Asialdiko Animazioa

Gizarte eta
Kultura Animazioa
Aisialdiko
animazioa
LANBIDE
EKIMENA
L ANBIDE E KIMENA
LANBIDE EKIMENA
Proiektuaren bultzatzaileak
Laguntzaileak
Hizkuntz koordinazioa
Egilea(k): Askoren artean

Itzultzailea(k): Uxoa Larramendi eta Mikel Etxebeste
Zuzenketak: Elhuyar Hizkuntz zerbitzuak
Maketa: Lurdes Ansa eta Ainara Sarasketa
Azalaren diseinua: Naiara Beasain
2005an itzulia eta prestatua
Aisialdiko animazioa
Aurkibidea
1. AISIAREN ETA DENBORA LIBREAREN BILAKAERA ........................................................................ 2

1.1.
Aisia eta denbora librea historian zehar ..................................................................................... 2
1.2.
Gaur egungo soziologia .............................................................................................................. 4

3 Marxismoa eta lanaldiari buruzko aldarrikapenak ............................................................ 4
3 Aisia eta kontsumo-gizartea ........................................................................................... 10
3 Aisiaren eredu burgesaren demokratizazioa .................................................................. 11
3 Aisiaren eredu burgesari hezkuntzatik emandako erantzuna ........................................ 14
3 Aisiaren zibilizazioaren krisia ......................................................................................... 17
2.
Langabeziaren fenomenoaren ondorioak ............................................................... 17
Aisiari eta denbora libreari buruzko oraingo ikuspegia .......................................... 19
AISIAREN ETA DENBORA LIBREAREN ESPARRU KONTZEPTUALA.......................................... 21

2.1.
Denbora librea eta bizi-kalitatea ............................................................................................... 22
2.2.
Aisiaren kontzeptua / denbora librearen kontzeptua ................................................................ 27

3 Gizartea eta denbora librea ........................................................................................... 27
Denbora librea, gizakiaren historiaren protagonista, berriro ere............................. 27
Kontzeptuak argitzen (Aldez aurretik jarrera bat hartzeko beharra) ....................... 28
Denbora librea eta aisia gaur egungo gizartean ..................................................... 31
3 Aisiaren kontzeptua, Dumazedier-en arabera ............................................................... 33

3 Aisiaren ezaugarriak ...................................................................................................... 35
3 Denbora librea eta aisia.................................................................................................. 37
Bi kontzeptuen arteko bereizketa ............................................................................ 37
Aisiaren funtzioak .................................................................................................... 41
Zentzudun denbora librea ....................................................................................... 42
3 Aisia eta bizitzaz gozatzea ............................................................................................. 43
2.3.
Gozatzeko oztopo batzuk........................................................................................ 43
Aisia osasuntsua ..................................................................................................... 46
Aisiaren eta denbora librearen sektorea dimentsionatzea ...................................................... 50
LANBIDE EKIMENA
3. AISIA ETA GAZTERIA ........................................................................................................................ 52

3.1.
Gazteria ................................................................................................................................... 53
3 Gazteria eta aldaketa ..................................................................................................... 53
3 Gazteria motak ............................................................................................................... 54
3 Gaur egungo gazteriaren ezaugarriak............................................................................ 55
3.2.
Espainiako nerabeen arrisku-jarduera batzuk ......................................................................... 57
3.3.
Sozializazioa aisiaren eta denbora librearen bitartez ............................................................... 59
4. AISIA ETA ADINEKOAK ..................................................................................................................... 61

4.1.
Adinekoen denbora librea ......................................................................................................... 62

3 Adinekoen denbora libreari buruzko zehaztapenak ....................................................... 62
3 Gizarte-baldintzatzaileak ................................................................................................ 63
4.2.
Animazioa instituzioan ............................................................................................................. 66

3 Independentzia mantentzea ........................................................................................... 67
3 Kanpoko mundua aurkitzea ............................................................................................ 75
3 Dastamenari atsegin ematea.......................................................................................... 77
3 Rol sozialak betetzea. Baliagarritasun-sentimendua ..................................................... 79
3 Talde sozial eta kultura bateko kide izatea .................................................................... 79
3 Ongizate fisikoa eta psikikoa. Kirol-animazioa ............................................................... 80
3 Nork bere sustraiak aurkitzea eta identitatea sendotzea ............................................... 80
3 Ezaupideak eskuratzea eta kultura lantzea.................................................................... 81
3 Isolamenduari aurka egitea ............................................................................................ 85
3 Dibertitzeko beharra betetzea ........................................................................................ 94
3 Nork bere buruaren irudi positiboa sortzea .................................................................... 95
3 Beharrizan espiritualak betetzea .................................................................................... 96
3 Denbora/espazioaren desorientazioaren prebentzioa ................................................... 96
3 Osasuna mantentzeko heztea ........................................................................................ 96
3 Pertsonaren aukeretan konfiantza izatea ....................................................................... 97
3 Gaur egungo egoera ahaztea ........................................................................................ 97
3 Minusbaliatuaren integrazioa aisialdian ....................................................................... 101
LANBIDE EKIMENA
II
5. AISIALDIKO ETA DENBORA LIBREKO BALIABIDEAK .................................................................. 121

5.1.
Jolasa ..................................................................................................................................... 122

3 Haur-jolasaren izaera psikologikoa ............................................................................. 123
Jolasaren teoria psikoafektiboak ........................................................................... 123
Jolasaren teoria funtzionalistak eta naturalistak ................................................... 124
Jolasaren teoria kognitiboak.................................................................................. 125
3 Jolasa hezkuntza-bide gisa ......................................................................................... 129
5.2.
Jolasaren ezaugarriak eta propietateak ................................................................ 129
Jolasaren hezkuntzarako aukerak......................................................................... 130
Jolas- eta jostailu motak........................................................................................ 133
Ludotekak ............................................................................................................................... 142

3 Zer dira ludotekak? ....................................................................................................... 142
3 Jolasaren espazioa ludoteka batean antolatzea .......................................................... 144
3 Ludoteka bateko jardueren proiektua ........................................................................... 145
3 Jostailuak eta haurraren garapena............................................................................... 147
3 Gasteizko ludotekak ..................................................................................................... 148
3 Ludoteka-arduradunaren prestakuntza eta gaitasun profesionala ............................... 151
5.3.
Haurtzaroaren eta gazteriaren baliabideak ............................................................................ 152

3 Ekipamenduak .............................................................................................................. 152
3 Gazteentzako informazio-zerbitzuak ............................................................................ 159
3 Asoziazionismoa ........................................................................................................... 161
3 Ingurumen-hezkuntza ................................................................................................... 164
3 Lana .............................................................................................................................. 168
3 Turismoa ....................................................................................................................... 175
5.4.
Atari zabaleko teknikak ........................................................................................................... 178

3 Martxa ........................................................................................................................... 178
3 Simulazio-jokoak .......................................................................................................... 187
3 Ibai-ibilaldia ................................................................................................................... 193
3 Ibilbideetan gidatzea, orientatzea ................................................................................. 201
3 Atari zabaleko teknikak aplikatzeko jokoak .................................................................. 206
3 Esentzia ........................................................................................................................ 214
3 Larruak ontzea .............................................................................................................. 221
3 Labea eta okintza ......................................................................................................... 223
3 Nola programatu bide ekologikoak ............................................................................... 230
LANBIDE EKIMENA
III
Aisialdiako
animazioa
1.- AISIAREN ETA DENBORA LIBREAREN BILAKAERA
1.1. Aisia eta denbora librea historian zehar

1.2. Gaur egungo soziologia
1.2.1. Marxismoa eta lanaldiari buruzko aldarrikapenak
1.2.2. Aisia eta kontsumo-gizartea
1.2.3. Aisiaren eredu burgesaren demokratizazioa
1.2.4. Aisiaren eredu burgesari hezkuntzatik emandako erantzuna
1.2.5. Aisiaren zibilizazioaren krisia
1.2.5.1. Langabeziaren fenomenoaren ondorioak
1.2.5.2. Aisiari eta denbora libreari buruzko oraingo ikuspegia
LANBIDE EKIMENA
1. AISIAREN ETA DENBORA LIBREAREN BILAKAERA

1.1. Aisia eta denbora librea historian zehar
PREHISTORIA
Ez zegoen denbora librearen eta lan-denboraren arteko bereizketa garbirik, baina
bazeuden jarduera ludikoak eta artistikoak. Aipagarriak dira hor pintura eta ehiza eta gudua
prestatzeko jarduerak.
LEHEN NEKAZARITZA-GIZARTEAK
Handik aurrera, Aisiak klaseen arteko muga soziala ezarriko du. Jabeen, gudarien,
apaizen eta jabeak ez direnen figurak agertu ziren. Aisia jabeentzat baino ez zen, haiek
baitziren gizaki libreak. Jabe ez zena langilea eta aldi berean esklabo zen.
GREZIAKO GARAIA
Aisiak garrantzi handia zuen, eta lanaren gainetik zegoen balioen eskalan. Aisia bizitzaren zati zen, bizitzaren filosofia da.
Han SCHOLE terminoa agertu zen, Aisialdi, atsedenaldi, lasaitasun, bake, ikastaldi gisa
ulertua. Hortik sortuko zen, geroago, eskola hitza.
Horrekin batera, SCHOLASTICOS izenekoak agertu ziren, hau da, Aisialdia zutenak,
jakinduria zutenak. Aisialdia, beraz, lanerako erabiltzen ez den prestakuntza-aldia da.
A-SCHOLIA terminoak lana esan nahi du, eta Aisialdiaren aurrez aurre dago. Alabaina, garai
hartan esklabutza zegoen eta, hortaz, Aisialdia gizaki libreek baino ez.
ERROMAKO GARAIA
OTIUM terminoa agertu zen; Seneka-ren arabera, kontenplazio aldia zen, filosofiari
emandako denbora. Horri kontrajarrita, NEC-OTIUM dugu (aisialdirik eza), ondoren NEGOTIUM
= NEGOZIO bilakatuko zena, lanaldia, alegia.
Garai horretan sortu zen gaur egun MASA-AISIA deitzen duguna. Goi-mailako
klasearen kultura elitistatik at geratzen den Aisia zen. Haren helburua kontrol soziala zen,
herriari ogia eta zirkua emanez.
PENTSAMENDU KRISTAUAREN GARAIA

Lehen unean, benetako negozioa arimaren salbazioa dela predikatzen zen; beraz,
justifikatuta zeuden kontenplazioa eta otoitza.
LANBIDE EKIMENA
Geroago, aldaketa gertatu zen, III. mendeko Eskola Hedonisten aurkako erreakzio gisa,
eta lana elementu zibilizatzailetzat balioetsi zen, eta Aisia alferkeriatzat, denbora antzu eta
galdutzat ulertu zen. Horrela, lana/atsedenaldia txandaketa agertu zen, ... eta zazpigarren
egunean atseden hartu zuen delakoari jarraiki.
ERDI AROA
Garai hartan, Aisia ez zen ia balioesten.
Gizartea hiru figura nagusik osatzen zuten: nobleziak, nekazariek eta Elizak. Hemen
aisian dabilen NOBLEZIA dugu, denbora gudu-trebetasunak lantzen (torneoak, ehiza, borrokak...)
eta ikuskizunetan (dantzak, abestiak, juglareak...) ematen duena.
NEKAZARIEK etengabe egiten zuten lan, Elizak ezarritako jaiegunetan izan ezik. Han
herri-kultura bat sortu zen, elezahar, balada, sorginkeria, joko, dantza, eta abarretan oinarritua.
ELIZAK, bere aldetik, lana sistema gisa legitimatu egiten zuen, lanak santu egiten
gaitu lelopean.
ERRENAZIMENTUA
Burgesia agertzea du ezaugarritzat eta, horrekin batera, kultur loraldia eta
humanismoaren gorakada ere bai. Enpresaburu txikiarekin batera, lanaldia murrizteko ametsa
agertu zen. Nekazariek, berriz, ez zuten ia lekurik ikuspegi berri horretan.
KALBINISMOAREN ETA ERREFORMAREN GARAIA

Lana berez dago justifikatuta. Langile izatea bertutea da, eta alferkeria bekatua eta
txarkeria. Dogma teologikotzat hartzen zen lanean arrakasta izatea Jainkoak aukeratutakoa
izatearen eta betirako salbazioaren seinale dela. Jaiegunak gutxitu egin ziren eta lan-ordutegien
zurruntasuna areagotu egin zen.
Goi-mailako klaseek, lanik egin gabeko Aisia ez zuten lehen bezala erabiltzen, baizik
eta ondasunen kontsumora bideratu zuten. Protestantismoak berehalakoan agertuko zen
Kapitalismoaren oinarri ideologikoak ezarri zituen.
MODERNITATEA ETA INDUSTRIA IRAULTZA

Fabrika agertu zen, aldaketa-elementu gisa. LANGILEA agertu zen, eta hiri handiak
sortu ziren, gizarte urbanoa sendotuz.
Fabrikaren batera, ordutegiak azaldu ziren, lanaldia eta aisia mugatzen dutenak.
Langileen lehen eskaerak agertu ziren:
-
8 orduko lanaldia.
LANBIDE EKIMENA
Ordaindutako asteburuak eta oporraldiak.
Etengabeko prestakuntza eta birziklatzea.
GAUR EGUNGO GIZARTEA

Denbora Librea luzatu egin da, eta gure denboraren % 20 edo % 30 da jadanik; honela
bana genezake: 8 ordu lo egiteko, 8 lan egiteko eta 8 aisialdirako.
Gaur egun, Aisia eta aurrerapena elkarrekin doaz, baina baita aurrerapena eta langabezia
ere. Racionero-ren arabera, langabezia sistema ekonomikoaren arrakasta da.
Aisiaren Zibilizazioan omen gaude, non lau Aisialdi mota aurki ditzakegun:
-
AISIALDI DEMOKRATIZATUA: gidaritza duen klasea lehen baino langileagoa da,

gogor lan egin behar baitu bere estatusari eusteko. Langile-klaseak, berriz, lehen
baino Aisialdi gehiago dauka. Beraz, klaseen artean alderanzketa gertatu da.
Halaber, aisialdiko beste klase bat sortu da: gazte-mugimendu batzuk, hala nola
punkak, hippyak edo beatnikak.
AISIALDI INDUSTRIALA: Aisiak diru asko mugitzen du. Aisia produzitu eta Aisia
kontsumitu egiten da, katean produzitu eta kontsumitu ere. Ugari dago, eta
poltsiko guztietara egokituta gainera. Publizitate eta marketin ugari haren
inguruan egiten da.
AISIALDI PRODUKTIBOA: indibidualki, Aisialdi produktiboa ere bilatzen da, hau da,
prestakuntza eta kualifikazio handiagoa, estatusa hobetzearren.
AISIALDI PRIBATIZATUA: Aisialdi indibidualak eta familiarrak indar hartu du: autoa
zaintzea, etxean bideoak ikustea, musika entzutea...
1.2. Gaur egungo soziologia

1.2.1. Marxismoa eta lanaldiari buruzko aldarrikapenak
Aisiaren arazoak, Iraultza Industrialean, dimentsio bikoitza hartu zuen: alde batetik, arazo sozial
bilakatu zen, denek ez baitzuten aukera bera denbora libreaz gozatzeko, eta, bestetik, arazo
moral bihurtu zen, aisiaz gozatzeko eskubidea gizarte-klase jakin bati soilik aitortzen
zitzaionean, langileei ezer egin gabeko tarte oro gaitzetsi egiten zitzaielako.
Pentsalari marxistek denbora librearen gaia aztertu zuten, baina berdintasunik gabeko
lanaren banaketaren injustizia sozialaren ikuspuntutik. Filosofo horiek aisiaren soziologiaren
LANBIDE EKIMENA
lehen teorikotzat jo ditzakegu, nahiz eta gaiari, langileek bizi-kalitate hobea izateko eskakizun
humanitarioekin lotuta, zeharka heldu.
Karl Marxek, adibidez, lan industrialeko baldintzak hobetzea eskatu zuen; izan ere,
nahiz eta lana bizitzako lehen premia izan, garai hartan esperientzia alienatzailea eta
zentzurik gabekoa bilakatu zen. bere Kapitala liburuan (III. liburua, 48. kap., 3. eranskina),
Marxek honako hau dio:
Gizartearen benetako aberastasuna ez da lanaren iraupenaren araberakoa, baizik eta
produktibitatearen eta bere baldintza nolabait perfekzionatuen araberakoa. Askatasunaren erreinua premiagatik eta kanpotik ezarritako presioagatik lan egiteari uzten
zaionean hasten da.
Horrek, azken batean, Ongizatezko Estatuaren oinarriak finkatu zituen, non oinarrizko
premiak ahalik eta esfortzurik txikienaz betetzen baitziren, horrela lanaldia murriztu ahal izanik.
Horretarako, hala ere, beharrezkoa zen aldez aurretik lan industrialaren ezaugarriak aldatzea,
sistema ekonomiko komunistaren printzipioen arabera, zeinak gizarte maila guztietan
berdintzen baitzituen lan kopurua eta aberastasunaren banaketa:
Gizarte komunistan, ez langilearen berehalako lana, ez berak horretan emandako denbora,
ez dira izango produkzioaren eta aberastasunaren zutabe nagusiak, baizik eta denbora
librea izango da, hau da, lanari ematen ez zaion denbora eta norbanakoaren garapen
osorako balio duena.
Beraz, denbora librea nazio baten aurrerapen sozialaren adierazpiderik garbiena da
Marxentzat, aberastasunaren berdintasunezko banaketaren eta lan egiteko beharraren seinale
izango bailitzateke. Denbora librearen demokratizazio horrek ahalmena ematen dio populazio
osoari aisiaz eta entretenimenduez gozatzeko, klase-desberdintasunik egin gabe. Aisia, orduan,
bizitzako ohiturak aldatzen dituen eta pertsona errealizazio bidean jartzen duen fenomenoa
izango
litzateke.
Askatasun-tartea
ezinbestekoa
da
gizakiak
atseden
hartzeko
eta
indarberritzeko, baina baita sormen-ahalmenak garatzeko ere. Hori begi-bistakoa iruditzen

zaigu gaur egun, baina ez zen hala Iraultza Industrialaren garaian, langilea, enpresaburuak
gaizki ordaindutako lan-indar soil gisa, esklabo huts zenean.
Aisiaren banaketa bidegabea zen, produkzio-baliabideen jabe zen oligarkia batek soilik
goza baitzezakeen, langileak lanaldi luzeegietan akitzen ziren bitartean; gainera, Paul Lafargue
Marxen suhiaren argudio nagusia ere izan zen. Alferkeriarako eskubidea (1880) liburuan,
oraindik bizimodu lasai eta patxadatsuaz gozatzeko aukera zuten herri primitiboak laudatzen
zituen. Frantzian edo Ingalaterran berriz, familiak bizirik irauteko sei urteko haurrak ere lanera
LANBIDE EKIMENA
bidaltzen ziren. Horregatik, Lafarguek alferkeria defendatzen zuen, aisiaren berdintasunik

ezaren aurkako protesta gisa.
Alferkeria sistema ekonomiko kapitalistaren eta ahalegina eta sakrifizioa goratzen
zituen moral puritanoaren aurkako kontzeptu subertsiboa zen erabat; izan ere, atsedena, festa,
jokoa esan nahi zuen, nagikeria, beharrik gabekoa eta denbora galtzea omen zena, hain zuzen
ere. Hori zuzen-zuzenean zihoan orduko burgesek eta enpresaburuek defendatzen zuten
lanaren santifikazioaren aurka, baina, sakonean, azken muturreraino eramaten zuen lan
kopurua eta denbora librea gizarteko maila guztietan berdintzeko premisa marxista.
Baina
Lafarguek,
gainera,
aisiaren
balio
ekonomikoaren
lehen
erreferentzia
historiografikoa eman zuen, fabriketako produktua kontsumitzeko denbora gisa. Denbora

librean, garapen industrialak produzitutako ondasunak eta aberastasunak gastatzen ziren,
baina kontsumo hori nagusi zen burgesiaren esku soilik zegoen, hark baitzuen aberastasun eta
denbora libre gehien, langileen gehiegizko lanaren bizkar. Hori, ikuspuntu moraletik bidegabea
izateaz gain, erabat defendaezina zen ikuspuntu ekonomikotik. Beharrezkoa zen langileek ere
denbora libreaz gozatzea eta behar adinako diru-baliabideak izatea, produkzioaren eta
kontsumoaren arteko oreka ekonomikoari eusteko.
Hori horrela, aisiaren demokratizazioa, hau da, denek bizitzaz gozatzeko eskubidea
zabaltzea, izan zen Mendebaldeak Iraultza Industrialaz geroztik izandako gizarte-bilakaeraren
funtsezko ideietako bat. Klaseen arteko gatazkan, mugimendu marxisten kezka nagusietako bat
langileen kultur maila igotzea zen. Ez zuen ezertarako balio eszenatoki politikoan indarra
hartzeak eta lorpen sozial batzuk eskuratzeak, gero langilea horretarako prestatuta ez
bazegoen; ez zuen ezertarako balio lanaldiak laburtzeak eta denbora libre gehiago izateak,
gero langileak horrekin zer egin ez bazekien. Ideia hori oso ongi jaso zuen Marxek berak,
gizakiaren ahalmen intelektualak eta unibertsalak gutxi batzuen esku egon ezin zirela zioenean
(Munn, 1980, 25. or.). Langileen eta elite dirudunen bizi-baldintzak parekatzeko, beharrezkoa
zen hausnartu, kritikatu eta joko demokratikoetan parte hartzeko gai ziren herritarrak
prestatzea, burgesiak edo aristokraziak zituzten aukera berberekin. Horregatik, sindikatuak
Herri Hezkuntzako benetako zentro bilakatu ziren, non militanteen prestakuntza presio sozial
handiagoa egin ahal izateko funtsezko mekanismoetako bat izan baitzen.
Herri Unibertsitateen eta Langileen Ikasketa Zentroen garaia izan zen hura, non
ekonomia, politika eta legeak ikasten baitziren, baina baita literatura modernoa edo artearen
historia ere. Masa-animatzaile handien txanda izan zen, herriari borrokarako grina piztu zioten
hizlari dinamikoena. Paradoxikoki, langileen asoziazionismo horrek
lanaldiaren ondoren
geratzen zitzaion tarte laburrean bilatu zuen bere lekua, lan-baldintzak hobetzeko zereginean,
hain zuzen ere; hortaz, aisian lanari begira egiten zen lana, eta ez alderantziz (Kaes, 1971, 52.
or.). Estatu Batuetan, 1886ko maiatzaren 1eko festan emandako lelo ospetsua, lanaldiari
LANBIDE EKIMENA
buruzko aldarrikapen horien eredu bikaina da: Zortzi ordu lanerako, zortzi ordu atseden
hartzeko eta zortzi ordu kulturarako.
Denbora librearen demokratizazioa, edota atseden hartzen duen kolektiboa handitzea,
funtsezko hiru argudioen arabera moldatu zen (Gmez Prez, 1988, 22. or.):
1. Lanaldia laburtzea.
2. Lan-baldintzak hobetzea.
3. Soldatak handitzea, baita oporraldian ere.
Gogora ditzagun dinamika horren bilakaeran mugarri diren data batzuk:
Lan egin dezaketen haurren gutxieneko adina zortzi urtera mugatzea, 1833an
Ingalaterran eta 1841ean Frantzian.
Hamar orduko lan-eguna, edota hirurogei ordukoa astean, 1847an Ingalaterran,

1860an Estatu Batuetan eta 1900an Frantzian.
Espainian, haurren lanaldia laburtzea 1902an, eta igandeetako nahitaezko

atsedenaren legea 1904an.
Eguneroko zortzi orduko lanaldia, edota berrogeita zortzi ordukoa astean, Europa
guztian 1919an instituzionalizatua.
Ordaindutako oporretarako eskubidea, langile guztientzat, 1936an.
Aldaketa horiek ez dira linealki ez eta aldi berean gertatu herrialde guztietan. Langile frantsesek
aurre egin zioten astean hirurogei orduz lan egiteko 1900ko xedapenari: Ez diguzue lan egiten
uzten oihu egiten zuten. Gosez hilko gaituzue lege horrekin. Ez dugu lege hori nahi, ez
zaituztegu nahi. Aldi berean, ugazaba filantropiko batzuk, Robert Owen ingelesa adibidez, lan
astunetan ordu gehiegi aritutako langile nekatuak produkzioa moteldu egiten zuela konturatu
ziren; beraz, enpresaburuaren interesak berak eskatzen zuen lanaldia laburtzea (Kaes, 1971,.
54. or.).
Behin-betiko urratsa II. Mundu Gerra amaituta egin zen, Gizakiaren Eskubideen
Adierazpen Unibertsalaz (1948); bere 24. artikuluan, hauxe berretsi zuen:
Pertsona orok du eskubidea atseden hartzeko, aisiaz gozatzeko, lanaldia arrazoizko
moduan mugatzeko eta aldizka oporraldi ordainduak izateko.
Orain, hauxe dugu galdera: lanaldia pixkanaka murrizteak, historian zehar gaur egungo
35 orduak proposatzeraino lortu delarik, gaurko gizakiaren bizi-kalitatea hobetzeko benetan
balio ote duen. Nora doa giza lana? (1950) eta Lanaren apurrak (1968) izenburua duten bi
analisi zorrotz baina etsigarritan, Georges Friedmann-ek, oraindik ere, XX. mendearen bigarren
LANBIDE EKIMENA
zatian ezaugarri tamalgarri eta alienatzaile batzuk ikusten zituen lan industrial teknifikatuan bai
sistema kapitalistan, bai estajanovistan-. Hona hemen ezaugarri horietako batzuk:
Zereginak zatikatzea, lana apurka egitea; horrek suntsitu egiten du gizakiak bere
lanaren
emaitzarekin
duen
berehalako
harremana,
sormenaren
eta
ekimen
pertsonalaren sintoma oro ezabatzen baitu.
Ia lanpostu guztiak trukagarriak dira, langilearen aldetik egokitzapen aldi txiki bat
besterik eskatzen ez duten zereginen espezializazioaren ondorioz.
Gizakia makinaren menpe dago, hura produkzio-katearen beste begi bat bailitzan
ikusteraino, industriako engranajearen beste pieza bat, alegia.
Lan-kadentzia eta erritmo automatizatuak, eta otorduetarako tarteak ezabatzea,

produkzioan ahalik eta eraginkortasunik handiena lortzeko.
Zeregin monotono eta aspergarriak, sormenerako aukerarik eza: ogia tristuraz eta
asper eginda irabaziko duzu; ondorioz, jarrera depresiboak eta lanerako erabateko
motibaziorik eza sortzen dira.
Neke fisikoa eta gozatzen ez den baina bizirik irauteko beharrezkoa den lanarekiko
morrontza psikologikoa; ondorioz, alienazio handiak izaten dira eta nortasuna pobretu
egiten da.
Pertsonarteko harremanak okertzea, bai produkzio-katearen zurruntasunagatik, bai

langile-taldeen arteko lehiaren errefortzuagatik.
Hiri handietako auzuneetan, kalitate eskaseko etxe industrialen ekosistema agertzea,

batere osasuntsua ez dena, kutsadura, populazioaren dentsitatea eta maila ekonomiko
eskasa direla-eta; ondorioz, bizi-baldintza miserableak sortzen dira.
Lan industrializatu horrek interesa erabat galdu zuen herritar arruntarentzat; izan ere, egunean
zehar, bere pentsamendu bakarra fabrikatik ahalik eta lasterren irten eta errealitatetik ihes
egitea zen. Horrela, Friedmann-ek aisialdiari bertute ia terapeutikoak egotzi zizkion, atsedena
eta liberazioa baitzen, gutxieneko orekarentzat ezinbestekoa. Bere hitzetan, eguneroko
bizimoduaren tentsioak eta frustrazioak kitatzeko zen aisialdia, giza aberastasuna eta
errealizazioa ahalbidetzen zituena, hori ez baitzen jadanik posible lanean (Friedmann,
1961, 181. or.).
LANBIDE EKIMENA
Ildo beretik ibili zen Erich Weber (1969), harentzat konpentsazioa baitzen aisiaren
funtziorik garrantzitsuenetako bat. Konpentsazioa norbanakoa nortasuna desoreka dezaketen
ondorio batzuetatik askatzeko prozesua izango litzateke, desio erreprimitu batzuk betetzea,
arazoak zuzenean gaindituz edota bete gabeko nahiak zeharka ordeztuz. Aisiaren
konpentsazioaren alderdirik esanguratsuenak hauexek ziren, Weber-en arabera:
Ospe handiagoko estatus sozial bat aitortzea, batez ere gizarte-estimazio handirik
gabeko lana duten langileengan.
Entretenitzea eta plazerra, eguneroko bizimoduaren monotonia, plangintza, arautzea

eta uniformetasuna hausten duten aldetik.
Nor bere baitara biltzea, bakardadea eta nork bere burua aurkitzea, mundu
modernoaren zaratak, presioak eta presak sortutako barne-aztoramena alde batera
uzteko.
Pertsonarteko harremanak, lagun minak bilatzea eta borondatezko gizarte-zerbitzuren

bat eskaintzea, isolamenduari, bakardadeari eta lanarekiko kezka handiegiari aurre
egiteko.
Kulturarekiko interesa, birziklapen profesionala, ikastaroak egitea eta hezkuntza ez-formaleko besteko modalitateak, hezkuntza-gabeziak konpentsatzeko, pertsonalki eta
profesionalki aurrera egiteko, autoestimua eta konfiantza areagotzeko edota munduari
buruz informazio handiagoa izateko.
Autodeterminazioa, hau da, erabakiak hartzeko garaian askatasuna eta autonomia

izatea, soldatapeko bizimoduaren mugei eta menpekotasunei nahiz merkatuko legeen
bide zurrunei eta manipulazioari kontrajarrita.
Horrela, konpentsazioa aisiaren fenomenoaren oinarrizko prozesu psikologikotzat azaltzen da,

baina pertsonarentzat oreka fisiko eta mentala berreskuratzeko baliabidea da. Sakoneko
arazoa hauxe da, oraindik ere: nolako edukia izan behar duen denbora librearen espazio
horrek, pertsonarentzat aisialdi benetan aberasgarria izan dadin. Izan ere, aisia disfuntzionala
edo desegokia bada, utzi egingo dio bere funtzio konpentsatzailea betetzeari, eta hori
gainerako denbora sozialak bete beharko du. Aisian zer egin galderari erantzuten saiatzea izan
da gaurko kontsumo-gizartearen estrategiarik onena.
LANBIDE EKIMENA
1.2.2. Aisia eta kontsumo-gizartea

XX. mendearen hasieraz geroztik denbora libreak izan duen gero eta garrantzi handiagoaren
adierazle izan zen, nazioartean, Nazioen Sozietatea delakoa sortzea eta, haren baitan,
langileen aisien erabilerak planteatutako arazoak gero eta gehiago kontuan hartzea. 30eko
hamarkadan burututako hainbat kongresuk, gero eta herrialde partaide gehiagorekin, mendebaldeko zibilizazioaren uste orokorra jaso zuten. Bilkurarik aipagarrienak haiexek izan ziren
(Monera Olmos, 1984, 321. or.):
Lanaldiaren Iraupenari eta Aisiari buruzko konferentzia, Washington, 1919.
Denbora Librea Aprobetxatzeko Nazioarteko I. Kongresua, Lieja, 1930.
Aisiari eta Olgetari buruzko I. Kongresua, Los Angeles-ko Joko Olinpikoekin bat egin
zuena, 1932.
Langileen Denbora Librearen Antolamendurako Nazioarteko Kontseilua izeneko

erakunde unibertsala sortzea, 1934.
Denbora Librea Aprobetxatzeko Nazioarteko II. Kongresua, Brussela, 1935.
Aisiari eta Olgetari buruzko beste Kongresu bat, berriro ere Olinpiadekin batera,
Hamburg, 1936.
Lanari eta Alaitasunari buruzko Nazioarteko Kongresua, Erroma, 1938.
Garai horietan, Europa osoan eta Estatu Batuetan denbora libreko elkarte, kirol- eta mendizale-elkarte, biltoki eta osagai sozial handiko hainbat obra erlijioso, hala nola Oratorio Salestarrak
eta Patronatu Katolikoak (non haurrei eta gazteei dibertsio osasuntsuak eta hezitzaileak
eskaintzen saiatzen baitziren), eta abarren gorakada izugarria gertatu zen. Horrekin batera,
gizartearen aisialdirako eskaintzez betetako ekimen politiko ugari izan zen, hala nola Misio
Pedagogikoak Espainian, Gazteria Musikalak Frantzian, kanpalekuen eta gazteentzako
aterpeen moda Europa osoan, tarifa murriztuko bidaia-agentziak, etab. (Kaes, 1971, 57. or.).
Aisiaren gaia interesgarria izaten hasi zen mendebaldeko gobernuentzat, Leo Lagrange
frantsesaren testu honetatik ondoriozta dezakegunez (Monera Olmos, 1984, 322. or.):
Gure helburua, sinplea eta gizatiarra, gazte frantsesei beharrezkoa duten poza eta
ongizatea kirolaren praktikan aurki dezaten da eta, aldi berean, denbora libreko jardueren
erakunde bat eratzea, langileek euren lan gogorraren saria eta entretenimendua lor
dezaten. Berrogei orduko lanaldiak, ordaindutako oporrek, gure herrialdeko langileek eta
herritarrek lanak erabat harrapatzen ez dituen bizimodua eskuratzeak, denbora libreko
jardueren antolamenduaren arazoa dakarkigute: kirol-jarduerak, turistikoak, kulturalak, non
bat egin behar duten, eta elkarren osagarri izan, ikasketa, paseo, kanpaleku, bidaia,
ikuskizun eta jaien plazerrek.
LANBIDE EKIMENA
10
Zein izan zen aisialdiaren arazoaren ezohiko interes horren arrazoia? Erantzuna konplexua
da, eta berez bi ikuspuntutatik ondorioztatzen da.
Alde batetik, herriak aisialdia irabazi zuen. Hori ikusi dugu jadanik. Lanaldia gero eta
gehiago murriztearen ondorioz, eta gizarte-ongizate eta bizi-kalitate hobeari esker, langileek,
pixkanaka, ordura arte burgesiarenak soilik ziren jarduerak, lekuak eta oporraldiko luxuak
eskuratu zituzten. Kuantitatiboki, aisialdiaz gozatzen zuen masa soziala askoz handiagoa zen
jadanik 1920-1930 hamarkadan.
Bestalde, aisialdia benetako arazo bilakatu zen, batez ere hiri handietan. Aisialdia
gizarte industrialaren bizitza-erritmora moldatzearen seinale ona da: pertsonek lan egiten dute,
sistemara egokitzen dira, arauak betetzen dituzte eta, ondorioz, merezitako denbora libreaz
goza dezakete. Osagai horietakoren bat desagertzen denean, desegokitzapen sozialeko
egoerak sortzen dira, jarduerarik gabeko denbora librean areagotu egiten direnak: langabezia,
immigrazioa, krisi ekonomikoa, Lege Lehorraren ondorioak, delinkuentzia eta gangsterismoa
dira Amerikako hirietan 20 eta 30eko hamarkadetan izan zituzten arazo larrietako batzuk, hala
nola Chicagon eta New Yorken (Lundberg-Komarovski-McIllnezy, 1934).
Aisialdiaren errealitate berri horren ondorioz, soziologiaren ikerketa zientifiko gero eta
esanguratsuagoak izan ziren, jadanik erabat demokratizatutako aisialdiak sortuta, agertu ziren
arazo sozial, politiko, ekonomiko eta kulturalei buruz.
1.2.3. Aisiaren eredu burgesaren demokratizazioa

Aisia bere interesetarako nahita erabiltzen zuen gizarte-sistema modernoaren lehen
kritikari handia Chicagoko unibertsitateko irakasle bat izan zen, David Riesman izenekoa, bere
jendetza bakartia (1948) liburuarekin. Riesman-ek azpimarratzen zuenez, balioak gero eta
gehiago galtzen ziren fabriketako lan automatizatu eta alienatzailean, populazio ia guztiarentzat
berdina zen lan hartan, alegia. Hori horrela, gizakiari aisialdia besterik ez zitzaion geratzen bere
aukerak egiteko eta bera izateko. Alabaina, aisia nahitaez kontsumitu beharreko gizartera
egokitzeko mekanismo huts bilakatu zen, komunikabideek gidatua eta manipulatua. Ondorioz,
aisiak galdu egin zituen pertsonari eskaini beharreko indibidualtasuna, autonomia eta garapen
pertsonalaren ezaugarriak. Horrela, aisiaren zibilizazioaren biztanlearen eredu berria izaki
indibidualista eta heterogidatua zen, hau da, kanpotik modek, neurrigabeko informazioak eta
inguruneko eskakizunek mugitzen zutena. Baina okerrena hauxe zen: gizaki hark besteekiko
inguruarekiko menpekotasuna onartzea, eta horregatik kontsumitzea.
Riesman-ek nahiko ongi asmatu zuen kontsumo-zibilizazioaren ezaugarririk esanguratsuenak aurreikusi zituenean; zibilizazio horrek adierazpiderik gorena II. Mundu Gerraren
LANBIDE EKIMENA
11
ondoren izan zuen, Estatu Batuetan. Martha Wolffenstein-ek (1955) eta Margaret Mead-ek
(1957), artikulu banatan, aisia kontsumistaren eredu horren bultzatzaileak aipatu zituzten:
Lehenik eta behin, II. Mundu Gerraren ondoren, oparotasun ekonomiko handiaren aldia
etorri zen; garapen teknologikoak eta produkzioaren gorakadak lana hobeto banatzea
izan zuten ondorio, eta aberastasunaren banaketa demokratikoagoa ere bai.
Ikuspuntu ekonomikotik, onartuta zegoen ugari kontsumitzea produkzioaren erritmoaren

sostengatzaile bihurtu zela; hortaz, ezinbestekoa zen aisialdirako espazio bat izatea
asteburuak eta oporrak, industrian produzitutako ondasunei eta produktuei irtenbidea
emateko.
Bizi-mailak gora egin zuen eta aisia gizarte-klase guztietara gauza benetan garrantzitsu
gisa zabaldu zen, ordaindutako oporrek eta asteburuetako atsedenaldiek ematen zuten
ahalmen handiagoa zela-eta, besteak beste.
Populazioak hiri handiak utzi eta etxebizitza hiri inguruetara aldatzea erabaki zuen,
naturatik hurbil dauden espazio irekien bila, kirol-aisiez edo ibilaldiez gehiago gozatu
ahal izateko; urrezko Kalifornia imitatu beharreko paradisu bilakatu zen.
Telebista AEBko biztanle guztien etxeetan sartu zen, eta publizitatea berehala azaldu
zen beharrizan eta gurarien sortzaile gisa, balioak manipulatuz, arau moralak lasaituz
eta ohitura sozialak parekatuz; horrek guztiak aisiaren kontsumo masifikaturako bidea
zabaldu zuen.
AEBko ezaugarriak zituen kontsumo ugaria oso positiboki balioesten zen, herrialde
baten garapen eta ongizate sozialaren adierazle gisa eta, neurri batean, Bloke
Komunistako bizimoduari kontrajartze ideologiko gisa.
Horren ondorioz, plazerraren eta ludikotasunaren moral berria garatu zen Fun Morality,
hedonismoa, gaitzetsi beharrean, goratu egiten zuena eta, pixkanaka, laneko ahaleginaren
eta sakrifizioaren etika puritanoa alde batera utzi zuena. Planteamendu horren arabera,
aisia ez zen jadanik gauza txartzat jotzen, baizik eta derrigorrezkoa izatera ere iritsi zen.
Laburbilduz, denbora
librea, lan-obligaziorik
ez zegoen
denbora ez
ezik,
erabilera
pertsonalerako denbora ere bazen orain, norbera gogobetetzea eskaintzen zuena eta sozialki
ongi ikusia (Kaplan, 1960). Plazerra laneko esfortzuaren sari gisa ikusteko jarrera-aldaketa hori,
1950-1960 hamarkadan oso modan egon zen hitz berrian laburbiltzen da: laketzea hitzean.
Kontsumoak laketze-espazio hori betetzen jakin zuen, pertsonen bizitza pribatuan sartuz eta
hura gidatuz, aisia betetzeko eta dirua gastatzeko jarduera ugari eskainiz, hala nola hobby-ak,
do it by yourself eta etxeko eta familiako beste hainbat entretenimendu. Denbora librearen
oinarri horrek ekarri zuen amets amerikarraren irudi bukolikoa, American Way of Life delakoa:
Kalifornia, Beach Boys-en musika, home sweet home, Pop-Art delakoa eta kultura sistema
kontsumistaren menpe ezartzea.
LANBIDE EKIMENA
12
Panorama hura ikusta, David Riesman-ek autokritika zorrotza egin zuen Oparotasuna,
zertarako? (1964) bere liburuan, non Aisiaren Soziologia modernoaren oinarriak ezarri
baitzituen. Bere ondorioak askoz ere pesimistagoak izan ziren, berak 1955ean Chicagon
sortutako azterlan soziologikoen institutu batetik egindako ikerketen ondorioz; institutu hura
aisiaren arazoa berariaz aztertzeko sortu zuen, hain zuzen ere. Gerra osteko euforia
sozialarekin bat egin gabe, Riesman-ek AEBko gizartearen pentsamoldea eta jarrerak gaitzetsi
zituen, xahutzearen benetako filosofiaren biktima zelakoan, materialismo hutsean erori baitzen.
Aisia mota guztietako ondasun baliagarrien eta alferrikakoen kontsumorako eszenatoki bilakatu
zen, eta kasurik gehienetan, norbanakoarengan erreakzio pasiboak eta gainerako kontsumitzaileak egiten zutenaren imitatzekoak sortzen zituen.
Aisiaren industria berriak, oporraldirako elkarteak eta entretenimendura bideratutako
enpresak masa sozialaren konformismoa izan zuten aitzakia ugaltzeko, eta norbanakoari okupatuta egoteko produktuak eta egoerak eskaintzeko. Eta denbora librea demokratizatzearekin
batera, paradoxikoki, askatasuna eta berezkotasunaren ukazioa iritsi zen, publiko guztientzako
kultur azpiproduktuak eskainiz, kontsumitze hutsa beste helbururik gabe. Laburbilduz, aisiak
lanaren menpekotasun-mekanismo berberei jarraipena eman zien, askoz baliabide sotilagoak
erabiliz, hori bai. Beraz, Estatu Batuek lortutako oparotasun-irudi horren ondoren, zilegi zen
oparotasuna zertarako? (Riesman, 1964) galdera.
Sakonean, galdera horren bidez jakin nahi zuena hauxe zen: aisia kontsumista eta
despertsonalizatzaile hori gizakiarentzat benetan positiboa ote zen. Riesman-en liburuak
zekarren pesimismo sakonak eragin handia izan zuen soziologo askorengan, ondorio berberak
atera baitzituzten urte batzuk geroago (Grosjean, 1980):
Aisiak ez gaitu askatzen. Are gehiago alienatu egiten gaitu. Kontsumo-gizarteak irtenbidea
eman behar dio bere produktuei eta aisiak merkatu aparta eskaintzen dio. Lanorduetan
ikusten dugun esplotazio berbera ageri da ordu libreetan ere. Denbora librea, berez, ez da
gero eta handiagoa; murrizteko arriskua ere badu. Hasi gara konturatzen ez dela nahikoa
lan profesionalari emandako denbora laburtzea, denbora librea luza dadin.
Azken batean, lan automatizatuak langile askoren igurikapenak betetzen ez bazituen, aisiak
ere ez, jokabide kontsumista hutsarekin nahastu baitzen. Riesman-ek hauxe proposatu zuen:
1.
Lanari berriro zentzua ematea, hori baitzen, oraindik ere, pertsona eraikitzeko funtsezko
errealitateetako bat.
2.
Aisia kultur balio gisa berreskuratzea, norberaren askatasun eta sormenerako aukera
gisa, kontsumismoaren masifikazioarekin kontrajarrita.
LANBIDE EKIMENA
13
Horixe da aisiaren soziologiak 60ko hamarkadaz geroztik definitu duen hezkuntza-kezka, batez
ere Europan eta UNESCOren eskutik.
1.2.4. Aisiaren eredu burgesari hezkuntzatik emandako erantzuna

Aurreko analisi soziologikoek zehatz-mehatz erakutsi zituzten mendebalde guztian zabaldutako
aisiaren ereduaren baldintzak eta ezaugarriak. Baina, nahiz eta ikerketa horien ondorioak
nahiko negatiboak izan, soziologoek ez zuten alternatiba eraginkorrik irudikatzen aisiaren
arazoari zentzu gizatiarragoa emateko garaian; teoria eta ekintza bateratzea falta zen.
Ikuspegi horren aitzindari bat Karl Mannheim (1950) hungariarra izan zen, ulertu
baitzuen aisia ezin zela enpresen manipulazio degradatzailearen esku utzi, ez eta
pertsonaren autonomia ukatzen duen Estatuaren araupetzearen esku ere. Haren ideia
aisiaren plangintza demokratikoa martxan jartzea zen, kultur garapenerako jarduera ez-komertzialak bultzatzeko. Aisia garapenerako aukera gisa hartzen duen ikuspegi hori bat
dator Mendebaldeko kultur politikek geroago, 60ko hamarkadan, egin duten planteamenduekin, gizarte- eta kultur demokratizazio handiagoa lortu nahi izan dutenean, kultura
ahalik eta pertsona gehienen esku jarriz. Ondorioz, aisiaren arazoa Herri Hezkuntzaren
esparruan geratu zen (Ventosa, 1993, 33. or.).
Beharbada, Joffre Dumazedier frantsesa izan da autorerik ospetsuena gai horri
dagokionez, bere idatziengatik ez ezik, baita 1945ean sortutako Peuple et Culture herri-hezkuntzaren mugimenduan izandako esperientziagatik ere. Bera izan zen lehena aisia
fenomeno globalizatutzat eta berez (ez lanari lotuta) aztergarritzat jotzen. Zibilizazio teknifikatu
modernoak hezkuntza-beharrizan berriak sortzen zituela ulertu zuen, batez ere eskolatik eta
lantokitik kanpo eta, horregatik, denbora librea berreziketarako erabil zitekeen espazioa izan
zitekeela, gizakiari etengabeko aldaketa sozialetara egokitzen laguntzeko. Beraz, Dumazedier-ek aisiaren azterketa dinamika soziokulturalari berari lotuta egin zuen eta, Mannheim-en ildotik,
aisialdiko jardueren antolamendua gizarte osoaren kultur aurrerapena ziurtatzeko gako
politikotzat aurreikusi zuen (Lanfant-ek aipatua, 1978, 135. or.):
Ekintza soziokulturalaren forma antolatua da, edozein gizarte-klasetako eta ikasketa-mailatako langileengana zabaltzen dena, gero eta jarduera eta erakunde anitzagoen
bitartez, zibilizazioak dakartzan aldaketa tekniko eta sozialetara ahalik eta hobekien
egoki daitezen.
LANBIDE EKIMENA
14
Dumazedier konbentzituta zegoen lanaldia laburtzea atzerabiderik gabeko errealitatea

zela, Aisiaren zibilizaziorantz (1962) liburuan defendatzen zuenez. Baina aisiaren hezkuntza-premiak, testuinguru soziokulturalaren baldintzapenek ez ezik, norbanako bakoitzak denbora
libreari dagokionez duen egoerak ere erabakitzen dituzte. Azken batean, gero eta denbora libre
gehiago eta aisialdiko jarduera gehiago izatea haien erabileraren araberakoa da eta, halaber,
norberaren jarrera pertsonalaren araberakoa. Azken kezka hori izan zen, ziurrenik, Denbora
Libreko Hezkuntzaren premia defendatzeko arrazoi nagusia; izan ere, Dumazedier-entzat,
denbora librea espazio anbiguoa zen, gure garaiko balio-gatazkak areagotzeko joera zuena.
Beraz, norbanakoak benetako dilema moral bat aurkitzen zuen bere aisia eraikitzeko garaian:
Aisiaren funtsezko ezaugarria anbiguotasuna da. Aisialdi aktiboak nahikoak al dira
zibilizazio industriala gizatiarrago egiteko? Haiek ere anbiguoak dira. Kultura sozial baten
aurrerapena bultza dezakete edota, alderantziz, haren atzerakada. Norbanakoa gizartean
parte hartzera bultza dezakete edota, alderantziz, gizartetik ihes egitera. Laneko bizitza
oreka dezakete edota, alderantziz, lanak planteatutako arazo tekniko eta sozialekiko interes
oro deuseztatu.
Laburbilduz, nola lortu aisialdirako dudan eskubide indibidualak eta laneko, eskolako, familiako
eta komunitateko konpromisoaren balioek talka egin ez dezaten? Eta nola bultzatu aisian
esfortzuaren eta plazerraren, partaidetzaren eta ihesaren, kulturaren eta dibertsioaren arteko
oreka? Ikus dezagun nola agertzen den kontrajartze hori honako eskema honetan:
DENBORA LIBRE PERTSONALA
AISIA GIZARTEAN
Indibidualismoa
Besteekiko konpromisoa
Norberarentzako aisia
Familiako aisia, komunitarioa
Pasibotasuna, ihesa
Partaidetza soziala
Hedonismoa
Esfortzua, nolabaiteko lana
Dibertsio hutsa, kontsumoa
Kultur garapena
Hemen erakutsitako anbibalentzia morala eta ideologikoa da, promesez eta aldi berean
mehatxuz betea, hezkuntza-eskakizuna egiten duena, pertsonari bere oreka berreskuratzen
lagunduko diona eta humanismo berri baten balio positiboak erakutsiko dizkiona. Horregatik,
Dumazedier-en proposamenik originalenetako bat, aisiaren analisi soziologikoa egitean, aisia
eta ekintza bateratzea izan zen eta, jakina, ikuspegi horrek interes handia piztu zuen
animatzaile soziokulturalen eta gizarte-hezitzaileen artean, ordura arte soziologia gauza
abstraktutzat eta teorikotzat soilik hartu baitzen.
LANBIDE EKIMENA
15
Problematika hori, ikusi dugunez, gizarte-maila guztietan kultur garapena planifikatzen

duen ekintza soziopolitikoaren bidez konpondu nahi da, baina oinarrizko hezkuntza-irizpide
batzuekin, pertsonari bere denbora librean duen dilema moral horri aurre egiten laguntzeko.
Horrela, lanetik kanpoko denborak hezkuntza-funtzioa beteko du, eta norbanakoari informazioa
jasotzen, aisialdiko alternatibak anizten eta aldaketa teknologikoek planteatutako beharrizan
berrietara egokitzen lagunduko dio. Dumazedier-en ondorioa hauxe da: eskolak, eta oro har
irakaskuntza formal guztiak, ez dio jadanik behar adinako erantzunik eskaintzen gaurko
gizakiari; beraz, Denbora Libreko Hezkuntza on bat ezinbestekoa da gaur egungo gizartean.
Teorialari frantsesak irudikatutako hezkuntza-praktikan, animatzaileek iritzi-gidari gisa
jokatu beharko lukete, jendearen kezkak eta beharrizanak jaso eta bideratzeko. Zentzu
horretan, eta zenbait kritikari marxistaren doktrinen aurka, helburua ez da sekulan manipulazio
ideologikoa, baizik eta herritarrek autogestionatutako ekintza soziokulturalaren politika. Azken
xedea ez da doktrinatzea, ez eta aisiak homogeneizatzea ere, baizik eta bizi-kalitatea hobetzea
eta denbora libreaz berdintasunez gozatu ahal izatea, informazioa, prestakuntza zientifikoa,
hausnarketa, kritika, kontenplazio artistikoa, kultur garapena, giza harremanak eta demokrazia
lantzeko espazioa den aldetik.
Laburbilduz, Dumazedier-ek ekintzaren soziologiarako duen garrantzia garbi geratzen
da orain oso ezaguna eta erabilia baina orduan berria zen terminologian: ekintza soziokulturala, animazioa, herri-kultura eta herri-heziketa dira 60ko hamarkadan sartutako eta
definitutako termino batzuk. Geroztik, jendearen kultur beharrizanak betetzeko ahaleginak,
kultura demokratizatzeko estrategiak eta Animazio Soziokulturaletik eskainitako parte hartzeko
teknika guztiak izan dira, aldaketa handirik gabe, denbora librearen problematika definitu
dutenak. Horrekin batera, aisiaren arazoari buruzko erakunde publiko eta ikerketa-zentro ugari
sortzea, soziologiaren adar honi Ekialdeko herrialdeek eta garapen-bidean daudenek egindako
lehen ekarpenak eta, gainera, Aisiaren Pedagogiari buruzko lehen ikerketa batzuei Europako
hainbat unibertsitatetan ekitea ere bai (Monera Olmos, 1984, 326. or.).
Aldi berean, dezente ugaritu dira aisiaren kudeaketarako eta oporretako zerbitzuetarako
enpresak, komunikabideen eta publizitatearen hedapenari esker, neurri batean. Alderdi hori
Espainian 70eko hamarkadan garatu zen bereziki eta, batez ere, demokrazia iritsi zenean.
Zalantzarik gabe, industria horiek guztiak demokratizazio informatibo, kultural eta sozialaren
bitarteko ezin hobe bihurtu dira baina, aldi berean, baliteke norbanakoaren sormen-askatasuna
mugatu izatea neurri batean, propaganda-praktiken eta jarrera kontsumista hutsen bitartez.
Hain zuzen ere, kontsumo-gizarteak eskainitakoaz bestelakoak diren aisialdi-alternatibak
sustatzea da Denbora Libreko Hezkuntzaren helburu nagusietako bat.
LANBIDE EKIMENA
16
1.2.5. Aisiaren zibilizazioaren krisia

1.2.5.1. Langabeziaren fenomenoaren ondorioak
Denbora Libreko Hezkuntza serioski planteatzeko beharra behin-betiko mahai gainean jarri
duena, zalantzarik gabe, langabeziaren arazoak eragindako aisialdi-eredu burgesaren porrota
izan da. 1973an petrolioaren crack hura gertatuz geroztik, lan kopurua etengabe murriztu da,
eta jende askok ikusi du bere burua lanik gabe bizitzera behartuta. Ez dago jadanik denentzako
lanik, eta hori irtenbide ekonomiko eta sozial zaileko arazoa dugu, ez berria delako beti egon
da populazioaren ehuneko bat langabezian, baizik eta bere neurri kuantitatibo eta
kualitatiboagatik. Langabezia ekarri duten eta egiturazkoak diren kausa batzuk hauexek dira:
Produkzioaren automatizazioa eta robotizazioa.
Hirietako populazio aktiboaren gorakada handia, landa-guneetako immigrazio ugaria

dela-eta, eta emakumea lan-munduan sartzea.
Kontsumo-ahalmena murriztea, batez ere neurriz kanpoko produkzioaren eraginez, eta

erosteko ahalmena galtzea, krisiaren ondorioz.
Industriak gehiegi pribatizatzea, birmoldaketak eta kanporatze ugariak eragin dituzten

krisi-egoeren ondorioz, ia beti.
Mugagabeko hazkundearen eredu ekonomikoak, arrazoi humanitario eta ekologikoengatik zalantzan jarrita, izan duen porrot orokorra.
Ekonomia gero eta gehiago hirugarren sektorekoa izatea, lanari behin-behinekotasun

eta ezegonkortasunezko beste baldintza batzuk ezarri dizkiona.
Arazo horren ondorio lazgarrietako bat, lanaren kontzeptuak berak izan duen aldaketa daukagu.
Lanak galdu egin du giza errealizaziorako espazioaren kategoria, eta ogibide huts bilakatu da.
Lanaren nozioaren ordez lanpostuarena dugu orain, eta hori are larriagoa da lanaldiak gero
eta murritzagoak direlako, lan batzuen eta besteen artean desberdintasun handiak daudelako
eta lanpostuen behin-behinekotasuna gauza orokortua delako.
Lan egonkorrik ezak pertsonen denboren sistema erregulatzailea desegituratu egin du,
gainera. Lehenik eta behin, nahitaezko denbora libre gehiago dago, edota, hobeki esan,
denbora huts eta zentzugabe gehiago, galdu eta lausotu egiten dena, ezer egitekorik eta
ordutegirik ezean. Lanpostu seguru eta luzerakorik gabe, normala da porrotaren eta
frustrazioaren sentimenduak sortzea; gainera, gizartean gauza baliagarririk ez egitearen
sentsazioak kalte handia eragiten dio pertsonaren autoestimuari.
LANBIDE EKIMENA
17
Langabeziaren arazoa dela-eta, pertsona askok ez dute aukerarik euren denbora

koherenteki antolatzeko, ez baitute inolako erreferentziarik. Nola eraiki harreman soziokultural
orekatua denbora librearen eta lanaldiaren artean, azken hori desagertu egin bada? Denbora
guztia dago gure esku, amorragarriro hutsik, eta hainbeste ordu jarduerez nola bete ezin
asmaturik, asaldatu egiten gara. Ondorioz, oso zaila da ikuspuntu horretatik aisialdi benetan
positiboa ulertzea, pertsonarentzat jarduera sortzaile eta aberasgarriez betetakoa, alegia.
Aitzitik, denbora libre luze hori baldintzatzen duten faktoreek areagotu egin ditu gure
zibilizazioko arrisku sozialeko egoerak. Arazo hori berbera ikus dezakegu ingurune
marjinaletako eskolatu gabeko haurrengan. Haurren eta nerabeen jolasei kaleak eskaintzen
dizkien arriskuak, asteburuetan gazteek kontsumitzen duten alkohol kopurua, drogen
munduarekin erraz eta noiznahi harremanetan jartzea, lan normalizaturik ezean baliabide
ekonomikoen beharrak bultzatutako delinkuentzia eta beste hainbat egoera ditugu, hain zuzen
ere denbora librea dagoenean indar bereziz agertzen direnak.
Horrela, ia bi mendez denbora libreaz gozatzeko eskubidea eskuratzeko borroka egin
ondoren, orain lana bilakatu da gaitz guztien konponbide, denbora libreak gero eta gehiago
baitauka halako anbiguotasun bat, erabat onuragarria ez dena. Lana izatea irtenbiderik onena
da giza denboren logika berrantolatu ahal izateko baina, gainera, aukera bakarra da kontsumo-gizarteak eskaintzen dituen aisialdi-ondasunetarako ezinbesteko baliabideak lortzeko.
Gainera, esan beharra dago denbora librea komunikabideen manipulaziorako oso
espazio aproposa bilakatu dela. Izan ere, aisiaren zibilizazioko proposamenak funtsean
kontsumistak
dira
eta, horregatik, populazioaren
zati
handi
batentzat
eskuraezinak,
langabetuentzat batez ere, bistako arrazoi ekonomikoengatik. Denbora librearen arazoa,

orduan, soldaten arazoarekin lotzen da: aparteko lanorduak ugaritu egiten dira, gero eta aisialdi
luxuzkoagoak lortu ahal izateko. Lana, bat-batean, ate guztiak irekitzen dituen giltza bilakatu da,
baita denbora librearena ere. Demokratizatzearekin batera, denbora librea burgestu egin da;
horra hor gure zibilizazioaren fenomeno tipikoa (Yela, 1975, 133. or.).
Hori da gaur egungo aisialdiko gatazka konponezina: denbora librearen ustezko
demokratizazioa ez da erabat gertatu, eta langabeziak sortutako diferentzia ekonomikoek goi-mailakoen aisiaren imitazio desiratu hori ezinezko egin dute. Axolagabeki kontsumitzean
oinarritutako moral hedonista defendatzen bada ere, hori maila ekonomiko jakin batzuetan soilik
da posible. Desberdintasun sozial horiek gero eta handiago bihurtzen ari dira, baita lurraldeen
artean ere: gaur egun, garapen-bidean dauden herrialdeak aisialdi-eredu burgesa, moral
hedonista eta lehen aipatutako American Way of Life delakoa ezartzen dituzten enpresa handi
multinazionalek kolonizatzen dituzte, herrialde horietako biztanleek dituzten arazo ekonomiko
larriak kontuan hartu gabe.
LANBIDE EKIMENA
18
Egungo zibilizazioak langabeziaren arazoa konpontzeko duen erabateko ezintasuna

epe laburrerako irtenbideetan gauzatu da. Alde batetik, eskola-denbora luzatzeak gazteak lan-merkatura beranduago sar daitezen izan du helburu, eta horretarako lan-prestakuntzarako
ikastaro ugari antolatu dira, baina zentzu okupazionalagoa izan dute proiektiboa baino.
Bestalde, jubilazioa hirurogei urteko adinera aurreratzeak talka egiten du oraingo bizi-baldintzek
ahalbidetu duten bizitzaren luzapen naturalarekin.
Ondorioa aztoratzekoa da: denbora librea benetako arazo bilakatu da gurea bezalako
arrisku-zibilizazioaren soziologia analistarentzat. Zer egin denbora librearekin, eta zertarako?
Zein da gaur egun daukagun denbora luzeari eman beharreko zentzua? Nola egin aisia
gizakiaren ondasun benetan duina? Posible al da gure aisialdiko aukera guztiak kontsumo
hutsera ez bideratzea? Ez da kasualitatea denbora librearen teoriko moderno gehienak galdera
horretan bat etortzea (Weber, 1969; Racionero, 1983; Muoz Mira, 1983; Pedr, 1984).
Populazio guztiarentzat berriro lana izatea amets hutsa da, eta urrun dago errealitatetik
(Racionero, 1983). Azken aldiotan proposatutako irtenbide bat dagoen lan urria denen artean
banatzea da, eta horrek lanaldia asko laburtuko luke, erosteko oraingo ahalmena murriztu gabe
(Russell, 1989). Ekimen horren arazorik handiena bere onarpenik eza da, batez ere jendearen
pentsamoldea aldatzea oso konplexua delako eta politika ekonomiko neokontserbadoreak
akats asko dituelako. Baina aisiaz lanaz baino gehiago kezkatzen hastea lagungarria izan liteke
bizimodu
berri
bat
diseinatzen
hasteko,
hau
da,
askoz
ere
sortzaileagoa
eta
autodeterminatuagoa, pertsona gisa errealizatzen laguntzen duena eta bizi-baldintzak

hobetzeko behar adinako baliabideak eskaintzen dituena diseinatzeko. Denbora librea
prestakuntza hobea eta askatasun eta garapen pertsonal handiagoa izateko erabiltzeak,
beharbada, epe luzera, duela zenbait hamarkadaz gero jasaten ari garen giza krisiari
irtenbideak emateko balio lezake.
1.2.5.2. Aisiari eta denbora libreari buruzko oraingo ikuspegia

Laburpen gisa, gaur egun gure artean aisiak dituen ezaugarririk sintomatikoenak aipatuko ditugu:
Denbora libreko jardueren aldaketa esanguratsua gertatu da; lehen elementu

erlijiosoek, lokalistek eta ludikoek betetzen zuten denbora hori, eta orain kontsumora
bideratu dute komunikabideek eta merkataritza-erakundeek.
Aisiaren aukerarik gabeko denbora librea dezente gehiago dago, langabeziagatik, baina
baita denbora prestakuntzan edo birziklatzean emateagatik, edota gero eta partaidetza
sozial (politikoa, sindikala, borondatezkoa, elkarteetakoa) handiagoa eta familiako
bestelako beharrizanak direla-eta ere.
LANBIDE EKIMENA
19
Aisialdiko jarduerak gero eta egituratuagoak dira, bai beren denborari dagokionez
(oporrak, asteburuak, zubiak), bai beren baliabide teknikoei dagokienez (autoa,
telebista,
bideoa,
musika-ekipoak,
ordenagailu
eramangarriak,
bideo-kontsolak,
Internet) nahiz antolamendu-euskarriei dagokienez (bidaia-agentziak, administrazio

publikoen eskaintzak, merkataritza-zentroak).
Denbora librerako jarduera eta ekipamendu gero eta gehiago dago, eta gero eta
anitzagoa. Halaber, ugaritu egin dira aisia bideratzeko plataforma gisa jokatzen duten
elkarteak.
Baina, aldi berean, aisialdiko jarduerak gero eta pribatizatuago daude, etxean edo oso
hurbilekoekin gozatzen baitira. Ondorioz, gizarteko aisialdirako hesia sortzen da. Horri
dagokionez, jarduera batzuen masifikazioak ez ditu saihesten aisialdiko jokabide
indibidualistak.
Aisiak gizarte-mailakatzea areagotu egiten du; izan ere, klase bakoitzak denbora librea
erabiltzeko jokabide jakin batzuk ditu, aukera ekonomikoek ez ezik, bestelako faktore
batzuek ere erabakitzen dituztenak, hala nola geografikoek edo kultur mailak. Sozialki
gora egin ahala, goi-mailakoen aisialdiko praktikak imitatzen dira.
Azken alderdi horri dagokionez, aisialdiko kontsumoan oso garbi ageri da sozialki
marjinatuta dagoen sektore bat, hezkuntzako esku-hartzea behar duena.
Azkenik, nabaria da denbora librearekin eta animazio soziokulturalarekin zerikusia

duten ikerketek eta hezkuntza-proiektuek orain duten garapen instituzionala, batez ere
Gizarte Heziketako Unibertsitate Diplomatura sortuz geroztik.
LANBIDE EKIMENA
20
2. AISIAREN ETA DENBORA LIBREAREN ESPARRU KONTZEPTUALA
2.1. Denbora librea eta bizi-kalitatea (Enpleguaren Institutu Nazionala)

2.2. Aisiaren kontzeptua / denbora librearen kontzeptua
2.2.1.- Gizartea eta denbora librea
2.2.1.1. Denbora librea, gizakiaren historiaren protagonista, berriro ere
2.2.1.2. Kontzeptuak argitzen
2.2.1.3. Denbora librea eta aisia gaur egungo gizartean
2.2.2.- Aisiaren kontzeptua, Dumazedier-en arabera
2.2.3.- Aisiaren ezaugarriak
2.2.4.- Denbora librea eta aisia
2.2.4.1. Bi kontzeptuen arteko bereizketa
2.2.4.2. Aisiaren funtzioak
2.2.4.3. Zentzudun denbora librea
2.2.5.- Aisia eta bizitzaz gozatzea
2.2.5.1. Gozatzeko oztopo batzuk
2.2.5.2. Aisia osasuntsua
2.3.- Aisiaren eta denbora librearen sektorea dimentsionatzea
LANBIDE EKIMENA
21
2.1. Denbora librea eta bizi-kalitatea

Gai honi buruz ikertzaileek oraintsu egin dituzten azterlanak bilduta, honako definizio hau
proposatu da:
Literatura garaikidearen arabera, aisia oso ondasun beharrezkotzat kontzeptualiza dezakegu; aro
teknologikoan, denbora librea bereganatzeaz gain, bizimodu ere bihurtzen da, egunerokotasuna
ere baldintzatzen du, askatasuna eta zoriona bilatzearekin identifikatzen da, bidaiak eginez nahiz
egin gabe, eta lana erreferentzia sozial gisa ordezten du. Aisia betetzeko prozesuan bestelako
jarduera ekonomikoak nahasten dira, eta kontsumo-gizarteari lotuta dago gehienbat.1
Definizio horretatik, hainbat elementu atera ditzakegu:
Aisia erabilera- eta kontsumo-ondasuna da.
Lanaz kanpoko denbora izateaz gain, aisiak gero eta presentzia handiagoa du eguneroko bizitzan, eta pertsonen bizimodua baldintzatu egiten du.
Aisiaren pixkanakako gorakada dela-eta, kontuan hartzen da mendebaldeko zibilizazioaren

oraintsuko aldaketei buruzko ikerketetan, globalizazioarekin edo hirugarren sektoreak ekonomiaren motor gisa duen nagusitasunarekin batera. Ondoko taula honek aisia mundu garatuko
gizartearen bilakaeraren testuinguruan ezarri nahi du.
Gizartearen bilakaera mundu garatuan

Industria aurrekoa
Industriala
Industria ostekoa
Tradizionala
Modernoa
Postmodernoa
Nekazaritza
Manufaktura-industria
Zerbitzuak
Nekazariak
Lepo urdineko langileak
Lepo zuriko langileak
Autosufizientzia
Produkzioa
Kontsumoa
Bizimodua
Lana
Aisia
Erlijioa, tradizioa
Zientzia
Irudimena
Komunitatea
Egitura/Taldeak
Kultura/Norbanakoa
Herria
Estatua nazioa
Globalizazioa
Iturria: Roberts, K. (1999)
VALLS, J.P. Reclasificacin de las actividades del ocio y el turismo al servicio de la gestin de la
empresa, VV.AA. (1999): Nuevos escenarios para las industrias del ocio y del turismo en Estudios de
Gestin Turstica, febrero nm. 5 ESADE, 6-19 orr.
LANBIDE EKIMENA
22
Badaude aisiaren aroa delakoa definitzen duten gertakari nagusi batzuk:2
Lanaldiaren / aisiaren erlazioaren aldaketak, honako ondorioak dituztenak:
Lanaldia murriztea
Lana banatzea (ordutegien malgutasuna, aparteko opor-egunak, lanaldiaren

iraupena aldakorra izatea, lana bikotean edo taldean banatzea, dirutan edo
denbora librean ordaindu ahal izatea, autoenplegua, etab.).
Hezkuntza-aldia luzatzea eta, ondorioz, denbora librearen erabileran autonomia

handia duten ikasleen kopurua handitzea.
Aisiaren eta lanaldiaren arteko hesia lausotzea.
Denbora librea duen populazioaren hazkundea (langabetuak, adinekoak, etab.).

Denbora librea dutenak gehiago izateaz gain, hainbat egoera identifikatu dira denbora
librearen aurrean:
Lehen enpleguaren bila dabiltzan gazteak.
Lan-adinean egon arren, lana galdu duten pertsonak.
Lanaldi partziala duten enplegatuak, lanaldi osoa aurkitu ez dutelako.
Ohi baino lehen jubilatuak.
Ohiko adinean jubilatuak.
Etxekoandreak, eta denbora libreren bat duten pertsonak.
Lanaldi normala duten pertsonak.
Oso okupatuta dauden eta denbora librerik ez duten pertsonak, baina alienatuta
daudela uste dutenak.
Oso okupatuta, baina lanean errealizatuta, dauden pertsonak.
Aisialdirako eszenatoki berriak, osagai teknologiko ugari dituzten produktuen eskaintzak sortutako zaletasun berriak. Internet etxeetara masiboki iristeak eguneroko
denbora librean izan duen rolak etxeko benetako iraultzaz hitz egitera eraman ditu
teoriko batzuk.
Aisia, ikuspegi teoriko batetik, bi kontzeptu nagusiren arabera definitzen da: bere izaera
integral eta integratzailearen arabera, eta diziplinartekotasunaren arabera. Hori horrela, aisia
fenomeno integral sozialtzat aztertu behar dugu, hainbat diziplinatako hainbat eremutan
agertzen/gertatzen dena.
VALLS, J.P. Op cit. eta halaber ROBERTS, K. (1999): Leisure in Contemporary Society, Wallingford,
Londres, 250. orr.
LANBIDE EKIMENA
23
Ikerketa honen helburuen ikuspegitik, aisia eta denbora libreko jardueren ezaugarria
jendearen beharrizan eta eskakizunei erantzuna eman eta haiek betetzeko ahalmena da, lan
ordainduaren edo obligazio sozialen helbururik ez duen denbora horretan, zeinaren inguruan
sare enpresarial/profesional berria sortzen ari baita, berezko ezaugarriak dituena, oraindik
behar adina aztertu gabekoak.
Ikuspegi horretatik, esparru teoriko bat definitzeari ekin zitzaion, non azterlanaren
egitura osatzen duten hiru alderdietan (aisia, denbora librea eta bizi-kalitatea) sartzen diren
kontzeptuak eta jarduerak jasotzen baitira.
Aisialdia lan ordainduaz eta sozialki ezarritako eta indibidualki onartutako obligazio
sozialez kanpoko denbora da, kontsumorako prest dagoena. Beraz, aisialdia ihesa,
atsedena, dibertsioa eta tentsioak askatzearekin lotzen dugu.
Denbora librea, lan ordainduaz eta obligazio sozialez at dagoen sekuentzia kronologikoa da, norberak borondatez pertsonalki, profesionalki edo sozialki (bolondres
izatea, prestakuntza, espiritualitatea, kirola...) hobetzeko erabiltzen duena.
Bizi-kalitatearen kontzeptua aurrerapen gisa, gizakiaren bizi-baldintzetako batzuen

hobekuntza gisa defini dezakegu. Laburbilduz, pertsona bakoitzaren gaitasunak da,
bere alderdi guztietan, garatzea eta erabiltzea.
AISIALDIKO ETA DENBORA LIBREKO JARDUEREN ESPARRU OROKORRA

Ludikoa/olgetakoa
Aisia kanporatzeko maila
AISIALDIKO ETA DENBORA
Kalean, zerupean
LIBREKO JARDUERAK
Ongizate pertsonala
Aisia barneratzeko maila
Soziala
LANBIDE EKIMENA
24
Esparru orokor hori garatzeak bere osagaiak diren arloetako bakoitza definitzea ahalbidetuko
digu, eta nahi dugun eta azterlanaz espero dugun ikerketa-eredurantz aurreratzea, hori izango
baita ikerketa egituratuko duena.
Arlo ludiko/kulturala. Denbora librea dibertsio gisa ulertzen da, ezohiko gauzatzat,
aisialdi komunitarioa eta olgetakoa oinarritzat hartuta.
Kaleko edo kanpoko arloa. Garrantzitsuena ingurune fisikoa eta inguramena da,
aisiaren bizipenaren erreferentzia gisa.
Ongizate pertsonalaren arloa. Pertsonaren garapen eta osotasun gisa ikusten da,
bai alderdi fisikoan nahiz sozial eta psikologikoan.
Arlo soziala. Aisiaren bizipenak garapen konpartitua dauka, harremanen osagai

handia baitauka.
Esparru horren baitan, bi jokabide-ildo ditugu, oso ezaugarri eta egitura desberdinekoak:
Aisia eta denbora librea
Aisia eta bizi-kalitatea
Azterlan honen helburu den alderdiak bi arlo handi jasotzen ditu, ludikoa, kirolari
dagokiona eta kulturala izatearen ala naturan/atari zabalean gertatzen den praktika izatearen arabera.
ARLOAK
JARDUERAK
Ludiko/kulturala
Eskulanak garatzea adierazpen artistikoa

Trebetasun intelektualak/kognitiboak garatzea
Trebetasun fisikoak/mantentzea garatzea
Olgetakoak: jokoak, lehiaketak, partaidetzazko ikuskizunak
Ikuskizunak: aisialdi-parkeak, tematikoak, uretakoak eta animalienak
Kirolak/atari
zabala
Multimedia
Naturako turismo aktiboa
Abentura-kirolak
Neguko kirolak/nautikoak/airekoak
LANBIDE EKIMENA
25
Arlo ludiko/kulturalean, hainbat jarduera ditugu:
Aisiaren kontsumitzailearen partaidetza aktiboa eskatzen duten jarduerak: tailerrak

antolatzea, ikastaroak eta eskulanak eta trebetasun intelektualak eta fisikoak lantzeko
hainbat jarduera:
Adierazpen artistikoa: marrazkia, pintura, artisautza, eskulanak.
Intelektualak: literatura, jolasaren bidezko estimulazio kognitiboa.
Fisikoak: gorputza mantentzera/orekara bideratutako praktikak (soinketa, aerobic-a, erlaxazioa, yoga, Tai Chia, areto-dantzak...).
Teknologia berriek dakartzaten jarduerak: multitekak, berariazko espazioetako multimedia-zerbitzuak, orientazio ludikoaz gehienbat, mundu teknologikoan sartzen eta prestatzen laguntzen dutenak.
Aisiaz gozatzeko berariaz sortu eta zedarritutako espazioetako ikuskizunak eta jarduerak: aisialdi-parkeak, tematikoak, akuatikoak, animalienak...
Kirolen/atari zabalaren arloan, kontsumitzailearen aldetik nolabaiteko ahalegin fisikoa eskatzen

duten jarduerak ditugu, natur guneetan garatzen direnak, inguruneaz gozatzeko eta hura
berreskuratzeko:
Naturako turismo aktiboa: mendiko bideak eta oinez, zaldiz, bizikletaz, etab. egiteko
ibilaldiak, ingurumenari buruzko heziketa-jarduerak.
Abentura-kirolak: puenting-a, rafting-a, sakanetara jaistea, eskaladak...
Kirol-praktika ludiko nautikoak (urpekaritza, belauntziak, winsurfing-a...), airekoak

(parakaidismoa, parapentea, globo-ibilaldiak...) neguko kirolak (eskia, izotzeko eskalada, snowboard-a...).
Nolanahi ere, aisialdiko jarduerak deskribatzeko sailkapen hori irekitzat jo behar dugu, ez
baitago horiek garatzeko edota aisia-praktika berriak agertzeko beste mugarik giza irudimenak
eta sormenak ezartzen dituenak baino.
LANBIDE EKIMENA
26
2.1. Aisiaren kontzeptua / denbora librearen kontzeptua

2.2.1. Gizartea eta denbora librea
Gizateriaren oso aldi kritikoan gaude (topiko hutsa dirudi horrek, baina halaxe da).
-
Bilakaera zientifikoak eta teknikoak lehen ez bezalako aurkikuntzak ekarri dituzte.
Informazioaren munduaren garapenak distantziak laburtu eta pribatua, pertsonala

eta aukerakoa denaren eremuak murriztu egin ditu.
Masa-produkzioak bizi-maila hobetu du eta uneoro kontsumitzaileok eduki behar

ditugun beharrizanak sortzen ditu.
Mendebaldeko gizartea burgestea bizimodu eta jarrera sozial jakin bat sortzen ari da.
Kultur aldaketa horiek, irakurketa konpromiso gisa egitea zaila denez haiekiko dugun
desfaseagatik eta oso dimentsio zabalekoak izateagatik ihesbidearen eta segurtasunik
ezaren mezua transmititu digute baina eta hau da txanponaren beste aldea orain arte espero
ez genituen gizatiartze-bideak ere zabaldu dizkigute.
Bide horietako batzuk ditugu orain hemen hizpide: Denbora Librea, gizatiartzeko
beharrezko espazio gisa.
Pertsonaren gaitasun ludikoa, olgetarakoa eta sortzailea kinka larrian jarri da, baina
dimentsio horiek hil ez direlakoan gizakia bera hilik legoke, bestela eta, nahiz eta isilik,
gizakiaren baitan bizirik daudelakoan gaude, eta horixe da gure hezkuntza-lanean kezkatzen gaituena.
2.2.1.1. Denbora librea, gizakiaren historian protagonista, berriro ere
Dena duela mende-pare bat hasi zen, denbora, gizakiaren talisman handi hori, birmoldatzeko ahaleginak egiten hasi zirenean.
Urtetako borrokak, aldarrikapenak, nazioarteko topaketak, etab. izan ziren, ez lur-puska
bat lortzeko, baizik eta betebeharrek lapurtutako denbora-tarteak lortzeko, gizakia gizakiago
izan zedin.
Denbora Librea beti egon da giza beharrizan sakonekin lotuta: atsedenarekin, sormenarekin, doakotasunarekin, konpromisoarekin...
LANBIDE EKIMENA
27
Halaber, bizitzan ia gauza guztiak bezalaxe, anbibalentea da, eta Denbora Librean
eskaintzen den masifikazioak gizakiak hain berezkoak dituen adierazpide batzuk ere ukitu ditu,
hala nola:
-
Jaia, jaiari dagokiona gauza monotonoa bilakatu da azkenean, interes pribatuek

edo publikoek- deformatua. Jaia narriatzeak fantasiarako ahalmena kutsatu du.
Jolasa, kirola merkatuaren menpe ezarri da eta gure haurren jolasak plangintza
ekonomikoak gidatzen ditu, publizitatearen bitartez.
Bidaia aurrez finkatutako bideetatik dabiltzan masen paseoa bihurtu da. Udan,
neguan, asteburuetan... aldez aurreko interesek gero eta zailago egiten dute libreki
aukeratzea.
2.2.1.2. Kontzeptuak argitzen (Aldez aurretik jarrera bat hartzeko beharra)

Goizero begiak ireki besterik ez dago, Denbora Librea edo aisia hitzak behin eta
berriro aurki ditzagun, irrati, prentsa, izkinako bidaia-agentziako erakusleiho edo lagunarekin
dugun telefono-elkarrizketaren bitartez.
Zer dago hitz horien atzean? Gauza bera ulertzen al dugu denok hitz horiek esan edo
entzun egiten ditugunean? Kontua ez da garrantzirik gabekoa.
Denbora librea
Denbora Librearen adierak askotarikoak dira. Orain ez gara horiek aztertzen hasiko,
beti denbora-tarteak baitira.
Egiten diren puntualizazioak laukitxo batean ala bestean ezarri behar dira: beharrezko
jarduerak, jarduera komenigarriak, eta bestelako (nolabait esateagatik) jarduerak, Denbora
Librearen kutxan sartuko liratekeenak.
Dumazedier, Touraine, Friedman eta beste hainbat irakurtzeak gaiaz dugun jakinmina
aseko digu.
Aisia
Hemen hainbat jarrera ditugu, balio desberdinak inplikatzen dituztenak. Gaiarekiko
hartutako jarrerak hiru ardatzen ingurukoak dira. Hona hemen adibide batzuk:
LANBIDE EKIMENA
28
1. Aisia denbora-espazio gisa.

