UNIVERZITET U NOVOM SADU

FILOZOFSKI FAKULTET
ODSEK ZA ANGLISTIKU

Doktorska disertacija

TEKST, IDENTITET I ALTERNATIVNA ISTORIJA

U ROMANIMA PITERA KERIJA

Mentor:

Kandidat:

Prof. dr Vladislava Gordi Petkovi

mr Nataa Karanfilovi

NOVI SAD
2010.

Univerzitet u Novom Sadu, ACIMSI, Kljuna dokumentacijska informacija

Redni broj: RBR

Identifikacioni broj: IBR
Tip dokumentacije: TD
Tip zapisa: TZ
Vrsta rad: VR
Ime i prezime autora
Mentor: MN
Naslov rada: NR

Monografska dokumentacija
Tekstualni tampani materijal
Doktorska disertacija
mr Nataa Karanfilovi
Prof. dr Vladislava Gordi Petkovi
Tekst, identitet i alernativna istorija u
romanima Pitera Kerija
srpski
srpski, engleski
Srbija
Novi Sad
2010.
Autorski reprint
Novi Sad, dr Zorana inia 2, Filozofski
fakultet, Novi Sad
8 poglavlja, 4 priloga, 301 stranica, 385
referenci
Nauka o knjievnosti
Postkolonijalna i postmoderna knjievnost
Piter Keri, tekst, identitet, istorija,
postkolonijalizam,
postmodernizam,
australijska knjievnost

Jezik publikacije: JP
Jezik izvoda: JI
Zemlja publikovanja: ZP
Ue geogeafsko podruje: UGP
Godina: GO
Izdava: IZ
Mesto i adresa: MA
Fiziki opis rada: FO
Nauna oblast: NO
Nauna disciplina: ND
Predmetna odrednica, kljune rei: PO

UDK
uva se: U

Univerzitet u Novom Sadu, Filozofski

fakultet

Vana napomena: VN
Izvod: IZ
Datum prihvatanja teme NN vea: DP

14. 6. 2007.

Datum odbrane: DO
lanovi komisije: KO

1.___________________________
2.___________________________
3.___________________________

University of Novi Sad, ACIMSI, Key word documentation

Acession number: ANO

Identification number: INO
Document type: DT
Type of record: TR
Contents code: CC
Autor: AU
Menthor: MN
Title: TI

Monograph documentation
Print wording material
PhD thesis
Nataa Karanfilovi, M.A.
Vladislava Gordi Petkovi, PhD
Text, Identity and Alternative History in
the Novels of Peter Carey
Serbian
Serbian, English
Serbia
Novi Sad
2010
Authors re-print
Novi Sad, dr Zorana inia 2, Filozofski
fakultet, Novi Sad
8 chapters, 4 appendices, 301 pages, 385
references
Study of literature
Postcolonial and postmodern literature
Peter Carey, text, identity, history,
postcolonialism,
postmodernism,
Australian literature

Language of text: LT
Language of abstract: LA
Country of publication: CP
Locality of publication: LP
Publication year: PY
Publisher: PU
Publication place: PL
Physical description: PD
Scientific field: SF
Scientific discipline: SD
Subject, Key words: CX

UDK
Holding data: HD

University of Novi Sad,

Philosophy

Note: N
Abstract: AB
Accepted by the Scientific Board on: ASB

June 14 2007

Defended on: DE
Thesis Defend Board: DB

1._______________________
2._______________________
3. _______________________

Faculty of

SADRAJ

APSTRAKT........................................................................................................................5
ABSTRACT........................................................................................................................6
1. UVOD......................................................................................................................7
2. PITER KERI PISAC SA MARGINE CENTRA................................................21
3. POSTKOLONIJALNI I POSTMODERNI TEORIJSKI OKVIR.........................72
3.1. TA JE POSTKOLONIJALIZAM?...................................................72
3.2. EDVARD SAID.................................................................................83
3.3. HOMI K. BABA................................................................................92
3.4. GAJATRI AKRAVORTI SPIVAK...............................................100
3.5. CARSTVO UZVRAA PISANJEM...................................................105
3.6. PITANJE DOSELJENIKIH KOLONIJA......................................110
3.7. POSTKOLONIJALIZAM I POSTMODERNIZAM.......................116
4. POJMOVI TEKSTA, IDENTITETA I ISTORIJE U POSTKOLONIJALNOJ I
POSTMODERNOJ KNJIEVNOSTI, TEORIJI I KRITICI..............................122
4.1. TEKST..............................................................................................122
4.2. IDENTITET......................................................................................147
4.3. ISTORIJA.........................................................................................157
5. DEK MEGS ILI PONOVNA POSETA VELIKIM OEKIVANJIMA..............171
6. ISTINITA PRIA O KELIJEVOJ BANDI APROPRIJACIJA VLASTITE
ISTORIJE............................................................................................................198
7. MOJ KRIVOTVORENI IVOT UMETNOST KRIVOTVORENJA ILI
KRIVOTVORENJE UMETNOSTI....................................................................227
8. ZAKLJUAK......................................................................................................250
PRILOG 1..................................................................................................................256
PRILOG 2..................................................................................................................258
PRILOG 3..................................................................................................................272
PRILOG 4..................................................................................................................273
LITERATURA..........................................................................................................274

TEKST, IDENTITET I ALTERNATIVNA ISTORIJA

U ROMANIMA PITERA KERIJA

Apstrakt: U radu se analiziraju tri kljuna pojma: tekst, identitet i istorija i njihova
realizacija u romanima australijskog romansijera Pitera Kerija. Rad se usredsreuje na tri
romana srednjeg perioda pievog stvaralatva: Dek Megs, Istinita pria o Kelijevoj
bandi i Moj krivotvoreni ivot, te kljune pojmove sagledava naspram simbiotikog
odnosa postkolonijalnih i postmodernih obeleja Kerijeve proze.
Kritikim prikazom ukupnog Kerijevog opusa uspostavljen je kontinuitet
pievog interesovanja za problematiku teksta, identiteta i istorije u postkolonijalnom i
postmodernom drutvu i knjievnosti. Na osnovu dela istaknutih teoretiara, poglavito
Edvarda Saida, Homija Babe, Gajatri akravorti Spivak, Bila Akrofta, Linde Haion i
Brajana Makhejla, predstavljen je i analiziran postkolonijalni i postmoderni teorijskokritiki aparat, a zatim je pojedinano razmotreno poimanje teksta, identiteta i istorije u
postkolonijalnom i postmodernom diskursu.
Analizom izabranih romana istraeno je i pokazano kako se u njima sustiu
postmoderno i postkolonijalno sa zajednikim imeniteljem preraivanja i ponovnog
promiljanja prolosti prolosti shvaene kao skup dogaaja i linosti koje su za
potomstvo sauvane u obliku zvaninih istorijskih zapisa koje Keri u postmodernom i
postkolonijalnom maniru tretira ne kao neprikosnovene injenice nego kao tekstove
nuno podlone hirovima i potrebama istoriara, poput knjievnih tekstova u rukama
pisaca. Osim subverzivnog i revizionistikog odnosa prema pisanoj istoriji kolonijalne i
postkolonijalne Australije, razmotrena je i pieva potreba da jednak stav zauzme i prema
postojeim knjievnim tekstovima, prema kojima zadrava isti stav istovremenog
prihvatanja i odbacivanja, priznavanja i podrivanja. Tendencija ka preradi i
reinterpretaciji knjievnih i istorijskih tekstova sagledana je i u kontekstu problematike
identiteta u postkolonijalnim drutvima, gde se identitet shvata kao nuan preduslov za
pronalaenje i definisanje mesta i uloge u istoriji.
Kljune

rei:

Piter

Keri,

tekst,

postmodernizam, australijska knjievnost.

identitet,

istorija,

postkolonijalizam,

TEXT, IDENTITY AND ALTERNATIVE HISTORY

IN THE NOVELS OF PETER CAREY

Abstract: The thesis focuses on the concepts of text, identity and history as
realised in the trio of novels belonging to the late-middle period of the Australian writer
Peter Carey. The issues of text, identity and alternative history in Jack Maggs, True
History of the Kelly Gang and My life as a Fake have been investigated against the
symbiotic background of postcolonial and postmodern features of Careys fiction.
A critical survey of Careys short stories and novels serves to establish a
continuity of the writers interest in the subject matter of text, identity and history in
postcolonial and postmodern society and literature. The works of distinguished theorists
such as Edward Said, Homi Bhabha, Gayatri Chakravorty Spivak, Bill Ashcroft, Linda
Hutcheon and Brian Mchale have been used to introduce and explicate postcolonial and
postmodern theories and strategies, which is followed by an individual inquiry into the
meaning of the key concepts of text, identity and history in postcolonial and postmodern
discourses.
The analyses of Jack Maggs, True History of the Kelly Gang and My Life as a
Fake have shown the coexistance of postmodern and postcolonial strategies with the
common denominator of rethinking and recasting of the past understood as a written
record of past events and people. Carey approaches official historical records not as
unassailable facts but as texts affected by the needs and whims of historians in the same
way as literary texts are by those of authors. The primary interest of the thesis is the
subversive and revisionist treatment of colonial and postcolonial Australian history and
the same treatment that has been given by Carey to both European and Australian literary
texts. His approach displays both acceptance and rejection, recognition and subversion of
official historical writings and canonical texts. The practice of reimagining of literary and
historical texts has been investigated alongside the issue of identity in postcolonial
societies where identity is seen as the key to finding ones place and defning ones role in
history.
Key words: Peter Carey, text, identity, history, postcolonialism, postmodernism,
Australian literature.
6

1. UVOD

Doktorska teza Tekst, identitet i alternativna istorija u romanima Pitera Kerija

bavi se kritikom analizom romana iz srednjeg perioda stvaralatva najpoznatijeg
australijskog romansijera. Istraivanje se usredsreuje na razmatranje tri kljuna pojma:
teksta, identiteta i istorije njihovu realizaciju u Kerijevom proznom diskursu i njihovo
prisustvo u njegovoj romanesknoj poetici. Ova tri pojma sagledavaju se u kontekstu
simbiotikog odnosa postmodernih i postkolonijalnih obeleja Kerijeve proze.
U prvom poglavlju daju se osnovni elementi Kerijeve biografije, ali je teite na
preglednom prikazu pievog proznog stvaralatva. Na nekoliko primera izabranih iz
Kerijeve dve zbirke pripovedaka ilustruje se njegov doprinos takozvanom novom
talasu australijske pripovetke. Na analiziranim pripovetkama prikazuje se Kerijevo
interesovanje za fantastiku, magijski realizam, alternativne svetove, neobine uzlete
mate, stvaranje alternativnih identiteta, fascinaciju komarnim ambijentom, uticaj
amerike kulture na australijsku, kao i zanimanje za negativne aspekte savremenog
drutva. Kao naroito izraena crta uoava se tendencija ka autorefleksivnoj fikciji. U
Kerijevim priama mea se svakodnevno i nadrealno, a sklonost ka ukrtanju narativnih
modusa postae karakteristina osobina Kerijeve poetike. Prikaz Kerijevih romana
uputie na jednog eklektinog pisca s izrazitom ljubavlju prema prekoraivanju granica,
naroito zadatih i definisanih granica forme, ideja i anrova. Poput Kerijevog ivota, i
njegova proza esto je hibridna, a pisac prelazi i zamagljuje granice anrova, onglira na
mei popularne i ozbiljne knjievnosti, mea prizemno i uzvieno, trvijalno i lepo. Keri
se takoe poigrava i onim kategorijama i opozicijama koje se obino smatraju fiksiranim,
kao to su kategorije mukog i enskog, kapitalistikog i hipi, kolonijalnog i
postkolonijalnog. Time se u njegovoj prozi otvara kontradiktorni prostor koji se prua
izmeu datih iskustava, a briu se jasne granice izmeu suprotnosti.
Ove izraeno postmodernistike osobine, meutim, ine Kerijev opus izuzetno
pogodnim za analize postkolonijalnih kritiara poput Homija Babe, ije vienje
postkolonijalnog diskursa poiva na mogunostima transformacije koje izrastaju iz
eklektine hibridnosti kolonijalnog iskustva. Homi Baba kritikuje i ne prihvata binarni
model formiran u kolonijalnom periodu koji suprotstavlja dominantni centar i marginu sa
7

koje potie otpor. Homi Baba ne govori o granicama, ve o meuprostorima na kojima

postoje suptilne, latentne mogunosti infiltracije, subverzije i transformacije dominantne
kulture. Piter Keri, kako se pokazuje u ovoj tezi, takoe je zainteresovan za granina
podruja, za mogunosti upada u dominantni diskurs i njegovo remeenje. Romani Pitera
Kerija odlikuju se i posebnim zanimanjem za politiku, a njegova pozicija
postkolonijalnog pisca samo dodatno naglaava ove elemente njegove proze.
Prikaz Kerijevih romana dat u prvom poglavlju zapoinje romanom Blaenstvo u
kome se protagonista budi iz klinike smrti, da bi shvatio da je njegov dotadanji idilini
ivot zapravo nona mora. Vetom meavinom crnog humora, satire, perceptivnih uvida i
saoseanja, Keri prati protagonistu u potrazi za novim identitetom koji e do kraja
izgraditi uporedo s otkriem vokacije pripovedaa i umeem kazivanja autentinih pria.
Sledee delo, Varalica, jeste roman izuzetnog narativnog zamaha i velikih aspiracija.
Decenije australijske nacionalne istorije prikazane su kroz ivot glavnog lika i njegove
porodice. To, meutim, nije alegorijski roman, kao to e biti sluaj s Kerijevim kasnijim
proznim ostvarenjima. Istorija Australije razotkrivena je u ovom romanu kao niz lai na
kojima se zasniva neodreeni, mutni identitet njenih stanovnika. Bukerom nagraeni
roman Oskar i Lusinda pokazuje kako se britanske vrednosti i hrianska doktrina
sueljavaju s australijskim okruenjem. To je postmoderna i postkolonijalna pria o
ljubavi, kocki, religiji i kolonijalizmu preruena u tipian viktorijanski narativ. Zvanina
istorija i glavni mitovi na kojima se temelji belako drutvo u Australiji revizionistiki se
preispisuju u ovom romanu ijim e se osnovnim temama tekstualnog pristupa istoriji i
izvora nacionalnog identiteta Keri vraati i u narednim romanima. Roman Poreznik
zaviruje u mranu stranu ivota savremenog australijskog drutva i sugerie da korupcija
i moralna degradacija i dalje ugroavaju naciju koja je poela kao kanjenika kolonija.
Neobini ivot Tristana Smita u izmatanom svetu Efike i Vurstanda govori o
imperijalizmu, kulturnoj hegemoniji i ambivalentnom odnosu izmeu malih, neuticajnih i
velikih, uticajnih zemalja koje s jedne strane tlae male zemlje, a s druge im slue kao
uzor i izvor nadahnua. Ovaj roman je ne samo meavina anrova, ve i vieslojna
alegorija politika, kulturna, seksualna, a bavi se i prirodom glumca, maske i slike koju
pojedinci stvaraju o sebi. Naredna tri Kerijeva romana detaljno su analizirana u posebnim
poglavljima, jer su u ovom radu uzeta kao najvredniji primeri Kerijevog oblikovanja
8

teksta, ispitivanja postkolonijalnog identiteta i preispisivanja istorije bivih britanskih

kolonija. No, i u prvom poglavlju daje se njihov kratak prikaz, kako bi se smestili u iri
kontekst Kerijeve proze. Kerijevi romani pokazuju veoma ambivalentan stav prema
australijskoj istoriji, kulturi i identitetu, a u romanu Dek Megs ini se da je pisac najblie
tome da pomiri svoja sukobljena oseanja prema domovini. U ovom veoma neobinom
omau Velikim oekivanjima arlsa Dikensa Piter Keri se ponovo vraa riznici
viktorijanskog romana i doputa robijau da ispria priu sa svoje take gledita, preispita
imperijalni tekst, redefinie svoje mesto u njemu, analizira vlastiti oseaj pripadnosti i
opredeli se za svoj konani identitet. Drugu po redu nagradu Buker doneo mu je roman
Istinita pria o Kelijevoj bandi, u kome Keri nastavlja da pie hroniku australijske
potrage za identitetom, bavei se najpoznatijim i najomiljenijim mitom kolonijalne
Australije ivotom razbojnika Neda Kelija. DNK Kerijevog romana jeste sauvano
pismo autentinog Neda Kelija. Ono, meutim, u Kerijevim rukama prerasta u dnevnik
neroenoj erki i postaje sredstvo kojim margina otpisuje centru. Iz Kelijevog
dnevnika progovara dugo uutkivana ili zatirana prolost transportovanih osuenika, to
znai da su oni lieni kulturnog naslea i seanja, bez korena i bez smislene budunosti.
Kerijeva odluka da u svom romanu upotrebi ba takav glas i taku gledita svedoi o
nameri da svojim sunarodnicima ukae na to da iza legende postoji ovek i da bi pisac
eleo da itaoci zamisle i pokuaju da razumeju tog oveka, svog pretka. Naredni
roman, Moj krivotvoreni ivot, bavi se jo jednim ivotom koji je obeleio australijsku
istoriju, kulturu i identitet i, ba kao i Kelijeva pria, iza sebe ostavio originalno
tekstualno svedoanstvo. Najpoznatiju literarnu prevaru u Australiji Keri koristi kao
polazite za svoju metafikcijsku analizu odnosa izmeu autora i teksta, kao i ispitivanje
prirode stvaralakog procesa. No, roman je nadasve postkolonijalna alegorija potrage za
korenima, identitetom i autentinou jednog naroda koji eli da se oslobodi oseaja
derivativnosti, neautentinosti i inferiornosti. Naredni Kerijev roman, Kraa: ljubavna
pria, smeten u osamdesete godine dvadesetog veka, takoe se bavi prirodom
umetnikog stvaralatva, a ponajvie poimanjem umetnosti kao krae i kasapljenja,
odnosno pitanjima morala u umetnosti. Njegovo nelegalno ja roman je koji govori o
deaku, oduzetom od roditelja revolucionara u Sjedinjenim Dravama ezdesetih godina
prolog veka, kome baka eli da prui viktorijansko vaspitanje, ali koji, nakon to je
9

ilegalno izveden iz zemlje, zavrava u australijskoj hipi komuni. Keri se u ovom i

prethodnom romanu vraa odnosu dvaju bivih britanskih kolonija, Sjedinjenih
Amerikih Drava i Australije, od kojih se jedna razvila u neokolonijalnu silu i zaokuplja
imaginaciju one druge dok istovremeno i veoma opipljivo utie na njen ivot i politku.
Tokom svoje dosadanje spisateljske karijere Piter Keri se najvie bavio
identitetom i predstavom koju o sebi imaju Australijanci od prvih doseljenika koji su se
revnosno trudili da razumeju i prihvate svoj novi i veoma nesigurni ivot u nepoznatoj
zemlji, pa do razoarenja i ispraznosti savremenog urbanog oveka, otuenog od
prostranstva koje ga okruuje i legendi ije je znaenje zaboravio. Pregled Kerijevih
romana koji je dat u prvom poglavlju teze uspostavlja postkolonijalni i postmodernistiki
kontekst pievog pristupa pojmovima teksta, identiteta i istorije, tako da se u drugom
poglavlju uspostavlja teorijski okvir i definiu strategije primenjene u analizi Kerijevih
romana.
Drugo poglavlje poinje definisanjem pojma postkolonijalizam. Prikazuje se
kritiarsko neslaganje u vezi s prostornim i vremenskim odreenjem ovog pojma. Da li je
to doba ili stanje,

i da li je ono nastupilo nakon to su kolonije stekle politiku

nezavisnost ili ve u trenutku stupanja kolonijalne sile na tlo ovih zemalja? Da li se

postkolonijalnim mogu smatrati i doseljenike kolonije? Ovo poglavlje nudi viestruke
odgovore na postavljena pitanja iz ugla priznatih teoretiara i kritiara postkolonijalizma
koji su najee i univerzitetski profesori i pisci, kao to su Bil Akroft, Garet Grifits i
Helen Tifin, autori studije Carstvo uzvraa pisanjem, najuticajnijeg dela u
postkolonijalnoj teoriji, kanadski teoretiar Stiven Slemon, indijska teoretiarka Gajatri
akravorti Spivak, britanski teoretiari Piter ajlds i Patrik Vilijams, izraelska kritiarka
Ela ohat, palestinski teoretiar Edvard Said, zatim amerika teoretiarka Anja Lumba,
turski istoriar Arif Dirlik, pisac, teoretiar kulture i filozof iz Gane, Kvame Antoni
Apija, kritiarka Padmini Mongija i teoretiarka En Maklintok.
U nastavku poglavlja predstavlja se rad trijumvirata postkolonijalne teorije,
Edvarda Saida, Homija K. Babe i Gajatri akravorti Spivak. Doprinos Edvarda Saida
postkolonijalnoj teoriji i kritici predstavljen je njegovim najznaajnijim studijama
Orijentalizmom i Kulturom i imperijalizmom. Kao glavni predmeti Saidovog
interesovanja izdvajaju se odnos tekstualnih predstava, drutvenih praksi i odnosa moi.
10

Orijentalizam je, u Saidovom tumaenju, zbir znanja na osnovu koga je Evropa stvorila
sliku o Istoku koja e opravdati teritorijalna osvajanja. Istraivanja o tome kako se pojam
Orijenta pojavio u evropskoj misli i kako je nastao skup znanja o Orijentu ( tzv.
orijentalizam) koja Said iznosi u Orijentalizmu posluila su kao obrazac na osnovu
kojeg se sagledava kako narodi i kulture mogu biti delom prisiljeni, a delom voljno
pristajati na samoodreenje putem stereotipa koji o njima stvara jedna dominantna strana
kultura. Said tvrdi da postoji tesna veza izmeu znanja i moi i primenjuje ovu
fukoovsku spregu na analizu imperijalnog zapta u kom je Evropa drala svet koji je
otkrila u doba kolonijalne ekspanzije. Kombinujui ovu teoriju sa dihotomijom Ja/Drugo
koju je na osnovama Hegelove filozofije razradio an-Pol Sartr, Said smatra da je
kolonijalizam stvorio hijerarhijski odnos u kome je kolonizator uvek Ja u odnosu na
marginalizovano Drugo kolonizovanih. Svojim znanjem o Drugom kolonizator je uzimao
za pravo da odreuje ta Drugo moe i treba da bude. Drugim reima, od kolonizovanog
subjekta se doslovno moglo napraviti bilo ta to najbolje slui ekonomskim i politikim
interesima kolonizatora. Pisani tekst, kako zvanini tako i knjievni, bio je glavno orue
u ovom procesu.
U delu poglavlja koji se bavi radom Edvarda Saida objanjava se i pojam
kolonijalnog diskursa kao sistema iskaza o kolonijama, kolonizovanim narodima,
kolonizatoru i odnosima izmeu njih. To je sistem znanja i verovanja o svetu u okviru
kojih se deava kolonizacija. Kolonijalni diskurs stvara drutvo i kultura kolonizatora, ali
on postaje i diskurs kojim kolonizovani isto tako mogu da sagledavaju sebe. Kod
kolonizovanih naroda ovaj diskurs moe biti izvorite konflikta jer dolazi do sukoba s
drugaijim vienjem i spoznajom sveta. Kolonijalni diskurs poiva na uverenju u
superiornost kolonizatorske kulture, istorije, jezika, umetnosti, politikih struktura,
drutvenih konvencija, s jedne strane, i potrebe da se kolonizovani uzdignu putem
kolonijalnog kontakta, s druge strane. U kolonijalni diskurs ukljuene su i rasne teorije
koje se javljaju naporedo s evropskim imperijalizmom. U skladu s njima, kolonijalni
diskurs predstavlja kolonizovana drutva i kulture kao primitivne, dok su drutva i
kulture kolonizatora civilizovane. Iz kolonijalnog diskursa su, naravno, iskljueni svi
iskazi koji govore o eksploataciji kolonizovanih naroda i teritorija; materijalni interesi
imperije skrivaju se iza iskaza o primitivnoj prirodi drugih rasa i varvarskoj bedi
11

kolonizovanih drutava, to pred imperiju postavlja zadatak da ta drutva unapredi putem

trgovine, administracije, kao i kulturnog i moralnog uticaja metropolskog centra. Ne sme
se, meutim, izgubiti iz vida da je mo kolonijalnog diskursa tolika da kolonijalni
subjekti nisu svesni dvojnosti vlastite pozicije zato to kolonijalni diskurs konstruie
kolonizatora u istoj meri kao i kolonizovanog.
Nakon toga u poglavlju se objanjava Saidovo tumaenje sauesnitva kulture i
imperijalizma koje ovaj teoretiar zasniva na kontrapunktnom itanju velikih knjievnih
dela engleskog kanona. Kontrapunktno itanje podrazumeva istovremenu interpretaciju
razliitih perspektiva i sagledavanje teksta u istorijskom i geografskom kontekstu.
Kontrapunktnim itanjem u tekstu se identifikuje kako imperijalno stanovite, tako i
snage koje su mu se opirale.
Slino Saidu, Homi Baba i Gajatri Spivak bave se odnosima izmeu moi i znanja
u konstrukciji Drugog i konstrukciji kolonijalnog subjekta. Glavni predmet interesovanja
Homija Babe jeste ambivalentnost kolonijalnog diskursa. Prenoenje diskursa u
kolonijalni kontekst rezultira mimikrijom, slinou koja je ujedno i pretnja, nekom
vrstom hibridizacije koja razotkriva la univerzalistike ideologije ugraene u temelje
kolonijalnog autoriteta. Usko vezani za pojmove hibridnosti i mimikrije su i pojmovi
liminalnosti, meuprostora i treeg mesta enuncijacije, koji nastaju kao rezultat Babinog
teorijskog aparata za prevazilaenje kolonijalnih binarnih opozicija. Gajatri Spivak
pokazuje kako se analizom kolonijalnog diskursa utvruje da istorija nije nepristrasno
prikazivanje injenica nego je epistemoloko nasilje, pristrasna konstrukcija odreene
predstave o objektu, koja, kao to je to sluaj i sa orijentalizmom, moe biti potpuno
konstruisana, to jest, bez ikakvog utemeljenja u realnosti izvan reprezentacije. Tamo gde
istorija ne konstruie predstave, ona uglavnom poprima oblik istorijskog narativa
napisanog iz perspektive Zapada ili kolonijalne sile. Otud je zadatak kritiara, smatra
Spivakova, da postavi pitanje ko je predstavljen, a ko nije, zatim da pokae kako
imperijalistika istorija prikriva mehaniku konstituisanja injenica, kao i da primeni
metode knjievne analize i time demonstrira nestabilnost distinkcije izmeu istine i
fikcije u tim istorijama, i naposletku, da stvori protivnaracije. Odgovor Spivakove na
takve imperijalistike reprezentacije jeste nastojanje da u knjievnoj istoriji prikae kako
je Zapad na mapu sveta upisao zemlje treeg sveta. Ova teoretiarka eli da pisanjem
12

novog teksta pokae kako je trei svet kreiran kao slika ili predstava, odnosno skup
predstava koje nisu namenjene iskljuivo Zapadu nego i samoj kulturi ija je slika
konstruisana. Veliki doprinos Spivakove postkolonijalnim raspravama jeste i eksplikacija
pojma subalternog. Spivakova problematizuje i stav da kontra-istorija jednostavno
podrazumeva samo pozicioniranje subalternog na mesto subjekta vlastite istorije. Kao vid
analize, subalterna istorija e uvek ukazivati na ona mesta gde konvencionalna
istoriografija skriva sopstvene kognitivne promaaje. Predmet interesovanja Gajatri
Spivak su i imperijalistike prakse koje su se nastavile do dananjih dana, ali s druge
strane budno motri na nominalno radikalne ili opozicionistike istoriare koji esto
nesvesno, a nekad i svesno, idu na ruku strukturama i podilaze stavovima upravo onih
sistema kojima ele da se suprotstave, kao to je, na primer, liberalno zapadnjako
vienje ene treeg sveta.
U nastavku poglavlja prikazuje se studija Carstvo uzvraa pisanjem. Izdvaja se
definicija

postkolonijalizma

koju

daju

ovi

autori,

koja

vremenski

odreuje

postkolonijalizam od momenta dolaska kolonizatora, a prostorno obuhvata i doseljenike

kolonije. Daje se prikaz etiri modela postkolonijalnih knjievnih teorija i objanjavaju
se najvanije tekstualne strategije postkolonijalne knjievnosti abrogacija i
aproprijacija. Dok abrogacija oznaava jednostavno odbacivanje i negiranje imperijanog
diskursa, aproprijacija se odnosi na naine na koje potlaena ili kolonizovana kultura
moe da upotrebi sredstva vladajueg diskursa da bi se oduprla njegovoj politikoj ili
kulturolokoj kontroli. Aproprijacija se najdelotvornije primenjuje na kulturne domene
jezika i tekstualnosti tako to se prisvajaju jezik i diskurzivne forme vladajue kulture da
bi se posredstvom njih izrazilo sasvim razliito, ak suprotno, iskustvo. Vanost
aproprijacije postaje jasna kada se uoi da, interpolirano u dominantne vidove
predstavljanja, iskustvo kolonizovanih dospeva do najire mogue publike.
Nakon prikaza i obrazloenja kljunih pojmova postkolonijalne teorije, posebna
panja se posveuje pitanju doseljenikih kolonija poput Australije i razmatra se
ambivalentna pozicija doseljenika1 u doseljenikim kolonijama, izmetenim iz domovine
1

U okvirima kolonijalnog diskursa termin doseljenik oznaava Evropljane koji su se iz domovine preselili
u kolonije s namerom da tamo i ostanu. U poslednje vreme sve ee se koristi termin doseljenik-zavojeva
(settler-invader) da bi se uputilo na ozbiljne posledice koje je njihovo doseljavanje imalo po uroenike
narode i njihovo drutvo i kulturu.
13

i suoenim s tekoama uspostavljanja vlastitog identiteta u novom okruenju. Budui da

ih kolonijalna sila esto konstruie diskursom razliitosti i inferiornosti, i oni su, slino
uroenicima, predmet diskriminacije. No, oni su istovremeno i aktivni inioci kolonijalne
vlasti, dok im identitet delimino zavisi, bar u poetku, od isticanja razliitosti u odnosu
na uroeniku populaciju. Drugim reima, doseljenici su ujedno i kolonizovani i
kolonizatori. U procesu samopredstavljanja ponekad dolazi do toga da doseljenici koriste
uroenika znamenja, to se moe smatrati oblikom drutvene opresije. No, s druge
strane, posle izvesnog vremena iz generacije u generaciju potomaka doseljenika poinje
da se razvija osobena kultura koja nije ni metropolska koju su doneli sa sobom, niti
uroenika koju su poremetili u fazi rane kolonizacije. Novonastala kultura pozajmljuje
od oba ova ve postojea drutvena i kulturna modela.
U teorijskom okviru koji se uspostavlja u drugom poglavlju postkolonijalna
teorija i kritika oznaavaju se kao jedan od najmonijih naina preispitivanja istorijske
prolosti i rekonfiguracije savremenih kulturnih pitanja. Vie od bilo kog drugog
koncepta, postkolonijalizam je omoguio postepeno uruavanje evrocentine dominacije
akademske debate i dao snagu i mo postkolonijalnim intelektualcima da preusmere
diskusiju prema pitanjima od direktne politike vanosti za nezapadni svet, odnosno
postkolonijalne kulture kao hibridne fenomene koji obuhvataju dijalektiki odnos izmeu
nakalemljenih evropskih kulturnih sistema i uroenike ontologije. Proces kulturne
dekolonizacije obuhvata radikalno razaranje evropskih kodova i postkolonijalnu
subverziju i aproprijaciju dominantnih evropskih diskursa. Postkolonijalna knjievnost, u
tom kontekstu, ima zadatak da preispituje evropski diskurs i disurzivne strategije s
pozicije unutar i izmeu dva sveta; da istrai nain na koji je Evropa nametnula i odrala
svoje kodekse tokom kolonijalne dominacije tolikih delova sveta. Otud je ponovno
itanje i ponovno pisanje evropskih istorijskih i knjievnih beleki kljuan i nezaobilazan
zadatak koji se nalazi u centru postkolonijalnog poduhvata. Ovi subverzivni manevri su
odlike postkolonijalnog teksta. Postkolonijalne knjievnosti i kulture se konstituiu
putem kontradiskurzivnih praksi.
U zavrnom delu drugog poglavlja navode se brojne take preseka
postkolonijalnog i postmodernog diskursa. Meu njima se istie interes za provizorne i
fragmentarne aspekte znaenja, ispitivanje konstruisane prirode identiteta, podrivanje
14

velikih narativa i sklonost ka eroziji vrhovnog autoriteta. Postkolonijalni i postmoderni

kritiki pristupi podjednako se bave pitanjima marginalnosti, ambiguiteta, rastakanja
binarnih opozicija; njih zanima sve to je parodirano, aroliko, dualno, neautentino,
pozajmljeno, drugorazredno. Za razvoj oba diskursa presudan je bio gubitak vere u
tekovine prosvetiteljske misli, kao i u institucije koje su je podravale. Oba su izdanci
mnogo ireg procesa dezintegracije kulturnog i politikog autoriteta koji je Zapad imao u
doba imperijalizma. Poput postmodernistikih teorija, i dekolonizovani tekstovi dovode u
pitanje neke neprikosnovene stavove imperijalnog doba kao to su vera u superiornost
zapadnjakog racionalnog miljenja i u njegovu univerzalnost.
Tree poglavlje usredsreuje se na pojmove teksta, identiteta i istorije u
postkolonijalnom i postmodernom diskursu. Deo o pojmu teksta polazi od definicije
teksta i objanjava poimanje teksta u nauci o jeziku i u nauci o knjievnosti s posebnim
naglaskom na naratoloko odreenje teksta kao vieznane vetake strukture i proizvoda
kulture. Znaaj teksta se, zatim, sagledava u specifino (post)kolonijalnom kontekstu,
gde se dolazi do zakljuka da se kolonijalni susret moe posmatrati kao tekstualni okraj
imperijalnih i subverzivnih tekstova. Posebno se razmatra i uloga tekstova engleske
knjievnosti kako u procesu kolonizacije, gde imperijalna vlast procesom engleskog
obrazovanja na engleskim tekstovima eli da reprodukuje sebe u kolonizovanim
narodima, tako i u buenju antikolonijalnih oseanja, gde knjievnost postaje instrument
subverzije i otpora. Engleska knjievnost, naroito ekspirova dela, kao i englesko
obrazovanje uopte, pothranilo je ideje o slobodi u uroenikom stanovnitvu.
Prosvetiteljske ideje o demokratiji i bratstvu podstakle su Indijce ili Afrikance da trae
ravnopravnost za sebe. No, neuspeh kolonijalnih vlasti da reprodukuju sebe, smatra
Homi Baba, ostavlja prostora za antikolonijalnu subverziju, ime ovaj teoretiar potpuno
zanemaruje lokalne izvore antikolonijalne intelektualne i politike aktivnosti. Pitanje da
li vladajui jezik, knjievnost, kulturne i filozofske ideje mogu biti preokrenuti i
upotrebljeni u subverzivne svrhe zauzima centralno mesto u postkolonijalnom,
feministikom i drugim opozicionim diskursima.
Da bi se ilustrovala uloga knjievnih tekstova kao pratilaca kolonijalnih osvajanja
i njihova upletenost u imperijalnu ideologiju Saidovo kontrapunktno itanje primenjeno
je na ekspirovu Buru, Defoovog Robinzona Krusoa i roman Dejn Ejr arlote Bronte.
15

Nakon toga, objanjavaju se strategije kojima postkolonijalni pisci nanovo piu kanonske
tekstove engleske knjievnosti. Nakon eksplikacije termina otpisivanje ili uzvraanje
pisanjem,

kontradiskurs,

aproprijacija,

subverzija

iznutra,

kon-tekst,

intertekstualna revizija, intertekstualna parodija, kao i objanjenja postkolonijalne

alegorije, upotreba tih strategija pokazana je na romanima Din Ris i D. M. Kucija, koji
su iznova napisali odreena dela iz engleskog kanona s namerom da rekonstruiu
evropske stvarnosti u okvirima, odnosno s take gledita postkolonijalnog, ali ne samo
preokretanjem hijerarhije nego preispitivanjem filozofskih stavova na kojima te
stvarnosti poivaju. U romanu iroko Sargako more Din Ris daje glas kreolki s
Jamajke, sporednoj junakinji romana arlote Bronte, sa eljom da kreira tekst koji e
ispriati potisnutu ivotnu istoriju jednog izgubljenog identiteta, dok Kuci u romanu Fo
eli da preformulie imperijalni identitet Defoovog pripovedaa u nastojanju da osvetli
tekstove i istorije potisnutih nacija.
Pojam identiteta u postkolonijalnom kontekstu sagledan je s take gledita
imperije i s take gledita kolonija, to jest, analiziran je uticaj kolonizacije na formiranje
britanskog imperijalnog identiteta, na nastanak doseljenikog identiteta, na nastanak
identiteta kanjenikih kolonija i, naposletku, razmatrana je problematika identiteta koji
nastaje nakon odlaska kolonizatora. U vezi sa ovim pojmom analizirane su i ideje
iscrtavanja granica, koncepcije prostora, mesta, izmetenosti, egzila i migracije i njihova
uloga u izgradnji imperijalnog i (post)kolonijalnog identiteta. Objanjeni su koreni
postkolonijalnog traganja za identitetom i zaokupljenost ovih drutava pitanjima
(ne)autentinosti. Kao naroito sloeno izdvaja se i rasvetljava pitanje identiteta
doseljenikih nacija. Zatim se navode primeri razliitih naroda i strategija kojima su se
sluili u nastojanju da definiu identitet naspram, ali i u sprezi sa identitetom
kolonizatora. U nastavku se razmatra traganje za identitetom na polju knjievnosti i
zakljuuje se objanjenjem diskursa hibridnosti postkolonijalnog identiteta. Ispitivanje
identiteta u ovom poglavlju zavrava se ilustrovanjem paradigme postkolonijalnog
identiteta na primeru Australije.
Pojmu istorije u ovom radu pristupa se s postkolonijalne take gledita koja
istoriju vidi prevashodno kao narativ Zapada, ali i s kombinovanog postkolonijalnopostmodernistikog stanovita koje istie tekstualnost istorije. Objanjena je veza izmeu
16

epohe kolonijalne ekspanzije i procvata istorije kao discipline, kao i postkolonijalno

osporavanje prava istorije na naziv naune discipline. Zatim se analizira sklonost
zapadne istorije ka totalizaciji, odnosno stvaranju jednog velikog istorijskog narativa koji
autorizuje ekspanziju zapadne civilizacije. Istorija se iz postkolonijalnog ugla
razotkriva kao subjektivna konstrukcija koja slui zapadnim interesima. Postkolonijalno
bavljenje istorijom naroito se usredsreuje na vienje istorije kao teksta i stoga ulae
veliki

napor

dekonstrukciju

tog

neprikosnovenog

velikog

teksta

istorije.

Dekonstrukcijom se otkrivaju prazna mesta, odnosno uutkani glasovi u istoriji. Iz

postkolonijalnog ugla, tekstovi zapadne istorije nisu mnogo razliiti od knjievnih
tekstova i ba iz te slinosti ishode brojna preispisivanja istorije u postkolonijalnom
istorijskom romanu ili istoriografskoj metafikciji.
Kerijev odnos prema tekstu, identitetu i istoriji u ovoj doktorskoj tezi analizira se
na korpusu obrazovanom od tri najrelevantnija Kerijeva romana Dek Megs, Istinita
pria o Kelijevoj bandi i Moj krivotvoreni ivot. Tim romanima bave se etvrto, peto i
esto poglavlje.
U romanu Dek Megs Keri se poigrava zapletom Velikih oekivanja. Veoma
smelim i matovitim inom aproprijacije viktorijanskog teksta Keri pie postkolonijalni
dikensovski roman dvadesetog veka. Dek Megs je Kerijeva verzija Megvia, osuenika
iz Velikih oekivanja. Megvi postaje glavni junak romana, dok je Dikensov dopadljivi
Pip preinaen u odbojnog Henrija Fipsa. Mladi Dikens s poetka svoje spisateljske
karijere pojavljuje se u liku Tobajasa Outsa, kao jedan od glavnih likova u romanu, koji
je poznat po prii o Kapetanu Kramiju, ranom ostvarenju poput Dikensovog Pikvikovog
kluba, ali koji jedva sastavlja kraj s krajem i ija su velika postignua jo uvek u dalekoj
budunosti. Keri slika portret viktorijanske Engleske u kome na videlo izlazi sve ono to
je bilo potisnuto ili preutkivano kod Dikensa, tako da su homoseksualnost,
sankcionisano seksualno ponaanje, bievanje zatvorenika, silovanje maloletnih
prostitutki ili abortusi bespotedno razotkriveni u Kerijevoj reviziji. Keri izvre
Dikensovu priu u kojoj osuenik, da bi se oduio siroetu koje mu je nekada pomoglo,
od njega napravi gospodina, ali kada se po odsluenju kazne Megvi vraa iz Australije u
Englesku da s ponosom pogleda na svoje dobro delo, mladi gospodin je uasnut istinom
o poreklu svog bogatstva, te umesto zahvalnosti i priznanja Megvia u Engleskoj eka
17

tragina smrt. Nasuprot tome, Kerijev osuenik, deportovan u Australiju 1813. godine
zbog provale i pljake, u Novom Junom Velsu izgradio je uspenu karijeru ciglara i
zaradio dovoljno novca da kupi kuu siroetu s kojim se sprijateljio. No, kada dolazi u
Englesku da ga pronae, upoznaje pisca i hipnotizera, Tobajasa Outsa, koji eli da uz
pomo hipnoze provali u Megsov um i ukrade njegovu ivotnu priu jer u njoj vidi
potencijalnu grau za svoj spisateljski rad. Megs se, s druge strane, nada da e mu Outs
pomoi da pronae Fipsa. Na ovom zapletu poiva borba za nadmo izmeu
romanopisca i njegovog subjekta u kojoj Megs odnosi pobedu nad svojim piscem i vraa
se u Australiju da se brine o svoj deci i vodi srean, uspean i udoban ivot. Keri smatra
da njegov roman nije naprosto osveta niti uzvraanje udarca velikom engleskom
romanopiscu, nego da je to roman o Australijancima, koji e, po njegovom miljenju,
uvek biti pod uticajem svog osuenikog porekla i kolonijalnih poetaka. Tu se vidi da
Keri pripada onim piscima za koje in pisanja jeste in ponovnog ispisivanja australijske
istorije, a da njegov metod obuhvata korienje klasika literature kolonijalne sile.
Istraivanje u ovoj doktorskoj tezi u velikoj meri je usredsreeno na Kerijevu ponavljanu
i vie puta potvrenu tendenciju da u svom romansijerskom postupku ispie alegoriju
australijske istorije, to jest, tendenciju da pozajmljene i modifikovane junake i zaplete
iskoristi u svrhu postkolonijalnog iitavanja svih onih sudara i dodira sa anglofonom
tradicijom koji su oblikovali australijsku istoriju i kulturu. U postkolonijalnim drutvima
udaljavanje od britanske knjievne tradicije bilo je sastavni deo procesa uspostavljanja
sopstvenog nacionalnog identiteta. Dek Megs kao aproprijacija Dikensovog zapleta
ilustruje proces preraivanja imperijalne verzije istorije, pri emu sporedni lik
imperijalnog teksta postaje glavni lik postkolonijalne prie i pripoveda koji kazuje priu
sa sopstvene take gledita. Aproprijacijom zapleta i pripovednih ingerencija i
marginalizovani protagonisti dobijaju priliku da stvore sopstveni tekst, sopstvenu
naraciju koja e reflektovati drugaije vienje ne samo istorije ljudskog drutva, nego i
knjievne istorije.
U Istinitoj prii o Kelijevoj bandi Keri istoriji pristupa kao tekstu i preispisuje je u
obliku knjievne proze. U ovom radu se analizira kako Keri, na osnovu tekstualnog
svedoanstva koje je iza sebe ostavio najpoznatiji, najozloglaeniji ali i najomiljeniji
australijski razbojnik Ned Keli, pokuava da sljuti mitske slojeve i doe do oveka iji
18

je ivot ugraen u temelje australijskog identiteta. Keri to ini prevashodno doputajui

subalternom da progovori i popuni prazninu u istorijskom arhivu. Shodno tome, analiza
jezika ovog romana kao subverzivnog sredstva postkolonijalne knjievnosti zauzima
znaajan deo poglavlja o ovom romanu. Nedov neuki glas, koji se odlikuje emocionalnim
nabojem i koji stvara diskurs obeleen odsustvom interpunkcije, ulananim klauzama i
upeatljivim poreenjima, u Kerijevom romanu, meutim, svedoi o perceptivnosti
pripovedaa, postaje obeleje klasne i verske pripadnosti i instrument prikaza istorijskih
prilika. Paratekstualni umeci i dve dodatne take gledita u romanu Kerijev su komentar
na pitanje o potrebi priznavanja viestrukih istorijskih istina i subverziju zvaninih,
totalizujuih verzija istorije. U analizi se, zatim, posebno objanjava mesto i uloga
robijaa i razbojnika u australijskoj prolosti i njihovo mesto u australijskom identitetu,
jer tek tada postaje jasna Kelijeva ogromna popularnost, ali i sutinski ambivalentan
status u australijskom drutvu dok ga jedni vide kao junaka, olienje borbe za pravdu i
otpora tiraniji, drugi u njenu vide egzemplar sramne australijske prolosti. Primer Neda
Kelija iskoriten je i kao povod da se objasne potreba i proces mitogeneze, kao i njen
znaaj za definisanje identiteta u istoriji jedne mlade nacije. Pri analizi ovog romana
uvodi se i pojam glavnih pria, odnosno kulturnih narativa jednog naroda kojima se
objanjavaju i predodreuju uloge pojedinaca u zajednici i ispisuje istorija celokupne
zajednice. I ovim romanom Piter Keri pokazuje da je pripadnik postkolonijalne kulture
koja ima potrebu da demitologizuje i remitologizuje junake i tekstove koji su ugraeni u
istoriju i identitet njihove domovine.
esto poglavlje rada posveeno je romanu Moj krivotvoreni ivot ije su polazite
tekstovi najpoznatije knjievne prevare u Australiji, a ije se znaenje uobliava naspram
obilja intertekstualnih referenci na tekstove evropske, prevashodno britanske
knjievnosti. Dva modernistika pesnika, Harold Stjuart i Dejms Makoli, poslali su
uredniku asopisa Gnevni pingvini pesme koje su sami napisali, ali su urednika naveli da
pomisli da mu rukopise alje sestra tragino preminulog mladia Erna Malija, povuenog
automehaniara ije pesme niko do tada nije video niti objavio. Urednik Maks Haris je u
pesmama prepoznao dubinu i sloenost u tradiciji Eliota, Dilana Tomasa, Dorda
Barkera i nadrealista, te je jedan broj asopisa u celosti posvetio Malijevim pesmama.
Razotkrivanje prevare ponizilo je urednika, a dvojicu pesnika aljivdija poslalo pred
19

sud. Kerijev roman zapravo poinje tamo gde se poznata pria zavrava. Naime, roman
poiva na pretpostavci da je Ern Mali zaista postojao, ili jo preciznije, da je neko
umislio kako je on autor Malijevih pesama i nastavio da pie autentine pesme istim
pesnikim glasom. Roman je analiziran kao postkolonijalna alegorija koja govori o
neprirodnom roenju jedne nacije i posledicama takvog roenja, naroito traumama
problematinog odnosa izmeu roditelja i deteta. Posledice najvidnije rezultiraju krizom
identiteta. Uoen je jo jedan interpretativni nivo, te se Kerijev roman razmatra i kao
postmodernistiki autorefleksivni tekst o prirodi i procesu umetnikog stvaranja. Na oba
nivoa analize, to jest na nivou kako nacionalne, tako i tekstualne geneze, kao glavna
metafora hibridnosti, neautentinosti, monstruoznosti, ali i kreativnosti, sinergije i lepote
najistaknutijih osobina, ali i strahova postkolonijalnog identiteta izdvajaju se drevni
ritual sparagmos i udovite koje je stvorio Viktor Frankentajn.
U zakljuku teze se na osnovu najnovijeg Kerijevog romana konstatuje da se
pisac okrenuo detaljnijem ispitivanju zemlje u kojoj ivi ve vie od dvadeset godina.
Slino kao to je to radio i u romanima o Australiji, Keri se, ostajui veran svom
ubeenju da je sadanjost uvek ukorenjena u prolosti, vraa u prolost Sjedinjenih
Amerikih Drava, tanije u decenije razvoja one tekovine koju ova nacija smatra
najvanijom u svojoj istoriji demokratije. Sjedinjene Drave u prvoj polovini
devetnaestog veka prikazane su kroz vizuru jednog francuskog aristokrate i jednog
britanskog zanatlije. U drugom delu zakljuka predlae se nekoliko dodatnih pristupa i
moguih strategija analize Kerijevog romanesknog opusa koji bi se mogli pokazati isto
tako plodonosnim kao i analiza primenjena u ovoj tezi.

20

2. PITER KERI PISAC SA MARGINE CENTRA

Na savremenoj svetskoj knjievnoj sceni Piter Keri je najpoznatiji i najpriznatiji

australijski autor, te njegovo stvaralatvo, vie nego delo ijednog mu sunarodnika,
privlai panju kako anglo-amerikih, tako i kriara iz celog sveta. Keri ne samo da je
osvojio sve eminentne knjievne nagrade koje se dodeljuju u Australiji nego je i
dvostruki dobitnik prestine nagrade Buker.2 Pozamaan prozni opus, kritiarsko
priznanje, povremeno oglaavanje u aktuelnim politikim debatama, kao i injenica da
ivi u Njujorku i da je kosmopolitski nastrojen naveli su Andreasa Gejla da Kerija
nazove knjievnim tekaem (Gaile, 2005: xxiii).
ivotna i knjievna pria ovog pisca, kojeg po postignuu, znaaju i knjievnim
zaslugama svrstavaju u isti rang sa australijskim nobelovcem Patrikom Vajtom (Herman,
1993: 109), a koji po sopstvenom priznanju, a na uas svojih uitelja knjievnosti, nije
proitao dobru knjigu do svoje osamnaeste godine, nalikuje bajci, ili, moda je bolje
rei, amerikom, odnosno australijskom, snu o uspehu. Poreklom iz provincijske
radnike porodice, izgradio je uspenu karijeru u marketingu, a zatim i u knjievnosti.
Zanimljivo je da bez Kerija reklamnog agenta ne bi bilo ni Kerija dvostrukog dobitnika
Bukera. Roen je 1943. godine u gradiu Bakus Mar, u australijskoj dravi Viktoriji u
porodici prodavca automobila gde je i usvojio karakteristian australijski akcenat nie
srednje klase.3 Upravo taj govor pomoi e mu da kasnije napie roman za koji e dobiti
drugog Bukera. No, kada je sa deset godina poslat u internat, privatnu gimnaziju
namenjenu deci vladajueg sloja, govor usvojen u detinjstvu samo je doprineo oseanju
nepripadanja, te Keri kae da se u tom periodu oseao naputeno i usamljeno kao siroad
koju opisuje u svojim romanima.4 Kasnije je upisao studije hemije na univerzitetu Mona
u Melburnu, ali prirodnim naukama ga nisu privukla racionalna objanjenja nego to to
2

Spisak nagrada dodeljenih Piteru Keriju nalazi se u Prilogu 1, str. 256.

Razlikuju se tri tipa akcenta kojim govori australijsko stanovnitvo: opti (eng. general), obrazovani (eng.
cultivated) i neformalni regionalni (eng. broad) (Crystal, 1995: 351). Tip akcenta esto odraava razlike u
drutvenom statusu i obrazovanju govornika, a uglavnom zavisi od socijalnog, kulturnog i obrazovnog
uticaja. O australijskom varijetetu engleskog jezika u globalnom kontekstu vidi Bojani i Karanfilovi,
2007: 201-209.
4
Keri je sebe jednom prilikom uporedio sa siroiima koji trae izgubljene roditelje, isto kao to su
osuenici, prvi beli imigranti u Australiji, na silu odvojeni od svojih porodica. Imam sree to je moja
lina trauma ista kao velika istorijska trauma moje zemlje. (Hunter-Tilney, The Fugitives Lament, par.
12)
3

21

su one za njega predstavljale svet magije, u kome su atomski fiziari savremeni

alhemiari (Summers, 1985: 32). Studije je, meutim, napustio i zaposlio se u
marketinkoj agenciji, gde upoznaje Barija Ouklija (Barry Oakley) i Morisa Lurija
(Morris Lurie), ije su kratke prie i prikazi ve bili objavljivani u raznim asopisima.
Keri je Ouklija vozio na posao i kui, a umesto novca za benzin Oukli je Keriju davao
najnovije knjige ije je prikaze pisao (Woodcock, 2003: 3). Tako se Keri upoznao sa
amerikim i evropskim majstorima poput Beketa (Beckett), Beloua (Bellow), Nabokova
(Nabokov), Rob-Grijea (Robbe-Grillet), Keruaka (Kerouac) i Foknera (Faulkner), koji su
bili skloni eksperimentalnom i zanimali se za neobino i nadrealno. U intervjuima Keri
najee istie uticaj Foknerovog romana Dok leah na samrti (As I Lay Dying), koji je
strukturiran i podeljen tako da je pria ispriana sa razliitih taaka gledita, a ljudi
esto protivree jedni drugima (Sexton, 1985: 38).
Kerijeva prva objavljena dela ipak nisu bili romani nego pripovetke.5 Prvom
zbirkom, Debeljko u istoriji (The Fat Man in History, 1974), pridobija italaku publiku,
a druga zbirka, Ratni zloini (War Crimes, 1979), dobija ne samo pozitivnu kritiku nego i
nagradu Premijer u Novom Junom Velsu. U to vreme, od 1977. godine, Keri je ve
iveo u hipi komuni, u praumi severno od Brizbejna, gde je provodio po tri nedelje
piui, a etvrtu odlazio u Sidnej na posao. Ove dve zbirke pria utemeljile su Kerijevu
reputaciju jednog od najvetijih i najinovativnijih pisaca kratke proze u Australiji.
Njegove prie raskidaju sa australijskom realistinom tradicijom i eksperimentiu s
raznovrsnim oblicima i anrovima, koji se kreu od apsurdizma, preko nadrealizma i
naune fantastike do bajke. Kerijeve prie deo su takozvanog novog talasa australijske
proze potekle iz pera pisaca koji su se snano protivili nacionalistikoj tradiciji
realistinog prikazivanja ivota u buu i, nasuprot tome, slikali svet mate, komara i
naune fantastike, s ciljem da opiu drutvo zahvaeno stravinim promenama, drutvo
koje se ili otelo kontroli ili je pod kontrolom bezlinih, zlokobnih sila. Jezika preciznost
i detaljni opisi ine ove prie gotovo realistinim, a odlikuju se autentinim i
upeatljivim, nesvakidanje temperamentnim likovima koje samo autor moe da voli
5

Na poetku karijere Keri je napisao nekoliko romana koji nikada nisu objavljeni. Za prvi od njih,
Contacts, izjavio je da bi ga bilo sramota da to ponovo uzme i proita (Morton-Evans, 1984: 8). Za tri
naredne knjige, The Futility Machine, Wog i Adventures Aboard Marie Celeste, zainteresovalo se nekoliko
izdavaa, ali nikada nisu objavljene.
22

neprilagoeni, gubitnici, odbaeni, izolovani, otueni, nezaposleni ljudi koji prolaze

najneverovatnije i zastraujue metamorfoze u pokuaju da preive. To je svet koji je
itaocu jasno prepoznatljiv, ali ujedno i uznemirujue nadrealan i izoblien u
neverovatnu komarnu karikaturu svakodnevne stvarnosti. Keri kae da voli da pie kao
karikaturista osmotrim stvari oko sebe i teram ih do apsurdnih ili logikih granica ...
kada odete dovoljno daleko moete se nai na nekim udnim i nikad poseenim
mestima (Daniel, 1988: 150). O alternativnim svetovima koje pisci metafikcije stvaraju
meajui stvarnost i fantaziju, i o znaaju pria u svetu koji nas okruuje, Keri je nauio
od Borhesa (Borges), Markesa (Mrquez) i Donalda Bartelmija (Barthelme). Borhesa je
prvi put itao sa dvadeset osam godina i na stranicama Matarija (Ficciones) otkrio
mone prie ... za koje ni sanjali nismo da su mogue. Prie su bile magine,
hermetine, stvorenja ponikla u biblioteci. One su uspostavljale svet u kome knjige imaju
mo, gde umetnici imaju mo, gde je prianje pria bitno (Ross, 1990: 48). Markesov
roman Sto godina samoe za Kerija je imao ogroman oslobaajui efekat, Markesu je
mogao samo da aplaudira jer [i]de kao no kroz maslac, a od Bartelmija izdvaja
priu Balon (Willbanks, 1991: 45).6
Meavinom naune fantastike, metafikcije i magijskog realizma, Keri stvara
alternativne svetove, ne preslikava stvarnost nego je izobliava da bi postala jasnija,
uoljivija i da bi izrekao istinu o toj stvarnosti. Hibridna i satirina proza koja dislocira
stvarnost nije sputana zahtevima socijalnog realizma, ali ima politiku aoku. Autor
jedne od studija o Piteru Keriju, Brus Vudkok (Woodcock, 2003: 18) izdvaja etiri
osnovne teme, odnosno bitna polja koja pokrivaju Kerijeve kratke prie ameriki
imperijalizam i kultura, kapitalizam, mo i vlast, i rod. Mogli bismo dodati i teme
narativne autorefleksije i autoreferentnosti, zanimanje za bizarno, groteskno i
monstruozno, razna aktuelna politika pitanja i teme iz savremene drutvene stvarnosti,
kao i nepostojanost i uobliavanje ovekovog identiteta. Nekoliko pripovedaka posluie
kao ilustracija.
Izvetaj o industriji senki (Report on the Shadow Industry) belei sve rizike i
tegobe, pre svih patoloku zavisnost, koji proizlaze iz pomame za kupovinom

Balon u Bartelmijevoj prii jeste metafora teksta, a razliite reakcije graana (dece, odraslih, vlasti...) na
balon predstavljaju razliite strategije itanja i potrage za znaenjem.
23

upakovanih senki. Izvetaj, pisan kvaziakademskim, dokumentarnim tonom,

predoava alternativna tumaenja efekata koji senke imaju na ljude. Senke se mogu
protumaiti kao metafora umetnosti, te pria govori o razliitim uticajima umetnosti na
ljude. Senke obmanjuju ljude nudei obeanja iluzorne sree dok ih istovremeno ometaju
da vide stvarnu sreu koja im je dostupna, to dovodi do mnogobrojnih samoubistava.
Mogue je i suprotno, da senke pozitivno utiu na mentalno zdravlje. No, tu je i trea
mogunost, da senke nemaju nikakav uticaj nego da samo reflektuju ono to je ve
prisutno u osobi koja ih posmatra. Izveta ne podrava nijednu od pomenutih alternativa
samo konstatuje da je posmatranje senki rastuilo njegovu majku i nagnalo oca da
napusti porodicu ostavivi oprotajno pismo u kojem okrivljuje senke. Sam izveta voli
senke, zbog ega ga kritikuju prijatelji, i zavrava svoju priu priznanjem da je u
izvetaju stvorio jo jednu senku.
U Amerikim snovima (American Dreams), tipino kerijevskoj meavini
realistinog pripovedanja i izmetanja radnje iz okvira realnosti u cilju stvaranja efekta
ouenja, ovek po imenu gospodin Glison (Gleason) napravio je misterioznu repliku
provincijskog australijskog gradia u kome ivi, a izradio je i figurice stanovnika i
prikazao ih sa svim njihovim tajnama, grehovima, i porocima. Nisu izostale ni domae
ivotinje, kao ni kuni ljubimci. Posle smrti gospodina Glisona, graani otkrivaju maketu
koja ubrzo privlai ogromnu medijsku panju. Umali gradi, iji stanovnici sanjaju
amerike snove o velikim, uurbanim gradovima, dobrim kolima, uspehu i uvek imaju
oseaj da se ivot odvija negde drugde, odjednom postaje meta amerikih turista.
Ameriki turisti su u toj meri zadivljeni replikom da nude novac stanovnicima stvarnog
grada da zauzmu pozicije u kojima ih prikazuje maketa gospodina Glisona, dok ih oni, sa
brdaceta iznad grada gde se nalazi maketa, posmatraju kroz teleskope i porede ih sa
njihovim minijaturnim verzijama. Tako dolazi do ironinog obrta u kojem ivot poinje
da imitira umetnost koja je prvobitno oponaala ivot. Ameriki snovi itaju se kao
parabola odnosa izmeu Australije i Amerike, i problema kulturne zavisnosti i oslanjanja
na investicije stranog kapitala, u ovom sluaju putem turizma. Prisutni su i elementi
postkolonijalne osvete u tome to su Amerikanci navedeni da posmatraju i dive se
umetnosti zabaenog australijskog gradia. No, ni Australijanci nisu poteeni pieve
aoke. Nastavljaju da sanjaju amerike snove o zaradi od turista umesto da se ponose
24

ostvarenjima sopstvene kulture. Narator i njegov otac razliito tumae nameru koja stoji
iza kreacije gospodina Glisona. Dok naratorov otac misli da je replika napravljena kako
bi stanovnici uvideli lepotu svoga grada, postali ponosni na sebe i prestali da sanjaju
amerike snove, a da sve to je usledilo nije deo Glisonove svesne namere, narator misli
da je otac previe sentimentalan, te smatra da je Glison tano znao ta e se desiti. Ovde
je, naravno, gospodin Glison metafora umetnika, a replika je metafora umetnosti, pri
emu Keri ukazuje na kontradikcije i opasnosti sadrane u umetnosti, parodira teorije o
nameri umetnika i smrti autora, kao i kritiku recepciju umetnikog dela.
U Guljenju (Peeling), sloj po sloj, ljuti se odea jedne devojke, a zatim
nestaje i njeno telo i njen identitet. Ispod oljutene devojke ukazuje se mladi, a ispod
oljutenog mladia opet, neto mravija, devojka, iji udovi nestaju kako se razodevaju,
zatim se raspadaju, i na kraju ostaje samo mala bela lutka, poput onih koje junakinja,
zaposlena na klinici za abortuse, sakuplja. Pria anticipira spoznaju slojevite prirode
realnosti do koje dolazi Hari Doj (Harry Joy), junak prvog Kerijevog romana. Moe se
tumaiti i kao postkolonijalno shvatanje slojevitosti, odnosno hibridnosti identiteta. No,
moe se itati, kao to to Vudkok (Woodcock, 2003: 30) ini, i kao ispitivanje granica
roda gde se razotkrivaju senovita podruja mukih fantazija o enama, koje su
kompenzacija za kulturoloki nametnute distorzije mukog iskustva. Naslov Guljenje
moe se odnositi i na nain vrenja abortusa, pri emu se doslovno gule zidovi materice.
Osim toga, lutke koje junakinja skuplja da bi im uklonila kosu, oi i zube, a zatim ih
obojila u belo, mogu predstavljati fetuse nad kojima ona sprovodi ritual ienja i
pripreme za ulazak u raj. S druge strane, isti ritual moe se shvatiti i kao
depersonalizacija, odnosno svoenje oveka na status vetake, bezbojne i bezline lutke,
ime se, naravno, umiruje junakinjina savest.
Vodenica na zapadu (A Windmill in the West) prikazuje usamljenog vojnika
koji uva liniju razgranienja usred nenaseljene pustinje centralne Australije. Odavno je
zaboravio svrhu svog zadatka, ali niti ima snage niti moi da se usprotivi uzaludnosti
vlastitog stradanja. Podruje zapadno od granice moe se smatrati Sjedinjenim
Dravama, iako to u stvari nije, a podruje istono od granice moe se smatrati

25

Australijom, to i jeste (Carey, 1990: 137).7 Vojnik progresivno gubi oseaj za

orijentaciju, te mu se posle nekog vremena ini da sunce zalazi na istoku, to ga navodi
da se zapita ija je ija strana u stvari. Istok i Zapad su, naravno, odavno poprimili
politiki znaaj i znaenje, te Vudkok ovu priu smatra sjajnim primerom proizvoljnosti
vojnog imperijalizma (Woodcock, 2003: 23). Osim toga, vojnik koji s vremenom
pokazuje sve izraenije znake demencije i ak puca na avion sopstvene vojske
istovremeno je i rtva i nosilac bezlinog autoritarizma. Pria, uz to, aludira i na sasvim
konkretni in vojne aproprijacije australijske pustinje od strane amerike vojske koja je
izvodila nuklearne probe tokom pedesetih godina dvadesetog veka.
Glavni junak prie Debeljko u istoriji (The Fat Man in History), Aleksandar
Fin (Finch) rtva je revolucije ija je jedna od tekovina i to da biti debeo znai biti
ugnjetava, biti pohlepan, podravati stanje od pre revolucije (Carey, 1990: 10).8 Fin
postaje sekretar tajne elije Debelih ljudi protiv revolucije, i ivi sa jo pet debelih ljudi
u prostoru nalik na zatvorsku eliju. Tih est debelih ljudi prikazani su kao rtva politike,
manjina otuena od sistema, uhvaena u zamku nezaposlenosti, nerada, siromatva i
zavisnosti od drugih.
Srea (Chance) bi se zbog duine od oko pedesetak stranica pre mogla
nazvati novelom nego pripovetkom. Pria je smetena u neodreenu budunost i zasniva
se na ideji genetske lutrije, igre na sreu u kojoj ljudi mogu poboljati ali i pogorati svoj
izgled i genetski materijal. Narator Pol (Paul) proao je ve kroz etiri genetske izmene u
trenutku kada pria poinje, a zaljubljen je u devoju Karlu (Carla) koja pripada
aristokratskom sloju ali bi elela da se putem genetske lutrije spusti na nivo
proletarijata. Pol Klarin politiki idealizam smatra apsurdnim i odbacuje je kada ona na
lutriji dobije novo, neprivlano telo. Pol e kasnije gorko zaaliti zbog toga i uvideti
kolika je kratkovida neznalica i dvolinjak bio. U istinskom maniru naune fantastike

... the area to the west could be considered the United States, although in fact, it was not; that the area to
the east of the line could be considered Australia, which it was; ... (U daljem tekstu rada, sve navode za
koje je u fusnoti dat tekst originala, sa engleskog je prevela N.K.)
8
to be fat is to be an oppressor, to be greedy, to be pre-revolutionary.
26

Keri ovom pripovetkom anticipira tehnologiju koja je ve na pragu i koristi je da

obelodani emocije i dileme koje su ve prisutne u nama.9
Slino Srei i Ratni zloini (War Crimes) su novela od etrdesetak stranica.
Bavi se strukturama i mehanizmima moi u linim i drutvenim odnosima, a deava se u
svetu biznisa i upravljanja velikim kompanijama. Nain na koji narator predstavlja svoju
poslovnu praksu na prvi pogled se ini kao karikatura normalnog poslovanja, meutim,
naslov prie i nain na koji se radnja odvija nedvosmisleno sugeriu visok stepen
moralne ekvivalencije izmeu onoga to prepoznajemo kao ratne zloine i onih zloina
koji se odvijaju u klasnim sukobima koji su deo poslovne prakse.
U zakljuku o Kerijevim kratkim priama treba istai da je graa koju Keri koristi
bogata i veoma neobina, na mahove runa i odbojna, ali da svaka pria poiva na
osnovnim elementima kratke prie koji pre svega obuhvataju ekonomian zaplet i
neoekivan zavretak.10 Obe zbirke se dosledno udaljavaju od pocrnelog izdanka
novinarskog realizma, kako je Patrik Vajt nazvao tradicionalni nain pisanja negovan u
Australiji od doba Henrija Losona. Isto tako dosledno se pribliavaju satirinoj fantaziji i
naunoj fantastici, magijskom realizmu u stilu junoamerikih pisaca, hipertrofirane
telesnosti u stilu Zole od koje vam se prevre stomak i kafkijanskim komarima o teroru i
utamnienju (Hassall, 1998: 30). Ponavljaju se teme promene i metamorfoze, kao i
ispitivanja prirode i uloge mimetike umetnosti, sukoba ljubavi i dunosti, zloupotreba
moi u drutvenoj hijerarhiji, fizika i psihika utamnienost.
Prvi objavljeni roman, Blaenstvo (Bliss, 1981), donosi Keriju nagradu Majls
Frenklin, kao i jo dve knjievne nagrade, a ni potonja ekranizacija nije prola bez
priznanja. To je ujedno i smena i tuna pria o direktoru marketinke agencije po imenu
Hari Doj koji u trideset i devetoj godini (i prvoj reenici romana) usled sranog udara
doivljava kliniku smrt. No, to je samo prva od njegove tri smrti, kako italac saznaje
od naratora:

Vredno je pomena da je Borhes autor pripovetke Vavilonska lutrija u kojoj se opisuje kako ivotima
stanovnika drevnog Vavilona upravlja lutrija. Na taj nain, oba pisca ispituju ulogu igre sluaja u ljudskom
ivotu.
10
O prirodi anra kratke prie pogledati na primer Renik knjievnih termina, Beograd: Nolit, 1985, 378379; J. A. Cuddon, The Penguin Dictionary of Literary Terms and Literary Theory, 3rd edition, London:
Penguin Books, 1992.
27

Hari Doj e umreti tri puta, ali najvee posledice na njega ostavila je prva smrt, i
upravo njegovoj prvoj smrti emo sada prisustvovati. (Carey, 2001: 3)11

Dok mu duh lebdi iznad travnjaka, Hari Doj postaje svestan svetova
zadovoljstva i bola, blaenstva i kanjavanja, raja i pakla (Carey, 2001: 4).12 Drugu
kliniku smrt doivaljava na operacionom stolu, a kada se probudi, Harijev doivljaj
stvarnosti i percepcija korenito su izmenjeni. Probudivi se iz klinike smrti Hari Doj je
ubeen da ivi u paklu koji nastanjuju tri vrste bia. Na vrhu hijerarhijskog trougla nalaze
se Nadleni (Those in Charge), koji vre suptilnu torturu, zatim Akteri (Actors), koji
izvravaju date im naredbe, i naposletku Zatoenici (Captives), kao to je on sam,
osueni na patnju. Pre smrti Hari je bio poslovina dobriina i verovao svemu to pie u
novinama, dok mu se posle smrti oi otvaraju i vidi stvari za koje je pre bio slep
njegov sin trguje drogom i ima rodoskrvni odnos sa sestrom, a supruga ga vara sa
poslovnim partnerom. Hari Doj pokuava da se izbori sa i snae u tom nanovo
spoznatom svetu u kome dobrostojei graani jure za povrnim napretkom i kljukaju se
hranom sa aditivima koji izazivaju rak, dok se niko ne obazire na ouvanje sredine i
zdravlja.
No, nepravedno bi bilo nazvati Blaenstvo pesimistinim romanom. Osim toga to
je proet humorom, u liku Medene Barbare (Honey Barbara), iskrene ali prevejane
devojke sa sela koja deo ivota provodi u primitivnoj zajednici usred praume, a deo u
gradu gde zarauje prostituiui se i prodajui marihuanu, roman pokazuje da se sudbina
moe uzeti u vlastite ruke i ne dozvoliti drugima da upravljaju vama. Osim toga,
poslednji deo romana nudi viziju blaenstva na zemlji. Poto je pobegao iz duevne
bolnice u koju ga je zatvorila vlastita porodica, Hari Doj se pridruuje Medenoj Barbari
u praumskom raju, a njihova deca, naratori cele ove prie, nasleuju legendu o raju
ponovo steenom.
Naslov Kerijevog romana pozajmljen je iz istoimene prie Ketrin Mensfild
(Katherine Mansfield) Blaenstvo (Bliss, 1920). Poput Berte Jang (Bertha Young),
Hari Doj veruje da ivi srenim i blaenim ivotom da bi kasnije shvatio da je u paklu
11

Harry Joy was to die three times, but it was his first death which was to have the greatest effect on him,
and it is this first death which we shall now witness.
12
... the worlds of pleasure and worlds of pain, bliss and punishment, Heaven and Hell.
28

i, kao i Berta, saznao da ga brani partner vara. Obe prie bave se percepcijom stvarnosti
koja nas okruuje, govore o sklonosti oveka da ivi u udobnom svetu iluzija, slep za
stvarno stanje stvari.
Najvanije je, meutim, istai da je Blaenstvo roman, odnosno (pri)povest o
priama i prianju pria, o tome kako prie mogu zarobiti ljude, odvesti ih na pogrean
put, ili ih dovesti do blaenog kraja. Blaenstvo je zbir razliitih zapleta, koji govori o
tome kako prie nastaju, kakvo mesto i koju ulogu imaju u drutvu, kakav uticaj imaju na
oveka i zajednicu. Prvi Kerijev roman je, dakle, metapria, odnosno metamit,
postmodernistiki neskriveno upuuje na svoj status fiktivne tvorevine. Hari Doj bio je
zadojen priama tih davno minulih dana u maloj daari na obodu grada (Carey, 2001:
12).13 Harijev otac, Vans (Vance), roeni Njujoranin koji je proputovao svet, oduvek je
priao prie Hariju, prie o Njujorku, najlepem i najstranijem gradu na svetu (Carey,
2001: 17)14, o Junoj Americi i Hopi Indijancima. Svaka Vansova pria imala je neku
poruku i znaenje. Odrastao na Vansovim priama, Hari ih je znao napamet i kao
odrastao ovek svoju porodicu zabavlja istim tim priama. Meutim, one nisu ba sasvim
iste, jer Hari nije razumeo oeve prie, te ih papagajsko ponavljanje obezvreuje i
obesmiljava tako da Harijeve prie postaju jadna izgubljena stvar, ostavljena da sama
tumara onaokolo i znai ta god ti volja (Carey, 2001: 29).15 Tako su Vansove prie u
Harijevim rukama izgubile prvobitno znaenje, ali Harijevi sluaoci imaju potrebu za
znaenjem, pa im ih sami pripisuju i prie tako za svakoga postaju neto drugo.

Vansove prie razneo je vetar poput semena staraca i primile su se na

najneverovatnijim mestima. Retko su izrastale onako kako ih je on zamiljao, u
tom savrenom, potoiima ispresecanom, zelenom predelu njegove imaginacije
koji odie mirisom narandinog cveta.
U odreenim podnebljima nalikovale bi korovu, neobuzdane, ne uvek lepe,
plamen gneva ili elje od horizonta do horizonta. Sve njih je Hari bezazleno
nosio, i prenosio na enu, sina, erku. Budui da ih nije razumeo, prenosio ih je
neprecizno, pa su one zadobile nova znaenja. Prie Vansa Doja o Njujorku
13

was suckled on stories in these long lost days in the little weatherboard house on the edge of town.
the most beautiful and terrible city on earth
15
a poor directionless thing, left to bump around by itself and mean what you wanted it to
14

29

sadravale su apokaliptine vizije i sukobe Dobra i Zla, ali za Harija Doja su one
bile samo prie koje se priaju, a za Betinu su opet bile neto sasvim drugo.
(Carey, 2001: 19-20)16

Harijeva supruga Betina i sin Dejvid doslovno shvataju Harijeve prie i na tim
mitovima grade san o vlastitoj budunosti. Drugim reima, igraju uloge u tuoj prii i
zavravaju tragino. Dejvid je ubijen u Junoj Americi gde je trgovao drogom i orujem,
a Betina na pragu ispunjenja svog amerikog sna saznaje da je smrtno obolela od raka i
izvrava samoubistvo diui u vazduh ne samo sebe ve i bogate klijente za iju je
kancerogenu robu pravila reklame.
Hariju se, meutim, prua prilika za novi poetak. Naputa grad i odlazi da ivi u
hipi komuni gde upoznaje potpuno novi svet i poinje da shvata Vansove prie. Prie sa
znaenjem dobijaju i vrednost. Hari je svestan da su prie njegova konstrukcija, ali i da
imaju znaenje, da obogauju stvarnost. Prvi put osea sklad izmeu rei i misli. Hari
postaje umetnik i pronalazi svoje mesto u novoj zajednici mesto pripovedaa.

