I HC QUC GIA TP.

H CH MINH

TRNG I HC CNG NGH THNG TIN

Phng T SH - KHCN & QHN

Mi lin h

gia trit hc

v khoa hc t nhin

Ging vin ph trch: TS. Bi Vn Ma

Hc vin thc hin:

Phan Th Duy - CH1302006

Lp:

Cao Hc CNTT 08

Kha:

2013 - 2015

TP. H Ch Minh, 07 nm 2014

Mc lc
Li gii thiu............................................................................................................... i
I.

Trit hc v khoa hc t nhin...........................................................................1

II.

Mi quan h gia trit hc v khoa hc t nhin..........................................2

1. Php bin chng v php siu hnh vi khoa hc t nhin...........................2

2. S tng tc gia trit hc v khoa hc t nhin.........................................3
III.

Kt lun..........................................................................................................11

Ti liu tham kho...................................................................................................12

Ph lc......................................................................................................................13
A-

Php bin chng v php siu hnh...........................................................13

B-

Gc nhn v quan im nhn thc ca trit hc vi khoa hc t nhin.15

C-

Vai tr ca trit hc trong thnh tu ca KHTN.....................................20

D-

Khoa hc t nhin hin i v trit hc....................................................25

Li gii thiu
Trong thi k c i, trit hc c i tng nghin cu rt rng, bao gm ton b
tri thc ca con ngi thi v th gii. n th k XV, XVI, cc khoa hc thc
nghim ra i vi t cch l nhng khoa hc c th c lp tch ri khi trit hc. i
song hnh vi s pht trin ca x hi loi ngi, nhng thnh tu ca khoa hc m
in hnh l cc gi tr to ln m khoa hc t nhin (KHTN) mang li thc s m ra
mt thi k mi cho s pht trin ca trit hc cng nh s vn dng tinh t sng to
cc nguyn l, phng php lun ca trit hc vo qu trnh thc y KHTN pht trin
hn na nhm phc v cuc sng ca nhn loi.
Trong nhng nm gn y, cuc cch mng khoa hc k thut hin i pht trin
khng ngng, cng nh nhng bin ng cch mng ln lao lm thay i tn gc r b
mt ca cuc sng x hi, i hi cc nh trit hc v cc nh khoa hc gii quyt
ng n kp thi nhng yu cu l lun p dng vo thc tin. S gii p ny ch c
th c thc hin trn c s nm vng v vn dng mt cch ng n, sng to th
gii quan v phng php lun ca trit hc Mc L Nin. Do vic nghin cu
nhng vn v mi quan h gia trit hc v KHTN; cng nh chc nng phng
php lun ca trit hc i vi cc ngnh KHTN c ngha rt quan trng.
Vn v mi quan h gia trit hc v KHTN hay khoa hc c th, c bit l
vn v chc nng phng php lun ca trit hc i vi khoa hc c th, vn l
nhng vn ht sc quan trng trong di sn trit hc ca C.Mc, Ph. ng - ghen v
L Nin. Vn ny cng c nhiu tc gi Vit Nam bt u nghin cu t nhng
nm 1960 1970. Vo mt cuc ni chuyn y ban Khoa hc k thut Nh nc,
h nm 1965, ng ch Phm Vn ng dn d: Cc ng ch cn t rn luyn v
gip ngi khc rn luyn phng php v tc phong con ngi lm cng tc khoa
hc v k thut, phng php suy ngh, phng php lm vic, phng php nghin
cu, phng php gii quyt vn , phng php trnh by, v tc phong iu tra,
nghin cu, tc phong chnh xc,. i vi nh trng, ng ch ni: trng i
hc, iu ch yu l hc phng php bn cnh vic hc c iu ny iu n. iu
1

ny iu n c ngi ni l sau 8 10 nm, c th l sau 15 nm s tr nn lc hu.

Ci cn li ng qu l phng php. Nu anh t v trang c mt phng php
vng mnh th anh dng n sut i v anh phi hc mi mi 1. Nh vy, ngay t
nhng nm 60 70 ca th k trc, cc ng ch lnh o ng v Nh nc thy
r c tm quan trng ca vic nghin cu mi quan h gia trit hc v cc lnh vc
khoa hc c th trong c KHTN, v ch c vic nm vng, nghin cu v vn dng
sng to nhng t tng ny ca trit hc mi c th thc hin c nhng mc tiu
pht trin khoa hc, cng ngh v tri thc nc nh.
Trit hc tc ng vo KHTN trc tin l thng qua th gii quan v phng
php lun khoa hc. Nh chng ta bit, V.I. L Nin ni n ngha to ln ca
phng php bin chng duy vt ca ch ngha Mc i vi KHTN. Ch ngha duy
vt bin chng, vi tnh cch l phng php lun ca KHTN, gip cho vic khi qut
v gii thch ng n nhng thnh tu mi ca khoa hc. Trong iu kin ngy nay,
khi KHTN ang ra sc tm kim mt l lun khi qut mi, nhng t tng mi, th
vic ch n nhng vn phng php lun l c bit quan trng. Con ng
lm phong ph v pht trin ch ngha duy vt bin chng chnh l KHTN v tc
ng ch yu ca n i vi s pht trin ca KHTN cng chnh l y. Nu chng
ta khng hiu iu ny th cng c ngha l khng hiu g v vai tr tch cc ca trit
hc i vi KHTN cng nh con ng pht trin ca n mt cch sng to qua lnh
vc KHTN.
Trn y, chng ta thy c tm quan trng ca vn v mi quan h gia
trit hc v cc khoa hc c th ni chung hay KHTN ni ring. Lch s hnh thnh v
pht trin hn hai nghn nm ca trit hc v KHTN cho thy hai lnh vc tri thc
y lun c mi lin h mt thit vi nhau, m cn chng minh c rng, trit hc duy
vt bin chng tm thy KHTN nhng c s khoa hc vng chc khi qut nn
nhng nguyn l, nhng quy lut chung nht ca mnh, cn KHTN li tm thy trong
trit hc duy vt bin chng th gii quan, phng php lun ng n, sc bn i
1 Phm Vn ng, Bi ni chuyn trc i hi i biu ln th t Hi lin hip hc sinh i
hc Vit Nam
2

su nghin cu th gii t nhin. Vic nghin cu v nm vng mi quan h ny c v

tr v vai tr rt quan trng trong hot ng nhn thc v thc tin, c bit trong cng
tc ging dy, nghin cu v p dng cc mn l lun trit hc vo cng cuc pht
trin nn khoa hc cng ngh hin i. Vi nhng ni dung bao qut va nu, tiu lun
ny nhm tp trung khi qut ngn gn nhng kt qu, t tng ng n sng to v
vn c ngha to ln, cp thit hin nay trong s nghip pht trin nn khoa hc
nc nh mi lin h gia trit hc v KHTN. Trong qu trnh thc hin, bi tiu
tun ny c tham kho qua mt s bi vit, sch bo ca mt s tc gi trong v ngoi
nc, danh mc chi tit ti liu tham kho c cp phn sau ca bi tiu lun
ny.

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

I.

Trit hc v khoa hc t nhin

Trit hc nghin cu s vt, hin tng bng cch tng hp cc s vt, hin

tng li vi nhau m nghin cu xem xt, ch khng i vo chia nh chuyn su

cc s vt ra. Ci chung trong cc hc thuyt trit hc l nghin cu nhng vn
chung nht ca gii t nhin, ca XH v con ngi, mi quan h ca con ngi vi
nhau ni chung, ca t duy con ngi ni ring vi th gii xung quanh. Tuy KHTN l
c s s pht trin ca trit hc; v trit hc l nn tng ca KHTN nhng gia chng
vn tn ti nhng im khc nhau c bn. Mi b mn KHTN u c mt phm tr
ring ca ring mnh. Chng hn l phm tr nng lng, khi lng, trong vt
l hc; bin d, di truyn, trong sinh hc; hng ha, gi tr, thng d, trong kinh t
hc. Trit hc nghin cu th gii bng phng php ca ring mnh khc vi mi
khoa hc c th. N xem xt th gii nh mt chnh th v tm cch a li mt h
thng cc quan nim v chnh th . iu ch c th thc hin c bng cch
tng kt ton b lch s ca khoa hc v lch s ca bn thn trit hc. Trit hc l s
din t th gii quan bng l lun.
Khc vi trit hc, KHTN li chia nh chuyn bit tng s vt hin tng ra
xem xt, nghin cu; v trong KHTN li c mt s ngnh khoa hc chuyn bit c th
c th phn tch, nghin cu mt mt, mt kha cnh no ca t nhin. C th
ni, KHTN l mt a con ca trit hc; v trit hc l ci ni tn ti ca mi
ngnh khoa hc khc trong c KHTN.
Trit hc v KHTN tn ti song song, lin kt, b sung cho nhau cng pht
trin. S pht trin ca KHTN cng l s pht trin ca trit hc v trit hc lm nn
tng cho s pht trin ca KHTN. Nh vy, ta c th cho rng trit hc v KHTN
khng th tn ti mt cch c lp vi nhau v chng khng th tch ri nhau m tn
ti pht trin t thn c. Trit hc v KHTN u l nhng cng c gii thch
th gii khch quan lm cho con ngi c th hiu c bn cht ca th gii v c
th nm vng v vn dng sng to nhng quy lut tn ti v pht trin ca n.
Nhng thnh tu ca KHTN c vai tr quan trng khng th thiu c cho s ra
i ca trit hc Mc. Nhng pht minh ln ca KHTN lm bc l r tnh hn ch,
cht hp v bt lc ca phng php t duy siu hnh trong vic nhn thc th gii;
1

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

ng thi cung cp c s tri thc KH pht trin t duy bin chng, hnh thnh php
bin chng duy vt.
II.