Aisia lan produktibotik aske dagoen denbora da, aurrerapen teknikoen eta indar
sozialen eraginez, gizakiaren jarduera ez-produktiboaren mesedetan askatu dena, dio
Dumazedier-ek.
Aisia hemen denbora-tartea da, eta bere ezaugarriak doakotasuna begiratu batean
soilik bada ere- eta jarduera dira.
2. Aisia jarduera gisa.
Touraine-rentzat, aisia lanetik at egiten den jarduera da. Riesmann-ek gauza bertsua
dio aisia jarduera librea, ordaindu gabea, berehalako satisfazioa ematen duena dela esaten
duenean.
Horrela, aisia jardueratzat definitzen da, denbora-tarte baino gehiago; berriro ere
doakotasunaren ezaugarria azaltzen da, laneko eta lanaz kanpoko (baina nahitaezko) jarduerak
eta jarduera ez-produktiboak bereizita.
Azpimarratu egin nahi dut hemen jarduera terminoa hemen izaera dela; zeregina da, ez
horren kualitatea eta, horregatik, aisialdi aktiboak daudela esan dezakegu, aisialdiko jarduera
batzuen ezaugarri gisa; hori dela-eta, hainbat galdera sor daitezke horrela erabilitako jarduera
kalifikatiboaren kontzeptu beraren inguruan. Fromm-engana joko dugu besteak beste- horrek
sor lezakeen dialektika argitzeko.
Aisiak horrelako jarduerekin identifikatuta, izen berria jarri besterik ez dugu egiten
antzinatik duten beste egoera batzuei kenduta masa-zibilizazioa besterik ez denari. Jokoak,
jarduera politikoa, bizitza ekonomikoa, kontsumoa kulturala ala ez, dena saldo berekoa da.
3. Aisia jarrera gisa.
Pieper-ek aisia arimaren egoera gisa aurkezten digu. Errealitatea hautemateko jarrera
da, zeina, Heraklito Ilunak dioenez, kosmoseko gertakizunetan eragiten eta laguntzen dutenek
baitute.
Intuizio eta burutazio handi eta bikainak, ulertu ezin direnak, batez ere aisian
eskaintzen zaizkio gizakiari dio Pieper-ek.
Horrela ulertutako aisia ezin da identifikatu irisgarria den ezerekin, Denbora Librearekin,
modu bateko edo besteko jarduerekin... Aisiak gizakiak bere burua finkatzea du elikagai eta,
aldi berean, haren etxea (bizilekua, mos edo ethos delakoa) da, lurra, praxiaren oinarria,
giza ekintzak jaiotzen diren sustraia.
LANBIDE EKIMENA
29
Aisia, gizakiaren jarrera sortzaile gisa, ez da denbora-tartea, ez da lan-geruzen artean

dagoen beste geruza horizontal bat, baizik eta gizakiaren bizitza bertikalki zeharkatzen du,
haren lanak, haren atsedenaldiak, haren ospakizunak, haren oinazeak.
Aisialdirako jarrera hori, kontenplaziozkoa, aktiboa, beharrezko ardatza da giza bizitzan,
hori hala izan dadin. Beraz, beharrezkoa da halaber langilearen osagai gisa, lan egilea den
aldetik ez ezik, baita bizimodu, zerbitzu-egoera den aldetik ere, polis-aren eraikitzailea,
politikan parte-hartzailea den aldetik ere, alegia. Ez al dugu auzitan jarri behar lanaren
kontzeptua bera?
Aisialdirik eza da, aisialdirako gaitasunik eza, nagikeria edo lasaitasunik izan ez
dezakeenaren neurrigabeko jarduera sortzen dituena.
Aisia gizakiak bere burua aurkitzen duenean soilik egon daiteke, bere benetako izatea
agertzen denean alegia (Pieper).
Gure aukera
Gure aukera jarduerarekin eta doakotasunarekin bat egitea da, baina gure egunerokotasunean substantiboen zerrendan ez dagoena, adjektiboen zerrendan baizik.
Aktibo kualitateak, horrela, gure denbora guztiak substantiba ditzala.
Aktibo egotea eta zereginean aritzea bereizi egiten ditugu.
Denbora Librea horrela ulertuta, denbora-tarte pribilegiatutzat jotzen dugu, aisia-jarrera
bizitzeko beharrezkoa.
Eta aisia oinarrizko jarrera gizatiarra da guretzat, gure buruaren aurrean, besteen
aurrean, izadiaren aurrean, Jainkoaren aurrean harriduraz biziarazten diguna. Gizakiak
egotean/aurreratzean bizi duen harreman dialektikoaren oinarria da, etengabeko prestakuntza-prozesu ororen ardatz.
Horrela ulertutako aisia da Mendebaldeko kultura sortu eta garatu duena. Aisiak
(grekoz) eta Scholak (latinez) bultzatu dute harridurazko eta sormenezko jarrera hori, geroago
Eskolak mendetan zehar ahaztu duena eta, kultur migratzaileak baikinan, gure etxetik eta
kulturatik bota gaituena, beste lurralde batzuetara haren bila bultzatu gaituena, motxilaz edo
desioaz Mendebaldetik Ekialderantz ibilarazita.
LANBIDE EKIMENA
30
Hori horrela esanik, goazen, lengoaiari dagokionez, akordio batera iristera, gai
garrantzitsu horretan komunikazioa erraztuko digunera. Aisia diogunean, aisialdirako jarrera
esan nahi dugu beti, lehenago esan dugunez, eta aisiak deituko diegu jarduerei.
2.2.1.3. Denbora librea eta aisiak gaur egungo gizartean
Azken bi mendeotan Denbora Librearen konkistan egindako bidearen analisiak, eta
baita aisien rol sozialarenak ere, ibilbide hau erakusten digu:
-
Aisia-kultura-lana identifikatzea (XVIII. mendera bitartean, gutxi gorabehera).
Ondoren, lanaz kanpoko aisiak/kultura (ez kulturak); oraindik ere, aisia-jarduerek

aktibo kalifikatzailea dute. Jarduera kultur asimilazioaren zentzuan, hau da, ia beti
partaidetzara mugatzen den nolabaiteko sormena adierazten duena.
Azkenik, aisiak/kontsumoa dauzkagu, pasiboak, merkaturatzeari lotuta, masen aisia

besterik ez direnak. Pasibotasun hori partaidetza sozialik eta kulturalik ezak
bultzatzen du eta, bere aldetik, urruntzea eta erlatibizatzea indartzen ditu.
Europako gerra osteaz geroztik, bizitzaren pribatizazioa gauzatu da pixkanaka, neurri batean
edo bestean kontzienteki, eta garaien arabera eta zeinu bateko edo besteko korronte ideologikoen arabera agertu da, hainbat aurpegirekin.
Gaur egun mundu gazte bat ikusten dugu, anonimo-aurpegiaz, despertsonalizatua,
konpromisorik gabekoa, baina egia da halaber, historiaren beste edozein garaitan bezala,
badaudela oso gutxi partaidetzazko taldeak, pertsonalizatuak, konprometituak... bizitza
aisiaren zentzuan bizi dutenak. Gazte horiek ez dira bizi lan-egoera zailetan edo kultur eta lan-giro jakin batzuetan; lehen bai, baina orain... maila ertaineko klasea delinkuentzia berriaren
haztegia da. Ez dute arazo ekonomikorik, ez dute eskola-porrotik, ez dira hirietako langile-auzoetan bizi, familiarekin harreman ona dute eta aspertu egiten dira dio Martn de Pozuelok
(ikus La Vanguardia, 1983ko urriak 4).
Izan ere, masen aisiak bizitzaren ordena logiko oro hankaz gora jarri du, eta ez du
alternatiba sendorik eskaintzen, bere trenera ezin baita martxan dabilela igo, baizik eta
bidaiaren hasieran soilik, homo ludens gazte hau, bizitzaren bidaiari ekiten dionean.
Orain, kultur erretiratzea ez da bazterkeria sozialari lotutako jarrera nahiz eta
horretara daraman; lotuagoa dago komunikabideek sortutako dependentzia-egoerekin.
Komunikabide horiek, kultur eredu tradizionalak zabaltzen dituzte baina, aldi berean, eredu
horiek suntsitzen dituen gizarte-funtzionamendua bultzatzen dute. Kontraesan hori zabaltzen
dute aisietan eta, horrela, aisia-jarduerek gizarte-jokabide kontraesankorraren oinarria sortzen dute.
LANBIDE EKIMENA
31
Landa-giroko gizartetik kontsumo gidatu
burokratikora
igarotzeak
eragindako
aldaketak (ikus Lefebvre) harremanak markatzen dituen jokabidea eragin du: gizakia/lana,
gizakia/kultura, gizakia/partaidetza, gizakia/bere burua.
Gizakia/lana harremana
Harreman horren ibilbidea hauxe izan da:
Lanak/kulturak/aisiak batasuna osatzen zuten gizakien eta gizarte-taldeen bizitzan.
Lanak lanbideak kultur balioak eta jai-erritmoak zituen.
Lanak zentzua ematen zion gizakiaren bizitzari.
Geroago, lanaz kanpoko bizitzak garrantzia hartu zuen, lana antolamendu teknikoak
erabakitzen baitu, eta ez lana egiten duenaren esperientzia pertsonalak.
Lana alienatzaile bihurtu da (alienus besterenganatzea da), langilearena ez dena,
langileak ez baitu zerikusirik egiten duenarekin, ez bada lanak ematen dizkion onura ekonomiko
eta sozialak.
Lana, horrela, onura horien menpeko bilakatu da, eta ez da lana egiten duenaren
satisfazio-iturri. Izan ere, zatikatua eta besteek arautua denez, satisfazioa emateko ahalmena
galdu du.
Lana ez da jadanik mundu guztiko gazteen bizitzari zentzua ematen diona dio
Leduvid-ek, Unescok langile gazte industrialei buruz egindako analisian).
Gizakia/kultura harremana
Kulturaren iturri tradizionalak: tradizioa eta lana lanbidea suntsitu egin ditu bataren
nahiz bestearen ikuskera berriak.
Lanari dagokionez, nahikoa da orain arte esandakoa.
Tradizioari dagokionez... orrialde asko bete genitzake bere alterazioen analisiak
ospakizunen alderdiak batez ere eta aldaketa horrek eragindako ondorio psikologikoak eta
sozialak adierazten.
Non dago giro epiko kolektiboa? Eta kontzientzia historiko pertsonala? Horren ordez,
galdutako energiaren hutsunea daukagu.
LANBIDE EKIMENA
32
Gizakia/partaidetza harremana
Gaur egun, kultur jarduera partaidetza gisa definitzen da, eta interes zehatzen arabera
landutako pentagraman idazten da, non ez baitago indibidualki bizitako esperientziarentzat
lekurik. Hori horrela, partaidetza bera desitxuratu egiten da eta, batez ere, antzutu egiten da.
Interes horiek (ekonomikoak nahiz ideologikoak) Denbora Libreko gero eta tarte
handiagoak dituzte, galderaren, zalantzaren edo igurikapenaren leku guztiak betetzeko edo
asetzeko hobeki esan. Horrela, gizakiak berez duen proiektu-ahalmena ito egiten du.
Ondorioz, hazkundea dago garapenaren kaltetan, bai pertsonalki, bai kolektiboki, eta
axolagabekeria hiritarra eta politikoa; izan ere, gizakien bihotzetan, horrela programatutako
aisiek eraldaketa sakonak egiteko ahalmena ito dute.
Gizakia/bere burua harremana
Masa-gizartera eraman gaituen aldaketa sozialaren prozesuak krisian jarri du
gizakiarengan funtsezkoa den zerbait: bere singulartasuna, berezkotasuna, eta bere buruaz
duen pertzepzioa aldatu egin du.
Gizakiak bere buruarekin duen harremana gizakiaren berariazko beharrizana,
bestalde norberaren identitatea desitxuratzeak baldintzatu du.
Identitate horren elementuak hauexek dira: norbera materiala, norbera soziala, norbera
espirituala eta ni hutsa, hau da, nik neure buruaz pentsatzen dudanak, nik baloratzen dudanak,
nirea denak, identifikatzeko balio didan horrek, porrot egin dute, eta deserrotze hori,
segurtasunik eza, transzendentziarik eza da horiek berreskuratzea eta harremanerako
baliagarritzat birmoldatzea eragozten didana.
Berreskuratze hori ez da bideragarria identitatearekin zerikusirik ez duten interesen
zerbitzura programatutako denbora librean, ez eta alienatutako lan-jarreretan ere. Lehen
azaldutako aisia-jarreratik soilik berreskuratu ahal izango du gizakiak bere buruarekiko
harremana, eta aisia-jarrera horrek denbora-tarte pribilegiatua eta beharrezkoa dauka:
Denbora Librea.
2.2.2. Aisiaren kontzeptua, Dumazedier-en arabera

Aisia deitzen diogun hori teorizatzeko gutxienezko baldintzak Joffre Dumazedier
soziologo frantsesak aztertu zituen 1962an, eta oraindik ere klasikotzat jotzen den definizioa
eman zuen, kontrako batzuk izan arren, behin eta berriro soziologoek, hezitzaileek eta denbora
libreko animatzaileek errepikatu dutena da (Dumazedier, 1971, 20. or.):
LANBIDE EKIMENA
33
Aisia jarduera-multzo batek osatzen du, eta gizakiak borondate hutsez egin ditzake
jarduerak, bere betebehar profesional, familiar eta sozialetatik libre gelditzen denean,
atseden hartzeko, dibertitzeko, informazioa edo prestakuntza garatzeko edota komunitateko
bizitza sozialean borondatez parte hartzeko.
Definizio sonatu horrek funtsezko hiru dimentsio jasotzen zituen, aisia deitzen diogun
fenomenoa zehazten dutenak:
-
Denbora librea eskura izatea: aisia betebehar profesional, familiar eta sozialetatik
libre gelditzen denean daukan denbora-tartean izaten da.
Jarrera pertsonala, hau da, norbanakoak denbora-tarte desinteresatu, betegarri eta

bere burua aurkitzekoaren aurrean duen jokaera, borondate hutsezkoa.
Jarduera-multzoa, atsedena, dibertsioa, garapena hirukotean laburbiltzen dena.
Ikuskera hori sakonduz, Manuel Cuenca-k (1995) aisiaren beste dimentsio batzuk aipatzen ditu:
Osagai ludikoa, dibertsio, entretenimendu, jolas, etab. gisa ulertuta, norbanakoaren

oreka fisiko eta psikikoarentzat beharrezkoa dena.
Ingurumen-dimentsioa, aisia-jarduera oro bere lurralde- eta ekologia-testuinguruan

kokatzeari dagokiona, inguru horren eragina baitauka, neurri batean edo bestean.
Sormenezko garapena, aisiak, ekintza motibagarri eta betegarrien bitartez, autoprestakuntza eta gaitasun eta trebetasunak lantzeko aukera ematen duelakoan.
Jai-dimentsioa, edo aisia komunitatearekin batera bizitzea, olgetarako espazio

soziala eraikitzera bultzatzen baitu, elkarlanaren eta sentimendu kolektiboak adieraztearen bitartez.
Elkartasun-osagaia, besteengana zabaltzeko eta haiekin komunikatzeko giza

beharrizana baitakar, komunitate-garapena deitzen diogun horretan parte hartuz
eta denak partaide eginez.
Laburbilduz, pertsonak x denbora-tartea behar du, borondatez eta libreki, jarduera jakin
batzuk burutzeko. Beraz, orokorrean aisia deituko diegu jarduera mota horiei, gizakiak nahi
duelako egiten dituen zeregin libre eta pertsonal horiei, alegia. Horrela, aisiak oso esanahi
subjektiboa hartzen du eta, jarduera soila baino gehiago, bizimodua da, arimaren egoera
bat, Pieper-ek (1983, 45. or.) definitu zuenaren arabera, eguneroko edozein egoerari ezar
dakiokeena.
LANBIDE EKIMENA
34
2.2.3.- Aisiaren ezaugarriak

Dumazedier-en planteamenduari jarraiki, Lpez Andradak eta beste zenbaitek (1982,
24. or.) aisia aprobetxatzearen hainbat maila bereizten dituzte, pertsonarentzat neurri batean
edo bestean betegarriak izatearen arabera. Maila horiek bost dira:
GOI-MAILA
1. Prestakuntza
AISIA
2. Entretenimendua
3. Atsedena
NAGITASUNA
BEHE-MAILA
4. Asperraldia
5. Kontsumoa
1. Prestakuntza-aisia: aisiaren erabileraren maila gorena, lehen komentatu dugun aisia

serioaren parekoa; bere ezaugarriak kultur jarduerak, etengabeko prestakuntza eta
kontenplazio artistikoa dira, ideal greko klasikoan bezalaxe, pertsona espiritualki
aberasten dutenak.
2. Entretenimendu-aisia: entretenimendu, denbora-pasa edo dibertsio hutseko maila da,
eta gizakiak berez dituen zaletasunak biltzen ditu. Gizartean zabalduena dagoen aisia
mota izan daiteke baina, prestakuntza-mailaren aurreko urratsa bada ere, askotan
benetako arazo bilakatzen da denbora librea egoki erabiltzeko heziketarik ez duten
pertsonentzat.
3. Atseden-aisia: denbora librea indarberritze hutserako erabiltzea da, indarberritze fisiko
nahiz psikikorako. Oso oinarrizko maila da, baretasuna eta lasaitasuna bilatzen ditu,
edozein goi-mailakori heltzeko ezinbestekoa. Atseden-aisia ez da denbora-tarte antzua;
dolce far niente ideiarekin identifikatzen da, hau da, irudimenezko kontenplazioarekin,
ezer ez egitean plazerra aurkitzearekin.
4. Asperraldia nagitasuna: denbora librearen behe-mailako erabilera da, ez baita
aisiaren kategoria betegarrira iristen; horregatik, nagitasuna deitzen zaio. Jarduerarik
eza, apatia, besterik gabe egotea da, non frustrazio-esperientzia bat bizi den, hortik
irteteko ahaleginik egin gabe.
5. Kontsumoa nagitasuna: norbanakoak zerbitzu-enpresen eta aisia-industrien esku
uzten du bere denbora librerako entretenimendua antolatzearen erantzukizun osoa.
Kontsumo-gizartearekiko menpekotasuna dauka pertsonak, eta ohikoak dira manipulazioa eta ekimen pertsonalik eza.
Kontsiderazio horiek guztiak laburbilduz, norbanakoak denbora librearekiko duen jarrera aipa
dezakegu. Jarrera pertsonala funtsezko elementua izango da aisia hobeto aprobetxatzeko,
bizitza-filosofiatzat ulertzeraino: Nolako aisia, halako pertsona. Jokabide-eredu horrek funtsezko
hiru ardatz ditu: autonomia, autotelismoa eta atsegin-bizipena (Trilla, 1993, 55. or.).
LANBIDE EKIMENA
35
Autonomia hautatzeko askatasunari edo gutxienez, askatasun-pertzepzioari dagokio,

denbora librean egin nahi dudanari dagokionez, eta egiten dudana egiteko modua hautatu ahal
izango dut, nire erantzukizunpean. Jakina, hautaketa hori faktore anitz eta konplexuen
araberakoa da, hala nola denbora librea eskura izatearen, pertsonaren berezko motibazioaren,
inguruneko baldintzak eta kontsumoranzko proiekzioaren araberakoa.
Autotelismoak aisiako jardueraren helburua bera dela esan nahi du, eta jarduteko
plazer hutsa besterik ez duela xede. Aristoteles izan zen aisiaren ezaugarri hori aipatu zuena,
berezko plazerra, berezko zoriona, berezko atsegina (Poltica, VII. lib., 1.337 b) zela zioenean.
Hori horrela izanik, aisialdiko jarduera ez da onuragarria gero beste zerbait ekarriko duelako,
berez baizik.
Azkenik, eta autotelismoari dagokionez, aisiak zeregin atsegina, betegarria, laketgarria
izan behar du. Aisia neketsua, aspergarria, gogaikarria denean, porrot egiten du eta etsigarria
da. Dena den, aisiak zoriona eskaini behar izatea ez dugu nahastu behar barreak eta zalaparta
dauden dibertsio hutsarekin; izan ere, aisiak nolabaiteko ahalegin automotibatua eska lezake eta,
hala ere, egiten denarekin ongi sentitzearen sentimendu positiboa eragin (Aranguren, 1989, 43. or.).
Hori horrela izanik, aisiaren kontzeptua, Jaume Trilla-ren arabera, honela azalduko
genuke: Aisia denbora librea okupazio autoteliko batez erabiltzeko modua da, autonomoki
hautatua eta burutua, eta bere garapena atsegina da norbanakoarentzat.
Duela gutxi, WLRA delakoak World Leisure & Recreation Association Aisiaren
Heziketari buruzko gutun bat plazaratu du, eta 1993an burututako bere bilkuran hartutako
jarreraren berri ematen du. Dokumentu horretan, aisia honako zortzi puntu hauetan laburbiltzen
du (Cuenca, 1995, 25. or.):
1. Aisia giza esperientziaren arlo zehatz bati dagokio, eta bere onura propioak ditu, hala
nola hautatzeko askatasuna, sormena, asebetetzea, atsegina eta plazerra, eta zorion
handiagoa. Adierazpen edo jarduera mota zabalak jasotzen ditu, eta bere elementuak
fisikoak nahiz intelektualak, sozialak, artistikoak edo espiritualak dira.
2. Aisia baliabide garrantzitsua da garapen pertsonal, sozial eta ekonomikorako, eta
alderdi garrantzitsua da bizi-kalitaterako. Aisia, halaber, enplegua, ondasunak eta
zerbitzuak sortzen dituen kultur industria ere bada. Faktore politiko, sozial, kultural eta
ingurumenekoek aisia bultzatu edo oztopatu egin dezakete.
3. Aisiak osasun orokor ona eta ongizatea sustatzen ditu; izan ere, aukera anitz
eskaintzen ditu norbanakoek eta taldeek beren beharrizan, interes eta zaletasunetara
egokitzen diren jarduerak eta esperientziak hauta ditzaten. Pertsonek beren aisia-potentzialik handiena lortzen dute aisiaren baldintzak erabaki ahal izaten dituztenean.
LANBIDE EKIMENA
36
4. Aisia oinarrizko giza eskubidea da, hezkuntza, lana eta osasuna bezalaxe, eta inori ez
zaio eskubide hori ukatu behar generoa, sexu-orientazioa, adina, arraza, erlijioa,
sinesmena, osasun-maila, ezintasuna edo baldintza ekonomikoak direla-eta.
5. Aisiaren garapena oinarrizko bizi-baldintzak bermatuz bultzatzen da. Baldintza horiek
segurtasuna, aterpea, janaria, irabaziak, hezkuntza, baliabide iraunkorrak, berdintasuna
eta justizia soziala dira.
6. Gizarteak konplexuak dira eta elkarren artean erlazionaturik daude; aisia ezin da
bestelako bizi-helburuetatik bereizi. Ongizate fisikoa, mentala eta soziala lortzeko,
norbanakoak edo taldeak gai izan behar du helburuak identifikatu eta lortzeko,
beharrizanak asetzeko eta inguruarekiko harreman positiboa izateko. Beraz, aisia bizi-kalitatea hobetzeko baliabide moduan ulertzen dugu.
7. Gizarte askotan areagotu egin dira nahigabea, estresa, asperraldia, jarduera fisikorik
eza, sormenik eza eta alienazioa pertsonen eguneroko bizimoduan. Horiek guztiak
arindu egin daitezke aisialdiko jokabide batzuen bitartez.
8. Munduko gizarteetan eraldaketa ekonomiko eta sozial sakonak gertatzen ari dira, eta
aldaketa esanguratsuak ari dira sortzen norbanakoen bizitzan dagoen denbora librean,
bai kopuruari, bai nolakotasunari dagokienez. Joera horiek zuzeneko inplikazioa izango
dituzte aisialdiko jardueretan eta jarduera horiek, halaber, aisialdiko ondasun eta
zerbitzuen eskaeran eta eskaintzan eragina izango dute.
Laburbilduz, planteamendu global batetik, aisia giza esperientziaren arloa da, garapen
pertsonalerako baliabidea, osasun-iturria eta gaixotasun fisiko edo mentalen prebentziorako
bidea, norbanakoaren oinarrizko premiak beteta daudenerako giza eskubidea, eta bizi-kalitatearen adierazlea, gaitasun ekonomiko izugarria duena.
2.2.4. Denbora librea eta aisia

2.2.4.1. Bi kontzeptuen arteko bereizketa
Denbora librearekin edota aisiaren didaktikarekin erlazionatutako alderdiak aztertu
aurretik, merezi du termino horien esanahiaz eta irismenaz hausnarketa labur bat egiteak.
Ohikoa izaten da denbora librea aisiarekin identifikatzea baina, Sebastian de Grazia-ren hitzak
jasoz, denbora librea denbora mota jakin bat kalkulatzeko modu zehatza da; aisia, berriz,
izateko modu bat da3.
3
GRAZIA, S.: Tiempo, trabajo y ocio. Tecnos, Madril, 1966, XIX. or.
LANBIDE EKIMENA
37
Denbora librea terminoa nahiko berria da. Industrializazio aurreratuaren garaiarekin

eta herrialdeekin agertu da. Denbora naturala galtzearekin lotuta dago, erlojuaren denboraren
eta pertsona nekez identifikatuko den lanak egitearen ordezkoarekin, alegia.
Erich Weber-ek, El problema del tiempo libre4 lanean, hainbat ikerketatan denbora
libreaz izan diren ikuskerak jasotzen ditu. Aukera horietan, besteak beste, L. Heyde-ren eta A.
Sterheim-en jarrera daukagu, denbora librea soldatapeko lanaren denbora-tarte finkoen
artekotzat daukana; edota L. Loeffler-ena, zeinarentzat denbora librea lanean edo lotan ematen
ez duguna izango bailitzateke.
K. Kluth-entzat, denbora librearen kontzeptua ez da hasten lanarekin erabat
kontrajarrita dagoen mundua eraikitzeko aukera sortzen ez den arte; mundu horrek bere balioak
eta eskakizunak dauzka eta, beraz, ez dago orientatuta, atsedenaldi edo olgeta-aldi gisa,
lanaren mundura, baizik eta bera da ardatza, eta berariazko jarduera eskatzen ditu5.
Ikus dezakegunez, teoria batzuen eta besteen arteko aldea denbora librearen
tratamenduan dago, produktu gordintzat edo garbitzat hartuta, lanetik beti bereizita eta,
kasuren batean, Kluth-en kasuan adibidez, bere esentzian sakonduta. Oro har, eta Erich
Weber-i jarraiki, denbora libretzat hartzen dira bizitzako aldi errepikaezin batzuk, hasiera eta
bukaera dutenak, erlojuaz neur daitezkeenak, non norbanakoa libre sentitzen den. Libre, alderdi
bikoitzean: ...tik libre eta ...rako libre. Hori horrela, denbora librea gure borondatez, gure
bulkaden arabera eta gure nahi eta zaletasunen arabera jokatzen dugun hura izango litzateke.
Horregatik, askotan, denbora librea denbora pribatua izaten da, besteen zerbitzura ez dagoena
(lanean ez bezala).
Horren guztiaren arabera, ohikoa izaten da denbora librea/lana elkarren aurkako
bikotea. Zehaztu beharra dago hori borondatezkoa ez den lanaren kasuan izango litzatekeela
egokia. Denbora libreak ez du inoiz borondatez egiten den jarduerarik edo ahaleginik
baztertzen; izan ere, horixe da ...rako libre egotearen zentzua, hain zuzen ere.
Eta, hain zuzen ere, zerbaitetarako libre egote horretan hasten da aisia hitza. Aisia,
orain, gizakiarentzat horizonte berri gisa planteatzen da, non naturarekin, denbora naturalaren
erritmo zaharrarekin eta bizitzarekin oreka berria aurkituko duen. Aisiarekin egia bihurtzen da
esaera zahar hura, orduak ez dira ordu lasaiak ez badira; gure buruari begira arazten digu, eta
bizitzari, oro har.
4
5
WEBER, E.: El problema del tiempo libre. Editora Nacional. Madril, 1969.
Ikus WEBER, E.: Op. cit., 9-10 or.
LANBIDE EKIMENA
38
Lehen esan dugunez, aisia terminoa denbora librearen sinonimotzat erabili ohi da.
Identifikazio hori, baina, ez da guztiz zuzena. Lehen begirada batean harrigarria badirudi ere,
aisiak giza bizitzaren azken galdera garrantzitsuei heltzeko aukera ematen dio gizakiari, bere
transzendentziarekin harremanetan jartzeko. Ortega y Gasset-ek gogorarazten digunez,
antzinakoek bizitza bi zatitan banatzen zuten: bat otium zen, bestea nec-otium. Lehena berez
gizatiarra denaz arduratzeko izaten zen: agintea, antolamendua, gizarte-harremanak, zientziak
eta artea. Nec-otium delakoak, berriz, gero otium-a ahalbidetuko zuten oinarrizko beharrizanak
betetzeko ahalegina esan nahi zuen. Esanahi-aldaketa, otium positiboa nagikeriarekin
identifikatutako aisia bihurtzea, alegia, gizarte industrialarekin batera gertatu zen. Hala ere,
badirudi kontzeptu horri buruzko hausnarketa egiten ari garela, bere jatorrizko esanahia
itzultzeko asmotan, eta denbora librea balioak sortzeko jarduera bihurtu nahi dugu. Zentzu
horretan, ikuspuntu ekonomikotik, nolabaiteko garapen sozial, kultural eta teknikoa lortu duten
nazioetan, aisia-gastuek bizirauteko behar diren gastuak gainditu egiten dituzte.
Aisia alferkeriarekin identifikatzea kontzeptu horien edukietatik urrun geratzen da. Josef
Pieper-en arabera, aisia gizakiak bere burua aurkitzen duenean soilik gerta daiteke, bere
benetako izatearekin topo egiten duenean, alegia eta, alferkeriaren eta aisiaren arteko
aurkakotasuna arrazoitu ostean, elkarren baztertzaile diren termino gisa, hauxe gaineratzen du:
aisia ez da kanpoko gertakariei (lan-geldialdia, denbora librea, asteburua, baimena, oporrak)
dagokien zerbait soilik; aisia arimaren egoera bat da6.
Pieper-ek aisiari lanaren funtsezko hiru alderdi kontrajartzen dizkio: jarduera, ahalegina eta
gizarte-funtzioa. Aisiak ez egiteko nolabaiteko jarrera inplikatzen du, zereginen falta intimoa; horregatik, esan dezakegu aisia oso lotuta dagoela izatearen pertzepzio hartzaile eta kontenplaziozkoarekin. Aisiak lasaitzea dakar berekin, loaren antzekoa den abandonatze-jarrera. Pieper-ek dio:
zabaltzen ari den arrosari, lo dagoen haurrari, misterio jainkotiarrari liluratuta begira egoteak
dakarkigun baretasun atsegina, ez al da lo sakon eta lasaiarekin lortzen dugunaren antzekoa?7
Bestalde, aisiak olgeta-inplikazioa dauka. Horren arabera, desberdintasun garbia dago
geldialdi eta lasaitasuna den aisiaren eta jarduerarik eza den aisiaren artean. Aisiak baieztapena inplikatzen du, festa delako; festa da aisiaren funtsezko jatorri intimoa8.
Baina, gainera, aisia lanari gizarte-funtzio gisa kontrajartzen zaio. Laneko geldialdiaren
aldean (ordubete, asteburu bat edo hilabete iraun dezake, eta lanarekiko da geldialdia), aisiak
ez du zerikusirik lanarekin. Aisiaren xedea ez dago lotuta lanari begira fisikoki edo espiritualki
indarberritzearekin, baizik eta izatearen gizakiaz gaindiko bertute bizigarriekin harremanetan
jartzeko9 aukera ematen digu.
6
PIEPER,J.: El ocio y la vida intelectual. Rialp. Madril, 1974, 44-45. or.

Ibidem, 46-46. or.
8
Ibidem, 48. or.
9
Ibidem, 50 or.
7
LANBIDE EKIMENA
39
Beraz, aisiak gizatiar hutsa den arloa gainditzeko aukera ematen digu, lehen aipatu
dugun abandonatze horren bitartez zeinak, nahiz eta ahalegin deliberatua ez izan, gizatiarra
dena eta gizakiaz gaindikoa bateratzeko zailtasuna baitauka bere baitan. Zalantzarik gabe,
Pieper-en jarrerak aisiaren ikuspegi sakona ematen digu, bere jatorrizko kontzeptuarekin lotuta.
Hala ere, beste autore batzuek nahiago dute alderdi hain filosofikoak ez direnak ukitzea,
esangura txikiagokoak ez badira ere. Horixe da aisia adierazpide pertsonalerako bidetzat jotzen
dutenen kasua. Haien arabera, antzinako gizakia bere artisautza-lanetan proiektatzen zen
zura lantzen zuen, eskulturak egiten zituen... eta industrializazioak ezabatu egin zituen
adierazpide horiek. Hori horrela izanik, aisia gizaki modernoari errealizazio pertsonala
eskaintzen dion beharrizana izango litzateke.
Soziologo amerikarrak izan dira, G. Friedmann batez ere, aisia berehalako
gogobetetzea eskaintzen duen doako jarduera libre10 bihurtzen duten jarduerak eta
entretenimenduak aztertzen. Zeregin kuttun horiek, jokoaz eta kirolaz haratago, hobby-ak edo
zaletasunak dira. Aukera ezin zabalagoak eskaintzen dituzte eta, horregatik, hainbat nahasketa
ere sortu dute, baina denek badute ezaugarri komun bat: lanaz kanpoko zereginak dira eta
pertsonari atsegin desinteresatua eskaintzen diote. Domingo Volpi-ren arabera, oro har,
hobby-tzat hartzen dira gizakiari trebetasun berriak eta aberasgarri intelektualak eskain
diezazkioketen jarduera mota adimentsuak. Denbora librea betetzeko badaude mila zeregin,
baina zerbait esan behar diote denbora hori betetzen duenaren gogoari eta bihotzari11.
Hobby-ak, edo zaletasunak, irabazi asmorik gabeko zereginak dira, libreki hautatuak,
pertsonarentzat gogo-betegarriak. Satisfazio hori interes pertsonalekin bat egiteak dakar, hain
zuzen ere.
Nahiz eta hobby-ak gizaki modernoari denbora libreak planteatzen dizkion arazo
guztien konponbidea ez izan, tratadistak eta pedagogoak bat datoz horiek sustatzeko garaian.
Lennert-ek zioenez, zaletasunei laguntza eskaini behar diegu sortzen direnean, baina gero
beren kasa hazi behar dute. Horren arabera, gurasoek eta hezitzaileek kontuan hartu behar
dute benetako zaletasunak ezin direla behartu, ez eta antolatu ere. Esaten denez,
beharrezkoak dira bizipen positibo batzuk urteetan zehar, zaletasuna gauza sendoa eta
iraunkorra bihur dadin. Weber-ek behin eta berriro azpimarratzen du gurasoen eta
hezitzaileen eragingarriek zaletasunak sortzeko duten garrantzia, eta aukera guztiak
aprobetxatzeko aholkua ematen du, abiapuntutzat irakasgaiak, hurbileko esperientziak edo
azalpen soilak hartuta.
10
11
DUMAZEDIER, J.: Hacia una civilizacin del ocio. Estela. Bartzelona, 1984, 28. or.
VOLPI, D.: Familia y tiempo libre. Ediciones Paulinas, Madril, 1971, 56. or.
LANBIDE EKIMENA
40
2.2.4.2. Aisiaren funtzioak

Joffre Dumazedier-entzat, Frantzian eginiko inkesta bat abiapuntutzat hartuz, hiru dira
aisiaren funtzio nagusiak: atsedena, dibertsioa eta garapena12. Ikus dezakegunez, funtzio
horiek zuzeneko erlazioa dute lehen J. Pieper-ek azaldutako ezaugarriekin, beste ikuspegi
batetik bada ere.
Dumazedier-en arabera, aisia atsedena da eta neke fisiko nahiz nerbiosoa arintzen
digu. Oreka naturala berreskuratze hori are beharrezkoagoa da tentsio handiko egunerokotasuna duten pertsonentzat, hala nola exekutibo eta zuzendarientzat. Lan-erritmoaren eta
aisiaren arteko erlazioari buruzko ikerketek gero eta elkarlan handiagoa eskatzen dute mediku,
soziologo eta psikologoen aldetik.
Aisian inplizituki dagoen olgetarako jarrera bigarren funtzioarekin lotuta dago:
dibertsioarekin. Dibertsioak asperraldia uxatu egiten du eta arau eta ezinez betetako egunerokotasuna hausteko bideak eskaintzen ditu. Bere eragin konpentsatzailea eguneroko bizimoduaz
bestelakoa den beste bat topatzean gertatzen da; izan ere, lekuz eta erritmoz aldatu egiten
gara. Gainera, dibertsioak oso eremu zabala dauka, hasi errealetik eta irudimenezkoraino,
tartean pertsonaren proiekzioen mundua dagoela.
Azkenik, aisiak, nortasunaren garapena den aldetik, nolabaiteko erlazioa dauka
adierazpide pertsonalekin, baina dimentsio zabalagoan ulertu behar dugu, beharbada.
Eguneroko bizimoduko automatismoetatik askatuta, norbanakoak jarrera aktiboagoa
har
dezake, eta partaidetza eta eskuzabaltasun handiagoaz joka dezake. Gaur egun, hedabideek
(prentsak, irratiak, zineak...) partaidetza sozial eta kultural handiagoa ahalbidetzen digute.
Horiek guztiek ikasteko modu berriak eskaintzen dizkigute, erabat borondatezkoak direnak eta,
horrexegatik, nortasuna garatzeko ezin interesgarriagoak. Baina ezin dugu alde batera utzi,
Juan Ramn Jimnez-ek zioen moduan, giza idealak bateratu egin behar dituela gizaki
kulturatua eta bere ahaleginez gizaki barnetik jantzia. Bat eginik, jakintzak eta kulturak
gizakiak gizaki hobea izateko duen gaitasun intimoa, bere izateari atxikita dagoen
espiritualtasuna, adimena eta sentsibilitatea garatuko dituzte.
Dumazedier-ek behin eta berriro dio hiru funtzio horiek oso lotuta daudela, eta aisia-egoera bakoitzean elkarren segidan, elkarren ondoan edo batera daudela. Horretan oinarrituta,
honela definitzen du aisia: Aisia norbanakoak borondatez egin dezakeen jarduera-multzoa da,
dela atsedena hartzeko, dela dibertitzeko edota informazioa edo prestakuntza lantzeko,
gizartean parte hartzeko edo sormena garatzeko, bere betebehar profesional, familiar eta
sozialetatik aske geratu denean13.
12
13
Ikus DUMAZEDIER, J.: Op. cit., 28-30. or.

Ibidem, 30-31. or.
LANBIDE EKIMENA
41
Gaur egungo bizimoduaren erritmoa dela-eta, aisiaren hiru funtzio horiek erabat
integratu dira familia-bizitzan. Etxea atsedenleku eta toki lasaitzat hartzen da, laneko jarduerari
kontrajarria. Horregatik, ahalik eta baldintzarik onenak bilatzen ditugu aire, eguzki, ikusmira,
berdegune edo isolamenduei dagokienez. Baina, horrekin batera, familiaren etxeak bertan bizi
direnen dibertsio-nahiak betetzea ere nahi dugu. Familiako festa tradizionalez gain (Gabonak,
urtebetetzeak...) ekipamendu modernoak entretenitzeko hainbat tresna dauzka. Horietan,
ikuspuntu soziologikotik, badirudi garrantzitsuena telebista dela. Familia askok bere ordutegia
tresna horren arabera moldatzen du.
Telebista, irratia, prentsa eta, askotan, seme-alaben etxeko lanek betetzen dute
aisiaren zatirik handiena eguneroko bizitzan. Familiak egunero dauka aukera atseden hartzeko,
dibertitzeko eta, informazioari/prestakuntzari dagokionez, garatzeko. Eta panorama berri horren
aurrean aisia, zalantzarik gabe, gauza garrantzitsutzat jo behar dugu familia modernoaren
elkarbizitzan, hezkuntzan eta balio-eskalan.
2.2.4.3. Zentzudun denbora librea
E, Spranger-ek dioenez, zentzua dauka osotasun batean kide gisa integratuta
dagoenak14. Eta hauxe zehazten du E. Weber-ek, denbora libreari dagokionez:
Denbora libreko jokabide batek zentzua izango du balioak gauzatzen dituenean: balio
erabilgarriak, balioak berez lortzera daramatzatenak, eta haiek legitimatzen dituztenak,
edota zuzenean zentzu-balioak, berez baliagarriak direnak gauzatzen dituenean15.
Puntu horiei dagokienez, autoreak hainbat kontsiderazio egiten ditu. Lehena, jendeak
bere denbora libreaz duen kontzientziazioa da. Ez da gauza bera gauza bat ala bestea egitea;
denbora librea zentzuz ala zentzurik gabe igaro dezakegu. Konturatu beharra daukagu kirolean
garrantzitsua ez dela markak haustea, bidaia bat ez dela hobea urrutiago joateagatik,
bilduma bat ez dela garrantzitsuagoa objektu garesti asko izateagatik, eta ikuskizun bat ez
dela hobea ikusle kopuru handia izateagatik. Alaitasunak, barne-atseginak, kontenplazioaren plazerrak, soiltasunak eta askotan dirutan baliorik ez duten beste hainbat gauzak
duten garrantziaz jabetzen ez garen artean, nekez ulertuko dugu zentzudun denbora librea
zer den. Weber-ek dioenez:
Ondasun, zerbitzu eta dibertsio-eskaintzengatik ordaindu beharreko prezioa ez dugu balio-eskala bakartzat hartu behar. Eta, batez ere, hau ikusi behar dugu: balio-eskala hori ez
dela gauza espiritualtasunaren eremuan aurkitu behar diren giza balioez jabetzeko16.
14
15
Ikus WEBER, E.: Op. cit., 194. or.

Ibidem, 195. or.
LANBIDE EKIMENA
42
Horixe izango da, hain zuzen ere, denbora librearen pedagogiaren helburuetako bat: haurrei
balizko mentalitate ekonomiko eta materialista ezabatzea, gaurko munduan hain zabalduta
dagoen hori, eta jarrera espiritualagoa eskaintzea, non benetako jolasez eta zaletasunez
gozatzeko, eguneroko lehiatik eta kontsiderazio ekonomikoetatik urrun gai izan daitezen.
Aitzitik, zentzurik ezagutzen ez duen bizitza ez da gai aisiarako, eta aspergarria da
erabat. Pascal-en pentsamendu bat jasoz: Ez dago gauza jasangaitzagorik gizakiarentzat
inolako jarduerarik eza, grinarik eza, negoziorik eza, entretenimendurik eza, zereginik eza
baino. Orduan nozitzen baititu bere ezereza, utzikeria, ezintasuna, menpekotasuna,
gabezia. Berehala sortuko zaizkio sakonetik asperra eta iluntasuna, tristura, nahigabea,
gogaitasuna eta etsipena17.
Asperraldiari dagokionez, asperraldi objektiboa eta subjektiboa bereizi ohi dira.
Lehenak, unean uneko bizimoduaren aurreko asegabetasuna erakusten du eta, beraz, azaleko
gauza iragankorra da. Aitzitik, asperraldiak, sakoneko aldartea denean, balio-krisi sakona,
existentziala, azaltzen du: Bizitzaren zentzugabetasunaz konbentzituta dagoenean, asperraldia
giza bizitzaren funtsezko aldarte bilakatzen da18.
Horregatik, denbora librearen pedagogia egokia ezin da ulertu subjektua bera,
indibidualizazio maximoa, abiapuntua ez bada. Denbora libreak eguneroko bizitzako gabezia,
porrot eta ahulezien konpentsatzaile eta orekatzaile gisa joka dezake, eta hala jokatu behar du.
Eta funtzio konpentsatzaile hori positiboki bilatu behar dugu, subjektua benetan gustatzen
zaiona egiten ongi senti dadin. Denbora librerako hezkuntzak ekintza nahiz kontenplazioa
ahalbidetzen dituen egoerak sortuko ditu. Autodeterminazioa eta autogarapena ahalbidetzen
duten egoerak izango dira, gauzek beren zentzua izan dezaten eta heziketa hori jasotzen
duenak bere balioen mundua eta askatasuna erabil ditzan.
2.2.5. Aisia eta bizitzaz gozatzea

2.2.5.1. Gozatzeko oztopo batzuk
Aisia osasuntsua, neurri batean, bizitzaz eta norberak munduan duen lekuaz gozatzeko
ahalmena bada, garrantzitsua da gozatze horrek esan dezakeena ulertzea. Oztopoak honako
hauek dira:
16
Ibidem, 199. or.

PASCAL.: Pensamientos, 131. zk.
18
WEBER, E.: Op. cit., 207. or.
17
LANBIDE EKIMENA
43
1. Nagia. Aisia osasuntsuaren aurkakoa

Aisia osasuntsua nagikeriaren aurkakoa da, baina nagikeria behar bezala ulertuta.
Nagia, Erdi Aroko doktrina kristauan, acedia, pertsonak bere giza duintasunari atxikitako deiari
uko egitea esan nahi zuen. Pertsona berez eta funtsean dena etsi-etsian ukatzea zen. Bere
barrua ulertzeko eta onartzeko ezintasuna. Pertsona horrek, izan ere, ez zuen bere izatea borondatez onartzen. ez dago bakean bere buruarekin. Josef Pieper filosofoaren arabera, pertsona
horiek tristurak jota zeuden beraiengan zeukaten ondasun jainkotiarrarekin aurrez-aurre jartzean.
Nagi hori nagikeriatzat ulertu izan da teologia kristau berriagoan, baina nagiaren
aurkakoa ez da lanaren etika, baizik eta norberaren izatearen, munduaren eta Jainkoaren
baieztapen atsegina; hau da, bizitza maitatzeko gaitasuna. Nagi horrek eta aisiarako ezintasun
horrek erro bera daukate.
Bizitzan ospatzeko ezer gutxi daukatela uste dutenentzat, lanari ekin eta ez etsi da
ohiko erantzuna. Baliteke aholku hori gaztetan jasoa izatea: Gauzak behar bezala ez badoaz
eta lur jota bazaude, heldu lanari eta segi horretan. Baliteke horrek nolabaiteko zentzua izatea
aldi baterako irtenbide gisa, baina bizimodu gisa norberarengandik ihes egitea da.
Pieper-entzat, lan egitea beste helbururik ez duen pertsona arrazoirik gabe sufritzeko
prest dagoena da. Historikoki, pertsona horiek dira arriskutsuenak: gerrarako ongien presta
daitezkeenak dira, sekten esku erortzeko probabilitate handiena dutenak, edota galderarik egin
gabe edonolako liderren atzetik joan daitezkeenak.
Instrukzio militarrak horixe bilatzen du, ia unibertsalki. Norbanakoaren balioa eta berezkotasuna kentzea. Beste edozein soldaduren aldean ezberdinak ez balira bezala jokatzen irakastea,
unitate trukagarriak baitira. Eskatzen zaiena egiten ezer zalantzan jarri gabe irakastea, eta
gainera hori egin nahi izatea, bere borondatea armadaren borondatearen azpitik erabat ezarriz.
Horrelako nagi espiritualaren ondorioak nagi fisikoa, mentala eta emozionala izan
daitezke. Eserita, besterik gabe, telebistari ere arreta eskasa eskainiz. Zer egin nahi duzu gau?
galderaren erantzuna berdin zait baldin bada, aisia ezinezkoa da. Horrek ez du esan nahi
pertsona osasuntsuak inoiz telebista ikusten ez duenik, edota aisia ihesbide edo dibertsio gisa
erabiltzen ez duenik, baina probabilitate gutxiago izango du aisia zerbaitetik urruntzeko soilik
erabiltzeko, eta probabilitate handiagoa gustatzen zaionera hurbiltzeko erabiltzeko.
Gogora dezagun aisia jarrera mentala eta espirituala dela, eta ez kanpoko faktoreen
ondorio hutsa, oporrena, adibidez. Lan-munduaz haratago joateko eta gauzen osotasuna
ulertzeko gaitasuna izatea da. Unibertsoa entzutea. Esperientzia guztiaz gozatzea. Arte
askatzaileetan (arte liberaletan) dago eraikia, eta maitatzen jakitea eta libreki hautatutako
jokabide pertsonalean esanahia aurkitzea eskatzen du. Autoestimuaren ideia modernoak ideia
horretan ditu sustraiak.
LANBIDE EKIMENA
44
2. Autoestima baxua
Asko idatzi da pertsonak bere buruarekiko errespetu gutxi izatearen edo bere burua negatiboki
ikustearen ondorioez. Ez da horrenbeste idatzi, baina, autoestimu handiak oinarri bat behar
izateaz. Hau da, norbanakoak arrazoiak behar ditu bere burua positiboki ikusteko. Gure
gizartearentzat oso ondorio negatiboak izan daitezke oso ezmorala edo nahita ezgaia den
pertsonak autoestimu handia badauka (egoera horiek ez dira onuragarriak gizartean).
Autoestimu baxua duten norbanako askok beren osasun pertsonalaren alderdi
garrantzitsu askori jaramonik ez egiteko joera dute. Ez dugu baloratzen ez duguna zaintzen.
Aisia eta aisiaren erabilera funtsezkoak izan daitezke autoestimua handitzeko. Hona hemen
adibidea. Aisia norbanakoak bere puntu indartsuak, gaitasunak eta aukerak aurkitzeko aldagai
erabakigarria izan daiteke.
3. Komunitate-zentzu eta norberaren eraginkortasun eskasa
Gure buruaz ditugun sentimenduak, gure aisiaren osasungarritasunari ez ezik, gure komunitate-zentzuari ere forma ematen diote.
Komunitate-zentzua erabakigarria da gure eguneroko bizitzako ongizatean. Robert
Ornstein psikologoak eta David Sobel fisikariak (1988) diotenez, komunitatearen beharra gure
herentzia ebolutiboaren funtsezko zatia da. Garunaren lehen funtzioa ez da pentsatzea,
gorputza gaixotasunetatik babestea baizik, eta badirudi garunak ezin duela gorputza
babesteko zeregina bete beste pertsonekin kontakturik izan gabe. Ezinbesteko elikadura
jasotzen du lagun, maitale, ahaide, etxeko eta, beharbada, baita lankide eta asteroko bolatokiko
taldekideengandik ere (Ornstein eta Sobel, 1988). Beharbada, ez da harrigarria izango
Michigango Unibertsitateko ikerlan batek erakutsitakoa, hau da, borondatezko lan erregular bat
egiteak luzatu egiten duela, beste edozer gauzak baino gehiago, bizi-itxaropena (Growald eta
Lucks, 1988). Ongia egiteak ematen duen bero-sentimendua endorfinetatik etor daiteke,
garunaren opiato naturaletatik, alegia, zeinak korrikalariaren euforia ez ezik, boluntarioaren
euforia ere sortzen baitute.
Izan ere, nolabaiteko kitzikadura, erronka, konplexutasuna, estresa edo eragingarria
behar dugu hazkuntza osasuntsua eragiteko moduan erantzuteko eta, halaber, erronka horietaz
arduratzeko arrazoizko aukerak behar ditugu. Laburbilduz, aisia osasuntsuak guk ingurunean
eragitea eskatzen du, eta ez inguruneak gugan eragitea. Haurrentzat, jolas osasuntsuak
ingurunean
ondorioren bat izateko gaitasuna esan nahi du. Zeharkako aisiak, gugan
telebistaren edo narkotikoen bidez eragina duenak, ez du erronkarik ekartzen eta, aisiaren
erabilera nagusi gisa, ez litzateke osasuntsua izango.
LANBIDE EKIMENA
45
Aisiaren erabileran, garrantzitsua ez da norberaren autoeraginkortasuna soilik; komunitatearen eraginkortasuna ere bada. Ezintasuna sentitzen duten komunitateetan, komunitate-bizitza egokirako ondorio garrantzitsuak kontrolatzeko gaitasunik ez dutenetan alegia, pasibotasunerako joera handia izaten da.
4. Depresioa
Depresioa herrialde modernoetako arazo psikologikorik ohikoenetako bat dugu.
Depresio larria depresioaren aurkako botikez tratatzen da normalean, baina ...nahiko agerikoa
da depresioa, askotan, osasun-ohitura egokiez arindu edo prebenitu egin daitekeela. Dieta
egokiak, ariketa fisikoak, oporrek, gehiegizko lanik ez izateak eta norberak gozatzeko gauzetarako
denbora izateak une ilunak urrundu egiten ditu (Summerville, 1996, 311. or.).
Pertsonak gozatzeko dituen jarrerak eta jokabideak, jakina, osasun orokorrarekin daude lotuta.
Milaka pertsonarengan egindako ehunka azterlan zientifikoen arabera, gauzarik onena
espero duten norbanakoak, baikorrak eta itxaropentsuak direnak eta plazer sentsualez
erregulartasunez gozatu ohi dutenak, oro har, osasuntsuagoak izaten dira eta luzaroago bizi ohi dira (26. or.)
Sistema immunologikoak indartu egin ditzakete luzaroan gordetako esperientzia
traumatikoen berri ematen duten pertsonek. Gertatu zitzaizkion gauza izugarriak adierazi eta
asimilatzeak
gaixotasunari
aurre
egiteko
trebetasunak
areagotzen
lagun
diezaioke
norbanakoari. Zentzu askotan, gure jarrerek eta jokabideek osasuna nolakoa izango den
erabakitzen dute.
2.2.5.2. Aisia osasuntsua
Atal honetan aisia-jarduera bat osasuntsu egiten duten ezaugarri batzuk identifikatu
nahi ditugu. Saio hori, jakina, hurbilketa besterik ez da.
1. Plazer osasuntsuak. Gida-teoria bat
Robert Ornstein garunaren ikertzaile ospetsu eta psikologoak, eta David Sobel
Medikuntzan Doktore eta Kkaiser-Permanente-ko (Osasuna Mantentzeko Erakunderik handiena
munduan) Eskualde Zuzendariak, osasunaren teoria bat garatu dute, aisia elementurik garrantzitsuenetakotzat hartuta. Teoria horren arabera, gizakiak gozatzeko duen nahia biziraupena
areagotzeko bilakatu zen. Zuzena iruditzen zaiguna egitea eta ondo sentitzea ona da
osasunarentzat eta espezieek bizirik irauteko. Plazerrak bi aldiz saritzen gaitu: lehenik, berehalako
gozamenean eta, gero, osasuna hobetzean. (Ornstein eta Stobel, 1987, 3. or.).
LANBIDE EKIMENA
46
Lanaren Etika ez da plazerraren kultur hesi bakarra.

Erlijiotasun arkaikoa eta sentimenik gabeko mundua konbinatzea bi kartzela batera
jartzea da. Ondorioa bizitza galdua da, mundu honetarako ez ezik, baita hurrengorako
ere. Sentsualitate natural eta osasuntsua berreskuratzeak indar historiko boteretsuei
aurre egitea dakar berekin. Baina gure osasuna, zoriona eta etorkizuna kulturan hain
errotuta dagoen plazerraren ukazio hori ulertzean (eta are alderantzikatzean) datza.
Sentsualitateak eta espiritualtasunak ez dute zertan elkarren aurka egon (3. or.).
Bestela esanda, ez da osasuntsua nork bere buruari sentimenen plazerra ukatzea, gure
sentimenak munduaren edertasun paregabearen pertzepzioan erabakigarriak baitira.
2. Jokatzea
Aisia osasuntsuak ingurunean eragitea esan nahi du, eta ez inguruneak norberarengan
eragitea. Gainerakoa berdina izanik ere, osasuntsuagoa da futbolean jokatzea ikustea baino,
koadro bat pintatzea besteei pintatzen ikustea baino, lagunekin hitz egitea besteei telebistaz
entzutea baino. Telebista piztea ekintza bat da, baina kontua, hemen, hauxe da: aisian
kontzientzia edo ezagutza desbideratu egiten dugun ala erakartzen gaituen jokabidean
zentratzen dugun. Aisia osasuntsua giza borondatearen ekintza alaia da, eta borondatezko
ariketa gorputz-ariketa bezain garrantzitsua da.
Osasunari dagokion esaera garrantzitsuenetako bat, erabili ala galdu, egia da neurri
handi batean. Erabileraz eragiten, indartzen edo bultzatzen ez dena, desagertzen hasten da.
Besoa, garuna edo emozioak erabiltzen ez baditugu, atrofiatu egingo dira. Aisia osasuntsuan,
eman zaiguna erabiltzen dugu, ez behar dugulako, hautatu dugulako baizik.
3. Sortzea
Sormena erabiltzen duen aisia-jarduera osasuntsuagoa da erabiltzen ez duena baino,
sormena modu jakin batean ulertuz gero. Sormena ...testuinguru jakin batean eragin egokia
duten erantzun berriak ematea da (Bishop eta Jeanrenaud, 1982).
Beraz, sormenak ez du esan nahi, besterik gabe, gauza berriak egitea, baizik eta
berritasun horrek jarduera aurreratzeko edo hobetzeko gaitasuna izatea. Hortaz,
bigarren
solairuko leihotik mihise batean pinturaz betetako globoa botatzen duen artista ez da sortzailea,
baizik eta berritzailea soilik. Sormenak egoeraren arauetan edo testuinguruetan jarduera
aurreraraztea inplikatzen du. Kasurik gehienetan, aisialdiko sormena pertsonak jarduerari buruz
nahikoa ikasi duenean agertzen da gitarra-joleak akordeak, konpasak eta sokak zarrastatu
eta punteatzeko metodoak ikasteaz gain, harmonia ere ikasi behar du.
LANBIDE EKIMENA
47
Aisia-jarduera bat sortzaile bihurtzeraino ikasteari dagokionez, pertsona bat estu

gainbegiratzen denean, erantzun egokiak emango ditu, baina ez berritzaileak. Boleibolean
sakea egiten ikasten ari den haur bakoitzari esperimentatzeko aukerarik ematen ez badiogu,
baliteke sakea egoki egiten ikastea, baina ez modu berritzailean. Alderantziz, sakea edonola
egiteko askatasuna ematen badiogu, sake berritzaileak egin ahal izango ditu, baina baliteke
kirol horren arauekin bat ez etortzea. Beraz, pertsonak aisia-trebetasun bat ikasteko duen
askatasunaren eta diziplinaren arteko oreka funtsezkoa da, sortzaile izateko probabilitateari
dagokionez.
4. Esanahia
Bizitzaren esanahia, Csikszentmihalyi-k (1990) proposatzen duenaren arabera,
esanahia bera da. Aisia osasuntsurik ezin da izan esanahirik ez badago. Ekintza edo
egoera bat transzendentzia edo esanahia duen zerbait bailitzan interpretatzen ez badugu,
ekintza horrek ezin izango du aisia osasuntsurik ekarri. Batzuetan, interpretazio hori
esanahi konpartitu bat dela-eta egiten da, funtsean; beharbada, bizikletaz bide batetik
ibiltzea, jarduera horretan diharduten hiru adiskide zaharrekin batera. Beste batzuetan,
baliteke interpretazioa bakarka egitea: baliteke zuretzat lagunentzat pasta pesto saltsarekin
prestatzea gauza atsegina izatea, baina jatetxe batean lanean ari den norbaitentzat dirua
irabazteko egin beharrekoa da, besterik gabe.
Aisia-jarduerek, askotan, ikasi beharrekoak diren esanahi subjektiboak dauzkate. Baliteke
pertsona batentzat boxeoa astakeria baldarra izatea eta beste norbaitentzat, aldiz, zientzia
gozo bat. Esanahi horik gabe, aisia-jarduera gehienak zentzugabeak izango lirateke.
5. Jarduerari lotzea
Aisia osasuntsuak jarduerari buru-belarri lotzea esan nahi du, handik zerbait jasotzen
saiatu beharrean. Emate hori konfiantzazko edo fedezko ekintza da. Aisia-jokabide osasuntsuak garatu ahala, pertsonek sinetsi egiten dute jokabide horietan. Hitz egin al duzue kanpina
maite duen inorekin? Badaki jarduerak merezi duela. Beraz, kanpinera joatea ez da,
harentzat, kostuen eta onuren arteko zerrenda kalkulatua: zeri egiten diot uko? Zer lortzen dut
trukean?; horren ordez, sinesmena dauka: gauza ona da. Merezi du.
6. Baikortasuna
Pertsona osasuntsuak, oro har, baikorrak izaten dira. Gauzak ondo aterako direla
pentsatzen dute. Pertsonek osasunari buruz uste eta espero dutena baliteke medikuak
egindako azterketa objektiboak baino garrantzitsuagoa izatea (30. or.). Osasun txarra izatea
espero dutenek probabilitate handiagoa dute hala izateko... aldarte positiboak eta itxaropenak
bultzatzeak, hobeto senti arazteaz gain, bizitza luzeago eta osasuntsuagoak izaten laguntzen
digu (31. or.).
LANBIDE EKIMENA
48
Bizitzaren aurrean ditugun jarduerak, era berean, bihotz-gaixotasunekin daukate zerikusia.

Bihotz-gaixotasunak dituzten pazienteekin egindako ikerketaren arabera, bihotzeko eta bihotz-arterien butxadura gehiago izaten dira paziente suminkor, petral, eraman gutxiko eta
egozentrikoengan. Haserrea gordetzeko eta besteen aurrean horma bat eraikitzeko joera
zeukaten (28. or.)
Baikorra izaten, neurri batean, ikasi egin daiteke. Ikasteko, praktikan jarri behar da, noski.
7. Sentsualitatea
Aisia osasuntsuak sentimenak inplikatzen ditu. Ukimena, usaimena, dastamena,
entzumena, ikusmena, denek konektatzen gaituzte munduko plazerrekin. Dastamena
erabakigarria da janariez gozatzeko. Halaber, erabakigarria da dastamena desagertzen
zaienean jateari uzten dioten animalientzat. Dirudienez, pertsona osasuntsuek eguneroko
bizitzaren plazer txikiez gozatzen dute, sentimenak erabiliz: gozatu egiten dute usaintzean,
ukitzean, sentitzean, dastatzean, entzutean edo ikustean. Jatea, lo egitea eta are libratzea ere
gozagarri izan daitezke.
Jarrera aurrerakoia duen gizartean, elkar ez ukitzearen epidemiak, duela zenbait
hamarkada Britainia Handiko Aldizkari Medikoan agertuak (Heylings, 1973), bizirik dirau.
Langile, ikasle eta irakasleen artean ukitzea, edota bi gizonen edo bi emakumeren artean, eta
haurrak ukitzeko ia edozein modu, susmagarria izan daiteke.
Haur jaioberriekin, baita goiztiarrekin ere, egindako ikerketek haurrak ukitzea eta
besoetan hartzea oso garrantzitsua dela erakutsi dute. Askotan ukitzen eta jasotzen ziren
haurrek probabilitate handiagoa dute bizirik irauteko (gauza bera gertatzen da arratoiekin).
Aurkikuntza horiek gorabehera, gutako askok ez dugu egunero behar dugun plazer sentsual
minimoa betetzen (Ornstein eta Sobel, 1987, 37. or.).
8. Umorea
Badirudi umorea erabakigarria dela osasunaren ikuspuntutik. Pertsona osasuntsuek
bizitzari buruzko umore-zentzua dutela dirudi, badakitela algarak egiten, askotan bere buruaren
kontura... Gure buruaren eta bizitzaren kontura barre egiteko gaitasuna positiboki lotuta dago
osasunarekin eta bizitza luzearekin. Norman Cousin-ek idatzitakoaren arabera, minbizia
zuelarik, komediak ikusiz eta barre-algaraka egin zion aurre. Baliteke tragediaren aurrean
dugun erreakzioa hobea izatea barre egiteko trebetasuna etengabe lantzen badugu. Gogoz
barre egiten dugunean, hori negar egitetik ez dagoela oso urrun konturatzen gara, eta liberazio
horrek, munduan ez ezik, munduaren osagai ere bagarela ikustea dakarrela.
LANBIDE EKIMENA
49
9. Harremanak
Pertsona bat zenbat denbora biziko den iragartzeko modurik onenetako bat zenbat
lagun dituen, edo bere ustez zenbat dituen, ikustea da.
Baliteke bizitzaren erritmo gero eta azkarragoak gu produktiboago, eraginkorrago eta
antolatuago bihurtzea, baina berezkotasun, alaitasun eta beste pertsonekiko konexio
gutxiagokoak ere bai (12. or.).
Beste pertsonekin konektatzea funtsezkoa da ongizaterako eta, aisia-egoera askotan,
norekin konektatzen dugun hobeto kontrolatzen dugu. Giza jarduera askoren esanahia, azken
batean, soziala da. Besteekin egotea, haien arazoak eta pozak konpartitzea eta haien aurrean
gure arazoak eta pozak adieraztea osasuntsua da, esanahia sortzen baitu eta plazerra ematen
baitu.
2.3. Aisiaren eta denbora librearen sektorea dimentsionatzea

Aisiaren eta denbora librearen sektorea bere luze-zabalera eta neurriak baldintzatzen dituzten
hainbat parametrotatik azter dezakegu. Izan ere, bere zabala eta zeharkakoa izateak
interpretazio ugari sortzen ditu.
Aisiak badu abantaila handi bat jarduera ekonomikoaren beste hainbat segmenturen aldean,
eta aisia sormen hutsa izatea da, giza sorkuntza bera bezain etereoa eta galkorra... aisia,
espazioei
dagokienez, natur espazioari, landa-espazioari, hiri-espazioari edota espazio
birtualari berari, ezta?Hor konta ezin ahala aukera
daude, aisiak herritarrei zerbait
eskaintzeko... herritarrak irrika bizia dauka espazioa leku bizigarri gisa berreskuratzeko, eta
aisiak gauzak proposatuko dizkio berriz aprobetxatzeko edo berriz planteatzeko, edota natur
espazioa, landa-espazioak, berriz erabiltzeko...
Muga? Nik uste dut bi izango direla, bata gizakiaren sormen-gaitasuna bera, herritarrak une
honetan zer behar duen, edota zer-nolako nahia edo beharra sor diezaiokegun, pentsatzeko
gizakiak duen gaitasuna, eta bigarrena, jasangarritasuna, nire ustez espazio orok gehienezko
zama bat jasateko ahalmena duelako eta, beraz, espazio hori betetzen dugunean jendea
uxatuko duten antigorputzak sortzen hasten delako.
Lehenago esan dugunez, azterlanaren helburuen arabera, sektore honetan sartzen
diren kategorien bost multzo egin dira; beste batzuk ez dira kontuan hartu, ikerketaren
helburuekin bat ez datozelako.
Ezarri diren bost multzoak, jasotzen eta baztertzen dituzten kategorien xehetasunekin
batera, hauexek dira:
LANBIDE EKIMENA
50
Kultur zentroak: kultur zentro publikoak nahiz pribatuak, zentro zibikoak eta ludikoak
sartzen dira hor; museoak eta liburutegiak, lorategiak eta zoologikoak eta, azkenik,
erakustokiak eta hitzaldi-aretoak baztertzen dira.
Jarduera ludikoak: jarduera artistikoak eta ikuskizunak (jolas-parkeak, parke

tematikoak, haur-parkeak eta ur-parkeak), prestakuntza eta hobekuntza ludikoa
(areto-dantzak, mahai-jokoak, magia, etab.) eta multimedia-jarduerak (multimedia-zentroak, jokoak, Internetera konektatzea, etab.). Kategoria honetatik kanpo
geratzen dira feriak, ikuskizunak kontzertuak, antzerkia, etab. dantzalekuak
(dantza-klaseak jarduera osagarri gisa ematen dituztenak izan ezik), herri-feria
delakoak eta software on-line ludikoa.
Hotelak eta kanpinak: 100 gelatik gorako hotelak bakarrik sartzen dira, txikiagoek
bezeroei ez baitiete animazio-zerbitzurik eta jarduera ludikorik eskaintzen; animazio-jarduerak dituzten kanpinak eta opor-hiriak.
Kirola eta atari zabaleko jarduerak: hiru ildo handi daude, natura eta abentura
(landa-turismoa, zikloturismoa, mendi-ibilaldiak, arrisku-kirolak, globoak eta ultra-arinak), kirola (kirol-eskolak, neguko kirolak, udako kanpalekuak eta ur-kirolak) eta
ostalaritza (turismo aktiboko jarduerak antolatzen dituzten hotelak, kanpinak,
aterpeak, landa-turismoko etxeak, etab.). Kanpoan geratzen dira natur parkeak eta
kirol-zentroak (polikiroldegiak, golf-zelaiak, etab.).
Eguneko zentroak: kolektibo guztietara zuzendutakoak (adinekoak, ezindu fisiko eta

psikikoak, drogazaleen gizarteratzea, etab.) jasotzen dituzte, baldin eta aisiarekin
eta denbora librearekin lotutako jarduerak burutzen badituzte.
Oro har, kanpoan geratzen dira irabazi-asmoko joko, kasino, joko-areto eta jokoekin lotutako
bestelako jarduerekin zerikusia duten jarduera ekonomiko guztiak.
LANBIDE EKIMENA
51
3. AISIA ETA GAZTERIA

3.1. Gazteria
3.1.1. Gazteria eta aldaketa
3.1.2. Gazteria motak
3.1.3. Gaur egungo gazteriaren ezaugarriak
3.2. Espainiako nerabeen arrisku-jarduera batzuk

3.3. Sozializazioa aisiaren eta denbora librearen bitartez
LANBIDE EKIMENA
52
3.1. Gazteria
90eko belaunaldiaren gaur egungo egoeraren eragileak bi gertakari dira: krisi ekonomikoa eta
gizartearen modernizazioa.
3.1.1. Gazteria eta aldaketa

Gertatzen ari diren gizarte-aldaketetan gazteriak dituen partaidetza-aukerak oso gutxi dira.
Aurreko garaietako gazteak ez bezala, haiek parte handiagoa hartzen baitzuten eta
aldaketak ere eragiten baitzituzten (60ko hamarkadaren amaieran eta 70ekoan), oraingo
gazteriak jadanik ezarrita dauden joko-arauak aurkitu ditu, desilusioa eragiten diotenak
(krisi ekonomikoa eta prestakuntza sozioprofesionalik eza). Isiltasunaren belaunalditzat jo
dezakegu, bere identitatea nahasmenaren eta nekearen artean eraikitzen duena baita.
Beraz, bere gizarteratzea oso zaila izaten ari da.
Teknologia berriek ekarritako espezializazioen sistema ekonomikoak eta lan-munduan sartzeko
prestakuntza egokirik ezak gazteen langabezia handia sortzen du, eta horrek oso ondorio
garbiak ditu:
Oraingo enplegu-politikak eta sistema ekonomikoak prestakuntzarik onena dutenak

soilik jasoko ditu.
Gazteak bestelako irtenbideak bilatuko ditu, neurri batean edo bestean legez
kanpo daudenak.
Gaztea babesik gabe sentitzen da, ezin duela hitz egin eta ez zaiola entzuten
sentitzen duelako.
Horrek hauxe eragiten die:

-
Antsietatea, frustrazioa, gurasoen menpe egotea eta apatia soziala.
Lehia handia, elkartasunaren aurkakoa, lan- eta gizarte-arloan hobekuntzak lortzeko beharrezkoa delakoan.
Eragin okerragoa dauka behe-mailako klasean, delinkuentziaren eta drogaren

eragina baitago. Goi-mailako klaseak prestakuntza-aldia luzatuz bilatzen du irtenbidea.
LANBIDE EKIMENA
53
Egoera horren irtenbidea zokoratzea da. Gazteari lan-munduko ateak ixten zaizkionean, gizarte-zokoratzea eta horrekin lotuta dauden fenomenoak izaten ditu:
Isolamendua
Autoestimua galtzea
Janaria lortzeko, nabarmentzeko edota, besterik gabe, entretenitzeko, delinkuentziara jotzea
3.1.2. Gazteria motak

Gazteen balioen eta jarreren arabera, Gonzlez Blascok zortzi gazte mota bereizi ditu, bizimoduaren ezaugarrien arabera eta gizartea ikusteko eta balioesteko moduaren arabera:
Gazte konformatuak
Nolabaiteko menpekotasuna onartzen dute, nahiko estuak dira sexu-gaietan eta sakrifikatuak ikasketetan edo lanean, interes handia baitute etorkizunarekiko. Gizarte-egonkortasuna
gustatzen zaie eta ordenari men egiten diote. Gazteriaren % 12 dira, gutxi gorabehera.
Gazte bereizketazaleak
Beren ezaugarria autoritarismoa da; gizarte-eliteetan sinesten dute eta, beraz,
hierarkikoa dena balioesten dute. Ez dute lana gizartean kokatzeko bidetzat hartzen,
baina bai dirua gauza eta pertsona guztien neurritzat, horrek ekarriko baitie arrakasta.
Gazteriaren % 14 dira.
Gazte laguntzaileak
Besteekiko elkartasuna dute ezaugarritzat. Taldean lan egiteko joera dute. Guztien
onura balioesten dute, idealista samarrak dira, eta norbait izatea dute helburu, gauzak
edukitzea baino gehiago. Gazteen % 10 dira, gutxi gorabehera.
Gazte sinbolistak
Beren kasa jokatu nahi izaten dute, arau hierarkikorik gabe. Ez dute aintzakotzat hartzen
ez tradiziorik, ez sustrairik. Negozioak dituzte gogoko eta arriskua izugarri gustatzen
zaie. Monotoniaren etsaiak dira. Gaurko gazteen % 10 inguru dira.
LANBIDE EKIMENA
54
Plazerra helburu duten gazteak

Plazerra bilatzeak eta lortzeak definitzen ditu; oraina da garrantzitsua, ez iragana edo
etorkizuna. Unean unekoa bizi dute eta, horregatik, talka egiten dute arau sozialekin.
Beren hedonismoa mugatzen duen guztiarekiko inkonformismoa erakusten dute.
Gazteriaren % 11 dira ia.
Gazte utilitaristak
Indibidualismoa eta arras praktikoak izatea dute ezaugarri; baliagarria dena soilik axola
zaie. Pertsonak eta gauzak euren probetxu pertsonalerako izan dezaketen erabilgarritasunaren arabera balioesten dituzte. Gazteen % 12tik gora dira.
Gazte pasiboak
Erabakirik ez dute hartzen, ez dira pentsalariak eta ez dira ezerekin eta inorekin
konprometitzen. Azalekoa eta berehalakoa bilatzen dute, etorkizunerako helbururik
finkatu gabe. Gazteen % 12 dira.
Lorpenen motibazioa duten gazteak

Bizitzan gauzak egiteko eta lortzeko gogoak identifikatzen ditu. Arau sozialak aintzakotzat hartzen eta errespetatzen dituzte. Nahiago dute gauza batzuk sakrifikatu etorkizun egonkorragoa lortze aldera. Langileak eta zuhurrak dira. Talderik handiena da,
gazteen % 17 baitira19.
3.1.3. Gaur egungo gazteriaren ezaugarriak

Programa 2000 delakoaren arabera, oraingo gazteen ezaugarriak hauexek dira:
Oraingo gazteen prestakuntza-maila ez dago alderatzerik aurreko belaunaldienekin.
Kultur kontsumo dibertsifikatu gehiago dago.
Desberdintasun gutxiago dago landa-bizitzaren eta bizitza urbanoaren artean, eskolatze

handiagoaren eta ikus-entzunezkoen ondorioz. Horrek ez du esan nahi herrialdeko lurraldeen artean alde nabarmenik ez dagoenik.
Sexuen arteko berdintasun handiagoa dago oraingo gazteengan. Kontuan hartu behar dugu
prestakuntza-maila berbera dela gizonezkoentzat nahiz emakumezkoentzat, eta horrek gizarte-aldaketa izugarria eragingo du hurrengo urteotan. Hala ere, oraindik badaude desberdintasunak.
19
GONZLEZ BLASCO, P. eta beste zenbait: Jvenes espaoles 89, Ediciones SM, Madril, 1989.
LANBIDE EKIMENA
55
Tolerantzia handia eta mezu totalitario eta bortitzei buruzko arbuioa.
Oraingo belaunaldiak askoz jarrera irekiagoa dauka kanpoarekiko, ideiak eta albisteak
oso azkar baitabiltza batetik bestera eta distantziak murriztu egin baitira; askoz gehiago
bidaiatu ahal dugu.
Belaunaldi honek ez du mundua aldatu nahi, bertan bizi baizik. Gaur egungo gazteek oraina
bizi dute, eta etorkizuna inguruko errealitateak baldintzatzen du.
Jarrera praktikoa izaten dute eguneroko bizitzan.20
Ondorio gisa, gazteriak gizartean gertatzen ari diren aldaketa sozialen protagonista izan behar
duela esan behar dugu. Egia da etengabeko kontraesanean bizi direla, ia dena eskura
dezaketen gizartean bizi baitira, baina leku egokian kokatzeko aukerarik izan gabe eta gizartea
eraikitzeko dagokien rola bete ahal izan gabe.
Beraz, igurikapen sozialak galtzeak, etsipenak, ezintasun kolektiboak eta indibidualak zaila
egiten dute itxaropena sortzea, gizartearen egiturak modernizatzeko eta aurrera jotzeko aldaketa
egin behar duen populazio-sektorerik garrantzitsuenetako batean.
Gainera, belaunaldien arteko gatazka areagotu egingo da, gazteak bizitza profesionalaren
sistema berrietara egokitzeko malgutasun handiagoa duen neurrian. Izan ere, heldua, zentzu
horretan, zaharkituta geratuko da. Horrek, nahitaez, gazteria berriro balioestea ekarriko du.
Hala ere, gaur egungo arazorik larriena, gure ustez, gizarteak prestakuntza delakoarentzat
eskatzen duen urte-mordoa da. Ondorioz, gizarte-bizitzako partaidetza luzaroan atzeratzen da
eta, beraz, baita gizarte-heldutasuna ere, heldutasun mental eta fisikoarekin inoiz bat
etortzen ez dena. Horregatik, gatazka sortuko da, nahitaez, pertsona horiengan, gauza askotan
helduak izanik gizarteak haurren rola eskaintzen baitie. Horrek delinkuentzia eta gizarte-balioen
arbuioa sortzen du, hitz batean, frustrazioa eta erasokortasuna. Dirudienez, horixe da
modernizazioa delakoagatik gazteriak ordaindu behar duen prezioa.
Egoera horren aurrean, beharrezkoa da gazteei lan-munduan sartzen laguntzea, bizitza-proiektua betetzeko aukera izan dezaten eta, halaber, hezkuntza-sistema sakon eraldatzea,
aro teknologikorako prestakuntza-mekanismo gisa.
Laburbilduz, garrantzitsua da gazteria honetaz jabetzea: teknologia berriek gizartea egunez
egun bestela antolatuko dutela, eta aldaketak asimilatzeko prest ez dauden norbanakoak
derrigorrez baztertuta geratuko direla21.
20
PSOEren PROGRAMA 2000: La sociedad espaola en transformacin. Escenarios para el ao 2000.

