ASAS ELEKTRIK

Institut Latihan dan Pembangunan Infrastruktur Ikram (ITiDi)

KUMPULAN IKRAM SDN BHD

10/06/15

KISB

ISTILAH-ISTILAH PENTING

Voltan beza upaya elektrik (volt -V)

Arus jumlah elektron mengalir (ampiar A)
Kuasa hasil dharab voltan dengan arus
dan faktur kuasa (watt-W, kW)
Tenaga penggunaan kuasa per unit masa
(Wh, kWh), 1kWh = 1 unit
Ulangan Hz (cycle/second), bekalan AC
Litar pintas persentuhan diantara dua
pengalir berlainan kutub
10/06/15

KISB

ISTILAH-ISTILAH PENTING

Rintangan sifat sesuatu pengalir menghalang

pengaliran arus elektrik.
Regangan sifat sesuatu gelong atau kapasitor
menghalang pengaliran arus ulangalik
Galangan jumlah rintangan dan regangan secara
vektor
Faktur kuasa nisbah diantara kuasa sebenar (kW)
dengan kuasa samar (kVA)

10/06/15

KISB

FORMULA

Hukum Ohm:

V = I x R

dimana,
V = voltan,
I = arus,
R = rintangan atau galangan

10/06/15

KISB

FORMULA KUASA
Formula Kuasa (P):
Satu fasa

P = Vph x Iph x Faktur Kuasa

Tiga fasa

P = 3 x VL x IL x Faktur Kuasa

10/06/15

KISB

LITAR SELARI
Litar selari akan membekalkan voltan yang sama
kepada setiap beban tetapi arusnya berbeza-beza
disetiap litar. Setiap peralatan elektrik perlu
mendapat bekalan voltan yang sama dan
mencukupi, oleh itu beban-beban elektrik
hendaklah disambungkan secara selari.

10/06/15

KISB

LITAR SIRI
Litar siri akan menjadikan voltan disetiap beban
yang disambung secara bersiri menerima voltan
yang berbeza-beza tetapi akan menerima arus yang
sama. Oleh itu sambungan siri tidak sesuai untuk
beban-beban
elektrik.
Ia
sesuai
untuk
menambahkan rintangan atau untuk tujuan
kawalan didalam sesuatu litar

10/06/15

KISB

RINTANGAN DISAMBUNG
BERSIRI

Jumlah rintangan akan bertambah

Jika R1, R2 dan R3 disambung bersiri maka jumlah
rintangan ialah R1+R2+R3
Jika rintangan 5 ohm, 10 ohm dan 20 ohm disambung
bersiri nilai keseluruhannya menjadi 35 ohm.

10/06/15

KISB

RINTANGAN SELARI

Jumlah rintangan yang disambung selari ialah:

1 = 1 + 1 + 1
Rj R1 R2 R3

10/06/15

KISB

VOLTAN BEKALAN A.C

Voltan tinggi 33kV, 11kV

Voltan rendah 3 fasa, 3 wayer (Red,Yellow, Blue),
sambungan Delta
Voltan rendah 3 fasa, 4 wayer (Red, Yellow, Blue,
Neutral), sambungan Star
Voltan rendah 1 fasa, 2 wayer (Live, Neutral)
Ulangan : 50Hz (50 cycles/second)

10/06/15

KISB

10

KUASA

Hasil dharab arus dengan voltan (DC)

Arus x voltan x faktur kuasa (1 fasa)
3 x voltan x arus x faktur kuasa (3 fasa)
Watt atau kilowatt (kW)

10/06/15

KISB

11

PAPAN AGIHAN (DB)

Papan terakhir sebelum bekalan

disambung ke beban-beban
Tiga fasa atau satu fasa
Kayu, plastik, logam

10/06/15

KISB

12

KOMPONEN DB

10/06/15

Suis utama / Isolator (63A)

Fius utama / MCB utama (63A)
RCCB (63A, 1 atau 3 fasa), 30mA,
100mA, 2 Poles, 4 Poles
Terminal live
Terminal neutral
Terminal bumi
Fius / MCB (bilangan hala)
KISB

13

PEMBUMIAN

Mengalirkan arus bocor ke bumi

Mendapatkan rujukan voltan kosong
untuk neutral point
Mendapatkan
voltan
sama
upaya
(equipotential
voltage)
untuk
mengelakkan step voltage
Menyalurkan cas elektrik panahan kilat
ke bumi

10/06/15

KISB

14

SAIZ KABEL BUMI

Sama dengan saiz kabel fasa sehingga

16mm persegi
16mm persegi jika kabel fasa dari
16mm hingga 35mm persegi
Separuh dari saiz kabel fasa jika saiz
kabel fasa melebihi 35mm persegi
Copper tape (3mmx25mm) untuk saiz
melebihi 70mm persegi

10/06/15

KISB

15

JENIS ELEKTROD BUMI

Standard Earth Electrode 6 kaki panjang

bersalut tembaga dibahagian luarnya
Galvanised
Iron
(G.I)
hollow
pipe
bergarispusat 2 inci
Besi cerucuk bangunan
Wire mesh