Mi quan h gia trit hc v khoa hc t nhin

1. Php bin chng v php siu hnh vi khoa hc t nhin
Trit hc v KHTN l nhng hnh thi thc x hi c th phn nh cc lnh

vc khc nhau ca th gii. Chng xut hin, tn ti, vn ng v pht trin trn c s
ca nhng iu kin kinh t - x hi, v chu s chi phi ca nhng quy lut nht nh.
ng thi, gia chng c mi quan h cht ch vi nhau, tc ng qua li ln nhau,
thc y nhau cng pht trin. Lch s hnh thnh v pht trin hn hai nghn nm ca
trit hc v KHTN khng nhng chng t hai lnh vc tri thc y lun lun c mi
lin h mt thit vi nhau m cn chng minh rng, trit hc duy vt bin chng tm
thy KHTN nhng c s khoa hc vng chc ca mnh, cn KHTN tm thy trong
trit hc duy vt bin chng th gii quan ng n v phng php lun sc bn i
su nghin cu gii t nhin. C. Mc v Ph. ngghen s d c nhng cng hin ln
lao cho khoa hc ni chung, trit hc ni ring l bi v hai ng thng xuyn theo di
s pht trin ca KHTN, pht hin ra nhng vn ng ny sinh, pht hin nhng bin
i din ra trong x hi, din ra trong i sng ca con ngi bi tc ng ca KHTN,
tc ng ca k thut my mc. Nh chnh Ph. ng - ghen khng nh: Mi ln c
mt pht minh vch thi i, ngay c trong lnh vc khoa hc lch s - t nhin th ch
ngha duy vt li khng trnh khi thay i hnh thc ca n.
Khi ni v php siu hnh v php bin chng, vi tnh cch l nhng quan im
trit hc, chng ta cn phn bit hai mt: mt ni v cch tip cn nhn thc, vn tt l
quan im v tip cn nhn thc, v mt ni v cch xem xt trng thi tn ti ca th
gii, vn tt l quan im v trng thi. mt th nht, hai php siu hnh v bin
chng l hon ton i lp, cn mt th hai, hai mt ny ni ln hai cc bao gm
trong cc mc tru tng ha trong qu trnh phn nh i tng nhn thc. Vi
cch hiu ni trn, chng ta c th gii thch c cc c im trong lch s pht trin
ca cuc u tranh trit hc trong KHTN. Khi m KHTN ngy cng t n tm cao
mi th php bin chng cng th hin vai tr to ln ca n, ng nh Ph. ng ghen
2

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

ni: l phng php t duy duy nht, cao nht v thch hp nht vi giai on pht
trin hin nay ca KHTN.
Ni chung li, trong hot ng nhn thc th gii KHTN, trit hc c quan im
bin chng v quan im siu hnh l 2 cch xem xt trng thi tn ti ca th gii, i
lp nhau trong cch tip cn i tng cn nghin cu: cch tip cn ton b - bin
chng v cch tip cn tru tng ha -siu hnh. Gc nhn chi tit v quan im ca 2
cch tip cn ny i vi KHTN c gii thiu, phn tch chi tit trong phn Ph lc
B cui tiu lun gip ngi c hiu su hn v vn ny.
Nhn li tin trnh lch s pht trin ca trit hc duy vt v KHTN, chng ta thy
rng, hai lnh vc tri thc ny lun c mi quan h qua li mt thit vi nhau. Mi lin
h gia trit hc ni chung, trit hc duy vt bin chng ni ring vi KHTN l mt
tt yu c tnh quy lut v ngy cng pht trin. Ch ngha duy vt bin chng lun t
cho mnh nhim v phi khi qut nhng thnh tu mi nht ca KHTN lm su
sc thm, phong ph thm nhng nguyn l, nhng quy lut ca mnh. V mi bc
ngot ca KHTN, trc s v ca nhng nguyn l c v s ra i ca nhng pht
minh mi th i a s cc nh KHTN u ng v pha ch ngha duy vt. Khoa hc
hin i ngy cng chng t mi lin h mt thit gia n vi trit hc duy vt bin
chng, ch khng phi vi ch ngha duy tm v ch ngha duy vt siu hnh. Tuy vy,
vn c mt s t nhng nh khoa hc, do khng nm vng php bin chng, cn chu
nh hng ca cc tro lu trit hc sai lm, nn thng gii thch nhng thnh tu
mi nht ca khoa hc trn lp trng ca ch ngha duy tm v a khoa hc t
nhin i lch sang pha ch ngha duy tm. y chnh l lc cn ca s pht trin khoa
hc.
2. S tng tc gia trit hc v khoa hc t nhin
Lch s pht trin ca trit hc cng nh ca KHTN cho thy, khng phi bt
k tro lu trit hc no cng gi vai tr l th gii quan v phng php lun ng
n i vi KHTN, thc y KHTN pht trin, v ngc li, khng phi cc thnh tu
ca KHTN l c s khoa hc chng minh cho nhng lun im ca mi tro lu
trit hc.
3

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

Ngay t thi c i, khi trit hc cn ang bao gm c cc khoa hc nn trit

hc t nhin th trong s pht trin nhn thc ca con ngi c s tc ng qua
li gia cc t tng trit hc v vic nhn thc cc i tng c th, tc l gia ci
chung v ci ring. Nhng do trnh hiu bit v t nhin thi cn mang tnh ri
rc, mang tnh trc quan l chnh, trong mt thi gian di, mc d trit hc c
nhng t tng thin ti, nhng cha em li kt qu ni bt c th no cho khoa hc.
iu ch ra mi quan h u tin gia trit hc v KHTN: c trit hc v KHTN
u phi nhn thc ci ph bin, ci bn cht, nhng s khc nhau l: mt bn nhim
v nhn thc l ci chung mc tru tng v khi qut cao nht, a n nhng
quan im c ngha tin , cn mt bn l nhn thc ci ring, ci ring ny cng
tru tng v khi qut nhng mc thp hn, v c biu hin nhng i tng vt
cht c mc tru tng nhiu hay t ty theo trnh pht trin ca KHTN tng thi
k lch s. Ci ring ny, v sau t thi cn i khi khoa hc pht trin t trnh
cao v tch khi trit hc, c gi l bc tranh KHTN v th gii. Mi ngnh KH
c gng vch ra cho mnh mt bc tranh ring, coi l s lin kt nhng quan im,
nhng nguyn l phn nh nhng yu t ph bin, bn cht tn ti trong tt c cc hin
tng mun mu, mun v thuc i tng nghin cu ca n.
Mi ngnh KH u phi c h thng cc khi nim, trn c s xy dng l
thuyt ca mnh, v sau khi c kim nghim, s c dng gii thch cc hin
tng quan st, hoc tin on nhng kt qu s xut hin trong nhng hin tng
mi. Trong hot ng ny xy dng cc khi nim v cc l thuyt cc nh KH d
c thc hay khng, lun lun phi gii quyt 2 vn , thuc v i tng nhn thc
hay v s nhn thc i tng y. Trit hc tc ng ln KH chnh l 2 vn ,
thng qua cc quan im ca mnh, xoay quanh cc vn c bn ca trit hc (quan
h gia vt cht v thc) vi 2 mt ca n v quan im v trng thi tn ti ca th
gii v cch tip cn nhn thc bin chng hay siu hnh.
Nh vy trong qu trnh pht trin ca mnh, KHTN t thi cn i n nay
tri qua hai thi k vi 2 c s trit hc: thi k c in l ch ngha duy vt siu hnh
v thi k hin i l ch ngha duy vt bin chng.
4

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

Nu thiu quan im v phng php lun ng n i vi cc vn v mi

lin h ln nhau gia cc KH th nhng thnh tu to ln ca mt ngnh KH ny c th
sinh ra nhng xu hng khng nhng khng thc y s pht trin ca ngnh khc m
cn cn tr chng. Php bin chng dy rng do kt qu ca nhng thay i v cht s
xut hin nhng tnh quy lut mi m khng th ng nht vi nhng quy lut ca cc
hnh thi vn ng n gin hn hoc khng th quy v chng. Khng tnh n tnh
c o v cht ca cc hin tng v nhng tnh quy lut c th ca chng th khng
th c c nhn thc khoa hc. Tr tu con ngi lun lun cn thy phi tng hp
cc tri thc, nhu cu ny phn nh bn thn s thng nht vt cht khch quan ca th
gii. Nu ni v ngun gc nhn thc lun th c th ni rng trit hc sinh ra t
nhu cu ny.
S d cc KHTN ngy cng quyn vo nhau, l do KHTN ngy cng i su
vo php bin chng ca t nhin. Nhn thc KH l s phn nh nhng i tng tn
ti khch quan cng vi tt c nhng tnh cht v nhng quy lut vn c ca n. Mi
lin h ln nhau gia cc lnh vc khc nhau ca KHTN hin i l s biu hin ca
nhng mi lin h khch quan ca gii t nhin. S thm nhp ln nhau ca cc
KHTN hin i chng t rng, trong gii t nhin, trong c s thng nht ca mnh, l
mt s thng nht trong a dng: khng mt lnh vc no ca n li tch khi nhng
lnh vc khc, m nm trong mi lin h trc tip hoc gin tip vi nhau, kt hp vi
nhau bng tram nghn nhng si dy khc nhau, nhng s qu v s chuyn ha ln
nhau. iu ny th hin nguyn l v mi lin h ph bin ca php bin chng trong
trit hc Mc - L Nin.
Vic nghin cu cc phm tr trit hc chung v cc quy lut cng gip vo s
hiu bit ng n v s pht trin ca ton b c my my khi qut ca KHTN hin
i. Trit hc khng nhn gii quyt nhng vn chung ca KHTN c th no,
nhng trit hc khng th pht trin c nu khng lin h vi KHTN v bn thn
KHTN cng s mt mt nhiu th nu mi lin kt gia n vi trit hc ca ch ngha
duy vt bin chng b yu i.

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

Xut pht t hot ng thc tin v nhn thc ca con ngi ngy mt cao hn,
nhng hiu bit v nhng quy lut vn ng ca t nhin, x hi ngy mt pht trin,
cc nguyn l, cc l thuyt v thin vn hc, ton hc, vt l, ho hc, dn dn
c tch lu vi nhng pht trin ca khoa hc trit hc ni chung v khoa hc c th
ni ring. Thc t cho thy, cng i su vo nghin cu cc hin tng khc nhau
ca t nhin, KHTN cng vp phi nhiu vn m t n khng gii quyt c v
nhng vn tuy gn b mt thit vi KHTN nhng li l nhng vn trit hc.
iu ny c A. Einstein khng nh: Nhng kh khn m vt l hin nay ang
vp phi trong lnh vc ca mnh buc ng ta phi cp n nhng vn trit
hc nhiu hn so vi cc nh vt l ca cc th h trc.
T nhng thnh tu ca KHTN hin i trong th k XX nh: Thuyt tng i
hp ca Albert Einstein (1905) v thuyt tng i rng (1916); thuyt lng t ca
Planck (1900); l thuyt kt cu nguyn t lng t ho ca Niels Bohr (1913); l
thuyt c hc lng t ca Heisenberg (1925), l thuyt thng tin, l thuyt iu khin
(nhng nm 40 ca th k XX); l thuyt c lp, l thuyt phn hnh, l thuyt hn
n, (nhng nm 70, 80 ca th k XX), v.v to nn nhng cuc tranh lun ngy
cng gay gt v s nhn thc ca con ngi i vi th gii. Chnh iu ny buc
cc nh KHTN phi tm n vi mt th gii quan trit hc ng n t l gii
nhng vn c th trong l thuyt khoa hc ca mnh. Nh Albert Einstein vit:
Cc kt qu nghin cu khoa hc thng gy nn nhng s thay i trong cc quan
im trit hc i vi nhng vn vt ra ngoi phm vi ca nhng lnh vc rt hn
ch ca bn thn khoa hc. Nghin cu mi quan h gia trit hc duy vt bin chng
v KHTN chng nhng gip cho cc nh trit hc hiu bit thm nhng tri thc v
KHTN m cn lm cho h thy r c c s khoa hc chnh xc, khch quan trit
hc da vo khi qut thnh nhng nguyn l, nhng quy lut v nhng phm tr
trit hc. ng thi, nghin cu mi quan h gia trit hc vi KHTN gip cho cc
nh KHTN nhn thc v vn dng mt cch ng n, sng to th gii quan duy vt
bin chng v phng php lun khoa hc vo qu trnh nghin cu KHTN, lm cho
h lun lun thc c rng, ch c cho mnh mt phng php bin chng duy vt
6