Ed. Siglo XXI, Madril, 1988.
LANBIDE EKIMENA
56
3.2. Espainiako nerabeen arrisku-jarduera batzuk
Sexu-jokabidea
- Mutilen artean, lehen sexu-esperientzia osoaren adina 17 urte eta 4 hilabetekoa da, eta
nesken artean, 18 urte eta 4 hilabetekoa (M eta V).
- 15-17 urte bitarteko subjektuen artean, sexu-bikotekideen batez-besteko kopurua,
mutilen artean 1,34koa da; nesken artean, 1,11koa (M eta V).
- Koito-harremanak goiztiarragoak dira (mutilak neskak baino goiztiarragoak dira, eta
landa-guneetakoak hirietakoak baino gehiago; landa-guneetako mutilen artean,
hastapen-adina 16,9 urtekoa da, eta hirietako nesken artean, 18,3 urtekoa).
Horrekin batera ez da nahitaez sexu-bidezko gaixotasunak eta nahi gabeko
haurdunaldiak eragozteko prebentzio-neurri egokirik hartzen (adibidez, landa-guneetako nesken % 46k azken hiru koito-harremanetan preserbatiborik ez zutela
erabili adierazi zuten) (H, R eta F).
Istripuak
- 15-17 urte bitarteko nerabeen % 14,4k ziklomotorrak gidatzeko baimena dauka (M eta V).
- 18 urtetik beherako lautik batek motorra edo ziklomotorra gidatu ohi duela dio (H, R eta F).
Tabakoa, alkohola eta haxixa

- Tabakoa: 15-18 urte bitarteko mutilen % 18k eta nesken % 23k egunero erretzen dute
tabakoa ( M eta V).
Kontsumoa bereziki kezkagarria da emakumezkoen artean: 18 urtetik beherako
hiru neskatatik batek erretzen du (H, R eta F).
- Alkohola: mutilen % 59k eta nesken % 51k azken hogeita hamar egunetan alkohola
edan duela dio (15-18 urte) ( M eta V).
21
VALER, J.: El futuro de Espaa est en manos de los jvenes, Revista de Estudios de juventud, 21.
zk., Madril, 1986.
LANBIDE EKIMENA
57
Mutilen % 29k eta nesken % 21k azken hamabi hilabeteetan noizbait mozkortu
dela esaten du (15-18 urte) (M eta V).
% 32k alkohola edan ohi duela dio, eta % 27k noizbehinka; kontsumoa handiagoa da landa-guneetako mutilengan. 18 urtetik beherako % 25-% 30k edan ohi
du alkohola (adin horretan, kontsumoa antzekoa da bi sexuetan, hirietakoen artean, baina landa-guneetan, mutilek dezente gehiago edaten dute) (H, R eta F).
- Haxixa:
Adin hauetako nerabeen % 28k probatu du haxixa, eta % 16k kontsumitu ohi
du (bi ehunekoak txikiagoak dira nesken artean) (H, R eta F).
Gorputzaren pertzepzioa
- 13-17 urte bitarteko neskak beren burua gizenagoa ikusten dute, mutilekin alderatuta.
Adibidez, ia % 20k gizentzat edo oso gizentzat dauka bere burua, nahiz eta oro har,
beraiek adierazitako garaiera eta pisuaren arabera, mutilak gizenago egon (H, R eta F).
Asteburuko dirua
- Neskek 11 euro inguru gastatzen dituzte, eta hirietako mutilek ia 13; landa-guneetako
mutilak dira gehien gastatzen dutenak, 20 euro inguru.
Eskolako arazoak
- Ikasturtea errepikatu duten nerabeen ehunekoa handiagoa da mutilen artean eta landa-zonetan (landa-guneetako mutilen % 48,6k ikasturteren bat errepikatu du, eta hirietako
nesken % 30k) (H, R eta F).
Osasun mentala
- Ikerketen arabera, arazo mentalak dituzten Europako gazteak % 15-20 bitarte izan
daiteke; gainera, horietako oso gutxi detektatzen eta tratatzen dira.
LANBIDE EKIMENA
58
3.3. Sozializazioa aisiaren eta denbora librearen bitartez

Denbora librearen erabilera nerabeen balio-sistemaren eta sozializazioaren adierazle
interesgarria dugu. Oso denbora esanguratsua da haientzat, bai ikuspuntu kualitatibotik, bai
kuantitatibotik. Oso itxaropentsu ikusten diren uneak dira, eta intentsitate emozional berezia
izaten dute; euren bizimoduan zati esanguratsua izaten dute (INJUVEren ikerlanaren arabera,
15-17 urte bitarteko neska-mutilen % 49k astean 25 ordutik gora libre izaten du). Denbora hori
nola egituratzen den, norekin konpartitzen den eta zer-nolako jarduerak burutzen diren zehatz-mehatz aztertuta, ereduen heterogeneotasunaz eta nerabeez hitz egitearen beharra ikusiko
dugu, eta ez nerabezaroaz. Hau da, nahiz eta joera orokor batzuk egon (adibidez, afal ostean
berandura arte irtetea, kideekin kalean egotea askotan edaten edo musika entzuten etxera
ordu txikitan itzultzea eta bazkalorduan jaikitzea), eta nerabeak joera horiek gero eta goizago
bereganatu, askotarikoak dira batzuek eta besteek denbora librea igarotzeko dituzten moduak
eta, beraz, epe labur eta ertainerako bizitza-ibilbideak. Gai horiek ebaluatu ziren azterlan
batean (Moreno, Muoz-Tinoco eta Prez, prestakuntzan) hainbat aldagai aurkitu ziren,
denbora librearen erabilerari dagokionez nerabeen tipologiak ematen zituztenak. Adibidez,
ikastea nesken artean eta zaharragoenen artean (17-19 urte) ohikoagoa zela egiaztatu zen,
eta kirola egitea berriz, mutilen artean eta, bereziki, gazteenen artean (12-14 urte). Gauza
bitxia bada ere, botiloia izenez ezagutzen dena nola banatzen den aztertzean, neskak eta
mutilak desberdinak ziren; neskek nerabezaroan zehar pixkanaka hartzen dute parte jarduera
horretan, zenbat eta zaharrago gehiago, eta mutilek berriz, 15 urte inguruan aldaketa handia
egiten dute: kirola egiteari utzi eta jarduera horri heltzen diote, gazte zaharragoek (17-19 urte)
ematen dioten denbora bertsua emanez. Datuen arabera, gainera, nerabe gehienak botiloiari
denbora eskaintzen badiote ere, horretan ere badaude desberdintasun nabarmenak, ez baita
berdin bertsio sozial hutsean erabiltzea (kalean berriketan ari den lagun-taldea) edo alkohola
eta bestelako substantzia arriskutsuak kontsumitzeko ingurune egoki gisa erabiltzea eta, batez
ere, denbora librearen jarduera nagusia eta ia bakarra izatea ala bestelakoekin konpartitzea
(irakurtzea, zinera joatea, musika entzutea, etab.). Azken horri dagokionez, denbora
librearen bidezko sozializazioak, eta azaleko analisia eginda besterik pentsa bagenezake ere,
diferentzia sozialak areagotu egiten ditu: abantaila gehien dituzten sektore sozialetako nerabeak
dira jarduera gehien eskura izateko aukera dutenak, batez ere nolabaiteko inbertsio ekonomikoa
(bidaiak, ikuskizunak) edo baliabideak eta ekipamendua (adibidez, nolabaiteko azpiegitura
behar duten kirolak edo zaletasunak) eskatzen dutenak.
Lehenago, denbora libreko jardueretan genero-desberdintasun batzuk ikusi ditugu
(neskek irakurketara eta ikasketetara gehiago jotzen dute, eta mutilek kiroletara eta informatikara); etxean ere, badirudi oraindik badagoela bidea egiteke generoen arteko berdintasunera
iristeko. Horrela, 15-17 urte bitarteko mutilen % 21 inplikatzen da neurri batean edo
bestean etxea garbitzeko eta mantentzeko lanetan, baina ehuneko hori % 46ra igotzen da
adin bereko nesken artean.
LANBIDE EKIMENA
59
Asteburuetako gaua gazteriaren identitate-zeinu bilakatu da. Propiotzat daukaten

denbora da, beste testuinguruetako (familia, institutua edo eguneroko egoera gehienak)
helduen araurik gabe. Baliteke osagai horiek, eta aipatu ez ditugun beste batzuek, ordu
horietan gertatzen denaz guraso askoren eta hainbat profesionalen kezka sorraraztea. Elzok
gidatutako lanean adierazten denez, gazteen oraintasunaren (oraina bizitzearen) eta hedonismoaren joera nabarmenak, urte horietan izan ohi duten segurtasun-ustearekin batera, arriskuan
jartzen ditu droga-kontsumoaren eta osasunerako kaltegarriak diren hainbat jokabideren
aurrean. Hainbat azterlan egin dira nerabeen ohiturez eta ohitura horiek euren oraingo eta
etorkizuneko osasunean (fisikoan eta mentalean) izan ditzaketen ondorioez dagoen kezkari
buruz. Algunas conductas de riesgo en los adolescentes espaoles testuan, duela gutxiko
datuak erabiliz, gurasoen eta profesionalen kezka erabat justifikatzen duten zifrak ematen dira.
Testu horrek berak luze eta zabal komentatzea merezi duten beste datu batzuk
eskaintzen ditu; talde batzuen arrisku berezia soilik nabarmenduko dugu, ordea. Adibidez,
landa-guneetako mutilena, horiek baitira jokabide batzuei (koito-harremanak, alkohola edatea
eta beste substantzia batzuk hartzea, eta diru gehiago erabiltzea) goizen ekiten dietenak eta
arrisku-jokabideen tasarik altuenak dituztenak. Deigarria da landa-guneetako 18 urtetik
beherako mutilen % 18k asteburu osoa etenik gabe irteten direla esatea, batez ere substantzia
suspergarriak (kokaina, estasia eta speed-a) maizen hartzen duela adierazi duen taldea hori
dela kontuan hartuta (Hernn et al., 2002, 130. or.).
Berriro esan behar dugu telebistak eta teknologia berriek izugarrizko eragina dutela,
bizimodua eta kontsumo-ohiturak gidatzen baitituzte. Komunikabideen boterearena ondorio
kalkulagaitzak dituen fenomenoa da. Telebistako curriculum ezkutua eskolakoa baino are
ezkutuago dago, baina orain ez gara hor sartuko.
Nolanahi ere, esan beharra dago, nahiz eta eskolak berarengan zuzeneko eragina
duten arazo horiei arreta gutxi eskaini, eskolen eremua gainditzen duten arazoak direla, eta
irtenbidea bilatzean gizarte osoak parte hartu behar duela.
LANBIDE EKIMENA
60
4. AISIA ETA ADINEKOAK
4.1.
4.2.
Adinekoen denbora librea

4.1.1.
Adinekoen denbora libreari buruzko zehaztapenak
4.1.2.
Gizarte-baldintzatzaileak
Animazioa instituzioan
4.2.1.
Independentzia mantentzea
4.2.2.
Kanpoko mundua aurkitzea
4.2.3.
Dastamenari atsegin ematea
4.2.4.
Rol sozialak betetzea. Baliagarritasun-sentimendua
4.2.5.
Talde sozial eta kultura bateko kide izatea
4.2.6.
Ongizate fisikoa eta psikikoa. Kirol-animazioa
4.2.7.
Nork bere sustraiak aurkitzea eta identitatea sendotzea
4.2.8.
Ezaupideak eskuratzea eta kultura lantzea
4.2.9.
Isolamenduari aurka egitea
4.2.10. Dibertitzeko beharra betetzea

4.2.11. Nork bere buruaren irudi positiboa sortzea
4.2.12. Beharrizan espiritualak betetzea
4.2.13. Denbora/espazioaren desorientazioaren prebentzioa
4.2.14. Osasuna mantentzeko heztea
4.2.15. Pertsonaren aukeretan konfiantza izatea
4.2.16. Egungo egoera ahaztea
4.2.17. Minusbaliatuaren integrazioa aisialdian
LANBIDE EKIMENA
61
4.1. Adinekoen denbora librea

4.1.1. Adinekoen denbora libreari buruzko zehaztapenak
Hirugarren adina da, teorian behintzat, denbora librearen arlo pribilegiatuetako bat. Izan ere,
bizitzako une horretan lan-obligazioak alde batera uzten dira, seme-alabek ez dute hain arreta
handia behar izaten, denbora ordutegietan banatzearena pixkanaka desagertu egiten da;
horrela, denbora librea oso nabarmen handitzen da, egunaren hiru laurdenak betetzeraino.
Baina, eguneroko denbora ez ezik, pertsonari oraindik bizitzeko geratzen zaizkion urteak ere
hartu behar ditugu kontuan. Izan ere, bizi-itxaropena orain luzeagoa da 75-80 urtekoa, baina
XX. mendearen erdialdean 45 urtetik zertxobait goragokoa besterik ez zen. Fenomeno horrek,
bestalde adinekoen proportzio demografikoa handitu egin du populazioaren guztizkoarekiko;
adibidez, 1900 urtean 65 urtetik gorakoen Europako populazioa % 5ekoa besterik ez zen, baina
gaur egun % 11koa da, eta 2025 urtean % 25 ingurukoa izango dela kalkulatzen da. Gaur egun,
Estatu espainiarrean 5 bat milioi jubilatu daude, oraindik bizitza luzea izan dezaketenak
(Jimnez Lara, 1990).
Horregatik, azken aldi honetan adinekoak zaintzeko Europan burutzen ari diren politikek
gero eta interes handiagoa izan dute denbora librearen aprobetxamenduaren gaiarekiko, ez
arazo gisa ulertuta, baizik eta aisiarako aukera gisa ulertuta. Zahartzaroa ez da gainbehera
fisiko eta intelektualaren azken etapatzat soilik hartzen; garapen pertsonalaren beste abiapuntu
bat ere izan daiteke, aukerez betea, eta horixe izango litzateke Adinekoen Denbora Librearen
Hezkuntzaren helburu handia. Horrexegatik, aisiaren industrientzat zaharrak interesgune
bilakatu dira, eta klinikak, pentsioak, atseden-etxeak, bainu-etxeak, egoitzak, bidaiak, hotelak
eta erosotasun guztiak dituzten hiriak ere eskaintzen dizkiete, askotan prezio neurrigabeetan.
Horren guztiaren erdian, adinekoen arazo handia hainbeste denbora librerekin zer egin
ez jakitea da; ez dakite nola bete eta pozik nola sentitu. Erretiratze hitzak lanetik libre
geratzeak ematen duen poza esan nahi duelarik, ez da hala ikusten askotan. Alderantziz,
pertsonak adinekoa dela badaki ere, ez da zahar sentitzen eta, hala ere, gizarteak halakotzat
hartzen du, besterik gabe. Horregatik, ahalmen guztiak dauzkan 65 urteko pertsonak
erretiratzera behartuta ikusten du bere burua, aldez aurreko bizimodua erabat aldatzera, eta
denbora-tarte huts handiekin bizitzera.
Adinekoak erretiratzeari aurre egiteko duen jarrera, bizitzan zehar egin duen lan
motaren araberakoa da, neurri handi batean. Oso gaztetatik nagusi baten gidaritzapean lan
mekanikoak edo automatizatuak egin dituzten pertsonak, bat-batean denbora autonomoki
kudeatzeko erreferentziarik eta ekimenik gabe geratzen dira. Erantzukizun handiko zereginak
eta lan sortzailea edo intelektuala izan dutenek erritmo horrekin jarraitzeko beharra dute, eta
baliabideak bilatzen dituzte denbora librea garapen pertsonalerako eta ongizate fisiko eta
LANBIDE EKIMENA
62
mentalerako espaziotzat erabiltzeko. Emakumeak, bestalde, hobeto egokitzen dira erretirora,

etxeko ohiturekin eta etxeko lanekin jarraitzen dutelako, baina denbora librearen kudeaketa
korapilatu egiten da alargunen kasuan, bakardadea dela-eta eta aisialdiko jardueretan zuten
senarrarekiko mendekotasun tradizionala dela-eta.
XIX. mendearen bukaerako gizarte burges kapitalistak suntsitu egin zuen familia-negozioaren patriarka zaharraren arketipoa eta, aitzitik, bizitza produktiboaren eredua ekarri
zuen, non jubilatuak pertsona menpeko eta problematikotzat hartzen baitziren. Alabaina,
adinekoak beharrezkoak eta baliagarriak dira komunitatean, gaur egungo gizarteak hori ukatu
egiten badu ere. Gaur egun, zahartzaroa etapa geldo eta aspergarritzat jotzen da, forma-arrazoiengatik gazteen edo helduen bizitasunari eta energiari kontrajartzen zaiona. Hori ez da
erabat egia, ordea. Desberdintasun nabarmenak daude adineko bakoitzak denbora libreaz
egiten duen banaketan eta aprobetxamenduan, aisia aldagai askoren araberakoa baita, aldagai
sozialak, kulturalak, fisikoak, sexualak, adinari dagozkionak, egoera zibilari dagozkionak, etab.
4.1.2. Gizarte-baldintzatzaileak
Adinekoek beren denbora libreaz egiten duten erabileraren faktore erabakigarrienen artean,
honako hauek aipa ditzakegu:
-
Autonomoki bizi ahal izatea ala ez izatea; normalean hori osasun, adin, sexu eta etxean
ala egoitzaren batean bizitzearekin lotuta egoten da.
Familiarekin duen harremana. Independenteak izateak, abandonatuta geratzea edo

bestelako gizarte-harremanak izateko aukera izatea gerta daiteke, seme-alaben etxean
bizitzeak dituen ohiko arazoak saihestuz.
Hezkuntza-maila baxua. Estatuko adineko gehienen artean analfabetismoaren ingurukoa da eta, ondorioz, ezin dute analisi kritikorik egin eta informazio eguneraturik
izan (kultur leizea).
Ekonomia urria, askotan erretiro- edo alarguntasun-pentsio soilaren menpe dagoena.

Ondorioz, diru-iturriak murriztu egiten dira, bizi-kalitateak behera egiten du eta aisialdiko
kontsumo-ondasunak eskuraezinagoak izaten dira.
Lan-okupazio edo erdiprofesional batzuekin jarraitzea; horrek diru-iturriak areagotu

egingo lituzke, baina halaber eguneroko denborak antolatzeko aukera emango luke eta
pertsonaren ahalmen fisikoak eta intelektualak martxan mantenduko lituzke.
Bizitzan zehar zaletasunik eta interesgunerik ez izatea, askotan kultur eskasiaren

eraginez.
Konbentzionalismo matxistak, emakumeari etxekoandrearen rola ezartzen diotenak,

baita erretiro-adinaz geroztik ere; ondorioz, denbora libre gutxi geratzen zaio.
Bizilekua eta eskura dauden aisia-eskaintzak; orokorrean, askoz pobreagoak izango

dira landa-zonetan hirietan baino.
LANBIDE EKIMENA
63
Horrela, testuinguruaren nondik-norakoak zertxobait azalduta, nola deskriba genezake adinekoen

denbora librea? Ba al dute benetan askatasun-denborarik? Galdera horri erantzunez, Simone
de Beauvoirrek (1989) Frantziako zahar-etxe bateko zahartzaro abandonatu eta bakartiaren
erretratu ezin ilunagoa egin zuen:
Benetan itogarria dena zahar-etxeko bizitzak sortzen duen inertzia ikustea da. Hainbesterainokoa da ezen, gizonezkoen artean batez ere, oraindik baliagarriak diren askok beren
egitekoak ohean egiten baitituzte medikuak esan zidanez. Gizarteak bere ardurapean hartu
ditu azaldu zidan, erabat abandonatu egiten dira eta pasibotasun hori muturrera eramaten
dute. Halaber, beren egoera erresuminez bizi dutela pentsatzen dut, eta mendekua hartzen
dutela. Egun osoa besaulkian eserita igarotzen dute, ezer egin gabe. Gizon bat ikusi nuen, ohean
etzanda, puntua egiten, eta beste bi ohean eserita, kartetan. Hori da guztia. Hogei pentsiodunetik
batek esan didate egunkaria irakurtzen du. Batzuek zertxobait entzuten dute irratia. Entretenimenduak proposatzen badizkiete ere, halako letargian daudela, arbuiatu egiten dituzte. Adibidez,
berrogei emakumeri Paris inguruetatik autobus-ibilaldi bat doan egitea proposatu zitzaien. Bik
bakarrik eman zuten baietza. Euren dibertsio bakarra liskarrak dira; emakumeek batez ere,
berriketak izaten dituzte, eztabaidatu egiten dute, taldeak eratzen dituzte, aliantzak egin eta hautsi
egiten dituzte. Gizonezkoen artean badaude oldarkorrak, eta baita bortitzak ere. Ikaragarria iruditu
zitzaidana Administrazioak jende horrekin egin duen utzikeria morala da. Biltokiak balituzte, edo
entretenimenduak proposatuko balizkiekete, haietaz arduratzen diren begiraleak baleude, ez
lirateke organismo huts bilakatzen dituen malda horretatik behera hain abiadura izugarrian eroriko.
Aisiari dagokionez, zahartzaroko kronologia beti bera izateak jaiegunen zentzua
ezabatu egiten du. Beti zereginik gabe egoteak lanegunen eta asteburu edo oporren arteko
kontrastea galtzea eragiten du. Adineko gehienek ez dute jaiegunak eta lanegunak bereizteko
ezer egiten; asko jota, senitartekoren baten bisita jasotzen dute. Berez, jaiegunak ez dira
gogokoenak, lanegunetan beti izaten baitute zerbait egiteko, dendak zabalik daude, eta kalez
kale ibiltzeak izan dezake nolabaiteko interesa; igandeak, aldiz, erabat hutsak izaten dira.
Eguneroko denbora nahiko denbora pasibo, monotono eta aspergarri bilakatzen da,
eragingarririk eta pizgarririk gabekoa. Ohikeria, horrela, ezezaguna denaren aurkako babes
bihurtzen da; beldur ematen die erronka berriei aurre egiteak. Hortaz, aisia-jarduerak nahiko
pasiboak izaten dira normalean paseatzea izan ezik, eta irratia, telebista eta egunkaria
dira, nagusiki, batez ere 70 urtetik gorakoen artean; irratia, bestelako etxeko lanak egin
bitartean entzun daitekeelako, telebista astean 35-40 ordu lasaitzen eta bakardadeari aurre
egiten laguntzen duelako, eta egunkaria informazioa eskuratzeko balio duelako. Bestelako
kultur baliabiderik eza eta hezkuntza-mugak oso erabakigarriak dira prestakuntzazko denbora-pasak (museoetara joatea, kontzertuak, liburutegiak, etab.) aprobetxatzeko garaian. Horregatik,
egunerokotasuna etxean egiten da, eta adinekoa bere baitara biltzen da, iraganeko oroitzapenekin batera.
LANBIDE EKIMENA
64
Gizonezkoengan kanpora irteteko eta denbora librerako beste zeregin batzuk bilatzeko
behar handiagoa antzematen da, lanera joateko etxetik irteten ohituta baitaude. Bakarrik bizi
diren adineko batzuk paseatzera joaten dira eta adin bereko beste pertsona batzuk daudela
dakiten zentroetara joaten dira, bakardade-sentimenduari aurre egiteko harremanak egingo
dituztelakoan. Adineko horien artean baino ez da ohikoa elkarte edo jubilatuentzako zentroetara
jotzea, non aisiak gizarte-dimentsioa hartzen baitu, neurri handi batean.
Gutxien irteten direnak dira, jakina, elkarte horietara joateko joerarik ez dutenak. Aitzitik,
etxeko aisiak nabarmen egiten du gora kasu horietan, hala nola telebistak, lorazaintzak,
animaliak zaintzeak, bildumak egiteak eta abarrek. Jubilatuen zentroetara joateko interesik eza
adinaren araberakoa ere bada: jubilatu gazteek leku horiek askatasuna kentzen dietela uste
dute, eta askoz zaharragoentzat direla; zaharrenek, aldiz, ez dute beren burua gaitzat jotzen
zentroek proposatutako jardueren erritmoari jarraitzeko.
Aisia soziala da, ordea, adinekoen jarduerarik gogokoenetako bat. Familiari egindako
bisitetan, tabernako jokoetan, lagunekin hartzen den kafean edo elkarteko dantzaldian sortzen
diren pertsonarteko harremanak dira entretenimendu nagusietako bat, horretarako aukera
duten guztietan. Izan ere, kanpoko mundurantz zabaltze horrek euren bizimoduaren monotonia
hausteko balio die; horren erakusgarria da IMSERSOk eta proiekzio berbera duten bestelako
ekimenek (IDES Institutua, 1987-1989) antolatutako bidaia famatu horiek duten estimazioa.
Osagai sozializatzaile horrekin lotuta, erlijiozko praktikak gehitu egiten dira gehiago
emakumezkoengan gizonezkoengan baino eta, kasuren batean, elkarte politiko edo
entretenimenduzkoetako kide egitea gehiago gizonezkoengan emakumezkoengan baino
Emakumezkoen kasuan ez bezala, kanpora irteteak ez dakarkio gatazkarik adineko gizonari,
seme-alabak eta bilobak izaten baitira horrelako jardueretara animatzen dituztenak. Urrats hori
egiten duten adinekoak eta aisia-eredu berriak sortzen dituztenak dira, hain zuzen ere, beren
denbora librearen aprobetxamendua hobekien ikusten dutenak.
Pentsiodun berrien egoera fisiko hobea dela-eta, kirolaren garrantzia areagotu egin da
adinekoen artean. Aretoko praktikatzat kartak, dominoa, xakea, billarra, bola-jokoak, dantzak,
petanka hartzen direnak ez ezik, ahalegin handiagoa eskatzen duten beste batzuk ere
zabaldu dira, hala nola paseatzea edo igeriketa. Adineko gazteenen egoera fisiko ona arlo
intelektualean ere ikus daiteke, kultur ikaskuntzarako interes handiagoa baitago. Adineko askok
euren adinean jada ez dutela ikasteko ahalmenik uste dute, baina azken aldi honetan interes
handiagoa ikusi ahal izan da adineko pertsonengan zentroek eta egoitzek eskaintzen dizkieten
hezkuntza-proiektu gutxi horiekiko. Populazioaren kultur mailak pixkanaka gora egitea izan da
horren eragileetako bat.
LANBIDE EKIMENA
65
4.2. Animazioa instituzioan

Animazioa bi ardatzen inguruan egitura daiteke. Bata indibiduala da, eta bestea kolektiboa.
Ardatz indibiduala nahi batek, interes batek artikulatzen du. Pertsona bakoitzaren balioespenak
aintzakotzat hartuta indartu ahal izango dugu dinamika kolektiboa. Jarduera kolektiboen helburu
nagusiak hauexek dira: egoiliarrek adierazitako nahiei erantzutea; interesa piztu dezaketen
jarduera berriak proposatuz edota jadanik erabiltzen ez dituzten ahalmenak berrituz, haien
aukerak zabaltzea; pertsonen arteko komunikazioa sustatzea; eta norbanako bakoitzarengan
talde sozial bateko kide izatearen sentimendua bultzatzea, segurtasunerako eta identitateari
eusteko garrantzitsua denez.
Baina ez dugu ahantzi behar ez dagoela berez interesgarria den jarduerarik, baizik eta
interesa subjektuaren eta objektuaren arteko erlazio dinamikoak sortzen duela. Afektibitatea
interesaren bihotzean dago, eta adineko pertsonei jarduerak proposatzea subjektuaren eta
munduaren arteko erlazio dinamiko hori birsortzen saiatzea da, pertsonaren beharrizanetara
iristea eta harentzat zentzua duenarekin harremanetan jartzea. Hori urrun dago jarduera
okupazionaletatik, eta gauza bera gertatzen da jarduera kolektiboekin; indibidualizaziora
gehiago hurbilduko gara pertsonaren berezko interesak bilatzen ditugun neurrian. Egokitzat
jotzen dugun jarduera bat burutzera bultza dezakegu, baina inolaz ere ez inposatu.
Funtsezko animazioa, instituzioan, ez dira antolatutako jarduerak, baizik eta pertsonei
egunerokotasuna bizitzen laguntzen diena. Eguneroko animazio hori pertsonaleko kideen
keinuetan eta hitzetan ageri da, eta egoiliarrek jadanik egiten dutenaren bitartez ere gauza
daiteke. Eguneroko bizitzaren animazioaren lehentasunak ez du eragozten jarduerak burutzea
edo sustatzea. Aitzitik, egoiliarren beharrizanak kontuan hartzen dira eta mugimendua eta
taldea bultzatzen dira, baina geldirik egotea eta bakardadea ere onartuz; egoiliarrentzat
baliagarria dena bilatzen dugu, baina batez ere, gustagarria dena; proposatu eta bultzatu egiten
dugu baina, ororen gain, haien ekimenak eta ideiak aintzakotzat hartzen ditugu.
Garrantzitsua da jarduera dibertsifikatuak, baina denboran etenik gabekoak, proposatzea.
Noizbehinkakoa, unean unekoa, besteen menpe dauden adinekoen arazoetara ez dela
egokitzen uste dugu, batez ere ohitzeko dituzten zailtasunei dagokienez.
Instituzioan, eta animazioaren helburuen arabera, honako jarduera asko proposa daitezke.
LANBIDE EKIMENA
66
4.2.1. Independentzia mantentzea

* Animazio terapeutikoa
Bereizi egin behar ditugu izaki bizidunaren beste etapa bat den zahartze-prozesua, eta modu
patologiko edo gaixoan gertatzen den zahardade-prozesua. Zahartzaro osasuntsua oro har nork
bere burua zaindu ahal izateko moduan gertatzen da. Zahardadeak, berriz, gorputza ukatzea
dakar, eta gero eta sintonia gutxiago izaten da gorputz-irudiaren eta irudi mentalaren artean,
egoera errealari dagokionez; hori dela-eta, desoreka mentala eta psikologikoa gertatzen da.
Animazioak zahartzaro txar horren prebentzioan rol bat joka dezake. Ondorio terapeutikoak dauzka, eta adineko pertsonaren autonomia mantentzeko euskarria da. Baina ez da
hori bakarrik, eta ez da batez ere hori. Animazioari egozten zaizkion diskurtso terapeutiko
ugarien arabera, badirudi alderdi utilitarista hutsa besterik ezin duela izan, helburu terapeutikoa
duena, brikolajea egitearen edo musika entzutearen plazerra medikatu egin beharko bagenu
bezala, plazerraren eta desioaren alderdirik ez balego bezala, debekatuta balego bezala.
Plazerra, desioa eta terapia elkarren kontra jarri gabe, egia da animazioaren helburua,
besteak beste, atsegin ematea dela, baina baita ondorio terapeutiko ukaezinak dituela ere.
Baina ez ditugu helburuak eta ondorioak nahasi behar. Animazioari helburu terapeutiko hutsa
ezartzen badiogu, jarduerak preskripzioaren arabera soilik gomendatzeko arriskua izango dugu.
Orduan, pertsonak aurreikusi ditugun ondorioak lortu dituenean, Animazio gehiago behar ez
duela pentsatu ahal izango dugu. Halaber, ziur aski jardueratik kanpo utziko ditugu jadanik
zereginik ez dutela uste dugun pertsona guztiak, adibidez, burua galdu samarra dutenak.
Animazioa eta terapia erabat elkarren kontra jarri gabe, beharrezkotzat jotzen dugu bi
entitate desberdin baina osagarritzat hartzea, eta zehaztu egin behar dugu animazioak pertsonaren ongizatean laguntzen duela, alderdi fisiko, psikologiko eta sozialean.
Berregokitzapen funtzionalerako tekniken artean, aipagarriak dira kinesoterapia eta
ergoterapia.
* Kinesioterapia.
Kinesoterapia menpekotasun fisikoa saihestu edo atzeratu egin dezaketen ekintzak mantentzea
da. Prebentzio- edo sendatze-terapia gisa erabil daiteke. Lehen kasuan, patologiaren alderdi
guztietara zuzentzen da, giharrak sendotuz eskeletoaren deformazioak eta, batez ere,
bizkarrezurra zuzentzeko; indar eta malgutasun normala berreskuratzeko; hainbat gabezia
organikori eta bere ondorioei (sistema kardiobaskularreko, arnas aparatuko, digestio aparatuko
eta aparatu urogenitaleko gaixotasunak, neuro- eta psikomotoreak) aurre egiteko. Helburua
LANBIDE EKIMENA
67
adinekoari ahalik eta aukera funtzionalik gehien eskaintzea da, ahalik eta denbora luzeenaz.
Fisioterapia gaineratzen bazaio, areagotu egiten du mugimendu propioak eskeletoaren hainbat
segmentutan duen efektua: masajeek gorputz-enborreko, gorputz-adarretako eta aurpegiko
hainbat ataletako giharren tonua mantentzen dute.
Bi modalitate, mantentze-gimnasia eta errehabilitazio-gimnasia, dira. Mantentze-gimnasia
beren kasa mugi daitezkeen pertsona guztientzako da, geldotasunari eta bakardadeari aurre
egin nahi dietenentzat eta, ondorioz, beren jokabide psikosoziala hobera aldatu nahi dutenentzat. Gimnasia honek funtsezko hiru helburu ditu: a) adineko pertsonak jubilaziora igarotzeak
eragindako isolamendutik ateratzea, b) adinekoek mugimenduaren gustua berreskuratzea,
ahalik eta denbora luzeenaz independentzia fisiko nahiz soziala gorde dezaten, c) talde-jardueran integratzea, besteekiko harremanean komunikatzeko, adierazteko eta parte
hartzeko beharra bete dezaten.
* ERGOTERAPIA. Errehabilitazio funtzional eta psikologikoko metodoa da. Artisautza-lanak
sortu eta mantentzea da, hautatutako gihar-multzoak jokoan jarriz eta, aldi berean, objektu bat
egiteari lotutako interesa piztuz. Ez da tailer-lan hutsa, ez eta berreziketa funtzionalaren teknika
ere, baizik eta bien arteko konpromisoa.
Hainbat alderdi ditu, aplikazio-lekuaren arabera (egonaldi luzeko unitatea, egonaldi
laburrekoa, eguneko zentroa, ospitaleko edo etxez etxeko errehabilitazio-zerbitzua); helburuen
arabera: prebentzio- edo lan-ergoterapia (adineko guztiak izan dezakete mugimendu- edo buru-gaixotasunen bat, geldotasunaren aurka egiteko moduren bat bilatu behar da), sendatzeko edo
berrezteko ergoterapia (neurri batean mugi daitezkeenentzat eta ohetik altxa ezin duten
ezinduentzat, ahal dena berreskuratzea eta afektatuta ez dauden atalak mantentzea komeni
baita); aplikazio-modalitatearen arabera: teknika artistikoak, artisautzazkoak edo etxekoak, hau
da, eguneroko bizimoduaren eskakizunekin lotutakoak.
Metodo hori kinesioterapiaren osagarria bada ere, ergoterapia aktiboagoa eta
motibagarriagoa da; pertsonaren espiritutik ezintasunaren nozioa urruntzen du, lanari,
atsedenari edo, besterik gabe, eguneroko bizitzan baliagarria denari dagokionez helburu
praktikoa denaren mesedetan.
Keinuen berreziketan duen ekarpenaz gain, ergoterapiak pazienteen psikean eragina
dauka, egin eta are sor dezaketenaz ere jabetzen diren neurrian, gaixo askok, eta ezinduek
batez ere, duten gutxiagotasun- eta ezdeustasun-sentimendua arintzen baitu.
Bere erabilpen-eremua eguneroko bizitzako jardueretara, entretenimendu- eta kultur
jardueretara eta artisautza-jardueretara zabal daiteke.
LANBIDE EKIMENA
68
Eguneroko bizitzako jarduerekin, hainbat ekintza baliagarri (ibiltzea, jaikitzea, etab.)

egiteko ezinbestekoak diren automatismoak sortzea da asmoa, eta adinekoaren integrazio
soziala bultzatzea, lehenbizi entretenimendu-jardueretan eta, pixkanaka, jarduera baliagarriagoetan parte har dezan sustatuz.
Entretenimendu- eta kultur jardueren kasuan, adineko pertsonen maila soziokulturalera
egokituko dira, haien gustuak eta programa terapeutiko indibidualak kontuan hartuta. Helburu
terapeutiko jakinen arabera aukeratzen dira (kontatzen berriro ikastea, oroimena lantzea,
mintzakera, behar adinako arreta jartzea, gorputz-atal bat mugitzea); lehenbizi indibidualki
antolatzen dira eta gero, ahal izanez gero, taldean amaitzen da.
Artisautza-jarduerak entretenimendu gisa har daitezke (eskulanak, saskiak egitea,
jostea, etab.) edo profesionalki, diru-irabazpide gisa, ahalegina eta lan-erritmo kolektiboa
balioesteko eta trebatzeko.
Onuradunak ezintasuna sortzen duen lokomozio-eritasun somatikoa (ondorio neurologiko, paralisi, Parkinsonen gaixotasun eta abarrekin) duten subjektuak izan daitezke.
Gomendatutako jarduerak puntua egitea eta modelatzea (behatzetako giharrak trebatzen
laguntzen dute), josteko makina (belaunarentzat onuragarria) eta trukea eta komunikazioa
bultzatzen dituzten baloi-jokoak dira. Metodo honen onuradunak izan daitezke lokomoziozkoa
ez den eritasunen bat dutenak ere: eritasun akutuak edo kronikoak, arnas aparatuko eritasunak
eta nahaste psikikoak.
* Oroimen-lantegiak
Oroimena pixkanaka lantzeko topaleku eraginkorra eskaintzen dute. Helburua ez da oroimenaren narriadura normala eragoztea edota amnesikoei oroimena itzultzea, baizik eta beren
aukerak gutxitzen ikusten dituzten adineko pertsonei oroimen-galera geldiaraztea.
Oroimen-lantegiek bi elementu osagarri eskain ditzakete. Alde batetik, teoriatik datorrena
dugu, garunaren, oroimenaren eta bestelako ahalmen kognitiboen funtzionamenduaz informazioa ematen duena eta funtzionamendu hori eragotz lezaketen arrisku-faktoreen berri ematen
duena. Bestetik, ariketak ditugu, askotarikoak eta hainbat zailtasun-mailatakoak, ahalmen
kognitiboak erabiltzera bideratuak. Pertsona bakoitzari, bere kasa eta eraginkortasunik
handienaz, bere funtzionatzeko modua eta bere muga pertsonalak aurkitzeko aukera ematen
diote, duen potentzial osoa bete dezan.
LANBIDE EKIMENA
69
Lantegi horien helburu nagusia oroimena sustatzea da. Ariketa egoki, zehatz eta
eskuragarriek honako aukera hauek ematen dituzte: oroimena berreskuratzea, garun-gaitasuna
erabiltzen, mantentzen eta garatzen berriro ikasiz; oraindik bizirik dauden oroimen-funtzioak
garatzeko eragingarriak erabiltzea; huts egiten duten hainbat funtzio mental prebentzio gisa
bultzatzea; funtzio sentsorial guztiak (ikus-memoria, entzunezkoa...) lantzea; interesguneak
aldatzea; inhibizioak desblokeatzea eta oroimenak ongi funtzionatzea eragozten duten faktoreak detektatzea; urteen poderioz izan diren aldaketak konpentsatu eta zuzentzea.
Aldi berean, ikasteko estrategiak dibertsifikatzeak garunaren zona guztiak funtzionaraztea du helburu, pertsonak ahalmen mentalak hobeto erabili ahal izatea, hiztegia zabaltzeko
metodoak aurkitzea, gertakariak, hitzak, lekuak, kontzeptuak gordetzea; espazioan orientatzea,
gaitasunak areagotzea, baliabide pertsonalak lantzea, potentziala garatzea eta eguneroko
bizitzako ahanzturak gutxitzea.
Epe luzera, lantegi horien helburua oroimen-galeraren prebentzioa egitea da, askotan
atzerabiderik ez duten nahaste amnesikoak ager ez daitezen prebentzioa egitea; adinekoei
beren oroimena lantzen laguntzea, lozorroan dituzten garun-gaitasunak berpiztuz; adinekoei
beren ahalmen intelektualak erabiltzeko nahia mantentzea eta horretarako motibatzea; garun-lana sustatzea; adinekoei trebatzen laguntzea eta, batez ere, trebatzeko gogoa ematea.
Azken xedea adineko pertsonaren partaidetza sustatzea da, nolabaiteko oroimen-autonomia har dezan eta eguneroko bizimoduan erabil dezan.
Ariketak berez ez dira helburua. Ariketa horietan pizten diren mekanismoak beste
egoera batzuetan berriro erabili beharko dira eta, bereziki, eguneroko bizitzako ekintzetan.
Komeni da astean saio bat edo bi izatea, hiru ordu-laurdenekoa edo ordubetekoa
gehienez, hogei minututan bost minutuko etenaldia eginez. Saioak hamar-hamabi pertsonako
taldeekin egingo dira, eta hobe da taldea homogeneoa izatea.
Ariketak nahaste amnesiko arinak dituzten pertsonentzat dira. Animatzaileak ongi
ezagutu behar ditu taldeko kideak, haien nortasuna, historia, arazoak. Gerontologiako prestakuntza duen psikologoa, gerontologoa edo zaindaria (erizaina, klinika-laguntzailea) izan
daiteke, aldez aurretik prestakuntza zehatza jasota.
Ariketak ez dira nahaste kognitibo larriak dituzten pertsonentzat. Horren arrazoia,
adineko pertsonak arreta, kontzentrazio, logika eta oroimenari dagozkien arazo gehiago izatea
da eta, beraz, zaila izango litzateke ariketa intelektual batzuk egitea, hala nola kalkuluak. Kasu
horietan, oroimen-lantegiek elkarrizketa-talde bihurtzeko joera izaten dute.
LANBIDE EKIMENA
70
* Elkarrizketa-taldeak
Jarduera hau adineko pertsona instituzionalizatuen bizi-baldintzei eta pertsonalaren lan-baldintzei
buruz eta komunikazioa mantentzeko behar handiari buruz egindako hausnarketaren ondorioa da.
Talde horien bitartez, adineko pertsonen artean eta adinekoen eta pertsonalaren artean
komunikazioa bultzatu nahi dugu.
Elkarrizketa-taldeak asteroko topaketak/eztabaidak dira, aldez aurretik pertsonalak edo
adinekoek hautatutako gai baten inguruan, finkatutako ordua eta iraupena dutenak; gaia
adinekoek erabakitzea hobesten da, horrela ez baitira animazioaren kontsumitzaile pasibo
izango. Ongi gidatuz gero, talde horiek oroimena lantzen dute, pertsonalak jakinduria bat
aurkitzen du adinekoengan eta azken horiek, ondo pasatzeaz gain, baliagarritasun-sentimendua aurkitzen dute. Oroitzapenak sorrarazteko eta iraganaldia berriz bizitzeko modua
dira, eta baita galdutzat ematen zen adierazpidea aurkitzeko ere.
* Arte bidezko terapia
Geriatrian, sormena eta arte-jarduerak (pintura, eskultura, etab.) komunikazioa bultzatzen duten
adierazpide librea dira, eta nork bere buruaren estima, baliagarri sentiaraztea edo jakintza
transmititzea dute helburu.
Arte bidezko terapia gaitasun sentsorialak, mentalak eta mugimenduzkoak lantzera
bideratzen da, teknika artistikoen laguntzaz. Norberaren baliabideak lantzea helburu duen
diziplina hori bereziki egokituta dago adinekoen populaziora.
Instituzioan dagoen adinekoaren ezintasun-sentimenduari aurre egiteko, arte bidezko
terapiak ez du azpimarratzen jadanik funtzionatzen ez duena, funtzionatzen duena baizik; batez
ere berehalako ahalmenak, eta motibazioa, jakin-mina, plazerra, balioetsia izateko gogoa pizten
saiatzen da. Pertsonak bere gorputza eta besteena adierazpidetzat eta emozioak transmititzeko
bidetzat, edota hitzaren, eta ez kexuaren, sortzailetzat hartzen ikasten du.
Metodo horren originaltasuna artea komunikazioa bultzatzen eta sustatzen duen
bitartekotzat hartzea da.
Bere bertute nagusietako bat norberak bere buruarekiko eta bestearekiko harremanari
berriro heltzeko aukera ematea da, saio kolektiboetan elkartrukeak onartuz. Beraz, bi mailatan
diharduen terapia da. Lehenik, norberaren adierazpide indibiduala da, pertsonak bere
sentimenak berraurkitzen dituenean gertatzen dena. Bigarren aldian, komunikazio- eta
adierazpen-modua da eta, beraz, elkarrizketarako bidea zabaltzen du.
LANBIDE EKIMENA
71
Arte bidezko terapiaren helburuetako batzuk pertsonari egiteko plazerra sentitzeko

aukera ematea da, eta irudimena abiapuntutzat hartuta errealitateaz berriz jabetzeko aukera
ematea. Leku pribilegiatu honetan, terapeutarekin duen harremanean, pertsonak berea izango
den mundua irudikatu eta asmatuko du, mundu hori menpean izateko moduan. Horri esker, leku
erosoagoa aurkitu ahal izango du mundu errealean. Saioan, terapeutaren rola hor egotea da,
ondoan, tartean sartu gabe eta gaitzetsi gabe, beharrezkoa izanez gero laguntza teknikoa
eskainiz, konfiantza emanez eta segurtasun afektiboa bermatuz.
Arte bidezko terapia nolabaiteko eragozpenen bat duten guztientzat da egokia. Halaber,
harreman-arazoak dituztenentzat ere egokia da, hitzezkoa ez den lengoaiaren bitartez
norbanakoak bestelako komunikazio-aukerak aurkituko baititu.
- Marrazkia, collage-a (paperak ebaki eta gainazal lau batean kolaz itsastea), muntaia
(elementu solidoen konposizioa), erliebea (pintura kopuru bat gainjartzea, zeinari osagai batzuk
gehitzen zaizkion) teknika interesgarriak dira, asmamena bultzatzen dutelako, blokeoak
saihesten dituztelako eta, batez ere, taldean egin daitezkeelako.
- Pintura. Pertsonaren gustu eta nahien araberakoa den pintatzeko modua hautatuko dugu.
Terapeutak teknika ez dela hain garrantzitsua azalduko du, eta hobe dela irudimena askatzea.
- Eskultura. Sormena bultzatzeaz gain, bere interesa eskuzko jarduera, fisikoagoa, izatea da.
Materiarekiko kontaktua aberasgarria da.
- Modelatzea. Modelatze-jarduerak oso zabalduta daude eta oso erabiliak dira psikoterapia-lantegietan. Ez da beharrezkoa oso teknika landuak izatea. Nahikoa da materia, eta ura.
Manipulazio hutsak ezkutuko sentsazio asko pizten ditu. Lurra manipulatzea oso egokia da
harreman-arazo handiak daudenean, horrela komunikazioa berreraikitzen laguntzen baita.
Teknika horiek guztiek materiarekiko kontaktua, kolorea, irudimena, jartzen dute jokoan.
- Musikoterapia. Musikoterapia bi hitzez osatuta dago: musika eta terapia hitzez. Musika hitza
nabarmentzen badugu, musika-animazioan eta -pedagogian oinarritutako praktikak ekarriko
dizkigu gogora. Kasu horretan, garrantzitsuagoa da emaitza estetiko-musikala terapeutikoa
baino. Kalitate estetikoaren bitartez lortuko dugu eraginkortasun terapeutiko nabarmena.
Terapia hitza nabarmentzen badugu, hitz horrekin lotuta gehienetan soinua eta musika
erabiltzen duten psikoterapiez ari gara. Helburua, soinu-sorkuntzaren kalitate estetikoa eta
musikala baino gehiago, adierazpidea eta harremanen bultzatzailea izatea da.
LANBIDE EKIMENA
72
Bi zatiak batuta, esan dezakegu musikoterapia soinuaren eta musikaren bitartez,

helburu terapeutikoaz, arazo psikologikoetara, hainbat nahaste somatiko eta psikosomatikotara,
eta nahaste psikiko, neurotiko eta psikotikoetara hurbiltze sentsoriala egitea dela. Edo,
zabalago, musikoterapia artea bitartekari gisa erabiltzen duen piskoterapia mota dela,
komunikazioa erraztea, jarduera bultzatzea eta harreman-aukerak hobetzea helburu duena.
Aktibazio-psikoterapia da, paziente(ar)en partaidetza aktiboa bultzatzen duen heinean; entzutea
da, musika-inprobisazioa da.
Praktika musikal oro ez da terapeutikoa. Terapiaren beharra izateko, beharrezkoa da
sufrimendua egotea, eta hori arintzeko eskaera. Ez da praktika edo pedagogia musikala.
Helburua ez da musika-ikaskuntza, baizik eta sufrimendua arintzeko musikak eman dezakeen
laguntzara jotzea.
Helduarengan, musikoterapia hitzaren bitartez komunikatzerik ez duten pertsonengana
bideratuta dago. Izan ere, soinuak eta musikak komunikazioa ahalbidetuko dute, hitzen bidezko
komunikazioa ezinezkoa denean.
Beraz, musikoterapia musika-adierazpidea hitzezkoa ez den komunikazio mota gisa
erabiltzen duen terapia da. Musika bitartekaria da, lengoaiaren komunikazio sinbolikorako
hitzak falta direnean. Ezkutuko oroitzapenak gogora ekartzea, barne-tentsioren bat askatzea
eta hitzez esan ezin diren emozioak adieraztea ahalbidetzen du. Helburuak anitzak izan
daitezke: lasaitzea, suspertzea, musikarekin identifikatzea eta izatearen sentimendua
berreskuratzea, lengoaia berreskuratzea.
Musikoterapia ezintasunen eragilea den gaitz somatiko luze eta mingarriek eragindako
tentsioa eta oinazea dakarten patologietan, komunikazio-nahaste larrietan eta egokitzapen-arazo neurotiko edo psikotikoetan, edota arazo existentzialetan erabil daiteke. Banakako
saioetan edo taldean egiten da, eta bi teknika bereizten dira: bata hartzailea, hautatutako
musika-zatiak entzutea dena eta bestea aktiboa, musika sortzea dena, hainbat tresna, soinu-objektu, gorputz-atal edo ahotsa erabiliz.
Geriatrian, soinuek sortutako giroak giza harremanak bultzatu egin behar ditu, ez
murriztu. Animazioaren edo arte bidezko terapiaren esparruko musika-jarduerek menpekotasuna duten adinekoek kultura eskuratzeko duten eskubidearen adierazpen ere izan
behar dute.
Musikoterapia-saioetan, musika kultur mailaren, nahien eta norberaren egoera afektiboaren arabera hautatzen da. Abesti herrikoiak (bizi izandakoaren lotzeko ahalmena dute, eta
letrek hitzezko adierazpena sortzen dute) eta folklorea (mugimenduzko erreakzioak sortzen
ditu) erabil daitezke, eta baita opera-zatiak edo Bach, Vivaldi, Verdi eta abarren obrak ere.
LANBIDE EKIMENA
73
Musikoterapiak hainbat etapa betetzea esan nahi du: preskripzio medikoa; hasierako
balantzean oinarritutako helburu terapeutikoak definitzea; saio zehatz batzuk egitea;
prestakuntza egokia duen terapeutak esku hartzea, helburuaren, pertsonaren sintomen,
nortasunaren eta aldi berean erabilitako beste terapien arabera finkatutako metodologiaz.
Gainera, bilakaeraren jarraipen zehatza egin beharko da, ondorioak ebaluatzeko eta,
beharrezkoa balitz, berregokitzeko.
- Dantza terapia gisa. Dantza oso pizgarria den jarduera funtzionala da, lehenik eta behin
plazerra ematen duena. Dantza, halaber, lengoaia da, komunikabidea beraz. Gorputza/psikea
batasuna sendotzen du. Mugimendua barruaren eta kanpoaren arteko elkargunea da,
gorputzak esanahiz betetzeko erabiltzen duena.
Adineko pertsonekin hainbat motatakoak izan ditzakegu: dantza kolektiboak, oso
aberatsak talde-bizitza goresteko, bakoitzari multzo-estetika horretan integratzeko eta forma
batzuen (zirkuluarena, adibidez) zentzu sakona aurkitzeko aukera emanez; dantza modernoa
edo areto-dantza, bikoteka, nia eta bestea aurrez aurre jartzen dituena. Elkar ulertu behar da,
pausoak eta irudiak musikaren erritmoaz koordinatuta. Iraganarekin topo egitea eta gaur
egungoa ezagutzea ahalbidetzen du, eta belaunaldien arteko topaguneak sortzea ere bai;
dantza indibiduala eta talde txikitakoa, non norberak atsegin hartu, bere burua aurkitu, eraldatu
egin dezakeen. Nahikoa da sentsazio edo ideia bat adierazi nahi izatea, edota izatearen
inkontzientean ezkutatutako zerbait askatu nahi izatea. Musika edo pentsamendua neurri batean
edo bestean kodifikatutako mugimenduez adieraziko den emozioaren abiapuntua izan daitezke.
Animatzaileak, bere ahalmenen arabera, hiru dantza mota horiekin jokatzen jakin behar du.
- Gorputz-adierazpena. Gorputz-adierazpena funtsezko bi elementu bateratzea da, mugimendua
eta pentsamendua. Lehena pentsamenduen adierazpidea izatea ahalbidetzen du, komunikazio-asmoaz. Giza gorputza lengoaia-elementutzat erabiltzen duten tekniken multzoa da, eduki
psikiko bat azaleratzea ahalbidetzen dutenak. Hau da, gorputz-adierazpena hitzezkoa ez den
komunikazioaren iturri eta baliabidea da.
J.L. Morenok garatu beharreko tekniken zerrenda ematen du, eta honela banatzen ditu:
gorputza ezagutzea, norberaren gorputzaz kontzientzia hartuz, giharren askatasuna, arnasa,
erlaxazioa, ikonografia indibidualak eta taldekoak, etab., espazio, objektu eta besteekiko erlazioa
eta elkarreragina; adierazpen-mugimendua garatzeko gaitasuna, mugimendu horren osagaiak
identifikatuta: burua eta aurpegia, gorputz-enborra, besoak, zangoak, mugitzeko ahalmenak, etab.
Autoreen arabera, gorputz-adierazpenaren oinarrizko xedeak hauexek izan daitezke:
alde batetik, nia nork bere buruarekin erlazionatzeko ezagutzea, eta, bestetik, nia besteekin
erlazionatzeko ezagutzea. Lehen kasuan, tentsioak askatzeko, erabakiak hartzeko, gorputza
eta bere irudia onartzeko, sentsazio berrietara zabaltzeko, ongizate-esperientzia izateko eta
LANBIDE EKIMENA
74
ukitzearen plazerra nabaritzeko egin behar da lana. Laburbilduz, gorputza ezagutzea da, hortik
aurrera berarekin sortu ahal izateko. Bigarren helburua lortzeko, eta nork bere gorputza
hautematen ikasi duenean soilik, besteen gorputza hautemateko egin behar da lana.
Garrantzitsua da besteek norberaren gorputza nola hautematen duten ikustea, horrek besteak
balioesten lagunduko baitu, nork bere gorputzean bizi izandako esperientzian oinarrituta.
Animatzailea/partaidea harremana erabakigarria da, eta konfiantza-giroa sortzea
ezinbestekoa da. Animatzaileak kide bakoitzaren eta taldearen heldutasun psikologikoa,
berezkotasuna zenbaterainokoa den eta inhibizioak (baldin eta baleude) desagertzeko bidean
dauden hartu beharko du kontuan.
Adineko pertsonek afektu-behar handia dutela, gorputz-irudia desegituratua dutela eta
gorputzaren bidez erlazionatzeko zailtasun handiak dituztela (normalean, bizitza osoan zehar
hori ukatu egin zaielako) kontuan hartzen badugu, gorputz-adierazpena komunikazio-bide ezin
hobea izango dugu.
Proposatzen diren ariketak, inhibizioari aurre egiteko direnez, ondorengo hitzezko
komunikazioa errazten dute, taldeak kohesio handiagoa izaten laguntzen dute eta jendetasuna
eta bestearen onarpena indartzen du. Era berean, beste sexukoekiko harreman pertsonalak
eta, batez ere, nork bere buruarekiko harremanak bultzatzen ditu, nork bere gorputza
ezagutzeak onartzen laguntzen baitu eta, beraz, nork bere buruaz duen irudia hobetzen.
4.2.2. Kanpoko mundua aurkitzea

Instituzioaz kanpoko animazio-jarduerek, animatzailearen aldetik, instituzioa kokatzen den
inguru geografiko, historiko eta kulturalari dagozkion ezaupideak izan behar ditu; instituziotik
hurbil dauden tokiak ezagutu behar ditu, eguneroko bizitzari lotuak, hala nola dendak, tabernak,
elizak, eta baita ikuskizun, erakusketa eta tokiko jaien egutegia ere, egoiliarrei inguruan
gertatzen denarekin kontaktua izaten laguntzen dieten jarduerak proposatzeko.
* Irteerak antolatzea
Instituzioa kokatuta dagoen lekua erabakigarria da irteerak hautatu eta antolatzeko garaian.
Landa-guneetan, naturak eskaintzen dituen aukerez baliatuko gara (mendiarekin zuzeneko
kontaktua izatea, denboraren nozioa urte-sasoien erritmoaren arabera egindako jardueren
bitartez mantentzea edo berreskuratzea); hiriguneetan, berriz, kultur balioa duten irteerak
hobetsiko dira (hirian zehar paseatzea, antzerkira, zinera, kontzertuetara eta erakusketetara
joatea), eta auzoko pertsonekin lotura sozialak berreskuratzea edo funtzio ekonomiko baliagarriren bat (merkatura joatea, adibidez) berriro betetzea ahalbidetzen dutenak.
LANBIDE EKIMENA
75
Nolanahi ere, garrantzitsuena plazer hutsagatik mugitzea da, eta ez denbora nolabait
xahutzeko.
* Bidaiak antolatzea
Kontuan hartu behar dugu adinekoak bidaiak egiteko ohiturarik ez duen belaunaldikoak direla
eta, beraz, tokiak ezagutzeko gogoa duten edo zutenen jakin-mina piztu beharra dagoela.
Horrek prestaketa eskatzen du, bidaia baino lehen, bidaia egin bitartean, eta ondoren.
Bidaiaren antolamenduan, helmugan gehiegi zentratzeko arriskua dago. Norbaitek
komentatzen zuenez, adineko askok atseginez begiratzen zieten, egoitzatik irten ondoren,
aurrean agertzen zitzaizkien paisaiei autobuseko leihatilatik. Ibilbide osoa kolore, hiri eta jende
berriak aurkitzea zen. Alabaina, ibilbidearen amaiera askorentzat ahalegin baten hasiera izaten
zen, autobusetik jaistea eta ibiltzen hastea, eta horrek pertsonala etsiarazi egin zuen.
Adibide horrekin hauxe azpimarratu nahi dugu: edozein jardueratan, garapenean
esku hartzen duten elementu guztiak zaindu eta nabarmendu behar ditugu, eta ez azken
fasekoak bakarrik.
* Instituzio arteko topaketak antolatzea

Topaketa horiek, txandaka, hainbat instituziotako egoiliarrei elkar topatzeko aukera ematen
diete, hitzaldiak/informazioa trukea dela-eta: osasun-gaietan heziketa jasotzea ahalbidetzen
dute, eta gehienetan eguneroko bizitzan berehala erabil daitekeen prebentzio-ekintzaren bati
buruzkoak izaten dira; halaber, hitzaldiak/eztabaidak antolatzen dira gai historiko, geografiko
edo kulturalei buruz, ikuspuntuen trukea ahalbidetzen dutenak; lagun arteko partiduak; pintura,
sukaldaritza, etab.eko lehiaketak.
* Instituzioaz kanpoko erakusketak antolatzea

Ez dira instituzio barruan antolatzen direnak bezain ohikoak. Zentro sozial batean, Udaletxeko
areto batean, etab.etan erakusketa bat egitea adineko pertsona aintzakotzat hartzeko eta
balioesteko modu bat da eta, aldi berean, instituzioari leku bat ematen zaio gizartean.
Baina, instituziotik kanpora irteteak dituen ondorioak onuragarriak izanik ere, askotan
ezohikoak eta mugatuak izaten dira adineko pertsonen menpekotasuna handia denean.
Horregatik, beharrezkoa da, ahalmen fisiko eta psikikoen galerak jadanik instituziotik kanpora
irteten uzten ez duenean, kanpoko mundua bertan sartzea.
LANBIDE EKIMENA
76
Instituzioa ireki egin behar da eta auzoko biztanleek, etxean bizi diren adinekoek,
lagunek, auzokoek, etab.ek kanpoko presentzia ekar dezaten, kanpokoaren berri eman
dezaten. Ekarpen hori honela egin daiteke: liburutegiak edo lantegiak instituzioaz kanpoko
pertsonentzat ere zabalduz; jantokia familiei, lagunei, etab.i eskainiz; hitzaldiak, eztabaidak,
lehiaketak, partiduak, etab. direla-eta, instituzio arteko topaketak antolatuz; tonbolen eta
lantegietan egindako produktuen erakusketa eta salmenta eginez; instituzioa erizaintzako edo
klinika-laguntzaileen eskolekin kidetuz, adineko pertsonen animazioan trebatzeko; belaunaldi
arteko topaketak antolatuz, harreman pribilegiatuak sor ditzaketen haurrak eta gazteak sar
daitezen; ikuskizunak aurkezten dituzten kanpoko artisten (musikariak, abeslariak, abesbatzak,
etab.) bisiten bidez.
4.2.3. Dastamenari atsegin ematea

Hemen Alain Manoukian-ek proposatutako eskemari jarraituko diogu.
* Otordu motak
Taldearen eguneroko otordua. Ohikoena da. Jantokian egiten da eta hainbat
mahai izaten dira. Helburua egoiliar guztiek denbora laburrean jatea da, ahalik eta pertsonalik
gutxienarekin, aldi berean zerbitzua, zaintza eta laguntza eskainiz. Eredu hori otorduen kudeaketa ekonomikotik dator. Arazoak hainbat motatakoak dira. Zerbitzua eraginkorra izan
daiteke, baina bereizketa garbia egiten du enplegatuen eta egoiliarren artean. Areto handietako
intimitaterik ezak inguruko zarata desatsegina sortzen du. Pertsonak ez dira beti hautatuak
izaten eta mahaiko banaketa arazoa izan daiteke. Lau, hiru, bi edo pertsona bakarreko mahaiak
eduki beharko genituzke, jatetxeetan gertatzen den bezala, non pertsona bakoitzaren nahia
errespetatzen baita. Eredu horrek espazio eta altzari gehiago eskatzen ditu, baina mahaikideen
hautaketa-arazoa konpontzen du.
Salbuespenezko otordua. Jai- edo ospakizun-helburua du, eta mahaikideak elkartzea
da asmoa. Pertsona asko biltzeak mahaien banaketaren arazoa dakar beti.

Mahaien antolamenduak eta pertsonen banaketak helburu hori bete behar dute.
Mahai biribilak berdintasun-estatusa ematen die guztiei, eta komunikazioa errazten du. Mahai
karratuak estatuz bera eskain dezake edota, alderantziz, pertsona batzuk nabarmen ditzake,
mahaiak aretoan duen kokalekuaren arabera. Mahai angeluzuzena, askotan, egun horretan
omendu nahi den pertsonarekiko nolabaiteko diferentzia markatzeko erabiltzen da. Pertsonek
hierarkia bati jarrai diezaiokete, hurbilenetik urrutikoenera. Hierarkia hori lotura afektiboetan
egon daiteke oinarrituta, adibidez, ehun urte betetzen dituenaren inguruan familia egon daiteke,
gero lagunak eta azkenik egoiliarrak eta zaindariak, edota estatus ofizialagoetan (adibidez egun
horretan zinegotzi bat etorri delako).
LANBIDE EKIMENA
77
Konpartitutako otordua. Otordu mota honek (jende gutxirekin egiten da) otordu
terapeutikoak ditu eredu. Elkarrekin bazkaltzea da helburu, ez elkarren ondoan bazkaltzea.

Elkarbizitza, profesionalaren estatusa neurri batean alde batera utzita irabazten da. Hamar bat
pertsonak konpartitzen dute otordua. Esparru horrek hurbiltasun- eta adiskidetasun-harremanak
bultzatzen ditu. Adinekoek ez dute bazkaria jasotzen, baizik eta gazteenekin konpartitu egiten
dute, familiako otordua eredutzat hartuta. Profesionalek ez dute familia ordezten, baizik eta haien
eta egoiliarren arteko distantzia murrizteko askatasuna hartzen dute (ez dago bata zuririk).
Horrela, adineko pertsonak objektu izatetik subjektu izatera igarotzen dira. Taldeak
(bospasei adineko eta pertsonaleko bizpahiru kide) areto lasaia izan behar du. Janaria eguneko
menua izan daiteke, baina bakoitza libre da hori hobetzeko. Otordu hori belaunaldien arteko
topaketa da, baina baita hainbat profesionalen artekoa ere, hala nola medikuaren eta zaindariaren artekoa, edo ekipoko beste edozein kideren artekoa. Horretan bi ordu inguru ematea
komeni da. Hartzen den publikoaren, ezintasunen eta pertsonalaren arabera, desberdina
izango da mahaikideen kopurua edo otorduaren iraupena.
Sukaldaritza-lantegia. Sukaldaritza-lantegia sukaldaritza-prozesuan parte hartzeko
modalitate zehatza da, non egoiliarren gaitasunak otordua prestatzen duen taldearentzat edota
egoiliar gehiagorentzat edo gonbidatuentzat erabil daitezkeen. Janaria prestatzeko inplikazioak
adinekoak aktore bilakatzen ditu. Beren elikaduraren erantzule bihurtzen dira, egun horretan
behintzat. Lantegiak janaria aukeratzen uzten du, eta bakoitzak nahi duenaren arabera prestatzen
da. Horrelako lantegiak nolabaiteko autonomia ematen du, erabakiak hartu behar baitira, eta
eskulanak eta oroimena mantentzea eta lantzea bultzatzen ditu.
Eskuz burutzen diren jardueretan laguntzeko, gabezietara egokitutako tresnez balia
daiteke. Errezetak errespetatu beharrak arreta eskatzen du, eta oroimena mugiarazi egiten du.
Pertsona kopurua mugatua izango da, pertsonaleko kide bat edo bi dituen lantegiak ezin izango
baitu 6-8 egoiliarretik gora hartu. Pertsonalean eta denboran merkeagoa den sistema tarta bat,
adibidez, edo plater bakar bat egitea da. Bestelako otorduek ez bezala, lantegiak erritmo eta
talde erregular samarra eskatzen du.
Egoiliarrek beste modu batean ere parte har dezakete sukaldaritza-prozesuan.
Zaindariekin eta sukaldeko pertsonalarekin menuak erabakitzeko bileretan parte har dezakete.
Horrela, haien elikadura-ohiturak kontuan hartu eta gustu berriak aurkitzera bultza daitezke.
Gaiaren araberako otordua. Otordua pertsona interesatuekin hautatutako
gaiaren arabera egitea da. Interesa bikoitza da: instituzioa kokatuta dagoen lekuko sukaldaritza-tradiziora itzultzera bidera daiteke, edota exotismoa eskain dezake. Horrelako otorduaren
abantaila, monotonia hautsita, gustua eta desioa bultzatzea da.
LANBIDE EKIMENA
78
Gelan azpilean ematen den janaria. Menpekotasun handia duen pertsona ahalik
eta erosotasun handienaz elikatzea du helburu. Horrelako otordua ez da desiragarriena,

mugitzeko eta elikatzeko zailtasunen erakusgarri baita. Hala ere, zaindariaren eta pertsonaren
arteko topagune pribilegiatutzat har dezakegu. Harremanetarako gaitasunek hemen aurkitzen
dute adierazpidea. Presentzia ez da ekintza fisiko hutsa, baizik eta harremanean egoteko modu
bat. Keinu bat zaintza-adierazpen bilakatzen da, eta ondorio terapeutikoak areagotu egiten dira.
4.2.4. Rol sozialak betetzea. Baliagarritasun-sentimendua

Nahi duten eta ahal duten adinekoei instituzioaren funtzionamenduarentzat edota beste
egoiliarrentzat baliagarriak diren zereginetan parte hartzen uztea da, eta betiere beren gustu
eta zaletasunekin bat etorriz, erantzukizuna emateko modu bat da, egoitzako protagonista eta
aktore egingo dituena (eta ez trukean prestaziorik ematen ez duten zerbitzu-onuradun soilik).
Prestazio ekonomikoa ez da nahikoa zaintzaren eskubidea irabazteko. Garai batean zuten
baliagarritasun-sentimendua berreskuratzeko nahiak iraunkorra izan behar du pertsona
instituzionalizatuetan. Izan ere, horrekin batera autoestimu-sentimendua areagotuko da, sendotu
egingo baita hainbat jardueraren bitartez, hala nola instituzioarekin kanpoko ingurunea
mantentzearen, animalien zaintzaren (baldin eta baleude) eta egoiliar batzuei eguneroko
paseoetan laguntzearen bitartez.
4.2.5. Talde sozial eta kultura bateko kide izatea

Gizakiari segurtasunik handiena ematen dion sentimenduetako bat integratuta sentitzea da,
identitatea moldatzeko erreferentzia-esparru bat eskaintzen dion komunitateko kide izatea.
Instituzioan bizitzeak beste pertsona batzuekin bizitzea esan nahi du, baina ez nahitaez
elkarbizitza egitea, pertsonak ez baitira aukeratzen. Testuinguru horretan, baliteke taldearekiko
identifikazio-sentimendurik ez egotea eta, ondorioz, inguru ezezaguneko bakardadearen
herstura izatea.
Kasu horietan, animatzaileak arreta handiz begiratu behar dio egoiliar bakoitzaren
jatorriari eta nortasunari, mesfidantza, elkarrizketarik eta komunikaziorik ezagatik azaldu ez
diren jokabide eta interesak aurkitzeko. Garai bateko lanbidearekin, sorlekuko gastronomiarekin, objektu batzuen bildumekin, etab.ekin zerikusia duten jardueren kasua
izan daiteke hori.
LANBIDE EKIMENA
79
4.2.6. Ongizate fisikoa eta psikikoa. Kirol-animazioa

Osasun fisiko, psikologiko eta soziala mantentzen du, eta norbanakoari bere autonomia
gordetzeko eta taldean txertatzeko aukera ematen dio. Independentzia funtzionala gordetzen
laguntzen du, oreka, osasun eta nolabaiteko bizi-kalitate baten froga, alegia. Eguneroko
bizitzako ekintza fisiko batzuk hobetzea ez ezik, zerbaiti ekitearen eta praktikatzearen atsegina
ere ematen du. Jarduera fisikoak bizitzaren higienearen osagai dira, menpekotasunaren prebentzioa egin eta osasuna mantentzeko baliabide sinplea.
Jarduera horiek praktikatzeak adineko pertsonarengan sarrien erasandako funtzioak
(arnasketa, artikulazioak, giharrak) mantentzea ahalbidetzen du; mugimendua eragin eta
bultzatzen du; gorputzaren erabilera berriro aurkitzeko aukera ematen du; gainerako ahalmen
funtzionalak hobetu egin daitezkeela, aldi berean mugak onartuta, erakusten du; bestearekin
komunikatu eta harremanetan jarri eta isolamendutik ateratzen du; jarduera fisikoa utilitarista
ere izan daiteke (berriz ikastea, eguneroko bizimoduko ekintzak hobetzea); beldurra gainditzen
laguntzen du, erori ostekoarena, adibidez.
Adineko pertsonentzako instituzioetan jarduera fisikoko saioak martxan jartzea,
batzuetan, zaila eta luzea izaten da. Hala ere, nahiz eta emaitzak apalak diruditen, menpekotasunaren aurkako borrokaren hastapentzat har ditzakegu. Horregatik, animazioaren une
honetan leku berezia eskaini behar zaie.
Beraz, galera funtzionalak dituzten adinekoei proposatutako jarduera fisikoek honako
helburu hauek izango dituzte: dauden aukerei eustea; ondorengo narriadura gehigarriak
mugatzea; kasurik onenean, gaitasun funtzionala pixka bat berreskuratzea; autonomia
gordetzea; menpekotasun fisikoaren egoeraren prebentzioa egitea.
4.2.7. Nork bere sustraiak aurkitzea eta identitatea sendotzea

Gizaki orok talde sozial batekin identifikatzeko eta haren kide izateko duen beharra da,
esperientzia edo jatorri komuneko pertsonak harremanetan jartzeko jarduerak antolatzeko
interesa sortzen duena. Horixe izan daiteke hainbat eskualderi buruzko hitzaldien kasua,
eskualde horietako pertsonen artean, eta halaber gertakari historiko edo erlijiosoaren bat
gogorarazten duten festak ospatzea, edota eskualdeko janariekin bazkari bat antolatzea,
gainerako egoiliarrei sukaldaritza desberdina erakutsi ahal izateko, dantza herrikoien
ikuskizun batekin batera.
LANBIDE EKIMENA
80
4.2.8. Ezaupideak eskuratzea eta kultura lantzea

* Kultur animazioa
Gaur egun, kultura populazioaren askoz sektore zabalagoak eskura dezake, hiru arrazoi direla-eta, nagusiki: komunikazio-tresna gehiago egotea, aisialdi luzeagoa izatea eta ikasteko
beharra izatea (bizitza ekonomikoaren eskakizunei erantzun ahal izateko). Sektore horretatik,
adinekoen populazioa dago kultur jardueretatik urrutien. Izan ere, bizitza osoan zehar, adineko
pertsonak lanerako hezi dira, eta ez lan egiten ez den aldirako.
Testuinguru horretan, kultur animazioaren helburua adineko pertsonaren eta bere
ingurunearen arteko lotura mantentzea edota ingurune horretako kultura transmititzea da.
Nolanahi ere, jakintzan oinarrituta, pertsonak izan dituen harreman-lorpenak garatzea edo
gordetzea da xedea. Jarduerak instituzioaren baitan egin daitezke, kanpoko adituekin
(hitzaldiak, mahai-inguruak...) edota bertako egoiliarrek beraiek diseinatuta eta landuta
(elkarrizketak, zine-foruma, lantegiak...), edo instituzioaz kanpo egin daitezke (zentro
ofizialetarako bisitak, erakusketak, antzerkietara joatea...).
* Irakurketa
Liburuak eta egunkariak. Hasieran aipatu dugunez, adin-talde honetakoek eskola
gutxi izateak eragina izango du irakurketa-indize baxuan.

Irakurketak heziketa eskatzen du edo, behintzat, interesa piztea. Era berean, beharrezkoa da zenbait sektoretan dagoen ustea gezurtatzea: irakurketa, gero bizitzan erabiltzeko
eskola-urteetan praktikatzen den teknika hutsa dela.
Liburu bat irakurtzeko proposatzeko garaian pertsonaren zaletasunak eta gustuak hartu
behar dira kontuan, adineko pertsonak irakurri nahi izan dezan eragingarria sortzeko. Alabaina,
instituzioetako liburutegien arduradunak ez diete beti adineko pertsonen nahiei behar adinako
arretarik eskaintzen eta, beraz, ez diote egoiliarrek espero dutenari erantzuten. Bestalde,
liburuak ez daude beti eskuragarri. Proposatutako liburu asko ez datoz bat beharrizanekin, eta
edukiari baino gehiago, tipografia, pisua, tamaina eta erabilerari zor zaio egokiak ez izatea.
Lan bat iradokitzen denean, beharrezkoa da edukia ondo ezagutzea, laburpen bat egin
edo irakurlearekin eztabaidatu ahal izateko. Egoiliarrek beraiek irakurtzen baldin badute,
irakurgaiak beraiek hautatzen badituzte, nahikoa da liburu-sorta zabal samarra eskaintzea,
aukera dezaten. Halaber, beren egoerak horretarako aukera ematen badie, hurbilen daukaten
liburutegira joan daitezke.
LANBIDE EKIMENA
81
Hala ere, asko dira irakurtzen ez dakiten pertsonak instituzioan. Batzuek liburuzainek
edo pertsonalak eskainitako liburuak onartzen dituzte, baina obrak beraientzat duen interesagatik baino gehiago, elkarrizketa-une baterako aukera delako. Horrela, animazioa aitzakia izango
litzateke hemen, askotan topagunea baita, jarduera baino gehiago. Adineko pertsonak komunikatzeko behar handia dauka eta, askotan, liburuak maiz eramatearen azpian ekintza terapeutikoa
dago. Liburu-proposamena denbora-erreferentzia da instituzioko eguneroko bizitzan.
Adinak irakurketa luzeak ahalbidetzen ez dituenean, pertsonek liburua esku artean eduki
eta etengabeko arreta jarri ezin dutenean, azken batean, bakarkako irakurketa zaila denean,
eta are ezinezkoa denean, irakurketa kolektiboko taldeak tresnarik egokienak izaten dira, eta
ingurunearekin harremanetan jartzeko bidea ere bai.
Egunkaria taldean irakurtzea oso estimatua da. Pertsona kanpoko munduarekin
harremanetan jartzen da eta beti iruzkin ugari sorrarazten ditu. Animatzaileak egunkarien
irakurketa interesatzea eta gustagarria izatea lortu behar du; hainbat egunkari irakurtzen
erakusten du, komunikabide edo alderdi baten ikuspegiarekin bakarrik gelditu gabe; albiste
nagusiak aukeratu behar ditu, egunkaria hasieratik bukaeraraino irakurtzen saiatu gabe;
irakurritakoa ulertu egin behar dute, beharrezkoa bada hiztegia eta atlasa erabiliz.
Liburu baten nahiz egunkari baten inguruko animazioak, taldeko irakurketa gisa, neurri
batzuk hartzea eskatzen du: talde txikiak antolatzea, irakurleak txandakatzea, entzumen-arazoak konpontzeko mikrofonoa erabiltzea, partaideei titularrak aukera ditzaten hitza ematea.
Ipuina. Ia beti haurren munduarekin lotzen bada ere, ipuinak haurtzarotik haratago
talde-bizitza ahalbidetzen du. Ipuina komunikazio- eta truke-iturria da, norbanakoen adina
edozein delarik ere. Bizitza psikikoaren azeleratzaile gisa funtzionatzen du, irudimenaren
mundura sartzeko bide ematen duen neurrian.
Menpeko adinekoak gero eta zailtasun handiagoak dauzka norbanako gisa bere burua
adierazteko. Komunikazioa gero eta zailagoa da, jadanik ez baitzaizkio zentzuz betetako hitzak
zuzentzen. Senide eta lagunen bisitetan, zer jan duen eta lo ondo egin al duen galdetu ostean,
ez da jakiten zer esan. Orduan, adinekoa bere baitara biltzen da eta gero eta errepikakorragoak
eta mugatuagoak diren oroitzapenetan murgiltzen da. Testuinguru horretan, ipuina irudimenaren mundura sartzeko gonbitea da. Inkontziente kolektibotik sortua, ondare fantasmatiko eta
atenporalean parte hartzeko aukera ematen dio.
Ipuina instituziotik irteten ez diren adinekoentzat denean, interesgarriak dira gorputz-sentsazioak gogora ekartzen dituzten irudiak. Testu irakurri bat erabil daiteke, entzuleei paisaiak,
lurrinak, objektuak, dastamen-, usaimen-, ukimen-sentsazioez ozen hitz eginda oroitzen lagunduz.
Animatzaileak irakurketa egileak aipatutako objektuen bitartez ere aberats dezake. Ipuin bat
kontatzea istorioak biziaraztea da.
LANBIDE EKIMENA
82
* Idazketa
Barne-egunkaria. Barne-egunkaria egitea idazketa-modu bat da, adinekoaren hiru
beharrizan nagusiri erantzungo diona: plazerrari, sormenari eta iragana gogoratzeko eta zentzu
bat aurkitzeko beharrari. Bere buruaren aurrean balioestea da, baina baita besteen aurrean ere,
batez ere adinekoaren beste alderdi bat aurkitzen duen familiaren aurrean. Aldi berean,
pizgarria da, eta denentzat ulergarria den irakurketa eskaintzen du.
Egoitza bateko zuzendariak esaten duenez, animazioan gainditu egin behar da
objektuen produktibismo hutsa, erakusketetarako eta salmentarako eskulanak soilik egitea,
alegia. Produkzio ororen alderdi sortzailea bilatu behar da. Helburu horretarako, batzuetan
urrun bilatzen da produkzio artistikoaren bitartekari beharrezkoa eta garestia. Alabaina, adineko
pertsonek egiten dakiten gauza bat idaztea da, haientzat horixe izan baita komunikazioaren eta
pertsona arteko harremanetarako bidea.
Barne-egunkariaren bitartez, oroitzapenak jasotzeko lantegia egin daiteke. Iragana
gogoratzea bizitzaren zentzu bat, arrazoi bat aurkitzeko bidea izan daiteke. Horixe da
egunkariak indibidualki duen balioa. Baina, batez ere, besteekiko harremana da, trukerako
bidea. Barne-trukerako bidea da, egoiliarren arteko elkarreragina dakarrelako, baina, aldi
berean, kanpoarekin informazioa eta kultura trukatzen ditu.
Egunkaria, animazio-teknika den aldetik, instituzioaren proiektu kolektiboan txertatzen
da, eta bakoitzari, egoiliarrari, pertsonalari, familiari eta bolondresari instituzioko bizitzan parte
hartzeko eta kultura eta oroimen kolektiboa eraikitzean parte hartzeko aukera ematen dio.
Egunkaria lekuko bihur daiteke guztientzat, pertsona horien bizitza izan denaren oroitzapena,
baina, halaber, gaur egun instituzioan direnaren isla.
Egunkaria sor dadin eta iraun dezan, beharrezkoa da talde batek instituzioan gertatzen
denari etengabeko arreta eskaintzea, egoiliar bakoitzaren beharrizan, kezka eta nahiei entzutea.
Egunkariaren bitartez animatzea orain arte kontuan hartu ez diren beharrizanei erantzutea
da (bai norbanakoenei, bai instituzioarenei): instituzioa zabaldu eta garden bilakatzea, bizimodua
errazagoa izan dadin, eta adinekoari, bere jakinduriari eta bere iraganari balioa emateko.
Oroitzapen-koadernoa. Oroitzapenen koadernoak gure iraganaren oroimena bizirik
mantentzeko modua izan daitezke. Oroimen bizia edukitzea kolektibitateen kontzientzian
iraganetik bizirik dagoena edo bizi daitekeena gordetzea da. Bere interesa ezbairik gabekoa da,
errealitatea oroimenean egiten baita, iragana ezagutzea ezinbestekoa baita etorkizuna
aukeratzeko, eta ezin baitugu identitateaz hitz egin iraganeko balioen jarraipenik ez badago.
Errealitatea ezagutzeak, etorkizuna eraikitzeak eta gizartearen kohesioak iragana ahalik eta
biziena egiteko betebeharra sortzen dute, nolabait.
LANBIDE EKIMENA
83
Iragan hori bizia izan dadin, beste garai bateko oroimena jasotzen duten koadernoak
egitea eska daiteke, bizimodua, ohiturak, lanbideak jasotzen dituena, adibidez; horrela, bizitzaren
aldi garrantzitsu baten lekuko bilakatuko dira, argazki, objektu, egunkari eta abarren bitartez.
Koaderno tematikoak egin daitezke. Horietako bakoitzak hizpide den subjektuaren
esperientzia pertsonalak jasoko lituzke. Familiarentzat balio handikoak izango lirateke, baina
baita kanpokoentzat ere, koaderno horiek liburutegietan erakutsiko balira. Onuragarria izango
litzateke jarduera horrek xehetasun teknikoez arduratzen den elkarte baten babesa jasotzea.
Koaderno horiek egitearen helburua iraganari nostalgiaz begiratu ordez bizitzaren une
onak jasotzea da, familiarekiko harremanak bultzatuz, argazkiak eta bestelako materiala
aurkitzeko laguntza hari eskatuz, hainbat lanbideri buruzko informazioa trukatzeko eta elkarri
entzuteko taldeari hitza emanez, garai hartako ohiturak gogoratuz oroimena landuz, irakurketa
bultzatuz, idatziz eta lankide edo auzoko zaharrekin harremanetan jarriz.
Jarduera horrek hiru dimentsio dauzka. Bata soziala da, egoiliarrak bere bizitza
konpartitzen duelako eta garai bati buruzko jakinduria transmititzen duelako; dimentsio
psikologikoa ere badu, nork bere burua erakutsitako argazki eta objektuetan irudikatuta;
prebentzio-dimentsioa da hirugarrena, koadernoak egiteak ahalegin intelektuala eskatzen baitu.
* Ikus-entzunezko jarduerak
Oraingoz, bestelako jardueretara ohituagoak dauden adineko pertsonen belaunaldian espazio
txikia dute. Hala ere, ondo erabiliz gero, adinekoei kanpoko mundutik baztertuta ez geratzea eta
ezaupideak mantentzea ahalbidetzen diete.
Ikus-entzunezkoak behar bezala aprobetxatzeko, Laura Gutirrez-ek hainbat jarraibide
eman ditu, animatzaileak errespetatu beharrekoak:
-
Entzuten eta ikusten irakastea. Patxadaz entzuten ikastea, lasai;
Hautatzen irakastea. Ezin da pasiboki entzun, baizik eta entzun eta ikusi nahi
duguna hautatu egin behar dugu;
Telesaio, filme, bideo berri eta abarrei buruzko kritikak prentsan irakurri behar
dira, balioesten ikasteko eta gure iritziarekin alderatzeko, horrela irizpide bat
sor dakigun. Ikusle pasibo izateari utzi egin behar diogu, ikusi, entzun eta
onartu edo errefusatu egiten duen ikusle adimentsua izateko;
Besteekin elkarrizketatzen irakastea, ikusten dena juzkatuz eta komentatuz, eta

norberaren iritzia besteenekin alderatuz.
LANBIDE EKIMENA
84
Animatzaileak arretaz erabaki behar du zeintzuk diren grabatzea merezi duten telesaioak, ondoren horiekin lan egiteko.
Irratia. Irratiak adineko pertsonen artean telebistak baino tradizio handiagoa du, eta
konpainia egin diezaioke pertsonari bere gelan bakarrik dagoenean. Taldean ere entzun
daiteke, denen gustura hobekien egokitzen den programazioa hautatu ondoren.
Pertsonalarengan, nahiko ohikoa izaten da irratia lanaren inguruneko musikatzat erabiltzea. Baina ez du, inolaz ere, adineko pertsonarekiko komunikazioa eragotzi behar eta are
gutxiago komunikaziorik ez izateko aitzakia izan behar.
Telebista. Saihestu egin behar dugu telebista denek begiratu baina inork kasurik
egiten ez dion dekorazio-elementua izatea. Tristea da egoitza askotan telebista bestelako

jardueren ordezko erraza dela ikustea. Alferrikakoa da horretarako erabiltzea. Lehenago aipatu
ditugun jarraibideak kontuan hartzen ez baditugu, hobe dugu telebista itzaltzea eta gaizki
erabiltzearen zergatiaz hausnarketa egitea.
Bideoa. Telebistaren osagaia, bideoa oso tresna baliagarria da, ematen diren
ordutegia dela-eta, ikusi ezin diren programak ikustea ahalbidetzen duelako. Halaber, jendearen
gustuko eta intereseko zintak ikustea ahalbidetzen du eta, emanaldia bukatuta, iruzkinak eta
elkarrizketak sortzea ere bai.
Abesti herrikoiak gogorarazteko diskoak. Abesti herrikoek adineko pertsona bere
iraganarekin lotzen dute eta belaunaldi bereko pertsonen arteko lotura ahalbidetzen dute.
Halaber, adinekoek une horiek pertsonalarekin konparti ditzakete, eta iraganaren eta orainaren
arteko transmisioa egin dezakete.
4.2.9. Isolamenduari aurka egitea