10/06/15

KISB

16

BACAAN ELEKTROD BUMI

Nilai rintangan maksima elektrod bumi untuk

pemasangan elektrik ialah 1 ohm

Nilai rintangan maksima elektrod bumi sistem

penangkap kilat ialah 10 ohm

10/06/15

KISB

17

PERLINDUNGAN

10/06/15

Arus lebih (litar pintas)

Beban lebih
Rosak ke bumi
Bocor ke bumi
Kilat
Lampau panas
Fasa tak seimbang
Turutan fasa terbalik
Arus/voltan pusuan (surge
current/voltage)

KISB

18

LITAR PINTAS

Persentuhan secara terus diantara dua atau lebih

pengalir berlainan kutub
Rintangan diantara pengalir terlalu rendah
Nilai arus kerosakan terlalu tinggi, dalam
kiloampiar (kA)
Mengakibatkan letupan seterusnya kemusnahan
kepada pepasangan dan peralatan
Tidak boleh dibenarkan berlaku melebihi 1 saat

10/06/15

KISB

19

BEBAN LEBIH

Beban (kilowatt atau arus) yang melebihi dari yang

dihadkan atau yang direkabentuk bagi sesuatu
pemasangan atau litar
Ia tidak begitu membahayakan, bergantung kepada
magnitude beban lebih tersebut
Jika magnitudenya kecil dan tidak memudaratkan ia
boleh dibiarkan berlaku untuk beberapa ketika
Tiada kerosakan kepada litar

10/06/15

KISB

20

ROSAK / BOCOR KE BUMI

Persentuhan diantara pengalir hidup atau neutral

dengan wayer bumi atau bahagian-bahagian logam
yang dibumikan.
Rintangan kerosakan mungkin rendah dan mungkin
tinggi.
Ujud voltan yang membahayakan pada rangka logam
alatan atau mesen jika bekalan tidak dipotong dengan
segera.

10/06/15

KISB

21

ALAT-ALAT PERLINDUNGAN

FIUS
MCB (miniature circuit breaker)
MCCB (moulded case c. breaker)
ACB (air circuit breaker)
RCCB/ELCB (residual current c.b)
Geganti (relay)
Lightning arrestor
Surge protector/suppressor

10/06/15

KISB

22

FIUS DAWAI

Rewireable Fius dawai standad dengan kadaran

5A, 10A, 15A. Ia dalam bentuk gelong wayer
Ia tidak mempunyai titik lebur yang tertentu,
boleh lebur dimana-mana
Meninggalkan kesan hitam terbakar apabila ianya
lebur
Digunakan pada tempat tidak mudah berlaku
kebakaran seperti pole fius, fius tiang lampu

10/06/15

KISB

23

FIUS KATRIJ

Elemen fius didalam sarung kaca dengan cap di

kedua-dua hujung
Terdapat melting point dan apabila terbakar
dapat dilihat dengan jelas
Kadaran kA (arus kerosakan) tidak tinggi
Selalu digunakan didalam peralatan elektrik dan
perlindungan litar DC

10/06/15

KISB

24

FIUS HRC/HBC

Fius yang paling baik sebab kadaran kA tinggi

sehingga 100 kA
Elemen fius terdapat melting point
Elemen fius didalam quenching powder untuk
menyerap arka
Binaan luar dari bahan ceramic (porcelain) yang
kukuh dan terdapat end cap logam di kedua-dua
hujungnya
Tidak meninggalkan kesan karbon hitam apabila
terbakar

10/06/15

KISB

25

PRINSIP OPERASI

Haba (fius) perlahan, untuk

lebih beban
Magnetik (MCB, MCCB, RCCB)
pantas, untuk litar pintas
Haba dan Magnetik (kombinasi
kedua-duanya)

10/06/15

KISB

26

RESIDUAL CURRENT CIRCUIT

BREAKER (RCCB)

Pemutus litar otomatik apabila berlaku arus

bocor ke bumi
Untuk kegunaan domestik atau blok kediaman
serta papan agihan akhir (DB)
Terdapat jenis satu fasa dan tiga fasa
Kadaran arus 40A dan 60/63A
Kepekaan arus bocor 10mA, 30mA, 100mA,
300mA

10/06/15

KISB

27

JENIS PENDAWAIAN

Permukaan (rumah kayu)

Terbenam (permukaan simen)
Konduit permukaan (G.I / PVC)
Konduit terbenam
Sesalur (trunking)
Salur (duct)
Dulang (tray)

10/06/15

KISB

28

BINAAN ASAS KABEL

Terdiri dari lembar-lembar kecil (lazimnya satu, tiga

atau tujuh lembar)
Himpunan beberapa lembar menjadi teras
Himpunan beberapa teras menjadi kabel berbilang teras
Setiap teras mesti dibalut dengan bahan penebat
(polyvinyl chloride atau PVC) atau bahan lain
Lapisan lain adalah untuk perlindungan mekanikal

