerika*
daki yllarnn sonlarna doru amprik aratrma yntemlerini
bu denil kuku ite karalamadn. biliyoruz Adorno'nun. Ama
gene de, 1955teki -Sanat ve Mzik Sosyoloji#! zerine
Horkheimer tie birlikte hazrladklar bir dizi radyo konumas
metninde bite yntemblllm asndan Lazarsteide ok uzak
kaldklarn biliyoruz.
78

lar olmutur. imdi de Adornonun bu sorunlar ze

rinde yapt aklamalar grelim. Bunun iin de
srasyla, mzikte; (1) Arnold Schoenberg, Alban
Berg ve Anton Webemin modernist mzik anlay
larna; (2) Stravinsky gibi mtizikllerin neoklasik
mzik anlaylarna; (3) Stravinsky'nln Askerin y
ks (arks) ile noktalanan ve objektivlstik m
zik anlaynn yabanclamay mziin kendi iinde
ortadan kaldrmasnn olanakszlm gsteren srrealistik mzik anlayna; (4) son olarak da, mzi
in kendi i yapsndaki dzenlemeler ile, ancak, ya
banclamann toplumsal planda zmlenmesine
katkda bulunabileceini; bunun iin de, mziin bir
kullanm mzii olmaya almas gerektiini sa
vunan komnal mzik (gemeinschaf-musik) anlay
na likin deerlendirmelerine deineceiz. nce,
bunlar hakknda ksa bir bilgi vereceiz. Sonra da
daha ayrntl olarak, bir kez daha inceleyeceiz.

A Modemistler: Schoenberg, Berg

ve Webern
1932'deki yazsnda Adomo modernist sayd bu
bestecilerin mzik anlaylarn genellikle olumlu
bulmaktadr. Adomoya gre, mzik retiminin ken
disini pazarn isterlerine terkedii kaytsz ve art
sz birey deildir. Mzik retimi ile pazar arasn
daki iliki hemen ilk bakta anlalabilecek basit ve
dz bir iliki deildir. Baka bir deyile, mzik re
timinin pazara olan bamll karmak bir yapya
sahiptir*. zellikle ciddi mzikte bu i son derece
Adorno, daha nce belirttiimiz gibi, mzik retimi ile pazar
arasndaki ilikiyi aklarken bu ikisi arasndaki iletkenin
(mediator) mziin yeniden-retlmi olduunu sylemekte; bu-

rtl bir biimde gerekletirmektedr. Ne var ki,

ciddi mziin* bir blm, Arnold Schoenberg'in
mziinde olduu gibi, toplumsal konumunun bilin
cinde olmakszn, ya da bu konumun bilincinde olsa
bile, bu duruma fazla aldrmakszm mziin kendi
sorunlarn ve bu sorunlar iin dnmekte olduu
zmleri mzik olarak dile getirmekte srarldr. Bu
ii, Leibnizin monad'larrna olduu gibi, needen-tesis edilmi bir armoniyi (ahengi) temsil etmek yeri
ne, mzii retenin yaad kendi Tarih kesitinde
tarihsel olarak olumu bulunan toplumsal antinomileri, tarihsel olarak ortaya km bulunan uyum
suzluklar (dissonance) mziin kendi form'unda ve
elerinde ifade ederek (temsil ederek) yapmakta-

*
Bu tr mzik, gnmzn modem toplum yaaI minin ritmine alm bulunan dinleyiciye kendini
I ancak oklar sunarak dinletebildii iin, onun top'lnmsal hayat ile. baat kltrn etkisi altnda ka[ zand ya da edindii alglama biimleriyle snrl ve
arptlm dnyaya ve d-gereklle bakn da de
itirmeyi amalam olmaktadr.
Bu alglaytaki mllzlkilerden Berg, Adornoya
gre, toplumsal antinomileri davurumcu (expres
sive) bir tutumla anlatmak istemektedir. Burjuva
toplum yaamndan rezoranslar alarak mzik yap
makta; fakat, yapt bu ii bilinaltnn, yanl an
lalmas ile bilin alanna girii olarak yapt iin,
mzii, burjuvazinin Wozzeck'i Wognerci mzikal
dramn son rn sanmasnda olduu gibi, yanl
anlalmaktadr.
Anton Webern ise, Adomo'ya gre, diyalektik
bir lirisizm yapmaktadr. Mziin materyalini zl
meye (dissolution) uratmakta; bylelikle. Schoenkesimlerce bu yaamn paylalmakta oluu mzii-retenln
de mCzil'tketenin de, tpk toplumsallam dier retim
alanlarndaki ilemler gibi fragmanlatnlm bir yaam iin*
de. kendilerini, toplumu ve d dnyay bir btnlk iinde ve
belirli bir Taihe re algtayamamalarna: belleksizlemenin
yofat objektivistik alglamalarla yetinmelerine; kapitalist
toplumda maddi ve maddi-olmayan (tinsel) tm deerler ara
sndaki deiimse! ilikileri dzenleyen yaam-alan olan Pa
zarn bu iki taraf arasnda toplumsal sistemin yapsnn man
tna uygun bir denge oluturmasna yaramaktadr.
Baka bir deyite, reel-toplumun ne nitelikte bir mzik ge
reksindiini reel-toplumdaki yaam indeki insanlar aras
ilikiler (htiyalar) belirlemekte; pazar se. gereksindii m
zik form'u reel-toplumdaki yaamda belirlenen eitli ka
mular- le. eitli mzlk-reticileri arasndaki banty sa
umda -mediator- olmaktadr. Toplumda
, bu dzeyler ara-

berg'in yapt gibi, yabanclamay mziksel r

nn kendi yaps inde ele almak yerine, bireyin teerltlenmililnl ve yabanclamasn mzikte thematic
olarak yanstmaktadr.

B Neo-Klasikler ve Igor
Stravinskynin Mzii
kinci tr mzik objektivistik mziktir. Bu m
zik anlay, yabanclama sorununu olduu kadar,
mziin iinde bulunduu durumu mziin toplum
dan tecritlenmilii sorunu olarak grr ve bunu
kabullenir. Fakat bu tutumun mziin dinleyicilerin
ce de bilinmesini ister. Ne var ki, bunu, mziin
forma ilikin koullar ve kendi estetik yaps iin
de; yani, mziin bugn iinde bulunduu varolan
toplumun kendisine aldrmakszn, rettii mziin
kendi iinde ve gemi bir dnemin mziinin biim
sel (slba ilikin) formlarn canlandrarak yapabi
leceini zanneder. Bu arada, yeniden-eanlandrmaya
yneldii gemite kalm mzik formlarnn ve bi
imlerinin kendilerine denk den bir toplumsal ya
amn rn -sadece rn deil, onun oluturucu
su da- olduunu unutur. Eski mziin toplumsal ko
ullarnn kalmad yeni toplumsal yaamda bunun
olamyacan hesaba katmaz. Yeni bir yaamda m
ziin materyalleri de btnyle deitii halde, ak
tel materyalini eski dnemin mziine ait formlar
inde ve o dneme ait slbla yaratlacak bir m
zikte kullanabileceini umar. Yeni toplum dnemin
de yeni bir yaamn olutuunu bu yeni dnemde
ortaya km bulunan yepyeni elikilerin insan ile
insan arasnda yaknlkl ve zdenllkli ilikilerin ku
rulmasna olanak brakmadn grmezden gelir. Be
lirli bir duyguyu (ya da, belirli bir mzikal bee
82

iyi) paylaan insanlar arasnda kurulmas ama

lanan yaknlklar aracl le oluacak cemaatlarn
(gemelnschaft) pre-kapltalist dnemdeki cemaatlar
ve onlardaki topluluk yaamiyie bir olamyacan;
bunlarn birer szde-cemaat (pseudo-gemeinschaft)
olarak kalacan farketmez. Bunlar aracl ile,
varolan toplum realitesinin alabilecei umudunu
yaygnlatrmak istedii iin, gerekte varolmayan
objektif bir toplum imajm yaratmaya ynelmi ol
maktadr. Yani, tarihsel koullardan, toplumsal de
imelerden mnezzeh ve tarihin her dneminde
geerli soyut insan deerleri olabileceini; bu tr de
erlere, bugn de, gemite olduu gibi, canllk ve
rilebileceini savunur. Bylece, varolan topluftu de
itirmeyi sorun edinmeden, yabanclamann azal
tlm olaca bir toplumsal yaama varolan toplum
da yaarken de kavuabilecei imajm oluturmay
-znel niyeti bu olmasa da- lev edinmi olur.
Toplumun, varolduu hliyle, insana kart ve
olumsuz yanlarn yeterince anlamak iin gereken
toplumsal diyalektii dikkate almayan objektivizmin
gnmz toplumlarmda retilen ve tketilen mzie
yansmas, Adornoya gre, bu anlay en iyi temsil
eden neo-klaslslzm ile olmaktadr. Gelimekte olan
lkelerde se (sanayilememi toplumlarda, diyor
Adomo) bunun benzeri mzik anlayn, eski bir ya
am biiminin mzii olan folk mziini, sadece ze
rinde baz biimsel yeniletirmeler yaparak kullan
mak isteyen,. folk-ki kimi bestecilerde grmek
teyiz*.
Bu szler bizdeki Cumhuriyet dnemi bestecilerinin al
malar asndan ok lgintir. Adorno'nun burada syledik
lerinden yola karak, 1940iardan 1960'larn sonlarna dek,
bizdekl mzik yaamnda en tutarl ve ciddi bestecinin
Adnan Saygun olduunu syleyebiliriz. lkemizin o gnk
toplumsal realitesi karsnda asude ky yaamndan, pt83

Adomoya gre, Igar Stravinsky, bunlardan her

kisini de yapmtr. Yani, sanayi kapitalizminden
nceki dnemlerin gelikin mzik formlarn ve ma
teryalini kulland gibi, folklordan da yararlanm
tr. Fakat, bunlarn ikisini ayn anda yapmamtr
Stravinskynin ve dier objektivisti* mzik an............................
ilerde gene ele
n ilk akiama-

C Surrealism Mzik; Orta Dnem.