* Elkarbizitzako animazioa
Elkarbizitzako jarduerak talde bat osatzen duten pertsonen arteko giza kontaktuak,
komunikazioa eta trukeak bultzatzen dituztenak dira. Hori ospakizunekin zerikusia duten
jarduerekin ikusten da bereziki. Ospakizunetako jan/edateek elkarbizitzako soziabilitatea
garatzearen euskarria dira.
LANBIDE EKIMENA
85
Urtebetetzeko bazkaria edo askaria. Instituzio askoren ohituraren kontra, non
hilabetean izandako urtebetetze guztiak batera ospatzeko egun bat hautatzen duten,
komenigarriagoa da arreta pertsonalizatua izatea. Ekonomiaren eta antolamenduaren
irizpideak ez du eragotzi behar pertsona bakoitzak modu indibidualizatuan bere urtebetetzeaz
gozatzeko duen eskubidea. Hala ere, jakin beharrekoa da pertsonak ospatu nahi duen ala ez.
Izan ere, askorentzat, festaren sinonimo baino gehiago, urteen iraganak amaiera hurbil
dagoela esan nahi du.
Urteroko jaien ospakizuna. Jai horiek denbora sozialaren nozioa gordetzeko
modua dira, instituzioko bizimoduak berez dakartzan ohiturak eta errepikapenak gorabehera.
Jai horiek pertsona ohiko bizitza sozialaren erritmoan bizitzea ahalbidetzen dute. Interesgarria
da, festaren prestaketak eta garapenak instituzioa kanpora zabaltzen dutelako.
Jarduera horiek, tarte berdinetan, proiektu bat askatasun osoz egitea, erantzukizunak
hartzea, bizitzako une garrantzitsuak ospatzea, familiak eta lagunak elkartzea, eta erosketak
eginez eta gonbidatuak hartuz kanpora zabaltzea ahalbidetzen dute.
* Animazioa komunikazioaren bitartez
Komunikazioak norbanakoen arteko informazioen transmisioa eta gai pertsonalak biltzen ditu.
Adineko pertsonen kasuan, horietako asko sufritzen edo kezkatuta daudelarik, kexa
erabiltzen dute barruko kezka hori adierazteko. Bi kexa mota bereiz ditzakegu: norberari
buruzko kexa eta besteei buruzko kexa.
Adineko pertsonek beren burua gutxiesteko joera izaten dute (nire bizitzak ez du deus
balio, inork ez nau maite...). Halaber, beren arazoak, hersturak, beldurrak (hil egingo naiz)
behin eta berriro azaltzen dituzte. Kexa horiek beren baitara bildutako pertsonek bizitzeko
dituzten zailtasunen adierazpena dira.
Besteei buruzko kexak beren burua hainbeste ez gutxiestea ahalbidetzen die askotan.
Hiru modutan ager daiteke. Dei-kexa, arazoak azalduta, bestea hunkitu eta ondorioz sinpatia
eta afektua adieraziko diolako ustean oinarritzen da. Kexa sedukzio-maniobra da, askotan
porrot egiten duena. Gaitzespen-kexak eskakizunak ez egiteko aukera ematen du. Horrela,
formulatzeko zailegiak diren kexak beste objektu batera aldatzen dira. Gaitzespena zeharka
zuzentzen da hizpide den pertsonarengana. Eraso-kexa oso agresiboa izan daiteke. Oldarkortasuna adinekoaren ondoezaren eta sufrimenduaren seinalea da, adierazpide bakarra
agresibitatean aurkitzen duena.
LANBIDE EKIMENA
86
Komunikazioa ongi gerta dadin, ezinbestekoak dira osagai batzuk: komunikatzeko gogoa, besteari arreta eskaintzea, adierazteko eta entzuteko gaitasuna. Elementu horien eza oztopatzaile
izan daiteke komunikaziorako. Oztopo horiek Thomas Gordon-ek honela sailkatu ditu:
-
Agintzea, zuzentzea (ez kexatu)
Mehatxuak egitea (botikarik hartzen ez baduzu, ospitalean sartu beharko zaitugu)
Sermoiak botatzea, gomendatzea, ikasgaiak ematea. Adinekoari zer egin behar duen
esatea, berak erabaki dezan utzi beharrean (hau egin behar zenuke, hura erosi...)
Aholkuak, iradokizunak edo soluzioak ematea. Pertsonari arazo bat nola konpondu behar
duen esaten zaio, bere galderei erantzunak edo soluzioak ematen zaizkio, erabakia hartzeko arrazoiketa berak egin dezakeenean (zoaz halako tokira, ideiak aldatuko dizkizu)
Argudioak ematea, azaltzea, logikaz konbentzitzea. Adineko pertsonari beregatik hartutako

erabakiaz konbentzitu nahi izatea da, logikoena delakoan (zure semea ez dator zu
ikustera, gaztetan harekin oso bidegabea izan zinelako)
Juzkatzea, kritikatzea. Bestearekiko iritzi negatiboa ematea (zuk ez daukazu ideia garbirik)
Baietz esatea, ados egotea, positiboki ebaluatzea, onestea. Kontsiderazio negatiboaren

aurkakoa da, baina bestearekin beti ados egoteak, esaten duena besterik gabe onartzeak
ez du egoera edo arazoa konpontzen. Izan ere, entzuten duen pertsonaren hitzak ez du
jadanik sinesgarritasunik hitz egiten duen pertsonarentzat (jakina, horixe, arrazoi duzu)
Gutxiestea (dagoeneko mila aldiz esan didazu gauza bera)
Interpretatzea, psikoanalizatzea, diagnostikatzea. Adineko pertsonari gauza bat zergatik

esaten duen esaten zaio, eta hari buruz eta haren nortasunari buruz ustez dakiguna
azaltzen diogu (pozik bizi ez zarelako diozu hori)
Kontsolatzea, laguntzea. Bestearen sentimenduak eta ideiak ezabatu eta ukatzea (badaude
zu baino okerrago daudenak)
Galdetzea (zergatik esaten duzu hori?)
Desbideratzea, saihestea, txantxak egitea. Pertsona planteatutako arazotik urrundu egiten

dugu (gauza atseginagoez hitz egitea hobe)
Komunikazioaren oztopo horiek adinekoak bidalitako mezuari emandako erantzun
okerrak dira nolabait. Hartzaileari dagokio hitz bat edo asmo bat arreta handiagoaz noiz entzun
behar den jakitea. Orduan jarriko baita martxan entzute aktiboa.
LANBIDE EKIMENA
87
Entzute aktiboa. Adineko pertsonak sufrimendu handia sentitzen duenean, asko
kezkatzen duen arazoa duenean, kontsolamenduzko hitzak gutxitan izaten dira aski barneko
oinazea arintzeko. Haratago joan behar dugu, eta entzute aktiboaren jarrera martxan jarri.
Entzute aktiboa, Jacques van der Borght-ek, honela definitu du: entzutea aktibo izatea
da, pertsonak dioena ulertzeko ahalegina egitea da, eta horrek esan nahi duena ulertzea.
Beraz, laguntza eskatzen duen pertsonaren mezuari erantzuteko martxan jartzen den
mekanismoa da.
Birformulazioa. Birformulazioa hitz egiten duenari esan berri duenaren isla igortzea
da, mezua ulergarriagoa eta argiagoa izan dadin.
Birformulazioa pertsonak esan duena berriro hartzea, berriro esatea, errepikatzea da.
Laguntzen den pertsonaren hitzak ia berberak dira. Tonua galderazkoa da nolabait. Ez da
pertsonak esan duenaren zentzua aldatzen.
Birformulazioan, laguntza eskatzen duen pertsona da elkarrizketa gidatzen duena,
gauzak ikusteko haren modua, haren sentimenduak hartzen baitira kontuan.
Birformulazioa komunikazioari ateak zabaltzen dizkion teknika da, eta laguntzaileari
laguntzatik (norbaitentzat egiten da lan) laguntza-harremanera (norbaitekin egiten da lan)
igarotzeko aukera ematen dio.
Birformulazioa laguntzen den pertsonari ematen zaion bultzagarria da, bestela adierazi
ezingo lituzkeen sentimenduak azaldu ahal izan ditzan.
Adibide baten transkribapenean, ikus dezagun kasu bat, non laguntzaileak adinekoak
transmititu nahi dion mezuaren albotik igarotzen den, eta beste bat, non adinekoaren benetako
kezka ulertzera iristen den.
Adinekoa: Gaur oso nekatuta nago.
Laguntzailea: Lasai, ni arduratuko naiz etxeaz.
Laguntzaileak, horrela erantzunez, eragotzi egin dio adinekoari esan nahi zuena
azaltzen. Nekatuta nago esaldiaz gauza asko esan nahi izan ditzake, baina ez du aukerarik
izan adierazteko. Horregatik, adineko pertsona askok egunero diskurtso berari eta kexa berari
heltzen diote.
LANBIDE EKIMENA
88
Birformulazioaz, elkarrizketa honelakoa izan liteke:

Adinekoa: Gaur oso nekatuta nago.
Laguntzailea: Gaur oso nekatuta zaude.
Adinekoa: Bai, oso gaizki egin dut lo.
Laguntzailea: Gau txarra pasa duzu.
Adinekoa: Bai, kezkatuta nago.
Laguntzailea: Kezkaren bat al daukazu?
Adinekoa: Bai, semeak ekarri dizkidan argazkiak galdu egin ditut.
Adibide horretan hau ikus dezakegu: ulertu gabeko arazo batetik, kontuan hartu gabeko
arazo txiki batetik abiatuta, adineko pertsona bere baitara bil daitekeela, gaixotu arte. Baina
benetan kezkatzen duena adieraz dezakeen unetik, garbiago ikusi ahal izango du eta arazoei
irtenbideak aurkitu ahal izango dizkie.
Bi birformulazio mota bereiz ditzakegu: isla-birformulazioa pertsonak esan berri duena
berriro esatea da. Laguntzaileak adierazi diotena ondo ulertu duela erakusten du. Mezua ondo
jaso eta ulertu da. Laguntzailea prest dago besteari ulertzeko eta hark esaten diona onartzeko.
Argitze-birformulazioak pertsonak dioenaren mezua argitzeko aukera ematen du, nahasi
samar ageri denean. Teknika horrek pertsonari esan duenaren zentzua igortzea ahalbidetzen du.
Adinekoa: Ez dute besterik espero, ni hiltzea (seme-alabek).
Laguntzailea: Seme-alabekiko harremanak oso zailak dira.
Adinekoa: Bai, horixe.
Zailena adineko pertsonaren mezuaren funtsa ulertzea da. Pertsona ongi ezagututa eta
entzute-lan luzea eginda soilik lagun dakioke pertsonari bere sentimenduak argitzen. Hori horrela,
laguntzaileak mezuak azaltzen diren unetik jaso behar ditu, eta entzute aktiboaren prozesua
martxan jarri berehala. Horretarako prest egon behar dugu, eta etengabeko arreta jarri.
Era berean, zaindariaren eta adineko pertsonaren arteko trukea aberasgarria izan dadin,
bi pertsona horiek, zaindariaren eta zainduaren estatusean kokatzeaz gain, bestea kontuan
hartzen duten pertsona gisa kokatu behar dute.
Romola Sabourin-ek dioenez, zer behar den hain ongi ikasi dugunez, ahaztu egin zaigu
ikasi baino lehen genekiena. Keinu teknikoak gehienetan zaintza-teknika hutsa izateraino
barneratu ditugu. Zaintza-teknikez haratago, lagundu eta baretu egiten duten zaintzak, jarrerak
LANBIDE EKIMENA
89
eta keinu naturalak aurkitu behar ditugu. Ez dezagun sendatzeaz hitz egin, une bakoitzeko
kalitateaz baizik.
Sentimenen giltza (estimulazioa zabaltzeko objektuak edo giltzak). Harremanetan
aberatsa den bizimodua izateko eragingarririk eza da adineko pertsona askoren arazoa.
Pertsona horietako askok osasun ona eta behar adinako baliabide ekonomikoak izan arren, ez
dute behar bezalako kultur prestakuntzarik edota ingurune- eta gizarte-pizgarririk inguruarekin
komunikazioa sortzeko. Hori horrela izanik, guretzat interesgarria da adineko pertsonekin
harremana duten guztiei (testuinguru profesionalean, familiarrean edo bietan aldi berean)
lagunduko dien komunikazio-eredua erakustea: sentimenen giltza izeneko animazio-eredua
dugu, Martine Perron bere sortzailea denaren definizioaren arabera.
Sentimenen giltza adineko pertsonen potentzial sentsoriala bilatzen duen mobilizazio
psikikorako metodoa da, oroimena berriz aktibatu eta ezaupideak, emozioak edo bizi izandako
uneak gogora ditzaten. Baina, gaitasun intelektuala ahalik eta denborarik luzeenean gorde nahi
duten ariketetan ez bezala, metodo honen helburu nagusia adineko pertsonak komunikazioari
berriz heltzea da, haren adina, osasuna edo ingurunea edozein direlarik ere. Alabaina,
beharrezkoa da aldagai horiek kontuan hartzea metodoa adineko pertsonen gaitasun fisiko eta
intelektualetara egokitzeko garaian.
Beren kasa edo neurri batean beren kasa molda daitezkeen pertsonengan, eta are oso
narriatuta egonik ere, oraindik ahalmen intelektual guztiak dituztenengan, sentimenen giltzak
prebentzio-rola jokatzen du. Oroitzapenak gogora ekarriz eta elkarrizketetarako aukera anitz eta
askotarikoak eskainiz, sentimenen giltzak depresioari eta pertsona menpekotasunean erortzeko
arriskuei aurre egiten die.
Metodo horrek, halaber, rol terapeutikoa izan dezake baldin eta pertsonei beren
adierazpen-potentziala erabiltzeko komunikazio-egoerak aurkitzeko aukera ematen badiegu.
Eragileek adinekoaren adierazpena ahalbidetzen duten neurrian, hark bere autonomia
galduaren zati bat aurki dezan laguntzen dute.
Intelektualki narriadura handia jasan duten pertsonengan ere, sentimenen giltzak garai
bateko oroitzapenak berriro piztu ditzake.
Metodo horren egileak bere erabileraren arrazoiak azaldu ditu, bai adineko pertsonari,
bai pertsonal medikoari, bai familiari dagokienez.
Adineko pertsonari dagokionez, metodoak funtzio intelektualak gordetzea eta
sustatzea du helburu. Halaber, ezaupide, ideia, emozio ugari dituen iragana eta bizitza-proiektua duen oraina oroimenean gorde edo aurkitzea; bere sentimen-funtzioak erabiltzea eta
LANBIDE EKIMENA
90
adinekoari subjektu aktibo bihurtzen laguntzea, sentimen guztiak etengabe mobilizatuta;

erabilitako estimuluen aniztasunaren bidez, plazerra aurkitu eta berraurkitzea; irudimena
elikatzea, beste garai, leku eta pertsonengana zabalduz; identitatea berraurkitzea: pertsona
heldu bakoitza bakarra da, eta sentimenen giltza hautatzeari buruzko hausnarketa egiteak,
pertsonaren nortasunera egokituta, haren gustu, bizimodu, nahi, ideien berri emango digu,
baldin eta entzuten, ikusten eta errespetatzen badakigu; komunikatzea, eta trukatzea, elkarri
entzunez eta elkar errespetatuz; emozioak sentitzea; adineko pertsonei beren burua aurkitzen
eta berraurkitzen lagunduko dien oroimen kolektiboaren ateak zabaltzea; desioen ateak ere
zabaltzea eta, azkenik, pertsonaren bizitza-ibilbidea berreraikitzea.
Sentimenen giltza komunikazio-tresna da, eta erabiltzen duen pertsonak adinekoaren
bizi-nahia pizteko eta erantzuteko desio sakona baldin badu baino ez da baliagarria.
Pertsonal zaindariari dagokionez, metodo honek aukera ematen du adineko pertsonak
hobeto ezagutzeko; belaunaldi arteko lotura ezartzeko; zuzenki komunikatzeko; sormena
erabiliz ohikeriari aurre egiteko; goxotasuna emateko; entzumen-gaitasunak garatzeko. Giltza
egokia aukeratzeko, esperimentatzaileak, ahal duen neurrian, pertsona bati buruz, hark bizi
izandakoari eta hark bizitzan zehar izandako gustuei eta interesei ahalik eta informazio gehien
jaso beharko du. Aldez aurreko ezagutza horrekin batera, adineko pertsonaren gustu, desio eta
gaitzespenak oso kontuan hartu beharko ditu eta, halaber, sentimen-ahalmenak edo -ezintasunak eta protesirik erabiltzen duen ala ez. Halaber, aukera ematen du estresa
arintzeko; izan ere, geriatriako zaindarien artean, hiru alderdi bateratzen dira: rol-gatazka,
funtzioaren anbiguotasuna eta karga kuantitatiboa edo kualitatiboa.
Sentimenen giltza erabiliz, ekipoek euren jarduera aberasten dute, egoiliarrei buruzko
informazioa zabalduz, adineko pertsonen esparruan esku hartzen duten zaindarien eta ez-zaindarien arteko trukeak eginez, eta helburu komun bat, beste helburu zehatzago batzuk
biltzen dituena ezarriz: sentimenen giltzaren bitartez, pertsonaren osasun-egoera edozein
delarik ere, komunikatzeko edo/eta emozioak sentitzeko poza ematea; ekintzaren hastapeneko
zentzua bilatzea; profesionalizatzea.
Pertsonaren familia-giroari dagokionez, sentimenen giltzak aukera ematen die
familiei baliotsu sentitzeko; zeresanik izateko; adineko pertsonaren ikuspegi zabalagoa izateko;
pertsonaren bizitzaren historia berreraikitzeko; beren historia aurkitzeko; adineko pertsonari
bere oroimena erabiltzen uzteko; kultura jasotzeko; belaunaldien arteko loturak gordetzeko.
Baina nork erabil dezake sentimenen giltza, eta nor izan daiteke horren onuraduna?
Martine Perron-en arabera, adineko pertsonarekin zuzeneko harremana duten pertsona guztiek
erabil dezakete metodoa, objektuez balia daitezke komunikazioa sortzeko. Animazio-modu hori,
eraginkorra eta egokia izan dadin, gainerako zaintzekin batera erabili behar da eta egunero
LANBIDE EKIMENA
91
proposatu behar zaie egoiliar batzuei. Pertsonal geriatrikoarentzat, harreman- eta komunikazio-zaintzen proiektu indibiduala da, adineko pertsona batzuekin gehiago inplikatzea, haiek
bizitzeko gogoa gorde edo aurki dezaten. Denek izan behar dute metodoaren onuradun, baina
kontuan hartu behar ditugu harremanen eta komunikazioaren indibidualizazioaren oztopo
ugariak: denbora, pertsonalak ahal izatea, lehenetsitako zereginak eta zaintza indibidualizatuaren printzipioa bera. Pertsona guztiek ez dute behar prozedura horren bidezko
estimulaziorik; batzuek, aldiz, egunean hainbat aldiz behar dute. Pertsona batzuk eta besteak
bereizteko, arretaz begiratu behar diegu haien egoerari, harreman pribatuei, harreman sozialei,
interesguneei, hitzezko adierazpenari, elkarrizketari.
Metodoak ordena kronologikoari jarraitu behar dio. Faseetako bakoitzak zehaztasun
handia eskatzen du, eta, batez ere, pertsonari entzutea. Lehenik eta behin, esperimentatzaileak
pertsona ongi ezagutzen badu, errazago aurkitu ahal izango du giltza egokia. Horregatik,
beharrezkoa da adineko pertsonari eta haren ingurukoei haren aurrekariei, gustuei eta abarrei
buruz galdetzea. Datu horietatik abiatuta, oroimena gehien piztuko duen giltza hautatu behar
da, pertsonarengandik hurbil egongo dena, ala ez. Aukeratutako objektuak kontuan eduki behar
ditu pertsonaren ezintasun sentsorialak. Ez da giltzaren originaltasuna bilatu behar; izan ere,
askotan, objekturik ohikoenak eta arruntenak oroimenari eragiteko balio dezakete. Giltza
hautatuta, eskaintzeko unerik egokiena zehaztu behar da. Hobe da leku lasai batean gertatzea.
Normalean, unerik egokiena arratsaldearen erdiaren eta bukaeraren artean izaten da, baina
hori ezin denean, eguneroko zaintzen espazioa eta unea erabil daiteke. Pertsonarekin
elkarrizketak ez du gidatua izan behar, espontaneoa eta berezkoa baizik.
Beharrezkoa da abiapuntuko arau batzuk errespetatzea adinekoaren hitza sustatzeko,
inguruko baldintzei, distantzia egokia bilatzeari, giltza ezintasun sentsorialen arabera
aurkezteari dagokienez, baina baita pertsonaren egoera psikikoari dagokionez ere. Pertsona
gai denean, sentimen guztiak mobilizatzen saiatu behar dugu, aurkikuntza gidatuz. Giltza bat-batean erakutsiz pertsona beldurtzea saihestu egin behar dugu. Lehenbizi, galdeketa bat egin
behar dugu, pertsonaren funtzio kognitiboak mobilizatzeko (objektuaren izena, kolorea,
zertarako balio duen...). Baliteke hurbiltze-fase horretan ezer ez gertatzea, galdera bakoitzak
zentzurik gabeko erantzunak jasotzea edota elkarrizketatuak setatsu errefusatzea. Beharbada,
giltza ez dugu ongi aukeratu, edo ez zen une egokia, edota pertsonak guk hauteman ez dugun
zerbait sentitu du. Gero, askoz galdetegi irekiagoa erabili behar da. Oroitzapenak azalera
daitezen saiatu behar dugu. Ez da itaunketa, baizik eta giltza sarrera batera edo batzuetara
gidatzea. Pertsonalaren entzuketari esker, pertsonalak entzun egingo du. Entzuteko gaitasuna
murriztu egin daiteke, eta baita desagertu ere, alde batetik, entzuten duena horretarako prest ez
dagoelako eta, bestetik, beldurra dela-eta. Esperimentatzaileak pertsonarengan kontzentratu
behar du, informazioak jaso behar ditu.
LANBIDE EKIMENA
92
Han bizi izandakoaren errealitatera hurbiltzeko, baliagarria da behatutako egoeraren

adierazleak eraikitzea. Adierazle horiek behagarriak eta neurgarriak izan behar dute, ebaluazioa
balioztatu ahal izateko. Sentimenen giltza pertsonaren harreman-, komunikazio- sentimen- eta
kognizio-gaitasunei buruzko informazioak jasotzeko tresna da, eta talde-lana datu horiekin
aberastu behar dugu. Sentimenen giltza, halaber, eta batez ere, adineko pertsonarekin
komunikatzeko tresna da, bizitzaren amaieran laguntza emateko tresna, norbanakoari bere giza
dimentsio guztia ematen diona, behin eta berriro. Transmisio-fitxaren bitartez, taldekide guztiei
pertsonak komunikatzeko duen desioaren eta potentzialaren berri ematen zaie. Jarduera ebaluatu
eta informaziorik funtsezkoenak ekipo osoari transmititu ondoren, pertsonalak beste giltza bat
hautatu beharko du, taldeko beste kide batzuen esku egon ahal izango duena.
Sentimenen giltza erabiltzen duen animazio/komunikazio indibiduala, adinekoei hainbat
jarduera proposatzen dizkien animazio puntual eta kolektiboen sistema global batean txerta
daiteke. Jarduera horiek proiektu baten osagaiak izan behar dute, eraginkortasuna eta koherentzia bilatzen duten etapak errespetatuz, testuinguruaren nolakotasuna kontuan hartuz.
Belaunaldi arteko komunikazioa. Aurreko belaunaldiek belaunaldi berriei jakintza
eta ezaupideak transmititzeko funtzioa izaten dute beti, tradizioan eta esperientzian oinarrituta.
Adineko pertsonen jakintzen transmisioak, gazteengana bideratua denean batez ere,
garrantzi handia dauka gizarte aldakorrean, non askotan familia berriek bizikidetza-arazoak
izaten baitituzte.
Baina, gizartearen bilakaera dela-eta, badaude jakintzarentzat arrisku batzuk.
Lehenik eta behin, transmititzen ez direlako baztertuta geratzen diren jakintzak ditugu.
Bigarrenik, jakintzak jubilazioa gutxiesteagatik gera daitezke baztertuta. Jubilatuek
baliorik ez badute, haien jakintzak ere ez.
Hirugarrenik, garapen teknologikoen mehatxua duten jakintzak ditugu. Mendetan zehar,
gizakiak bere jakintza profesionala transmititu du. Transmisio hori nork bere burua baieztatzeko eta
jarraitzeko modua zen. Gaur egun, ordea, lanbide askotan, garapen teknikoek eta teknologikoek
transmititzeko aukera hori deuseztatu egiten dute, erabat edo neurri batean. Izan ere, bizi izandakoa
aldatu egin da, garai bateko profesionala zaharkitua geratu da eta jadanik teknikoki ezin du
ekarpenik egin, eta, beraz, adineko pertsona orokorrean ez onartzeko joera dago. Adineko pertsonak zaharkituta daudelakoan, oso kasu zehatz eta bakanetan baino ez da jotzen haiengana.
Azkenik, egilearen arabera, badaude museifikatuta geratu diren jakintzak. Kasu batzuetan,
iragana une pribilegiatu eta iraultzailetzat aurkezten da, nostalgiaz edo harrotasunez ikusten den
LANBIDE EKIMENA
93
bitxikeriatzat, baina gaurkotasunarekin lotu gabe. Iraganaz iragana delako hitz egiteak jakintza bat
gutxietsi egiten du, iraun ez duena azpimarratzen baita. Jakintzen transmisioa eta jarraipena ziurtatzeko, beharrezkoa da iragana, oroimen kolektiboa, ohiturak eta historia gaurko unearekin lotzea.
Jakintzen transmisioak hautatua izan behar du. Zaharkituta geratu diren jakintzek ez
dituzte beharrezkoak diren jakintza berriak oztopatu behar. Jakintzak transmititu nahi badira,
dela belaunaldi zaharrenetatik berrienetara edo alderantziz, negoziatu egin behar dira lehengo
eta oraingo jakintzen arteko muga lausoak, lehengo eta oraingo egiten jakitearen artekoak.
Dumazedier-ek bizitzako adin guztietan belaunaldien arteko hezkidetzaz hitz egiten digu.
Belaunaldien arteko hezkidetza gatazkatsua edo elkarlaguntzailea izan daiteke, baina batzuk
besteekin modu errealagoan bizitzeko aukera ematen du.
Iraganean, belaunaldien arteko harremanak aitona-amonak eta bilobak kultur sustrai
komuneko heziketaren inguruan biltzen zituen lotura ziren; gaur egun, elkartasunean biltzen
ditu jakintza eta denbora librea daukaten jubilatuak eta beste hainbat pertsona.
Adibidez, eta belaunaldien arteko baterako hezkuntza kontuan hartuta, adineko pertsonen, haurren, irakasleen eta instituzioen arteko topaketa egiteko interesa egon daiteke.
Adineko pertsonari, iraganari eta historiari buruzko jakintza bat transmititzeak bere
esperientzia balioestea eta objektuaren ordez subjektuaren lekua hartzea ahalbidetzen dio.
Haurrei, adinekoen bitartez iraganean zer gertatzen zen jakitea gauzen, komunikabideen, ohituren bilakaeraz jabetzeko eta, halaber, haien esanahiaz konturatzeko modua da,
eta ohikoak ez diren bitartekoez ikasten ikastekoa ere bai.
Irakasleentzat, adinekoek jakintzak transmititzeak metodo pedagogiko aktiboak garatzeko
aukera da, eta bere sektorekoak ez diren profesionalekin lankidetza izatekoa ere bai.
Instituzioak, belaunaldien artean gertatzen den trukeari esker, kanpoko errealitatera
zabaltzen dira.
4.2.10. Dibertitzeko beharra betetzea
* Animazio ludikoa
Jolasa. Jolasa ez da haurtzaroko gauza bakarrik. Aktoreen adina edozein izanik ere,
jolasa jarduera serioa eta eraikitzailea da, poz eta atseginezko erreakzioak sortzen baditu ere.
LANBIDE EKIMENA
94
Bere funtzioak, aldi berean dira estetikoak, jolasa eraikitzea eta gainera
asmatzea baita; kulturalak, adierazpen-idealak betetzea ahalbidetzen baitu;
sozializazioari dagozkionak, norbera bere buruaren aurrean, besteak norberaren
aurrean eta norbera besteen aurrean erakusten baititu; soziala, jolastea jarduera
komunaren plazerra sentitzea baita. Jolasek entretenimendua eta plazerra
ekartzen dute eta, gainera, aspertzea eragozten dute, taldearen baitan harreman
eta truke berriak bultzatzen dituzte, ekintzaren atsegina sustatzen dute eta
arreta, hausnarketa eta, batez ere, oroimenari eragiten diete.
Normalean, jolasak irizpide antonimoen arabera bereizten dira: jolas indibidualak eta
jolas kolektiboak; barruko jolasak eta kanpoko jolasak; jolas konkretuak edo fisikoak eta jolas
abstraktuak edo intelektualak. Halaber, erabilitako tresnaren arabera eta eskatzen den
ezaugarri nagusiaren arabera bereiz daitezke: trebezia eta abiadura edo oroimena eta
behaketa eskatzen dutenak. Batzuek, aldi berean eska ditzakete ezaugarri fisikoak eta
intelektualak.
Ez dago adinekoentzako berariazko jolasik. Hala ere, beharrezkoa da jolasak eta
jarduera ludikoak adinera, motibazioetara eta mugimendu-ahalmenetara egokitzea. Neurri
batzuk hartu behar dira, jolas tradizionalen hautaketari eta egokitzapenari dagokienez: arauak
eta aplikazio-modalitateak sinplifikatzea (jokalarien kopurua, aldaerak erabiltzea, denbora
mugatzea), jolas konplexuegiek frustrazioa eragin baitezakete jokoaren helburua betetzerik ez
badago; materiala egokitzea; haur-jolasak ezabatzea (adineko pertsonei ez zaie gustatzen
umetzat hartzea). Ez da komeni lehia handiegia bultzatzen duten jolasak proposatzea,
baizik eta elkarlana helburu dutenak, eta ez eta produktiboak direnak ere. Garrantzitsuena
jolasteko plazerra da.
Adineko pertsonak, beren bizimoduagatik, ez daude jolasten ohituta. Horregatik,
animatzaileak parte hartzera bultza beharko ditu askotan. Horretarako, ez du adinekoa
behartuko, baizik eta konbentzitu egin beharko du, jolasek duten interesa azalduz, adibidez.
Kontuan hartu beharko dira, halaber, interesguneak. Jokoak ez dira inposatu behar, baizik eta
pertsonen gustu eta ahalmenetara egokitu egin behar dira. Halaber, kontuan hartu beharko da
adineko pertsonaren inguru soziokulturala jolasak aukeratzeko garaian.
4.2.11. Nork bere buruaren irudi positiboa sortzea

Adineko pertsonaren estetikaren inguruko jarduerak (manikura, makillajea, ilea apaintzea),
ondo janztera, bizarra egitera, orrazkera zaintzera bultzatzen dutenak, pertsonaren estimua
hobetzen laguntzen duten eta, ondorioz, beste egoiliarren eta senitarteko eta lagunen aurrean
LANBIDE EKIMENA
95
beren irudia hobetzen eta balioesten duten estimuluak dira. Pertsonari duintasuna ematen diote
eta zahartzaroa gainbeheraren sinonimoa delako ideia desmitifikatzen laguntzen dute.
Ile-apaintzailea edo estetikarekin zerikusia duen beste profesional bat egotea aprobetxa
daiteke, edertasunari buruzko aholkuak eta irudi fisiko ona gordetzeko gomendioak trukatzeko
taldeak sortzeko. Izan ere, irudi onak norberaren pertzepzio pertsonala hobetzen lagunduko du.
4.2.12. Beharrizan espiritualak betetzea

Mezatara joatea atsegin-iturri izan daiteke erlijio-sinesmen sakonak dituztenentzat, eta elizan
beste fededunak aurkitzearen satisfazioa eman dezake. Mezatara joateko irteteak harreman
sozialak eta auzokideen arteko sarea sor ditzake. Erritual horrekin batera, normalean, adinekoek beren irudia zaintzen dute, jaiegunarekin lotzearen eta kultuarekiko errespetuaren ondorioz.
Mugikortasun-arazoak mezatara joateko oztopo ez izatea saiatu behar dugu eta,
kasu horietan, senitarteko, adiskide edo boluntario batek lagun dezake. Horrelako baliabiderik ez dagoenean, telebistako edo irratiko saioa erabil daiteke, pertsonek igandeko
mezatan parte har dezaten.
4.2.13. Denbora/espazioaren desorientazioaren prebentzioa

Denboran kokatzeko zailtasunak dituzten pertsonen geletan animazio-egutegiak ezartzea,
pertsonaren izena atean jartzea, espazio komunak urte-sasoiak gogora ekartzen dituzten
irudiez dekoratuz jaiei lotutako jarduerak proposatzea, etab. ekintza lagungarriak dira
denboran/espazioan erreferentzia-puntuak aurkitzeko arazo handiak dituzten pertsonei
orientazioa emateko, batez ere instituzio handietan.
4.2.14. Osasuna mantentzeko heztea

Osasunerako heziketaz ari garenean, sakonean, gaixotasunen prebentziorako faktore diren
neurriez ari gara. Lehen mailako, bigarren mailako eta hirugarren mailako prebentzioa aipatu
behar dugu.
Lehen mailako prebentzioak jaiotzarekin hasi behar du, eta bizimoduan oreka bilatu
behar du heziketa, lana eta aisiaren artean, elikadura, gorabehera eta estres fisiko, psikiko eta
sozialaren artean. Plan Gerontologiko Nazionalak adierazten duenez, osasuna eta gaixotasunaren lehen mailako prebentzioa sustatzeko hitzaldiak, mintegiak, eztabaidak, etab. antola
daitezke, orientazio praktikoak emanez eta osasun-zentro guztietan azalpen-testuak banatuz.
Dokumentu horiek eragina izango dute osasun-ohitura egokietan (elikadura, jarduera fisikoa,
loa, tabakoaren, alkoholaren eta gizentasunaren aurkako kanpainak), txertaketa-kanpainetan,
LANBIDE EKIMENA
96
istripuen prebentzioan (etxekoetan batez ere) eta botiken neurrigabeko erabileraren prebentzioan. Halaber, adineko pertsonen ariketa fisikoa ere sustatu behar da.
Zaintza eta errehabilitazioa helburu dituen gaixotasunaren bigarren mailako prebentzioaz, gabezia funtzional, fisiko eta kognoszitiboen errehabilitaziora, autonomia galtzearen,
erorketen eta istripuen prebentziora, auto-medikazioa kontrolatzera eta terapia betetzearen
bermera bideratutako programak egin daitezke.
Alabaina, adinekoekin egiten den prebentzio gehiena hirugarren mailakoa da. Haien
patologia anitzak direla-eta, prebentzioa datu lanthaniko edo erradiologiko edo biokimiko baten
aurrean neurriak hartzea da. Horretarako, beharrezkoak dira azterketak eta medikuarengana
sarritan joatea, batez ere zahartzaroa zaila denean eta autonomia fisikoa, mentala eta soziala
galtzen denean.
4.2.15. Pertsonaren aukeretan konfiantza izatea

Helburu hori lortzeko bide bat, adineko pertsonak oraindik bere kasa egin ditzakeen ekintzak
balioestea eta bultzatzea da. Bere espazio pertsonala ordenatzea edo gainerako egoiliarrengan
eragina izango duten jarduerak izan daitezke ekintza horiek. Mahaia jartzea, posta banatzea,
lorazaintzako lan txikiak egitea, mugikortasuna galdu dutenei laguntzea, ekintza sinpleak dira
pertsonalarentzat eta familiarentzat, baina askotan instituzioan sartuz geroztik galduta dagoen
autoestimua sendotzen laguntzen dute.
4.2.16. Gaur egungo egoera ahaztea

Aurreko kapituluan aipatu dugunez, instituzioan sartzeak sortzen dituen ondorioak direla-eta,
animazioak sufrimendu-iturriaren ordez bizitzeko gogoa ematen duen beste bat eskaini behar
du. Horregatik, ezin dira aldez aurretik ezarritako formulak eman egin beharreko jarduerei
buruz. Dena aurrean izango dugun jendearen araberakoa izango da, haien historia pertsonalen
araberakoa. Pertsona batengan emaitza positiboa sortzen duen jarduerak baliteke emaitza bera
ez izatea beste pertsona batengan. Pertsona bakoitza bakarra denez, bizitzeko gogoa sortarazteko gauzak ere bakarrak izango dira.
3. Adineko pertsonak jardueretan parte hartzeko motibatzea
Egoiliarra proposatutako jarduerekin pozik egon dadin, trebetasun eta pazientzia handiz jokatu
behar dugu. Garrantzitsua da lehenbizi bakoitzaren gaitasunak eta gustuak ezagutzea eta, aldi
berean, nortasuna kontuan izatea, programa indibidual bat egin ahal izateko. Psikologoak
egindako ebaluazio psikometriko oso batek egoiliarraren gaitasunak erakutsiko dizkigu, eta
LANBIDE EKIMENA
97
haren ahalmenetara egokitzea ahalbidetuko digu, pertsona jarrera negatibo batez blokeatuko
lukeen porrota saihesteko.
Gaitasunak ahalik eta gehien lantzea garrantzitsua izanik ere, are garrantzitsuagoa da
pertsona porrotaren aurrean ez uztea. Zaindariak beti eman behar dio egoiliarrari lorpen-sentsazioa egindako zereginean, oraindik egin dezakeena balioetsiz.
Egoiliarraren gustuak berekin eta bere familiarekin egindako elkarrizketan identifikatuko dira. Taldeko kide guztiek egoiliarraren profila egiten parte hartuko dute. Pertsona
bere zaletasunekin bat datozen jardueretara bideratzen bada, aukera gehiago izango dira
jarduera horiek onar ditzan.
Egoiliarra jardueretara bere gustu eta ahalmenen arabera bideratu behar da, baina,
halaber, beste egoiliarrekin eta taldekideekin dituen antzekotasunen arabera. Garrantzitsua da
inguruneak elkarbizitza eta estimuluak bultzatzea, ahalik eta onespenik handiena lortzeko.
Animazioa da pertsonarengana egokitu behar duena, eta ez egoiliarra aldez aurretik
ezarritako animazio zurrun batera.
Aurreko kapituluan aipatu ditugu pertsonalak, proposatutako jardueretan adinekoei
parte harrarazteko garaian aurkitzen dituen arazoak. Esan dugu, halaber, arazo horiek, askotan
adinekoari egindako kexa gisa adieraziak, ez datozela pertsonarengandik, baizik eta
partaidetzak gertatu beharko lukeen ingurunetik, edo animazioa bideratzeko modutik.
Animazioak ez du denbora-pasa hutsa izan behar, baizik eta estimulazio intelektual eta
fisikoen iturri anitza, parte hartzera bultzatzen duen modu erakargarri batean oinarrituta.
Partaidetza borondatezkoa denean, hasieratik izaten da giro positiboa, gogotsua eta dinamikoa,
pertsonei jardueretan erregularki inplikatzeko benetako atsegina ematen diena. Baina halako
motibaziorik ez dagoenean, animatzaileari dagokio adinekoei parte hartzeko gogoa emango
dieten baldintzak sortzea. Horretarako, beharrezkoa da:
Instituzioko adinekoak ongi ezagutzea: haien aukerak, nahiak, itxaropenak:

-
Adineko pertsonei gelan bisita eginez, animaziotik zer espero duten jakiteko
Denbora-tarte libreetan hizketaldi atseginak eginez
Bakoitzaren izaerari erreparatuz eta taldean dauden harreman sozioafektiboak

kontuan hartuz
Betetzeko galde-sorta batzuk proposatuz
LANBIDE EKIMENA
98
Egoiliarren eskakizunetara egokitutako jarduerak proposatzea. Adineko pertsonak oso

aktiboak izan daitezke, inoiz gauzatu gabeko proiektuak burutzeko jarduerak eta astirik edo
bitartekorik izan ez dutelako inoiz bete gabeko desioak proposatzen bazaizkie.
Egoiliarren onespena lortzea. Animatzaileak egoiliarrekin eztabaidatzeko denbora hartzen

badu, bazkari batean, kafea hartzean, etab., oso azkar sortuko ditu haiekiko harreman afektibo
positiboak. Gainera, gaitasuna, giza hurbiltasuna eta adeitasuna bateratzen baditu, konfiantzazko giroa sortuko du bere eta taldearen artean, trukeak eta partaidetza bultzatuz.
Konfiantzazko giroa sortzea

-
Bakoitzari libreki adierazten utziz, balioesteko iritzirik eman gabe;
Adineko pertsonei beren balioaren kontzientzia hartzeko eta oraindik egin dezaketenaz
ohartzeko egoerak sortuz.
Beldurrak gainditzea. Ibiltzeko eta erortzeko beldurrak gelatik irtetea eragotzi egiten du eta,
askotan, parte hartzeko eragozpen bilakatzen da animazio kolektiboetan. Kasu horietan,
animatzaileak beldurrak, zalantzak eta baldarkeriak errespetatu behar ditu, eta leku seguruan
lan egin behar du, erortzeko arriskuak saihesteko eta ziurgabetasuna desagertzeko, adineko
pertsonari oraindik irteteko gai dela, lagunduta bada ere, frogatuz.
Mesfidantzak gainditzea
-
Beste pertsonekin harreman onak izateko interesa berriro aurkiaraziz;
Autonomiari eusteko eta isolamenduari aurre egiteko jarduerak burutuz.
Ohikeriak haustea. Instituzioetan dagoen adineko jendeak arazoak izaten ditu aisialdira
egokitzeko, lanean baizik ez baita balioetsia izan. Adibidez, pertsona bat mantentze-gimnasiako
jardueretan parte hartzera bultzatzea lan luzea da, non animatzaileak pazientziaz konbentzitu
beharko duen, desioa sortu edo birsortu beharko duen eta, pixkanaka, ohikeriak eta aldez
aurreko ideiak hautsi beharko dituen.
Konfiantza eman eta balioestea

-
Norberaren gaitasun potentzialak azaleratuz
Une batez lorpenaren pedagogia eginez, pertsonaren gaitasunetara egokitutako ariketak

hautatuz, porrot-egoeran ez jartzeko
LANBIDE EKIMENA
99
Nork bere buruaren irudi positiboa sortzeko jarduerak proposatuz, adineko pertsonari
gaitasunak aurkitzeko eta besteen aurrean bere burua balioesteko
Informazioa pasaraztea. Iragarki erakargarri eta umoretsuak jarriz espazio komunetan eta
solairu bakoitzean, horretarako ezarrita dagoen taulan, animazioen edukien eta erritmoaren
berri emanez.
Egilearen arabera, animatzaileak hauxe jakin behar du halaber:
Adineko pertsonen ezezkoa ez da beti erabatekoa izaten, baizik eta askotan honako hauei lotua:
-
Animazio hitzak esan nahi duena garbi ez ulertzeari
Jarduera ezezagun berri bati, edo gaizki aurkeztutako bati, ekiteko beldurrari
Porrotaren edo barregarri geratzearen beldurrari
Horregatik, animatzailearentzat beharrezkoa da:

-
Jarduera berria bere helburuekin eta edukiekin aurkeztea
Hiztegi egokia erabiltzea eta lehian pentsarazten duten eta adinekoei beldurra sortzen
dieten (kirol-jarduerak, intelektualak...) terminoak baztertzea
Desdramatizatzea, eta behin eta berriro azaltzea ez direla lehian aritzeko bildu, baizik
eta jarduera baten inguruan elkarrekin une atsegin bat igarotzeko
Adineko pertsonei, askotan, eskatu egin behar zaie. Sarritan, lotsak eta ziurtasunik ezak
parte hartzeko nahia oztopatzen dute. Animatzaileak pertsonaren bila joan beharko du, taldean
aurkeztu eta haren psikologiarekin jokatu, batez ere haren harrotasunarekin.
Oroimen-nahasteak askotan izaten dira proposatutako jardueretara ez joatearen arrazoi.

Animatzaileak animazio-jardueren edukia eta erritmoak gela bakoitzean eta leku komunetan
ezarriko ditu. Horrela, adinekoek ez dituzte datak ahaztuko eta animazio-uneetan familien
bisitak saihestu egingo dira.
Taldea. Animazioaren ordutegiak eta edukiak gogoraraziko ditu bazkalorduan, eta menpekotasun mentalik handiena dutenei gelara bila joango zaie, ahaztu egin baitaitezke.
Ezintasun fisiko, sentsorial eta mentalek askotan zaila egiten dute animazio-jardueretan
parte hartzea. Animatzaileak, lehenbizi, animazio indibiduala egin behar du eta, ondoren,
LANBIDE EKIMENA
100
pixkanaka, adinekoari bere gelatik eta isolamendutik irteten lagundu behar dio; halaber,
egokitutako jarduerak pentsa ditzake. Askotan, nahikoa izaten da ziurtatzea eta eskatzea
adineko pertsonen onespena lortzeko.
4.2.17. Minusbaliatuaren integrazioa aisialdian

4.2.17.1. Aisialdi normalizatua zer den
Definitzeko, lehenik, NORMALIZAZIOA honela ulertu beharko dugu: NORMALTASUNA
kontzeptuari kontrajartzen ez zaiona. Kontzeptu horrek pertsonak bi multzotan sailkatzen ditu:
normalak eta anormalak edo urritasunen bat dutenak.
Beraz, honakoa esan nahi du: orain arte euren minusbaliotasunagatik bereizita egon
diren pertsonentzat elkarbizitzarako ingurua sortzea, beste edozein hiritarrek dituen aukera
berak eskainiz, euren gaitasunak ahalik eta gehien garatu ahal izan ditzaten, eta desberdina
izateko euren eskubidea errespetatuz.
Aisialdi NORMALIZATUA honako hau izango litzateke: printzipioz pertsona guztiak,
inolako baldintzarik gabe, hartuko lituzkeena. Pertsona normalak eta anormalak bereiziko ez
lituzkeena, pertsonak soilik izango lituzkeena; nork bere berezitasunak izango lituzketen
pertsonak, baina taldean harremanak izateko eta elkarrekin bizitzeko gai izango liratekeenak.
Bere oinarrizko helburuak honako hauek izango lirateke:
-
Heziketa integrala burutzea, pertsonari harrera egiten, orientabidea ematen eta bizitzari
zentzua ematen saiatuz.
Haurrarengan eta gaztearengan sormena, jarrera kritikoa eta oro har bere ahalmen
guztiak sustatzea.
Taldean elkarbizitza pluralista eta solidarioa garatzea.
Aisialdi NORMALIZATUAREN emaitzak oso positiboak dira bai bertan txertatzen den
minusbaliatuarentzat, bai berekin harremanak dituzten gainerako taldekideentzat.
-
Minusbaliatuarentzat: gainerako taldekideek onar dezaten eta estima dezaten lortzen

lagunduko dioten jarraibide eta jokamolde berriak ikasiko ditu, eta horrek bere burua
onartzen eta aintzat hartzen lagunduko dio.
Bere adineko haur edo pertsonekin (minusbaliatuak izan edo ez) harremanak izatean,
bere minusbaliotasunak jartzen dizkion mugak onartzen eta bere ahalmenak eta
gaitasunak aurkitzen ikasiko du.
LANBIDE EKIMENA
101
Taldean sor daitezkeen integrazio-arazoak gainditzeak gizartean aurkituko dituen egoeren

aurrean erantzuteko gaitasun handiagoa emango dio.
-
Gainerako taldekideentzat: normalean haiekin harremanak izateko aukerarik izan ez

duten pertsonak ezagutzeko eta horiekin bizitzeko esperientzia bikaina izango da. Haur
direnetik eginez gero, euren burua baldintzarik gabe onartzen eta balioesten ikasiko
dute, desberdintasunak berdintasunaren ikuspuntutik onartuz.
Pertsona normalak paternalismoa eta babesa ez diren beste jarreretan oinarritutako harreman-modu berriak ikasteko eta besteenganako errespetua eta tolerantzia
sustatzeko modu bakarra da.
Dena den, aisialdi NORMALIZATUA gizarte osoak gai horren gainean jarrera norma-
lizatua duenean bakarrik iritsiko da; aisialdiko esparru, gune eta jarduera guztietan integrazio
osoa eta benetakoa gertatzen denean.
Aisialdiaren paraleloan, pertsonaren gainerako jarduera-eremuetan ere, hala nola
eskolan, lanean, familian eta abarretan, egoeraren normalizazioa beharko litzateke.
Orduan bakarrik, minusbaliatuen integrazioaz arduratzen diren elkarteek zentzurik ez
dutenean eta desagertu beharrean direnean, inork normalizazioaz eta integrazioaz hitz egiten
ez duenean orduan izango dugu gizarte normalizatua.
4.2.17.2. Zergatik ezin den gaur egun aisialdi normalizatuaz hitz egin
Hainbat arrazoirengatik, gaur egun aisialdi normalizaturik ez dagoela esatera ausartzen
gara; areago, gizarte mailan NORMALIZAZIO horretara jotzeko interesik dagoenik ere
zalantzan jar genezake. Arrazoiak honako hauek dira:
a. Gaur egun bi aisialdi mota ditugu oraindik
-
Normala, inolako minusbaliotasun fisiko, psikiko edo sozialik ez dutelako

normaltzat jotzen diren pertsonei zuzendua.
Berezia, euren ezaugarri fisiko, psikiko edo sozialen ondorioz gizarteak normal
gisa zehazten duenaren barruan sartzen ez diren pertsona desberdinentzat.
b. Aisialdirako klubak izateko edo jarduerak egiteko lokal, aterpetxe eta udaleku gehienetan
oztopo arkitektonikoak izaten dira. Elbarritasun fisikoren bat duten pertsonak leku horietara joan daitezkeela ez da kontuan hartzen, ezta eraikin berriak eraikitzen direnean ere.
c. Biztanleriaren sektore horretaz arduratuko diren langileentzat prestakuntza berezia
eta bereizgarria sustatzen da: marjinazioan espezializatutako monitorea, heziketa
bereziko hezitzailea
LANBIDE EKIMENA
102
Aldi berean, aisialdiko heziketan jardungo duten pertsonentzat, monitore eta zuzendarientzat, zenbait arlori dagokion oinarrizko prestakuntza oso urria da, eta
batzuetan izan ere ez da.
d. Oraindik badira aisialdiko taldeetan edo udalekuetan neska-mutiko minusbaliatuak
benetan eta argiro baztertzen diren esperientziak.
e. Monitoreek haur minusbaliatuak onartzeko jartzen dituzten eragozpenetako batzuk
hauek dira:
-
Ez dira minusbaliatuaren arazoei aurre egiteko prestatuta sentitzen.
Monitore espezializaturik edo laguntzailerik bada, arazo horiei aurre egitea eta
haur horientzat jarduera bereziak antolatzea monitore horien betebeharra dela
uste dute.
Minusbaliatuaren eraginez gainerako haurrei jaramon gutxiago egin beharko

liekeela eta hori ez litzatekeela bidezkoa pentsatzen dute.
Zenbaitek sentimenduzko eragozpenak jartzen dituzte; haur minusbaliatuak

ikusita sufritu egiten dutela edo zenbait gauza ezin dituztela egin esan behar
izateak min egiten diela diote.
Horregatik guztiagatik, NORMALIZAZIORANTZ bidea egiten abiatzeko ordua dela uste dugu.
4.2.17.3. Normalizazioranzko bidean egin beharreko urratsak

Ikusi dugunez, kontua ez da pertsona normalizatzea, bere bizi-baldintzak normalizatzea
baizik. Pertsonak, edozein muga dituela ere, bere bizitza ahalik eta osotasun handienarekin
garatzeko aukera izan behar du, beharrezkoa denean laguntza berezia jasoz, baina ahal
den orotan gizarteak gainerako pertsonei garatzeko eta aberasteko eskaintzen dizkien
sistemetan txertatuz.
Normalizazio-printzipioak ez dio amaierako produktu normalizatuari erreferentzia egiten,
normalizazio-prozesu bati baizik; prozesu hori hainbat mailatako eskailera gisa uler daiteke:
ezin izango da maila bat igo aurrekoa gainditu ez bada.
FORMAZIOA
MENTALIZAZIOA
NORMALIZAZIOA
INTEGRAZIOA
PARTE-HARTZEA
LANBIDE EKIMENA
103
ONARPENA
LANBIDE EKIMENA
104
Onarpena
Bestearen errealitatea den bezala hartu eta onartzea da, onartzen duen taldearen
jokamoldearentzat horrek dakarren guztiarekin.
Hori integraziorako aurre-baldintza dela esan daiteke, pertsona ez baita taldean
integratuko lehenik nolabait onartua izan ez bada. Baina onarpen hori tolerantzia edo
bertaratzeko baimen hutsa bada, inoiz ez da benetako integraziora iritsiko, nahiz eta pertsona
hori aldizka joan aisialdiko taldera.
Minusbaliotasuna duten pertsonak zein eratan onartzen dira aisialdiko taldeetan?
Parte-hartzea
Honako hau esan nahi du: gizarteak aisialdiaren normalizazioa beharrezkoa eta posiblea
dela eta horretara iristea guztion lana dela kontzientzia hartzea.
Horretarako, biztanleriaren sektore askotan bizirik dirauen pentsamolde bereizle eta
lehiakorra desegitea funtsezkoa da. Aisialdiko heziketaren alderdirik garrantzitsuenetakoa diren
monitoreek, bereziki, kontzientzia hartu eta jarreraz aldatu behar dute. Integrazioa posible eta
funtsezkoa dela sinesten lehenak izan behar dute horiek; neska-mutiko desberdin horiei
aurreko egiteko beldurra eta errukian oinarritutako paternalismozko eta babeskeriazko jarrerak
alde batera uzteko prest egon behar dute.
Prestakuntza
Haurraren heziketan (alor guztietan) zuzenean lan egiten duten pertsona guztiei minusbaliatuaren arazoen ezagutza eman behar zaie eta minusbaliatua tratatzeko gaitu behar dira.
Minusbaliatuarentzat aisialdiaren normalizazioa lortu ahal izateko integrazioarekiko
baliabide paraleloa izango litzateke.
Gaur egun egoera gizartean normalizaturik ez dagoenez, hori lortzeko bi mailatan lan egin
beharko litzateke:
-
Epe laburrera: haur minusbaliatuak aisialdiko taldeetan integratuz.
Epe luzera: aisialdiko monitoreei eta gizarteari oro har euren taldeetan minusbaliatua
aktiboki onartu eta integratzeko prestakuntza emanez.
LANBIDE EKIMENA
105
Prestakuntza horrek, jakina, praktika eskatuko du, eginez ikasten baita. Aisialdiko taldeetan
integratuta haur minusbaliatu gehiago egon ahala, monitoreek, gainerako haurrek bezala,
eurekiko harremanetan esperientzia lortzeko aukera izango dute. Talde horietan dagoeneko
esperientzia eta ezagutza egokia duen monitorerik dagoenean, gainerakoei aholku eman ahal
izango die eta jokamolde egokienak zein diren azaldu ahal izango die, minusbaliatuari edo
gainerakoei kalte egin diezaiekeen akatsik egiteko beldurrak uxatuz.
Integrazioa
Integrazioa normalizaziora iristeko modu gisa gizarteak minusbaliatuen eskura jarri
behar duen BITARTEKOA da.
Integrazio-printzipioaren abiapuntuko premisa honako hau da: gizakien arteko desberdintasunak balioetsi egin behar dira (guztiok desberdinak baikara). Denok dugu gizarte-taldearen
parte izateko eskubidea, bere garapenerako denok garrantzitsuak garen neurrian.
Minusbaliatuaren gizarteratzea bere bizitzan zehar harremanak dituen talde eta instituzioekin (eskola, familia, aisialdiko kluba, lana) elkarreraginaren bidez gauzatzen da.
Integrazioa ez da gizartean gertatzen, leku jakinetan baizik, pertsona jakinekin
harremanetan eta komunikazioan. Guk honela definitzen dugu: minusbaliatu fisikoak eta
minusbaliatua ez denak elkarrekin ikasten eta elkarrekin euren izaerak, harreman-moduak eta
gizartean antolatzeko moduak berregituratzen dituzten prozesua.
Normalizazioa
Ikusi dugunez, helburu gisa lortu nahi den prozesuari dagokion hitz zabala da.
Baina horretara iristeko, kontzeptu hori komunitate osoak oro har (administrazioa, zerbitzu publikoak, aisialdiko taldeak) ulertu eta onartu behar du, ez zuzenean minusbaliatuaren
integrazioa burutzeko arduradunek bakarrik.
Integrazioak normalizaziorantz urratsak egingo baditu, komunitate-ikuspegitik heldu
behar zaio. Pertsonek desberdinak izan arren euren gizarte-inguruan aktiboki parte hartu ahal
izateko baldintzak sustatu behar dira.
LANBIDE EKIMENA
106
4.2.17.4. Integrazioa errazteko bitarteko eta baliabideak

Normalizaziora iristeko bitarteko gisa integrazioaren beharra onartuta, errealitatean
dituen aukeren eta erraztuko luketen aurretiazko neurrien gainean gogoeta egin behar dugu.
Ezinbestekoa da haur integratua ARAZO gisa ikusteari uztea eta honako hau
pentsatzea: lekuari, materialei, antolaketari, jarduerei, egiturari edo minusbaliatuarekin
harremanari dagozkion arazoak beharrezko bitarteko eta baliabiderik ez badugu bakarrik
agertuko direla.
Oztopoak desegin
Haur minusbaliatu fisikoa joango den aisialdiko klub edo zentroa bere auzokoa, nahiko
gertukoa eta, sartu ahal izan dadin, oztopo arkitektonikorik gabea izatea komeni da, konplikazio
handiak saihesteko.
Jarduerak burutzen diren lokalaren barruan, gurpil-aulkia edo mugimen-zailtasunak
dituen haurrak eroso zirkulatzea eragotziko duten oztopoak baztertu edo kentzea komeni da:
ate eta pasilloak zabalago egin, eskaileretan arrapalak jarri, bere neurriko mahaiak Izan
dezagun kontuan honako hau: haurrari mugimendu autonomoa errazten diogun neurrian mugak
kentzen dizkiogula.
Jardueren programazioa
Jarduerak programatzean neska-mutiko guztien parte-hartzea (integratutakoarena barne)
kontuan izan behar da.
Jarduerak desberdinak edo bereziak izatea ez da ezinbestekoa; besterik gabe, jarduera
batzuek egokitze txiki batzuk beharko dituzte, eta egokitze horiek, interesa galtzea eragin
ordez, interesgarriago egingo dituzte. Izan dezagun kontuan honako hau: joko guztiak egoki
daitezkeela jokalarientzat, eta, batez ere, jokoak haurrentzat eginak direla, ez haurrak
jokoentzat. Guztiei irekitako joko eta jarduerak egin ahal izatea monitoreen irudimenaren,
sormenaren eta inprobisazioaren mende egongo da.
Aukerako jarduerak ere aurkez daitezke, minusbaliatuak parte har dezakeen aukeraren
bat izan dezan beti.
LANBIDE EKIMENA
107
Laguntza-autoa
Aisialdiko zentroan edo udalekuan auto bat izatea aukera asko ematen dituen neurri
oso lagungarria da. Ibilaldi edo irteerak oinez egin arren, minusbaliatua autoan eraman ahal
izango da eguna pasatuko duten lekura, eta han egingo diren jarduera berezietan ere parte
hartu ahal izango du.
Behar eta gastu bereziak

Haur minusbaliatua aisialdiko talde batean edo udalekuetan integratzeak garraioari,
egokitzeei, materialari eta abarri dagozkien gastu gehigarriak izan ditzakeela egiaztatu dugu.
Horregatik, ahalmen ekonomikorik ez duten talde askok arazo larriak izaten dituzte minusbaliatu
fisikoa hartzean. Administrazioek diru-laguntzak ematean gastu horiek irizpide gisa hartuko
balituzte, hori konpondu ahal izango litzateke.
Monitoreen prestakuntza egokia

Taldeak hobeto edo okerrago ibiltzea eragiten duena monitoreen interes- eta
prestakuntza-maila dela sinetsita gaude. Horregatik eta lehenago esandako guztiagatik, honako
hau uste dugu: normalizazioranzko prozesuak epe luzera huts egingo duela, aisialdiko
taldeetan minusbaliatuak integratzen diren aldi berean monitoreei horretarako prestakuntza
egokia ematen ez bazaie.
Haur eta nerabe minusbaliatuak aisialdiko taldeen kanpaldietara ezin joan izateko
arrazoietako bat monitore prestaturik eza da.
Zentzu horretan, beharrezko prestakuntza eta kontzientzia hartzea bultzatzeko lekurik
egokienak aisialdiko eskolak direla uste dugu. Prestakuntza horrek ez du monitore espezializatuentzat berariazkoa izan behar, baizik eta oinarrizkoa eta funtsezkoa, monitore-titulazioaren
ikasgai-zerrendan txertatua. Izan ere, helburua hau da: etorkizunean aisialdi-zentroetako,
aisialdi-jardueretako edo udalekuetako monitoreak eta zuzendariak eurengana irits daitezkeen
neska-mutiko minusbaliatuak beste edozein bezala hartzeko gaituak egotea. Helburua ez da
haur berezientzat monitore bereziak izatea, horrek ondorio txarrak ekarriko bailituzke bai haur
minusbaliatuarentzat, bai gainerako taldekideentzat.
Zenbait eskolatan hasiak dira gai hori lantzen, baina oraindik lan handia dago egiteko.
Formazioak INTEGRALA izan behar du, ez ezagutza-mailan bakarrik, baita jarrera-mailan ere; lehentasunezkoa eta garrantzitsuena mentalizazioa eta jarrera-aldaketa dela esan
dugu lehen.
LANBIDE EKIMENA
108
Dena den, edukiak ere ezin ditugu ahaztu: hainbat teknika eta minusbaliatuaren
problematikari buruzko ezagutza, monitoreari bere lanean segurtasuna emango dion prestakuntza egokia ahalbidetuko diotenak.
Horien artean aipagarrienak hauek dira:
-
Aulkiaren erabilera
Hainbat eratako minusbaliotasunen ezaugarriak eta horien aurrean jokatzeko erak
Jokoen eta jardueren egokitzeak
Minusbaliatuaren psikologia bereizgarria
Familiaren problematika
Udaleku integratuak
Laguntza-monitorea
Integraziorako monitoreen prestakuntza eta trebakuntza egiten den bitartean, aisialdiko
zentroetan eta udalekuetan integrazio-esperientziak egiten jarraituko da. Horiek errazteko eta
akatsak saihesteko, laguntza-monitoreak behar dira. Baina aisialdiko zentroetako, udalekuetako
edo kanpaldietako monitore guztiak minusbaliatuez arduratzeko gaituak egon ahala eta
esperientziaren bat izan ahala, laguntza-monitorea desagertu egingo da.
Beraz, bere lana integrazio-prozesuan bitartekari soilari dagokiona izango da.
Pertsona horrek, aisialdiko heziketa-zereginak egiteko prestakuntza eta esperientziaz
gain, minusbaliatuen problematikari dagokionez berariazko prestakuntza eta minusbaliatuekin
harremanetan eta zaintza berezian esperientziaren bat izango ditu.
Udalekuetako gainerako monitoreen eskubide eta betebehar berak izango ditu, eta ez
du zertan berak izan haur minusbaliatuak dituen berariazko beharrez zuzenean arduratuko
dena. Behar horiei erantzuteko modua monitore talde osoak aztertu eta eztabaidatu beharko
du, eta zeregina guztien artean banatu beharko da.
Laguntza-monitorearen berariazko eta lehentasunezko zeregina lan hori burutzeko era
egokiari buruz gainerakoei aholkatzea eta haurrari ematen zaion tratua ahalik eta
parekatzaileena eta integratzaileena izan dadin lortzea da.
LANBIDE EKIMENA
109
Integrazio-subjektuaren gaineko informazioa eta jarraipen pertsonalizatua

Haur minusbaliatu bat taldean edo udalekuan integratzera doanean, monitoreek bere
minusbaliotasunaren problematikari, ezaugarriei eta ondorioei, eragiten dizkion mugei eta
dituen ahalmenei buruzko informazio baliozko eta eguneratua izatea komeni da.
Informazio hori guraso edo tutoreek eman dezakete, nahiz eta esperientziaz badakigun
honako hau: guraso askok, jarrera babeslez, haurraren mugak nabarmentzera jotzen dutela eta
euren seme edo alabaren ahalmen asko ez dituztela ikusten.
Haurra elkarteren batek edo zentro espezializaturen batek zaintzen badu, horiei
dagokie monitoreei informazioa ematea, seguruenik haurraren egoerari eta ezaugarriei buruzko
fitxak izango baitituzte.
Halaber, aisialdiko taldeak jarraitasuna badu, haurraren jarraipen pertsonalizatua egin
beharko du, haurra egon ohi den elkarte edo zentroarekin harremanetan, jokaera koordinatua
izan dadin eta arreta integrala eman dakion.
4.2.17.5. Administrazioaren zeregina

1. Eskumenen esparrua
1979ko Autonomia Estatutuak ezartzen duenez, Euskal Autonomi Erkidegoaren
eskumen esklusiboak dira gizarte-laguntza, aisia eta atsedena, erkidegoaren garapena eta
haur, gazte eta hirugarren adinekoen aldeko politika (10. artikulua, 12., 36. eta 39. puntuak).
Alor horiek, Eusko Jaurlaritzak bere gain hartutakoan, Kultura eta Turismo Sailaren
Gazteria eta Gizarte Ekintza Zuzendaritzan eta Lan eta Gizarte Segurantza Sailaren Gizarte
Ongizateko eta Komunitate Garapeneko Zuzendaritzan adskribatuta geratu ziren.
1985ean Lurralde Historikoen Legea (27/1983 Legea, azaroaren 25ekoa, Autonomia
Erkidego Osorako Erakundeen eta bertako Lurralde Historikoetako Foruzko Jardute-Erakundeen
arteko Harremanei buruzkoa indarrean sartu zenetik, Foru Aldundiei dagokie euren lurraldean
lehen aipatutako gai horien gaineko Erkidego Osorako Erakundeen legeria gauzatzea,
Euskal Autonomi Erkidego Osorako Erakundeen ekintza zuzenari kalterik egin gabe (7.
artikulua, c) 1. eta 2. puntuak).
LANBIDE EKIMENA
110
2. Administrazio-mailak
Aipatutako eskumen-banaketa horren ondoren, gizarte-zerbitzu deitzen direnak, hau da,
erkidegoko pertsonen eta taldeen ongizatea eta garapena eta gizarte-ingurura egokitzea
(Europako Gutun Soziala, 14. artikulua) sustatzen dituzten zerbitzuak, ekintza-mailan tokiko,
lurraldeko eta autonomia-erkidegoko esparruetan egituratzen dira.
Erkidego osorako erakundeak

Eusko Legebiltzarra
Funtzio legegileak burutzea Eusko Legebiltzarrari dagokio. Horri dagokionez, 6/1982
Legea, maiatzaren 20koa, Gizarte-Zerbitzuei buruzkoa, eta 6/1986 Legea, Consejo de la
Juventud de Euskadi / Euskadiko Gazteriaren Kontseiluari buruzkoa aipatu behar ditugu.
Eusko Jaurlaritza
Alorreko ekimen legegilea erabiltzeaz, erregelamendu-ahalmenaz eta araudi-garapenaz
gain, honako eskumenak hartzen ditu bere gain (Gizarte-Zerbitzuei buruzko Legearen 8.
artikulua):
a) Euskal Autonomia Erkidegoko gizarte-zerbitzuen planifikazio orokorra lehentasunak
zehazteko, lurraldeen arteko desorekak saihesteko eta prestazioen gutxieneko
maila ezartzeko.
b) Alorrean eskumenak dituzten administrazioko organoen eta ekimen pribatuko sektoreen koordinazioa, gizarte-politika homogeneoa ziurtatzeko.
c) Ezarritako araudia eta erakundeek dituzten eskumenak betetzen direla gainbegiratzea eta kontrolatzea.
d) Gizarte-arazoen kausak eta konponbideak aztertzea eta ikertzea, sektorean
diharduten erakundeei aholku teknikoa eta informazioa emateko.
e) Gizarte-zerbitzuetarako langile gaituak prestatzea.
f)
Gizarte-zerbitzuen estatistikak planifikatzea, koordinatzea eta diseinatzea, eta

horiek egitea eta mantentzea; horretarako, udalek, foru aldundiek eta beste instituzio batzuek emandako datuak erabili ahal izango dira.
g) Foru aldundietan erroldatutako elkarte pribatuen erregistro orokorra mantentzea eta

lurraldez gaineko erakunde eta federazioen onarpena egitea.
h) Ongizate- eta laguntza-fundazioak eta -elkarteak babestea.
LANBIDE EKIMENA
111
i)
Euskal Autonomia Erkidegoan lurraldez gaindiko erakunde eta federazioekin zein

Estatukoekin eta beste autonomia-erkidegoetakoekin edo alorrean eskumenak
dituzten erkidegoz kanpoko bestelako erakundeekin harremanak izatea.
j)
Erabiltzaileek zenbait zerbitzuren kostuan parte hartzeko irizpideak zehaztea.
k) Bere planifikazioaren barruan dauden eta euren izaeragatik Lurralde Historiko bati
baino gehiagori eragiten dioten programak kudeatzea.
Foru Aldundiak
Indarrean dagoen legediaren, araudiaren eta Gobernuaren plangintzaren barruan, Foru Erakundeei dagokie zeregin hauek betetzea (Gizarte-zerbitzuei buruzko Legearen 10. artikulua):
a) Gizarte-zerbitzuen araudia egitea, zerbitzu horiek emateko maila kualitatibo egokiak
eta modalitate zehatzak ezarriz.
b) Gizarte-zerbitzuak programatzea, horien funtzionamendurako lurralde-eremu
egokienak zehaztuz eta sektorean eragina duten beste zerbitzu publikoekin
harremanak izanez.
c) Aldundiaren lurraldean estali beharreko beharrak aztertzea eta horiei aurre egiteko
beharrezko baliabideak mailaz maila programatzea.
d) Aldundiaren lurraldean garatzen diren gizarte-laguntzako jarduerak zaintzea.
e) Izaeragatik edo biztanleriarengan duten eraginagatik udalen edo udalez gaineko
erakundeen ahalmena gainditzen duten zerbitzuak kudeatzea.
f)
Elkarteak erregistratzea gizarte-zerbitzuen sistema publikoan lankidetzan jardun dezaten.
g) Instituzio publiko zein pribatuek ezarritako arauen arabera ematen dituzten

zerbitzuak hitzartzea.
h) Aldizkako prestazio ekonomikoak tramitatzea eta ematea.
i)
Aldundiaren lurraldean dauden beharren eta zerbitzuen estatistika eguneratuak mantentzea.
Udalak
Apirilaren 2ko 7/1985 Legean, Toki-araubidearen Oinarriak arautzen dituenean,
Estatuko eta Erkidegoetako legediaren araberako eskumenak ematen zaizkie udalerriei alor
hauetan (25.2 artikulua, k) eta m) puntuak):
- Gizarte-zerbitzuak, gizarte-sustapeneko zerbitzuak eta gizarteratze-zerbitzuak ematea.
- Kirol- zein kultura-jarduera edo -instalazioak; aisialdia betetzea; turismoa.
LANBIDE EKIMENA
112
Gizarte-zerbitzuetako jarduna zehaztuz (Gizarte-zerbitzuei buruzko Legearen 11., 12., 13.,

14., 15. eta 16. artikuluak), udalak edo udalaz gaineko erakundeak dira dagokien eremuan
gizarte-zerbitzuak antolatzearen eta kudeatzearen arduradun, eta horretarako ezarritako
programazioari jarraitu behar diote.
-
Udalek, hirigune handietan, zerbitzuak auzo edo barrutietan zehar banatuko dituzte;
hirigune oso txikietan, zerbitzuak udalaz gaineko eremuan bilduko dituzte, beti ere
biztanleriaren beharren eta irizpide demografikoen arabera.
Udalen edo udalez gaineko erakundeen ardura da euren lurralde-eremuan dauden

beharrak antzematea, berariazko eskakizuna duten sektoreen estatistika eguneratua
mantenduz eta datuak dagozkien Foru Aldundiaren esku edo, hala badagokio,
Gobernuaren esku jarriz, gizarte-zerbitzuen programazioan laguntzeko.
Udal-mailan edo udalaz gaineko erakundeen mailan, gizarte-zerbitzuak toki-eremu

berean ematen diren eta ongizatean eragina duten beste zerbitzuekin, batez ere
osasun zerbitzuekin, integratzea sustatuko da, eta ahal dela laguntza-ekipamenduan
bikoiztasunak saihestuko dira.
Bere biztanleria osoarentzat edo zati batentzat beharrezkotzat jotzen duen zerbitzuren
bat udalak edo udalaz gaineko erakundeak zuzenean kudeatzen ez duenean, dagokion
erakundeekin behar diren harremanak izango ditu hiritarrak zerbitzu egokia jasotzea
ahalbidetzeko.
3. Aholkularitza, koordinazio eta parte hartze organoak

Gizarte Ongizateko Euskal Kontseilua
Administrazio publikoaren (Gobernua, Foru Aldundiak eta Udalak) ordezkariek eta
langile eta hartzaileenek (gizarte-zerbitzuen alorrean jarduten duten profesionalen eta erabiltzaileen erakundeak) era paritarioan osatzen dute.
Kontseilu horrek honako zeregin hauek ditu:
a) Gobernuari planifikazioari dagozkion aholkuak eman eta proposamenak egin.
b) Gizarte-zerbitzuen alorreko aurrekontua egiteko erabili beharreko irizpideei buruzko
informazioa eman eta irizpideak proposatu.
c) Zerbitzuen kudeaketa ezagutu eta aztertu.
d) Euren ekimenez edo Parlamentuak edo Gobernuak hala eskatuta, irizpenak eman.
LANBIDE EKIMENA
113
Gizarte Ongizateko Lurralde Kontseiluak

Halaber, Lurralde bakoitzean, Foru Aldundia, udalak eta erabiltzaileen eta profesionalen
erakundeak ordezkatuta egongo dira, dagokien esparruaren baitan, aurreko kasuaren antzeko
osaerarekin eta zereginekin.
Gizarte Ongizateko Tokiko Kontseiluak
Udal edo udalaz gaineko erakunde bakoitzak bere kontseilua eratzen du udalaren
ordezkariekin eta erabiltzaileen eta profesionalen elkarteekin, zerbitzuen kudeaketa zein euren
eremuko gizarte-eskakizunak ezagutzeko eta aztertzeko, eta eurek bildutako informazioa
eskumenak dituzten udal-erakundeei ematen diete.
4. Jarduteko printzipio orokorrak

Gobernuak hartzen ditu bere gain planifikazio-, koordinazio- eta kontrol-zeregin
handiak; lurralde-erakundeak eta udalak, berriz, instituzio pribatu altruistekin batera, zerbitzuak
zuzenean kudeatzeaz arduratzen dira. Hori guztia, honako hauek kontuan hartuz egiten da:
batetik, zerbitzu sozialak publikoak eta unibertsalak direla, diskriminaziorik gabe biztanleria
osoari zuzenduak, erabat gizarteratzeko zerbitzu gehigarriak behar dituzten sektore erdeinatuak
edo baztertuak badirela ahaztu gabe. Bestalde, oinarrizko bi printzipio hauek ere kontuan
hartzen dira: kudeaketaren deszentralizazioa eta planifikazioaren zentralizazioa.
Dena den, aipatutako erakunde guztiek bi zereginak neurri batean partekatu egiten
dituzte, eta aipatutako parte-hartzeko erakundeen bidez honako printzipio orokor hauek
erabiltzen saiatzen dira (Gizarte-zerbitzuei buruzko Legearen 5. artikulua):
a) Botere publikoen ardura
Norbanakoak zein taldeak gizarte-bizitzan integratzea lortzeko beharrezkoak diren
gizarte-zerbitzuak ematea botere publikoen ardura da; horiei dagokie gizarte-zerbitzu publikoak
sustatzea eta funtzionamendu eraginkorra ahalbidetuko duten finantza-baliabideak, giza
baliabideak eta baliabide teknikoak ematea. Irabazi-asmorik gabeko ekimen pribatuak zerbitzu
horiek ematen lagundu egin ahal izango du botere publikoek definitutako esparruaren barruan.
b) Elkartasuna
Botere publikoek elkartasuna sustatuko dute pertsonen eta gizarte-taldeen arteko
harremanetarako balio gisa, bazterketa-egoerak eragiten dituzten baldintzak gainditzeko.
LANBIDE EKIMENA
114
c) Herritarren parte-hartzea
Botere publikoek hiritarrek gizarte-zerbitzuen programazioan eta kontrolean demokratikoki parte hartzea sustatuko dute.
d) Integrazioa
Gizarte-zerbitzuek hiritarrak euren familia- eta gizarte-inguruan mantentzera joko dute;
hala badagokio, komunitatearen inguru normalean birgizarteratzera joko dute eta, horretarako,
ahal den neurrian, gizarte-beharrak asetzeko bide normalak erabiliko dituzte.
e) Deszentralizazioa
Gizarte-zerbitzuak, euren izaerak ahalbidetzen duen neurrian, ahalik eta deszentralizaziorik handienaren irizpideekin eskainiko dira; kudeatzaile nagusiak udalak izango dira, eta
planifikazio-maila eskualdea izango da.
f) Planifikazioa
Botere publikoek euren jarduna, irabazi-asmorik gabeko ekimen pribatuena eta beste
botere publikoena koordinatuz planifikatuko dute gizarte-zerbitzuen prestazioa, gizarte-beharrei
eskariaren arabera erantzuteko eta zatika tratatzea saihesteko.
g) Prebentzioa
Gizarte zerbitzuak ez dira bazterketa-egoerak konpontzen bakarrik saiatuko, baizik eta,
aldi berean eta batez ere, horiek eragiten dituzten arrazoiei aurrea hartzen saiatuko dira.
5. Aisialdiaren alorrean jarduteko irizpideak
Jarduteko irizpide orokor gisa, bai administrazio publikoari dagokionez, bai zuzenean edo
zeharka pertsona minusbaliatuekin lotutako alorretan esku hartzen duten gainerako eragileei
dagokienez, honako hau hartzen da kontuan: behar pertsonal zein kolektiboak asetzeko
normalizazio politika indartzea.
Horrek honako hau esan nahi du: minusbaliatuei gainerako pertsonek dituzten aukera
berak ematea antolatutako aisialdiko egituretan txerta daitezen.
Minusbaliatuentzat berariazko aisialdiko zerbitzuak kasu bakar honetan justifika
daitezke: minusbaliatu horiek minusbaliotasunaren larritasunaren ondorioz gizarte-ingurunean
LANBIDE EKIMENA
115
eskaintzen diren leku edo edukietara iritsi ezin direnean zenbaitetan fisikoki ere ezin
dutenean. Dena den, zerbitzu horiek euren antolakuntza- eta heziketa-egitura erabiltzaileen normalizazioa eta autonomia lortzera eta giza heldutasuna zein gizarte-heldutasuna
garatzera bideratuta eduki behar dute.
Planifikazioaren zentralizazioa eta kudeaketaren deszentralizazioa oinarrizko printzipioak

kontuan hartuz, oinarrizko zerbitzu-unitatea, azken batean, tokiko esparruan dago; horrek
hiritarrak zerbitzu horietara errazago iristea errazten du, erabiltzaileak zerbitzu horiek
planifikatzen eta kontrolatzen parte-hartze eraginkorragoa izan dezan ahalbidetzeko
helburuarekin. Beraz, udalak, herritarrarengandik hurbileneko administrazioa denez, bere dinamizazio soziokulturaleko zerbitzuetatik minusbaliatuek aisialdiko eskaintzetara sarbidea izan
dezaten ahalbidetu behar du.
Aisialdiko eskaintza horietan diharduten langileei dagokionez, administrazioari dagokio

aisialdiko monitoreen eta zuzendarien zein animatzaile soziokulturalen prestakuntza egokia
bermatzea. Horretarako, prestakuntza hori Kultura eta Turismo Sailak erregulatzen du; berak
egiten ditu ofizialki onartutako Aisialdiko eta Animazio Soziokulturaleko Eskoletan prestatutako
langileen agiriak (343/1985 Dekretua, urriaren 22koa, haurren eta gazteen aisialdiko
hezitzaileen prestakuntzarako eskolak arautzen dituena. 1985eko abenduaren 3ko Agindua,
haurren eta gazteen aisialdiko hezitzaileak prestatzeko gutxieneko programak ezartzen dituena.
47/88 Dekretua, martxoaren 1ekoa, Animazio Soziokulturaleko Eskolen aintzatespena
erregulatzen duena. 1988ko abuztuaren 30eko Agindua, Animatzaile soziokulturalen prestakuntzarako gutxieneko programak ezartzen dituena).
Monitore, zuzendari edo animatzaile izateko oinarrizko prestakuntzaren ondoren,
prestakuntza hori sakontzeko edo, beste alor batzuetan bezala (droga-mendekotasunetan eta
abarretan), minusbaliotasunetan espezializatzeko aukera dago. Hori zenbait eskolak eta beste
erakunde batzuek eskaintzen dute. Halaber, ikerketa-bekak eta prestakuntzarako laguntza
indibidualizatuak eskaintzen dira, eta bestelako jarduerak ere sustatzen dira: adibidez,
jardunaldi hauek.
Era berean, jarduerei dagokienez, segurtasun- eta kalitate-baldintzetan egitea ere
bermatu beharra dago, parte-hartzaileekiko berariazko arreta bermatzeaz gain, monitoreen
kopurua zein titulatuen proportzioa erregulatuz. Horretarako, erregulazio horren baitan sartzen
dira honako hauek: 18 urtetik beherako 6 pertsona baino gehiagok parte hartzen duten eta
helburu hezitzailea edo aisialdiko helburua duten kanpamentuak, opor-zentroak, udalekuak,
lan-kanpamentuak eta kanpamentu ibiltariak (170/1985 Dekretua, ekainaren 25ekoa, haur eta
gazteen kanpamentuen, udalekuen, udaleku irekien, lan-kanpamentuen eta kanpamentu ibiltarien
erregimena erregulatzen duena).
LANBIDE EKIMENA
116
Aisialdiko jardueren garapenerako funtsezko faktoretzat jotzen da boluntarioen zeregina.