Ne samo da je bio voljen, nego je bio i neophodan. Umeo je da iskopa pristojnu

rupu da se posadi drvo; umeo je da ispria priu prigodom sahrane i prigodom
roenja ... Nikada nije smatrao da je to to radi neto originalno. Nije ni bilo.
Priao je Vansove stare prie, ali ih je sada bolje priao jer ih je razumeo.
Prepriavao je prie o Bog Onion Roudu. A kada je priao o drveu i umskim
duhovima u stvari je samo dramatizovao svima ve poznate stvari, oblikovao ih je
kao kad pokupi razbacano kamenje da napravi mogilu. Priivao je svetle krpice
ivota, legendi, mitova, verovanja, govorkanja i pravio velianstveni ogrta koji je
njihovim ivotima davao bogatiji sjaj. Znao je kada treba ispriati jednu priu, a

16

Vance's stories had drifted like groundsel seeds and taken roots in the most unlikely places. They had
rarely grown in the way he would have imagined, in that perfect green landscape of his imagination,
intersected with streams and redolent of orange blossom.
In certain climates they became like weeds, uncontrollable, not always beautiful, a blaze of rage or desire
from horizon to horizon. All these Harry had carried innocently, passing them on to his wife, his son, his
daughter. Not having understood them, he transmitted them imperfectly and they came to mean quite
different things. Vance Joy's stories of New York contained apocalyptic visions and conflict between Good
and Evil, but to Harry Joy were merely stories to be told, and to Bettina they were something else again.
30

ne neku drugu. Znao je kako pria moe da ulije snagu ili nadu. Znao je takve
prie, vane prie, toliko tune da je od suza jedva mogao da ih ispria.
A i svakoj prii davao je vrednost, tako da neto vredi, da bude bitna, na svoj
nain, kao dobra kua ili vrsta brana. Stalno je govorio da pria nije njegova, a ni
njihova. Morate neto dati, govorio je deci, safir ili plavi hleb umeen od
kedrovog pepela. Tako je ono to je poelo kao igra preraslo u ritual.
Bili su izbeglice iz propale kulture kojima je jedino preostala aica seanja i
ceremonija da se na njih oslone ili, ponekad, opljakane relikvije iz hramova
drugih ljudi. Hari je posekao novo drvo koje je izniklo na njihovm tlu i sagradio
neto vrsto to je svima bilo po volji. Bili su gladni ceremonija i pria. Nisu se
stideli ovih novih tvorevina (Carey, 2001: 346-347).17

Zavrni deo ovog pasusa se, kao to primeuje Hermina Krasnicer (Krassnitzer,
1995: 46), moe protumaiti kao aluzija na postmoderno i postkolonijalno drutvo.
Postmoderno drutvo je propalo jer mu nedostaje sigurnost metafizikog uporita,
apsolutnih znaenja i vrstih verovanja. To je drutvo koje obiluje verskim sektama,
fundamentalistikim pokretima, pluralizmom mitova i verovanja. Postkolonijalno
multikulturno drutvo je veoma slino, sa raznovrsnim, neretko sukobljenim,
vrednostima i verovanjima. Takva pluralistika, decentrirana i marginalizovana drutva
imaju jaku elju za neim vrstim na ta bi mogla da se oslone. (Krassnitzer, 1995: 47)

17

He was not only liked, he was also necessary. He could dig a decent-sized hole for a tree; he could tell a
story for a funeral and a story for a birth (...) He never thought of what he did as original. It wasn't either.
He told Vance's old stories, but told them better because he now understood them. He retold the stories of
Bog Onion Road. And when he told stories about the trees and the spirits of the forest he was only
dramatizing things that people already knew, shaping them just as you pick up rocks scattered on the
ground to make a cairn. He was merely sewing together the bright patchwork of lives, legends, myths,
beliefs, hearsay into a splendid cloak that gave a richer glow to all their lives. He knew when it was right to
tell one story and not another. He knew how a story could give strengths or hope. He knew stories,
important stories, so sad he could hardly tell them for weeping.
And also he gave value to a story, so that it was something of worth, as important, in its way, as a strong
house or a good dam. He insisted that a story was not his, and not theirs either. You must give something,
he told the children,a sapphire or blue bread made from cedar ash. And what began as a game ended as a
ritual.
They were the refugees from a broken culture who had only the flotsam of belief and ceremony to cling to
or, sometimes, the looted relics from other people's temples. Harry cut new wood grown on their soil and
built something solid they all felt comfortable with. They were hungry for ceremony and story. There was
no embarrassment in these new constructions.
31

Osim toga, Hari Doj koji je postao dobar pripoveda, a ne lik u tuoj prii, i
zajednica kojoj je on potreban da uoblii njene mitove, uspostavi rituale i podari im
smisao i znaenje, u postkolonijalnom kontekstu se mogu shvatiti kao potreba
postkolonijalnih drutava, kao to je Australija, da stvore sopstvenu (pri)povest, a ne da
budu likovi u imperijalnoj (pri)povesti. Najpoznatiji australijski istoriar Maning Klark
(Manning Clark), isticao je kako je za Australijance vano da nau nain i sredstva kako
da stvore sopstvenu istoriju, a ne da im je neko stvara umesto njih u Londonu ili
Vaingtonu. Ova potraga za identitetom prisutna je u Blaenstvu, gde je Australija
prikazana kao ispostava amerike imperije.
Hari Doj je prvi od Kerijevih likova-rtava, koji uspeva da izae iz vrzinog kola,
da pobegne iz komarnog zatvora grada i porodice i da se preobrazi tako to e umesto
marketinkih lai priati ritualne, ivotvorne prie u ruralnoj zajednici. Promena u liku
oznaava i promenu u Kerijevoj spisateljskoj karijeri. Ne zanemarivi postmodernu
sofisticiranost pria i njihov problematian status, Keri sada eli da istakne ulogu koju
dobre i loe prie mogu imati, naroito u kolonizovanom i jo ne posve samostalnom i
formiranom drutvu, drutvu koje vapi za monim mitovima, autohtonim priama koje bi
zamenile uvezene. Ono to sada postaje bitno jeste mesto i uloga pria, a ne njihova
istinitost ili neistinitost, originalnost ili neoriginalnost. Drutvu su potrebni mitovi, ljudi
ude za priama s kojima se mogu poistovetiti i u njima nai podsticaj. Prema miljenju
Rolana Barta (Barthes, 1973: 109) nije vano o emu je mit nego kako ga drutvo koristi,
odnosno emu slui. Mitogeneza se javlja kao vitalna potreba ljudi i drutva, budui da
se istoriari, mitolozi, kao i teoretiari kulture slau u tome da je ovek stvarao mitove
tokom celokupne istorije civilizacije. Andreas Gejl (Gaile, 2005: 36) primeuje da
Grejam Svift izdvaja stvaranje mitova i prianje pria kao osobinu po kojoj se ljudska
rasa zalikuje od svih drugih ivih bia. ovek je ivotinja koja pria prie. (Swift,
1984: 53)
Prvi beli doseljenici u Australiju nisu imali mitove koji bi ih povezivali sa novom
zemljom. Nije postojao oseaj pripadanja, jer nova zemlja nije bila usvojena i spoznata
posredstvom narativnih tvorevina. O blagotvornom uticaju mitova na pojedinca, kao i o
inspirativnoj ulozi mitova u stvaranju zajednitva i zajednikog identiteta govorio je i
Nie kritikujui savremeni demitologizovani svet (Nie, 2001: 199).
32

Bez mita pak svaka kultura gubi svoju zdravu, stvaralaku prirodnu snagu: tek
mitovima opasani horizont zaokruuje ceo jedan kulturni pokret u celovito
jedinstvo. Sve snage mate i apolonskog sna tek mitom spasavaju se od lutanja
nasumice. Slike mita moraju da budu neprimeeni, svuda prisutni demonski
uvari, pod ijom zatitom raste mlada dua, a po znacima tih slika ovek tumai
svoj ivot i svoje borbe: ni drava sama ne poznaje monije nepisane zakone no
to je mitski temelj koji jemi za njenu vezu s religijom, za njeno izrastanje iz
mitskih predstava.

Roman Blaenstvo moe se itati i kao alegorija duhovnog rasta oznaenog

prelaskom iz nevinosti, u Harijevom sluaju blaenog neznanja, u iskustvo, odnosno
spoznaju i sticanje mudrosti kroz patnju. Blaenstvo se moe nazvati i bildungsromanom
jer prati sazrevanje glavnog junaka, a s obzirom da je to sazrevanje neraskidivo povezano
sa razvojem vetine pripovedanja, to jest umea ili umetnosti prianja pria, ovo bi bio i
roman o odrastanju umetnika kunstlerroman.
Putem meavine satirinog realizma, fantazije i politiko-moralistike basne,
Blaenstvo je prvenstveno pria o prianju pria koja nudi dvostruko vienje stvarnosti,
razigrano postmoderinistiko, a ujedno i satirino postkolonijalno.
Roman Varalica (Illywhacker, 1985) donosi Keriju internacionalno priznanje,
dobija tri najvanije knjievne nagrade u Australiji i ulazi u ui izbor za Bukera. Prvo je
objavljen u Britaniji i Sjedinjenim Dravama, to je ironija s obzirom da je roman jednim
delom i kritika kulturnog imperijalizma. Sama re potie iz australijskog slenga i
oznaava profesionalnu varalicu, prevaranta, laova, prepredenjaka. Roman prati ivotnu
priu Herberta Baderija (Herbert Badgery) i tri generacije njegove porodice, ali ujedno
istrauje lai i mitove na kojima se temelji australijska istorija i kultura. Na to se ukazuje
epigrafom koji je preuzet od Marka Tvena:

Australijska istorija je skoro ivopisna. (...) Uopte ne zvui kao istorija nego
kao najlepa la. (...) Puna je iznenaenja i pustolovina, neslaganja,

33

protivrenosti i neverovatnih dogaaja; ali sve je to istina, sve se zaista

dogodilo.18

Roman sugerie da je la koja se nalazi u samom sreditu australijske istorije

ideja da je Australija bila niija zemlja kada su doli Britanci, ime se zanemaruju
zemljina prava australijskih Aboridina. No, u naredna dva veka, kako razotkriva
roman, ova la je iznedrila i druge lai, a osobito verovanje da je Australija slobodna i
nezavisna zemlja. Istorija porodice Baderi je istorija dominacije udaljenih imperija
(britanske, amerike, japanske) nad Australijom: san Henrija Baderija da osnuje
australijsku avio-industriju osujeen je uvozom, prodavnica kunih ljubimaca koju otvara
njegov sin uspeno posluje zahvaljujui tome to sa dolaskom amerikih vojnika u
Drugom svetskom ratu dolaze i ameriki dolari, a praunuk nastavlja da vodi radnju samo
zahvaljujui japanskim investicijama. Varalica s jedne strane velia nepobedivi duh
pionira poput Henrija Baderija, ali s druge strane iznosi na videlo pukotine u
nacionalnom biu i kulturi koju su stvorili ti pioniri.
Roman poinje u godini 2025. i najveim delom je ispripovedan u prvom licu, s
relativno sveznajue pozicije. Pripoveda Herbert Baderi, star 139 godina, nalazi se kao
eksponat u ljudskom muzeju, a natpis na njegovom kavezu kae Varalica. Priu o sebi,
svojoj porodici i zemlji Herbert zapoinje 1919. godine, kada mu je 33 godine, a ono to
sledi ujedno je i pikarski roman, i porodina saga i pregled australijske istorije
dvadesetog veka, iji je autor, po sopstvenom priznanju, laov i prevarant. Pripoveda u
prvi plan istie svoju nepouzdanost:

Uasna sam laovina, oduvek sam i bio laovina. Odmah vam to govorim, da ne
bi bilo zabune. Caveat emptor. Moje godine su jedino u ta moete biti sigurni, ali
ne zato to ja tako tvrdim, nego zato to je struno potvreno (...) Ali to se

18

Australian history is almost picturesque. (...) It does not read like history, but like the most beautiful lies.
(...) It is full of surprises and adventures, the incongruities, and contradictions, and incredibilities; but they
are all true, they all happened.
34

ostalog tie, treba da znate da mi je laganje glavna stvar, moja specijalnost, moje
umee. Veliko je olakanje nai mu novu svrhu. (Carey, 1996: 3)19

Naravno da se italac pita koja je to svrha. Laganje se moe shvatiti kao metafora
knjievne proze, fiktivne tvorevine, te se Varalica moe protumaiti kao debata o istini i
romanu. Vi to nazivate la, a ja to nazivam dar (Carey, 1996: 24).20 Nepouzdani
pripoveda je Kerijevo postmodernistiko sredstvo kojim se ukazuje na tekstualnu
samosvest i fiktivnu prirodu teksta. Razbija se iluzija da su roman i dogaaji u njemu
verni odraz ivota, italac od samog poetka zna da je sve izmiljeno, konstruisano, i
smiljeno radi njegovog uitka i zabave. La u ovom romanu, i u celokupnom Kerijevom
opusu, meutim, ima daleko ozbiljniju ulogu od zabavljake. Posredstvom predivnih
lai izrie se istina. Iskrivljena stvarnost u knjievnom delu itekako izrie istine o
vanknjievnom svetu. Lai Herberta Baderija ne poruuju da istina ne postoji, jer bez
istine ne bi bilo ni lai. Keri je jedan od onih pisaca za koje Dejvid Maluf (David
Malouf) kae da su laoklepci ije vienje istine zahteva imaginativnu transformaciju
iroko prihvaenih verzija stvarnosti (Hassall, 1998: 84).
Povezujui naratorove fabulatorne sklonosti sa nainom na koji bela Australija
(pogreno) tumai vlastitu prolost i sadanjosti, Kerijev roman preispituje proces
kolonizacije, razotkriva odnos prema istoriji i pisanju istorije, kritiki sagledava kulturni
identitet, ispituje izgradnju mitova koji se nalaze u osnovi australijskog drutva i analizira
sliku koju su Australijanci izgradili o sebi. Nije sluajno to je Herbert Baderi zavrio
istoriju na univerzitetu u Sidneju, a omiljeni istoriar mu je izvesni M. V. Anderson, koji
istie lai na kojima se temelji austalijska istorija i ujedno ogoljuje najruniju stranu
procesa kolonizacije:

Nai preci su svi listom bili veliki laovi. Lagali su o tome koliko zemlje obrauju
i koliko grla stoke imaju. Lagali su o svom poreklu i od koje su im loze ene. No,
najimpresivnija je njihova prva la, jer je prosto monumentalna, a koja kae da je
19
I am a terrible liar and I have always been a liar. I say this early to set things straight. Caveat emptor. My
age is the one fact you can rely on, and not because I say so, but because it has been publicly authenticated
(...) But for the rest of it, you may well know, lying is my main subject, my specialty, my skill. It is a great
relief to find a new use for it.
20
You call it a lie. I call it a gift.

35

kontinent, kada su stigli prvi doseljenici, bio naseljen, ali da niko nije obraivao
zemlju, pa im je ta jednostavna mudrolija omoguila da izigraju zakonske
vlasnike, i da kada se ovi pobune protiv njih upotrebe muskete ili otrovano
brano, i da ih zbog toga ne pee savest. Upravo u kontekstu ovog ogromnog
kamena temeljca moramo zapoeti izuavanje australijske istorije. (Carey, 1996:
422)21

Vudkok

(Woodcock,

2003:

57)

ovaj

roman

naziva

postkolonijalnim

razotkrivanjem nacionalne mitologije, podrazumevajui isto to i Gejl (Gaile, 2005: 39)

pod demitologizacijom Australije. Naruava se stereotipna predstava o tome da biti
Australijanac znai biti beli mukarac, ponosan i slobodoljubiv. U ovom romanu tipovi
Australijanaca iz mita ili legende22 se razotkrivaju ne samo kao nereprezentativni
nego i kao komercijalizovane izmiljotine jedne pretenciozne i umiljene nacije
nesigurne u svoj postkolonijalni status. Na kraju romana svi ti tipovi iz legende
izloeni su kao retke vrste u Najboljoj prodavnici kunih ljubimaca na svetu: strigai
ovaca (sa svojim) suvim, lakonskim anti-autoritativnim duhom kao i pronalazai,
zanatlije, radnici iz bua, Aboridini (Carey, 1996: 558).23
Upravo iz te slike nastao je i celokupan roman. Zapoeo sam sa slikom svoje
zemlje kao prodavnice kunih ljubimaca, gde ljudi ive u kavezima, dobro hranjeni,
ubeeni da su sreni dok pri tom poriu pravu prirodu zatvora u kome se nalaze - kae
Keri (Willbanks, 1991: 49).24 Time to prikazuje kako je zemlja oteta od aboridina, a
zatim prodata stranim kompanijama koje su uzimale rudna bogatstva, izume, floru i
faunu, a domae stanovnitvo umirivali dajui im dovoljno hrane i udoban kavez, Keri u
21

Our forefathers were all great liars. They lied about the lands they selected and the cattle they owned.
They lied about their backgrounds and the parentage of their wives. However it is their first lie that is the
most impressive for being so monumental, i.e. that the continent, at the time of the first settlement, was
said to be occupied but not cultivated and by that simple device they were able to give the legal owners
short shrift and, when they objected, to use the musket or poison flour, and to do so with a clear
conscience. It is in the context of this great foundation stone that we must begin our study of Australian
history.
22
Russel Ward, The Australian Legend (1958) slika tipinog Australijanca stvorena u ovom delu je ono
to se obino naziva mitom ili legendom.
23
the shearers (...) dry, laconic anti-authoritarian wit (...) inventors, manufacturers, bushmen, aboriginals.
24
Australijska prozna knjievnost obiluje slikama utamnienja to je verovatno naslee iz doba kada je
zemlja bila kaznena kolonija, a njeni stanovnici zarobljeni na margini diskursa metropole (Hasall, 1998:
115).
36

ovom romanu dovodi u pitanje prihvaenu, zvaninu verziju istorije. Podseanje na to da

postoje razliiti uglovi gledanja na svet, na istoriju, na Australiju deava se kada Lija
Goldstajn (Leah Goldstein), sa kojom Baderi osniva pozorinu trupu i putuje zemljom
tridesetih godina dvadesetog veka, pronalazi njegove beleke i shvata da on ne samo da
je plagirao ono to je ona napisala nego je i iskrivio ono to je ukrao. Lija mu alje
revoltirano pismo, koje Baderi uvrtava u svoj rukopis:

Nije mi krivo to si ukrao toliko toga to sam ja napisala (...) nisi me udostojio da
preuzme neto u celosti nego si uzimao komadi odavde komadi odande,
skraivao, menjao i tako dalje. Ukrao si kao varvarin, izrezao grozd iz sredine
platna. (Carey, 1996: 509-510)25

Lijino i Baderijevo nadmetanje za narativna prava i propratno pitanje

aproprijacije stvara kod itaoca oseaj da u pozadini Baderijevog teksta postoji i neki
raniji tekst, pratekst, kao i to da je njegova pria samo delimina, netana i pristrasna
verzija postojeeg prateksta. Ono to italac ita je Baderijeva knjiga, ali je istovremeno
svestan da iza nje postoji ira i vea pria. Shodno tome, postoji i ira i vea nacionalna
istorija, koja je takoe razliita od one jedine dostupne zvanine. Kerijevo vienje
istoriografije, dakle, podrazumeva da uvek postoji jaz izmeu jezika i sveta zbog ega se
uvek mora imati na umu da su istorija, kultura i ljudska stvarnost tvorevine a ne datost.
Varalica podriva mitove australijskog drutva, njegovu istoriju i kulturni i
individualni identitet prikazujui ih kao konstrukcije pri emu se Keri ovde slui
metaforom graditeljstva. Herbert Baderi u nekoliko navrata pokuava da sagradi kuu,
ali mu to nikada ne polazi za rukom. Ako kua sugerie elju za postojanim i
jedinstvenim identitetom, onda se treba sloiti sa Riardom Vajtom (v. Krassnitzer, 1995:
90-93) da ne postoji pravi australijski kulturni identitet, da je nacionalni identitet
izmiljena stvar, da ga moete trampiti, zameniti za neki drugi, i da se stalno menja, kao i
sam Baderi koji u ovom romanu prolazi kroj viestruke i mnogobrojne metamorfoze.26
25

I do not mind that you have stolen so much of what I have written (...) you have not done me the honour
of thieving things whole but have taken a bit here, a bit there, sipped, altered and so on. You have stolen
like a barbarian, slashing a bunch of grapes from the middle of canvas.
26
O metamorfozama u romanima vidi Hassall, 1998.
37

Ispitivanje prirode istoriografije, podozriv odnos prema istoriji, potraga za

identitetom, poigravanje sa tradicionalnim anrovima i njihova aproprijacija, kao i
isticanje fiktivne prirode istorije i umetnikog dela ine ovaj roman podjednako
postmodernistikim i postkolonijalnim tivom.
Prema miljenju Luka Hermana (Herman, 1993: 110-111), Piter Keri u Varalici
objedinjava tri odlike koje ine dobitnu kombinaciju za svetski uspeh jednog
australijskog romana: privlanost za iroku publiku (zahvaljujui Kerijevom umeu da
napie izvrsnu zabavnu priu), visok stepen knjievne rafiniranosti (koja se ogleda, na
primer, u autorefleksivnosti) i tematizacija australijskog identiteta. To su, po ovom
kritiaru, karakteristike koje objanjavaju Kerijev uspon od statusa nepoznatog autora u
Britaniji do ueg izbora za Bukera. Herman, takoe, smatra da bez romana Varalica Piter
Keri ne bi dobio Bukera za svoj sledei roman.
Kerijeva spisateljska karijera nastavlja uzlaznom putanjom kada roman Oskar i
Lusinda (Oscar and Lucinda, 1988) postaje drugi australijski roman, posle indelerove
barke (Schindlers Ark, 1982) Tomasa Kenilija (Thomas Keneally), koji je nagraen
Bukerom.27 Ovaj roman takoe preispituje tekovine australijske istorije. Dikensovski po
obilju likova i dogaaja, duini i obuhvatnosti panorame drutva, ali postmodernistiki i
postkolonijalni po pripovednoj tehnici, strategijama, intenciji i angamanu, roman se
kree na liniji Engleska-Australija pratei odrastanje i sudbinu dvoje glavnih
protagonista, naslovnih junaka, Oskara i Lusinde. Oskar Hopkins je bledi, mravi,
crvenokosi deak kojeg u Devonu odgaja izuzetno strogi udovac, prirodnjak i lan
Plimutskog bratstva.28 Napustivi oevu veru u kojoj je zalogaj boinog pudinga
stravian greh, Oskar se seli kod anglikanskog svetenika i njegove ene. Oskar odlazi na
studije teologije, ali na koledu postaje i opsesivni kockar, koji se redovno kladi na
konjskim trkama i vodi preciznu evidenciju konja i dokeja. U klaenju Oskar ne vidi
nita loe jer novac koristi da bi platio svoje obrazovanje i postao svetenik. Osim toga,
sama vera je kockanje:

27

Po romanu je snimljen i istoimeni film u reiji Dilijan Armstrong (Gillian Armstrong).

Lik Oskarovog oca zasnovan je na liku Filipa Gosa (Philip Gosse). Jedna od intertekstualnih referenci su
memoari Filipa Gosa, Otac i sin (1907), odakle je preuzeta i epizoda sa boinim pudingom. Sukob izmeu
oca i sina je sukob izmeu osnovnih postavki hrianstva i teorije evolucije, odnosno izmeu vere i nauke.
28

38

Mi moramo da se kockamo svakog trenutka ovog vremena koje nam je dato na

zemlji. Svi moramo da uloimo u nedokazivu injenicu Negovog postojanja.
(Keri, 2004: 240)
Mi se kladimo () da postoji Bog. Svoj ivot ulaemo u tu opkladu.
Proraunavamo izglede, dobitak, mogunost da jednom obitavamo u raju sa
svtiteljima. (Keri, 2004: 240)29

Poto se zaredio, bacanjem novia Oskar odluuje da otputuje u Australiju i

postane misionar. Na brodu Levijatan, dok pokuava da se izbori sa patolokim strahom
od vode, upoznaje kompulzivnog kockara, Lusindu Leplastrije, bogatu naslednicu iz
Novog Junog Velsa, ija je majka naprednih shvatanja bila prijateljica Dord Eliot, a
otac pokuavao da obrauje zemlju. Lusinda kri viktorijanske konvencije pristojnosti i
dolinog ponaanja za devojku, nosi blumerke, a od novca koji je dobila posle prodaje
oevine kupila je fabriku stakla.
Kada bivaju uhvaeni u partiji karata izbija skandal, pa Oskar biva prinuen da
prihvati inovniki posao kod Lusinde i ivi u njenoj kui. Iako se zaljubljuju jedno u
drugo ne nalaze naina da to izraze. Poto je posetio Lusindinu fabriku, Oskar predlae
da sagradi staklenu crkvu i transportuje je kroz bu do zabaenog gradia u kome
slubuje svetenik Denis Haset (Hasset), u kojeg je, kako Oskar pogreno veruje, Lusinda
zaljubljena. Putovanje e biti teko i opasno, ali Oskar se kladi sa Lusindom da e uspeti.
Ekspediciju predvodi surovi i ambiciozni gospodin Defris (Jeffris), koji ubija
Aboridine, a Oskara kljuka laudanumom, navodno da ublai Oskarov strah od vode.
Ogoren zbog Defrisove okrutnosti i pod dejstvom opijata, Oskar ubija Defrisa, a onda
plovi uz reku unutar staklene crkve, koja je sklopljena i postavljena na splav. Kada stie
na odredite, zavodi ga udovica Mirijam edvik (Miriam Chadwick) i Oskar osea
obavezu da se vena s njom. Nekoliko sati kasnije Oskar e se udaviti unutar staklene
crkve koja e potonuti. Lusinda, koja je u opkladu uloila svoju imovinu, gubi opkladu
jer je Oskar izvrio zadatak, te celokupno Lusindino bogatstvo prelazi u ruke Miriam
edvik.
29

U pitanju je takozvana Paskalova opklada, to jest Paskalova teorija o verovanju u Boga koja kae da iako
se boje postojanje ne moe dokazati, ovek nema nita da izgubi samo da dobije kladei se da Bog
postoji.
39

Narator, smeten u osamdesete godine dvadesetog veka, Oskarov je praunuk, koji

pria dogaaje iz perioda od 1856. do 1866. Ovo je prvi, ali ne i poslednji Kerijev roman,
koji se hibridnim postmoderno-postkolonijalnim pristupom direktno bavi devetnaestim
vekom. Po uspostavljenom narativnom okviru slian je romanu Blaenstvo, iako ovde na
poetku, a ne na kraju, saznajemo da priu pria potomak junaka, to ipak ostavlja mesta
za iznenaenje na kraju, kada italac sazna da njegova prabaka nije glavna junakinja
prie, Lusinda, nego mnogo manje simpatini uljez u Oskarevu i Lusindinu priu,
Mirijam edvik.30 Kako se vraa sve dalje u prolost, narator se sve vie pretvara u
sveznajueg pripovedaa, pa kod itaoca nema sumnje da mnoge razgovore i dogaaje
pripoveda zamilja ili izmilja, jer ih drugaije ne moe znati. Nekad pria svojim
glasom, a nekada koristi druge likove kao fokalizatore. Ponekad navodi izvore za svoju
priu, a to dokumentovanje slui da se podvue dijalog izmeu naratorove savremene
perspektive i grae iz prolosti.
U Oskaru i Lusindi Keri koristi realistino pripovedanje31 svojstveno
viktorijanskom romanu, ali s postmodernistikom namerom da suptilno i dosledno
parodira odabrani anr i s postkolonijalnom namerom da podrije imperijalni oblik
naracije. Zbog prisutne intertekstualnosti i parodijskih obeleja, Oskar i Lusinda zahteva
itanje na dva koloseka, nikad ne gubei iz vida metafikcionalnost, jer na veoma
postmodernistiki i postkolonijalni nain roman vodi dijalog sa i opire se konvencijama
koje koristi. Suprotno viktorijanskoj konvenciji ovaj ljubavni par, posle obilja sluajnosti
i neverovatnih obrta, koji su isto tako svojstveni viktorijanskom romanu, ne ivi sreno
do kraja ivota. Oskar i Lusinda, predstavnici dve najvanije viktorijanske institucije,
crkve i industrije, meutim, predstavljeni su kao parodijske figure. Suprotno tipinom
misionarskom harizmatinom junaku, Oskar je aljenja vredno stvorenje, slab i pasivan

30

Su Rajan-Fazijo (Ryan-Fazilleau, 2005: 11-30) stoga Lusindin lik naziva katalizatorom u naratorovoj
prii o sopstvenoj porodinoj istoriji, to je naravno u sukobu sa italakim romantinim oekivanjima.
italac time biva marginalizovan naratorovom egocentrinou. Rajan-Fazijo u tome vidi metaforu
postkolonijalnog odnosa prema istoriji, isticanje marginalizovanih diskursa, i subverziju ustaljenih mitova.
31
Najizraenije odlike realistinog pripovedanja koje Keri koristi u romanu su upotreba sveznajueg
pripovedaa, tok naracije bez autorskih upadica, detaljni opisi likova, procesa, dogaaja i situacija,
realistini dijalozi.
40

antijunak, dok je Lusinda netipina industrijalka, koju fabrici stakla privlai lepota
umetnosti, a ne elja za zaradom.32
Do kraja romana postaje jasno da je pripoveda fabrikator fikcije koji ne prenosi
nego konstruie istoriju svoje porodice. Narator se zanima za svog pradedu jer ne veruje
u priu o Oskaru koju mu je majka ispriala, i uopte je podozriv prema lokalnoj istoriji.

Majka je pripovedala istoriju te crkve na nain koji je u meni uvek izazivao

neprijatnost. Stil joj je bio previe oseajan. U njemu je bilo neega lanog. Mora
da nam je svima to bilo jasno, ali nikada nismo o tome govorili. (Keri, 2004: 8)

Odavno sam nauio da ne verujem lokalnoj istoriji. Darkvud se, rei e vam u
Zaviajnom drutvu, zove Darkvud zato to je tamo lie tamno, ali ne tako davno
mogli ste uti da ga ljudi zovu Darkis Point, pre nego to je tamo otiao deda
Horasa Klarka sa svojim pajtosima toga bi se morale setiti sve stare porodice
kad se svaaju oko prevlasti u oblasti i gurnuo sa litice u ponor celo jedno
domorodako pleme mukaraca, ena i dece. (Keri, 2004: 8)

Ispriana ili zapisana, istorija postaje verbalizovana i fikcionalizovana, pri emu

se sa sigurnou ne moe tvrditi da pria ili tekst odgovaraju stvarnim dogaajima koje
opisuju. Keri prikazuje da istoriografija moe biti opasna i upozorava da je i istorija samo
ljudska konstrukcija i da se moe promeniti kako se menjaju interesi njenih konstruktora.
U Oskaru i Lusindi Keri koristi istorijska mesta i injenice33 i mea ih sa fikcijom da bi
napisao alternativnu istoriju poetaka bele Australije. Cilj mu je da istakne da australijske
istoriografija nije nita manje fiktivna od jednog istorijskog romana.
Lik Dord Eliot evocira tradiciju s kojom roman stupa u ironini dijalog i pod
maskom istorijskog romana devetnaestog veka koji eli da dekonstruie, Oskar i Lusinda
32

Hermina Krasnicer (Krassnitzer, 1995: 58) u liku Oskara Hopkinsa vidi parodiju Isusa Hrista. Oskar
dolazi da ponudi spasenje ljudima u Australiji, ali ga oni odbijaju; za razliku od Isusa koji je hodao po
vodi, Oskar ima patoloki strah od vode; Oskarovo putovanje kroz unutranjost Australije parodira Isusovo
etrdesetodnevno iskuavanje u pustinji, ali dok Isus odoleva iskuenju, Oskar se predaje Mirijam edvik;
Oskar krsti Aboridinku i daje joj ime Marija Magdalena; Oskar umire na Veliki petak.
33
Neki od primera su: Pakstonova Kristalna palata na Svetskoj izlobi u Londonu; poplave iz 1862. i
1955., Amelija Blumer, izumiteljka blumerki, Henri Parks, otac australijske federacije, viktorijanska
spisateljica Dord Eliot, australijski istraivai Berk i major Miel, prva fabrika stakla u Sidneju,
imena ulica i lokala u Sidneju itd.
41

iznutra podriva njegove osnovne postavke. Istorija se sagledava ne kao niz pouzdanih
injenica, dogaaja i motiva nego kao tekst podloan hirovima i potrebama istoriara kao
to je knjievni tekst podloan hirovima i potrebama pisaca. Iz toga se zakljuuje da je
prolost ideoloka konstrukcija, nestabilna i podlona promenama u zavisnosti od
potreba vremena.
Parodijski odnos prema viktorijanskom romanu slui postkolonijalnoj svrsi
obrtanja knjievne hijerarhije, odnosno subverzije analogije prema kojoj su
postkolonijalne knjievnosti deca/grane imperijalnog roditelja/stabla. Ovim romanom
Keri ne prepravlja kanon britanske knjievnosti nego ga menja i proiruje, i ukazuje na
postojanje drugih mogunosti. S obzirom na to, Oskar i Lusinda je vie postkolonijalni
roman u kome postmodernistike odlike slue samo da istaknu uglavnom politika i
ideoloka pitanja koja pisac postavlja. Zvanina, imperijalna verzija istorije predstavljena
je u romanu majinom verzijom Oskarove line istorije, te se naratorova reenost da
ispria alternativnu verziju moe smatrati dekonstrukcijom, rainjavanjem, odnosno
relativizovanjem zvaninog teksta istorije koji je sainjen iz evropske perspektive.
Revizionistiki pristup istoriji dekonstruie uvreene mitove kao to su verovanje da je
australijsko nacionalno bogatstvo zasnovano na nedunom unapreenju prirodnih
bogatstava. Iz poglavlja o Lusindinom detinjstvu italac saznaje da je zemlja koju su
belci obraivali oteta od uroenika, koji su proterani, otrovani, pobijeni. Nadalje, kritika
hrianstva zbog zanemarivanja i nametanja preko ve postojeeg sistema verovanja
oigledno se kosi sa slikom Oskara kao anglikanskog pionira, to je majina verzija.
Staklena crkva koja plovi ka unutranjosti kontinenta simbolie dolazak hrianskih pria
u nehrianske predele.

Moj pradeda se kretao uzvodno rekom Belinder kao slepac u sredinjem brodu
crkve Notr Dam. Nije nita video. Zemlja kojom je putovao bila je zasiena
svetim priama, mnogo starijim od onih koje je nosio u svojoj konoj Bibliji,
klizavoj od znoja. Niti je nasluivao njihovo prisustvo. Neke od tih pria bile su
sasvim male, kao providna bia koja ive u lokvama pod stablima gvozdenog
drveta pored reka. Te prie su bile kao buve, vai, tako majune da su mogle da
obitavaju na mestima (u unutranjosti semenki klasova trave) preko kojih e
42

kasnije gaziti a da nita ne primeti. U tom predelu svaka stena imala je neko ime,
a veina imena krila je duhove, aveti, znaenja. (Keri, 2004: 460-146)

Kerijevo preispitivanje aspekata istorije naseljavanja Australije obuhvata i

sueljavanje razliitih taaka gledita, tako da priu o Oskarovom dolasku u bu
saznajemo i iz ugla Kumbajngiri Bilija (Kumbaingiri Billy), jo jednog glasa sa margine,
iju je priu o tome kako je nekad davno Isus doao u Belinden (Keri, 2004: 437)
narator uo kao desetogodinji deak.
Takoe se dekonstruie kolonijalni mit o pustolovinama neustraivih istraivaa
koji se izlau opasnosti da bi mapirali nove teritorije i irili civilizaciju. Umesto hrabrosti
i istrajnosti, na granici bele civilizacije vlada pijanenje i razvrat. Defris, voa
ekspedicije, vri tradicionalnu aproprijaciju pokorene zemlje i naroda. Imenuje mesta
koja ve imaju imena, mapira, kri umu, sakuplja biljne vrste, a u svojim opisima
aboridine sputa na nivo prezrivog plemena i time opravdava ubistva i pokoravanje.
Narator opisuje masovno unitenje i ubistva, ali sve to je nepostojee u istraivaevom
dnevniku, koji dogaaje zapisuje imperijalnim idiomom i pravi tekstualni zapis o zemlji i
njenim stanovnicima. Jazom izmeu dogaaja i dnevnikog zapisa o njima stvara se
sumnja o postojanju alternativnih tumaenja celokupnih istraivakih dnevnika. Stoga je,
kao to navodi Helen Tifin (Tiffin, 1988: 176), u postkolonijalnoj knjievnosti esta
tematizacija iskoraenja iz okvira pisanih svedoanstava. Keri se toj temi vraa u
romanima Istinita pria o Kelijevoj bandi i Dek Megs.
Zbog revizionistikog pristupa zvaninoj istoriji i dekonstrukcije centralnih
mitova na kojima se temelji bela Australija, Oskar i Lusinda, roman objavljen u godini
kada je Austalija proslavljala dve stotine godina od osnivanja prve belake naseobine,
smatra se Kerijevim anti-poklonom svojoj zemlji (v. Petersen, 1991: 110).
Roman Poreznik (Tax Inspector, 1991), nailazi na mlak prijem kod australijskih
kritiara koji su ocenili da Keri neprimereno primenjuje ameriki model na australijsku
situaciju (Liddelow, 1991: 93-100).34 Kod amerikih i engleskih kritiara roman je,
meutim, naiao na povoljan prijem. Ovim romanom Keri je definitivno pokazao da se
ne ponavlja kao pisac, jer posle satire (Blaenstvo), pikarskih avantura (Varalica) i
34

Od 1989. godine Piter Keri ivi u Njujorku.

43

ljubavne tragedije (Oskar i Lusinda), Keri je napisao psiho-triler (Hassall, 1998: 143),
pun sukoba i nasilja. Udaljio se i od postmoderne i postkolonijalne tematike, a u pravcu
socijalnog romana o savremenom sidnejskom drutvu.
Roman prikazuje etiri dana u ivotu porodice Keprajs (Catchprice) u toku kojih
se porodini posao trgovine polovnim automobilima nalazi pod istragom dravnog
poreznika, Marije Takis (Maria Takis). lanovi izrazito disfunkcionalne porodice
Keprajs dre predstavnitvo Deneral Motorsa u Franklinu, gradiu kojeg je progutao
Sidnej, pretvorivi ga u svoje runo predgrae. Keprajsovi su galerija gubitnika i
udaka. Najstarija i najdominantnija je Frida Keprajs, Baka, koja polusenilna sa
osamdeset i est godina pokuava da dri sve konce u rukama. Ve godinama u torbici
nosi nitroglicerinske tapie i fitilje i italac je svestan da e, kao to to biva sa pukom u
ehovljevoj predstavi, kao to primeuje Robert Tauers (Towers, 1992: 35), do kraja
opaliti.
Ostatak porodice sainjavaju Bakina etrdesetpetogodinja erka Keti (Cathy),
koja oboava Elvisa Prislija, oblai se kao kaubojka i jedino eli da pobegne od
prodavnice automobila i majinih kandi, da bi postala pevaica kantri i vestern muzike
(uprkos nedostatku talenta); Ketin gadni mu; Ketin brat, a Bakin sin, Mort (Mort),
pleat i snaan mukarac, koji odie oseanjem krivice i depresije; i Mortova dva sina,
Doni (Johnny) (zvani Vinabarnu jer se pridruio Hare Krini) i esnaestogodinji Beni
(Benny), koji je daleko najudniji od svih. Jo jedan Keprajs pojavljuje se neto kasnije
u romanu. To je Dek (Jack), omiljeni Bakin sin, koji je davno otiao od kue i postao
uspean preduzetnik u Sidneju.
Dva dana nakon to je Keti je otpustila Benija iz odeljenja za rezervne delove on
se pojavljuje transformisan, kose obojene u belo, izdepiliranog tela i, to e se kasnije
videti, istetoviranih aneoskih krila du celih lea. Uz pomo kaseta sa kursa
samoaktualizacije on sada veruje da poseduje ogromnu mo, kao pali aneo. Patetian,
ali i zastraujue opasan, Beni ivi u podrumu ispod radionice.

Dobrodoao u Bunker, ree Beni.

Izgledalo je gore nego to je Vi mogao da zamisli. Bilo je zaguljivo i sparno kao
u perionici. Betonski pod je bio je itav centimetar pod vodom. Svuda su bile
44

postavljene daske na polomljenim ciglama. S jedne strane nalazio se kau sa

braon prugama, izdignut na ciglama. Cigle su bile umotane u zelene kese za
smee. Elektrini kabl se rastezao svuda, obavijen u plastinu foliju, krajeva
ufronclanih kao rita (...) Dva elektrina radijatora stajala su na oljutenoj zelenoj
komodi, okrenuta ne ka sobi nego prema zidovima gde se crveni odsjaj dve
usijane reetke video na onome to je Vi prvo pomislio da je cvetni dezen na
vlanim tapetama. Nisu bile tapete. Zidovi su bili ispisani, crvenom, plavom,
zelenom, crnom bojom, cela mrea rukopisa, sloj za slojem. U uglu (...) se nalazio
nekakav beli predmet od fiberglasa, nalik na istopljenu dasku za surfovanje u
obliku plitkog slova 'n'.35 (Carey, 1992: 101)

Tako izgleda gotski svet porodice Keprajs u koji ulazi Marija Takis, zdrava,
mlada i dobroudna devojka, koju alje Poreska uprava sa zadatkom da pregleda
poslovne knjige Keprajsovih. Ona je u osmom mesecu trudnoe, a otac njenog deteta je
ve oenjen. Njen dolazak prekida proceduru koju je Keti pokrenula da bi Baku smestila
u staraki dom. Izmeu Bake i Marije razvija se prijateljstvo, te Marija odluuje ne samo
da spasi Baku od starakog doma nego i da prekine poresku istragu koja e unititi
Keprajsove. Na kraju romana, Marija, koja se u meuvremenu zaljubila u Deka,
jedinog Keprajsa sa svetlom budunou, nalazi se u Benijevom podrumu koji pokuava
da je ubije dok se ona poraa. Ta drama se odvija u trenutku kada zahvaljujui Bakinom
nitroglicerinu sve leti u vazduh. Tako doslovno pada kua i porodica Keprajs, iz
ruevina izlazi samo Marija i novoroene.
Keprajsovi zaista jesu mentalno i psihiki izopaena ljudska bia na granici
monstruoznog, ali u spletu kominog, sentimentalnog, senzacionalno perverznog i

35

Kasnije se ispostavlja da je istopljena daska za surfovanje seksualna naprava opremljena i kaievima

kojima se rtva vee tako da ne moe da se pomeri.
Welcome to the Bunker, Benny said.
It was worse than anything Vish could have imagined. The air was thick as a laundry. The concrete floor
was half an inch deep in water. It was criss-crossed with planks supported by broken housebricks. A
brown-striped couch stood against one end, its legs on bricks. The bricks were wrapped in green plastic
garbage bags. Electric flex was everywhere, wrapped in Glad Wrap and bits of plastic with torn ends like
rag. (...) Two electric radiators stood on a chipped green chest of drawers, facing not into the room but
towards the walls where you could see the red glow of two bars reflected in what Vish, at first, thought was
wet floral wallpaper. It was not wallpaper. It was handwriting, red, blue, green, black, webs of it, layer on
layer. In the corner (...) was a white fiberglass object, like melted surfboard in the shape of a shallow 'n'.
45

stravinog, Keri, poput Meri eli u Frankentajnu prikazuje udnje i patnje bia koja su
nakazna i iji ivoti su nepovratno osujeeni. Tokom romana otkriva se da je kao mlada
supruga Baka Keprajs elela da ima farmu cvea, ali je umesto toga morala da vodi
farmu pilia, a kasnije i servis za popravku i prodaju automobila. Umesto mirisa cvea
dobila je miris gumenih cevica, motornog ulja, benzina i otrovnih isparenja.
Eksplozivom koji nosi nekada je htela da raznese tri stara panja kako bi tu posadila
cvee. Otkriva se isto tako da sve to Beni hoe jeste da bude lep i cenjen. Kada mu otac
posle transformacije kae da izgleda kao peder, Beni je na ivici suza.

eleo je da zavee oca i da mu sipa vodu na lice sve dok ne kae da mu je ao.
Oseao se poput pua kome su skinuli kuicu. Bio je ruiast i sluzav i blistav.
ak mu je i vazduh nanosio bol. Dolo mu je da umre. Ne samo zbog oca. Zbog
svega. Oseao je kako ga obuzima depresija, poput plesni, poput prokislog mleka,
poput mokrih prljavih izguvanih arava u podrumu. Poeleo je da ode u podrum
i zakljua vrata.36 (Carey, 1992: 50)

italac ubrzo zatim saznaje da je Benija otac seksualno zlostavljao jo od kada je

imao tri godine, kao i da su i Mort i Keti isto tako bili zlostavljani od strane svog oca. U
sceni koja sledi, Beni s puno prezira zavodi oca, kojeg uzbuuje Benijevo glatko telo.
Postavlja se pitanje da li zbog ponuenih objanjenja Keprajsovi zasluuju saoseanje i
oprotaj, da li razumeti znai i oprostiti. Bez obzira na odgovor, Poreznik ostaje jedak
portret jednog trulog drutva u procesu raspadanja, moralno dezorijentisanog drutva
voenog gramzivou. Marija Takis, na mahove neuverljiva kao lik, predstavlja uporinu
taku u realnosti i moralni centar (Prose, 1992: 26). Posredstvom njenog lika italac
shvata da Keprajsovi nisu nitkovi kako se ini na prvi pogled nego samo senke
sveprisutne iskvarenosti i zla u svetu oko njih. Tako je, prikazavi tri generacije incesta u
porodici Keprajs naspram ireg konteksta korumpiranog sidnejskog drutva, Keri

36

He wanted to tie his father up and pour water over his face until he said he was sorry. He felt like a snail
with its shell taken off. He was pink and slimy and glistening. Even the air hurt him. He felt like dying. It
was just his father. It was everything. He could feel depression came down on him like mould, like bad
milk, like the damp twisted dirty sheets in the cellar. He wanted to go to the cellar and lock the door.
46

oslikao drutvo s kraja osamdesetih godina dvadesetog veka, spojivi dva osetljiva
pitanja: kapitalizam koji je izmakao kontroli i zlostavljanje dece.
Neobini ivot Tristana Smita (The Unusual Life of Tristan Smith, 1994), podelio
je australijsku kritiku na one koji su bili razoarani ovim romanom i one koji su ga
smatrali do tada najboljim Kerijevim romanom.37 Vudkok (Woodcock, 2003: 108) ovaj
roman naziva najudnijim Kerijevim romanom, dok Bil Akroft (Ashcroft, 2005: 199)
smatra da roman pokree sveobuhvatna kulturoloka teza: da su kultura, identitet i
odnosi moi koji iz njih proizlaze proizvod simulacije, kao i da se u knjizi, putem
prikaza dve dimenzije simulacije, presecaju postmoderno polje simulacije u kome
znaenje implodira i gde se nita ne moe uiniti i postkolonijalno polje reprezentacije u
kome simulacija i performativnost postaju strategije kulturoloke borbe (Ashcroft, 2005:
202).
Tristan Smit je drutvena satira koja podsea na Guliverova putovanja po tome
to je izmiljena pria koja se deava u nepostojeim zemljama, no umesto putnika iz
naeg sveta, glavni lik, Tristan Smit, stanovnik je zemlje po imenu Efika (Efica), a
njegovo odrastanje u Efici i pustolovine u udaljenom Vurstandu (Voorstand) ine radnju
romana koji je delimino bildungsroman, delimino pikarski roman, a delimino i
alegorija o potrazi za nacionalnim i individualnim identitetom. Keri stvara sloen svet s
mnotvom detalja, ak prilae mape i renik, izmilja dijalekte, belei istoriju i narodna
predanja imaginarnog sveta. Slino Australiji i Americi, Efika i Vurstand su bive
evropske doseljenike kolonije, gde su starosedeoci potpuno istrebljeni. Dva naroda su,
stoga, slina i za oekivati je da postoji tendencija da se identifikuju jedan sa drugim pre
nego da konstruiu jedan drugi kao rasno, kulturoloko, versko ili lingvistiko Drugo.
No, poto je odbacio inferiorni status kolonije, Vurstand je izrastao u svetsku silu, dok
skupina ostrva koja ine Efiku, zavise od Vurstanda odakle stiu roba, investicije i pop
kultura. Uz to, Vurstand je na Efici izgradio svoje vojne baze, a koristi je i kao deponiju.
U pogledu kulture i politike, dve bive kolonije se, dakle, nalaze u neokolonijalnom
poloaju drave-klijena (Efika) i drave-zatitnika (Vorstand).
Tristan Smit, Efikanac, fiziki izoblieno dete pozorine glumice Felisiti Smit i
jednog od tri mogua oca, pria svoju ivotnu priu: Roen sam usred kotskog
37

Keri je 1995. godine objavio i knjigu za decu The Big Bazoohley.

47

komada, na kraju generalne probe (Carey, 1995: 7).38 Samo nekoliko sati kasnije izlazi i
na scenu, kada Tristanova majka, inae Ledi Magbet, ali zbog trudnoe u ulozi Prve
vetice, nesigurnim koracima pravo iz porodiljskog kreveta izlazi na scenu i mae
novoroenetom:

ULAZI TRISTAN SMIT odvratno stvorenje, klizavo i znojavo jer su ga dugo

drali u gumenom ogrtau, toliko straan prizor da je publika primetila kako se
Vetice bore da obuzdaju oseaj odvratnosti.
Mali je, ali ne mali kao beba, nego kao jedan od onih smeuranih bezdlakih pasa
koje prikazuju u zabavnim emisijama na televiziji. (Carey, 1995: 31)39

Tristan ne moe da hoda niti da pravilno artikulie glasove i normalno govori, ali jo kao
desetogodinji deak izraava elju da bude glumac, tako da ga u majinom pozoritu, Fu
Fole (Feu Follet), ue scenskim pokretima i pravilnom disanju. Tristanova majka,
poreklom iz Vurstanda, umetniki je direktor i glavna zvezda Fu Folea. Ona je estoki
protivnik kulturne hegemonije Vurstanda i angauje se na ouvanju izvorne efikanske
umetnosti, a uz to je i politiki aktivista i podrava agitprop predstave koje protestuju
protiv vojnog prisustva Vurstanda u Efici. Kandiduje se za parlament, a glavna taka
njenog programa je otpor Vurstandu, no pre izbora ubijaju je agenti tajne slube
Vurstanda.
Drugi deo romana, u duhu pikarskog anra, govori o Tristanovim pustolovinama
u Vurstandu. Sa dvadeset godina, nakon godina provedenih prikaen na tajnu
revolucionarsku raunarsku mreu gde je prikupio podatke o Vurstandu, odluuje da
krene na opasan put u majinu domovinu, gde se nalazi i njegov bioloki otac, Bil,
glumac u Fu Foleu, koji se sada pridruio najpopularnijoj i najmonijoj pozorinoj
instituciji, Cirkusu (Sirkus). Na put kree sa svojim surogat ocem i bolniarem (za koga
se ispostavlja da je prelepa pijunka koja radi za efikanske revolucionare). Sa lanim
38

I was born in the Scottish Play, at the end of a full rehearsal.

ENTER TRISTAN SMITH a gruesome little thing, slippery and sweating from his long enclosre in
that rubber cloak, so truly horrible to look at that the audience can see the Witches must struggle to control
their feelings of revulsion.
He is small, not small like a baby, more like one of those wrinkled furless dogs they show on television
talk shows.
39

48

vizama ulaze u Vurstand i poinje najei Kerijev napad na ameriku kulturu. Jezik
Vurstanda, holandsko-engleski, nalik je na jezik u Junoj Africi, a u narodnim priama o
miu, patku i psu (Bruder Mouse, Oncle Duck, Bruder Dog) zapisana je, u stvari,
krvoedna istorija izgradnje imperije i samozadovoljne kulture i vere Vurstanda. Njihova
vera temelji se na potovanju prava ivotinja u Vurstandu niko ne jede meso, nema
domaih ivotinja niti kunih ljubimaca. Ljudska prava i nasilje nad ljudima su neto
sasvim drugo.
Cirkus, kljuna i sveprisutna institucija koja zadire u svaku poru ivota
stanovnika Vurstanda, je tehnoloki pozorini spektakl sa akrobatima, glumcima, video
projekcijama i svetlosnim i zvunim efektima. Glavni Cirkus nalazi se u glavnom gradu
Vurstanda, a postoje i putujue varijante koje obilaze Efiku i zadivljuju stanovnitvo
provincije. Uprkos kritikama, naroito u Efici, gde postoji podrka domaem pozoritu sa
glumcima od krvi i mesa, zavodljiva mo Cirkusa je velika, te je i sam Tristan kao dete
tajno otiao da pogleda predstavu putujueg Cirkusa.
U Vurstandu, Tristan opet odlazi na predstavu, gde se figure Mia i Patka
ponekad fiziki pojave na sceni a ponekad samo kao hologramske projekcije, i izvode
epizode iz uvenih narodnih pria. Niski i izoblieni Tristan zaiva sebe u odelo Mia i
izigrava robota, u poetku s namerom da se prerui. No, unutar kostima, Tristan se
zapravo oslobaa svog preanjeg identiteta, izoblienog i ogavnog stvorenja, i zapravo
postaje veselo, udovite, koje je, meutim, u slubi kulture koju je od malih nogu uen
da prezire. Tristan-Mi izvodi smene poze, koluta se i valja i s rukama na licu nestano
kikoe, ak se i eka po glavi, to je ustaljeni komini gest Mia.
Tristan u kostimu Mia toliko pleni i armira da ga je usvojila jedna gospoa iz
visokog drutva sa jakim politikim vezama. U njenoj kui Tristan zabavlja uvaene
goste, a gospoa ga ak prima i u vlastiti krevet. Vlasti, meutim, postaju sumnjiave i
ini im se da Mi nije robot nego politiki protivnik, subverzivni element koji se ubacio u
njihove redove. Tristan odbacuje odelo i zajedno s prijateljima nadmudruje vlasti i svi
bee iz Vurstanda. Obogaen iskustvom i znanjem, u pikarskom maniru, Tristan kree
dalje u nepoznato, o emu nam, meutim, nee kazivati ovom prilikom. Poslednja

49

reenica romana glasi: Tada, iako to jo nisam znao, moj neobini ivot zapravo je tek
poinjao. (Carey, 1995: 414)40
Kao to kritiari mahom istiu (v. Bernard, 1995: 47; Carol, 1995: 7; Hassall,
1998: 170; Rouwerda, 2006: 117-122) najoiglednija meta Kerijeve satire u Tristanu
Smitu jeste diznilendizacija/holivudizacija svetske kulture. Poput Diznilenda i Holivuda,
koji diktiraju globalnu industriju zabave, Cirkus je kolonizovao pozorinu tradiciju Efike
i olienje je amerikog kulturnog imperijalizma koji prati globalnu ekonomsku i politiku
dominaciju Sjedinjenih Amerikih Drava. Cirkus se nalazi u sreditu Kerijevog
ispitivanja neokolonijalizma u Tristanu Smitu. Efika je mala zemlja, biva kolonija iji se
narod na kraju dvadesetog veka bori za sopstveni politiki i kulturni identiet i opire se
identitetu koji mu namee mona sila. U drutvu Efike vidno je i kontradiktorno naslee
imperijalnog procesa koje se ogleda u ambivalentnim oseanjima ljubavi i mrnje prema
imperiji, kao to je to sluaj u dananjem drutvu izmeu amerikanizovanih kultura i
same Amerike. Hegemonija se postie kako pristankom tako i prisiljavanjem. Cirkus i
tajna sluba su sredstva ugnjetavanja i kontrole, sredstva koja umrtvljuju um kako
Efikanaca tako i Vurstandovaca i potpomau stvaranje politike surevnjivosti, a sve to
putem homogenizovane globalne infozabave (eng. infotainment) zasnovane na
zavodljivoj tehnologiji. Ubistvo Felisiti Smit pravi je pri primer uplitanja u unutranju
politiku drave-klijenta. Postoje, meutim, i znaci da se zla imperija raspada i da nije
imuna na subverzivne aktivnosti, te Tristanovom osvetom i Kerijeva knjiga postaje
subverzivni tekst. Obukavi na sebe kostim Mia, jednog od sredinjih simbola
imperijalne kulture, Tristan izvrava neku vrstu subalterne odmazde i destabilizacije koju
izvodi putem postkolonijalne mimikrije vladajuih kolonijalnih sila, onako kako to
objanjava Homi Baba, mimikrije koja je ujedno i slinost i pretnja, dvostruka vizura,
koja razotkrivajui ambivalentnost kolonijalnog diskursa ujedno podriva vladajue
strukture.41 Tristan uspeva da se poigra s vlastima i tajnom slubom Vurstanda i proe
nekanjeno, dok Cirkus trpi promene u svojim provincijskim verzijama: u Efici, na
primer, ubacuju se prie i likovi iz domaeg folklora. Izmeu imperije i drave-klijenta
vodi se neprekidna borba, a knjiga prikazuje kako Tristan koristi mitologiju i tehnologiju

40
41

At that time, although I did not know it, my unusual life was really just beginning.
O pojmu mimikrije u postkolonijalnoj teoriji bie vie rei u narednom poglavlju, str. 95-97.
50

Cirkusa da razotkrije i ponizi dekadentnu kulturu Vurstanda. To je periferija koja urla

na centar (Hassall, 1998: 165).
Sledei roman, Dek Megs (Jack Maggs, 1997), dobio je nepodeljene pozitivne
kritike, kako u Australiji tako i ire, a 1998. godine dobio je i knjievnu nagradu
Komonvelta.
Sadanjost romana pokriva tri nedelje u proljee 1837. godine, iste godine kada
osamnaestogodinja Viktorija stupa na britanski presto. Industrijska revolucija je u
punom zamahu, a London, epicentar industrijalizovanog sveta, zahvaen je radikalnim
promenama. Hejmarket, na primer, ulica nekad poznata po velikoj pijaci na otvorenom,
toliko je izmenjena da je ovek iz prolog veka ne bi prepoznao; ak bi i ovek koji je
tu bio pre petnaest godina bio zbunjen (Carey, 1998: 2).42 Industrijska revolucija je u
jeku, ali ne i doba reformi. Ubogi su svuda po ulicama. Jo ne postoje sindikati da se bore
za prava radnike klase, niti socijalna pomo za siromane, samo sirotita i zatvori.
U ovaj uzavreli i nepredvidljivi grad vraa se osuenik koji je pre vie od
dvadeset godina doivotno proteran iz Engleske. Dek Megs je upeatljiva i zagonetna
figura:

Bio je to visok ovek u svojim etrdesetim, toliko grudat i pleat da su saputnici

koji su sedeli na klupi do njega osleali nelagodni teret njegovog prisustva (...)
Imao je guste, sputene obrve, a obrazi su mu sijali kao da ga je ivot ribao i latio
dok se i same kosti ispod mesa nisu ucaklile. (...) Oi su mu bile crne, radoznale, a
opet bilo je neeg povreenog, ak nepristupanog u njemu to je ostale putnike
dralo na odstojanju tokom celog dugog puta od Dovera. (Carey, 1998: 1)43

Rizikujui ivot, Dek Megs, deportovan iz Engleske u kaznenu koloniju, Novi

Juni Vels, ilegalno se vraa u London da bi priu o svom ivotu ispriao mladiu kojeg
smatra sinom i da bi uivao u plodovima svog ulaganja u tog mladog gospodina. Naime,
42

A man from the last century would not have rocognized it; a man from even fifteen years before would
have been confused.
43
He was a tall man in his forties, so big in the chest and broad in the shoulder that his fellows on the
bench seat had felt the strain of his presence (...) His brows pushed down hard upon the eyes, and his
cheeks shone as if life had scrubbed at him and rubbed until the very bones beneath his flesh had been
burnished in the process. (...) His eyes were dark, inquiring, and yet there was a bruised, even belligerent
quality which had kept his fellow passengers at their distance all through that long journey up from Dover.
51

godinama pre toga, dok su ga u okovima vodili do brodovlja za transportovanje, jedno

siroe po imenu Henri Fips (Henry Phipps) mu je dalo hrane i vode. Seanje na
plemenito, neiskvareno dete opstalo je tokom dugih zatvorenikih godina, te se Megs
zarekao da e uiniti sve da tom detetu obezbedi udoban ivot.
Posle odsluenja kazne, ali pod obavezom da doivotno ostane u Australiji, Megs
postaje uspean ciglar i Fipsov dobrotvor. Zahvaljujui Megsovom novcu Fips ivi na
visokoj nozi u Londonu, dobija dobro obrazovanje, udobnu kuu i sve privilegije pravog
gospodina. Kada Megs zakuca na vrata te kue, meutim, ona je prazna. No, reen da
pronae Fipsa, Megs prihvata posao lakeja u kui preko puta koja pripada gospodinu
Persiju Baklu (Percy Buckle), nekadanjem piljaru kome je neoekivano nasledstvo
donelo napredak u drutvenoj hijerarhiji a s njim i luksuz uivanja u umetnosti. Ljubitelj
knjievnosti, Persi Bakl uiva u ulozi pokrovitelja umetnosti i rado ugouje mlade
umetnike u svom salonu. Tako Dek Megs upoznaje Tobajasa Outsa (Tobias Oates),
pisca na poetku karijere, eljnog uspeha i poloaja u drutvu. Autor je kominog romana
o Kapetanu Kramliju, ali se nada da e se jednog dana proslaviti ne samo kao autor
kominih pustolovina, nego kao romanopisac koji bi mogao nadmaiti i samog Tekerija
(Carey, 1998: 44).44 Siroe koje se teko probijalo kroz ivot, Outs je kao umetnik razvio
strategiju kojom se brani od unutranjih strahova:

Plailo ga je siromatvo; sa arom je pisao o siromanima. Imao je komare o

veanju; iao je tragom pogubljenja, i izvetavao o njima s ravnodunou jednog
sudije. (Carey, 1998: 197)45

Olienje siromatva, besa i oaja, ali i snage, Dek Megs privlai Outsa i kada se
udni lakej srui na pod u napadu tic douloureux-a dok slui Baklove goste, Outs
zakljuuje da je Megs idealna prilika da na njemu veba hipnozu kojom se amaterski
bavi i postane arheolog ove misterije (...) hirurg ove due (Carey, 1998: 54).46 Megs
nevoljno pristaje. Odnos, odnosno borba, izmeu Megsa i Outsa koji eli da pretvori
44

not just as the author of comic adventures, but as a novelist who might topple Thackeray himself.
He feared poverty; he wrote passionately about the poor. He had nightmares about hanging; he sought
out executions, reporting them with a magistrates detachment.
46
... the archeologist of this mystery (...) the surgeon of this soul.
45

52

Megsa u knjievni lik, ini okosnicu romana. Pod hipnozom otkrivaju se tajne biveg
osuenika. Uz to, o Megsovom detinjstvu i zatvorenikim danima, sazanaje se i iz
pisama koja Megs nevidljivim mastilom pie Fipsu u nadi da e mladi razumeti jednog
osuenika i oprostiti mu. Naime, kada je bio samo tri dana star Megs je baen na blatne
nanose Temze ispod Londonskog mosta, gde ga je pronala i spasila ena koja ilegalno
vri abortuse. No, ena ga odgaja kao lopova, te Megs ve kao sasvim mali deak postaje
pomonik kradljivca srebra, sputa se kroz dimnjak u bogate kue i otkljuava vrata
kradljivevoj erki, Sofini (Sophina), sa kojom onda zajedno pljakaju kuu. Izmeu njih
se razvija tinejderska ljubav, koja se, meutim, zavrava tragino, abortusom i smru.
rtva izdaje, Megs je doivotno transportovan u Novi Juni Vels, gde postaje i rtva
brutalnosti Kapetana Logana.
Megsova ivotna pria moe se itati i kao beleka o pokuajima preobraaja
(Hassall, 1988: 197) u nastojanju da pobegne od prljavtine, siromatva i ivota
prestupnika u detinjstvu, zatim kao pokuaj bega iz zatvorenitva, onda iz Novog Junog
Velsa i naposletku kao nastojanje da ivot kakav je eleo za sebe stvori za Henrija Fipsa.
Fips, meutim, tokom celog romana uspeva da izmakne Megsu, i naposletku se
razotkriva kao nezahvalni snob, slabi koji ak pokuava da ubije svog dobrotvora jer,
zgroen injenicom da njegovo blagostanje poiva na osuenikom zlatu, on ne osea
nita osim prezira prema Megsu. Zato se skriva u jednom Klubu za gospodu (saznajemo i
da je homoseksualac), a zatim odluuje da sve napusti i stupi u vojnu slubu. Megs, u
uverenju da e mu Outs pomoi da nae Fipsa, dozvoljava piscu da ga hipnotie i lei,
oslobodi fantoma. Pisac, meutim, eli da prisvoji Megsovu priu i od nje napravi
roman, Megsova smrt. Megs je za Outsa dar s nebesa, jer je odavno eleo da istrai um
kriminalca. No, uskoro postaje jasno da se ne moe povui jasna linija izmeu
prestupnika i primernog graanina, jer Megs uvia da je Outs preljubnik, da vara suprugu
sa njenom sestrom, koja ostaje u drugom stanju. Moralno i emocionalno ranjen, Outs se s
Megsom uplie u nezakonite radnje, u ubistvo, te je primoran da bei od zakona i ivot
mu zavisi od Megsove milosti.
S napetou jednog trilera, roman dostie vrhunac, Megs se suoava sa
opasnostima koje ga vrebaju u Londonu i asno okonava duel s piscem. Partiju su
odigrali nereeno. Dek Megs naputa lanu sliku koju je stvorio o Fipsu, ali i o
53

domovini, i uz pomo Mersi Larkin (Mercy Larkin), sluavke Persija Bakla, prihvata
istinu i miri se s injenicom da je njegov ivot u Austaliji, gde zajedno odlaze i zasnivaju
porodicu u koju su osim zajednike dece dobrodoli i Megsova dva sina, koja je bio
zanemario u potrazi za engleskim gospodinom. Nakon uspenog i udobnog ivota, Megs
umire zadovoljan, ali ne doekavi objavljivanje Outsovog romana, koji Mersi kupuje i
ita. Ovaj nesumnjivo optimistian zavretak je i pomalo neoekivan ako imamo na umu
da je do sada samo Kerijev prvi roman Blaenstvo imao srean kraj.
Roman Megsova smrt Tobajasa Outsa objavljen je 1860. godine, iste godine kad u
nastavcima poinju da izlaze Dikensova Velika oekivanja sa ijim zapletom se Piter
Keri poigrava u Deku Megsu. Keri je iznova napisao priu o Megviu i uneo
mnogobrojne izmene u Dikensov tekst. Prebacivanjem centra panje s Pipa (Henri Fips)
na Megvia (Dek Megs) i samog Dikensa (Tobajas Outs), ispriao je priu o dve zemlje
i dva oveka, pri emu se imperijalna pria o kanjeniku preispisuje kao australijska
pria o uspehu. Keri ovde sledi tendenciju postkolonijalnih pisaca da otpisuju centru47
putem revizionistikog pristupa kanonu s namerom da preispitaju i restrukturiraju
dominantne knjievne i politike ideologije. U tom svetlu se Dek Megs moe smatrati
sofisticiranom reakcijom na knjievnu tradiciju devetnaestog veka (Litvack, 1998: 58)
u kojoj kolonije ostaju na periferiji interesovanja. Kreativnom upotrebom anrova
istorijskog romana i romana o osuenicima uz primenu postkolonijalnih strategija kontradiskursa i postmoderne metafikcionalnosti Keri pokazuje kako kolonijalni i imperijalni
diskurs dovode do brisanja i aproprijacije teksta, identiteta i istorije. Njegov roman je,
stoga, ispisivanje australijskog teksta, uspostavljanje australijskog identiteta i primer
alternativne istorije Australije.
Slino romanima Oskar i Lusinda i Dek Megs, Istinita pria o Kelijevoj bandi
(True History of the Kelly Gang, 2001) istorijski je roman koji svedoi o vetini s kojom
Keri, s prednou koju mu daje istorijska distanca, iznalazi nova znaenja u svetu
devetnaestog veka, uspevajui pri tome da autentino doara minulo doba. U romanu koji
je 2001. godine osvojio prestinu nagradu Buker, kao i jo tri knjievne nagrade, Keli se
47

The Empire Writes Back: Theory and Practice in Post-colonial Literatures (1989) naslov je temeljnog
dela postkolonijalne teorije i kritike. Autori Bil Akroft, Garet Grifits i Helen Tifin frazu iz naslova
preuzeli su iz Rudijevog lanka The Empire Writes Back with a Vengeance objavljenog u London
Tajmsu 3. jula 1982. godine.
54

bavi mitom kolonijalne Austalije koji je ukorenjen u australijsku kulturu vie nego bilo
koji drugi ivotnom priom Edvarda Neda Kelija. Kerijeva imaginativna kreacija
dosledno prati sve opte poznate istorijske detalje.48 Ned je roen 1855. godine u
unutranjosti drave Viktorije u siromanoj irskoj porodici Kelijevih koja se neprestano
nalazila na meti policije jer je otac bivi robija, a lanovi majine porodice isto tako
viestruki prekrioci zakona. Sa dvanaest godina je ostao bez oca i kao najstarije dete
postao hranitelj porodice, radio kao drvosea, krotio konje, igosao stoku, krio
zemljite, pravio ograde. Prvi put je uhapen sa etrnaest godina jer je ukrao 10 ilinga od
jednog Kineza. Njegova majka, iako je volela sina i zatitniki se odnosila prema njemu,
bila je odgovorna za to to je Ned poao putem odmetnika, jer ga je poslala da bude
pomaga razbojniku Hariju Paueru. Posle jedne oruane pljake u kojoj je pridravao
Pauerovog konja, Ned je uhapen, ali je osloboen zbog nedostatka dokaza. Nedugo
zatim, Ned se opet naao iza brave zbog fizikog napada. U to vreme ve je bio poznat
kao najbolji bokser u okrugu. No, ozbiljne nevolje s policijom poinju 1877. godine kada
je Elen Keli, Nedova majka, sa odojetom na grudima, uhapena i osuena na tri godine
zatvora zbog pokuaja ubistva policajca Ficpatrika, koji je doao u kuu Kelijevih da
uhapsi mlaeg sina Dena zbog krae konja. Optueni su i Ned i njegov mlai brat Den,
Ficpatrik je tvrdio da je Ned tri puta pucao u njega. Ned je za to vreme bio preko 600
kilometara udaljen od mesta deavanja. Ned i Den bee i skrivaju se u divljini
severnoistone Viktorije, gde im se pridruuju jo dva prijatelja. Ned Keli nije pokuao
da provali u zatvor i oslobodi majku, kao to je planirao, ali je postavio ultimatum
tadanjim vlastima:

... da ljudima koji neduni pate date pravdu i slobodu. ako ne biu primoran da
primenim neke kolonijalne strategije koje e otvoriti oi ne samo policiji i
stanovnicima Viktorije nego i celoj britanskoj vojsci... (Jerilderie Letter, 19)49

48

Kerijev glavni izvor bila je autoritativna biografija Ijana Dounsa (Ian Jones) Ned Kelly: A Short Life.
...to give those people who are suffering innocence, justice and liberty. if not I will be compelled to show
some colonial stratagems which will open the eyes of not only the Victoria Police and inhabitants but also
the whole British Army...

49

55

etiri teko naoruana policajca poslata su da pohvataju Kelijevu bandu, ali

banda ih je napala na mestu gde su se ulogorili i ubila tri policajca. Banda je ostala na
okupu skoro dve godine, izmiui policiji i pljakajui banke kad god im je zatrebalo
novca. Kelijeva banda stavljena je van zakona decembra 1878. godine, a poetnih 8.000
funti na koliko su im glave bile ucenjene, podignuto je za jo 4.000 funti. Februara 1879.
godine, banda je opljakala Banku Novog Junog Velsa u mestu Derilderi, gde je Ned
sainio uveno Pismo iz Derilderija u kome pokuava da rasvetli i opravda svoje
postupke. Nakon jo nekoliko opljakanih banaka, srea ih je napustila 29. juna 1880. u
mestu Glenrovan, gde se banda, sa ezdeset talaca zabarikadirala u hotelu. Plan je bio da
se iz ina izbaci voz pun policajaca koji su krenuli da pohvataju bandu, no jedan od
talaca, uitelj kojeg je banda pustila iz hotela, presreo je voz i upozorio policajce. U
obraunu koji je usledio, daleko brojnija policija ubila je Nedovog brata i druga dva lana
bande, ali Ned, zatien uvenim oklopom koji je sebi napravio, iako je pogoen
dvadeset puta, preiveo je i odveden u zatvor u Melburnu. U zatvoru je napisao dugako
pismo vlastima u kojem iznosi nepravde i govori o diskriminaciji prema siromanim
Ircima u Australiji. Uprkos javnim protestima, dvadesetpetogodinji Ned Keli je obeen
11. novembra 1880. u zatvoru u Melburnu.50 Poslednje rei su mu bile Takav je
ivot.51 Mesto konanog obrauna Kelijeve bande i policije danas je pod zatitom
drave, a u prolee 2008. godine arheolozi su pronali masovnu grobnicu na mestu
nekadanjeg zatvora u Melburnu gde veruju da se nalaze i ostaci Neda Kelija.
Ned Keli je jedini razbojnik u Australiji koji je ostavio detaljan pisani dokument
kojim opravdava svoje postupke, a ima i onih koji njegov manifest smatraju prvim
pozivom na naputanje monarhije i uspostavljanje republike u Australiji. Iz pisma
progovara glas oveka koji smatra da se drutvo o njega ogreilo. Priznaje sve zloine
koje je poinio, ali tvrdi da ga je na takvo ponaanje naterala korumpirana policija.
Zahteva da bogati stoari podele svoja imanja sa siromanima. Pismo se zavrava otrom

50

Uzimanje odlivka lica pogubljnih robijaa postala je ustaljena praksa u Viktoriji jo od sredine
devetnaestog veka, te je napravljena i posmrtna maska Neda Kelija koja se danas uva u Dravnoj
biblioteci u Viktoriji.
51
Dozef Ferfi (Joseph Furphy) uzeo je Kelijeve poslednje rei (Such is life) za naslov svog romana,
napisanog 1897. godine, objavljenog 1903. godine. Roman govori o stanovnicima ruralne Australije
osamdesetih godina devetnaestog veka.
56

pretnjom svima koji mu se suprotstave: Ja sam Udoviin Sin, stavljen van zakona i moja
se nareenja moraju izvriti (Jerilderie Letter, 39).52
Kako i sam priznaje, ubica i kradljivac stoke, Ned Keli najpoznatija je linost iz
australijske istorije ije je nasilje zaodenuto u svetaku auru. Omiljen u narodu jo za
ivota, Kelijev lik je narastao do mitskih proporcija superjunaka, a pria o njegovom
ivotu poprimila je u umu Australijanaca ire implikacije, prerasla u mit koji su
Australijanci ugradili u svoj identitet i predstavu o sebi. Ned Keli u svom oklopu postao
je simbol borbe nesavrenog junaka, robijaa, za pravdu, slobodu i prava nedunih ljudi,
uao je u australijsku mitologiju kao hrabra rtva drutvene nepravde koja se usudila da
se suprotstavi vlastima, da se pobuni protiv britanskog imperijalizma i nepravde.
ivotna pria i lik Neda Kelija privukla je i brojne stvaraoce Australije iz oblasti
filmske industrije, knjievnosti, slikarstva. Prvi australijski dugometrani igrani film,
snimljen 1906. godine, inspirisan je Kelijevim ivotom. Pria o Kelijevoj bandi (The
Story of the Kelly Gang) postigla je uspeh kako u Australiji tako i u Britaniji, i smatra se
zaetkom jednog popularnog anra prie o razbojnicima.53 Uprkos brojnim
biografijama i umetnikim obradama,54 kao i injenici da je Kelijev ivotopis opte
poznat, Keri pie roman, potaknut oseanjem da u tom ivotopisu neto nedostaje.
Prema Kerijevim reima:

Pria o Keliju je kao veliko, mrano platno na kojem s vremena na vreme bljesnu
prizori estine i nasilja. Svuda oko njih su mrane dubine nepoznatih dogaaja i
oseanja. Mi Australijanci jo nismo ni poeli da zamiljamo emocionalni ivot
znaajnih likova nae istorije. (McCrum, Reawakening Ned, par. 11)55

52

I am a Widows Son, outlawed and my orders must be obeyed.