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

th h mi c th tin xa hn, i su hn vo cc lnh vc m h ang v s nghin

cu. Khi a ra nhn nh v con ng pht trin phc tp ca vt l hc V.I.Lnin
vit: Vt l hc hin i ang v s i, nhng n i ti phng php duy nht
ng, i ti trit hc duy nht ng ca KHTN, khng phi bng con ng thng, m
bng con ng khc khuu, khng phi t gic m t pht, khng nhn thy r mc
ch cui cng ca mnh, m i n mc ch mt cch m mm, ngp ngng v
thm ch i khi git li na. Vt l hc hin i ang nm trn ging . N ang
ra ch ngha duy vt bin chng. Mt cuc sinh au n. Km theo sinh vt sng v
c sc sng, khng trnh khi mt vi sn phm cht, mt vi th cn b no phi
vt vo st rc. Ton b ch ngha duy tm vt l hc, ton b trit hc kinh nghim
ph phn, cng nh thuyt kinh nghim tng trng, v.v u thuc nhng th cn
b phi vt b i y. Nghin cu mi quan h gia trit hc v KHTN cn gp cho
con ngi thy r c ngun gc chung ca s ny sinh trit hc v KHTN l gii
t nhin; gip cho chng ta thy c rng, s lin kt gia trit hc v KHTN l
khng th trnh khi v s hp tc gia cc nh trit hc vi cc nh KHTN l mt tt
yu lch s. Bi, nu khng c s lin kt v hp tc th chng nhng trit hc v
KHTN khng th tin ln c m cc nh trit, cc nh KHTN cng khng th chin
thng ni trong cuc u tranh chng li ch ngha duy tm v tn gio vn km
hm v tri buc s pht trin ca trit hc v KHTN.
Trit hc tc ng vo KHTN l thng qua th gii quan v phng php lun
khoa hc. Ch ngha duy vt bin chng vi tnh cch l phng php lun ca
KHTN, gip cho vic khi qut ha v gii thch ng n nhng thnh tu mi ca
KH. Cc nh trit hc v KHTN cn b sung h tr cho nhau. Cc nh trit hc cn
tnh ton n s pht trin ca tri thc hin i trong khi nghin cu cc quy lut, cc
phm tr. Cn cc nh KHTN th khng nn i lp cc phm tr ca mt KH c th
no i vi cc phm tr trit hc m phi thy mi lin h ln nhau ca chng. S
nguy him nu nh chng ta cho php c mt s tch bit rch ri v gin on trong
vic ng dng cc phm tr ca KHTN v trit hc. Tht vy, nu lm nh th th trit
hc s tch ri bin thnh hc thuyt kinh vin v khng cn ng vai tr tch cc
7

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

no na trong s pht trin ca tri thc nhn loi. Mt khc, trong KHTN, cc phm
tr ca cc KH chuyn mn khi s ch c ngha k thut m thi. Thm vo ,
trong trng hp ny, KHTN s mt i b my phng php lun ca nhn thc KH
ni chung. D nhin, mi KH u c ci khi qut l lun ca mnh. C nhng KHTN
l cng c khi qut cho c mt nhm cc b mn khc nhau ca KHTN. Nhng nu
khng nhn thy mi lin h v s tc ng qua li gia chng vi cc phm tr trit
hc ph bin th c ngha l s lm mt i mt u th rt qu gi m trit hc trao
cho, tc l mt b my phng php lun ca n; b my ny c lm giu thm
trong qu trnh nghin cu cc vn phng php lun ca KHTN. Nhng thnh tu
KHTN ca nhn loi c c l do KHTN c mi tng quan vi trit hc mt cch
su sc, v mt s dn chng chi tit vai tr ca trit hc trong nhng nghin cu pht
minh ca KHTN c cp chi tit Ph lc C ngi c tin theo di.
Trong mi quan h gia trit hc duy vt v KHTN, mt mt, cc khoa hc c th
em n cho trit hc cht liu sng, cn c vo cc nh trit hc nu ln v lun
chng cc quan im ca mnh ph hp (d khng bao gi c tnh tuyt i) vi
nhng bin i ca lch s, v gp phn cng nhng lnh vc tri thc khc d bo, gi
m nhng vn ca tng lai. Mt khc, trit hc m tiu biu l ch ngha duy vt
bin chng, ng vai tr ln i vi cc nh khoa hc, vai tr c th tm thy c
s th gii quan v phng php lun ca trit hc. Nh Ph. ngghen vit: Nhng
nh KHTN tng rng h thot khi trit hc bng cch khng n n hoc ph
bng n Nhng ai ph bng trit hc nhiu nht li chnh l nhng k n l ca
nhng tn tch thng tc ho, ti t nht ca nhng hc thuyt trit hc ti t nht. D
nhng nh KHTN c lm g i na th h cng vn b trit hc chi phi. Vn l
ch h mun b chi phi bi mt th trit hc ti t hp mt, hay h mun c
hng dn bi mt hnh thc t duy l lun da trn s hiu bit v lch s t tng
v nhng thnh tu ca n.
Trit hc i trc KHTN trn nhiu lnh vc, v bng nhng t tng ng
n, bng nhng d kin thin ti, trit hc vch ra con ng cho KHTN tin ln
v gip cho KHTN c phng hng v nhng cng c nhn thc khc phc
8

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

nhng kh khn tr ngi vp phi trn ng i ca mnh. Chng hn, t tng v tnh
quy lut ca s pht trin, ca s bin i c nu ln trong trit hc sm hn
nhiu th k trc khi n c cng nhn trong KHTN. L thuyt nguyn t cng
c nu ln hng nghn nm trc khi n c dng ca l thuyt KHTN v c
thc nghim khoa hc chng minh.
Nh chng ta u bit, c th nhn thc c s vt, i su vo nghin cu
chng, khm ph nhng b n ca chng, th iu quan trng i vi ngi nghin cu
l phi c trong tay nhng phng php, tc l cc hnh thc nm vng hin thc v
mt l lun v thc tin, xut pht t nhng quy lut vn ng ca khch th c
nghin cu. Phng php khng phi l nhng quy lut vn ng trnh by ty tin
mun nh th no cng c. Ngc li, bao gi n cng c xy dng trn c s
cc quy lut khch quan ca s vt m con ngi nhn thc c. Phng php c
nhiu loi, ty thuc vo tnh cht ca cc quy lut m da vo phng php c
xy dng. i vi nhng khoa hc ring bit chng ta c quy lut ring v i cng vi
n l phng php ring. Vi nhng quy lut chung hn tc ng trong nhiu nhm s
vt th ta c phng php c th. Nu l quy lut mang tnh ph bin tc ng trong
tt c mi lnh vc ca t nhin, x hi v t duy th chng ta c phng php chung
nht, p dng c cho tt c mi b mn khoa hc. Mt phng php nh vy ch c
th l phng php bin chng v c s khch quan ca n l quy lut chung nht ca
t nhin, x hi v t duy do php bin chng duy vt nghin cu. iu c ngha
l, nm c phng php bin chng, tc l phng php nm s vt v phn nh
s vt trong t tng, ch yu l trong s lin h, rng buc, vn ng, pht sinh v
tiu vong ca s vt nh khoa hc s c mt cng c hiu nghim nghin cu bt
k lnh vc khoa hc no v ngc li, trong bt k lnh vc khoa hc no, ngi
nghin cu mun t c chn l th cng phi p dng phng php bin chng.
Nh nghin cu cn phi tun theo phng php , khng phi v b ai bt buc
m v bn thn khch th nghin cu i hi phi nh th: Khch th ch bc l bn
cht ca mnh cho ngi no trong qu trnh nghin cu, s dng phng php c
xy dng trn c s quy lut khch quan.
9

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

Ni nh vy khng c ngha l ch cn nm vng v vn dng phng php bin

chng l t ti chn l trong tng lnh vc c th. Phng php bin chng
l phng php chung nht, ph bin nht, nhng ci chung ch tn ti trong ci ring,
thng qua ci ring biu hin s tn ti ca mnh, bt c ci ring no cng khng
c bao qut hon ton trong ci chung. V vy, phng php bin chng cn phi
c c th ha, c bit ha cho tng khoa hc c th.
Nh vy, ch ngha duy vt bin chng ni chung, php bin chng duy vt ni
ring gp phn gip cho cc nh khoa hc nhn nhn c s vt ng nh chng
vn c, nh gip nh khoa hc sm pht hin ra c s tht v xy dng cc l
thuyt phn nh s vt mt cch chnh xc hn, trnh c cc sai lm phin din,
gin n hay my mc, gio iu trong cng tc nghin cu ca mnh. iu ny cng
c ngha quan trng trong giai on hin nay, khi m khoa hc c s phn ngnh
ngy cng su sc, khi m khoa hc t nhin v ang i vo nhng lnh vc chuyn
mn rt hp v do d nhn s vt mt cch phin din. y cng l vn ht sc
quan trng trong bi cnh ca vic tng hp tri thc khoa hc ngy nay: KHTN hin
i trong mi tng quan vi trit hc, c gii thiu mang tnh cht tham kho
Ph lc D.

10

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

III. Kt lun
KHTN da vo trit hc vn dng c phng php lun, th gii quan ca
trit hc gii thch th gii, ly trit hc lm nn tng v ch da cho nhng pht
minh KHTN v trong lnh vc k thut cng ngh. Mc v ng-ghen xy dng l
lun trit hc ca mnh trn c s khi qut cc thnh tu ca khoa hc t nhin v
khoa hc x hi. ng- ghen vch ra rng, mi ln c pht minh vt thi i, ngay
c trong lnh vc KHTN, th ch ngha duy vt khng trnh khi phi thay i hnh
thc ca n. Trit hc Mc ra i tr thnh th gii quan khoa hc v phng php
lun chung cn thit cho s pht trin ca khoa hc trong c c lnh vc KHTN. S
pht trin mnh m ca KHTN ngy nay cng chng t s cn thit phi c t duy
bin chng duy vt v ngc li, phi pht trin l lun trit hc, trong c trit hc
Mc - L Nin da trn nhng thnh tu ca KHTN thi hin i.
Nh vy, cc KHTN thc t khng th tn ti v pht trin tch ri vi trit hc,
v ngc li, trit hc i hi phi c cc KHTN, nhng khoa hc ny ang va tip
tc phn ngnh, li va tip tc hp ngnh v ang dn n nhng lun im v nhng
pht minh i hi phi c nhng kt lun v mt nhn thc lun. Trit hc khng ch l
s khi qut cc thnh tu ca KHTN v ca thc tin loi ngi, n cn lin kt
chng li thnh mt khi thng nht v l c s phng php lun hay tin ca s
pht trin hn na ca cc tri thc khoa hc.
V thi gian nghin cu b gii hn, tiu lun ny ch yu mang tnh cht thu thp
mt s nhn nh ca cc nh nghin cu trit hc i trc, gom nht, tng kt v phn
tch v sp xp c h thng li chng ta c mt ci nhn khi qut v mi lin h
gia trit hc v KHTN. Vn ny tuy khng phi mi nhng khng c nhiu
ngi quan tm ng mc, hy vng rng, qua tiu lun ny, chng ta c th thy r
hn c tm quan trng ca vn , c bit l vn v chc nng phng php
lun ca trit hc i vi KHTN v s tng tc qua li gia KHTN v trit hc trong
s nghip khoa hc cng ngh nc nh.