Administrazioak, hainbat jardun-mailatan, (tokikoa, lurraldekoa eta autonomikoa) borondatezko lana sustatzen eta indartzen du, horrekin ekimen pribatua ordezkatzeko inolako asmorik
gabe; alderantziz bazterketa-egoerak eragiten dituzten baldintzak gainditzeko pertsonen eta
gizarte-taldeen arteko harremanetan elkartasun-balioa sustatzeko printzipiotik abiatuz, normalizazioa lortzeko lan komunean lankidetzan jardutea sustatu nahi du.
ESKAUT TALDEEN ETA AISIALDIKO TALDEEN ZEREGINA PERTSONA

MINUSBALIATUAK AISIALDIKO TALDEETAN INTEGRATZEKO PROZESUETAN
Tituluak oso ongi argitzen du azalpen txiki honen abiapuntua; aisialdiko taldeek integrazio-prozesuetan bete behar duten zeregina. Zeregin hori berariazko erakundeek, prestakuntza-eskolek edo administrazioak dutenarengandik desberdina da.
Lehenik honako hau nabarmentzen da: prozesu hori instantzia horretan gauzatzen dela.
Beraz, multzo osoaren muina da; berari dagokio benetako esku-hartzea eta, beraz, heziketa-ekintza horien arrakasta edo porrota hor gertatzen da.
Dena den, posizio hori, ezinbestean, gainerako elementuek sostengatzen dute;
koordinaziorik eta elkarrekin lankidetzarik ez bada, jardunaren koherentzia eta arrakasta
izateko aukerak nabarmen murrizten dira.
Aisialdiko heziketa-mugimenduaren loria eta miseria honako errealitate hauek osatzen
dute: errealitate gazte eta, aldi berean, heldua denak; malgu eta, aldi berean, pixkanaka instituzionalizatuak; aldakorra eta, hala ere, gero eta egonkorragoak; borondatezkoak eta, aldi
berean, zorrotzak. Izatez denak eta izaten jarraituko duenak.
Horretatik guztitik bi zehaztasun ondorioztatzen dira: batetik, gauza asko kontuan edukitzeko, egindako ahaleginen errentagarritasuna segurtatzeko eta abarretarako zailtasuna;
bestetik, freskotasuna, bizitzarekiko gertutasuna, aztergai dugun kontuaren oinarrizko hiru alor
hauei ahalmen hezitzaile ikaragarria ematen diena:
-
Sentsibilizazioa
Balio eta jarreren transmisioa
Sozializazio-prozesuaren garapena
Integrazioaren gaia ez da berria eskultismoaren eta aisialdiaren munduan. Jatorritik bertatik

izan dira esperientziak, horietako batzuk egituratuak, minusbaliatuei dagokienez zein gizarte-bazterketaren alorrari dagokionez.
LANBIDE EKIMENA
117
Euskal Herrian ere hainbat eratako esperientzia asko izan dira. Adin guztiei dagozkienak, era askotakoak eta emaitza oso desberdinetakoak izan dira. Duela gutxi arte
egindakoa hobekien definitzen duena, beharbada, borondate ona da, hitz horri gutxiespen-zentzurik eman gabe.
Euren taldean pertsona minusbaliatuak aurkitzen zituzten monitore edo taldeak ahalik eta
hobekien lan egiten saiatu dira eta, neurri handi batean, saiatzen dira oraindik ere, askotan
prestakuntza gogo handiarekin ordezkatuz. Horrek guztiak emaitza oso interesgarriak eman
ditu zenbait kasutan.
Jakina, garai horri buruzko datu zehatzik ez dago, gaur egungorik ere ia ez dago, baina
gutxi gorabeherako ikuspegia izateko honako hau esan dezakegu: EEBko taldeen artean (35)
% 50 baino gehiagok dihardutela euren adin-talderen batean edo gehiagotan integrazio-prozesuak burutzen, edo azken urteetan burutu dutela. EEAn ere zenbait esperientzia,
horietako batzuk oso egituratuak, badirela badakit.
Joera orokortzea da, eta horretan kontuan hartzekoa da monitore-taldeen sentsibilizazio-lana. Lan horrek bi oinarri ditu: elkarteen gogoeta eta berariazko zenbait elkarteren lan
eragilea, hala nola AVPS eta APDEMAren aisialdi-zerbitzuena.
Duela bi urtetik, bi elkarteen artean lan komuna egiteko planteamendua dago: pertsonak
talderik egokienetara bideratzen dira, zuzenean integrazio-prozesuez arduratzen diren
monitoreekin laguntza- eta jarraipen-bileretan, aurretik gurasoekin lan eginez eta abarren
bidez. Bide interesgarria da, nahiz eta ezinbestean motela den gaiaren zailtasunagatik eta
elkarte batzuek zein besteek dituzten muga eta gabeziengatik. Integrazio-prozesuetan badira bi
elementu azpimarragarri, agian arrakastarako gutxieneko derrigorrezko baldintzak (baina ez
nahikoak, noski) direlako. Gure ustez, elementu horiek honako hauek dira: gurasoak ulertzea
eta prozesu horien animazioa euren gain hartzen duten monitoreak ulertzea. Biek lehentasunezko arreta behar dute.
Monitoreek, sentsibilizazioaz gain, euren heziketa-jarduna oinarritzeko planteamendua eta

ekintza hori garatzeko baliabideak behar dituzte, hau da, prestakuntzaren alorrean lana.
Gainera, prozesuari heldutakoan, kontrastatzea eta laguntza beharko dituzte, hau da, euren
lana bultzatuko duen eta aberastuko duen egitura izatea inguruan.
Gurasoek, halaber, aurretiazko lan handia eta, hasieran batez ere, segimendua behar dituzte.
LANBIDE EKIMENA
118
Guztiontzat lana dagoela argi dago: euren monitore-taldeak sentsibilizatu eta beharrezko
laguntzak sortu beharko dituzten aisialdiko elkarteentzat; integrazio-programak koordinatu,
orientatu eta babestu beharko dituzten berariazko elkarteentzat; gai horrek lekua izango duten
prestakuntza-curriculumak eta interesatuentzat eduki berariazkoagoak eskaini beharko dituzten
eskolentzat; eta, azkenik, integrazio-prozesu horiek sustatu eta diruz ahalbidetu beharko dituen
administrazioarentzat. Baina, batez ere, guztiok elkarrekin egiteko lana dago; joera pixkanaka
borondate onetik lan zorrotzera igarotzea da, lehena galdu gabe, jakina!
4.2.17.6. Aisialdiko eskolak minusbaliatuen integraziorako eragile gisa
Mahai-inguru honen gaian bete-betean sartu aurretik, honako hau argitu nahi nuke:
tituluan integrazio hitza aipatu arren ez dudala hor geratu nahi, gero eta argiago baitirudi
honako honek: minusbaliatuekiko arretaren alorrean egin behar dugun lana normalizazio-printzipioak gidatu behar duela.
Izan ere, bi terminoek, lotuta egon arren, aisialdiaren kontzeptuarekin bateratuta
esanahi desberdina dute.
Horregatik, laburki, mahai-inguru honen titulua den esaldia xehatu nahi nuke. Gero,
kontzeptuak erlazionatuz, bereizketan oinarritutako filosofiatik normalizazioan oinarritutako
filosofiara igarotzeko urratsa egiten lagunduko diguten giltzarri batzuk aurkitzen saiatuko gara.
Aisialdiaz ari garenean, oro har, denbora-tarte batez ari gara: eguneroko betebeharrak
bete (lana, eskola) eta oinarrizko beharrak (jan, lo egin) ase ondoren bakoitzak nahi duena
egiteko geratzen den denbora-tartea.
Astialdi hori lan-aldiarekin harremanean ulertzea garrantzitsua da; izan ere, minusbaliatu askorentzat euren denbora hutsa izan ohi da eta hori arazo bihurtzen da gure
normalizazio-helbururako, denbora huts hori ez baita era berean bizitzen, eta normalizazio-prozesua zailtzen duten zenbait gabezia baititu.
Aisialdi kontzeptuarekin jarraituz, honako hau ikusten dugu: gure gizarteak betebeharrik
gabeko denbora hori kontsumo-denbora eta ihesbide-denbora bihurtu duela. Lan egiten
dutenek era guztietako eskaintzak eskura ditzakete, baina minusbaliatu gehienek, eta are
minusbaliatu gazteek, ez dute lanik egiten.
Horregatik, pertsona horietako askorentzat aisialdia etxean, telebista ikusten (ahal
dutenek), edo ezer egin gabe egoteko denbora bihurtzen da. Hori bazterketa-egoera argia da
eta mahai-inguru honen aztergaia ez den jatorri oso konplexua du, baina jatorri hori ezin da
ahaztu integrazio-prozesua aztertzean.
LANBIDE EKIMENA
119
Dena den, hori ez da aisialdiaren gaineko ikuspegi bakarra. 70eko hamarkadaren

erdialdetik Euskal Herrian aisialdiaren beste ikuspegi bat zabaldu zen: aisialdia heziketarako
eremu paregabe gisa.
Eta ez dirudi kasualitatea denik mugimendu pedagogiko horrek eskola-sistemaren krisi

eta berritze-unean harrera ona izatea. Eredu pedagogiko berri hori aisialdiko talde edo zentro
deitzen direnen bidez garatzen da.
Aisialdiaren ikuspegi hezitzaile horren ondorioz jarduera ezinbesteko eskakizuna da;
ordaindu gabeko jarduera, pertsonak atsegin duelako eta ahal duelako egiten duena, eta halaber,
garapen pertsonala eragin dezakeena ikusten dugu aisialdia talde horien eskubide gisa.
Aisialdiko heziketa horrela ulertzen da: parte-hartzerako heziketa, norberaren ahalmenak garatzeko eta komunitatea sozializatzeko bide gisa taldea erabiltzen duena. Parte-hartzearen gai hori azpimarratu egin nahi dut, ikusle izatetik egile izatera pasatzea baitakar;
minusbaliatua bere gabezietatik ikustetik, bere ahalmenetatik ikustera.
Puntu honetan hartu eta lotu nahi nituzke berriro integrazio eta normalizazio
kontzeptuak. Normalizazioak bere baitan jasotzen du integrazio-printzipioa. Integraturik egoteak,
ikuspegi psikosozialetik, honako hau esan nahi du: -rekin parte-hartzea, elkarri eragitea,
askotariko taldeen parte izatea eta abar.
Minusbaliatua taldean integratzea ez da norbanakoaren beharrari eta eskubideari
erantzutea bakarrik, baizik eta, horren bidez, gizartea osotasun gisa osatzen laguntzea.
Integrazioa hiru mailatan azter dezakegu:
a) Integrazio fisikoa: Bereizi egiten duten oztopo edo distantzia fisikoak ezabatzea.
b) Integrazio funtzionala: Komunitatearen baliabideak mugarik edo murrizketarik
gabe erabiltzea.
c) Integrazio soziala: Komunikatzeko bideak ezartzea eta gizarte-ingurunean
benetan txertatzea.
Azken maila hori aurreko bien batuketa da, eta minusbaliatuak birgizarteratzeko gaur
egungo proposamen ororen jomuga izan beharko lukeela uste dut.
LANBIDE EKIMENA
120
Hona iritsita, lehen iragarritako ahalegina egin nahi dut: kontzeptu horietako bakoitzak
bere aldetik duen esanahitik abiatuta, guztiak utopia batean lotzera pasatzea; baztertze-egoeratik normalizazio-egoerara pasatzea; hori gauzatzeko giltzarriak, aisialdiaren alorrean,
honako hauek izan daitezke:
`
Familia, lehen mailako talde gisa, minusbaliatuaren ingurune naturala eta prozesuan
landu beharreko lehen maila. Familiak gure lana onartzeak errealitatearekin lotura
sendoa eta aurrerago heziketa- eta komunitate-ingurunean integrazio-lana egiteko
oinarria ahalbidetuko ditu.
Aisialdiko zentro naturala, alegia, auzoko edo herriko taldea, minusbaliatuen integrazioa pertsona horien integraziorako beste bide bat dela ikusten duena.
Aisialdiko zentro berezia, batez ere integrazio-faktore eskasekotzat jotzen diren pertsona minusbaliatuek osatutako taldea, aisialdiko gizarte-baliabideak ukatu ezin zaizkiona.
Taldea, Aisialdiko laneko funtsezko elementu gisa, harremanaren alor guztiak garatzen
diren gunea:
-
Norbere autonomian adierazten den dimentsio pertsonala.
Tarteko taldeetako kide izatearen dimentsio komunitarioa.
Gizarte-antolakuntzan eta -egituretan parte hartzearen dimentsio sozial

eta politikoa
Inguruarekin harremanaren dimentsio ideologikoa
Unean-unekoa gainditzen duen bizipenaren dimentsio transzendentea
Eskola edo lanerako ikastegia; horiekin lankidetza-harremana izan behar da, integrazio-prozesua loturarik gabea eta traumatizatzailea izan ez dadin.
Gizarte-langilea, baliabideak egokitzen dituen eta zerbitzuak pertsona minusbaliatuengana hurbiltzen dituen gizartean esku-hartzeko agentea.
Gizarte-hezitzaile berezia, integrazioaz nekez hitz egin daitekeen eta lan pertsonalizatu handia eskatzen duten baina normalizazio-prozesua ukatu ezin zaien muturreko
kasuez arduratzen dena.
Segur aski elementuren bat gehiago aurki genezake, baina funtsezkoenak goian
aipatutakoak direla uste dut.

Aisialdiko zentroetako monitoreen eta zuzendarien prestatzailearen ikuspegitik, integrazio-normalizazioaren aldeko apustua egin nahi duten aisialdiko eskolek alderdi horiek guztiak
kontuan hartu behar dituztela uste dut. Halaber, taldeei hasierako errezeloak gainditzea ahalbidetzeko, neurri handiagoan edo txikiagoan, beharrezko eduki eta esperientziak sartu beharko
lituzkete euren prestakuntza-planetan, integraziorantz ezinbestekoa den bidean abiatzeko.
LANBIDE EKIMENA
121
5. AISIALDIKO ETA DENBORA LIBREKO BALIABIDEAK

5.1. Jolasa
5.1.1. Haur-jolasaren izaera psikologikoa
5.1.1.1. Jolasaren teoria psikoafektiboak
5.1.1.2. Jolasaren teoria funtzionalistak eta naturalistak
5.1.1.3. Jolasaren teoria kognitiboak
5.1.2. Jolasa hezkuntza-bide gisa

5.1.2.1. Jolasaren ezaugarriak eta propietateak
5.1.2.2. Jolasaren hezkuntzarako aukerak
5.1.2.3. Jolas- eta jostailu motak
5.2. Ludotekak
5.2.1. Zer dira ludotekak?
5.2.2. Jolasaren espazioa ludoteka batean antolatzea
5.2.3. Ludoteka bateko jardueren proiektua
5.2.4. Jostailuak eta haurraren garapena
5.2.5. Gasteizko ludotekak
5.2.6. Ludoteka-arduradunaren prestakuntza eta gaitasun profesionala
5.3. Haurtzaroaren eta gazteriaren baliabideak

5.3.1. Ekipamenduak
5.3.2. Gazteentzako informazio-zerbitzuak
5.3.3. Asoziazionismoa
5.3.4. Ingurumen-heziketa
5.3.5. Enplegua
5.3.6. Turismoa
5.4. Atari zabaleko teknikak

5.4.1. Martxa
5.4.2. Simulazio-jokoak
5.4.3. Ibai-ibilaldia
5.4.4. Ibilbideetan gidatzea, orientatzea
5.4.5. Atari zabaleko teknikak aplikatzeko jokoak
5.4.6. Esentzia
5.4.7. Larruak ontzea
5.4.8. Labea eta okintza
5.4.9. Bide ekologikoak
LANBIDE EKIMENA
122
5.1. Jolasa
5.1.1. Haur-jolasaren izaera psikologikoa
Lehenik eta behin, jolasak subjektuak posizio psikologiko jakin bat izatea inplikatzen du:
egiten ari dena jarduera librea izatea, juzkatuko ez dena, non espazio pertsonala izango baitu,
eta beste jardueretan uzten ez zaion hutsegiterako tartea izatea. Beraz, nork bere burua
adierazteko plataforma da, subjektua jolasean espazio propioan sentitzen den neurrian,
besteekin malgutasunez konpartitzen badu ere, gainerakoekin komunikatzen baita. Jolasean,
subjektuak lasaitasun psikologikoa izan behar du, kritikatua izango ez denaren eta bere
ekintzetatik arriskurik sortuko ez denaren ziurtasunaz. Halaber, jolasean aritzeko jarrerak eta
desioak agerian egon behar dute, eta jolasten denean sinetsi egin behar da; hala ez bada,
faltsua izango da, eta jolas faltsua ez da jolasa.
Ikuskera orokortua da jolasak lanean metatutako energiak askatzeko balio katartikoa
duelakoa, eta hala ere, gutxi dira adierazpen ludikoaren forma aktiboagoak naturaltzat eta
sozialki positibotzat onartzen dituztenak (Smith eta Boulton, 1988).
Jolasa leherketa psikologiko gisa eta errepresio fisiko eta psikikoen azaleratze eta
askatze gisa ikusteak badu funtsik gaiari buruzko azterlanen historiari begiratzen badiogu. Izan
ere, jolasa, jadanik XIX. mendean eta XX. mendearen hasieran, energia-soberakina xahutzeko
modutzat hartzen zen, gizakien eta goi-mailako animalien mugimen-gaitasunen neurrigabeko
ugaritasunak eta elikadurak sortutako eta beharrik gabeko jardueratzat. Spencer-ek (1855) tratatu
bat idatzi zuen gai honi buruz. Shiller filosofoak eta arte-tratadistak poz eta atseginezko
leherketatzat jo zuen, jarduera serioek behar duten kontrapuntutzat, eta gaitasun estetiko eta
artistikoekin erlazionatu zuen. Jolasaren izaeraz lehen azterketa psikologikoa egin zuen K. Groos-entzat (1901), jarduera horrek goi-mailako animaliek eta gizakiak berak etorkizunean bizirauteko
gaitasunak menperatzeko giltzarriak zituen. Horregatik, funtsezkoa izango zen jolas agresiboa
kumeengan, gerora janaria bilatzeko jokabideak garatzeko, eta haurrak jolasean egiten zuen
irudikapen sinbolikoaren helburua, etorkizunean sozialki trebea izatea zen. Jolasa pertsona
helduari eskatzen zaizkion jarduera zehatzetarako aldian aldiko prestaketa izango litzateke.
Psikologia zientifikoa deitzen diogun testuinguruan, historian zehar hainbat teoria izan
dira haur-jolasen jatorri psikologikoari eta izaerari buruz, eta laburki azalduko ditugu.
5.1.1.1. Jolasaren teoria psikoafektiboak
Freud-ek (1920) azalpen bat eman nahi izan zion jokabide ludikoari, inkontzientearen
bere aurkikuntza barne hartuko zuena, barne-prozesu emozional gisa, zeinak funtsezko senak
inplikatzen baititu, hau da, plazerraren printzipioa edo atseginerako joera konpultsiboa, eta
heriotza-printzipioa edo suntsiketarako eta hausturarako joera.
LANBIDE EKIMENA
123
Teoria psikoanalitikoa, oro har, afektuen eta emozio sakonen teoria da, eta bere
hipotesiak eta azalpenak oso konplexuak dira erraz erabiltzeko ideia izateko. Teorizazio horrek
errepresioaren oinarrizko printzipioa jasotzen du, hau da, sozializazio-prozesuan, haurtzaroan
gizarteak norbanakoaren sentimendu eta desioetan egiten duena. Jolasak subjektuak
hezkuntza-prozesuan erreprimitutako sentimenduak adierazteko zeregina dauka.
Joan den mendeko lehen hirurogei urteetan psikoanalisiak izan duen kultur garrantzia
hain handia izanik, ez da komeni haren ikuspuntua baztertzea; are gehiago, jolasari
dagokionez, ikuspegi horretatik balio terapeutiko handiko teoria klinikoak garatu dira (Isaac,
1948; Klein, 1955; Aberasturi, 1979, Winnicott, 1979).
Eraikuntza teoriko psikoanalitiko guztien artean, guretzat oso interesgarriak dira
Winnicott-en azterlan klinikoak eta haur-jolasaren bere interpretazio-eredua.
Winnicott-en arabera, jolasteko gaitasunaren jatorri psikologikoa, haurrak amarekin edo
luzaroan zaintzen duenarekin afektiboki erlazionatzeko moduan bilatu behar dugu.
Autore horrek iradokitzen digunez, lehen pertzepzioak eta diskriminazio sozialak
afektibo/kognitiboak dira. Horietan, haurrak, mundu erreala ulertzeko motibazio nagusia
ematen dioten egoerak eta ingurukoaren ordenamendu pertzeptiboaren giltza gisa jokatzen
duten egoerak hautatzen ditu, afektuz kargatuta. Bi irudikapen-multzo handi egiten ditu:
ezaguna dena eta lotura bat sentiarazten diona (ezagutzen dituen objektuak, jolaserako
erabiltzen dituenak) eta ezezaguna, arrotza dena (objektu arrotzak, lehen begiratu batean
izutu egiten dutenak).
Horrela, jolasaren bitartez, objektuak eta pertsonak barne-irudikapenean ludiko eta ez-ludiko gisa egituratzen dira. Ludikoek konfiantza eta segurtasuna ematen diote, eta ez-ludikoek, mesfidantza eta prebentzioa.
Bizipen ludiko-afektiboek, haur txikiak behar bezalako heldutasun pertsonala izan
dezan, hainbat ikuspegitatik oso garrantzitsutzat jo den komunikazio-diskurtsoa antolatzen dute
(Bruner, 1982; Nicolich, 1977 eta Dunn, 1986, besteak beste). Gero eta bistakoagoa da egoera
horiek esparru pribilegiatua direla lengoaia eta, oro har, komunikazio-estrategiak eskuratzeko
eta garatzeko.
Horrelako egoeren adibidea aurpegia estaltzea/agerian uztea da, agertzea/desagertzea, abesti sinple eta errepikakorrak kantatzea, etab. Jolas horien izaera afektiboa hain
garrantzitsua da, ezen haurren identitate pertsonala eraikitzeko ezinbestekoak baitira.
LANBIDE EKIMENA
124
Esperientzia horien gakoetako bat hauxe da: haurrari ez zaiola erantzunen zehaztasuna
eskatzen, eta objektuak libreki erabil ditzakeela, uneoro nahi duen tonu afektiboaz.
Horrela, jarduera ludiko interaktiboa eta komunikatiboa gainerako jardueretatik bereizi
egiten da, eta haurrari objektuak erabiltzeko eta pertsonekin harremanetan jartzeko gaitasuna
ematen dio, sentimenduak eta emozioak libreki adieraziz.
Winnicott-entzat, horrelako lotura afektiboak subjektuari mundua ulertzeko eta bere
burua ulertzeko modu berezia ematen dio. Jarduera horrek, haren arabera, hirugarren area
edo zona mentala sortzen du; hau da, subjektuari ba... bezala egoerak ulertzeko gaitasuna
ematen dio (amatxok joan balitz bezala jokatzen du, baina ez da joan; panpinak negar egingo
balu bezala egiten du, baina ez du negarrik egiten), etab.
Hirugarren area mental hori gaitasun sinbolikoa garatzea eta aberastea besterik ez da,
eta eskuratu berria duen lengoaia menperatzea.
Haur-jolasa interpretatzeko eskema kontzeptual psikoafektibo guztietan, eredu hori da
guretzat interesgarriena; izan ere, jolasean gertatzen diren fenomeno interaktiboak ulertzeko
eredua jasotzen duen interpretazio psikoafektiboa eskaintzen du, alderdi emozionalak eta
kognitiboak haur-jolasaren lehen urteetan artikulatuz.
5.1.1.2. Jolasaren teoria funtzionalistak eta naturalistak

Mendearen lehen erdian, nagusi zen Haur Psikologiak azalpen deskribatzaile eta
oinarrizkoa eman zien fenomeno psikologiko guztiei. Ildo beretik, jarduera ludikoari buruz zuen
azalpena jolasak mugimendu-trebetasunak eta tresnak erabiltzea errazten dituelakoan oinarritu
zen. Alabaina, ildo teoriko horrek ez du benetako esplikaziorik ematen jolasaren jatorri edo
izaera psikologikoari buruz. Hala ere, jarduera ludikoa tresnen erabilerarekin lotzeak ikerketa-eremu interesgarria zabaldu zuen, Kohler-ek (1935) zehazki garatu zuena, eta gero Bruner-ek
(1972) jolasari eta tresnak menperatzeari buruzko ikerlanetan berriro aztertu zuena.
Zeregin instrumentalak menperatzean eta arazo praktikoak konpontzean jarrera
ludikoek duten eraginari buruzko lanetan, Bruner-ek aurkitu duenez, haurrak jolasten ari direla
uste dutenean eta, aldi berean, manipulazio-arazoak konpondu nahi dituztenean, azkarragoak
eta trebeagoak dira helburua betetzen.
Bestalde, ikuspegi etologikotik, jolasa, bizirauteko jokabideekin batera, gehien aztertu
den jokaera da, beharbada. Ildo naturalista bat aurki dezakegu Groos-en (1901) ikerketa
aitzindarian.
LANBIDE EKIMENA
125
Lehenengo etologoen lanetan jadanik, bizirauteko trebetasunak eta oinarrizko harreman-ohiturak mantentzen ikasteko, jarduera ludikoek duten garrantzia ikusten dugu. Jolasak, heldu
gabeko norbanakoen jokabidearen oinarrizko ereduak sortzeko esparrua eskaintzen du, eta
borrokarako eta janaria bilatzeko gaitu egiten du.
Badaude ikerketa etologikoak, jolasa objektuak manipulatzeko esplorazio- eta bilaketa-jokabidearekin eta jakin-min naturalarekin lotzen dutenak (Smith eta Dutton, 1979; Eibl-Eibesfeldt, 1967).
Smith-ek eta laguntzaileek (Smith eta Conolly, 1972; Smith eta Boulton, 1987 eta 1988)
hainbat ikerketa egin dituzte, itxuraz agresiboa den jokaera ludikoa (borroka ludikoa) funtsezkoa
dela erakusten digutenak, harreman sozialak ikasi eta menperatzeko eta harreman horietan
oreka emozionala izateko, norberaren agresibitatea erregulatzeko eta norbanakoen arteko
kontrola eta distantzia emozionala gordetzeko.
5.1.1.3. Jolasaren teoria kognitiboak
Ezagutzarekin erlazionatzen den edozein eremu psikologikoren garapena azaltzeko,
jadanik ezinbestekoa da Piaget-en obra aipatzea, baina jolasa ikasteko esparrutzat hartzen
badugu, laburki begiratu behar diogu.
Piaget-ek jokabide naturala aztertu zuen eta ezagutza-egiturak eraikitzeko berezko
moduekin erlazionatu zuen, jolasaren jatorria subjektuen funtzionamendu adimentsua azaltzeko
ildo kontzeptualen arabera interpretatuz eta esplikatuz, eta haur-jolasaren teoria sistematikoa
eta ebolutiboa eginez (1945).
Jolas sinbolikoaren eta irudikapen-pentsamenduaren jatorria mugimen-eskema egokitzaileen aktibazioan bilatu behar dugu. Eskema ludiko-sinbolikoak eskema sentsoriomotorren
bilakaeraren emaitza dira eta, zentzu horretan, eskema ez-ludikoen berdin-berdinak dira, baina
asimilazio-dosi handiagoa dute, hau da, eskema errealitate objektibora egokitzeko garaian ez
dira hain zurrunak.
Bere obran, Piaget-ek jolasak haurrak mundua ulertzeko hainbat modurekin duen
erlazioa azaldu digu. Horregatik, orain badakigu ekintza ludikoak objektuekin eta ideiekin
jokatzeko modu atsegina dela, eta jolastea gauzen funtzionamendua ulertzen saiatzea dela.
Jolasetako arauek, haurren ustez, jokalarien arteko trukeek eta elkarreraginek izan behar
dituzten logikaren adierazpena dira.
LANBIDE EKIMENA
126
Piaget-en ereduari egin beharreko kritika bakarra hauxe da: ekintzaren logikaren edo
sinboloaren mesedetan, bere obraren lehen zatiko ikuspegi kulturala eta antropologikoa
(Piaget, 1932) alde batera uztea, haur-taldeetan jolas arautuak eta kontzeptu moralak eta
konbentzionalak eskuratzearekin duten erlazioa aztertu zituenean.
Jolas sinbolikoari eta horiek duten faktore epistemologikoari buruzko bere lanak
irakurtzen ditugunean, komunikazioak eta kideen arteko elkarreraginak duten zeregina ez duela
behar adina kontuan hartzen, eta haur-egozentrismoari neurrigabeko garrantzia ematen diola
ikus dezakegu. Gure galdera da ea Piaget-ek, Freud-ek bezala, ez ote duen jolasa bere
adierazpen-alderdian kontsideratzen funtsean, hau da, egitura kognitiboa aztertzeko modu gisa,
eta ez benetan duen balio kognitiboan.
Nolanahi ere, egozentrismoaren kontzeptua eta eskolaurreko haurraren pentsamendua
aurre-logikotzat, preoperazionaltzat eta kontzeptuaurrekotzat hartzea, eta ez bere espezifizitate
positiboan, dira Piaget-en teoria psikologikoaren alderdirik ahulenak.
Planteamendu teorikorik koherente eta globalizatzaileena, eta aldi berean jolasaren
heziketa-erabilera egokiagoa ahalbidetzen duena, Vygotski-ren tesiek ekarritako ikerlanetan eta
hezkuntza-psikologia sobietarraren postulatuetan aurkitzen dugu. Teoria horri soziokognitiboa
deituko diogu. Izan ere, Vygotski-k (1933-1979) jolasa berezko jokabide kognitiboaren modu
jakintzat hartu zuen, ezagutzaren eraikuntzaren eta adimenaren antolamenduaren jatorria
gizarteak subjektuaren ekintzetan duen eraginean dagoela erakusten duelako.
Jolasaren jatorria, Vygotski-rentzat nahiz Piaget-entzat, ekintza da, baina Piaget-entzat
ekintzen antolamendu-konplexutasunak sinboloa dakar, eta Vygotski-rentzat berriz, ekintzaren
zentzu soziala da (kanpotik norabide zehatz batean bideratzen hasten dena) ekintza ludikoaren
ezaugarria eta jolasetan irudikatu nahi denaren edukia. Horrela, jolas guztiak sinbolikoak dira,
eta jolas guztiak arautuak dira, jolas orok norabide bat eta norabide horretan funtzionatzeko
barne-modu bat baitauka; modua araua da, eta norabideak gizarteak haurrari berezko
ekintzari buruz adierazten diona islatzen du. Elkonin-ek (1980) adibide bat jartzen du:
hasieran haurrak goilarea espontaneoki kolpeak jotzeko erabiltzen badu, berehala jaten ari
balitz bezala egiteko balioko du; goilarearen erabileraren zentzu soziala kolpatzeko lehen
ekintzari gainjartzen zaio, eta horrela, jolasek balio sozializatzailea hartzen dute eta
kulturaren transmititzaile bilakatzen dira.
Izan ere, horrela, balio moralak, eguneroko bizimoduaren xehetasun txikiak, pertsonen
izaeraren abardura emozionalak, jendeak gertakariez dituen sentimenduak, etab. lasai eta
modu atseginez ikasteko eszenatoki bihurtzen dira jolasak. Jolasaren balio antropologikoak eta
kulturalak Vygotski-ren teorian azalpen psikologiko ezin hobea aurkitzen du.
LANBIDE EKIMENA
127
Vygotski-ren teorian kontuan hartu beharreko beste puntu bat, jolasa beharretik sortzea
da, hau da, frustraziotik. Haurrak bere nahi guztiak berehala lor ditzakeenean, ez du
motibaziorik ekintza ludikoetarako. Ez daukanaren nolabaiteko kontzientzia behar du, edo ez
denarena, neurri batean irudimenezkoa, neurri batean erreala baina oraingoz eskuraezina
duena birsortzearen irudikapena egiteko, errealitatea deformatuz. Horrela ulertu ahal izango
ditugu eskolaurreko haurren irudikapen tipikoak, espazioko heroi edo kausa handien txapeldun
bihurtzen direnean. Behar psikologikorik gabe, ez dago motibazio ludikorik.
Ez dugu nahasi behar jolasaren motibatzailea den desio-egoera hori errepresioaren
ikuskera psikoanalitikoarekin. Vygotski-ren teorian, ez dago emozioen errepresiorik, baizik eta
bulkada epistemologikoa da, jakiteko eta objektuak eta irudikapenak menperatzeko nahia,
irudikapen-jolasera bultzatzen duena.
Beraz, jolasa ez da nia-ren leherketa katartiko, desordenatu eta konpentsatzailea,
baizik eta oraindik menperatzeke dauden eta benetan eskuraezinak diren ezagutza-eremuetan
sartzeko modu lasai eta atsegina. Adibidez, eskolan haurrak haur-rola jokatzen du beti, inoiz ez
da irakaslea; jolasaren bitartez, haurrak irakasle izatea zer den, haren jokabideak zeintzuk
diren, ikasleak haren lekutik nola ikusten diren, etab. esplora dezake. Gauza bera esan
genezake kamioilariaz edo medikuaz. Duela urte gutxiko lan batean (Ortega, 1988) aurkitu
dugunez, orokorrean, haurrek beren berehalako testuinguruko edo, hain hurbilekoa izan gabe,
komunikabideetatik ezagutzen duten eta nolabaiteko informazioa duten testuinguru bateko
edukia duten jolasak hautatzen dituzte.
Horregatik, jolas guztiek, nola edo ahala, subjektuen inguruko masa-kulturako
elementuak izaten dituzte. Horregatik, ez da harritzekoa oraingo haurren jarduera ludikoetan
telebistako elementuak (filmak, iragarkiak, lehiaketak, etab.) aurkitzea, duela zenbait urte
tradizioak eta kultur zeremoniak zeuden eta oraindik ere hala dauden bezalaxe, gorde egin
diren eta jendeak ongi hartzen dituen lekuetan; adibidez, Aste Santuak korrelatu ludikoa dauka
Sevillako haurren maiatzeko gurutzeetan, non xehetasunez imitatzen baitute helduek hogei
egun lehenago egindakoa.
Eskola sobietarreko jolasaren teoriak, hortaz, haurren ezagutzak eraikitzeko garaian
kulturak duen zeregina ulertzeko ikuspegia ematen digu; horrela, jolasa hezkuntzan osoki eta
egoki erabili ahal izango dugu.
Vygotski-ren garapen hurbileko arearen kontzeptua, jolasak dakarren berezko ikaskuntza-egoerara aplika dezakegu. Hori ongi ulertu du Bruner-ek (1984), zeinak teoria interesgarri bat
landu baitu esparru edo eszenatoki psikologikoei buruz; esparru horiek egoera batzuk sortzen
dituzte, kanpoko elementuen (objektuak) eta barrukoen (ondorioak kaltegarriak izango ez
direlako konfiantza) ordenamendu jakin batean oinarrituta, egoera horien barruan, jolasean
LANBIDE EKIMENA
128
inplizituki dauden fenomenoei buruz pentsatzen dutena adierazteko, haurrak libre eta ziur
sentitzeko elkarreragin soziala sortzen da. Horrela, jolasak eskaintzen duen komunikazioa eta
berariazko elkarreragin soziala esparru ideala da transakzio sinbolikoak egiteko eta arazoak
lasai eta ziur konpontzeko.
Jolasten ari izatearen kontzientziak gauzak ongi egitearen obligazioa duelako presioa
kentzen dio haurrari. Jolasean, haurra nahastu egin daiteke, jolasten ari baita, ez baita egia,
ezta gezurra ere, jolas soila baizik, hau da, berriro has daiteke, eta ekintzak ez du ondorio
negatiborik.
Laburbilduz, eta gero Lekonin-ek landu eta Bruner-ek eguneratu duen Vygotski-ren
teoria oinarritzat hartuta, esan dezakegu jolasa funtsean jokabide soziala dela, ekintza
espontaneoan duela jatorria, baina kulturalki bideratzen dela.
Sinbolikoa eta arautua da, beti zerbait irudikatzea inplikatzen baitu eta jolas orok duen
zentzu sozialaren arauen arabera garatzen baita. Haurrari benetan axola zaiona jolasa da,
jostailuak material lagungarriak dira, oso baliotsuak, baina ez ezinbestekoak. Jostailuak jolasa
bultzatzen du, eta batzuetan jolasa nolakoa izango den erabakitzen du, baina ez du ordezten.
Izan ere, jolastea objektuekin egiten dena baino haratago doan jarduera psikologikoaren mota
jakin bat da.
Jolasak garapen kognitibo, afektibo eta sozialarekin batera bilakatzen dira, haien
izaerak eta esanahiak haurraren nortasun osoa eta inguruko mundua ulertzeko modua
inplikatzen duelako.
Jolas oro esparru edo eszenatoki psikologiko batean burutzen da, non haurra seguru
sentitzen den jokatzeko, sortzaile ideiak adierazteko, eta ideiak aldatzeko (elkarreragin-testuinguruak alternatiba hobeak eskaintzen badizkio).
Jolasa berez motibatutako jokabidea da; inor ezin da jolastu, benetan nahi ez badu.
Horregatik, ezin da inposatu, bortizkeriarik gabe, jolasaren zentzua, inposatzen bada, ez baita
jolasa izango jokalarientzat.
Jolasa haurrek duten ezagutza-eskemen trukea egiteko modu naturala da; jolasa
behatzeak haurrak jokoan jartzen dituen gauzei buruz benetan uste duena ezagutzeko aukera
emango digu.
Esparru ludikoak, egoera interaktibo bereziak izanik, ez daude helduentzat itxita; alderantziz, benetan jolastu nahi duen eta jolasten dakien heldua, kide ezin hobea da. Horrek hezitzaileari eszenatoki ludikoa balizko eszenatoki pedagogikotzat hartzeko aukera emango dio.
LANBIDE EKIMENA
129
HAUR JOLASAREN EZAUGARRIAK
Jokabide sinbolikoa da, sorburu eta garapen soziala dituena.
Jolas orok berariazko izaera ematen dioten barne-arau batzuk ditu.
Jolasak bilakaera bat izaten du adinarekin batera, eta une bakoitzean haurrak mundua
ulertzeko duen modua islatzen du.
Jolas oro zentzua ematen dion esparru psikologiko baten baitan garatzen da.
Jolasa berez motibatutako jokabidea da.
Jolasa ideiak eta esperientziak trukatzeko modu naturala da.
Helduak zeregin garrantzitsua dauka jolasean, baldin eta ludikoki eta positiboki jokatzen
badu jolasa den esparru psikologikoan.
Jostailuek jolasaren lagungarriak eta orientatzaileak dira, baina ez dute hura erabakitzen.
5.1.2. Jolasa hezkuntza-bide gisa

5.1.2.1. Jolasaren ezaugarriak eta propietateak
Jolasa identifikatzen duten ezaugarriak Piaget-en (1946, 154. or.) azterlanetan oinarritzen dira;
besteak beste, honako hauek aipatu zituen:
Jolasa jarduera autotelikoa da, berez helburua dena, eta ez du jardueraz beraz
gozatzea beste xederik.
Atsegin hutsagatik jolasten da, hau da, plazerra ematen du, ez baliagarritasuna.
Errealitatearen egokitzapen libre eta espontaneoa da, berezko arauak dituena eta,
batzuetan, eguneroko bizimoduko baldintzapenetatik bereiziak dituena.
Ez du antolamendu-seriotasunik, ez dio pentsamendu arrazionalaren logikari jarraitzen.
Eguneroko gatazkak askatu egiten ditu, ez baititu kontuan hartzen edo irudimenaz
konpontzen baititu, eta beti jolasaren edo jokalariaren alde konpondu ere.
Beste edozein jarduera burutzeko motibazio gehigarria ematen du, dimentsio

sinboliko atsegina gehitzen baitio.
LANBIDE EKIMENA
130
Huizinga-k (1954) eta Callois-ek (1967) zerrenda honi beste ezaugarri batzuk gehitu dizkiote:
Jolasak ia beti erakusten du, inkontzienteki bada ere, kanporako irudi estetiko bat,
beste jarduera batetik bereizten duena.
Emaitzak ezin dira aurreikusi, ezin da jakin nola bukatuko den, eta horrek jolasari
nolabaiteko misterio-kutsua ematen dio, espazioari eta denborari dagozkion mugak
eraldatzen dituena.
Ezaugarri horien arabera, Piaget ohartu zen jolasa ez dela jarduera mota berezi bat, ezin
baitzen ongi bereizi ludikoak ez diren beste giza ekintza batzuetatik, baizik eta jokabidearen
orientazio berezi bat besterik ez zela. Zentzu horretan, hobe litzateke jolasteaz hitz egitea, eta
ez jolasaz. Jolasa giza bizitza birsortzea da, ...n jolastuz errealitatearen eraldaketa
sinbolikoa edo imaginarioa egiten duena, non haurrak bere kasa hautatzen baititu gaia,
argumentua, materialak, testuingurua, emaitzak, etab., bizi den mundua interpretatu, asimilatu
eta bertara errazago egokitzeko.
Piaget-en hitzetan, jolasek baliabide-sare zabala eraikitzeko joera dute, eta haurrari
errealitate osoa asimilatzea ahalbidetzen diote, barneratuz, berriz bizitzeko, menperatzeko edo
konpentsatzeko. Adibide argigarri bat jartzearren, jolasean rolak hartzeak jolaste sinbolikoan
betetzen den ekintza da, baina askotan jokalariaren nortasunaren elementuak, bere errealitate
familiarrekoak, elkarbizitza baketsuaren arauak edota gizartean nagusi diren balio moralak
azaltzen dira. Bi alderdien arteko osagarritasun-erlazio sotil eta batzuetan arras konplexu hori
da erreala eta irudimenezkoa hain zuzen ere, jolasa bizitzarako ikaskuntza gisa definitzen
eta aberasten duena (Franch-Martinell, 1994, 98-103. orr.).
Haurrak, ...n jolaste horren bitartez, bizi duen guztiari esanahia ematen dio, beretzat
baliotsuak diren errealitatearen alderdiak hautatzen ditu, gauzak egiteak eskatzen duen
esfortzua ulertzen du, eta bizi izandakoa barneratzen du. Jarrera kritiko bat garatzea,
gertakarien aurrean orientazio pertsonala izatea, balioespenak azaltzea eta are iritziak eta
jarrerak adieraztea ere dira jarduera ludikoaren hezkuntza-prozesuaren ondorioetako batzuk.
Ohar bat: balio horiek gehiegi azpimarratzeak, jolasak izan behar duen bat-batekotasunetik eta
berezkotasunetik urruntzen dutenak, hezkuntza-jolasak deiturikoen irudi desitxuratua dakar;
izan ere, neska-mutikoen jolasteko berezko askatasuna eta naturaltasuna murriztea dakarte,
esplizituegiak diren helburu didaktikoak bilatzean.
5.1.2.2. Jolasaren hezkuntzarako aukerak
Denbora librea berezko entitatea daukan gai pedagogiko bilakatu aurretik, jolasa hezkuntza-ikuspegitik kontsideratu eta instrumentalizatu zen jadanik (Puig-Trilla, 1996, 72. or.). Jarduera
ludikoaren hezkuntza-funtziorik tipikoenetako bat hezkuntzako zereginak girotzeko elementu
LANBIDE EKIMENA
131
motibagarritzat erabiltzea zen. Gozatuz irakastea delakoaren printzipio ospetsua da,

batzuetan ludikotasunaren ezaugarri batzuk eskolako egoeretara aldatzea besterik ez dena:
musika, lehia, barregarritasuna bilatzea, etab.
Metodologia horrek tradizio pedagogiko luzea dauka, Aristoteles eta beste zenbait
aldeko famatu eta hainbat adibide ezagun gogora ekartzen dizkiguna, hala nola Horacio-rena
(abezedarioa letra jangarriekin irakasten zuen) edo Locke-rena (irakurtzen dadoak erabiliz
irakatsi nahi izaten zuen). Bestalde, Campe edo Basedow bezalako filantropistek jolasaren
pedagogia oso bat asmatu zuten, curriculum akademikoaren edozein gai irakasteko
(Elschenbroich, 1979, 21. or.).
Jarduera ludikoa heziketarako aprobetxatzeko beste modu bat prestakuntzazko
zereginetarako bideratzea izan zen, helburu pedagogiko nahikoa zehatzen arabera pentsatutako
eta zuzendutako jolasen bitartez. Atal horretan, jolasa hezkuntza fisikorako erabiltzea, garapen
intelektualean eta sentsorialean espezializatutako jolasak, edota Montessori, Decroly, Frbel eta
abarrek (Michelet, 1977, 10. or.) asmatutako jostailu eta tresnak egongo lirateke. Kasu horietan,
ez da oso ondo bereizten non bukatzen den jarduera ludikoa eta non hasten den zehazki
heziketa, heziketarako jostailu famatuen kasuan adibidez. Zaila da jakiten benetako jolasak
diren edota egoera ludiko faltsifikatuak diren.
Aisiaren Psikologia modernoan, jolasak berez dauka heziketa-balioa, eta ez da aurrez
finkatutako helburuetarako baliabidetzat soilik hartzen. Jolasa ez da jadanik baliabide didaktiko
hutsa, baizik eta berez da heziketa-arloa eta -helburua. Jolasa haurraren garapen psikosozialerako ordezkorik ez duen jarduera dela aitortzea da, gainerako eduki pedagogikoez
instrumentalizatu gabe, Denbora Libreko Heziketa modernoaren planteamendua eta aurreko
ikuskera guztiak bereizten dituena. Jolasa ez da denbora Libreko Heziketako jarduera bakarra,
baina bai paradigmatikoenetakoa; izan ere, haurtzaroari dagokionez, pedagogia horren helburu
handietako bat, noski, haurra heziketa-baldintza positiboetan jolastu ahal izateko beharrezko
baliabideak eskaintzea izango da.
Haurrak jolasari bere naturaltasuna eta gogo guztia ematen dizkio, eta horregatik,
jolasa gure bizitzako ikaskuntzarik onenetakoa da. Haurra jolasten ez bada, ia ezin izango dugu
hezi. Beraz, jolasa heziketarako instrumentalizatu aurretik, haurra jolas dadin posible egin
behar dugu. Korronte psikologiko eta pedagogiko moderno guztiak Gross, Huizinga, Piaget,
Chateau, Elkonin, etab. bat datoz esaten dutenean haurrarentzat jolasa funtsezko beharrizana dela, bizitza heldurako prestatzen laguntzen diona.
Gogoan izan behar dugu jolasa dela haurren zeregin ia bakarra 5 urtera bitartean,
garrantzitsuena 10 urtera bitartean, oso beharrezkoa 15 urtera bitartean, eta nahiko
komenigarria adin horretatik gora. Beraz, garbi dago haurrek jolastu egin behar dutela
LANBIDE EKIMENA
132
osasuntsu eta zoriontsu hazi daitezen. Ondorio gisa, esan dezagun jolasaren heziketa-balioa
haurraren besterenezineko eskubidetzat berretsi zuela Haurraren Eskubideen Deklarazio
Unibertsalak (1959) bere 7. artikuluan:
Haurrak jolasez eta dibertsioez gozatuko du, eta jolas eta dibertsio horiek heziketaren
helburuekin bat egin beharko dute; gizarteak eta agintari publikoak eskubide hori bete dadin
ahaleginduko dira.
Garbi dago jolasak duen heziketa-garrantzia; izan ere, jolasaren bitartez, haurra:
-
Dibertitu egiten da eta pozik sentitzen da
Aske adierazten du nahi duena
Bere nortasuna aurkitzen du
Inguruko mundua esploratzen du
Bere gaitasun intelektualak eta psikomotorrak garatzen ditu
Sozialki besteekin eta taldean erlazionatzen da
Erantzukizunak eta juzkatzeko gaitasuna hartzen ditu
Arau moralen balioa ulertzen du
Bere kulturaren ezaugarriak ezagutzen ditu
Helduen munduan integratzen da
Trebetasun batzuk ikasiz errealitatea eraldatzen du
Sormena eta irudimena lantzen ditu
Esandakoa zertxobait ordenatuta, jarduera ludikoak nortasunaren funtsezko sei alderdiren garapena bultzatzen du. Hauek dira alderdiak:
1.
Fisikoa/motorra: indarra eta abiadura areagotzen dira, mugimenduen koordinazioan, lateralitatean eta sentimenen pertzepzioan lagunduz, keinuen zehaztasuna
eta lengoaia hobetuz, etab.
2.
Intelektuala: egoerak hobeto ulertuz, estrategiak landuz, gertakariak aurreratuz eta

arazoak konponduz; horrek guztiak ikuspuntu egozentrikoak erlatibizatzen laguntzen
du, eta pentsamendu logiko objektiboa eraikitzen.
LANBIDE EKIMENA
133
3.
Sormenezkoa: irudimena eta pentsamendu sinbolikoa indartuz eta eskuzko trebetasunak garatuz.
4.
Emozionala: autoafirmazioaren kontrola bultzatuz, bizi izandako egoerak asimilatuz

eta landuz, mundu sinbolikoan eta imaginarioan errepikatuta, izaera traumatikoa edo
agresiboa galtzen duten gertakarien aurrean frustrazioa gaindituz.
5.
Soziala: elkarbizitzako arauen ikaskuntza moralerako egoerak proposatuz, kolektiboki sortutako eta mantendutako egoera imaginarioetan parte hartuz, harremanen
mugak eraikitzen laguntzen duten rolak eta funtzio sozialak onartuz, elkarlana
taldeko lan-tresnatzat hartuz eta besteekin ados jarriz, zereginen erantzukizuna
denen artean hartzeko.
6.
Kulturala: eguneroko testuinguru sozialetik hartutako erreferentzia-ereduak imitatuz;

hori ikasteko eta helduen mundura egokitzeko bitartekoa da, eta hainbat faktoreren araberakoa izango da, hala nola area geografikoa, klima-baldintzak edo garai historikoa.
5.1.2.3. Jolas- eta jostailu motak
Psikologia ebolutiboaren ikuspuntutik egindako sailkapena. Eskema ebolutiboa

Jolas batzuk eta besteak bereizteko normalean erabiltzen den irizpidea adinarena da, Piaget-ek
egindako sailkapen tradizionalaren arabera. Bistakoa da 2 urteko haurrek eta 11koek ez dituztela
jolas berberak. Jolas-aldaketa, haurren artean, beren psikologia ebolutiboarekin bat dator, eta
pertsonarteko harremanek erabakitako sozializazio-faktoreen, familiatik gero eta gehiago aldentzearen, hezkuntza-instituzioetan sartzearen eta denbora libreko zentroren batean parte hartzearen araberakoa izaten da. Ikuspegi psikoebolutiboaren arabera, jolasa hiru motakoa izan daiteke:
1.
Ariketa-jolasa: aldi sentsoriomotorrean, bizitzaren lehen hilabeteetan. Jarduera motoreak

errepikatzea da; hasieran helburua autonomia pertsonalerako trebetasunak hartzea zen,
baina azkenean gorputz-mugimenduaren plazer hutsagatik egiten dira, eta ikasitakoa sendotzeko balio dute. Jolas indibiduala da, nahiz eta batzuetan haurrak helduek estimulatzen
dituzten, arreta jartzeko edota mugimendu-jarduera landuagoak errazteko ariketen bitartez.
2.
Jolas sinbolikoa: 2-7 urte bitartean. Haurrak sinboloak erabiltzen dituen jarduerak
garatzen ditu, ekintzaren bat egiten ariko balitz bezala, baina benetan egin gabe.
Bizitza errealeko gertakariak imitatzen ditu, bere beharrizan ludikoen arabera aldatuta,
eta objektuek esanahi bat hartzen dute jardueran: paper-zatiak bileteak dira, boligrafoa
xiringa da, etab. Jostailuak horrelako jolasen lagungarriak dira, eraikuntzazkoak batez
ere. Errealitatea birsortzean, haurrak gehien ezagutzen dituen rol sozialak ere
antzezten dira: gurasoak, medikua, irakaslea, txoferra, dendaria, etab., horiek guztiak
haurraren interpretazio pertsonalistaz.
LANBIDE EKIMENA
134
3.
Jolas arautua: 6 urtetik nerabezarora bitartean. Taldean egiten den jolas soziala da, arau
batzuekin eta denek errespetatu beharreko rolak banatuta. Jarduera horretan, bi alderdi
osagarri daude: elkarlana, guztien laguntzarik gabe ez baitago jolasik, eta lehia, normalean
norbanako edo talde batek irabazten baitu. Horrek bestearen ikuspuntuan kokatzea eskatzen du, hari aurrea hartzeko eta irabazten ez uzteko eta, halaber, koordinazio-estrategiak
lantzea, oso garrantzitsuak baitira garapen sozialerako eta egozentrismoa gainditzeko.
Ikus dezagun orain haurtzaroan nola gauzatzen den jolas mota horietako bakoitza, adinaren eta
maila psikoebolutiboaren arabera. Horretarako, sei etapa bereiz ditzakegu:
Lehen etapa bizitzaren lehen urtea da, urte eta erdira bitartekoa, gutxi gorabehera.
Hasieran, haurra ez da ibiltzeko gai oraindik, eta ezin du ia bereizketarik egin gauza batzuen
eta besteen artean, edota pertsonen artean. Lehen jolasak haurrak jarduera sentsoriomotorrak
inolako helbururik gabe, dibertsio hutsagatik, egiten dituenean hasten dira. Gutxi gorabehera 6
hilabete dituenean, haurra bere gorputzaren hainbat atalekin ibiltzen da jolasean, bere gorputza
esploratzeko, eta geroxeago inguruko objektuak manipulatzen hasiko da, errealitatea ezagutzeko
eta motrizitate fina garatzeko. Jarduera horri jolas funtzionala edo ariketa-jolasa deitzen diogu.
Jarduera sentsoriomotor asko jolas bilakatzen dira inolako helbururik gabe errepikatzen
direnean, eta ikasitako erreflexuak finkatzeko balio dute. Jolas indibiduala da, baina helduek
oso estimulazio-zeregin garrantzitsua dute, haur txikia ekintzara bultzatzean.
Bigarren etapa urte eta erditik 4 urtera bitartekoa da. 2 urte inguru dituenean, haurra
mugimendu-jarduera landuagoak egiten hasten da, eta hori dibertigarria da beretzat, korrika
ibiltze hutsa adibidez. Horri jolas iskanbilatsua deitzen zaio, normalean taldean egiten diren
lasterketa, harrapaketa, jauzi, borroka, kolpe eta barreak baitira. Haurrak gero eta gehiago nahi
izaten du gurasoekin edo beste helduren batekin jolastu, mugimendu-premiak baititu; horixe
izaten da kilima, txalo, ezkutaketa, arre-konkon ibiltzeko eta kulunkatzeko beste hainbat
jolasen unea. Heldua haurraren interesgune bilakatzen da, hura behatzera eta imitatzera
jolasten baita. Horregatik, pixkanaka, jolas sinbolikoa edo fikziozkoa agertuko da, non haurrak
objektuak erabiltzen dituela edo ekintzak burutzen dituela irudikatzen duen, benetan hala egiten
ez badu ere. Objektuek esanahi sinbolikoa hartzen dute jardueraren testuinguruan, eta haurrak
helduen bizitzan ohikoak diren rol sozialak betetzen ditu. Horrelako jarduerak haurraren
gustukoa izango litzatekeen bizitza birsortzea izango lirateke eta, horregatik, nahiko
menperatzailea izaten da objektuekin nahiz pertsonekin. Adibidez, haurra konturatu egiten
da helduak jolastera noiz behartzen duen, eta hura jolasean sartzea gogoko ez badu,
berehala errefusatuko du, ezbairik gabe. Bestalde, bere afektu-premia handia dela-eta,
animismoa sarritan agertuko da, hau da, gauzei nortasun propioa eta balio afektiboa
ematea; panpinak bere lagunik onenak izango dira.
LANBIDE EKIMENA
135
Hirugarren etapa 4-6 urte bitartean izaten da, gutxi gorabehera. Eskolan hasteak
aldaketa sakona eragiten du bizitzan, eta sozializaziorako bide neketsuaren hastapena izaten
da. Jakina, lehen unean, haurra nahiko berekoi eta barnerakoi agertzen da, jolasari dagokionez.
Hainbat autorek bakarrizketa kolektiboaz edo jolas paraleloaz hitz egin dute, haur asko espazio
berean baina mundu imaginario erabat indibidualetan dauden egoera deskribatzeko.
Besteekiko axolagabetasun horren erakusgarri diren jolasak dira marrazkiak, plastilina,
sukaldetxoak edota eraikuntza-jokoak. Etapa horretan asko garatzen da irudimena, batez ere
ipuinen bidez, horien bitartez haurra fantasiazko pertsonaia eta egoerekin identifikatzen baita.
Halaber, helduek egiten dutenaren imitazio-jolasak daude, hala nola istorio konpartituak,
keinuak dituzten abestiak, erritmoa koordinatzeko ariketak, etab. Musika arretagune garrantzitsua da haurrentzat. Pixkanaka, jolasa sozializatu egiten da; haurrari ez zaio jadanik
bakarrik jolastea gustatzen, eta 5 urte aldera, lehen jolas kolektiboak agertzen dira. Jolas
sozialak dira, helduen bizitzaren imitazio-irudikapenak, haurrek taldean elkarrekin egiten
dutena, hala nola familietara jolastea, medikuetara, supermerkatura, etab. Antzezten diren
pertsonaiei dagokienez, bi motakoak dira: estereotipatuak, beren lanbidea edo jarduera
ezaugarritzat dutenak (ama, polizia, haur txintxoa) eta errealitatekoen antzekoak izaten
ahalegintzen direnak; eta fikziozkoak, ipuinetatik edo filmetatik ateratakoak, aurretik erraz igarri
ezin direnak eta jolasean abstraktuki parte hartzen dutenak, hau da, haurrek haiekin hitz egiten
dute edo gauzak egiten irudikatzen dituzte, baina ez dute ezaugarri jakinik.
Laugarren etapa, 6-10 urte bitartekoa, eskolako garaia da berez, eta hori funtsezko une
sozializatzailea da haurren bizitzan. Izan ere, orain jolasa beti da kolektiboa, eta besteen
partaidetza aintzakotzat hartzen da. Haurra arauak onartzen hasten da, jarduera ludikoaren
garapenaren osagai erregulatzaile gisa, eta horregatik da jolas arautua. Gehienetan, arau
horiek egiturara eta arauetara egokitzea eta haien errespetatzea beste zentzurik ez dute, eta
horixe da txapen edo kaniken jolasen kasua. Halaber, tranpa famatuak agertzen dira,
irabazteko irrikaren eta haurraren berezko egozentrismoaren eraginez. Kontuan hartu behar
dugu orain arte, jolas sinbolikoan, inork ez zuela irabazten, eta jolas arautuan, berriz, hori
funtsezkoa da. Tranpek animatzailea jolasen eta arauen azalpenekin oso kontuz jokatzera
behartuko dute eta, jakina, jolasaren praktika zaintzera. Arauek ikaskuntza morala egiteko balio
dute, zer dagoen ongi eta zer gaizki erabakitzen dute, zeinek agintzen duen esaten dute, etab.
Haurraren garapen morala arauak ez errespetatzetik haien zehatz-mehatz betetzeraino
bilakatzen da, eta 10-11 urtetan, taldea zein arau erabiliko dituen erabakitzeko ados jartzen da,
eta, beharrezkotzat jotzen badu, aldatu ere egingo ditu. Jolas horietan, ekintzak eta mugimenduak berebiziko garrantzia dute, eta horren erakusgarri dira Erreskatea, Ezkutaketa,
etab.en adibideak. Adin horri dagokion elkarlana/lehia aldagaiak etengabe erabakiko du
pertsonarteko harremanen norabidea.
LANBIDE EKIMENA
136
Bosgarren etapa, 10-15 urte bitartekoa, bitan banatzen da. 10 urteaz geroztik,
taldekako jolasak agertzen dira, pertsonen eta egoera ludikoen kopurua handituz. Haurra bete-betean sartzen da jolasean, haren bitartez errealizatzen da, eta adiskide minak egiten ditu.
Une horretan lehiaren zentzua muturreraino areagotzen da, eta horregatik gero eta garrantzitsuagoak dira kirolak eta proba-jokoak, gymkhanak adibidez. Udako kanpalekuetako abentura-jokoak ere oso estimatuak dira. Baina, 13 urtetik aurrera, nerabezaroaren ateetan, jolasak
bizipen-indarra galdu egiten du eta arazo pertsonalen ihesbide bilakatzen da. Gero eta
bereizketa handiagoa dago mutilen interesguneen lehiazko borroka-jokoak eta nesken
interesguneen joko afektiboak edo xerazkoak artean.
Seigarren eta azken etapa 15 urtetik aurrerakoa da, nerabezaroan, eta jolasa bizi-jarduera gisa hor bukatzen da. Jarduera ludikoa orain ez da hain beharrezkotzat jotzen, ez
baitu benetan nahi dena ematen, beraz, bertan behera uzteko joera dago. Zentzu horretan,
talde-dinamikak balioesten dira, nahiko definituta dauden elkarreragin sozialeko helburu batzuk
dituztenak. Pertsonarteko harremanen mundua izango da adin honetako interesgune handia,
eta jolasa benetako bizitzaren arlo zehatz batzuetara aldatzen da, ligatzera adibidez.
Horregatik, garrantzia dute bilerek eta aterpeko denbora-pasek, hala nola mahai-jokoek,
gehiago baitira elkarbizitzarako bitarteko berezko helburu baino. Horrez gain, moldeak edo
oztopoak haustea dakarren guztia, muturreko egoeretara hurbiltzea eta abentura-giroa bizitzea,
atari zabaleko teknikak, ibilaldiak, kirol arriskutsuak, jolas-parkeko atrakzioak, bideo-joko
sofistikatuak, etab.
LANBIDE EKIMENA
137
Beren burua adieraztea

Eraikitzea
Jakinminez begiratzea
Asko hitz egiten eta galdetzen dute.
Beren trebetasun fisikoak etengabe

probatzen dituzte.
Sentimenduak jolas dramatikoetan

erakusten dituzte.
Lagunekin jolastea gustatzen zaie, eta ez

dute galdu nahi izaten.
Konpartitu egiten dute, eta batzuetan

txandak gordetzen dituzte.
Irudikatzea
Sailkatzea
Txorakeriak egiten dituzte, bihurriak dira eta

batzuetan ez dute garbi hitz egiten.
Jolasteko lagunak izatea
Arreta-denbora luzeagoa dute.
3 5 URTE
Ekintzak errepikatzea
Familiako eszenak birsortzen dituzte
Helduen mugimenduak eta

ekintzak imitatzea
Azkar zapuzten dira, oso independenteak

dira, nahiz eta oraindik menpekotasuna izan.
Orekarekin jolastea
Jaurtitzea
Eskuen eta behatzen trebetasuna areagotu

egiten da.
Korrika ibiltzea
Arriskuaren nolabaiteko zentzua badute.
Jauzi egitea
Hizkuntza azkar ikasten dute.
Ekintza-jokoak
Mugitzea
Trebetasun berriak ikastea jostagarria da

haientzat.
Esperimentatzea
OINARRIZKO PREMIAK
JOSTAILUAK
LANBIDE EKIMENA
138
Jolas sinbolikoa
- Panpinak (garrantzitsua da gorputz-atalak zehaztea) eta osagarriak
- Sukaldetxoak
- Lanbideetako tresneria: medikuak
- Garajeak
- Telefonoak
- Mozorrotzeko arropa, makilajea
- Animaliak
Adierazpena
- Abestien eta ipuinen grabaketak
- Abesti herrikoien diskoak, kaseteak
- Arbela eta klarionak
- Ipuinak, liburuak eta istorio laburrak
- Musika-tresnak
Motrizitate xehea
- Zurgin-bankua
- Mailua eta iltze txikiak dituen ekipoa
- Eraikuntzak eta ahokadurak, puzzleak
- Ebakitzeko papera, mutur biribildun guraizeak
- Koloretako arkatzak, behatzetarako pintura
- Plastilina eta moldeatzeko buztina
Motrizitatea
- Hiru gurpileko eta pedaleko bizikletak, autoak, trizikloak, zaldiak eta
mugimendua duten jostailu guztiak
- Zabuak, pilotak, hegazkinak, trenak
- Jaurtitzeko, kargatzeko eta deskargatzeko objektuak
- Uretarako jostailuak
- Palak eta kuboak
2 5 URTE
2 3 URTE
HAUR HAUEK NOLAKOAK DIREN
* ESKEMA EBOLUTIBOA
Jendearenganako jakin-mina areagotzen da

eta munduak orokorrean nola funtzionatzen
duen jakin nahi dute.
Irakurri, idatzi, istorioak konta ditzakete (beren

erara). 7. urte inguruan, gehienek badakite
batuketa eta kenketa egiten, objektu eta
benetako egoerak erabiliz gero.
Pixkanaka, beren ekintzen azken emaitzaz

interesatzen dira.
Konfiantza gehiago dute beren trebetasun

fisikoetan.
Miresten dituzten helduek egiten dituzten

lanengatik interesa erakusten dute.
Sentimenduak adierazteko eta kontrolatzeko

gauza dira, baina oraindik helduen beharra
dute lasaitzeko. Haur asko gai dira besteei
euren kabuz laguntzeko talde-jardueretan, eta
euren artean arazoak konpontzeko.
Oraindik afektu eta laguntza handia eskatzen

dute. Haur gehienak lehiak eragindako
estresetik babestu behar dira, eta ongi egiten
duten eta egin dezaketen guztian helduen
laguntza eta goxotasuna behar izaten dute.
Eraikitzea
Sortzea
Muntatzea eta desmuntatzea
Jolas arautuak
Rolak jokatzea eta antzeztea
Ikertzea
Pintatzea eta marraztea
Kolaboratzea
Taldean jolastea
OINARRIZKO PREMIAK
6 10 URTE
JOSTAILUAK
LANBIDE EKIMENA
Beste zenbait
- Esperimentu-jolasak
- Mikroskopioa eta teleskopioa
- Kromoak, albumak
- Jostailu elektronikoak
- Punteria-jostailuak
139
Jolas sinbolikoa
- Panpinak, panpin-arropak, autoak, panpin-altzariak
- Mozorroak: medikua, lorazaina, pailazoa, suhiltzailea, eta makilajea
- Txotxongiloak
Adierazpena
- Ipuinak eta animalien eta landareen liburuak, hiztegia, oroimena,
galderak eta erantzunak lantzeko jostailuak
- Musika-tresnak
- Adierazpen plastikoko jostailuak
Motrizitate xehea
- Desmunta daitezkeen jostailuak: eraikuntzak, mekanoak,
mosaikoak, puzzleak
- Eskuz mugitzeko autoak, garajeak, urrutitik gidatutako autoak, tren
elektrikoak, koloretako arkatzak eta argizaria
Motrizitatea
- Bizikletak, monopatina, patineteak, patinak, pilotak, baloiak, saskiak
- Soka eta saltatzeko gomak, uztaiak, boloak
- Hondarrerako jostailuak
- Lorategiko tresnak, egurrezko eta metalezko orgatxoak
- Kirol-ekipoa
Autoafirmatzeko beharra dauka.
Originala izateko beharra dauka.
Norbait izateko beharra dauka: helduek kontuan

har dezaten.
Ameslariak dira.
Beren ahalmenak behar baino gehiago

balioesten dituzte.
Pentsamendu abstraktuaren garapena, eta honako hau dakar du horrek:

- Iritziak emateko gaitasuna.
- Gertakarien kausa bilatzeko gauza da.
- Planifikatzeko gauza da.
- Balioen eta ideal handien mundua aurkitzen du.
- Arazo politiko, sozial eta erlijiosoak juzkatzeko
gauza da.
- Bere gorputzaren eta sexuaren normaltasunaren arazoak kezkatzen du.
Kirol-ekipoa
Adierazpen plastikoko jostailuak
Galdera-erantzunen jokoak
Jostailu elektronikoak
Punteria-jostailuak
140
Mahai-jostailuak: estrategia-jokoak, sozialak

-
LANBIDE EKIMENA
Esperimentu-jolasak
Beste zenbait
Sortzea
Ikertzea
Motrizitate xehea
Bizikletak, monopatina, patineteak, patinak,

baloiak, saskiak
JOSTAILUAK
Motrizitatea
Bildumak egitea
Asmatzea
Eraikitzea
Arauekin jolastea eta arauak sortzea
Lehian aritzea
Elkarlanean aritzea
OINARRIZKO PREMIAK
10 URTETIK GORA
Aisiaren pedagogiaren ikuspuntutik egindako sailkapena

Jolas-ereduen ezaugarririk funtsezkoenak abiapuntutzat hartuta, R. Callois-ek honako sailkapen
hau proposatu zuen (Monera Olmos, 1985, 113-114. orr.):
Lehia-jokoak: kirolak, estrategiako joko intelektualak.
Zorizko jokoak: zozketak, kasinoak, feriak, loteriak, aztiak.
Simulazio-jokoak: antzerkia, zirkua, inauteriak, rol-jokoak, talde-dinamikak.
Arrisku-jokoak: akrobaziak, karruselak edo aztoramen fisikoa bilatzen duten abenturak;

eta halaber beldurrezko egoerak, desorientatzaileak edo izugarriak, antsietate
psikikoa sortzen dutenak.
Ikuskera unibertsal hori nahiko garbia bada ere, denbora libreko animatzaileentzat, hala ere,
haurrekin kanpaleku, aisia-zentro, opor-elkarte, eta abarretan egiten diren jolasen benetako
baldintzetara egokituagoa den sailkapena egitea interesatzen zaigu. EALA Atari Zabaleko
Eskolan, horrela pentsatu dugu (Snchez-Mayoral, 1994):
a) Barruko jolasak
Espazio itxi batean egin behar diren guztiak, eta ia beti animatzeko eta giroa sortzeko izaten
dira; jolas laburrak eta sinpleak izaten dira. Hainbat aukera daude hemen:
-
Gau-emanaldiko jolasak: kanpalekuetako gau-emanaldietakoak izaten dira, haur-talde

txikientzat; gainerakoek jolasean zeharka hartzen dute parte, txantxan edo misterioan
konplize gisa jokatuz (ad. momia).
Hainbat baliabide ludiko: klasean, lokalean edo kanpora irten ezin den egun euritsuetan
erabiltzen diren jarduera ludikoak; aurrekoak ez bezala, parte-hartze handikoak dira, eta
jokalari guztiak aktiboki inplikatzen dira (ad.: tip eta tap).
Mahai-jokoak: denbora-pasa intelektualak edo zorizkoak; horien inguruan jokalari kopuru

txiki bat biltzen da, estatikoki parte hartzeko (ad.: partxisa).
Adierazpen plastikoko jolasak: eskolaurreko fitxa tipikoetatik (non haurrek indibidualki

pintatzen eta ebakitzen duten) hasi eta eskuzko sormeneko lantegietara doaz; adina
zenbat eta handiagoa izan, orduan eta elkarlan gehiago egon daiteke jarduera horietan,
neska-mutilen talde osoa inplikatuz jolasa irudikatu eta prestatzeko prozesuan (ad.:
hondakin-materialez jostailuak egitea).
Joko dramatikoak: hauxe da jolas sinbolikoaren mundua berez, errealitatea irudikatzeko

nahiz imitatzeko. Istorio konpartituetatik eta rol-joko ospetsuetatik hasi eta antzerki-inprobisazioraino iristen dira (ad.: denbora-makina deitutakoan jolastea).
LANBIDE EKIMENA
141
Talde-dinamikak: animatzailearentzat askoz zehatzagoa den talde-ekintzako helburua

edo xede soziometrikoa duten jolasak dira. Hemen sartu ditugu, nerabezarora bitartean
zaila baita dinamikak eta jolasak haurrentzat izan dezaketen izaera eta efektu ludikoa
bereiztea (ad.: saski nahasia).
b) Kanpoko jolasak
Espazio zabalak eta irekiak behar dituztenak dira; oso sarritan egiten dira udako kanpalekuetan
eta antzekoetan. Barrukoak baino nahiko luzeagoak eta konplexuagoak izaten dira, bai prestaketari, bai garapenari dagokionez, eta batez ere arauei dagokienez. Mota askotakoak daude:
-
Jolas laburrak: jolas askotarikoak eta iraupen labur edo ertainekoak dira, jolas edo
jarduera gogor edo luzeagoei ekin baino lehen motibatzeko erabiltzen dira, edota
denbora-tarte labur bat dagoenean (ad.: zapia).
Kirol aurreko jolasak: kirol ezagunen aldaera irudikorrak dira, pistetan eta naturan
jokatzen direnak. Batzuetan elkarlanekoan izaten dira eta, oro har, kirolaren jatorrizko
helburuari zailtasunen bat gehitzen zaio, hala nola jokalari gehiago jartzea edo tresna
bereziren bat sartzea (ad.: futbol-tenisa).
Stalking jolasak: boy-scouts delakoek asmatua, helburu nagusia haurra naturan bere
kasa ibiltzea da, orientatzen ikas dezan, beldurra gal dezan, etab. Mozorrotzeko,
zelatatzeko, borrokan eta segika ibiltzeko jolasak dira, eta naturako elementuak erabiltzen
dituzte, hala nola haitzak edo landareak, ezkutatzeko eta lurraldeak zedarritzeko, etab.
Orientatzeko jolasak: pista, seinale, plano, mapa, iparrorratz etab.en bitartez, gauzak
aurkitu edo lortzera daraman bidea aurkitzen da. Asko garatzen dituzte pertzepzioa eta
ikusmen-zolitasuna, eta askotan mendi-martxa baterako edo atari zabaleko lantegi
baterako motibagarritzat erabiltzen dira (ad.: bilaketa).
Lehiaketa-jolas handiak: bi talde handiren arteko borroka handiak edo lehiak dira, eta
ahalik eta preso gehien harrapatzea da helburua, edota aurkarien altxorra eskuratzea
(ad.: matrikulak, banderak).
Egun osoko jolasak: egun osoa edo bi egun irauten dute, eta mendi-ibilaldiak, vivac-a eta
naturan bizirik irauteko beste hainbat teknika konbinatzen dituzte, orientazioarekin eta
lehiakide diren beste taldeak zelatatzearekin batera. Desgaste fisiko handia eragiten dute
eta helburua sariren bat bilatzea izaten da (ad.: pirataren altxorra).
Proba-jokoak: oso motibagarriak izaten dira; hainbat joko edo proba labur egiten dira, eta
hor izandako arrakastak edo porrotak ekipoen arteko lehia orokorrean puntuazioa
emateko balio du. Olinpiadak dute izena probak kirolezkoak badira, Gymkhanak
ludikoak badira, Antzarak, oinarritzat joko horren taula hartzen badute, eta Kinielak
aurkarien bi zutabe aurrez aurre jartzea badira.
LANBIDE EKIMENA
142
Gau-jokoak: aurreko edozeinen egokitzapenak izan daitezke, baina ilunpean egin behar
izaten dira; normalean, haurrek gauari beldurra galtzeko erabiltzen dira, gauaz zentzu
ludikoaz gozatzeko aukera emanez (ad.: txistuak).
Kanpalekuko jokoetarako baliabide ludikoak: aipatutako gau-emanaldikoak bezalakoak

dira, baina beren ezaugarriak direla-eta, zerupean egin behar dira, urez edo suaz jolasten
delako, edota espazio irekiak behar dituztelako.
Ur-jokoak: igerilekuan, hondartzan edo ibaian jokatzen dira, eta gymkhana moduko
proba txikiak izan daitezke, hala nola zerbait aurkitzeko urpean igerian ibiltzea, edota
ur-gudu tipikoak.
Aurkikuntzak: hiri-jokoak ere deituak, udalerri bateko kultur ezaugarrien nondik-norakoak

ikertzea eta aurkitzea baita helburua. Horretarako, beharrezkoa da haurrek udalerri
horretako ohiturak, historia eta artea ikertzea, biztanleekin zuzenean kontaktatuz edo
erantzunak emango dizkieten pistak bilatuz.
Kermezak: joko herrikoiak dira, herrietako jaietako tipikoak, udalerriko ospakizunen

arabera edota haurrek beraiek feria edo azokatxoa antolatuz egin daitezkeenak (ad.:
Donibane-zuhaitza).
5. 2.- Ludotekak
5.2.1. Zer dira ludotekak?
Denbora libreko entitate batek ezin du jolasa sortu. Jolasa, berezkoa denez, ezin da
kanpotik sortu. Bide horretatik egindako ahalegin orok jolasaren ezaugarririk berezkoena
iragankorra, behin-behinekoa, aldakorra, irudimenezkoa, etab. izatea ezabatuko luke.
Alabaina, jolasa bultzatzeko baldintzak eta mekanismoak eskain daitezke, non haurrek, era
jostagarrian, eragozpenik gabe eta kideekin sozializazio-aukerak garatuz, jolasa jarduera
kolektibo gisa garatu ahal dezaten (Franch-Martinell, 1994, 115. or.).
Hori horrela, ludotekak espazio zabala, itxia eta segurua eskaintzen du, non haurrak
jarduera ludikoa guztiz eroso egin dezakeen, adin bakoitzera egokitutako jolas eta jostailuen
aukera zabala eskura izanik, dibertsio-aukera anitzak proposatzen eta aholkatzen dizkion
animatzaile heldu baten laguntzaz. Ludoteka, halaber, irudiaren kulturaren telebista, bideo-kontsolak ondorio indibidualisten alternatiba garbia da, jolas irudikorraren bitartez adierazpen
sortzaile eta sinbolikorako bide berriak eskaintzen baititu. Hori posible da fantasia-munduak
birsortzen direlako, istorioak asmatzen direlako, jolas tradizionalak berreskuratzen direlako eta
adin bereko beste haurrekin jolasten delako.
LANBIDE EKIMENA
143
Ulergarria da, hortaz, ludotekak, Los Angeles-en 1934an sortuz geroztik, denbora
libreko haur-hezkuntzaren baliabiderik erabilienetako bat izatea. UNESCOk 60ko hamarkadan
babestu eta zabaldu zituenetik, gaur egun Bretainia Handian soilik 1.200 ludoteka daude, 800
Frantzian, 600 Australian (ludoteka mugikorren ehuneko handiaz) eta 200 bat Estatu
espainiarrean (batez ere Katalunian, Euskadin eta Madrilen). Estatuko lehen ludotekak ez ziren
1980ra arte zabaldu, Estudio para la implantacin de una red de ludotecas para Catalua
(1979) doktorego-tesiaren egilea den Mara de Borjak bultzatuta. Sabadell-eko Margarita Beds
ludoteka, Bartzelonako La Guineu ludoteka eta Bellvitge-ko Club Infantil y Juvenil delakoa izan
ziren lehenak, eta gaur egun martxan jarraitzen dute (Lpez Matallana-Villegas, 1995, 16. or.).
Baina, zer da zehazki ludoteka? Haurrak jostailuak maileguan lor ditzakeen lekua da,
non beste haurrekin eta animatzaile helduekin jolas daitekeen. Hau da, bereziki haurrentzat eta
nerabeentzat pentsatutako kultur entretenimendu-erakundea da, eta bere helburu nagusia
nortasuna jolasaren eta jostailuaren bitartez garatzea da. Horretarako, jolasa sustatzen eta
bultzatzen dute, beharrezkoak diren elementu materialak jostailuak, material ludikoa eta
espazio jakin batzuk nahiz jolasak eskatzen dituen orientazioak, laguntzak eta giza konpainia
eskainiz (Borja, 1980, 36. or.).
Ludotekak funtsezko lau arazori ematen dio erantzuna:
Espazio ludiko zehatzik eza, kalea berez baita arriskutsua, haurrentzako parke,
plaza, zelai eta jolastokiak gero eta gutxiago eta gero eta mugatuagoak direnez.
Gehienetan etxean eta bakarrik, telebistaren edo bideo-jokoen aurrean egiten den
jolasa sozializatzeko beharra. Horregatik, garrantzitsua da haurrek topaleku zabala
izatea eta talde-dinamika elkarreragin sozialerako tresnatzat erabiltzea.
Haurrak pertsona helduekin dituen harreman-arazoak, gurasoen astirik edo arretarik

ezagatik, jolasteari behar adinako garrantzirik ez emateagatik, edota helduek haurtzaroaren hezkuntza-erreferentzia gisa duten prestakuntza eskasagatik. Izan ere,
helduen presentzia hori ezinbestekoa da bizitzaren lehen urteetan: beharrezkoak
dira erreferentzia-ereduak, lotura afektiboa, laguntza, segurtasuna, etab.
Alternatiba ludiko interesgarriak, adin bakoitzera egokituak, eskaintzeko aukera, ikus-entzunezko kulturaren (pasiboa, alienatzailea, kontsumista) eragin negargarriari aurre
egiteko eta nortasuna garatuko duen jolas sortzaile eta sinbolikoagoa bultzatzeko.
Ludoteken bi ikuskera bereiz genitzake. Ipar Europan/eremu anglosaxoian, haur atzeratuen

estimulazio psikomotorerako ia soilik erabiltzen dira, Britainia Handiaren kasuan, adibidez.
Herrialde latindar/mediterraneoen ikuskera askoz osoagoa da, eta nahiz eta ludotekak
Hezkuntza Berezirako ere erabil daitezkeen, gehienetan denbora libreko jolasa dute helburu,
adin eta egoera sozial guztietarako.
LANBIDE EKIMENA
144
Bestalde, desberdintasun nabarmenak daude ludoteka izena duten erakundeek

landutako hezkuntza-proiektuez ari garenean. Kasu batzuetan, ludotekatzat hartzen dira
jostailuen mailegu hutserako erabiltzen diren espazioak, liburutegi tradizionalaren antzera
funtzionatuko luketenak. Berez, lehen ludotekak konpentsazio sozialerako sortu ziren, haien
xedea familia txiroetako haurrek jostailu garestiak gastu ekonomikorik egin gabe eskuratzea
baitzen. Alabaina, izen bera duten beste ekipamendu ludikoek animazio soziokulturaleko
hainbat proiektu eta jarduera garatzen dituzte, eta neurri handiagoan inplikatzen dituzte
ludotekako arduradunak, haurrak eta dagokion auzo edo herriko gizarte osoa.
Halaber, bereizi egin behar ditugu ludotekak eta Haur Parkeak. Horiek egitura
psikomotorrak dituzten eremuak dira, haurrek libreki eta hezitzailearen orientaziorik gabe
erabiltzen dituztenak. Instalazio horietan ez dago jarduera antolaturik, ez dago jostailuen
mailegu-zerbitzurik eta helburua ez da normalean eskasa izaten den heziketa-zereginaren
proiekzio soziokulturala egitea. Kontsumorako espazioak dira, zabuak, atrakzioak eta karruselak, oztopoak dituzten abentura-areak, mahai-jokoak, igerilekua, etab. dituztenak. Aukera
interesgarria dira haurren denbora librerako, eta ideia horrekin sortu ziren Estatu Batuetan eta
Ingalaterran, baina batzuetan merkataritza-guneetan besterik ez dituzte erabiltzen gurasoek,
erosketak egin bitartean seme-alabak han uzteko.
Lpez Matallana eta Villegas-i (1995, 17. or.) jarraiki, beharrezkotzat jotzen dugu
gutxienezko baldintza batzuk izatea ekipamendu ludiko bati ludoteka deitzeko:
1. Jolasteko balio duen espazio egokia eta zehatza.
2. Jostailuen eta material ludikoen fondo iraunkorra izatea.
3. Ludikotasunaren inguruko jarduera-programa izatea.
4. Hezitzaile-/ludoteka-arduradunen laguntza.
5. Udalerrirako proiekzio soziokulturaleko plataforma.
5.2.2. Jolasaren espazioa ludoteka batean antolatzea

Espazioa ez da gela bera soilik, baizik eta izan ditzakegun espazio-aukera guztiak: kanpokoak,
barrukoak eta zonaka duen banaketa. Hori horrela, kontuan hartu behar dugu ludotekak duen
kokapena bera: aparteko zentro gisa edo zentro zibiko batean, denbora libreko elkarte batean,
eskola batean, polikiroldegi batean, ospitale batean, espetxe batean, adingabeak aterpetzeko
zentro batean, jostailu-fabrika batean, etab. Baina, gainera, eskura ditugun espazio-baliabide
guztiak aprobetxatzen jakin behar dugu.
LANBIDE EKIMENA
145
Gainera, dekorazioak haurrari ahalik eta testuinguru ludiko gehien eskaini behar dizkio,
irudimena, magia eta haur-sormena areagotze aldera. Ludotekak txokolatezko etxea izan behar
du, fantasiazko trena, ezkutalekuz betetako ganbara, galaxiarteko planeta... Beraz, beharrezkoa da jolasa girotzeko eszenografia aproposa sortzea, egingo diren jarduerei begira praktikoa
izango dena. Baina, aldi berean, kontuan hartu beharko dira instalazio teknikoa, argiztapena,
altzariak, aireztapena eta berogailua, komunen kokapena, zorua, oztopo fisikoak eta sektore
bakoitzeko garbitasuna eta ordena azkarra izatea. Laburbilduz, ludoteka bateko area baten
banaketan, jarduera bakoitzerako giro desberdinak birsortu beharko dira, oztopoen bitartez
modu zurrunean zatitu ordez, epe luzera horrek murriztu egingo bailuke espazioa. Zonak elementu mugikorren bitartez bana daitezke, hala nola bionbo, gortina, oihal, kolore, lurreko marra
edo dekorazioaren beraren bitartez. Beharrezkoak diren areak honako hauek izango lirateke:
Kalea edo kanpoko patioa, mugimenduzko edo kirol aurreko jolasak egiteko.
Zona goxoa moketa? talde-jolasak eta bilkurak egiteko.
Espazio zabala edo eszenatokia, jolas sinbolikoa edo dramatikoa garatzeko.
Area lasaia edo isila, bakarkako jolasetarako edo liburutegirako.
Mahaiak eta aulkiak jolas estatiko, eraikuntza eta eskulanetarako; komeni da

konketa edo iturrietatik hurbil egotea.
Halaber, komeni da ikus-entzunezko ekipoak erabili ahal izatea, musika entzuteko bideoan
filmak ikusteko, etab. Zona horietako bakoitzeko altzariak garatu beharreko jarduera bakoitzaren eskakizunetara egokitu beharko da; kontuan hartu behar dugu espazioen banaketak berak
materialak jolas-zonen arabera bereiztea inplikatzen duela jadanik. Nolanahi ere, altzariak
alaiak eta funtzionalak izango dira, kolore goxoz pintatuta eta erabiltzaileek beraiek erabakitako
motiboez apainduta. Ludoteketan ezinbestekoak diren oinarrizko altzarietan, hauexek ditugu:
jostailuetarako apalak, lantegietarako eta joko estatikoetarako mahaiak eta aulkiak, beroki eta
zorroetarako esekitokiak, hainbat materialetarako armairuak eta joko dramatikoetarako ispiluak.
5.2.3. Ludoteka bateko jardueren proiektua

Ludoteka bateko jarduerak bi modutara kudea daitezke: programatutako talde-jarduera gisa,
edo jolas libre gisa, non haurrak lokalera iritsi eta jolasteko nahi dituzten jostailuez baliatzen
baitira; hor, ludoteka-arduradunaren funtzioa jostailuen eskaintzailearena da, besterik gabe.
Azken aukera hori beste aukera batzuk bezain hezitzailea eta sozializatzailea izan daiteke;
dagoen fondo ludikoaren araberakoa eta talde-dinamika positiborako beharrezko baldintzak
sustatzearen araberakoa da. Ez dugu ahaztu behar ludoteka pertsonen denbora librean
erabiltzen dela, eta horrek jolasa jarduera libretzat hartzea dakar berekin, ez jarduera didaktikotzat. Jarduera programatuei dagokienez, hainbat aukera daude:
LANBIDE EKIMENA
146
Eguneroko programazioa, neurri batean egonkorra den haur-taldearekin lan egiteko

eskema finkoari jarraitzen zaio; horri dagokionez, garrantzitsua da adin-talde desberdinak, erabiltzaile kopurua, ordutegiak eta talde bakoitzaren jarduera zehatzak kontuan
hartzea. Ludoteka gehienak hiruzpalau orduz zabaltzen dira egunero, eta 4 urtetik 14ra
bitarteko haurrentzat izaten dira; adin-tarte hori zatikatzea komeni den tarte luzea da.
Interesgune edo gai zehatzetan oinarritutako programazioa, eta hortik aurrera horien
ingurukoak izan dira ludotekako jarduerak, aldi batez. Hori bi modutan egin daiteke:
-
Interesgunea joko dramatiko gisa garatuz, joko guztia eta bere eszenografia gai
horren inguruan girotuta.
Interesgune hori egunean aldi batez garatzeko denbora-tarteak utziz, ludotekan

egiten diren gainerako jarduerekin bateratuz.
Bi kasuetan, denen arteko jarduera-proposamen batez hasi saioak, talde osoa bilduko duen
giro positiboa sortuta, eta azken bilkurarako eta agurrerako balio duen beste jarduera batez
amaitu, partaide guztiei barre eginaraziz. Saioa programatzeko eredu bat ordubetekoa, gutxi
gorabehera hauxe izan liteke:
1. Ludoteka-arduradunak haurrak hartzea (5)
2. Hasierako motibazioa: abesti bat, ipuin bat... (10)
3. Taldeko jolas antolatua (15)
4. Jolas librea haur bakoitza bere jostailuarekin edo lantegiak (20)
5. Jostailuak eta materiala jasotzea (5)
6. Azken agurra, denak batera (5)
Horri unean uneko beste hainbat jarduera gehitu behar dizkiogu, hala nola sorkuntza plastiko
bereziak, kultur bisitak eta beste taldeekiko topaketak, hiru hilabetean behin adibidez
programatzen direnak. Halaber, badaude ezohiko jarduerak, urtean behin soilik izaten direnak
eta ludotekaren ohiko dinamika hausten dutenak, hala nola Gabonetako jaiak eta Inauteriak,
udako kanpalekuak, etab.
Azkenik, ludoteka baten hezkuntza-proiektua komunitarioa denera ere zabal daiteke,
eta zabaldu behar du, auzo edo udalerri osoan sare sozio-kulturala sortzeko plataforma gisa
jokatuz. Horri dagokionez, familiekin egiten diren jarduerek, gurasoen eta seme-alaben, aitona-amonen eta biloben, etab.en arteko topaguneak bilatuz, belaunaldi batetik bestera galdu behar
ez duten jolas, ohitura eta tradizio herrikoiak transmititzeko kultur elementutzat balio dezakete.
Era berean, eskolekin eta Denbora Libreko beste hainbat kolektiborekin dituen harremanak
funtsezkoak izango dira, batez ere ludoteka fisikoki erakunde horietako batean kokatuta
badago. Laburbilduz, hori izango litzateke merkataritza-lokal bateko ludotekaren eta, auzoan
kokatuta, gizarte-proiekzio garbia duen ludotekaren artean dagoen desberdintasuna.
LANBIDE EKIMENA
147
5.2.4. Jostailuak eta haurraren garapena
SUSTATZEN DUTEN
GARAPENA
JOSTAILU motA
Taka-takak, trizikloak, bizikletak, patinak, punteria-jokoak

MOTRIZITATE LARRIA
eta haurra mugitzera eta mugimenduen zehaztasuna eta

koordinazioa garatzera daraman jostailu oro.
Eraikuntza-jokoak, trebetasun-jokoak, panpinak (janztea eta

MOTRIZITATE XEHEA
eranztea), miniaturak, eta haurrari pieza txikiak manipulatzea proposatzen dion eta hatzak gero eta zehaztasun
handiagoaz mugitzen laguntzen dion jostailu oro.
Imitazio-jokoak, hala nola sukaldetxoak, ibilgailuak, zurginSOZIABILITATEA
degiak, dendak, medikuak... mahai-jokoak, kirol-jokoak eta pertsona bat baino gehiagoren partaidetzat inplikatzen dutenak.
Formak eta koloreak bateratzeko eta bereizteko jokoak,

ADIMENA
harreman logikoak ezartzekoak, oroitzekoak, hausnartzekoak, eraikitzekoak... Laburbilduz, pentsamendu landua

bultzatzen duten guztiak.
Imitazio-jokoak, adierazpenekoak, eraikuntzakoak, eskulaSORMENA ETA IRUDIMENA
nak, mozorroak eta asmatzea, irudikatzea edo egoera edo

objektu propioak sortzea ahalbidetzen duten guztiak.
AFEKTIBITATEA
Panpinak, pelutxeak eta haurrengan afektu- edo atxikimendu-sentimenduak sortzen dituzten pertsonaiak edo objektuak.
Adierazpena, hiztegia, imitazioa, galdera/erantzunak, txotxonLENGOAIA
giloak eta kaseteak erabiltzen dituzten jokoak eta lengoaiaren

bitartez parte hartzea ahalbidetzen duten guztiak.
LANBIDE EKIMENA
148
* 5-14 urte bitarteko neska-mutilak
NORENTZAT
* HELBURU NAGUSIA:
5.2.5. Gasteizko ludotekak
globalizatzailearen bitartez.
eraikitzeko, konpontzeko eta eraldatzeko prozesu
manipulatzen eta birsortzen duena, esku hartzeko,
protagonismoa ahalbidetzea. Bera da objektua
2.- Neska edo mutilaren esperimentazioa eta
jarduera ludikoa ahalbidetzea.
1.- Haurraren nortasuna garatzen laguntzen duen
HELBURU ZEHATZAK
LUDIKOAREN BITARTEZ.
Fondo ludikoa eta Jostailuen Mailegu Zerbitzua.
LANBIDE EKIMENA
Hizkuntza ereduak.
Baterako hezkuntza.
149
Arazo zehatzak dituzten neska-mutilen integrazioa.
* ESKU HARTZEKO IRIZPIDEAK:
Jarduera bereziak eta irekiak.
Ludoteka-zerbitzuak
* BAZKIDE ETA ERABILTZAILEENTZAKO ZERBITZUAK
ZEREGIN MOTAK
NESKA EDO MUTILAREN NORTASUNA GARATZEN LAGUNTZEA, JOLASAREN, JOSTAILUAREN ETA MATERIAL
* Gurasoak eta hezitzaileak
NORENTZAT
pedagogiko gisa erabili ahal izatea.
4.- Ludoteka eta material ludikoa eskolek baliabide
ezaupideak barneratzeko tresna gisa.
ohartaraztea, jarrerak, ohiturak, ahalmenak eta
aukera pedagogikoez eta hezitzaileez
3.- Gurasoak eta hezitzaileak jarduera ludikoaren
HELBURU ZEHATZAK
Jarduera berezietan parte hartzea.
informazioa emateko tutoretzak.
Gurasoak bakarka hartzeko eta seme-alabei buruzko
Ludoteka-zerbitzuari buruzko bilera informatiboak.
LANBIDE EKIMENA
antolatuta ibiltzea.
150
Jarduera ireki edo berezietan elkarlanean eta batera
ludikoa erabil dezaten.
Bisitak programatzea, eskolek ludoteka eta material
teknikoa ematea.
Irakasleei jolasari eta jostailuari buruzko aholkularitza
* HEZITZAILE ETA ESKOLEKIN:
* GURASOEKIN:
ZEREGIN MOTAK
* Populazio osoa
NORENTZAT
tzat berarentzat, ohartaraztea.
garrantziaz, bai haurrarentzat, bai komunitatearen-
5.- Komunitatea jolasak eta espazio ludikoek duten
HELBURU ZEHATZAK
Jostailuak biltzeko kanpainak...