Meu poznatim filmovima tu su jo i Ned Kelly (1970), The Trial of Ned Kelly (1977), mini serija The
Last Outlaw (1980) i Ned Kelly (2003). Osim Kerijevog romana, Nedom Kelijem bave se, izmeu ostalih, i
Ned Kelly: A Short Life (1995), Ned Kelly: The Authentic Illustrated History (1984), I am Ned Kelly
(1980), Inner History of the Kelly Gang (1929), Our Sunshine (1991). Najpoznatiji australijski slikar Sidni
Nolan autor je serije slika o Nedu Keliju, a Norman Lindzi, slikar, vajar i pisac, autor je umetnikih dela na
temu Neda Kelija.
54
Karolin Blis (Bliss, 2005: 290) iznosi podatak da je napisano preko hiljadu i dvesta knjiga o Keliju, gde
treba dodati jo i balade, pesme, prie, slike, filmove i televizijske programe o Keliju.
55
The Kelly story is like a great, dark plain on which, here and there, passionate or violent scenes are
played. All around these bright scenes are black seas of unseen incident and unknown feeling. We
Australians had not even begun to imagine the emotional life of the characters in our great story.
53

57

Ove

Kerijeve

rei

svedoe

nasunoj

potrebi

istaknutih

pripadnika

postkolonijalnih kultura da preispitaju mitove koji su oblikovali istoriju i identitet

njihovog podneblja, ali i da osene moralno i pravno problematine i politiki, etiki i
rasno neprihvatljive komponente koje su neodvojih deo tog mita. U svom romanu Keri
pretresa jednu od kljunih epizoda australijske istorije, istie Kelijev znaaj za
savremenu Australiju, njenu istoriju i identitet, i daje emocionalni naboj prii o
istaknutom pojedincu. Keri obre proces mitologizacije tako to doputa Keliju da pria
svoju priu, da govori u svoje ime, dozvoljava mu aproprijaciju sopstvene povesti u cilju
pripovednog eksperimenta. U tu svrhu Keri uzima umetniku slobodu i izmilja lik
Kelijeve erke, a sam roman poprima oblik apologije, jer slino Deku Megsu, u nameri
da objasni svoj ivot, Keri pie pismo svome detetu koje nikad nije video i koje nikad
nee videti njega. To znai da se naracija odvija s take gledita protagoniste, koja je
neizostavno razliita od take gledita istoriara i biografa. U tu svrhu Keri upotrebljava i
osobenu pripovednu tehniku koja ishodi iz Pisma iz Derilderija, odakle preuzima
Kelijev glas, osvetniki, astoljubiv, pun irskog besa na Engleze i pravednike ljutine na
korumpirane policijske snage. Sukob jednog razbojnika, predstavljenog kao rtva
drutvenog sistema, i kolonijalnih vlasti odraen je i u sueljavanju dva tipa teksta,
odnosno diskursa polupismenog koji od interpunkcijskih znakova poznaje samo taku,
ali sa kojim je italac pozvan da saosea, i originalnih novinskih iseaka manipulativne
retorike na ijim marginama Keli i njegova ena, jo jedan Kerijev originalni dodatak
prii, ispisuju svoje komentare i svoju verziju, odnosno svoju istinu.
Moj krivotvoreni ivot (My Life as a Fake, 2003) je roman clef koji se zasniva
na najpoznatijoj mistifikaciji u istoriji australijske knjievnosti koja se desila 1944.
godine u Melburnu i koja u austalijskoj knjievnoj kulturi zauzima isto mesto kao
Osijanove pesme u britanskoj knjievnosti. Ovu knjievnu prevaru smislila su i u delo
sprovela dva mlada australijska pesnika neoklasinih inklinacija, Harold Stjuart i Dejms
Makoli, koji su bili ogoreni zbog postepenog propadanja znaenja i vetine
(MacFarlane, 2005: 334) u australijskoj modernistikoj poeziji. Jednog kinog subotnjeg
popodneva u vojnoj bazi (ili bar tako kae predanje), seli su i sainili petnaestak pesama
modernistikog stila, nasumino otvarajui zbirke poezije, vojne prirunike i knjige koje
su im se nale pod rukom, birali rei i tako sastavljali stihove. Pisaom mainom su ih
58

odtampali na listove papira koje su prethodno isprskali ajem i suili na suncu. Stvorili
su i fiktivnog pesnika, kome su pripisali te pesme, kao i biografiju samoukog
automehaniara pesnike due i tragino kratkog ivota koji je odnela Grejvsova bolest.
Nazvali su ga Ern Mali (Ern Malley). Izmislili su i lik Ernove sestre, obine
neobrazovane domaice, koja je meu stvarima pokojnog brata nala njegove pesme i
budui da su njoj bile potpuno nerazumljive poslala ih je Maksu Harisu, uredniku
cenjenog avangardnog knjievnog asopisa Gnevni pingvini (Angry Penguins). Maks
Haris je odmah naseo i u jesenjem broju 1944. godine objavio sve Malijeve pesme i
napisao predgovor gde je izrazio neskriveno oduevljenje poezijom nepoznatog mladog
pesnika. Kada je prevara obelodanjena Harisov ugled bio je nepovratno upropaten,
postao je predmet podsmeha u knjievnim krugovima. tavie, pred sudom u Adelejdu
optuili su ga za objavljivanje nepristojnih publikacija, jer je bilo i onih koji su smatrali
da neke pesme sadre neprihvatljiv homoerotski sadraj i dvosmislene seksualne aluzije,
to je jo vie zakomplikovalo pitanja originalnosti, autentinosti i odgovornosti koja su
prevarom pokrenuta. Harisu niko nije pritekao u pomo, niti stao na njegovu stranu.
Sluaj Erna Malija najpoznatiji je dogaaj i najbolja pria koja krui u
australijskim literarnim krugovima, uvena koliko i pria o Nedu Keliju meu irom
populacijom. Slino prethodnom romanu, Keri opte poznatu pripovest pretae u
knjievni tekst. Ono to ga je privuklo prii o prevari bilo je da istrai efekat koji
krivotvorina ima u jednoj bojaljivoj kulturi koja sumnja u sebe (Gaile, 2005: 15).56 Moj
krivotvoreni ivot poinje 1972. godine u Londonu, koktelom na kome su se okupile
zvanice iz knjievnih krugova. U toku veeri, Don Slejter, oronuli, ali i dalje pohotni
starac, ne ba talentovan ali veoma uspean pesnik, uspeva da ubedi Saru Vud-Daglas
(Sarah Wode-Douglass), naratorku i glavnu urednicu niskotiranog elitistikog poetskog
asopisa, da s njim krene na put u Maleziju. U Kuala Lumpuru Sara sluajno sree
vremenog i zaboravljenog australijskog pesnika Kristofera aba (Christopher Chubb).
ab je ljutura od oveka, noge su mu prekrivene otvorenim irevima, deluje nervozno i
tajnovito, kao ivotinja koja je navikla da se stalno skriva (Maliszewski, 2003: 8). Ima
samo jedno odelo, koje se u toku romana raspadne na kii. Popravlja bicikle u stranjem
delu jedne zaguljive radnjice, a kada ima vremena i iste ruke, ita Rilkeovu poeziju.
56

... the effect of the fake on an anxious self-doubting culture.

59

ab je zaboravljen kao pesnik ali je upamen po okrutnoj ali ija je meta bio Dejvid
Vajs (David Weiss), mladi Jevrejin, urednik uglednog knjievnog asopisa.
Pre dvadeset i est godina ab je izmislio pesnika po imenu Bob Makorkl (Bob
McCorkle), mehaniara koji popravlja bicikle i odlino poznaje grki i latinski. ab je
takoe napisao i skupinu posthumnih pesama, koje je fiktivna sestra preminulog
pesnika poslala Dejvidu Vajsu, koji ih obasipa hvalom i objavljuje u svom asopisu.
Kada je prevara izala na videlo, Vajs je bio osramoen i ponien, a asopis
diskreditovan, to je i bila abova namera. No, ono to nije bio deo abovog plana jeste
suenje Vajsu za objavljivanje pesama opscenog sadraja. Urednika zatim pronalaze
mrtvog u stanu, sve upuuje na samoubistvo. Tada se pojavljuje jedna nepoznata osoba,
samo kako se nepoznate osobe imaju obiaj pojaviti kod Dikensa i Kerija, remete
svakodnevicu i unose nered (Maliszewski, 2003: 8) tvrdei ne samo da je on Makorkl
nego i da je autor objavljenih pesama. Postavlja se pitanje da li to udnovato stvorenje
zaista otelotvorena kreacija abovog uma ili je ludak koji lii na falsifikovanu fotografiju
pesnika-mehaniara prisvojio njegov identitet. U svakom sluaju, Makorkl poinje da
proganja aba zahtevajui da mu, kao njegov tvorac, stvori i rodni list, urui dokaz o
postojanju i podari identitet, jer e mu doneti slobodu i samostalnost. Besan na tvorca
koji ga odbacuje, Makorkl otima abovu tek roenu erku, jer je ab njemu oteo
detinjstvo. Logika iza Makorklove osvete je jasna: gubitak pravog deteta je rtva koju
ab mora da podnese u zamenu za nastanak fiktivne tvorevine Makorkla, koji e u
zamenu za vlastito detinjstvo gledati kako raste abova devojica. Takvu razmenu ab
ne eli da prihvati, a dugogodinja potraga za Makorklom ga je iz Australije dovela u
tropski lavirint Malezije, gde ga i zatiu Sara i Slejter.
ab svoju ivotnu priu pripoveda Sari u stilu Kolridovog Starog mornara,
nadugo i nairoko, a uredniinu nepodeljenu panju dobio je kada joj je na samo nekoliko
sekundi pokazao Makorklovu pesmu. Iako je ubeena da je Makorkl izmiljen, a ab
krajnje nepouzdan, na ta je upozorava i Slejter, koji aba poznaje iz mladosti, Sara
veruje da su stihovi koje je proitala pravo remek-delo. abova sopstvena poezija je
ostavlja ravnodunom, ali pesme napisane pod Makorklovim imenom pune je arom
knjievnog otkria, i to se nje tie snaga poezije uklanja svaku mrlju nanesenu
prevarom. U elji da se domogne celog rukopisa, strpljivo slua i zapisuje (jer ab eli da
60

se njegova pria objavi) abovo kazivanje, kupuje mu hranu, oblai ga. italac se ovde
neizostavno zapita da li je ab naao jo jednod Vajsa, lakovernog urednika kojeg e
nasamariti, ili samo eli da se otvori i olaka duu tako to e ispriati u kakvu se pusto
njegov ivot pretvorio zbog dogaaja koje je izazvala njegova prevara. No, njegovoj prii
teko je odoleti, puna je intriga, tajni i pustolovina, narativna dvorana s ogledalima
(Graham, 2003: 40), sa po nekoliko pria umetnutih jedna u drugu.
Nakon etiri godine mahnite potrage po celoj Maleziji, ab je konano pronaao
Makorkla i svoju erku. Prekasno je, meutim, jer Makorkl je jedini otac za koga
devojica, Tina, zna i kojeg voli. Naviknuta je na samotnjaki nomadski ivot s njim u
tropskoj umi i veruje u lokalne legende o duhovima. Upravo to verovanje pomae
Makorklu da ubedi Tinu da je ab zloduh. Tina nikad nee promeniti miljenje o abu,
pa kada mu Makorkl na samrti poverava erku na uvanje, abova pobeda je bljutava.
Sve to, naravno, pred pretpostavkom, da se poveruje u abovu neverovatnu, uzbudljivu i
oaravajuu priu. Paralelno sa abovom priom, Sara u razgovorima sa Slejterom, koga
je krivila za majino samoubistvo, saznaje da on nije imao nita s tim, i da je pravi uzrok
u stvari bila oeva skrivena homoseksualnost. Sara, razumljivo, zapada u krizu i roman
nakratko poprima introspektivni ton, pre krvavog raspleta. Osim erke, Makorkl je abu
na uvanje ostavio i svoju enu domorotkinju, kao i svoj rukopis, koji je meutim, pod
budnim i ljubomornim okom te dve ene koje preziru aba. Sara uspeva da se domogne
knjige, ali je vraa, zbog trenutne slabosti ili saoseanja. Posle abovog ubistva, ije
raskomadano telo Sara prepoznaje na ulici, Sara se vraa u London. Ubrzo zatim poinje
besomunu ali i uzaludnu potragu za rukopisom, to je dovodi do nervnog sloma. Roman
se zavrava njenom zapitanou nad time ta se zapravo desilo.
Keri i u ovom romanu kombinuje injenice i stvaralaku imaginaciju, slui se
navodima stvarnih pesama i transkripta sa suenja dvojici pesnika i ugrauje ih u svoj
roman koji poinje epigrafom iz Frankentajna Meri eli. U Kerijevom romanu
tvorevina oivljava i progoni tvorca, koji oajniki eli da je uniti. Osim toga, u
postkolonijalnom kontekstu u kome se otkriva fikcionalnost istorijskih tekstova, Moj
krivotvoreni ivot jeste Kerijev komentar na to kako proizvod fabrikovanja i
preformulacije teksta moe postati ne samo stvarniji od stvarnosti ve moe poeti da
ivi sopstvenim ivotom. U romanu postoji vie pripovedaa, a pripovedanje se odvija
61

kroz ciklus razgovora u hotelu indikativno nazvanom Merlin. Svaki od likova u

romanu se do kraja pokazuje kao lanjak, odnosno ispostavlja se da je lice koje okreu
svetu lano, dok njihova prava priroda i istinite ivotne prie izlaze na videlo kada su u
kontaktu sa onim to se smatra lanim, a to je u ovom romanu pesnikova besomuna
potraga za tvorevinom sopstvene imaginacije i ona slui Keriju na isti nain i istoj svrsi
kao i lik Kremena ekspiru u Kako vam drago da razotkrije stvarnost koja se krije iza
lanih predstava. Keri na taj nain ovim romanom opet postavlja pitanje razlike izmeu
stvarnosti i privida, realnog i izmiljenog, faktografije i umetnike imaginacije, istine i
lai, kao i uloge koju oni igraju u onome to se naziva istorijom, bilo da se radi o
nacionalnoj ili individualnoj istoriji.
Kerijevo bavljenje osetljivim pitanjima falsifikata i neoriginalnosti u specifino
australijskom kontekstu, to jest u okvirima drutva i kulturne klime optereenih
oseanjem nedostatka autentinosti, s izraenim kompleksom inferiornosti i kulturoloke
pokornosti, te stoga posebno osetljivi na teme prevara i krivotvorenja, nastavlja se i u
narednom romanu. Roman Kraa: ljubavna pria (Theft: A Love Story) (2006) takoe se
odvija na popritu umetnosti, ali za razliku od prethodnog romana, pitanja pripadnosti,
porekla, vrednosti, identiteta, istorije, odnosa ivota i umetnosti ne sagledavaju se kroz
prizmu knjievnosti nego slikarstva. Ako se Bob Makorkl moe tumaiti kao alegorijska
figura koja predstavlja australijsku neautentinu kulturu i njeno neprirodno roenje
(Gaile, 2005: 15) onda se i Marlin, glavni enski lik Ljubavne prie, moe tumaiti kao
alegorijska figura te stalne nesigurnosti u pripadnost i poreklo (Gordi Petkovi, 2008:
10), a celi roman se otud iitava kao gorki ep o australijskom identitetu koji je muen
kompleksom neautentinosti (Gordi Petkovi, 2008: 10).
Radnja romana se deava poetkom osamdesetih godina dvadesetog veka kada su
slava i ugled slikara Majkla Buna (Michael Boone), zvanog Koska, koje je uivao
desetak godina ranije ve uveliko izbledeli. To je ujedno i period u koji Keri moe
lagodno da smesti umetnika (roenog kao i sam pisac u gradiu Bakus Mar 1943.
godine) koji jadikuje nad izolovanou Australijanaca i njihovom kulturolokom
pokornou to ishodi iz ivota na rubu sveta:

62

Ako si Amerikanac, u ivotu nee shvatiti kakav je oseaj biti umetnik na kraju
sveta (...) I ne, to ni u kom sluaju nije isto kao da si iz Luboka u Teksasu ili
Grand Forksa u Severnoj Dakoti. Ako si Australijanac, slobodno moe da tvrdi
da se to vreme podanitva zavrilo pre 1981, da se prolost ne rauna, i da samo
to nismo, u svakom sluaju, mi postali sredite jebenog svemira, ukus meseca,
dobrovoljno sjedinjenje itd., ali priznau vam iskreno, u ivotu nisam mogao
zamisliti nita nalik ovome ... (Keri, 2008: 165)

Ovo o kome Koska govori je izuzetno promovisana i rasprodata izloba

njegovih slika u Japanu, zemlji od ijeg su uticaja i ekonomske moi osamdesetih godina
stepeli Australijanci, pribojavajui se da e japanski neokolonijalizam prisvojiti
australijsku zemlju, mitove i kulturu (kao to to Keri prikazuje u Varalici). Izloba se, to
je dosta indikativno, odrava u ogromnoj robnoj kui, ime Keri podvlai pitanje
vrednosti i cene umetnosti, kao i njihovog proporcionalnog odnosa, koje je istakao jo u
svom prvom romanu, Blaenstvo, u kome sluaoci Harijevih pria moraju da daruju
safir ili plavi hleb pre nego to uju priu. No, [k]ako da zna koliko neto treba da
platite kad ne znate koliko vredi? (Keri, 2008: 306) pita se Keri u poslednjoj reenici
romana podrazumevajui da umetnost (u ovom sluaju slika) ima i vrednost i cenu,
ali i da one mogu biti drastino oborene moralno sumnjivim postupcima koji su esto
neodvojivi deo umetnike produkcije.
U Krai se pitanje moralnog ambiguiteta u svetu umetnosti unosi ponajvie likom
Marlin, koja jedne kine noi upada u kuu gde Majkl Bun ivi sa svojim umno
zaostalim bratom Hjuom (Hugh). Na poetku romana, slikar samo to je puten iz zatvora
jer je iz kue bive ene pokrao vlastite slike koje su posle razvoda pripale njoj. Bez igde
iega, Koska ivi u kui svog biveg pokrovitelja i u zabaenoj unutranjosti Novog
Junog Velsa sneva o svom velikom umetnikom povratku. Scenario za povratak
otpisanih nudi mu upravo Marlin, vlasnica autorskog peata koji joj daje pravo da
overava autentinost slika velikog kubistikog slikara Lebovica (Leibovitz), ija je snaja.
Marlin ne preza od toga da peat upotrebi i dobro ga unovi, pri emu autentinost dela
ne igra presudnu ulogu. Ogoreni slikar kojemu je oajniki potreban novac savreno se
uklapa u njen falsifikatorski plan. Doletela je iz Njujorka da potvrdi autentinost jednog
63

Lebovica kojeg je nedavno nabavio Koskin sused. Slika, meutim, biva ukradena, a
Koska postaje glavni osumnjieni i postaje laka meta, ne samo Marlininih enskih ari,
nego i njenog plana kojim e se oboje proslaviti, obogatiti i iveti sreno do kraja ivota.
No, ni najbolji planovi ne uspevaju uvek. Posle mnogih obrta u najrazliitijim krajevima
sveta (to podsea na igru make i mia iz Mog krivotvorenog ivota) Koska uspeva da se
oslobodi Marlin i vrati povuenom ivotu u Australiji. Marlin, meutim, nastavlja svoje
falsifikatorske igre. Postarala se da jedna galerija u Nemakoj nabavi dve Bunove slike, a
kada po pozivu Bun poseuje galeriju, tamo je i jedna Leboviceva slika, upravo ona koju
je on sam lairao dok je u Njujorku bio Marlinin sauesnik u zloinu i strasti.
U romanu se smenjuju dva naratorska glasa. Hjuov opis dogaaja, dat iz
pomerenog ugla slaboumne osobe, ali ipak izuzetno perceptivan smenjuje se sa
ozlojeenim, grubim i na mahove zbunjenim i izgubljenim Koskinim glasom.
Multiperspektivizam je vetina koja je oarala Kerija u Foknerovom Dok leah na samrti,
kao i elja da podari bogat glas siromanima, to je najoitije pokazao u liku Neda Kelija,
koji se sa Hjuom moe uporediti po poetinosti neukog glasa i neoptereenosti
pravopisnim konvencijama.
Kraa je jo jedan u nizu Kerijevih romana koji za polaznu taku uzima znaajno
knjievno ili kulturoloko uporite britanske i/ili australijske kulture. Neobini ivot
Tristana Smita nosi vie od nominalne aluzije na Tristrama endija, Dek Megs se uputa
u postkolonijalni dijalog sa Velikim oekivanjima, Istinita pria o Kelijevoj bandi
istovremeno demitologizuje i remitologizuje ivotopis australijske kulturoloke ikone
Neda Kelija, dok Moj krivotvoreni ivot preuzima zaplet od legendarne mistifikacije u
australijskoj knjievnosti. Slino tome, uoljive su znaajne tematsko-strukturalne
podudarnosti izmeu Kerijevog devetog romana i dela australijskog nobelovca,
moderniste Patrika Vajta. Tako, na primer, Vajtova Savrena mandala (Solid Mandala)
je pria o Arturu (Arthur) i Valdu (Waldo), brai blizancima, od kojih je jedan umno
zaostao a drugi je umetnik (pisac). Iako su im ivoti neraskidivo povezani jer Valdo
osea obavezu da se doivotno brine o retardiranom bratu, slino kao Hju u Krai, Artur
je taj koji neretko jasnije percipira dogaaje i ljude, i u stanju je da vidi istinu kroz
koprenu iluzije, te da u skladu s tim sebe smatra zatitnikom i uvarom pametnijeg
brata. Uz to, i Vajt je napisao roman o slikaru, Vivisektor. Nadimak Koska Majkl Bun
64

je dobio zbog toga to mu je otac bio kasapin, ali u romanu je jasno izvedena analogija
izmeu umetnika i kasapina. Poput Vajtovog Hertla Dafilda, glavnog protagoniste
Vivisektora, Koska za ivot zarauje i izgrauje karijeru secirajui ljudska bia i iskustvo
bolnim i esto moralno nedefinisanim inom. Dve najvrednije Bunove slike izrasle su iz
ivota disfunkcionalne porodice, gde se osobito razotkriva lik majke, naizgled krotke i
saaljenja vredne ene koja ne zasluuje surovo ogoljavanje na Bunovim platnima. Osim
toga, lik retardiranog Hjua podsea na lik Rode, Dafildove grbave i nedokuive sestre,
koji ne samo da su stalni podsetnik na ljudsku nesavrenost, nego im je dodeljena i uloga
bremena umetnikove savesti (Bliss, 2007: 85). tavie, oni su inkarnacija odbojnog i
prolaznog ljudskog bia koje ipak ima primat nad istom umetnou neoptereenom
moralnim principima. Dok pincetom uklanja tela uginulih insekata sa slika koje se sue,
Hju na sledei nain razmilja o odnosu ivota i umetnosti:

... ta e ti kog vraga ta velika posuda puna pinceta. Odgovor je da bi kreten Hju
mogao da klekne ispred mene i uklanja iz vlane boje sve te siune trunice i
mrvice i estice i mrtva tela i delove sutine paperjaste i iscepkane i slince
nasune koji svi naruavaju istotu DVODIMENZIONALNOG PROSTORA.
(Keri, 2008: 55-56)

Za Hjua su ljudska bia lepravi lepetavi satii, izmaglice od satova, svakog

trena blii zaboravu. Smetnje za umetnost. Ko li e nas pokupiti pincetom? (Keri, 2008:
56) Uprkos antitetikom vienju umetnosti i ivota koje Keri deli sa Vajtom, za razliku
od modernistikog sunarodnika, Keri ima izraen postmodernistiki stav o ulozi
umetnika

prirodi

njegovih

dilema.

Umetnici

postmodernizma

nisu

skloni

romantiarskim agonijama israivanja vlastitog unutranjeg bia nego imaju izraenu

svest o tome da nema nita novo pod kapom nebeskom. Svaki je umetnik gusar
(Keri, 2008: 53) pie Keri u Krai, to je preformulacija vienja iznetog u Deku Megsu
da je umetnik kradljivac. Umetnik, dakle, krade od drugih, a zatim ukradenu i oteenu
robu pokuava da proda kao svoju. Kada Koska izradi falsifikat Leboviceve ukradene
slike, savest umiruje govorei sebi da je i sam Lebovic u studentskim danima krivotvorio
Rembranta, tako da on samo ide stopama velikog majstora. Ispitivanje etikih granica u
65

svetu umetnosti jeste tema kojom se Keri bavi jo od svojih literarnih poetaka, ali je pre
Krae ona najizraenije obraena u romanu Moj krivotvoreni ivot. U oba romana
falsifikat i kraa prikazani su kao osnovni sastojak umetnikog stvaranja, pri emu se
takoe razmatraju ozbiljne posledice tih nedela u vanumetnikom svetu.
U Kerijevom desetom romanu, Njegovo nelegalno ja (His Illegal Self) (2008)
dvoje glavnih protagonista, sedmogodinji e Selkirk57 (Che Selkirk) i mlada
intelektualka Ana Zenos (Anna Xenos) , zvana Dajal (Dial), takoe prelaze pola sveta u
potrazi za idetnitetom i utoitem. Keri takoe ostaje dosledan motivima lai, prevare,
falsifikata, i moralnih posledica dvosmislenih istina. Radnja romana deava se poetkom
sedamdesetih godina dvadesetog veka u doba izraenog politikog radikalizma u
Americi. e (nazvan po kubanskom revolucionaru Gevari) je dete mladih buntovnih
pripadnika privilegovane klase koji su se pridruili militantnom ogranku kontra-kulture, i
posle pljake banke dospeli na crnu listu policije, ostavivi ea na brigu i staranje
bogatoj baki, Fibi Selkirk (Phoebe Selkirk), njujorkoj matroni koja ivi na visokoj nozi,
smatra sebe boemom, prezire erkin revolucionarni ar i svoga unuka uporno zove Dej.
Baka eu nikad nije objasnila gde su mu roditelji niti zato ne moe da vidi majku nego
e od jednog starijeg deaka s kojim se drui saznaje da su mu roditelji revolucionari, da
su kul, radikalni i veoma vani, da se skrivaju i da ih moda ak i FBI trai, kao i da se
blii dan kada e doi po njega i izvesti ga iz bakinog buroaskog zatvora da im se
pridrui u revolucionarnim aktivnostima. e je, naravno, zbunjen celom tom misterijom,
a onda se jednoga dana na vratima pojavljuje Ana Zenos i posle otre prepirke, od ega
e nita nije razumeo, baka joj predaje ea, koji pretpostavlja da je ta mlada ena
njegova dugo iekivana majka.
U nizu dramatinih dogaaja koji slede italac polako a e jo sporije shvata
da to nije istina. Ana je erka grkog mesara i drugarica eove majke iz studentskih dana
na Harvardu. Dok e sedi na autobuskoj stanici, na televizoru iznad njegove glave na
vestima se objavljuje da je mladu revolucionarku (eovu majku) raznela bomba, sledi i
nimalo prijatan susret s ovekom, koji bi mogao biti eov otac, a zatim Ana i e sa
lanim pasoima bee u Australiju gde se u zabaenoj unutranjosti pridruuju jednoj
57

Kristofer Tejler (Tayler, The Lost Boy, par. 6) smatra da Keri time to likove iz imperijalnog cetra
premeta u nedoiju evocira postkolonijalne teme, kao i da je moda imao na umu Robinsona Krusoa kada
je je za svoga protagonistu izabrao prezime brodolomnika Selkirka.
66

hipi komuni. Iz kulturnog i politikog centra sveta, radnja se premeta u kontekst

uskogrudog provincijalizma drugorazrednih hipika i primitivnih gradia u Kvinslendu.
(Davison, Review of His Illegal Self, par. 4). Tu tempo romana usporava kako Ana i
e upoznaju jedno drugo, ali i sami sebe. Roman na relaciji Amerika-Australija je, osim
toga, i savrena prilika za Kerija da istrai kulturne razlike i uvreene stereotipe. Tako, na
primer, Ana ima problema sa razumevanjem govora i pita se zato Australijanci toliko
mrze Amerikance, kad Amerikanci ni ne znaju da Australijaci postoje.
I ovaj roman izraava pievo interesovanje za opisivanje sveta sa margina, iz
perspektive onih koji nisu ba sasvim oblikovani vaeim drutvenim normama, kao na
primer sa take gledita Neda Kelija, ili iz ugla mentalno i emocionalno zaostalog Hjua.
U Njegovom nelegalnom ja isti efekat ouavanja postie se sagledavanjem sveta oima
sedmogodinjeg deteta, gde svakodnevni postupci odraslih postaju udni, a njihovo
emocionalno i fiziko nasilje vidljiviji. Roman, meutim, ne govori samo o naputenom
eu nego je podjednako i pria o Ani Zenos, te se dogaaji pripovedaju i iz njene
perspektive. Upravo su joj ponudili mesto asistenta na koledu Vasar kada ju je eova
majka, koju trai policija, zamolila da joj tajno dovede ea u posetu. Povezanost s
eovom majkom, meutim, ne izgleda dobro u oima policije, te je posle
revolucionarkine nasilne smrti Ana prisiljena da bei iz Amerike i to u australijski bu, za
koji ni malo nije pripremljena, ali e u njemu nauiti dosta o sebi i snalaenju u ivotu.
Australijska hipi komuna deluje i privlano i odbojno, a Keri prikazuje i lepotu i
prljavtinu siromanog ivota u buu. U prvi mah se ini da Ana i e nee preiveti
surovost australisjke unutranjosti, ali sa postepenom asimilacijom jaa i njihova
meusobna veza do te mere da Ana poeli da je zaista eova majka skoro isto toliko jako
i iskreno koliko to eli i e.
Tajnovitost i napetost ine da se ovaj roman ita u dahu, ali kao to je to obiaj u
Kerija, dublji znaaj otkriva se pitanjem sutinskog identiteta oba lika, ija je potraga
signalizirana imenima koja im nameu drugi likovi. Metamorfoza Aninog identiteta
kree se od mlade asistentkinje u finom kostimu preko politikog begunca i hipi devojke
sa dolarima zaivenim u arenu haljinu do majinske figure. Pitanje eovog identiteta
formulisano je i samim naslovom, okarakterisano kao neprihvatljivo i skrajnuto na
margine drutva. On je jo jedno u nizu siroadi u Kerijevom opusu, rastao je u
67

izolovanoj kuici na jezeru, a kada prvi put stupa u svet, to je kao begunac pod lanim
imenom koji odlazi u najudaljenije krajeve jedne udaljne zemlje. Ako je italac strepeo
nad neizvesnom sudbinom ovog deaka u toku romana, strepnja ne nestaje sa krajem, jer
ostaje pitanje da li e e uspeti da stvori svoje legalno ja i zauzme ulogu u svetu kad
jednom izae iz skrovita. U svakom sluaju, naslov bi mogao da sugerie da u svakome
koegzistiraju legalno i nelegalno ja, da je svaki ovek i poslunik i prestupnik, da se
identitet gradi kako uvaavanjem tako i krenjem drutvenih normi.
Prolo je trideset i pet godina otkad su prvi ameriki turisti u prozi Pitera Kerija
posetili australijsku provinciju da porede njene stanovnike sa umetnikim prikazom
njihove svakodnevice. Stanovnici neimenovanog zabaenog gradia u Amerikim
snovima trude se da ispune oekivanja i prilagode se zahtevima amerikih turista, igraju
propisane im uloge. Trideset i pet godina kasnije, u Njegovom nelegalnom ja Keri
ponovo dovodi Amerikance u Australiju. Ovaj put, meutim, to su sluajni turisti, kako
ih Ron arls naziva u istoimenom lanku (Charles, The Accidental Tourist), iji
opstanak zavisi od toga koliko e nauiti o stvarnom ivotu i prilagoditi se uslovima
ruralne Australije i kodeksu njenih stanovnika. Put australijske nacije od jedne zabaene i
marginalne do znatno optimistinije i samopouzdanije kulture ocrtan je u romanima
Pitera Kerija, a obuhvata suoavanje s prolou, ponovno iitavanje i prevrednovanje
istorije, potragu za identitetom i njegovo redefinisanje. Poetkom sedamdesetih godina
dvadesetog veka, kada Keri objavljuje svoju prvu prozu, romanopisci su uglavnom
zanemarivali i zaobilazili temu australijske istorije, a osuenika prolost bila je izvor
stida i mrlja na identitetu nacije. Za razliku od veine, Kerija je privukao moralno sloeni
poloaj odbaenih Evropljana koji su na drugom kraju sveta pokuavali da zaponu novi
ivot i pri tome doli u sukob sa uroenicima. Najvia knjievna priznanja doneli su mu
upravo oni romani u kojima se bavi problematinom prolou. U nizu izuzetnih romana,
Keri stvara upeatljivu sliku doseljenika koji donose hrianstvo u australijsku nedoiju
(Oskar i Lusinda), vlastitom imaginacijom nadometava ono to je arls Dikens
izostavio iz Velikih oekivanja i skrajnutu priu o Megviu (Dek Megs) iz traginog
mraka izvlai pravo na centar pozornice, oivljava legendarnog razbojnika Neda Kelija
stavljajui akcenat na ljudski lik nasuprot mitskoj figuri i, konano, doslovno udahnjuje

68

ivot imaginativnom pesniku Ernu Maliju (Bob Makorkl) uvlaei u kolo istorijskih lai,
koje su se zavrtele u Varalici, i priu o australijskoj knjievnosti.
Pol Kejn smatra da u sintagmi australijska knjievnost Piter Keri spaja termin
Australija u smislu postkolonijalno i knjievnost u smislu postmoderno (Kane, 1993:
519-522). I zaista, u kritikoj literaturi o Piteru Keriju gotovo da nema teksta koji ovog
pisca ne smeta u postkolonijalni kontekst i ne otkriva postmoderne odlike njegove
proze. Kao postkolonijalni pisac, Keri se svrstava u grupu sve brojnijih pisaca zemalja
Komonvelta koji otpisuju centru, protive se dominantnim evrocentrinim pogledima i
stavovima tako to se hvataju u kotac sa svojim imperijalnim iskustvima,
problematizuju svoj postkolonijalni poloaj i stvaraju sopstvenu estetiku. Kao
postmoderni pisac Keri preuzima tradicionalne narativne oblike, podriva ih iznutra,
prerauje i kombinuje sa postmodernistikim metafikcijskim elementima.
Zauujue je kako su postkolonijalizam kao skup tekstova i ideologija i
postmodernizam kao stilska formacija, iako nastali nezavisno jedan od drugog, sa
potpuno razliitim korenima i razvojnim putevima, razliitih motivacija i sa razliitim
razlozima, razvili skoro identine strategije i tehnike, to je dovelo do velikih slinosti
njihovih narativa. Oba delaju subverzivno, koriste i prerauju elemente onih sistema i
ideja koje ele da ospore i podriju iznutra. No, oni imaju razliite motivacije, razloge i
ciljeve: dok se postmodernizam bavi filozofskim i epistemolokim pitanjima,
postkolonijalizam operie na istorijskom i politikom nivou. Stvaralatvo Pitera Kerija,
meutim, iitava se na oba nivoa, ime australijska knjievnost zahvaljujui
postmodernistikom u njegovim delima, ini neizostavni deo tokova svetske
knjievnosti, ali se, zahvaljujui postkolonijalnim temama, isto tako ne odrie
australijskog identiteta.
Strategije dekolonizacije u Kerijevom stvaralatvu privukle su kritiare iz oblasti
postkolonijalnih studija, jer njegovi romani kritiki sagledavaju politike i kulturoloke
aspekte kolonijalizma, odraene kako na planu nacionalne istorije i kolektivnog identiteta
tako i na planu individualne borbe za samoodreenje. Kerijevi romani zahvataju
australijsku istoriju od sredine devetnaestog veka, kada je britanska kolonijalna imperija
bila na geografskom i politikom vrhuncu, do poetka dvadeset i prvog veka, kada se
dekolonizovane nacije u dijalogu sa kolonijalnim diskursom bore za mesto i ulogu na
69

svetskoj mapi istorije i identiteta i suoavaju sa neokolonijalnom pretnjom svetske sile

koja je po teritorijalnom i ekonomskom primatu zamenila Britaniju, Sjedinjenih
Amerikih Drava. Svestan geografske izmetenosti Australije na kulturnu i politiku
periferiju sveta, Keri bezrezervno zadire u sve bolne take australijske istorije i
preispituje kolonijalno naslee svoje zemlje: kanjeniki sistem, popularnost razbojnika
poput Neda Kelija, razliite faze kolonijalizma i nacionalnog identiteta, ali od posebnog
je znaaja i to to Keri ne zaobilazi ni pitanje genocida koji su belci, rukovodei se
doktrinom terra nullius, poinili nad Aboridinima. Otud se moe rei da u svojim
romanima Keri ispisuje istoriju svoje zemlje. Iitavanjem Kerijevih romana naspram
postkolonijalne teorije uvia se subverzivni potencijal njegovih tekstova i nain na koji
Keri proverava valjanost kulturolokih konvencija i velikih narativa Zapada, uoavaju se
strategije

kojima

pisac

podriva

zapadnjaku

percepciju

stvarnosti,

shvatanje

romanesknog anra i konvencija koje upravljaju takom gledita i autoritetom

pripovedaa.
Postmodernistike strategije u Kerijevom opusu najizraenije se oituju u liku
nepouzdanog pripovedaa, elementima parodije i intertekstualnosti, metafikcijskoj
autoreferencijalnosti,

kao

upotrebi

istoriografske

metafikcije,

specifino

postmodernistikog anra istorijske fikcije u koji spada ak pet Kerijevih romana

(Varalica, Oskar i Lusinda,

Dek Megs, Istinita pria o Kelijevoj bandi, Moj

krivotvoreni ivot). Uz primenu poststrukturalistikog fokusa na jezik i lingvistiku

konstruisanost fundamentalnih kategorija Zapada moe se analizirati nain na koji se u
Kerijevoj prozi ispoljava dihotomija stvarnosti i fantazije, istinitog i izmiljenog,
autentinog i lanog.
Kerijevi romani osobena su meavina postmodernistikih i postkolonijalnih
strategija to kombinaciju postmodernog i postkolonijalnog interpretativnog kritikog
pristupa ini najplodotvornijom u analizi njegovog opusa. I sam autor priznaje da je
zainteresovan za postkolonijalnu teoriju, a posebno istie uticaj Kulture i imperijalizma
Edvarda Saida (Powells.Com, par. 5). Nikada, meutim, nije eksplicitno potvrdio
opravdanost postmodernistikog ili poststrukturalistikog pristupa, to ih ipak ne ini
manje relevantnim. On jeste pisac postmodernog doba s izraenom sveu o opasnim
posledicama velikih narativa i totalizatorske retorike, ali budui da je odrastao u bivoj
70

koloniji njegova proza problematizuje kljuna pitanja koja su kritiki formulisana u

postkolonijalnoj teoriji.
Kerijevo mesto meu postkolonijalnim piscima moe se, meutim, uiniti
spornim, jer ako se oznaka postkolonijalno shvati kao kontradiskurs kojim se sa
margina prua otpor i zagovara promena, onda ga ozbiljno kompromituje udobna
pozicioniranost u samom centru sistema koji eli da kritikuje. No, veoma je malo
teoretiara postkolonijalizma koji deluju izvan zapadnjakog sistema o kome piu. Iako
roeni u bivim kolonijama, istraivaki i predavaki rad najveih imena postkolonijalne
teorije, Gajatri Spivak, Edvarda Saida i Homija Babe, vezuju se za zapadnjake
kulturoloke institucije. Stoga se Kerijevo stvaralatvo bezrezervno moe smestiti u
kategoriju postkolonijalnog, naroito ako se uzme u obzir da se postkolonijalni diskurs
odomaio na zapadnim univerzitetima, i ako se taj diskurs shvati kao ispitivaki nain
itanja i pisanja koji za cilj ima da srui neprikosnoveni autoritet velikih tekstova Zapada.
Kao pisca sa izraenim interesovanjem za pitanja koja su pokrenula
postkolonijalni dikurs jo sredinom osamdesetih godina dvadesetog veka, neposredna
upuenost u tri anglo-keltske kulture savreno je opremila Kerija za zadatak ispitivanja
njihove postkolonijalne povezanosti.58 Grejam Hagan (Huggan, 1996: 2) na Kerija
primenjuje frazu kulturoloka amfibija kojom Said karakterie Salmana Rudija.59 Keri
se s jedne strane bavi britansko-australijskim vezama, ali i svojoj prozi izlae i
neokolonijalne mehanizme kulturolokog imperijalizma Sjedinjenih Amerikih Drava.
Izraena i dugotrajna kulturoloka i politika dominacija Amerike u vreme kada mnoge
dekolonizovane zemlje bive britanske imperije polako dostiu politiku i kulturoloku
postkolonijalnu

zrelost

ine

ispitivaki

angaman

tematske

preokupacije

postkolonijalne kritike vanijim nego ikada.

58
Gimnazija u koju je Keri iao (Geelong Grammar) promovisala je izrazito britanske vrednosti i kulturu,
Gejl je naziva australijskim Itonom (Gaile, 2005: xxvii); australijsku kulturu upoznao je u detinjstvu i ranoj
mladosti, a od 1989. ivi u Njujorku.
59
Jo jedan termin skovan da opie delo Salmana Rudija primenjuje se na Kerija. Izraz pokomo (v.
Gaile, 2005: xxv) izraava upravo spoj postkolonijalnog i postmodernog u romanima ova dva pisca.

71

3. POSTKOLONIJALNI I POSTMODERNI TEORIJSKI OKVIR

3.1. TA JE POSTKOLONIJALIZAM?

Postkolonijalizam se u najirem smislu odnosi na posledice kolonijalizma po

drutvo i kulturu kako kolonizovanih zemalja tako i zemlje kolonizatora. Prvi put su ga
upotrebili istoriari da terminom postkolonijalna drava oznae one drave koje su
posle Drugog svetskog rata stekle politiku nezavisnost od evropskih kolonijalnih sila,
meu kojima je najvea bila Velika Britanija, to znai da je najvei broj zemalja na koje
se ovaj termin primenjuje nekada bio u sastavu britanske kolonijalne imperije. Ovakvo
jednostavno temporalno odreenje u kojem post ima oigledno hronoloko znaenje
posle perioda kolonijalizma, odnosno posle sticanja nezavisnosti svakako ima
upotrebnu vrednost, ali postaje problematino kada se uoe implikacije konanosti ili
zavretka sadrane u njemu, s obzirom na to da je formalna nezavisnost kolonizovanih
zemalja retko oznaavala i kraj hegemonije zemalja Prvog sveta.60 No, injenica da su se
evropske kolonijalne imperije raspale i da milioni ljudi ive u dravama koje su nastale
dekolonizacijom opravdava korienje ovog termina u znaenju posle kolonijalizma.
Isto tako, nastanak evropskih kolonijalnih imperija (britanske, francuske, holandske,
panske, portugalske, belgijske, italijanske, nemake) poetkom esnaestog veka, njihov
procvat u devetnaestom veku i, naposletku, raspad u drugoj polovini dvadesetog veka
ostavio je globalne posledice koje su i te kako prisutne u savremenom svetu, zbog ega
se kao odgovor na pitanje kada se deava postkolonijalizam? moe rei upravo sada
(Childs Williams, 2003: 2).
Neto sloenije vremensko odreenje postkolonijalizma daju autori knjige
Carstvo uzvraa pisanjem (The Empire Writes Back, 1989)61 koja se bavi teorijom i
praksom postkolonijalnih knjievnosti.

60

Na engleskom jeziku ovaj termin pie se na dva naina, s crticom i bez nje. Dok neki kritiari koriste
oblik s crticom kako bi istakli proces dekolonizacije koji je usledio posle nezavisnosti, drugi se odluno
opiru ovom hronolokom razdvajanju perioda kolonijalizma i perioda posle nezavisnosti kolonija zato to
smatraju da je postkolonijalno razdoblje poelo ve s poetkom kolonijalne okupacije, a ne tek na njenom
kraju.
61
Prevod naslova knjige preuzet je iz Pojmovnika suvremene knjievne teorije (1997) Vladimira Bitija.
72

Termin postkolonijalni koristimo, meutim, da oznaimo celokupnu kulturu

koja je bila pod uticajem imperijalnog procesa od trenutka kolonizacije do danas.
To je zato to se u istorijskim procesima koje je pokrenula evropska imperijalna
agresija uoava neprekidna zaokupljenost istim pitanjima.62 (Ashcroft et al, 2002:
2)

Kanadski kritiar Stiven Slemon (Stephen Slemon) istog je miljenja, s tim to

njegovo shvatanje postkolonijalizma ukljuuje i antikolonijalne kulturne prakse, ime se
uvodi jo jedno bitno znaenje termina post. Drugim reima, neprekidna
zaokupljenost istim pitanjima iz prethodne definicije konkretizuje se u Slemonovom
vienju postkolonijalizma kao otpora imperijalizmu, to je jedan od znaajnih aspekata
postkolonijalnog promiljanja:

Definicije postkolonijalnog svakako znaajno variraju, ali prema mom

shvatanju ovaj se pojam najbolje moe upotrebiti ne kada se koristi kao sinonim
za istorijski period nakon to su kolonizovani narodi stekli nezavisnost, nego kada
odreuje anti-, odnosno post-kolonijalni diskurzivni uticaj na kulturu, uticaj koji
poinje u trenutku kada se kolonijalna sila upie na telo i prostor svojih Drugih i
koji se nastavlja, esto kao prikrivena tradicija, na polju savremenih
neokolonijalnih meunarodnih odnosa.63 (Slemon, 1989: 6)

U ovom smislu odgovor na pitanje kada se deava postkolonijalizam? glasio bi

nekada i sada, ime se upuuje na istrajnost kolonijalizma, jer, kako istie Slemon, u
vreme dekolonizacije sve je oitije da, iako su kolonijalne trupe i administracija napustili
kolonije, zapadne sile i dalje posredno vre snaan politiki, kulturni i ekonomski uticaj
na bive kolonije. To znai da postkolonijalni teoretiari ne prihvataju tumaenje
62

We use the term post-colonial, however, to cover all the culture affected by the imperial process from
the moment of colonization to the present day. This is because there is a continuity of preoccupations
throughout the historical process initiated by European imperial aggression.
63
Definitions of the post-colonial of course vary widely, but for me the concept proves most useful not
when it is used synonymously with a post-independence historical period in once-colonised nations, but
rather when it locates a specifically anti- or post-colonial discursive purchase in culture, one which begins
in the moment that colonial power inscribes itself onto the body and space of its Others and which
continues as an often occulted tradition into the modern theatre of neo-colonialist international relations.
73

postkolonijalizma kojim se namerno ili nenamerno previa injenica da se, iako je doba
kolonijalne vladavine okonano, globalna hegemonija Zapada nastavlja u drugim
vidovima. I kritiar Brus King ukazuje na to da postkolonijalizam moe biti samo
maska neprekidnog kolonijalizma, nain na koji zapadne kulture vre aproprijaciju
Drugog (King, 1996: 25).64 Ako se tome doda i zapaanje da u doseljenikim
kolonijama poput Kanade ili Australije, belci nikada nisu napustili koloniju, onda bi
alternativni odgovor na postavljeno pitanje mogao da bude da postkolonijalizam, osobito
za narode etvrtog sveta, jo nije ni nastupio. Reima Gajatri Spivak, []ivimo u
postkolonijalnom neokolonizovanom svetu65 (Spivak, 1990: 166).
ajlds i Vilijams izdvajaju jo jedno znaenje prefiksa post, ono koje se nalazi i
u drugim sloenicama poput poststrukturalizma, na primer, gde naglasak nije toliko na
hronolokom sledu u smislu neega to dolazi posle strukturalizma, modernizma ili
feminizma nego na konceptualnom prevazilaenju ili nadrastanju parametara drugog
termina66 (Childs Williams, 2003: 4). U skladu sa ovim shvatanjem, postkolonijalnim
bi se smatrali oni tekstovi koji su se pomakli dalje od kolonijalizma i njegovih ideologija
do te mere da su se nali u poziciji s koje mogu da ga kritikuju i izvedu svojevrstan
kontranapad. Ela ohat (Ella Shohat) istog je miljenja kada kae da postkolonijalizam
podrazumeva prevazilaenje antikolonijalnih nacionalistikih teorija, ali dodaje da taj
termin isto tako oznaava i odmicanje ili udaljavanje od odreenog istorijskog trenutka,
to jest od kolonijalizma i borbe zemalja Treeg sveta za osloboenje od kolonijalne vlasti
(Shohat, 1996: 323).
Osim temporalnog odreenja zasnovanog na periodizaciji, o postkolonijalizmu je
mogue razmiljati i u okvirima prostornog odreenja, odnosno postaviti pitanje gde se
deava postkolonijalizam? I kod ovog pitanja prvo se namee jedan oigledan odgovor
da se postkolonijalnim mogu smatrati politika, lingvistika i kulturoloka iskustva
onih podruja koja su bila pod kontrolom evropskih kolonijalnih sila. Edvard Said (Said,
1994: 6) iznosi podatak da su na poetku Prvog svetskog rata oko 85% zemljine kugle
inile evropske kolonije, protektorati, dominioni i komonvelti, gde, naravno, treba uoiti
razlike izmeu imperija, njihovih strategija osvajanja, kontrole i naina i stepena
64

Postcolonialism is said to mask continuing colonialism, a way to appropriate Others for Western culture.
We live in a post-colonial neocolonized world.
66
...conceptually transcending or superseding the parameters of the other term.
65

74

eksploatacije, kao i razliit tempo irenja i propadanja. Kolonijalno carstvo Velike

Britanije se na vrhuncu prostiralo na svim kontinentima i zauzimalo etvrtinu zemljine
kopnene mase (Engineering an Empire, par. 8), a poslednje dekade devetnaestog veka
svaki etvrti stanovnik sveta bio je podanik kraljice Viktorije. No, jednostavno
objanjenje prostorne lokacije postkolonijalizma nije mogue zbog sluajeva poput
Severne Irske, June Afrike, kao i doseljenikih kolonija Australije, Kanade i Novog
Zelanda, jer kolonizator nikada nije napustio te teritorije.67 U vezi s tim je i pitanje koji
se narodi mogu smatrati postkolonijalnim, gde se oiglednom i jednostavnom odgovoru
da su to oni koje je Zapad u prolosti kolonizovao protivi poloaj u kome se nalaze, na
primer, Prvi narodi u Kanadi ili Aboridini u Australiji. Problem postkolonijalnih
teritorija i naroda nadalje se uslonjava migracijama koje su se deavale kako u
kolonijalno doba tako i nakon sticanja nezavisnosti, to zapadne metropole nuno
suoava s posledicama kolonijalnih osvajanja u vidu priliva kolonijalnih podanika s
margina u imperijalne centre. To znai da ako su kolonijalne sile poremetile razvoj
uroenikih kultura i identiteta u prolosti, postkolonijalnim migracijama deava se isto
remeenje kulture i identiteta imperijalnih zemalja i naroda, to dovodi do zakljuka da
se postkolonijalizam ne deava samo narodima bivih kolonija niti iskljuivo na njihovim
teritorijama nego i narodima bivih kolonizatora u samim centrima kolonijalne moi.
Upravo se pitanje uzajamnog proimanja identiteta kolonizatora i kolonizovanih nalazi u
sreditu postkolonijalizma.
Za teoretiarku Anju Lumbu (Ania Loomba) prefiks post ima dva znaenja
temporalno znaenje neega to dolazi posle kolonijalizma i ideoloko znaenje neega
to je zamenilo, odnosno potisnulo kolonijalizam (Loomba, 1998: 7). Jedna drava moe
biti postkolonijalna jer je stekla nezavisnost, ali istovremeno i neokolonijalna jer je ostala
ekonomski i kulturno zvisna od bive kolonijalne sile.68 Lumba istie da se ne sme
zanemariti znaaj formalne dekolonizacije, ali isto tako ne sme se zanemariti ni injenica
da su nejednaki odnosi snaga iz kolonijalnog doba zadrani u savremenom svetu gde
postoji izraena nejednakost izmeu zemalja Prvog i Treeg sveta. Zbog razliitog
67

Posebno interesantan i sloen sluaj su Sjedinjene Amerike Drave, nekadanja kolonija koja je sama
postala svetska sila na elu savremenih neokolonijalnih procesa.
68
Termin neokolonijalizam prvi je skovao i upotrebio prvi predsednik nezavisne Gane, Kvame Nkruma
(Kwame Nkrumah).
75

stepena uplitanja bivih kolonijalnih metropola u pitanja ekonomije, kulture i politike

svojih bivih kolonija, Lumba smatra da je sporno nekada kolonizovane zemlje nazivati
postkolonijalnim. ak i temporalno znaenje prefiksa post postaje manje
transparentno, a poetak postkolonijalizma neodreen, kada se u obzir uzme podatak da
dekolonizacija pokriva period od oko tri stotine godina, s poetkom u osamnaestom i
devetnaestom veku kada se od imperije odvajaju Amerika, Australija, Novi Zeland i
Juna Afrika, pa sve do sedamdesetih godina dvadesetog veka kada nezavisnost dobijaju
Angola i Mozambik.
Protivljenju upotrebi termina u kojem bi post znailo posle kolonijalizma, a
sve u elji da se u perspektivi istovremeno zadre i kolonijalna i savremena istorijska
realnost, treba dodati i primedbe postkolonijalnim studijama na izvorita postkolonijalne
teorije, preopsenost predmeta istraivanja, kao i optube da postkolonijalna teorija ne
samo da je sastavni deo struktura moi nego da ih ak osnauje. Kritiari poput Arifa
Dirlika (Arif Dirlik), na primer, pojavu postkolonijalne teorije vezuju prvenstveno za
dolazak intelektualaca iz Treeg sveta na zapadne univerzitete, pri emu se stanovita tih
kritiara ne podudaraju uvek sa vienjima njihovih kolega koji deluju iz zemalja Treeg
sveta (Quayson, 2000: 3). Kako se efektno izrazio Kvame Antoni Apija (Kwame
Anthony Appiah), postkolonijalnost je stanje (...) kompradorske inteligencije: relativno
male, zapadnjaki orijentisane i zapadnjaki obrazovane grupe pisaca i teoretiara, koji
upravljaju razmenom kulturnih dobara svetskog kapitalizma na periferiji69 (Appiah,
1991: 348).
U debatama oko znaenja prefiksa post preovladava, meutim, vienje da on
podjednako oznaava i promene u strukturi moi koje su se desile na kraju kolonijalnog
razdoblja, i trajne posledice kolonijalizma, pogotovo u diskurzivnom obliku. U tom
69

Postkoloniality is the condition of (...) comprador intelligentsia: a relatively small, Western-style,

Western-trained group of writers and thinkers, who mediate the trade in cultural commodities of world
capitalism at the periphery.
Comprador jer re koja na portugalskom znai kupac. Prvobitno se upotrebljavala da uputi na lokalne
trgovce koji su posredovali izmeu stranih proizvoaa i lokalnog trita. Marksisti su ovim terminom
nazivali domau buroaziju koja je za visoki poloaj u drutvu imala da zahvali monopolima stranih
kompanija i kojoj je, stoga, kolonijalizam iao na ruku. U postkolonijalnoj teoriji termin se naao u jo iroj
upotrebi: odnosi se na sve visokoobrazovane ljude, umetnike, pisce iji su integritet i nezavisnost
kompromitovani zbog saradnje s kolonijalnom vlau ili identifikacije s njom. Reju komprador
oznaavaju se srazmerno privilegovani, imuni i obrazovani pripadnici drutvene elite koji imaju vie
mogunosti da uestvuju u meunarodnoj razmeni dobara i ideja omoguenoj kolonijalnom dominacijom, i
koji su zbog toga manje skloni da na lokalnom nivou uestvuju u borbi za kulturnu i politiku nezavisnost.
76

sluaju, postkolonijalizam se tumai kao okvirni termin kojim se upuuje na razliite

kritike pristupe kojima se dekonstruie evropska misao na razliitim naunim poljima
poput filozofije, istorije, nauke o knjievnosti, antropologije, sociologije i politikih
nauka. Takvom definicijom se izbegava uproena periodizacija, dok se istovremeno
upuuje na revizionistiku metodologiju kojom se kritikuje ukupnost zapadnjakog
znanja i moi, naroito onih nastalih nakon perioda prosvetiteljstva. Bil Akroft
(Ashcroft, 2001: 19) smatra da je vano da se postkolonijalizam tumai kao diskurs
kolonizovanih, a ne kao diskurs koji sledi nakon kolonijalizma, jer tek tada
postkolonijalna analiza obuhvata puni spektar reakcija na kolonijalizam, od potpune
pokornosti do krvavih pobuna. Kritiarka Padmini Mongija (Mongia, 1996: 2) nalazi da
se termin postkolonijalni upotrebljava najmanje u dva razliita registra. Kao prvo, to je
istorijska odrednica koja upuuje na period posle zvanine dekolonizacije i istovremeno
oznaava

promene

intelektualnih

pristupa

pod

uticajem

poststrukturalizma

dekonstrukcije. Kao drugo, krajem sedamdesetih godina dvadesetog veka termin

postkolonijalni poeo je da se koristi i u knjievnoj kritici da bi se govorilo o
kulturolokim posledicama kolonizacije. Zamenio je termine knjievnost Treeg sveta
i knjievnost zemalja Komonvelta. Njime se takoe opisuje i analiza kolonijalnog
diskursa, govori o poloaju migranata u dravama Prvog sveta, i upuuje na specifian
opozicioni nain itanja. Postkolonijalizam u knjievnosti, prema miljenju Denisa
Voldera (Walder, 1998: 6), ima nameru da promovie, ak uzdie, nove knjievnosti
koje su se pojavile na teritoriji bivih kolonija, a uz to istie potrebu da se uoe i
analiziraju kolonijalni stavovi kojima se potom treba odupreti. Postkolonijalno
iitavanje, meutim, mogue je podjednako primeniti na tekstove nastale u metropolama
i tekstove nastale u kolonijama, a glavni cilj mu je da ukae na to koliko je dubok i
neizbean uticaj kolonizacija imala na knjievnu produkciju, antropoloke beleke,
istorijske zapise, administrativne spise i naune radove. Najee se na ovaj nain itaju i
tumae tekstovi kolonizatora i u njima se razotkrivaju kolonijalistike ideologije i procesi
kojih sami pisci esto nisu ni bili svesni.
Kao analiza kolonijalizma, njegovog uticaja u prolosti i posledica po dananja
drutva, kako na lokalnom nivou bivih kolonija tako i na optijem planu globalnih
kretanja koja se smatraju tekovinama imperija, postkolonijalizam se esto bavi i
77

pitanjima ropstva, migracije, ugnjetavanja i otpora, rasnih i rodnih razlika, mesta, kao i
reakcija na diskurse imperijalne Evrope kao to su istorija, filozofija, antropologija i
lingvistika. U njegovo polje izuavanja spadaju takoe i rasne manjine na Zapadu, poput
Indijanaca i Afroamerikanaca u Sjedinjenim Dravama, britanskih Azijata i
Afrokaribljana u Ujedinjenom Kraljevstvu ili Aboridina u Australiji. Definiui kljune
pojmove u oblasti postkolonijalnih studija Akroft, Grifits i Tifinova (Ashcroft et al.,
2002: 187) zakljuuju da je termin postkolonijalizam danas u veoma rasprostranjenoj
upotrebi s raznorodnim znaenjima i da obuhvata prouavanje i analizu evropskih
teritorijalnih

osvajanja,

raznovrsnih

kolonijalnih

institucija

evropskih

zemalja,

diskurzivnih delatnosti imperije, suptilnih konstrukcija subjekta u kolonijalnom diskursu,

kao i otpor tih subjekata, i kao najvanije, postkolonijalizam oznaava razliite reakcije
na evropsku invaziju, te analizu kolonijalnog naslea u savremenom kontekstu.
Posmatrati svet kroz prizmu postkolonijalne teorije znai videti kako su ga na raznim i
meusobno isprepletanim nivoima oblikovali kolonijalizam i njegove posledice, te
kritikim sagledavanjem savremene pojave dovesti u eksplicitnu ili implicitnu vezu s
problematikom kolonijalnog naslea. Termin se pre svega odnosi na produkte kulture
bivih kolonija, ali je postao est i u istorijskim, politikim, sociolokim i ekonomskim
analizama koje se bave posledicama evropskog imperijalizma po drutvene zajednice
irom sveta. Vano je pri tome istai da se analiza ne zadrava na materijalnom aspektu
kolonijalizma i kolonijalnog naslea nego se podjednako vanim smatraju i njegovo
diskursno i ideoloko uporite, to znai da se postkolonijalne studije mogu smatrati
neposrednim i aktivnim uesnikom konflikata u stvarnom svetu kao i da u njima
uestvuju i u neto apstraktnijem vidu posredstvom analize tekstova, predstava i
diskursa.
U predgovoru zbirci kritikih lanaka na temu postkolonijalne i postmoderne
teorije Past the Last Post, Helen Tifin smatra da, slino postmodernizmu koji po
miljenju Roberta Vilsona (Robert Wilson) ima dve odvojene arhive (odnosno, dve grupe
relevantnih primarnih i sekundarnih tekstova), i postkolonijalizam ima dve arhive: prvu
ine tekstovi nastali u drutvima iji je subjektivitet delom formiran pod uticajem
vladavine evropskog kolonijalizma, to jest tekstovi iz onih zemalja i regija koje su
nekada bile evropske kolonije, dok drugu arhivu ine diskurzivne prakse meu kojima se
78

izdvaja otpor kolonijalizmu, kolonijalistikim ideologijama, kao i njihovim savremenim

vidovima. Prema Helen Tifin, priroda i uloga ovog otpora ine sutinu problematike
postkolonijalnog diskursa (Adam Tiffin, 1991: vii). Kritiarka, meutim, istovremeno
ukazuje i na opasnost od toga to je postkolonijalizam postao toliko obuhvatan termin
da se izjednaava sa svim oblicima tlaenja i/ili otpora tlaenju, te se skoro svaka
marginalizacija i in otpora razmatraju u rubrici postkolonijalnog ime se nuno gubi
njegova politika dimenzija, a disciplina ostaje bez istorijskog utemeljenja i teorijske
koherentnosti (Tiffin, 1996: 157). O irokoj i neselektivnoj upotrebi termina
postkolonijalizam moda najreitije govori Stiven Slemon:

Postkolonijalizam, onako kako se danas koristi u raznim oblastima, opisuje

izuzetno heterogen zbir pozicija subjekta, naunih oblasti i kritikih poduhvata.
Koristi se kao metod organizovanja kritike totalizujuih vidova zapadnjakog
istorizma; kao sloenica kojom se preinauje pojam klase, kao podskup
postmodernizma i poststrukturalizma (ali i obrnuto, kao stanje iz kojeg su ponikle
te dve strukture kulturne logike i kulturne kritike); kao ime za nativistike tenje
nacionalnih zajednica nakon sticanja nezavisnosti; kao kulturoloka oznaka
nerezidentnosti intelektualnog kadra Treeg sveta; neizbeno drugo lice naprslog
i ambivalentnog kolonijalnog diskursa; kao opoziciona italaka praksa; i, to
je bio moj prvi susret sa ovim terminom, kao ime za kategoriju literarne
delatnosti koja je proizala iz jedne nove i rado prihvaene politike energije u
oblasti koja se nazivala studijama knjievnosti zemalja Komonvelta.

70

(Slemon, 1994: 16-17)

70
Post-colonialism, as it is now used in various fields, describes a remarkably heterogeneous set of
subject positions, professional fields, and critical enterprises. It has been used as a way of ordering a
critique of totalizing forms of Western historicism; as a portmanteau term for a retooled notion of Class,
as a subset of both post-modernism and post-structuralism (and conversely, as the condition from which
those two structures of cultural logic and cultural critique themselves are seen to emerge); as the name for a
condition of nativist longing in post-independence national groupings; as a cultural marker of nonresidency for a Third World intellectual cadre; as the inevitable underside of a fractured and ambivalent
discourse of colonialist power; as an oppostitional reading practice; and and this was my first encounter
with the term as the name for a category of literary activity which sprang from a new and welcome
political energy going on within what used to be called Commonwealth literary studies.

79

Upotreba termina postkolonijalizam ipak se najee ograniava na tekovine

evropskog imperijalizma i kolonijalizma, kao i reakcije na njih. Vremenski se
postkolonijalizmom obuhvata sve od momenta evropske invazije do dananjih dana, a
teritorijalno svaki kolonizovani prostor, ali je od izuzetne vanosti da se obrati panja na
specifinosti vremena i mesta u okviru ove iroke kategorizacije, jer su upravo razlike u
vremenu i mestu generisale veoma razliite reakcije na evropsku invaziju i kolonizaciju,
dok su se i kolonijalne strategije s vremenom menjale, a razlikovale su se u svakoj od
kolonizovanih kultura. Postkolonijalna teorija, kritika i knjievnost koje se bave
tekovinama britanske imperije i reakcijama na nju nuno su utemeljene na pozajmljenom
(engleskom) jeziku, engleskoj literarnoj kulturi, kao i u raznorodnim kolonizovanim
kulturama. Termin postkolonijalna knjievnost pokazao se postojanijim i adekvatnijim
od termina nove knjievnosti, knjievnosti na engleskom jeziku i knjievnosti
zemalja Komonvelta zato to se u njemu odraava istrajavanje, a ne nestanak,
kolonijalnog naslea u kulturama koje su stekle nezavisnost. Termin postkolonijalizam
se u postkolonijalnim zemljama uglavnom koristi da oznai britanska (i evropska)
teritorijalna osvajanja, raznovrsne institucije britanskog i evropskog kolonijalizma, kao i
razliite reakcije na evropsku invaziju, te savremeno kolonijalno naslee, poput upotrebe
engleskog jezika, pravnog sistema ili obrazovanje koji se u bivim kolonijama zadravaju
dugo nakon nezavisnosti. U mnogim sluajevima kolonijalne tekovine opstaju u
sadanjosti u veoma razliitim i kulturno hibridnim i sinkretikim oblicima, tako da
prefiks post ne znai posle epohe kolonijalizma nego znai rezultat ili proizvod
kolonijalizma.
Ako debate o prefiksu pokazuju da neokolonijalni odnosi prevladavaju u
dananjim meunarodnim odnosima, to jest da se prakse, institucije, stavovi i teorije
evropskih centara kolonijalne moi nastavljaju i nakon to se kolonijalizam formalno
zavrio, to znai da postkolonijalizam ni u jednom svom vidu ne moe da iskorai iz
okvira savremenih imperijalnih odnosa niti da deluje van njih. Za mnoge teoretiare,
meu njima i En Maklintok (Anne McClintock), to znai da kritika koja sebe naziva
postkolonijalnom nema jasno definisanu politiku teoriju niti iskristalisane politike
ciljeve:

80

Pojam postkolonijalni (...) opsednut je upravo onim oblikom linearnog razvoja

koji

mu

je

cilj

da

opovrgne.

metaforikom

smislu

terminom

postkolonijalizam istorija deli se na niz etapa du puta koji se kree od

prekolonijalnog preko kolonijalnog do postkolonijalnog doba, ime se
spontano

priznaje linearni

protok vremena

ideja o

razvitku,

koje

postkolonijalizam, u stvari, nastoji da porekne. (...) Metaforino pozicioniranim

na granici izmeu starog i novog, kraja i poetka, ovim terminom se nagovetava
kraj jedne epohe u istoriji sveta, ali se istovremeno priziva upravo figura
linearnog napretka kojom je to doba bilo nadahnuto. (...) Ako postkolonijalna
teorija nastoji da ospori veliki mar zapadnjakog istorizma i svitu prateih
binarnih opozicija (ja drugo, metropola kolonija, centar periferija, itd.),
termin postkolonijalizam, meutim, ponovo vraa svet na jednu jedinu binarnu
opoziciju: kolonijalni postkolonijalni (...) Ovaj termin ne pravi razliku izmeu
onih koji su imali koristi od kolonijalizma (bivih kolonizatora) i njegovih rtava
(bivih kolonizovanih). Postkolonijalni prizor odigrava se u zaaranom svetu gde
je istorija stala, kao da su se svi kljuni istorijski dogaaji odigrali pre naeg
vremena. (...) Ovim terminom se u sredite svetske istorije ponovo nepogreivo
stavlja iskljuivo evropsko vreme. Kolonijalizam se vraa u trenutku svoj
nestanka.71 (McClintock, 1995: 10-11)

Zbog problematinog temporalnog, geopolitikog i sociolokog odreenja u

disciplini postkolonijalnih studija vlada zabrinutost, a jedna od izraenih osobina
postkolonijalnih razmatranja jeste neprekidna debata o tome koliko se postkolonijalna
71

[T]he term post-colonial (...) is haunted by the very figure of linear development that it sets out to
dismantle. Metaphorically, the term post-colonialism marks history as a series of stages along an epochal
road from the pre-colonial, to the colonial, to the post-colonial an unbidden, if disavowed,
commitment to linear time and the idea of development. (...) Metaphorically poised on the border between
old and new, end and beginning, the term heralds the end of a world era but by invoking the very same
trope of linear progress which animates that era. (...) If post-colonial theory has sought to challenge the
grand march of Western historicism and its entourage of binaries (self other, metropolis colony, centre
periphery, etc.), the term post-colonialism nonetheless reorients the globe once more around a single,
binary opposition: colonial post-colonial (...) [I]t does not distinguish between the beneficiaries of
colonialism (the ex-colonizers) and the casualties of colonialism (the ex-colonized). The post-colonial
scene occurs in an entranced suspension of history, as if the definitive historical events have preceded our
time and are not now in the making. (...) [T]he singularity of the term effects a recentering of global history
around the single rubric of European time. Colonialism returns at the moment of its disappearance.
81

teorija i praksa stvarno suprotstavljaju ili opiru kolonijalizmu. Na osnovu navedenog

miljenja En Maklintok zakljuuje se da je termin postkolonijalizam usko povezan s
mitovima o napretku civilizacije koji su opravdavali stvaranje imperija, kao i sa
shvatanjem istorije, kulture i ljudskog razvoja koji su sadrani u tim mitovima.
Mora se, meutim, pomenuti da je na pojavu postkolonijalnih studija uticalo vie
razliitih globalnih kretanja, koja ponekad nisu imala nikakve veze s kolonijalizmom. U
viestruke i raznorodne poticaje postkolonijalnoj teoriji i kritici spadaju promene na
svetskoj politikoj sceni koje su se desile zbog nastanka novih nezavisnih drava,
opsena reevaluacija iskljuivo zapadnog sistema znanja koja se desila osamdesetih
godina dvadesetog veka, razotkrivanje njegove tesne povezanosti sa imperijalnom
ekspanzijom i kolonijalnim oblikom vladavine, polemike o empirizmu i kulturalizmu
koje su se na polju drutvenih nauka vodile ezdesetih godina, izazov koji su pred
dominantne diskurse sedamdesetih i osamdesetih godina postavile feministike, gej,
lezbijske i etnike studije, i novine na polju savremene lingvistike teorije koje poetkom
dvadesetog veka unosi Ferdinand de Sosir (Ferdinand de Saussure), a koje dalje u
mnogim pravcima razrauju Levi-Stros (Lvi-Strauss), Bart, Derida (Derrida), Lakan
(Lacan) i drugi.72
Postkolonijalizam u akademske krugove prodire i jaa sedamdesetih godina
dvadesetog veka, u vreme kada se razvijaju nacionalni i etniki identiteti, a
postkolonijalizam sve jasnije poprima oblik kontradiskursa.73 Presudna za afirmaciju
postkolonijalnih studija kao knjievne oblasti koja zavreuje kritiku panju jeste studija
Carstvo uzvraa pisanjem: teorija i praksa postkolonijalnih knjievnosti (1989). No, put
ovoj studiji utabalo je kritiko ispitivanje predstava o Drugome. U Belim mitologijama
(White Mythologies, 1990) Edvard Jang (Edward Young) postkolonijalizam vezuje
prvenstveno za rad Edvarda Saida, Homija Babe i Gajatri akravorti Spivak, takozvanu
veliku trojku postkolonijalne teorije.

72

O formativnim uticajima na postkolonijalne studije videti Quayson, 2000: 3.