11

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

Ti liu tham kho

[1] C. Mc v Ph. ng ghen, Ton tp, tp 20, NXB CTQG, H Ni, 1994.
[2] C. Mc v Ph. ng ghen, Ton tp, tp 21, NXB CTQG, H Ni, 1995.
[3] V.I. Lnin, Ton tp, tp 18, NXB Tin b, Mtxcva, 1980.
[4] Bi Vn Ma, Trit hc v bc tranh v t l hc v th gii, NXB HQG
TP.HCM, 2007
[5] I. Rudavin, Mt s quan im trit hc trong Ton hc, NXB Gio dc, H
Ni, 1979.
[6] N.A.Budryk, Nhng vn trit hc ca Ha hc, NXB Gio dc, H
Ni, 1979.
[7] Phm Nh Cng Xa-tr-cp I.U.V, (ng ch bin), Trit hc khoa
hc t nhin cch mng khoa hc-k thut, NXB Tin B, Mtxcva, 1987.
[8] Bi Huy p, Trit hc Sinh vt hc, NXB S tht, H Ni, 1962.
[9] Werner Heisenberg, Vt l v Trit hc, NXB Tri thc, 2009.
[10]

Thomas Kuhn, Cu trc cc cuc cch mng khoa hc, NXB Tri thc,

2008.
[11] Nguyn Bng Tng, Gii thiu tc phm Bin chng ca t nhin ca
ngghen, NXB CTQG, H Ni, 2010.

12

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

Ph lc
A- Php bin chng v php siu hnh
Cc khi nim bin chng v siu hnh trong lch s trit hc c dng theo
mt s ngha khc nhau. Cn trong trit hc hin i, c bit l trit hc Mcxt,
chng c dng, trc ht ch hai phng php chung nht i lp nhau ca trit
hc.
Phng php bin chng phn nh bin chng khch quan trong s vn ng,
pht trin ca th gii. L lun trit hc ca phng php c gi l php bin
chng.
S i lp gia phng php siu hnh v phng php bin chng:
a) Phng php siu hnh
Phng php siu hnh l phng php:
+ Nhn thc i tng trng thi c lp, tch ri i tng ra khi cc chnh
th khc v gia cc mt i lp nhau c mt ranh gii tuyt i.
+ Nhn thc i tng trng thi tnh ti; nu c s bin i th y ch l s
bin i v s lng, nguyn nhn ca s bin i nm bn ngoi i tng. Phng
php siu hnh lm cho con ngi ch nhn thy nhng s vt ring bit m khng
nhn thy mi lin h qua li gia nhng s vt y, ch nhn thy s tn ti ca nhng
s vt y m khng nhn thy s pht sinh v s tiu vong ca nhng s vt y, ch
nhn thy trng thi tnh ca nhng s vt y m qun mt s vn ng ca nhng s
vt y, ch nhn thy cy m khng thy rng.
Phng php siu hnh bt ngun t ch mun nhn thc mt i tng no
trc ht con ngi cng phi tch i tng y ra khi nhng mi lin h v nhn
thc n trng thi khng bin i trong mt khng gian v thi gian xc nh. Song
phng php siu hnh ch c tc dng trong mt phm vi nht nh bi hin thc
khng ri rc v ngng ng nh phng php ny quan nim.
+ Ch nhn thy nhng s vt ring bit, m khng thy mi lin h qua li gia
chng.
b) Phng php bin chng
Phng php bin chng l phng php:
+ Nhn thc i tng trong cc mi lin h vi nhau, nh hng nhau, rng
buc nhau.
13

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

+ Nhn thc i tng trng thi vn ng bin i, nm trong khuynh hng

chung l pht trin. y l qu trnh thay i v cht ca cc s vt, hin tng m
ngun gc ca s thay i y l u tranh ca cc mt i lp gii quyt mu thun
ni ti ca chng.
+ Khng nhng thy nhng s vt ring bit m cn thy mi lin h qua li gia
chng.
+ Khng nhng thy trng thi tnh m cn thy trng thi ng ca s vt
+ Khng nhng thy cy m cn thy rng
Nh vy phng php bin chng th hin t duy mm do, linh hot. N tha
nhn trong nhng trng hp cn thit th bn cnh ci hoc l... hoc l... cn c c
ci va l... va l... na; tha nhn mt chnh th trong lc va l n li va khng
phi l n; tha nhn ci khng nh v ci ph nh va loi tr nhau li va gn b
vi nhau.
Phng php bin chng phn nh hin thc ng nh n tn ti. Nh vy,
phng php t duy bin chng tr thnh cng c hu hiu gip con ngi nhn thc
v ci to th gii.

14

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

B- Gc nhn v quan im nhn thc ca trit hc vi khoa hc t

nhin
Trc Mc, nhiu nh duy vt tuy khng tha nhn tnh cht siu t nhin ca
thc, song do khoa hc cha pht trin nn cng khng th gii thch ng ngun
gc v bn cht ca thc. Da trn nhng thnh tu ca KHTN nht l sinh l hc
thn kinh, ch ngha duy vt bin chng khng nh rng thc l mt thuc tnh ca
vt cht nhng khng phi ca mi dng vt cht m ch l thuc tnh ca mt dng
vt cht sng c t chc cao l b c con ngi. Ngy nay, s pht trin mnh m ca
khoa hc k thut hin i to nn nhng my mc thay th cho mt phn hot
ng lao ng ca con ngi nh cc my tnh in t, robot, tr tu nhn to. Song
iu khng c ngha l my mc cng c thc nh con ngi. My mc d c
tinh khn n u i chng na, cng khng th thay th c cho hot ng tr tu
ca con ngi, my mc l mt kt cu k thut do con ngi to ra, cn con ngi l
mt thc th XH. My mc khng th sng to li hin thc di dng tinh thn trong
bn thn n nh con ngi. Do , ch c con ngi vi b c ca mnh mi c thc
theo ng ngha ca n. Tuy nhin, nu ch c b c m khng c s tc ng ca th
gii bn ngoi b c phn nh li tc ng th cng khng th c thc, nhn
thc khoa hc v th gii.
Vo th k XIX, trong qu trnh pht trin ca trit hc v KHTN, ngi ta
thng ni n phng php siu hnh l mt phng php nhn thc khoa hc, c
a vo khoa hc t na cui th k XV v l yu t thc y s pht trin nhanh
chng ca KHTN. l phng php nhn thc p dng trong khoa hc vi ni dung
l tp hp, phn loi cc ti liu, sau mi so snh, phn tch chia ra tng loi, tng
hng mc v tm mi quan h gia cc i tng tnh ti. V phng php ny, Ph.
ng - ghen nhn xt: Nhng phng php nghin cu y ng thi cng truyn li
cho chng ta thi quen l xem xt cc s vt v qu trnh t nhin trong trng thi c
lp ca chng, bn ngoi mi quan h to ln chung, v do khng xem xt chng
trong vn ng m l trong trng thi tnh, khng xem xt chng v cn bn l tin ha
15

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

m li vnh vin c nh; khng xem xt chng trong trng thi sng m l xem xt
chng trong trng thi cht. V khi cc nhn xt ny c Bacon v Locke em t
KHTN sang trit hc th n to ra mt s hn ch c bit ca nhng th k va
qua, to ra phng php t duy siu hnh. Nh vy, t mt phng php nhn thc
KH, khi chuyn sang trit hc, tr thnh mt phng php t duy c ngha ph
bin trong cc hot ng KH thi by gi, v c trong mi hot ng khc ca con
ngi. T , phng php t duy siu hnh cng c ngha l mt quan im trit hc
trong vic xem xt trng thi tn ti ca th gii quan im siu hnh, php siu hnh
i lp vi quan im bin chng, php bin chng.
V quan im bin chng trong vic xem xt trng thi tn ti ca th gii, lch
s trit hc cng bit n nhiu ngi thi c Hy Lp, trong c ngi u tin
din t c r rang ni dung l Hecralit m Ph. ng ghen tm tt nh sau:
Mi vt u tn ti nhng ng thi li khng tn ti, v mi vt u tri di, mi vt
u khng ngng thay i, mi vt u lun lun trong qu trnh xut hin v bin
i. V tip ngay , ng ni ln nhn xt v gi tr v hn ch ca quan im ni
trn trong vic nhn thc th gii: Nhng d nm ng tnh cht chung ca ton
b bc tranh cc hin tng n th no i na, quan im y vn khng gii
thch nhng chi tit kt thnh ton b bc tranh y; v chng no chng ta cha gii
thch ni cc chi tit th chng ta cng cha th c mt quan nim r rt v bc tranh
chung c. V gii thch c cc chi tit trong bc tranh chung lun vn ng,
bin ha , Arixtot ra nguyn tc ng nht tru tng, c s ca cch tip cn
tru tng trong vic nhn thc cc i tng c th trong hin thc. Tnh hnh ni
rng, nhn thc c ng n th gii vn d din bin mt cch khch quan v
bin chng, cn c s kt hp ca c hai: cch tip cn nhn thc ton b - bin chng
v tru tng siu hnh. Ch c nh vy mi c th kt hp c u im ca c hai
cch tip cn m Ph. ng ghen cng ni: Nu v chi tit, ch ngha siu hnh l
ng hn so vi nhng ngi Hy Lp, th v ton th, nhng ngi Hy Lp li ng
hn so vi ch ngha siu hnh. Trong thc t cuc sng hng ngy v thng khng
t gic, mi ngi bnh thng u kt hp s dng c hai cch tip cn trn vo
16