-
LANBIDE EKIMENA
Jolas-jaialdiak
Programa osagarriak:
Ludoteka-zerbitzurako bisitak
Ludotekei buruzko kartelak
Azalpen-liburuxkak
* ZERBITZUAREN HEDAPENA:
ZEREGIN MOTAK
151
5.2.6. Ludoteka-arduradunaren prestakuntza eta gaitasun profesionala

Ludoteka-arduradunaren irudia ez dago oraindik titulatua eta arautua Espainian bai Frantzian,
eta handik dator gainera terminoa. Ez dago berariazko prestakuntzarik, eta ez daude bere
gaitasun profesionalak definituta, baina bistakoa da beharrezkoa dela hezitzaile espezializatuak
izatea, animazio ludikoari buruz eta jolas-materialei eta jostailuei buruz ezaupide teoriko eta
praktiko zabalak dituztenak (Lpez Gil, 1987, 60. or.). Gaia ez da oraindik konpondu; Frantzian
ludoteka-arduraduna profesional prestatua eta horretarako funtzionarioa da, baina Espainian
ludoteka-arduradunaren postua hainbat profesionalek betetzen du: denbora libreko begiraleek,
animatzaile sozio-kulturalek, irakasleek, psikologoek, antzerki-begiraleek, gizarte-hezitzaileek
eta baita inolako prestakuntza teorikorik gabeko boluntarioek ere. Administrazio Publikoak
arautu gabeko lana da oraindik ere.
Alabaina, ludoteka-arduradunaren lana animazio gizarte-heziketako animazioaren
baitan jaso liteke; izan ere, etengabeko heziketara bideratzen diren hezkuntza- eta kultur
jarduerak sustatu nahi ditu, norbanakoaren garapen osoa eta komunitatearen berrikuntza
soziala helburu izanik (Borja, 1981, 251. or.). Ludoteka-arduraduna, beraz, animatzailea da,
taldeko, gizarte-heziketako eta gizarte- eta kultur prozesuen dinamizatzailea, ludikotasunean
espezializatua. Hori horrela, ludotekako animatzaileari eska diezaiokegun gutxienekoa
Psikologia Ebolutiboari eta Jolasaren Pedagogiari buruzko ezaupide orokorrak, denbora Libreko
Animaziorako baliabide egokiak eta administraziorako eta kudeaketarako dohain batzuk
edukitzea da. Ludoteka-arduradunaren betebeharren artean, hauexek ditugu:
-
Denbora libreko heziketa- eta animazio-betebeharra
Ludotekako jarduerak planifikatzeko betebeharra
Jostailuak maileguan ematea eta ekonomia administratzeko betebeharra
Instalazioak eta baliabideak mantentzeko betebeharra
Haurrari eta jostailuari buruz ikertzeko betebeharra
Kanpora begira propaganda/informazioa zabaltzeko betebeharra
Nolanahi ere, ohikoena ludoteka batean lanean nahiko talde handia eta diziplina anitzekoa
ikustea da, non hainbat profesional, laguntzaile eta boluntario gurasoak, irakasleak, anai-arreba zaharragoak sartzen baitira, denbora libreko edozein erakundetan bezalaxe.
LANBIDE EKIMENA
152
5.3. Haurtzaroaren eta gazteriaren baliabideak

5.3.1. Ekipamenduak
5.3.1.1. Kanpalekuetako eta jolastokietako instalazioak
* ZER DIREN
Estatu osoan zehar badaude hainbat leku eta area oinarrizko instalazio eta zerbitzuez
ekipatuta, edozein interesaturi naturaz gozatzeko eta aisialdiko eta denbora libreko jarduera
mota oro egiteko aukera eskaintzen diotenak, haurrentzat eta gazteentzat bereziki pentsatutakoak. Ekipamendu-sare hori, neurri handi batean, Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura
Ministerioari zor zaio, zeinak ICONAren (Natura Artatzeko Institutu Nazionala) bitartez kudeatu
baitzuen Autonomia Erkidegoei transferitu zaien arte, dagozkien Nekazaritza, Ingurumen eta
Lurralde Antolamenduaren Sailen bitartez. Bestalde, Gazte Instalazioen Sareak gehitu behar
ditugu, Gazteriaren Institutuak (Gizarte Gaietarako Ministerioa) Autonomia Erkidegoetara transferituak (dagozkien Hezkuntza eta Kultura Sailen Gazteriaren eta Kirolen Zuzendaritza Nagusiak).
Aisialdiko eta denbora libreko area eta instalazio horien erabilera arautzen duen legeria
Gobernu Autonomoetatik bideratzen da (zentro, eskola eta begirale-tituluak, denbora libreko
zuzendariak edo koordinatzaileak, haur eta gazteentzako atari zabaleko jardueren antolamendua, jolas-instalazio eta -ekipamenduen erabilera, etab. onestea).
Erkidego bakoitzean horrelako hainbat instalazio eta horiek aipatzeko hainbat izen
badaude ere, honela sailka ditzakegu:
Olgetarako areak: normalean ur edangarriko iturri baten inguruan antolatutako

zonak dira; askotariko ekipamendua izaten dute: mahaiak eta aulkiak, nahiz
bainatzeko aukera ematen dutenak eta tabernak dituztenak.
Kanpatzeko areak edo zonak: instalazio soileko guneak, mendizale eta naturazaleentzat, baina batez ere haur- eta gazte-taldeentzat, kanpatzeko, hau da iraupen
laburreko (egun batetik hirura bitartekoa) denbora libreko jarduera burutzea, elkarbizitza eta denbora libreko heziketa helburu dituena. Naturaren erdian kokatuta
egon ohi dira eta kanpadendak jartzeko espazio egokia izaten dute, ur
edangarriko iturri edo erreka baten inguruan. Kasu askotan, gainera, bestelako
instalazioak ere izaten dituzte.
Kanpalekuak: kanpatzeko zonek baino erabilera luzeagorako (normalean, 15 egunetarako) pentsatuta dauden instalazio iraunkorrak. Interes natural handiko eta paisaia
ederreko lekuetan kokatzen dira, eta baldintzarik onenak dituzte kanpadendak
LANBIDE EKIMENA
153
jartzeko; sarbidea seinaleztatuta, mugak, ur edangarriko puntuak hurbil eta kanpalekuko jardueretarako oinarrizko zerbitzuak (afalosteko jarduerak eta kanpalekuko
suak egiteko zonak, komun higienizatuak, bainatzeko zona hurbila eta baita jantoki-etxola eta sukaldeak ere) izaten dituzte. Autonomia Erkidegoetako gaurko araudiak
baldintza batzuk eskatzen ditu kanpalekuko jarduerak burutu ahal izateko, egonaldia
hiru egunetik gorakoa denean eta familiakoa ez denean (26 urtetik beherako 6
pertsona baino gehiago):
-
Osasun eta Gizarte Ongizateko Lurralde-zerbitzuak egindako aldeko txostena, urak edangarriak izateari dagokionez eta lekuaren baldintza higieniko-sanitarioei dagokienez.
Zuzendari Koadroaren zerrenda (denbora libreko zuzendari edo koordinatzaile

bat gutxienez 15 partaideko), beren titulazio ofizialekin (dagokion Autonomia
Erkidegoak onetsitako Animazio Zentro edo Eskola batek luzatua).
Entitate antolatzailearen datuak (helbidea, jarduera-eremua...).
Aurreikusitako laguntza medikoa eta, larrialdi baten kasuan, erabiliko litzatekeen ibilgailua.
Kokalekuaren baldintza teknikoak.
Kanpalekuaren lekua eta sarbidea adieraztea.
Lursailaren edo eraikinaren jabearen baimena (pribatua bada), edo dagokion

Erakundearen baimena.
Gainera, jarduera burutu bitartean, baldintza sanitario batzuk bete beharko dira (urak
kloratzea, hondakinak eta zaborrak jasotzeko sistemak, elikagaiak kontserbatzea eta
manipulatzea, zabortegietatik eta hondakin-uretatik gutxieneko distantzia izatea...).
Aterpeak: Zona estrategikoetan kokatutako eraikinak, naturari lotutako jarduerak

egiteko (ibilaldiak, arrantza, ehiza, kanpatzeak...) bereziki aproposak, landa-materialez
eraikiak eta oso ekipamendu sinplea dutenak (tximinia sukaldearekin eta zakuez edo
mantez lo egiteko zona). Aterpe mota berezia mendikoa da, bere kokalekua dela-eta mendi-martxak eta elurrarekin zerikusia duten neguko kirolak egiteko egokia.
* INFORMAZIOA
Horrelako instalazioei eta olgetarako natur espazioei buruz daukagun informaziorik
onena eta osoena Gua Nacional de reas e instalaciones recreativas en la naturaleza
delakoan daukagu, ICONAk argitaratuan.
LANBIDE EKIMENA
154
Hurbilagoko helbideak lortzeko, normalean Autonomia Erkidego bakoitzaren Kultura edo/eta

Hezkuntza Sailekoak izaten diren Gazteriaren Zuzendaritza Nagusietara jotzea komeni da
(kontsulta ezazue direktorioa).
5.3.1.2.
Gazteentzako aterpeak
* ZER DIREN
Gazteentzako aterpeak denbora libreko ekipamendu mota bereziak dira; oso sare zabala
dutenez (nazionala ez ezik, baita nazioartekoa ere), berezko atal bat merezi dute.
Estalpeko instalazioak dira, aisialdiko eta denbora libreko, turismo-, kirol-, ekologia-,
mendizaletasun- eta elur- edo hondartza- eta landa-jardueretarako erabiltzen direnak. Aterpezale-karneta duten guztientzat daude zabalik (urte osoan edo sasoian); karneta REAJ (Espainiako
Gazte Aterpeen Sarea) delakoan dagoen edozein Aterpeen Elkartek luzatzen du, eta erakunde
hori, bere aldetik, IYHF (Gazteen Aterpeen Nazioarteko Federazioa) delakoaren partaide da.
Azken Elkarte horrek 52 herrialdetako gazte-aterpe biltzen ditu eta, horrela, gazteei 5.000tik
gora instalazio erabiltzeko aukera ematen die; horietatik 145 Espainiako Sarean daude.
Kide-karneta bost kategoria edo aukeren bitartez lor daiteke:
-
Gazteentzako Nazionala: 14-25 urte bitarteko gazteentzat.
Helduentzako Nazionala: 25 urtetik gorakoentzat.
Taldekoa: gutxienez 10 pertsonarentzat.
Familiakoa: senar-emazte eta seme-alabentzat.
Gazte-elkartekoa: dohainik ematen da.
Bisitari atzerritarra: adin-mugarik gabekoa.
Karnet horietako edozein eskuratzeko, NAN edo pasaportea, karnet-tamainako bi

argazki eta zenbateko bat ordaintzea (gutxi) besterik ez da behar. Karnet horiek REAJeko
bulego eta ordezkaritza guztietan luzatzen dira. Espainian dauden gazte-aterpe guztien artean,
12.000 lagunetik gora har ditzakete. Beraz, normalean ez da adin--mugarik izaten, baina
lehentasuna izaten dute 26 urtetik beherako gazteek.
Eskaintzen dituzten zerbitzu eta ekipamenduei dagokienez, gela indibidual edo kolektiboak (ohe edo ohatzeekin), bainugelarekin edo gabe, egongelak edo lan-gelak, jantokiak eta
sukaldeak izaten dituzte, eta batzuek baita igerilekuak eta kirol- eta kanpatze-instalazioak ere.
LANBIDE EKIMENA
155
* INFORMAZIOA
Aterpe horien erabilera eskatzeko, zuzenean jo daiteke aukeratutako aterpera (deskribatutako sareetako aterpeek beti izan behar dute gutxienez % 10 bidenabar agertzen direnentzat
gordeta). Taldeentzat, beharrezkoa eta ezinbestekoa da aterpe guztietan erreserba egitea. Hori
hara deituz edo aterpera zuzenean, REAJen (Gazte Aterpeen Espainiako Sarea) Lurralde
Ordezkaritzetara idatziz egin daiteke. Horretarako, direktorioan kontsulta daitezke Autonomia
Erkidegoetako Aterpe Elkarteen helbideak.
Gainera, TIVE bulegoek (gazteen turismoaren atalean hitz egingo dugu horietaz)
REAJen idazkaritza-lanak egiten dituzte, eta haien ordezkariak dira IYHFn. Horregatik, hurbilen
dagoen bulegora ere jo daiteke, informazio gehiago jasotzeko. (Kontsulta ezazue direktorioan
Autonomia Erkidegoetako TIVE bulegoen zerrenda).
5.3.1.3.
Ludotekak eta Abentura Areak
* ZER DIREN
Ludoteka aisialdiko eta denbora libreko haur-ekipamendua da, haurren esku hainbat
joko eta jostailu jartzen dituena, bai zentroan bertan erabiltzeko, bai maileguan eramateko edo
trukatzeko. Funtsean, ludoteka jostailuarentzat eta jolasarentzat liburutegia liburuarentzat eta
irakurketarentzat dena da. Horrelako zentroak oso zabalduta daude Europako Frantzia, Belgika
edo Luxenburgo estatuetan, baina Espainian oraindik hasiberriak dira. Bereziki gomendatzen
ditu UNESCOk, eta haurraren garapen motorra, sentimenezkoa, sormenezkoa eta sozioafektiboa garatzea dute helburu, jolasak eta jostailuek eskaintzen dituen aukerez baliatuz.
Oro har, ludoteken osagaiak hauexek dira: jostailuak adinaren arabera eta ezaugarri
didaktikoen sailkatuta dituzten apalak, horiekin jolasteko zona, mailegu-zerbitzua, jostailuak
eraiki eta konpontzeko aldea eta lantegi ludiko eta sortzaileak (irakurketarako animazioa,
plastika, antzerkia eta txotxongiloak, magia...).
Ludotekekin oso lotuta, Robinson-en arteak edo abenturazkoak daude, atari zabaleko
espazioak, zedarrituta eta hainbat material eta instalazio dituztela, bereziki prestatuta haurrak
korrika ibiltzeko, igotzeko, eraikitzeko, jolasteko, asmatzeko, landatzeko eta, azken batean,
euren sormen eta ekimen guztia askatasunez eta era jostagarrian garatzeko, horrela euren
garapen osoa bultzatuz, gero eta mundu urbanizatuagoak ez baitu garai bateko naturarekiko
hurbiltasuna eskaintzen.
LANBIDE EKIMENA
156
Horrelako zonen egitura jolas herrikoien alderdien inguruan (ur-, aire-, punteria- eta jaurtiketa-jolasak, pilota...), tramankulu eta instalazioen espazioen inguruan (dorreak, zubiak, txabolak,
hondar-zonak, baratzak eta lorategiak, animalien zona...) antolatzen da.
Abentura-ludotekak eta abentura-zonak ludoteka-arduradun, animatzaile eta denbora
libreko hezitzaile espezializatuen esku egoten dira.
5.3.1.4.
Lan-eremuak
ZER DIREN
Lan-eremua gazteen arteko elkarbizitzarako jarduera berezia da; borondatezko lan
desinteresatua egiten dute, komunitatearen alde. Lan-eremuetako zereginak hainbat motatakoak izan daitezke:
-
Eraikuntzazkoak edo konponketazkoak: erabilera sozial, kultural edo hezitzailea duten

eraikin, lokal edo instalazioena (eskolak, gazte-zentroak, jolas- eta kirol-instalazioak,
interes artistikoa duten eraikinak, harresiak, gazteluak, utzitako herriak zaharberritzea).
Ingurumenezkoak: ibai, ibaiertz, lorategi eta atseden-lekuak txukundu, garbitu eta

berreskuratzea, basoak babestea eta artatzea, zuhaitzak landatzea, suteen
aurkako borroka...
Sozialak: adinekoen eta ezinduen laguntza eta animazioa, ospitaleetako animazioa, etab.
Bakerako eremuak: bakearen aldeko zentro eta elkarteetan izaten dira; bakearen
aldeko lantegiak eta mintegiak, bakearen aldeko mugimenduen laguntza, kontzientzia-eragozleen sostengua eta informazioa...
Lan-eremu baten egitura eta jarduerak, hautatutako arloko (eraikuntza, ingurumena

berreskuratzea eta babestea, gizarte-ekintza, animazio soziokulturala...) zereginaren inguruan
eta, halaber, eremuaren baitan eta hortik kanpo, kideen artean burututako aisialdiko eta
denbora libreko jarduera batzuen inguruan antolatzen dira.
Tokiko, eskualdeko, nazio-mailako eta nazioarteko lan-eremuak daude, boluntarioen
jatorriaren eta antolatzailearen (Udalak, Autonomia Erkidegoak, Estatuko Administrazioa)
arabera. Nazioarteko lan-eremuetan, kideak hainbat herrialdetakoak eta bizi-mailatakoak dira,
eta eremu horiek besteek baino iraupen luzeagoa izaten dute (hiru astetik zenbait hilabetetara
bitartean). Norberak ordaintzen du egonaldia eta antolatzen ditu bidaiak, aukeren arabera.
Posible da, halaber, boluntarioa bidaltzen duen elkartera inskripzio-kuota ordaintzea. Lan-eremuko borondatezko lana ez da ordaintzen, baina aterpea eta mantenua lor daiteke trukean.
LANBIDE EKIMENA
157
* INFORMAZIOA
Lan-eremuei buruzko informaziorik egokiena, Gazteriaren Institutuaren (INJUVE) menpe
dauden TIVEko bulegoetan aurki daiteke; jadanik eman dugu horien zerrenda. Halaber,
Gobernuaz Kanpoko Erakunde (GKE) batzuetan, hala nola Gazteriaren Gurutze Gorrian, eta
Boluntarioen Elkarte jakin batzuetan (Nazioarteko Borondatezko Zerbitzurako Koordinazio
Batzordea, Gizarte Boluntarioen Plataforma). Eremuak tokikoak edo eskualdekoak badira,
antolatzen dituen Erkidego edo Udaleko Gazteriaren Sailetara jo beharko da (kontsulta ezazue
direktorioan Espainiako Borondatezko Lana Sustatzeko Plataformaren kide diren GKEen eta
Elkarteen zerrenda).
5.3.1.5.
Gazteria Etxeak
ZER DIREN
Gazteria Etxeak deitutakoak hirietako ekipamendurik garrantzitsu eta zabalduenetakoak
dira, inguruko gazteentzat topalekuak, prestakuntza, informazioa eta baliabideak eskaintzeko.
Eraikin horiek Autonomia Erkidegoen menpe (Gazteriaren Zuzendaritza Nagusiak) eta Udalen
menpe (Gazteriaren Sailak) daude gehienbat. Hainbat kudeaketa-formula eta ikuskera dituzte:
-
Zuzenean kudeaketa publikoa duten etxeak: erakunde titularreko pertsonalak

zuzenduak. Gazte-talde eta -elkarteentzako espazioak eta bilkura-aretoak
eskaintzen dituzte, oro har gazteentzat diren jarduerak eta zerbitzuak
(gazteentzako informazio-zerbitzuak, denbora librerako materialaren mailegua,
argazkigintza-lantegiak eta -ikastaroak, plastika, animazioa eta denbora librea,
antzerkia...). Nolanahi ere, gazteek erabat antolatuta dauden jardueren eta
baliabideen erabiltzaile- eta kontsumitzaile-rola dute.
Gazte-baliabideen zentroak: gazteek bakarka nahiz taldeka dituzten beharrizan

eta
interesen
espazio
lagungarri
gisa
daude
pentsatuta.
Liburutegia,
hemeroteka, diapoteka, kanpatze-materialaren, ikus-entzunezkoen eta denbora

libreko material orokorren mailegu-zerbitzua izaten dituzte.
-
Elkarrekin kudeatutako etxeak: batzorde, koordinakunde edo talde baten

bitartez egiten da kudeaketa, etxearen titularra den erakunde publikoko
pertsonala eta gazte-elkarteetako kideak edo erabiltzaileak bertan ordezkatuta.
Zerbitzuak eta jarduerak, beraz, mistoak dira.
Autokudeatutako etxeak: Gazteen koordinakundeek, elkarteek edo kolektiboek

soilik zuzenduta, etxearen erabiltzaileen ordezkari gisa. Kasu honetan, etxeko
jarduerak nahiz baliabideak eta orientazioa inguruko gazteek eta gazteentzat
erabiltzen dira.
LANBIDE EKIMENA
158
Gazteen erresidentziak: ez dira berez Gazteriaren Etxeak, baizik eta, arrazoi

geografikoak eta familiarrak direla-eta, ikasketak egitera kanpora joan behar
duten ikasle gazteentzako ekipamenduak.
Ekipamendu horien erabilera motaren arabera, bereizketa hau ere egin dezakegu: talde
artistikoen (musika, antzerki, plastika, argazkigintza eta abarrekoak) bilkura- eta entseiu-lokalak,
erabilpen anitzeko zentroak...
* INFORMAZIOA
Informazio gehiago bil daiteke Udal bakoitzeko Gazteria Sailetara eta, halaber,
Autonomia Erkidego bakoitzeko Gazteriaren lurralde-zerbitzuetara jota.
5.3.1.6. Haurren koloniak eta erdikoloniak
ZER DIREN
Kolonia izenez ezagutzen dira haurrak jolasteko eta aisialdian eta denbora librean
heziketa izateko helburua duten bilguneak. Udako oporraldian izaten dira, eta txanda bakoitzak
15 bat egun irauten du. Bertan burutzen diren jarduerak kanpalekuetakoen antzekoak dira,
baina baliabide eta instalazioei dagokienez erosotasun handiagoak eta aukera zabalagoak
dituzten ekipamenduetan burutzen dira: denbora libreko zentroak, aterpeak eta gazteen
egoitzak...
Erdikoloniak kolonien bertsio murriztua izango lirateke, denbora, adin eta egonaldiei
dagokienez. Kolonietan haurrak barnetegiko erregimena dute txanda osoan, instalazioan egiten
baitituzte otorduak eta lo; erdi-kolonietan, berriz, haurrak txikiagoak izaten dira (5-12 urte
bitartekoak), eta egunean zehar denbora libreko jarduerak burutzen dituzte, baina bazkaltzera
eta lotara etxera joaten dira.
INFORMAZIOA
Horrelako jarduerak entitate Publikoek (Udalek batez ere) nahiz pribatuek (Elkarteek eta
denbora libreko entitateek) antolatzen dituzte, hala nola Landetxe/Eskolek, Aurrezki Kutxa eta
Bankuetako Obra Sozialek, hainbat Enpresatako sail soziokulturalek).
Horri buruzko informazio gehiago izateko, Gazteentzako Informazio Zentro eta
Guneetara jo daiteke, eta horietaz hitz egingo dugu orain.
LANBIDE EKIMENA
159
5.3.2. Gazteentzako informazio-zerbitzuak

5.3.2.1. Gazteentzako informazio-zentroak
ZER DIREN
Gazteentzako Informazio Zentroak gazteentzako informazio-, aholkularitza- eta dokumentazio-zerbitzua dira, gazteentzat interesgarri diren gaietarako: hezkuntza, kultura, bidaia eta denbora
libre, etxebizitza, hizkuntza, ikastaro, lan-eremu, lan, soldaduska eta kontzientzia-eragozpen,
ikasketa, eta abarretarako. Honako prestazio hauek eskaintzen dituzte:
-
Informazioa: pertsonalki, telefonoz, gutunez, faxez, bideoz eta Zentroan ezarritako

informazio-panelen bidez, gazteentzako informatzaile baten bitartez.
Aholkularitza: juridikoa (elkarteak sortzea, nor bere kasa bizitzea, soldaduska eta
kontzientzia-eragozpena, etxebizitzen alokairua, gazteen eskubideak...), lanari dagokiona
(lana bilatzeko formulak, auto-enplegua eta lan-sozietateak osatzea, kooperatibismoa,
diru-laguntzak, izapideak, lan-eskaintzak, etab.).
Dokumentazioa: gazteen gaietan, animazioan eta denbora librean espezializatutako

liburutegia, hemeroteka, bideoteka edo diapoteka. Artxiboak, txostenak eta gazte-material dokumentala. Eguneroko prentsa...
Argitalpenak: GIZ garrantzitsuenek, aldiro, Gazteentzako Informazio-buletinak eta

-afixak argitaratzen dituzte, beste GIZetara eta Gazteentzako Informazio Guneetara
eta, halaber, hainbat gazte-elkarte eta -entitatetara bidaltzen dituztenak. Halaber, baina
bakanago, gazteentzat interes berezia duten txosten monografikoak egiten dira (soldaduska, ikasketak eta prestakuntza-ikastaroak, kontsumoa, gazte-elkarteak...).
Espainian, badago Gazteentzako Informazio Zerbitzuen Sarea, eta hiru maila operatibo ditu:
-
Zentro Nazionala, Estatu osoko eta atzerriko informazioa jasotzen duena.
17 Autonomia Erkidegoen Zentro Koordinatzaileak, Zentro Nazionaleko informazio jaso

eta, beren aldetik, beren eskumeneko lurraldean bermatzen dutenak.
800 Tokiko Zentro, gazteen kolektiboari eskatzen duen informazio guztia emateko
zeregina dutenak.
Gainera, Sare horretara Gazteentzako Informazio Guneak deitutakoak biltzen ari dira.
Informazio-terminal modukoak dira, GIZek baino egitura sinpleagoa dutenak ekipamenduari eta
pertsonalari dagokienez, eta informazioa ahalik eta gehien deszentralizatzea dute helburu,
gazteak dauden lekuetaraino iritsiz:
LANBIDE EKIMENA
160
Auzoetako GIPak: gazte-elkarteetan, Ekintza Sozialeko Zentroetan eta gazte--ekipamenduetan eta gazteei zerbitzuak eskaintzen dizkieten gainerako entitateetan
kokatuta daude. Udalen eta Autonomia Erkidegoen laguntza ekonomikoa eta teknikoa izaten dute.
-
Ikastetxeetako GIPak: gutxieneko baldintza batzuk (GIPa kudea dezakeen ikasle-elkarteren bat eta kokaleku fisiko bat izatea) betetzen dituzten Bigarren Hezkuntzako
ikastetxeen bitartez. Halaber, Unibertsitateetan ari dira ezartzen GIPak, Sarearen puntu
terminal gisa, unibertsitariei gazte-informazioa eskaintzeko.
Gazteentzako espetxeetako GIPak: esperimentazio-fasean oraindik, askatasunik gabe

dauden gazteentzako informazio-zerbitzu gisa pentsatuta daude, bergizarteratzeko
aukera emango dien hezkuntzari, prestakuntzari eta lanari dagozkien neurriei buruzko
informazioa jaso dezaten.
5.3.2.2. Gazteentzako Informazioaren Nazioarteko Sareak

ZER DIREN
Gazteentzako Espainiako Informazio Sareaz gain, nazioartean duela gutxi sortutako beste bi
Sare aipatu behar ditugu:
-
Latinoamerikako Informazio eta Dokumentazio Zentroen Sarea. CINDOC Sarea: Gazteriaren VI. Konferentzia Iberoamerikarraz (1992) geroztik, Espainiarekin kontaktua
bermatzen duen Sarea sortu nahi da eta, horren bitartez, Europarekin eta Latinoamerikarekin, gazteentzako informazioari dagokionez. Proiektu horri Kanpo Arazoetarako
Ministerioak eta Gazteriaren Institutuak ekin diote, Latinoamerikarekiko Elkarlan-programen bitartez.
ERYCA Gazteentzako Informaziorako Europako Sarea: ERYCA elkarte gisa sortua

(1986), gaur egun Europako 18 herrialdetako entitate publikoek eta pribatuek hartzen
dute parte, eta Sarea errealitatea da jadanik; bere helburua Europako herrialdeen
artean gazteentzako informazioa eskaintzea eta trukatzea da.
INFORMAZIOA
CINDOC Sareari dagokionez, oraindik ez dago informazio garatuagorik, gauzatzeke dagoen
proiektua baita. ERYCA sareari dagokionez berriz, badugu Gazte Informaziorako Europako
Zentroen Direktorioa, elkarte horri eta Gazteriaren Institutuari esker argitaratua. Egoitzan bertan
eska daiteke informazioa:
LANBIDE EKIMENA
161
5.3.3. Asoziazionismoa
5.3.3.1. Gazteen elkarteak eta erakundeak
ZER DIREN
Gazteen asoziazionismoa tresnari egokienetakoa da gazteek gizartean parte har dezaten
laguntzeko, haien kezkak eta asmoak bideratzeko, haien iritzia gero eta gehiago kontuan har
dadin. Gainera, gazteen elkarteak eta erakundeak inguruarekin konprometituta dauden herritar
aktiboen eskolak dira.
Badaude hainbat gazte-elkarte:
-
Sozialak: helburu sozialetara eta borondatezko gizarte-lanera bideratuak (Gobernuz

Kanpoko Gazte Erakundeak: Gazteriaren Gurutze Gorria...).
Kulturalak: helburu artistikoak, sormenezkoak edo kulturalak dituzte (musika, antzerkia,

argazkigintza, komikia, etab. lantzeko gazte-taldeak).
Hezkuntza eta denbora librekoak: gazteen artean zabalduenak dira. Hezkuntzarekin eta
haur eta gazteen denbora librearekin edota zaletasun jakin batzuekin (bildumak,
hobby-ak...) zerikusia duten xedeak dituzte.
Kirol-elkarteak: ugarienak dira partaide kopuruari dagokionez. Kirolen baten zaletasunaren eta praktikaren inguruan antolatzen dira, bai formalki (ekipo federatuak...), bai
informalki (zaleen taldeak: ziklo-ibilaldien zaleak, kirol--animatzaileak...).
Erlijiosoak: erlijio-arrazoiengatik parrokia, erlijio edo balio jakin batzuen inguruan

bildutako gazte-elkarteak dira.
Politikoak: alderdi politikoetako gazteak edo harrobiak izaten dira (Gazte Abertzaleak,
Juventudes Socialistas...).
Ikasle-elkarteak: Lehen eta Bigarren Hezkuntzako eta Batxilergoko nahiz Unibertsitateko ikasleak. Aurrerago azalduko ditugu.
Jarduera-eremua kontuan hartuta, badaude tokiko gazte-erakundeak (auzo eta herrietako

gazte-elkarteak), probintzia-mailakoak (elkarte mankomunatuak edo probintzia bateko elkarteen
federazioa), eskualdekoak (Autonomia Erkidego batekoak), nazionalak (Eskultismoa, bere
hainbat alderditan: MSC, Badem Powell, Exploradores de Espaa, Movimiento Junior, OJE,
JOC, etab.) eta nazioartekoak (YMCA, Nazioarteko Eskultismoa...).
LANBIDE EKIMENA
162
Gazte-elkarte bat legeztatzeko baldintzak, hauexek dira:

1. Elkartea Eratzeko Akta (hirukoitza) egitea, eta gutxienez hiru kide sortzailek sinatzea.
2. Elkartearen Estatutuak idaztea, hiru kopia halaber; orrialde guztietan kide sortzaileen
(Eraketa Aktan ageri direnen) hiru sinadurak ezarri beharko dira.
3. Dokumentu horiek Gobernu Zibilaren Elkarteen Sekzioan entregatu beharko dira, eskaera-instantziarekin (bikoiztuta) batera, dagokion hirian Gobernadore Zibilari zuzenduta.
4. Dokumentazio guztia entregatuta, jakinarazpen bat jasoko da, zehazten den epean eta
Erregistroan bideratzeko, Bazkideen eta Kontabilitatearen Akta Liburuak entregatzeko
(edozein liburu-dendatan eros daitezke).
5. Azkenik, erregistrotik, bazkide sustatzaileei idatziz jakinaraziko zaie elkartearen inskripzio-zenbakia, eta bideratutako liburuak eta ikus-onetsitako estatutuak jasotzeko eskatuko zaie, Estatuaren ordain-paperetan inskribatzeko tasa batzuk ordaindu ondoren
(edozein estankotan eros daitezke).
5.3.3.2. Gazteriaren Kontseiluak

ZER DIREN
Estatuan badaude organo batzuk, dauden gazte-elkarte eta -erakundeak biltzen dituztenak,
haien ordezkari gisa jokatzen dutenak erakunde publikoen aurrean. Gazteriaren Kontseiluak
dira horiek. Gure ordenamendu juridikoan jasoak, eta entitate juridiko propioaz, jarduera-eremuaren araberako lurralde-egitura daukate:
-
Espainiako Gazteriaren Kontseilua: mailarik gorena dauka, eta nazio-mailako gazte-elkarteak eta, halaber, Autonomia Kontseiluetako Lehendakariak biltzen ditu bere
baitan. Gazteen elkarte-ordezkaritzaren adierazpenik gorena da, eta gazteen gaietarako,
Gobernuaren beraren kontsulta-organoa da.
Autonomia Erkidegoetako Gazte Kontseiluak: Erkidego bakoitzeko bat dago eta

autonomia-mailako edo eskualdeko gazte-erakundeak eta Toki Kontseiluetako lehendakariak biltzen dituzte. Gazteen gaietarako, Gobernu Autonomoen kontsulta-organoa da.
Tokiko Gazte Kontseiluak: Gazte Kontseiluen Sarearen oinarria dira, eta tokiko gazte-erakundeek osatzen dituzte; beraiek dira gazteen ordezkariak Udaletan, gazteriaren
udal politikari dagokionez.
LANBIDE EKIMENA
163
INFORMAZIOA
Gazteriaren Kontseiluen helbideen zerrenda, lurralde-eremukoa, gida honetako direktorioan
eskaintzen dugu.
5.3.3.3. Ikasleen asoziazionismoa
ZER DEN
Gazte-asoziazionismo berezi bat ikasleena da, Lehen Hezkuntzako 6. mailatik aurrera, Bigarren
Hezkuntzan eta Batxilergoan, ikasketak egiten dituzten ikastetxeetan bertan. Ikasle-erakunde
horiek honako helburu hauek proposatzen dituzte:
-
Ikastetxeetan, ikasleek beraiei dagozkien gai guztietan iritzia eman ahal izatea
Ikastetxeetako heziketa-lanetan eta bertako jarduera osagarrietan eta eskolaz kanpokoetan laguntzea
Ikastetxeetako organo kolegiatuetan ikasleen parte hartzea sustatzea
Jarduera soziokulturalak, kirolezkoak eta elkarlana eta talde-lana sustatzekoak egitea
Federazioak eta Konfederazioak sustatzea, indarrean dagoen legeriak ezarritako prozeduraren arabera
Indarrean dagoen legeriak aitortutako ikasleen eskubideak gauzatzen laguntzea
Fondo publikoen sostengua duten ikastetxeen kontrolean eta kudeaketan esku hartzeko
eskubidean ikasleei laguntzea
Ikastetxe publikoetako eta itunduetako Eskola Kontseiluetan, ikasleen ordezkaritza

sustatzea eta, halaber, ikasketen programazio orokorrean ikasleen parte hartzea bultzatzea, dagozkien organo kolegiatuen bitartez
Estatutuetan aurreikusitako beste edozein helburu zehatz eta zilegia, aurrekoekin

bateragarria den guztietan
Horrelako ezaugarriak dituen elkartea eratzeko funtsezko urratsak hauexek dira:

1. Elkartea Eratzeko Akta egitea. Akta hori, gutxienez, asoziatzeko eskubidea duten
ikastetxeko ikasleen % 5k sinatu beharko du gutxienez eta, kasu guztietan, bost ikaslek
gutxienez. Akta horrek honako datu hauek jaso beharko ditu:
-
Eraketaren lekua, eta ikasle sortzaileen datu pertsonalak
Elkartearen Estatutuen onespena
LANBIDE EKIMENA
164
2. Eratzeko Akta eta estatutuak ikastetxeko idazkaritzan entregatuko dira. Ondoren,

elkartea ikasleen Elkarte Errolda batean jasoko du Hezkuntza eta Zientzietako
Ministerioaren probintzia-organoak.
Elkartea eratuta, bi kudeatzaile izango ditu (adinez nagusiak, ikastetxeko ikasleak,
irakasleak edo gurasoak), Zuzendaritza Batzordeak izendatuak, baliabide ekonomikoak
ongi erabiltzen direla ziurtatzeko. Bilerak ikasketak egiten dituzten ikastetxeetako lokaletan
egin ahal izango dituzte, eta ikastetxeak lokal bat eduki beharko du Elkartearen jarduera
guztiak burutu ahal izateko.
Ikasleen asoziazionismoaren beste modalitate bat Unibertsitatekoa da. Unibertsitarioen
elkarte bat sortzeko, gutxienez berrogeita hamar ikasle beharko dira dagokion Eskolan edo
Fakultatean. Urratsak aurreko elkarteak eratzeko deskribatutakoen antzekoak dira, baina
Eratzeko Akta gutxienez berrogeita hamar ikasle horiek sinatu beharko dute eta Estatutuak,
Aktarekin batera, Unibertsitateko Errektoregoan aurkeztu beharko dira.
5.3.4. Ingurumen-hezkuntza
5.3.4.1. Landetxe-eskolak
ZER DIREN
Landetxe-eskola hezkuntza-zentroa da, material didaktikotzat eta aztergaitzat nekazaritzako eta abeltzaintzako ustiategi bat erabiltzen duena. Gainera, inguruneko baliabideak
ere erabiltzen ditu, aukera didaktikoak areagotzeko.
Hainbat helburu dituzte, hala nola:
-
Hiri-inguruneko ikasleak eta irakasleak naturara eta landa-mundura hurbiltzea, metodologia aktibo batez
Irakasleen eta ikasleen arteko elkarbizitza, ingurunearekin harreman positiboa izanik
Ingurunea behatzeko aukera ematea
Galderak egitea, egindako behaketetan eta jasotako datuetan oinarrituta
Ikerketarako gaitasuna martxan jartzea
Ikasitakoa irudikatze-jokoen eta simulazioen bitartez aplikatzea
Irakasleei ikasgelan aplika ditzaketen baliabideak eskaintzea
Nekazaritzako eta abeltzaintzako guneetako lanak ezagutzea
Ikasle batzuk seguruago eta motibatuago sentiarazten dituen eskulana integratzea
LANBIDE EKIMENA
165
Helburu horiek guztiak, eta antzeko beste batzuk, lortu nahi ditugu hainbat jardueraren bitartez:
-
Paisaia interpretatzea: basoak, nekazaritzako eta abeltzaintzako zonak
Lurra aztertzea eta behaketa klimatikoak egitea
Landa-gunea bera ikertzea, eta hiriguneekin daukan erlazioa ere aztertzea
Kokapen espaziala eta orientazioa helburu dituen estimulazio sentsoriala
Simulazio- eta irudikatze-jokoak
Botanikaren programazio esperimentala
Haztegietako lana: hazteko teknikak, behatzeko jokoak...
Ibilbideak, bisitak, ibilaldiak...
Lantegiak: elikagaiak eraldatzekoak, naturari buruzkoak, adierazpenekoak (antzerkia,

txotxongiloak, mozorroak, musika, dantza, plastika...), artisautzakoak (zeramika, zurgintza, ehungintza...)
Landetxe-eskola bateko instalazioak eta ekipamenduak hauexek dira:

-
Bihitegiak eta negutegiak dituzten baratzak
Animaliak (behiak, zerriak, zaldiak, ardiak, oiloak, untxiak, etab.) dituzten kortak eta ukuiluak
Lantegietarako erabilera anitzeko aretoak
Batzuek baserrietako lanabes tradizionalen museoak ere izaten dituzte
5.3.4.2. Ikasgela aktiboak

ZER DIREN
Ikasgela aktiboa terminoa, fisikoki ohiko ikastetxeko ingurunetik kanpora egiten den hezkuntza-proiektuari dagokio, non ikasle-talde bat (30-40) biltzen baita eta bertako ingurunean jarduerak
burutzeko material egokia baitago. Bere helburu nagusia Ingurumen-hezkuntzako programen
eta proiektuen lagungarria izatea da, programa horien xedea inguru naturala errespetatzea eta
hartaz gozatzea baita. Normalean, egonaldirako gazte-aterpetxeak, mendi-aterpeak edota
kanpalekuetako opor-instalazioak erabiltzen dira.
LANBIDE EKIMENA
166
Jarduera ohikoenak hauexek izaten dira:

-
Natur eta landa-guneetatik ibilaldiak egitea
Natura eta paisaia hauteman, ezagutu eta harekiko sentikortasuna garatzeko esperientziak
Ekosistema jakinak aztertzea
Hainbat lantegi: herri-arkitektura, meteorologia, plastika, astrologia, ekologia, etab.
Ikasgela Aktiboen berezko baliabideen artean, honako hauek ditugu:

-
Ingurumen-begiraleak, jarduerak bideratzeko eta haien jarraipena egiteko
Ikus-entzunezko muntaia, inguruneko alderdi historikoak, antropologikoak, ingurumenezkoak, etab. islatzen dituena
Eskualdeko alderdi ekologiko eta soziologikoak azaltzeko panelak. Irakaslearen edo

hezitzailearen gida-liburua
Ikasleentzako jarduera praktikoen koadernoa
5.3.4.3. Natur ikasgelak

ZER DIREN
Natur ikasgelak Naturako Ingurumen Hezkuntzarako programa osatzen dute; nagusiki udako
oporretan garatu beharreko jolas- eta heziketa-jarduera gisa pentsatuta dago, natur inguruetan
kokatutako kanpalekuen azpiegitura aprobetxatuz.
Ekimenaren helburu nagusia gazte-talde edo -erakundeei azpiegitura fisikoa eskaintzea da,
gizakiaren eta ingurunearen arteko harremanak uler ditzaten, inguruko natur balioak hobeto
ezagut ditzaten eta natura zaindu eta artatzeko elkarlana beharrezkotzat ikus dezaten.
Jardueretan kanpalekuaren inguruarekin zuzenean harremanetan jartzen dira, eta inguru
horretara sentimenez eta afektiboki hurbiltzen dira, paseo ekologiko, landa-jarduera, hitzaldi,
heziketa-joko eta abarren bitartez.
5.3.4.4. Natura Interpretatzeko Zentroak

ZER DIREN
Natur Parkeetan aurkitzen diren ingurumen-hezkuntzako ekipamenduak dira; inguru jakin bateko
ezaugarriak eta natur balioak osoki eta globalki azaltzea dute helburu.
LANBIDE EKIMENA
167
Zentro horien asmoa honako hau da:

-
Natur balioen benetako balioaz ohartaraztea
Natur ingurunearen ezagutza eta errespetua sustatzea
Komunitateko ekosistemek gaur egun dituzten arazoen berri ematea
Natura zaintzeko mundu-estrategiak eskaintzen dituen irtenbideei buruzko informazio ematea
Gizakiaren eta ingurunearen arteko harremanak hobetzeko, jarrera kritikoak, parte-hartzaileak eta elkartasunezkoak beharrezkoak direla ulertaraztea
Jarduerak desberdinak izaten dira Zentro bakoitzean, baina badituzte bi alderdi komun:
-
Inguruetatik ibilaldi bat, begirale batek gidatuta.
Zentroko instalazioetatik ibilbide bat, non begirale berak hainbat egongela edo areto
azaltzen baititu.
Baliabide eta ekipamendu garrantzitsuenak hauexek dira:

-
Ingurumen-hezkuntzako begiraleak
Erakusketetarako aretoak, maketa, joko, azalpen-panel eta abarrekin
Ikus-entzunezkoak eta proiekzio-aretoak
Irakasleentzako eta ikasleentzako material didaktiko lagungarria
Inguruetako ibilbide gidatuak
5.3.4.5. Ingurumen-ibilbideak
ZER DIREN
Ingurumen-ibilbideak Ingurumen-hezkuntzako jarduerak garatzeko materialak eta gida
lagungarriak dira, horretarako hautatu eta prestatu diren ibilbideen bitartez. Bi motakoak dira:
-
Hiri-ibilbideak: edukiak eskaini eta jarduerak eta jokoak proposatzen dituen gida didaktiko
batean oinarrituta, hiriguneetatik ibilbideak egitea.
Natur guneetako ibilbideak: natur ingurunearen deskribapen fisikoa egin eta burutu
daitezkeen jarduerak proposatzen dituzten gidetan oinarrituak.
LANBIDE EKIMENA
168
5.3.5. Lana
5.3.5.1. INEMeko Enplegu Bulegoak
ZER DIREN
INEMekoak (Lan eta Gizarte Segurantzako Ministerioa) diren Enplegu Bulegoak, zerbitzu
publiko eta doakoa dira, Estatu osoan zehar zabalduak, eta honako betebehar hauek dituzte:
-
Enplegua eskatzeko beharrezkoa den informazio osoa ematea.
Hainbat gairi buruzko aholkularitza ematea, hala nola langabeziaren eta Gizarte Segurantzaren prestazioei buruzkoa.
Lanik ez duten eta lan egiteko adinean dauden pertsona guztiak langabezian izena
emateko izapideak egitea.
Horretarako, edozein gaztek lana bilatzeko egin behar duen lehen urratsa, hurbilen daukan
INEMeko Bulegora jotzea da, langabezian prestakuntza daukan lanbideaz apuntatzeko (han
bertan erakutsi behar dioten lanbideen katalogoaren arabera).
Lanbidean apuntatzeko beharrezkoak diren dokumentuak honako hauek dira:
-
Nortasun Agiria
Titulu akademikoak edo profesionalak
Gizarte Segurantzako txartela (lehenago lan egin baldin badu)
Atzerritarrei, gainera, lan egiteko eta bertan bizitzeko baimena eskatzen zaie
Minusbaliatuen kasuan, ezintasuna zenbaterainokoa den justifikatzen duen

INSERSOren ziurtagiria
Adin txikikoaren aitaren, amaren edo tutorearen baimena
Izena eman ondoren, txartel bat ematen dute, hiru hilero berritu beharrekoa, luzatu
duen bulego berean aurkeztuta. Une horretatik aurrera, Bulegoak eskaerarekin bat datorren
lan-eskaintzarik badu, deitu egingo dute, eta hitzordu horietara ez agertzeak prestazioak
aldi baterako kentzea (baldin eta prestaziorik jasotzen bazuen) eta are behin-betiko kentzea
izango du ondorio.
INFORMAZIOA
Hurbilen dagoen enplegu-bulegoan, edota haiek eskaintzen dituzten telefonoetan.
LANBIDE EKIMENA
169
5.3.5.2. Lanari buruzko informazio-bulegoak eta -zentroak

ZER DIREN
Zerbitzu honen helburua enplegu-ekimenei ekiten dieten gazteei informazioa, orientazioa eta aholkularitza ematea da, eta prozesu osoan zehar laguntzea, izapide administratiboak gaindi ditzaten eta antola daitezen. Bulego horiek honako gai hauetarako dira
lagungarriak:
-
Proiektua modu bideragarrian nola gauzatu aztertzeko
Enplegua sustatzeko laguntzak eta neurriak hartzeko
Ekimenak har dezakeen forma juridikoa erabakitzeko: SAL, Kooperatiba... eta bakoitzaren abantailak ikusteko
Enpresa antolatu eta kudeatzeko modua aztertzeko
Izapide administratiboak egiteko
Proiektua finantzatzeko bideak bilatzeko: Administrazio Publikoaren laguntzak, maileguak,

abalak... Herrian dauden enplegu-aukerak
Gainera, honako zerbitzu osagarri hauek eskaintzen dituzte:

-
Lan-poltsa (lan-eskaintza eta -eskaera)
Oposizioei eta lehiaketei buruzko informazioa
Hiriko lan-merkatuari buruzko azterketa
Lan-arazoak
Lan-ikastaroak, enpresak sortzeko lantegiak edo lana bilatzeko teknikei buruzko ikastaroak
5.3.5.3. Gizarte- eta lan-gaiei buruzko bulegoak

ZER DIREN
Lan eta Gizarte Segurantzako Ministerioaren menpe daude eta, oro har, lan-eskubide eta
-betebeharrei buruzko informazioa eta erabiltzailearen eta gizarte- eta lan--administrazioaren
arteko harremanei buruzkoa eskaintzen dute.
LANBIDE EKIMENA
170
Hainbat alderdiri buruzko informazioa ematen dute:

-
Lan eta Gizarte Segurantzako Ministerioaren menpe dauden Unitate eta Organismoen
helbideak eta telefonoak
Lan-harremanak
Lan-kontratuak
Enplegua sustatzeko neurriak
Lanerako Prestakuntza
Kooperatibak eta Lan Sozietate Anonimoak
Emigrazioa eta atzerritarren lana
Kontratuak iraungitzea eta etetea
Langabeziagatiko prestazioak
Soldata Bermatzeko Fondoa
Gizarte Segurantza
Gizarte Segurantzako Prestazioak eta Pentsioak
Gizarte eta Laguntza Zerbitzuak
Estatuko Administrazioaren antolamendua eta funtzionamendu orokorra
Administrazio-espedienteen izapidea
INFORMAZIOA
Informazio hau hurbilen dagoen bulegora norbera joanda, telefonoz (bulego-orduetatik kanpo
erantzungailua dago) edo postaz eskura daiteke.
5.3.5.4. Enpresa Informazioaren Sistemak (SIE)

ZER DIREN
Datu-base informatizatuak dira, gazteentzat eta adin guztietako pertsonentzat interesgarriak diren lan- eta enpresa-gaiei buruzko informazioa ematen dutenak, doan.
Datu-base horien edukia hauxe da:
1. Lehiaketa Publikoak, Administrazio Zentralak, Autonomikoak eta Tokikoak deituta.
2. Feriak eta Erakustaldiak: Espainian burutzen diren Lehiaketa guztiei buruzko informazioa.
3. Prestakuntza-jarduerak: ikastaroak, hitzaldiak, kongresuak, mintegiak eta entitate publikoek edo pribatuek antolatutako jarduera mota oro.
LANBIDE EKIMENA
171
4. Sustapen-jarduerak: ekimen pribatuarentzako pizgarriak (inbertsio teknologikoa, enplegua, etab.), Administrazio Publikoak emanak.
5. Enpresak: bai ekipo-ondasunak ekoizten dituztenak nahiz teknologia eskaintzen duten
zerbitzuetakoak (RESIND eta DATAEMD baseak); azpikontratazio industrialetarako
enpresen zerrenda jasotzen dute (BADASUB basea).
6. Erakunde zientifikoak eta teknikoak: ikerketa eta garapen teknologikoa bultzatzen duten
erakundeen ikerketa publiko eta pribatuko zentroak.
7. Informazio teknologikoa: CIBERPAC datu-baseak, Jabego Industrialaren Erregistroaren datu-basea, Espainian 1968az geroztik eman diren Patente eta erabilgarritasun-eredu guztiekin.
8. Lege-xedapenak eta legeria: enpresei dagozkien gaiei buruz.
9. Administrazioaren Organismoak: barne-egitura eta eskumenak.
10. Izapideak: arlo industrialarekin zerikusia duen edozein gestiori buruz.
5.3.5.5. Merkataritza eta Industria Ganbara Ofizialak

ZER DIREN
Enpresaburu guztiak nahitaez elkartzen diren elkargo profesionalak dira. Bazkideen
ekarpenen bidez mantentzen dira, lizentzia fiskalaren % 2a eta enpresa--irabazien 4a (errentaren gaineko edo sozietate-zerga) ordaintzen baitute.
Kolektibo horien helburu nagusia bazkideen interes komunak ordezkatzea eta defendatzea
da. Gainera, hainbat zerbitzu eskaintzen dute:
-
Aholkularitza teknikoa (feriak, BEZa, EEE...), finantzarioa (kredituak, diru-laguntzak,

abalak...), juridikoa (fiskala, lanekoa, Gizarte Segurantza...) eta ekonomikoa (ekonomia
probintziala, nazionala eta nazioartekoa)
Merkataritza-arbitrajea
Kanpo-merkataritza
Dokumentazioa eta argitalpenak
Prestakuntza-ikastaroak
Enpresa-erroldak
Beste erakundeekin batera parte hartzea
Telexa eta telefaxa
LANBIDE EKIMENA
172
Aipatutako zerbitzu guztiekin batera, merezi du azpimarratzeak, gazteentzat duen interesa

beste erakunde lagungarrien eta laguntzen berri ematen du, hala nola:
-
Hautatutako jardueraren inguruari buruzko informazioa.
Merkatu-analisia egiteko teknikei buruzko aholkularitza.
Enpresaburuak izan ditzakeen beharrizanei buruzko gaien informazioa (kokapena, lursailak eskura izatea, izan ditzakeen hornitzaileen zerrenda, azpikontratazioa, prestakuntza-ikastaro eta -mintegien gida, etab.).
Proiektuaren hausnarketa eta auto-analisia, enpresa-bizitza garatuko den esparruan

erabakigarriak izango diren alderi juridiko, legezko eta fiskalei buruz informazioa emanez.
Jarduerara hobekien egoki daitezkeen enpresen forma juridikoei buruzko orientazioa.
Enpresa zabaldu eta martxan jartzeko bete behar diren izapide administratiboen plangintza eta, halaber, izapidea egiten duten organismoei buruzko informazio xehea.
Finantziazio-iturrien azterketa.
Lan-kontratazioaren hainbat modalitateri buruzko informazioa.
INFORMAZIOA
Hiri guztiek dute beren Merkataritza Ganbera Ofiziala. Jo ezazue hurbilenera, haiei
buruzko informazio gehiagorako.
5.3.5.6. Enpresa Erakundeak: Enpresaburu Gazteen Elkartea (AJE)

ZER DIREN
Enpresaburuen erakundeak beren interesak ordezkatu eta defendatzeko bildu diren
enpresaburuen elkarteak dira. Horietan, badago bat bereziki gazteentzat dena: Enpresaburu
Gazteen Elkartea (AJE). Elkarte independentea da eta, bere auto--definizioaren arabera, talde
homogeneoa da, jardueraren eta adinaren ondorioz hainbat interes eta arazo komun dituzten
enpresaburu gazteek soilik osatua.
AJEren helburuak hauexek dira:
-
Gazteen artean enpresa-bokazioak sustatzea.
Enpresa bat martxan jarri nahi duten gazteei laguntzea eta aholkularitza ematea.
Enpresaburu gazteei enpresaren eguneroko kudeaketaren arazoak konpontzen laguntzea.
Bazkideentzat interesgarriak izan daitezkeen gaiei buruzko informazioa ematea.
Bazkideen prestakuntza sustatzea, horrela enpresak eraginkortasunez zuzentzeko

beharrezko baliabideak izan ditzaten.
Bazkideen artean harreman pertsonalak eta profesionalak sustatzea, proiektu komunak

martxan jarri ahal izateko.
LANBIDE EKIMENA
173
Hori guztia hainbat jarduera eta zerbitzuren bidez lortu nahi da:
-
Enpresa berriak sortzeko aholkularitza-saila.
Enpresari buruzko aholkularitza juridikoa, ekonomikoa, komunikazioari dagokiona,

gerentziari dagokiona eta enpresa-informazioa.
Enpresak kudeatu eta antolatzea, kontabilitatea, merkatua eta abarrei buruzko

prestakuntza-ikastaroak.
Trukeak egiteko eta nazioarteko ferietara teknika berriak ezagutzera joateko laguntzak bideratzea.
Kreditu-entitateekin negoziatzea, gazteentzako kredituetan abantailak lortzeko.
INFORMAZIOA
Hiriburu guztietan daude Enpresa Erakundeak, Enpresaburuen Elkarte, Federazio edo
Konfederazio gisa. Horiei buruzko informazioa lortzeko, haiengana zuzenean edota aipatutako
Merkataritza eta Industria Ganbaren bitartez jo daiteke.
5.3.5.7. Eskola Lantegiak eta Lanbide Etxeak
ZER DIREN
Izen hori daukate oinarrizko helburutzat gazte langabetuak, 25 urtetik beherakoak
bereziki, kualifikatzea duten prestakuntza/enplegurako programa publikoek. Kualifikazio
hori praktika profesionalarekin txandakatzen dute, horrela lan-aukerak zabalduz, ondare
artistikoa, historia, kulturala edo naturala berreskuratu edo sustatzearekin zerikusia duten
zereginetan eta, halaber, hiri-inguruneak edo ingurumena zaintzeko eta hirietako bizi-baldintzak hobetzeko lanetan ari direlarik.
Nortasun juridiko propioaz sor daitezke, irabazi-asmorik gabeko Entitate gisa eratuz, baldin
eta honako hauek sustatu, babestu eta eurekin batera finantzatzen badituzte:
-
Estatuko Administrazioaren organoek
Tokiko korporazioek (Udalek, Diputazioek eta Kabildoek)
Autonomia Erkidegoek eta Organismo Autonomoek
Estatu-sozietateek
Irabazi-asmorik gabeko erakunde publiko edo pribatuek
LANBIDE EKIMENA
174
Eskola-lantegiek hiru urteko iraupena izaten dute, eta hiru fasetan egituratzen dira:
1. Hastapeneko prestakuntza-etapa
2. Lanerako prestakuntza-etapa
3. Prestakuntza-etapa lan-kualifikaziora eta -espezializaziora bideratutako lanarekin
txandakatuta
Ematen diren espezialitateek lanbide-multzo egituratua direnean, Eskola-lantegia Lanbide-etxea da. Eskola-lantegiaren aldean duen desberdintasuna programa laburragoa izatea da (sei
hilabetetik urtebetera bitartekoa), eta prestakuntza-etapak desberdin egituratuta egotea:
1. Lanerako prestakuntzaren fasea, prestakuntza-espezialitate batean edo lanbide batean
2. Prestakuntza-fasea lanarekin edo praktika profesionalarekin txandakatuta
Bi kasuetan, proiektuaren lehen fasean, ikasleek lanerako prestakuntza jasotzen dute, eta
FIP Planaren araudi erregulatzailean aurreikusitako bekak eta laguntza ekonomikoak jaso
ditzakete. Bigarren etapatik aurrera, ikasle horiek lan-munduan sartzeko egokiena den modalitatean kontratatzen dira, eta horregatik dagozkien ordainsariak jasotzen dituzte.
Deskribatutako programez gain, Eskola-lantegiek eta Lanbide-etxeek hainbat zerbitzu
osagarri eskaintzen dituzte:
a) Orientazioa, informazioa, enpresa-prestakuntza eta laguntza teknikoa.
b) Hezkuntza Konpentsatzailea: ikasleak Oinarrizko Hezkuntza Orokorra bukatu
ez duenean.
INFORMAZIOA
Eskola-lantegia edo Lanbide-etxea sustatzeko, INEMen Probintzia Zuzendaritzan proiektu
bat aurkeztu beharko da, honako gutxieneko edukiaz:
-
Memoria: izena, helburuak, obraren plan teknikoa dagokion Organoak onartua,

prestakuntza-programa, eskatzen den diru-laguntza eta entitateak berak ekarritakoa
adierazten duen aurrekontua, proiektuaren denboralizazioa eta iraupena, proiektuaren
onuradunen enplegu-aurreikuspenei buruzko txostena.
Entitate sustatzaileak bere zerga-obligazioak eta Gizarte Segurantzari dagozkionak

bete dituela frogatzen duen ziurtagiria.
LANBIDE EKIMENA
175
Diru-laguntzarik gabeko proiektuaren kostu-zatiaren finantziazio-iturriak frogatzen

dituen ziurtagiria.
40 eguneko epean, INEMeko probintzia Zuzendaritzak ebazpena emango du, eskatutako diru-laguntza emanez edo ukatuz.
Informazio gehiago lor daiteke, Eskola-lantegien eta Lanbide-etxeen programen erregulazioari
buruz EAOn (EAO, 88-III-30, 88-IV-23) argitaratutako Legeriara joaz.
5.3.6. Turismoa
5.3.6.1. Gazteriaren Institutuko TIVE bulego-sareak
ZER DIREN
TIVE bulegoak, Gazteriaren Institutuaren edo INJUVEren (Gizarte Gaietarako Ministerioa)
menpekoak, gazteen esku mota guztietako produktu turistikoak (garraioa, ostatua, aseguruak,
nazioarteko karnetak, hizkuntz ikastaroak, gazte-aterpeak, nazioarteko lan-eremuak, Au pair
sistemak eta bidaia antolatuak) jartzen dituzte, baldintza ekonomiko interesgarrietan eta
beharrezkoa den kalitate-kontrolaz.
Helburuak hauexek dira:
-
30 urtetik beherako gazteentzako turismo-zerbitzuak sustatzea eta zabaltzea.
Gazte-turismoari dagokionez, eskatzen duten gazte-erakunde eta -elkarte guztiei, eta

gazte guztiei orokorrean, aholkularitza ematea.
INJUVEren ordezkari izatea, gazteriari dagozkion gainerako eskumenak Autonomia

Erkidegoari transferituta dauden probintzietan.
INFORMAZIOA
Gaur egun, badago TIVE bulego-sare bat Estatu guztian, eta horien helbideak gida honetako
direktorioan eskaintzen ditugu.
LANBIDE EKIMENA
176
5.3.6.2. Gazte Turismo Sozialeko programak

ZER DIREN
Izen hori dute INJUVEk antolatutako programa batzuek, gazteei pakete turistiko merkeak
eskaintzeko helburua dutenek, gazteek beste herri eta kultura batzuk ezagutuz prestakuntza
zabalagoa izan dezaten. Horietan, honako hauek aipa ditzakegu:
-
Ezagutu Espainia: programa horren bitartez, Autonomia Erkidego bateko ikasgela bat
beste Autonomia Erkidego bateko beste ikasgela batekin elkartzen da, hirugarren
Autonomia Erkidego batean finkatutako helmuga batean, turismo--sasoi gorenetik
kanpo. Zerbitzua MEC lurraldeko Institutu eta Eskoletan eskaintzen da, errenta per
capita txikiena dutenetan eta 50.000 biztanle baino gutxiagoko herrietan batez ere.
Partaideek kostuaren zati bat ordainduko dute, jatorrizko herriaren egoera orokorraren
arabera (2.000-4.000 pezeta), eta ez kostu errealaren arabera.
Ezagutu Europa: garraio-zerbitzua batez besteko kostuaren herenean salduz, abantaila

ekonomiko gutxien duten gazteei Europa ezagutzeko aukera ematea da, Lisboa eta
Parisekin hasita. Programa hori LHko ikasleentzat da.
Gazte Txartela: TIVEko edozein bulegotan edo baimendutako Gazte Informazio Zentroetan lor daitekeen txartela da, karnet-tamainako bi argazki aurkeztuta eta kopuru txiki
bat ordainduta. Txartel horrekin, 26 urte bitarteko gazteek hainbat onura izan ditzakete,
deskontuak milioi bat baino saltoki gehiagotan eta zerbitzu publikoetan (Europa osoan),
edo sarrera dohainik hamar mila baino kultur gune gehiagotan.
INFORMAZIOA
Programa horren arduraduna Gizarte Gaietarako Ministerioa da, INJUVEren
bitartez. Beraz, informazioa INJUVEren egoitzan eska daiteke, edota aipatutako TIVEren
edozein bulegotan.
Gainera, badaude Gazteentzako Opor eta Turismo Gidak, urtero Autonomia Erkidegoek eta Udal handi samarrek argitaratuak haien Gazte Sailen eskutik; gazte-turismo,
bidaia, eskaintza eta aisialdia eta denbora libreari buruzko informazio hori guztia datu eta
helbide baliagarriez zabaltzen dute.
LANBIDE EKIMENA
177
5.3.6.3. Gazteentzako Opor eta Turismo Gidak

ZER DIREN
Gazteentzako Gidak Autonomia Erkidegoek (Gazteriaren Zuzendaritza Nagusien
bitartez) eta Udalek (Gazteria Sailen eskutik) plazaratutako argitalpenak dira. Haien helburu
nagusia eskualdeko gazteei oporretan denbora libreaz gozatzeko dituzten baliabideen berri
ematea da.
Gida horien edukia askotarikoa da, baina denek gai komun batzuk eskaintzen dituzte:
-
Bidaiatzeko aholku praktikoak (dokumentazioa, txertoak, dirua, materialak...).
Garraio-motak eta -aukerak: prezioak, eskaintzak, zerbitzuak...
Ostatua hartzeko formulak: prezioak, motak, helbideak...
Landa-turismoa: formulak, programak, direktorioak...
Udako lana.
Udako jarduerak: denbora librekoak, kirolezkoak, kulturalak, turistikoak, prestakuntzakoak, jaietarakoak...
Bibliografia eta material baliagarria: bidaia-gidak, planoak eta mapak, direktorioak...
INFORMAZIOA
Gida horiek urtero udaberrian argitaratzen dira, eta Gazteentzako Informazio Zentro eta
Guneetan lor daitezke; halaber, argitaratu dituzten Gazteriaren Erakunde eta Sailetan
eska daitezke.
5.6.4. Gazte Aterpeen Elkarteak

Ikus kapitulu honetako Gazteentzako Aterpeak atala.
LANBIDE EKIMENA
178
5.4. Atari zabaleko teknikak

5.4.1. Martxa
5.4.1.1. Definizioa
Martxaren kontzeptuari buruz inkesta txiki bat egingo bagenu, oso definizio desberdinak
aurkituko genituzke:
-
Adin ertaineko gizon batek honako hau esan lezake: Bai, soldaduska zenean egiten
genuen hura, eta ez oraingo..
Hiriguneko mutil gazteak, hauxe: Martxa? Txo, larunbat gaueko mugida, ezta?
Eskola batean sartu eta haur bati galdetuta: Kanpalekuan egiteko esan ziguten zera hori...
Hiztegian, honako definizioa daukagu: Martxa: ibiltzea, bidaiatzea, leku batetik joatea
edo abiatzea.
Baina, mendia maite duten eta Atari Zabaleko jarduerak egiten dituzten guztientzat, definizioa
ez da hor gelditzen. Martxa ibiltzea da, noski, baina baditu beste inplikazio batzuk ere, hala nola
esfortzu fisikoa, naturarekin zuzenean harremanetan jartzea, nork bere buruarekin topo egitea,
elkarbizitza martxako kideekin... zailtasunak eta esfortzua nortasuna eta izaera sendotzeko moduan.
Martxa orok helburu zehatza izan behar du; ez da ibiltze hutsa. Helburu hori aldez aurretik
finkatuta egongo da programazioan, eta horretara bideratu behar dira gainerako jarduerak.
Hori horrela ez balitz, martxa hutsala eta alferrikakoa izango litzateke.
5.4.1.2. Martxaren sailkapena

Martxen lehenengo sailkapena helburuaren, iraupenaren eta ordutegiaren arabera egin daiteke.
Helburuaren arabera
Martxak xedearen arabera bana daitezke. Hauexek ditugu:
a) Prestatzekoak edo gogortzekoak
Iraupen laburrekoak eta leunak dira; kanpalekuetan hasieran egin ohi dira, edota neska-mutilak ibilaldi luze baterako prestatu nahi ditugunean.
LANBIDE EKIMENA
179
b) Aztertzekoak, informazioa biltzekoak edo esploraziokoak

Animatzaileentzat ondorengo jardueretarako datuak jasotzea helburu duten martxak dira.
Geroago egiteko ibilbideak prestatzeko erabiltzen dira.
c) Ibilaldiak
Martxa handiak dira, luzeak eta, batzuetan, gogor samarrak. Hainbat egun irauten dute,
eta (martxarako motibazio handiagoa izateko) oso paraje desberdinak zeharka daitezke: elurrez
estalitako gailurrak nahiz amuarrainez betetako ibaiak, tartean haran zabalak eta baso trinkoak
daudela. Gauero leku desberdin batean ezartzen da kanpalekua.
d) Laguntza edo salbamenduzkoak

Istripu baten lekura iristeko egiten den martxa da, komunikatzeko bide azkarragorik
ez dagoenean.
e) Paseatzekoak eta entretenitzekoak

Martxa laburrak dira, ia zailtasun teknikorik ez dutenak eta jarduera zabalagoen baitan
sartu ohi direnak.
f) Hurbiltze-martxa
Mendizaleek eskalatu beharreko horma edo gailurretara igo nahi dutenean egiten
dutena da.
Iraupenaren arabera
Martxa orok dauka iraupen bat. Iraupen hori aldez aurretik finkatu behar da. Martxa bat egiteko
programatutako denbora honela banatzen da:
a) Goiz batekoa edo egun batekoa
b) Bizpahiru egunekoa. Gaua kanpalekutik kanpo egiteko aukera eskaintzen du. Gaua igarotzeko modu interesgarriak aurki daitezke, hala nola vivac-a.
c) Hainbat egunetako ibilaldi luzeak
d) Kanpaleku ibiltaria. Iraupen normalekoa izanik ere, instalazio finkorik ez duena da, baizik
eta ibilaldian bezala erabiltzen da. Prestaketa konplexua dauka.
LANBIDE EKIMENA
180
Ordutegiaren arabera
a) Eguneko martxak
Goizez: Egun osoa erabili ahal da. Udan, bero handiegia izatearen eragozpena
izan dezakete.
Arratsaldez: Neguan, eragozpena azkar iluntzea da, eta ordu gutxitan egin beharra dago.
b) Gaueko martxak
Ilargiaren argia aprobetxatzen da. Linternarik gabe. Partaideen isiltasunak edertasuna emango
dio martxari.
5.4.1.3. Motibazioa
Edozein jarduera, prestatu bezala egin ahal izateko, ez dira baliabide materialak,
ordutegiak, lekuak, etab. soilik hartu behar kontuan. Badago gauza bat ahaztu ezin dena:
partaideen gogo-aldartea.
Gaizki programatutako, baina ongi motibatutako, jarduerak arrakasta izan lezake.
Alabaina, ezin hobeto programatu arren, motibaziorik eskaintzen ez duen jarduerak, nekez funtzionatuko du behar bezala.
Motibazioaren garrantzia oso handia da esfortzu fisiko handia eskatzen duen jardueran;
izan ere, martxak hori eskatzen du.
Animatzaile bakoitzak ezagutzen ditu bere taldearen nahiak eta interesak. Horren
arabera, motibatzeko modurik interesgarriena hautatuko du.
Mendizale handi batek hauxe zioen: ez eman inoiz ezetzik martxa bati, gero damutuko
baitzaizu. Gainditu nagikeria, eta gainditu zeure burua. Leku berriak, parajeak eta pertsonak
ezagutuko dituzu. Gozatu egingo duzu, eta poz handia izango duzu, gailurretik, esfortzurik gabe
inoiz ikusiko ez zenukeena ikusten duzunean.
5.4.1.4. Martxaren plangintza