Neo-Kiasisizm&en Kurt Weill'e
Kadarki Gei
Adornoya gre, bu mzik anlay objektivizme
inanmaz. Yani, yabanclamann bilincindedir. Silrrealistik mzik anlayndaki mzikller Objektlvistik
mzisyenlerin nerdikle*! grn, kaynanda bir
iyi niyet olsa bile, temelde bir aldanm olduunu binarlardan. bereketli harmanlardan gzeden; stanbul'daki
elenim arayan bir evreye operetler besteleyen; ya da,
halk trklerini bando-mi''^. mi7iAi niht tfArfi?* bir ritm
iinde mekanik bir ses y

......... ,uJk deildir. Fakat realiteyi olumlamaz da... Folk

elerinden yararlanarak mistik (metafizik) ynsemeli bir m
zik geleneine balanmaya alr. Mistisizminde ise, sa
rayl ya da enderunlu deil, Yunue'un folk-mistlsizmlne
yakiKi'r. Bu nedenle, yitirilen ya da grmezlikten gelinen
nsana) deerleri unutturan objektivisti* resm mziin iin
de, Adnan Saygun, bu insanal deerlerin yitlrlliinin ya da
resm vaadiere karn bu deerlerin dnda bir yn tut84

lir. Bu nedenle, modernist bir sanat anlayna yne

lirler. Yabanclamann toplumsal bir gereklik ola
rak yaand; fakat toplumsal hayatn rutini iinde
yaanan blrey oluu ile kazanlan yanh-bilin y
znden alglanamad bir dnemde mziin ilevi
nin, topluma, yabanclama iinde bulunduunu ak
lamak (bildirmek) olduuna inanrlar. Bunu yapa
bilmek iin, 19, yzyldaki burjuva mzik kltrne
ait olan formel dili de, modern dnemin pazar et
kisindeki tketime! mzik yaamndaki formel dili
de kullanrlar*. Bu mzikilerin oluturduklar me-

te yandan, 1960'lardan sonra yaygnlaan Devrimci Mzik

trlerinde folk-elerinin kullanl biiminde de byk yan
llklar yapld grndeyim. 8u mzik trlerinde folk m
ziinin kullanmnda, folk-yaam dneminde varln srd
rp de bugnk modernleme sreci iinde yitirdiimiz temel
Insanal deerlerin anmsatlmas ne denil doruysa; 1olk-yaamnn sanatndaki bilisellik kart (anti-eognitive) bayol olarak sunulmas da o denli yanltr. Kald ki, folk-yaadell, varoian dnyann dzenini yeniden kurmak iin nerilen;
mlk yeniden adalet zre tesise ynelik bir bavurudur.
Yunustaki, Hallac- Mensur'daki, Pir Sultan Abdaldaki zgrletirimci eleri folk-sanat balam iindeki hliyle bu
gnn mziine, iirin aktarmak yerine, bunlar modern top
lum yaamnn gereklerine uygun bir balam iinde kullan
mak; baka bir deyile, bunlardaki metafizik anlatm elerini
mitlk) bir balam iinde yeniden kurgulayan bir yorumlama
ya ynelmek daha doru olacaktr.
* Birincisi iin Adorno, burjuva evlerinde piyanonun henz
n gelenekle, hatta

lezletirmi bu mzikal dilin (anlatmn) Fransz

Srrealizmi ile belirli bir yaknl vardr. Mzik ola
rak ortaya k ise, objektivizmin kendi mantn
daki tutarszl, bu mant en ileri dzeye vard
rarak grlr hle getiren Stravinskynin Askerin
arkmn besteledii neo-klasizmin orta dnemi s
rasnda olmutur. Balang olarak da, Adornoya
gre Bertold Brecht ile Kurt Weiilin birlikte yaptk
lar Kuruluk Opera'y ve Mahagony'yi kabul et
mek gerekmektedir.

D Komnal Mzik (Geminschaft-Muzik) :

Hindemith, Eisler
Bu drdnc tr mzik, yabanclama sorununu
zmlemeyi mziin kendi iindeki dzenlemelerle
yapmak ister. Bunu da, kendini radyoda, tiyatroda
kullanlmaya yatknlatrarak; mziin kendi isel
formlar bahasna yapmak ister. Bu anlay da neoklassizmden kmtr. Objektivistik bir mzik ola
rak kalmtr. Hindemith bu akmn iyi niyetli, fakat
baarsz en bilinen temsilcisidir. Brechtln birlikte
alt Hans Eislerin proleter koro almalar da,
Adornoya gre, bu kategoriye girmektedir. Faist
propaganda aygtnn danmanlarndan ve uygula
yclarndan Cari Orffun almalar da yeni-klasik
objektivistik mzik almalar saylmaktadr. Ken
dine komnal mzik* adn vermektedir bu anlay.
Adorno, Elslerin mzik anlaynn -ajitasyon
bakmndan faydal olsa bile- aydnlatc olmayp,
dinleyicilerini tarajtftra-ntrcil bir mzik ol
duunu sylemektedir (TELOS, s. 133de). Nedenini
ilerde greceiz.
imdi, bu farkl mzik anlaylarna Adornonun
ynelttii eletirileri daha ayrntl olarak grelim.
86

III. BU ADA MZK

ANLAYILARINDAK YETERSZLKLER

a. Arnold Schoenberg ve Modernizmin kmas

Schoenberg her yeni yapt le entellektalist,
ykc, soyut, ezoterik bulunabilecek modernist bir
direni iindedir. Paralarnda psikolojik bir ierik
asla bulunmamaktadr. Toplumsal yap ile ilikisi
bakmndan ise, Freud ve Kari Kraussa (nl Avus
turyalI dnr. Gnmzde Alvin Gouldnerin a
lmalarna benzer biimde, egemen snfn hegemonik ideolojisinde yeralan eitlik, adalet, kardelik gi
bi kavramlar mantksal snrlarna kadar uzatarak,
sosyalizmin de bu evrensel deerlerin savunmasn
yklenmi bir gr olduunu; bu nedenle, Batl
insanm sosyalizmi kendisine yabanc bulmamas
gerektiini kantlamaya almtr.) benzer bir du
rumdadr. Krauss gibi, Schoenberg de dilin anlatrlmas ile uramaktadr. Ama bunu dilde deil
de, mzikal anlatmda yapmaktadr. nceden say
gn birey olarak grmeyi kabullenmedii toplumsal
totalite'nin karsnda burjuva bireylerinin diyalek
tik grnglerini sorun edinmektedir. Fakat, farketmeden burjuva bireyliinin ngerekirliklerine ters
bir konuma giriyor; toplumsal oryantasyonlu burju
va reformisminin snrlarn ayor ve mzikteki ya
banclama sorunu ile, yabanclamaya dayanan top87

lum arasndaki banty kamufle etmekten uzakla

yor. Benzer biimde, Freud da tarih iinde nsan
bilincinin objektif diyalektiini bulmak iin bilin
ve bilinaltn incelemeye almtr, Adornoya g
re. Krauss da sosyalizm* kavramn styap ala
n iinde mkemmellie eritirmek iin, burjuvazi
nin kendi normlarm ve doru sayd davran d
zenlemelerini irdeleyerek {burjuvaziye kendi norm
larnn aslnn ne olduunu gstererek) sosyalizm
kavramn aklamak istemitir*. Ayn ekilde, Schoen
berg de burjuvazinin zel (private) burjuva bireylik
anlayna denk den ifadeci (expressionist) mzi
i, kendi mantnn sonuna kadar gtrerek, bu
mantn varaca sonulan ortaya koymu; byle
yapmakla da, zelci (privacy) burjuva bireylik anla
ynn dengi olan ifadeci mzikten ok farkl bir
mzie varm; kendi yolunun kmazln ortaya
koymutur.
Bu yeni mzik, dinleyici ile en son iletiim ola
naklarn da ortadan kaldrm ve toplumsal hibir
ilev yklenemeyecek bir mzik olmutur. Oysa, m
zik olarak isel kalitesi ve diyalektik klarifikasyonu
bakmndan an tm mziklerini am; varolan
toplumsal kurulu ile uzlamayan ve uyumayan ay
r bir rasyonel total organizasyon yaratmtr. Ba
ka bir deyile, mzik retiminde bilin mziin do-

ideolojiya geiten itibaren ism-olarak-ideolojU dneminde

ki eitlik, zgrlk, kardelik gibi genel seslenmelf vaadlerinde bile kstlamaya gidiinin raslantsal bir unutma sonucu
olmaddr. Sistemin gerektirdii katlmalara baml ko
numdaki insanlar heveslendirecek kadarnn dnda, bu k
stlamalar bilerek oluturulmaktadr. Ne var ki. kltrde tam
farkll nedeniyle, sadece ideolojik biimlendirmelerle sa-

al malzemesine, varolan toplumsal kuruluun arac

l olmakszn, baat kltr ya da hegemonik ideo
lojinin etkilerinden kurtulup bunlar aarak elkoymutur*.
Ayrca, Schoenberg bunu dealist bir tarzda da
yapm deildir. Bunu, sadece ar ruhun (pure spirit)
mzik olarak tezahrn salamak amacyla yap
m deildir. Mziin materyalinde mzii nelerin
oluturduunu inceleyerek, mziin malzemesinde
mzik oluturucusu olan eyin (mzii reten g
cn), psiik bir itkinin (impulse) kendi realitesi ol
duunu kefetmitir. Mzik retme inin psiiin
ve bilinaltnn smrlamasz ve rtsz bir biimde
ifade olunmasn isteyen bu itkinin davurulmas
olduunu; mzik retiminin byle yaplmas gereken
bir i olduunu dnerek mzik retmitir.
Bylece, zellikle orta dnem almalar olan
Erwantung, Die Gluckliche Hand, ve Kk Pipano
Paralan'nda. bunu gerekletirmeye alm, psika
nalize yaklamtr. Fakat bir sorun ile karlam
tr Schoenberg. Wagner ve Bharmsdan ald en ge-

baz alt-kltrlere (ki, bunlarn ou bir bakma -sapkn kl

tr nitsiitndedir) serbest tanmas, normalize etmesinin bi-

sanmtr (ok-satan bir plak olmay peinen hi dnme

yebilecein! gstererek). Fakat, ayn sorunu gnmzde in
celeyen kimi yazarlar, yeniden-retim tekniklerinin etkislnOretiml asndan bile, byk stdyolara, ses dzenlemeleri
ne. elektronik endstrisine baml olduunu vurguluyorlar.
Yani, tketim aamasndaki demokratikleme esini dikkate
almaktan bilinli olarak kanmann da, sanatsal retimi mo
dern retim teknolojisinin olumsuz etkilerinden uzak kalma
ya yetmediini ileri sryorlar.