Counter-discourse. Tvorac termina kontradiskurs ili protivdiskurs je Riard Terdiman i o njemu e
detaljnije biti rei kasnije u radu.
73

82

3.2. EDVARD SAID

U radu Edvarda Saida, kako primeuje Ato Kvejson (Quayson, 2000: 3), prepliu
se raznovrsni teoretsko-kritiki tokovi na koje se oslanja postkolonijalizam. Budui da je
roen u Palestini, a odrastao u Egiptu i Sjedinjenim Dravama, Said predstavlja upravo
onaj hibridni karakter postkolonijalnog kritiara na kome poiva i sam postkolonijalizam.
Orijentalizam (1978) Edvarda Saida smatra se tekstom od kljunog znaaja za razvoj
postkolonijalne teorije i kritike jer se u njemu definie delokrug postkolonijalizma. U
ovoj knjizi Said kritiki sagledava kako su kolonizovane kulture predstavljane na Zapadu
i kako je znanje o njima kodifikovano u pojedinim naunim disciplinama Zapada. U
analizi konstrukcije Orijenta naspram Okcidenta Said se eklektiki oslanja na francuskog
poststrukturalistu Miela Fukoa (19261984), njegov pojam diskursa74, kao i na pojam
hegemonije75 italijanskog marksistikog kritiara Antonija Gramija (18911937),
izlaui paradigmu svojstvenu svim kolonijalnim i imperijalnim strukturama prema kojoj
Evropa svoje Drugo, to jest kolonizovanu kulturu, neizostavno konstruie kao neto
misteriozno i pretvorno, uvek s negativnim predznakom, ime se identitet
imperijalistike sile nuno afirmie kao primaran, ispravan, to jest s pozitivnim
predznakom. Saidovim reima reeno, Orijent je pomogao da se Evropa (ili Zapad)
definie kao njegova kontrastna slika, ideja, linost, iskustvo (Said, 2008: 10). Evropska
kultura je ojaala sopstvenu snagu i identitet profiliui se spram Orijenta. Znaajnu
ulogu u ovom binarnom pozicioniranju, prema Saidu, ima pitanje predstavljanja datih
kultura. Shodno tome, ukoliko kolonizovani narodi ele da zauzmu aktivno mesto u
istoriji zadatak postkolonijalizma jeste da istrai diskurzivne procese formiranja
imperijalnog Drugog, kao i da ispita i uz to pomogne jaanju diskurzivnih procesa ija je
uloga pruanje otpora kolonijalistikim perspektivama gde konstruisanje njih uvek
slui da afirmie nas.
Said pod orijentalizmom podrazumeva nekoliko stvari, koje su prema njegovom
miljenju meusobno zavisne, te izdvaja tri glavna odreenja orijentalizma. Ono prvo,
74

Fuko pod pojmom diskursa podrazumeva sistem iskaza koji uokviruje spoznaju sveta. Ova tvrdnja
temelji se na uverenju da svet nije data realnost o kojoj se govori nego je diskurs taj koji stvara svet.
75
Grami pod pojmom hegemonije podrazumeva vladavinu uz pristanak onih nad kojima se vlada.
Hegemonija oznaava mo vladajue klase da putem kontrole nad ekonomijom, obrazovanjem i medijima
ubedi ostale klase da su interesi vladajue klase interesi svih lanova drutva.
83

najspremnije prihvaeno, jeste akademsko odreenje po kome je orijentalizam predmet

istraivanja antropologa, sociologa, istoriara ili filologa koji se, svaki sa svog stanovita,
bave Orijentom. No, Said isto tako primeuje da su u poreenju s terminima orijentalne
studije ili oblasne studije specijalisti manje skloni terminu orijentalizam zbog
njegove neodreenosti i povezanosti sa evropskim kolonijalizmom devetnaestog i ranog
dvadesetog veka. Uprkos tome, zakljuuje Said, orijentalizam e nastaviti akademski da
ivi kroz svoje doktrine i teze o Orijentu i Orijentalcima (Said, 2008: 11). Drugo
znaenje orijentalizma neto je optije prirode i obuhvata stil miljenja, zasnovan na
ontolokoj i epistemolokoj distinkciji koja se uspostavlja izmeu Orijenta i (najee)
Okcidenta (Said, 2008: 11) i kao takav predstavlja polaznu taku za sloene filozofske
ili politike teorije, romane, epove, opise drutva. Tree znaenje orijentalizma Said
opisuje kao zapadni stil dominacije, restrukturisanja i posedovanja vlasti nad
Orijentom (Said, 2008: 11). U razradi ovog znaenja Said se oslanja na Fukoov pojam
diskursa i iznosi najvaniju i najuticajniju tvrdnju Orijentalizma: orijentalizam treba
shvatiti i ispitivati kao diskurs (...) uz iju je pomo evropska kultura bila kadra da
tokom post-prosvetiteljskog perioda ovlada Orijentom pa i da ga proizvede politiki,
socioloki, vojno, ideoloki, nauno i imaginacijski (Said, 2008: 12). Vano je primetiti,
pri tome, da se Saidova knjiga ne bavi drutvima i kulturama Istoka nego nainima na
koji Zapad predstavlja ove kulture, naroito putem naune discipline koju Said naziva
orijentalizmom. Said pokazuje kako je ova disciplina nastala paralelno sa evropskim
prodorom na Bliski istok i kako su je podravale discipline poput filologije, istorije,
antropologije, filozofije, arheologije i knjievnosti. Ipak, Saidova namera u Orijentalizmu
nije da suprotstavi pravi Orijent imaginarnom, nego da pokae na koji nain je
orijentalizam sastavni deo evropskog kolonijalizma i imperijalizma.
Ispitujui kako orijentalizam stvara i kontrolie Orijent lien slobode miljenja i
delanja, Said istie presudnu ulogu znanja iju je prirodu i oblike odreivao
orijentalizam. Znanje koje je orijentalizam proizvodio i distribuirao nije, meutim,
nepristrasno, iako se iza te maske neretko skrivalo. Znanje o Orijentu, kategorizovano u
naune discipline poput filologije, etnografije, politikih nauka, umetnosti i knjievnosti,
stavljeno je u slubu itekako opipljivih materijalnih interesa Zapada, te su tekstovi o
Orijentu iz raznorodnih naunih oblasti odigrali kljunu ulogu u uspostavljanju i
84

opravdavanju kontrole Okcidenta nad Orijentom. Said se usredsreuje na engleske i

francuske naune tekstove s kraja osamnaestog veka i pokazuje kako Zapad u njima
konstruie Istok kao inferiorni entitet i kao svoje Drugo. Said, zatim, razmatra razliku
izmeu istog i politikog znanja gde iznosi tvrdnju da iako u teoriji Zapad tei ka
nepolitinom, to jest naunom, akademskom i objektivnom znanju koje je iznad
pristrasnih doktrinarnih verovanja, u praksi je ta zapadnjaka ambicija mnogo
problematinija. Stoga Said istie injenicu da su kulturni tekstovi odigrali vanu ulogu u
definisanju odnosa imperije i kolonije, te da se evropski imperijalizam mora sagledavati
naspram kulturnih tekstova koji su ugraeni kako u temelje tako i u celokupnu graevinu
imperijalizma.
Saidov Orijentalizam spaja dve naizgled nespojive sfere: intelektualni domen
poststrukturalizma i stvarni svet dominacije i eksploatacije i time ini vaan pomak od
opisivanja materijalnih inilaca koji su podravali imperiju ka analizi naina
predstavljanja kolonizovanih i kolonizatora, kao i povezanosti predstavljakih strategija s
konstituisanjem imperijalne i kolonijalne moi. Najoriginalniji Saidov doprinos bavljenju
nematerijalnim, odnosno vanekonomskim aspektima imperije jeste veza koju ovaj
kritiar uspostavlja izmeu znanja i moi. Orijentalizam ukazuje na to do koje mere je
znanje o Orijentu koje je Evropa proizvodila i irila zapravo bilo propratna ideologija
stavljena u slubu kolonijalne moi. Orijentalizam se koristi pojmom diskursa da bi s
novog aspekta prouavao kolonijalizam i pokazuje kako je formalno prouavanje
Orijenta, zdrueno s najvanijim knjievnim i kulturnim tekstovima, posluilo
konsolidaciji odreenih naina percepcije i miljenja koji su zatim stavljeni u funkciju
jaanja kolonijalne moi. Knjievni i kulturni tekstovi svakako nisu materijal kojim su se
bavile tradicionalne analize kolonijalizma, ali zahvaljujui Orijentalizmu i promenama u
vienju i tumaenju ideologije i kulture, oni postaju okosnica stvaranja i funkcionisanja
kolonijalnih drutava. Said objanjava kako se za odreene tekstove vezuje

autoritet akademskog sveta, institucij, vlad, koji ga okruuje jo veim

prestiom no to ga obezbeuje njegov praktini uspeh. to je jo vanije, ti
tekstovi mogu da stvore ne samo znanje nego i samu realnost koju, reklo bi se,
opisuju. Kroz izvesno vreme, takvo znanje i realnost proizvode tradiciju, ili ono
85

to Miel Fuko zove diskursom, ije je materijalno prisustvo ili teina, a ne

originalnost samog autora, zapravo odgovorno za tekstove koji su na osnovu
njega nastali. (Said, 2008: 128)

Said zatim povezuje pojedine autore sa strukturama znanja i operacijama moi i u

skladu s tim navodi irok spektar pisaca, dravnika, politikologa, filologa i teoretiara
koji su doprinelu nastanku orijentalizma kao institucije posredstvom koje je Orijent
posmatran, tumaen i kontrolisan. S druge strane, upravo je kontrola nad Orijentom
proizvela navedene naine saznavanja, prouavanja, verovanja i pisanja. Said, stoga,
zakljuuje da su znanje o kolonizovanim teritorijama i mo nad njima usko povezani.
Sa Orijentalizmom zapoinje novi vid izuavanja kolonijalizma koji se temelji na
analizi kolonijalnih tekstova, pri emu Said tvrdi da je predstavljanje Orijenta u
evropskim knjievnim tekstovima, putopisima i drugim vidovima tekstualnih zapisa
doprinelo stvaranju dihotomije izmeu Evrope i njenih Drugih i da je upravo ta
dihotomija bila presudna za stvaranja evropske kulture, kao i za odranje i irenje
evropske hegemonije nad ostalim zemljama i narodima. Saidova namera u Orijentalizmu
jeste da razotkrije kako je znanje o ne-evropskim narodima bilo sastavni deo procesa
zadravanja kontrole nad njima, ime se znanje demistifikuje i zamuuju se granice
izmeu ideoloki obojenog i objektivnog znanja. Said zastupa stanovite da zapadnjako
znanje o Istoku nikada nije neutralno niti objektivno zato to ga stvaraju ljudi koji su
nuno upleteni u kolonijalnu istoriju i kolonijalne odnose.
Saidovo vienje i kritika kolonijalizma razlikuje se od dotadanjih76 zbog
oslanjanja na Fukoove postavke koje uspostavljaju vezu izmeu produkcije znanja i
uivanja moi, a inovativno je i zbog toga to su za analizu istorijskih i epistemolokih
procesa upotrebljeni knjievni tekstovi. Saidov Orijentalizam, odnosno korienje
kulture i znanja da bi se ispitala kolonijalna mo, doprineo je nastanku kritike
kolonijalnog diskursa. Kritika kolonijalnog diskursa pokazuje kako mo dela
posredstvom jezika, knjievnosti, kulture i institucija koje upravljaju naim
76

Jo mnogo pre Saida, Franc Fanon (Frantz Fanon) je tvrdio kako je Evropa kreacija Treeg sveta, jer je
evropsko izobilje poivalo na materijalnom bogatstvu, to jest sirovinama, kao i radnoj snazi iz kolonija.
Osim toga, zapadni kritiari poput Teodora Adorna i Valtera Benjamina uvideli su povezanost
intelektualne produkcije kolonijalnih zemalja i njihove svetske dominacije.
86

svakodnevnim ivotima. U Orijentalizmu Said ukazuje na to da kolonijalna vlast

funkcionie tako to proizvodi diskurs o Orijentu. Saidova osnovna teza jeste da je
orijentalizam, odnosno prouavanje Orijenta, u krajnjoj liniji bio politika vizija
realnosti, ija je struktura naglaavala razliku izmeu poznatog (Evropa, Zapad, mi) i
stranog (Orijent, Istok, oni) (Said, 2008: 62). Upravo ova dijalektika izmeu sebe i
Drugog, smatra Said, kljuna je za sliku koju je Evropa izgradila o sebi, tako da su
Evropljani racionalni naspram iracionalnih kolonizovanih naroda, Evropa je civilizovani
svet za razliku od kolonizovanih varvarskih zajednica, Evropljani zauzdavaju svoje
seksualne apetite i rukovode se etikom marljivosti dok su kolonizovani narodi robovi
strasti i ogrezli u lenjosti, Evropa je smatrana otelovljenjem mukog dominantnog
principa dok je Orijent konstruisan kao pasivni enski princip. Cilj kritike kolonijalnog
diskursa jeste da pokae na koje je naine Evropa diskurzivnom konstrukcijom Drugog
konstruisala sebe. Kritikom kolonijalnog diskursa se u Orijentalizmu negira objektivnost,
odnosno neutralnost ne samo u oblasti orijentalnih studija nego u celokupnoj nauci
Zapada, a naroito u humanistikim i drutvenim naukama poput antropologije,
filologije, istorije umetnosti, istorije, ekonomskih i kulturolokih studija, kao i nauke o
knjievnosti. Nijedna od ovih disciplina, po Saidovom miljenju, nije kadra da adekvatno
analizira kolonijalnu konstrukciju znanja i kulture. Naime, antropologija se zasnivala na
uverenju da su ne-evropski narodi zaostali, primitivni, ponekad ivopisni, pa ak i
plemeniti, ali svakako uvek razliiti od zapadne civilizacije; istorija je isticala
objektivnost dok je u stvari bila optereena predrasudama o istonjakim kulturama;
ekonomija takoe nije uvaavala razlike meu kulturama, kao to su i iskazi o
umetnikoj vrednosti bili bazirani na postavkama o univerzalnim estetskim merilima i
ukusu. Tradicionalno se smatra da je knjievnost iznad politike i da, kao to istie Said,
nije prijemiva za rasprave o kulturnim razlikama, kolonijalizmu i imperijalizmu. Kritika
kolonijalnog diskursa interdisciplinarno je polje ije je postojanje omogueno jedino
radikalnim promenama u mnogim od navedenih disciplina.
Uprkos velikom uticaju Orijentalizma, na knjigu je bilo mnogo nepovoljnih
reakcija i kritika, naroito od strane samih orijentalista, ali i od drugih, koji su u osnovi

87

podravali Saidov rad.77 Kritike upuene na raun Orijentalizma kreu se od zamerke to

Said jasnije ne priznaje uticaj marksistike kritike, preko toga da u svojoj studiji kreira
odve monolitnu sliku i Zapada i Orijenta, pa do toga da zanemaruje zamren odnos
opiranja i voljnog uestvovanja kolonizovanih naroda u produkciji znanja o njima. esto
ponavljana kritika jeste da se na osnovu Orijentalizma moe zakljuiti da je binarna
opozicija izmeu Istoka i Zapada bila stalna odlika zapadnjakog diskursa jo od
vremena stare Grke pa do danas, ime se u stvari zanemaruju brojne istorijske nijanse i
pravi stroga podela na Istok i Zapad. Saidova knjiga, stoga, zanemaruje vienje po kome
su se stavovi prema ne-evropskim narodima menjali ne samo kroz istoriju nego i u datom
kontekstu. Ponavljana je i kritika da orijentalizam u stvari produava ivot
konceptualnim binarnim opozicijama Ja/Drugo, centar/periferija, Zapad/Istok, kao i da
zadrava logocentrizam imperijalistike ideologije koju u stvari eli da raskrinka. Saidu
se, zatim, zamera to homogenizuje Zapad, kao i to da nedovoljno razrauje vezu izmeu
orijentalistike produkcije znanja i kolonijalne istorije i njene povezanosti sa usponom
kapitalizma. Umesto da vie istie institucionalne i materijalne realnosti, Orijentalizam
prenaglaava vanost knjievnih, ideolokih i diskurzivnih aspekata, ime se implicira,
da je kolonijalizam bio mahom ideoloka tvorevina. Kritiari takoe istiu da se Saidova
analiza zasniva iskljuivo na kanonskim tekstovima knjievnosti Zapada. Naredna esto
isticana zamerka, na kojoj insistira i Homi Baba, jeste da Said govori iskljuivo o tome
kako su kolonizovani predstavljeni u kolonijalnom diskursu a potpuno zanemaruje
samopredstavljanje kolonizovanih. S tim u vezi je i primedba da se Said usredsreuje
samo na to kako je kolonijalna vlast nametana, a nimalo panje ne posveuje analizi
otpora kolonijalnoj vlasti. Tako se stie utisak da su kolonijalni odnosi bili statini i da su
kolonijalna vlast i diskurs bili potpuno u rukama kolonizatora to, po Babinom miljenju,
ne ostavlja prostor za pregovore i promene. Renikom Gajatri Spivak reeno,

77

Najvei Saidov kritiar je Adaz Amad (Aijaz Ahmad), koji kao i Said nastupa sa antikolonijalnog
stanovita, ali se od njega razlikuje u svim drugim aspektima. Amad je postkolonijalni kritiar koji nerado
prihvata tu etiketu najvie zbog globalnog zamaha postkolonijalizma. Prema miljenju ovog kritiara, koji
ivi i radi u Nju Delhiju i otvoreno je socijalistiko-marksistike orijentacije, Said opasno nalikuje upravo
na figuru koju u svom radu najvie eli da diskredituje zapadnjakog intelektualca, humanistu
globalistikih nakana.
88

epistemoloko nasilje imperijalizma prisutno je u tolikoj meri da se kolonijalni subjekat u

potpunosti gubi, kao i prostor odakle bi potlaeni mogli progovoriti.78
Brus King (King, 1996: 18) smatra da je Orijentalizam savren model za one
kritiare koji ele da dokau kako su i najbezazleniji i najdobronamerniji evropski
tekstovi o nezapadnim kulturama takoe upleteni u imperijalistiku krivicu zato to je
ve nain na koji ti tekstovi posmatraju i tumae svet oblikovan imperijalistikim
predrasudama i stereotipima, a svaki njihov doprinos ukupnosti znanja o ne-evropskim
kulturama uvek e biti saglasan s kulturnim imperijalizmom.
Savremena kritika kolonijalnog diskursa ne ograniava se samo na opis delanja
kolonijalne vlasti nego takoe locira i teorijski razrauje otpor, suprotstavljanje i pobune
kolonizovanih. Otud kolonijalni diskurs danas ukazuje na novi nain razmiljanja prema
kome kulturoloki, intelektualni, ekonomski i politiki procesi zdrueno deluju ne samo
na formiranje i opstajanje kolonijalizma, to u Orijentalizmu razrauje Said, nego i na
njegovo ruenje, to je aspekt koji izostaje u Orijentalizmu.
U svojoj sledeoj knjizi, Kultura i imperijalizam (Culture and Imperialism, 1993)
Said ispituje odnos izmeu evropske kulture i evropskog imperijalizma, odnosno uee
kulturnih produkata i njihovu ulogu u legitimisanju imperijalistike prolosti kontinenta,
kao i kako se to sauesnitvo odrazilo na kulturni identitet Evrope. Said potporu svojim
stanovitima trai u velikim knjievnim delima engleskog kanona, naroito realistikom
romanu devetnaestog veka i njegovim modernistikim sledbenicima na primer, u
romanima Danijela Defoa, Dejn Ostin, arlsa Dikensa, Dozefa Konrada i u njima
trai ono to je uutkano ili marginalizovano. Said iitava ove romane u kontekstu
imperijalne istorije. Rezultati ovakvog itanja pokazuju da se iz poznatih tekstova, ako se
itaju iz postkolonijalne perspektive, mogu stei novi uvidi.
Analizu saveznitva kulture i imperijalizma Said zapoinje dvojakom definicijom
kulture. Prvo, kultura obuhvata sve one prakse, poput umetnosti deskripcije,
komunikacije i reprezentacije koje su relativno nezavisne od ekonomskog, drutvenog i
politikog domena, i koje esto postoje u estetskim formama, iji je glavni cilj pruanje

78

Detaljnije o kritikama Orijentalizma videti, na primer, u Loomba, 1998: 48-49; Bauer, 1998: 403-416;
Porter, 1993: 179- 193; McClintock, 1992: 1-15.
89

zadovoljstva (Said, 1994: xii).79 Ovo prvo odreenje obuhvata i narodna verovanja o
udaljenim delovima sveta, kao i specijalistika znanja naunih disciplina poput
etnografije, istoriografije, filologije, sociologije i istorije knjievnosti. U drugom, neto
uzvienijem, znaenju, koje se oslanja na formulaciju Metjua Arnolda (Matthew Arnold),
kultura je riznica svega najboljeg to je jedno drutvo spoznalo i intelektualno postiglo,
pa u tom smislu ona postaje izvor identiteta. Said, zatim, postavlja glavnu tezu Kulture i
imperijalizma: kako je kultura uestvovala u imperijalizmu, a ipak joj je nekako
oprotena ta uloga (Said, 1994: 128).80 Kulturne forme poput romana, smatra Said, od
ogromnog su znaaja za formiranje imperijalnih stavova i iskustava, te se otud u Kulturi i
imperijalizmu usredsreuje prevashodno na itanje kanonskih autora evropske
knjievnosti. Tehniku itanja koju pri tome predlae naziva kontrapunktno itanje.

Kada se osvrnemo na kulturnu arhivu, poinjemo da je iznova itamo ne kao

jednoznaan fenomen nego kontrapunktno, imajui na umu da se metropolska
istorija koja se pripoveda odigravala istovremeno s drugim istorijama protiv kojih
(i zajedno s kojima) dela vladajui diskurs. (Said, 1994: 59).81

Kontrapunktnim itanjem tekstova engleske knjievnosti otkriva se potisnuto ali

nesumnjivo prisustvo imperije i kolonijalnog procesa u njima, te postaje jasno, na primer,
da ivot u Mensfild Parku kako ga opisuje Dejn Ostin u istoimenom romanu ne bi bio
mogu bez antigvanskih plantaa. Saidov metod podrazumeva usredsreivanje na
pojedinana dela koja pre svega ita kao proizvode stvaralake ili interpretativne
imaginacije, a onda ih smeta u politiki i istorijski kontekst i prikazuje ih kao delove
odnosa izmeu kulture i imperije. Drugim reima, kulturne i estetske tvorevine ne
posmatraju se izolovano od oblasti svetovnog. Udeo evropske kulture u imperijalizmu
posledica je uverenja da je jedno drutvo (evropsko) u posedu civilizovanih i

79

...all those practices, like the arts of description, communication, and representation, that have relative
autonomy from the economic, social, and political realms and that often exist in aesthetic form, one of
whose principal aims is pleasure.
80
...how culture participates in imperialism yet is somehow excused for its role.
81
As we look back at the cultural archive, we begin to reread it not univocally but contrapuntally, with a
simultaneous awareness both of a metropolitan history that is narrated and of those other histories against
which (and together with which) the dominating discourse acts.
90

civilizujuih vrednosti, odraenih izmeu ostalog i u knjievnosti, koje bi trebalo proiriti

na itav svet.
Obrazlaganjem kontrapunktnog itanja Said u Kulturi i imperijalizmu uvodi i
temu na ijem su mu odsustvu u Orijentalizmu zamerali mnogi kritiari. Kontrapunktnim
itanjem uvodi se perspektiva marginalizovanog ili uutkanog glasa kolonizovanih, to
znai da se otvara prostor za neku vrstu otpora kolonizatoru. Odbijanje je vid otpora
kolonizatoru koji se, na primer, oituje u pokretu ngritude afrikih boraca protiv
kolonijalizma ija je sutina u traganju za pretkolonijalnim identitetom, ali to je vid
otpora koji i Said i brojni postkolonijalni teoretiari pokuavaju da prevaziu jer u njemu
vide sklonosti ka esencijalizaciji identiteta, a ne njegovoj istorizaciji. Mnogo uspeniju
formu otpora Said naziva put unutra, a ona predstavlja alternativno sagledavanje
istorije koje podrazumeva svesni napor da se stupi u diskurs Evrope i Zapada, da se s
njim pomea, da se on transformie, da ga se natera da prizna marginalizovane, potisnute
ili zaboravljene istorije (Said, 1994: 260).82 Ovakvo shvatanje otpora podravalo bi i
vienje da su zbog postojanja imperije sve kulture, a time i identiteti, isprepletane, da
nijedna nije jedinstvena i ista nego su sve hibridne, heterogene, raznovrsne i viestruke,
ime se rui binarna opozicija mi i oni, a stvara univerzalni, postkolonijalni, identitet
za razliku od partikularnog, zapadnjakog identiteta koji je kolonijalni diskurs nastojao
da proturi kao univerzalni.
Said, takoe, dosta prostora posveuje definisanju drugog pojma iz naslova
imperijalizma, to ga, zatim, dovodi do problema predstavljakih strategija, odnosno
politika reprezentacije kojima se bavio i u Orijentalizmu. Imperijalizam, kako ga Said
koristi, oznaava praksu, teoriju i stavove vladajueg metropolskog centra koji upravlja
udaljenom teritorijom i razlikuje se od kolonijalizma koji je skoro uvek posledica
imperijalizma i oznaava osnivanje naselja na udaljenoj teritoriji (Said, 1994: 8).83
Imperijalizam u smislu sticanja prekomorskih kolonija povezuje se sa evropeizacijom
sveta koja se odigrala u tri sukcesivne etape: nakon epohe otkria novih zemalja tokom
petnaestog i esnaestog veka usledila je epoha trgovakih poduhvata tokom
82

Prevod ovog pasusa preuzet je iz Milutinovi, 2005: 61.

...practice, theory, and the attitudes of a dominating metropolitan centre ruling a distant teritorry (...)
which is almost always the consequence of imperialism (...) the implanting of settlements on a distant
territory.

83

91

sedamnaestog i osamnaestog veka nakon koje je nastupila epoha imperijalizma

devetnaestog i ranog dvadesetog veka. Vano je naglasiti da pomenutu evropeizaciju nisu
vrile vlade niti dravniki aparati metropolskog centra nego stotine hiljada kolonista,
trgovaca, misionara, istraivaa i pustolova koji su vrili prodor u svet van Evrope. Za
postkolonijalnu teoriju, meutim, od najveeg interesa je kontinuiran razvoj imperijalne
retorike i imperijalnog predstavljanja ostatka sveta koji zapoinje jo u epohi velikih
geografskih otkria. Imperijalna slika sveta izrasta iz vere u superiornost evropske
kulture i ubeenja da Evropa ima pravo da u cilju razvoja sopstvene kulture iskoriava
svetske resurse. Said istie da se imperijalna retorika s kraja devetnaestog veka koristi
jezikom ije su slike rasta, plodnosti i ekspanzije, ija je teleoloka struktura poseda i
identiteta, i ija je ideoloka diskriminacija izmeu nas i njih ve stasala u drugim
oblastima u knjievnosti, politikim naukama, rasnoj teoriji, putopisima (Said, 1994:
128).84 Kontrolisanje sredstava reprezentacije bilo je osnovna strategija koja je uvrstila
hegemoniju evropskih sila. Ekonomska, politika i vojna dominacija omoguavala je
irenje evropskih ideja putem obrazovnih i izdavakih institucija, ali se na snazi
imperijalnog diskursa temeljila imperijalna hegemonija devetnaestog veka. Iako
imperijalni stisak slabi nakon Prvog svetskog rata, imperijalizam demonstrira svoju
ilavost tako to se prilagoava promenama u odnosu moi globalnih sila i krajem
dvadesetog veka transformie u globalizam.

3.3. HOMI K. BABA

Posle Edvarda Saida najuticajniji i najpoznatiji teoretiar kolonijalnog diskursa i

postkolonijalne teorije jeste Homi Baba, ije analize rasvetljavaju odreene kontradikcije
unutar kolonijalnih odnosa, kao to su hibridnost, ambivalentnost i mimikrija putem
kojih se uoavaju inherentne slabosti kolonijalnog diskursa. Prema Babinom miljenju,
cilj kolonijalnog diskursa jeste da na osnovu rasnog porekla kolonizovane narode
predoi kao skup degenerisanih vrsta kako bi se opravdalo njihovo pokoravanje i
84

...deploy a language whose imagery of growth, fertility, and expansion, whose teleological structure of
property and identity, whose ideological discrimination between us and them had already matured
elsewhere in fiction, political science, racial theory, travel writing.
92

uspostavljanje sistema administracije i obrazovanja (Bhabha, 1994: 70).85 Kolonijalna

vlast ima razgranat sistem predstavljanja kolonijalnog subjekta, a diskurs, koji je njen
instrument upravljanja, konstruie znanje o pokorenim narodima putem kojeg verifikuje
svoju vladavinu, uspostavlja rasne razlike i proizvodi tezu da je kolonizovani subjekat
mogue u potpunosti spoznati. Ispitivanje strukture kolonijalnog diskursa Baba
dopunjava analizom subjektiviteta i svesti. Kljuno polazite pri tome je Franc Fanon, u
ijem je psihoanalitikom pristupu kolonijalnom subjektivitetu Baba pronaao metod za
sagledavanje okolnosti i posledica kolonizacije. Problem subjektiviteta problematizuje
odnos izmeu individue i jezika, pri emu se, u kolonijalnoj praksi, umesto o ljudskoj
prirodi govori o produkciji ljudskog subjekta putem ideologije, diskursa ili jezika.
Ideologija je sistem ideja kojim se objanjava i osmiljava drutvo i, kako je vidi
Marks, ona je mehanizam kojim se stvaraju odnosi nejednakosti. Mislioci i kreatori ideja
potiu iz vladajue klase, to odreuje nain na koji drutvo vidi sebe. Subjekti se raaju
u odreenoj ideologiji i ona za njih stvara drutvena znaenja. Za Luja Altisera (Louis
Althusser) kljuan je pojam interpelacije, pod im se podrazumeva proces kojim
institucije poput crkve, kole ili policije konstruiu samosvest pojedinanog subjekta.
Lakanov psihoanalitiki pristup subjektivitetu objanjava da jezik stvara subjekat na isti
nain kao to stvara znaenje, to znai da se subjekat produkuje unutar jezika i stoga
mora da funkcionie unutar zakona jezika. Miel Fuko je onaj ko govori o diskursu,
odnosno o konstrukciji subjektiviteta unutar pojedinih istorijskih, drutvenih i kulturnih
sistema znanja. Subjekat, kao proizvod odreenog diskursa, zavisi od zakonitosti sistema
znanja koji ga je proizveo. U svakom istorijskom periodu uvek postoji vie diskursa koji
se nadmeu za kontrolu nad subjektivitetom, ali svaki diskurs je samo izraz moi onih
koji ga kontroliu i na taj nain determiniu znanje i istinu. Za poststrukturaliste subjekat
je pre prostor gde se ili na kome se neto deava, a nikako pokreta deavanja. Prema
miljenju Franca Fanona, proces konstrukcije subjekta putem diskursa mogue je uoiti i
samim tim se boriti protiv njega.
U kasnijem radu Homi Baba se vie bavi postkolonijalnim identitetom, njegovim
granicama, trajanjem i promenama, pri emu za polazinu taku uzima pojam hibridnosti.
85

The objective of colonial discourse is to construe the colonized as a population of degenerate types on
the basis of racial origin, in order to justify conquest and to establish systems of administration and
instruction.
93

esti su komentari da su tekstovi Homija Babe konfuzni, nerazumljivi i bespotrebno

komplikovani. No, uprkos tome, postkolonijalni kritiari ga esto citiraju, a kljuni
pojmovi koje obrazlae u svom radu, poput ambivalentnosti, mimikrije i hibridnosti,
postali su okosnica svih polemika o kolonijalnom diskursu, antikolonijalnom otporu i
postkolonijalnom identitetu.
Najee sretana re u kritikom vokabularu Homija Babe jeste ambivalentnost,
pojam kojim je Frojd u psihoanalizi oznaio istovremeno prisustvo i podjednaku
razvijenost suprotnih instinkata, Erosa i Tanatosa, odnosno ljubavi i mrnje. Preuzevi
ovaj dualitet, Baba smatra da se objekat kolonijalnog diskursa odlikuje ambivalentnou
stoga to je istovremeno predmet prezira i elje, odnosno, kako ga Baba prilagoava za
potrebe kolonijalnog diskursa, pojam ambivalentnosti, oznaava meavinu privlanosti i
odbojnosti koja karakterie odnos izmeu kolonizatora i kolonizovanih. Ambivalentnost
obuhvata proces istovremene identifikacije i odricanja. Kolonizator samo putem Drugog
(to jest, kolonizovanih) locira svoju elju za razliitou u procesu konstrukcije i potvrde
vlastitog identiteta, te se kolonijalni identitet uvek nalazi negde izmeu kolonizovanih i
kolonizatora. U kolonijalni identitet ugraena je ambivalentna identifikacija, koja sadri
kako strah, tako i elju. U ambivalentnosti se oitava stav kolonijalnog subjekta prema
Drugom, a to nije jednostavno odbacivanje razliitosti, nego prepoznavanje i odbacivanje
drugosti koja privlai ali istovremeno predstavlja i pretnju. Odricanje, odnosno poricanje,
vano je u stvaranju ambivalentnosti i identiteta, jer poricanje je zapravo priznavanje
Drugog koje se negira ili odbacuje, ali moe biti i predmet elje. Osim toga, kolonizovani
nisu uvek prosto saglasni s kolonizatorom ili protivni njemu. Ambivalentnost
podrazumeva da saglasnost i protivljenje koegzistiraju i fluktuiraju unutar kolonijalnog
subjekta. Ono to je najvanije, meutim, jeste to to ambivalentnost naruava
neprikosnoveni autoritet kolonijalne dominacije, to znai da je sa stanovita
kolonizatora ambivalentnost nepoeljni aspekt kolonijalnog diskursa. Ambivalentnost
kolonijalnog diskursa ispoljava se i u kolonizatorovoj elji da proizvede subjekte koji e
podraavati njegove stavove, vrednosti i obiaje. To se oponaanje, meutim, uvek
granii sa ismevanjem, pa ambivalentnost opisuje upravo taj fluktuirajui odnos izmeu
mimikrije i izrugivanja, odnos koji podriva i destabilizuje kolonijalnu vlast. Razmatrajui
kljune pojmove postkolonijalne teorije, Akroft i koautori (Ashcroft et al., 2002:13)
94

kau da se ambivalentnost moe smatrati mnogo aktivnijom karakteristikom

postkolonijalnog subjektiviteta. To, u stvari, znai da se sa stanovita kolonizovanih
ambivalentnost moe tumaiti kao ambi-valentnost, odnosno dvojaka snaga (lat.
valens = snaan), dvostruko delotvorni oznaitelj koji omoguava kolonizovanim da
imitiraju transformiui, to jest da preuzeti kolonijalni model koriste u procesu otpora i
samoosnaivanja. S jedne strane, kolonijalni je diskurs predodreen da bude
ambivalentan zato to kolonizator nikada u stvari ne eli da proizvede doslovnu repliku
sebe, odnosno nikad ne eli da kolonizovani mimikrijom dostignu isti nivo, jer time bi
ugrozili kolonizatora. S druge strane, poto je kolonijalni diskurs uvek ambivalentan, to
bi znailo da je u njemu ve posejano seme vlastite propasti. Ambivalentnost ukazuje na
konflikt unutar samog imperijalizma koji neizostavno dovodi do njegove propasti.
Drugi

kljuni

pojam

Babine

teorije,

neophodan

za

razradu

termina

ambivalentnosti, jeste mimikrija. Za Babu je to strategija kolonijalnog znanja i moi

kojom se iskazuje elja za stvaranjem revidiranog, prihvatljivog Drugog. Mimikrija je
ambivalentna jer istovremeno zahteva slinost i razliku: razliku koja je skoro ista, ali ne
ba (Bhabha, 1994: 86).86 Mimikrija poiva na slinosti, na pretpostavci da e
kolonizovani postati poput kolonizatora, ali da e uvek istovremeno ostati i razliiti.
Kolonijalna vlast podstie kolonizovane subjekte da oponaaju kolonizatora, da usvoje
kulturne obiaje, stavove, institucije i vrednosti kolonizatora. No, rezultat nikada nije
jednostavna reprodukcija nego mutna kopija87 (Ashcroft et al., 2002: 139) kolonizatora
koja moe predstavljati pretnju. I mimikrijom se, dakle, otkrivaju naprsline u apsolutnoj
kolonijalnoj vlasti, jer kolonizovani subjekat uvek moe da parodira ono to se od njega
oekuje da oponaa. Imperijalna vlast uvek je podsticala mimikriju, emu kao najbolji
primer slui Beleka parlamentu (Minute to Parliament) lorda Makolija (Macaulay) iz
1835. godine, kojom se obrazlae potreba za uvoenjem obrazovanja na engleskom
jeziku u Indiji, s posebnim naglaskom na poduavanje engleske knjievnosti. Makoli
kae da je potrebno obrazovati klasu tumaa izmeu nas i miliona onih kojima vladamo

86
87

...a difference that is almost the same, but not quite.

...blurred copy...
95

 klasu individua, Indusa po krvi i boji, ali Engleza po ukusu, miljenju, moralu i
intelektu88 (u Bhabha, 1994: 87).
Ambivalentnost se u mimikriji, kako objanjava Baba, ispoljava kao aproprijacija
i kao znak neprikladnosti. Aproprijacija zato to stvaranje mree poengleenih Indijaca,
prevodilaca i administratora, ijim e kanalima tei izvrna vlast imperije, vodi ka
aproprijaciji Drugog. Meutim, mimikrija je takoe i znak neprikladnosti, jer biti
poengleen jeste empatino ne biti Englez89 (Bhabha, 1994: 87). Mimikrija, odnosno
metonimija prisustva90 (Bhabha, 1994: 90), jo je jedno ambivalentno uspostavljanje
slinosti i razlike i kao takva u sukobu je sa opte prihvaenim znanjem o kolonizovanim
i kolonizatoru, jer mimikrijom jedno postaje imitacija drugog ali se zapravo ne briu
razlike u stepenu slobode, statusu i pravima skoro isto, ali ne ba. Imitacija nastala
mimikrijom uvek se mora razlikovati od originala, ime se postavljaju dva neugodna
pitanja. Kao prvo, ta je to to ini original i po emu se on razlikuje od imitacije,
odnosno ta je to to ini Engleza. Kao drugo, kakve se to nepravilnosti ili deformacije
uoavaju u imitaciji, koja nikad nije potpuno ista kao original, to opet dovodi do analize
originala, odnosno pitanja o tome ta znai biti Englez. To znai da mimikrija ispituje ne
samo definiciju ve i identitet originala, kao i njegovu sliku o sebi i svom identitetu.
Baba takoe primeuje da engleska knjievnost vrvi od mimiara i navodi
primere doktora Aziza iz Forsterovog romana Put u Indiju, doktora Verasvamija u
Orvelovom romanu Burmanski dani i Ralfa Singa u Najpolovom romanu Mimiari. Baba
ih naziva autorizovanim verzijama drugosti (Bhabha, 1994: 88) koji su pretnja za
kolonizatora zbog dvostruke vizure koju imaju. Mimikrijom se kolonijalna vlast
reprodukuje kao delimino prisustvo, ono koje je necelovito i virtuelno, te zbog toga
remeti neprikosnovenost moi i razliitosti na kojoj poiva autoritet kolonizatora. Iz te
delimine slinosti, kao i iz odbojnosti prema srodnosti koja bi iz toga proizala, izvire
pretei aspekt mimikrije. Mimikrijom se neprestano sugerie identitet drugaiji od
kolonizatorovog, neprikladan, nepoznat, pretei. Razradom pojmova ambivalentnosti i
mimikrije u analizama odnosa kolonizatora i kolonizovanih moe se zakljuiti da Baba
88

...a class of interpreters between us and the millions who we govern a class of persons Indian in blood
and colour, but English in tastes, opinions, in morals, and in intellect.
89
...to be Anglicized is emphatically not to be English.
90
...metonymy of presence...
96

naglaava njihovu meuzavisnost i uzajamnu konstrukciju subjektiviteta kolonizatora i

kolonizovanih.
Esej o mimikriji Baba zavrava anegdotom o zdunom prijemu Biblije u Bengalu
kojom eli da demonstrira kako se administracija kolonijalne vlasti, kao i njen autoritet i
misija, u kulturi kolonizovanih uvek prihvata drugaije od oekivanja kolonijalnih vlasti.
Naime, vlasti su delile primerke Biblije i primeeno je da ih lokalno stanovnitvo rado
uzima. No, kako se ispostavilo, distribuirane Biblije, ak i u prevodu, za Indijce su ipak
bile engleske knjige, te su ih uzimali ne da bi ih itali nego da bi ih prodavali, trampili
ili koristili kao papir za pakovanje i umotavanje. Sveta knjiga, znamenje imperije i njene
misije, odvojena je od svog prvobitnog znaenja i namene, dok je javnost u Engleskoj na
vesti o mnotvu podeljenih Biblija oekivala da e uskoro uslediti preobraenje velikog
broja lokalnog stanovnitva u hriansku veru. Na ovom primeru vidno se ispoljava ono
to Baba oznaava terminom hibridnost. Hibridnost podrazumeva da e sve tekovine
vlastitog drutva koje kolonizator donosi u kolonizovanu kulturu i od nje oekuje da ih
prihvati e u svetlu nove kulture biti ponovo roene, obnovljene, nanovo interpretirane.
Ve je iz Makolijevog predloga Parlamentu jasno da mora doi do hibridizacije
engleskog obrazovanja u okvirima kolonizovane kulture ukoliko vlasti ele da
distribucijom znanja postignu eljeni efekat. Kolonijalnim kontaktom neizbena je i
hibridizacija identiteta, kao i hibridizacija jezika, to je stanje koje Baba opisuje izrazom
ni jedan ni drugi91 (Bhabha, 1994: 33). Hibridizacijom se dovode u pitanje teite moi
i vlasti, preispituje se diskurzivni autoritet i sugerie da kolonijalni diskurs nikad nije pod
potpunom kontrolom kolonizatora.
U postkolonijalnoj teoriji hibridnost se najee odnosi na formiranje novih
transkulturnih oblika u okviru kontaktne zone (Pratt, 1992) koja nastaje procesom
kolonizacije. Meri Luiz Prat (Mary Louise Pratt) kontaktnom zonom naziva podruje na
kome se u kolonijalnim uslovima sreu narodi koji prethodno nisu imali nikakvog
kontakta. Odnosi uspostavljeni u kontaktnoj zoni neretko su obeleeni nejednakou i
antagonizmom. Kontakt podrazumeva interakciju, istovremeno prisustvo i zajedniko
delanje, dok zona oznaava mesto gde se jedna kultura granii s najudaljenijim
domenom druge kulture. To je podruje kompromisa i otpora, afirmacije i imitacije,
91

...neither the one thing nor the other...

97

hibridnosti i adaptacije. U kontaktnoj zoni dolazi do interakcije, pozajmljivanja i

aproprijacije u oba smera, ime se rui binarna opozicija izmeu Evrope i njenih Drugih.
Upravo je transkulturalnost obeleje kontaktne zone koje oznaava reciprone uticaje
razliitih vidova reprezentacije i kulturnih praksi u kolonijama i metropolama. Razradom
termina transkulturacija, koji Pratova preuzima od Fernanda Ortiza (Fernando Ortiz)92,
zapravo se istie da se posledice kolonizacije ne kreu jednosmernom ulicom od centra
ka marginama, nego da krue, te da se imperijalni centar menja isto kao i kolonije putem
interaktivnog odnosa imperijalnog kontakta i kolonijalne kontrole.
Razmatranja kulturnog identiteta u svetlu hibridnosti Baba nastavlja ispitivanjem
razliitih pozicija subjekta koji je nosilac postkolonijalnog identiteta. Monolitne
kategorije poput rase, klase i roda moraju se, smatra Baba, smestiti u novi kontekst
graninih podruja, meuprostora, prelaznih podruja, spojeva i razdela, to bi bio korak
ka lociranju brojnih promenljivih pozicija subjekta nastalih artikulacijom kulturnih
razlika.93 Liminalni prostor je, za Babu, klju definisanja postkolonijalnog identiteta, jer
predstavlja prolaz izmeu dva fiksirana entiteta. Ovakvo pristupanje, odnosno otvaranje
kanala koji je meuprostor izmeu mnotva razlika, otvara mogunost kulturne
hibridnosti. Preuzevi ideju od istoriara Renea Grina (Rene Green), Baba svoje
poimanje liminalnog prostora doarava metaforom stubita ili, preciznije, vertikalnog
rova, meuprostora, to jest prolaza izmeu niih i viih rejona graevine (Bhabha, 1994:
4). Liminalni prostor (lat. limen = prag, granica, poetak), prema tome, bio bi
meuprostor gde je mogua kulturna razmena i promena, transkulturni prostor gde se
razrauju strategije linog i zajednikog identiteta, podruje gde se neprestano odvija
proces kretanja i razmene izmeu razliitih fiksiranih stanja. Tako se, na primer,
kolonijalni subjekat moe nalaziti u liminalnom prostoru izmeu kolonijalnog diskursa i
preuzimanja svog novog ne-kolonijalnog identiteta. To nije jednostavno prelazak iz
jednog identiteta u drugi nego je to neprekidni proces angaovanja, osporavanja i
92

Fernando Ortiz je kubanski etnolog, sociolog i esejista koji je etrdesetih godina dvadesetog veka u
svojoj pionirskoj studiji na temu afro-kubanske kulture (Contrapunteo cubano, 1947) skovao termin
transkulturacija da oznai stapanje kultura.
93
Homi Baba pravi razliku izmeu kulturnog diversiteta i kulturne razlike. Baba smatra da nije
dovoljno prepoznati oznaitelje kulturnog diversiteta jer time bi se samo registrovalo postojanje niza
odreenih sistema ponaanja, stavova i vrednosti. Takav bi okvir i dalje mogao sugerisati da je njihova
razliitost egzotina ili da odstupa od norme, to imperijalistike etnografije i impliciraju. Kulturna razlika,
s druge strane, podrazumeva da kulturni autoritet ne izrasta iz zbira fiksiranih i determinisanih objekata
nego iz naina spoznaje tih objekata.
98

aproprijacije. Liminalni prostor je prostor simboline interakcije kojom se izbegava

polarizacija identiteta. Za Babu, liminalnost i hibridnost idu ruku pod ruku, to jest
prolaz koji se otvara izmeu fiksiranih identifikacija stvara mogunost kulturne
hibridnosti koja dozvoljava razliitost bez podrazumevanja ili nametanja bilo kakve
hijerarhije94 (Bhabha, 1994: 4). U tom svetlu bi i termini postmodernizam,
postkolonijalizam ili postfeminizam bili besmisleni ako bi post jednostavno znailo
posle. Svi navedeni izmi zapravo su liminalni prostori na kojima se vodi borba i
koje karakterie stalna promena.
Baba takoe govori i o ambivalentnom prostoru kulturnog identiteta koji naziva
treim mestom enuncijacije95 (Bhabha, 1994: 37). To je hibridno mesto s koga mogu
da nastupe manjine ili potlaeni u cilju repozicioniranja znanja iz vlastite perspektive.
Ovaj se prostor otvara, spacijalno i temporalno, zbog sve veeg jaza izmeu pisanja i
itanja, to jest jaza izmeu produkcije i konzumacije znaenja. Neodreeni trei
prostor u procesu izvoenja znaenja iz pojedinog iskaza u stvari znai da kulturni znaci
nisu fiksni nego da mogu biti prisvajani, da se njihova istinitost moe preispitivati, da se
mogu prevoditi i iznova itati. S treeg mesta kolonizovani mogu delati i intervenisati
jer tu se zapravo stvara, to jest locirano je, celokupno kulturno znaenje. Tree mesto
pokazuje da ne postoji izvorno znaenje niti kulturna istota kao ni evolutivni razvoj
ideja, istorije ili kulture, postoji samo kulturna razliitost.
Znaajna su i Babina promiljanja stereotipa u kojima se tvrdi da je primarna
strategija kolonijalnog diskursa stvaranje i irenje stereotipa. Stereotipom se Drugo
fiksira kao nepromenjivo, spoznato i predvidivo. No, stereotip je ujedno i ambivalentni
nain konstrukcije Drugog jer njegova svrha nije da jednostavno istakne razliitosti, nego
je on sloena artikulacija kontradiktornog uverenja.96 To znai da su kolonizovani s
jedne strane stereotipom fiksirani kao nepromenljivi, ali ih stereotip s kojim se
identifikuju neretko prikazuje kao sklone anarhiji, neredu i raspusnosti. Baba takoe
objanjava kako se stereotip oslanja na metaforu i metonimiju. Stereotip je na izvesni
nain metafora, maska ili zamena za kolonijalni subjekat na koji navodno nalikuje, ali je i
94

The interstitial passage between fixed identifications opens up the possibility of a cultural hybridity that
entertains difference without an assumed or imposed hierarchy.
95
Third Space of enunciation
96
...contradictory belief...
99

metonim

jer

kolonijalni

subjekat

predstavlja

posredstvom

opte

prihvaenih

karakteristika. Antikolonijalni diskursi, stoga, nastoje da rasvetle delovanje stereotipa,

destabilizuju uvreene predstave i obelodane imperijalistike strahove koji su doveli do
njihovog stvaranja i neprestanog ponavljanja. Vano je rei da je zadatak
antikolonijalnog diskursa da razotkrije i razori stereotipe kako kolonizovanih, tako i
kolonizatora.
Razliite su i kritike upuene na raun Homija Babe. Kao prvo, zamera mu se
nejasna primena pojmova i teorija koje ovaj teoretiar postkolonijalizma razrauje.
Druga vrsta kritike smatra da Baba ne uspeva da izmiri psihoanalitiki pristup s
tumaenjem stvarnih kolonijalnih dogaaja, dok mu trea vrsta kritike zamera na
upotrebi termina kolonijalni subjekat, kojom se brie razlika izmeu kolonizatora i
kolonizovanih. Padmini Mongija (Mongia, 1996: 7) smatra da pojam hibridnosti
oslobaa kolonijalni diskurs binarnih opozicija izmeu sebe i Drugog, izmeu subjekta
koji govori i nemog uroenika, ali da je, s druge strane, stvorio niz problema. Tim
pojmom se moda otvara pozicija s koje kolonizovani moe da nastupi izvan stega
hegemonije kolonijalnog diskursa, ali on, s druge strane, dovodi do favorizovanja
pozicije migranata i egzila koja, u skladu s Babinim tumaenjem hibridnosti, obezbeuje
bolji kritiki ugao intelektualca migranta. Migracije u dvadesetom veku dovele su do
toga da je identitet dijaspore svakako postao reprezentativno iskustvo postkolonijalnosti,
ali se zbog izraenih razlika unutar njega to iskustvo nikako ne bi smelo univerzalizovati.
Uz navedene kritike treba pomenuti i one koje ukazuju na to da u ispitivanju pojma
hibridnosti Baba zanemaruje klasne, rasne i rodne razilike.

3.4. GAJATRI AKRAVORTI SPIVAK

Kritiarka Gajatri Spivak ugled je stekla prevodom na engleski Deridinog dela O

gramatologiji (Of Grammatology, 1976), posle ega dekonstruktivistike strategije
primenjuje na razliita teoretska razmatranja i analize tekstova od feminizma i
marksizma do postkolonijalizma. Najvie priznanja donosi joj upravo rad na polju
postkolonijalne teorije. Slino Homiju Babi, Gajatri Spivak u polje postkolonijalnih
100

tekstualnih praksi unosi poststrukturalistike postavke, te nastoji da razori kolonijalistiki

sistem oznaavanja i pokae kako se njime uutkava i potiskuje kolonijalni subjekat.
Spivakova najee govori o dvostrukoj potlaenosti kolonizovanih ena, o uutkivanju
uroenikog subjekta i o pojmu subalternog. Veoma vana u njenom radu je i pozicija
subjekta, jer Spivakova uvek insistira na tome da se jasno odredi mesto sa kojeg subjekat
nastupa kad formulie i razmatra odreeno pitanje. Spivakova takoe analizira dinamiku
poduavanja i uenja, univerzitetsku mikropolitiku i imperijalistiki makronarativ97
(Childs Williams, 2003: 157). Polazina taka ove teoretiarke jeste veza izmeu
imperijalizma i neokolonijalnih praksi, te njeni eseji nastoje da detaljno izloe kako je
imperijalizam konstruisao narative o istoriji, geografiji, rodu i identitetu.
Najuticajnijim esejom Spivakove smatra se Da li subalterno moe da
progovori? (Can the Subaltern Speak?), gde autorka, za razliku od kritiara poput
Benite Pari (Benita Parry), Barbare Kristijan (Barbara Christian) ili Barbare Harlou
(Barbara Harlow) (v. Tiffin Lawson, 1994: 28), izriito tvrdi da je nemogue povratiti
one autentine subalterne glasove koje je kolonijalizam uutkao. Kolonijalizam, smatra
Spivakova, dozvoljava kolonizovanom Drugom da progovori samo sa onih pozicija s
kojih mu to dozvoli imperijalna sila, to znai da subalterno u kolonijalizmu ne moe da
progovori autentinim glasom kolonizovanih. Kritiari koji tvrde drugaije, sugerie
Spivakova, nuno su uvueni u neokolonijalistike prakse ije je sedite na zapadnjakim
univerzitetima. Prema njenom miljenju, ne postoji alternativna istorija koja se moe
napisati iz subalterne pozicije, a postkolonijalni kritiari moraju nauiti da ne treba da
tragaju za subalternim glasom nego treba da ukau na tiinu i utanje u zvaninoj istoriji.
Sredinom osamdesetih godina dvadesetog veka ovaj esej predstavljao je izazov
zapadnjakim akademskim krugovima koji se uopte nisu bavili pitanjima klasne i rasne
nejednakosti. Pod subalternim Spivakova podrazumeva potlaeni subjekat, pripadnike
subalternih klasa kako ih naziva Antonio Grami, imajui na umu one grupe u drutvu
koje su podvrgnute hegemoniji vladajuih klasa, odnosno seljake, radnike i sve one koji
nemaju pristup vlasti. Smatrajui da zvaninu istoriju piu vladajue drave i grupe,
Gramija naroito interesuje istoriografija subalternih klasa, jer je ona, smatra Grami,
nuno fragmentirana i epizodina zato to subalterne klase nemaju otvoren pristup
97

...the micro-politics of the academy and the macro-narrative of imperialism...

101

sredstvima kojima bi mogle ostvariti kontrolu nad nainom sopstvenog predstavljanja, to

jest imaju ogranien pristup kulturnim i drutvenim institucijama.
Pitanje koje Spivakova postavlja nadovezuje se na rad koji je poetkom
sedamdesetih godina dvadesetog veka zapoela grupa intelektualaca koji su se nazvali
Grupa za subalterne studije. Njihov cilj bio je da promoviu sistematsko i znalako
razmatranje subalternih tema u oblasti junoazijskih studija98 (Gandhi, 1998: 1),
odnosno da se bave pitanjima subordinacije uopte u drutvima June Azije, bilo da se
ona oituje u pitanjima klase, kaste, zrelosne dobi, roda, vrste posla ili ega drugog.
Jedan od ciljeva ove Grupe bio je i osporavanje dominantnih naina pripovedanja o
prolosti Indije i uvoenje potisnutog subalternog u zvaninu istoriju, to bi, u stvari,
znailo ispisivanje istorije odozdo. Takva istorija ukljuivala bi i paljivo iitavanje
kolonijalnih arhiva i traganje za vidovima otpora, ime bi se pokazalo da seljaci i radnici
nisu bili sasvim pasivni nego su svesno delali i to esto u sasvim razliitim pravcima od
onih koje su pripadnici nacionalistike elite iscrtali u zvaninoj istoriji. Drugim reima,
zadatak Grupe za subalterne studije bio je davanje glasa subalternom delanju prethodno
potisnutom u istorijskim belekama.
Spivakova se bavi i problemom glasa i autoriteta postkolonijalnog intelektualca i
formulie ga u okvirima ambivalentnosti (Spivak, 1990). Poduavati engleski jezik u
postkolonijalnom kontekstu znai zauzimati marginalnu poziciju ija mo i autoritet
proizlaze iz zapadnjakog liberalnog diskursa ije se kontradiktornosti i izostavljanja u
stvari razotkrivaju. Zbog toga je postkolonijalni intelektualac pozicioniran negde izmeu
mimikrije i izrugivanja, pri emu se pretei aspekat mimikrije ogleda u prepoznavanju
ambivalentnosti kolonijalnog diskursa, ime se rui njegov autoritet.
U eseju Tri enska teksta i kritika imperijalizma (Three Womens Texts and a
Critique of Imperialism) Gajatri Spivak uvodi i razrauje pojmove smetanje na mapu
sveta (eng. worlding) i epistemoloko nasilje (eng. epistemic violence). Njeno
polazite su dve, kako ih teoretiarka naziva, injenice: da je imperijalizam u
devetnaestom veku imao kljunu ulogu u kulturnom predstavljanju nacionalnih
evropskih identiteta i da knjievnost doprinosi kulturnom predstavljanju:

98

...to promote a systematic and informed discussion of subaltern themes in the field of South Asian
studies...
102

Ako se imaju na umu ove injenice, i to ne samo pri izuavanju britanske

knjievnosti nego i pri izuavanju knjievnosti svih kolonizatorskih kultura
Evrope u velikom dobu imperijalizma, u istoriji knjievnosti nastao bi narativ o
smetanju na mapu sveta onoga to se danas naziva treim svetom.99 (Spivak,
1985: 243)

Time se implicira da je sa imperijalnog stanovita trei svet monolitni entitet

koji nije bio upisan u istoriju pre dolaska Evropljana, odnosno da se svi kolonizovani
narodi nalaze izvan centra zapadnjake istorije, to jest da su eks-centrini. Evropske sile
zemaljsku kuglu pretvaraju u odvojene svetove, a pojedine zemlje Azije, Afrike i june
hemisfere u kolonije. Smetanjem na mapu sveta kolonizovani prostor postaje deo
sveta, odnosno poinje da postoji kao deo evrocentrinog sveta, dok se imperijalni
diskurs upisuje na kolonizovani prostor. To se upisivanje najoiglednije vri
mapiranjem, kako upisivanjem na mape tako i njegovim unutranjim imenovanjem.
Imenovanje je naroito bitno, jer imenovati podrazumeva poznavanje imenovanog
subjekta, a poznavati ga znai i imati kontrolu nad njim. Poput Saida i Babe, Spivakova
se zanima za take preseka znaenja/znanja i moi, i time se u okvirima imperijalizma
upravo i bavi analizirajui smetanje na mapu sveta. Ono to je pri tome najvie
zanima jeste fabrikovanje predstava istorijske realnosti, gde se posveuje analizi toga
kako su vojnici i administratori Istonoindijske kompanije konstruisali predstave
objekata koje potom prerastaju u indijsku stvarnost. Drugim reima, Spivakova ne govori
o istoriji, tekstu koji govori o prolosti, nego o istoriografiji, tekstu koji govori o
konstrukciji

prolosti.

Imperijalnim

reprezentacijama

prolosti

Spivakova

ne

suprotstavlja nikakvu alternativnu istoriju nego iznosi na videlo stavove i delatnosti na

kojima se temelje te reprezentacije, odnosno razotkriva kako su zemlje treeg sveta
stavljene na mapu sveta. Imperijalnu istoriju Spivakova naziva epistemolokim
nasiljem, to znai da je ona konstrukcija koja slui interesima kolonizatora, a ne
nepristrasna prezentacija injenica. Imperijalizam je, po njenom miljenju, diskurs koji
99

If these facts were remembered, not only in the study of British literature but in the study of the
literatures of the European colonising cultures of the great age of Imperialism, we would produce a
narrative, in literary history, of the worlding of what is now called the Third World.
103

konstruie svet kolonizatora i kolonizovanih, pri emu od kolonizovanih zahteva da sebe

u vlastitom svetu vide kao marginalne u odnosu na kolonizatorovu centralnu poziciju.
Spivakova zbog toga eli da stvori novi narativ koji e govoriti o tome kako je Zapad
zemlje treeg sveta stavio na mapu sveta, mapu koja je napravljena ne samo za
upotrebu kolonizatora nego se i od kolonizovanih oekivalo da sebe vide i tumae u
skladu s predstavom koju su o njima (i za njih) stvorili zapadnjaci. Krajnji rezultat jeste
konstrukcija kolonijalnog subjekta kao Drugog (eng. othering). To je jo jedan pojam
koji se vezuje za ime ove teoretiarke, pri emu je vano napomenuti da Spivakova pravi
razliku izmeu Drugog koje je fokus elje ili moi, to je Imperija, i drugog koje je
pokoreni subjekat kreiran kolonijalnim diskursom.
U lanku Tri enska teksta i kritika imperijalizma Spivakova navodi i primer iz
knjievnosti o tome kako se zemlje treeg sveta stavljaju na mapu sveta, izmeu ostalih i
primer iz romana Dejn Ejr gde tvrdi da Roesterova luda ena kreolka, Berta Mejson

mora odigrati dodeljenu joj ulogu, izvesti transformaciju svog ja u to fiktivno

Drugo, zapaliti kuu i ubiti se, da bi Dejn Ejr mogla postati feministika
individualistkinja britanske proze. To moram da tumaim kao alegoriju opteg
epistemolokog nasilja imperijalizma, konstrukciju samoubilakog kolonijalnog
subjekta zarad glorifikacije socijalne misije kolonizatora.100 (Spivak, 1985: 251)

Zanemarivanjem rasne pripadnosti Berte Mejson zarad isticanja individualistike

feministike ikone Dejn Ejr, angloamerike teoretiarke esto promoviu vrednosti
liberalnog feminizma Zapada u ime svih ena. Anja Lumba (Loomba, 1998: 81) smatra
da, poput Fukoa, Spivakova menja nivo posmatranja da bi postalo vidljivo ono to se ne
vidi, to zapravo znai da uzima u obzir onu vrstu materijala koji do tada nisu smatrani
relevantnim za sainjavanje istorija i kojima nije pridavana moralna ili istorijska
vrednost. Radi se upravo o knjievnim tekstovima koji u postkolonijalnoj teoriji i kritici
postaju vaan materijal od sutinskog znaaja za prouavanje istorije. Spivakova izriito
100

...must play out her role, act out the transformation of her self into that fictive Other, set fire to the
house and kill herself, so that Jane Eyre can become the feminist individualist of British fiction. I must read
this as an allegory of the general epistemic violence of imperialism, the construction of a self-immolating
colonial subject for the glorification of the social mission of the colonizer.
104

napominje da britansku knjievnost devetnaestog veka ne bi trebalo itati a da se pri

tome nema na umu da imperijalizam, odnosno engleska socijalna misija, ini kljuni deo
kulturne reprezentacije Engleske samim Englezima.
Postkolonijalna teorija i kritika razvijana od strane teoretiara poput Spivakove
koji su vezani za obrazovne institucije u Sjedinjenim Dravama unekoliko se razlikuje od
postkolonijalne kritike koja potie iz zemalja takozvanog Drugog sveta. Najuticajniji
teorijsko-kritiki tekst iz pera teoretiara nastanjenih u doseljenikim kolonijama jeste
Carstvo uzvraa pisanjem: teorija i praksa u postkolonijalnim knjievnostima (The
Empire Writes Back: Theory and Practice in Post-Colonial Literatures, 1989) autora
Bila Akrofta, Gareta Grifitsa i Helen Tifin.

3.5. CARSTVO UZVRAA PISANJEM

Carstvo uzvraa pisanjem studija je australijskih autora koja se smatra temeljnim

tekstom postkolonijalnih studija kojim se postkolonijalizam uvrstio kao knjievna oblast
vredna ozbiljnog izuavanja i kojim su se definisali parametri istraivanja ove nove
oblasti. Autori se prevashodno usredsreuju na teoriju koja prouava postkolonijalne
knjievnosti. Studija je doprinela i popularizaciji termina postkolonijalna knjievnost
nastuprot knjievnosti zemalja Komonvelta. Akroft i koautori ove studije su meu
prvima sugerisali da postkolonijalnost nije toliko anr koliko nain miljenja i pisanja. Za
razliku od Saida, Babe i Spivakove, njihova meta nisu imperijalistika ideologija i
tekstovi proistekli iz nje, nego svoju knjigu temelje iskljuivo na ispitivanju knjievnosti
nastale na teritorijama bivih kolonija i u njoj tragaju za strategijama otpora i
artikulacijom postkolonijalnosti. Zatim, formuliu svoju definiciju postkolonijalizma
tako da ovim terminom upuuju na period koji je usledio odmah nakon formiranja prvih
kolonijalnih naselja u nekoj zemlji, a ne na period od sticanja nezavisnosti pa nadalje.
Takvo stanovite zastupaju iz dva razloga. Zato to postkolonijalizam (shvaen kao otpor
i kao reevaluacija) poinje im doe do kolonijalnog kontakta, i zato to se imperijalni
procesi ne zavravaju s nastupanjem nezavisnosti. Naposletku, Akroft, Grifits i Tifinova
govore o opsegu i oblicima postkolonijalne knjievnosti, podrazumevajui samo dela
105

nastala u kolonizovanim zemljama, i razmatraju teorije kojima se ta knjievnost opisuje

indijske knjievne teorije, afrike knjievne teorije, teorije u doseljenikim kolonijama,
kao i na karipskim ostrvima. Drugim reima, autori se podjednako bave tokovima
postkolonijalne teorije i postkolonijalnom knjievnou.
Carstvo uzvraa pisanjem izdvaja etiri modela postkolonijalnih knjievnih
teorija. Prvo se navodi nacionalni ili regionalni model, koji istie distinktivna obeleja
odreene nacionalne ili regionalne kulture. Kao prvo postkolonijalno drutvo koje je
razvilo nacionalnu knjievnost iznosi se sluaj Sjedinjenih Amerikih Drava, gde se s
pojavom distinktivne amerike knjievnosti krajem osamnaestog veka javljaju i pitanja
odnosa knjievnosti i mesta, knjievnosti i nacionalnosti, kao i pitanje podobnosti
nasleenih knjievnih vrsta. Ameriko iskustvo i pokuaj produkcije zasebne
knjievnosti, odvojene od britanske, autori smatraju modelom celokupne potonje
postkolonijalne knjievnosti. Regionalni model prelazi granice jezika, nacionalnosti i
rase, te stvara regionalnu knjievnost poput junopacifike ili karipske knjievnosti.
Drugi se model temelji na razlici u rasnoj pripadnosti. Rasni model izdvaja zajednike
karakteristike razliitih nacionalnih knjievnosti, kao, na primer, zajedniko rasno
naslee u knjievnostima afrike dijaspore koje se naziva crno pismo. Trei model je
komparativni i nastoji da objasni pojedine lingvistike, istorijske i kulturne osobine dvaju
ili vie postkolonijalnih knjievnosti. Kao primer navodi se poreenje kanadske i
australijske poezije devetnaestog veka u delu Tradicija u egzilu (Tradition in Exile,
1962) D. P. Metjuza (J. P. Matthews). etvrti je obuhvatniji komparativni model koji
razrauje pojmove poput hibridnosti i sinkretizma (proces kojim se zasebni lingvistiki,
ali i kulturni oblici, stapaju u jedan novi oblik). Autori takoe napominju da su
predloeni modeli vie stavovi koji se zauzimaju u kritici nego kole ili pravci. Osim
toga, u svakoj diskusiji na temu postkolonijalnog pisanja nekoliko njih moe se
primenjivati istovremeno.
Akroft i koautori smatraju da je ista ideoloka klima odgovorna za uvoenje
studija engleskog jezika i knjievnosti na univerzitete s jedne strane, i nastanak imperije s
druge, odnosno da je razvoj jednog neraskidivo povezan s razvojem drugog, utilitarno,
kao propaganda ali i na nesvesnom nivou gde izuavanje jezika i knjievnosti vodi ka
naturalizovanju britanskih vrednosti kao to su civilizacijski napredak ili humanost
106

naspram kojih se kao antiteza konstruiu primitivno i divlje, koje zatim treba
reformisati. Akroft, Grifits i Tifinova zapravo istiu kako je knjievnost bila centralni
kulturoloki poduhvat imperije.
U segmentu studije koji govori o razvoju postkolonijalnih knjievnosti navode se
dva stepena njenog razvoja pre nego to je realizovan subverzivni potencijal. Prvi je
imperijalni period u kome je knjievna dela, jezikom imperijalnog centra, pisala
obrazovana elita koja se primarno identifikovala s kolonijalnom vlau. Tako su prve
tekstove u kolonijama napisali predstavnici kolonijalne vlasti kao, na primer,
dobrostojei doseljenici, putnici, administratori, vojnici ili njihove supruge. Ovakvi
tekstovi ne mogu sluiti kao osnova za autentinu knjievnost niti se mogu integrisati u
ve postojeu kulturu zaposednute kolonije. Uprkos detaljnim opisima krajolika, obiaja,
jezika, svi oni favorizuju centar, istiu domae nad uroenikin, metropolu nad
provincijom ili kolonijom. Iza proklamovane objektivnosti ovih tekstova krije se
imperijalni diskurs u ijim su okvirima nastali. To ne vai samo za memoare i putopise
ve i za knjievna dela tog perioda, gde kao primer mogu posluiti pesme i prie
Radjarda Kiplinga. Druga faza na putu do postkolonijalnog diskursa jeste knjievnost
nastala uz dozvolu imperije iji su autori uroenici ili odmetnici. Takvu su
knjievnost pisali Indijci iz vie klase sa engleskim obrazovanjem, ali i australijski
privilegovani osuenici poput Dejmsa Takera koji je napisao roman o osuenikom
sistemu na vladinom papiru i vladinim mastilom. U oba sluaja, pisci koji piu jezikom
vladajue kulture pokazuju time da su postali deo privilegovane klase koja ima
obrazovanje i slobodno vreme da stvori takva dela. Karakteristino za ove rane
postkolonijalne tekstove jeste da njihov anti-imperijalistiki potencijal ostaje
neiskorien jer ni diskurs koji je bio dostupan u ranom periodu postkolonijalnih drutava
niti materijalni uslovi literarne produkcije nisu dozvoljavali ovu mogunost. Neposrednu
kontrolu nad institucijom knjievnosti u koloniji ima vladajua imperijalna klasa koja
odreuje prihvatljivost nekog dela i odobrava njegovo izdavanje i distribuciju. Nastanak i
razvoj nezavisne knjievnosti zavisi od abrogacije, to jest odbacivanja ogranienja koja
namee vladajui sloj, i aproprijacije, to jest prisvajanja jezika i knjievnosti, te njihovo
korienje u nove i osobene svrhe.

107

Akroft i koautori kao najvanije tekstualne strategije postkolonijalne

knjievnosti izdvajaju abrogaciju i aproprijaciju. Strategije se primenjuju zajedno i vode
ka otimanju jezika centra i njegovom repozicioniranju u diskursu koji je potpuno
prilagoen kolonizovanom prostoru. Abrogacijom se odbacuje prvenstvo engleskog
jezika, odnosno vlast metropole nad sredstvima komunikacije, dok se kolonijalna
privilegija konano ukida aproprijacijom i rekonstrukcijom jezika centra tako da se on
preoblikuje i prilagodi novim upotrebama. Abrogacija je odbacivanje kategorija
imperijalne kulture, njene estetike, njenih iluzornih standarda normativne, to jest
ispravne upotrebe, kao i tradicionalnog stava da postoji trajno i nepromenjivo znaenje
upisano u reima101 (Ashcroft et al., 2002: 37). Aproprijacija je proces kojim se jezik
preuzima i prisiljava da nosi teret neijeg sopstvenog kulturnog iskustva, (...) da tuim
jezikom prenese vlastiti duh102 (Ashcroft et al., 2002: 38). Jezik se koristi kao sredstvo i
primenjuje se na razliite naine da bi se iskazala raznorodna iskustva. Postkolonijalna
knjievnost, stoga, raa se iz tenzije izmeu abrogacije datog engleskog jezika koji
namee centar i koji govori iz centra i ina aproprijacije kojim se engleski jezik izlae
uticaju lokalnog jezika.
Akroftu, Grifitsu i Tifinovoj zamera se to zanemaruju postkolonijalni aspekt
evropske, odnosno britanske knjievnosti, te nigde ne govore o tome kakav je uticaj na
Britaniju i njenu knjievnost imala antinomija centra i margine. Osim toga, Lila Gandi
(Leela Gandhi, 1998: 162-163) smatra da je Carstvo uzvraa pisanjem izuzetno
preskriptivan teorijski tekst, naroito kada govori o tome ta je to prava postkolonijalna
knjievnost. Gandijeva zamera autorima na brojnim kategorinim tvrdnjama poput sve
postkolonijalne knjievnosti prelaze granice jedne kulture103 (Ashcroft et al., 1989: 39),
postkolonijalni tekst je uvek kompleksna i hibridna formacija104 (110), kolonijalizam
neizbeno vodi hibridizaciji kulture105 (129) ili nikako nije mogue vratiti se niti

101

...a refusal of the categories of the imperial culture, its aesthetic, its illusory standard of normative or
correct usage, and its assumption of a traditional and fixed meaning inscribed in the words.
102
...the process by which the language is taken and made to bear the burden of ones own cultural
experience, (...) to convey in a language that is not ones own the spirit that is ones own. Autori koje
Akroft, Grifits i Tifinova navode u ovom citatu su inua Aebe (Chinua Achebe) i Rada Rao (Raja Rao).
103
...all postcolonial literatures are cross-cultural...
104
...the postcolonial text is always a complex and hybridised formation...
105
...colonialism inevitably leads to hybridisation of culture...
108

ponovno otkriti apsolutnu istotu kulture iz perioda pre kolonijalizma106 (196). Ovakve
izjave, koje Gandijevu podseaju na diskurs orijentalizma, su po njenom miljenju znak
zanemarivanja heterogenih svojstava postkolonijalnog iskustva i knjievne produkcije.107
Naredna zamerka Gandijeve jeste teorijski embargo (Gandhi, 1998: 163) koji autori
stavljaju na tekstove koji nisu pisani na engleskom jeziku i time pokazuju predrasude i
prema najmanjim simptomima lingvistike ili kulturne razlike. Na primedbu autora da je
onima koji ne govore, na primer, regionalne indijske jezike veoma teko prosuivati o
knjievnosti na tim jezicima sve dok ne budu postojali prevodi, Gandijeva se jednostavno
pita ta oni podrazumevaju pod prosuivati, ko to donosi sud i o emu. Lila Gandi
ovde verovatno misli na to da bi se regionalna knjievnost na narodnom jeziku opet nala
u kolonijalnoj situaciji da o njoj sude govornici engleskog jezika prema merilima i
vrednostima tog jezika, kulture i knjievnosti. Ovo pitanje Gandijeva postulira u
okvirima Sosirovih kategorija parole, govora, i langue, skupa jezikih pravila koja
omoguavaju nastanak govora uopte, te tvrdi da Akroft i koautori podrazumevaju
prioritet evropskog langue nad ne-evropskim parole, to znai da autori knjige Carstvo
uzvraa pisanjem ponavljaju kolonijalistiki stav da je Zapad onaj ko putem teorije i
istorije omoguava ostatku sveta da se iskae na razumljiv nain. Takvo tumaenje
postkolonijalizma nije nita drugo do benigno lice kolonijalistikog rezonovanja. Brusa
Kinga, meutim, vie zanima sudbina evropske tradicije u knjizi ova tri australijska
autora. On, naime, smatra da se deava to da teorija kolonizuje knjievnost, te joj se treba
istovremeno opirati i uiti od nje, pa u vezi s tim istie da Akroft i koautori pokazuju
kako se teorija moe primeniti na nove knjievnosti, ali da s druge strane konstruiu
demonizovanu evropsku tradiciju protiv koje se imperija buni (King, 1996: 20).
Carstvo uzvraa pisanjem pozicionira se negde izmeu metropole i kolonije, to
jest izmeu postmodernistikih tokova i tokova knjievnosti koja se opire imperiji, jer
njeni autori ne ele da na pisanje iz kolonija primenjuju evroameriki teorijsko-kritiki
aparat. ajlds i Vilijams (ChildsWilliams, 2003: 87) smatraju da je doprinos teoretiara
iz doseljenikih kolonija postkolonijalnoj teoriji izuzetno vredan jer su pozicionirani na

106
107

It is not possible to return to or rediscover an absolute pre-colonial cultural purity.

Takvog miljenja je i Padmini Mongija (Mongia, 1996: 6).
109

pola puta izmeu dve krajnosti kolonizator-kolonizovani i stalan su podsetnik da

treba izbegavati pojednostavljena polarizovana gledita.