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

nhn thc th gii t nhin. Trong khoa hc, tnh hnh cng nh vy, nhng do c
im t duy l lun, c nhng vn phc tp hn.
T duy l lun trong KHTN bao gi cng phi da trn cc khi nim c nh
ngha mt cch cht ch. Cc khi nim ny phn nh nhng i tng khch quan,
nm trong mi quan h chng cht vi nhng i tng khc, v tt c lun lun
trong trng thi vn ng. R rng s phn nh ny ch c th c thc hin trn c
s ca cch tip cn tru tng siu hnh. Cch tip cn ny cho php tru tng ha
cc yu t, cc mi lin h hoc cc tc ng qua li khng nh hng ln n trng
thi tn ti ca i tng c phn nh trong khi nim. Chng hn, mt hn bi thp
c bn vo mt hn bi thp khc ang ng yn, lm cho hn bi ny chuyn ng.
Trong thc t, s va chm gia hai hn bi bao gi cng gy ra s bin dng v ta
nhit. C ngha l nng lng c hc t hn bi th nht truyn sang hn bi th hai
khng c bo ton, tc l c hao ht, do c mt phn c nng bin thnh nhit nng.
Tuy vy, nhng s bin dng v ta nhit ni trn trong thc t rt nh, nh n mc
m ngi ta c th b qua, coi nh khng c tru tng ha m vic nghin cu
cng khng bi nh hng, cc kt lun ca n vn c coi l ng, v khi p dng
vo cc tnh ton k thut vn em li kt qu ng nh d on, tt nhin trong phm
vi sai s cho php.
Nh vy, cch tip cn ny a n nhng khi nim ch phn nh gn ng
nhng i tng khch quan, da trn mt ci khun chung c quy nh bi cc
nguyn tc siu hnh. R rng l ci khun siu hnh ny, tc l quan im siu hnh v
trng thi th gii, khng phn nh ng trng thi tn ti ca th gii xt ton b,
nhng trong mt phm vi no th n phn nh gn ng, nn cc khi nim c
xy dng trn c s cc quan im siu hnh vn c s dng lm bc thang ca qu
trnh nhn thc cc i tng khch quan nm trong phm vi y. l phm vi ca
th gii trung bnh th gii nm gia th gii v m, v tr v th gii vi m, nguyn
t.
Phm vi cc hin tng ca th gii trung bnh m con ngi c th trc quan
c l rt hp, cc mi lin h gia s vt thu nhn c qua trc quan cng khng
17

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

nhiu, nhng c c ci khi nim, con ngi phi p dng cch tip cn tru
tng siu hnh v cch tip cn ny ph hp vi quan im siu hnh v trng thi
th gii. Trong th d ni trn, khi tru tng ha s bin dng v ta nhit trong s va
chm ca hai hn bi, s nghin cu s n gin hn rt nhiu, mt khc s tru tng
ha th hin tng xy ra li ph hp vi quan nim siu hnh l vt cht v vn
ng l tch ri nhau.
Trong giai on u ca s pht trin vt l hc giai on c hc - c im
ca i tng nghin cu l cc s vt ca th gii trung bnh, to ra s thng nht
gia hai mt ca php siu hnh quan im v cch tip cn nhn thc v quan im
v trng thi nh thc y s pht trin ca c hc, em li nhiu thnh tu
rc r. l biu hin tch cc ca ch ngha suy vt siu hnh, trong giai on u
ca s pht trin vt l hc.
Nhng vt l hc cng pht trin, nht l t giai on sau c hc, vi cc i
tng nghin cu l hnh thc vn ng ca vt cht, b ngoi rt khc nhau v rt
khc vi vn ng c hc (nhit, quang, in t), cch tip cn nhn thc tru tng
siu hnh, tch i tng dng vn ng nghin cu khng ph hp, i hi phi
chuyn sang cch tip cn nhn thc ton b - bin chng nhng mc khc nhau,
ty theo i tng nghin cu. y xut hin mu thun gia mt bn l i tng
nhn thc sau c hc, i hi phi thay i cch tip cn nhn thc (cch tip cn siu
hnh tru tng mang tnh tng i khng p dng c) v mt bn l quan im v
trng thi c c nh cc khi nim (th hin s cng nhc ca nguyn tc siu
hnh). V mu thun ny, ng ghen cng cp ti: Phng php t duy siu
hnh d l chnh ng v cn thit n u i na trong nhiu lnh vc, th sm hay
mun th no n cng vp phi mt hng ro m vt qua hng ro th n s tr
thnh phin din, cht hp, tru tng v sa vo nhng mu thun khng th no gii
quyt c.
gii quyt nhng mu thun trn xut hin nhng t tng bin chng
trong mt s nh trit hc v khoa hc ngay trong giai on c hc v tip din cho
n th k XIX khi Mc, ng ghen sng lp ra ch ngha duy vt bin chng. Ngoi
18

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

cc tin kinh t - XH, v l lun, s xut hin ca trit hc Mc cn da trn cc

tin v KHTN, trong c ba pht minh ln l nh lut bo ton v chuyn ha
nng lng, thuyt t bo v thuyt tin ha, chng minh cho php bin chng v
mt t nhin. Nhng cc t tng bin chng v mt t nhin cng khng th lm thay
i c nn mng ta lu i vt l hc c in, bao gm h thng khi nim qun
trit cc nguyn tc siu hnh, v in su trong u c ca cc nh khoa hc. Mi n
khi vt l hc chuyn sang thi k hin i, vi i tng nghin cu l th gii vi
m, c cu trc v quy lut vn ng khc hn so vi th gii v m, lc ny h thng
cc khi nim ca vt l hc c in mi sp hon ton, cng vi quan im c hc
v ch ngha duy vt siu hnh. T y, quan im bin chng v trng thi tn ti ca
th gii v quan im tip cn nhn thc ton b - bin chng l thng nht, v chnh
trn ngha ny m L Nin ni rng vt l hc hin i ra ch ngha duy vt bin
chng. Tt nhin, khng nn hiu s sp ca h thng cc khi nim ca vt l hc
c in, c ngha l s ra i ca mt ca mt h thng cc khi nim mi tch ri
hon ton cc khi nim c. Ngoi nhng khi nim mi c xy dng do c im
ring ca th gii vi m, nhiu tn gi cc khi nim trong h thng c vn c duy
tr, vi iu kin l cn hiu c ni hm ca chng trn c s logic bin chng.
Mt khc, cn ni ngay rng, trong vt l hc hin i, ni chung quan im v
trng thi v quan im tip cn nhn thc ton b - bin chng l thng nht, nhng
iu khng c ngha l trong vt l hc hin i ni ring hay trong KH ni chung
khng cn ch no cho quan im tip cn nhn thc tru tng siu hnh. Chnh
quan im v trng thi bin chng i hi phi c s kt hp ca hai quan im tip
cn nhn thc siu hnh v bin chng, bi v trong s vn ng tuyt i ca th gii
bao gi cng c s ng im tng i, v nhng ni , quan im nhn thc tru
tng siu hnh vn c gi tr. Chng hn, trong thuyt tng i hp, vn p dng
quan nim v khng gian ng cht v ng hng, c hc lng t phi tng i tnh
vn s dng khi nim khng gian v thi gian tuyt i, tch ri nhau, cc quan
nim v khi nim ni trn l ca vt l hc c in.
19

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

C- Vai tr ca trit hc trong thnh tu ca KHTN

Trit hc ch c th ra i khi nng lc t duy tru tng ca con ngi t n
trnh pht trin nht nh cho php khi qut nhng hiu bit ring l, ri rc thnh
mt h thng cc quan im v quan nim chung v th gii. Trong qu trnh pht
trin, i tng ca trit hc c nhiu bin i. Vo thi c i, trit hc l b mn
tng hp bao hm c cc lnh vc tri thc m ngy nay gi l mn khoa hc c th nh
c hc, vt l hc, sinh hc, thin vn hc, Song, trit hc bao gi cng t ra v
gii quyt bng l lun nhng vn v th gii quan, tc l xy dng mt h thng
quan im v quan nim v th gii. Vy trit hc l mt hnh thi thc XH, l hc
thuyt v nhng nguyn tc chung ca tn ti v nhn thc, l thi con ngi i
vi th gii, l khoa hc v nhng quy lut chung nht ca t nhin, x hi, t duy.
c im ch yu ca trit hc l c gng a ra mt quan nim chnh th v th
gii, v cc qu trnh vt cht v tinh thn cng nh mi lin h tc ng ca cc qu
trnh v nhn thc th gii v con ng ci bin th gii. Khc vi trit hc, KH
c th nghin cu nhng mt ring l ca hin thc, nh ton hc nghin cu v s
lng v khng gian; vt l hc nghin cu cc qu trnh nhit, in, nh sng; sinh
hc nghin cu cc c im pht trin v tin ha ca th gii ng thc vt,
KHTN l ngnh khoa hc nghin cu tt c nhng bin i ca vt cht, nhng quy
lut ca th gii t nhin trong i sng XH hng ngy. Trong mi ngnh KH ring th
li nghin cu mt kha cnh chuyn bit ca hin thc th gii t nhin lin quan i
sng XH. Nh vy, ta c th ni KHTN l mt phm tr vt cht ca XH loi ngi,
n khng ch nghin cu nhng hin thc t nhin ca t nhin v v tr m cn gii
thch n mt cch rt cn k vi mc ch gip con ngi c th hiu c cc vn
c lin quan ti cc hot ng t nhin ang hng ngy din ra trn Tri t. Chnh v
vy, KHTN l mt cng c nghin cu tt c cc mt vn ca th gii t nhin.

20

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

Quan h gia trit hc vi KHTN, vi cc khoa hc chuyn bit ni chung tri

qua qu trnh lch s lu di. Vo thi c i, do trnh nhn thc cn ang im
xut pht, tri thc khoa hc cn tnh trng tn mn, s khai, nn trit hc hu nh l
dng thc l lun duy nht, bao trm, gii quyt tt c cc vn v t nhin, x hi
v t duy, m lc y thc ra cng ch l nhng phc tho s lc, cha thy c th,
cha hon thin. Tnh bao trm y ca tri thc trit hc khin n c xem nh mn
khoa hc c bit ng trn tt c cc mn khoa hc khc. Quan nim ny tn ti kh
lu trong lch s v Ph. ngghen gi h thng Hegel l ci thai non cui cng
theo ngha ny. Tuy nhin, nh chng ta bit, cng vi qu trnh chuyn bit ho tri
thc, trit hc, xt v tnh cht ca n khng cn ng vai tr l khoa hc ca cc
khoa hc na (ngha trc tip). Trong thi i ca chng ta cc nh khoa hc c th
tr thnh nhng trit gia, ch khng phi ngc li. tng trit hc khoa hc ca
cc khoa hc biu th mt truyn thng, hn l thc cht ca vn . Ngy nay, ng
trc s pht trin nh v bo ca cuc cch mng khoa hc v cng ngh, th nhng
khi nim, nhng phm tr, nhng t tng, nhng phng php nghin cu mi
khng ngng ra i. Mt khc, cuc cch mng y cng ang t ra hng lot vn
v phong thi t duy khoa hc, v nhng bc pht trin mi ca nhn thc, ca khoa
hc trong tng lai. V ng trc nhng i thay ln lao ca cch mng khoa hc
cng ngh, c bit l KHTN hin i, th nh khoa hc khng cn c th ch dng li
nhng vn chuyn mn hp ca mnh, h khng ch vp phi nhng vn
phng php lun m c nhng vn trit hc do chnh lnh vc ca mnh t ra v
buc h phi suy ngh gii quyt. Nh Max Born (1882-1970) nh vt l l thuyt
ngi Anh, mt trong nhng ngi sng lp ra c hc lng t, nhn xt: Mi nh
vt l u tin tng su sc rng cng vic ca ng ta quyn cht vi trit hc, v nu
khng c s hiu bit nghim tc ti liu trit hc th s l mt vic lm ht sc v
ch. Bn thn ti chu s chi phi ca t tng v ti c gng truyn n cho hc
tr ca mnh. Lu nay mt s ngi quan tm n trit hc c s ng nhn rng,
trit hc l mt khoa hc ch thuc v ni dung ca phm tr khoa hc x hi nhn
21