likin tekniklerle iledii mzikal materyalin bu psi

ik biimde ifade olunmaya nasl boyun eeceini
(edirilebileceini) sorun edinmitir. Bunu ise, m
zikal zgrlk olarak zebilmi; yabanclamay
mziin iinde sona erdirebilmitir.
Adornoya gre (1932), Schoenberg teknik yn
den gelitirilmi olan materyalin insan* olarak m
zisyenin iindeki psiiin snrsz ve saklsz olarak
da vurulabllmest iine boyun emesini (buna yatknlatrmasm) yle baarabilmitir:
1. Mzikteki simetrik ilikiler ve yineleme tek
niklerine dayanan ilikiler bireyin psiii ile toplum
arasndaki szlemeleri dile getiriyordu. Bu yzden
ssleri ve simetriyi eletirmek gerekiyordu. Eletir
mitir (nk, yabanclama toplumunda bu con1. Tonal emann gerilemesi ile kontrapuan z
grletirilmi (emancipated) ve linearity denen po
lifoniye geilmitir.
3.
Geleneksel orkestral string tutti'nin zsel
esas ile desteklenen total homojen sese kar da sal
drya gemitir. Bunu, heterojen bir materyal ze
rine zorla znel niyetlerin bir uygulanm sayd
in saldrya gemi deildir. nk, znel niyetin
malzeme zerine uygulanabilmesi iin (modernist
mzisyenin malzeme zerinde modernist niyetlerini
uygulayabilmesi iin) bu ie girimeden nce, mal
zemenin kendi irekliindeki elerle ilgili sorunlarn
ele alnmas gerektiini dnmtr. Malzemenin
irek sorunlar vardr ve bunlarn da gznnde tu
tulmas gerekir, diyebilmitir. Bu malzemeye ait ob
jektif materyal tezadlar Wagnerei kromatik sekans
lar tekniinde de devam etmitir. Ayn ekilde,
Brahms'n diyatonik varyasyon tekniinde de de
vam etmitir.

4. Schoenberg, malzemedeki tezadlann diyalek

tiinin aracl ile, toplumsal diyalektii grm
tr. nk, mziin materyalindeki bu tezadlan
grmezden gelerek kendi znel niyetlerini malzemeye
empoze etmek yerine; malzemedeki bu sorunlar ken
disi in de bir miras saym ve srdrmtr. Ay
rca, bu tezadlann malzemeyi reten topluma alt tezadlar olduunu; fakat, teden beri, mzikte bun
gunlar olarak kabul edegeldiini

a r ki, bylelikle, dier yandan, tc

sal tecrttlenmeye (anlalmamaya) srklenmitir.
Fakat, 1932deki Adornoya gre, Schoenbergin mo
dernist tutumu tutarl saylmas gereken bir tutum
olmutur. nk, bu sayededir k, total mzikal ma
teryali ifadenin gcne baml klarak ifadenin ken-

nimlni) animate edilmi klarak, toplumsal yasam

daki objektif durumu, ifadede bulunabilme ola
na kalmam bu mzik aracl le, grlr ve an
lalr klmtr. Sslemenin ve yinelemenin smelci
bir ekilde eletirilmesinden yola karak, sonunda,
objem i ve ifade* olmayan bir mziksel yapya var-

likiler olduunu gsterebilen bir sre iinde, anlamna g<

91

Mzie dardan empoze edilen tm objektif

normlarn radikal zgrl, mzikteki irek yap
nn en ar katl (rijidltesi) ile egdmlenmi;
byleee, mzik kendi gleri ile, hi deilse kendi
iinde, znel formasyon ve nesnel materyal sorunu
olarak yabanclamay ortadan kaldrmtr. Adorno
nun syledii gibi, Alois Habann ince deyiiyle,
zgrln mzikal stilini gerekletirmitir. Ne var
ki, Schoenbergin yabanclamay, gnmzde m
zikteki ifadeciliin ortadan kalktn gstererek,
mziin kendi iinde zmlenmesini Adorno pek
doru bulmamaktadr. nk, ona gre, mziin
kendi iinde duyduu (inward) yabanclamay m
ziin kendisinin dna vurarak (dinleyicinin anlaya
bilecei bir anlatm formu iinde bu durumu dinle
yiciye de ifade ederek) yapmas gerekirken; Schoen
berg, iin bu ikinci yann gerekletirememitir. Bu
olmad srece, mziin aphoriasnn -mziin, m
zik olarak syleyebildiinin- z, burada, i$e ba
lad anda zaten yenik dm bulunan mzikini
bu durumunu itiraf edii anlamna geliyor. Mzikte
irek olarak yenilgiye uratlabilecei sylendii hal
de, gerekte yaplabilen i, mzii giritii iin ba
nda itiraf etme durumunda olduu yenilgiden ken
di irekliinde kurtarmak olmuyor; mzikal ustal
n romantik bir transfigrasyonu oluyor. stelik,
Schoenbergin modernlzminde yaplan mziin ap~
hOTiasmn ne olduunu, bunun ne anlama geldiini
anlamak olanakszlam bulunuyor. Baka bir deyi
le, yabanclamaya ilikin bir sorunsal olan mzik
yapma abas iinde bulunulduu bile, bu modernist
mziin sonunda dinleyiciye duyurulamamtr. Ksa
cas, Schoenbergde de yaplan mziin aphorias an
lalamam, grlememitir. rnein, Von u f mor
gen operasnda mziin karlatrm bulunduu
bir szsel ierik kullanlm; fakat serbest evlilik (Iibertinage) yerine, burjuva evlilik kurumu yceltil-

initir. Bylece, Schoenbergin yenilgisi, yabancla

ma sorununu sadece mzikte (irek olarak) zm
lemek stedii iin meydana gelmitir. Daha nem
lisi, bu yenilgisi, oklarnn ileri srd gibi pop
lerleememi bir anlatmda kald in deil, fakat
bu mziin toplumsal koullarm anlamasnn yeter
sizliinden olumutur. Baka bir deyile, yenilgisi
mzikal yeteneinin snrllndan deil, mzikal
yeteneinin yklendirildii mziinin toplumsal i
levinin kstl, yetersiz ve etkinliksiz kalmasndan
ileri gelmitir. nk, Adorooya gre, mzikte ne
yaplrsa yapsn, yabanclamann zm alan
mzik ve onun ireklii deildir. Yabanclama, sa
dece mzik aracl ile alabilecek bir toplumsal
durum deildir. Schoenberg, bir modernist olduu
iin, zm kendisine dmeyen bir sorunu yklen
mekten kanmam; fakat yabanclama*nm
zm alan mziin kendi yaps olmadndan, bul
duu bu zm yanl ve yanltc olmutur*.
yor. 1932deki Adomo, Schoenberg'in, yapt bu mzik ile,
toplumsal hayatn mzik yaam, alannda yeralamed.n. sy
lyor. Yabanclama olgusu ise toplumsaj hayatn iinde
yaanmaktadr. Mzik, toplumsal hayattan teeritlendii iin,
bu rnekte artk yabanclama olgusuna mdahalede bulun
ma ansn da yitirmi oluyor, diyor.
Ne var k. tpk, gerekstflc sanat rnleri gibi, bu mziin
de mzik yaamnda reel-durumun ne olduunu gsterdii
sylenebilir. Bunu, mzik herkese syleyememektedlr. Mzik
eitimi ve terbiyesi grm-aJmi olanlara syleyebil
mektedir. Geni kitleler iinse, bir -ok olmakta; ya da. bir
-grlt olmaktadr. Eer, belli bir sre devaml dinlenirse,
tpk dier klasik mzik rnlerinde de olduu gibi, baz ses
leri. baz ezgi paracklar -yakalanabilen bir rastgele sesler
topluluu olarak dinlemeye balamaktadr.
Bu durumda, bir sarat rnnn zaten hibir zaman okuyu
cu, dinleyici, seyirci iin retilmedii; bu rnlerin sanat93

. Stravinsky'nin almalar ve
Objektivizmin tkmazt
Adomo'ya gre, objektivistler -ki, en dikkat eey gsteren temsilcileri Stravmsky*dirve ekolnn zik-reticisinin ustal^traasna karlk, virtziteyi nde tutmaktadrlar. Schoenberg ekolnden daha basit bir
mzikal yap iinde mzik retirler. Yabanclama
nn ortadan kaldrlmas, iinde yaanan toplum
realitesinin ak re net bir biimde anlalmas ile
olabileceini kavramamlardr. Bunun mziin ken
di iinde yaplabileceini sanmalar bundandr, s
telik, mziin irekliinde de bu iin ok karmak
bir i olduunu anladklar da sylenemez. rekle
mi haliyle mziin i yapsndaki elikilerin top
lumsal elikiler ile diyalektik bir iliki iinde ol
duklarm grememilerdir. Mziin irek olarak ta
nn Doha'daki yaratl olgusunu yineleme ((isinden kaynak
land sylenebilir. Sanatsal rnn, yalnzca sanatnn ten
di alannda kalarak baklmas gereken bir yarat olgusu ol
duu dnlebilir.
Fakat, dz ve basit anlamda, sanatsal rnde herkese birey
syleme 2eUiinln aranmas yanJ olsa biJe; her sanaisal
rnn herkese ve Tarih iindeki deiik kuaklara, batta de
iik dnemlerdeki deiik toplumlara (kltrlere) da blreyier syledii unutulmamaldr. Bu syleme zellii, bir sanat
sal rnn kulland kendi alanndaki ifade aralarnn tek
tek anlatm birimleri aracl ile deil, bu aralarn hepsinden
oluturduu kendi sanat alanndaki dil araolr ile kazanl
maktadr. Bu 40 ise, evrenseldir. Tpk, bildiimiz dillerin de,
oluturucu eleri ynnden ok farkl olmalarna kert, bir
tflr olarak (dil olarak), kendi aralarnda, birbirlerine yakn
olular gibi. Dolaysyla, hibir sanat dalnda, sanat rn
nn anlamszl; letiimsizlii benimsemesi mmkn de de
ildir. doru da deildir. Walter Benjamln'ln evirmenin G
revinde sylemek stedii budur. Paul Klee'nln 1924te Jena"
94