3.6. PITANJE DOSELJENIKIH KOLONIJA

Zemlje kao to su Sjedinjene Amerike Drave, Novi Zeland, Kanada ili

Australija bive su britanske kolonije u kojima se naselila i znatna evropska populacija i
koje su zbog toga bile poprite sukoba, prvo izmeu domaeg stanovnitva i kolonizatora
(koji se iz perspektive uroenika naziva jo i zavojeva ili agresor, a doseljavanje
invazija), a potom i izmeu boraca za nezavisnost i imperijalnih snaga. Te zemlje, kao,
uostalom, i britanski imperijalni centar, kasnije su zahvaene procesom dekolonizacije i
mogle bi se nazvati postkolonijalnim, ako taj termin podrazumeva oslobaanje od
kolonijalnog sindroma, kako je to nazvao Piter Hjum (Hulme) (u ChildsWilliams,
2003: 66).
U postkolonijalnoj opoziciji koja sueljava kolonizatora (zemlje prvog sveta) i
kolonizovane (zemlje treeg sveta) doseljenike kolonije predstavljaju sivo podruje
izmeu ta dva jasno razgraniena sveta, koje je Alan Loson (Alan Lawson) nazvao
zemljama drugog sveta (u Slemon, 1996). Zahvaljujui osobenom politikom i
ekonomskom statusu ovih zemalja este su debate postkolonijalnih teoretiara o tome da
li one spadaju u domen postkolonijalnih studija. U okviru Imperije imale su status
dominiona, privredno su razvijene, u njima ivi visok procenat belake doseljenike
populacije, etniki su raznolike sve ih to ini umnogome razliitim od veine drugih
kolonizovanih teritorija. U njima se nije sprovodila indirektna kontrola preko lokalnih
belih administratora, misionara, trgovaca i vojske u sprezi sa sistematskom
eksploatacijom prirodnih resursa i radne snage. Nasuprot tome, doseljenike kolonije
odlikovale su

se ogromnim uplivom belakog stanovnitva, ekonomskom i

administrativnom autonomijom, koja je potom dovela do breg sticanja politike

nezavisnosti.
S druge strane, znatan broj kritiara koji preispituju proces kolonizacije i
dekolonizacije jasno istiu znaaj postkolonijalne teorije kao akademske discipline u
110

doseljenikim zajednicama. Najistaknutiji meu njima je Kanaanin Stiven Slemon, koji

kae:

Postoji izvesna kontradikcija u smeru

kojim se

kree preovlaujua

postkolonijalna kritika teorija Prvog sveta ... zato to ta ista teorija, koja se
vrsto dri ubeenja da je otpor iskazan u postkolonijalnoj knjievnosti nuno
ambivalentan, i koja nastoji da taj otpor jasno smesti izmeu predstavljakih
struktura Prvog i Treeg sveta, takoe eli da knjievnost zemalja Drugog sveta,
to jest knjievnost bivih doseljenikih kolonija, bez problema uvrsti u istu
kategoriju s knjievnou imperije, to jest knjievnou zemalja Prvog sveta,
upravo zbog njenog ambivalentnog poloaja u okviru binarne opozicije Prvi svetTrei svet, kolonizator-kolonizovani.108 (Slemon, 1996: 79)

Prema njegovom miljenju, doseljenike su kolonije izostavljane iz mnogih

analiza strategija otpora uprkos tome to se u njihovoj knjievnosti artikuliu najee
obraivana pitanja postkolonijalne teorije, kao to su ambivalentan poloaj izmeu
tlaitelja i potlaenih, emu se dodaje i injenica da organizovanje otpora stranoj sili u
doseljenikim kolonijama ne podrazumeva i odustajanje od kolonijalistike teritorijalne
aproprijacije, tako da taj otpor i nije usmeren ka potpuno eksternoj sili. Zbog toga to u
sebi sadre tu vrstu problematike, tekstovi doseljenikih kolonija upravo mogu da
poslue kao primeri onim postkolonijalnim kritiarima koji istiu vidove otpora unutar
kolonijalne vlasti (kao, na primer, Homi Baba). Osobenu postkolonijalnu situaciju u
kojoj se nalaze doseljeniko-osvajake kolonije Teri Goldi (Terry Goldie) nazvao je
unutarnjim tuinom109 (Childs-Williams, 2003: 87). Ono to je za Slemona istinska
razlika izmeu postkolonijalne tekstualne produkcije zemalja prvog i treeg sveta jeste da
iluzija stabilne binarne podele na ja i Drugo, ovde i onde nikada nije bila dostupna
piscima Drugog sveta te da je tenzija izmeu tlaitelja i potlaenih, kolonizatora i
108

There is a contradiction within the dominant trajectory of First-World post-colonial critical theory (...)
for that same theory which argues persuasively for the necessary ambivalence of post-colonial literary
resistance, and which works to emplace that resistance squarely between First- and Third-World structures
of representation, also wants to assign Second World or ex-colonial settler literatures unproblematically
to the category of the literature of empire, the literature of the First World, precisely because of its
ambivalent positon within the First-World/Third-World, coloniser/colonised binary.
109
...the alien within...
111

kolonizovanih, postala unutranje svojstvo postkolonijalne tekstualne prakse zemalja

Drugog sveta, to jest da je internalizovana. Pod tim Slemon podrazumeva da je:

(...) ambivalentnost knjievnog otpora sama po sebi uvek ve stanje u kome se

nalazi

knjievno

stvaralatvo

doseljenikih

kolonija

Drugog

sveta

postkolonijalnih zemalja, zato to u beloj knjievnosti Australije, Novog Zelanda

ili Kanade i June Afrike, antikolonijalistiki otpor nikad nije bio usmeren prema
objektu ili diskurzivnoj strukturi koja je u potpunosti izvan sopstvenog ja. To
znai da su pisac i tekst iz zemlje Treeg sveta uvek sauesnici kolonijalistike
aproprijacije zemlje, glasa, i delanja, i da to stanje nisu mogli izbei ak ni kada
su najglasnije i najspektakularnije propagirali svoje figure postkolonijalnog
otpora.110 (Slemon, 1996: 80)

Loson i Tifin (Lawson Tiffin, 1994: 231) smatraju da se upadljive razlike

izmeu kolonijalnih iskustava najotrije vide u ambivalentnoj figuri doseljenika. On se
nalazi na samom mestu gde se sprovodi kolonijalna vlast, on je deo imperijalnog
poduhvata, uestvuje u njemu i ima koristi od njega, a pri tome je tek pridrueni lan
imperijalnog kluba. Nalazi se u sreditu, ali je i dislociran. Nije direktni, nego
drugorazredni nosilac imperijalnog autoriteta, a nije ni nosilac uroenike autentinosti.
Iz ove neodreene i neizvesne pozicije, koja je istovremeno izvor njegove snage i
slabosti, doseljenik mata o Evropi ali je i kritikuje, dok Evropa njega potcenjuje, u isti
mah mu zavidei na energiji i preduzimakom duhu. Odnos doseljenika i uroenika
takoe je ambivalentan, kompleksan odnos ljubavi i mrnje, elje i prezira. Zanimljiva je
i pozicija ene doseljenika, jer se u njoj sustiu dva sistema dominacije. Ona je i rtva
patrijarhata i akter imperijalnog rasizma.111
110

...the ambivalence of literary resistance itself is the always already condition of Second-World settler
and post-colonial literary writing, for in the white literatures of Australia, or New Zealand, or Canda, or
southern Africa, anti-colonialist resistance has never been directed at an object or a discursive structure
which can be seen as purely external to the self. The Second-World writer, the Second-World text, that is,
have always been complicit in colonialisms territorial appropriation of land, and voice, and agency, and
this has been their inseparable condition even at those moments when they have promulgated their most
strident and most spectacular figures of post-colonial resistance.
111
O tome videti Chris Prentice, Some Problems of Response to Empire in Settler Post-Colonial
Societies, Fiona Giles, The Softest Disorder: Representing Cultural Indeterminacy i Bridget Orr, The
Only Free People in the Empire: Gender Differences in Colonial Discourse, u: Lawson-Tiffin, 1994.
112

Govorei o doseljenikim kolonijama Akroft i koautori (Ashcroft et al., 2002:

131-143) istiu da je njihov prvi zadatak bio da pokau da njihovi tekstovi stvaraju
knjievnost razliitu od metropolskog centra. S tom namenom u proteklih stotinu i
pedeset godina pisane su istorije knjievnosti, antologije, zbirke, kao i razne studije koje
su esto naglaavale osobene tematske sklonosti specifine za knjievnost doseljenikih
kolonija. Dok su se tematske studije najvie pisale u Kanadi, u Australiji i Novom
Zelandu vie se raspravljalo o sukobu tradicija koje se nadmeu za titulu dominantne
ili karakteristine, gde se izdvaja otmena112 nasuprot populistikoj tendenciji
nacionalistike struje u knjievnosti. I ovi kritiari smatraju da knjievnost doseljenikih
kolonija spada u postkolonijalnu knjievnost i da se kljuna pitanja koja pokreu
doseljenike kolonije vrte oko problema koji naglaavaju neke od osnovnih tenzija
karakteristinih za sve postkolonijalne knjievnosti. Tri glavna pitanja koja postavljaju
ovi tekstovi, uz napomenu da su ona esto neraskidivo povezana) jesu odnos izmeu
drutvenih i knjievnih praksi u starom i novom svetu; odnos izmeu uroenikog
stanovnitva i belih doseljenika-zavojevaa; i odnos izmeu donetog jezika i novog
mesta, gde je naroito izraen oseaj neusklaenosti dostupnog jezika i doivljaja
okruenja, pri emu se pisci nalaze u ambivalentnoj poziciji da koriste jezik koji je
naizgled autentino njihov ali ipak ne sasvim.
U doseljenikim kolonijama izazov centru se esto postavlja u obliku
revizionistike istoriografske metafikcije, koja u reinterpretaciji istorije, nastupajui iz
perspektive periferije ili obuhvatajui tu perspektivu, osporava ili podriva hegemonijske
stavove centra. Pod centrom se podrazumeva Evropa, dok se sve to lei van tog centra
nalazi na marginama ili periferiji kulture, moi i civilizacije. U skladu s tim, zadatak
kolonijalne misije bio je da marginu stavi pod uticaj prosvetljenog centra, to je upravo
bio glavni izgovor i opravdanje ekonomske i politike eksploatacije u doba
kolonijalizma. Naruavanje ovog modela dovodi u pitanje pravo bilo koje kulture da tvrdi
da poseduje vrste, iste i homogene vrednosti, tavie, sve ih razotkriva kao istorijski
konstruisane i promenljive oblike.
Kao australijski primeri uspene revizionistike istorijske fikcije koja uspeno
otpisuje centru mogu se navesti: Poema o Dimiju Bleksmitu (The Chant of Jimmie
112

...genteel...
113

Blacksmith, 1972), koja ispituje poziciju hibridnog, dvostrukog naslea, aboridinskog i

belakog, i Reditelj (The Playmaker, 1987), koja prikazuje svet robijaa koji uz pomo
oficira rade na inscenaciji predstave Tomasa Kenilija; Kako preiveti kraj sveta po
receptu doktora Vuredija (Doctor Wooreddys Prescription for Enduring the End of the
World, 1983) Mudrurua Narogina (Kolina Donsona), koji se bavi oseanjima
ogorenosti i besa i oseajem nepripadnosti meanaca na marginama drutva, kao i
Doun stvara istoriju (Joan Makes History, 1988) Kejt Grenvil, koja podriva
patrijarhalno vienje istorije. Moe se tvrditi da australijski pisci otpisuju centru, ali se
pri tom mora napomenuti da to rade s privilegovane pozicije doseljenika, dok pisci
aboridinskog porekla esto ne otpisuju odsutnom (britanskom) centru nego ih vie
zanima odnos s prisutnom vladajuom doseljenikom kulturom koja je zadrala
evrocentrinu perspektivu i namerno zatomila uroenike glasove. U skladu s tim, moglo
bi se zakljuiti da postkolonijalizam u doseljenikim kulturama poput Australije ili
Novog Zelanda obuhvata ne samo otpisivanje centru nego i priznavanje i prihvatanje
kulturne raznovrsnosti kojom se definie postkolonijalni nacionalni identitet.
Nasuprot teoretiarima i kritiarima, mahom iz doseljenikih kolonija, koji se
zalau za smetanje doseljenikih drutava u rubriku postkolonijalnog, glasovi iz treeg
sveta, poput Arun Mukardi (Arun Mukherjee) (v. Slemon, 1996) smatraju da se
doseljeniko-osvajake kolonije mogu razmatrati u okviru postkolonijalnih studija samo
pod oznakom postmodernizma i ukoliko se zanemari mesto i uloga rasnih razlika. I Anja
Lumba (Loomba, 1998: 9) smatra da hibridnost, na primer, u Australiji, Novom
Zelandu ili Kanadi nije toliko izraena kod potomaka belih doseljenika koliko je prisutna
kod uroenikog stanovnitva i da, iako ove zemlje, zbog odvajanja i otuenja od
Britanije (odnosno Francuske), ele da se ubroje u postkolonijalne subjekte to ne mogu
uiniti bez uvaavanja inherentne razliitosti od kolonija koje belci nisu naseljavali.
Lumba istie da su doseljenici, istorijski posmatrano, bili vrioci kolonijalne vlasti, a
njihov potonji kulturni i privredni razvoj ne stavlja ih u istu ravan s drugim
kolonizovanim narodima. Bez obzira na to koliko se razlikuje od matine zemlje, tvrdi
Lumba, nad belakom populacijom u kolonijama nikad nije vren genocid, nije bilo
ekonomske eksploatacije, desetkovanja kulturnih tekovina niti izuzimanja iz politikih
struktura.
114

Bil Akroft (Ashcroft, 2001: 128), ipak, tvrdi da je relevantnost imperijalne

kulturne hegemonije oigledna svima koji su odrasli u doseljenikim kolonijama, uprkos
tome to drugi, zakljuujui na osnovu relativnog prosperiteta i zvaninog
monolingvalnog karaktera drutva, iz postkolonijalnog diskursa izuzimaju sve osim
pripadnika uroenikih zajednica. On smatra da je stav ovih kritiara prema
dekolonizaciji, u stvari, pod uticajem, ne uvek svesnim, binarnih opozicija nasleenih iz
imperijalnog doba koje suprotstavljaju nas i njih, kolonizatora i kolonizovane, bele i
crne, civilizovane i primitivne. U procesu dekolonizacije, meutim, ne uestvuju
samo uroeniki elementi ve doseljenike kolonije naruavaju, zamuuju i destabiliu
ove binarne opozicije na svim nivoima. U njima se nalaze neki od najboljih primera
postkolonijalne transformacije zato to su one po prirodi ambivalentne, kontradiktorne,
rastrzane izmeu stereotipnog identiteta i afilijacije sa imperijalnom kulturom,113
obeleene tenzijom afilijacije koja postoji u svim postkolonijalnim drutvima. Takve
osobine doseljenikih kolonija zanemaruju oni kritiari koji ih, ne odstupajui od
nesrene polarizacije, iskljuuju iz postkolonijalnog diskursa.
Bitno je istai i da se aproprijacijom jezika, ambivalentnom konstrukcijom mesta
i raznovrsnim transformacijama kolonijalnog diskursa u tekstovima iz doseljenikih
kolonija uoava sloena rizomorfna priroda delovanja imperijalne moi.114 Na njihovom
primeru se mnogo jasnije nego na primeru ostalih postkolonijalnih drutva vidi da
kolonizovani moe ujedno biti i kolonizator, da marginalizovani moe u isti mah biti i
marginalizator, da imperijalna vlast nije nuno statian i ograniavajui faktor. Otud,
biti kolonizovan ne oznaava nikakvo koherentno i predvidljivo stanje nego irok
113

Pojmovima filijacije i afilijacije bavi se Edvard Said, koji sugerie da je u sloenim uslovima savremene
civilizacije teko zadrati obrasce filijacije (naslea ili porekla) koji su igrali ulogu kohezivne sile u
tradicionalnom drutvu, te stoga bivaju zamenjeni obrascima afilijacije. Filijacija oznaava liniju
prirodnog naslea, dok afilijacija oznaava proces identifikacije putem kulture. Said se, pri tome, zalae za
afilijaciju kao opti kritiarski princip jer se time kritiar oslobaa uskog posmatranja tekstova povezanih s
drugim tekstovima putem filijacije. Filijacija ne dozvoljava da se tekstovi posmatraju u svetu u kome su
nastali, dok afilijacija omoguava kritiaru da posmatra knjievno delo kao pojavu u svetu, lociranu u
mreu vanliterarnih, nekanonskih i netradicionalnih afilijacija. Afilijacija na taj nain predstavlja osnovu za
novu vrstu kritike u kojoj e uoavanje procesa afilijacije meu tekstovima omoguiti kritici da se oslobodi
uskog utemeljenja u evropskom kanonu.
114
Rizom je botaniki termin i oznaava korensku masu koja se rasprostire na razne strane, a ne iskljuivo
u dubinu, i pri tome korenje raste iz nekoliko mesta, a ne iskljuivo iz jednog glavnog korena. U
postkolonijalnoj teoriji termin se koristi u cilju naruavanja binarnog vienja stvarnosti karakteristinog za
kolonijalni diskurs. Ovim terminom se ukazuje na to da represivne strukture imperijalne vlasti deluju
rizomorfno a ne monolitno, to jest da kulturna hegemonija deluje putem nevidljive mree filijalnih veza i
psiholokih internalizacija.
115

spektar kulturnih i politikih veza, ije sagledavanja doprinosi boljem razumevanju

mree strategija koje ine postkolonijalno stanje. U doseljenikim kolonijama razvile
su se strategije otpora i transformacije koje funkcioniu slino strategijama nastalim u
drugim kolonizovanim drutvima ali su razliitog sadraja. Sukob izmeu filijacije i
afilijacije, borba za pravo na samopredstavljanje i kulturnu aktivnost, ambivalentno i
sporno predstavljanje mesta, nacionalizam i etnicitet kao nasleeni oblici formiranja
subjektiviteta sve su to opta mesta karakteristina za sve bive kolonije.

3. 7. POSTKOLONIJALIZAM I POSTMODERNIZAM

Raspad evropskih imperijalnih carstava posle Drugog svetskog rata, odnosno

nastanak sve veeg broja nezavisnih zemalja koje su traile svoje mesto na mapi
dekolonizovanog sveta, desio se istovremeno s probojem postmodernizma na evropsku i
svetsku scenu. Definisanjem slinosti i razlika, proimanjem i, uopte, odnosom
postkolonijalizma i postmodernizma bavili su se, svaki iz svog ugla, kako
postkolonijalni, tako i postmoderni teoretiari. Interesantno je, meutim, da razlike u
tumaenju postoje i kod kritiara iste orijentacije. Tako, na primer, Robert Jang
postmodernistiko odbacivanje totalizujuih poimanja istorije i drutva prihvata kao znak
da je Evropa konano shvatila da vie nije neprikosnoveni i dominantni centar sveta
(Young, 1997: 75), dok drugi postkolonijalni kritiari poput Helen Tifin (Tiffin, 1988) u
postmodernizmu ne vide nita vie do najnoviji izdanak intelektualne hegemonije
Zapada. U postmodernizmu ona vidi krizu kulturnog autoriteta zapadnoevropske kulture i
institucija, pri emu se, naroito u drugoj polovini dvadesetog veka, uporedo sa erozijom
univerzalistikih postavki zapadnjake epistemologije i ontologije odvija sve vei uticaj
drugih kultura na evropski nain miljenja. Tifinova u lanku koji se prevashodno bavi
rehabilitacijom

postkolonijalne

istorije

najpre

eli

da

razgranii

pojmove

postkolonijalizma, postmodernizma i poststrukturalizma. Termin postkolonijalni

Tifinova upotrebljava da oznai nain pisanja i itanja koji se temelji na kolonijalnom
iskustvu, koji se deava van Evrope ali je nastao kao posledica evropske ekspanzije i
eksploatacije drugih svetova. S druge strane, termin postmoderni opisuje sloene
116

spisateljske prakse unutar Evrope i Severne Amerike, pri emu moe da obuhvati i dela
iz drugih podruja ukoliko odgovaraju postavljenim evroamerikim propozicijama.
Slino postmodernizmu, poststrukturalizam se odnosi na evroamerike teorije, ali
prvenstveno one koje se javljaju kao reakcija na Sosirov lingvistiki strukturalizam.
Tifinova je izriita u tome da je postmodernizam diskurs koji potie iz Evrope i
Sjedinjenih Drava i koji o njima govori, te se otro protivi uestaloj hegemonijskoj
upotrebi tog termina da oznai kulture i tekstove van Evrope, ime se, smatra Tifinova,
vri asimilacija postkolonijalnih tekstova ija je politika orijentacija i eksperimentalna
forma kreirana upravo u cilju suprotstavljanja takvoj evropskoj aproprijaciji. Tifinova
kae:

Postmodernizam je artikl koji Evropa izvozi u podruja koja smatra

marginama. Suprotno tome, postkolonijalno pisanje (...) kree se iz pravca
kolonizovanih, nekada kolonizovanih i neokolonizovanih podruja afrikih
zemalja, Australije, Kanade, Kariba, Indije, Novog Zelanda prema Evropi, ili
odnedavno, prema Sjedinjenim Dravama. (AdamTiffin, 1991: ix)115

I novozelandski kritiar Sajmon During (During, 1985) kad razmilja na temu

budunosti novozelandske knjievnosti ini to pod naslovom postkolonijalizam ili
postmodernizam, u kom se ogleda nedoumica da li nove tendencije treba tumaiti kao
rezultat postmodernih ili postkolonijalnih impulsa. U neosporno uticajnoj zbirci lanaka
Past the Last Post: Theorizing Post-Colonialism and Post-Modernism (AdamTiffin,
1991) kao bitna razlika navodi se i to to je postkolonijalizam, za razliku od
postmodernizma, vidno zaokupljen politikim angamanom i ee se usredsreuje na
lokalno i specifino, i u geografskom i u istorijskom smislu. Nasuprot politikoj
sterilnosti postmodernizma stoji postkolonijalna reenost da se demistifikuje i demontira
evropski autoritet. Prema miljenju postkolonijalnih kritiara, postmodernizam sprovodi

115

Post-modernism is Europes export to what it regards as margins. By contrast, post-colonial writing

(...) moves from colonised, formerly colonised, and neo-colonised areas from African countries,
Australia, Canada, the Caribbean, India, New Zealand toward Europe, or more recently, towards the
United States.
117

kulturoloku i intelektualnu hegemoniju nad postkolonijalnim svetom i nad

postkolonijalnim kulturnim produktima.
S druge strane, nepobitno

je

postojanje odreenih

konvencija poput

diskontinuiteta, polifonije, parodijskih oblika, problematizacije reprezentacije ili isticanja

razliitosti, sredstava i tehnika pisanja koji su zajedniki postkolonijalizmu i
postmodernizmu. Zajedniki im je i interes za decentriranje, pluralizam, marginalnost,
tekstualnost, jezik i razlike, kao i napad na univerzalizam, zanimanje za diskurzivne
odnose i ideoloke konstrukcije, i insistiranje na spacijalizaciji. Nemali broj tekstualnih
strategija, kao to su udaljavanje od realistinog prikazivanja, otvoren zavretak,
preispitivanje starih formi, rehabilitacija alegorije i osuda binarnog strukturisanja
pojmova i jezika, karakteristine su kako za postkolonijalizam, tako i za evropski
postmodernizam, ali treba imati na umu da iza njih stoje razliite teorijske postavke i
politika motivacija. Uz to, vienje istorije i pitanje identiteta veoma su bitne take
preseka postkolonijalizma i postmodernizma, mada Gajatri Spivak (Spivak, 1988: 209)
zamera postmodernizmu to porie subjektivitet bez ikakvog prethodnog poznavanja
istorije imperijalizma i bez uvida u epistemoloko nasilje kojim je u svojstvu Drugog
konstituisan ili potpuno brisan kolonijalni subjekat. Drugim reima, postkolonijalni
tekstovi, slino postmodernim, revizionistiki pristupaju istoriji, ali cilj postkolonijalnih
tekstova jeste da kolonijalnom subjektu dodele ulogu aktera i borca, odnosno ulogu
istorijski relevantnog subjekta, onu ulogu koju postmodernizam nipodatava. Objekat
postmodernistikog napada je liberalno humanistiko vienje pojedinca, dok je glavna
panja postkolonijalizma usmerena ka afirmaciji oduzetog subjektiviteta. Postkolonijalne
zemlje su, nadalje, obeleene krizom identiteta koju s jedne strane izaziva kolonijalna
prolost, a s druge strane je intenzivirana i internacionalnim postmodernim tendencijama
destabilizacije identiteta. Uspostavljanje ili rehabilitacija nezavisnog postkolonijalnog
identiteta, pri tome, obuhvata radikalno preispitivanje i ruenje nametnutih evropskih
perspektiva i njihovu sistematsku zamenu alternativnim vienjima.
Postkolonijalna se perspektiva, poput postmoderne, odlikuje intertekstualnim i
interkulturalnim dekonstuktivistikim pristupom, rekodifikacijom i decentriranjem
istorije,

heterogenim

hibridnim

miljenjem.

Postkolonijalizam

obuhvata

multidimenzionalnost, interakciju raznorodnog kodifikovanog znanja kojim istorija, koju

118

su kolonijalizam i neokolonijalizam ustoliili kao nepobitnu istinu, moe prikazati

kontradiktornom, pluralnom i viestrukom. U take preseka mogla bi se ubrojati i
tendencija ka subverziji autoritativnih i monokulturalnih tvorevina poput anra, istorije i
diskursa. U take preklapanja mogle bi se ubrojati formalne karakteristike poput
diskontinuiteta, polifonije i derealizacije, tako da se dela pisaca iz Indije (Salman Rudi),
Kanade (Majkl Ondai), Australije (Piter Keri) mogu analizirati pod obe odrednice. U
take razdvajanja spadalo bi sezanje u istoriju, jer postkolonijalni elementi mogu se
otkriti u delima nastalim jo dok je kolonijalizam bio u punom cvatu iz pera njegovih
velikih pristalica poput Kiplinga, na primer, dok je postmodernizam nepobitno savremen.
Razliita su im i ishodita, jer postkolonijalizmom se eli uspostaviti drutveni i politiki
identitet, dok je postmodernizam skeptian prema mogunostima ostvarivanja tog
identiteta. Naposletku, uprkos ponekad nerazluivim slinostima, ono po emu se
postkolonijalizam i postmodernizam upadljivo razlikuju jeste nain na koji, odnosno
svrha u koju koriste te istovetne ili sline strategije, sredstva i konvencije. To su dva
odvojena poduhvata iji se rezultati razlikuju. Politika valentnost ova dva diskursa,
naroito na polju studija knjievnosti, takoe se razlikuje i esto odraava nejednake
odnose moi. tavie, pojedini tropi mogu poprimiti sasvim razliita znaenja zavisno od
kulturnog konteksta u kome su nastali i od naina na koji ih odreena publika shvata.
Tako se, na primer, upotreba ironije kao sredstva komunikacije uveliko razlikuje u
zavisnosti od toga da li je koriste vlastodrci ili obezvlaeni. Pokuaj spajanja ova dva
diskursa bi, stoga, oduzeo svu snagu i uticaj postkolonijalizmu, koji se, za razliku od
postmodernizma, bavi pitanjima ekonomske, politike i kulturoloke nejednakosti i
nepravde.
Ispitivanje veza izmeu postkolonijalizma i postmodernizma koje Kvami Apija
vri u eseju Da li post- u postmodernizmu ima isto znaenje kao post- u
postkolonijalnom? (Is the Post- in Postmodernism the Post- in Postcolonial?)
(Appiah, 1991: 336-357) zasnovano je na tvrdnji da post u oba sluaja ima ulogu da
oisti prostor kako bi se stvorilo trite za nove kulturne produkte. Bez obzira na
pomenuto svoenje kulture na robu koja se nudi na tritu, Apija, meutim, predlae i jo
jedno znaenje postkolonijalnog kao oznake stvaralatva koje prevazilazi kako
kolonijalne, tako i nacionalistike narative. Osim toga, postkolonijalno je i ono to je
119

kritiki nastrojeno kako prema zapadnjakoj racionalnosti i modernizmu, tako i prema

postkolonijalnim reimima koji su nastali dekolonizacijom.
Iako priznaju postojanje veza izmeu postkolonijalizma i savremenih evropskih
teorija, Akroft i koautori (Ashcroft, 2002: 154) upozoravaju na opasnosti tendencije da
se u meunarodnu i univerzalistiku paradigmu inkorporira postkolonijalna kultura.
Ovakvoj inkorporativnoj praksi, upozoravaju autori, sklone su naizgled apolitine i
aistorine teorije poput strukturalizma, kao i sociokulturoloke i deterministike teorije
zasnovane na marksistikoj misli. Nasuprot takvim tendencijama, autori zastupaju tezu
da dominantni evropski pokreti, kao to je postmodernizam, koji su pokuali da u svoj
internacionalni diskurs apsorbuju postkolonijalno pisanje moda duguju kulturolokim
posledicama materijalne prakse kolonijalizma i vie nego to su spremni da priznaju. To
je zato to je, kako se tvrdi u studiji Carstvo uzvraa pisanjem, u postkolonijalnim
tekstovima uoljivo postojanje postmodernistikih tropa jo mnogo pre nego to je ovaj
diskurs imenovan i kanonizovan u Evropi i Americi. Istorija knjievnosti i pravci u kritici
dvadesetog veka zapravo su, zakljuuju Akroft i koautori, definisani interakcijom sa
imperijalizmom. Paralele koje ovi autori povlae izmeu postkolonijalizma i
postmodernizma su sledee:

Glavni zadatak postmodernizma dekonstrukcija centralizovanih, logocentrinih

velikih narativa evropske kulture, veoma je slian postkolonijalnom zadatku
ruenja binarne opozicije izmeu Centra i Margine koju je postavio imperijalni
diskurs. Decentriranje diskursa, fokusiranje na znaaj jezika i pisanja u procesu
konstrukcije iskustva, upotreba subverzivnih strategija mimikrije, parodije i
ironije svako od ovih obeleja preklapa se s postmodernizmom tako da je
meanje ova dva diskursa esta pojava.116 (u Antor Cope, 1999: 148)

116

The major project of postmodernism the deconstruction of the centralised, logocentric master
narratives of European culture, is very similar to the post-colonial project of dismatling the Center/Margin
binarism of imperial discourse. The decentring of discourse, the focus on the significance of language and
writing in the construction of experience, the use of the subversive strategies of mimicry, parody and irony
all these concerns overlap those of postmodernism and so a conflation of the two discourses has often
occured.
120

Navedenim preklapanjima bi se mogli dodati i otpor dominantnom diskursu,

destabilizacija pojma istine, problematizovanje znaenja i naglaavanje razliitih taaka
gledita i vieglasja. Meanju navedenih obeleja najee su skloni itaoci i tumai
postkolonijalnih tekstova, odnosno svi oni kritiari koji smatraju da je postkolonijalno i
postmoderno najbolje primeniti kao strategije itanja, interpretativne matrice u ijim
okvirima se mapiraju tekstovi. Tako, na primer, Videj Mira (Vijay Mishra) i Bob Hod
(Bob Hodge) smatraju da bi postmodernistiko iitavanje Rudijevog romana Deca
ponoi isticalo elemenat igre i odloenog znaenja, dok bi postkolonijalno iitavanje
lociralo znaenje neprevedenih rei i kulturoloki osobenih nijansi teksta (u Childs
Williams, 2003: 203).
Na slian nain vezu izmeu postkolonijalizma i postmodernizma tumai i
teoretiarka postmodernizma Linda Haion (Hutcheon, 2002: 173-176). Ona smatra da se
postmodernizam devedesetih godina dvadesetog veka transformisao u neku vrstu
kontradiskursa iji se ciljevi i metode preklapaju (ali nisu zamenjivi) s feminizmom i
postkolonijalizmom, kao i s queer teorijom i teorijama rase i etniciteta. Zajednika im je
usredsreenost na razlike i ne-centrinost, hibridnost, heterogenost, i lokalno, kao i
dekonstruktivni pristup analizi teksta. Svaki od njih, meutim, ima osobenu umetniku i
drutvenu istoriju, kao i razliitu politiku potku. Taka gde se postkolonijalni i
postmoderni diskurs razdvajaju, prema Haionovoj, jeste pitanje etike, odnosno prostor
moralnih zakona, kulturnih normi i ovekovog Drugog. Ona smatra da etiko pitanje
spada u postkolonijalni domen jer postkolonijalizam istrauje neujednaenost odnosa
moi u kolonijalnoj situaciji i ponovo odreivanje njenog mesta i uloge u istoriji. U
zakljuku studije Politika postmodernizma Haionova pokazuje kako upotreba odreene
strategije u jednom delu moe pokazati njegove viestruke afilijacije (da upotrebimo
Saidov termin). Teoretiarka postmodernizma, pri tome, slui se istim primerom kao i
teoretiari postkolonijalizma romanom Deca ponoi Salmana Rudija, i veli da
ironinim uporeivanjem, odnosno parodijskim odnosom Dece ponoi i Tristrama
endija na videlo izlazi Rudijev postmoderno ambivalentni odnos prema britanskoj
knjievnoj tradiciji, ali i postkolonijalno osporavanje britanske imperijalne dominacije,
kako na polju kulture, tako i na polju istorije i politike.

121

4. POJMOVI TEKSTA, IDENTITETA I ISTORIJE U POSTKOLONIJALNOJ

POSTMODERNOJ KNJIEVNOSTI, TEORIJI I KRITICI

4.1. TEKST

Teorija informacije i semiotika tekstom smatraju svako pravilima regulisano

nizanje ili kombinovanje jedinica nekog znakovnog sistema u vremenu i prostoru. Svako
knjievno delo, kao jeziki iskaz misli autora, naziva se tekstom i stoga se mora odrediti
kao niz prirodnojezikih jedinica koje su ulanane po pravilima jezikog sistema. Otud je
prva uoljiva osobina teksta linearnost, bilo kao vremensko nizanje jedinica u govoru ili
kao prostorno nizanje u pisanju. Definicija teksta u uem smislu bazira se na njegovoj
komunikativnoj funkciji i kae da tekst ne moe biti krai od jedne reenice; ona se
zasniva se na preciznom odreenju funkcije koje daje francuski lingvista Emil Benvenist
(mile Benveniste) tvrdei da jezika jedinica ne dobija funkiju na svome, nego tek na
narednom, viem jezikom nivou gde se integrie u veu jedinicu. Ta vea jednica je
upravo tekst, a prema miljenju koje iznosi Mihail Bahtin dvadesetih godina prolog
veka, kao i Emil Benvenist ezdesetih godina, tekstom ne treba da se bavi lingvistika,
koja mora da se zaustavi na reenici, ve posebna disciplina koja bi se zvala
metalingvistika. Rolan Bart za tu disciplinu predlae naziv translingvistika. Oni koji se s
tim miljenjem ne slau predlau lingvistiku poddisciplinu najee nazivanu
lingvistikom teksta ili tekstualnom lingvistikom.
S knjievne take gledita, knjievni tekst je osnovna jedinica kojom se bavi
nauka o knjievnosti. To je jedinica koja nastaje tek u procesu komunikacije, to znai da
tekst nije postojana jedinica, ve ga ovek uvek iznova stvara kad upotrebljava prirodni
jezik, a upotreba jezika je nezamisliva van velike celine koja se zove kultura. Tekst je
dakle funkcionalna i nestalna veliina. Predstava o tekstu kao o fiksiranom nizu,
meutim, nastala je tek s pojavom pisma, jer da bi tekst zaista postojao on mora biti
dopunski organizovan, pismeno fiksiran, pri emu se prirodni jezik zamenjuje dopunskim
kdom. Upravo taj momenat fenomenoloka kritika uzima za svoje polazite i pojam
teksta razmatra u okviru otuenja od izvornih okolnosti usmenene komunikacije gde su
uesnici u komunikaciji istovremno prisutni. Francuski hermeneutiar Pol Riker (Paul
122

Ricouer) u tom kontekstu govori o udaljavanju autora i itaoca. Pretvaranjem iskaza u

tekst, jezinosti u pisanu predaju, tekst vie ne pripada autoru, ve se njegovo znaenje
osamostaljuje, to znai da se problem preciznog razumevanja teksta ne moe reiti
povratkom autorskoj intenciji. Pri nastanku teksta autor iskaz mora pretvoriti u pisanje,
te time tekst postaje interpretacija govora. Isti takav prenos tekst zahteva i od svog
itaoca, koji znaenje teksta dobija unosei sebe u interpretaciju. Tekst, prema tome, kao
to smatra nemaki hermeneutiar Manfred Frank, nije datost, ve su za njegov smisao
odgovorni itaoci.
Razmatrajui pojam teksta, strkturalisti ignoriu podele na umetnike i
neumetnike, usmene i pisane, elitne i trivijalne, istone i zapadne, jezine i nejezine
tekstove, te tekstom smaraju zatvorenu znakovnu celinu nastalu sistemskim
objedinjavanjem niih elemenata oznaavanja u veu celinu. Oni prave razliku izmeu
izraza i sadraja, dele tekst na nivoe i analiziraju odnose unutar i izmeu nivoa. Drugim
reima reeno, oni analizirau strukturu teksta oslanjajui se na Benvenistovo vienje
teksta koji nastaje integracijom raznovrsnih subordiniranih jedinica koje imaju
gramatiku funkciju u viu celinu, tekst, koji ima komunikacijsku funkciju. U skladu s
tim, strukturalisti, prevashodno Rolan Bart, razlikuju pojam teksta od pojma dela, ije
se jedinstvo zasniva na spoljanjim izvorima i autoritetima poput autora, sveta, anra ili
situacije. Reenice se objedinjavaju u tekst, a tekst stupa u odnos sa znakovnim
sistemima celokupnog polja kulture u kojoj nastaje, to za posledicu ima razgradnju
znaenjskog jedinstva teksta. Poststruktralisti uvode pojam tekstualnosti i smatraju da
nijedan tekst nije dovren, ve je otvoren za proces dopunjavanja, odnosno upisivanja u
njega tragova drugih tekstova. Prisustvo takvog podteksta potkopava identitet teksta, te
nauni tekstovi nastoje da prikriju svoju tekstualnost i derivativnost.117
Prema odreenju koje daje Mike Bal (Mieke Bal) u uticajnoj studiji koja je
postala klasik u oblasti izuavanja narativnih tekstova, tekst je konana, strukturirana
celina sastavljena od jezikih znakova (Bal, 1997: 5).118 To to je skup znakova konaan
ne znai, meutim, kao to istie autorka, da su i znaenja teksta konana, kao ni njegovi
uticaji i uloge. Pripovedni tekst kazuje priu sluei se izabranim medijumom i ne treba
117

Detaljnije o istorijatu odreenja pojma teksta videti u Vladimir Biti, Pojmovnik suvremene knjievne
teorije. Zagreb: Matica hrvatska, 1997. i Renik knjievnih termina. Beograd: Nolit, 1985.
118
...a finite, structured whole composed of language signs.
123

ga poistovetiti s priom, jer tekstovi se mogu razlikovati ak i ako prenose istu priu.119
Pomenuta razliitost proizlazi ponajvie iz njihove strukture, to nesumnjivo svrstava
tekst u red vetakih tvorevina. Upravo to svojstvo teksta, odnosno naglasak stavljen
na njegovu struktuiranost, ureenost, pa ak i sraunatost, ini ga popritem kako
postkolonijalnih tako i postmodernih knjievno-teorijskih polemika.
Podjednako vaan, u tom polemikom kontekstu, jeste i pristup tekstu kao
izdanku kulture (Bal, 1997: 9) koji postaje spremnik i prenosnik odreene ideologije,
katkad neskrivene, u komentarima koji nisu deo fabule niti prie ili u argumentativnim
delovima teksta, a katkad skrivenije, uronjene u narativne prikaze (Bal, 1997: 34). Mo
koja je sadrana u oblicima prikazivanja i izvire iz naina predstavljanja zauzima kljuno
mesto u promiljanjima jednog od najznaajnijih teoretiara postkolonijalizma, Edvarda
Saida. Tekstovi stvaraju i dobijaju znaenja, poprimaju oblike koji su artikulacija
vrednosti i verovanja, odnosno ideologije odreene kulture. Kad kultura proizvodi
tekstove, ona daje prednost odreenim znaenjima, tematskim strukturama i formalnim
strategijama. U okviru tih odabranih formi i znaenja nalazi se ideologija date kulture,
odnosno nain na koji ona objanjava sebe i pripisuje znaenja svojim institucijama i
delatnostima. Prouavanje tekstova date kulture, tavie, otkriva i nain na koji odreena
kultura poima svet i svoje mesto u njemu. Tekstovi su, nadalje, neodvojivi od
ekonomskog i politikog konteksta u kome nastaju. U tekstovima, kako knjievnim tako i
neknjievnim, odraavaju se istorijske prilike i ispoljavaju okolnosti, bilo da se radi o
represiji ili postrepresivnom oporavku zajednice.
Postkolonijalne knjievnosti nale su se u ii akademske panje zato to su
kritiari postulirali kolonijalni susret kao tekstualno nadmetanje, odnosno bibliografsku
bitku opresivnih i subverzivnih knjiga (Gandhi, 1998: 141). Postkolonijalna knjievna
teorija smatra da su tekstovi, vie nego bilo koji drugi produkt drutva i vladajue
politike, najmonije sredstvo uspostavljanja i legitimisanja imperijalnog autoriteta i
kolonijalne vlasti, s jedne strane, i najznaajniji podstrekai postkolonijalnog otpora i
antiimperijalnih aktivnosti, s druge strane. U raznovrsnim tekstovima, od romanse, preko
119

U Naratologiji (Narratology, 1997: 5) Mike Bal pria je isto ono to ruski formalisti zovu sie. To je
fabula prezentovana na odreeni nain, to jest, pria je nain na koji su dogaaji prikazani i ne treba je
meati sa fabulom, koja je niz logki i hronoloki povezanih dogaaja koje uzrokuju ili doivljavaju akteri
(vrioci radnje).
124

memoara, pustolovnih pria, do poezije konsolidovan je pogled na svet koji je diktirao

kolonijalni centar. Iz toga sledi da je otpor imperijalnoj dominaciji esto uzimao
tekstualni oblik, to znai da su u istorijskim i epskim rekreacijama prolosti nacionalni
pisci pronali mono sredstvo kojim su se suprotstavili slici kakvu je o sebi i njima
stvorila imperija. Imajui to na umu, analizirati znaaj teksta u postkolonijalnom
kontekstu znailo bi ispitati mesto i ulogu teksta kao orua u rukama imperije i istraiti
mesto i ulogu teksta kao orua u rukama postkolonijalnih pisaca.
Evropsko tekstualno opisivanje ostatka sveta imalo je dvojaku funkciju. Dnevnici
istraivaa, drame, proza, istorijski zapisi, iscrtavanje mapa, leksikografska i etnografska
delatnost nastaju iz elje da se taj svet, Drugo, predstavi i imaginativno konzumira. No,
Evropa je, uz to, putem institucionalnog aparata, naroito obrazovanja, projektovala na
kolonijalni svet svoj autoportret i time definisala prirodnu konfiguraciju odnosa
izmeu Evrope i drugih naroda. Kolonizovati neto znailo je i zarobiti ga u tekst,
napisati to vie o tome. Ljudi iz imperije sainjavali su knjige o svojim iskustvima u
koloniji, sastavljali renike, pisali etnografske studije, beleili razmiljanja o
domorodakom ivotu, kao i vlastite teorije o opravdanosti evropske vladavine nad
kolonizovanim teritorijama i narodima. Upravo ti tekstovi koji su omoguavali takvo
materijalno i fiziko fiksiranje kolonizovanih bili su tekstovi koje je nametnuti evropski
obrazovni sistem predstavljao kolonizovanima kao najvie domete evropske naune,
filozofske i knjievne misli kojom se iskazuje univerzalno i u kojoj se odraava
prirodni poredak. Drugim reima, Kaliban iz ekspirove Bure je po prirodi pokvaren,
pritvoran, buntovnik i zasluuje da izgubi ostrvo; Petko je prirodno inferioran u odnosu
na Krusoa i ba mu je drago to slui belog gospodara; Kerc je u Konradovom Srcu tame
preuzeo teret belog oveka i sasvim prirodno se kvari zbog isuvie bliskog kontakta
sa afrikom divljinom. To su bili tekstovi iji su kulturno specifini imperijalni stavovi
na kolonijalnim marginama trebalo da budu prihvaeni kao aksiomi.
Poseban vid tekstualnog zaposedanja teritorije ini kartografija. U sluaju
imperijalnog mapiranja nepoznatih teritorija i sama zemlja postaje tekst, a iscrtavanje
mapa predstavlja tekstualizovanje prostorne stvarnosti Drugog. Davanje imena ili
menjanje ve postojeih jeste i doslovno i simboliko zaposedanje teritorije i
uspostavljnje kontrole. U imperijalnom umu nekolonizovane zemlje su prazan prostor
125

koji postaje mesto putem tekstualizacije, odnosno pomou procesa kojim se on

zapisuje i imenuje. Tako je najvea la u romanu Varalica Pitera Kerija ta da je zemlja
bila prazna kad su doli beli doseljenici. Kolonizator ispisuje svoj tekst preko ve
postojeih zapisa, postojea imena zamenjuju se novim ili kartografi i straivai stara
imena izvitoperuju i modifikuju u nove evropeizirane oblike. Time kolonizovano mesto
postaje palimpsest izgraivan vekovima koji sadri tragove prethodnih zapisa. Naroito
upeatljiva slika kojom Piter Keri doarava vieslojnost kulturnih zapisa nalazi se u
romanu Oskar i Lusinda u pasusu koji opisuje Oskarov dolazak u unutranjost. Dog
grevito stee Bibliju Oskar uopte nije svestan da se kree po zamlji koja je ve
naseljena priama i mitovima, i to neuporedivo starijim od biblijskih.

Praznine na

imperijalnoj karti, pri tome, nisu bezazleno neznanje, ve otvaraju prostor i daju pravo ili
mogunost kolonizatoru da deluje. Te su praznine odgovorne za potonja oduzimanja
zemlje i zatiranja uroenikog stanovnitva, to je najoiglednije u doktrini terra
nullius120 kojom je u kolonijama poput Australije kompletno izbrisan pretkolonijalni
narod i njegova kultura. Tom procesu doprinelo je i uverenje imperijalnog i kolonijalnog
diskursa da su narodi i kulture koje poznaju pismo superiornije od onih koji imaju
usmenu tradiciju.
O imperijalnoj tekstualnoj politici u funkciji imaginarnog zaposedanja
vanevropskih teritorija najopirnije govori Edvard Said u Orijentalizmu, gde se evropski
kolonijalizam sagledava kao diskurs, to jest, in predstavljanja, zamiljanja,
prevoenja, obuhvatanja i savladavanja nepopustljivog i neshvatljivog Orijenta pomou
tekstualnih kodova i konvencija. Kolonijalni, odnosno orijentalistiki diskurs, je uticajan
sistem ideja, koji je, kako smatra Said, ugraen u socijalni, politiki i institucionalni
kontekst kolonijalne hegemonije. Pomou tekstova je, dakle, Evropa proizvela Orijent
koji superiorniji Zapad moe i treba da kolonizuje. Imaginativno ovladavanje Orijentom
se, stoga, moe smatrati generalnom probom pre vojne i administrativne dominacije.
Teoretiarka Eleke Bumer (Elleke Boehmer) u studiji o kolonijalnim i postkolonijalnim
knjievnostima takoe opisuje britanski kolonijalizam kao tekstualno preuzimanje

120

Izraz terra nullius potie iz rimskog zakona i znai niija zemlja. Njime se u meunarodnom
zakonu upuuje na teritorije koje nikad nisu bile pod vlau i upravom neke drave, ili se prethodni vladar
odrekao vladavine nad tom zemljom. Takva se teritorija moe okupirati.
126

nezapadnog sveta (Boehmer, 1995: 15)121. Ona imperijalnu tekstualnu produkciju vidi
kao pokuaj da se putem pisanja ukroti alarmantni alteritet nepokornih naroda,
neprohodnih dungli, nepreglednih pustopoljina, ogromne i bezobline rulje (Boehmer,
1995: 94)122. Tekstualna prerada nepoznatih kolonizovanih prostora u okviru poznatih
narativa i anrovskih modela moe se smatrati pokuajem kako sveobuhvatnog
shvatanja, tako i sveobuhvatne kontrole (Boehmer, 1995: 97)123.
Kulturna i knjievna produkcija devetnaestog veka u Evropi, u trenutku kada je
imperijalizam na vrhuncu, neraskidivo je povezana sa istorijom i uspehom
imperijalistikog

procesa

zbog

ega

se

mora

izuiti

njeno

saveznitvo

sa

imperijalistikim diskursom. Uz pomo knjievnosti vrena je interpelacija124

kolonizovanih subjekata imperijalnim diskursom, to je znailo da se od kolonizovanih
zahtevalo da prihvate i usvoje, kao najprirodnije i najvrednije, evrocentrine vrednosti,
stavove i verovanja. Imperijalni odnosi uspostavljeni su pukama i bolestima, ali su
odrani u interpelativnoj fazi uglavnom putem tekstualnosti, kako institucionalne tako i
neformalne. Kolonijalizam bi, prema tome, bio delatnost diskursa. Do interpelacije
kolonijalnih subjekata dolazi tako to se oni inkorporiraju u sistem predstavljanja. Prema
formulaciji Pitera Hjuma (Peter Hulme) kolonijalistiki diskurs je skup lingvistikih
delatnosti kojima je zajedniko to to se upotrebljavaju da upravljaju kolonijalnim
odnosima (nav. prem. Tiffin-Lawson, 1994: 3-4)125. Autori studije Carstvo uzvraa
pisanjem ukazuju na to da postoji sloena veza izmeu poetaka prouavanja engleskog
jezika i knjievnosti na akademskom nivou i nastanka imperije, gde je knjievnost
propagandno sredstvo koje deluje i na nesvesnom nivou dovodei do naturalizovanja
konstruisanih vrednosti, kao to su na primer civilizacija ili pokornost, pri emu se,
zatim, uspostavlja divljako, uroeniko, primitivno kao antiteza imperiji i objekat
imperijalnog reformistikog ara. (Ashcroft et al, 2002a: 3). Knjiga se pokazala kao
121

...textual takeover...
...recalcitrant peoples, unbreachable jungles, vast wastelands, huge and shapeless crowds.
123
...an attempt at both extensive comprehension and comprehensive control...
124
Interpelacija je koncept koji uvodi Luj Altiser da bi opisao proces kojim se ideologija obraa
(apstraktnom) pre-ideolokom pojedincu, i tako od pojedinca proizvodi subjekt ideologije. U tom smislu,
Altiser negira klasinu definiciju koja vidi subjekt kao uzrok i supstancu; drugim reima, situacija
(drutvene okolnosti) uvek prevazilazi individualni ili kolektivni subjekt. Po Altiseru, subjekt je uvek ve
interpeliran.
125
...an ensamble of linguistically-based practices unified by their common deployment in the management
of colonial relationships.
122

127

najbolji instrument za sprovoenje onog oblika poslunosti koji Grami naziva kulturnom
dominacijom uz pristanak. Engleska knjievnost je odigrala znaajnu ulogu u
uvrivanju hegemonije evropskog kolonijalizma, jer su putem knjievnih tekstova
kolonizovani narodi usvajali ideoloke procedure kolonijalne civilizacijske misije.
Engleski knjievni tekst [u indijskim kolama], u ulozi surogat Engleza u
najuzvienijem i najsavrenijem izdanju, postaje maska kojom se uspeno kamuflira
ekonomska eksploatacija (...) i materijalne aktivnosti kolonizatora (Viswanathan, 1989:
20).126
Dudi Njuman (Judie Newman) koristi istorijski roman Dejmsa Gordona Farela
(J. G. Farrell), Opsada Krinapura (The Siege of Krishnapur, 1973) kao primer romana u
kome se razotkriva kako je viktorijanska imperijalistika kultura bila paravan za
eksploataciju, to jest, kako je eksploatacija upakovana u sjajni papir viktorijanske
imperijalistike kulture. Britanci se nalaze pod opsadom. Opkolili su ih indijski
nacionalisti tokom dogaaja koji britanska istorija belei pod nazivom indijska pobuna.
Britanske misionarske dunosti i ideali o univerzalnom napretku padaju u vodu,
uruavaju se, nestaju kada Britanci moraju da se brane od uzastopnih naleta sepoja,
kolere i gladi. Kultura i osvajaki pohodi vidno idu rame uz rame u tim trenucima, jer se
predmeti koji predstavljaju vrhunac viktorijanske civilizacije, poput klavira, bisti i knjiga,
koriste da ojaaju krhke odbrambene bedeme. Veza izmeu hegemonije i neposredne
vojne dominacije dramatizovana je u trenutku kada, u nedostatku municije, pocinkovane
glave britanskih pesnika poinju da slue kao topovska ulad. Oekivano, ekspir se
pokazuje naroito ubojitim.

Od improvizovane municije kao najdelotvorniji projektili nesumnjivo su se

pokazale glave pocinkovanih bista (...) A od glava (...) najdelotvornija od svih
pokazala se ekspirova; pokosila je celu etu zaprepatenih sepoja koji su u
koloni nadirali kroz dunglu. (...) moe biti da je Bard svoj uspeh umnogome
dugovao balistikim prednostima koje mu je davala elavost. Kitsova glava, na
primer, ukraena neobuzdanim metalnim loknama (...) odletela je potpuno
126

...the English literary text, functioning as a surrogate Englishman in his highest and most perfect state,
becomes a mask for economic exploitation...successfully camouflaging the material activities of the
coloniser.
128

nepredvidivo usmrtivi samo debelog zelenaa i kamilu koji su bili na izvesnom

odstojanju od poprita.127 (nav. prem. Newman, 1996: 95)

Odlomak ilustruje kako je kolonijalni kontekst doprineo nastanku engleskih

studija i kako je knjievnost upotrebljena ne samo u svrhu kulturnog opismenjavanja, ve
i za provoenje kulturne vlasti i dominacije. Kao to u svojoj studiji pokazuje kritiarka
Visvanatan (Viswanathan, 1989), uspostavljanje engleskog kao predmeta u kolama
datira iz kolonijalne Indije devetnaestog veka, gde se on uvodi u kole i na univerzitete
pre nego u Engleskoj. Engleska knjievnost je koriena da Indijcima prenese sliku
idealnog Engleza, naroito posle Zakona o engleskom obrazovanju iz 1835. godine,
kojim se zahtevalo da engleski jezik i knjievnost ue svi Indijci. Time to su se Indijci
sa Englezom upoznavali preko tvorevina njegovog uma izmetalo ga je i udaljavalo od
sfere tekue kolonijalne aktivnosti trgovine, vojnih pohoda, administracije. inilo se da
je umna delatnost sutina pravog Engleza, dok je njegova materijalna realnost u Indiji
kao stranog vladara, onog koji pokorava, rastoena u toj mentalnoj produkciji. No, bard
je jednako ubojit kad dolazi iz kolskog plana i programa kao i kad dolazi iz topovske
cevi.
O meusobnoj povezanosti kulture i imperijalne ekspanzije govori Edvard Said u
studiji Kultura i imperijalizam (Said, 1994) i izdvaja roman kao kulturni oblik koji je
odigrao naroito vanu ulogu u formiranju imperijalnih stavova i iskustava. Imperijalni
istraivai i romanopisci podjednako su koristili prie da prenesu svoj doivljaj
nepoznatih i, iz njihove perspektive, udnih regija sveta. Prie, takoe, postaju metod
koji kolonizovani narodi upotrebljavaju da ustvrde postojanje vlastitog identiteta i
istorije. Said smatra da su roman, kao proizvod buroaskog drutva, i imperijalizam
nezamislivi jedno bez drugoga (Said, 1994: 84). Sredinom devetnaestog veka kao glavna
knjievna vrsta i vodei intelektualni glas u engleskom drutvu, roman uestvuje u
stvaranju prekomorske imperije. Viktorijanski roman bio je imaginativna potpora
127

Without a doubt the most effective missiles in this matter of improvised ammunition had been the heads
of his electrometal figures (...). And of the heads (...) the most effective of all had been Shakespeares; it
had scythed its way through a whole astonished platoon of sepoys advancing in single file through the
jungle. (...) the Bards success in this respect might have had a great deal to do with the ballistic advantages
stemming from his baldness. The head of Keats, for example, wildly festooned with metal locks (...) had
flown very erratically indeed, killing only a fat moneylender and a camel standing at some distance from
the action.
129

kolonijalnoj vlasti. U njemu su neobino neprimetni, ali ipak sveprisutni bili prikazi
imperije koji su doprineli razumevanju sopstvene nacionalne kulture. U romanima Dejn
Ostin ili Dord Eliot oblikovano je poimanje engleskog drutva i predstava o Engleskoj
tako da joj daju poseban identitet iji je deo bio i odnos doma, bliskog, vrednog i
pomno prouavanog, i dalekih zemalja, koje su se nalazile u neodreenim egzotinim
krajevima, ali pod britanskom kontrolom. U romanim poput Vaara tatine, Dejn Ejr ili
Velikih oekivanja udaljenim teritorijama dodeljena je relativno jednostavna uloga, one
su svojevrsni deus ex machina za viktorijanske pisce; kada se svi planovi izjalove,
uvek je mogue pobei u kolonije. Osim to su bile domen otvorenih mogunosti,
fantazije, ispunjenja elja, mesto gde je mogue transformisati vlastiti identitet, promeniti
sudbinu, stei bogatstvo, kolonije su bile i mesto izgnanstva, nezakonitih radnji,
ugnjetavanja i drutvene sramote, mrane zemlje u koje poteni graani ne ele da kroe.
Viktorijanski roman okretao je glavu od neprijatnih kolonijalnih detalja. Karakteristina
za ovaj stav jeste zgroenost Pipa, glavnog junaka Dikensovih Velikih oekivanja, nad
saznanjem da je izvor njegovog bogatstva i njegov dobroinitelj u stvari bivi osuenik
transportovan u kanjeniku koloniju. Od druge polovine devetnaestog veka imperija
dobija istaknutiju ulogu u romanima pisaca poput Konrada, Kiplinga i Konana Dojla. U
njihovim delima kolonije nisu vie samo egzotine teritorije, ve se one imaginativno
prerauju u skladu s narativnim tehnikama, ali i istorijskim i politikim stavovima i
idejama koji su razvijali esencijalistike pozicije u evropskoj kulturi i u skladu s
drutvenim darvinizmom govorili da Evropljani treba da vladaju, a svima ostalima treba
da se vlada. Evropljani su prisvojili pravo na predstavljanje te su sebe pozicionirali u
centar, a prikazi svega onoga to lei izvan metropolskih granica potvrivali su evropsku
mo i opravdavali zadravanje kontrole nad vanevropskim regijama i narodima. Roman
je znaajno doprineo stvaranju slike britanskih imperijalista kao osvajaa i civilizatora
sveta. U engleskim romanima devetnaestog veka britanska dominacija je neka vrsta
norme, stvorena je slika Engleske u kulturnom i trgovinskom centru sveta i niza
prekomorskih teritorija na periferiji. Romani nisu dovodili u pitanje postojee odnose i
hijerarhiju, njihov cilj je bio da imperiju dre na mestu.
O evropskom romanu devetnaestog veka, ali iz postmodernistike perspektive
slino razmilja i Linda Haion (Hutcheon, 1996; 2002), ime se podvlae ve pominjane
130

dodirne take postkolonijalnog i postmodernog diskursa. Naime, ona smatra da je

devetnaesti vek izrodio realistini roman i pripovedaku tradiciju koji nastoje da
konstruiu i izraze samodovoljan i zatvoren narativni svet koji bi trebalo da bude
predstavljaki, odnosno da preslikava stvarnost. Viktorijanski realizam, meutim, nije
prozor kroz koji se posmatra stvarnost, nego je, kao i celokupna knjievnost, skup
konvencija. Ono to viktorijanski roman nastoji da prikae kao stvarnost i to od italaca
trai da prihvati kao prirodno u stvari je uslovljeno kulturom. Politika predstavljanja u
svim oblicima umetnosti, pa i u knjievnosti, temelji se na ideologiji, to znai da
kulturne forme ne mogu da izbegnu uplitanje u maineriju drutvenopolitikih odnosa.
Devedesetih godina dvadesetog veka u prvi plan kritikog interesovanja na polju
postkolonijalnih studija, kao preseka izmeu studija knjievnosti zemalja Komonvelta i
kritike kolonijalnog diskursa, izbila je povezanost knjievnosti s drugim drutvenim
diskursima, delatnostima i institucijama. Zanimanje za istorijske, drutvene i politike
preduslove i posledice knjievne produkcije i interpretacije pomerilo je teite sa estetske
analize knjievnog dela na ideoloku analizu diskurzivnih praksi, to je rezultiralo
ruenjem liberalno-humanistikog knjievnog kanona. Zapadni kanon vie nije smatran
repozitorijumom univerzalnih ljudskih iskustava i oblika izraavanja niti otelovljenjem
ljudske prirode. On, dakle, vie nije ista knjievnost niti su tekstovi u njemu samo
tekstovi nego su, kao to smatra Said, povezani sa okolnostima, vremenom i mestom
nastanka, u krajnjoj liniji sa samim drutvom. Prema Saidovom miljenju, tekstovi imaju
svoje mesto u svetu (Said, 1983: 151), oni su dogaaji (...) sastavni su deo drutva,
ljudskog ivota, i, naravno, istorijskog trenutka u kome su nastali i u kome se tumae
(Said, 1983: 4) i stoga Said od kritiara i teoretiara zahteva da itaju i piu sa
izraenijom sveu o istorijskoj i politikoj delotvornosti kako knjievnih tako i ostalih
tekstova (Said, 1983: 225).128
Ovo Saidovo zalaganje moglo bi se shvatiti kao poziv na demistifikaciju
knjievnog predstavljanja koja zahteva da se tekst kulturno, politiki i institucionalno
situira u okviru imperijalne produkcije i kolonijalne konzumacije, kao i da istakne
128

...the texts situation in the world...

...they are events (...) they are nevertheless a part of the social world, human life, and of course, the
historical moments in which they are located and interpreted...
...to read and write with a sense of the greater stake in historical and political effectiveness that literary as
well as other texts have had.
131

vanost knjievnih tekstova u funkciji pokrovitelja kolonijalnog pokoravanja i stvaranja

poslunih subjekata koji pristaju da budu kolonizovani. U tom kontekstu Said predlae
i posebnu vrstu itanja koju naziva kontrapunktno itanje (Said, 1994: 59). To je nain
itanja tekstova engleske knjievnosti kojim se razotkriva njihova uronjenost u
imperijalizam i proces kolonizacije i uz pomo kog se pronalaze skrivene kolonijalne
implikacije u tekstu. Tako, na primer, proitan kontrapunktno, Mensfild park spisateljice
Dejn Ostin otkriva do koje mere je udoban i lagodan ivot vie srednje klase u
Engleskoj zavisio od zarade s karipskih plantaa, odnosno od eksploatacije
kolonizovanih zemalja i naroda.129 Kontrapunktnim itanjem otkrivaju se kulturne i
politike implikacije koje su neznatno naglaene u tekstu, a glavni mu je cilj da pokae
koliko su englesko drutvo i kultura bili utemeljeni na ideologiji i praksama
imperijalizma. Osim toga, zato to se prisustvo imperije, vidno ili skriveno, sada
prepoznaje i u kanonskim i u popularnim metropolskim tekstovima, kolonijalni roman
se javlja kao prigodna kategorija koja pokriva spektar romanesknih anrova i
karakteristika. Tumaenja koja skreu panju na kolonijalne registre kanonske
knjievnosti i anglofone knjievnosti glavnog toka takoe ukazuju na nain kako su
kolonijalne lokacije, likovi i predmeti konstruisani kao izvori ili oznaitelji misterije,
opasnosti i egzotinog, oaja, poremeenosti, straha, zebnje, zaraze i pokvarenosti. U
dela engleske knjievnosti koja su postkolonijalni pisci i kritiari najvie i najee
podvrgavali kontrapunktnom itanju, izmeu ostalih, spadaju i Bura, Robinzon Kruso i
Dejn Ejr. Ponovnim iitavanjem ovih dela, postkolonijalna knjievna kritika eli da
istakne da kanon treba itati kao pratioca evropske ekspanzije i pri tome revidirati
valentnost kanonskih autora i njihovih evidentno imperijalistikih prizvuka i tema.
ekspirova Bura (The Tempest, 1610-1611) nastala je u periodu zahuktavanja
evropske imperijalne ekspanzije. panija je tada uveliko eksploatisala svoje kolonije u
Novom svetu, a Britanija je pobedom nad panskom Armadom 1588. godine dokazala da
poseduje najjau pomorsku flotu i da je spremna za kolonijalno nadmetanje. Od polovine
esnaestog pa sve do kraja devetnaestog veka, poevi s Edvardom VI, a zavrno s
kraljicom Viktorijom, britanski monarsi podsticali su osnivanje britanskih trgovakih

129

Detaljnije o kontrapunktnom itanju romana Mensfild park pogledati u: Said, Edvard. Dejn Ostin i
imperija. Prev. Brana Miladinov. Re 33 (1997): 82 89.
132

kompanija irom sveta i naseljavanje, odnosno kolonizovanje novootkrivenih teritorija.130

ekspirova drama primarno se bavi privlanom snagom ljubavi i moi koje se nadmeu u
oveku. U njoj je takoe simbolino prikazan prirodni ciklus ivota i smrti. To znai da
se u centru panje ne nalazi kolonijalna politika. No, pseudotropsko mesto radnje, gde
evropski intelekt vlada nerazumnim domorocem ve se od sredine dvadesetog veka
tumai kao paradigma imperijalnih odnosa. Jezikom imperije opisuje se kolonija, ak i
kada je glavno teite na neemu drugom. Kaliban, ije ime je anagram rei kanibal,
okarakterisan je kao udovite, dakle ne ni neto ljudsko. On je igraka kojom upravlja
arobnjak Prospero. Za postkolonijalnog itaoca, Bura je alegorija kolonizacije, a odnosi
meu likovima su model odnosa imperije i domorodaca, kolonizatora i kolonizovanih.
etiri centralna lika, Prospero, Kaliban, Arijel i Miranda, odnosno mrea uspostavljenih
odnosa dramski je prikaz najfundamentalnijih karakteristika kolonijalnog poduhvata kao
to su binarna opozicija izmeu kolonizatora i kolonizovanog, odnosi moi koji se
uspostavljaju i odravaju tom dijalektikom, hegemonija imperijalistikih pojmova reda i
dobre vladavine, duboka veza izmeu takvih ideja i tehnologije kojom raspolae
kolonijalna sila (u sluaju Prospera, to je magija), rasno uniavanje i demonizacija
kolonizovanih (jasno vidljiva u Prosperovim reima, kao i stavu celokupnog komada
prema Kalibanu), i vera u to da je cilj civilizacijske misije napredak i usavravanje
zaostalih uroenika, ime se opravdava njihovo pokoravanje.
Jedan od prvih postkolonijalnih pisaca koji se identifikovao s Kalibanom je
Dord Laming (George Lamming) s Barbadosa, koji u zbirci eseja Zadovoljstva egzila
(Pleasures of Exile, 1960) govori o ekspirovoj drami s take gledita Kalibana. Laming
nastoji da pokae da je Kaliban ovek, te da su mu taj ljudski status oduzeli Evropljani i
prisvojili kao prerogativ vlastite rase.
130

Na primer, Esnaf, kompanija i udruenje trgovakih pustolova za otkrivanje regiona, dominiona, ostrva
i nepoznatih mesta osnovan je u Londonu 1551. godine; Istona kompanija je osnovana 1579. godine da
trguje sa skandinavskim i baltikim zemljama; Istonoindijska kompanija osnovana je 1600. godine da
trguje sa indijskim potkontinentom i Kinom; Levantska kompanija je osnovana 1605. godine da trguje s
Turskom; Kompanija Virdinija osnovana je 1606. godine s ciljem kolonizovanja i naseljavanja obala
Severne Amerike; Kompanija na Somerskim ostrvima osnovana je 1616. godine da upravlja britanskom
kolonijom na Somerskim ostrvima (Bermudi); radi trgovine afrikim robovima osnovane su Kraljevska
afrika kompanija (1672) i Kompanija Sijera Leone (1792); radi sistematskog naseljavanja i
eksploatacije Australije i Novog Zelanda osnovane su Kompanija u Van Dimonovoj zemlji (1824),
Junoaustralijska kompanija (1835) i Novozelandska kompanija (1839). Britanski monarsi potpisivali
su Kraljevske povelje kojim su dozvoljavali rad trgovakih preduzea, a ta preduzea su zauzvrat deo
ostvarenih prihoda davali u kraljevsku blagajnu.
133

Jezikom imperije opisuju se kolonije i u Defoovom Robinzonu Krusou (Robinson

Crusoe, 1719), romanu u kojem motiv brodolomnika na tropskom ostrvu ponavlja
paradigmu ekspirove Bure. Postkolonijalno kontrapunktno iitavanje Defoovog
romana prodire iza nivoa pustolovne prie i tumai ga kao fikcionalizaciju specifinog
istorijskog trenutka, odnosno kao paradigmu britanskog kolonijalnog iskustva i trgovake
ekspanzije. Roman postaje parabola kolonijalnog poduhvata sticanja apsolutne kontrole
nad odreenom teritorijom i metafora civilizovanja divljine i vere u trijumf napretka.
Robinzon Kruso, izdanak individualistikog trgovakog drutva, merkantilni kapitalista
avanturistikog duha, vlasnik plantae u Junoj Americi, uspeva da ubedi druge
plantaere da krenu u Afriku i snabdeju se robovima za rad na plantaama. Taj poduhvat,
meutim, biva osujeen brodolomom. No, Kruso ne samo da nalazi nain da se izbori s
nezavidnom situacijom nego uspeva i da zagospodari ostrvom na kojem se obreo posle
brodoloma. Kao jedini preiveli, bori se sa strahom od nepoznatog tako to na pustom
ostrvu pokuava da stvori repliku zapadne civilizacije. Poinje da obrauje zemlju, to
mu u skladu s tadanjom komercijalnom eksploatacijom daje pravo na ostrvo. Kruso
uspostavlja vremenski i prostorni poredak tako to poinje da vodi kalendar i pie
dnevnik, a svoje imanje ograuje visokim zidovima. Duhovni i materijalni napredak idu
ruku pod ruku dok Kruso navodno uz Boju pomo zavodi red na ostrvu, u duhu
protestantske tradicije i merkantilne etike. Krusoovo gospodarenje protee se i na crnog
domoroca, divljaka, koga civilizuje tako to mu daje ime Petko, ui engleskom jeziku,
odeva, uvodi u hriansku veru i obuava za ulogu sluge. Posle trideset i pet godina, za
uspean kolonijalni poduhvat Kruso biva nagraen povratkom u Englesku, zajedno sa
svojim vernim slugom, voljnim kolonijalnim subjektom koji rado prima darove
civilizacije. U Robinzonu Krusou postkolonijalnom kritiaru oevidan je proces kojim su
uspostavljani i fiksirani odnosi izmeu Evrope i njenih Drugih, kojim su se formirali
obrasci tumaenja alteriteta, a razlika izmeu Evrope i Drugih naturalizovana u okvirima
evropskih kognitivnih kodova (Tiffin, 1987: 17-34). Kao autobiografska pria
protagoniste, Robinzon Kruso je doslovno pria o kolonijalizmu zapadnog oveka, i kao
takav igra vanu ulogu u tome kako zapadna kultura doivljava sebe i svoj svet.
Na primeru romana Dejn Ejr (Jane Eyre, 1847) vidi se kako se shvatanje
evropske knjievnosti i kulture menja kada se obrati panja na kolonijalnu dimenziju.
134

Junakinja se uzdie od siroeta do dame, a raste i njena moralna vrednost. Ona nasleuje
i bogatstvo koje je njen ujak stekao u Maderi. Otkriva se, meutim, da je jedina prepreka
njenoj ljubavi injenica da Roester ima ludu suprugu, Bertu Mejson, zakljuanu na
tavanu. Marksistiki kritiari poput Terija Igltona (Terry Eagleton) tumae Dejnino
napredovanje od siromanog siroeta preko guvernante do supruge bogatog gospodina
Roestera kao prikaz drutvene mobilnosti i dvosmislenog poloaja guvernante. Za
feministike kritiarke Sandru Gilbert (Sandra Gilbert) i Suzan Gubar (Susan Gubar)
ovaj roman je kljuni tekst koji govori o roenju enskog individualizma i nastanku
enskog subjekta u engleskoj prozi. Postkolonijalno tumaenje daje Gajatri Spivak
(1985) koja kritikuje feministiku taku gledita, jer Bertu Mejson analizira samo u
psiholokim

okvirima

kao

Dejninu

mranu

dvojnicu.

Ona

kae

da

je

devetnaestovekovni feministiki individualizam nuno moduliran imperijalizmom i da je

marginalizovao i dehumanizovao domorotkinju u tenji da uspostavi belkinju kao
subjekat koji govori i dela. Dok je konvencionalna feministika kritika iitavala Dejn
Ejr kao alegoriju enskog prava samostalnog odluivanja, Gajatri Spivak smatra da je
lino napredovanje glavne junakinje kroz roman Bronteova omoguila nasilnim
uklanjanjem kreolke Berte Mejson. Ona smatra da Roesterova luda supruga Berta
Mejson, kreolka

mora da odigra svoju ulogu, da transformie svoje ja u ono fiktivno Drugo,

zapali kuu i izvri samoubistvo, kako bi Dejn Ejr mogla da postane feministika
individualistkinja britanske knjievnosti. Ovo naprosto moram proitati kao
alegoriju opteg epistemolokog nasilja imperijalizma, kao konstrukciju
kolonijalnog subjekta koji samog sebe unitava radi glorifikovanja drutvene
misije kolonizatora (Spivak, 1985: 251)131.

Imperijalna retorika u funkciji je dehumanizacije kolonizovanog subjekta, te je

Berta Mejson divlja, rugoba, zla, luda, ima purpurno lice, divljaki pogled i
131

...must play out her role, act out the transformation of her self into that fictive Other, set the fire to the
house and kill herself, so that Jane Eyre can become the feminist individualist of British fiction. I must read
this as an allegory of the general epistemic violence of imperialism, the construction of a self-immolating
colonial subject for the glorification of the social mission of the colonizer.
135

neistu krv, a poredi se ak i s vampirom. Ono to je iz kolonija konstruie se kao

divlje, zlo i neljudsko, a sve s ciljem moralnog opravdanja ekonomske eksploatacije
drugih delova sveta. S take gledita kolonija, naravno, takvo gledite je neprihvatljivo.
Osim osobenih strategija itanja kojima se detektuju skrivene i neskrivene
imperijalne implikacije kanonskih tekstova, kao i preispitivanja nastavnih planova i
programa i obrazovnog procesa kojima je vrena interpelacija kolonijalnih subjekata
anglofonom kulturom i ideologijom, postkolonijalni pisci su esto izdvajali odreene
tekstove iz kanona engleske knjievnosti i ponovo ih pisali iz lokalne, postkolonijalne
perspektive. To je strategija koja ne preispisuje samo tekstove imperijalnog kanona ve i
celokupno diskurzivno polje na kojem su oni uspostavljeni kao autoritativni narativi, kao
deo kolonijalnog i postkolonijalnog interpretativnog okvira. Ne postoji kritiarski
konsenzus oko naziva ove strategije, ve se ravnopravno upotrebljava nekoliko naziva, u
zavisnosti od toga koji ih kritiari koriste i koji elemenat strategije naroito ele da
istaknu.
Termin otpisivanje ili uzvraanje pisanjem je poetkom osamdesetih godina
dvadesetog veka upotrebio Salman Rudi poigravajui se naslovom jedne od epizoda
filmskog serijala Ratovi zvezda, Imperija uzvraa udarac (1980), te je svoj lanak o
britanskom rasizmu objavio pod naslovom Imperija uzvraa pisanjem sa osvetom
(The Empire Writes Back with a Vengeance, 1982)132. Termin se od tada uglavnom
povezuje s delatnou ruenja evropskih knjievnih hegemonija, naroito otkad su ga
autori Bil Akroft, Garet Grifits i Helen Tifin 1989. godine upotrebili u naslovu svoje
uticajne studije o teoriji i praksi postkolonijalnih knjievnosti.
Termin kontradiskurs je u polje postkolonijalnih studija uvela krajem
osamdesetih godina prolog veka Helen Tifin, koja ga je preuzela i prilagodila od
Riarda Terdimana, autora studije Diskurs/protivdiskurs: teorija i praksa simbolinog
otpora u devetnaestom veku u Francuskoj (1985), gde autor istrauje ambivalentnu
prirodu borbe pisaca u Francuskoj devetnaestog veka da se odvoje od vladajueg
diskursa srednje klase. Iako se Terdimanovo delo bavi iskljuivo francuskom
knjievnou, terminologiju su preuzeli postkolonijalni kritiari da opiu kompleksne
naine na koji periferija moe napasti vladajue ili postojee diskurse (naroito one koji
132

lanak je objavljen 3. jula 1982. u londonskom asopisu Tajms.

136

potiu iz imperijalnog centra), pri emu se priznaje mo i kapacitet imperijalnih i

neoimperijalnih diskursa da apsorbuju, to jest, obuhvate i neutraliu vidove otpora.
Postkolonijalna teorija se kontradiskursom bavi prvenstveno analizirajui izazove koji on
upuuje pojedinim tekstovima, kao i prepoznavanjem imperijalnih ideologija usaenih,
stabilizovanih i podravanih, i irenih putem tekstova koje je koristio kolonijalni
obrazovni sistem. Na taj nain pojam kontradiskursa u postkolonijalnom okviru postavlja
pitanje subverzije kanonskih tekstova i njihovog nunog preispisivanja u procesu
subverzije.
Akroft i koautori studije Carstvo uzvraa pisanjem upotrebljavaju termin
aproprijacija ili subverzija iznutra (Ashcroft et al, 2002a, 37-38), i to prevashodno u
smislu prisvajanja jezika i anrova imperijalne knjievnosti. Antikolonijalna aproprijacija
predstavlja pretnju po kulturnu i lingvistiku stabilnost centra tako to izvre stare
autoritativne rei u nova, najee suprotna znaenja. U tome to se gospodarevo orue
ne odbacuje, ve se koristi za sopstvene potrebe, odnosno to se umesto abrogaciji
pribegava aproprijaciji, kritiarka Lila Gandi tumai kao zaokret od oduavanja od
Engleskog ka uenju kako da se kune na jeziku gospodara i naziva tu strategiju
Kalibanova paradigma (Gandhi, 1998: 148). Naime, Kaliban se Mirandi obraa reima
Uili ste me govoru, a moja / Korist je od toga to umem da kunem (in I, scena II,
stihovi 363-364), pri emu njegov govor simbolino ilustruje logiku protesta iz, pre
nego protiv, kulturnog vokabulara kolonijalizma. Kalibanova paradigma je u stvari
pogrena upotreba jezika monih prethodnika i kao takva stvara niz kreativnih strahova
kod antikolonijalnih pisaca. Nekoliko pretpostavki Harolda Bluma o strahu od
uticaja133 ugraeno je u objanjenje kolonijalne mimikrije Homija Babe, lukavog
oruja antikolonijalne graanske poslunosti koje je ambivalentna meavina potovanja i
neposlunosti. Otud su antikolonijalni pisci mimiari, ije anrovske misaproprijacije
neprestano naruavaju tradicionalne granice onoga to se smatra knjievnim. Prvi
paradigmatski trenutak antikolonijalne kontratekstualnosti, smatra Gandijeva, poeo je
kada su se postkolonijalni pisci usudili da lokalne sadraje uoblie uz pomo anrova
133

Strah od uticaja jeste primena Edipovog kompleksa na knjievnu teoriju. Strah od uticaja govori o
paraliuem uticaju monih literarnih oeva na pesnike poetnike, uticaj koji poetnici prevazilaze ne
abrogacijom, to jest, potpunim odbacivanjem, nego svesnim i kreativnim pogrenim itanjem i izvrtanjem
znaenja i pogrenim razumevanjem knjievnih pretea.
137

zapadne knjievnosti. Postkolonijalna teorija daje prednost aproprijaciji nad

abrogacijom, odnosno podrava multikulturni sinkretizam umesto kulturnnog
esencijalizma. Kategorija knjievnih tekstova koja se javlja kao sastavni deo
organizovane borbe za nacionalno osloboenje naziva se knjievnost otpora, pri emu
antikolonijalni roman stoji rame uz rame sa antikolonijalnim nacionalizmom. Time se,
renikom Benedikta Andersona reeno, prua tekstualna podrka svesti o postojanju
nacije, a roman se javlja kao vrsta opunomoenog zastupnika nacije. Neto kasnije,
Akroft (2001) razrauje termin aproprijacija i govori o transformaciji pod kojom
podrazumeva aproprijaciju naina predstavljanja i diskurzivni otpor koji se sastoji od
ulaska u diskurzivne mree kulturne dominacije.
Kritiar Don Time (John Thieme) koristi termin kon-tekstovi (Thieme, 2002:
3-5) da oznai ona postkolonijalna dela koja uzimaju klasini engleski tekst kao polazite
s namerom da ospore autoritet kanona engleske knjievnosti. Kon-tekstovi neizostavno
izazivaju preispitivanje navodno hegemonijskog statusa svojih kanonskih polazita, pri
emu otvaraju pukotine u njihovim navodno vrstim temeljima, ime se podriva
pojednostavljeno vienje odnosa izmeu izvornog teksta i kon-teksta u okvirima
opozicionog modela uticaja. Njihov odnos je u stvari sloen i ambivalentan, uz to uvek
treba imati na umu kulturnu heterogenost kon-tekstova, kao i to da ni kanon kome ti
tekstovi otpisuju nije bio jednoobrazan, niti su tekstovi kojima kon-tekstovi otpisuju
bili stabilni objekti. Ti tekstovi se iznova konstruiu s pogledom svakog pojedinog
postkolonijalnog pisca u nekoj vrsti parodijskog obrtanja procesa u kome su
postkolonijalni subjekti bili konstruisani u eri imperijalizma. Glavni zadatak kontekstova jeste osporavanje hegemonije kanona knjievnih tekstova koji je nastao u
kolonijalno doba i sainjen pod uticajem kolonijalne kulture i ideologije. Ono to spaja
kulturno heterogene kon-tekstove je oseanje izostavljenosti iz vlasti, a napori Zapada
da sebe definie u okvirima kontradistinkcije od alteriteta dovelo je do stvaranje irokog i
raznolikog spektra stereotipova. Kon-tekstovi se uputaju u direktan, iako
ambivalentan, dijalog s kanonom u vidu reakcije na klasini, odnosno kanonski, engleski
tekst, koji Time oznaava kao pre-tekst. Pojam kon-tekst moe da se odnosi i na
itav niz diskurzivnih situacija (konteksta) iz kojih niu kontradiskurzivna dela. Engleski
pre-tekstovi esto slue samo kao povod (eng. pretext) za razmatranje irih pitanja.
138

Mera u kojoj se kon-tekstovi oslanjaju na svoje engleske pre-tekstove znatno varira,

a njihov odnos uvek je uslonjen uvoenjem nekog drugog interteksta koji naruava
direktnu liniju naslea od kanonskog porekla. I Time, sledei Saidov primer, koristi
metaforu porodice da bi se bavio knjievnim genealogijama, te zakljuuje da su
problematino roditeljstvo, vanbrana deca i siroad brojni u kon-tekstovima i da se
javljaju kao metonim kako drutvenog pluraliteta tako i presecanja krvnih veza od
navodnog kolonijalnog oca (Thieme, 2002: 5). Saidovom terminologijom reeno,
filijativni odnosi bivaju zamenjeni afilijativnim identifikacijama, te razliiti pisci poput
Rudija, Kucija i Kerija tematizuju problem kulturnog identiteta tako to dosta prostora u
romanu posveuju vezama svojih likova s roditeljima, bilo biolokim ili surogat
roditeljima.
Mo koju ima tekst Stiven Slemon (1989: 100-115) ilustruje citatom iz Bure u
kome Kaliban kae Al prvo knjige mu oduzmi, jer bez njih Prospero, olienje
evropske kolonizacije, e biti nemona budala (...) i nee nikoga imati da ga slua (in
III, scena II, stihovi 86-88). Poto je knjiga, odnosno tekst, najmonije sredstvo kulturne
interpelacije i uspostavljanja hegemonije, otud ne iznenauje to je knjiga, odnosno tekst,
glavni objekat protiv kojeg tolika postkolonijalna kontradiskurzuivna aktivnost usmerava
svoju transformativnu energiju. Otpor u postkolonijalnim tekstovima, smatra Slemon,
mogue je detektovati u tekstualnom ponavljanju i nainu na koji postkolonijalni
tekstovi obrauju narativne i lingvistike obrasce imperijalnog centra pomou sloene
retorike intertekstualne citatnosti. Kontradiskurs je, prema Slemonovom tumaenju,
poseban oblik tekstualnog ponavljanja.
Dudi Njuman se oslanja na pojam intertekstualnosti Julije Kristeve134 i govori o
intertekstualnoj reviziji (Newman, 1996: 97), za koju smatra da je mnogo uspenija
strategija otpora od nacionalizma, ijom bi se logikom svaka nacionalna knjievnost
svela na zemlju vlastitog porekla. Nasuprot esencijalizmu i nacionalizmu, postkolonijalni
pisci esto polaze od samosvesnog cilja da revidiraju ideoloke pretpostavke koje je
stvorila evrocentrina vlast o njihovoj kulturi. Intertekstualnom revizijom se, takoe,
134
Interteksualnost, prema Juliji Kristevoj, znai da je svaki tekst mozaik citata, apsorpcija i transformacija
drugog teksta. Slino je i vienje Rolana Barta koji smatra da je tekst multidimenzionalni prostor na kojem
se spajaju i sudaraju razna pisma, od kojih nijedno nije originalno. Tekst je, kae Bart, tkivo sainjeno od
citata uzetih iz bezbrojnih centara kulture, sainjen je od viebrojnih zapisa, preuzetih iz mnogih kultura,
koja stupaju u uzajamne odnose dijaloga, parodije, osporavanja.