Martxa bat planifikatzeko garaian, funtsezko alderdiak dira helburuak eta motibazioa.
Horrek martxa ororen oinarrian dagoena osatzen du.
LANBIDE EKIMENA
181
Baina badaude bestelako gai teknikoak ere, kontuan hartu beharrekoak:
Ibilbidea
Martxa egingo den lekuari dagokionez, egin nahi den bidea ezagutu behar da. Horretarako,
behar bezalako informazioa jaso behar da, zona horri buruz dagoen bibliografia kontsultatuz.
Mendi-gida asko argitaratu dira; beraz, eskualde bakoitzeko batzuk aurkitzea erraza da.
Gida horiek irakurriz jasotako datu horiek guztiak, martxaren lekuaren mapa edo plano batez
erkatu behar dira.
Mapen eskalari dagokionez, 1: 50.000 erabiltzea proposatzen dugu, baina 1: 25.000 ere
erabil daiteke. Azken hori xeheagoa da, baina lurralde gutxiago ageri da mapan, eta ibilaldi
luzeetan zailagoa da erabiltzen.
Ibilbidea aukeratzeko, hainbat parametro garrantzitsuri jarraitu behar diogu, hala nola:
Normalean, bide bati edo basoko pista bati jarraitzea, mendian zehar ibili gabe.
Jadanik badagoen bideak erritmo eta aurrerapen egokia ahalbidetzen ditu. Mendian
barrena ibiltzea hauta dezakegu orientazio-ariketak egin nahi ditugunean.
Bidean zehar, ura hartzeko guneak egon behar dute.
Ibilbidera errepidetik sartu ahal izango da, auto bat iritsi ahal izateko hurbiltze-guneekin, autoa martxa batzuetan beharrezko elementua baita.
Ibilbide osoa hainbat etapatan banatuko da, egunero egiteko. Etapa horietako bakoitzean, gaua igarotzeko aterpe edo kanpalekuren bat egongo da.
Halaber, atsedenaldiak eta otorduak egiteko leku egokiak aurreikusi behar dira.
Ibilbidean zehar, herriak edo eskura dauden osasun-zentroak egongo dira,

larrialdietarako.
Martxa planoan planifikatu ondoren eta zonari buruzko bibliografia kontsultatu ondoren,
beharrezkoa da ezagutzeko edo esploratzeko bidai bat egitea.
Bidai horretan ez da nahitaez ibilbide guztia oinez egin behar. Autoz egin daiteke,
ibilbidearen gune nagusiei jarraiki.
Oso garrantzitsua da tokiarekin harremana izatea, mapan planifikatutakoa errealitatearekin erkatzeko.
LANBIDE EKIMENA
182
Izapide burokratikoak
Martxak egun bateko iraupena badu, ez du inolako baimenik behar izango, baldin eta
jabego pribatuko lursailetan sartzen ez bada; kasu horretan, komeni da jabearekin hitz egitea.
Martxa luzeagoa bada eta dendan edo aterpean lo egin behar bada, ICONAren
baimenak lortu beharko dira, baldin eta entitate horren menpeko kanpalekua edo kanpatzeko
zona bada; jabearen baimena, partikular baten lursaila bada; edo Udalarena, udal lursaila bada.
Hainbat egunetako ibilaldia bada, komeni da, baimenez gain, ICONAren ibilbide-orria
aurkeztea, basozainek aldez aurretik egingo den martxaren nondik-norakoak jakin ditzaten.
Halaber, komeni da jardueraren begiraleek eta animatzaile arduradunak martxa egiteko
ahalbidea ematen dieten titulazioa izatea, baina eskakizun hori ibilaldia egingo den Autonomia
Erkidegoko legeriaren araberakoa da.
Neurri zuhur eta baliagarri gisa, zonako Udalen, basozainen eta poliziaren telefono-zenbakiak eduki behar dira, ustekaberik gertatuko balitz ere.
Partaideak
Martxa ez da animatzaileak egingo duen zerbait, baizik eta ezaugarri batzuk dituen neska-mutilen talde batentzat da:
Adina
Horren araberakoa izango da kilometro kopurua eta zailtasuna.
Esperientzia
Animatzaileak martxa egingo duen taldearen esperientzia eta praktika nolakoa den
jakingo du. Horien arabera, ibilbide egokia hautatuko du.
Partaide kopurua
Kopuru horrek beharrezko materiala eta martxaren azpiegitura zehazten lagunduko
digu eta, halaber, baimenak, begirale kopurua, garraioa, etab. erabakitzen.
Garraioaren plangintza beti da korapilatsua. Honako orientazio orokor hau kontuan

hartuta konpon daiteke:
Askotan, martxaren lekura iristea zaila da, mendi-bideak oso isolatuta daudelako.
Onena, trenez nahiz autobusez ongi komunikatuta dagoen lekutik hastea da, eta antzeko
ezaugarriak dituen beste leku batean amaitzea, edota abiapuntura itzultzea.
LANBIDE EKIMENA
183
Arazoa konpontzeko beste modu bat taldea eramango duen eta gero jasoko duen
autobus bat alokatzea da. Irtenbide horrek garestitu egiten du garraioaren kapitulua.
Materiala
Badago material pertsonal bat, partaide bakoitzak daramana. Material hori egokia
izango da, gehiegizkoa eta motxilak astunegi egiten dituena izan gabe.
Halaber, badago martxaren beharrizanen arabera aldatuko den material orokorra.
Taldean, beharrezkoak izan daitezke dendak, eta kasu horretan eraman egin beharko
dira. Batzuetan, eta ibilbidearen baldintzak direla-eta, ur-erreserbak ematea komeni da. Martxaren
iraupenak esango digu lumogasak eta su txikiak eramatea komeni ote den.
Beti eramango dugu lehen sorospeneko botikina, eguneratua eta edozein unetan eta
lekutan erabiltzeko prest.
Martxa egiten den urte-sasoiak erabakiko du eta gidatuko du eraman beharreko
materiala. Uneko baldintza meteorologikoak kontuan hartu beharreko adierazlea izango dira
material orokorren nahiz indibidualen zerrendak egiteko garaian.
5.4.1.5. Martxaren alderdi teknikoak
Ekipoa
Martxari ekin aurretik, ekipo pertsonala behar bezala dagoela ikusi behar dugu: motxilaren uhalak, oinetakoak, kantinplora, txanoa, etab.
Oinak eta oinetakoak

Komeni da oinak martxa baten aurretik garbitzea eta talko-hautsez igurztea, babesteko.
Beti komeni da oinetako behatzak oso luzeak ez izatea.
Martxa egiteko botak larruzkoak, transpiragarriak eta malguak izango dira, ongi markatutako gomazko zoladunak, lurrari ongi atxikitzeko.
Badaude merkatuan hainbat bota mota eta, beraz, komeni da kirol-denda espezializatuetan egingo den martxarako botari buruz aholkua eskatzea.
LANBIDE EKIMENA
184
Botak ez dira martxaren egun berean estreinatu behar, baizik eta, gutxienez, astebetez
erabili beharko dira, oinak haietara egoki daitezen eta malgutasuna har dezaten.
Galtzerdiak lodiak izango dira, kotoizkoak edo artilezkoak. Oinetan jartzerakoan, zimurrak edo tolesdurak ez sortzen saiatuko gara, urradurak eta babak eragiten baitituzte.
Batzuetan, neska-mutil batzuek ezin izaten dute oinetan boten gogortasuna jasan.
Zapatila sendo baina malgu batzuk erabili beharko dituzte.
Arropa
Martxa egin bitartean, beharrezko arropa eraman behar da, izerdia botarazten ez
duena, ez baita komeni martxan zehar arropa kentzea.
Martxan zehar arropak kentzeak eta janzteak hoztea izaten du ondorio. Horregatik,
partaide bakoitzak hotzik ez izateko beharrezkoak diren jantziak eramango ditu, baina arropa
gehiegi eraman gabe.
Udan, eguzkiak gogorren jotzen duen orduetan, larruazala ez estaltzeak eguzki-erredurak sor ditzake. Horregatik, jantzi fin bat eraman behar da beti, eguzki-izpien zuzeneko
eragina saihesteko.
Txanoa funtsezkoa da eguneko martxetan.
Erritmoa
Martxa erritmo mantsoz hasten da, pixkanaka dinamikoago egiteko, gorputz-giharrak
berotzen diren neurrian.
Urratsak jarraituak izango dira, oina erabat ezarriz, kadentzia uniformez.
Talde handia banatzen duten bat-bateko abiadura-azkartzeak edo lasterketak saihestuko ditugu. Taldea batuta mantendu behar da.
Komeni da gutxien ibiltzen direnak aurrean jartzea. Horrela, erritmoa behar bezain lasaia
izango da, aurretik doazenak gehiegi aurreratu gabe eta martxa behartu gabe.
LANBIDE EKIMENA
185
Arnasketa
Arnasketa kontuan hartu beharreko elementu pertsonalik garrantzitsuenetako bat da,
martxa arrakastaz eta atseginez egiteko.
Arnasa hartzeko modurik onena airea sudurretik hartzea eta ahotik botatzea da.
Mendi batera igo behar dugunean, arnasketa indartsua eta sakona izango da, giharretako oxigenoaren errekuntza askoz handiagoa baita martxa ordekan egiten dugunean baino.
Arnas estuka ibiltzea normala da. Inork ez du arduratu behar bortizki arnas hartzeagatik.
Igotzean, ez hitz egiten eta ez kantatzen saiatuko gara, erritmoari eta arnasa sakonari
hobeto eusteko.
Ura
Martxetan ez da alkoholik edan behar, ez eta erre behar ere. Ura neurriz hartu behar
da, eta ahoa garbitzen saiatu, ur asko irentsi ordez. Ahaleginaren ondoren da garrantzitsua ur
asko edatea.
Izerditan egonez gero, minutu batzuez itxaron behar da edan baino lehen, batez ere
iturburuko ura bada, hotza egoten baita. Arintzen laguntzen du garondoa eta besaurreak ur
pixka batez bustitzeak.
Edonongo urik ez da edan behar. Aldez aurretik, ur edangarria dela ziurtatu behar dugu.
Elikadura
Ibilbide gogorretan eta klima hotzetan, onena martxa egin bitartean azukre askoko
elikagaiak eta fruitu lehorrak hartzea da. Elikagai horiek azkar asimilatzen dira eta energia
handia ematen dute.
Turroia, gabonetako tipikoa bada ere, produktu ezin hobea da apur bat martxetarako.
Eguneko otordu nagusia etaparen bukaeran egin behar da.
Taldekatzeak
a)
Martxa autoak dabiltzan errepidetik egiten bada, ezkerretik ibiliko gara, bata bestearen
atzetik, bide-bazterrera ahalik eta gehien hurbilduta eta elkarri aurre hartu gabe.
Martxa gauez egiten bada, buruan doan animatzailean eta ilarako azkenak soilik
eramango dituzte linternak, zutabearen posizioa gidatuz.
LANBIDE EKIMENA
186
b)
Inor ez dabilen bideetan, hainbat taldekatze onar daiteke, ibiltariak gustura egon daitezen.
c)
Mendiko ibilbideetan, honako hauek bereiz ditzakegu:
Igoera
-
Ekipo indibidual arina, baina berokiren bat tartean dela. Gailurrean haizea dabil,
haize hotza ez ezik, baita izoztua ere. Komeni da ondo janztea hara iristean
Inguratuz eta sigi-saga igo, batez ere aldapa gogorretan
Jarraitu, jadanik badaude, bideei, bide-zidorrak saihestuz
Erritmo mantsoa, urrats handiak
Atsedenak sarri hartu, indarrak berreskuratzeko
Ilaran ibili
Burua estalita izan
Jaitsiera
-
Malda gogorretan, alborantz jaitsi, inoiz ez aurrera begira
Aprobetxatu bideetako bihurguneetako bide-zidorrak
Atsedenaldiak
Martxetara ohituta dauden gazteentzat, atsedenaldiak gutxi eta luzeak izan behar
dute. Hastapenetan daudenentzat edo aspaldian halakorik egin gabe daudenentzat, asko
eta laburrak izan behar dute.
Atsedenaldietan, hainbat neurri hartu behar dira:
Saiatu ez hozten, airetik babestuz, ahal delarik arropa eta motxila ez kenduz, motxilak
ziurrenik izerditan egongo den gerrialdea babesten baitigu.
Komeni da berokiren bat janztea.
Egun hotzetan, joan eguzkitara.
Egun beroetan, joan itzalera.
Ez jarri etzanda horma eta leku hezeetan.
Ez eseri oinak zintzilik dituzuela, kargatu egiten baitira eta martxari berriro ekitea
zailagoa izango baita.
Ez dira bota-lokarriak askatu edo lasaitu behar helmugara iritsi arte. Botak
geldialdi batean kenduta oinak puztu egingo dira, eta martxari berriro ekiteko jartzen lanak emango dizkigu.
LANBIDE EKIMENA
187
5.4.1.6. Martxaren amaiera

Martxa amaitzen denean, hona hemen hainbat jokabide, amaiera ona izan dadin:
Martxako oinetakoak eta galtzerdi zikinak kentzea. Oso garrantzitsua da oinak ur

hotzez garbitzea. Garbitu ondoren, galtzerdi garbiak eta oinetako leunak jarriko ditugu.
Babak egiten zaizkigunean, ez da komeni lehertzea. Ez dira zulatu ere egin behar.
Beti hobeto ibiliko gara bere horretan uzten baditugu; izan ere, larrua hanpatzea
eta likidoa min ematen digun zerbaiten aurkako defentsak dira, kasu honetan,
botaren aurkakoak.
Baben aurkako erremedio ona limoi-uretan bainatzea da, limoiak oso propietate
sendagarriak baititu.
Babak eta urradurak ditugunean, oinaren alde mindua sendatzeaz gain, sortu dituen
faktoreari begiratu beharko diogu.
Martxa bukatutakoan, edozein geldialditan bezalaxe, hoztuta geratzetik babestu

behar dugu geure burua, berokiren bat jantzita.
Ura neurriz edango dugu, gorputzak izerdia galtzea itxaron ondoren.
5.4.2. SIMULAZIO-JOKOAK
5.4.2.1. Galera/erreskatea: Sarrera
Atari zabaleko teknika hau simulazio-joko handi batean oinarritzen da, talde handiarentzat
da, eta ondo zehaztutako xedeak ditu.
Esperientzia ongi atera dadin, funtsezkoa da partaideek jokoaren barneko nondik-norakoak ez jakitea eta benetako gertakaria balitz bezala jokatzea.
Teknika kanpalekuko edo koloniako neska edo mutiletako bat galdu egin dela
sinetsaraztea da. Galera horren berri taldeko gainerakoei ematen zaie; ondorioz, larrialdi-egoera sortzen da eta, modu ordenatuan, bilatzeari ekiten zaio.
Oso garrantzitsua da animatzaileek eta begiraleek parte hartzea, behar bezala egituratuta, hasierako giroa sortzeko eta ondorengo sinesgarritasunari bide emateko, hori izango
baita jokoaren motibaziorik handiena.
LANBIDE EKIMENA
188
5.4.2.2. Helburuak
a) Talde-kontzientzia hartzea: Taldea, larrialdi-egoera baten aurrean, kohesionatu egiten
da eta normalean oharkabean egoten diren lokarriak agertzen dira, zailtasun komun eta
konpartituak daudenean azaltzen baitira.
b) Lotsatia edo barnerakoia delako, normalean oharkabean egoten den neska edo mutila
talde handian integratzea errazten du joko honek.
c) Helmuga komun bat proposatzeak erantzukizunak hartzea bultzatzen du eta, halaber,
berezko antolamendu-egiturak sortzea.
5.4.2.3. Simulazio-jokoaren garapena
Aldez aurreko oharrak

Partaideek benetako gertakari gisa biziko duten simulazioa denez, funtsezko bi parametro hartu behar ditugu kontuan:
Esperientzia bizi izango duten neska-mutilen adina
Jokoaren iraupena
Partaideen adinari dagokionez, komeni da nerabezarora iristen ari direnak izatea, 11-14
urte bitartekoak.
Ez da komeni simulazio-joko hau haur txikiagoekin egitea, antsietatea eta urduritasuna
eragin diezazkiekegunez.
Kontuan hartzeko beste faktore bat iraupenarena da. Ez da komeni egun osokoa izatea.
Denbora ideala ordubetetik hiru ordura bitartekoa da.
Esperientziak dioskunez, egokia da bi otorduren artean egitea, hau da, gosaritik bazkarira
bitarteko denboran, edota bazkaritik afarira bitartekoan. Afalostean hasten bada, gaueko
jarduera bati ekinez, une zuhur batean amaituko da.
Galdutakoa aukeratzeko jarraibideak

Jokoaren helburu nagusietako bat neska edo mutil lotsatia eta isila talde handian integratzea da. Horregatik, galdutakoa aukeratzeak partaideak ezagutzea eta ongi hautatzea du berekin.
LANBIDE EKIMENA
189
Behar bezala hautatzeko, nahikoa da jarraibide batzuk kontuan hartzea, hala nola:
Ez du kideekin hitz egiten jantokian eta hortik kanpo
Kosta egiten zaio jokoetan eta jardueretan parte hartzea
Askotan ikusten dugu bakarrik
Taldeko jokoetan, ez du inoiz protagonismorik izaten, eta beti gaineratu bat bailitzan jokatzen du
Barnerakoia eta lotsatia da
Galdutakoa hautatu ondoren, saiatu egin behar dugu zuhurra izan dadin eta gainerako
partaideei gertatuko denaren berri eman ez diezaien.
Zuhurtasun horretan neskaren edo mutilaren izaera barnerakoiak berak lagunduko digu
eta, halaber, hautatua izan dela simulazioa egin baino pixka bat lehenago azaltzeak.
Non egingo den

Jokoaren ezaugarriak direla-eta, mendian nahiz hirian egin daiteke. Horretarako, nahikoa
izango da jokoa hautatutako lekura egokitzea.
Galeraren berri ematea

Unea hautatzea
Jokoa otorduen ordutegiaren arabera hautatu badugu, talde osoa jantokian dagoela
aprobetxatuz, norbaiten lekua hutsik dagoela ikusita...
Animatzaileek alarma ematen dute, lehenik isilpean eta ahopean, zerbait gertatzen dela
simulatuz, baina talde handiari horren berri emateko interes handirik gabe.
Esperientziaren arrakasta, neurri handi batean, animatzaileek lehen une hauetan egingo
duten interpretazioaren araberakoa izango da.
LANBIDE EKIMENA
190
Galdutakoa identifikatzea
Animatzaileak bilaketa txiki bat egin ondoren eta falta den neska edo mutila aurkitzen ez
dutelarik eta taldearen gainerakoak haietako bat falta dela konturatuta, galdutako kidea
identifikatuko dugu:
-
Nor da?
Nola du izena?
Non egiten du lo?
Norekin ibiltzen da normalean?
Ilearen eta begien kolorea?
Garaiera?
Nolako arropa zeraman ikusi genuen azken aldian?
Inork aparteko komentariorik entzun al zion?
Simulazioaren errealismoa
Taldea motibatzeko eta galera gertatzen ari den gauza serioa dela konbentzitzeko,
komeni da aholku batzuk kontuan hartzea:
-
Jokoaren berri ahalik eta pertsona gutxieni eman.
Ez da beharrezkoa sukaldariei, medikuari, administrariari, etab.i esatea.
Begirale batzuk jantokitik eta dendetatik korrika ibiltzeak urduritasuna sor lezakete.
Jantokiko garbiketa-txandak hautsi.
Baita hamaiketakoa edo askaria bertan behera utzi ere.
Informazio-bilera
Albistea ezaguna denean, komeni da talde handia biltzea, galdutakoari buruzko informazioa eskatzeko eta bilaketa antolatzeko.
Lehen bilera hori egin ondoren, inguruetatik lehen miaketa bat egiten da, lehen
urrats gisa, bilaketa sistematikoari ekin edo poliziari edo inguruko herriko agintariei laguntza
eskatu aurretik.
Galdutakoa ongi ezkutatuta egongo da uneoro, begirale batek lagunduta beti, eta garaia
baino lehen ez aurkitzeko moduan, simulazio-muntaia osoa hondatuko bailuke horrek.
LANBIDE EKIMENA
191
Bilaketa
Ohiko lekuetatik lehen miaketa egin ondoren, talde handia bilaketa sistematikoa antolatzeko bilduko da.
Jokoa mendian egiten denean, honela antola daiteke:
Partaideak taldeka banatzea.
Arakatu beharreko mendi-zonak banatzea. Talde bakoitzari zonako krokis sinple bat
ematea komeni da.
Taldeei non bila dezaketen azaltzea: muinoak, sasiak, zuloak...
Erreferentzia-puntuak seinalatzea, taldeak gal ez daitezen eta elkargune izan daitezen.
Taldeei txilibituren bat ematea elkarrekin komunikatzeko, eta soinu-seinaleen

kode sinple bat:
Txistu bat: segi bilatzen. Bi txistu: hurbilen dagoen elkargunera etorri.
Hiru txistu: laguntza behar dugu.
Hainbat txistu luze, elkarren segidan: bukatu da bilaketa, goazen abiapuntura.
Taldeei bilaketa-zona klarion-seinalez markatzea ahalbidetzea, beste taldeek leku

berean bila ez dezaten.
Jokoa gauez egiten bada, norbanakoei eskumuturreko zuri batzuk emango zaizkie,
hobeto ikus daitezen, eta linternak ere emango zaizkie.
Galdutakoa aurkitzea
Galdutakoa begirale batek aurkituko du. Bien artean, honako galdera hauen azalpen
logiko bat prestatuko dute: non aurkitu du? Zer gertatu zaio galtzeko? Nondik ibili da? Beldurrik
pasa al du?
Azken hausnarketa
Talde osoa bilduta, esperientzia baloratuko da eta egindako bilaketa prozesua aztertuko
da. Une egokia da galdu den neskak edo mutilak taldean protagonismoa hartzeko eta gainerako
kideak hari erreparatzeko. Halaber, taldeak daukan antolamendua nolakoa den, bilaketan zehar
izandako erantzukizuna, etab. azter daitezke.
LANBIDE EKIMENA
192
Detektibeen festa
Bizi izandako esperientzia aprobetxatuta, festa bat antolatuko da handik egun
batzuetara, non aurkikuntzara eta behaketara bideratutako jokoak eta jarduerak antolatuko
baitira. Jaian jokoak, mozorroak eta adimena eta behaketa zorroztea eskatzen duten probak
txandakatuko dira. Kapitulua ixten duen dokumentuan, badago gidoi bat balizko detektibeen
festa horretarako.
5.4.2.4. Animatzailearentzako oharrak

Animatzaileek jokoaren azpiegitura osoa ongi prestatuta izan behar dute, baina bat-batekotasuna eta berezkotasuna erakutsi behar dute beti, gertakariak jazo ahala egituratzen
diren simulazioa baita. Ez dugu ahaztu behar jokoaren protagonista galdutakoa dela, leku
erosoan gordeko eta ezkutatuko dena, begirale batek lagunduta eta, jakina, begiluzeengandik urrun.
Inoiz ez da jokoaren sekretua azaldu behar. Funtsezkoak dira sekretua eta ustekabea.
Jokoa egin ondoren eta bere gorabehera eta heziketa-faktoreak aztertu ondoren,
taldeko lokarriak sendotzen laguntzen duen jarduera komunen bat antola daiteke. Martxa luze
bat une egokia da helburu hori betetzeko.
Mendian garatzen den joko honen eskema guztia hiri-ingurunera egoki daiteke.
Nolanahi ere, komeni da begirale batek galdutakoaren bila irteten diren taldeei laguntzea.
Detektibeen festarako gidoia
Jokoak:
-
Behatzekoak
Trebeziazkoak
Aurkitzekoak
Jokoaren inguruan biltzeko pertsonaia misteriotsu bat sartzea.
Mozorrotutako begirale batek bere mozorrotik hainbat gauza aterako ditu: ogi-puska,
galtzerdia, poxpolua, plastikozko poltsa, txilibitua, lata, adartxoa, papera...
LANBIDE EKIMENA
193
Festa amaitzean, neska-mutilek hark erakutsi dituen objektuak aipatuko dituzte.
Partaideak izaki misteriotsuz mozorrotzen dira.
Trebezia-jokoak:
-
Adreilu-lasterketa
Garbantzua non dagoen asmatzea
Korapiloa askatzea
Aldez aurretik markatutako urratsei jarraitzea
Klabez idatzitako mezuak deszifratzea
5.4.3. Ibai-ibilaldia
5.4.3.1. Sarrera
Martxei buruzko kapituluan, ibilaldiaren kontzeptua azaldu dugu: martxa luzea eta
gogorra, non hainbat parajetan barrena ibiltzen baikara.
Ibai-ibilaldiak deskribatutako ezaugarri horiek guztiak ditu, eta beste elementu bat
gehiago ere bai: gehienbat mendiko ibai baten ertzetik igarotzen da.
Martxaren eragingarri guztiak ditu, eta gainera ibai batek dakartzan zailtasun eta arriskuei
aurre egitea: ur lasterrak, ur-jauziak, ibiak, zurrunbiloak...; arazo horiei aurre egin behar zaie,
eta behar bezala konpondu.
Mendiko jarduera guztiek bezalaxe, zailtasunak eta arazoak ditu, baina plangintza on
batez eta erabakimenez gainditu ahal izango dira.
5.4.3.2. Helburuak
Jardueraren oinarrian, edozein martxaren helburu komunak ditugu:
Esfortzu fisiko pertsonala egitea
Kideekin elkarbizitza egitea
Naturarekin harreman estua izatea
Izaera eta nortasuna lantzea
LANBIDE EKIMENA
194
Helburu horiei, beste zehatzago batzuk gehi diezazkiekegu:
Arrisku eta abentura bizitzea
Ibai bateko geologia, flora eta fauna aztertzea
Ibaiaren sorburua aurkitzea eta horren inguruan hainbat jarduera egitea
5.4.3.3. Ibaiaren ezaugarriak

Ibai guztiek ematen dute oinez ibilaldi bat egiteko aukera. Ibaiertzean zehar ibiltzeko,
ibaiak hainbat ezaugarri izan behar ditu:
Emaria
Oso alderdi garrantzitsua da. Emari handiko ibaia bada, ezinezkoa izango da handik
oinez ibiltzea, ibitik igarotzea... Emari gutxikoa bada, berriz, ibilaldiak emozioa izan dezan
eragingarri guztiak galduko ditu, baldin eta helburua sorburua bilatzea eta ubidean jarduera
batzuk burutzea ez bada.
Emariaren arazoak ibilaldia egiteko hautatu dugun ibai-tartearekin dauka zerikusia.
Ibaiaren goi-aldeko tartea bada, gehienetan ur gutxi izango da eta mendiko erreka
izango da. Behe-aldeko tartea oso urtsua izaten da, emari handikoa, eta nekez ibili ahal izango
gara handik zehar.
Proposatutako jarduerarako, tarte ideala erdialde-goikoa da. Kontuan hartu behar dugu
beti, oro har, uraren altuerak ez duela gerria gainditu behar, alderdik sakonenean.
Uraren tenperatura eta giroa

Uraren tenperatura faktore garrantzitsua da, bertan egongo garen denbora erabakiko
baitu. Ideala tenperatura epela da, uretan hainbat ordu egotea ahalbidetzen duena.
Tenperaturak baxuak direnean, ubidean denbora luzez egoten bagara, arazo fisikoak
sor dakizkiguke, hotzeriak eta beheko gorputz-adarretako izozte txikiak, alegia.
Ibaiarekiko komunikazio-bideak
Ibilaldia egiteko aukeratu dugun ibai-tarteak hainbat puntu izan behar ditu, laguntzako
auto bat ibil daitekeen errepidera edo pistara irteteko.
LANBIDE EKIMENA
195
Ibaiaren ubidean, erraz gerta daitezke istripu txikiak. Eta beste edozein jardueratan
bezala, zaurituren bat azkar eraman beharra gerta liteke.
Eguraldi euritsua dagoenean, edota ibaiaren goiko aldean zingirak daudenean, azkar
ebakuatzea eskatzen duten ur-goraldiak gerta daitezke.
Ibaitik hurbil dauden kanpatze-zonak

Hainbat egunetako ibilaldia planifikatzen badugu, ibaitik hurbil kanpatze-lekuren bat
izan beharko dugu.
Zona horiek, ere, komunikatuta egongo dira, bertara auto bat iritsi ahal izateko, eta ibaia
baino gorago egongo dira, ur-emariak bat-batean gora egin duelako kanpalekuan uholderik
gerta ez dadin.
5.4.3.4. Ibilaldiko baldintzak

Ibilaldia egiteko ibaiak izan behar dituen baldintzak aztertu ondoren, ibilaldiarenak
berarenak hartu behar ditugu kontuan. Datu horiekin, proiektua egingo dugu.
Partaideak
Ibaiko ibilaldiaren zailtasuna zuzenean proportzionala da partaideen kopuruarekiko.
Kopuru handiegia izateak oinarrizko alderdi batzuk erabat korapilatzen ditu, hala nola kanpatzeko zona, hornidura, ordutegiak, pasabide zailak, segurtasuna, etab.
Esperientziak dioskunez, partaideen kopuru ideala ez da hogeitik gorakoa izango,
animatzaileak barne hartuta.
Kontuan hartzeko beste alderdi bat adina da. Gogortasuna eta etengabe aurre egin
beharreko arriskuak kontuan hartuta, komeni da partaideak 15 urtetik gorakoak izatea, garapen
fisikoan nahiz erantzukizunean helduak baitira jadanik.
Partaideen esperientzia eta prestaketa kontuan hartzekoak dira. Esfortzu fisiko handia
egiteko entrenatuta egotea eskatzen da, hala nola batzuetan uretan ibiltzeko, beharrezkoa
denean pasabide zailetatik igotzeko, ibaiaren korronteari aurre egiteko... Mendiko jardueretan
nolabaiteko esperientzia eskatzen da.
Jarduera planifikatzen eta antolatzen duen animatzaile-taldeak oso kontuan hartu
beharko du partaideen prestaketa eta ibilaldiaren gogortasuna bateratu beharko dituela.
LANBIDE EKIMENA
196
Urte-sasoia
Ibai-ibilaldia egiteko sasoirik egokiena, klima epeletan, udaberriaren hasiera da, tenperatura gora egiten hasi denean eta oraindik udako ekaitzak hasi ez direnean.
Sasoi horretan, ibaiak oraindik ez du izotza urtzearen ur guztia jaso, eta bere maila
ibiltzeko egokiena da.
Pazko-garaiak ezaugarri horiek dauzka eta, autonomia-erkidego batzuetan, neska-mutilek oporrak dituzte eskolan.
Udak tenperatura beroaren eta atseginaren abantaila dauka, baina, oro har, ibaiaren
emaria ez da egokia izaten.
Materiala
Jarduera hau egiteko, material berezi samarra behar izaten da:
Ibiltzeko, beharrezkoak dira gomazko zola duten zapatilak, uretarako zapatilak edo
asko pisatzen ez duten oihalezkoak, adibidez. Uretarako botak ez dira gomendagarriak, urez betetzen baitira erorialdi eta bustialdietan.
Motxilak iragazgaitza izan behar du, eta barnean daraman guztia plastikozko poltsa
independenteetan babestu beharko dugu.
Motxilan, arropa lehorra eduki behar dugu, martxa amaituta aldatzeko.
Ibaitik ibiltzeko jantzirik onena praka motzak eta kirolezkoak eta kamiseta soilak dira.
Arropa bustia astuna da eta mugimenduak zaildu egiten ditu.
Sokak elementu garrantzitsua dira; izan ere, edozein unetan, beharrezkoa izan daiteke espedizioko kideak biltzea, zona arriskutsuetan istripuak saihesteko.
Laguntzako autoa funtsezkoa da. Bertan etaparen bukaeran behar izango diren
elementuak eramango dira: dendak, janaria, su txikiak, lumogasak...
LANBIDE EKIMENA
197
Elikadura
Hainbat egunetako martxa izanik, elikadura osoa izateaz arduratu behar dugu.
Egun pare baterako, nahikoa da etxean prestatutako janaria eta sakotontzian sartuta:
tortilak, xerrak, oilaskoa, arrautza gogortuak... Sakotontziak berak zopa pixka bat, esnea,
infusioak, etab. berotzeko balio du.
Egun gehiago direnean, elikadurak aldatu egin behar du osagaietan eta forman, otordu
beroak eta zaindutako energia-gehikuntzak egiten saiatuz.
Otordu nagusiak martxa egin ondoren egingo dira beti. Martxaren aurretik egingo balitz,
bizpahiru orduz liseriketa egin ondoren ibiliko gara ibaiaren ubidetik.
5.4.3.5. Martxaren plangintza
Martxaren kokapena
Funtsezkoa da ibai-tarte egokia aurkitzea. Lehen aipatutako ezaugarriak izan behar
ditu. Kontuan hartu behar dira hurbil dauden herriak, ur edangarria har daitekeen guneak, lehen
sorospeneko zentroak... Eta martxa bat egiteko azaldu ditugun alderdi guztiak.
Dosifikazioa, etapak, iraupena eta ordutegia

Lehen etapak beroketarena izan behar du, ez oso gogorra eta ez oso luzea.
Hurrengoek gogortasun handiagoa izango dute, eta azkenik, ahalegin normala eskatzen
duten etapak izango ditugu.
Etapak kanpatzeko zonen eta jateko eta atsedena hartzeko guneen araberakoak
ere izango dira. Gune horiek modu egokian banatu behar dira, eta bat etorriko dira etaparen
gogortasunarekin.
5.4.3.6. Jarduera paraleloak
Ibaiaren azterketa geologikoa

Ibaitik behera goazen neurrian, haitz higatuak ikusi ahal izango ditugu. Hainbat faktorek
esku hartu du materialen higaduran.
Higaduraren arrazoiak bi dira, funtsean: uraren indarra eta arrastatutako materialak.
LANBIDE EKIMENA
198
Halaber, terrazak daudela ikus dezakegu, eta ibaiaren bizitzari buruzko bi datu garrantzitsu ematen dizkigute horiek: garai batzuetan ibaiak, indar handia zuelako, bortizki higatzen
zuela, eta beste batzuetan energia gutxi zuela eta eramandako materialak jalki egiten zituela.
Badaude gaiari buruzko azterlan interesgarriak geologiako liburuetan.
Natura
Behatzeko eta aztertzeko erraza den alderdi bat ibaia dabilen hainbat zonatako faunaren eta floraren arteko erlazioa da.
Ur lasterretako zonetan, landareak uraren abiadurara nola egokitzen diren ikusiko dugu.
Koadro bat egin daiteke, egokitzen diren espezieak eta daukaten morfologia aipatuz.
Behaketa berak egin daitezke animaliei dagokienez ere: arrain, anfibio, narrasti, hegazti
eta abarri dagokienez.
Ur bareetako zonetan, ur lasterretako zonetan ikusitako morfologiak aldatu egingo dira.
Hori guztiak behatu eta kapitulu honen amaierako dokumentua bezalako behaketa-fitxetan jaso daitezke.
Lehorretik ibiltzea
Ibilaldia, uneren batean ibaitik kanpokoa izango da. Egoera hori aprobetxa dezakegu
bide-mapak, martxa-fitxak, profil topografikoak eta antzeko jarduerak egiteko.
5.4.3.7. Animatzailearentzako oharra

Jarduera hau egitea erabakitzen duen animatzailearentzako lehen oharra segurtasunari
buruzkoa da.
Ibaiko ibilaldiak, segurtasunari dagokionez, ez du atari zabaleko beste edozein teknikak
baino zailtasun handiagorik. Gerta litezkeenak kontrolatu egiten dira, neurri jakin batzuk hartzen
dituen plangintza egokiaren bitartez.
LANBIDE EKIMENA
199
Neurri horietako batzuk hauexek dira:
Arriskurik ohikoena haitz bustietan irristatzea da. Alderdi hori ondo zainduta, kolpe
eta zauri asko saihets daitezke.
Ez labaintzeko, oina harri solteetan ez jartzen saiatu behar dugu, eta sendotasun eta
segurtasun handiagoa dutenak bilatu behar ditugu beti.
Ibaian osin edo sakonera handiko zonak saihestu egin behar ditugu. Zurrunbiloak
sakoneraren adierazle onak dira.
Martxak ez du sartu behar ur lasterren zonetan eta korronte handietan.
Animatzaileak eguraldia aurreikusi behar du; izan ere, uholdeak ekaitzak eta euri-jasa handiak izan ondoren gertatzen dira.
Ibaian bizi diren animaliei arretaz begiratu behar zaie. Ustekabe desatseginak saihestu behar dira satitsu, uretako suge, arratoi, igaraba eta abarrekin; ez dira batere
arriskutsuak, baina ezustekoaren eta arreta galtzearen ondorioz erori egin gaitezke.
Animaliaren batek hozka egitekotan, beti komeni da han bertan harrapatzen saiatzea,
ondoren haren analisia egiteko.
Ahal delarik, komeni da kaskoa erabiltzea, erortzekotan buruan kolperik ez hartzeko.

Elementu hori, ordea, ez da ezinbestekoa ibaiko ibilaldia behar bezala egiteko.
5.4.3.8. Ibaiko ibilaldiaren adibidea

Kontatuko dugun ibaiko ibilaldia ibilaldi luze baten amaiera izan zen, Castello-ko
probintziaren mendietan zehar, Penyagolosa mazizoan, Valentziako Autonomia Erkidegoko
gailurrik ederrenetako eta garaietako batean, alegia.
Ibaiko ibilaldia Villahermosa eta Ludiente herrien artean izan zen; bi herri horietatik ibai
bera igarotzen da, Villahermosa.
Lehen aipatutako ezaugarri guztiak dituen ibai-tartea da:
Erdialdeko/goiko tartea da
Emari egokia dauka
Urez hornitzeko guneak, ugariak eta ongi kokatuak
Autoaz iritsi ahal izateko kanpatzeko lekuak
LANBIDE EKIMENA
200
Ibaiko ibilaldi honek hiru etapa izan zituen, hauexek:
Villahermosa del Ro Puente de Zucaina (8,5 km)
Puente de Zucaina Fuente Valentina (6 km)
Fuente Valentina Ludiente (2 km)

(Ikus krokisa)
Lehen etapa izan zen gogorrena, jadanik ibilaldian hiru egun generamatzala kontuan
hartuta. Villahermosa del Ro-tik abiatu ginen, eta ubidetik Cedramn-eraino jaitsi ginen, otordu
bat egiteko leku egokia. Arratsaldez, aldi batez errepidez ibili ginen, ibaiarekin berriro
elkartu arte; ibaiari jarraiki, Zucaina-raino iritsi arte jarraitu genuen, eta han kanpatzeko
zona ezin hobea dago.
Bigarren eguna Zucainan hasi zen, ibaiari Giraba de Abajo-raino jarraituz, eta han izan
genuen bazkaria. Arratsaldez, eta ibaian sartu gabe, Fuente Valentina-raino iritsi ginen, kanpatzeko eta atseden hartzeko lekuan.
Hirugarren egunekoa oso laburra izan zen. Denbora gutxian iritsi ginen Ludiente-ra, eta
handik hartu genuen itzultzeko autobusa.
Krokisean, lehen etapa errepidearen paraleloa dela ikus dezakegu, eta baita puntu
batzuetan errepideak ebakitzen duela ere. Horrela, laguntzako autoarena eta irteteko bidearena
konponduta zeuden.
Lehen eguneko bazkaria Cedramn-en izan zen, autoz erraz irits daitekeen herrian;
horrela, partaideek ez zuten janari guztiaren zama hartu beharrik izan.
Bazkalostean, martxak errepidez jarraitu zuen. Aldaketa horren arrazoia, liseriketa egin
aurretik uretan ez sartzea izan zen. Ondoren, ibilaldiak ibaiari jarraitu zion berriro, kanpatzeko
lekura iritsi arte.
Mapan bigarren etapan egindako bideari begiratuta, ibaitik irtetea ahalbidetzen duten
hainbat bide daudela ikus dezakegu.
Bigarren eguneko bazkaria Giraba de Abajo-n egin genuen, eta herri horretara ere
autoz irits daiteke.
Hirugarren etapak ez du zailtasunik, bidea oso erraza eta laburra baita.
LANBIDE EKIMENA
201
Etapak gero leunagoak eta laburragoak dira. Alderdi horrek erraztu egiten du ibilaldia,
partaideek metatzen duten nekea nahiko handia baita azken egunetan.
Ibaiko ibilaldiak laguntzako auto bat dauka uneoro, eta ubidetik irteteko komunikabide azkarrak.
5.4.4. Ibilbideetan gidatzea, orientatzea

5.4.4.1. Orientatzeko oinarrizko ezaupideak
Zer da orientatzea?
Orientatzearen ideia iparrorratza eskuetan duen eta lerro, ohar, kurba eta gauza arraroz
jositako plano ezin konplexuagora makurtuta dagoen pertsonarekin lotzen dugu. Irudi horrek ez
du zerikusi handirik errealitatearekin; izan ere, orientazioa, praktikan, ez da beti horrela gertatzen.
Mendian, adibidez, erraza da orientatzen, orografia malkartsua duenez, bideen trazaketa
puntu erraz eta irisgarrietatik egiten baita: zintzur, lepo, mendi-hegal eta abarretatik.
Horregatik, eta ikusmena ona den egunetan, ez da beharrezkoa izango iparrorratzik
edo planorik; biderik onena errazena dirudiena izango da.
Jende gutxi ibiltzen den lekuetatik gabiltzanean, markatu gabeko bideetan barrena eta
biderik gabeko mendietan, orientazio-nozio batzuk behar izango ditugu ordea.
Orientazio-nozio soil batzuk

a) Eguzki bidez orientatzea
Goizez bada, behatzailea bere eskuinaldea eguzkia irteten den lekua den posizioan
jarriko da. Eskuinalde hori ekialdea izango da. Ezkerraldeak mendebaldea erakutsiko du.
Iparraldea aurrean egongo da, eta atzean, hegoaldea.
Eguerdian, iparreko gure hemisferioan, nahikoa da eguzkiari bizkarra ematea aurreantz
ematen duen itzalak iparraldea erakuts dezan. Gainerako puntu kardinalak lehen deskribatu
bezala kokatuta daude.
LANBIDE EKIMENA
202
b) Izarren bidez
Ipar hemisferioan bizi garenontzat, Ipar-izarrak iparra erakutsiko digu beti.
Izan hori aurkitzeko, Hartz Nagusiaz baliatuko gara; orga izeneko haren aldea erraz
aurki dezakegu, bere forma bereziagatik.
Atzeko bi izarrak irudimenezko marra batez lotzen baditugu, eta marra hori orgaren
azken bi izarren arteko distantzia bost bat aldiz luzatzen badugu, Ipar Izarra aurkituko dugu.
d) Aztarnen bidez
Harresiak: lehorrak egon ohi dira hegoaldera begira dagoen aldean, eta hezeak
iparraldera begira dagoenean.
Zuhaitzak: zuhaitz bakartuek orientazio gisa balio dute, beren eraztunak lodiagoak
baitira hegoalderantz, eta meheagoak iparralderantz.
Landareak: zuhaitzak eta haitzak estaltzen dituzten goroldioa eta likena hobeto eta
gehiago hazten dira hezetasuna dagoen lekuan, hau da, eguzkia falta den lekuan.
Beraz, haiek dauden lekuak iparra adieraziko digu.
Elurra: kolore zuriagoa dauka eta errazago urtzen da hegoaldera begira dauden
mendi-hegaletan.
Eliza zaharrak: aldarea ekialdera begira egon ohi da, tradizio zahar bati jarraiki.
Ibilbideak
Leku batetik bestera doan ibilbide jakin bat egiteko, iparrorratza erabil daiteke, teknikoki,
edota nahikoa izango da mapa erabiltzea, erreferentzia-puntu nagusiei erreparatuz.
Oro har, nahikoa da mapan bide bat marraztea, markatutako bideei jarraiki eta hainbat
erreferentzia kontuan hartuz, hala nola: gailur handiak, ibaiak, baserriak, errepideak, etab.
Mapari jarraituz eta erreferentzia-puntuei erreparatuz, erraz iritsiko gara nahi dugun
lekura.
LANBIDE EKIMENA
203
5.4.4.1. Aplikazio praktikoko jokoak
Zirkulu zentrokidearen teknika

a) Azalpena
Teknika honek partaideak talde txikitan banatzea eskatzen du, hainbat kilometrotako
erradioa duen zirkunferentzia batean zehar.
Horrela banatuta eta antolatuta, plano bat eta iparrorratz bat ematen zaie, planoan
markatuta dagoen elkargune bat beren kasa bila dezaten, zirkunferentziaren barruan egongo
dena, ordu jakin batean iristeko.
b) Helburuak
Orientazio- eta planimetria-ezaupideak praktikatzea.
Erantzukizun-maila areagotzea, zeregin bat epe finko batean betez eta ekipo gisa
koordinatuz.
Nork bere buruagan konfiantza hartzea, begiralearen laguntzarik gabe nolabaiteko

zailtasuna duen jarduera egiteko garaian.
c) Animatzailearentzako oharrak
Atari zabaleko teknika hau probetxugarria izan dadin, hauxe hartu behar da kontuan:
Partaideen gutxieneko adina 13 urte ingurukoa izango da; mendian bakarrik

egon eta ibili beharko dute.
Partaideek orientazioko eta planimetriako gutxienezko ezaupide batzuk izan beharko

dituzte, horietaz baliatu beharko dute zehaztutako puntura iristeko.
Partaide-talde bakoitza 3-4 pertsonakoa izango da, denen partaidetza bermatzearren.
Ahalik eta animatzaile- eta begirale kopuru handiena kokatuko da neska-mutilak

igaroko diren funtsezko lekuetan. Haien eginkizuna prebentziozkoa besterik ez da
izango; taldeei lagundu gabe eta orientazio-elementuak eskaini gabe egongo dira.
Teknika landuko den lekua, ahal izanez gero, menditsua eta partaideentzat
ezezaguna izango da. Ongi komunikatuta egongo da, eta bertako mapa eguneatuak egongo dira.
LANBIDE EKIMENA
204
Bilgune nagusia alde guztietatik izango da irisgarria, eta ez du sarbide arriskutsurik

izango. Leku hori bazkaltzeko hautatzen bada, ur edangarria izango du, eta baita
janaria ekarri ahal izateko sarbidea ere.
Komeni da partaideak abiapuntura autoz iristea.
Taldeak eratzeko, esperientzia duten partaideak hasiberriekin nahastuko dira, eta ez

dira orientazioaren gaia ezagutzen ez duten neska-mutilen taldeak egingo, zalanzarik gabe galdu egingo baitira.
d) Baliabideak
Auto bat behar da, partaideak beren abiapuntuetara eramateko. Talde bakoitzeko, iparrorratz bat eta plano eguneratu bat.
Talde bakoitzak, abiatzeko unean, txilibitu bat jasoko du, eta galtzekotan soilik erabili
beharko du. Elementu horrek animatzaile- eta begirale-taldeari galduta ibil litekeen taldea
aurkitzen lagunduko dio.
e) Ondorengo lana
Beren kasa orientatuta, menditik ibili ostean, komeni da egindako lanaren, aurkitutako
zailtasunen eta ikasitako elementuen ebaluazioa egitea.
Komeni da talde bakoitzak bere ekintza-orria betetzea, non egiten dituzten ekintzak eta
arazoak konpontzeko moduan zehazten baitituzte. Elementu horrek erraztu egingo du ondorengo ebaluazioa eta orientazioari buruzko ezaupide berriak ekarriko ditu.
Ipar-izarraren teknika
a) Azalpena
Teknika sinplea da, aurreko atalean deskribatutakoaren antzekoa. Aparteko pizgarri bat
dauka: gauez egiten da, eta taldeek izarrak besterik ez dituzte orientatzeko.
Teknika horren arabera, taldeak ezaugarri jakin batzuk (aurrerago azalduko ditugu)
dituen zona batera eraman eta lerroan antolatu behar dira, talde batetik bestera kilometro
bateko distantzia dagoela, eta Ipar-izarrerantz ibiltzen badira, kilometro batzuetan, errepide
batera iritsiko direla eta han autoak jasoko dituela azaldu behar zaie.
LANBIDE EKIMENA
205
b) Helburuak
Izarren bidezko orientazioari dagozkion ezaupideak lantzea
Erantzukizuna areagotzea, egoera zail bati aurre eginez
c) Animatzailearentzako oharrak
Teknika behar bezala burutzeko, honako hau hartu behar da kontuan:
Partaideen adina eta beren ezaupideak. Denak 13-14 urtetik gorakoak izango dira,
eta gaueko martxaren bat egindakoak.
Orientazioari buruzko gutxienezko ezaupide batzuk izango dituzte, oro har, eta
izarren bidezkoari buruz batez ere.
Animatzaile kopurua partaide-talde bakoitzeko bat izango da. Komeni ez bada ere,
lehen aldietan, eta talde hasiberriak direnean, begirale edo animatzaile bat joan
daiteke talde bakoitzarekin. Hala balitz, isilik egongo da martxa guztian zehar, eta
arriskua badago soilik baino ez du parte hartuko.
d) Lekua hautatzea
Teknika honen plangintza egiterakoan, komeni da lekua ongi aukeratzea, honako ezaugarri
hauek izan behar dituenez:
Leku laua izango da, oztopo gutxikoa eta zona arriskutsurik gabekoa.
Errepide bat egongo da, zuzen samarra, bidean zehar.
Animatzaileak taldeak Ipar-izarrerantz joango direla aurreikusiko du, iparralderantz

alegia. Horregatik, taldeak ibiliko diren ordeka errepidearen hegoaldera egongo da,
eta errepideak ekialdea/mendebaldea norabidea izango du.
Abiapuntuak hautatu beharko dira.
Talde bakoitzaren abiapuntuak errepidearekiko paraleloa den lerroari jarrai diezaioke,

edota zirkuluerdi bat osa dezake, talde guztiek puntu batean topo egingo dutela kontuan
hartuta, Ipar-izarrak erakusten duen noranzkoan ibiliz gero.
e) Garraioa
Beharrezkoa da auto batek edo batzuek taldeak abiapunturaino eramatea, lehen eta
azken taldearen artean dagoen distantzia dela-eta.
Era berean, beharrezkoa da autoa errepidera iristen diren taldeak jasoz igarotzea.
Taldeak errepidera iritsita, bi aukera daude. Bide ertzean gera daitezke, jasoak izatearen zain, edota handik ibil daitezke, taldeak biltzeko aurrez finkatutako puntu batera iristeko.
LANBIDE EKIMENA
206
f) Materialak
Auto bat edo batzuk, taldeak abiapuntura eramateko eta, gaueko orientazio-martxa
bukatuta, jasotzeko.
Gaueko martxa denez, linternarik gabe egingo da.
Animatzaileak gau oskarbia izango dela ziurtatu beharko du, izarrak argi eta
garbi ikusteko.
Talde bakoitzak txilibitu bat jasoko du, galera edo arrisku larria dagoenean soilik
erabiltzeko.
g) Ebaluazioa
Komeni da, teknika amaitutakoan, ebaluazio-bilera bat egitea, non hainbat alderdi
aztertuko diren:
Gaueko martxa nolakoa izan den
Orientazio-praktikako zailtasunak
Taldearen batasuna eta elkartasuna
Beste alderdi aipagarriren bat
5.4.5. Atari zabaleko teknikak aplikatzeko jokoak

5.4.5.1. Sarrera
Atal honetan, atari zabaleko teknikak aplikatzeko joko-bateria bat eskaintzen da, hala
nola: sokagintza, mendizaletasuna, sorospenak, etab.
Horrelako jokoak bestelako teknika batzuei aplika dakizkieke; adibidez: musika, marrazki,
antzerki, gorputz hezkuntza, eskulan eta abarri partaideen jakintza eta esperientzien arabera.
Bai jokoak, bai jokoen girotzea, fantasiaren eta fikzioaren munduarekin lotutako giroan
kokatzen dira.
Emaitza ezin hobeak izaten dituzte nerabezaro aurreko 10-13 urte bitarteko neska-mutilek egiten dituztenean.
5.4.5.2. Helburuak
Jokoak ludikotasunarekin lotutako helburu orokor batzuk baditu ere, ondoren deskribatuko ditugun joko motak xede zehatz batzuk dituzte, ezaupideak eta trebetasunak
eskuratzea, alegia.
LANBIDE EKIMENA
207
Helburu nagusi hauek aipa ditzakegu:

a) Ondoren mendi-jarduerak erraz burutu ahal izateko, oinarrizko ezaupideak eskuratzea
eta asimilatzea.
b) Atari zabaleko arloan, alderdi ludikoak eta entretenimenduzkoak garatzea eta sendotzea.
c) Talde-kohesioa eta elkarlana sustatzea.
d) Jarduera fisikoen garapena motibatzea, adimen-zorroztasuna eta arazo praktikoen
konponbidea barne hartuta.
5.4.5.3. Joko-bateria
Galaxiarteko inperioa eta kristal energetikoa

a) Helburuak
Partaideen irudimena areagotzea
Sorospenari eta mendizaletasunari dagozkien teknika batzuk ikastea
Joko handirako espazioak sortzea
b) Garapena
Rally moduko joko handi bat da. Partaideek 15 kontrol dituen ibilbidea egin beharko dute.
Kontrol bakoitzean, hiru proba desberdin egingo dituzte: bata motxilen prestaketari buruzkoa,
bestea gaitasun fisikoei buruzkoa, eta hirugarrena, sokagintza edo sorospenari buruzkoa.
Talde batek kontrol bateko probak gainditzen dituen bakoitzean, ispilu-koadrotxo bat
jasoko du, egur batean itsatsiko duena, ispilu bat osatzeko.
Ispilu-zatia jasotzen duenean, mezu baten zati bat entregatuko zaio; mezua osatu
ondoren, behar bezala irakurri ahal izango da ispilu-taulan sortzen duen islan.
Ahalik eta denbora laburrenean ispilua osatzea eta mezua irakurtzea lortzen duen
taldeak irabaziko du.
Talde bakoitzarekin batera begirale bat joango da, jakintzaren iturria alegia, Galaxian
zehar lagunduko diena.
c) Girotzea
Partaideak galaxiaren zaindariak izango dira, eta aire-espazioko patruiletan banatuko dira.
LANBIDE EKIMENA
208
Talde bakoitzarekin ibiliko diren begiraleak irakasle eta laguntzaile izango dituzten
indarra eta jakintza-iturria izango dira, eta galaxien arteko etsaitasun-giroaren eta espazio
siderala zeharkatzen duten taldearen arteko bitartekariak.
d) Girotzearen adibide zehatza
TALDE PARTE-HARTZAILEAK
Taldeak hiru badira, honela dei diezaiekegu: Saturno I, II eta III.
BEGIRALE LAGUNTZAILEAK
Begirale laguntzaileek honela dute izena: Argon, Kripton eta Radon. Horrela deituz
baino ez dute erantzungo.
MEZUA
Mezua osatzen dutenean, kontroletan jasotako zati guztiak batuta, honelako esaldia
ager daiteke:
Galaxiako zaindariok, ez galdetu zuen begiraleei zer egin dezaketen zuengatik,
pentsa ezazue zer egin dezakezuen zuek haiengatik.
GALAXIAREN KROKISA. KONTROLAK

-
Inperioko hiriburua: jantokiak
Espazioarteko atea: kanpaleku edo koloniako atea
Meteoritoen putzua: harrobi zaharra
Arantza energetikoen eremua: pinudi txikia
Joe gaztearen bizilekua: begiraleen denda
Arantza bakartia: pinu bakartia
Sekulan Ez zubia: hurbileko zubia
Haratago: kanpaleku edo koloniako mugetatik kanpo
Hiri Esekiaren hondakinak: txabola zahar baten hondakinak
Santutegi galaktikoa: baseliza
Agerpena: komunak
Joe zaharraren bizilekua: kanpaleku-buruaren denda
Azken gudua: hurbileko hondakinak
Sare babeslea: sareren bat
Gerlariaren atsedena: iturri bat
LANBIDE EKIMENA
209
PROBEN ADIBIDEA
SOKAGINTZA
-
Taldearen zapatila guztien lokarriak lotzea, kizkurren bidez
5 korapilo desberdin egin soka berean
Amarradura karratua egin
Amarradura paraleloa egin
X itxurako amarradura egin
Txirikorda bat egin
Sare txiki bat ehun (ehulearen korapiloak)
Egur-azaoa lotzea (aizkolariaren korapiloa)
Korapiloa askatzea
Zuhaitzera ihes-korapilo batez igotzea
Soka batez taldekide guztiak lotzea, ahalik eta azkarren
MENDIZALETASUNA
-
Motxila egiten ari zara. Badakizu kanpatzeko lekura goizez iritsiko zarela.
Non ezarriko duzu zakua?
(Barrualdean, gauera arte ez baita erabiltzen zakua)
Non jartzen dira objektu ziztagarriak motxilan?

(Alboetako poltsikoetan)
Norantz ez du begiratu behar dendak?

(Iparralderantz)
Zein dira errepidez martxa egiteko oinetakorik onenak?

(Zapatilak)
Nola ibili behar da errepidean?

(Bata bestearen atzetik eta ezkerretik)
Zein dira martxa baterako janaririk onenak?

(Fruitu lehorrak)
Zer da vivac-zorroa?
(Vivac-en lo egiteko zakua estaltzen duen zorro iragazgaitza eta transpiragarria)
Zein dira larruazala eguratseko elementuetatik babesteko beharrezko elementuak?

(Txanoa, kakao-krema, eguzkitarako betaurrekoak, krema polarizatzailea)
LANBIDE EKIMENA
210
SOROSPENA
-
Keinu bidez, botikineko elementuren bat eskatu begiraleari
Beso-euskarri bat egitea
Burua bendatzea
Ohatila inprobisatua egitea eta taldekide bat hurrengo kontroleraino eramatea
Zein dira beherakoa sendatzeko hartuko zenituzkeen janariak?

(Sagar-azala eta arroza zuria)
Zein dira idorreriari aurre egiteko hartuko zenituzkeen janariak?

(Aranak edo aran-marmelada)
PROBA FISIKOAK
-
Zapatilen lokarriak atera eta berriro ezartzea
20 jauzi egitea, batzuk bestearen gainean jarrita
Zapatak zutik aldatzea
Giza dorrea egitea
Punteria harriak pote bati jaurtiz probatzea
Ur freskoa duen kantinplora bilatu eta kontrolera ekartzea
Urez betetako ontzitik, burdinazko plantxa txiki bat ahoz ateratzea
Hurrengo kontrolera arte tren itsua egitea
Dantza bat dantzatzea
Denak batera abesti bat kantatzea, ahalik eta hobekien afinatuta
Txiste bat antzeztea
Denda guztietako pikatxoiak kontatzea
Begirale guztien izen-abizenak bilatzea
Jones mukizuak eta azken motxila

a) Helburuak
Mugimenduen koordinazioa eta abiadura sustatzea.
Motxilan jarri beharreko objektuak eta elementuak zeintzuk diren ikastea.
b) Garapena
Bi taldek soilik parte hartzen duten jokoa da. Jokoak bi zati dauzka.
LANBIDE EKIMENA
211
Lehen zatian, taldeko kide bakoitzak motxila barruan jar daitekeen objektuetako baten
izena hartuko du.
Talde bakoitzeko kideen kopurua bera izango da, taldeari emandako objektu-izen
bakoitzak bere parekoa izango baitu beste taldean, zapiaren jokoan bi taldeetako kideei
zenbakia ematen zaienean bezalaxe.
Horrela izendatuta, bi taldeak lurrean egindako marra baten bi muturretan ezarriko dira.
Begirale bat jarriko da bi taldeen erdian.
Begiralean baloi bat botako du aurrerantz eta, aldi berean, bi taldeetan banatutako objektu-izen bat esango du ozenki.
Objektuaren izena entzutean, objektu-izen hori dagokien bi jokalariak (talde bakoitzeko
bat) baloia hartzera abiatuko dira korrika.
Baloia hartzen duena izango da jokoaren bigarren zatiko protagonista.
Bigarren zatirako, taldeak zirkulu zentrokideetan ezarriko dira, honela:
Erdian baloia hartu duen jokalaria egongo da.
Bere inguruan, nolabaiteko distantzian, aurkako taldea ezarriko da.
Aurrekoen inguruan, kanporago, zirkuluaren erdian dagoenaren taldekideak.
Erdian dagoen neskak edo mutilak baloia edukiko du berekin, eta bere egitekoa kanpoko
zirkuluan dauden kideei pasatzea izango da. Horiek baloia lurrera erori baino lehen harrapatu
beharko dute.
Zeregina ongi burutzea lortzen bada, baloia jasotzen duenak bere joko-izena esan
beharko du ozenki, eta baloia berriro zirkuluaren barruan dagoenari pasa.
Saioak huts egiten badu, aurkariak baloiaz jabetzen direlako, edota lurrean botea egin
duelako, jokoa lehen zatitik hasiko da berriro.
Motxilarik osoena egitea lortzen duen ekipoak irabaziko du, gauza desberdin gehien
dituenak, alegia.
LANBIDE EKIMENA
212
c) Girotzea
Hasierako marratik baloia hartzea lortu duelako, zirkuluaren barruan dagoen neska edo
mutila Indiana Jones da. Bere egitekoa kideei baloia behar bezala pasatzea da, azken motxila
lortzeko, hau da, motxilarik osoena.
d) Partaide kopurua
Partaide kopurua, guztira, 20-30 neska-mutilekoa, kide kopuru bereko bi taldetan banatuta.
e) Partaideen adina
9-12 urte bitarteko neska-mutilak.
f) Bestelako oharrak
Jokoa edozein patio edo zabalgunetan egin daiteke. Ez du ordubete baino gehiago
iraungo. Hobe da partaideak berriro jokatzeko gogoz geratzea.
Motxilako objektuen ordez bestelako objektu edo kontzeptuak erabil daitezke.
Botika-kutxa II: Itzulera

a) Helburuak
Larrialdiko botika-kutxa baten osagairik garrantzitsuenei buruzko ezaupideak

errepasatzea.
Gorputz-adierazpena sustatzea.
b) Garapena
Hainbat talde osatuko dira, 5-6 kidekoak, eta ilaran ezarriko dira.
Jokoaren animatzaileak, isilpean, ilara bakoitzeko lehenbizikoei botika-kutxako objektu bat
esango die. Horiek, seinale baten ondoren, eta keinuen bidez eta hitzik gabe betiere, ilarako bigarrenari begiraleak esandako objektua adieraziko die, eta horrela jarraituko du, azkeneraino iritsi arte.
Ilarako azkenak, zein objektu den ulertu ondoren, benetako botika-kutxa daukan begiralearengana joango da eta objektu hori eskatuko dio.
Botika-kutxako objekturik gehien lortzen dituen taldeak irabaziko du.
LANBIDE EKIMENA
213
c) Girotzea
2534. urtean gaude. Ontzi bat dabil espazio sideralean zehar, planeta urrun batean
mea atzeratzen duen kolonia baterako ordezko piezak garraiatzen.
Ontzia galdu egin da eta eskualde ezezagun batetik igaro da. Han izaki estralurtar baten
erasoa izan du, eta alde egin baino lehen, ontzian zihoazen asko zauritu ditu.
Bidaiak aurrera jarraitu du, tripulatzaile asko zaurituta. Denbora galdu dela-eta, komunikazioak huts egiten hasi dira eta oxigenoa agortzen ari da...
Espazioko jantziak jarrita, nabigatzaileak elkarren artean komunikatzen saiatzen dira,
tripulazioko medikuak eskatzen dituen botikak bilatzeko, zauritu guztiak nola edo ahala sendatzen saiatzeko.
d) Partaideen adina
Oso harrera ona izan du 9-11 urte bitartekoen aldetik.
e) Partaide kopurua
5-6 kideko hainbat talde.
f) Iraupena
30-45 minutu.
g) Materiala
Botika-kutxa oso bat.
h) Alternatibak
Joko hau eraikin baten barruan egin daiteke, baldin eta behar adinako espazioa badago.
Botika-kutxa bateko elementuekin egin bada ere, edozein objektu-multzoren elementuak ezagutu eta errepasatzeko erabil daiteke.
LANBIDE EKIMENA
214
5.4.6. Esentziak
5.4.6.1. Sarrera
Esentzia substantzia lurrinkorra da, usain indartsukoa, landare jakin batzuetatik
erauzten dena.
Esentziak lortzea prozesu industriala da, eta teknologia handia eskatzen du: upel
handiak, distilategiak, tenperatura handiak... baliabide horiek nekez egongo dira atari zabalean
jarduera sinple batzuk egin nahi dituen taldearen esku.
Alabaina, gure herriko orografiak landare aromatiko ugari eskaintzen ditu, esentziak
ateratzeko trata daitezkeenak.
Teknika honek, landare aromatikoen oso infusio kontzentratuak lortzeko prozesu
sinplifikatua garatzen du. Infusioak esentziak zehazki ez badira ere, orain deskribatuko dugun
teknikaz lortzen diren infusio oso kontzentratuen mota hori hurbil dago teknikoki esentziak
deitzen diren substantzia horietatik.
5.4.6.2. Helburuak
a)
Partaideei inguruan daukagun guztia baliagarria dela eta aprobetxa daitekeela erakustea.
Horretarako, nahikoa da objektuek duten potentzialtasun funtzionala garatzea.
b)
Kimikaren mundutik jasotako oinarrizko hainbat ezaupide aurkeztu eta praktikan

jartzea: disoluzioa, kondentsazioa, kontzentrazioa...
c)
Inguruko landare aromatikoei buruzko ezagutza zabaltzea eta haien aukerak aurkitzea.
d)
Teknologia sinple batzuk garatzen laguntzea, etxean dauzkagun eta eguneroko bizitzan
erabiltzen ditugun elementuetatik abiatuta.
5.4.6.3. Teknikaren garapena
Definizioa
Esentzia substantzia lurrinkorra da (irakin egiten du inguruneko tenperaturan), landare
jakin batzuetatik ateratzen dena. Bestela esanda: esentzia landareetatik ateratzen den olio
mota bat da; prozesu kimiko baten bidez (disoluzioa, normalean) lortzen da, eta bere ezaugarri
nagusia usaina berehala zabaltzea da.
Landare asko daude esentziak lortzeko trata daitezkeenak. Teknika honetan, hiru landare
aromatiko aztertuko ditugu, Estatuan zehar oso zabalduak: izpilikua, erromeroa eta ezkaia.
LANBIDE EKIMENA
215
Erromeroa, ezkaia eta izpilikua ezagutzea

Izpilikua (Lavandula officinalis)
Hosto iraunkorreko zurezko landarea da, mulu-itxurakoa, metro bateko altuerakoa, lore
urdin eta ubelak dituena, oso usaintsuak. Europako ekialdean eta mendebaldean ugari dago.
Leku harritsuetan agertzen da, forma basatian, baina landu ere egin daiteke.
Izpilikua, tindagai konposatu, alkoholaturo edo ozpin-itxuran, toniko gisa erabiltzen da.
Parasitoen aurka ezin hobea da.
Halaber, landare horretako hosto lehorrez betetako zakutxo bat burukoaren azpian
ezartzeak buruko mina arintzen duela eta loak hartzen laguntzen duela esan ohi da.
Biltzeko sasoirik onena uztaila da.
Erromeroa (Rosmarinus officinalis)

Erromeroa beti berde dagoen zuhaiska da, adar askokoa, hosto iraunkor, txiki, estu eta
linealekoa, kolore berde iluna duena.
Kolore urdin moteleko bere hostoek bat egiten dute adarretako muturrekin.
Zuhaiska hori Iberiar Penintsula ia osoan dago zabalduta, artadi izandako lur karedunetan.
Erromeroa urte osoan loratzen da, eta bere loreek erleak erakartzen dituzte; erleek
usain bereziko eztia egiten dute bertan.
Erromerozko infusio beroak, zapietan bustita, oso eraginkorrak dira hanturen aurka.
Halaber, janariak gozatzeko erabiltzen da. Esentziak sendagai batzuen osagaia dira, batez ere
urdaileko estimulagarrienak.
Ezkaia (Thymus vulgaris)

Ezkaia oso zuhaixka usaintsua da, zurtoin adartsuak dituena. Lore arrosak/ubelak ditu,
txikiak eta zurtoinen erdigunean globo-itxurako glomeruluetan bilduta.
Ia urte osoan zehar loratzen da.
LANBIDE EKIMENA
216
Ezkaia, lehortuta nahiz berde, janariak gozatzeko erabiltzen da. Eta ezkai-infusioak
urdailerako toniko ezin hobea dira.
Farmazian ezkaitik ateratako olio bat erabiltzen da, timol deitua, ahalmen antiseptiko handikoa.
Landareak jaso eta tratatzea

Onena landareak loratuta daudenean hartzea eta lehortzen uztea da, ondoren
tratamendua egiteko. Hori posible ez balitz, lorerik gabe eta berde hartuko dira, hasieratik
azken produktua kalitate baxuagokoa izango dela jakinik.
Landare horiek zuhaixkak direnez, ez dira errotik atera behar. Horrela, ez dugu landarea hilko eta zurtoinetik berriro haztea ahalbidetuko dugu.
Gure teknikarako, nahikoa da landarearen adaburua hartzea, hau da, alderik bigunena
eta lore gehien dituena hartzea.
Ez da landare kopuru handia behar. Nahikoa izango da tamaina ertaineko plastikozko
poltsa bat esentzia lortzeko teknika burutzeko.
Teknika kanpaleku, kolonia edo ikasgela batean egingo dela aurreikusten badugu,
landareak astebete lehenago bilduko ditugu, eta airean utziko ditugu, tratamendua egin arte.
Landareak lehortu ondoren, ahal izan bada, oso zati txikitan zatikatuko ditugu, beste
landare batzuen enbor lodi guztiak eta hondarrak, lurra, etab. kenduta.
Prozesu hori landare bakoitzarekin egingo dugu, nahasi gabe.
Zatikatu ondoren, kafe-ehogailu batean ehoko ditugu, prozesua erraztuko duen hauts
fina lortzeko, azkenik esentzia ateratzeko.
Kafe-ehogailurik ezean, landarea guraizez ebaki ondoren, egurrezko taula baten
gainean ezarri eta, labanaz, gillotina bailitzan, zatikatzen jarraituko dugu, masa homogeneo
bilakatzen den arte.
LANBIDE EKIMENA
217
Esentziak lortzeko teknikak

a) Kafeontziaren teknika
1. Beharrezko materiala
-
Kristalezko 5 pote landare bakoitzeko
Iragazki-paperezko 5 orri
Kanping-gas bat
Kafeontzi bat
Poteak markatzeko errotuladorea
Pizgailu bat
Landarea ehota eta prestatua
2. Prozesua
Kafeontzian kafea egiteko bezala jokatuko dugu baina, ehotako kafearen ordez, finki
birrindu dugun landarea ezarriko dugu.
Kafeontzia horrela, sutan jarriko dugu.
Kafeontziaren goiko aldean, erromero-, izpiliku- edo ezkai-infusioa lortuko dugu, jarri
dugunaren landarearen arabera.
Infusioa paper-iragazkiaz iragazi behar dugu.
Lehen eragiketa horren ondoren, kafeontzia garbitu eta berriro prestatuko dugu,
baina bigarren aldi honetan, beheko aldea urez bete beharrean, egindako infusioa
ezarriko dugu.
Kafea jartzen den depositua ehotako landare aromatikoz beteko dugu berriro.
Sutan jarri ondoren, beste infusio bat aterako zaigu, aurrekoa baino kontzentratuagoa, eta berriro iragaziko dugu.
Eragiketa errepikatuko dugu, uretarako den kafeontziaren aldean, atera zaigun infusioa
iragazita ezarriz. Ehotako kafea jartzeko aldea landare birrinduaz beteko dugu berriro.
Deskribatutako prozesu hori hiruzpalau aldiz egin behar da, esentzia baten antzeko
kontzentrazioa lortzeko.
3. Azken emaitza
Prozesua amaituta, oso infusio kontzentratuak lortuko ditugu, tonu berde berezikoak,
eta oso usaintsuak.
Infusio horiek, horrela eginda, beren elementu aktibo asko kontzentratu dituzte.
Kontzentrazio-maila dela-eta, kontsumitu edo erabiltzekotan, diluitu egin beharko dira.
LANBIDE EKIMENA
218
4. Animatzailearentzako oharrak
Kontu handia eduki behar da lehen aldian urez betetzean. Ur-mailak ez du gainditu
behar kafeontziaren segurtasun-balbula.
Ehotako landarea ez da zapaldu behar kafeontziaren deposituan, bi arrazoiengatik:

-
Baliteke gora doan ur-lurrunari igarotzen ez uztea.
Lurruna junturetatik irten daiteke, edo kafeontzia lehertu egin daiteke.
Ondo ezabatu behar dugu kafeontziaren iragazkia.
Oso garrantzitsua da infusioak aldi bakoitzean iragaztea, kafeontziaren iragazkitik

hobeto igaro daitezen.
Komeni da partaideei kafeontziaren funtzionamendua azaltzea. Horrela, hobeto

jabetuko dira prozesuaz.
Zergatik irteten da infusioa goiko aldetik?

-
Lurruntzearen kontzeptua
Presioaren eta kontzentrazioaren kontzeptuak
b) Beratzearen teknika
1. Beharrezko materiala
-
Pote metaliko bat (kontserbetakoa) landare mota bakoitzeko
Litro eta erdi 96-ko alkohol etiliko
Plantxa metaliko laua, pote metalikoa baino handiagoa, landare mota bakoitzeko
Metala itsasteko kola-tutu bat
3 ontzi; jasotako laginak gordetzeko botilatxoak
Iragazki-papera
Errotuladorea
Ehotako landare aromatikoak.
2. Prozesua
Beratzea gauza bat biguntzea da, likido batean aldi batez murgilduta edukiz.
Likido beratzaile hori gorputz beratuak dauzkan olioen edo elementuen disolbatzailea
bada, elementu horiek likidoaren baitara igaroko dira.
Ehotako landare pixka bat hartzen da eta mortairuan ezartzen da.
Mortairuan dagoen ehotako landareari 96-ko alkohol etilikoa gehitzen zaio.
Mazoaz, landaren aromatikoaren eta alkoholaren nahastea beratzen hasten da.
LANBIDE EKIMENA
219
Ahalik eta gehien birrintzen da, pixkanaka, ehotako landare gehiago eta alkohol
gehiago gehituz.
Beratzen jarraitzen da, nahastea homogeneoa lortu arte; pote metaliko batera botako dugu.
Nahasteari alkohol ugari gehituko diogu, ongi estalita geratu arte.
Nahastea botata eta alkoholez estalita, pote metalikoa itxi egingo dugu, plantxa metalikoa eta metalen kola on bat erabiliz, hermetikoki itxita gera dadin. Horrela, alkohola
ez lurruntzea lortuko dugu.
Potea, horrela itxita, bi egunez egongo da.
Ondoren, potea irekigailu batez zabalduko dugu, plantxa metalikoz itxitako aurkako lekutik.
Edukia kristalezko ontzi baten gainaldean ezarritako iragazki-paperean botako dugu.
Alkohola iragazi denean, landaren aromatikoaren nahastea homogeneoa presionatzen
da, ahalik eta alkohol gehien lortzeko.
Horrela lortutako alkohola estalki edo itxitura hermetikoa duen botilatxoan ezartzen da,
eta horixe izango da azken emaitza.
3. Azken emaitza
Hautatutako landare bakoitzarekin teknika hau landuz, hiru alkohol mota berdexka,
usain bortitz, atsegin eta berezikoak, lortuko ditugu.
Produktu horiek, horrela lortuta, esentzia baten antzik handiena dutenak izango lirateke.
4. Animatzailearentzako oharrak
Funtsezkoa da ixten denean pote metalikoaren hermetikotasuna lortzea, alkohola

lurrun ez dadin.
Beratze-teknikaren azken emaitza betegarriagoa da kafeontziaren teknikarena baino.
Lortutako esentzia itxura politeko botilatxo batean ezar daiteke. Errotulazio egokiaz eta
kolorezko begizta batez, opari polita da.
5.4.6.4. Beste hainbat aukera

Esentziak lortzeak hortik eratortzen diren beste jarduera batzuei eman diezaieke bidea.
Usainak ezagutzeko jokoa

Usain ugarien artean, tratatutako landareen usainak sartu. Jokoa usaina jatorriarekin lotzea
izango da, begiak bendatuta. Jokorako balio lezaketen usainak: tipula, esnea, pinua, ereinotza,
gazta, saltxitxoia, sardinak, arropa zikina...
LANBIDE EKIMENA
220
Zakutxoen eskulana
Ezkaia, izpilikua eta erromeroa bildu eta ondoren birrindu egiten direla aprobetxatuz, zaku-
-oihalez edo praka bakeroen puskez zakutxo batzuk egin daitezke, eta bertan landare
aromatikoak sartu. Zakutxoa lokarri beltz batez ixten da edo, besterik gabe, goiko aldean
korapilo bat eginez.
Landa-koadernorako lana
Landareak bilatu eta biltzeko lanetan, partaideen behaketa bultza daiteke, landare horien
bereizgarriak diren datuak asimilatuz.

Horretarako, landa-fitxategi sinple bat bete daiteke, landare aromatikoei buruzko ikerketaren emaitzak jasoko dituena.
LAGINA
Landarearen izena
Lorea
Non bildu den. Lekuaren ezaugarriak:
Landarea
Sustraia
Harritsua/areatsua
Hezea/lehorra
Argitsua/laiotza
Ordeka/aldapatsua
Landarearen kolorea
Lorearen kolorea
Hostoen forma
Sustraia:
Azalekoa/sakona
Erraboila/sustrai-bizarrak
Ikerketa:
-
Zertarako erabiltzen den
Noiz loratzen den
Landareari buruzko istorioak eta kondairak
LANBIDE EKIMENA
221
5.4.7. Larruak ontzea

5.4.7.1. Sarrera
Larruak ontzea larruak aprobetxatzeko metodo sinplea erakustea helburu duen teknika
da, ondorengo eskulanetarako materia gisa.
Ez da, inolaz ere, sari preziatuak lortzeko ehiza sustatzea xedea. Jarduera hau naturak
eskaintzen dizkigun baliabide guztiak erabiltzearen ildotik erabiliko genuke, ingurune naturalean
jarrera osagarriak izanik.
5.4.7.2. Helburuak
a) Partaideen eskulanetarako gaitasuna garatzea.
b) Elementu natural batzuen aprobetxamendua ikastea, kontserbazio-tekniken bitartez.
c) Prozesu kimiko sinpleak ezagutzea, pertsonak ingurune naturalean bizitzea ahalbidetzen dutenak.
5.4.7.3. Garapena
Beharrezkoa da hildako animalia baten larrua eskuratzea. Untxi-larruak egokiak dira,
erraz aurki baititzakegu herrietako harategietan, eta baita etxe partikularretan ere.
Larrua lortu ondoren, tratamenduari ekingo diogu, barrualdetik harraskatuz eta koipe-partikula eta gihar guztiak ezabatuz.
Garbiketa-zeregin horretarako, egur lau bat erabili behar da, arraspa edo eskuila gisa.
Harraskatu ondoren, larrua ur gardenetan murgildu behar da, 6 orduz. Ibai baten
inguruan bagaude, ibaian sartuko dugu, harri batez eutsiz, korronteak eraman ez dezan.
Larrua garbituta, ontze-disoluzioaz tratatzeari ekingo diogu.
Ontze-disoluzioa hainbat produkturen nahastea da, larruan eragina izango dutenen eta
kontserbatzeko moduan utziko dutenen nahastea.
LANBIDE EKIMENA
222
Hainbat ontze-disoluzio daude. Ondoko bi hauek balio dute lanerako:
A disoluzioa:
-
2 kilo gatz
Kilo bat alunbre (azido sulfurikoa aluminarekin eta potasarekin konbinatuz

lortutako gatza)
10 litro ur
B disoluzioa:
-
Kilo bat alunbre
Kilo bat zink-sulfato
Litro bat ozpin
10 litro ur
Bi disoluzioak prestatzeko beharrezkoak diren produktu kimikoak drogerietan edo produktu kimikoak saltzen diren saltokietan aurkituko ditugu.
Larrua ontze-disoluzioan murgilduta dagoen bitartean, leuntzen eta erabat murgilduta
edukitzen saiatu behar dugu.
Zeregin horretarako, plastikozko konketa bat erabiliko dugu, ez oso altua, baina
oinarri zabalekoa.
Larrua, lehenik, 24 orduz egongo da murgilduta ontze-disoluzioan. Ondoren, larrua
hartu eta xukatu egingo dugu, kalterik ez egiten saiatuz. Xukatu ondoren, berriro sartuko dugu
disoluzio kimikoan, eta beste 24 orduz egongo da hor.
Bigarren 24 ordu horiek igarota, konketatik atera eta ur garden ugariz garbituko dugu,
eta lehortzen utziko dugu. 24 orduz aireztatzen utziko dugu.
Lehortuta dagoenean, teinkatzeari ekingo diogu. Zeregin hori egurrezko xafla batean
egin daiteke, eta arku baten laguntzaz.
Prozesua amaitzeko, txukundu eta talko-hautsez hautseztatuko dugu.
LANBIDE EKIMENA
223
5.4.7.4. Larrua ontzeko teknikaren aukerak

Larrua ontzeko teknikaren praktika hau Zelai Handietako Indiarrei, Ortzadarreko Gerlariei
edo Azken Delaware-ei dagozkien kolonia eta kanpalekuetan egin daiteke.
Ondutako larruez hainbat gauza egin daitezke, hala nola:
-
Ondutako larruzko zerrendak. Ilerako zintak
Poltsak eta mokasinak
Tiranteak
Eskumuturrekoak eta besokoak
Zorroak
Txanoak
Belarriak
Gerripekoak

Ontze-disoluzioaren bolumen handia dela-eta eta bere aprobetxamendua dela-eta,
ahalik eta baliagarritasun handiena ematea pentsatu behar dugu.
Esperientziaren faserik korapilatsuena koipea eta giharrak kentzeko barnetik harraskatzea da. Beharrezkoa da animatzailearen presentzia eta laguntza teknikaren lehen une horretan.
5.4.8. Labea eta okintza

5.4.8.1. Sarrera
Oso aspalditik, pertsonek teknologia sinple bat garatu dute labeak fabrikatzeari eta ogia
egosteari dagokienez, ogia baita munduko zona askotako oinarrizko elikagaia.
Teknologia hori, hain sinplea eta hain aspaldikoa, ez dute ezagutzen egunero ogiz
elikatzen diren askok.
Jarduera hau kanpainako labe bat, praktikoa eta baliagarria, eraikitzea da.
Labea egiteko azalpenekin batera, hainbat elikagai (ogia, madalenak, opilak, etab.)
egiteko prozesuaren berri ematen da.
LANBIDE EKIMENA
224
5.4.8.2. Helburuak
a) Neska-mutilen zentzu praktikoa sustatzea, benetako materialekin lan eginez.
b) Tresna praktikoa eta baliagarria egiten laguntzea.
c) Animatzaileari taldeen artean sortzen diren harremanak ezagutzeko aukera ematea,
hainbat pertsonaia agertzen baitira, hala nola: ingeniaria (denak animatzen dituen
gogotsua), arduraduna (bete beharreko rolak banatzen ditu), taldeari jarraitzen diona,
axolagabea, etab.
d) Partaideak elikagaiak prestatzeko artisautza-prozesu batean integratzea.
5.4.8.3. Labea eraikitzea
Zer da labea?
Labea nolabait estankoa den kobazuloa da, non errekuntza gertatzen baita. Errekuntza
horren beroa labearen hormek xurgatzen dute. Eta bero hori izango da, horrela xurgatuta, ogia,
elikagaiak edo bestelako gauzak egostea ahalbidetuko duena.
Kokalekua
Labea egiteko, lurraren edozein goranzko desnibel (ezponda) aprobetxatu behar da,
sasirik ez duen eta sukaldetik erraz irits daitekeen zona izan dadin saiatuz.
Beharrezko materialak
-
200 litroko edukiera duen bidoi metalikoa
Harlauza finak, ahalik eta handienak. Horrelakorik ezean, adreilu erregogorrak
Eraikuntzako harea horizko 6 kapazu
Igeltsu-zaku bat
Kapazu bat
20 kilo gatz
Pikatxoia, aitzurra, pala
Hotzeko taiela
Mazo txiki bat
Kurrikak
LANBIDE EKIMENA
225
Eraikuntza
a) Kokaleku egokia aurkitu ondoren, lurraren desnibelean, bidoia baino zertxobait handiagoa den zanga egiten da, bidoiaren diametroaren laurdena bezalako sakonerakoa.
b) Bidoia hartu eta, hotzeko taielaren laguntzaz, bere alboko geruzetako bat kentzen da.
c) Bidoia zangan sartzen da.
d) Bidoiari eutsi egin behar zaio, mugi ez dadin, eta literalki lurperatu behar da, 20 bat zentimetroko lur-geruzaz, aurrealdeko irekiunea izan ezik, hori izango baita labearen atea.
e) Bidoiaren barneko aldean, labearen barneko aldea izan denean alegia, 20 kilo gatz
ezarri, uniformeki banatuta.
f)
Gatza hareazko 5 kapazuz estali. Gatza ezkutuan uzten saiatu.
g) Harearen gainean, harlauzak edo adreilu erregogorrak ezartzen dira, harlauzen arteko
junturak ahalik eta txikienak izan daitezen saiatuz.
h) Harlauzen arteko junturak estaltzeko, prestatu kapazu batean ondoko nahasketa
hau: igeltsu-zati bat eta lau harea-zati, dena urez ondo nahastu ore arin eta homogeneoa lortu arte.
i)
Prestakin hori uniformeki banatuko da labearen beheko aldean, pieza bakar gisa
geratzeko moduan.
30 minutuz lehortzen utzi.
j)
Labearen atea egiteko, hotzeko taielaz moztutako estalkia hartu eta horren laurdena tolestu.
Estalkiari kirten bat iltzatzen zaio, alanbrezkoa edo zurezkoa, labearen atea jarri eta
kentzeko garaian ez erretzeko.
Atea labean finkatzeko, labean bermatuta dagoen harri batez baliatuko gara, edota presioa
egin eta mantentzen duen makila batez.
LANBIDE EKIMENA
226
5.4.8.4. Ogia egitea
Materialak eta substantziak

-
Irina
Ura
Legamia-hautsa
Gatza
Orea egiteko plastikozko konketa
Maindire zaharrak (garbiak)
Errasketa zabala
Lan-mahaia
Zurezko pala, metro batetik gorako kirtena duena
Prozesua
Proportzioak:
Kilo bat Irin
18 gramo gatz (bi apurtxo)
100 gramo legamia-hauts
litro ur
Orea egitea
Hartu osagai guztiak eta ezarri plastikozko konketan. Mugitu eta nahasi esku bakar batez,
osagai guztiek ore bat osatu arte.
Une horretan, atera orea plastikozko konketatik eta ezarri banku eta mahai batean.
Mahaian dagoenean, orea bere baitan tolestuko dugu behin eta berriro, 10 bat minutuz.
Oratu ondoren, hautseztatu irin pixka batez mahaia, ezarri orea bertan, eta maindireaz estali.
Utzi horrela orea, 20 bat minutuz.
LANBIDE EKIMENA
227
Forma
Orea geldirik egon ondoren, errasketa baten laguntzaz, zatikatu orea 150-200 gramoko
unitatetan.
Orea horrela ebaki ondoren, prestatu maindire bat mahaian, zabalduta eta bertan irin- -pixka bat duela.
Ogi-opilak egiteko, tolestu behin eta berriro orea bere baitan hiruzpalau aldiz. Azken
tolesduran, jarri orea mahaian. Esku-ahurraz, laranja-erdiko itxuran, bi hatzetako mamiak lan-mahaian eta orea esku azpian ezarrita, mugitu eskua ardatz berarekiko zirkulu zentrokideak
egiten, 30-45 segundoz.
Eragiketa hori bukatuta, hartu opila eta ezarri maindirean; maindirearekin kontaktuan lehen
mahaiarekin zegoen aldea utziko dugu.
Estali opilak beste maindire batez, airean egon ez daitezen.
Hartzidura-denbora
Hartzidura ogi-oreak, labean sartu aurretik, bolumen bikoitza (gutxi gorabehera) lortzeko
behar duen denbora da. Hartziduraren batez besteko denbora bi ordu ingurukoa da.
Erretzea
Ogia labean sartu baino lehen, labeak tenperatura jakin bat izango du, eta azpialdea garbi
egongo da.
Piztu labea, ogiak hartzitzen utzi direnean. Horretarako, kargatu labea egur lehorrez,
gehiegi bete gabe, zama handiegia badu ito egingo baita, eta egurra ez baita erreko.
Ezarri egurra labearen alde batean. Piztu, eta utzi atea irekita, hasieran arnasa har
dezan. Sua indartsuago dagoenean, jarri atea, 15 bat zentimetroko zirrikitua utzita.
Labeak ogia erretzeko beharrezko tenperatura hartu duen jakiteko, hautseztatu bertako
zorua irin-pixka batez. Irina berehala xigortzen bada, prest dago.
Hartu erratz zahar bat eta baztertu txingarrak labearen sakonerantz eta alboetarantz,
azpialde gehiena garbi gera dadin.
LANBIDE EKIMENA
228
Ogia hartzituta, kontuz hartu eta jarri egurrezko palaren gainean.