gd bu elikileri, kendilerinin bireyci ve farklla

trlm (differentiated) mzik anlaylar yznden,
eskiye (yani, total olarak pre-bourgeoise mzikal
formlara) dnerek zmek istemilerdir. Burjuva top
lumu ncesindeki mzikal formlarn evrensel oldu
una; yani mzii neutral bir durumu olduuna
inanmlardr. Eski dnemdeki danslara ve danslar
daki ritimlere ynelmelerinin nedeni de budur. M
zii reten ile, mziin tketicisinin kimi zaman
ayn kimseler olduu; kimi vaman ise, farkl kim
seler olmakla beraber ortak bir praxis iinde bulu
narak mziin reticisi ve tketicisi olduklar eski
toplumsal formasyonlardaki danslarn toplumsal ha
yatn dier pekok olanlarndaki tarihsel deimele
rin stnde (alarn dnda) olduunu; her aa
uygulanabileceini; anlam ve ilevlerinin olduu ka
dar, hayata ilikin aklamalarn da Tarihten etki
lenmeyeceini sanmlardr.
Bu yanl sanlar yznden, objektivizmleri, ro
mantizmde grdmz reel-zamam olumlamamak

lad da budur. Modernist sanal rnlerinin de anlam

ifade eden ierii vardr. Olmaldr, iletiimsizlii benimse
mek olmar. iletiimsizlik hi amalanmadan ortaya ka
bilir. Ama bu. sanatnn iletiimsizlii erek edinmesinden
deil; modem toplumda sanat ile, sanatn tketicisi duru
mundaki insaniann artk cemaat topluluu inde yaamaKendi sanat dalnn anlatm olanaklann ve bunlarn tmlnden oluan o sanat dalmm dilini yetkin bir biimde kul
lanabilmi bir sanatnn kendi reel-zamamnda anlalp an
lalmad onun sorumluluuna den bir sorun deildir.
1932-de Adomo. bu adan, burada eletirilmesi gereken bir
aklama dzeyinde kalyor. Zaten kendisi de 1955tekl ko
numasna doru ve 1960larda modemizm konusundaki g
rlerini deitirmitir.

ve onu deitirmek steinden de yoksunlamtr.

Romantizmin her an bir slbu olduunu dnebilmitir. Bunlarn objektivizmleri ise hayat, ok
daha, varolan toplumun baat kltr iinde alg
layabilmitir. Kapal bir alglamadr bu. Bu nedenle,
honutluk duymadklar reel-topluma kar verdikleri
yantta, reel-toplumu gerekletirebilir bir yolla de
itirmeye almak yerine, onun iinde kalmay ka
bullenerek realitenin alabileceine; her ada ge
erli evrensel temel deerler bulunduuna inanm
lardr. Her toplumsal durumda (o durumun iinde
iken de) bu deerlerin gerekletirilebileceine inan
mak zorunluuna srklenmeleri bu yanl sanlarn
dan olmutur. Bunu, tarihten mnezzeh temel de
erlerden sz ederek yapmlardr.
Gemie ait bir mzikal durumu, negative olan
bugnk durumu ile kontrastlamak ve mziin ge
miteki durumunun pozitif durum olduunu gster
mek yerine, gemite kalm bu durumu eskiden ol
duu gibi bugn de yeniden-oluturulabiiecek bir
mutlak geerlilik olarak grmler ve bunu bug
nn toplumsal realitesine ilimeden yeniden kurmak
istemilerdir. Yaptklar mzikte mziin aktel ma
teryaline, eski olan ve ebedi (eternal) saylan eski
form ve modelleri uygulamak istemilerdir. Rustik
folk mziini, orta a polifonisini, ya da pre-klasik
concertante stilini uygulamak istemilerdir*. Oysa,
aktel materyali armonik ynnden zgrdr. Polifonize ve pre-dispose olmu bir materyaldir. Ayrca,
ifadenin basklarndan zgrlemi; aktel dinleyici
ye seslenme endiesinden uzaklam bulunmak
tadr. Bu nedenle, Schoenberg ekolnn diyalekti-

ginden yola ktklar halde, diyalekttk-olmayan bir

Mzikal objektivizmin amac ileri derecede fark
llatrlm (differentiated) bir materyalin olutu
rulmasdr. Baka bir deyile, mzikal objektivizm
toplumda grmekte olduu yeni dnemin iblm
nn ifade olunmasn ilev edinmi, fakat bunu a
da iblm toplumundan nceki tarihin dzeyin
de; yani, statik bir naturalistic tarz iinde yapabil
mitir*. Bunun iin, ada toplumsal anolojilerl m
ziinde yanstm; snailemi bir ekonomik komp
leksin snflan yerine zmrelerin korporasyonu dze
yinde kalm bulunan eski toplumun rgtlenimine
benzer bir dnya tasvir ederek mzikte uyumlamc
bir maj ortaya karmtr. Bu mziin doruunda
se, Adornoya gre, bir hkmran besteci yeralmaktadr. Faizmdeki Fhrer-elite gibi, mzikte de
netimi elealmtr bu besteci. Oysa, gerei aklamektedir ki, toplumsal organizma zerindeki ikti
darn tekelci kapitalizmin elinde olmasna kout bir
durum, mzikteki bu besteei-fhrer iin de sz
konusudur yeni dnemde. Bu mzikte bir dissonance
n alnp alnmamasnn, ya da bir suspended note
un zmlenip zmlenmemesinin (resolved) kurul
mu bir emaya gre veya yapsal bir ieriklie gre

objektivlstik mziin tarihten

il, bestecinin beenisi (besteci) olduu sylenmek
tedir. Besteci ise, yabanclamay mziin kendi iinde sona erdirebileceini sand iin, yanlg iinde
dir. Igor Stravinskyde olduu gibi, toplumsal antinomi o srada burjuvazinin bu mzikten kuku duy
masna yolam olsa bile, aslnda, Stravlnskynin
mziinin rnekledii zere, mzikteki slb ideo
lojik ynden pozitivistiktir (Telos, s. 141).
Stravinskynln mziini deerlendiren Adorno'
nun bir baka ilgin sav da, neo-klasik mziin pozitivislik anlay ile faizm arasnda belirli bir ya
knlnn bulunduudur. Adornoya gre, bir mzik
eserinin toplumsal yorumu, bestecinin bireysel bilin
ciyle ilgili olmayp, daha ok, eserinin (alnmasnn)
toplumsal ilevi zerinde durularak aklanabilecek
bir olgudur. Fakat, Stravinskynin objektivlstik sl
bu ile faizmin dnyay anlatma (tasvir etme) bii
mi arasndaki dolaylanma (mediation) nedir, nasl
oluuyor? Bunu tam bir netlikle aklayamyor Ador
no. kisi arasndaki iletimi ne oluturuyor, sorusu
na Adomonun verdii yant, tam olarak bilmiyo
ruz, oluyor. Ama 1932deki yazsnda bu ileticinin ne
olduunu ve nasl ilediini aklamak iin baz g
rler ileri srdn de belirtelim. Bunlar yle
sralayabiliriz:
aa. pozitivistik mzik anlay ile 1930larm Al
man toplumu arasndaki denk dmn iletkeni
(mediator) belki de. objektivlstik mziin kendi i
rek sorunlarm doru deerlendirememesi olmutur.
lk bakta mziin kendine aitmi; mziin teknik
yanlarna ilikinmi gibi grnmesine karlk, bu
sorunlarn mzie, mziin dndan giren ve ken
dilerini mzikteki sanatsal almaya yanstan (m
ziin yapsna yanstan) sorunlar olduunun an
lalamamas nem tamaktadr. Bu nedenle, objek-

tivistib mzik ile, 19301ann reel-toplumu arasndaki

denk dm kuran etmenlerin sadece mziin ken
di itade deil, fakat bu elere yansyan mzik-d
(toplumsal) elerde; Tarihi-olan bir yaam bii
mindeki elerde de aranmas gerektii ihmal edil
mitir. Bu nedenledir ki, objektivistik mzik yanda
lar yaptklar mzik ile toplum arasndaki dolayla
mann (mediation) nem kazand alann mzikle
rinin Fashion' olduunu sanmlardr. Yani, bir top
lumsal yaam dnemini, sanatlarnn yeni-grnen
bir sanat olmas ile yanstabileceklerini dnm
ler, arl buraya vermilerdir;
bb. Byle bir snrl anlay iinde kaldklar
iin de, toplumsal antinomileri alp mziin kendi
iinde artistik antinomilere dntren Stravinsky'
nin mziinde bile bu antinomiler gemite kalm
objektif mzikal dilin fragmanlarndan ve hayalet; lerinden elde edilmi bir znelleebilme ile, snobca
veya avant-gardeca bir ironi ile zmlenmek isten
mitir. Fakat Stravinsky bu anlayn en uzlamaz
ve en bilgili temsilcisi olduu iin, bu ironinin de
yetemeyeceini bizzat kendi mzikal gelimesi ile bu
labilmi ve en sonunda izofrenin snrlarna dayan
m bir ykm ve umut krklna varmtr. Ne var
k. objektivizmin kendi gelimesi iinde, sonlara do
ru, Stravinsky bu mzikal anlaynn mantn yo
lundan sapmakszn sonuna kadar gtrebilmi; <4sker'in yksTnde, neo-klasisizmdeki objektivizmin
sonunun yenilgi olduunu kendisi gzler nne serebilmitir.
Stravinskynin, Adomo.ya gre, tarihsellisi olan
bir umutsuzlua varan objektivizmine oranla, ok
daha yzeysel bir mzikal objektivizmi temsil eden
Hindemithin mziinde ise, toplumsal antlnomllerin mziin inde artistik antinomiler olarak ele
alnp mziin kendi iinde uyuma kavuturulmalar
sorunu bile sz konusu deildir. Bu sorun Stravinsky
99