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

vn. Nhng ngc dng thi gian, chng ta bit rng, ngay t khi mi ra i, trit hc
v KHTN khng tch ri nhau v c gi bng mt tn chung: Trit hc t nhin,
bt u t KHTN. Nhng nh chnh C. Mc v Ph. ngghen khng nh, vic khi
phc trit hc t nhin theo ngha en ca n (trit hc l khoa hc ca mi khoa
hc) vo thi k na sau ca th k XIX l iu khng th. Bi v, khoa hc trit hc
v cc khoa hc c th hin nay tn ti trong mi trng mi vi nhng yu cu
mi c t ra t cuc sng v t vn hc thut. Tuy vy, mi lin h gia trit
hc v KHTN khng v th m gim i nh hng tc ng ln nhau. c bit l mi
quan h gia trit hc duy vt bin chng v KHTN l mi quan h qua li, nng ta
ln nhau, thc y ln nhau cng pht trin. C th ni rng, t khi ch ngha duy vt
bin chng ra i th mi quan h gia trit hc v KHTN mi tht s bc sang mt
giai on mi.
Trong tc phm Bin chng ca t nhin, sau khi nu bt ng gp ca R. Mayer
(1814-1878), vi nh lut bo ton v chuyn ho nng lng; Matthias Schleiden
(1804-1881) v Theodor Schwann (1838-1839) vi vic pht hin ra t bo hu c;
Charles Darwin (1809-1882) vi thuyt tin ho i vi s pht trin ca khoa hc,
Ph. ngghen nhn mnh ngha c tnh bc ngot ca ba pht minh i vi s ra i
ca hnh thc hin i ca ch ngha duy vt, tc ch ngha duy vt bin chng, thay
cho hnh thc c t ra li thi.
Bn cnh cc khm ph thi i y trong khoa hc t nhin, c c v bi s
pht trin mnh m, nhanh chng ca kinh t, k thut, mi ngnh u li du n
ca mnh ln cc trang vng ca lch s, nht l t na sau th k XIX. Trong vt l
hc, R. Kirchhoff (1824-1887) xc lp phng php phn tch quang ph, Emanuel
Clausius (1822-1888) ph bin thuyt c hc v nhit v a khi nim entropy vo
mn vt l, Michael Faraday (1791 - 1867) a ra thuyt trng in t, sau J.
Maxwell (1831- 1879) xy dng thuyt in t v nh sng. Trong ho hc, D.
Mendeleev (1834-1907) tm ra quy lut tun hon ca cc nguyn t ho hc,
Alecxandro Mikhailovich Butlerop (1828-1886) xy dng hc thuyt cu trc ho hc
22

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

cc t hp hu c. Trong sinh vt hc, E. Haeckel (1834-1919) hon thin thuyt pht

trin v tin ho, Luis Pasteur (1822-1895) t c nhng thnh qu bc u lnh
vc vi sinh. Nhng thnh tu ca khoa hc t nhin nu trn chng minh c tnh
cht bin chng ca cc qu trnh din ra trong t nhin. Chnh s pht trin ca khoa
hc t nhin, nhng thnh tu mi nht ca n khin cho phng php t duy siu
hnh cn phi c thay th. Theo Ph. ngghen, s pht trin ca khoa hc t nhin,
nhng thnh tu mi nht ca n t th k XVI tr i cho thy tnh tt yu ca t duy
bin chng, v chng t rng, trong t nhin khng c nhng phm tr v nhng quan
h bt bin. Cng chnh t vic khng nh v tnh tt yu ca t duy bin chng nh
nu trn n gip chng ta i ti khng nh: php bin chng chnh l c s phng
php lun i vi khoa hc t nhin, gip cc nh khoa hc khc phc nhng hn ch
trong khi tip cn vi cc vn l lun chung. iu ny c Ph.ngghen lun
gii: Php bin chng l mt hnh thc t duy quan trng nht i vi khoa hc t
nhin hin i, bi v ch c n mi c th em li s tng ng v do em li
phng php gii thch nhng qu trnh pht trin din ra trong gii t nhin, gii
thch nhng mi lin h ph bin, nhng bc qu t mt lnh vc nghin cu ny
sang mt lnh vc nghin cu khc. R rng cc nh khoa hc trc ht l nhng
ngi ang phi gii quyt nhng vn c bn, nhng vn c tnh cht nn tng
ca khoa hc, d mun hay khng cng buc phi tm n trit hc. Nhng trit hc,
nh chng ta bit, c nhiu trng phi khc nhau. C trit hc ng, khoa hc,
cng c trit hc sai lm, phn khoa hc. Vy, trong tnh hnh pht trin nh v bo
ca khoa hc nh hin nay, th th trit hc no thc s l th trit thc s khoa hc
c th ng vai tr phng php lun ph bin, p ng c y yu cu ca khoa
hc? Thc tin pht trin ca khoa hc hin i chng minh rng, mt phng php
lun nh th ch c th l php bin chng duy vt.
Vic p dng php bin chng duy vt c th din ra mt cch t gic, cng c
th din ra mt cch t pht. Lch s ca khoa hc chng minh nhiu trng hp
nh vy. V nh: T hin tng nng lng tch ra t Ra, nhng ngi theo ch ngha
Makh v thuyt duy nng cui th k XIX rt ra kt lun: ch ngha duy vt
23

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

b ph sn. Do , h cho rng khng cn tm i biu vt cht ca cc thuc tnh

phng x. Nhng M. Curie nh khoa hc thin ti ngi Php li t vn ngc
li: Kh nng pht ra cc tia phng x gn lin vi ci g? Vi trng thi vt l tm
thi ca vt th nh s in phn hay l mt thuc tnh c bn ca cc nguyn t
thuc loi vt cht c bit? Nu n gn lin vi trng thi vt l tm thi ca vt th
th trong trng hp vic tm kim cc nguyn t phng x s l v ngha. Nhng
nu l mt thuc tnh c bn ca cc nguyn t thuc loi vt cht c bit th trong
khi o cc phng x (vn ng), cn tm i biu vt cht ca n. Qua y chng ra
thy, vi nhng ngi theo ch ngha Makh v thuyt duy nng, nhng kt lun ca
h ch i ti s km hm ca pht minh khoa hc, phn khoa hc. Cn vi M. Curie,
vic p dng php bin chng mt cch t pht nhng li i ti pht minh khoa hc.
Hay nh vic pht minh ra nh lut tun hon ca cc nguyn t ha hc ca
Mendeleev v mt v d in hnh khi ni v tc dng ca t tng duy vt bin chng
ti nghin cu khoa hc t nhin. iu ny c Ph. ngghen khng nh: Nh
p dng mt cch khng c thc quy lut ca Hegel v s chuyn ha lng
thnh cht, Mendeleev hon thnh mt k cng khoa hc c th t ho ng ngang
hng vi k cng ca Joseph Le Verrier (1811-1877) khi ng tnh ra qu o ca hnh
tinh sao Hi vng tinh m ngi ta cha bit.

24

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

D- Khoa hc t nhin hin i v trit hc

Trong bi "Vn ho khoa hc v vn ho nhn vn" trn Tp ch Vn hc, s 2
nm 1994, tc gi Hong nh Phu vit nh sau: "Khoa hc ch l mt kiu nhn
thc, ch khng phi l kiu nhn thc duy nht... cn c nhng kiu nhn thc... da
vo trc gic, vo suy t, vo cc hot ng ni tm". Paul Feyer, nh trit hc M
cng a ra mt lun : ng vo khoa hc khng ch l mt tuyn tnh m l "hn
lon" (anarchiste), l "a nguyn".
Trong lch s khoa hc, ngi ta coi pht minh v l thuyt tng i ca
A.Einstein l s m u cho khoa hc hin i, bi v t y con ngi khm ph ra
mt th gii mi v gn lin vi n l mt phng php khoa hc hon ton khc v
cht so vi khoa hc c in. Trong cun C cu cch mng khoa hc, nh trit hc
ngi M Thomas Kuhn cho rng mi thi k pht trin bnh thng ca khoa hc
u c mt h thng chun tng ng: hin nay l h chun kiu Einstein, trc l
h chun kiu Newton. Nh trit hc ngi Php G.Bachelar li cho rng mi giai
on pht trin ca khoa hc l mt s gn ng: l thuyt v vn vt hp dn ca
Newton l s gn ng th nht, cn l thuyt tng i ca Einstein l s gn ng
th hai.
Vo u th k XX, Einstein cng vi Planck lm mt cuc cch mng khoa
hc", a n mt h thng gi tr mi chi phi cuc sng hng ngy ca chng ta. S
khm ph mt quy m lng t khng th nhn bit c bng gic quan vi nhng
nh lut hon ton khc vi nhng nh lut c th nhn bit c trong i sng
hng ngy. l ng gp quan trng nht ca khoa hc hin i vo tri thc nhn
loi. T tng ny t nn mng cho mt cch nhn mi v th gii: th gii cc s
kin lng t hon ton khc hn vi th gii m cch y hn mt th k do Newton
khm ph.
S kin lng t khng th tch ra c nh mt vt th chng t rng th
gii, cn l th gii ca nhng mi lin quan vi nhau gia mi s vt, ca cc
quan h, cc tc ng qua li. Hn na, thc th lng t va l ht, va l sng.
y tnh lin tc v tnh gin on cng tn ti hi ho. Mc d, nng lng bin i
theo nhng bc nhy, nhng th gii nhn c ca chng ta vn l th gii ca tnh
25