10/06/15

KISB

29

SAIZ-SAIZ KABEL

1.25 / 1.5 mm persegi (litar lampu/kipas)

2.5 mm persegi (soket 13A, gelang)
4.0 mm persegi (soket 13A, jejari)
6.0 mm persegi (soket 13A, jejari)
10.0 mm persegi (kabel utama)
16.0 mm persegi (kabel utama)
25 mm persegi (kabel utama)
35 mm persegi (kabel utama)
50 mm persegi (kabel utama)
70 mm persegi (kabel utama)

10/06/15

KISB

30

SAIZ KABEL/ARUS

10/06/15

mm persegi

Arus (ampere)

13.5

1.5

17.5

2.5

24

32

41

10

57

16

76

25

101

35

125

50

151

70

192

95

232

120

269

150

300

KISB

31

JENIS KABEL PENDAWAIAN

PVC (single PVC) untuk

pendawaian terbenam, konduit dan
trunking
PVC/PVC (double PVC) PVC
insulated and PVC sheated, untuk
pendawaian permukaan

10/06/15

KISB

32

LITAR AKHIR
Fius/MCB (Amp)

Sais kabel (mm)

Had kuasa (watt)

5/6

1.5

1000/1200

15

2.5

1 x 13A s/s/o

20

2.5

2 x 13A s/s/o

30 (gelang)

2.5

10 x 13A s/s/o

30 (jejari)

4.0

6 X 13A s/s/o

15

2.5

1 x cooker 3 kW

30

4.0

1 x cooker 8 kW

15

4.0

1 x heater 1.5kW

15

4.0

1 x 1.5 HP air cond

30

6.0

1 x 2.5 HP air cond

63

16/25

Kabel masuk utama

10/06/15

KISB

33

RESIDUAL CURRENT CIRCUIT

BREAKER (RCCB)

RCCB hendaklah dipasang pada setiap papan agihan

(DB) untuk perlindungan daripada kejutan elektrik
(electrical shock)
Kadaran RCCB yang boleh digunakan ialah 40A dan
63A, satu fasa atau tiga fasa
Kepekaan yang terdapat ialah 10mA, 30mA, 100mA,
300mA
Litar soket alir keluar 13A hendaklah dilindungi oleh
RCCB 30mA, yang lainnya 100mA (satu fasa), 300mA
(tiga fasa)

10/06/15

KISB

34

10/06/15

KISB

35

10/06/15

KISB

36

10/06/15

KISB

37

10/06/15

KISB

38

10/06/15

KISB

39

10/06/15

KISB

40

10/06/15

KISB

41

10/06/15

KISB

42

10/06/15

KISB

43

10/06/15

KISB

44

10/06/15

KISB

45

10/06/15

KISB

46

10/06/15

KISB

47

10/06/15

KISB

48

PENGUJIAN

Ujian Penebatan (menentukan nilai rintangan

bahan penebat adalah mengikut tahap selamat),
menggunakan alatuji rintangan penebatan, mesti
dalam keadaan tiada bekalan.
Ujian Keselanjaran (memastikan tiada konduktor
terputus sambungan), menggunakan multimeter,
locing, dsb.
Ujian Kekutuban (menentukan wayer hidup,
neutral dan bumi berada pada kedudukan yang
betul), menggunakan multimeter, locing, dsb.
10/06/15

KISB

49

PENGUJIAN

Ujian Pembumian (menentukan rintangan bumi

adalah rendah dan sambungan bumi adalah
baik), menggunakan alatuji elektrod bumi.
Ujian RCCB (menentukan RCCB terpelantik
mengikut kepekaannya), menggunakan alatuji
RCCB

10/06/15

KISB

50

PERATURAN IEE

Peraturan IEE ke 16 (Institution of Electrical

Engineers) yang terpakai pada masa ini adalah
peraturan
yang
terpakai
dinegara-negara
commonwealth berkaitan dengan aktiviti elektrik.
Ia hendaklah dipatuhi sejauh yang praktikal supaya
tahap keselamatan dapat dipenuhi dan aspek
perundangan dipenuhi

10/06/15

KISB

51

AKTA BEKALAN ELEKTRIK 1990

Akta yang berkaitan dengan penjanaan,

pengawalan, penggunaan, perkhidmatan,
penguatkuasaan, perlesenan, pengendalian,
pengeluaran, pengimportan dan segala hal
berkaitan elektrik

10/06/15

KISB

52

PERATURAN-PERATURAN
ELEKTRIK 1994

Peraturan yang bertujuan menjelaskan lagi

bagaimana aktiviti-aktiviti berkaitan penjanaan,
penghantaran, pengagihan, penggunaan, penyeliaan,
pengendalian, perlesenan, orang kompeten,
pengimportan,
pembuatan,
pembaikan
dan
sebagainya dilaksanakan

10/06/15

KISB

53

10/06/15

KISB

54