deki gibi sonuna kadar gtrlmedii iin (yani, bu

dzeyde de olsa, toplumsal antinomilerln mzik iin
de bir uyuma kavuturulmasna almak yerfne, d
pedz, toplumsal antinomller gzden sakland, gr
mezden gelindii in) Stravlnskyde ortaya kan
tarihsel nitelikteki umutsuzluk yerine, diyalektik
bir nitelik tamayan, naturalistik bir melankoliye
varlmaktadr*. Bu melankolinin oluumunun nedeni
ise, Tarlhsellii olan ve belirli snfsal nitelikteki
elere gre olumu bulunan belirli bir toplumsal
dzenliliin gerek durumunu incelemek ve insan
ln iinde bulunduu durumu anlamaya almak
Naturalistik bakn edilgini!kle. yalnzlkla, bozgun dne
minde yayor olmakla, tereddi halinde bir snfn yesi ol
makla*, Insan-st bireyler arama ile, nder-sakin tapnmna ynelme ile ilikileri konusunda da Leo Lowental'in
Toplum, Popler Kltr ve Edebiyat adl kitabnn edebiyat
ine ilikin aon blmlerf-zellikle, Shakespeare, Knut Ham
sun ve Dostoyevski'ye likin yerler okunmaldr. Shakespeare'de, aristokrasinin ykma yz tutmu dnyas iinde

yerine, objektif durumun olduu haliyle kabul edil

mesi ve bu veri-urvmun iinde cemaat yaamna
dnmekle kurtuluun bulunabileceini sanmak ol
mutur.
Sonunda, mziin yapabildii -ya da. mzikte
yaplabilen- ey, mekanikletirilmi ada yaama
kk burjuvann bir yandan katlmas, bir yandan
da bunu ksmen onaylyamamasmn oluturduu (ge
rektirdii) fantazya dzeyinde fr protesto mzii,
sessel bir oyun, bir tr dinlenme, ya da gerekliine
kavuturulamayan bir szde-cemaat yaamna e
kilme olmaktadr. Kk burjuvann toplumdaki bu
ikili tavr, giderek, melankoliye varr. Ama bu du
rum, varolan topluma ters dmek gyle dursun, armmac (eathortic) etkileri bakmndan, varolan top
luma denk dmekte; ona yararl olmakta; ona uyar
lanmay kolaylatrmaktadr*.
Nitekim, Hindemith ile Stravinskyyi karla
trrken Adornonun syledikleri bu adan ok il
gintir. Stravinsky, ona gTe, yabanclamay artis
tik tasarmlaym inde de olsa, yenmeye yneliktir.
Realitede yabanclamann srmesine etkide bulu
namaz bu yolla, dorudur. Hatta, objektif olarak ba
kldnda, yabanclamann toplumsal olarak sr
mesine rza gstermi olmaktadr. Fakat, artistik ta
sarmlaym dzeyinde byle bir soranu olduu iin,
mzik yaparken teknikte ylesine leri gitmek zo
runda kalr ki. burjuvazinin en progressive kesimi

101

bile, aslnda, burjuvazinin kendi ideolojisinin objek

tif bir fadesi olan bu mzii izleyemez, kavrayamaz
olur, te yandan, ideolojik bir gc ya da gc kay
na olan bildung; yani, gemiten tinsel deerlerin
alnmas ve biriktirimlenmesi yoluyla kendimizi ye
niden eitmemiz de burjuva dinleyiciye ho gelme
meye balar. Burjuvazi, bu mziin dinleyicisi olarak, nndeki mziin kendi toplumsal ideallerinin
dolaysz bir konfiglirasyonu olduunu anlayamaz;
iidunc'culuu, yani, yaanan gnn uzanda kal
m bir gemiteki kimliini hatrlatan mzikal
form'lar ve slbu artk itici bulmaya balar.
Sonuta, burjuvazinin kendi ideolojisini en yet
kin bir biimde temsil eden Stravinskynln yerine,
burjuvazinin en progressive kesimi bile, Richard
Straussun mziini yelemeye balar. Stravinskynln
mziinde yabanclama sorunu irek ve estetik ko
numda da olsa Straussun ayn soruna ok daha k
k vurgulamalarla ele alan mziine oranla daha
belirgin olarak yerald in, burjuvazinin gelikin
kesimi bile bu mzii gvenilmez bulur (Telos, s.
140). Ya da, yaplan mzik burjuvazinin reel-bilincini aka aar; burjuva kltrnn en temel, en
genel, en evrensel deerlerini yanstan bildung m
zii, burjuva rutin yaamnn kolaylatrcs olan
reel-bilincini rahatsz eder.
Adomonun objektivlstik mzik iinde Stravinskyye verdii yer bu. Hindemlthin tutumunu
eletirme biimini de grdk. Folklordan yola kan
dier bir blm objektivlstik mzik yandalan ile
karlatrldnda kendisine ayr bir yer tand
Bela Bartok ile ilgili olarak syledikleri se. gnmz
asndan, bizim iin ok ilgin. imdi de bunlara
dnelim.

102

:
,

Bella Bartokun Radikal Folklorizmi

Daha nce de deindiimiz gibi, objektivlstik
mzikllerl andrrcasna, gemie ait materyale y
nelen, fakat bunu objektivistik anlaytakilerin uza
nabildikleri gemiin ok daha ilerisindeki (pre-objektif zamanlarn ok gerisindeki) zamanlara kadar
gtren Bela Bartok ise arkaik materyale ynelir re
bu materyali belirli bir zlmeye uratarak kulla
nr. Bylece, bu arkaik materyalin zntye ura
m halinin bugnk materyale yaknlatrlmasn
salar. Ayrca, forrnel objektivizmin fiksiyonunu red
deder: herkesin bir ve beraberlik iinde olaca sz
de bir folk yaam oluturmak yerine, bunun roman
tik bir rya-imaj olduunu gzler nne sermek ister
mziinde. Bu zellikleriyle de, Adornoya gre,
Schoenberge yaklaan bir mzik anlayn temsil
eder Bela Bartok*.
Fantazya esi sanatta olumlu bir ilev de yklenebil!
olumsuz da. Aristo estetiinde ve bu estetii srdren Hu
zlnga'da fantazya, reel-olan ile yanyana getirilip garekllfi
direnmeyi telkin etmediinde cathertlc bir etkide bulunu
Hulzlnganm deyiiyle, rnein bu nitelikteki bir mflzlk ac
Isr iindeki insanla Tanrlarn bir armaan- olur. Na var
bu durumu daha ak bir dille ve politik yann da dUnere
aklayan Aristoya gre, denebilir k, bu Tanrsal armaa
alan nsanlarn altkonumda fair insan-tr olarak yaadk
lar toplumsal yaama tahammllerini kolaylatrmakta; toplu
ma uyumlsnmalarn, yneltilmeleri kolaylatrmaktadr,
tamas le olanakldr: (a) her fantazyada olduu gibi, ir
sann reel-durumu aan, pre-historyasma duyduu zlem
dile getirmeli, bunu hatrlatmal; (b) bu zlemin gereklet
rilmesi iin, bu hatrlatmay yapan sanatsal anlatmn yklen
dli bir sanat eserinin kendisinin bir fantazya olduunu gz
lerden saklamamaldr. (Beatleiarn Yellow Submarined b
103

Bartok, bu ii; yani, modern toplumda yabanc

lamadan kurtulmak iin geride kalm bir folk ya
amna dnmenin gnmzde artk bir rya-imaj
olduunu dinleyiciye farkettirme ini mzikteki antinomileri lkelletiren melodiler ile, duyusal bakm
dan yumuak nitelikteki ge-dnem izlenimcilerinin
armonisini yanyana getirmekten zenle kanarak
yapmtr. Bunun, gene daha nce belirttiimiz gibi,
Kodaly tam tersini yapmtr. Bartok, bu antinomileri bir oyun (game) gibi gstermek yerine; bunlarn
baskc (coercive) nitelikte olduklarn gstermek ge
rektiini dnmtr. Baka bir deyile, oyun ile
ciddi-olan yanyana getirmitir. Gnn toplumuna, bylece, yabanclama iinde olduunu sakla
mayan bir mzik vermitir. Varolan toplum iinde
yabanclamadan kurtulmu bir mzik olamayaca
n; bu sorun mzik dnda zmlenmedike, mzik
te de snlacak yabanclamam bir yaam ala
nnn bulunamayacam gstermitir.
Bu kmaz aklamakta; yani, reel-toplum
iinde yaarken mziin komnal mzik olmas
nn bir yarar salayp salayamayaca zerinde du
ran Adornonun bu konuda inceledii rnekler ise
Stravinsky ile Hindeminth oluyor. Ksaca bu konu
ya da deinelim.

ar var: -birlikte olmak. Fakat gidilen, eriilen cemaatn

ancak gerek toplumun dnda bir yer olabileceini dn
meyi gletiren bir sylem kullanyor. Carton teknii ile ya
plyor dekor. O boyutlu mekn'a oranla, iki-boyutlu grn
tleme Ikonolojik bir etki yapyor. zleyici, reel-bilincini yan
stan bir okonolojiye srkleniyor. Fantazya, ancak bir fantazya olabildiini sakl tutuyor; cemaat-yaammn reel-dnyadan ayr bir alanda olabileceini zannettiriyor. Reel-olana
eletirel bir tutum kazandramyor.
104

d. Szde-Cemaat Yaamna Var Asndan

Hindemith ve Stravinsky
Stravinskynin objektivizmi, daha nce deindi
imiz gibi, yabanclamay mziin kendi irekliin
de zebilme umudu ile yola kar. Fakat, sonunda,
gemi objektif mzikal dilin fragmanlarndan ve
hayaletlerinden elde edilmi bir zellie varr. Yani,
mziinde avant-garde ya da snobca bir ironi ile yola
kar; umduunu elde edemez; ve sonunda, izofre
ninin snrna gelip dayanan bir d krklna
Hindemith ise, Adornoya gre, Stravinskynin
mziindeki objektivizmi bir naivete ile daha da saf
hle getirir ve zmser. Bu yaptna, stelik, artizana saygnlk kazandrma der; bunu yapay bir
gvenlik durumuna getirir. Fakat bu ii yaparken,
mzik reticisi olan ada bestecinin toplumsal ko
numunun, retim ile tketimin yanyana olduu eski
toplumsal yaam dnemdeki bestecinin konumu le
ayn olmadn unutur, ya da nemsemez. Bylece,
yaanan gndeki reel toplumsal koullara eletirici
bir tavrla bakmaz; onlarn karsnda ocuklatrmas snarak reel-dnya ile saklca uzlam
Stravinsky toplumsal antinomileri alp artistik
antinomilere dntrerek onlara mziinde yer ve
rir, form verir. Hindemith ise toplumsal antinomi
leri saklar, rtbas eder. Stravinskynin varlan yer
olarak gsterdii ve tarihsel (nedeni anlalabilir,
geici klmabilir anlamnda) nitelikte saydmz ke
deri ve umut krklm, Hindemith bu durumundan
soyutlar; yumuatr, lmlatrr, tarihsel olan Stravlnskydeki umut krkln naturalistik nitelikte,
diyalektik-olmayan bir melankoliye dntrr.
Umutsuzlua ve lme, bunlar tarihsel grnmle

&

10

rinden kararak ebedi olgular grnm kazandrr.