Eraman pala labearen ahora, sartu barrurantz eta ezarri azpialdean; erretiratu pala bat-batean, opilak zoruan utziz.
Ogi guztia labean sartu ondoren, itxi atea eta itxaron 30-45 minutuz. Denbora hori
igarota, erretiratu ogia labetik, egurrezko palaz baliatuz.
Ogia erreta dagoen ala ez jakiteko, eman hatzez kolpe batzuk ogiaren azpialdeari.
Hutsa badirudi, produktua egina dago. Biguna edo mamitsua badago, sartu berriro labean.
5.4.8.5. Azken emaitza

Prozesu hori guztia amaitutakoan, hasierako orearen hirukoitza den bolumeneko ogiak
lortu behar dira. Nahiko azal izango duen ogia izango da, zurixka eta mami hanpatukoa.

Teknika ongi burutzeko, funtsezkoa da animatzaileak partaideekin etengabeko harremana izatea, batez ere labea eraikitzeko garaian.
Teknika hori hobetu egiten da praktikaz eta erabileraz. Horretarako, labea eraiki
ondoren, hainbat aldiz egin behar da ogia, beste produktu batzuekin txandakatuta, hala nola
madalena, opil, etab.ekin.
5.4.8.6. Madalenak eta opilak egitea

Madalenak eta opilak egitea errazagoa da, eta ogia baino emaitza hobeak izaten ditu.
Labearen ezaugarriak
Labearen tenperaturari dagokionez, ogia egiteko behar duena bera da. Beraz, lehengo
ataletan deskribatu dugun moduan prestatu behar da.
Salbuespen bakarra, kasu honetan, labea produktuekin lan egiten hasi baino lehen
piztu beharra da.
LANBIDE EKIMENA
229
Beharrezko materiala
-
Birringailua
Osagaiak nahasteko plastikozko konketa
Madalenetarako paperezko kapsulak
Opil-molde angeluzuzena
Osagaiak
-
Limoi birrindu bat
baso olio
Paperezko 4 gaseosa (4 urdin eta 4 zuri)
Baso bat esne
Bikarbonato-pittin bat
Baso bat azukre
250 gramo irin
3 arrautza
Orea prestatzea
Bota osagai guztiak plastikozko konketan eta, esku batez, irabiagailua bailitzan astindu,
ore homogeneoa eta bikorrik gabekoa lortu arte.
Madalenak egin nahi baditugu, bota orea paperezko kapsuletan, kapsulen edukieraren
erdia gainditu gabe.
Kapsulak hobeto eta erosoago erabiltzeko, eraman labera opilak egiteko molde angeluzuzenean. Madalenak egosteko denbora ordu-erdi ingurukoa da.
Opila egiteko, berdin-berdin jokatu orea egiteko garaian.
Orea moldera bota baino lehen, moldea olioz bustiko dugu barnealdeko albo guztietatik.
Orea bota ondoren, jo kolpe txikiak moldeari orea uniformeki bana dadin.
Horrela prestatuta, banatu orearen gainazalean kanela- eta azukre-nahaste bat. Gero,
sartu labean.
Opila egosteko denbora 30 minutukoa da, baldintza normaletan.
Madalenen eta opilen teknika oso erraza da eta beti emaitza onak lortzen ditu.
Horregatik, taldea atari zabaleko teknika horretan trebatzen hasi nahi duen animatzaileak, goian
deskribatutako elementu horiekin has daiteke. Ondoren, ogia fabrikatzen saia daiteke.
LANBIDE EKIMENA
230
5.4.9. Nola programatu bide ekologikoak

5.4.9.1. Sarrera
Bide ekologikoa zona natural batean zehar egindako ibilbidea da, eskualde bateko izaki
bizidunen komunitateak behatzeko helburua duena.
Bide ekologikoa zeregin erraza izan daiteke, edo oso prozesu konplikatua bilaka daiteke,
animatzaileak dituen ezaupideen eta partaideen mailaren arabera, betiere.
Atal honen asmoa ez da ibilbide natural bat egiteko kontuan hartu beharreko ezaupide
guztiak azaltzea, baizik eta, bide ekologikoa planifikatzeko eta gidatzeko garaian, kontuan eduki
beharreko oinarrizko ideien berri ematea.
Horrelako jarduerak programatzeko, ez da beharrezkoa animatzailea biologo titulatua
izatea, baina bai oinarrizko ezaupide batzuk edukitzea, dokumentazio egokiaren bitartez.
5.4.9.2. Helburu orokorrak

Bide ekologiko batez lortu nahi diren helburuak honako hauek izaten dira:
a) Partaideen eta naturaren arteko kontaktua sendotzea, naturari buruzko ezaupideak
zabalduz.
b) Ingurunea behatzeko eta taldean lan egiteko gaitasuna garatzea.
c) Animatzaileengan eta partaideengan naturarekiko eta inguruarekiko maitasunezko eta
errespetuzko sentimenduak sortzea.
5.4.9.3. Dokumentazioa
Ibilbide natural zehatza prestatu aurretik, animatzaileak ezagutza zabala izanik ere, beti
komeni da gure ibilbidearen zonari buruzko ikerketa bibliografikoa egitea.
Erakunde ofizialek, hala nola ICONA, Gobernu autonomiko, Diputazio eta Udalek,
liburuxka informatiboak argitaratu ohi dituzte, non animalien nahiz landareen espezieak eta
komunitateak azaltzen baitituzte.
Material horiek baliabide ezin hobea dira ondoren ibilbide ekologikoan ikusiko dugunera
lehen hurbilketa teoriko bat egiteko.
LANBIDE EKIMENA
231
Aldez aurretik zona batean aurki ditzakegun espezieen berri izatea oso lagungarria da
ibilbidea planifikatzeko. In situ behatzea aberasgarriagoa izango da lehendik oinarri teoriko
sendoa badugu.
Lehen aipatutako erakundeek emandako material teorikoak, liburutegietan erraz aurkitzen diren liburu espezializatuez osatuko ditugu.
5.4.9.4. Prestaketa
Ibilbidea
Ibilbidea egingo den zona zehatzari buruzko ezaupide teorikoak eskuratuta, bidea egiteko
alderdi praktiko eta materialari begiratuko diogu.
Bide ekologikoak honako ezaugarri hauek ditu:
a) Martxa laburra izan ohi da, kilometro gutxikoa, egun-erdiz egin daitekeena.
b) Zonako bizitza-forma bereizgarrienen erakusgarri diren ahalik eta komunitate kopururik
handiena jasotzen du.
Martxa txiki bat denez, horren eskakizun guztiak hartuko dira kontuan: ura, materiala,
antolamendua, etab.
Bigarren ezaugarri horri dagokionez, lehen lana komunitate ekologikoak ongi jasota
dauden puntuak tokian bertan aurkitzea izango da, kontuan hartuta elkarrengandik oso
urrun ezin dutela egon eta haiengana iristea erraza dela.
Ibilbide fisikoa diseinatzeko zeregina sinplifikatu egin daiteke, jadanik seinaleztatuta
dauden ibilbide naturaletara jotzen badugu, bertako fauna eta flora aztertzeko.
Komunitateen ibilbidea
Ibilbidea diseinatuta, puntuz puntu aztertuko dugu, dagoen komunitate bakoitzari buruz
azalduko dena apuntatuz.
Dokumentazio teoriko ona badago, zeregin hori ez da batere zaila izango, ikasitakoa
bidean zehar banatuta dauden lekuetara eta espezieetara aplikatzea baita.
LANBIDE EKIMENA
232
Partaideen lanaren plangintza

Askotan, bide ekologikoa atari zabalean ikasgai magistralak ematera mugatzen da.
Animatzaileak, leku jakin batera iritsita, azalpen bat ematen du, lau landaretxo eta animaliaren
bat jasotzeko eskatzen du, eta kito.
Komeni da halakorik ez gertatzea, horrek ez baitu ez naturarekiko maitasunik, ez
interesik pizten. Bidea planifikatzeko astirik ez badugu, hobe da ez egitea.
Bide ekologikoa egingo duten neska-mutilek zuzenean parte hartu behar dute.
Animatzailearen aldetik hitzezko azalpenak izango dituzte, baina partaideek jarduerak burutuko
dituzte, behatu egingo dute, ekintzaren bidez ulertuko dute eta beren kasa ikasiko dute.
Ideal horiek lortzeko, animatzaileak, hautatutako puntu bakoitzean, azalpen motibagarri
bat emango du lehenik, eta galderak planteatzen lagunduko du. Partaideek azalpen hori osatu
egingo dute, hainbat galderari erantzunez, esku artean inguruneko elementuak hartuz eta
manipulatuz, paisaiak marraztuz, landa-koadernoak eginez, etab.
Oso baliagarria da bide ekologikoaren krokis mutu bat ematea, partaideek geldialdiak,
behatutako komunitateak eta garrantzitsutzat jotzen dituzten xehetasunak apunta ditzaten.
Planteatu beharreko galderen adibidea

Ibilbide bakoitzak bere ezaugarri propioak dauzka, flora eta fauna jakin bat, eta paisaia
zehatz bat. Elementu horien arabera zehaztuko dira galderak eta gaiak.
Ondoren aipatuko diren galdera mota estandarrak orientatzaileak besterik ez dira:
Begira basoari: ikusi zer-nolako itxura daukan oro har.

-
Nolakoa da?
Zer-nolako erlazioa dago izaera horren eta gauden urte-sasoiaren artean?
Deskriba ezazu lurra.
Atera bidetik eta hartu lur-pixka bat. Nola deskribatuko zenuke?
Zein dira behatzen ari garen lur horren elementuak?
Jar zaitez eguzkitan minutu batzuk. Gero, bilatu basoko zuhaitzen itzala. deskriba
ezazu sentsazioa.
500 bat metro igo gara. Zona honetan hotz handiagoa egiten du eta hezetasun handiagoa dago.
-
Zein dira aurkitu dituzun seinaleak?
LANBIDE EKIMENA
233
Zuhaixka horrek izpiliku du izena

-
Zein koloretakoa da?
Nolako zurtoina du?
Uki ezazu.
Ba al du lorerik?
Ba al du fruiturik?
Usain onekoa al da?
Animalien urratsak dauden zona batean

-
Ikusten al duzu animalien urratsik?
Deskriba ezazu eta saia zaitez horren marrazki bat egiten.
Atera ezazu eskaiolazko molde bat.
Basorik ez dagoen zona batean

-
Zergatik uste duzu ez dagoela basorik zona honetan?
Har ezazu lur-pixka bat. Deskriba ezazu.
Putzu txiki batean

-
Putzu honetan hainbat landare- eta animalia-espezie daude, inguruetan ez daudenak. Zergatik uste duzu gertatzen dela hori?
Horrelako galderak, laburrak eta zuzenak, marrazkiekin eta oharrekin batera, partaideentzako
eragingarriak izaten dira, natur ingurunea ezagutzeko interesa pizten baitute.
Lehen unean, animatzaileak galdetzailearen funtzioa betetzen du. Ondoren, neska-mutilek
eman ezin dituzten erantzunak eskainiko ditu.
Landa-koadernoa
Bide ekologikoa behar adinako denboraz prestatzen bada, landa-agenda edo -koaderno
txiki bat egin daiteke, honako elementu interesgarri hauek jasoko dituena, besteak beste:
-
Bidearen krokisa
Geldiuneak
Geldialdi bakoitzean egin beharreko zereginak
Zomorroak, zuhaitzak eta zuhaixkak identifikatzeko taula sinpleak
Marrazteko espazio hutsak
Galdera sinpleak
Ondorengo lanetarako iradokizunak, behatutako eta jasotako elementuetan oinarrituta
LANBIDE EKIMENA
234
5.4.9.5. Burutzea
Jarduera aldez aurretik eta arduraz prestatu denean, jarduera burutzea ez da batere zaila.
Prestaketa egokiak animatzaileari dena egituratuta izaten eta jarduera bitartean bururatzen zaizkion alderdiak zabaldu eta garatzeko lasaitasuna izaten lagunduko dio. Sormenari eta
inprobisazioari leku egiteko, onena aldez aurretik plangintza egitea da.
Bidearen hasieran, komeni da partaideen gutxieneko arau batzuk gogoraraztea, jarduera behar bezala egin dadin eta basoarentzat sarraski bilaka ez dadin.
Oharrik garrantzitsuenak:
Beharrezkoa da bideari jarraitzea, hortik irten gabe.
Geldiuneei erreparatzea, zenbaki batez adierazita baitaude, eta landa-agenda behar

bezala erabiltzea.
Materialak (hostoak, zomorroak...) espresuki adierazten denean, eta neurriz betiere, jasotzea.
Uneoro, basoa zaintzea eta errespetatzea.
Ez zikintzea eta ez aztarnarik uztea.
Komeni da lan guztia ibilbidean zehar egitea, unean bertan.

Jarduera azken ebaluazioaz amaituko da, bide ekologikoa bukatzen denean.
Ebaluazio horretan, naturako bizitzak gaur egun duen egoeraz, hori kontserbatzeko egin
daitezkeen ekintzez, aurkitutako alderdi positiboez, bizitzarekin dugun konpromisoaz, eta
abarrez hausnar dezakegu.
LANBIDE EKIMENA
235
5.4.10. Euskal Autonomia Erkidegoko Xedapen Orokorrak
Kultura eta Turismoa Saila*

Ekainaren 25eko 170/1985 DEKRETUA, neska-mutikoen eta gazteen kanpamenduen, kolonien,
koloni irekien, lan-kanpaketen eta ibilaldietako kanpaketen jaurpidea araupetuz.
Euskal Herriko Autonomia Estatutuak, bere 10.36 Atalean, Kultura, Turismo,

Aisia eta Jolasaldi gaietan gure Elkarteak daukan bakarreango agintepidea
finkatzen du; estatutuko aginduak garatu eta agintepide horren jarduna eta
eraginkortasuna ahalbideratu ditzan berariazko araupidetza bat egitea
beharrezkoa delarik.
Autonomia-Elkarteko Lurraldeetan taldekako txangoak, zerupeko kanpaketak, eta gaztetxo eta gazteen ibilaldiak izan duten hedaketa ikusita,
herriarenak eta norbanakoenak diren ondasunak modu egokiz erabiliak izan
daitezen, bide batez ekintza horiek segurantza eta osasun-baldintza egokiz
egitea bermatuz, Kultura-ekintza horretarako baimenen jaurpidea araupetzea beharrezko gertatzen da.
Camping-en Antolaketari buruzko martxoaren 16ko 41/1981 Dekretuko
Hirugarren Aldi Baterako Erabakiaren esanera, bertan finkatzen delarik
Kultura Sailean behar bezala erroldatutako Gaztetxoen Elkarteek edo Gaztediaren Zerbitzuek suztatutako kultura alorreko Gaztetxoen eta Gazteen
Kanpamendu eta Kolonientzat nola ez diren lege-idazki horretako arauak,
horientzat berariazko araudi bat ezarriko delarik.
Hori horrela, Kultura eta Turismo-Sailburuaren saloz eta Jaurlaritzak Ekainaren
25eko bere bilkuran aztertu ondoren, zera
ERABAKITZEN DUT:
1. Atala:
1. Familia izaerarik gabe eta jarraian hiru gauetik gorako iraupena
izan eta ikasketarako asmoz edo Asti Librea betetzeko, 6 lagunetik gora parte
hartzen duten 18 urtetik beherako gazteentzako kanpamendu, oporretako toki,
kolonia eta lan-kanpaketak Dekretu honen pean aurkituko dira.
LANBIDE EKIMENA
236
2. Eskoletako egutegietan adierazten diren oporraldietan egiteko

koloni irekiak ere araupide honen pean gelditzen dira.
2. Atala: 1. Aurreko atalean azaltzen diren ekintzek artezte-talde bat
edukiko dute. Talde hori Asti Libreko Artezkariaren titulu edo diploma duen
arduradun (ekitaldiak 10 partaidetik behera izango balitu monitore tituluz)
batez eta monitore batez osaturik egongo da.
2. Lehenengo 10 partaidetik gorako hamabosteko bakoitzagatik,
talde bakoitzean beste monitore bat beharko da.
3. Atal honetako 1 eta 2 idazatietan aipatzen diren monitoreetatik
% 40ak Asti Libreko Monitorearen Tituluaren jabe izan beharko dira.
3. Atala: l. Dekretu honetako 1. Atalak aipatzen dituen ihardunen berri,
Kultura-Sailari eta han bertan ihardunak egingo direneko dagokion Foru-Diputazioari edo Eusko Jaurlaritzako Gazteriaren eta Elkar-Ekintzaren
Artezkaritzari eman beharko zaie aurrez, Kultura eta Turismo-Saileko Lurralde-Ordezkaritzen bidez, ihardunak hasiko direneko 30 egun lehenago gutxienez.
2. Honako hauek erantsi beharko zaizkio berriemate horri:
a) Ihardunak antola ditzan Elkarte, Baltzu, Erakunde edo pertsonaren izen
eta egoitza.
b) Dekretu honen gai diren ihardunen egunak eta iraupena.
c) Eratuko direneko lekua, eraikinaren edo aldearen izena eta jabeen edo
arduradunen baimena.
d) Udalak edo Arduralaritza Batzordeak, jardun hau kokatuko deneko
lekuaren baldintzei buruz emandako aldezko erizpen-txostena.
e) Lekuaren eta horretarako sarbidearen zer-nolakoak erasota dituen lurraren
irudizko planoa edo, hala behar izanez gero, ibilaldiaren xehapenak.
f) Jardunean kide izango diren pertsonen kopurua, eta handienetatik txikienetarako adinak.
g) Ihardunaren arduradunaren izena, egoitza eta E.N.T.
h) Dekretu honetako 2. Atalak ohartemandako Titulo eta Diplomen
argazki-aldakia.
LANBIDE EKIMENA
237
3. Dekretu honek aipatzen dituen jardunak antola ditzaten

Elkarte, Baltzu, Erakunde eta pertsonek, Eusko Jaurlaritzako Gazteriaren
eta Elkar-Ekintzaren Artezkaritzan dagoen Gazteri Elkarte eta antzeko
Erakundeen Erroldan erasota egon beharko dute gainera. Errolda hau
Euskadiko Autonomia-Elkartearen eremu barruan beren egoitza izan
dezaten Elkarte, Baltzu eta Erakundeei bakarrik eskatuko zaie hori.
4.- Atala. 1. Foru Diputazioetako Kultura Sailek eta Eusko Jaurlaritzako
Gazteriaren eta Elkar-Ekintzaren Artezkaritzak, antolatzaileak, Dekretu
honen 3. Atalaren arabera, argibideak horiei buruz eman dituzteneko
ihardunen berri emango diote elkarri, ihardunari hasera eman baino 20 egun
lehenago gutxienez.
2. Era berean eta 20 eguneko gutxienezko epearen barruan,
Erakunde horiek, Lurralde bakoitzean egingo diren ihardun guztien zerrenda
bidaliko diote Servicio Vasco de Salud-Osakidetza-ri.
3. Ihardunak han egitea pentsatuta dagoeneko tokiaren garbitasun-osasunarekiko baldintzei buruz, Servicio Vasco de Salud Osakidetzak
eman ditzan ezezko txostenak dagokion Foru-Diputazioarentzako eta Eusko
Jaurlaritzako Gazteriaren eta Elkar-Ekintzaren Artezkaritzarentzako behartze-indarrekoak izango dira, hauek, emandako txostenei dagozkien erabakiak
emango dituztelarik.
4. Aurreko zatian esandakoez kanpo, ihardun bakoitza egingo
deneko tokiari dagokion Foru-Diputazioko Kultura-Sailak edo Gazteriaren
eta Elkar-Ekintzaren Artezkaritzak galarazi edo, hala behar izanez gero,
gelditu ditzakete jardunak berariaz eta arrazoituz emandako erabakiz; erabaki hori, honako zioetatik edozeinetan oinarritzen delarik:
a) Osasungarritasuna dela eta, partaideen egoera fisikoa arriskuan
egon dadinean.
b) Iharduna egin behar edo egiten deneko lur, antolapen edo eraikinetan
kalteak egin daitezkeenean.
c) Indarrean dauden legeetan galarazitako ekintzak egitearen ondorioz.
LANBIDE EKIMENA
238
5 Atala.- Ondoren aipamen direnak dira ihardunaren ardura duenaren

artezko betebeharrak.
a) Dekretu honetan agindutakoak betetzea eta betearaztea.
b) Dekretu honen 3. Atalean azaldutako agiri-paperak izatea eta bai beste
hauek ere: Kanpamentuko partaide guztien Gizarte Segurantzako tokialdatze-txartela edo kidekoa, Erantzukizun Zibileko Aseguruaren indarrean dagoen
poliza eta adinez nagusiak ez direnentzat, gurasoen baimena idatziz.
c) Euskal Herriko Autonomia Elkarteko Herri-Erakunde guztietako ikuskariei
ikuskaritza-lana erraztea.
d) Partaideen egoera fisikoa berma dezaten beharrezko neurriz ihardunak
egin daitezeneko arta izatea.
Dekretu honetan araupetu daitezen ekintzen Baltzu eta Erakunde sustatzaileek
edo, hala behar izanez gero, taldea artez dezanak, indarrean dauden legeek ezar
ditzaten garbitasun-osasun baldintza guztiak betetzearen ardura izango dute.
ERABAKI GEHIGARRIAK
Lehenengoa.- Ekintza mota hauei buruzko Dekretu honetako arauak ez
betetzeak, agiango dirulaguntza eskuratzea galtzea ekar dezake, funtsean
bidezkoa den erabakiaren kaltetan gabe.
Bigarrena.- 2. Ataleko 3.zenbakian araupetzen den neurritan, monitoreek
Tituluak eta Diplomak izan beharra urte batetan etenik geldituko da Dekretu
hau argitaratzetik aurrerantzean.
AZKEN ERABAKIA:
Indargabeturik gelditzen dira Euskal Herriko Autonomia-Elkarteko lurralde-eremuan Dekretu honetan agindutakoaren aurkakoak izan daitezen maila
bereko edo beheragoko erabaki guztiak; Dekretu horrek, Euskal Herriko
Agintaritzaren Aldizkarian argitara dadin egunaren biharamunean hasita
hartuko duela indarra.
Gasteiz, 1985.eko Ekainak 25. Lehendakaria,
JOSE ANTONIO ARDANZA GARRO. Kultura eta Turismo-Sailburua,
LUIS M BANDRES UNANUE.
* Buletinean agertutakoa bere horretan hartua
LANBIDE EKIMENA
239
5.4.11. Euskal Autonomia Erkidegoko baliabideak

KLARETARREN ELKARTEGIA
Zuhatzako errepidea, 12
01200 AGURAIN (ARABA)
Tel. 945 300214 Faxa 945 300212
cmfagurain@terra.es
Oharrak:
Misiolari Klaretarrena da.
Edukiera: 90 lagunentzako oheak.
Norentzat: gutxienez 20-25 pertsonako talde antolatuentzat. Ez zaie norbanakoei alokatzen.
Ezaugarriak: 3 solairuko eraikina; sukaldea, jantokia, bi areto handi eta beste lau bileretarako,
eskulanetarako eta abarretarako. Ohe askoko gelak: 6 oheko 2 gela, eta 20 oheko gela irekiak.
Berokuntza. Liburutegia eraikin erantsian. Kirol-eremua frontoi estaliarekin eta kirol-zelaiekin.
Klaustro estalia eta lorategia.
Jantoki-zerbitzua du.
Uda guztian erabilgarri, abuztuan izan ezik.
RIVOTORTO ETXEA
Santa Klara plaza, zk.g.
01200 AGURAIN (ARABA)
Tel. 945 300062 Faxa 945 312449
clarisas@arrakis.es
Oharrak:
Ahizpa Klaratarren esku dago.
Edukiera: 14 lagunentzako.
Norentzat: parrokietako monitore taldeentzat, fede kristauarekin konprometitutako helduentzat
eta ekitaldi erlijiosoak egitera doazenentzat.
Honako hauek ditu: sukaldea, jantoki-egongela, bi logela (10 lagunentzako eta 4 lagunentzako
ohatzeak), bainugelak eta dutxak.
Berokuntza zentrala, mantak eta maindireak ditu.
Ez du jantoki-zerbitzurik.
Urte guztian erabilgarri.
LANBIDE EKIMENA
240
ASISKO FRANTZISKOREN ATERPETXEA

01260 ALBEIZ-ASPARRENA (ARABA)
Tel. 945 262452 (parrokia)
marcebe@terra.es
Oharrak: Gasteizko Asisko Frantzisko Parrokiarena.
Norentzat: heziketa-programaren batekin doazen taldeentzat.
Ezaugarriak: 2 solairuko etxea; beheko solairuan 2 sukalde, 2 areto, horietako bat beheko
suarekin, komunak (2 dutxa) eta egurtegia.; lehen solairuan 3 logela ohatzeekin; ur beroa.
Sukaldea erabiltzeko aukera
Urte osoan erabilgarri
Eusko Jaurlaritzak aintzatetsitako instalazioa.
REFUGIO GOIZALDE MENDI ATERPETXEA
Jose Pikaza, 3
01470 AMURRIO (ARABA)
Tel. 945 025255
http://www.menikolagunak.com
mendikolagunak@hotmail.com
Oharrak: Mendiko Lagunak Taldearen jabegoa.
Norentzat: Norbanakoentzat zein taldeentzat. Mendiari lotutako jarduerak egiteko.
ANGOSTOKO ATERPETXEA
01426 ANGOSTO VILLAANE (ARABA)
Tel. 945 353021 Faxa 945 353220
www.angosto.org
angostos@telefonica.net
Oharrak:
Ezaugarriak: 3 modulu, horietatik bi 16 lagunentzako, beste bat 24rentzako eta bi oheko gela
bat. Sukalde industrial bikoitza, 80 lagunentzako jantokia, egongela eta 200 m2-ko areto handia
ditu. 15 bainugela eta 7 dutxa, berokuntza, ur beroa, zelaia eta jokoetarako plaza ditu. 3 Km-ra,
Villanueva Gobiaranen, igerileku klimatizatuak daude.
Norentzat: heldu baten ardurapeko talde antolatuentzat.
Ordutegia: etxe inguruan isiltasuna gorde behar da 23:00etatik aurrera.
Urte osoan erabilgarri.
LANBIDE EKIMENA
241
APODAKA PARROKIA-ETXEA
01140 APODAKA (ARABA)
Tel. 945 247822
PARR.Sanmartin@terra.es
Oharrak:
San Martin parrokiaren jabegoa.
Ezaugarriak: 3 solairuko etxea; sukalde hornitua, jantokia, bainugelak eta dutxa bat beheko
solairuan; lehen eta bigarren solairuetan 3 logela eta bilera-gela bat. Gasolio-berogailua.
Herrian bolatokia dago.
Norentzat: talde antolatuentzat eta parrokiatako taldeentzat.
LANDAKO ATERPETXEA
Landa
01520 ARRATZU-UBARRUNDIA (ARABA)
Tel. 945 136185 (Erreserbak)
Oharrak:
San Ignazio Parrokiarena.
Norentzat: talde antolatuentzat.
Ezaugarriak: 2 solairuko etxea; beheko solairuan sukalde hornitua, jantokia beheko suarekin, 2
bainugela, 3 dutxa eta egurtegia; goiko solairuan 3 logela ohatzeekin; elizaren ataria (etxearen
ondoan) jolas-eremu gisa erabiltzen da.
LANBIDE EKIMENA
242
ZUHATZAKO IRLAKO ATERPETXEA

Uribarri Ganboa
01520 ARRATZU-UBARRUNDIA (ARABA)
Tel. 945 299914 / 181988 (Erreserbak) Faxa 945 299914
www.alava.net
ifj@alava.net
Oharrak:
Arabako Foru Aldundiaren Gazteriaren Foru Erakundearena.
Kokagunea: Zadorrako urtegian (Uribarri Ganboako urtegia) dago, Gasteiztik 15 Km-ra A-3002
errepidea hartuta.
Edukiera: 500 lagunentzako, ohatzeetan.
Norentzat: talde antolatuentzat (gutxienez 12 pertsonakoentzat). Lehentasuna dute kultur
elkarteek, kirol elkarteek, ekologia elkarteek eta antzekoek. Irailean familiek erabil lezakete (12
pertsonako taldeetan). Ez zaie norbanakoei alokatzen.
Ezaugarriak: Hiru eremu ditu: bata lotarakoa, bestea zerbitzu nagusien eremua, eta
hirugarrena ur-jardueretarako eta bainurako eremua. Egurrezko etxolatan ematen da ostatu.
Jarduerak: piragua, arrauna, windsurf, optimist eta pedal-ontziak, monitore trebatuen
zaintzapean. Salbamendu-jaka erabiltzea derrigorrezkoa da.
Maiatzetik irailera (biak barne) erabilgarri.
Eusko jaurlaritzak aintzatetsitako instalazioa.
Aterpekide-agiria derrigorrezkoa da.
LA ENCINA BIZIKIDETZA-ETXEA
Cuesta de la Encina, 5
01474 ARTZINIEGA (ARABA)
Tel. 945 396010 (Anaia maristak) Faxa 945 396010
Oharrak:
Norentzat: gutxienez 20 laguneko talde antolatuentzat. Ez zaie norbanakoei alokatzen.
Ezaugarriak: 3 solairuko etxea; sukalde-jantokia, bilera-aretoak, hiru ikasgela, hiru logela luze,
jolas-aretoa, areto nagusia, telebista-aretoa; berokuntza eta ur beroa; mantak; kirol-zelaiak eta
frontoi estalia.
Etxearen lursailetan kanpatzeko aukera (80 pertsonarentzat).
Ez du jantoki-zerbitzurik. Bertan janaria prestatzeko aukera eskaintzen du.
Minusbaliatuentzat irispidea.
Urte osoan erabilgarri, abuztuan izan ezik.
LANBIDE EKIMENA
243
ERROTAZARRA ATERPETXEA
01208 BARRIA-NARBAXA (ARABA)
Tel. 945 284000 639 662572 Faxa 945 264105
www.epvasconia.com
epvitoria@epvasconia.com
Oharrak:
Colegio Calasanzena (Federico Baraibar, 36).
Norentzat: talde antolatuentzat (gutxienez 20 pertsonakoentzat).
Ezaugarriak: 2 solairuko eraikina. Beheko solairuan honako hauek daude: sukaldea, ontzi-garbigailua eta guzti, jaki-gordailua, jantokia, 3 jarduera-areto, pertsona bakarrarentzat logela
botika-kutxarekin eta bainugelarekin, eta komunak. Lehen solairuan 4 logela (bat 30 ohatzekoa,
bi 12 ohatzekoak eta 2 ohe bakarrekoak), komunak (9 dutxa) eta kapera daude. Horrez gain,
berokuntza zentrala, ur beroa eta telebista ditu. Lursaila ere badu (2 hektarea), saskibaloi- eta
futbol-zelaiarekin eta negutegiarekin.
Urte osoan erabilgarri. Ikastetxeko ikasleek lehentasuna dute.
BERNEDO ARABAKO MENDIALDEKO GAZTE-ATERPETXEA. OKON OSTATUA

Santa Cruz, 61
01118 BERNEDO (ARABA)
Tel. 945 378215 / 378143 Faxa 945 378215
Oharrak:
Bernedoko udalaren jabegoa.
Ezaugarriak: 2 solairuko eraikina; solairu bakoitzak 2 modulu ditu eta modulu bakoitzak 20
ohatzeko 2 gela; jantokia, sukaldea, jaki-gordailua, komunak, 2na dutxako bainugelak, 4na
oheko 3 logela monitoreentzat, logela bakoitza bere bainugelarekin, jarduera-aretoak, ur beroa
eta berokuntza zentrala. Pasillo zabalak. Beheko solairuan komunak eta dutxak.
Etxabean jarduerak egiteko jolastoki handia dago, eta etxearen ondoan frontoi estalia.
Gosaltzeko, bazkaltzeko eta afaltzeko aukera.
Norentzat: taldeentzat (gutxienez 12 lagunekoentzat).
Urte osoan erabilgarri, eguberri egunean eta urteberri egunean izan ezik.
Aisialdiko jarduerak monitoreen zaintzapean.
LANBIDE EKIMENA
244
AITXUR OTOITZ-ETXEA
Ahizpa mesedetakoak
01260 EGINO (ARABA)
Tel. 945 314637
mercedarias@terra.es
Oharrak:
Edukiera: 74 pertsona.
Norentzat: Taldeentzat, ez norbanakoentzat. Parrokiatako taldeentzat, pastoral-taldeentzat,
aisialdiko taldeentzat, Gurutze Gorrikoentzat, Eskaut taldeentzat
Ezaugarriak: sukaldea, jantokia, bilkura-aretoa, erabilera anitzeko aretoa.
ESPEJOKO ATERPETXEA - JORGE DIEZ ELORZA

Berrioko bidea, 1 Saturnino Salazar, 24
01423 ESPEJO VILLANUEVA GOBIARAN (ARABA)
Tel. 945 351150 Faxa 945 351150
http://www.alava.net
ifj@alava.net
Oharrak:
Arabako Foru Aldundiaren Gazteriaren Foru Erakundearen jabegoa.
Edukiera: 96 lagunentzako, ohatzeetan (bi pertsonako logelak bainugelarekin eta taldeentzako
logelak)
Norentzat: talde antolatuentzat (gutxienez 12 pertsonakoentzat). Kultura-taldeek, kirol-taldeek,
ekologia-taldeek eta antzekoek zein REAJren aterpekide-txartela duten norbanakoek
lehentasuna dute.
Ezaugarriak: birgaitutako eskola da eta bi eraikin ditu. Eraikin nagusian sukaldea, jantokia,
aretoak, eta bainugelak dituzten logelak daude. Etxe txiki eraikinean aretoak eta logela
handiak daude. Kirol-zelaiak, telebista- eta bideo-aretoak, haur-jolasak, patinak, bizikletak,
ibaiko igerilekua eta kiroldegi estalia 200 metrora.
Ur beroa eta berokuntza ditu.
Inguruan kultura- edo ekologia-izaerako ibilaldiak (oinez zein bizikletaz) egiteko dokumentazioa
eskaintzen du.
Urte osoan erabil liteke (abuztuko 2. hamabostaldian eta eguberrietan izan ezik).
Eusko Jaurlaritzak aintzatetsitako instalazioa.
Aterpekide-agiria derrigorrezkoa da.
LANBIDE EKIMENA
245
SAN JOSE ATERPETXEA

Langraiz hiribidea, 2. Langraiz Oka
01230 IRUA OKA (ARABA)
Tel. 945 371007 (Erreserbak) Faxa 945 371009
nancla@teleline.es
Oharrak:
San Jose Ikastetxearen jabegoa.
Ezaugarriak: haztetxe ohi baten 3 solairuetako batean dago. 25 logela ditu: 2 handiak, bakoitza
50 ohatzekoak, eta 23 logela ohe bakarrekoak edo binakoak; bainugelak 10 dutxarekin, 6
jarduera-areto, jantoki-egongela eta sukaldea, ur beroa, jolastoki estalia, frontoia, futbol- eta
saskibaloi-zelaiak; herrian igerilekuak.
Jantoki-zerbitzua eskaintzen du.
Irailetik ekainera (biak barne) erabilgarri.
LABRAZAKO ATERPETXEA
Plaza Concepcin, 6
01313 LABRAZA (ARABA)
Tel. 945 601906
Oharrak:
Oiongo Santa Maria Parrokiaren jabegoa.
Edukiera: 30 pertsonarentzat (gutxienez 5 laguneko taldeentzat). Ez zaie norbanakoei
alokatzen.
Ezaugarriak: bi solairu ditu; behekoan, egongela eta sukaldea; goikoan, logelak eta komunak.
2 logela ditu, guztira 30 oherekin. Mantak, jantokia, janaria prestatzeko tresneria eta 30
lagunentzat jantokia, 3 dutxa, 6 konketa, 5 komun, berokuntza, bilera-aretoa, hozkailua eta
mikrouhin-labea. Ondoan frontoia dago.
Janaria prestatzeko aukera.
Urte osoan irekita talde antolatuentzat.
LANBIDE EKIMENA
246
LECIANA OKAKO ETXE BERDEA

01220 LEZIANA OKA ERRIBERAGOITIA (ARABA)
Tel. 945 373154
salazarbarriuso@euskalnet.net
Oharrak:
Turismo berdea. Etxe osoa alokatzen dute.
Ohe-jantziak eta ontziteria. Sukalde-jantokia, 3 logela (horietatik bi birentzako ohearekin eta bat
ohatzeekin).
Bainugela bat eta komun bat.
LURKOI BASERRI-ESKOLA
Santa Luzia, 1 Elortza
01129 MAEZTU ARRAIA-MAEZTU (ARABA)
Tel. 945 410032 Faxa 945 410246
lurkoi@euskalnet.net
Oharrak:
Norentzat: gutxienez 15 laguneko taldeentzat. Ez da norbanakoentzat irekia.
Ezaugarriak: Arabako Mendialdean, Izkiko parke Naturalaren alboan dago; baserriko lanak
egiten dira: baratzea, elikagaien transformazioa, artisautza-tailerrak, ingurumen-tailerrak 3
solairuko eraikina da; sukaldea eta 90 lagunentzat jantokia ditu, beheko su eta guzti; 3 tailer eta
adierazpen-aretoa. 60 lagunentzako logela, eta 3 lagunentzat logela bainugelarekin.
Berokuntza eta ur beroa. Ogia egiteko labea. Mantak. Ukuilua, baratzea eta negutegia.
Jarduerak: udalekuak eta taldeentzat asteburu-pasak antolatzen dituzte. Ingelesa ikasteko
udalekuak udan eta ikasturtean zehar 7 eta 16 urte bitarteko neska-mutikoentzat. (Tel. 656
757796). Tailerrak eta mendira ibilaldiak.
LANBIDE EKIMENA
247
MONASTERIOGURENGO PARROKIA-ETXEA
01194 MONASTERIOGUREN VITORIA/GASTEIZ. (ARABA)
Tel. 945 274048
Oharrak:
Gasteizko San Bizente Parrokiaren jabegoa.
Norentzat: parrokiatako taldeentzat eta/edo talde antolatuentzat.
Ezaugarriak: 3 solairuko etxea. Beheko solairuan: ataria eta egurtegia. Lehen solairuan:
bainugelak 2 dutxarekin, bilera-aretoak, sukalde hornitua, jantokia, logela handia eta beste
logela txiki bat monitoreentzat. Bigarren solairuan: logela bat. Ur beroa eta berokuntza ditu.
Urritik ekainera (biak barne) erabilgarri.
FEYDA ZENTROA
Domingo Sautu, 65
01130 MURGIA (ARABA)
Tel. 945 430710 / 654 904991 Faxa 945 430771
www.feyda.net
murgia@feyda.net
Oharrak:
Ezaugarriak: 5 logela; 14 logela bina pertsonarentzat; 7 areto; elkartzeko aretoa, mahai-jokoak,
ping-pong, antzerkia, zinema, futbol-, saskibaloi- eta eskubaloi-zelaiak.
Udan ingeles-udalekuak antolatzen dituzte.
LANBIDE EKIMENA
248
BARRIAKO ATERPETXEA
Barria-Narbaxa
01208 NARBAXA DONEMILIAGA (ARABA)
www.alava.net
ifj@alava.net
Oharrak:
Kokagunea: Gasteiztik 25 km-ra (Urkilla mendigunean)
Edukiera: 200 lagunentzako (bi lagunentzako gelak bainugelarekin eta taldeentzako gelak).
Norentzat: talde antolatuentzat (gutxienez 12 pertsonakoentzat). Kultura-, kirol- eta ekologia-elkarteek lehentasuna dute. REAJren aterpekide-agiria duten norbanakoentzat ere irekia.
Ezaugarriak:
Monasterio zistertar zaharberritua (XVII. mendekoa). Jantokia, bilera-aretoak, telebista eta
bideoa; igerilekua, haur-jokoak eta kirol-zelaiak. Berokuntza eta ur beroa.
Inguruan (oinez zein bizikletaz) ekologiarekin eta kulturarekin zerikusia duten ibilbideak egiteko
dokumentazioa du.
Patinak eta bizikletak ditu.
Minusbaliatuentzat irisgarritasuna.
Eusko Jaurlaritzak onetsitako instalazioa.
Aterpekide-agiria derrigorrezkoa.
LANBIDE EKIMENA
249
OREITIAKO PARROKIA-ETXEA
Argomaizko errepidea
01192 OREITIA VITORIA/GASTEIZ (ARABA)
Tel. 945 243658 (Parrokia)
psanandres@wanadoo.es
Oharrak:
Gasteizko San Andres Parrokiaren jabegoa.
Norentzat: parrokietako taldeentzat, gizarte-taldeentzat eta heziketa-proiektuen inguruan
antolatutako taldeentzat. Ez zaie norbanakoei alokatzen.
Ezaugarriak: 2 solairuko etxea; beheko solairuan egongela-jantokia, sukaldea, bilera-aretoa,
komunak eta dutxak ditu; lehen solairuan, pertsona anitzentzat bi logela, monitoreentzat aretoa,
oratorioa eta garbitasun-gela. Txanpon-makinaz kudeatutako gas-berokuntza.
Telebista, DVD eta bideoa.
Aparkalekuak eta minusbaliatuentzat egokitutako komunak.
Lursaila ere badu.
GELTOKI ETXEA
Okinako errepidea
01194 OTAZU (ARABA)
Tel. 945 161947 Faxa 945 161952
www.Vitoria/Gasteiz.rg/erdu
erdu@Vitoria/Gasteiz.rg
Oharrak:
Erduk kudeatutako zerbitzua.
Gasteiztik 7 Km-ra, 2000 m2 ditu.
Norentzat: Gasteizko gazte-elkarteentzat eta Gasteizko gazteentzat ekintzak eta jarduerak
antolatzen dituzten elkarteentzat; 18tik 30 urtera bitarteko norbanakoen taldeentzat,
gasteiztarrak badira.
Ezaugarriak: egongela-jantoki-sukaldea, bi logela (6na eta 12na ohatzekoak), 3 dutxa, 3
komun, terraza, tximinia, lorategia. Gasolio bidezko berokuntza.
Ez du jantoki-zerbitzurik. Janaria prestatzeko aukera eskaintzen du.
Etxearen lursailean kanpatzeko aukera (15 lagunentzat).
Etxea alokatzeko araudia dago.
LANBIDE EKIMENA
250
OZETAKO PARROKIA-ETXEA. ALDAIPE

01206 OZETA BARRUNDIA (ARABA)
Tel. 945 317178 / 265545/636315647
Oharrak:
Abetxukoko San Jose Langilea Parrokiaren jabegoa.
Edukiera: 60 lagunentzat.
Norentzat: gazte taldeentzat.
Ezaugarriak: sukaldea, egongela, jantokia, ur beroa, berokuntza, bainugelak dutxekin eta 3
logela, bata 30 lagunentzat, bestea 20rentzat eta hirugarrena 10entzat. Bi jarduera-areto.
OZETA PARROKIA-ETXEA.
01206 OZETA BARRUNDIA (ARABA)
Tel. 945 252661
Oharrak:
Aranako San Jose Parrokiaren jabegoa.
Ezaugarriak: 3 solairuko eraikina; beheko solairuan egongela; lehenengo solairuan jantokia,
sukalde hornitua eta bainugelak bi dutxarekin; eta azken solairuan 3 logela. Ur beroa eta
berokuntza, eta joko-eremu txiki bat. Lursaila.
Heziketa-helburuak dituzten taldeentzat.
ZABALATEKO ETXEBIZITZA BERDEA

01218 ZABALATE (ARABA)
Tel. 945 337121
Oharrak:
Turismo berdea. Etxe osoa alokatzen dute.
Edukiera: 4 pertsona.
Ezaugarriak: komunak, egongela-sukaldea, ohe handiko gela eta beste gela bat bi ohatzerekin.
Baxera, telebista.
LANBIDE EKIMENA
251
IAKI GOIKURIA ATERPETXEA

Sarria - Markina errepidea, 3
01139 SARRIA ZUIA (ARABA)
Tel. 94 400 80 60 (Suspergintza) Faxa 94 400 80 61 (Suspergintza)
http://www.suspergintza.net
albergues@suspergintza.net
Oharrak:
Bilboko Suspergintza Elkarteak kudeatutako aterpetxea.
Edukiera: 64 lagunentzako (ohatzeetan).
Norentzat: gutxienez 25 laguneko taldeentzat. Ez dago norbanako pertsonei irekita.
Ezaugarriak: sukaldea, jantokia, bilera-aretoa, erabilera anitzeko aretoa, 2 logela (bakoitza 32
ohatzekoa). Berokuntza eta ur beroa. Kirol-instalazioak.
Etxearen lursailean kanpatzeko aukera (50 lagunentzat).
Aterpetxea Gorbeia Parke Naturalaren barruan dago.
Jarduerak: ikasleentzat Ingurumen-heziketako programak eskaintzen ditu; Gorbeia Parke
Naturalera bisitaldiak; abentura-kirola.
CARLOS ABAITUA ATERPETXEA
Isaac Diez eskultorearen kalea, zk.g.
01007 VITORIA/GASTEIZ (ARABA)
www.alava.net
ifj@alava.net
Oharrak
Kokagunea: Batan bizitegi-gunea, Mendizorrotzako kirol-instalazio eta igerilekuetatik 200 m-ra.
Edukiera: 100 lagunentzako, eta REAJeko 20rentzako (ohatzeetan).
Norentzat: talde antolatuentzat (gutxienez 12 lagunekoentzat) eta REAJen aterpekide-agiria
duten norbanakoentzat.
Ezaugarriak: 3-4 lagunentzako logelak bainugelarekin, eta taldeentzako bainugelarik gabeko
logelak. Telebista- eta bideo-gelak, ur beroa eta berokuntza. Hiria bisitatzeko dokumentazioa
eskaintzen du.
Minusbaliatuentzat egokitua. Urte osoan erabilgarri.
Aterpekide-agiria derrigorrezkoa.
LANBIDE EKIMENA
252
AMETZAGA ATERPETXEA
Ametzaga, zk.g. Parrokia-etxea
01139 ZUIA (ARABA)
Tel. 945 252445 (Esperantzako Andre Mariaren Parrokia).
Oharrak:
Gasteizko Esperantzako Andre Mariaren Parrokiaren jabegoa.
Norentzat: talde antolatuentzat eta jarduera-plana dutenentzat (gutxienez 10
pertsonakoentzat). Ez zaie norbanakoei alokatzen.
Ezaugarriak: 2 solairuko etxea. Beheko solairuan bainugela bat eta egur-tokia daude. Lehen
solairuan, sukalde-jantokia, bilkura-aretoa eta logela (18 ohatzekoa), dutxa bat eta konketadun
bainugelarekin. Bigarren solairuan, bainugela bat dutxarekin. Ur beroa eta berokuntza.
Jolaserako lursaila du.
Ez du jantoki-zerbitzurik. Janaria prestatzeko aukera.
MONTE BASERRIA INGURUMEN ESKOLA

Arta auzoa, 23
48279 MARKINA-XEMEIN (BIZKAIA)
Tel. 606 255424 / 94 4130987
http://www.euskalnet.net/montebaserria
montebaserria@euskalnet.net
LURRASKA INGURUMEN ZENTROA

Kanpantxu, zk.g.
48320 AJANGIZ (BIZKAIA)
Tel. 94 6257245 Faxa 94 6257717
http://www.lurraska.com
lurraska@lurraska.com
Oharrak:
Urdaibain dago. Helburua: ingurumena ezagutzea, errespetatzea eta kontserbatzea.
Edukiera: 125 pertsonarentzako, ohatzeetan.
Animaliak, baratzeak, elikagaien transformazioa eta beste hainbat tailer ditu.
Asteburuetan 30 lagunetik gorako heldu taldeentzat irekita egoten da; udan, udalekuak
antolatzen dituzte.
LANBIDE EKIMENA
253
Ezaugarriak: pertsona anitzeko logelak (4tik 20ra bitartekoak), sukaldea, jantokia, bilera-aretoak, tailerretarako aretoak, erabilera anitzeko aretoak, ukuilua, zaldi-eskola, kirol-instalazioak. Maindire eta mantak eta berokuntza.
Minusbaliatuentzat irisgarria.
Jarduerak: ibilaldiak zaldiz, piraguan, mendi-bizikletan; espeleologia, eskalada, irteerak trenez
paduran zehar.
Udako kanpaldiak egiten dituzte euskaraz eta gaztelaniaz.
SASTARRAIN BASERRI-ESKOLA
Lili auzoa, 10
20740 ZESTOA (GIPUZKOA)
Tel. 943 148115 / 943 148239 Faxa 943 148115
http://www.sastarrain.com
sastarrain@jet.es
Oharrak:
Edukiera: 80 lagunentzako, ohatzeetan (26 lagunentzako 2 logela, 30entzako 1 eta 4
lagunentzako 2).
Norentzat: taldeentzat (gutxienez 15 pertsonakoentzat). Ez zaie norbanakoei alokatzen.
Jarduerak: espeleologia, eskalada, hipika, mendi-ibiliak, mendi-bizikleta, bela-hastapena, surf-hastapena, parapentea, eskalada, tirolina. Ingurumen-heziketako programak.
Ezaugarriak: 3 solairuko eraikina. Beheko solairuan harrera, jantokia tximiniarekin, sukaldea,
botika-kutxa, komunak eta egongela ikus-entzunezko ekipoarekin. Sarreraren ondoan ogia
egiteko labe tradizionala du. Bigarren solairuan erabilera anitzeko bi areto, laborategi bat, bi
logela eta bulegoa ditu. Bertatik karrerapera eta kanpora eramaten duen terrazara ateratzen da.
Hirugarren solairuan logelak (3) eta dutxaz hornitutako bainugelak daude. Baserri ondoan
oilategia, ukuilua, zaldi-hazitokia, negutegiak eta baratzea daude. Horrez gain, lursail zabala du.
Maindireak, mantak, berokuntza eta ur beroa ditu.
Jantoki-zerbitzua, mantenu osoko ostatua eta monitore espezializatuak eskaintzen ditu.
Mendi-bizikleten alokairua.
LANBIDE EKIMENA
254
LURKOI BASERRI ESKOLA

Santa Luzia, 1 Elortza
01129 MAEZTU ARRAIA-MAEZTU (ARABA)
Tel. 945 410032 Faxa 945 410246
lurkoi@euskalnet.net
Oharrak:
Norentzat: gutxienez 15 pertsonako taldeentzat. Ez dago norbanakoei irekita.
Ezaugarriak: Arabako Mendialdean, Izkiko Parke Naturalaren ondoan dago; baserriko lanak
egiten dira: baratzea, elikagaien transformazioa, artisautza-tailerrak, ingurumen-tailerrak eta
abar. Hiru solairuko eraikina da eta honako hauek ditu: sukaldea, 90 lagunentzat jantokia
beheko suarekin, 3 tailer eta adierazpen-aretoa. 60 lagunentzako logela bat eta 3 lagunentzako
beste bat bainu eta guzti. Berokuntza eta ur beroa. Baserriko ogia egiteko labea. Mantak.
Ukuilua, baratzea eta negutegia.
Jarduerak: udalekuak eta taldeentzat asteburu-pasak antolatzen dituzte. Ingelesa ikasteko
udalekuak udan eta ikasturtean zehar 7 eta 16 urte bitarteko neska-mutikoentzat. (Tel. 656
757796). Tailerrak eta mendira ibilaldiak.
LAPURREKETA BASERRI ESKOLA
Dima - Otxandio errepidea, 38. Km
48141 DIMA (BIZKAIA)
Tel. 94 6338014 Faxa 94 6338065
Oharrak:
Baserri-eskola eta Naturaren Gela instalazioak.
Edukiera: 85 lagun.
Helburua: natur ingurunea ezagutzea, baserri-ingurunera hurbiltzea eta energiaren alorra ezagutaraztea. Energia berriztagarrien gaineko zentro esperimental didaktikoaren instalazioak ditu.
Udan, 7 eta 14 egun bitarteko egonaldiak.
Astean zehar eskola-taldeak.
Baratzeko lanak, animaliekin jarduerak, lehengaiekin jarduerak (ogia, gazta, mermeladak,
potoratzeak). Mendi-ibilaldiak, ibilbide ekologikoak, Europako artisautza eta dantzak, musika
eta antzerkia, kultura-bisitaldiak.
Aterpetxe gisa ere erabiltzen da (gutxienez 16 pertsonako taldeentzat).
Ostatua gosariarekin edo mantenu osoarekin.
LANBIDE EKIMENA
255
BARATZE BASERRI ESKOLA

Oxina baserria. Muruetagane auzoa, 15
48314 GAUTEGIZ-ARTEAGA (BIZKAIA)
Tel. 94 6255606 Faxa 94 6270044
baratze@baratze.com
Oharrak:
Norentzat: taldeentzat (gutxienez 40 pertsonakoentzat).
Ezaugarriak: 3 solairuko eraikina; sukaldea, garbitegia, jantokia, egongela, bulegoa, tailerrak,
bilera-aretoak, liburutegia, eskulanetarako gela, telebista, bideoa eta ikus-entzunezko materiala,
8 gela handi eta 7 txiki (140 ohatze), bainugelak (16 dutxa), mantak, propano bidezko
berokuntza eta ur beroa.
Futbol- eta saskibaloi-zelaia, baratzeak eta joko-eremuak.
Minusbaliatuentzat irisgarritasuna: aparkaleku egokituak.
Jarduerak: futbola, saskibaloia, rappel, eskalada eta arku-tiroa. Udalekuak udan eta Aste Santuan,
euskaraz edo euskaraz eta gaztelaniaz. 5 eta 13 urte bitarteko haurrentzat udalekuak, ingeles
udalekuak eta 14-17 urteko gazteentzat kanpaldiak abentura anitzeko programarekin. Igerilekua.
Asteburuetan eta eskolako oporraldietan erabilgarri.
PEDERNALESKO UDALEKUA INGURUMEN-ZENTROA
Bermeoko bidea. Abia auzoa, 1
48395 SUKARRIETA (BIZKAIA)
Tel. 94 6871011 / 6870710 / 6870835 Faxa 94 6870396
http://www.bbk.es
Pedernales@obsbbk.com
Oharrak: BBKren jabegoa.
Edukiera: 180 haurrentzat.
Norentzat: 8 eta 14 urte bitarteko ikasleentzat da.
Helburua ingurumena ezagutaraztea da. Hainbat proiektu lantzen dituzte: baserria, kontsumo
ekologikoa, ibaia, itsasadarra, ura eta basoa, aisialdirako heziketa eta abar. Uda sasoian udalekuak antolatzen dituzte; horietan parte hartzeko BBKren bezero izan behar da eta izen-ematea
erakunde horren bidez egiten da. Piraguekin, kanoekin zaldiekin eta abarrekin jarduerak
eskaintzen dituzte.
Bizkaiko ikastetxeen bidez astebeteko egonaldiak egiten dira, ingurumenaren ezagutza, aisialdi
sortzailea eta antzeko helburuekin.
Asteburuko egonaldiak ere bai, horiek ere Bizkaiko ikastetxeen bidez, Urdaibai ezagutzeko,
aisialdi sortzailea lantzeko, ingurumena ezagutzeko eta antzeko helburuekin.
LANBIDE EKIMENA
256
5.5. Kirola
5.5.1. Ariketa fisikoa egiteko arrazoiak
Jende asko, ariketa fisikoa erregularki egiteak dauzkan onurak ezagutzen dituenez,
sasoian egoten saiatzen da. Beste zenbaitek ariketa gizarte-harremanetarako balio duen
aisialdirako aukera moduan ikusten du Eta beste hainbat etxetik ateratzeagatik bakarrik
edozertan hasten da; baita ariketa egiten ere.
Pertsona heldu askok ordea, arrazoi batengatik edo besteagatik, onurak ezagutu arren,
ez dute ariketa bere bizitza-aukeren artean sartzen, eta urteak daramatzate ezer egin gabe.
Azken talde honi ariketa egiten hasteak aparteko zailtasuna eskainiko dio.
Hala ere, jende hau ariketa-programa hastera bultza dezaketen zenbait arrazoi
tradizional daude; hor dago, besteak beste, eguberri-garaiko otorduetako kontrol ezaren
ondoren edota uda hurbiltzean itxura fisikoa hobetzeko kezka. Ariketa fisikoa egiten hasteak
batik bat norberaren aukera izan behar du, ekiteko arrazoi nagusia osasuntsu eta sasoian
egoteko desioa izango delarik.
Zerk bultzatuko zintuzke ariketa egitera?
Beste ezer baino lehen kontzientziazio-lan horretan laguntzen saiatuko gara. Sasoian
jartzeko arrazoi batzuk ikusiko ditugu:
Sendagileak ariketa fisikoa egiteko aholkatu dit.
Neure burua hobeto eta indar gehiagorekin sentitu nahi dut.
Kilo batzuk galdu behar ditut.
Jarduera sozial gehiagotan parte hartu nahi dut.
Beste zenbait arrazoi:

-
Ohitura txarrak: Ea ohitura hobeak hartzen ditudan (erretzeari utzi,

gehiegikeriarik ez)
Familia-bizitza: Familian txangoak eta kirol-ekintzak eginez primeran

ibiltzen gara.
Jubilatuta nago: Orain neure buruaz arduratzeko asti gehiago daukat.
Aisia: Lagunekin kirola egiten gustura ibiltzen naiz.
Eta abar.
LANBIDE EKIMENA
257
Zer espero dezaket ariketa erregularki egiten badut?
Bihotz osasuntsuagoa izatea

o
Gastu kardiako handiagoa: Odol-ponpaketa erraztu egiten da.
Bihotz-maiztasuna murriztea: Taupada bakoitzean odol gehiago ponpatzen

denez, bihotzak lasaiago lan egiten du.
Arteri presioa kontrolatzea

o
Bihotz seguruagoa: Ariketak bihotzaren odol-zirkulazioa ziurtatzen du.
Ariketak, zuzenean nahiz zeharka, presioa kontrolatzen laguntzen du.
Odoleko gantz-mailak murriztea

o
Kolesterol guztiaren maila jaistea eta HDL-kolesterolaren maila igotzea

(kolesterol onarena).
Glukosa hobeto onartzea

o
Ariketa fisiko erregularrak odoleko glukosa-maila hobetzen du.
Gorputzeko gantza gutxitzea

o
Ariketa fisikoa gizentasuna kontrolatzeko garaian dietaren osagarri da.
Denboraldi batean eginiko ariketak balio badezake ere, ariketa gure bizitzan betiko
sartzea da osasuntsu eta eraginkorrena. Ariketa fisiko erregularrak, gutxieneko segurtasunaz
eginda, mesede handia egin diezaguke eta gure bizitza hobe dezake.
Eguneroko betebeharrak errazago egingo ditugu, eta biziago, beste jarduera aberasgarri gehiago egiteko gogo handiagoarekin sentituko gara.
Estresa hobeto kontrolatuko dugu.
Lo hobeto egingo dugu eta, ondorioz, hurrengo egunari errazago egingo diogu aurre.
Gure itxura fisikoa eta gure gogo-aldartea hobetu egingo dira.
LANBIDE EKIMENA
258
5.5.2. Sasoi ona lortzea erraza da

Kontuan izan beharrekoak:
1/ Edonork ekin diezaioke ariketa-programari, baita inoiz ariketarik egin ez duenak ere. Oso
sasoi txarrean zaudela uste baduzu, ez galdu adorerik: ariketa-programaren hasieran lortutako emaitzak, seguru aski, nabarmenagoak izango dira zure kasuan.
2/ Ariketa eraginkorra izateko ez da beharrezkoa mina sentitzea, arnasestuka ibiltzea edota
asko izerditzea. Lehen aipatutako forma fisikoaren osagai bakoitza ia ahaleginik gabe
hobe dezakegu.
3/ Ariketa fisikoa gure eguneroko bizitzaren osagaitzat hartu behar dugu, eta ariketa fisiko pixka
bat eginez bizi behar dugu. Fisikoki eta animikoki ondo sentitzen lagunduko digu.
Ez ahaztu, sedentarismoa arriskutsua da: muskuluak ahultzearen, gizentzearen eta
itsusi egiten gaituzten gantz-pilaketen kausa da. Horretaz gain gaixotasun kardiobaskular eta
artikulazio-arazo askorekin zerikusia du. Baina gure bizimoduan aldaketa txiki batzuk egitearekin bakarrik arrisku-eremutik atera gaitezke. Merezi du.
5.5.3. Edozein ariketa saiotako protokoloa

Egiten den ariketa edozein dela ere, geldialditik ariketara, eta ariketatik geldialdira
pixkanaka eta mailaz maila pasa behar dugu. Bai ariketa erregularretan, bai jokoetan,
geldialditik abiatu eta intentsitate-maila egonkorrera iristen gara. Batzuetan zein besteetan
honako hau litzateke lanerako protokoloa:
Berotze- eta luzatze-fasea (5 bat minutu)
Pixkanaka eta epeka, egoera egonkorrera iritsi arte, biziagotze-fasea, (gutxienez 5 minutu)
Ariketaren fase egonkorra
Hozte- eta luzatze-fasea (5-10 minutu)
Berotze- eta luzatze-fasea

Egin behar dugun ariketan lan gehien egingo duten muskuluen luzatze-ariketak eta
muskulu hauen berotze-ariketak. Lehenbizi berotze-ariketak edo ariketa kalistenikoak, eta
ondoren luzatze-ariketak egin daitezke, edo baita alderantziz ere. Adibideak ikus itzazu.
LANBIDE EKIMENA
259
Epekako biziagotze-fasea
Ariketaren intentsitatea, pixkanaka, mailaz maila, mantendu nahi dugun maila lortu arte
indartuko dugu.
Ariketaren fase egonkorra

Ahalegina jadanik lortu dugun intentsitate honetan egingo dugu. Gogoan izan gure
intentsitate maximoaren % 75-80ko lan-maila interesgarria litzatekeela.
Hozte eta luzatze-fasea

Pixkanaka ariketaren intentsitatea jaitsi egingo dugu. Hau hipotentsiorik eta bihotz-arritmiarik gerta ez dadin oso garrantzitsua da. Luzatze-ariketek, azkenik, muskuluen eta tendoien
elastikotasuna mantentzen lagunduko digute.
Gogoan izan behar diren arau orokorrak

Ariketa fisikoa ondo gaudenean bakarrik egin behar dugu. Nekatuta, gaixo edo deseroso
egonez gero ez egin.
Jantziek, bai arropek, bai oinetakoek, erosoak izan behar dute. Hanketako azazkalek motz
egon behar dute (diabetikoen kasuan batik bat). Transpirazioa oztopatzen duen arroparik ez
erabili. Euria ari duenean anoraka erabil daiteke, baina azpitik itxi gabe; horrela anoraka eta
gorputzaren arteko airea erraz berrituko da.
Giroak egokia izan behar du: ez hotzegia, ez beroegia. Bero handiegia dagoenean:
- Ariketa goizean goiz edo iluntzean egin
- Intentsitatea jaitsi. Hau iraupena luzatuz konpentsa daiteke
- Etengabe hidratatu
- Hozte-fasea luzatu
5.5.4. Minusbaliotasuna eta ariketa fisikoa

Kontzeptu orokorrak
Minusbaliatu edo ezindu hitzek urritasun baten ondorioz, bere ingurunean, adin, sexu
eta beste zenbait faktore bereko pertsonek bete ditzaketen eginkizunetan zailtasunak dituen
pertsona definitzen dute. Urritasun horiek funtzio anatomiko, fisiologiko edo psikologikoen
galera edo anomalia izan daitezke.
LANBIDE EKIMENA
260
Minusbaliotasun mota desberdinak daude:

1/ Minusbaliatu fisiko motoreak
2/ Minusbaliatu fisiko edo organiko ez motoreak (bihotzeko, giltzurrunetako, biriketako,
odoleko gaixotasunek eragindako minusbaliotasunak)
3/ Minusbaliatu sentsorialak
4/ Minusbaliatu psikikoak
Lehenengo hirurek minusbaliotasun guztien % 70a osatzen dute, eta minusbaliotasun

psikikoek % 30a.
Zenbaitetan minusbaliotasun mistoak izaten dira (paralitiko zerebral asko eta polihandicaps deiturikoak besteak beste).
5.5.5. Minusbaliatuentzat ariketak duen garrantzia

Autore frankok ikerketa askoren bidez frogatu ahal izan duenez ariketa fisikoa egiteak
edonori mesede egiten dio.
Minusbaliatuen kasuan ere jarduera fisikoak garrantzi handia du:
Ariketa fisikoak errehabilitazioaren bitartez berreskuratutako edo osasun-prebentziorako

neurri egokien bidez kontserbatutako gaitasun fisiko eta mentalak mantentzen eta
ahal bada hobetzen laguntzen du.
Ariketak norberarenganako konfiantza indartzen du, aldi berean norberaren ahalmen

eta gaitasunetan ere konfiantza handiagoa izatea lortzen delarik.
Ariketak pertsona hauen sozializazioa eta bergizarteratzea errazten du.
Jos Antonio Garca de Mingo-k (El deporte de los minusvlidos fsicos liburuan, Campomanes libros S.L., Madril, 1992) minusbaliatuen jarduera fisikoa bost fasetan banatzen du:
1. fasea: Errehabilitazioa
Urritasun motorea, psikikoa edota psikomotorea duenak mugikortasuna lortu behar du.
LANBIDE EKIMENA
261
2. fasea: Kirol terapeutikoa

Aurreko fasearen osagarria da. Jarduera fisikoa minusbaliatuaren egoerara egokitu behar da,
baina beti ariketa horien hobekuntza bilatuz. Errehabilitazio-saio horiek jokoek eta izaera
ludikoa duten ariketek osatu behar dute, eta autoestimua indartu behar dute, horrela errehabilitazio psikologikoa bultzatuz.
3. fasea: Dibertimenduzko kirola
Pertsona ezinduak gainerako guztiek behar dituzten bizigarri berak behar dituenez, aisiak bere
garapen pertsonalean garrantzi handia du, osasun-eremutik kanpo batik bat (baina baita
barruan ere) birgizarteratzea ingurunearekiko harremanean oinarritzen baita. Harreman hau
lortzeko modurik egokiena dibertimenduzko jardueretan parte hartzea da.
4. fasea: Norgehiagoka
Norgehiagokak bizitza errealaren aurrean jartzen du kirolari minusbaliatua. Aurreko faseko
helburua lortutakoan, bere buruaren aurka, arazoen aurka eta eragozpen sozialen aurka
burrukan hasten da.
Lorpenek, autonomia areagotzeaz gain, garapen pertsonalean laguntzen dute, horrela normalizazioa lortzen delarik.
5. fasea: Arrisku- eta abentura-kirolak
Zenbait minusbaliatuk, gaur egungo beste gazte askok bezala, kirol mota hauek aukeratu dituzte.
5.5.6. Minusbaliatuek egin dezaketen kirola

Minusbaliotasunak mota eta maila desberdinetakoak direnez, jarduera fisikoak programatzerakoan ere modu desberdinetan jokatzen da. Hiru aukera daude:
- Jarduera-aldaketarik gabe, ohikoa den moduan egin daiteke
- Jarduera behar berezietara egoki daiteke
- Jarduera espezifikoak sor daitezke
Lehenengo aukera minusbaliatu-talde txiki batentzat bakarrik da egokia. Bigarren
aukera jarduera fisikoa eta kirola egitera ezindu gehien hurbilduko dituena da. Hirugarren
aukera berriz, jakineko taldeentzat da.
LANBIDE EKIMENA
262
Jarduera fisikoak programatzerako garaian ezintasun-mailak adieraziko du zer moldaketa egin behar diren.
Ezintasun-maila minusbaliotasun batean eta bestean ez da berdina izaten. Eta egokitutako jarduerak ere ez dira berdinak minusbaliotasun baterako ala besterako.
Minusbaliatu psikikoak
Minusbaliatu psikikoez ari garenean patologia eta tipologia desberdinak dituzten
pertsonez ari gara: oligofrenikoak, eskizofrenikoak, Down-en sindromea dutenak Hemen
sartzen dira ikasketa-arazoak eta familiako arazoak dituztenak ere.
Ezintasun-maila adimen-kozientearen arabera neurtzen da (mugan daudenak, arinak,
ertainak, gogorrak edo larriak). Horren arabera erabakiko da zein jarduera mota egin daitekeen:
jarduera erabat normalizatua, aldaketa txikiekin egokitua ala ia araurik gabekoa, jarduera
normaletako instalazio eta materialak modu berezian erabiliz. Helburua jolastea eta ariketa
fisikoa egitea da, ez besterik.
Itsuak eta ikusmen urrikoak
Ezintasun-maila ikusmen-mailaren arabera neurtzen da. Talde honetan autonomia-maila desberdineko pertsonak aurki ditzakegu: batere ikusten ez dutenak, zein ikusmen-arazo
handiak dituztenak.
Ikusmen-urritasunak beste zenbait asaldura fisiko ekartzen ditu berarekin:
Ikusmen urrikoaren gorputzaren lerrokadura oker egon ohi da eta honek moldatzeko
arazoak eragiten dizkio.
Lerrokadura oker dutenek muskulu eta muskulu-talde batzuetan arazoak izaten dituzte.
Oreka- eta koordinazio-arazoak izaten dituzte, eta ibilera ere berezia izaten da.
Lerrokadura, mugikortasun, oreka, koordinazio eta ibilerako arazoak nabariagoak dira jaiotzatik itsu direnengan, ondoren itsututakoen eta ikusmen-urritasun partziala dutenen artean baino.
Jarduera fisikoa egiten duten pertsonekin eginiko ikerketek ariketa fisiko erregularrak arazo
hauek guztiak arintzen dituela frogatu dute.
Ariketa fisikoa egin ahal izateko laguntzarik garrantzitsuenak soinudun seinaleak edota
ukipen-seinaleak, eta ondoan joaten diren laguntzaileak dira.
Ariketa espezifikoetan goal-balla aipatu beharra dago.
LANBIDE EKIMENA
263
Gorrak
Ezintasun-maila entzumen-mailaren arabera neurtzen da: 55 dezibel baino gehiagoko
gorreria duena gortzat hartzen da.
Gorrek behar duten laguntza bakarra monitoreen oharrak ulertarazteko ikus daitezkeen
seinaleak erabiltzea da.
Minusbaliatu fisikoak
Hiru multzo bereiz ditzakegu:
Anputatuak (ameliak, fokomeliak eta enanismoa)
Muineko lesioa dutenak
Besteak:
- Poliomielitisa
- Ankilosia
- Artritisa eta artrosia
- Paresia
- Endekapenezkoak
Ezintasun-maila gorputz-adarren, gorputz-enborraren, lepoaren, eskapula-gerriaren eta
aldaken gaitasun motorraren arabera neurtzen da; mugikortasuna, indarra, luzatzeko ahalmena,
oreka eta koordinazioa neurtzen dira.
Ariketa egin ahal izateko gurpil-aulkiak, protesiak edota laguntzaileak behar izaten dira.
Minusbaliotasun mistoa denez, ezaugarri bereziak dituen laugarren multzo bat ere aipa
genezake minusbaliatu fisikoentzat:
Paralitiko zerebralak
Tonuak, jarrerak, koordinazioak eta gorputz-adar bat edo gehiagoren oharkabeko
mugimenduek adierazten dute ezintasun-maila. Urritasun sentsorial eta psikikoak ere kontuan
hartu behar dira.
Ariketa egin ahal izateko gurpil-aulkiak edota laguntzaileak behar izaten dituzte.
Boccia, Slalom eta antzeko kirol espezifikoak aipa daitezke.
LANBIDE EKIMENA
264
5.5.7. Kirolaren mesedeak

Kirola eta ariketa fisikoa egitea ikuspegi fisiologikotik oso garrantzitsua da minusbaliatuarentzat, bai maila orokorrean, eta bai partikularrean ere.
Helburu orokorrak: Jarduera fisikoak ikuspegi fisiologikotik guztiontzat mesedegarri diren eta
aurreko kapituluetan aipatu diren ondorioak eragiten ditu.
Helburu partikularrak: Minusbaliatuak, efektu fisiologikoez gain, berak duen lesioarentzat
mesedegarri izan daitezkeen onurak lor ditzake.
- Beso bat elbarria dutenek edota paralisia, ankilosia edo anputazioren bat dutenek, eskoliosia eta bizkarrezurreko beste zenbait arazo, eskapula-gerriko giharrak ahultzea, eta
arnasketa-arazoak saihets ditzakete.
- Elbarritasuna hanka batean dutenek, hanka horretako artikulazioen gogortasunari eta
bizkarrezurraren okertzeari aurre egiteko aukera dute. Baita protesia erabiltzen ohitzeko
edota gorputzaren zama, ondo dagoen hanka gehiegi kargatu gabe, banatzeko ere.
- Gurpil-aulkian egotera behartuta daudenek obesitatearen, zelulitisaren eta artikulazioen
gogortasunaren aurka borroka dezakete.
- Oharkabeko uzkurdurak jasaten dituzten minusbaliatuen koordinazio neuromuskularrak hobera
egiten du, eta muskuluak erlaxatuago mantentzea lortzen da.
- Tetraplegiko eta paraplegikoek besoetan, eskapula-gerrian eta gorputz-enborrean indar
handiagoa lortzen dute. Honek aulkitik ohera, bainuontzira edo automobilera pasatzeko
segurtasuna ematearekin batera, arnasketa errazten die, aldi berean biriketan hondakin
gehiegi pilatzea galarazten delarik. Normalean ahulduta egoten den goiko muskulu
abdominala ere, indartu egiten da, ondorioz gurpil-aulkian edo pendulu-moduan ibiltzeko
grabitate-euskarri garrantzitsua lortzen delarik.
- Itsuek orientatzeko gaitasun handiagoa lortzen dute, hainbeste oztopo jartzen dizkien
ingurune horretan segurtasun handiagoz mugituz eta ez ikusteak eragiten dituen beste
arazo fisikoak ere gaindituz.
LANBIDE EKIMENA
265
Kontsultatu eta erabilitako liburuak:

1. MUELA BROUARD Teresa eta QUINTANA LARRAURI Marta M.: Minusbaliotasuna duten
pertsonen integrazioa aisialdiko jardueretan, Gizarte Ongizate Zuzendaritza. AUXILIA,
BILBO. Argitaratzailea: Eusko Jaurlaritza.
2. Heziketa Proiektua, FEETLC, 1979.
3. Opciones bsicas de la Federacin de Educadores en el Tiempo Libre cristianas respecto a
la Animacin Socio Cultural, FEETLC, 1988.
4. Teora y prctica de la eduucacin en el tiempo libre. CCS argitaletxea, Madril.
5. La generacin de empleo en el ocio y tiempo libre, Instituto Nacional de Empleo.
6. Documentacin social. Tiempo libre, tiempo para educar, Caritas Espaola argitaletxea.
7. Educacin para el ocio, Cincel argitaletxea.
8. Ocio y desarrollo humano. Deusto unibertsitatea.
9. Contexto social y cultural. Educacion Social. CCS. argitaletxea
10. Cuadernos de pedagogia n 326.
11. La animacin de personas mayores, CCS argitaletxea
12. Jugar y aprender, Diada editoras, Sevilla.
13. Gua de recursos para la animaci, CCS argitaletxea
14. Al encuentro con la naturaleza, CCS argitaletxea
15. GONZALEZ ARAMENDI Jose Manuel: Luzaro bizi, sasoi onean eta osasuntsu, Elhuyar argitaletxea.
LANBIDE EKIMENA
266
LANBIDE
EKIMENA

Asialdiko Animazioa

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Asialdiko Animazioa

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Gizarte eta

Egilea(k): Askoren artean

1. AISIAREN ETA DENBORA LIBREAREN BILAKAERA ........................................................................ 2

Aisia eta denbora librea historian zehar ..................................................................................... 2

Gaur egungo soziologia .............................................................................................................. 4

Langabeziaren fenomenoaren ondorioak ............................................................... 17

Aisiari eta denbora libreari buruzko oraingo ikuspegia .......................................... 19

AISIAREN ETA DENBORA LIBREAREN ESPARRU KONTZEPTUALA.......................................... 21

Denbora librea eta bizi-kalitatea ............................................................................................... 22

Aisiaren kontzeptua / denbora librearen kontzeptua ................................................................ 27

Denbora librea, gizakiaren historiaren protagonista, berriro ere............................. 27

Kontzeptuak argitzen (Aldez aurretik jarrera bat hartzeko beharra) ....................... 28

Denbora librea eta aisia gaur egungo gizartean ..................................................... 31

3 Aisiaren kontzeptua, Dumazedier-en arabera ............................................................... 33

Bi kontzeptuen arteko bereizketa ............................................................................ 37

Aisiaren funtzioak .................................................................................................... 41

Zentzudun denbora librea ....................................................................................... 42

3 Aisia eta bizitzaz gozatzea ............................................................................................. 43

Gozatzeko oztopo batzuk........................................................................................ 43

Aisia osasuntsua ..................................................................................................... 46

Aisiaren eta denbora librearen sektorea dimentsionatzea ...................................................... 50

3. AISIA ETA GAZTERIA ........................................................................................................................ 52

Espainiako nerabeen arrisku-jarduera batzuk ......................................................................... 57

Sozializazioa aisiaren eta denbora librearen bitartez ............................................................... 59

4. AISIA ETA ADINEKOAK ..................................................................................................................... 61

Adinekoen denbora librea ......................................................................................................... 62

Animazioa instituzioan ............................................................................................................. 66

5. AISIALDIKO ETA DENBORA LIBREKO BALIABIDEAK .................................................................. 121

Jolasa ..................................................................................................................................... 122

Jolasaren teoria psikoafektiboak ........................................................................... 123

Jolasaren teoria funtzionalistak eta naturalistak ................................................... 124

Jolasaren teoria kognitiboak.................................................................................. 125

3 Jolasa hezkuntza-bide gisa ......................................................................................... 129

Jolasaren ezaugarriak eta propietateak ................................................................ 129

Jolasaren hezkuntzarako aukerak......................................................................... 130

Jolas- eta jostailu motak........................................................................................ 133

Ludotekak ............................................................................................................................... 142

Haurtzaroaren eta gazteriaren baliabideak ............................................................................ 152

Atari zabaleko teknikak ........................................................................................................... 178

1.1. Aisia eta denbora librea historian zehar

1. AISIAREN ETA DENBORA LIBREAREN BILAKAERA

PENTSAMENDU KRISTAUAREN GARAIA

KALBINISMOAREN ETA ERREFORMAREN GARAIA

MODERNITATEA ETA INDUSTRIA IRAULTZA

Ordaindutako asteburuak eta oporraldiak.

Etengabeko prestakuntza eta birziklatzea.

GAUR EGUNGO GIZARTEA

AISIALDI DEMOKRATIZATUA: gidaritza duen klasea lehen baino langileagoa da,

1.2. Gaur egungo soziologia

indarberritzeko, baina baita sormen-ahalmenak garatzeko ere. Hori begi-bistakoa iruditzen

bidaltzen ziren. Horregatik, Lafarguek alferkeria defendatzen zuen, aisiaren berdintasunik

historiografikoa eman zuen, fabriketako produktua kontsumitzeko denbora gisa. Denbora

Hamar orduko lan-eguna, edota hirurogei ordukoa astean, 1847an Ingalaterran,

Espainian, haurren lanaldia laburtzea 1902an, eta igandeetako nahitaezko

Ordaindutako oporretarako eskubidea, langile guztientzat, 1936an.

pertsonalaren sintoma oro ezabatzen baitu.

Lan-kadentzia eta erritmo automatizatuak, eta otorduetarako tarteak ezabatzea,

Pertsonarteko harremanak okertzea, bai produkzio-katearen zurruntasunagatik, bai

Hiri handietako auzuneetan, kalitate eskaseko etxe industrialen ekosistema agertzea,

Entretenitzea eta plazerra, eguneroko bizimoduaren monotonia, plangintza, arautzea

Pertsonarteko harremanak, lagun minak bilatzea eta borondatezko gizarte-zerbitzuren

Autodeterminazioa, hau da, erabakiak hartzeko garaian askatasuna eta autonomia

Horrela, konpentsazioa aisiaren fenomenoaren oinarrizko prozesu psikologikotzat azaltzen da,