139

podriva i delegitimie centralna pozicija zapadnog oveka. Politiko i knjievno

preispisivanje idu ruku pod ruku dok postkolonijalni pisci revidiraju knjievne tekstove
uticajnih

prethodnika

namerom

da

dekonstruiu

konvencionalne

prikaze

postkolonijalne situacije. Njumanova, isto tako, smatra da intertekstualna strategija stvara

dela koja su visoko samosvesna, romane o romanima, koji problematizuju odnos
knjievnosti i sveta u kome ona nastaje. Terminologija koju Njumanova koristi bliska je
terminologiji Linde Haion, koja u kontekstu postmodernizma govori o intertekstualnoj
parodiji kanonskih amerikih i evropskih klasika kao nainu prisvajanja i ponovnog
formulisanja, uz znaajne izmene, dominantne belake, muke, srednjeklasne,
heteroseksualne, evropocentrine kulture (Haion, 1996). Prema miljenju Linde Haion,
veina postmodernistikih dela sadri implicitnu ideoloku kritiku osnovnih pretpostavki
humanistikih pojmova i teksta devetnaestog veka, a parodijska intertekstualnost je
glavno sredstvo te kritike. Budui da je devetnaesti vek vreme u kome nastaje imperijalni
kanon koji je meta postkolonijalne subverzije, postkolonijalni i postmodernistiki diskurs
se ponovo prepliu, upereni ka istom cilju, naoruani istim strategijama.
Bez obzira na razliitu terminologiju koju teoretiari koriste jasno je da njome
upuuju na istu strategiju i isti obrazac otpora. Budui da su postkolonijalne kulture
neizbeno hibridizovane i obuhvataju dijalektiki odnos izmeu evropske ontologije i
epistemologije, s jedne strane, i impulsa da se stvori ili obnovi nezavisni lokalni identitet,
s druge, dekolonizacija mora biti proces koji odraava dijalektiku izmeu hegemonijskih
centristikih sistema i njihovih perifernih subverzija, odnosno izmeu imperijalnog
diskursa i njegove postkolonijalne razgradnje. Poto je nemogue stvoriti ili obnoviti
nacionalni identitet i tekstualnost na kojima se ne bi videli tragovi evropskog
kolonijalnog poduhvata, postkolonijalni tekstovi su se prihvatili preispitivanja evropskih
diskursa i diskurzivnih strategija i to s privilegovane pozicije unutar, odnosno izmeu,
dva sveta. Tako oni istrauju sredstva uz pomo kojih je Evropa nametnula i odrala
svoja pravila u kolonijalnoj dominaciji ogromnog dela zemaljske kugle. Zbog toga su
ponovna itanja i preispisivanja evropskih istorijskih i knjievnih tekstova vitalni i
nezaobilazni zadaci. Ovi subverzivni manevri, pre nego konstrukcija esencijalnog
nacionalnog ili regionalnog entiteta, jesu ono to karakterie postkolonijalne tekstove, a
subverzivnost je opta karakteristika postkolonijalnog diskursa.
140

Moan evrocentrini diskurs kao to je knjievnost predstavlja sebe kao

prirodan, univerzalan i svevremen, a opet se upravo zbog toga izlae neprestanom
otporu. To se naroito jasno vidi u oblicima koje kritiari nazivaju kontradiskursom,
kanonskim kontradiskursom, otpisivanjem, kon-tekstovima, postkolonijalnom
transformacijom, knjievnou otpora, intertekstualnom revizijom. Zajedniko
svima njima jeste da deluju unutar diskursa same knjievnosti. Kanonski knjievni
tekstovi se konzumiraju na takav nain da postaju osnova za otpor, prisvojene verzije
koje suptilno podrivaju vrednosti i politike pretpostavke originala. Znaaj ponovo
proitanih tekstova je u tome to oni nude mone alegorije evropske kulture, ali i
alegorije putem kojih se ispisuje i ivot u postkolonijalnim drutvima.
Alegorija, koja po svojoj prirodi obuhvata tumaenja na razliitim nivoima
znaenja, esto je sretana strategija otpora u postkolonijalnim teksovima. Alegorija
postaje poprite na kome postkolonijalne kulture pomou tekstualnog kontradiskursa
osporavaju i podrivaju kolonijalistike aproprijacije. U romanima koji su u decenijama
koje su neposredno prethodile ili neposredno sledile sticanju nezavisnosti nekada
kolonizovanih zemalja treeg sveta, sudbina protagonista esto slui kao alegorija
najveih problema mlade nacije. Likovi i situacije u postkolonijalnom alegorijskom
romanu treba da predstavljaju neto vie od pojedinanog i da ilustruju odreenu
drutvenu, politiku ili istorijsku situaciju. Mnogi postkolonijalni romani odraavaju
interes svojih autora za istoriju i politiku, za stvaranje mitova i projektovanje apstraktnih
entiteta na individualne likove. Meu najee navoenim primerima postkolonijalne
alegorije u kojoj se razotkriva kolonijalna ideologija je Kucijev roman Iekujui varvare
(Waiting for the Barbarians, 1980). I Kerijev roman Moj krivotvoreni ivot, takoe,
poseduje alegorijski nivo tumaenja, gde se sudbina glavnog lika moe interpretirati kao
paradigma nacionalnog razvoja.
Postkolonijalni kontradiskurs, vano je istai, ne nastoji da podrije dominantni
diskurs s ciljem da zauzme njegovo mesto, nego da razvije tekstualne strategije u kojima
e izneti i sopstvene predrasude, ali e razotkriti i podrivati predrasude vladajueg
diskursa. To znai da postkolonijalni tekstovi ne ele da uklone vladajui tekst da bi sami
zavladali, nego im je cilj da preispitaju ontoloke i epistemoloke temelje sistema koji je,
oslanjajui se na binarne opozicije, stvorio vladajui diskurs. Kon-tekstovi ulaze u
141

evropsku pisanu arhivu s namerom da destabilizuju filozofske i naune premise koje

stoje u pozadini osvajanja, kolonizacije i subjektifikacije, njihov cilj je subverzija sistema
kulturnih stavova na kojima su bazirani tekstovi engleskog kanona i subverzija diskursa
metropolske kulture unutar koga je mogue nametnuti takve stavove. Ova vrsta
subverzije je, na primer, jedino mogue sredstvo isticanja lingvistikog identiteta kada ne
postoji alternativni jezik, to je sluaj u doseljenikim kolonijama. Intertekstualne
strategije, uz to, veoma paljivo pristupaju zadatku razgradnje binarnih opozicija, jer su u
opasnosti da upadnu u dijalektiku zamku koju ele da uklone, zato to preispisivanje i
kontradiskurs takoe ponavljaju oblik binarnog razmiljanja koji se zasniva na opoziciji
centra i margine. Jo jedna opasnost koju postkolonijalni kontradiskurs mora da izbegne
jeste svoenje na veno preispitivanje evropskog diskursa i stalnog parodiranja
imperijalista. Mogao bi se stei utisak da kulture koje nisu metropolske mogu samo da
prerauju imperijalne modele, da nisu kreativne i da grau uzimaju od centra. Ne
treba, pri tome, zaboraviti da i postkolonijalna drutva imaju svoje unutranje centre i
periferije, vladajue i marginalne strukture, odnosno ne sme se izgubiti iz vida da
postkolonijalni subjekat nije utinaran.
Meu najuspenijim primerima aproprijacije moi koja poiva u tekstu, odnosno
primerima subverzije kanona koja obuhvata rekonstrukciju kanonskih tekstova putem
alternativnih italakih praksi jesu romani iroko Sargako more kreolske spisateljice
Din Ris i Fo junoafrikog nobelovca D. M. Kucija.135
Spisateljica Din Ris (Jean Rhys, 18901979) roena je u Dominici, u porodici
velkog doktora i dominikanske kreolke kotskog porekla. Detinjstvo je provela na
karipskim ostrvima, kojima ostaje privrena i kada sa esnaest godina odlazi u Englesku.
Din Ris vrlo spretno protivrei optubama da kanonski kontradiskurs parazitira na
takozvanom originalu tako to dogaaje u romanu iroko Sargako more smeta pre
dogaaja u romanu Dejn Ejr i tako pie njegovu prethodnicu, a ne nastavak. Time svim
buduim itaocima Bronteove postaje jasno kako je viktorijanska Engleska parazitirala
na svojim kolonijama, isto kao to ekonomska samostalnost Dejn Ejr zavisi od
135

Ova teza usredsreena je prvenstveno na primere preispisivanja dela britanskog kanona, meutim,
vano je istai da su, na primer, amerike spisateljice devedesetih godina dvadesetog veka pokazale
izrazito interesovanje za preispisivanje klasinih dela amerike knjievnosti sa enske take gledita.
Primer takvog romana jeste Ahabova ena (Sena Jeter Naslud, Ahabs Wife, 1999).
142

nasleenih plantaa u kolonijama. Glavna junakinja romana iroko Sargako more,

Antoaneta Kozvej, je u prvi plan stavljen marginalizovani, uutkani i demonizovani lik
Berte Mejson iz romana Dejn Ejr. Risova prerauje zaplet viktorijanskog klasika tako
da ludakinja s tavana dobije biografiju i odbranu (Gordi-Petkovi, 2007: 92), to u
stvari potvruje da namera kon-tekstova nije da obrnu hijerarhiju binarne opozicije kako
bi Antoaneta zauzela Dejnino mesto, nego da ponude drugaije vienje istorije i
identiteta. Risova preispisuje Bertino ludilo kao nesreu i ugnjetavanje koje trpi bela
kreolka136 koja je uzeta za suprugu zbog bogatstva koje donose njene plantae, a zatim
dislocirana iz svog doma na karipskom ostrvu i zakljuana u zamak u Engleskoj. I sam
naslov romana metafora je zamke u koju je upala glavna junakinja. Sargako more
protee se od Karipskih do Azorskih ostrva i jedino je more koje nema obala, ve je
oivieno vodenim strujama. Nazvano je po morskoj travi, sargassum, koja u obilnim
koliinama pluta po njemu i koja je, prema predanjima, odnela u morske dubine mnoge
jedrenjake koji su se zapleli u nju. Stoga je ono u popularnoj kulturi predeo u kome se
deavaju misterije i netragom nestaju brodovi. Zapravo je to mesto slabih vetrova, te bi
jedrenjaci ostajali dugo zarobljeni u tom podruju. To je i podruje kojim se moralo
proi na putu izmeu Kariba i Engleske. To je i simbolina niija zemlja u kojoj ostaje
zarobljen identitet onih koji nikad ne zavravaju putovanje, ve ostaju raspolueni
izmeu dve pripadnosti, dve lojalnosti i dva identiteta. A oni koji zavre putovanje
zauvek su promenjeni, bilo da putuju iz Engleske prema Karibima, kao to ini Roester,
ili s Kariba u Englesku, kao to ini Antoaneta Kozvej/Berta Mejson, ali i sama Din Ris.
Odnos izmeu Antoanete Kozvej i njenog supruga, istokrvnog Engleza, moe se
tumaiti kao alegorija kolonijalnog susreta, jer suprug niti ima potovanja niti
razumevanja prema eninoj kulturi, a posle venanja e je ak preimenovati u Bertu
Mejson. injenica da glavni muki lik u irokom Sargakom moru nema ime takoe
doprinosi generalizaciji Antoanetinog iskustva. On igra ulogu nemilosrdnog, sebinog
eksploatatora i tiranina u ijim rukama Antoaneta doivljava slinu sudbinu kao njeni
136

Kako objanjava prevodilac romana na srpski, ovaj termin ima mnotvo oprenih znaenja. U poetku
se odnosio na potomke anglo-evropskih doseljenika roene u kolonijama i koriten je da bi se naglasila tzv.
rasna istoa. Takoe je upuivao na robove i ivotinje roene na tom podruju, za razliku od onih koji su
uvoeni, pa mu je stoga kasnije dodavan pridev beli, da bi se napravila razlika izmeu belih i crnih
Karibljana. Od XIX st. ovim se pojmom sve ee oznaava rasna pomeanost ili lingvistiko ukrtanje
evropskih i afrikih jezika, odnosno hrana ili kulturni obrasci povezani sa crnim stanovnitvom Kariba
(Ris, 2006: 45)
143

crni zemljaci. Poput robova, i nju, dobiti radi, kupuje skoro pa odsutni zemljoposednik
koji je smatra divljom, egzotinom, pola avolom, pola detetom, teretom koji on mora
da nosi kada proe medeni mesec i on se domogne njenog bogatstva. Poput robova,
Antoaneta postaje zarobljenik druge kulture, i utamniena kao ludakinja, pri emu svaki
njen pokuaj pobune ili povratka slobode samo nanovo potvruje njen ve prethodno
formirani status ludakinje. Njena osveta je klasino robovska ona spaljuje veliku
kuu. Ovakvom interpretacijom demonstrira se kako Evropa konstruie i crne robove i
bele kreole putem imperijalnih slika drugosti.
Kritiarka

Benita

Pari

(Benita

Parry)

savetuje,

meutim,

oprez

pri

postkolonijalnom tumaenju irokog Sargakog mora (nav. prema Loomba, 1998:83).

Ona ukazuje na to da Berta Mejson, iako muena ena, ipak nije prava ena iz kolonija
u romanu Risove. Berta/Antoaneta je bela gospodarica Kristofin, crne robinje na
plantaama, koja je eksploatisana ali nije gurnuta na margine niti uutkana, poto
izraava svoju kritiku Roestera, kao i kritiku rasnih i klasnih odnosa na ostrvu. Kristofin
se, naravno, ne pominje u Dejn Ejr, ali se veoma jasno vidi da je svet koji ona nastanjuje
neophodan za konstrukciju domaeg mira i napretka u Engleskoj. Meutim, Piter Hjum
(Barker et al, 1991: 72) kae da iako je takav korak veoma koristan u ponovnom itanju
evropskog kanona, istovremeno se mora obratiti panja na istorijske i politike nijanse u
tekstovima nastalim u bivim kolonijama. Tako se roman Din Ris ne moe itati samo
naporedo ili u kontrastu sa Dejn Ejr i biti velian kao postkolonijalni nasuprot
kolonijalnom zato to je iroko Sargako more, posmatran iz perspektive karipskih
ostrva, roman napisan od strane pripadnice bele elite, koja sebe, meutitm, definie
nasuprot normi (metropola, englesko). Treba biti oprezan zbog toga i to je to roman koji
se bavi pitanjima rase i ropstva, ali je u osnovi naklonjen klasi plantaera koju je unitila
emancipacija kolonija. Vraanjem ovog romana u lokalni kontekst uslonjava se temin
postkolonijalni koji je u opasnosti da se homogenizuje ako se prosto shvati kao
suprotan kolonijalnom. Hjum, stoga, predlae da postkolonijalna teorija, ako eli da se
razvija, treba da stvori starosedelaku terminologiju, to jest termine koji proistiu iz
lokalnih specifinih istorija. To bi znailo da se roman Risove smesti ne u uopteni
karipski kontekst nego da se naznae i njegove dominikanske i jamajanske crte.

144

D. M. Kuci je Afrikaner iz Kejptauna, koji je 2003. godine dobio Nobelovu

nagradu za knjievnost, a 2006. godine postao dravljanin Australije. U romanu Fo (Foe,
1988) Kuci se uputa u intertekstualni dijalog s Defoovim Robinzonom Krusoom. Kuci
preispisuje Defoa kako bi se usredsredio na porobljenog Petka, a ne na gospodara,
Krusoa. Petku, meutim, ni ovaj put nije data mogunost da lino ispria svoju priu, jer
Kucijev Petko je nem, odseen mu je jezik. Kuci uvodi sasvim novi lik i novu taku
gledita naratorku Suzan Barton, brodolomnicu na Krusoovom ostrvu, iju je priu
oteo i prisvojio Defoov izvorni, patrijarhalni narativ. Suzan Barton Krusoovu priu
kazuje osrednjem piscu i novinaru Fou, u nadi da e je dobro unoviti. No, Fo je samo
umereno zainteresovan za turobnog, mrzovoljnog i nesposobnog starca koji neudobno
ivi na svom ostrvu s neposlunim i nezadovoljnim robom. Naravno, italac je svestan da
Defoov Robinzon Kruso prikazuje sasvim drugaijeg Krusoa i Petka, i ne pominje
nikakvu enu. Poto je Suzanina pria, u Kucijevom tekstu, predstavljena kao autentina
verzija Defoovog potonjeg romana, od nas se trai da zakljuimo da je engleski autor
uklonio Suzan iz prie i preinaio Krusoa i Petka u komercijalne svrhe i prilagodio ih
ideolokim oekivanjima.
Sredinja nepoznanica u Kucijevom romanu jeste ta se dogodilo s Petkom pre
poetka romana, ko mu je i zato odrezao jezik. Petku je nasilno oduzeta mo govora i
sposobnost (samo)artikulacije, to simbolino znai da civilizacija koju Kruso predstavlja
doslovno svodi na tiinu sve one koji ne govore njenim diskursom. Suzan eli da sazna
Petkovu povest i pristaje na Foov predlog da naui Petka da pie. Sve to Petko uspeva
da napie, meutim, je slovo o i jednu celu stranicu ispunjava tim slovom. Slovo o
pokazatelj je jedne praznine, nitice, odnosno tiine. Kuci neprestano istie Petkovu
tiinu kao inerpretativni problem koji naruava svaki potencijalni narativ koji Bartonova i
Fo pokuavaju da konstruiu. Kucijev Petko je, u stvari, pogodna ilustracija teze Gajatri
Spivak da subalterno ne moe da progovori sopstvenim glasom, te sve to moe biti
uinjeno jeste da se ukae na tiinu i prazninu u vladajuim narativima.
Suzan Barton je, s druge strane, pismena i moe da govori, te kazuje svoju priu u
Fou. No, knjievna istorija, a i istorija uopte, ju je izbacila, odnosno u potpunosti
ispisala iz prie. Na taj nain ona je prola nepovoljnije od Petka, koji u prii koju je
sankcionisala istorija, u Defoovoj prii, ipak ostaje prisutan kao sporedni lik. Stoga se
145

kreiranje enske pripovedne perspektive u Kucijevom romanu moe tumaiti kao

dekonstrukcija rodnih uloga, to jest preispitivanje tradicionalne znaenjske konstrukcije
pojmova mukarac i ena, odnosno spolnih i rodnih uloga (Biti Ki, 2008: 180).
U Fou Krusoov lik nestaje relativno rano u romanu, umire kao zarobljenik
Suzan Barton, koja uporno nastoji da spasi njega i Petka sa ostrva. Kruso umire na brodu
na putu za Englesku, ali pre toga Kuci gradi alternativnu viziju tradicionalnog sistema
poretka vrednosti. Poeci ekonomskog individualizma, uspon vrednosti srednje klase i
roenje radne etike diskurzivno su fiksirani u Robinzonu Kruso, a podriveni u Fou.
Kucijev Kruso opsesivno gradi jalove terase na kojima nikad nita ne gaji, a Petka
engleskom jeziku ui samo onoliko koliko je potrebno da bi Petko bio njegov rob, sluio
ga i kopao. Tako je preispisan kolonijalni mit o liberalnom i zatitnikom imperijalizmu
olienom u odnosu Robinzona i Petka u Defoovom delu. U Fou se potpuno razotkriva
okrutnost tog odnosa, ponajvie u prikazu Petka koji na leima nosi Suzan Barton do
Krusoovog prebivalita kada je voda izbaci na ostrvo. Prizor se moe shvatiti kao
direktno otpisivanje Kiplingovoj pesmi Teret belog oveka i ukupnom kulturnoistorijskom kontekstu u ijoj je pojmovno-znaenjskoj mrei pesma nastala. Teret crnog
oveka nastavlja se i posle smrti gospodara, odnosno Krusoa, jer Petko prelazi u ruke
Suzan Barton, postaje njeno vlasnitvo, a ona je reena da Petka povede sa sobom u
Englesku, da ga ne ostavi na ostrvu jer on, slino detetu, ne moe da se brine o sebi. To je
jo jedan od imperijalnih stereotipa, bazinih kategorija, na kojima se temeljilo
zapadnoevropsko poimanje sveta i opravdavala imperijalna vladavina. Polu dete, polu
avo glasi i stih pomenute Kiplingove pesme. Suzan Barton je ubeena da Petka treba
izbaviti sa ostrva, uprkos injenici da je Petko taj koji se uglavnom brine o dobrobiti
Krusa i Bartonove na ostrvu. Time se ukazuje na jo jednu esto zaboravljanu istinu, da
su Evropljani u kolonijama esto opstajali i prilagoavali se iskljuivo zahvaljujui
pomoi starosedelaca koji su poznavali teritoriju, klimu i uslove u zemlji koju su belci
zaposeli.
Kada se nae u Engleskoj, za Petka vie nema povratka u pretkolonijalno stanje
kulturne istote. Suzan Barton ima apsolutnu kontrolu nad interpretacijama Petkovih
radnji i motiva, dok istovremeno kree u potragu za autorom koji e zapisati njenu
istinitu priu. Znaenjske konotacije autorovog imena, kao i naslova Kucijevog romana,
146

naalost, gube se u prevodu. Za naslov svoga romana Kuci uzima raniji oblik Defoovog
prezimena. Naime, autor Robinzona Krusoa imao je skoro etrdeset godina kada je svom
prezimenu dodao De. U engleskom jeziku foe je i zajednika imenica koja oznaava
neprijatelja ili suparnika. Iako za Suzan Barton to ostaje zagonetka do kraja romana,
samom itaocu postaje jasno da je Fo u stvari taj neprijatelj koji je prvobitno odsekao
Petkov jezik i koji ga je zarobio u Robinzonu Krusou i iznova ga hvatao u diskurzivnim
strategijama koje obeleavaju kolonijalni tekst i kolonijalnu praksu. U Fou Kuci
pokazuje da je autor teksta, osobito tekstova koji se bave rasnim ili kulturnim alteritetom,
po pravilu uvek neprijatelj. Uz to, jasno je da je pisac romana koji e nastati iz istinite
prie Suzan Barton, to jest autor Robinzona Krusoa, ne samo Petkov neprijatelj, prema
zahtevima drutva koje je pripadnike neevropskih naroda cenilo samo kao robove, ve i
njen neprijatelj, jer to isto drutvo smatralo je ene manje vrednim i neravnopravnim
lanovima zajednice, te im je zvanina istorija uskratila glas, kao i robovima. Stoga se na
stranicama Kucijevog teksta vodi borba izmeu Suzan Barton i Foa za kontrolu nad
istinom koja e biti zapisana i sauvana u prii. Bartonova insistira na vernom prikazu
stvarnih dogaaja, dok Fo eli da istinitu priu pretoi u knjievnu konstrukciju, osnosno
diskurs prilagoen horizontu knjievnih, politikih i drutveno-kulturnih oekivanja
ciljane publike. Drugim reima, pretakanje dogaaja u tekst relativizuje istinu i prikazuje
je kao arbitrarnu konstrukciju u slubi vladajue ideologije, ureenja ili pogleda na svet.

4.2. IDENTITET

Izgradnjom i razgradnjom britanske kolonijalne imperije pokrenuto je niz pitanja

vezanih za identitet kako kolonizatora tako i (post)kolonizovanih. Postkolonijalne studije
intenzivno se bave pitanjem identiteta i nastoje da ga sagledaju u ukupnosti aspekata s
take gledita imperije i s take gledita kolonija. Postkolonijalna bavljenja identitetom
tragaju za odgovorima na pitanja kako je stvaranje imperije uticalo na konsolidaciju
britanskog identiteta, kako se migracija u kolonije odrazila na identitet doseljenika, kako
se kanjeniki element odrazio na formiranje identiteta kanjenikih kolonija, kako su
kolonijalno obrazovanje i jezik uticali na kulturu i identitet kolonizovanih, koji se oblici
postkolonijalnog identiteta pojavljuju nakon odlaska kolonizatora.
147

Postojano irenje imperije uticalo je na razvijanje britanskog identiteta kod

kue utoliko to su obini ljudi svoj nacionalni identitet uvrivali uspostavljajui
razlike u odnosu na kolonizovane narode. Pri tome su rasa i etnika pripadnost bili
presudni markeri te razlike, a belci anglosaksonskog porekla definisali su sebe
distancirajui se od onih koje su smatrali potinjenima. Nacija je bila neraskidivo vezana
za imperiju, a imperija je bila izraz osvajakog duha anglosaksonske rase posveene
kolonizaciji i imperijalistikom zadatku koji ih je uzdizao iznad drugih nacija. Postojanje
imperije davalo je Britancima odreenu odgovornost da civilizuju druge, a izvravanje
ovog zadatka proimalo ih je moralnim autoritetom. Imperijalni identitet formiran je
povlaenjem granice izmeu nas i njih, civilizovanih i divljaka. Pozivajui se na
konstataciju Metjua Arnolda (Matthew Arnold) da je kultura riznica svega najboljeg u
nekom drutvu, Said (1994) zakljuuje da kultura postaje izvor identiteta. Formiranje
kulturnih identiteta, pri tome, nije esencijalizacija ve kontrapunktni skup, jer nijedan
identitet ne moe da postoji sam za sebe, bez niza suprotnosti, negativa, opozicija.
Grcima uvek trebaju varvari, a Evropljanima Afrikanci, orijentalci i sl. U izgradnji
kulturnog identiteta knjievnost zauzima istaknuto mesto, te se u delima Spensera,
ekspira, Defoa i Ostinove, na primer, uspostavlja drutveno poeljni prostor koji
poseduje mo i vezan je za Englesku, odnosno Evropu. Zatim se povlai granica izmeu
tog prostora i udaljenih perifernih svetova, koji su isto tako poeljni, ali podreeni. S
ovakvom geografskom podelom sveta dolaze i odgovarajui stavovi o radu, kontroli,
profitu i napretku. Ovakvo strukturisanje i razgraniavanje sveta povezano je s razvojem
britanskog kulturnog identiteta, jer on umnogome sebe zamilja u svetu koji se poima
putem geografije.
Iscrtavanje granica, uspostavljanje i pomeranje linija razgranienja u kolonijama
zauzima centralno mesto u percepciji identiteta i predstavlja razliito iskustvo za
osvajae/doseljenike, s jedne strane, i starosedeoce, s druge. Iscrtavanje granica
odraavalo je napore imperijalnog diskursa da definie, oblikuje i konstruie osvojene
teritorije. Postojanje pravolinijskih granica na imperijalnim kartama najbolje pokazuje
kako je imperijalna kartografija izmiljala, a ne prosto beleila stvarnost i postojee
razlike izmeu razliitih mesta i naroda. Povlaenje granice bilo je kljuno za
imaginativnu konstrukciju imperijalnog ja i definisanje, ucrtavanje na mapu, Drugog,
148

pri emu se imperijalnom ja dodeljuje superiorni status, vrednost i kategorija norme.

Imperijalni diskurs stvarao je metaforine, odnosno rasne, kulturne i rodne granice, ali i
granice civilizacije. Sve ono to je van granice definisano je kao Drugo, mrano, divlje.
Van granice je divljatvo, odsustvo civilizacije, mesto gde ovek odbacuje zakon i
drutvo i vraa se u primitivno, prirodno, stanje. No, u priama s granice uvek je prisutna
ambivaletnost, jer granica, kao mesto iskuenja, moe biti i mesto gde ovek dokazuje
privrenost civilizacijskim tekovinama.
Pojmovi mesta i izmetenosti u kolonijalnom iskustvu svedoe o znaaju prostora
i lokacije u procesu formiranja identiteta. Kolonijalnom intervencijom stvorena je razlika
izmeu prostora i mesta, a diskurzivnim uplitanjem kolonijalizma naruen je oseaj
mesta na nekoliko naina. Kao prvo, kod ljudi koji su se doselili u kolonije, usled dolaska
na nepoznatu lokaciju, javilo se oseanje izmetenosti, odnosno dislokacije. Meutim,
samo je prva generacija slobodnih doseljenika dola svojevoljno, dok se za njihove
potomke, roene u koloniji, to ve ne moe rei. Stoga se u njihovom sluaju moe
govoriti o egzilu, to jest o odvajanju i udaljavanju od domovine ili kulturnog i etnikog
porekla usled nemogunosti povratka u mesto porekla. U kanjenikim kolonijama poput
Australije, egzil kao vid naruavanja kontinuiteta identiteta prvenstveno se javlja kod
osuenika, kod kojih do dislokacije dolazi usled proterivanja na nepoznatu lokaciju.
Veliki broj osuenika transportovan je u kolonije doivotno, ali i oni koji su nakon
odsluenja kazne smeli da se vrate u Veliku Britaniju, uglavnom nisu imali sredstava za
to, to znai da su i potomci osuenika isto tako bili izgnani. Bilo da su potomci robijaa
ili slobodnih doseljenika, belci roeni u kolonijama nali su se u situaciji da udaljeno
mesto konstruiu kao dom. Kolonizator roen u koloniji imao je privilegiju
neposrednog poznavanja kolonije, ali nije eleo da u oima domovine bude izjednaen
sa uroenicima. Zbog toga su rasne razlike morale biti ouvane, isto kao i veze s dalekom
domovinom. No, kako su se stvarale sve dublje i vre veze s novom zemljom, tako su
rasle tenzije koje zauzimaju centralno mesto u neprestanim preokupacijama pitanjem
identiteta u doseljenikim kolonijama. Najbolji primer je Sudbina Riarda Mahonija
(The Fortunes of Richard Mahony, 1917) autorke Henri Handel Riardson, iji junak se
neprestano kree izmeu Evrope i Australije jer nigde ne osea potpunu pripadnost,
toliko je ambivalentan njegov identitet. Kao drugo, kolonijalizam dovodi do otuenja od
149

mesta i putem nasilnih migracija, ropstva ili najamnog rada, pri emu je vren pritisak na
dislociranu populaciju da se odrekne sopstvene kulture, jezika i tradicije. Izraziti primer
su robovi i najamni radnici dovoeni ponajvie iz Afrike i Indije da rade na karipskim
plantaama eera i plantaama pamuka na jugu dananjih Sjedinjenih Amerikih
Drava. Dislokacija, egzil i migracija remete odnos mesta i ljudske jedinke i izvor su
postkolonijalne krize identiteta i opsednutosti postkolonijalnih zajednica mitovima o
identitetu i autentinosti. Kao tree, kolonizacija naruava predstavljanje mesta u koloniji
time to namee kolonijalni jezik, to je nuno praeno oseanjem nepodudarnosti,
odnosno stvaranja jaza izmeu doivljaja okruenja i uvezenog jezika kojim se on nastoji
opisati. Lingvistika alijenacija je klasina i sveprisutna osobina postkolonijalnih
tekstova koja vodi ka transformaciji engleskog jezika. Da bi nepoznati prostor postao
mesto potrebno ga je imaginativno zaposesti u jeziku, odnosno knjievnosti i mitu, te
je postkolonijalno bavljenje identitetom esto zaokupljeno pitanjem jezika. Izbor jezika
jeste izbor identiteta. U sluaju engleskog jezika, postkolonijalni pisci biraju da piu
engleskim jezikom, koji predstavlja subverzivne lingvistike kodove, nasuprot
Engleskom jeziku koji podrazumeva imperijalni standard. Veliko E koje potuje
pravopisnu normu imperijalnog jezika zamenjuje se malim e koje je indikator
kolonijalne aproprijacije i transformacije gospodarevog orua. U Kerijevom
romanesknom opusu, jezik u funkciji markera klasnih i rasnih ralika i jezik kao
najmonije sredstvo izraavanja identiteta i orue za borbu protiv imperijalne nepravde
najizrazitije se oituje u romanu Istinita pria o Kelijevoj bandi.
Za doseljenike nacije koje jo oseaju duboku povezanost i kontinuitet s
domovinom, problem je bio iskovati razliit identitet na temelju iskustva ivota u udnoj
nepoznatoj zemlji. Doseljenici su nastojali da uspostave kontinuitet s mestom i s
prostorom. Nedostatak smislene veze sa okruenjem izraen je u tekstovima
postkolonijalnih pisaca koji se bave odsutnou kulturnih korena, doma, ili
nepostojanjem oseaja lociranosti u ovde i sada. Osim toga, postkolonijalni doseljeniki
narativi esto su rasprave o prirodi i dilemama pripadnosti ili razrada neprirodnog
oseaja pripadnosti zemlji koja je jo uvek smatrana stranom. Pisci u doseljenikim
kolonijama strahovali su da ne podlegnu iskuenju mimikrije izazvane metropolskom
dominacijom i poeli su da tragaju za identitetom koji bi bio razliit od britanskog. Taj
150

identitet su, to je opet osobeno za poloaj doseljenika, najee traili u sveprisutnom

doivljaju negacije i gubitka, a kao teme esto se javljaju doseljeniko iskustvo
izmetenosti i alijenacije. U potrazi za autentinou esto se posee i za domorodakim
mitovima, kulturom i obiajima, kao to je to bio sluaj s pokretom Jindyworobak u
Australiji.137
U tipinoj kolonijalnoj situaciji kolonizator je taj koji ima mo da objektifikuje i
interpelira kolonizovane subjekte tako to fiksira njihov identitet u odnosu na sebe.
Njihov odnos se moe predstaviti i kao odnos posmatraa i posmatranog, pri emu
imperijalni pogled definie identitet subjekta, potvruje njegov subalterni poloaj i
nemogunost uea u vlasti (Ashcroft et al, 2002b: 226). Postkolonijalni teoretiari
smatraju, meutim, da se pogled moe uzvratiti. Zamena mesta, kada posmatra postane
posmatrani, naroito je moan aspekt mimikrije o kojoj govori Homi Baba,138 odnosno
pretnje koju ona moe da predstavlja. Oponaanje koje je i parodija i transformacija jeste
samo delimino predstavljanje kojim se iznova artikulie celokupni pojam identiteta.
Metaforika zamena mesta i uzvraanje imperijalnog pogleda nalazi se u osnovi
aproprijacije imperijalnih tehnologija, diskursa i kulturnih oblika, koje kolonizovani ne
samo menjaju da bi ih prilagodili lokalnim potrebama, ve ih koriste da upere pogled u
kolonizatora i tako preokrenu odnose moi.
Nakon sticanja nezavisnosti, u dekolonizovanim zajednicama javlja se elja i
potreba za potvrivanjem identiteta. Definisanje identiteta u bivim kolonijama tesno je
povezano s nacionalizmom. Strani vladar uglavnom je zabranjivao nacionalnu aktivnost,
jer je nacionalna pripadnost stvarala oseaj zajednitva i snage meu kolonizovanima.
Zbog toga se nacionalna pripadnost, kao izraz jedinstvenog kolektivnog identiteta,
pokazala najuspenijom strategijom otpora i isticanja razlike od fiksiranih kategorija i
hijerarhija kolonijalne vlasti. Postoje, meutim, politike i teorijske potekoe u vezi s
137
Jindyworobak je nacionalistiki knjievni pokret koji je tridesetih i etrdesetih godina dvadesetog
veka okupljao belake pisce iji je cilj bio promovisanje starosedelake tradiciju, naroito u knjievnosti.
Na nastanak pokreta uticalo je nekoliko faktora: ekonomska kriza podsetila je Australijance na teaki
ivot u doba formiranja nacije poslednje decenije devetnaestog veka; uticaj stranih kultura (doseljenici
koji nisu pripadali anglofonoj kulturi) ugroavao je mladu knjievnost koja je nastajala; putnici su s
oduevljenjem opisivali uda neistraene australijske unutranjosti. Ovaj knjievni pokret naglaavao je
romantiarsko poimanje duha mesta, kao i znaaj aboridinske kulture (ono to je od nje ostalo). Roman
Kaprikornija (Capricornia, 1938) Zavijera Herberta (Xavier Herbert) tipini je primer stremljenja ovog
pokreta. Ime pokreta uzeto je iz jednog od aboridinskih jezika u kome jindi worabak znai pripojiti.
138
O pojmu mimikrije videti prethodno poglavlje, str. 95-97.

151

nacionalizmom kao strategijom otpora kolonijalizmu i neokolonijalizmu. Iako

nacionalistiki pokret istupa u ime cele zajednice, nacionalizam esto sprovode
pripadnici drutvene elite sledei sopstvene interese, tako da vlast iz ruku kolonizatora
uglavnom prelazi u ruke izabrane nekolicine, a obini ljudi i dalje ostaju van struktura
moi. Zatim, veoma teko je locirati apstraktni nacionalni identitet. Da li je on u narodu
ili u popularnoj kulturi, pita se kritiar Sajmon Djuring (Simon During) (nav. prem.
ChildsWilliams, 2003: 205). Nacionalna, kao i rasna, pripadnost funkcionie kao jedan
od najsnanijih, ali istovremeno i najkrhkijih markera ljudskog identiteta. Teko ju je
objasniti i identifikovati, ali ju je najtee odrati zato to su nacionalna, rasna, etnika,
plemenska i slina grupisanja u stvari drutvene konstrukcije i konstruisani identiteti, koji
mogu posluiti i opresiji i radikalizaciji ljudi. Ako se prihvati obrazloenje Benedikta
Andersona da su nacije zamiljene zajednice (Anderson, 1990), onda je i nacionalni
identitet zamiljen. Prema Andersonu, ak ni lanovi veoma malobrojnih nacionalnih
zajednica nikada ne upoznaju niti su u kontaktu sa svim sunarodnicima, ali u njihovom
umu ipak ivi slika zajednice i zajednitva. Pri savladavanju vremenske i prostorne
barijere u kontaktu izmeu pripadnika jedne nacije veliku ulogu igraju tekstovi, bilo
novinski, istorijski ili knjievni svi stvaraju oseaj povezanosti i kontakta kroz vreme i
prostor. Zato su se pisci, kako iz doseljenikih kolonija, tako i pripadnici pokorenih
naroda, takoe oslanjali na narativ kao vid nacionalnog uobliavanja. Privlanost ideje o
naciji jeste u tome to su nacije zamiljene kao prirodne zajednice, a zapravo su
izrazito vetake istorijske tvorevine. Sledei ovaj argument zakljuuje se da je i
nacionalni identitet izmiljotina, intelektualna konstrucija, da se identitet ne odraava u
prikazima nego se njima konstruie. Zadatak postkolonijalnog intelektualca je, u skladu s
tim, da ne prihvati politiku identiteta kao datosti, ve da pokae kako su svi prikazi
konstruisani, da objasni s kojim ciljem su konstruisani, ko ih je konstruisao i od kojih
komponenata. Definicije nacionalnog identiteta su podruja gde se vodi borba, jer
uspostavljene definicije nisu nikad statine niti fiksne. Jo jedna negativna odlika
nacionalizma kao vida otpora imperijalizmu jeste to to je zajednica prikazana kao
homogena celina sa istim interesima, te se takvim totalizujuim politikim otporom
zanemaruju prava verskih i etnikih manjina. I naposletku, antikolonijalizam ne
funkcionie odvojeno od imperijalizma, neraskidivo su povezani u binarnu opoziciju, te
152

se tako prolongira trajanje i tekovine onoga to se nastoji sruiti. Na polju knjievnosti,

lokalni i kreolski pisci u potrazi za identitetom prvobitno su nastojali da obrnu postojee
binarne opozicije i na taj nain uklone ono to su videli kao mane u definisanju vlastitog
ja. To znai da su poeli da upadaju u anrovski posed kolonijalnog diskursa i pisali
pustolovne prie, prie o potrazi, kolonijalne pastorale ili istorijske narative u kojima su
preokrenuli stereotipne slike i anrove kojima ih je kolonizator definisao, obrnuli su
predznak, te su umesto negativnih obeleja divljakog, preteeg ili sujevernog
uspostavljali lokalne elemente kao izvore pozitivnog znaenja.
Tek su u prvoj polovini dvadesetog veka kulturne vrednosti drugih naroda, koje
su prethodno bile zanemarene ili prezrene, poele da znaajnije uzdrmavaju evropske
predrasude, ukazujui na razliite, ali validne naine spoznaje. Zapad je doiveo dolazak
stranca. Uprkos imperijalnim namerama da presade englesku kulturu irom sveta,
kolonizacija je u praksi donela ukrtanje i kao krajnji rezultat hibridizaciju.
Postkolonijalne kulture su neizbeno hibridizovane i obuhvataju dijalektiki odnos
izmeu evropske ontologije i epistemologije, s jedne strane, i impulsa da se stvori ili
obnovi nezavisni lokalni identitet, s druge. Teorijom hibridnog identiteta najvie se bavio
Homi Baba, ije shvatanje problematike identiteta u postkolonijalnim kulturama poiva
na pojmu hibridnosti. Ovaj teoretiar istupa s tezom da u kolonijalnom prostoru identitet
postaje hibridni i podeljen (Bhabha, 1994: 115-120). Za razliku od nacionalnih
antikolonijalnih pokreta otpora, postkolonijalizam tei ka postnacionalnom iitavanju
kolonijalnog susreta tako to se fokusira na globalni amalgam kultura

i identiteta

konsolidovanih imperijalizmom. Zbog toga se postkolonijalizam koristi raznim

terminima i kategorijama analize kojim ispituje uzajamne uticaje kolonizovanih i
kolonizatora. Jedan od njih je diskurs hibridnosti. Polariteti kolonijalnog susreta
prevazilaze se treim mestom komunikacije, meuzonom, ili Babinim renikom
reeno, treim mestom enuncijacije (Bhabha, 1994: 37). To je ambivalentni prostor
kulturnog identiteta kojim se moe prevazii kulturni diversitet i prepoznati i uvaiti
hibridnost u okviru koje se otvara prostor za kulurnu razliku. To znai da hibridni
identitet poiva na meukulturnoj razmeni. Baba smatra da kolonijalni diskursi ne
funkcioniu tako glatko kao to to opisuje Said u Orijentalizmu, nego su u procesu
delovanja razvodnjeni i hibridizovani tako da su fiksni identiteti koje kolonijalizam
153

nastoji da nametne kako gospodarima tako i robovima u stvari nestabilni. U diskurzivnim

okvirima, nema iste binarne opozicije izmeu kolonizatora i kolonizovanih, oba su
uhvaena u sloeni reciprocitet, a kolonizovani subjekti mogu da iskoriste pukotine u
vladajuem diskursu na razne naine.
I poststrukturalisti su protiv esencijalistikog shvatanja identiteta. Ni za
poststrukturaliste ljudski subjekti nisu fiksirane sutine, nego se diskurzivno konstituiu,
a ljudski identiteti i subjektiviteti su promenljivi i fragmentarni. Na ovakvo tumaenje
identiteta naroito su uticale migracije u dvadesetom veku koje su dovele do nastanka
identiteta

dijaspore.

Taj

identitet

ini

veliki

deo

postkolonijalnog

iskustva.

Poststrukturalistika teorija lingvistikog identiteta nudi paradigmu po kojoj je ljudski

identitet uvek u pokretu, do njega se nikad ne stie, te je time vie vezan za dijasporu, a
ne domovinu i korene. To je liminalni identitet, to jest identitet koji je uvek negde
izmeu, nikad statian niti vezan za polazite ili odredite. S iskustvom putovanja bivih
kolonizovanih u imperijalne centre do kojeg dolazi nakon dekolonizacije dolazi do
rekonfiguracije i remeenja izgraenog zapadnog, odnosno kolonijalnog identiteta, pa se
u tom smislu moe govoriti o hibridnosti i nestabilnosti identiteta i kolonizatora i
kolonizovanih.
Hibridni identitet u postkolonijalnom drutvu nastaje kao rezultat sinkretizma i
sinergije, odnosno formiran je spajanjem dve zasebne tradicije u jednu novu i
prepoznatljivu celinu. Hibridni identitet se javlja u postkolonijalnim drutvima i
kulturama zato to su oni proizvod velikog broja sila koje su se kombinovale u novu i
sloenu kulturnu formaciju. Postkolonijalna drutva i njihov identitet proizvod su dve ili
vie sila i ne mogu se svesti ni na jednu od njih. Sinkretizam i sinergija, koji stoje u
osnovi hibridnog identiteta, istiu pozitivne i energine aspekte procesa transkulturacije i
ravnopravne, ali razliite, elemente koje su razliiti istorijski periodi i sile ugradili u
procesu formiranja savremenog postkolonijalnog stanja i identiteta. Kerijev prozni opus,
kako pripovetke, tako i romani, konzistentno podravaju ideju hibridnog identiteta i
njegove neprestane izgradnje i ragradnje o emu najpre svedoe likovu poput Harija
Doja, Herberta Baderija ili Tristana Smita. Metaforu hibridnosti Keri, zatim, prenosi i
na pojmove teksta i istorije, to je naroito izraeno u romanu Moj krivotvoreni ivot.

154

U postkolonijalnoj teoriji esto se upotrebljava metafora palimpsesta da se ukae

na hibridnost identiteta. U osnovi metafore nalazi se poimanje kulture i identiteta kao
teksta u kojem uvek ostaju tragovi ranijih zapisa, ime on dobija jedinstvenu gustinu i
karakter. Pojam palimpsesta ilustruje nain na koji su kako pretkolonijalna kultura tako i
kolonizacija stalni aspekti identiteta koji stvara postkolonijalno drutvo. Drugim reima,
palimpsest reflektuje slojevitost istorije i pokazuje kako celokupno sadanje iskustvo
sadri neizbrisive tragove prolosti koji su ugraeni u sadanjost.
Paradigmu (post)kolonijalnog identiteta mogue je ilustrovati na primeru
Australije. Australija je optereena kulturnim debatama koje se tiu nacionalnog
identiteta, ponajvie zbog kompleksa manje vrednosti, to je, u stvari, simptom ontoloke
zebnje. Oformljena kao kanjenika kolonija, Australija nije mogla da odri mit o novom
rajskom vrtu. U osuenikoj koloniji uspostavljeno je drutvo u kojem su veinu inili
prestupnici i u kome normalno podruje zauzima nekolicina monika. Australijska
navika da gledaju nazad ka Engleskoj koja je trajala generacijama nije samo osvrtanje
na drutvo iz koga su im izgnani oevi nego i osvrtanje na drutvenu normu koja je
nedostupna u Australiji. Da taj eznutljivi pogled prema imperijalnom centru nije,
meutim, karakteristian samo za kanjenike i doseljenike kolonije potvruje i
knjievnik V. S. Najpol, koji primeuje da, budui da je roen u Trinidadu, identitet i
stvarnost su za njega oduvek bile negde drugde, dostupne samo preko knjiga i filmova
(Newman, 1996: 95-101). Imperijalni diskurs konstruisao je kolonije kao male, udaljene i
nevane, te populacija u kolonijama nije mogla oekivati da e itati knjige o ivotu koji
su videli oko sebe, ve iskljuivo o ivotu kakav se vodio u Engleskoj, jer je to bio uzor
kome treba teiti.
U australijskom iskustvu vidno je iscrtavanje granica koje otpoinje s talasima
slobodnih doseljenika. Tu je kultura koju su predstavljali beli doseljenici neprestano
suprotstavljana prirodi koja je nazivana neprijateljskom. Slino kao u dananjim
Sjedinjenim Amerikim Dravama, granica civilizacije pomerana je od istoka prema
zapadu kontinenta, a s pomeranjem granice jaao je misionarski element u imperijalnom
identitetu, ali je iskovan i snaan element graninog iskustva ugraen u identitet belih
doseljenika, koji tada ve pokuavaju da definiu poseban identitet naspram imperijalnog
engleskog identiteta. To je period antikolonijalnog nacionalistikog oseanja u Australiji
155

i doba stvaranja mitova neophodnih za formiranje nacije. Mit je neophodan sastojak

konstrukcija nacionalne sutine, zato se mitovi stvaraju tamo gde se osea da nedostaju.
Drugim reima, oni su vetaka konstrukcija. Nacionalistiki mitovi u Australiji nisu
neposredovani odrazi istorije nego znamenje njene transformacije, jer ti mitovi moraju
stvoriti veoma specifian nain vienja nacije. Spektar australijskih mitova je uzak.
Uglavnom su povezani s radikalnim nacionalistikim ikonama ljudi iz bua (stoari,
farmeri, nadniari, nekvalifikovani radnici, radnici na eleznici, kopai zlata). Tipini
opis autentinog Australijanca u prolosti je opis obinog oveka autentinih vrednosti,
kojeg neprestano ugnjetava i zlostavlja britanski imperijalizam i vlasti generalno.
Posledice toga su romantizovanje figure razbojnika iz bua i mitologizovanje
demokratskog duha pobune kopaa zlata protiv vlasti 1854. godine. Pisci i umetnici s
kraja devetnaestog veka, pri tome, nisu isticali in izmiljanja, nego su poricali
fikcionalnost prikaza s ciljem da zamiljena zajednica koju stvaraju bude konstruisana
kao stvarna.
Kod australijske konstrukcije nacionalnog identiteta uoava se da su pojedinosti
verzije nacionalizma iz devedesetih godina devetnaestog veka nadivele politike i
drutvene uslove koji su ih stvorili, i da pri tome nisu izgubile potencijal da oznae
australijsko. Njihovo prisustvo prihvaeno je i kao pokazatelj kulturne zrelosti u raznim
predstavljakim medijima. Najreprezentativniji pojedinani lik, figura borca, verovatno
se prvo pojavljuje kod Losona, kao i najvie mitologizovanja surove zemlje i
blagotvornih dejstava uzorne zajednice drugara. Upravo u ubedljivom uvoenju takvih
tipova putem australijskog glasa olienog u Losonu, Patersonu i Ferfiju nastaje prva
prepoznatljiva australijska knjievnost.
Antinacionalistiki period je sledei stepen u formiranju australijskog identiteta.
Antinacionalistiki glasovi, sve izraeniji u drugoj polovini dvadesetog veka, opiru se
dominaciji mita o egalitarizmu, ruralnom i sekularnom, jer ga smatraju provincijalnim,
zaostalim i nerafiniranim. Miljenja su da je opis prave Australije koji su dali
nacionalisti poslednje decenije devetnaestog veka netaan i da je kao opis poeljne
Australije neprihvatljiv. Reakcije na nacionalni period istiu da je nacionalizam
ideologija i da njegova kulturna funkcija nije da definie Australiju kao stvarni entitet
nego da je predstavi kao ideoloku konstrukciju.
156

Talas migracije koji je usledio posle Drugogo svetskog rata dao je podstreka mitu
o novom Edenu, pa je u tim okvirima Australija ivopisno rekonstruisana kao liberalna i
pluralistika nacija. Posle proslave dvestogodinjice prisustva belaca u Australiji (1988)
pitanja nacionalnog identiteta poela su iznova da se postavljaju. Razlog tome bio je
multikulturalizam. Vladalo je miljenje da bi se nacionalni identitet zapravo mogao
unaprediti ako bi se prihvatila realnost kulturnog diversiteta. Kulturni diversitet je izvor
hibridnog identiteta savremene Australije, te je hibridni identitet nezaobilazni element
diskursa o identitetu. Pri tome valja napomenuti da u taj hibrid sve izraenije ulazi i
aboridinska kultura i identitet kao znaajan element australijskog identiteta.

4.3. ISTORIJA

Znaaj istorije za postkolonijaln i diskurs pripisuje se tome to se ona kao

disciplina u zapadnom drutvu i evropskoj misli pojavila istovremeno s pojavom
kolonijalizma, koji je pri dodeljivanju statusa Drugog svemu to nije evropsko i pri
nasilnoj aneksiji vanevropskih teritorija koristio istoriju kao bitan instrument kontrole
nad porobljenim narodima i pokorenim teritorijama. U ruhu discipline istorija je
pretendovala na nauno vienje prolosti koje ne odraava interese niti pripisuje
vrednosti, ve je ureena pria koja jednostavno predstavlja niz dogaaja. Kako istie
Hejden Vajt (Hyden White) (nav. prema Ashcroft, 1996: 195) bilo je vano da istorija,
nastojei da zadobije status naune discipline u devetnaestom veku, ukloni mogunost
postojanja viestrukih interpretacija. Iz te elje za naunom neprikosnovenou nastala je
specifina istoriografska ideologija da se mora imati jedna narativna istina koja
najvernije prikazuje minule dogaaje. Tako je u devetnaestom veku dolo do saimanja
istorije u jedan narativ, jednu priu i jedan tekst kojim se autorizovala zapadna
konstrukcija svetske stvarnosti. To je bilo vreme kada su evropske nacije, predstavljene s
tri ili etiri velika, svetska, grada, prisvojile celokupnu svetsku istoriju, odnosno
postale sredite te izmiljene istorije, a imati istoriju znailo je imati legitimnu
egzistenciju. Istorija ini legitimnim nas, a ne njih. Postkolonijalna zaokupljenost
istorijom, dakle, potaknuta je idejom da je istorija potekla sa Zapada, da je prozapadno
orijentisana i da promovie ideologiju Zapada.
157

Zapadna filozofija je kategoriju istorije koristila manje-vie kao sinonim za

civilizaciju i polagala pravo kako na istoriju, tako i na civilizaciju. Po Hegelovoj
formulaciji, civilizacija, a samim tim i istorija, pripada Zapadu. Na osnovu ovakvog
shvatanja imperijalistika ekspanzija Zapada preesto je branjena i opravdavana
pedagokim procesom dovoenja nerazvijenog, primitivnog i pre-istorijskog sveta
u ueno stanje istorije. Postkolonijalno bavljenje ovim problemom ponajvie se, stoga,
fokusira na istoriju shvaenu kao veliki narativ kojim je evrocentrizam totalizovan
kao istiniti prikaz celokupnog oveanstva. Veina istorijskih zapisa o kolonijama nastala
je na Zapadu koji se rukovodio sopstvenim interesima. Istorija kao autoritativni diskurs
je, dakle, pria o uticaju Zapada na svet, to istoriju ini u potpunosti evrocentrinim
poduhvatom, koji je, stoga, izloen postkolonijalnoj kritici i subverziji.
Istorija je mono sredstvo kojim Evropa konstruie svetsku stvarnost, pri emu
ona ne belei samo prolost, nego ispisuje i putanju budunosti. Ideologija imperijalne
istorije za (post)koloniju odreuje budunost u skladu s civilizacijskom misijom
imperije, pri emu se lokalna prolost izostavlja na razliite naine, najee imenujui
pretkolonijalno kao primitivno ili praistorijsko. U doseljenikim kolonijama
potiskivanje lokalne istorije je jo suptilnije, tako to se postkolonijalna istorija
jednostavno smatra bezvrednom i nevanom zato to se nita vano nije desilo. Istorija
kolonije je marginalna i dosadna. Tako, na primer, u imperijalnoj verziji istorije,
kolonijalna istorija Australije je jednostavno produetak britanske istorije. Istorije, bilo
da su indijske, kineske ili kenijske, postale su varijacije glavnog teksta koji se
moe nazvati Istorijom Evrope. Iz evropskog shvatanja istorije u devetnaestom veku
zakljuuje se da je Evropa suvereni subjekat svih istorija, odnosno da je istorija
imperijalistiki pojam u kome je evropska istorija uvek glavni tekst, a istorija
(post)kolonijalne zemlje samo potinjeni, periferni deo.
Poimanje istorije je duboko povezano s pojmovima modernog doba i nacionalne
drave, smatra indijski teoretiar Dipe akrabarti (Dipesh Chakrabarty) i kao ilustraciju
navodi primer kotskih istorijskih romana koji se zasnivaju na poimanju po kome su
istorija, moderno doba, napredak i nacionalna drava neraskidivo povezani. On, zato,
zahteva pristup istoriji koji provincijalizuje Evropu i oslobaa istoriju od
metanarativa nacionalne drave. No, poto je to nemogue, svako postkolonijalno
158

predstavljanje istorije moralo bi bar da problematizuje ideologiju skrivenu iza pojma

istorije (Chakrabarty, 2000). Istorija kakvu je stvorio Zapad sluila je ili da pripisuje
postignua imperijalnom centru ili da brie iz arhiva i proizvodi, naroito u kulturama
novog sveta, stanje bez istorije. Oni koji nisu u centru zamiljene teleologije
meunarodnog napretka postaju ljudi bez istorije, jer istorija je shvatana kao
pravolinijsko kretanje prema odreenom cilju. Imperijalna istorija je istorija civilizacije i
evropske civilizacijske misije. Istoriari u devetnaestom veku u Engleskoj bili su vrsto
ubeeni da upravo njihova nacija ima moralnu obavezu i dunost da civilizuje ostatak
sveta. To se vidi u Makolijevom Predlogu parlamentu iz 1834. godine gde se Britanci
opisuju kao najvea i najcivilizovanija nacija koju je svet ikada video, oni su priznate
voe ljudske vrste na polju politikog napretka 139 (nav. prema Ashcroft, 1996: 202). To
u stvari znai da se istorija ne bavi (post)kolonijalnim narodima i institucijama, jer se u
njima ne odigrava (niti se moe odigrati) rast oveanstva, to jest evolucija koja ima
krajnji cilj i svrhu. U devetnaestom veku, istorija je istorija civilizacije, a civilizacija je
Zapad.
S vienjem istorije kao progresivnog kretanja ka telosu,140 ide istovremeno i
vienje koje paradoksalno zanemaruje vreme, jer osobine civilizujuih naroda se
smatraju svevremenim, a zanemaruje se i to da istorija kao napredak poiva na izrazitom
rasizmu, koji se temelji na pogrenom uverenju drutvenog darvinizma da bela rasa na
evolutivnoj lestvici stoji iznad ostalih. Istorija tako postaje diseminator ideologije o
rasnoj superiornosti koja prikriva oigledni ekonomski imperativ evropske potrage za
tritem. Zato postkolonijalna istoriografija ima nameru da fragmentira ovaj prikaz i
naseli ga glasovima svih onih koji se u njemu ne pojavljuju i koje je Evropa uutkala.
Kolonizovani su uvek bili objekat neije prie, neije istorije. Otud potreba da se tome
odupre i ispria pria kolonizovanih, da se povrati njihova istorija i time izgubljeni
identitet.141

139

... the greatest and most highly civilized people that ever the world saw ... the acknowledged leaders of
the human race in the career of political improvement...
140
Telos je re grkog porekla i znai cilj, svrha. Nalazi se u korenu rei teleologija kojom se u
filozofiji upuuje na uenje po kome se sve u prirodi ureeno svrsishodno, prema unapred postavljenim
ciljevima.
141
Zato je u postkolonijalnim drutvima autobiografija veoma prisutan anr kako knjievne tako i
neknjievne proze.
159

No, iako se ne moe porei da je kolonijalni susret obeleen priom o zapadnoj

dominaciji i otporu toj dominaciji, mora se primetiti da je ova pria mnogo sloenija jer
je na obe strane bilo onih koji se nisu povinovali vladajuim tendencijama, to jest, bilo je
onih koji su odbijali da dominiraju kao to je bilo i onih koji se nisu opirali dominaciji.
Konstrukcija istorije kao odreenog znanja mora se poblie ispitati, tako to e se
paljivije pogledati praznine u arhivi i postaviti pitanja poput onih koje je postavljala
Grupa za subalterne studije: koga istorija poznaje i ko je poznat kao istorija?, odnosno:
ko su grupe i dogaaji nepoznati u kolonijalnoj istoriji? Istorija se pie prvenstveno u
elitnim institucijama, bilo kolonijalnim/imperijalnim ili nacionalnim. Verzija kolonijalne
istorije koja je pohranjena u arhivama esto ne ostavlja prostora ili ne pominje
kolonijalnim vlastima nerazumljive ili kontradiktorne procese karakteristine za politiko
delovanje, odnosno vladanje naroda. To delovanje obuhvata razne vidove otpora koji
nisu u skladu s oekivanjima i planovima kolonijalnih vlasti koje nastoje da naturalizuju i
ukrote heterogenost otpora. Ove borbe ostaju nezabeleene u institucijama gde se pie
zvanina istorija zato to zbog svoje fukcionalne nepredvidljivosti odstupaju od
zamiljenog ideala prave pobune. Istoriar esto ne vidi nita osim solidarnosti u
ponaanju pobunjenika, a ne opaa njeno nalije, izdaju. Postkolonijalna binarna
opozicija

prinuda/odmazda

minimalizuje

ulogu

pristanka

kolonizovanih

na

kolonijalizam i zamagljuje ulogu onih koji ne pristaju na igru, odnosno crno-belo

posmatranje kolonijalne istorije iskljuuje prikaz Zapada koji odbija da uestvuje u
imperijalnom pogledu na svet i kolonije koje pristaju da budu marginalni deo imperijalne
istorije.
Postkolonijalno bavljenje istorijom postavlja pitanje ta je to izostavljeno kada se
istorija koncipirala kao jedan neprikosnoveni objektivni narativ, a ije bi koncipiranje na
drugi nain dovelo u pitanje kredibilitet istorije kao naune discipline. Postkolonijalni
pisci, kritiari i teoretiari esto istiu tiinu, neizgovoreno i sve one koji nisu opisani, ali
su implikovani u svakom narativu. Kljuna re ovde jeste upravo narativ, to jest, tekst i
tekstualnost istorije. Altiserov marksizam, Lakanova psihoanaliza i Sosirova lingvistika
svako sa svoje strane dovode u pitanje humanistiku pretpostavku da je ovek jedini
izvor znaenja i delanja. Jezik se vie ne smatra tvorevinom subjekta koji govori, nego
subjekt postaje subjektom samo kada naui da svoj govor uskladi s drutveno odreenim
160

sistemom lingvistikih pravila. Primarnost jezika nad subjektivitetom potvrdila je i

Lakanova psihoanaliza prema kojoj ljudska jedinka sebe doivi kao posebnu jedinku
odvojenu od ostalog sveta onda kada vidi svoj odraz u ogledalu, ali potpuni subjekt
postaje tek kada kroi u svet jezika. Tako se iz razliitih perspektiva dokazuje da je jezik
taj koji konstruie subjekat, a ne obrnuto. Moda najradikalnija posledica ovakvih
razmiljanja o jeziku jeste da se vie nijedan ljudski iskaz ne moe smatrati bezazlenim.
Svaki skup rei moe se analizirati imajui u vidu da je on proizvod ne samo svesti
pojedinca nego i istorijske svesti. Rei i predstave, na taj nain, dobijaju fundamentalnu
ulogu u analizi istorijskih procesa kao to je kolonijalizam. Ovakvim nainom
razmiljanja o jeziku podriva se rigidna demarkacija izmeu dogaaja i njihovog
predstavljanja, odnosno izmeu istorije i teksta. Uz to ne treba zanemariti ni to to su
istoriar i kritiar sastavni deo diskurzivnog procesa a ne van njega, to znai da je ono
to oni kau i ono to mogu da kau uslovljeno i oblikovano okolnostima u kojima se
nalaze. Nijedan iskaz nije bezazlen i svaki iskaz saoptava neto o svetu u kome ivimo.
No, isto tako svet u kome ivimo razumljiv je jedino putem diskurzivnih prikaza. Ovakav
razvoj misli imao je revolucionarni uticaj na razne discipline. Za knjievnu kritiku to je
znailo da istorija nije puki dekor tumaenju i prouavanju tekstova, nego ini
sutinski deo tekstualnog znaenja. S druge strane, stvaranje istorije i kulture temelji se
na tekstovima, odnosno predstavama. Za studije istorije to je znailo da se polaganje
prava na objektivnost i istinu mora modifikovati poto se na istorijske beleke sada mogu
primeniti ista pravila, pronai omake i prepoznati strategije kao i kod svakog drugog
narativa. Linija izmeu injenica i fikcije se zamutila, ili bar postala predmet
pomnog ispitivanja.
Hejden Vajt (White, 1974, 1980, 1981) ispituje dodirne take i linije
razgranienja izmeu istorije i knjievnosti, to jest injenica i fikcije, i svojim tezama
zamuuje granice izmeu istoriografije i knjievnosti. On vrsto istupa s tvrdnjom da se
istoriari koriste imaginacijom kada prikazuju prolost, to u stvari znai da se istoriar,
na isti nain kao i knjievni stvaralac, oslanja na narativne strategije. Iz toga sledi da je
istorija proza oblikovana knjievnim konvencijama i matom istoriara. Istorija je, dakle,
narativni konstrukt, istorija su prie. Vajta zanima nain na koji istoriografija eli da
bude nauka tako to prikazuju priu u treem licu, koja je naizgled odraz dogaaja kako
161

ih je uredila sama istorija a ne istoriar/pisac. Istoriografija svoj autoritet i validnost

zasniva na tome to se naizgled otarasi autorskog glasa, tako to simulira nauni diskurs
za koji se smatra da odraava svet onakvim kakav jeste. Stvarni dogaaji nikad ne
priaju sopstvene prie, a istorija je uvek proces pretvaranja stvarnog u objekat elje i to
putem manipulacije glasa i hronologije. Hejden Vajt kae da mi uvek elimo da stvarni
dogaaji imaju koherenciju, koja u krajnjoj liniji uvek moe biti samo imaginarna, jer
stvarni dogaaji nemaju uvek smisao koji mi traimo ili prieljkujemo. Ljudima je
potrebno da veruju da se sve moe objasniti kao pria, jer tako se uspostavlja moralni
autoritet koji bi bio inherentan, a ne nametnut prirodnom ili istorijskom poretku. Ljudi,
zakljuuje se, narativizuju istoriju zato to ele da daju strukturu i znaenjski poredak
nizu dogaaja, zatim da te dogaaje rangiraju u zavisnosti od znaaja. Ljudi, isto tako,
ele da stvarnost uklope u moralni okvir, odnosno da je identifikuju s drutvenim
sistemom, kao i da stvarnim dogaajima daju koherentnost, integritet, punou i
zaokruenje.
Istorija je, po Vajtu, diskurs stvarnog i suprotstavlja se diskursu imaginarnog,
odnosno diskursu elje (White, 1980: 23), to jest istorijskom romanu. Privlanost
istorijskog diskursa se lako da razumeti poto on stvarnost ini poeljnom i stvarnost
pretvara u objekat elje tako to dogaajima koji su stvarni namee formalnu koherenciju
koju imaju prie. Za razliku od anala ili hronika, stvarnost prikazana u istorijskom
narativu (romanu) sadri formalnu koherenciju kojoj ljudi tee. Istorijski narativ nosi
masku znaenja, zavretka, punoe, zaokruenosti koje se samo mogu zamisliti, a nikada
iskusiti. Zbog toga je zaplet u istorijskom romanu neprijatnost, jer se mora predstaviti
kao da ve postoji u dogaajima, a ne kao ishod narativne tehnike.
O slinostima romanopisca i istoriara, knjievnosti i istor(iograf)ije razmilja i
britanski istoriar i filozof Robin D. Kolingvud (Robin G. Collingwood). U svom
najuticajnijem delu, Ideja istorije (The Idea of History, 1946) kao njihov najznaaniji
zajedniki imenitelj autor navodi kriterijum koherentne celine. To znai da i roman i
istorija moraju tvoriti smisao, odnosno da je smislotvornost osnovna smernica kojom
se rukovodi imaginacija kako knjievnika tako i istoriara. Kolingvud dodaje i to da je
zadatak istoriara utoliko sloeniji to se od njega osim da konstruie koherentnu sliku
prolosti zahteva i da izgradi sliku stvari kakve su zaista bile. Poto su praznine u
162

istorijskoj arhivi neminovne, istoriar se, kako smatra Kolingvud, slui primarnom
imaginacijom u postupku naknadnog konstruisanja potpune, celovite slike prolosti
(Kolingvud, 2003: 231, 234).142
Postkolonijalizam se, poput poststrukturalizma, nadograuje na modernistiku
reakciju na prosvetiteljstvo. Za razliku od prosvetiteljstva, koje je verovalo u mo razuma
da spozna stvarnost i da oveanstvu donese napredak time to e pobediti prirodno i
drutveno zlo, moderno doba smatra da je spoznaja prirode koja nas okruuje, kao i
sopstvene prirode, nemogua. Sve to se moe znati o svetu jeste ono to je o njemu
reeno, to zapravo znai da svet tvore reenice, diskurs, tekstovi. Ne postoji nita izvan
teksta, kao to kae Derida. Upravo je primarnost teksta ono to Gajatri Spivak istie kao
poststrukturalistiko polazite. Poststrukturalisti, smatra Spivakova, ne ele da ukinu
samu naraciju, njih zanima granica naracije, tumaenja narativnosti, izmiljanje pria
koje kau ovo je istorija. Narativ ima tendenciju da se otme kontroli dok itate, tako da
italac stie utisak da to nije realnost posredovana tekstom. italac poinje da govori da
to nije narativ, nego stvarno stanje stvari. Poststrukturalizam donekle posmatra istoriju
ne kao niz golih injenica nego kao narativ generisan na ovaj ili onaj nain. Derida je
jednom rekao da je dekonstrukcija dekonstrukcija temeljnih pojmova istorijskog narativa
Zapada (Spivak, 1990: 31).143
Analiza kolonijalnog diskursa i postkolonijalna kritika prihvataju stanovite
prema kome je istorija prevashodno vid tekstualnosti, svi istorijski zapisi su tekstovi i
koriste se konotativnim jezikom i stilskim figurama, bilo da se radi o metonimiji,
metafori, alegoriji ili ironiji. Budui da je prvenstveno tekstualna, istorija je podlona
proceduri pomnog itanja koju upranjavaju knjievni kritiari. Tradicionalne,
autoritativne nacionalne i institucionalne verzije istorije imaju tendenciju da provizorne i
veoma sporne verzije istorije zamrznu u zvanine identitete. Meutim, stabilni identiteti
odravani zvaninim diskursima bivaju poljuljani kada se istorija shvati kao tekst, jer se
tada otvaraju vrata osporavakoj sili interpretativnog metoda koji se bavi disparatnim, ali
isprepletanim i meusobno zavisnim tokovima istorijskog iskustva. Uz to, perspektiva
142

O knjievnom potencijalu praznina u istorijskoj arhivi govori Makhejl, vidi str. 166.
To an extent I think the post-structuralist project would look at history not as a series of brute facts but
as narratives generated in one way or another. Derrida has a statement where he says that deconstruction is
the deconstruction of the founding concepts of the Western historical narrative.
143

163

istoriara daje istoriji odreenu subjektivnost koja se ne moe i ne sme zanemariti.

Istorija je, dakle, u osnovi tekst kao bilo koji drugi, nastao procesom selekcije i
iskljuivanja. U tom svetlu, istorija je fikcija jer podrazumeva da vreme i ljudski ivot
teku linearno kao pria. Piter Keri, na primer, u svojim delima suoava prosvetiteljski red
i napredak sa igrom sluaja i na taj nain razotkriva narativne strategije kojima se pie
istorija, strategije koje marginalizuju i iskljuuju iskustvo i prie kolonizovanih.
Promiljanje istorije iz ugla postmodernistike knjievne teorije odvija se
paralelno s postkolonijalnim diskreditovanjem istorije. O tome svedoi rad istaknute
teoretiarke postmodernizma Linde Haion, koja govori o denaturalizaciji istorije koja
poiva na svesti o tome da postoji razlika izmeu sirovih dogaaja iz prolosti i
istorijskih injenica koje ljudi konstruiu na osnovu tih dogaaja (Hutcheon, 2002).
injenice

su,

prema

tome,

dogaaji

kojima

je

pripisano

neko

znaenje.