Varoluuluk bayra altnda, somut toplumsal tezadlar, bylece, grmezden gelir. Bylelikle, objek
tivizmin ilkelerinden yola kan, fakat bu ilkelerin
yabanclamaya zm bulmaya yetmediini gsteren
Stravinskynin tersine, Hlndemitl toplumsal tezadlar saklar; objektivizmin antropolojik alandaki
super-historical ideallerine boyun emi olur.
Bylece, aralarnda bantlar kurulmu hareket
le (movement) ve akustik bulularla gelitirilmi
enstrmantasyon le gerekletirilmi bir mzik or
taya kar. Bu mzik, direnilmesi, iyznn fark
edilmesi, baa rnnimns g bir zellik kazanr; formel objektivizmin gvenlie kavuturulduu ekici
ve naive mzik olur. Motif olarak keyfi materyaller
kullanr. Formunu rljitletirlr. Kendini oluturan
eleri yineleyemez; bunu yaparsa, eski mzikal ko
ullarn varolmadnn ortaya kacan sezinler.
Fakat orm'da yinelemeler kullanarak yzeyde bir
devamllk kazandrr mzie; bugn de, eski mzikal
koullarn mziinin srd sans uyandrr. Mo
dern mimarinin byk yaplarnda, aralarnda hibir
farkllatrma oluturulmakszn yanyana ve stste dizilmi balkonlar (verandalar) gibi mziin b
lmlerini birbiri stne yar. Sonuta, tek tek m
ziin elerinin retici itkilerini (Impulse) esas ala
rak oluturulmu bir mzikal btnlk yerine, tek
tek bu elerin zerinde yeralan kompozisyonel m
zikal keyfilii naive mziinin efendisi klar.
Mzikal btn, bylelikle, ideolojik gereksinim
lerdeki deimelere gre birbiri ile deitirilebilen
(yerini bakasna terkedebilen) eler ile anlatan
bir thematic ierie sahip klar. Ama, bu mzikal b
tnlkteki ierik objektivitenin keyfi (arbitrary)
thematic ieriidir artk. Varolan toplum yapnca
belirlenmitir. Mziin btnndeki yapsal dzen
106

lilik, bu nedenle, toplumdaki egemen snfn lle

rine gre olumu dzenliliktir; kurulu dzendeki
keyfi ve us-d dzenliliktir. Mziin insanlk
(humanity) rts altnda, saklad, objektivizmin
saklamay yklendii varolan toplumdaki dzenlilik
tir. Bir bakma, bu nedenle, mzikte objektlvlte bile
kalmam gibidir. Objektivite iin objektlvlte yapl
mtr. Sonuta ortaya kan ise, bomboluk (va
cuity) durumudur- ve bu irrasyonel doal g sayl
maktadr. Baka bir deyile, liilmeyen bir varolan
toplum inde yaanldma baklmakszn, mziin
dnyasnda varlm bir komnlte yaamnn da by
lece, kant bulunmu saylmaktadr. Kk burju
vazinin kapitalist mekanizasyon formuna kar bir
protestosu saylabilecek olan bu bomboluk durumu
ile, gerekte, mziin sessel bir oyuna dnt;
bir dinlenme, bir szde-komnite yaratma arac ol
duu da unutulmu olmaktadr*.
Bu durum se, objektivlstik mziin tmn l
gilendiren baz temel sorunlar zerinde de durma
mz gerektirmektedir.
Bu durum, mzikte, sporda, kitle turizminde. TV dizilerin
de. yeri ve fabrikalarn kurduklar spor takmlarnda da sz
konusudur. Bunlarda da. alma-d yaamdaki (saatiardaki) serbest-zaman- toplumsal sistemin etkinlii badeer
sayan kendi rasyonalltesine. iin benimsettii disipline ters
decek zgr bir yaam biiminin varlnn hissedilmesine.
ce, serbest-zamandaki yaamn deer ve ltleri, alma ha
yatndan kaynaklanan reel-dnyann deer ve ltlerine ba
ml klnm olmaktadr, rnein, kitle turizmi inde Yunan
adalarna. Trkiye'ye. Bahamaya gtrlen ileri lkelerin a
lan nfus kesimleri, buralara geldiklerinde ndikleri, tu
rnelerinde. Coca Cola'l kendi kltrleri iinde kalmakta: ileri
{lkelerdeki yaama oranla, yabanclamann daha az olduu
bir yaam biimini buralarda grp yaayamamakta; kendi
107

e. Objektivizm Mziin Temel zellikleri ve

elikileri Asndan <Gememschaft-Muzik>
Yandalarnn Durumu
Objektlvistik mziin karlat bu kmaz, as
lnda, almamsa gereken bireydir. Adomoya g
re, btn objektivistik mzikte bu durum ortak
zelliktir. Dikkatleri toplumsal koullardan uzakla
trmak bu t r mziin temel zelliidir. Bunun en
etkin arac ise, mziin dinleyicisini mziin dnya
sn izleyerek toplumsal yalnzl ve tek-bireylii
iinde tutmaktr. Bunun iin dinleyicinin reeldnyayaamlarm yarglayacak yeni deerlerin varln farkedememektedirler. Ayn durum, varolan toplumun iinde kendile
rini teclifledikleri -aslr*da bu da tartlabilir- kendi all-kOtr topluluklarnda .gemeinschaft oluturabileceklerini sa
nan eitli kar-kfiltr topluluklarnn yaamnda da grl
mektedir. Bir bakma, bunlar, varolan toplumdaki relim bi
imine eletiri yneltseler bile, bu alanda toplumsal bir ge
lime salamaktan slakorulmu olduklar iin, toplumsal ilev
kazanabilmi bir devlndiricl protesto oluturamazlar. Evcille
tirilmi, sisteme btnletirilmilerdir. Sistemin aksak yanla
rn ortaya koyarlar. Fakat sistemin, kendi rutin leyii sr
d mddete, rahata baa kabilecei (sisteme hi de
ters dmeyen bir kar-k (challenge) olarak kalrlar. Bu
sorunu iyi anlamak iin, bu konuda olduka ak bir dille
konuan Sistem Kuramclarn incelemek yararl olacaktr!
Organik bir muhalefete dnme olana ise, sadece kl
tr dzeyindeki dzenlemeler le deil, siyasal dzeydeki s
nrlamalar le nlenmektedir. Varolan sisteme muhalefette bu
lunmak, bu muhalefet organik bir muhalefete dnebil
mekten alakonulduu srsoe, sistem iindeki Informal ileti
imin canszlat modern toplumlar iin kendi leyilerinin
etkinliini kontrol altnda tutmaya yarayan bir tr feed-back
yerine seiyor. Frankfurt Okulunun 1960 ortalarndan sonraki
gnlerdeki
108

eletirilerde de, aslnda, bu noktadan hareket

daki yalnzln ve otomize olmu ve varolu biimini

deitirebilmek in nerilmesi gereken Yol ve Yn
temlerin tam tersine, dinleyicisine mzik olarak yk
lendii toplumsal ilevinden hi szetmez. Dinleyicisi
ne, bu mzii dinlemekle, bu mziin tasvir ettii
tarzlarda dier dinleyiciler ile (baka insanlarla)
iliki kurabildiini ve yalnzlktan kurtulduu yolun
da yanl bir izlenim edindirir. Mziin sadece iit
sel (aural) bir ileticiye (medium) dntrmekte
olduu mziksel totaliteyi, olumsuzlatrc bir alg
lamayla deerlendirmeyi nler. Somut toplumda, so
mut ilikilerin yeniden dzenlenmesi ile yaplabilecek
bir i olan insanm bireysel kaderinin deitirilmesi
iini, toplumsal yaamdaki ilikilerden farkl olan
amorf biT topluntu (objektivlstik mziin yaratt
szde-cemaat) iinde yaanan, fakat gerek nitelii
anlalamayan bu kk ve maddi temeli olmayan
topluluk iindeki dolaysz (immediate) likilerin d
zenlenmesi ile gerekletirilebilecek bir i gibi gs-

Bu edan deerlendirilecek olursa, egemen kesimin Stra

vinskynin yerine Hindemithln komnal mziini tercih etme
sini ya da gnmzde Beatles topluluunun soyluluk nvaro
ile Tac tarafndan onurlandrlmasn!, yahut da 18. yzylda
Voitalreln ve D'AlambertIn Byk Frederik ve Rusyalar a
riesinin nezdinde byk tibar grmelerini yitirilmi bir d
nemin -yani, aristokrasinin toplumsal dzeninin parlak dne
minin- yaanan gn iindeki st-yapnn yeniden sklanmas
e -hkmdarlarn yeniden hakim ve adil hkmdarlar du
rumuna getirilmesi ve siyasi iktidar temsil atfen monarkn
radosinin mutlaklatrlmas le- bir kez daha caniandrlabi'scei umudu ile aklamak mmkndr. Burjuvazinin dze
nine doru geiin hzland bir dnemde Volteire emee ve
alan nsanlara tiksinti ile bakmaktadr. Feodal toplumun
avrinin getiini anlayamamaktadr. Monark filozof yaparak
<beik kendisi de yannda yeralacan umduu iin), dnya109