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

lin tc. Th gii mi l th gii ca s si ng thng xuyn ca sinh v hu, ca

chuyn ng vi nhng tc kinh khng. Nng lng tp trung quy m v cng
nh nhng c th t ti nhng gi tr rt ln, l iu kh c th hnh ung c trong
cch suy ngh ca chng ta.
i vi chng ta, hnh nh cc ht lng t lin h vi nhau bng mt lin thng
b n, bi v chng vt qua hng ro khng gian v thi gian. Hai Photon tng tc
vi nhau khng phi theo cch nhng ht c th hnh ung trong mt khng gian
Newton, tc nh nhng tiu th. i vi nh vt l hc lng t, nhng t nh ht,
qu o... u l nghi . V ch ngha bt nh, y khng nn hiu l mt l
thuyt v s m m, l mt ch ngha bt kh tri, m chnh l ni rng ht lng t
biu din trong khng gian v thi gian (nh trong vt l hc Newton), do vy, hin
nhin l khng th hnh dung n bng tr tu c, tc l vt qua khun kh ca mt
lp lun logic ca vt l hc c in m loi ngi quen dng. Cho nn, dng nh
mun nm c n, n li trt khi tay ta. V ng nh nh vt l mun pht trin
l thuyt ca mnh nhng li khng sao l gii c chnh xc t vng ca mnh.
Richasd Fpynman, trong cun Bn tnh vt l, bn khon vit rng: Ti rt mun
khai ph th gii m khng tm u ra c nh ngha.
Cho n th k XIX, vt l hc Newton l mt ch ngha quyt nh bt di bt
dch: vn vt u gn b vi nhau, nhng nguyn nhn nh nhau bao gi cng sinh ra
kt qu nh nhau. l nhng quy lut thp chi phi s tin ho khng sao cng
li c. Nhng bn cnh nhng quy lut y, nhng ci tt yu y, nh mt dng nc
xoy ci ngu nhin c a vo t tng khoa hc. Nhng quy lut chng cho ln
nhau trong t nhin nhng vn cha ni vng vy cho ci ngu nhin. S tin ho ca
sinh quyn ca chng ta phi chng l kt qu ca mt d n phc tp din ra theo mt
kch bn c thit k cht ch t trc, cho nn ta ch cn nhim v m t v phn
tch n. Hoc khng phi th, m l kt qu ca mt chui s kin ngu nhin, gi
y vt l hc c in khng cn kh nng cho ta mt li gii p.
V sc sng ca ci ngu nhin nm trong thc ti, cho nn thc ti bao cha ci
khng th tin on, ci bp bnh. V chnh l nn tng ca l thuyt hn n. Nh
26

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

vy, bn thn thc ti l hn n, ch khng do s bt cp ca h thng tri thc ca

chng ta, hay khng do s khng hon ho ca thit b k thut ca chng ta. Trong
th gii hn n, y ngu nhin, nhiu d on gn nh khng sao thc hin c
bi v mt nguyn nhn b c th dn n nhng hiu qu to, cc to m con ngi
dng nh khng tng tng ni. Nh kh tng hc ngi M Edward Lorenz
a ra mt hnh nh ni ting ni v ci khng th d on c ca con ngi.
l ci p cnh ca mt con bm vng Amazone c th gy nn mt trn cung
phong b bin Bretagne.
Cng vi l thuyt v hn n, l thuyt v phc hp cng khng km phn b
n. Nh trit hc ngi Php Edgar Morin cho rng Tn iu ca mt th ch ngha
quyt nh sp bi v v tr khng b chi phi bi ch ngha quyn tuyt i ca
trt t m cn bi mi quan h dialogique gia trt t, ri lon v t chc. Phc hp
nh vy, mt mt, l s lin kt, v mt khc, l s chp nhn thch thc ca s khng
chc chn. Nguyn l dialogique ni hai nguyn l hay hai khi nim i khng
nhau, nhng khng tch ri nhau v u cn thit hiu r thc ti. Niels Bohr cho
rng ht vt l va l ht, va l sng. Pascal vit: "i nghch vi s thc khng phi
l sai lch m l mt s thc i nghch. Bohr ni r hn: S ngc li ca s thc
thng thng l mt sai lch v l, nhng s tri ngc ca mt s thc su sc th
bao gi cng l mt s tht su sc.
R rng, khoa hc hin i to dng mt quang cnh mi v ng li thi
k tn th ci chm ngn khoa hc cng n gin th cng p, cng ng", m
mn cho mt chm ngn khoa hc mi "cng phc hp, cng hn n th cng hin
thc". Cng hin thc bi v ci b quy nh theo tinh thn nhn qu my mc
nhng bc cho ci kh th, ci tt yu khng cn mt mnh thng tr m buc phi
chp nhn c c ci ngu nhin. Khoa hc hin i t ng vn : khoa hc c
in sa vo mt cuc khng hong ni tri ln s phi l ca l tr thc nghim v
t xo b s hin din ca con ngi vi t cch l ch th quan st trong qu trnh
nhn thc thc ti vt l. Dng nh khoa hc hin i ang ng ti ch d nhng
ng ct v nhng nghch l cn ng.
27

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

Nh trit hc ngi c Jaspers vit rng: Cuc khm ph v tr cho ta thy

khoa hc thc nghim cha hon thnh c cng vic. Trit hc phi tip tc cng
vic m khoa hc b d. Whitehead, nh trit hc Anh, ni r ch b d l khoa
hc ni chung khng i ti cng nhng vn m n nu ln. Bi v, n lc m
nhng th, sai kinh nghim khng thc hin c th nhng vn s nh ri vo
m my m. Nhng, theo ng, dng cm v c th gi l to bo nht, bi v, bao gi
trong nhng iu kin t thun li nht, trit hc hc cng t mnh ng ra tr li
nhng vn ln nht ca thi i. S pht trin ca khoa hc hien i ang chng
minh iu khng nh trn: nh khoa hc v nh trit hc , ang v s ng hng vi
nhau trong s tin bc.
Ngi ta ngh rng nguyn l bt nh ch c th p dng vo ci v cng nh
quy m lng t, cn quy m ln th c nhng quy lut tng ng vng chc nh b
tng ng tr. Nhng, r rng l trong nhng iu kin nht nh, nguyn l v hn n
vn tn ti ngay qu o ca hnh tinh. Chng hn, mt trong nhng v tinh ca sao
Mc i theo mt qu o k quc, n ni khng sao on c trc hng i ca n
trong ba ngy ti. Khng phi v cc dng c ca chng ta khng thch hp, khng th
quan st, nghin cu c n, m bn thn n l mt bt kh th. T , ngi ta i ti
kt lun rng ng trc v tr hn n ny, tuy ta khng ri mt khi nhng bin ch
dn ca tri thc khoa hc, nhng nh hng trong cuc sng ta cn n nhng
ngon n khc na.
Thin vn hc hin i khng th khng gi nn nhng bn khon v ngha tt
cng ca v tr. y khng cn l vn ca khoa hc m l ca trit hc. Thin vn
hc, mn khoa hc hnh nh i ti gn ci ngun ca nhng iu b n ca tn ti, i
ti nhng min m vt l hc hu nh ho ln vo siu hnh hc.
phng Ty, cho n nay ngi vn trung thnh vi nh ngha ca nh khoa
hc, nh trit hc ln Descartes v siu hnh hc. Trong nhng nguyn l ca trit hc
Descartes vit: "Ton th trit hc nh mt ci cy m r l siu hnh hc, thn l hnh
nhi h hc". Trc ht, l nhng s vt nh bn th ni chung, nht l Thng ,
l nhng bn th tinh thn c lm ra t hnh nh ca Ngi (Bossuet), l ton th
28

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

nhng tri thc do nng lc nhn thc a priori a li (Kant), l tri thc trc gic ca
ci tuyt i v mt cch u tin ca ci tinh thn (Bergson). Cn c th k tip nhiu
tng tng t. Tt c cc chn l ca siu.hnh he, ni nh Husserl, u l ci bt
bin, ni nh J.P. Sartre, l ci v bng, n l nguyn nhn ca chnh n.
Einstein ni mt cu ni ting v s bt cp ca ch ngha duy l: iu kh
hiu nht ca th gii l c th hiu c th gii, c ngha l mt phi l nht ca th
gii l tnh duy l ca n. Cho nn, thc hin khoa hc trong quan h con ngi t nhin, khng ch c s tng hp gia t duy, tc l tr v t nhin, m cn cn mt
nhn t th ba - Einstein gi l trc gic - vi chc nng l hnh thc nhn thc tc
thi ca con ngi trong s hnh thnh nhng pht minh khoa hc ln.
Ngi ta cho rng ch ngha quy gin ca tng mt th ch ngha nh nguyn tm
thng, sai lm v tnh ti khng bit, qun lng nhn t th ba ny ca s nhn
thc. Trc gic m Einstein ni y chnh l s tng tng ca con ngi vt ra
ngoi vng cng ta ca l tr. Vy, tnh u tin dnh cho nng lc no ca nhn
thc? Einstein khng nh: tng tng quan trng hn tri thc. Nh bc hc v
sinh hc phn t Fracois Jacob cho rng trong cng vic ca nh khoa hc cng nh
trong cng vic ca nh ngh s, yu t tng tng t nht lc bt u, rt ging nhau.
ng ni: Con nga phi, con chim bay, con b cht nhy. Cn chng ta th hot ng
vi sc tng tng ca mnh. I.Prigorine (gii thng Nobel v ho hc) cng
xng ch v s lin minh gia con ngi v v tr. J.Monod (gii thng Nobel
v y hc) cng gp phn vo vn ln chung . Xem xt lch s khoa hc th c
trng v t duy ni trn nh khoa hc cng khng hon ton l bt ng. T thi c
i, Aristote ch ni rng khoa hc bt u t s ngc nhin hay sao?
Ngn n soi ng cho khoa hc m cc nh khoa hc ln truyn tay nhau
c Tuyn b Venise thp sng ln: S gp g bt ng v b ch gia khoa hc vi
cc truyn thng khc nhau trn th gii cho php ta ngh n s xut hin mt cch
nhn v loi ngi, thm ch mt ch ngha duy l mi c th dn n mt trin vng
siu hnh hc mi. Theo Tuyn b Venise, trong hot ng khoa hc trc y, ngi
ta i theo mt ch ngha nh nguyn i lp khoa hc v siu hnh hc, ch ngha duy
29