Postmodernistika proza esto tematizuje ovaj proces pretvaranja dogaaja u injenice

putem filtriranja i interpretiranja arhivskih dokumenata. Pitanju prikazivanja prolosti,
kako u prozi tako i u istoriji, obino se pristupa iz epistemolokog ugla, odnosno
analizom naina saznavanja prolosti. Prolost je dostupna putem arhivskih materijala,
to znai da su ljudima dostupni jedino prikazi prolosti i da samo na osnovu tih prikaza
ljudi mogu konstruisati narative i objanjenja. Otud prikazivanje istorije postaje istorija
prikazivanja (Hutcheon, 2002: 55).
Izmeu procesa pisanja istorije i pisanja proze mogu se povui znaajne paralele,
a najproblematinije od njih odnose se na zajednike stavove prema tekstu i prema
prirodi mimetikog prikaza. Postmodernizam nastupa sa stanovita da se saoptava
istina, uz injenice koje je potkrepljuju, ali pripoveda je taj koji konstruie tu istinu
i izabira te injenice. U stvari, pripoveda onaj koji kazuje priu ili istoriju takoe
konstruie i same te injenice tako to daje odreeno znaenje dogaajima i vezuje ih u
tekst. Tekst je, dakle, struktura koja nikad nije data niti prirodna, ve je njen tvorac
ovek. Pretakanje dogaaja u tekst postaje nain da se prikaz totalizuje, odnosno nain
kojim pisci istorije, proze i teorije svojoj grai daju koherenciju, kontinuitet i jedinstvo
ali uvek s ciljem da tu grau kontroliu i njome vladaju. Zato se istoriografija u
postmodernizmu, takoe, vie ne smatra nezainteresovanim i objektivnim zapisom o
prolosti i to se ponajvie vidi u postmodernistikom anru istoriografske metafikcije
164

koja postavlja pitanje da li istoriar otkriva ili izmilja totalizujui narativni oblik,
odnosno model koji koristi u svom prikazu prolosti. Istoriografska metafikcija se
poigrava sa istinom i neistinom istoriografskog zapisa tako to poznate istorijske detalje
namerno falsifikuje s ciljem da istakne greke u zapisanoj verziji istorije. Time se u prvi
plan, u stvari, istie tekstualizovana dostupnost prolosti i situacija iskazivanja koju ine
tekst, proizvoa teksta, primalac teksta i istorijski i drutveni kontekst. Postmodernizam
ukazuje na to da je prolost ve upisana u diskurs i uvek ve interpretirana. U
postmodernistikoj prozi narativizacija prolih dogaaja nije skrivena i ne eli se ostaviti
utisak da dogaaji govore sami za sebe, ve se pokazuje i u istorijskom tekstu postoji
autorska figura koja dogaaje ulanava u tekst. U postmodernistikom romanu jasno je
da kretanje ka cilju, poredak, ne postoji inherentno u dogaajima, ve da taj poredak
i krajnju svrhu konstruie pripoveda/autor.
Istoriografska metafikcija sueljava ono to ljudi misle da znaju o prolosti, bilo
iz arhiva ili iz linog seanja, i alternativni prikaz koji u prvi plan istie postmoderno
epistemoloko pitanje koje se tie prirode istorijskog znanja. Koje i ije injenice
dospevaju u istoriju? Na povrinu tada izlaze istorije gubitnika, regionalne istorije,
kolonijalne, ali i revidirane istorije pobednika, odnosno kolonizatora, a sve se razlikuju
od unitarnih, zatvorenih i tradicionalnih istoriografskih tekstova. U postmodernoj prozi
se esto prelaze granice sadanjosti i prolosti, fiktivnog i faktivnog, ali nikad ne postoji
razreenje nastalih kontradikcija, to jest, granice ostaju, iako su dovedene u pitanje. To je
u skladu s Liotarovom definicijom postmodernog stanja koje se odlikuje aktivnim
nepoverenjem u vladajue, odnosno tradicionalne, narative kojima se tumaio i
razumevao svet. Liotar insistira na istorijskoj i drutvenoj posebnosti fiktivnih svetova
postmodernih romana i skree panju ne na ono to se uklapa u vladajui narativ, nego na
eks-centrino, marginalno, granino, to jest, sve one to ini pretnju (iluzornoj, ali
utenoj) sigurnosti centralnih, totalizujuih, vladajuih diskursa Zapadne kulture
(Lyotard, 2001: 327-337). Linda Haion (Hutcheon, 2002: 48) koristi termin
postmoderna denaturalizacija da ukae na strategiju kojom postmoderni romani ujedno
ponavljaju i podrivaju narativne konvencije prikazivanja prolosti u tekstu istorijskom
ili proznom. Denaturalizacija je, dakle, nain na koji se razotkriva politika ina
prikazivanja.
165

Brajan Makhejl tu vrstu romana naziva revizionistiki istorijski roman

(McHale, 2001: 90) zato to on revidira i reinterpretira zvaninu istoriju i transformie
konvencije istorijske fikcije. Postmodernistiki istorijski roman je revizionistiki u dva
smisla. Kao prvo, revidira sadraj istorijskih beleki, pri emu reinterpretira istorijske
zapise, esto demistifikuje ili razobliava tradicionalne verzije prolosti i, kao drugo,
revidira i transformie same konvencije i norme istorijske fikcije. Prema Makhejlu,
pravila klasinog istorijskog romana nalau da se ljudi, dogaaji i istorijske realeme
mogu ubaciti u roman pod uslovom da osobine i radnje koje im se pripiu ne odstupaju
od zvanine verzije istorije. Tamo gde je situacija nejasna, gde se sa sigurnou ne
zna, romanopisac ima veu slobodu. Klasini istorijski roman, isto tako, ne dozvoljava
anahronizme, a logika i fizika fiktivnog sveta moraju bitu u saglasnosti s logikom i
fizikom stvarnosti (McHale, 2001: 87). To zapravo znai da klasina istorijska proza
mora biti realistina. Postmodernizam, s druge strane, i potuje istorijske realeme ali i
mea istoriju i fantastino, poigrava se kreativnim anahronizmima, istorijskom
fantazijom i slui se apokrifnom istorijom kao svojim tipinim strategijama. Apokrifna
istorija protivrei zvaninoj verziji na jedan od dva naina: ili dopunjava istorijske
zapise, tvrdei da obnavlja ono to je izgubljeno ili potisnuto; ili potpuno odbacuje
zvaninu istoriju. U prvom sluaju apokrifna istorija deluje u nejasnim podrujima,
naizgled kao i u klasinom istorijskom romanu, ali ih u stvari parodira, dok u drugom
sluaju, apokrifna istorija naruava okvire nejasnih podruja. U oba sluaja zvanina
verzija onoga to se desilo i kako su stvari izgledale sueljava se s drugom, esto
radikalno drugaijom, verzijom sveta. Apokrifna istorija se moe nazvati i tajnom
istorijom (McHale, 2001: 90).
Postmodernom parodijom bavi se i Linda Haion (Hutcheon, 1985) i pod parodiju
podvodi ironini citat, pasti, aproprijaciju i intertekstualnost, smatrajui da ona zauzima
centralno mesto u postmodernizmu, jer, kao nain ironinog povratka u prolost, parodija
istie politiku prikaza. Analizirajui grke korene rei parodija i njeno znaenje,
kontrapesma, Haionova parodiju tumai kao ponavljanje s razlikom. Istorijska
parodija, uspostavljanje dijaloga s prolou, je prema Haionovoj novina koju uvodi
postmodernizam. Poto je u postmodernizmu istorija ponovo razmotrena kao ljudska
konstrukcija, odnosno kao tekstualni zapis i diskurs poput fikcije, postmoderna parodija
166

postala je sredstvo kojim je mogue vratiti se u prolost, ali pri tome zadrati kritiku
distancu i delovati unutar sistema i konvencija koji se ele ispitati i/ili sruiti.
I postkolonijalni i postmoderni teoretiari slau se, dakle, da je istorija jedan vid
diskursa koji je zapravo kulturno motivisan i ideoloki uslovljen. Budui da je prolost
dostupna samo posredstvom jezika, to jest, da je jezik medijator izmeu sadanjosti i
prolosti, upravo jezik uslovljava nain na koji ljudi vide prolost i tradicije koje utiu na
sadanjost. Zato su teoretiari saglasni da se panja mora obratiti ne samo na istorijski
sadraj nego i na jeziki filter. Stepen do kojeg se istorija moe tumaiti kao jezik,
diskurs, ili kao nain posmatranja jeste ujedno i stepen do kojeg se moe destabilizovati
istorijska fiksiranost, osporiti njena datost, i otvoriti je transformativnoj moi
imaginativne revizije. Problem istorije postaje naroito bitan za postkolonijalne pisce.
Oni ele da srue mit o neprikosnovenosti i objektivnosti istorije. Pred postkolonijalnim
piscima nalazi se dvostruki zadatak. Kao prvo, reeni su da ospore istorijsku poruku, a
kao drugo uputaju se u sam medijum narativnosti s ciljem da raine njenu monolitnost
tako to e u istoriju upisati predstavljaku heterogenost. Put kojim postkolonijalni pisci
najee ulaze u intelektualno bojno bolje evropske misli i dovode u pitanje objektivnost
narativa jeste knjievna proza.
Bil Akroft izdvaja etiri naina reakcije na imperijalnu ulogu istorije: pristanak,
odbacivanje, ubacivanje i interpolaciju (Ashcroft, 1996: 194-212). Pristanak oznaava
pomirenje sa stavom da je kolonija ispostava civilizacije, i da je istorija kolonije beleka
o kretanju civilizacijskih vrednosti u divljinu i neotkrivenu pusto, dok je
odbacivanje potpuno suprotna reakcija i podrazumeva pobijanje bilo kakve vanosti
evrocentrinog diskursa. Ubacivanje je strategija koja prihvata osnovne premise
istorijskog narativa, ali daje kontranarativ koji tvrdi da nudi neposredniju, istinitiju
sliku postkolonijalnog ivota. U istorijski zapis se ovom metodom ubacuje beleka o
iskustvima izostavljenim iz imperijalne istorije. Ugnjeteni uzurpiraju mo jezika, a time i
istorije, i otkrivaju razliitu verziju iste istorije. Hibridnost i mnotvo postkolonijalne
realnosti se ubacuju u okviru prostora koji otvara imperijalna istorija s ciljem da se
smer te istorije promeni. Naposletku, kao najefektniji vid postkolonijalne opozicije i
preovladavajui nain postkolonijalnog delanja, Akroft izdvaja interpolaciju.
Interpolacija je korienje dominantnog diskursa poput istorije, filozofije ili politike u
167

cilju njihovog preoblikovanja. To je upravo ono otpisivanje koje je u ovom radu

razmotreno na primerima Din Ris, koja pie istoriju lude Roesterove ene, i D. M.
Kucija, koji ponovo ispisuje celi Defoov roman sa aspekta rase i roda. Najizrazitiji
primer interpolacije, odnosno otpisivanja u Kerijevom opusu jeste roman Dek Megs,
koji osima Dikensove nudi jo dve verzije, to jest, alternativne istorije lika Avelja
Megvia. Akroft zapravo smatra da, budui da je pria o Robinzonu postala mit u
zapadnoj imaginaciji i da se tumai kao alegorijski prikaz civilizacijskog napretka i vere
u pojedinca, Fo deluje na nivou postkolonijalne alegorije koja se interpolira u izvorni
tekst i pri tome ga menja. Ako se mo diskursa nad subjektom ogleda u pisanju, onda
mogunost subjekta da sebe stvori pisanjem putem interpolacije u glavni narativ istorije
postaje primarni nain postkolonijalnog delanja. Osim Kerijve verzije Avelja Megvia
koji sebe upisuje u Dikensov roman, primer takvog upisivanja u istoriju jeste i dnevnik
Neda Kelija koji nastaje na stranicama Kerijevog romana Istinita pria o Kelijevoj bandi.
Bez obzira na konkretan nain na koji istorija vlada lokalnim, knjievna proza predstavlja
najfleksibilniju i najupeatljiviju reakciju, uglavnom zato to se u prozi najbolje moe
reprodukovati fundamentalno alegorijska priroda same istorije.
Robinzon Kruso je jedna od najuticajnijih knjievnih alegorija u engleskoj
knjievnosti u kojoj je upisano ta je to ovek i civilizacija, te je upravo taj roman postao
meta kontradiskursa. Alegorija je ujedno i postkolonijalni vid interpolacije i primer
korienja gospodarevog orua da se srui gospodareva kua.144 Postkolonijalni
alegorijski tekstovi uvek su povezani s pitanjem autoriteta prolosti, bilo da su pokuaj
pronalaska izgubljene prolosti ili in voljnog brisanja prolosti. Ulogom postkolonijalne
alegorije u transformaciji istorije bavi se i Stiven Slemon (Slemon, 1988: 157-168).
Budui da alegorija zahteva iitavanje na dva nivoa, doslovnom i impliciranom,
alegorijski nivo znaenja koji se bavi istorijom uokviren je doslovnim nivoom fikcije
koja je umetnuta izmeu istorijskih dogaaja i itaoca, tako da se do sekundarnog nivoa
istorijskog sadraja dolazi posredstvom primarog nivoa fikcije. Time se istie injenica
da se prozom, fikcijom, prenosi istorija, da su i proza i istorija diskurzivne prakse, i kao
takve podlone pitanju autorstva, kao i da istorija, poput knjievne proze, zahteva in
144

esto koriena metafora gospodarevog orua i gospodareve kue potie od amerike spisateljice,
teoretiarke, pesnikinje i aktivistkinje jamajanskog porekla, Odri Lord (Audre Lorde), koja je rekla da
gospodarevo orue nikad nee sruiti gospodarevu kuu.
168

itanja pre nego to stekne znaenje. Poenta postkolonijalne alegorije jeste da stvori
situaciju u kojoj se istorijski materijal mora itati i to uporedo sa svojim proznim
prikazom. Na taj nain postkolonijalni alegorijski tekstovi ugrauju provizornu,
diskurzivnu prirodu istorije u strukturu i tekstualni narativni modus tako da se do nje
moe doi samo inom itanja kojim se u prvi plan stavlja njena sekundarna priroda,
njena veza s fikcionalnou. Isticanjem injenice da istorija nije skup nepromenjivih
prolih postignua, ve diskurs, otvoren, kao i sve diskurzivne prakse, za reinterpretaciju,
postkolonijalni alegorijski narativi pokazuju da alegorijska transformacija moe biti i
efikasno sredstvo subverzije imperijalnih mitova. Izlaganjem nasleenih pojmova
imaginativnoj transformaciji, postkolonijalna alegorija pomae nastanku novih vienja
istorije, novih naina itanja sveta. Postkolonijalne alegorije ne ele da opravdaju
istoriju niti da je izbriu, nego samo da otvore prolost za imaginativnu reviziju.
Alegorijsko ponavljanje ima mo da otvori prolaz u prihvaene kodove tradicije i istorije,
da otvori nain iitavanja prolosti, i uea sadanjosti u njoj, putem oslobaajueg
procesa imaginativne rekonstrukcije. Alegorijskim ponavljanjem istorija se transformie:
sve apsolutno postaje fragmentarno, nevieno postaje vieno, lane jasnoe u tradiciji
postaju nesigurno tle na kome se mogu konstruisati unutranje samopouzdanje i autoritet
postkolonijalnih kultura koje nastoje da uspostave kontrolu nad prolou i daju joj oblik.
Ciljevi postkolonijalnog diskursa mogu se uiniti konfliktnim. S jedne strane
postkolonijalno iskustvo eli se ubaciti u program istorije, a s druge odbacuje se istorija
jer je ona imperijalna narativizacija prolosti. Reenje, prema postkolonijalnim
teoretiarima, nije ubacivanje u istoriju nego njena revizija; ne naknadno ubacivanje
marginalizovanih u prikaz nego aproprijacija metoda, revizija istorije u pokuaju da se
preuzme kontrola nad procesom predstavljanja. Put ka tome vodi preko spoznaje
tekstualnosti istorije i njene srodnosti s knjievnom prozom. I istorija i fikcija
sagledavaju se kao jezike igre upotrebljene u razliitim kontekstima, a istorija se shvata
vie kao metod nego kao istina. Rei su te koje stvaraju odreenu istoriju. Na osnovu tog
uvida gradi se strategija postkolonijalnog pisanja koja rui binarizam i upoljava metod
koji ne unitava istoriju potpuno nego samo istie njenu provizornost. Postkolonijalni
pisci sugeriu da istorija moe da se otvori transformativnoj moi imaginativne revizije,
ali i da se istorija moe ugraditi u strukturni princip knjievnog dela. Takvom strategijom
169

postkolonijalni tekstovi rue binarne opozicije (istorija/fikcija; istina/neistina) i

upotrebljavaju metod koji ne negira istoriju nego istie njenu proizvoljnost i podlonost
promenama.
Spoznaja provizornosti istorije dovodi do reevaluacije uvreenih stavova o
oveanstvu, napretku, racionalnosti i prirodi saznanja. To je jo jedna od dodirnih taaka
postmodernizma, strukturalizma, dekonstrukcije i postkolonijalizma. Karakteristika
postmodernog doba jeste gubitak vere u velike narative modernizma, te dolazi do njihove
dekonstrukcije. Postmodernizam se usredsreuje na ruenje velikih narativa (grand
rcits) i njihovo usitnjavanje na lokalne jezike igre ili male narative, te istorija u
postmodernizmu postaje mnotvo pojedinanih diskursa kojima se vri pritsak na
zvaninu, monolitnu istoriju. Fuko, na primer, istie diskontinuitet i pluralnost istorije jer
je diskurzivno proizvedena i formulisana, a Liotar kao karakteristiku postmodernog
stanja istie raspad velikih narativa zapadne istorije. U postmodernizmu se naputaju svi
metanarativi koji su smatrani legitimnim temeljima znanja ili istine. Postkolonijalni
pristup istoriji srodan je i s poststrukturalistikim pristupom koji kae da se ivoti raznih
ugnjetenih naroda mogu rasvetliti samo ako se insistira na tome da ne postoji jedna
istorija nego multiplicitet istorija. Treba naglasiti i to da su velike narative ruile i
feministkinje tvrdei da takvi narativi skrivaju ene u istoriji. Zajedniko za sve
navedene diskurse jeste da ono to se smatra zvaninom i prihvaenom verzijom istorije,
bilo modernistike, zapadne ili patrijarhalne, sada menjaju i ponovo ispisuju oni koji su
bili rtve njenog destruktivnog napretka. Snaga postkolonijalne teorije moda lei u
njenoj inherentno komparativnoj metodologiji i hibridizovanom i sinkretikom vienju
savremenog sveta. Ovakvo shvatanje uspostavlja okvir ravnopravne razliitosti unutar
koga se mogu istraivati multikulturalne teorije unutar jednog ili izmeu vie drutava.

170

5. DEK MEGS ILI PONOVNA POSETA VELIKIM OEKIVANJIMA

Dek Megs, delo ija se radnja deava u Londonu u prvoj polovini devetnaestog
veka, meavina je istorijskog romana, fiktivne (auto)biografije i metafikcije, sa izraenim
elementom intertekstualnosti, jer su likovi i pojedinosti zapleta preuzeti iz Dikensovog
romana Velika oekivanja. Kerijev roman iznova kazuje priu o Avelju Megviu, upisuje
kolonijalno iskustvo u imperijalni narativ i smeta Megvia u sredite prie, nainivi ga
glavnim junakom deavanja u kojima se Pip samo jednom nakratko pojavljuje, a Dikens
igra istaknutu ulogu.
Dikensovim romanom Velika oekivanja Edvard Said ilustruje tezu da itanje
tekstova kao elemenata kulture koja je neodvojivi deo drutvene stvarnosti proiruje
njihovo interpretativno polje, odnosno da upoznavanje s tim, uglavnom zanemarivanim,
aspektom uea kulture u drutvenopolitikoj stvarnosti odreene epohe istinski
doprinosi itanju i razumevanju tekstova. Lik Megvia kao produkta stvaralake
imaginacije pisca koji je produkt odreene epohe Said sagledava naspram ireg konteksta
odnosa izmeu Engleske i njenih prekomorskih teritorija u devetnaestom veku. Saidovo
stanovite je da oni nisu puke istorijske sluajnosti, ve uesnici u istoriji, kao to je i
kultura uesnik u istoriji, kao i da ta istorija nije iskljuivo metropolska istorija nego i
istorija jedne doseljenike kolonije, te se dinamiki odnos ove dve istorije mora uzeti u
obzir prilikom tumaenja romana (Said, 1994: xiv-xv).
Britanska kolonizacija Australije zapoinje krajem osamnaestog veka. Prva
naseobina osnovana je 1788. godine, od kada poinje istorija belake populacije u
Australiji. To naselje je, meutim, bilo kaznena kolonija. Naime, zbog Amerikog rata za
nezavisnost (17751783) obustavljeno je transportovanje osuenika u britanske kolonije
u Americi dok je kazna transportovanja i dalje postojala u britanskom zakonu i suci su
nastavili da je izriu. Reenje za pretrpane zatvore ministri su pronali u prostranstvu
daleke zemlje na ije je istone obale jo 1770. godine pristao kapetan Kuk.145 U vreme
145

Transportovanje zatvorenika u Novi Juni Vels trajalo je od 1788. do 1850. godine, posle ega su
transportovani u Zapadnu Australiju, koja je osnovana 1827, a kaznenom kolonijom proglaena 1849.
godine. Kvinslend je osnovan 1824. godine kao kaznena kolonija za one koji su krili zakon nakon
transportovanja u Australiju. Najokoreliji zatvorenici slati su u Port Artur, zloglasni zatvor koji se od 1830.
do 1877. nalazio na teritoriji dananje Tasmanije. Juna Australija i Severna Teritorija nikada nisu bile
kaznene kolonije, ali je na njihovoj teritoriji ivelo dosta bivih osuenika iz drugih australijskih drava.
171

kada se poinje pojavljivati u Dikensovim delima tokom etrdesetih godina devetnaestog

veka, Australija je ve postala i zemlja slobodnih doseljenika u kojoj se razvila i neka
vrsta slobodnog sistema u kome su radnici mogli obezbediti solidan ivot, a bivi robijai
dobiti priliku za novi poetak.
U Dikensovim tekstovima, naroito onim iz ranog perioda i u Velikim
oekivanjima, Australija je prevashodno surova kaznena kolonija, mesto transportacije.
No, kako se kolonija razvijala javlja se i drugo vienje, konstrukcija Australije kao
Arkadije, zemlje koja imigrantima, naroito pripadnicima radnike klase koje je
industrijska revolucija ostavila bez posla, nudi mogunosti koje su im uskraene u
Engleskoj. Stoga likovi u Dikensovim romanima ponekad odlaze u Australiju i kao
slobodni ljudi da bi se obogatili ili pobegli od prolosti i zapoeli novi, sreniji ivot.146
U Velikim oekivanjima, meutim, kao to je ve reeno, Australija je prvenstveno
zabaena kaznena kolonija, daleko od oiju uvaene engleske javnosti, gde se osuenici
alju na doivotnu robiju. U Novi Juni Vels izlivao se viak engleske zatvorenike
populacije. Osim toga, za pripadnike uvaenog drutva srednje i vie klase u Engleskoj
kaznena kolonija imala je i funkciju svojevrsnog psiholokog ventila, jer je stvarala
uverenje da se drutvo moe proistiti proterivanjem zla u udaljeni pakao na drugom
kraju sveta. U takvom shvatanju nalazi se koren straha od onih koji se vrate iz tog pakla.
U lik Megvia Dikens ugrauje tipine viktorijanske stavove prema osuenicima
transportovanim u kolonije. ig transportovanog robijaa ini osobu trajno nepoeljnom
u imperijalnom centru. Nakon isteka kazne robija je ist, ali samo u pravnom smislu, to
mu dozvoljava da postigne uspeh u koloniji, ali povratak u domovinu nije bio drutveno
poeljan. Majka Engleska e mu oprostiti, ali samo ukoliko zauvek ostane u koloniji.
Megvi u Velikim oekivanjima se ne razvija kao lik, nije mu dozvoljeno ak ni
samoodreenje, ve je sveden na zlokobnog robijaa, dehumanizovan je i prikazan kao
stereotip opakog prestupnika koji zaslueno okonava ivot u zatvoru Njugejt. Nakon
njegove smrti sve to je stekao odlazi u ruke imperijalne vlasti koja ga je i transportovala
u Australiju. Megvieva tragedija je u tome to, iako je u Austaliji uspeo da postane
Kada je transportovanje zvanino ukinuto 1868. godine, ukupan broj osuenika dopremljenih u Australiju
u periodu 17881868. iznosio je izmeu 160.000 i 170.000 ljudi (Risti 2003: 25; Convicts...).
146
U Australiju sa svojom porodicom odlazi, na primer, Vilkins Mikober (David Koperfild, 1850) nakon
problema s dugovima, boravka u dunikom zatvoru i mukotrpnog rada za nepotenog Juraju Hipa. U
Australiji Mikober postaje uspeni sudija i direktor banke.
172

uvaeni graanin, duhovnu snagu crpi iz misli o Engleskoj i Pipu. S druge strane,
Engleska i Pip uasavaju se robijaa povratnika i bilo kakvog kontakta s njim. Time se
objanjava Pipovo zaprepatenje kad otkrije da njegov gospodski ivot poiva na
robijakom zlatu, posle ega se njegov dotadanji ivot doslovno uruava. Pipov
preobraaj iz dokonog gospodina u marljivog trgovca koji zapoinje novi ivot na Istoku
Said tumai kao pozitivnu promenu (Said, 1994: xvii). Uprkos Saidovom optimistinom
tumaenju zavretka Dikensovog romana, teko je, meutim, ne primetiti da u
Dikensovom tekstu, s briljivo izgraenom metropolskom hijerarhijom likova, za Pipa,
kontaminiranog robijakom vezom, vie nema mesta. Primeuje se i to da se u
hijerarhiji britanskih kolonija, koja se moe izvesti na osnovu ovog viktorijanskog teksta,
Australija nalazi na najniem mestu jer, beei od prolosti, Pip bira da svoju karijeru
gradi u onim kolonijama koje nude neku vrstu normalnosti koju Australija zbog
kanjenike mrlje nikad nije mogla da ponudi.
Piter Keri iitava Dikensov roman na veoma slian nain kao Said:

Roman Velika oekivanja nije samo veliko delo engleske knjievnosti; (za
Australijanca) to je takoe roman koji pokazuje kako su Englezi kolonizovali
nain na koji mi doivljavamo sebe. To je veliki roman, ali je, s druge strane,
ujedno i zatvor. Dek Megs je pokuaj oslobaanja iz tog zatvora i imaginativnog
pomirenja s tamniarem. Svoj roman tumaim prevashodno u tom svetlu.
(Randomhouse Interview, par. 16)147

Poticaj da napie roman za Kerija je doao u trenutku kada je shvatio da je

Megvi njegov predak, koji je u Australiju doao ne u potrazi za slobodom, ve da bude
utamnien. Upravo to su poeci nacije kojih se Australijanci nerado seaju i upravo taj
duh iz prolosti opseda njihovo traganje za identitetom. Poriv da se spere robijaka mrlja
javio se s porastom nacionalistikih tenji mlade nacije krajem devetnaestog i poetkom
dvadesetog veka. Robijaka prolost je sramni ig i trebalo ju je potisnuti, sagledati iz
147

Great Expectations is not only a great work of English literature; it is (to an Australian) also a way in
which the English have colonized our ways of seeing ourselves. It is a great novel, but it is also, in another
way, a prison. Jack Maggs is an attempt to break open the prison and to imaginatively reconcile with the
gaoler. I see Jack Maggs primarily in this light.
173

drugog ugla i dati joj drugaije tumaenje u vremenu kada je mlada nacija teila napretku
i civilizovanom razvitku. Roman poput Doivotne robije (For the Term of His Natural
Life, 1874) Markusa Klarka (Marcus Clarke) tipian je pokuaj pravdanja osuenika
putem razotkrivanja nepravednosti sistema koji ga je osudio. Klarkov roman preinauje
mit o kolonijalnim poecima australijske nacije tako to osuenika prikazuje kao nevinu
rtvu. Odnos izmeu osuenike prolosti i znaenja koja joj je vladajua ideologija u
Australiji pripisivala menjao se kroz istoriju. Zbog klasne povezanosti osuenitva i
siromanih, konzervativna vlast smatrala je da je potpuno neprimereno koristiti
osueniku prolost za kreiranje predstave o Australiji, jer to je sramna i mrana prolost
koju treba zaboraviti. Shodno tome, tokom dvadesetih godina prolog veka u Australiji je
bilo zabranjeno snimanje filmova iji su junaci osuenici ili odbegli robijai. Tako je
jedna od tipinih reakcija na predlog o ekranizovanju Klarkovog romana bila osuda, jer
ne treba oivljavati sramni ig prolosti niti zaraivati na turobnim i bednim danima
Australije (Turner, 1986: 61).148 Tridesetih godina dvadesetog veka leviari koriste
prikaze osuenike istorije da kritikuju politiku represiju, dok je za istoriara Rasela
Vorda (Russell Ward), autora uticajne studije Australijska legenda (The Australian
Legend, 1958), osueniko iskustvo izvor egalitarizma kojim se, prema njegovom
miljenju, odlikuje australijsko drutvo.
Svestan da Australijanci, za razliku od Amerikanaca koji slave trenutak kada je
brod Mejflauer pristao na obale Amerike, ne veliaju trenutak kada je Prva flota s prvim
kontingentom osuenika prispela na obale Novog Junog Velsa,149 Keri je poeleo da
svom pretku150 podari ono to mu je uskratio imperijalni narativ:

Dikensov Megvi je pogan i mraan, zastraujui, ubilakih nakana. Dikens nas

podstie da ga posmatramo kao Drugo, ali to je bio moj predak, on nije Drugo.
eleo sam da ga ponovo stvorim, da ga posedujem, da budem njegov branitelj.
Nisam eleo da ga prikaem manje mranim ili opasnim, ve sam eleo da
148

...stigma of the past...making capital out of the drag and sordid days of Australia.
Australijanci (belci) uglavnom slave dolazak kapetana Kuka i njegovog broda Endevor.
150
Keri je svestan da veoma malo dananjih Australijanaca zaista vodi poreklo od transportovanih robijaa,
ali smatra da su osuenici ostavili neizbrisiv trag na australijskoj naciji. Slino je, smatra Keri, i sa
Amerikancima, jer neznatan broj dananjih Amerikanaca su direktni potomci onih koji su doplovili na
Mejflaueru, ali ti prvi doseljenici su zauvek promenili Ameriku (Randomhouse Interview, par. 4).
149

174

mu podarim onu ljubav i neno saoseanje koje Dikensova pria u prvom licu
daruje svom engleskom junaku Pipu. (Randomhouse Interview, par. 6)151

U Australiju iz Engleske nisu stigli samo njeni prvi stanovnici (robijai i slobodni
doseljenici), nego i prvi knjievni tekstovi. Meu njima najvei i najpopularniji bio je
Dikens, a njegov stvaralaki period pokriva one decenije kada se Novi Juni Vels od
kaznene kolonije u zapeku sveta pretvorio u naprednu doseljeniku koloniju iji su
stanovnici sve vie oseali potrebu za formiranjem zasebne nacije. Ta nacija zahtevala je
repozitorijum sopstvenih, australijskih pria. Deo tog impulsa je ne samo stvaranje novih
narativa, nego i nastojanje da se prisvoje one engleske prie koje su inile prvu
metanaraciju australijske nacije, kao i da se te prie ponovo napiu s take gledita
kolonije.
Na prvi pogled se ini da se Kerijev roman bavi vie preispisivanjem negativnih
prikaza Australije kao kaznene kolonije, nego to nastoji da prikae Australiju kao
obeanu zemlju za radniku klasu. Dikensovog Megvia Keri ponovo stvara u liku
biveg robijaa Deka Megsa i s margina Dikensovog teksta premeta ga u centar
vlastitog teksta. Sreni zavretak kojim je Megs nagraen u Australiji, meutim, govori
da je Keri u svoj roman ukljuio oba vienja Australije koja se nalaze i kod Dikensa. I
element osvete je ve prisutan u Velikim oekivanjima, jer, iako prognan, Megvi je ipak
taj koji povlai konce u ivotu jednog engleskog gospodina koji je njegova vlastita
kreacija, bez obzira to Pip toga nije svestan. Novac jednog zatvorenika posluio je
stvaranju pravog londonskog gospodina to je Megvieva suptilna osveta drutvu koje
ga je prezrelo. Isti motiv i Keri zadrava u svom romanu. Poput Megvia, i Dek Megs
dolazi u London da pronae mladia iji je dobrotvor bio dugo godina. Za razliku od
Megvia, Megs je o svom dolasku obavestio Henrija Fipsa, koji za razliku od Pipa vrlo
dobro zna ko mu je dobrotvor, te u elji da izbegne susret naputa kuu i skriva se u
klubu za gospodu. Megs, tako, poput Suzan Barton u Fou, vei deo romana provodi u
potrazi za osobom koja se skriva od njega. Don Time (Thieme, 2002: 108) zapaa i
151
Dickens' Magwitch is foul and dark, frightening, murderous. Dickens encourages us to think of him as
the "other," but this was my ancestor, he was not "other." I wanted to reinvent him, to possess him, to act as
his advocate. I did not want to diminish his "darkness" or his danger, but I wanted to give him all the love
and tender sympathy that Dickens' first person narrative provides his English hero Pip.

175

fiziku slinost izmeu Megvia i Megsa. Obojica su krupne, namrgoene i pretee

figure. Tu se, meutim, prekida paralelni tok Dikensovog i Kerijevog romana, iako e
slinosti izmeu likova robijaa pokatkad opet izroniti u Kerijevom romanu.
Naime, poto je kua u kojoj se nadao da e nai Henrija Fipsa prazna, Megs
postaje lakej u susednoj kui iji je vlasnik skorojevi Persi Bakl. Dok se nada Fipsovom
povratku, u gluvo doba noi, za radnim stolom u praznoj kui svog tienika u koju je
uao preko krova iz Baklove kue, iz noi u no Megs pie o svom detinjstvu i
dogaajima koji su se desili pre nego to je sreo Henrija Fipsa. Zapravo, Megs pie
prethodni nastavak Velikih oekivanja. Brus Vudkok zato kae da je Dek Megs Kerijevo
iroko Sargako more (Woodcock, 2003: 122), uzvraanje pisanjem metropolskoj
kulturi kojim se preispisuju elementi kanonskog teksta da bi se otkrila alternativna
skrivena istorija koju je potisnula ili unitila kulturna hegemonija. Po tome to pie priu
s druge take gledita i to daje glas kolonijalnom Drugom, Kerijev roman nalikuje
irokom Sargakom moru, tako da se roman Din Ris, smatra Barbara mit-Haberkamp
(Schmidt-Haberkamp, 2005: 246), moe navesti kao Kerijev uzor ili polazna taka isto
koliko i Dikensov roman. Poput Risove i Keri obre jednu od glavnih pretpostavki na
kojoj poiva paradigma otpisivanja imperijalnom tekstu. Naime, poto dogaaji o kojima
Megs pie u svom pismu prethode dogaajima opisanim u Velikim oekivanjima,
naruava se temporalna primarnost imperijalnog teksta nad kolonijalnim odgovorom. I
strategija preimenovanja junaka je zajednika Risovoj i Keriju. Avelj Megvi, ije ime je
bremenito alosnim konotacijama biblijskog bratoubistva i primitivnog vetiarenja,152
postaje Dek Megs, od svega dva sloga u celom imenu i prezimenu, tipini Australijanac,
prostoduan, jednostavan, ali strog i odsean.
O susretu izmeu robijaa i deaka, kojim poinju Velika oekivanja, Kerijev
roman govori tek dosta kasnije, kada Megs pripoveda dikensovskoj figuri pisca,
Tobajasu Outsu, o prvom susretu s Henrijem Fipsom. Ta pria slina je onoj iz Velikih
oekivanja, mada se ne deava na groblju, ve u kovanici (nalik kovanici Pipovog zeta
Doa Garderija). Mali Henri je izgladnelom Deku kriom dao svinjski papak kada je
koija kojom su robijaa transportovali do brodova nakratko zastala u kovanici. Dek
Megs se tada zarekao da e deaka izbaviti iz sirotita i obezbediti mu mogunosti za
152

Na engleskom prezime glasi Magwitch.

176

bolji ivot, mogunosti i izbore koje on sam nije imao. Odrao je re, posredstvom
advokata, ali bez anonimnosti kojoj pribegava Megvi u Velikim oekivanjima. S
obzirom da za ovaj susret italac saznaje tek u poslednjoj etvrtini romana, njegov znaaj
je neuporedivo manji nego u Dikensovom romanu, jer do tada je Keri ve obrnuo uloge
likova u odnosu na viktorijanski tekst. Sada je Henri Fips (Pip) nejasna figura s margine
prie iji se ivot odvija van scene, dok je Dek Megs (Megvi) zauzeo Pipovo mesto
glavnog lika u romanu. Njegova ivotna pria, u sadanjosti i u prolosti, ini okosnicu
romana. Dok su Velika oekivanja pisana kao Pipova autobiografija, Dek Megs pie
svoju autobiografiju u kojoj je lik siroeta sporedna figura.
Iako su glavne uloge zamenjene, London s polovine devetnaestog veka, kojim se
obojica protagonista kreu, oivljen je s podjednakom energijom i preciznou u oba
romana. Da bi verno prikazao viktorijanski London, sredite britanske imperije na
vrhuncu moi, Keri je obavio obimno istraivanje kako bi stekao oseaj mesta, upoznao
se s nainom ivota, pronaao karte iz toga doba, imena ulica i radnji. Prikaz
viktorijanskog Londona omoguava da se Dek Megs ita i kao istorijski roman. Verno
su prikazani viktorijanski maniri, nain ophoenja, oblaenja, frizure lakeja (i kako ih
napraviti), data je hijerarhija posluge u viktorijanskom domainstvu, protokol
posluivanja, postavljanja stola, opisana je vrednosno rangirana srebrnina, a nisu
izostavljeni ni smrdljivi pansioni. Mnoga mesta u Kerijevom romanu koja opisuju
London iz ranog viktorijanskog perioda podseaju na delove u Dikensovim romanima u
kojima se opisuje drutveni ivot viktorijanskog doba. Pri tome je jasno da Keri
ivopisnim i detaljnim opisima lica i mesta ne eli da postigne iskljuivo vernu
reprodukciju, nego da ga zanima literarna tehnika kojom se stvaraju takve iluzije.
Dikensovi se junaci esto kreu detaljno opisanim lavirintom londonskih ulica, to je
tehnika kojom se koristi i Keri, te s mnogo realistinih detalja opisuje, na primer,
Megsov put do Fipsove kue kad tek stigne u London.

...krenuo je niz Strand, a onda se izgleda predomislio, jer je ve u narednom asu

iao uz ulicu Agar, pa presekao do Mejden lejna.
U ulici Floral zastao je ispred sada osvetljenog prozora Maklaskijeve
prodavnice pudinga. (...) to je zapoeo u ulici Floral zavrio je kad se ponovo
177

obreo u St Martins lejnu. Tu, neto junije od Sedam satova, stranac je zastao na
tihom, mranom uglu, sam, zaklonjen od svetla gasnih lampi.
Nalazio se u ulici Sesil, koja je bila veoma kratka i povezivala je ulicu Kros sa
St Martins lejnom. (Carey, 1998: 3)153

Ovaj opis nije usamljen, a roman obiluje i prikazima i scenama iz ivota

najbednijih itelja i krajeva Londona, ivota zloinaca ili onih koji se nalaze na rubu
zloina, te se moe rei da Dek Megs, iz obrnute perspektive, doarava dikensovski svet
Londona iz prve polovine devetnaestog veka.
S take gledta pripovedne tehnike, meutim, iako se u prvi mah ini da Keri
sledi viktorijanski uzor, jedinstveni viktorijanski zaplet Velikih oekivanja zamenjen je
multiplicitetom zapleta u postmodernistikom i postkolonijalnom maniru. Najznaajniji
meu njima su zapleti koji pripovedaju o ivotu novinara i pisca Tobajasa Outsa i ivotu
Mersi Larkin, sluavke u Baklovom domainstvu. Osim toga, zaplet u kome protagonista
sree pisca koji je stvorio njegov takozvani original, aluzije na druge Dikensove
tekstove, kao i nedikensovske intertekstove, u funkciji su destabilizacije autoriteta
knjievnog teksta, a time i linearnih, filijalnih veza i uticaja izmeu imperije i kolonije.
Slino tome, Piter Keri sledi viktorijanskog pisca i u pogledu senzacionalistikih
elemenata u romanu,154 ali se Kerijev roman ipak ne moe nazvati imitacijom
viktorijanskog romana, ve je to preispisivanje, kon-tekst, kontra-diskurs ili kontraizjava155 (Maack, 2005: 230). To je postkolonijalni dikensovski roman, produkt
dvadesetog veka, u kome su prisutne one teme koje su smatrane tabuom u viktorijanskom

153

...he started along the Strand, then seemed to change his mind, for a moment later he was heading up
Agar Street, then cutting up to Maiden Lane.
In Floral Street, he paused before the now illuminated window of McCluskys Pudding Shop. (...) What he
began in Floral Street he finished back on St Martins Lane. Here, just a little south of Seven Dials, the
stranger stood on a quiet dark corner, alone, free from the blaze of gas.
It was Cecil Street he had come to, a very short street linking Cross Street to St Martins Lane.
154
Na primer: Megs ilegalno boravi u Londonu i ako ga otkriju, preti mu kazna smru; Megs provaljuje u
Outsovu i u Fipsovu kuu; Megs ubija Tragaa zbog izdaje; Outsov otac je osuen zbog ubistva; Outs
ima udela u abortusu sa smrtnim ishodom, a odgovoran je i za smrt batlera u Baklovom domainstvu;
Megs postaje rtva zavere koja se umalo zavrava njegovim ubistvom; Megsova pomajka za ivot zarauje
vrei abortuse i preprodajui ukradenu robu; skoro svi u romanu deo su neke zavere i izdaje; pisma koja
Fips pie svom dobrotvoru su iste lai; portret koji Fips alje Megsu ne prikazuje njega nego Dorda IV;
Outs pie lane izvetaje i opise seansi s Megsom; Outs i sestra njegove ene su u preljubnikoj vezi.
155
...counter-statement...
178

periodu, kao to su, na primer, Outsova preljubnika veza s Lizi, vrenje abortusa, deja
prostitucija ili homoseksualne veze.156
Dikens je u Kerijevom romanu rekonstruisan tako da postaje knjievni, odnosno
izmiljeni lik, ime mu se oduzima autoritet koji se obino vezuje za pisce kao primarne
pokretae sopstvenih tvorevina. Sredinje mesto u zapletu romana zauzima odnos Deka
Megsa i romanopisca Tobajasa Outsa, alter ega arlsa Dikensa. O tome da je Tobajas
Outs postkolonijalni rimejk arlsa Dikensa posvedoie i paralele koje se mogu povui
izmeu lika pisca u Kerijevom romanu i uvenog viktorijanskog pisca.157 Outs je u
vreme kada sree Megsa ve poznat kao autor romana Kapetan Kramli, to podsea na
Dikensov uspeh koji na poetku karijere postie s prvim romanom, Pikvikov klub (The
Pickwick Papers, april 1836 novembar 1837). Zatim, tu su zebnja i nesigurnost koje
Outs osea zbog porekla, ponajvie zbog oevog zloina;158 nezadovoljstvo poloajem
novinskog reportera, jer prieljkuje karijeru pisca; ljubav prema glumi i dramskoj sceni;
fascinacija zloinakim umom; uivanje u druenjima uz veeru; aluzije na kasniju
popularnost javnih itanja njegovih romana; njegove godine Outs ima dvadeset i etiri
godine, a Dikens je u aprilu 1837. godine imao dvadeset i pet godina; i naposletku slina
porodina situacija, odnosno ljubav prema eninoj sestri koja s njim i suprugom ivi pod
istim krovom. Tobajas Outs je u seksualnoj vezi sa svastikom Lizi, to dovodi do
devojine smrti posle nestrunog abortusa, dok je Dikens gajio duboka oseanja prema
sestri svoje ene, Meri Hogart, mada biografi sumnjaju da je ikada dolo do fizike veze,
i duboko je alio posle njene smrti u sedamnaestoj godini. Obe devojke umiru 7. maja
1837. godine. I Dikens i Outs su neko vreme stanovali na istoj adresi (Furnivals Inn) i
naruili svoj portret od istog slikara, Danijela Maklisa (Daniel Maclise). Poput Dikensa, i
Outs se bavi hipnozom, za koju se Dikens zainteresovao preko doktora Eliotsona, koji
mu je postao prijatelj i porodini lekar. I u Kerijevom romanu pominje se izvesni doktor

156

Iz slinog ulga viktorijanski svet posmatra i Sara Voters u svojoj viktorijanskoj trilogiji. Usne od
somota (Tipping the Velvet, 1998), Srodne due (Affinity, 1999) i Deparo (Fingersmith, 2002) su romani
sa centralnim homoerotskim odnosom protagonistkinja ije prie otvaraju vrata londonske pozorine
supkulture, uline prostitucije (muke i enske), skrivenih odaja u aristokratkim kuama koje kriju sanduke
pune ljubavnih pomagala, zatvora, duevnih bolnica, privatnih biblioteka erotske literature, tamnih odaja
gde se prizivaju duhovi.
157
Paralelama se detaljnije bave Thieme (2002: 110) i Maak (2005: 231-232).
158
Outsov otac ubio je oveka po imenu Dad kad je Outs imao pet godina. Outs, zatim, odrasta u sirotitu,
gde ga krupniji deaci zadirkuju i tuku. Nije bio u prilici da se koluje, te je samouk.
179

Eliotson. Dikens je nauio da praktikuje hipnozu 1842. godine159 i uspeno je

primenjivao na suprugu i prijatelje. Poznato je i da je Dikens uz pomo hipnoze eleo da
izlei Madam de la Rije (Madame de la Rue) od nervnog tika. Megsov odnos prema
Outsu se, takoe, moe sagledati kao odnos pacijenta i doktora, jer Outs predlae Megsu
da ga hipnozom izlei od tic douloureux-a. Poput Outsa na Megsovim seansama, Dikens
o hipnozi Madam de la Rije govori kao o fantomu ili zloduhu kojeg treba savladati
(Maak, 2005: 232). No, Outsovo hipnotisanje Megsa nije iskljuivo motivisano
nesebinom eljom da pomogne drugom ljudskom biu, ve Outs tokom seansi sakuplja
grau za svoje romane i tako kompenzuje nedostatak stvaralake imaginacije.
Oivljavanjem detalja iz Dikensovog ivota u liku Tobajasa Outsa, Keri zadire u anr
biografije, odnosno fikcionalizovane biografije, s namerom da evocira i preoblikuje jedan
stvarni istorijski svet. Poznavaoci Dikensovog dela uoavaju i celu intertekstualnu mreu
koja se ne zaustavlja na Velikim oekivanjima, jer je primetno da lik Deka Megsa nije u
potpunosti zasnovan na Megviu, ve da su njegovi deaki dani eho Olivera Tvista.
No, prekomernim udubljivanjem u postojee paralele izgubilo bi se iz vida koliko
se zapravo Dek Megs udaljava od originala i koliko se bavi postmodernistikom
provizornou knjievnog dela. Kerijev tekst nalik je Fou utoliko to prati nekoliko pria
koje se nadmeu za premo, ali se od Kucijevog romana razlikuje po tipino
viktorijanskom srenom zavretku, bar kad je veina glavnih likova u pitanju. Nekoliko
pomenutih narativnih tokova prepliu se u Kerijevom romanu, pri emu su svi jednako
vani, a za rezultat imaju postmodernistiko preispitivanje prirode glavnog autoriteta
knjievne tvorevine pisca. Don Time smatra da i sama imena dvojice glavnih likova
ukazuju na stav koji Kerijev tekst zauzima prema autorstvu (Thieme, 2002: 111). Nije
neosnovano smatrati da Keri Dekovo prezime pravi na osnovu imenice magsman,
kolokvijalizma koji se u australijskom engleskom javio poetkom devetnaestog veka sa
znaenjem varalica i ovek koji voli da izmilja prie. Ta re, koja se u romanu
nekoliko puta pominje u vezi s Megsom (Carey, 1998: 77, 129, 214), dakle, dovodi u
direktnu vezu prevaranta i pripovedaa na slian nain kao i u romanu Varalica. Outs,

159

Outs se bavi hipnozom ve 1837. godine. Keri ovde na potuje hronologiju Outsovog u odnosu na
Dikensov ivot jer svoj roman smeta u godinu kada je kraljica Viktorija dola na presto. Vreme radnje
Deka Megsa blie je vremenskom okviru Olivera Tvista nego Velikih oekivanja.
180

isto tako, zbog aluzije na Tita Outsa, upuuje na irenje neistina.160 Na ovaj nain se
romanopisac dovodi u vezu s falsifikovanjem dokaza, prianjem izmiljenih pria, a u
Kerijevom romanu jasno je da Tobajas Outs nije ba najpoteniji prema nekoliko likova u
romanu, a sasvim izvesno prisvaja prie iz tuih ivota i izobliava ih u skladu sa svojim
spisateljskim namerama.
Samouki i samoproklamovani kartograf koji e iscrtati mapu zloinakog
uma (Carey, 1998: 90), Outs pie istoriju Megsovog sluaja i prouava ga kao
drugost, alteritet, podvrgnuvi ga hipnozi. Kvazinauni metod ispitivanja zloinakog
uma u Kerijevom romanu uveliko podsea na viktorijansku reenost da prodre u
primitivni um putem metoda kao to je frenologija, izuavanje domorodakih lobanja
kojim se nastojalo nai nauno opravdanje rasne diskriminacije u skladu s Darvinovom
teorijom evolucije. Posle prvih nekoliko seansi Megs shvata da je opljakan, poharan i
da to vie nee trpeti (Carey, 1998: 32).161 Neto kasnije kad proita Outsovu priu o
eni s kanarincima, novinski lanak koji mu je na brzinu doneo pet funti, Megs
povezuje prisvajanje tuih pria sa Outsovom spisateljskom delatnou i, kako u njemu
stasava saznanje da Outs i njegovu priu koristi na isti nain, optuuje ga za krau i
karikaturalno iskrivljavanje istine (Carey, 1998: 226-229). Situacija u kojoj
transportovani robija optuuje uglednog graanina i mladog pisca da je provalnik i
lopov, to i zaplet podrava, svakako predstavlja ironini obrt. No, zanimljivija ironija je
u tome to pisac jednog autorefleksivnog romana, koji svoju temu i narativni modus
duguje drugom romanu, pisanje predstavlja kao krau. Piter Keri interesuje se za mo
koju imaju prie, istinite ili neistinite, kao i za etiku vrednost autora tih pria. Zanimljivi
su Kerijevi komentari o procesu pisanja:

Zamisao da pisac provaljuje u duu svog subjekta i pljaka je bila mi je krajnje

zanimljiva (...) tu je pisac lopov, a lopov postaje pisac (...) Namera mi je bila da

160

Tit Outs (Titus Oates, 1649 1705) bio je anglikanski svetenik koji je 1678. godine izmislio takozvanu
papsku zaveru, navodnu zaveru katolika, mahom pripadnika jezuitskog reda i uglednih plemikih
porodica, s ciljem da se pogubi arls II i na presto dovede Dejms II.
161
...burgled, plundered, and he would not tolerate it.
181

prikaem da postoji istinita pria, a da pisac do kraja nee ispriati tu istinitu

priu. (nav. prem. Hassall, 1998: 201)162

Osim to koristi hipnozu, Outs ljudima manipulie i zahvaljujui svojim

glumakim sposobnostima. Izigravajui doktora Samjuela Spensa, Outs celokupno
domainstvo Persija Bakla stavlja u karantin. Dok je domainstvo zatvoreno, a svi
ukuani zatoeni, umire Baklov batler. Outsova implicitna krivica nikad se ne pominje,
kao ni njegov udeo u smrti enine sestre Lizi. Iz teksta je jasno, meutm, da je pisac
Tobajas Outs i tamniar i ubica, kako u doslovnom tako i u metaforikom smislu.
Nametnuti reim u Baklovoj kui Deka podsea na zatvor, koji je itekako iskusio iz prve
ruke. Osim toga, mo koju Outs ima glumei doktora u Dekovim oima je ista mo koju
Outs demonstrira tokom hipnotizerskih seansi, a obe uloge mogu se uporediti s moi koju
pisac ima nad delom i likovima. U umu Deka Megsa povezuju se sve Outsove uloge i
on izrasta u jednu demonsku figuru.

Ovaj doktor, iskrivljenih crvenih usana i divljih svetlih oiju, izgledao je

neverovatno, smeno, a ipak je postojao, ivot mu je udahnula neka estoka
magija iz srca njegovog tvorca. Ono trzavo piskaralo potpuno se izgubilo. Besni
zloduh zauzeo je njegovo mesto, te je sada ovo stvorenje uhvatilo Dekovu vilicu
svojim suvim etvrtastim rukama i nainilo pokret kao da se sprema gurnuti mu
metalnu spatulu niz grlo. (...) robijaevo srce obuzeo je novi strah crne slutnje u
stomaku da je postao zatoenik nekog tamniara toliko velikih moi da njegov
um ne moe ni da ih pojmi. (Carey, 1998: 146-147)163

Dek Megs je fiziki zastraujua pojava, poput Megvia, ali su postupci

Tobajasa Outsa daleko straniji. Time ih naziva autorskom megalomanijom (Thieme,
162

The notion of the writer raiding, burgling the soul of his subject was really interesting to me (...) where
the writer was a thief and the thief would be a writer (...) I wanted the idea that there was a true story and
that the writer would finally not tell the true story.
163
This doctor, with his twisted red mouth and wild bright eyes, was incredible, ridiculous, and yet he
existed, given life by some violent magic in his creators heart. The jerky little writer thus made invisible.
A glaring demon had taken his place, and this being took Jacks jaw in its dry square hands and made as if
to thrust a metal spatula down his throat. (...) the convicts heart fell pray to a new anxiety a blook-dark
feeling in his gut that he had become the captive of someone whose powers were greater than he had the
wit to ever understand.
182

2002: 114) jer ih je mogue uporediti s megalomanijskim pokuajima Megvia i

gospoice Haviam u Velikim oekivanjima da svoje elje ispune tako to e upravljati
sudbinom drugih ljudi, odnosno imati potpunu vlast nad ivotom i budunou Pipa i
Estele. Pieva vlast nad fiktivnim svetom i likovima u delu uporediva je sa
imperijalnom vlau nad kolonizovanim teritorijama i ljudima, te je u Kerijevom romanu
pisac upravo najgori megaloman. No, i Megs time to pie o svom detinjstvu postaje
Outsov suparnik i, kao i Mersi Larkin koja pria svoju istoriju, alternativna figura pisca
u Kerijevom romanu.
Poto o svojoj prolosti i detinjstvu Megs pripoveda u prvom licu, on preuzima
ulogu koja je data Pipu u Kerijevom pre-tekstu. No, ta pria je u poetku blia Oliveru
Tvistu nego Velikim oekivanjima. Bio je svega tri dana star kad je pronaen ispod
Londonskog mosta, a kada je progovorio pomajka Ma Briten mu je dala ime Megs jer je,
po njenom miljenju, bio prialica (Carey, 1998: 75)164. Sa est godina je poveren
velikom dobrotvoru (Carey, 1998: 92), Sajlasu Smitu, fejginovskom liku koji obuava
deake da budu provalnici i deparoi. Dek Megs je tako postao veti kradljivac srebra
koji je operisao u Kensingtonu. Paralele sa Oliverom Tvistom nisu veoma izraene, ali
su dovoljno uoljive da bi naterale itaoca da uporedi Oliverovu i Dekovu sudbinu. Za
razliku od Olivera, kao i od Pipa, koji se od ubogog siroeta uzdie do uvaenih krugova
londonske gospode, Dek ostaje na dnu drutvene lestvice i na kraju biva transportovan.
No, u jednom vanom aspektu Dek zauzima isto mesto u romanu: poput Pipa, on kazuje
sopstvenu priu, a u toj prii on nije otelovljenje stranog zloinakog uma niti
kolonijalnog alteriteta.
italake simpatije se u Deku Megsu s engleskog gospodina prenose na
australijskog robijaa. Kerijev Megs obdaren je istom onom fizikom impozantnou kao
i Dikensov Megvi, a ne preza ni od nasilja, te u Glosteru ubija oveka. Uprkos tome,
Keri ga ne dehumanizuje. Iako ponekad objektifikovan terminima poput zloinac ili
robija, Megs je u Kerijevom romanu uglavnom oslovljavan s prisnou vlastitog
imena Dek. tavie, Megsova preka narav i estoki temperament pretvoreni su u
pozitivne osobine, u mo i snagu koje mu omoguavaju da ima vlast nad drugima i natera
ih da se povinuju njegovoj volji, pa ak i da im se dopadne. Lakej u Baklovoj kui koji je
164

Glagol mag u australijskom varijetetu engleskog jezika znai priati, brbljati.

183

homoseksualac zadivljen je Dekom, kao i Mersi Larkin. I kao najvei znak pieve
naklonosti, tu je i prilika koja je Megsu pruena da ispria, tanije da zapie svoju priu.
Megsovi zapisi, meutim, specifine su prirode. To je tajni kontra-diskurs u
obliku pisama Henriju Fipsu. Pisma nastaju nou, u tajnosti, u praznoj kui, pri emu
Megs koristi nevidljivo mastilo i pie s desna nalevo. Drugim reima, da bi se zabeleio
subalterni iskaz, neophodno je izvrtanje zapadnih normi pisanja. Povratkom u London
Megs, kao i Megvi, ugroava svoj ivot, jer je u Australiju prognan doivotno. Stoga on
mora ostati nevidljiv, skrivati identitet i pribegavati tajnim vidovima izraavanja. Otud se
Megsov poloaj moe uzeti kao metonim pozicije Kerijevog teksta, kao i kon-tekstova ili
kontra-diskursa uopte. Kerijev prikaz Megsa kako sedi za Fipsovim radnim stolom i
pie uveliko podsea na Kucijevog Petka koji sedi za Foovim radnim stolom i pie
njegovim perom, a neto kasnije kad sa Outsom putuje u Gloster, Megs uzima Outsovo
pero da nastavi svoje pismo Henriju. Tada se moe rei da je Megs preuzeo i ulogu svog
alter ega koji je sam stvorio (Pipa) i ulogu autora koji ga je stvorio (Outsa, odnosno
Dikensa). U kontra-diskursu likovi se oslobaaju sudbine koju im je namenio pisac
kanonskog diskursa. Uz to, da bi proitao Megsova pisma, Henri Fips mora hartiju
premazati limunovim sokom i upotrebiti ogledalo sa srebrnom drkom koje mu je Megs
poslao. Ogledalo je vredno, o emu svedoi peat na drci (u ta je Megs kao kradljivac
srebra vrlo dobro upuen), te Megs kae da e Henri Fips vrednu priu proitati na
drci, ali e u ogledalu proitati sasvim drugu priu, hou rei moju vlastitu (Carey,
1998: 74).165 Moe se rei da Dek Megs na slian nain predstavlja antipodsko ogledalo
u kome se mogu videti do sada nevidljive dimenzije Dikensovog teksta. Subalterno
izranja iz gotskih senki kanonskog teksta da ispria drugu stranu prie (Thieme, 2002:
117).166
U Kerijevom romanu preplie se nekoliko naizgled realistinih tekstova koji ine
metafikcionalnu slagalicu167 (Maack, 2005: 236). Kao prvo, tu je hronoloki i precizno
datiran narativ o dogaajima koji su se desili u Londonu od 15. aprila 1837, kada Megs
stie u London, do 7. maja iste godine, kada Henri Fips pokuava da ubije Megsa. Kao
165

...will read a distinguished story on the mirrors handle (...) will read a different kind of story in the
glass, by which I mean mine own.
166
...a subaltern who emerges from the Gothic shadows of the canonical text to tell another side of the stoy.
167
...metafictional puzzle...
184

drugo, na stranicama Kerijevog romana nalaze se odlomci teksta iz Megsovih pisama

Fipsu koji sadre priu o Londonskom polusvetu kradljivaca kojima je i Megs pripadao.
Pisma su naslee koje Megs eli da pokae Fipsu. Ona sadre priu koju Megs eli da
obelodani, ali i da sakrije, jer, osim to su pisma pisana nevidljivim mastilom i unazad,
Megs od Fipsa trai i da ih posle itanja spali. I naposletku, tu je roman u romanu,
odlomci iz Megsove smrti, romana Tobajasa Outsa koji nastaje na stranicama Kerijevog
romana. Dok Megs zapisuje svoju ivotnu istoriju do trenutka transportacije u Australiju,
Outs smilja svoj roman o zloinakom umu. Keri pomno prikazuje kako Outs
prikuplja grau za roman uzima iz stvarnog ivota. Pomou hipnoze otkriva Megsovu
tajnu, njegovu ivotnu priu, i namerava da je upotrebi u svom romanu. Kreativno
pisanje, tako, postaje kraa i plagijat. Osueni kradljivac postaje pisac, a pisac postaje
kradljivac da bi mogao da pie. Da bi doao do grae, Outs se slui aproprijacijom, koja
je sredstvo da se domogne Megsove prie, kupovinom, jer ponekad plaa ubogim
beskunicima za udne i interesantne prie s londonskih ulica, i asimilovanjem svega to
zapazi u okruenju. Megs je za Outsa riznica pria, neiscrpna kao i sam London.

...ovde se nalazi jedan svet bogat poput samog Londona. Kakav se zagonetni ivot
vodi u mranim uliicama ove jadne due, kakvo ukradeno zlato se krije u
podrumima ispod njegovih trokavih ulica. (Carey, 1998: 90)168

Za roman o Megsu Outs, meutim, ne pribavlja materijal iskljuivo od samog

Megsa. Poto je dnevni list za koji Outs pie svoje skice o ljudima i dogaajima
zatraio da napie lanak o poaru u Bristolu, Outs odlazi u mrtvanicu da se poblie
upozna s posledicama. Upravo tu dobija ideju kako da zavri roman o Megsu.

...ovako e skonati Dek Megs. (...) Tobajaseve pegave oi zurile su u

sagovornika, ali su umesto njega videle ovaj stravini prizor: Dek Megs
zarobljen u kui zahvaenoj vatrom, buktinje plamte svuda oko njega. (...)

168

...here is a world as rich as London itself. What a puzzle of life exists in the dark little lane-ways of this
wretchs soul, what stolen gold lies hidden in the vaults beneath his filthy streets.
185

Okrenuo se i posmatrao uspaniene bube i paukove kako bee preko zapaljenog

poda. Ukazao mu se zavretak romana. (Carey, 1998: 133-134)169

Budui narataji e protagonistu Outsovog romana videti iskljuivo onako kako

ga Outs doivljava dok Megs, u Outsovoj mati, nestaje u plamenu: Dek Megs, ubica
(...). Dek Megs, grdosija, pretnja, otrov. (...) Dek Megs poeo je da poprima oblije po
kojem e ga svet kasnije poznavati. Taj Dek Megs bio je, naravno, izmiljeni lik.
(Carey, 1998: 326)170 Dek Megs je, dakle, roman koji govori o genezi romana i itaocu
prikazuje odlomke iz jedne od verzija prvog poglavlja (kasnije odbaene) ili same prve
reenice romana, kao i beleke za celokupni roman Megsova smrt. Iako Megs kasnije
unitava Outsov rukopis, taj tekst, odnosno njegovi delovi, kao i Megsova pisma poslata
sinu koja nikad ne stiu na eljenu adresu, sastavni su deo knjige koju itamo. Keri time
ukazuje na nain kako se piu prie i na sloene odnose izmeu knjievnih likova i ljudi
kojima su ti likovi nadahnuti.
Narativna slojevitost i borba izmeu stvarnih i fiktivnih pisaca (Dikensa, Kerija,
Outsa i Megsa) nastavlja se do poslednjeg poglavlja u kome na adresu Megsove udovice
stie nekoliko primeraka romana Megsova smrt, koje ona potom poklanja biblioteci
Miel u Sidneju. Godina objavljivanja Outsovog romana, kao i podatak o tome da je
roman prvo izlazio u nastavcima, odgovara nainu i vremenu nastanka Velikih oekivanja
i poput Velikih oekivanja, roman Megsova smrt postaje deo knjievnog naslea nacije
jer e se pohranjen u biblioteci uvati za budue narataje. Nasuprot tome, Megsov
stvarni ivot prikazan u Kerijevom tekstu, ivot uglednog graanina, voljenog mua i
dobrog oca tek treba da postane deo nacionalne knjievnosti i istorije. Prema anrovskim
osobinama istoriografske metafikcije koje navodi Linda Haion, Dek Megs se moe
smatrati prototipom postmodernistikog romana. Pri tome se ne sme izgubiti iz vida da
su kod Kerija postmodernistike strategije uvek obogaene postkolonijalnom
dimenzijom, te se iza svesti o tome da su i istorija i knjievna proza u istoj meri
169

...this was how Jack Maggs would end. (...) Tobiass freckled eyes stared back at his questioner, but he
saw instead this horrifying vision: Jack Maggs trapped inside his burning house, a whirl of fire blazing all
about him. (...) He turned away and watched the disturbed beetles and spiders running away across the
burning floor. He had glimpsed the ending of his book.
170
Jack Maggs, the murderer (...). Jack Maggs flowering, threatening, poisoning. (...) Jack Maggs began to
take the form the world would later know. This Jack Maggs was, of course, a fiction.
186

subjektivne konstrukcije nalazi namera da se diskredituje objektivnost i neprikosnovenost

imperijalne istorije, a da se delovanje unutar konvencija zarad njihove subverzije
primenjuje na tekstove metropolskog kanona.
Metafkcionalne

strategije

sastavni

su

deo

razotkrivanja

(samo)obmana

kolonijalnih ideologija i praksi. One skreu panju na knjievne postupke, i to ne samo

na laganje, kao u Varalici, nego na aproprijaciju i krau. Tobajas Outs kolonizuje
Megsa za potrebe svoje mate, krade Megsovu ivotnu priu za potrebe svog knjievnog
dela. Megs, to jest, Kerijev Megvi, oslobaa se stiska svog tvorca i to u tolikoj meri da
ga vezuje sopstvenim kaiom i preti mu ubistvom. Megs, takoe, uspeva da izbegne smrt
koju su mu namenili Dikens i Outs. Megs se budi iz hipnotikog sna, odnosno iluzije, o
Engleskoj i pie vlastiti scenario u kome naputa dodeljenu mu ulogu. Njegov potisnuti,
subalterni glas osloboen je iz originalnog velikog narativa, ime je Megsu omogueno
da zauzme klasinu poziciju autobiografskog anra i ispria priu o svom ivotu.
Pripovedanje i pisanje se tako u Kerijevom romanu prikazuju kao procesi koji mogu da
obmanu, zarobe, ali i da oslobode. Poput veine postkolonijalnih tekstova, Kerijev
autorefleksivni narativ dovodi u pitanje pouzdanost pisanih tekstova kao zaloga i
otelovljenja

istine.

italac

takoe

postaje

svestan

procesa

pisanja

romana,

transformativnih moi pisanja i sposobnosti tekstova da otkriju ili da sakriju istinu.

Osim interpoliranog narativa o Megsovom detinjstvu i teksta Outsovog romana,
tekst Kerijevog romana obuhvata i paralelnu ivotnu priu, istoriju, Mersi Larkin,
sluavke i ljubavnice Persija Bakla. Za njen lik ne postoji uzor u Velikim oekivanjima,
ali svaki Kerijev italac koji je upoznat s delom australijskog nobelovca Patrika Vajta
setie se novoroeneta po imenu Mersi, koje simbolizuje duhovno sjedinjenje dvoje
glavnih protagonista romana Vos, devojke iz Sidneja, Laure i nemakog istraivaa Vosa.
Siroe Mersi znamenje je Laurinog novog identiteta, koji je stekla nakon iskuenja,
patnje i iskupljenja, a time i novog pravca kojim kree australijski kulturni identitet
iskovan u odnosu ljubavi i mrnje sa Evropom. Budui da je Vajtov roman alegorijski,
vredi sagledati i alegorijsku dimenziju Kerijevog romana, odnosno protumaiti ga kao
nacionalnu alegoriju u kojoj istorija pojedinca i pojedinano iskustvo slue kao alegorija
nacionalne sudbine. Opravdano je smatrati da je Megsova sudbina odbaenog i

187

nevoljenog deteta koje uspeva da prevazie traumu iz detinjstva, oslobodi se iluzija i

stvori novi identitet zapravo alegorijski prikaz sudbine australijske nacije.
Intertekstualna veza izmeu Kerijevog i Vajtovog romana uspostavljena likom
Mersi Larkin moe ostati samo na nivou kritiarskih razmiljanja, dok se, meutim, prvi
znameniti epistolarni roman u engleskoj knjievnosti, Pamela (Pamela, 1740) Samjuela
Riardsona (16891761), pominje eksplicitno u vezi s likom Mersi Larkin. Naime, Persi
Bakl joj uvee ita odlomke iz Pamele, pri emu je ne samo italac, ve i Bakl svestan
slinosti poloaja ovih dvaju devojaka. Posle smrti njenog oca, porodica Mersi Larkin
nala se u oajnikoj situaciji, na rubu egzistencije, a Mersi na rubu prostitucije. Spas je
stigao u liku Persija Bakla koji ju je uzeo za slukinju u svom domainstvu. U tom
svojstvu i sama Mersi se identifikuje s Pamelom.

Ni slukinja ni gospodar nikad nisu razgovarali o tome zato oboje vole ovaj
roman, ali bilo joj je jasno kao dan da bi i ona, poput Pamele, jednog dana mogla
postati gospodarica kue u koju je dola kao sluavka. (Carey, 1998: 151)171

Veza s Riardsonovim romanom jesu i pisma koja piu glavni protagonisti.

Pamelina pisma se pretvaraju u dnevnik u trenucima kada ona nije u mogunosti da ih
alje roditeljima, isto kao to Megsova pisma postaju njegov dnevnik jer nije u
mogunosti da pronae Henrija Fipsa.
Nezaobilazan element Riardsonovog romana je interes za napredovanje na
druvenoj lestvici. U Riardsonovo, kao i u Dikensovo doba, brak je bio jedna od glavnih
romanesknih tema, a neretko je za protagonistkinju otvarao vrata salona vie klase. Za
protagoniste je put do uspeha i sree uglavnom vodio preko nasledstva. Kod Dikensa su
ovi motivi donekle izmenjeni, pa u Oliveru Tvistu sreni kraj usledi kada siroe usvoji
ugledni gospodin Braunlou, a u Velikim oekivanjima drutvena mobilnost menja pravac,
pa se Pipove veze s uglednim drutvom kidaju posle otkrivanja identiteta njegovog
dobrotvora. Tu je vidna i Dikensova drutvena kritika jer se razotkriva istina o tome da
su status i ugled u engleskom drutvu neto to se moe kupiti. Iako se stroga klasna

171

Neither servant nor master ever discussed their attachment to the novel, but it was clear as day to her
that she, like Pamela, might one day be mistress of the house wherein she had been called to serve.
188

hijerarhija nije prenela u australijsko drutvo, ve je naglasak na ravnopravnosti bio

okosnica nastanka australijskih nacionalnih mitova, klasna pitanja su ipak zaokupljala
matu australijskih doseljenika u devetnaestom veku. Osim toga, ono to je Dikensa
inilo primamljivim australijskom itaocu jeste i kritika britanskog krivino-pravnog
sistema, jer je upravo on odgovoran za nastanak kolonije.
No, kao i u sluaju Mersi Larkin, kada se radi o britanskom kaznenom sistemu u
devetnaestom veku, suptilna intertekstualnost u Kerijevom romanu posee za
australijskom knjievnom tradicijom, te se Dek Megs moe dovesti u vezu s Doivotnom
robijom Markusa Klarka. Intertekstualna dimenzija Kerijevog romana tako nadrasta
binarni odnos imperijalnog prema (post)kolonijalnom tekstu. Budui da je Keri svoj
roman vrsto usidrio u australijsku knjievnu tradiciju, izbegao je kritiku, esto
upuivanu na raun kontra-diskurzivne knjievnosti, da svoje postojanje duguje
iskljuivo imperijalnim tekstovima. Klarkov roman najee se navodi u kontekstu osude
kaznenog sistema, meutim, njegov znaaj, posebno u vezi s pitanjem australijskog
identiteta, jeste u tome to se on moe itati i kao prikaz psiholoke borbe unutar
kolonijalnih subjekata izmeu sukobljenih lojalnosti britanskom i australijskom drutvu.
Moda zbog toga Klarkov roman ima dva razliita zavretka. Riard Divajn (Richard
Devine) roen je u aristokratskoj porodici, ali biva razbatinjen i izbaen iz kue poto
njegova majka priznaje muu da Riard nije njegov sin. Tipinog razbatinjenog
aristokratu snalazi, meutim, i gora sudbina kada biva optuen i osuen za ubistvo koje
nije poinio. Pre suenja Riard je promenio ime u Rufus Doz (Rufus Dawes), te sa
novim imenom i novim identitetom biva doivotno transportovan u Australiju. U
Australiji Rufus Doz se osea kao duhovni izgnanik, kao izgubljena osoba koju je Bog
napustio i poredi se s Robinzonom Krusoom (Clarke, 156). U Divajnu/Dozu za prevlast
se bore engleski i australijski identitet, engleski gospodin i rtva sistema. U jednoj verziji
romana, onoj sa srenim krajem, Divajn se vraa u Englesku gde ga ipak eka nasledstvo,
dok u drugoj verziji, s nesrenim krajem, Doz umire u Australiji. U obe verzije, meutim,
Divajn/Doz ostaje privren Engleskoj, ta filijativna veza se nikad ne prekida.
Kako se blii rasplet Kerijevog romana, Dek Megs konano upoznaje Henrija
Fipsa, deaka koji [ga] je odrao u ivotu poslednje dvadeset i etiri godine (Carey,

189

1998: 289),172 kako Megs objanjava Tobajasu Outsu. U Kerijevom romanu Fipsu je
dodeljena minorna uloga, prikazan je kao slabi i nezahvalnik koji se rukovodi iskljuivo
sopstvenim interesima i uivanjem. Jedini put kada se on zapravo pojavljuje na
pozornici jeste u sceni koja je ispripovedana iz perspektve nekoliko fokalizatora i
predstavlja prekretnicu u zapletu Kerijevog romana. To je trenutak kada Fips pokuava
da ubije svog dobrotvora. Dok metak koji je Fips namenio Megsu raznosi prst Mersi
Larkin, raspruju se i sve Megsove iluzije o Fipsu, ali i ubeenje da mu je mesto u
Engleskoj, iji klasni sistem moe pobediti tako to e Henrija Fipsa uiniti svojim
sinom. Stoga se moe rei da Kerijev roman pokazuje kako se Megsov doivljaj i
shvatanje vlastitog identiteta menja. Na poetku romana, Megs sebe doivljava kao
Engleza koji pokuava da uini nemogue da se iz kanjenike kolonije vrati u London,
moj dom, kako ga sam naziva (Carey, 1998: 5). Dok okruenje doivljava Megsa kao
robijaa, prestupnika kojeg se treba bojati, u Kerijevom romanu upravo okruenje
postaje kuno, jer u njemu cveta obmana i izdaja. Niko od likova koji ga okruuju nije
moralno superiorniji od Megsa. Outs je kradljivac, prevarant, manipulator, laov, pa i
ubica. Bakl podstie Fipsa da ubije Megsa, a Fips rado uzima novac svog dobrotvora,
kojeg se gadi, izbegava i naposletku eli da ubije. Megs, meutim, ne prihvata uloge koje
mu nameu Outs, Bakl niti bilo ko drugi. On se vratio kui i identifikuje se sa
Engleskom:

Ja sam prokleti Englez i doao sam da sravnim engleske raune. Neu da

provedem ivot s onom gamadi. U Londonu sam gde mi je i mesto. (Carey, 1998:
128)173
Ja nisam od tog soja. (...) australijskog soja (...) Ja sam Englez. (Carey, 1998:
312-313)174

Do poreenja Engleske i Australije u Kerijevom romanu dolazi tek u zavrnici

romana, na poslednje dve strane. Radnja Deka Megsa deava se u Londonu, to jest u
172

This boy has kept me alive the last twenty-four years.

I am a fucking Englishman, and I have English things to settle. I am not to live my life with all that
vermin. I am here in London where I belong.
174
I am not of that race. (...) The Australian race (...) I am an Englishman.
173

190

imperijalnom centru, kao to je to sluaj i u Velikim oekivanjima, dok kolonija u oba

romana ostaje na maglovitim marginama. U Kerijevom tekstu, sve do poslednje dve
stranice, kolonija je izvor traume za robijaa i u otrom je kontrastu s Engleskom, koju
Megs idealizuje tokom zatoenitva u Novom Junom Velsu. Megsova oseanja prema
Engleskoj i Australiji metaforino su predstavljena opisom kua u Australiji i Engleskoj
(Schmidt-Haberkamp, 2005: 256).

U mestu odakle je Dek Megs nedavno stigao kue su uglavnom napravljene od

drveta. Naprezale su se i jeale u dugim, vrelim noima, ciale pod ekserima,
skupljale se, irile, teglile na spojevima kao da hoe da se raspadnu.
Kua Tobajasa Outsa u ulici Lam Kondvit napravljena je od londonske cigle. Bila
je svee okreena i imala nov nametaj. Sve se u njoj caklilo, bilo jako, sjajno i
vrsto. Bila je to kua koja nikad ne jei u mraku niti zaudara na znoj ili kreozot.
Mirisala je na engleske mirise ulatenu hrastovinu, ugljenu prainu, devonke
jabuke. (Carey, 1998: 45)175

Za razliku od Dikensa, Keri veoma esto ukazuje da brutalnosti kaznenog sistema

i time revidira prikaz kolonijalne istorije koji daje imperijalni centar. Dok ga biuju na
uarenom suncu koje je prilo svee rasekotine po leima, Dek zamilja izduene
zrake blage svetlosti engleskog leta i dom kojem e se jednog dana vratiti (Carey,
1998: 351).176 Budui da Engleska, koja ga je prognala, nikada u Megsovom umu ne
prestaje da bude dom, on ne ume da prepozna i ceni slobodu i potovanje koje moe
uivati u Australiji kao robija koji je poteno odsluio kaznu. Megs uporno nastoji da
bude Englez i da posredno, putem Fipsa, stekne ugled u domovini.
No, velika oekivanja koja je Megs imao od Fipsa su izneverena, kao i oekivanja
koja je imao od domovine. im je stigao u London iznenadio se koliko se njegove
175

In the place Jack Maggs had most recently come form, the houses had been, for the most part, built from
wood. They strained and groaned in the long hot nights, crying out against their nails, contracting,
expanding, tugging at their bindings as if they would pull themselves apart.
Tobias Oatess house in Lambs Conduit Street was built from London brick. It was newly painted, newly
furnished. Everything in it glistened and was strong and bright and solid. This was a house that would
never scream in the dark, nor did it reek of sap or creosote. It smells were English smells polished oak,
coal dust, Devon apples.
176
...under the scalding sun, which burned his flesh as soon as it was mangled (...) the long mellow light of
English summer (...) the home to which he would one day return.
191

fantazije o svetlou okupanoj metropoli razlikuju od bunog i smrdljivog grada u kojem

se tiskaju ljudi na ivici siromatva, a ulice vrve od lopova i zloinaca. Ni ljudi koje je
doao da vidi mu se nimalo ne raduju, pogotovo Fips. Prva osoba koju Megs poseuje u
Londonu je njegova pomajka, nekadanja babica koja je po potrebi vrila abortuse; ona
se simbolino zove Ma Briten i pred Megsom zatvara vrata svoje kue. To je veoma
upeatljiva slika majke Engleske koja odbija svoju decu od sebe. Isti utisak se o
Engleskoj stie i neto kasnije kada se Persi Bakl s tugom prisea kako mu je sestra
transportovana.