Oysa, gerekte, somut toplumsa! yaamn belirli

zelliklerinin sebep olduu insann bireysel kaderini
kendisine sorun edinmez, ona ilimez. Mziin ger
ek toplumsal yaam yerine geirdii iitsel ileti ile,
toplumsal totalite yerine konulmu iitsel iletimi
gerek dnyann unutulmasnda kullanr. Bunu yap
masnn yansra, yabanclama sorununu toplum ol
gusundan soyutlayarak, estetik alanda bir yabanc
lamadan kurtulma sorununa dntrr. Bylelikle,
fiilen bir rahatlama da salanm olur. Ne var ki,
toplumsal olarak vcud bulmu yabanclama soru
nunu zmlemekte baarsz kalr. Hatta, bu anla
yn uzants olarak kurulan koral ve enstrmetal
mzik-yapmclar topluluklar ile bunlara katlanlara modern ada da mzik-yapmclan loncas
oluturabilecekleri sansn verir. Gerekte ise. bu
topluluklar rettikleri mzik ile ada toplumdaki
mzik pazarm etkilemekten ok uzaktrlar. Top
lumdaki mzik retimini ve tketimini olduu ka

bir tlsm gibidir. Toplumsal dzeyde akl hayata uygula

yabilenler se. bu filozoflar deil, burjuva snfnn kendisi olhaklm olmular; Devrime doru bu tOr filozoflar da yanlariye-yrelik hlyalar da grmeyen
Rousseausunu asl
bu serbest meslek sahibi tufeyliler zmtr. Bu konuda.

dar. bu ki alanda yer

1 varolan toplumsal dzen

t tketimini
't oluturulabilecei
grn benimseyerek kendi kltr adacklarna
ekilen; yabanclamann younlat Nazizm ncesi
Almanyadaki yaamn dna kmay baarp da
kendileri iin mzik yapabileceklerini sanan bu top
luluklar, sonuda, bu mzik anlaynn piri olan
Hindemith'in yanln bestecinin kendisine olduka
ae bir biimde gstermilerdir. Adornonun bret ve
rici bir olay olarak anlatt gibi. 1930lann Uk yl
larnda Naziler ykselmeye baladklarnda, artan
ekonomik ve toplumsal bunalmla birlikte yanl-bilinlerinin iinde daha da derinlere ekilmek duru
munda kalan bu Hindemlthi mzik-yapmclan
loncalarndaki insanlar, ezoterik Schoenberg ile,
gemeinschaft mzik yandalarnn piri Hindemltli
birbirinden hi ayrmaksan, her kisini birden m
zikal bolevlzm yapmakla sulamlardr. Hindemithin mridlert bu ii yaptktan sonra da mr
itlerinin retisini daha da gelitirerek srdrm
lerdir! Objektivlstik komna! mziklerini. Nasyonal
Sosyalizmin estetize edilmi toplumsal yaamnda
Nazi askeri marlarn alp-syleyerek mzik-ya-

111

pmclar topluluklarn toplum leinde kitlesellestlrmllerdir*.

/. Kurt WelUin Kar ks ya da

zmniln Baz pular
Yabanclama gereini mziin estetik majda
eleap zmleyebileceini ileri sren objektivlstik
mzik anlayndaki mzisyenlerin tersine, bir b
lm mzisyen de ok baka, deiik bir yol izlemi
lerdir. Yabanclama sorununu mziin kendi iinde
zmenin olanakszln gren bu mzisyenler, bu
sorunu zmlemeye mziin yardmc olabilmesi ge
rektiini savunmulardr. Bunlar, yabanclama so
rununu estetik imajda elealmakla yetinmeyip, aktel
toplumsal bilin durumunu kompozlsyonel srecin
kendi iine dahil ederek, dinleyicilerin bilin duru
munu (reel-bllin) amlamay; dinleyicinin kendi

al Senfonisinde d<
k stediimiz, Hindemith'in, Wagner'in, Carl Orl
in dramatik boyutlara varan toplumsal dnm alarnd
oplumsal d gereklii anlamaya ynelmeyen: tersine, g
ide kalm toplumsal dnemlere ait mzikal form ve ani;
mlarla sorunu mziin kendi iinde zmlemek steyen ar
............... r. Nihilistlik,

aic, melankoli tutkunu bu anlaytaki yanllktr. Sonat for

muna getirdii yenilikle, d gereklikteki elikilerin hl
srdn mziin kendi yapsnda gstermeyi (kart-imeenin ortadan kalkmadn) dnen Beethoven ise, reel-yaama kar, tm nsanlar esriklemenin etrafnda deil, e'e
nin etrafnda toplanmaya arr. Napolyon'un getirdii dn
yann. hl ker-tmceyi gereksiz klacak dzeyde bir dn
ya olmadn da vurgular.
112

aktel bilincini tanmasn amalamlardr. Bu bi

linci, iinde konumlandrld allm, yaygn po
pler mzik paralarnn anlatmlarn parodilerle
yanyana getirip bunun, aslnda, bir yanl-bilin ol
duunu dinleyiei-kitleye amlamay stlenmiler
dir. Bu mzikiler aktel-bincin iyznn anlal
masn dinleyicinin, aktel bilince kar eletirel bir
tavr taknmasn erek edinmilerdir.
Bu nedenle, gelenek bakmndan objektivistik
mzik anlaynn bir dal (kesimi) olmakla beraber,
toplumsal bir olgu olan yabanclamay sadece m
ziin kendi i dnyasnda mzikal ahengin olutu
rulmas ile ya da zcemaat mzii topluluktan kur
durarak ortadan kaldrabileceini sanan objektivistik
mzik anlayndan btnyle farkl bir anlaya
varmlardr. nk, Adornonun arpc ifadesi ile,
yaptklar mziin iinde balattklar terminus a quo
(yabanclamadan kn mzik iindeki estetik imaj
erevesinde gerekletlrilmesini)yu, kitlenin kendi
aktel bilincine kar kendisinin yapaca ussal de
erlendirmeler e kar kmas yoluyla toplumsal
bir terminus ad quern (erek: yabanclamadan top
lumsal alanda kurtulma erei)e transforme etmeyi
amalamlardr. rnein, Kurt Weil ile ilgili olarak
Adornonun syledii gibi, bu mzik anlayndakiler
estetik bakmdan irek (immanent) ve varolan top
luma gerekli bir mzik istemi yaratmak yerine, hem
estetike ykseltilmi, hem de yaygnaabilen bir
mzik iin istem yaratmaya ynelmi bulunmakta
drlar. Mzik retiminde, bu yolla, estetike yksek
tutulmu bir mziin toplumun alt katlarna kadar
yaygnlatrlmasnn doru yol olduuna inanm
lardr. Bunu baarabilmek (doal olarak, bunun da
ardnda, mzik aracl ile toplumda olumlu bir de
iim yaratabilmeye katkda bulunabilmek) iin top
lumsal koullarn mzik aracl ile popler bir tarz
da kitlelere aklanmasna ynelmilerdir. Ayrca,
113

kalacam aka grebilmilerdir. Baka bir deyile,

dinleyicinin aktel bilincinden kabilmesine yardm
c olabilecek bir mzii amalamlardr poplerle
ebilen bir mzik araylarnda.
Yaptklar mziin artistik metodunun byiitc aynasnda, dinleyicinin inde yerald yabanc
lamaya dayanan ada toplumda sevilen yaygn
mzik paralarn, harc lem arklar (varolan top
lumdaki yaamn realitesine bal olarak, ondan
tr gereksinilen, allan mzik formlarn) dinle
yici kitlesine gstermeyi; altklar, sevdikleri mzik
paralarnn gerekte birer yanD-bilin rn ve
reticisi olduunu grlr klmay amalamlardn
Bunun iindir ki. Kurt Weil'in Kuruluk Opercya ve Mahacronny'ye yapt mzik, Stravinsky
nin Asfeerin yfcslne yaklar. Hindemith ise, As
kerin Ovk&sitnden uzaklamtr. Oysa, Adornoya
g')re. Kurt WeiTin slbu montaja dayanmaktadr.
Feo-klasisizmin organik* yzeyini kastl olarak
birka yanl nota katarak bozar; molozlarn, frag
manlarn sprr. Kurt WeM, mzik yaparken ak
tel kendi kompozisyonunu aslszlktan ve aldamradan yola karak yeniden ina eder. Tok 19.
yfsyl armonisinin bugnk amlanm gibi. Bu ok
keseletirir; buniann oluumunun nedeni olan top

lum hakknda dinleyiciye uyarda bulunur. Ayn

anda da, pozitivist komnal mziin yaayan bir
reddiyesini yapar. Gerek kullanm mziini (yani,
yabanclamadan kurtulabilmekte yardmc olacak
gelikin topluluk yaamn haber yeren mzii), ya
anan toplumda, (kitlelere) yaygnlatrlm bulu
nan vlger mziin bir aldanm olduunu dinleyici
lerine sergileyerek oluturur. Yaanan gnde neoklsik inantaki bireyci temsil eden besteciliin bir
aldanm olduunu gsterir. Bu mziin aldanma
dayandm, dinleyicilerin reel-yaamlannn gerek
sindirmesinden tr ok iyi bildikleri, sevmeye al
trldktan yaygn mziin kendisine itiraf ettirme
nin olanakllm da gstermi olur. Yaygn mziin
dnyay eletirel bir tutumla alglamadm; dn
yay olduu gibi brakarak, onu objektif grnm
ile kabullendiini gstermi olur. Reel-toplumun iin
de ona denk den objektivistik mziin, szde-cemaatlara dntrlm dinleyicilere ancak bu fantazya dnyasnda mutluluk, zgrleme ve yabanc
lamadan kurtulma vaadedebildiini; bu fantazyalann ise, dnyay betimlerken kullandklar mitomorfemlerin yeni bir semantik yap inde bilisel eler
kazanacaktan yeni br yapya kavuturulmadka
dnyay yeni bir gzle grmeye yaramayacaklarn,
ilerindeki zgrleim beklentilerinin Tarihin za
man boyutunun dndaki metafizik bir zaman bo
yutunda kalacaklarn halk arasndaki bu yaygn
mzik trnn en bilinen, en sevilen paralarndan
yoa karak gstermi olur.
Bunun iin de, objektivistik mziin yaptlarn
da kodlanm metinlerin anlatt toplumsal koul
lan (ya da, objektivistik mziin toplumsal koullar
anlatma biimini ve ieriini) aktel bilincinin kst
lama ve arptmalarndan kurtulmasna yardmc ol
duu dinleyicilerinin kendilerin alglamasn sala115

nip bir aldanma dntrmekten kurtarm; mzik

ve toplum arasndaki etkileimi doru bir biimde de
erlendiremedikleri iin, yabanclama sorununun
zmlenmesini mzikten bekleyenlerin mzie y
nelttikleri haksz, tutarsz ve yanltc eletirileri de
nlemi olur.