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

l v ch ngha phi duy l, vt cht v tinh thn... Ngy nay, ch ngha nh nguyn
b vt qua, cho nn mt ch ngha duy l mi, tnh duy l bi ca khoa hc, mt
siu hnh hc mi xut hin. Khoa hc ngy nay khng phi l thp ng dnh
ring cho ch ngha duy l: mi tinh lc ca con ngi u cn c mt y gp
mt ting ni chung, tranh lun v th gii, tm nhng phng th can thip vo
th gii y.
Ch ngha thc chng ch sng bi khoa hc. V vy, ch ngha duy khoa hc ca
n i lp vi tt c nhng g c trc n, khc n m n gi l truyn thng. Truyn
thng l ton b cc hc thuyt, cc tp tc tn gio, tm l, o c, l ton b thng
tin t nhiu mang tnh truyn thuyt lin quan ti qu kh. Tm li, l ton b
nhng hiu bit trong s tin ho tinh thn ca con ngi v v tr, v mi quan h ca
con ngi trong cc th gii khc nhau. Ton th nhng hiu bit y, mc d c nhng
hnh thc a dng trong giao lu, v c nhng bin dng do thi gian v lch s gy
nn, nhng nhn chung l bn vng, bt bin v vnh cu. Cho nn chng mang tnh
siu hnh r rng.
Khoa hc trc y i lp vi truyn thng t nht my mt sau
y:
Khoa hc da trn s nhn thc thc ti qua trung gian l tnh, tr tu, kt cu
logic v ton hc. Tri li, truyn thng suy ngm, pht hin, nhn bit trc tip v
thc ti bng th xc, bng bn nng, bng cm gic bng nim tin. N coi t duy thn
xc t vi, cao hn t duy logic.
Khoa hc gi nh rng mt tin no v s tn ti ca mt thc ti khch
quan phi c chng minh trong mt khng gian, thi gian xc nh. Tri li, truyn
thng lun khng nh rng thc ti khng gn vi khng thi gian. Vn l ch ct
sao tm c bn th ch thc ca i tng bng vic ho n vo mt thc ti duy
nht, bao hm tt c.
Khoa hc thc hin th nghim. Th nghim c truyn t v c lp li,
c xc nh mt cch khch quan v mc ti a. Th nghim l quan to ti cao
ca khoa hc. Tri li, trong rt nhiu trng hp, truyn thng khng th truyn t

30

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

bng ngn ng t nhin, n l v ngn. Th nghim ca truyn thng l duy nht, l

trit vt qua nhng phm tr logic thng thng.
Khoa hc quan tm ch yu n hiu qu mc cao nht, trn phng din tnh
vt cht trc tip, nhm dn ti nhng pht minh. Tri li, truyn thng c quyn
khng tnh ti hiu qu i vi tnh vt cht khng gian - thi gian, tnh vt cht trc
tip ca quan st.
Tm li, khoa hc hin i vn khc vi truyn thng v bn cht, c v phng
in huy ng v v mc ch. Chng nh hai cc ca mt mu thun, hai ci nan hoa
ca mt bnh xe. Tuy khc nhau, nhng chng lun lun hng v mt tm: l con
ngi v s tin ha ca con ngi. y l nguyn l v s cn thit i vi truyn
thng ca khoa hc hin i.
Th gii ngy nay hin ra nh mt tm thm rng mnh mng lm bng nhiu
mnh b tung to ra, khng sao ghp li mt cch khoa hc c - iu khng ging
nh ngi ta ngh trc y. u th k chng ta, khoa hc i chm li v ng i
trc mt khng cn t tng. Trit hc lm cho con ng sng ln. Khoa hc
nhn thy gc ca mnh siu hnh hc v t n vn vai ng ln mnh m
nh ngy hm nay. V by gi, n lt n, n li chng minh cho trit hc theo
nguyn l ca l thuyt phc hp rng t duy l tr v t duy khng l tr, hot ng
ca t duy khoa hc v ca t duy siu hnh hc va c s phn bit, va c s lin
kt khng tch ri.
lm r tng ny, chng ti xin cp ti pht minh khoa hc ca Roger
Sperry v chc nng cao cp ca no - pht minh a li cho ng gii thng Nobel
v sinh l v y hc. Trc khi c pht minh ny, nh thn kinh hc ngi Php Pierre
Paul Broca chng minh rng vng ting ni nm bn cu tri ca no. Cn nh
sinh l hc ngi Nga Paplov cho rng nh ngh s th tri bn cu phi - bn cu
mang tnh tng th, cn nh t tng th tri bn cu tri - bn cu c tnh phn
tch. Roger Sperry xng mt l thuyt cht ch v chc nng ring ca tng
bn cu. Hot ng ca bn cu tri mang tnh phn tch, trnh t duy l. Hot ng
ca bn cu phi mng tnh tng hp, tng th, trc gic. ng khng nh rng no ch
t ti mc hot ng cao nht khi c s hp tc cc chc nng gia hai bn cu.
31

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

Nh vy, trong sinh l hc ch ngha duy l v ch ngha phi duy l, khoa hc v

siu hnh hc khng cn ch l nhng t bin, nhng iu by t ca nh trit hc, m
c nhng chng c mnh m. Vn ln nht t ra cho trit hc l trong no
ngi khng phi chc nng ny tiu dit chc nng kia, m l cng hp tc to
nn con ngi.
Gn khoa hc vi siu hnh hc, khoa hc hin i t con ngi vo trung
tm ca qu trnh nhn thc thc ti. Con ngi khng phi l khch th m l ch th
quan st thc ti . Phi chng y l mt du hiu khng nh s ng n ca d
bo ni ting ca Mc: Khoa hc t nhin s bao gm khoa hc v con ngi, cng
nh khoa hc v con ngi s bao gm khoa hc t nhin, v s l mt khoa hc.
S phn ngnh khoa hc khng bao gi chm dt m ngy cng mnh m hn,
cho nn khng bao gi khoa hc tr thnh mt. Khoa hc t nhin hin i i theo
chiu mt khoa hc l ch, n n nhn, tha nhn a v con ngi, ni nh
Jacques Monod, phi c o c hc ca nhn thc, nhn thc khoa hc phi mang
gi tr do con ngi a li, v nh vy n b li pha sau ch ngha duy khoa hc
tr thnh vn ho khoa hc. Khoa hc thiu s hin in ca con ngi, khoa hc
khng c s i thoi vi trit hc l khoa hc cht, khoa hc cha phi l vn ho.
T gia th k, trit hc v khoa hc cng ngy cng mang tnh chng thc
chng, ng lu nht l M, nc sm i vo x hi hu cng nghip. Ch ngha
thc chng mi nht l trng phi Vienna - trng phi theo ui chng trnh th
tiu trit hc, tuyn b trit hc cht, ch tha nhn mnh khoa hc, cn
mnh siu hnh hc l khng c ngha. Cc nh trit hc v khoa hc hu thc
chng i phc hi li siu hnh hc, i xy dng li bn th hc mi. K.Popper bc
b ch ngha duy kinh nghim thc chng ch ngha, coi phng php quy np trong
khoa hc l ng nghi ng. Popper cng chia s vi G.Bachelard, xng tng
cho rng s tng tng l b quyt ca s thnh cng khoa hc. i mnh m nht
theo bng ch ng ca siu hnh hc, ca trit hc l trit hc phn tch thc dng v
trng phi lch s M - trng phi gy ting vang ln trong gii khoa hc th gii
hin i. im ni bt ca cc trng phi trit hc khoa hc M l t b ci th
32

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

ng ngoi m t s tng trng ca tri thc. S tng trng ca tri thc ch

c th c c, nu n khng ri b gc r ca n l siu hnh hc, nu nhng nhn t
gi tr khng bao gi vng mt trong hot ng khoa hc.
gii c vn y ngc nhin ca khoa hc, K.Poppr huy ng ch
gii hc khi dy s tng tng, nhm dn ti l thuyt khoa hc. Cng t ch
gii hc Richard Rorty coi m thoi (conversation) l hot ng ph bin ca con
ngi tm chn l: chn l khng h c sn bi v con ngi khng c mc tiu no
khc ngoi chnh bn thn mnh.
Nu Popper cho ch c siu hnh hc mi ng c vai tr phc tho u tin
ca l thuyt khoa hc, th Lakatos coi siu hnh hc l ht nhn rn, tc nhng
nguyn l bt bin khng th b bc b trong khoa hc. T.Kuhn a siu hnh hc
vo h chun v l gii mi quan h h chun - x hi khoa hc (paradiglne
socxit scientifique) theo ch ngha phi duy l v ch ngha chng tr tu. ng cho
rng nim tin ca "x hi khoa hc" l nhn t quyt nh s chuyn ha t h chun
ny sang h chun kia. Peyerabend l ngi y ch ngha phi duy l n nh cao.
ng cho rng trong khoa hc khng th ch c ci l tnh m cn c ci lng lo,
ci hn n ca ci phi l tnh theo nguyn tc th no cng c, tc ch ngha
a nguyn trong khoa hc.
Trong trng phi lch s M, Wartofski l ngi tch cc nht trong vic phc
hi siu hnh hc pht trin khoa hc. ng c bit k tha phm tr lng tri trong
siu hnh hc ca trit hc c in l nng lc phn bit ci ng, ci sai, (tht, gi)
- nhng ci tn ti mt cch t nhin, ngang nhau mi con ngi. T , ng lm r
nhiu chc nng ca siu hnh hc trong khoa hc: gi m cho khoa hc, xy dng cc
m hnh c bn ca nhn thc khoa hc, ph phn cc lun c c bn ca khoa hc...
Nc M hin nay c mt nn khoa hc pht trin nht th gii. iu khng th
khng bit ti s ng gp ca cc nh trit hc v khoa hc - nhng ngi cng i
u trong vic khng nh nhn t con ngi trong nhn thc khoa hc.
Khoa hc hin i, ni nh Jaspers, nh s lm vic ca trit hc m gc l
siu hnh hc, vt ln nhng b tc pht trin mnh m nh ngy nay. Khng
ch khoa hc t nhin m c khoa hc x hi cng nh ci lc y m tr thnh
33

Phan Th Duy MSHV: CH1302006

khoa hc nhn vn, khoa hc con ngi. Khoa hc nhn vn ch c th xut hin cng
lc khi trit hc v con ngi pht trin ti nh cao. l mt cuc cch mng
trong nn vn ho ca loi ngi khi bc vo th gii hin i. Gi y, khi khoa hc
hin i c trit hc khi ngun th ch ngha trung tm x hi phi li bc v
ch ngha trung tm ci ti phi c thay bng quan nim coi con ngi l trung
tm thc ti, con ngi l ch th nhn thc thc ti. Ch ngha k tr phi c
thay th bng ch ngha nhn tr (anthro pocratime). Khng ch c vn hc l nhn
hc, m tt c cc khoa hc x hi, k c cc b mn ly x hi lm trung tm nh x
hi hc, kinh t... cng u tr thnh khoa hc nhn vn, mt khi chng gn hu c
vi trit hc con ngi.
Mt khoa hc khng phi ch vn ho khoa hc v vn ho nhn vn
thm nhp vo nhau. S phn ngnh khoa hc l v tn. Khoa hc t nhin v khoa
hc nhn vn tr thnh mt khoa hc v chng lm o ln trng ca nhng ci
v sao do trit hc a li. Cc khoa hc - khoa hc t nhin, khoa hc nhn vn - i
thoi vi nhau trong nhng cu hi ri nh t v m E.Morin gi l tnh phc hp.
ng miu t bng cch thm mt tng vo nh ngha ca Descartes: Trit hc nh
l mt ci cy, r l siu hnh hc, thn l hnh nhi h hc v nhng cnh mc ra t
l cc khoa hc khc.

34