Adomo, Theodor W., Resignation, Telos, 35 (Spring 1978),

ss. 166-60,; *On the Social Situation oi Music, Ing. ev.
Wes Blomster, Trios, 35 (Spring 1978), ss. 128-64.;
Prisms, Ing. ev. Samuel Weber, Shiery Weber (London:
Neville Spearman, 1977).; Introduction to Sociology ol
Music, big. ev. E.B. Ashton, 1972.
Anchor, Robert, History and Play: Johan Huizinga and His
Critics, History and Theory. XVII (1 :1978),
Aristoteles, Politika, ev. Mete Tunay (Istanbul: Remzi Kitabevi, 1978).
Ataman, Ahmet Muhtar., Musiki Tarihi (Ankara: Milli Ei
tim Bakanl,)
Benjamin, Walter., Charles Baudelaire: A Lyric Poet In the
Ero of High Capitalism, Ing. ev. Harry Zohn ve Qu
entin Hoare (London: New Left Books, 1973).
Blomster, Wes., Introduction to Adornos Essays, TELOS,
35 (Spring, 1978), ss. 123-27.
Brecht, Bertold-, Sinema Yazlar, ev, Bertan Onaran ve
Yurdanur Salman (stanbul: Grsel Yaynlan, 1977).
Chafhee, Steven H., Cognitive and Co-orientational The
ory in Communication Research, Luyibliyanada 1968
yl Uluslararas Kitle letiimi Aralar Sempozyumuna
Sunulmu Tebli (paper).

Coanerton, Paul., (der.), Critical Sociology (Selected Beading),

Penguin Modem Sociology Reading, 1976.
Diamond, Stanley., (ed.) Primitive Views of the World!
Essays from Culture in History (New York vo Londra:
Columbia University Press, 1964).
Diggina, John P,, Reification and Cultural Hegemony of
Capitalism: the Perspectives of Marx and Voblen, So
cial Research, Summer 1977, 8S. 354-83.
Douglas, Ann., The Feminization of American Culture (New
York: Alfred A. Konpf, 1977).
Greenberg, Clement., Avant-garde and Kitsch. Bernard
Rosenberg ve David Meaning White (der.) Mass Culture:
The Popular Arts in America (New York: The Free
Press, 1066, Ilk basks 1957), ss. 8-107.
Greisman, H.C., Sharon S. Mayes, The Social Construction
of Un-Reality: The Rest American Dilemma, Dialec
tical Anthropology, 2 (February 1977), ss. 57-67.
Gouldner, Alvin., The Dlalectlo of Ideology and Technology
(New York: Seabory, 1976).
Hayakawa, S, Popular Songs vs. Foots of life, Bernard
Rosenberg ve David Meaning White (der.) Mass Cultu
re: The Popular Arts in America (New York: The Free
Press, 1966, ilk basks 1957), ss. 393-404.
Hayes, Joseph J., Gothic Love and Death: Francois Villon
and the city of Paris, Journal of Popular Culture, XI
(3: 1977), ss. 718-29.
Horkheimer, Max., Theodor W. Adomo, Dialectic of En
lightenment, ng. ev. John Cumming (London: Allen
Lane, 1973).
Howard. Dick., Karl E. Klare (Dev.), The Unknown Dimen
sion: European Marxism since Lenin (New York, Lon
don: Basic Books, Inc., 1977).
Huizinga, Johan., Homo Ludens: A Study of the Play Ele
ment in Culture, Huizingamn kendi ngilizceye eviri
sinden de yararlanarak ngilizceye eviren ve Giri
yazar George Steiner (London: Paladin, 1971).
Hyman, Herbert,, Mass Media and Political Socialization:
the Role of Patterns of Cummunicatlon, L. W. Pye
118

(Der.), Communication and Political Development (Prin

ceton: Princeton University Press, 1963), ss. 143-49.
; The Waning of the Middle Agfs: A stndy of the Forma
of Life, Thought and Art in France and the Netherlands
in the Dawn of the Renaissance (Pelican, 1971).
i America: A Dutch Historian's Vision, From A for and
Near, Ing. ev. H.H. Rowen / 1S18 (New York, 1972),
Jay, Martin., The Dialectical Imagination a History of the
Frankfurt School and the Institute of Social Research
1928-1950, (London: Helneman, 1976, ilk basks 1973).
Kellner, Douglas., Ideology, Marxism and Advanced Capi
talism, Socialist Review, VIII (6: 1978).
Lee, Cooper., The Image of the Outsiders in Contemporary
Lyrics, Journal of Popular Culture, XII (1: 1978), ss.
168-78.
Lewin, Haskell., Jacop Morris, Marxs Concept of Fetis
hism. Science and Society, 2 (1977), ss. 172-90.
Lowenthal, Leo., Historical Perspectives of Popular Cultu
re, Bernard Rosenberg ve David Meaining White (der.).
Mass Culture: The Popular Arts in America (New
York: The Free Press, 1966, lk basks 1957), ss. 40-J8.
Lowenthal, Leo.. Literature. Popular Culture, and Society.
Macdonald, Dwight, A Theory of Mass Culture, Bernard
Rosenberg ve David Meaining White (der.). Mass Cultu
re: The Popular Arts in America (New York: The Free
Press, 1966, ilk basks 1957), ss. 64-73.
Marcuse. Herbert, One-Dimensional Man: Studies In the
Ideology of Advanced Industrial Society (Boston: Bea
con Press, 1964).
Marx, KarU, 1844 Elyazmalan: Ekonomi Politik ve Felsefe,
ev. Kenan Som (Ankara: Sol Yaynlan, 1976).
; Louis Bonapertem 18 Bramairei ev. Glen Fndkl
(stanbul: Kz Yaynlan. 1975).
Melville, Herman., Moby Dick: Beyaz Balina. Sabahattin
Eyboglu ve Mina Urgan (M.E.B. Yaynlan).
Meszaros, Istvan., Marxs Theory of Alienation (London:
Merlin Press, 1970).
119

120

 NDEKLER
NSZ

.......................................................

giri

I MZK ve TOPLUMSAL LEV ZERNE

ARSTO, HUZNGA ve ADORNONUN
SAVLARI
.................................................
A Aristo'nun Savlan ...............................
B - Huzmgamn Grleri: Oyunun Yitirili|i
ve Oyun, Kltr ve Uygarlk likisi .....
C Adornonun Mzik ile ilgili Grlerinde
Kapitalist retim Sreci, Rasyonelletirilmi
Toplum ve Mzikte Yabanclama
1 Mziin Tketimine likin Koullarda
ki Deiimler Hakknda Grleri .....
2 Mziin retilmesine likin Koullar
daki Deiimler Hakkndak Grleri
3 Mziin Yeniden retimine likin Ko
ullardaki Deiimler Hakkndak G
rleri ...........................................
4 Dzeyin Asndan Mziin Bugn
k Grnm ...............................
5 Folk Mziinin Tfrnnnm Sorunu .....
121

0 Geleneksel Mzik Trlerinin Bugnk

levlerindeki Deimeler .................
7 Bir Kesim Objektivizm Yandalarnn
Bildung Yapma abalansn ve Bu
nun Anlamnn ncelenmesi .............
ADA MZK ANLAYILARI, MZON
DURUMU ve SORUNLARI .........................
GENEL GRNM: ...............................
A Modernistter: Schoenberg, Berg ve
Webern ................................................
B Neo-Klasikler ve gor Stravinskynin
Mzii .................................................
C Srrealistik Mzik: Orta Dnem Neo-Klasisizmden Kurt WeUJe Kadarki Gei ......
D Komnal Mzik (Geminschaftmuzik):
Hindemith, Eisler ..................................
- BU ADA MZK ANLAYILARINDAK
YETERSZLKLER ........................................
A Arnold Schoenberg ve Modemianin
kmaz
B Stravinsky'nin almalar ve Objektivizmin
C Bela Bartokun Radikal Folklorizmi ........
D Szde-Cemaat Yaamna Van Asndan
Hindemith ve Stravinsky .........................
E Objektivistik Mziin Temel zellikleri ve
elikileri Asndan Gemelnschaftmurik
Yandalarnn Durumu .........................
P Kurt Weillin Kar k Ya da
zmnn Baz puten ......................
KAYNAKLAR

DOST KTABEV
YAYINLARI

DKN
THOMAS MANN
eviren : Nasuh Bann
(ykler)

FEODAL TOPLUMDAN YRMNC YZYILA

LEO HUBERMAN
eviren : Murat Belge

PSKANALZ AISINDAN EDEBYAT

FREUD - JUNG - ADLER
eviren : Selhatlin Hilav

TAZYE
MURATHAN MUNGAN
(Tiyatro)

DENEYSEL TYATRO
ki oyun
Kk Burjuva Dn
Anlamann nemi
BERTOLT BRECHT
eviren : Kaya zta
(Tiyatro)

m
YAPISALCILIK
J. PAGET
eviren : Fsun Akatl
*
ALMAN FAZMNN KURAMLARI
W. BENJAMN
eviren : Unsal Oskay