Taj dan nikad nisam zaboravio, tako nam Bog pomogao, kad je majka Engleska
tako neto uinila sopstvenom detetu. (Carey, 1998: 97)177

U prii o liavanju, aproprijaciji i osveti, Dek Megs je siroe kojeg je surovo

drutvo izdalo, nainivi od njega prestupnika kojeg je potom kaznilo i prognalo.
Prestupnik se, ipak, vraa u potrazi za domom i zadovoljenjem pravde, pri emu njegova
potraga otkriva mentalnu vezanost za iluzorne predstave o Engleskoj, o vlastitoj
prolosti, porodici i drugim izvorima Megsovog identiteta. Po povratku u London
Megs prolazi kroz buenje iz hipnotikog sna, koji je snana metafora u Kerijevom
romanu. U epigrafu Kerijevog romana govori se o hipnozi, veoma popularnoj
kvazinaunoj metodi u devetnaestom veku. Hipnotizer ima mo da snagom volje svoj
subjekt uvede i izvede iz hipnoze. Suprotno tome, Megs tokom romana shvata da jedino
snagom sopstvene volje moe osloboditi sebe opinjenosti Engleskom, kao i vere u lane
predstave o drutvenoj odgovornosti, porodinoj lojalnosti, pa ak i vezanosti za vlastite
knjievne korene. Postaje jasno da su Megsove predstave o Engleskoj nerealne, te da je
on uhvaen u zamku svog sna o Engleskoj. Megs, siroe iz radnike klase, i budui
Australijanac, se zato moe tumaiti kao rtva ne samo ugnjetavanja kome je izloen u
Engleskoj nego i kao rtva Engleske koju je izmatao u svom umu, rtva zamiljene
zajednice u kojoj se zapravo prepliu neravnopravnost, klasna nepravda i kolonijalna
eksploatacija. Izrabljivanje niih klasa i kolonija umnogome je doprinelo akumuliranju

177

I never did forget that day, God help us all, that Mother England would do such a thing to one of her
own.
192

bogatstva i ivotu bogatih slojeva u Engleskoj, to pokazuje Fipsov primer, ali i Baklovo
nagovaranje Fipsa da ubije Megsa i nasledi njegovu imovinu ili da ga prijavi vlastima, u
kom sluaju e Megsova imovina biti oduzeta i pripasti dravi. Megs se postepeno budi
iz tog varljivog sna i fantazija o Engleskoj i uspeva da sagleda runo lice stvarnog
Londona koji ga je gurnuo u svet kriminala, a zatim zbog toga kaznio. Ideja o naciji koja
je izdala svoju decu izraena je i injenicom da su i Megs i Fips i Outs siroad.
Kao to istie Hasal (Hassall, 1998: 204-205), Megsovo razoaranje u dom i
majku Englesku dovodi Kerijev roman u vezu sa australijskim romanima s poetka
dvadesetog veka koji odmeravaju vrednosti Engleske i Australije i belee poraavajua
iskustva onih koji se vrate u domovinu. Tu temu najupeatljivije obrauje trilogija
Sudbina Riarda Mahonija (The Fortunes of Richard Mahony, 1930) autorke Henri
Handel Riardson.178 Radnja se deava sredinom devetnaestog veka kada se protagonista
vraa kui u Englesku, gde ga, meutim, doekuju kriminal, provincijalizam i
uskogrudost. U poslednjem delu Mahoni se vraa u Australiju, gde i umire, a roman se
zavrava u kritiarskoj literaturi veoma esto navoenom reenicom.

Bogato i blagonaklono tlo zemlje koju je izabrao prihvatilo je njegovo smrtno telo
onako kako sama zemlja nikada nije uspela da usvoji njegov hiroviti, nestalni
duh. (Richardson, Ultima Thule)179

London u koji se Megs vraa posle dvadeset i pet godina provedenih u Australiji
mrano je i prljavo mesto u kome cvetaju najrazliitiji oblici kriminala. Godine koje je
proveo u Australiji toliko su ga izmenile da Megs vie ne moe da ivi u Engleskoj, a
Australiju doivljava kao utoite gde moe mirno da ivi. Drugim reima, I sam Dek
na kraju postaje Australijanac, a ne Englez, jer je shvatio da je australijska kultura
otvorenija, velikodunija i se jednako odnosi prema svima (Hassall, 1998: 205).180
Susret s Fipsom za Megsa je otrenjenje, trenutak kad se konano oslobaa sna o
viktorijanskom gospodinu. Megsu se ne prua prilika da upozna gospodina kojeg je
178

Trilogiju ine romani Australia Felix (1917), The Way Home (1925) i Ultima Thule (1929).
The rich and kindly earth of his adopted country absorbed his perishable body, as the country itself had
never conrived to make its own, his wayward, vagrant spirit.
180
Jack himself is finally transformed from an Englishman into an Australian, opting for the more open,
generous and egalitarian Australian culture he has come to recognise.
179

193

stvorio. U njegovom seanju ivi etvorogodinji deak, a minijaturni portret koji mu je

Fips poslao u stvari prikazuje Dorda IV u graanskoj odei, to je reprodukcija
portreta koji je naslikao Riard Kozvej (Carey, 1998: 262).181 Kada Fips dolazi da ga
ubije, zbog odsjaja vatre Megs ga vidi kao utvaru (Carey, 1998: 323)182, upravo onog
Fantoma koji ga proganja i mui ve dugo godina. Utvara nosi istu uniformu kao i vojnik
iz pedeset i sedmog puka koji je Megsu u Moreton beju zadao stotinu udaraca biem po
leima. Tu uniformu sada nosi njegov sin Fips. Fips tako postaje kraljev vojnik i
predstavlja instituciju koja je prognala Megsa i oduzela mu pravo da ivi u Engleskoj.
Megs se tada oslobaa iluzija, idilinog sna o Engleskoj i varljivom engleskom
gospodinu. U Outsovom romanu Megs umire u poaru u Londonu, dok u Kerijevom
romanu on umire mnogo godina kasnije u Australiji, okruen lanovima svoje
mnogobrojne porodice.
Megs, meutim, ne dobija priliku da proita Outsov roman. Outs prekida pisanje
romana nakon smrti voljene svastike, tako da roman biva objavljen tek tri godine posle
Megsove smrti. Outsov roman istie poimanje Engleske kao voljene domovine dok
istovremeno objektifikuje protagonistu kao ubicu, to su izraeni elementi Dikensovog
teksta i narativne strategije koje Keri, kao i njegov protagonista, nakon ispitivanja
odbacuje. Prvi pasus Outsovog romana inkorporiran u Kerijev roman govori o Megsu i
drugim osuenicima koji eznu za majkom Engleskom.

Meu osuenicima mnogi nisu mogli da podnesu munu misao o tome da su

proterani, te su poludeli na putovanju. Jeste da su bili grenici, ali u srcima su
bili engleski grenici. Bilo da su otrgnuti od sela ili iz zagnojenog srca Velikog
ira, nisu mogli da se pomire s tim da nikad vie nee videti svoju voljenu
domovinu.
M nee poludeti, ali samo zato to je bio vrsto ubeen da e se, bez obzira
kakvu kaznu izrekao sudija Denman, opet koraati po zelenom i prijatnom
engleskom tlu. (Carey, 1998: 253)183
181

...George IV dressed as a commoner...a copy of Richard Cosways portrait.

...spectral figure...
183
Many of Ms companions could not stand the torture of banishment, and went mad on the voyage out.
Sinners they may have been, but English sinners at their hearts. Whether plucked from village or the
182

194

Odnos izmeu Megsa i Outsa nalazi se u sreditu Kerijevog ispitivanja

kolonijalne, porodine i knjievne odgovornosti. Vudkok (Woodcock, 2003: 135) smatra
da je Megs Outsov alter ego, doppelgnger, i navodi niz paralela izmeu ova dva lika. I
Megs i Outs su siroad, koja stoga imaju jaku elju da svojoj deci stvore udoban dom.
Poto im je u detinjstvu uskraena ljubav, obojica za tom ljubavlju tragaju celi ivot. I
Megs i Outs skrivaju tajne iz prolosti i obojica su prola kroz istu traginu situaciju
gubitka voljene osobe usled abortusa. Paralele kulminiraju trenutkom kad Outs postaje
kradljivac Megsove ivotne istorije i sauesnik u ubistvu. Ipak, ne sme se zaboraviti da je
Outs pisac koji eli da zarobi Megsa u svoj roman, ali da se suoava s pobunom lika
koji je kolonizovao. Megs uspeva da potvrdi svoj autentini i autonomni identitet, ime
se do kraja romana menja odnos moi izmeu ova dva lika.
Srean kraj Kerijevog romana ostvaren je putem odnosa Deka Megsa i Mersi
Larkin, ene kojoj je ivot, kao i Megsu, naneo teke udarce, ali koja e Megsu pomoi
da napusti iluzije i pomiri se sa svojim australijskim identitetom. Prihvativi savet Mersi
Larkin da mu je mesto u Australiji pored svoje prave dece (Carey, 1998: 312),184 Megs,
poto je sin pokuao da ga ubije, isto vee naputa London i zajedno s Mersi Larkin
odlazi u Australiju, gde se venavaju i uz Megsova dva prava sina dobijaju jo petoro
dece i postaju roditelji tog roda (Carey, 1998: 327).185 Megs ovim inom preuzima
odgovornost prema svojoj pravoj porodici, odnosno dec, u Australiji. Takav kraj
uskraen je Henriju Fipsu i Tobajasu Outsu. Sudei po ostatku ivota koji provodi u
Australiji, moglo bi se rei da je Megs Kerijev Mikober vie nego Megvi, jer postaje
stub drutva u novom gradiu Vingamu (Carey, 1998: 327),186 gde ga dva puta biraju
za predsednika optine i predsednika kriket kluba. U Velikim oekivanimja Pip je bio taj
koji ui, razvija se i napreduje, a u Kerijevom romau to je Dek Megs. Mersi je takoe

festering heart of the great Wen, they could not bear the prospect of never more seeing their beloved
Motherland.
M would not go mad, but only because he carried with him the strong conviction that he would, no matter
what Judge Denman read to him, walk once more in Englands green and pleasant land.
The great Wen je naziv za London.
184
...real children...
185
...that race...
186
...new town of Wingham...
195

potovana u lokalnoj zajednici kao gospodarica velike kue (Carey, 1998: 328).187 U
Londonu Dek Megs je mogao da bude samo zloinac, a Mersi Larkin prostitutka i
ljubavnica. Zajednica u Vingamu ih, meutim, spremno prihvata i ceni njihovu
fundamentalnu ljudskost.188 Upravo se u uspenoj sudbini lika Mersi Larkin, koji ne
postoji u Dikensovom originalu, najodlunije i najvidnije potvruje autonomija
australijskog teksta, identiteta i istorije.
Keri upotrebljava vie od jednog Dikensovog, kao i druge pre-tekstove i time
problematizuje pojam jedinstvenog (imperijalnog) uticaja na (postkolonijalno) knjievno
delo. Uz to, Dek Megs, ipak, kri sopstvenu knjievnu teritoriju, time to obre
kontinuirani filijativni odnos sa domovinom dominantan u Doivotnoj robiji. Skoro
celukupna radnja Deka Megsa deava se u Londonu devetnaestog veka, ali Kerijev
roman je u potpunosti prepoznatljivo australijski po stavu i pogledu na svet, te je sasvim
primereno to se tekst zavrava u Australiji, gde Deka i Mersi eka napredak i srea u
okruenju gde ne moraju da skrivaju svoj identitet. Ispunjenje oekivanja smeteno je u
Australiju. Megsov povratak u drutvo koje ga je nateralo na kriminal, a o kome je gajio
romantine predstave dok je bio u udaljenoj koloniji, omoguava mu da prepozna i ceni
slobodu koja mu nudi drutveni poredak njegovog biveg zatvora, koji se od kaznene
kolonije poeo transformisati u slobodnu zemlju. Dek Megs je esti Kerijev roman, ali
tek drugi sa srenim krajem.189 Optimistini zavretak svedoi o Kerijevom tumaenju,
odnosno bolje je rei reinerpretaciji poetaka australijskog drutva koja odbacuje oaj
zbog prolosti, a prihvata nadu u budunost.
Ako su Velika oekivanja napisana iz perspektive kolonizatora, onda u Deku
Megsu Keri gromoglasno otpisuje. Keri je kolonizovao knjievni prostor Dikensovog
romana putem aproprijacije njegovih likova koje, zatim, koristi za ciljeve razliite od

187

...grand mansion...
Dek Megs bi se u tom pogledu mogao povezati s kolonijalnim pustolovnim romanom poput Oruane
pljake (Robbery under Arms, 1888) Rolfa Boldervuda (Rolf Bolderwood). Protagonista ovog romana, Dik
Marston (Dick Marston), vezan lancima u tamnici dok eka izvrenje smrtne kazne na koju je osuen zbog
razbojnitva, kazuje priu o svom uzbudljivom ivotu sve do trenutka kada mu u posledjem asu stie
pomilovanje. Narednih dvanaest godina Marston provodi u zatvoru, a nakon izlaska na slobodu eni se
ljubavlju iz detinjstva po imenu Grejsi Storfild (Gracey Storefield). Boldervudov roman zavrava se
izjavom da bilo gde u Australiji, poto ovek pokae da se odrekao nepotenih radnji i ozbiljno namerava
da u budunosti vodi poten ivot, ljudi e mu izai u susret, naroito ako je oenjen enom kao to je
Grejsi.
189
Optimistini zavretak pre Deka Megsa ima jo samo Kerijev prvi roman, Blaenstvo.
188

196

onih koje je Dikens imao na umu (Bradley, 1997: 661).190 Nedovoljno je, meutim,
Kerijev roman iitavati iskljuivo u okvirima paradigme otpisivanja engleskoj
knjievno-kulturnoj tradiciji. Ugledanje na Velika oekivanja potvruje da je engleski
uticaj deo australijske kulturne batine, ali je u Deku Megsu oigledno da se
intertekstualnost protee dalje od postkolonijalne, odnosno imperijalne veze izmeu
dvaju tradicija. Budui da je Kerijev roman vrsto ukorenjen i u australijskoj knjievnoj
tradiciji, s jedne strane postaje jasno da osvrtanje i ugledanje na domovinu suava vidike,
a s druge strane se istie da i Australija ima vlastiti knjievni kanon vredan panje i
ugledanja. Dek Megs preinauje Velika oekivanja u australijski narativ i time obre
odnos izmeu originalnog teksta i nastavka na kojem se zasniva strategija otpisivanja
imperijalnom kanonu.
Kerijev roman je revizija koja se slui aproprijacijom lingvistikih, stilskih i
tematskih osobina narativa koji mu slui kao uzor s ciljem da u taj narativ ubaci
kolonijalno iskustvo i da podrije koncept originalnog teksta. Dek Megs je veoma jasan
primer paradigme otpisivanja, to jest uzvraanja pisanjem, ali Kerijev roman istovremeno
preispituje osnovne postavke na kojima ta paradigma poiva, posebno poimanje po kome
snaga postkolonijalnog teksta poiva na vezi s engleskim tekstom. Takoe se naruava
binarni odnos imperijalnog i postkolonijalnog teksta time to Keri svoj roman povezuje i
s autralijskom knjievnom tradicijom i na poslednjim stranicama romana prikazuje novo,
mlado australijsko drutvo osloboeno kolonijalnih stega.

190

Carey has colonized the fictional space of Dickenss novel by appropriating his characters and then
using them for quite different ends from those Dickens might have envisaged.
197

6. ISTINITA PRIA O KELIJEVOJ BANDI APROPRIJACIJA VLASTITE

ISTORIJE

Istinita pria o Kelijevoj bandi je drugi po redu istorijski roman za koji je Piter
Keri dobio nagradu Buker. To moe biti pokazatelj izrazitog interesovanja Bukerovog
strunog irija za revizionistiki pristup istoriji karakteristian za postkolonijalne pisce.
U vezi s tim znaajan je podatak da vie od polovine romana koji su do sada dobili
nagradu istrauje prevashodno aspekte kolonijalne istorije ili prikazuje seanja koja
protivree zvaninim istorijskim zapisima (nav. prem. Lamb, 2005: 23).191 To to je
Piter Keri dvostruki dobitnik Bukera, za dva istorijska romana, isto tako moe znaiti da
se za alternativna vienja istorije moe nai mesto u okvirima britanskog vienja
imperijalistike istorije isto kao i u okvirima populistikih ideja postkolonijalne nacije.
U prethodnom romanu Dek Megs opravdava sebe pred sinom kojeg eli da
usvoji, a u Istinitoj prii o Kelijevoj bandi Ned Keli nastoji da objasni svoj ivot erki
koju nikad nije video. Oba ova istorijska romana bave se obrascima odbaenosti i
neprilagoenosti, prestupnitvom i naputenom decom. U njima su ponovo ispriane
prie marginalizovanih likova koje je drutvo odbacilo, fiktivnih u Deku Megsu,
istorijskih u Istinitoj prii o Kelijevoj bandi. Keri nanovo stvara i osmilja glasove tih
likova da bi se upleo u postojee tekstove i iznova ih napisao. U romanu koji govori o
Nedu Keliju, jednom od najnepokornijih sinova Australije, istorija je preispisana kao
knjievna proza, ali na veoma upeatljiv i ubedljiv nain. Polazna taka ovog romana je
istorija, a poreenjem romana sa onim to je poznato o ivotu Neda Kelija otvara se
pitanje stepena do

kojeg je

mogue istorijske

zapise smatrati

pouzdanim.

Postmodernistiko i postkolonijalno brisanje granica izmeu injenica i fikcije,

stvarnosti i mate, istine i lai sa stanovita tumaenja kulture znai da je sada sve
podlono ponovnoj upotrebi, prevrednovanju, ponovljenom ispitivanju, sagledavanju iz
drugih uglova. To je osobito tano za zemlju kao to je Australija, koja jo uvek
pokuava da izae na kraj sa svojom istorijom i jo uvek nastoji da prevazie neka
neugodna pitanja o poreklu i nacionalnom identitetu.

191

More than half of the prizewinning novels to date investigate aspects of primarily colonial history or
present a counter-memory to the official historical record.
198

Roman Istinita pria o Kelijevoj bandi zasniva se na pedeset i est strana

dugakom pismu koje je Ned Keli, najpoznatiji razbojnik Australije, pokuao da objavi
kada je njegova banda 1879. godine opljakala banku u mestu Derilderi.192 Usmerivi
svoje kreativne snage na ivotopis jedne toliko poznate linosti, Keri se upustio u veoma
opasan poduhvat jer opte poznata pria ostavlja malo mesta za originalni doprinos koji
ne bi ugrozio samu priu ili mesto koje ona zauzima u nacionalnoj istoriji. Objavljene su
brojne biografije ovog siromanog razbojnika, poreklom iz Irske, koji je pljakao banke,
novac delio siromanom narodu, titio slabe, nikada nije naudio enama i deci, a ustrelio
je mnogo policajaca. Najvie je, meutim, ostao upamen po oklopu koji je napravio od
starog gvoa sa lemom nalik na kantu na glavi. Keli, po optem miljenju, predstavlja
duh anglokeltske Australije. Iako je bio rtva okrutnih ivotnih okolnosti, uspeo je da se
uzdigne i pokae nepokolebljivu hrabrost, otroumnost, snalaljivost i, nadasve,
ovenost. Australijanci zbog toga u njemu vide otelotvorenje borbe protiv ugnjetavanja,
nepravde i siromatva.
Keri neposredno pristupa zadatku preispisivanja Kelijeve ivotne prie, te
naracija tee hronoloki u prvom licu i sa znatnom verodostojnou sledi stvarne
dogaaje od hapenja Kelijevog oca zbog krae junice 1865. godine preko egrtovanja
kod razbojnika Harija Pauera sve do kasnijih problema sa zakonom. Pria tee sve do
stravine i detaljno zabeleene scene koja se odigrala ispred hotela u Glenrovanu 1880.
godine, kada je osujeen plan Kelijeve bande da izbaci iz ina voz pun policajaca. Ned, u
svom oklopu, ulee u kiu metaka udarajui se pitoljem po grudnom delu oklopa sve
dok ga policajci nisu oborili pogodivi ga u noge. Ipak, Keri sebi doputa tri autorske
intervencije. Kao prvo, da je Keli u poslednje dve godine ivota pisao neku vrstu
memoara namenjenih erki, te da su ti zapisi sauvani u obliku trinaest paketa
napunjenih papirima sa magareim uima, od kojih je svaka stranica ispisna rukopisom
Neda Kelija lino (Keri, 2004: 12). Ti paketi, odnosno stranice, ine roman. Kao
drugo, da je Keli bio u vezi sa Meri Hieran, koja mu je rodila erku. Trea autorska

192

Pismo iz Derilderija dato je u Prilogu 2, str. 258.

199

intervencija jeste glas koji Keri daje Nedu. Taj glas je najupeatljivija karakteristika
romana i ujedno najtei zadatak za prevodioca.193
Susret s Kelijevim glasom iz prolosti je trenutak u kome je i zapoelo Kerijevo
interesovanje za ivot uvenog razbojnika. Prvi put je proitao Kelijevo pismo sredinom
ezdesetih godina dvadesetog veka i ocenio ga kao izuzetno svedoanstvo, estoki glas
oveka koji pie da objasni svoj ivot, da spasi svoj ivot, i svoj ugled (McCrum,
Reawakening Ned, par. 17)194:

Kada je dolo vreme da piem roman, ni na trenutak se nisam dvoumio odakle da

ponem. Upravo me je Kelijev jezik privukao ovoj prii. U tim neobinim
reenicama nalazio se DNK mog lika. Ugledao sam se na to pismo, ali nisam
pokuao da parodiram Kelijev stil. Ono to sam na kraju napisao izraslo je ne samo
iz Kelijevog pisma, ve i iz prvih 10 godina ivota koje sam proveo u varoici
Bakus Mar. Poznavao sam ljude koji su manje-vie govorili kao Ned u mom
romanu. Mogao sam da se ubacim u taj glas kao u staru, dobro znanu cipelu.
(McCrum, Reawakening Ned, par. 20)195

Pripovedaki glas u romanu je kreativni spoj izvornog Kelijevog jezika, neukog

ali inteligentnog, duhovitog a potom ljutitog (McCrum, Reawakening Ned, par.
18)196, i Kerijeve umetnike tvorevine. Neuki pripovedaki glas nesumnjivo pred
autora postavlja niz potekoa, stvara izvesna ogranienja u pogledu izbora rei i suava
kognitivni prostor. No, Keri kae da mu to uopte nije bila oteavajua okolnost jer je
oduvek eleo da govor neobrazovanih uini poetinim, da siromane obdari bogatim
glasom (McCrum, Reawakening Ned, par. 34). Jezik kojim obdaruje Kelija je
193

Deo koji se bavi analizom Kelijevog jezika objavljen je kao ogled: Karanfilovi, Nataa Biljana
Radi-Bojani. Jezik i karakterizacija: knjievno trbuhozborenje u Istinitoj prii o Kelijevoj bandi.
Godinjak Filozofskog fakulteta u Novom Sadu 32 (2007): 739-752.
194
an extraordinary document, the passionate voice of a man who is writing to explain his life, save his
life, his reputation
195
When the time came for me to write the book, I never doubted how I should begin the job. For it was
Kelly's language that drew me to this story. In those eccentric sentences was my character's DNA. I found
the letter reproduced but I did not attempt to parody Kelly's style. What I finally wrote grew not just from
the Jerilderie Letter but my first 10 years of life which I spent in the very small country town of Bacchus
Marsh. I once knew people who spoke more or less like Ned does in my novel. I could inhabit this voice
like an old, familiar shoe.
196
uneducated but intelligent, funny and then angry
200

jednostavan, neposredan, kolokvijalan, duhovit, iz obzira prema itaocu (erki) lien

prostota i protkan poezijom. Jezik ne samo da oblikuje i gradi Kelijev lik u ulozi
pripovedaa i protagoniste ve je i sredstvo koje Keri svesno bira da prikae drutvenoistorijske prilike koje su u devetnaestom veku vladale u ruralnim oblastima Australije.
Taj jezik je obeleje obespravljenog sloja siromanih irskih doseljenika s kraja
devetnaestog veka, a s obzirom na drutveno-istorijske okolnosti pod kojima se
Australija formirala kao kanjenika kolonija, takav jezik se javlja i kao obeleje
prestupnika. U govoru se oituje razlika izmeu onih na vlasti, lanova korumpiranog
drutvenog sistema i obinih ljudi, rtava sistema. Pored toga, jezik neukih u ovom
romanu izabran je kao retoriko sredstvo monije od jezika istoriara i biografa,
podesnije da se njime prenesu teke prilike koje su vladale u Australiji toga doba. Stoga
ovaj roman ne svedoi samo o Kerijevoj inventivnosti na polju forme ve pokazuje
njegovo nastojanje da nanovo ispisuje stranice australijske istorije u postkolonijalnom
maniru. Komunikativna mo jezika, naroita njegov emocionalni naboj, od kljunog je
znaaja u ovoj fikcionalizovanoj autobiografiji prestupnika koji pokuava da objasni svoj
ivot i opravda svoje postupke kako pred erkom, tako i pred drutvom.
Kelijeve biografije prikazuju ga kao izuzetnog pojedinca od kojeg je nepravda
napravila ogorenog oveka spremnog da prekri zakon. Postupkom knjievnog
trbuhozborstva, Keri ovom izuzetnom oveku daruje glas koji legendarnog junaka
transformie u bie od krvi i mesa, u oveka s kojim italac moe da uspostavi vezu, a ne
da ga doivljava iskljuivo kao junaka ili antijunaka. Prema Kerijevim reima:

Pria o Keliju je kao veliko, mrano platno na kojem s vremena na vreme

bljesnu prizori estine i nasilja. Svuda oko njih su mrane dubine nepoznatih
dogaaja i oseanja. Mi Australijanci jo nismo ni poeli da zamiljamo
emocionalni ivot znaajnih likova nae istorije (McCrum, Reawakening Ned,
par. 11).197

197

The Kelly story is like a great, dark plain on which, here and there, passionate or violent scenes are
played. All around these bright scenes are black seas of unseen incident and unknown feeling. We
Australians had not even begun to imagine the emotional life of the characters in our great story.
201

Prikaz lien emocija mogao bi Kelijev lik preinaiti u aradu s kantama na glavi
i varnicama kakva se mogla videti na otvaranju Olimpijskih igara u Sidneju (Fictions
Great Outlaw, par. 1). U Istinitoj prii Ned pripoveda svoju priu, ali je isto tako smeta
i u okvire drutvene istorije, te Nedovim insistiranjem na istinitosti Keri nastoji da stane
na put iskrivljenom vienju istorije. Takoe nastoji da premosti jaz izmeu Neda i
dananjih Australijanaca koji su svojim tumaenjima i konstrukcijama Kelijevog lika
stvorili brojni istoriari i biografi. U svom prvom romanu, Blaenstvo, Keri preispituje
mehanizam mitotvorstva, koji se, kako roman pokazuje, sastoji u ponavljanju i
prepriavanju tuih originalnih pria. Svaki novi pripoveda iznova konstruie i
prilagoava prie potrebama i zahtevima zajednice. Poetna namera i znaenje se, u toku
procesa, obino izvitopere ili postanu nejasni, pa ak i potpuno izgube. Samo najvetiji
pripovedai uspevaju da zadre izvornu emocionalnu snagu prie. U Istinitoj prii, Ned
pripoveda sopstvenu priu jezikom koji, osim sporadinih taaka, skoro da ne poznaje
interpunkciju, pa se na itaoca izliva neposrednou govorenog jezika. Nedov glas
zaklinje se na vernost istini: ova je pria namenjena tebi i u njoj nee biti ni jedne lai ni
neistine dabokda goreo u paklu ako sve nije istina (Keri, 2004: 15). Ovaj otvoreni i
transparentni jezik vodi itaoca pravo do srca glavnog lika. Iako je Kerijev jezik
ogranien time to je izabrao Kelija za pripovedaa, upravo time se u prvi plan stavljaju
Kelijeve perceptivne moi, a one svedoe da je Keli pronicljiv komentator ljudi i
dogaaja sposoban za veoma duboke i otroumne uvide. Kada, na primer, prepriava
prvu pljaku u kojoj je uestvovao kao mladi pomonik razbojnika Harija Pauera,
oigledno je da Keli ima irinu shvatanja koja obuhvata prolost, sadanjost i blisku
budunost:

Bilo mi je samo 14 god. i brija jo nije ni dodirnuo moje nausnice al dok sam
jaho za Harijem u lakom galopu i moji depovi bili prepuni staklenih kuglica znao
sam da napredujem punom parom oveku kakav u kasnije postati. (...) Nas
dvojica smo bili Prolost & Budunost bili smo Nevinost & Vremenost koji
naporno jau do Vitfilda gde smo oslobodili jednog siromanog farmera od jedne
vree zobi. (Keri, 2004: 105)

202

Keli je svestan toga da mu je ovaj prvi prestup odredio dalji ivotni put, to se
uskoro i potvruje kada uestvuje u jo jednoj pljaki. Budui da se u tom trenutku nalazi
u ulozi sveznajueg pripovedaa, Kelijeve rei takoe nagovetavaju predstojee
dogaaje. Prolost & Budunost koje jau rame uz rame oznaavaju Harijeve sitne
pljake koje e uskoro postati stvar prolosti i Kelijevu buduu slavu steenu pljakom
banke u Derilderiju. Njih dvojica su isto tako i Nevinost & Vremenost, ime se
ukazuje na Nedovu mladost, njegovu nevinost koju Vremenost uvodi u svet
iskustva.
Ulanane klauze198 su najistaknutija osobina Kelijevog jezika, a zasnivaju se na
sauvanim zapisima istorijskog Neda Kelija. Njihov efekat u romanu je ponekad toliki da
je nemogue u Kelijevom glasu ne osetiti Kerijevu autorsku vetinu. Jedan takav primer
je kada razjareni policajac eli da povredi Nedovu majku time to e deci ispriati o
zloinu koji je njihov otac poinio u Irskoj:

Narednik O'Nil se tako zano priajui ovu priu da mu je glas postajao sve glasniji
i reko je da su gazdina deca vritala i molila za milost ali su zaverenici zapalili
njihovu kuu a one koji su uspeli da pobegnu napolje iz zapaljene kue doekivali
i dokrajivali pijucima i majke s bebama u naruju Narednik nas nije potedeo ni
jednog detalja mi smo deca sluali s otvorenim ustima ne samo zbok stravinosti
zloina nego i to nam je isprio o hapenju krivaca i kukaviluku tog Izvesnog
oveka koji ih je sve izdo sve koje je uvuko u zaveru. (Keri, 2004: 21-22)

Poto nema znakova interpunkcije da usmere i kontroliu itanje, primorani smo da

itamo bez daha dok ne stignemo do take. Dinamika opisanog dogaaja, brzina
deavanja, nered i jeza obruavaju se na itaoca s istom neposrednou kao i uas koji
obuzima decu dok sluaju policajca. Na taj nain se policajevo kazivanje, njegovo
ponaanje i oseanja koja oni bude u deci, stapaju i u itaoevom umu stvaraju efekat
istovremenih deavanja. Osim toga, pria koju narednik kazuje deci o prolosti njihovog
oca daje pristrasno vienje i interpretaciju dogaaja, te se Kelijevo pripovedanje moe

198

Termin dat po Savi (1993: 95).

203

smatrati alternativnom istorijom iji je cilj, slino kao u Deku Megsu, da protivrei
prihvaenim verzijama.
U ulananim klauzama skoro je nemogue razluiti uzrok od posledice, kao to se
vidi iz reenice koja nas uvodi u priu o tome kako je Ned zaklao junicu bogatog komije
stoara:

Zemlja u Ejvenelu bila je v. dobra ali bila je sua i tu nije raalo nita sem bede a
ja sam bijo najstariji sin i mislijo sam da je vreme da zasluim svoje mesto. (Keri,
2004: 34)

Ova reenica iznosi neprijatnu istinu o uslovima ivota i rada sitnih

zemljoposednika u Australiji. ak i na plodnom komadu zemlje, surova klima je stalno
pretila da uniti useve, to je za zemljoradnike i njihove porodice znailo siromatvo i
glad. Bogati stoari, s druge strane, zaposeli su, i to ne uvek zakonski, velike povrine
plodne zemlje i na njoj napasali stoku. Za Neda i njegovu porodicu, kao i za mnoge
druge porodice bivih osuenika, ivot u neimatini znaio je ivot na ivici zakona.
Stalno su bili sumnjivi, policija ih je, sledei logiku siromah = lopov, neprestano drala
na oku, a oni bi na kraju iz nude ponovo prekrili zakon da bi nahranili svoju porodicu.
Mali Ned, u elji da olaka teret svojih roditelja, koji su morali da hrane svoju
mnogobrojnu decu, i zaslui svoje mesto pribegava krai zbog koje e njegov otac
zavriti u zatvoru.
Jo jedna osobina ulananih klauza jeste da stvaraju kumulativni efekat itavog
niza razliitih dogaaja i okolnosti koji u kljunom trenutku dostiu vrhunac. Jedan od
primera jeste kada otac kanjava Neda zato to je ubio junicu. Nain na koji Ned
formulie ovaj dogaaj, gde stavlja taku da razdvoji dogaaje, ili isputa taku, otkriva
sloenost oeve motivacije; batine koje Ned dobija, kako shvata italac, nisu izazvane
samo deakovom neposlunou:

Raznosijo je buter po engleskim kuama i to je bijo poso zbok kog je uvek bijo
besan i kad mu je Eni pokazala ubijenu junicu odro mi je kou svojim opasaem
od ega jo uvek nosim beleg na nozi. (Keri, 2004: 36)
204

Ova reenica objedinjuje okolnosti pod kojima je Ned odrastao u celinu vrsto
povezanih uticaja koji su uobliili njegovo detinjstvo: posao koji otac mrzi i smatra
poniavajuim, pripadnost najniim slojevima drutva, antagonizam izmeu Engleza koji
su uvaeni lanovi drutva i Iraca koje pritiska osuenika prolost, i kako nematina,
bespomonost i ponienje unitavaju ovenost i donose jad i bedu porodicama u kojima
nezadovoljni oevi daju sebi oduka kanjavanjem dece. Vrhunac, meutim, nije kazna
ve oiljak koji Ned jo uvek nosi. On upuuje na epigraf koji je Keri preuzeo od
Foknera: Prolost nije mrtva. Ona ak nije ni prola. Prolost, lina ili nacionalna, deo
je sadanjosti, a moe ak biti i najava budunosti. S obzirom na to da mu je otac irski
osuenik, a majina porodica nita manje poznata po neposlunosti i nezakonitim
radnjama, Ned je od roenja obeleen kao potencijalni prestupnik. Nematina,
korumpirane institucije vlasti, nepravda i maltretiranje kojima su Kelijevi stalno izloeni
samo ubrzavaju deakovo prihvatanje identiteta koji je, u neku ruku, porodino naslee.
Sva Nedova nastojanja da vodi miran i poten ivot, bilo da radi na porodinom imanju
ili u pilani, zavravaju se neuspehom. Identitet prestupnika ga u stopu prati i manifestuje
se ili u obliku neosnovanih optubi ili time to drugi od njega uvek oekuju najgore, sve
dok ga Ned naposletku ne usvoji. Navedena reenica, stoga, nije samo hronoloki prikaz
dogaaja koji su se zbili toga dana ve iskazuje i mranu prolost porodice Keli, njihovu
nasigurnu sadanjost i loe izglede u budunosti.
Kelijev jezik odlikuje se i slikovitou, koja je u funkciji karakterizacije i, uz to,
omoguava metaforika i simbolika tumaenja Kelijevog jednostavnog i neposrednog
jezika. Ned se prisea kako ga je majka kada je imao svega tri godine povela u policijsku
stanicu, gde je traila doputenje da poseti brata u zatvoru i donese mu neto za jelo:

Stigli smo mokri do gole koe do policijske stanice Beverid s prepoznatljivim

mirisom siromatva jakim smradom ko mokri psi i zbok toga ili neeg drugog
narednik nas je istero iz sobe. Seam se da sam seo s rukama poplavelim od zime
poturenim ispod vrata da osetim ugodnu toplinu koja se irila od vatre po vrcima
mojih prstiju. (...) Zbok tekog prekraja to je merko vola bacili su ga u ovu izbu
sa zemljanim podom koja nije bila vea od 6 x 6 stopa zbok ega je moja mater
205

morala da klekne u blato i proturi izmrvljeni kola ispod vrata otvor nije bijo vei
od dva prsta i bijo je nedovoljno irok za tu nameru. (Keri, 2004: 16-17)

Slika uzanog prostora izmeu poda i vrata ukazuje na to kako su toplota i hrana
dostupne u oskudnim koliinama njegovoj porodici i svima onima koji su obeleeni i
izopteni iz uglednog drutva. Pod u njegovoj kui takoe je zemljani kao i u zatvorskoj
eliji. Kada prvi put ugleda tepih u kui jedne bogate protestantske porodice, ta slika mu
zauvek ostaje pred oima. Znaajna je ara na tepihu: mustra s crvenim ruama
(Keri, 2004: 45), koja simbolizuje razliku izmeu trnovitog puta koji je pred njim i onog
posutog ruama koji je za njega zatvoren. Nedu je trinaest godina kada prvi put ulazi u
sudnicu da prisustvuje ujakovom suenju: ... uo [sam] sa eirom u ruci i pognute
glave u tu ladnu zgradu koja je mirisala na kre ko da je crkva (Keri, 2004: 66). Tada je
prvi put video sudiju i on u Nedovim oima izgleda kao neki kardinal. Institucije vlasti
ine se veoma udaljenim od obinog naroda i nedodirljive poput Boga.
Ned je skoro pola ivota proveo bosonog, pa ne udi to uvek primeuje tue
izme i cipele. izme su pokazatelj drutvenog statusa i klasne pripadnosti.
Najupeatljiviji primer je kada Ned i njegov brat Dem tre koliko ih noge nose da bi
videli ogromno krdo volova i krava koje stie u Beverid na prodaju:

Nismo zavrili hranjenje svinja i ivine ali nije nas bilo briga. Bili smo bosi a
zemlja je bila tvrda i kamenita i mada smo navikli bilo je teko jer smo morali da
proemo kroz polje indijskog kukuruza. (...)
Samo to smo stigli do ivice movare kad ugledasmo ivotinje kako se prelivaju
niz jasno zelenu padinu Beverida ko da se talas bljetavog blaga svih naroda sliva
prema nama i podvodnom terenu. Bokte gle one crnje reko je Dem.
Od 7 stoara 5 su bili crni i jahali su ispred nadolazee bujice s dreavim
crvenim maramama oko vrata i nogama u izmama s elastinim sarama. Dem
ree vidi im izme.
Prokletinje. Da prokletinje reko je Dem jerbo su nas vaspitali tako da smatramo
crne ljude najniim biima i nazivali smo ih proklinjali i psovali dok smo trali ka
njima. (Keri, 2004: 23-24)
206

Dan im je upropaten i pokunjeni se vraaju kui. izme prevazilaze ulogu

pokazatelja drutvenog statusa i poprimaju simboliki znaaj. Prve izme pozajmila mu
je bogata protestantska porodica ijeg je sina spasao iz nabujale reke. U kolu toga dana
odlazi u lepoj pozajmljenoj odei i sjajnim izmama (Keri, 2004: 46). No, identitet
hvale vrednog i uvaenog lana drutva pozajmljen je samo na jedan dan. Sledei par
izama su oeve, koje mu majka daje posle oeve smrti. Obuvanje oevih izama
simbolizuje Nedovo preuzimanje oeve uloge kao glave porodice. Nedugo zatim majka
ga daje Hariju Paueru da od njega naui zanat, a Nedov pristanak oznaen je
trenutkom kada obuva izme koje mu je Hari kupio. Noenje tuih izama ili onih koje je
neko drugi izabrao za njega sugerie da Ned nema drugog izbora nego da ide putem koji
mu je predodreen roenjem, okolnostima i drutvenim okruenjem, i kojim ga guraju
majine elje i Harijeve manipulatorske lai.
Jezik Neda Kelija obiluje poreenjima. Ona uglavnom potiu iz njegovog
neposrednog okruenja i doprinose karakterizaciji lika. Kada je uo priu o zloinu koji
je njegov otac poinio u Irskoj, Keli kae: Seanje na rei tog pandura progonilo me je i
lealo u meni ko jaje metilja, a misli su mu se rojile ko larve na suncu (Keri, 2004:
22). Ova poreenja snano doaravaju muan i otrovan efekat policajevih rei koje
podrivaju deakovu predstavu o ocu. Policajci se prikazuju kao napast u komentaru o
Kvinovima (majinoj porodici), koji privlae policiju ko zeja utroba muve (Keri,
2004: 34). Policajac, koji se u poetku ini blagonaklon prema Keliju ali ga naposletku
izdaje, ima usta veliine zeije guzice (Keri, 2004: 202).
No, nisu sva poreenja sa ivotinjskim svetom nepovoljna. Neka od njih asociraju
na nenost i Keli ih uglavnom koristi da opie lanove svoje porodice. Kada u starom
hotelu u Greti, gde je smetena njegova porodica, izbija poar, njegova mala sestra se
opisuje kako tri hodnikom ko neka bela koko u svojoj spavaici (Keri, 2004: 62),
ime se ukazuje na njenu krhkost, bespomonost i ranjivost. Kada Ned eli da istakne da
je njegova majka i u svojim etrdesetim jo uvek privlana ena, on kae da se njena
kosa presijavala ko gavranovo krilo (Keri, 2004: 122).
Neka poreenja, meutim, ne odraavaju stav ve prirodno izrastaju iz Kelijevog
svakodnevnog okruenja: batine ga ekaju isto tako sigurno ko to se jaja pretvaraju u
207

pilie (Keri, 2004: 30), ika Dejms je jeo ko konj (Keri, 2004: 59), kada je udario
oveka koji je uvredio njegovu majku, ovek se zano od [njegovog] udarca otvorenih
usta ko Marijevo tele (Keri, 2004: 120-121),199 a onda ga je Ned uzjaho ko svinju i
guro ga u blato (Keri, 2004: 121), a Bil Frost, neverni drubenik njegove majke, se
upiljio u nju sa strane ko koko koja se sprema da kljucne gusenicu leptira kupusara
(Keri, 2004: 146).200
Iz navedenih primera se vidi da se Nedov slikoviti govor oslanja na poznate
prizore i scene iz neposredne okoline kada eli da opie ponienja i maltretiranje kojima
je njegova porodica izloena u drutvu koje ih prezire ili kada eli da opie licemerne,
prevrtljive pojedince ili kada govori o tekom ivotu i bedi u kojoj ive. Kada eli da
doara neto lepo, meutim, on to ini uz pomo nepoznatog. Na primer, kora
ogromnog ajronbark eukaliptusa ispod kojeg se njegova banda zaklinje na vernost
svom voi vrsta je ko elini oklop kakvog stranog kralja (Keri, 2004: 130), a sudija
ima votano belu kou ko da je neki dragoceni strani predmet koji treba uvati umotan u
fatu (Keri, 2004: 66). italac e se prisetiti ovog poslednjeg poreenja kada Neda
pretuku u zatvoru i modrice poinju da se pojavljuju po njegovoj boleljivo utoj irskoj
koi.201 Razlika izmeu belog i nezdravo, bolesno utog oznaava razliku izmeu
poeljnog i nepoeljog, privilegovanih i obespravljenih, obrazovanih i neobrazovanih,
bogatih i siromanih, vlasti i prestupnika, monih i nemonih. Osim toga, u devetnaestom
veku u Australiji postojao je jo jedan vid diskriminacije, klasna i verska razlika izmeu
Engleza i Iraca, protestanata i katolika.
U Australiji s kraja devetnaestog veka, biti Irac i katolik obino je znailo biti
siromaan i u sukobu sa zakonom. Keli se s ljubavlju sea kako im je majka dok su bili
deca priala o junacima i junakinjama iz irskih narodnih pria i legendi, a onda ogoreno
zakljuuje, I takve velianstvene ene nazivali su irskim ubretom ovde u Ejvenelu
(Keri, 2004: 40). Kada policajci dolaze da uhapse Kelijevog oca, jedan od njih kae: Mi

199

Prevodilac ovde nije veran originalu. ... he staggered back his mouth open like a Murray cod (Carey,
2001: 103). Radi se o najkrupnijoj slatkovodnoj ribi u Australiji i jednoj od najveih u svetu.
200
Prevodilac ni u ovom primeru nije veran originalu. ... peering sideways at her like a chook about to
peck a cabbage stalk (Carey, 2001: 126). U pitanju je stabljika kupusa.
201
Ovde nije korien postojei srpski prevod u kome stoji beloj irskoj koi (140). U originalu je sallow
Irish skin (Carey, 2001: 121).
208

ovde u Ejvenelu ne volimo irske lopove (Keri, 2004: 38). Da su Irci bili najnii od
najniih bila je lekcija koja se uila u australijskim kolama u to vreme.

Oni su ti svi bili snobovi i nisu znali nita o nama sem da Ned Keli ne zna dobro
da pie i da nema izme da Megi Keli ima bradavice i da je odea Eni Keli
iznoena i zarozana ko arapa kakvog starog ie. Znali su da nam je otac u apsu a
svakog dana kad smo dolazili u kolu mogli su da uju od gospodina Irvinga da su
Irci gori od stoke. (Keri, 2004: 42-43)202

Dok pie svoj ivotopis za erku, Nedu Keliju je veoma stalo da joj objasni sve
okolnosti koje su uslovljavale njegove postupke. Tako Hari ima tvrdu etvrtastu glavu
kakve se vide u zatvorenika ko da je nainjena uz eki i nakovanj (Keri, 2004: 153).
Time se sugerie da ljudi poput Harija nisu grubijani po prirodi ve su maltretiranje i
okrutnost kojima su bili izloeni u njima ubili svaku ovenost. Ned opisuje oevo
nasilno ponaanje prema majci i deci, ali objanjava da se koreni njegovog ponaanja
nalaze u strahotama preivljenim u zatvoru, kao i u ponienjima koja je morao da
podnosi po izlasku iz zatvora u koloniji koja je zamiljena tako da se siromasi moraju
klanjati svojim tamniarima (Keri, 2004: 211). Njegov bes i grubijansko ponaanje
ishode iz oajanja, bespomonosti i nemoi. To je onaj ar mislim na onu vatru koju
engleska vlada rasplamsava u utrobi svakog siromaha svaki put kad ga natera da nosi
osuenika gvoa (Keri, 2004: 219). Keli ovim objanjenjima indirektno eli da kae
da ni on sam nije zao, kako je njegova erka mogla uti ili proitati u novinama, ve da
su ga okolnosti naterale na surovo ponaanje. Za zloine koje je poinio i posledice koje
su usledile iznalaze se racionalna objanjenja i opravdanja: oni su rezultat nematine,
nepravde, ponienja, sumnjienja, predrasuda i, konano, toga to mu nikada nije
pruena prilika da se popravi.
Za ove nepovoljne uslove odgovorna je vlada, kao i oni ija je dunost da
sprovode zakon. Sukob je, stoga, u krajnjoj liniji izmeu ljudi na vlasti, drutvenog
202

Re koja je na srpski prevedena kao snobovi u originalu glasi proddies, to je u kotskom i irskom
slengu pogrdan naziv za protestante. Slino tome, re koja je na srpski prevedena kao Irci u originalu
glasi micks, to je uvredljiva i pogrdna re za ljude irske nacionalne pripadnosti (ili irskog porekla) ili
rimokatolike veroispovesti. Time Keli istie tesnu vezu izmeu verskih, nacionalnih i klasnih razlika.
209

sistema, i njegovih rtava ljudi poput Kelija, koji, iako ne mogu da shvate nain na koji
sistem funkcionie, i te kako oseaju njegovu mo. Keli ponovo pribegava poznatim
prizorima iz prirode da bi opisao prvi susret s viim policijskim slubenicima.

U zoru me je uapsijo narednik Vilan odvojio me od moje porodice i po kii koja je

pljutala odveo u Benalu a da nisam imo pojma o silma koje su se udruile protiv
mene. Znao sam da sam pomago u krai konja i sata od prijatelja efa poicije al
nisam svato vie o svemu tome od Mekbinovog pernatog jastuka. Bijo sam ko neki
debeli crviak ispod kore drveta sasvim nesvestan da postoje ptice kukubare koji ni
u snu ne moe da zamisli tako otar kljun niti kakvu kaznu smera taj divlji i ljutit
pogled. (Keri, 2004: 191)
U policijskoj stanici u Benali lako [je] mogo da namirie[m] vonj njihove moi
tako upadljiv ko damski parfem, a jedan od policajaca trudi se da ga zaplai svojim
plavim engleskim oima i ima kitnjast govor (Keri, 2004: 192). Rei kao to su
komendacija ili memorandum nisu deo Kelijevog renika, ali vrlo dobro razume da
je narednik Vilan poznat po tome to esto gubi dokumenta (Keri, 2004: 194) i da e
sve optube protiv njegovog roaka biti odbaene ako im oda gde se krije Hari Pauer.
Nekoliko dana kasnije, dok Hari Pauer i dalje uspeno izmie policiji, Kelija odvode pred
efa policije u Melburn. Scena koja se tamo odigrava, ukljuujui i jezik, ilustruje odnos
izmeu vlasti, odnosno progonitelja, i progonjenih. Nisi uhvatio lisicu nadzornie? pita
ef, a nadzornik odvraa: Nisam ali imam mladune gospodine (Keri, 2004: 196).
Izgleda kao da je cela situacija za efa policije samo igra u kojoj su Pauer i Keli divlja
koju love iz razonode. Takav utisak se pojaava kada ef poziva Kelija da uestvuje i
kae pretpostavljam da se bilijar mnogo igra dole u Ileven Majlu (Keri, 2004: 197) na
ta su svi u sobi poeli da se cerekaju. Keli, naravno, nikada pre nije ni video bilijar ali
ponosno odvraa da svaki mladi koji moe da pogodi iz puke zeca u trku moe sasvim
dobro da se snae s belom lopticom i tapom (Keri, 2004: 197). Poto prezrivo ispravi
Kelija, To se zove tak a ne tap (Keri, 2004: 197), ef predlae: odigraemo partiju i
ako pobedi oslobodiu te svih optubi (Keri, 2004: 197). Kelijevo poreenje izmeu
lova na zeca i igranja bilijara dobija puno znaenje ovim predlogom. Siromani deaci
210

ue da love zeeve iz nude, da bi imali ta da jedu, dok se bilijar igra u slobodno vreme
zabave radi. Ova epizoda je primer i otre drutvene kritike; ono to je za siromane
pitanje ivota i smrti, pitanje opstanka, jeste samo arogantno, superiorno razmetanje za
vlastodrce.
Pria o tome kako je Ned Keli osuen na tri godine zatvora za prestup koji nije
poinio je ujedno i pria o korumpiranim pravosudnim organima i urovanju politiara,
policije i bogataa. Keli ih smatra nedodirljivim lopovima (Keri, 2004: 239). Jedan
takav lopov je gospodin Viti, bogati stoar, koji je bez ikakvih zakonskih posledica
prisvojio dravnu zemlju, a onda zaplenio stoku Kelijevih koja je tamo zabasala u toku
pae. Zato, kada provaljuje u tor i oslobaa stoku, Keli sebe doivljava kao vrioca
pravde. Nepravda je ono to Kelija najvie boli i razmilja kako bi ivot u koloniji mogao
doneti zadovoljsto samo kad bi bilo pravde (Keri, 2004: 152). On i mnogi drugi koji su
proli kroz isto tumae njegove prestupe kao in pobune protiv nepravde. To objanjava
popularnost Neda Kelija, kao i to to mu je mnogo ljudi pomoglo kada se njegova banda
skrivala od policije, naroito kada su pravili uveni metalni oklop:

Britanska Imperija nije mogla da mi uskrati kandidate jer to su bili ljudi kojima su
oduzeli zakupljenu zemlju ni zbok ega drugog ve samo zato to su nai prijatelji
ljudi koji su morali da seju ito koje bi potom unitila plamenjaa ljudi koje su
razvlaili po trouglu Van Dimenove zemlje ljudi iji sinovi behu u zatvoru ljudi
koji su gledali kako se njihova teko steena zemlja daje zemljoposednicima ljudi
kojima se sudilo na osnovu krivokletstva i ljudi koje su trpali u zatvor bez krivice
ljudi kojima se smuilo neprestano apenje iz dana u dan bez prekida. (Keri, 2004:
449)

Svaki put kada Kelijeva banda uspe da nadmudri policiju i umakne, siromani
narod se silno radovao da vidi uasnu sramotu ... ljudi od ugleda i visokog obrazovanja
... to nisu imali dovoljno mozga da poapse bandu sastavljenu od ljudi tako niskog
obrazovanja (Keri, 2004: 417). Vlada mora da poalje pun voz policajaca da se
obraunaju sa Kelijevom bandom. Keli opisuje taj dogaaj i svoju nadmo koristei
metaforu koja umesto na klasnoj poiva na razlici u obrazovanju i pismenosti: nisu ni
211

sanjali da e oni biti ukebani u drami koju sam ja reirao. (Keri, 2004: 457) Keli
satirino komentarie stav da neuki nisu u stanju da piu istoriju, kako doslovno tako i
metaforino, te kada je gospodin Kernou, uitelj, ugledao rasprostrte papire na Nedovom
radnom stolu skoro je zakiljijo od radoznalosti ko da je ugledo psa koji stoji na zadnjim
nogama i govori (Keri, 2004: 460).
Kelijevu priu uokviruju dva opisa istog dogaaja obrauna u Glenrovanu, kada
je Keli uhvaen. Razlika izmeu njih pokazuje kako razliiti stavovi i take gledita
mogu izmeniti pisanje istorije, to jest uticati na nain na koji e neki dogaaj ostati
zabeleen u istoriji. Prva beleka se naizgled ini neutralnom i nepristrasnom, ali u stvari
odraava taku gledita kolonijalnih vlasti: Keli u sebi nije imao nita ljudsko, on je
stvor i divlja zver koju su napokon ulovili (Keri, 2004: 11-12). Druga beleka,
pretpostavljamo iz pera sveznajueg pripovedaa, sadri objanjenja Kelijevih postupaka,
pa se utoliko moe smatrati da podrava Kelijevu taku gledita. U oba opisa istie se da
je Keli drkom revolvera udarao po metalnom oklopu, a zvuk udaraca u oba je identino
odzvanjao jasno i zvonko poput kovakog ekia na sveem jutarnjem vazduhu (Keri,
2004: 11, 477). U prvom opisu se, meutim, ne objanjava razlog takvog Kelijevog
postupka i ini se da on to radi kako bi prkosio policiji; u drugom je sasvim jasno da Keli
time prua moralnu podrku svom ranjenom bratu kome signalizira da je jo uvek iv i da
e mu pritei u pomo. Drugi opis humanizuje neljudskog stvora iz prvog opisa time to
dodaje emocionalni sadraj.
Novinski iseci koji su inkorporirani u Kelijevu priu naglaavaju istu poentu: iz
suprotstavljenih kazivanja nastaju suprotstavljene istine. Poto je proitao ta novine piu
o njemu i video kako ga prikazuju u propratnim crteima, Keli arko eli da svet uje i
njegov sopstveni glas svata li da je prava istina tajna koju samo ja znam (Keri, 2004:
276). Novinar je od [njih] Iraca napravijo prave ludake, a autor crtea je bijo strana
kukavica (...) njegov jedini poso bijo je da ubedi ljude da mrze i da se plae oveka koga
nisu nikad ni videli (Keri, 2004: 359). U novinskim izvetajima pljakai banke u
Derilderiju opisani su kao runi i glupi grubijani koji ulivaju strah u kosti. Komentari
koje Kelijeva ena Meri ispisuje po marginama dnevnih novina mogu se tumaiti kao
pokuaj da pojedinac upie sebe i vlastite istine u glavni tekst zvanine istorije. Isti poriv
stoji iza Kelijevog pokuaja da objavi pismo u kome objanjava motiv za pljaku banke i
212

daje svoju verziju dogaaja. Keli je verovao da je moralna obaveza tampara kome je dao
pismo da uini sve kako bi istina izala na videlo, ali kasnije uvia da je pismo predao u
ruke neprijatelju. Pokuo sam da progovorim al gadovi mi ukradoe jezik, kae
ogoreni Keli (Carey, 2001: 349).203 Ono to istoriari nazivaju dokumentima, gde
spadaju novine, tampa, novinski iseci, pravna dokumenta, fotografske ilustracije, Piter
Keri je ovde upotrebio u obliku paratekstualnih umetaka. Sluei se tom
postmodernistikom strategijom inkorporiranja razliitih tragova istorijskih dogaaja,
Keri je denaturalizovao istorijski arhiv i istakao tekstualnost istorijskih prikaza.
Dokument vie ne moe tvrditi da daje transparentni uvid u proli dogaaj, dokument je
tekstualno transformisani trag prolosti. Inertekstovi istorije postavljaju vano
postmodernistiko i postkolonijalno pitanje: kako mi to tano saznajemo prolost?
Vano je uoiti da u naslovu engleskog originala ne stoji ni neodreeni niti
odreeni lan (True History of the Kelly Gang): od itaoca se ne oekuje da Kelijevu
priu prihvati kao jedinu istinitu verziju dogaaja. S druge strane, to nije bilo koja niti
jedna od mnogih verzija; ona je odreena utoliko to potie od Kelija. Namera je da se
Keliju d prilika da progovori u svoje ime, jezik, koji mu gadovi ukradoe za ivota.
Ovim glasom Keli dobija priliku da postoji. Moro [sam] da piem da bi ti mogla da se
rodi (Keri, 2004: 440), pie Keli erki. To znai da on moe da postoji samo ako
postoji istinita pria o njemu204 i da bez nje ni njegova erka ne moe da postoji. On eli
da ga ona prihvati, a ne da se stidi to joj je on otac.
Keli ne pie kao ozloglaeni bandit niti kao junak ije je nasilje narod zaodenuo u
svetaku auru, ve kao otac koji eli da ga erka upozna i razume. Njegova pripovest je
svedoanstvo nabijeno emocijama, jedino to ima da ostavi svojoj erki i zbog toga ga
prevashodno treba shvatiti i doiveti kao ljudsko bie. Keri svoj roman zasniva na
Kelijevom vlastitom objanjenju za pljaku banke i proiruje ga u objanjenje
celokupnog Kelijevog ivota koje je namenjeno njegovoj erki. Pri tome Keri poziva
svoje sunarodnike da zamisle emocionali ivot svog slavnog junaka. Doputa mu da bude
deak skrhan bolom za ocem:
203

I tried to speak but mongrels stole my tongue. Pasus u kome se javlja ova reenica izostavljen je u
prevodu.
204
Isti motiv naracije koja proizvodi ivot nalazi se i u romanima Dek Megs i Moj krivotvoreni ivot.
Prototipom tog motiva smatraju se Prie iz hiljadu i jedne noi.
213

Tog dana mi je bilo 12 god. i tri ned. i mada su mi noge bile ukaljane blatom
debelim itav palac ruke ogrubele a moja teaka kolena ranjava i poseena i
toliko prljava da ih nikakv sapun nije mogo oprati zar nisam i ja imo srce i zar mi
nije darovo ivot ba on koji sad lei ovde mrtav i izgubljen? O oe sine moga srca
dal si umro zbok mene dal sam te ja ubijo oe moj? (Keri, 2004: 52)

Celokupna istinita pria potekla je iz srca s ciljem da prikae ljudskost

uvenog, neljudskog stvora u metalnom oklopu. Svedoci smo njegove radosti i nenosti
svaki put kada se u njihovom domu rodi novo dete. Kada mu je bilo jedanaest godina,
ak je pomogao majci da se porodi junako delo za jednog deaka. Pa ipak, do kraja
ulanane klauze u kojoj se opisuje dramatian poroaj u kuici sa zemljanim podom,
dok prestraena deca proviruju iza kreveta sa zavesama, a doktor kasni taj podvig se
okree protiv njega. Ned Keli zna da je doktor dovoljno vido da pone da iri glasine i
da svako dete u koli u Ejvenelu stekne pogrean utisak da sam vido majino golo telo
(Keri, 2004: 42). Dobre namere koje se okreu i rade protiv njega je obrazac koji e ga
pratiti celog ivota.
Pria o tome kako je Keli postao Pauerov pomonik, kako odlazi od kue u bu,
ispriana je u treem licu. To je pria o deaku i oveku, ime se ukazuje na to da
odluka nije bila njegova vlastita i da nije znao nita o planovima koje su majka i Pauer
imali za njega. Prvo lice se ponovo koristi tek kada Keli uvia da ga je majka doslovce
prodala Hariju Paueru i da ga je Pauer na prevaru ubedio da je on (Keli) ubio Bila Frosta.
Boks me iz koga Keli izlazi kao junak-pobednik je, isto tako, isprian u treem
licu i reima tree osobe, ime se ukazuje na Kelijevu distancu kako od samog dogaaja
tako i od njegovog tumaenja. Keli samo eli da se osveti oveku koji je odgovoran za
prestup zbog koga je Keli osuen. Me se, meutim, pretvara u pravi spektakl i poprima
verske i klasne implikacije. Keliju se ne svia popularnost koju je stekao pobedom, svi
mu se dive ali se ini da su zaboravili Kelijeve prave motive za tu tuu.
Potreba i elja za objanjenjem motivacije i opravdanjem postupaka nagnala je
Kelija da pie ivotopis. Uspeh u tome u krajnjoj liniji zavisi od snage jezika, a jezik je
jedino oruje koje mu je preostalo u borbi za erkinu ljubav i potovanje. tavie,
214

obraanje erki jeste i obraanje buduim generacijama Australijanaca. Molba erki da

ga prihvati zajedno sa osuenikom prolou moe se shvatiti i kao molba
Australijancima da prihvate i izbore se sa osuenikim korenima svoje zemlje. U Istinitoj
prii o Kelijevoj bandi jezik postaje vaan posrednik u procesu izmirenje prolosti i
sadanjosti.
Izuzetan znaaj autentinog jezika kojim Keri omoguava svom junaku Keliju da
progovori uvia se pogotovo kad se ima u vidu da vodei kolonijalni kritiari uz
izuavanje knjievnosti istiu i jezik kao podruje radikalne ambivalentnosti u
postkolonijalnim kulturama. Standardni engleski jezik je u slubi kolonijalne uprave i
istie superiornost univerzalnog, odnosno imperijalnog nad lokalnim, odnosno
kolonijalnim. Jezik je sredstvo kojim se odrava hijerarhijska struktura moi i putem
kojeg se uspostavljaju pojmovi istine, reda i stvarnosti. Postkolonijalni glasovi,
poput glasa Neda Kelija, odbacuju upravo tu mo jezika. U Istinitoj prii progovara
periferija naspram centra i regionalna upotreba jezika naspram normativnog koda. U
jeziku je mo, jer jezik konstruie stvarnost. Obezvlaeni smatraju da rei upuuju na
neku datu stvarnost i istinu koji su locirani iskljuivo u centru. Ako jezik konstruie svet
onda i margine mogu biti centri i mogu rekonstruisati svet prema razliitim obrascima
konvencija, oekivanja i iskustava. To je najvei in pobune i najvee otkrie
postkolonijalne knjievnosti. Piter Keri svom junaku, razbojniku i odmetniku,
omoguava samopredstavljanje i rekonstrukciju sveta posmatranog s margine i
formulisanog jezikom subalternog.
Kerijev roman Istinita pria o Kelijevoj bandi ve samim naslovom upuuje na
revizionistiku perspektivu jer podrazumeva postojanje jedne ili vie neistinitih pria.
Osim toga, takav naslov navodi itaoca na zavodljivu pomisao da e dobiti istinu, to je
zapravo ironija jer je u pitanju roma, odnosno knjievna la i revizija istorije. S jedne
strane, roman kazuje konvencionalnu priu o dobrom deaku koji postaje lo jer je rtva
sistema. S druge strane, Kelijev lini narativ uokviren je i kontrastira se s dva zvanina
dokumenta, od kojih ga jedan opisuje kao divlju zver (Keri, 2004: 12), a drugi kao
muevan, nesentimentalni nacionali tip koji mirno ide na pogubljenje uz komentar
[]ivot je takav (Keri, 2004: 481). U pogledu nacionalnog identiteta, Ned Keli u
Kerijevoj istinitoj prii je konjokradica i ubica obeleen ljagom robijaa. Ipak, on
215

uvia sopstvene greke, izdie se iznad svog porekla i u metaforikom uzletu razvija se u
neustraivog, neobuzdanog mladia iz kolonije koji se ruga i upuuje izazov upravo
imperijalnom sistemu koji ga je stvorio.
Da bi se u potpunosti razumela popularnost Neda Kelija potrebno je predznanje o
statusu razbojnika tokom formativnih decenija australijskog drutva. Razbojnici poput
Neda Kelija u australijskoj istoriji i procesu formiranja australijskog identiteta zauzimaju
veoma znaajno i privilegovano mesto, naroito u periodu kada je Australija jo bila
kaznena kolonija. Osim toga to je romantini doivljaj razbojnika u evropskom drutvu
dostigao vrhunac krajem osamnaestog veka, razbojnici u Australiji bili su omiljeni meu
kolonistima i zbog toga to su bili profesionalni neprijatelji policije. Policijske snage
Novog Junog Velsa su u poetku velikim delom bile sastavljene od bivih robijaa, te su
ih njihovi bivi drugari robijai prezirali jer su prekrili prvo pravilo drugovanja
lojalnost drugu.205 Kolonisti su se tokom devetnaestog veka esto alili na policijsku
brutalnost, korupciju i zatucanost (Carroll, 1992: 9). ak su i u Viktoriji, dravi koja se
ponosi time to nije bila kaznena kolonija, valom oduevljenja i antiautoritarnim
oseanjima pozdravljane vesti o tome da je neki razbojnik nadmudrio i osramotio
pripadnike snaga reda i zakona.
Razbojnici su mahom bili odbegli robijai, a najvie ih je bio irskog porekla.
Moglo bi se rei da je kazneni sistem proizvodio razbojnike, i to ne samo zbog
okrutnosti kojoj su bili izloeni, ve i zbog toga to je stalni nedostatak radne snage
dovodio u iskuenje slobodne doseljenike da izdejstvuju produenje kazne zatvorenicima
koji su radili na njihovim imanjima.206 Oajni robijai, beali su u australijsku divljinu,
bu. Vremenom, zadobili su simpatije naroda koji se divio njihovoj hrabrosti i odlunosti
u suprotstavljanju vlastima. Razbojnik je postao nosilac ruralnog etosa i to vie nego
ostali stanovnici australijske pustinjske unutranjosti zato to je razbojnik bio nezavisniji,
izdrljiviji, snalaljiviji, lojalniji drugovima i u izrazitijem sukobu s vlastima nego to je
to bio sluaj sa strigaima ovaca, ratarima, goniima stoke ili drugim ruralnim radnicima.
205

Drugovanje (eng. mateship) je osoben vid prijateljstva koji se javlja izmeu mukih pripadnika
zajednice u Australiji u tekim ivotnim uslovima gde od pomoi drugara zavisi opstanak kako pojedinca,
tako i zajednice.
206
Robijai su korieni kao besplatna radna snaga na poljoprivrednim i stoarskim gazdinstvima irom
Australije, te je ratarima i stoarma bilo u interesu da to due zadre zarobljenike na svom imanju,
naroito one zarobljenike koji su marljivo radili i nisu pravili probleme.
216

Najnii slojevi australijskog drutva razbojnike su doivljavali kao neobuzdane momke

iz kolonije207, prave Australijance. Razbojnici su popunili prazninu u istoriji mlade
nacije kojoj su nedostajali junaci stvarani u sukobu izmeu nas i njih. U evropskoj
istoriji takvi junaci su nastajali u ratnim sukobima, a u Australiji su stvoreni u sukobu
izmeu progonjenih siromaha i surovog sistema. Najpoznatiji meu njima je Ned Keli.
Napisana ak i formalnim, nesentimentalnim tonom Renika nacionalne
biografije, pria o Kelijevoj bandi zvui kao romantini pustolovni roman:

...zbog nesmotrene odvanosti, dobre sree koja ih je pratila i injenice da su

rtve svih ubistva koja su poinili bili uglavnom policajci, a mete svih pljaki
banke ili dravna imovina, narod ih je voleo, te se inilo da nemaju potekoa da
se iz svog skrovita u planinama snabdeju namirnicama ili dou do informacija.
(nav. prem. Kapferer, 1996: 49)208

Pria o Nedu Keliju, istaknutom pojedincu slobodnog duha koja se buni protiv
nepravedne dravne vlasti, naroito ako se smatra da mo te vlasti poiva na
obespravljivanju naroda, ima sav potencijal da preraste u mit. Ona je donekle slina
legedarnoj prii o Robinu Hudu, osim to je Robin Hud podravao legitimnu monarhiju,
a Keli se borio protiv onih koje su on i njegove pristalice smatrali predstavnicima
nelegitimne autokratije. Ned Keli je i savremenik amerikog odmetnika Desija Dejmsa
(1847-1882) kojeg su vlasti progonile zbog vernosti junjakoj (gubitnikoj) strani u
Amerikom graanskom ratu. Razbojnici na amerikom divljem zapadu nastali su
mahom zahvaljujui graanskom ratu, dok se odmetnika tradicija u Australiji razvila
zahvaljujui odnosu izmeu robijaa i zatvorskih uvara, odbeglih robijaa i kolonijalne
policije.
Meu osuenima na transportovanje u Australiju veinu su inili ljudi koji su
poinili sitne krae, meutim, u australijskoj istoriji istie se znaaj politikih
zatvorenika poput artista i fenijanaca. Mrnja katolikih Iraca prema protestantima, kao
207

...wild colonial boys...

...their reckless audacity, their good fortune, and the fact that their murders were principally confned to
policemen, their robberies to banks or government property, attained for them some popular sympathy, and
they seem to have had no difficulty in obtaining provisions and intelligence in their hiding places in the
mountains.
208

217

i mrnja eksploatisanih radnika prema zakonu o zabrani udruivanja, preneta je u

Australiju gde se nastavila nesmanjenim intenzitetom. Ned Keli i njegova porodica
potpuno se uklapaju u ovu tradiciju i otelovljuju osobine koje se i danas smatraju
sutinom pravog Australijanca mladalaka energija, odvanost, odanost, briga o
rtvama drutvene nepravde, snalaljivost, nepoverenje prema vlasti i vera u
ravnopravnost svih pred zakonom. To je, naravno, mit o australijskom identitetu koji se
odrao do danas uprkos demitologizaciji. tavie, jedno racionalno i prozaino doba
uporno iznova stvara mitove im je njihova stabilnost naruena. Razlog tome moe biti to
to mitovi pruaju pozitivne (ili negativne) primere ponaanja i postignua ili to to
obogauju na ivot ili to to nude eskapistiku utehu ili to to su odraz kolektvne svesti.
U svakom sluaju, pokazatelji znaaja i popularnosti razbojnika su brojne pesme i
balade o Nedu Keliju i drugim razbojnicima, dok je tek po koja pesmica spevana o
njihovim neprijateljima, predstavnicima reda i zakona, sudijama, policajcima i drugim
linostima koje su zastupale dravne interese. Razlog zato pria o Nedu Keliju istrajava
kao jedan od fundamentalnih mitova australijskog drutva jeste i taj to je on obian
seljak i radnik kojeg slavi narodna tradicija, a ne junak zvaninih dravnih istorija.
Pozitivna uspomena na Kelija nije ouvana u istorijskim udbenicima, nego ponajvie u
pesmama, priama i baladama. Stihovi australijskih narodnih pesama, uglavnom pevanih
uz velke i irske melodije, listom govore o osuenicima ili beguncima koji nadmudruju
progonitelje, kao i o strigaima ovaca, goniima stoke, siromanim ratarima i radnicima
nadniarima. Pesme i prie uglavnom govore o junatvu, egalitarizmu i preziru prema
vlastima i drutvenom statusu. Junatvo se ispoljava ne tako plemenitim delima kao to
su pljaka ili odbijanje poslunosti, meutim, s obzirom na to protiv koga su uperena ova
nedela, narod ih uglavnom tumai kao otpor opresiji i tiraniji u ime celog naroda,
odnosno u ime onih koji nisu dovoljno snani da sami istupe protiv nepravde silnika,
pohlepe bogatih i drave koja ne titi obinog oveka. Ti junaci potiu sa sela i oni su:

odmetnici koje i gospod bog i drava smatraju zloincima, ali koje seoska
zajednica prihvata i smatra junacima, braniteljima, osvetnicima, borcima za

218

pravdu, moda ak i voama u borbi za slobodu, koji u svakom sluaju zasluuju

divljenje, pomo i podrku. (Kapferer, 1996: 56)209

Tako su siromani zemljoradnici severoistone Viktorije doivljavali Neda Kelija.

Zemljini zakoni koji su doneseni poetkom druge polovine devetnaestog veka doneli su
mnogo potekoa i patnji malim zemljoradnikim domainstvima, dok su ili na ruku
bogatim stoarima. Osim toga, pomagai Kelijeve bande pohapeni su ba u vreme etve,
to je svakako izazvalo jo vee nepoverenje prema policiji i vlastima. U oima naroda
Keli je rtva iji je ivot i imanje unitila drava, te je on vie od razbojnika, on je simbol
otpora ugnjetavanju, pravedne osvete i plemenitosti obinog oveka. Tumaenje linosti
Neda Kelija kao zatitnika a ne razbojnika, junaka a na zloinca, se, meutim, neprestano
dovodi u pitanje, ime Keli postaje ambivalentan simbol. Kada se uzima kao otelovljenje
zatitnika siromanih i nemonih, onda se esto umanjuju njegova nedela i prestupi. Ned
Keli je istorijska linost koju su Australijanci izabrali kao olienje onih vrlina i osobina
koje se smatraju prikladnim i autentino australijskim. Treba primetiti, meutim, da te
vrline pripadaju jednom minulom dobu koje je kolonijalistiko, imperijalistiko i
patrijarhalno. Osim toga, primeuje se i jedan paradoks. Oni pripadnici siromanih
slojeva koji su najee bili u sukobu s vlastima i neretko skonavali u zatvorima, poput
razbojnika, trajkaa ili nadniara, su upravo one linosti koje je dravna ideologija
prisvojila stvarajui predstavu o tipinom Australijancu i australijskom drutvu, koje za
razliku od britanskog drutva, krasi ravnopravnost, jednakost, odsustvo hijerarhije,
potovanje prava radnika, briga o siromanima i slino. Tako neprijatelji drave postaju
njeni branitelji, kao to to ilustruje primer Neda Kelija.
Pria o Nedu Keliju primer je mitogeneze u mladom drutvu. I u narodnim
predanjima i u istorijskim knjigama pria o Nedu Keliju ispriana je nebrojeno puta tako
da su se istorijski koreni ove linosti izgubili pod naslagama raznovrsnih narativa, te je
postalo gotovo nemogue razluiti za koje delove prie postoji istorijska potvrda a za
koje ne. Uostalom, izgubila se vanost istorijskih injenica jer je ovaj odmetnik postao
vaan za Australijance koji su vlastito iskustvo povezivali s njegovim nepokornim,
209

...outlaws whom the lord and state regard as criminals, but who remain within peasant society and are
considered by their people as heroes, as champions, avengers, fighters for justice, perhaps even leaders of
liberation, and in any case to be admired, helped and supported.
219

antiautoritarnim duhom i njegovo stradanje sa sopstvenim pokuajima da se oslobode

tue (britanske) kontrole. Stotine pria o Keliju i njegovim podvizima uzdigle su ga na
nivo nacionalne ikone i stvorile nacionalni mit. Roman Pitera Kerija podjednako je izraz
tog mitotvorakog impulsa, ali i pokuaj da se mit iznova sagleda i prevrednuje. Istinita
pria, posmatrana iz vantekstovne stvarnosti, daje novu i snanu verziju mita o Keliju,
mita koji je uzurpirao mesto istinite prie i odredio nain popularne predstave o Nedu
Keliju. Osim toga, Kerijev roman prikazuje i izuzetnu vanost mitskih obrazaca u
ljudskom umu jer uz njihovu pomo ljudi zauzimaju stavove i tumae vlastite ivotne
situacije. Upravo takav je Ned Keli u Istinitoj prii. On posee za engleskim narativima i
irskim narodnim priama. Na primer, uz pomo istorijske drame Henri V Vilijama
ekspira i istorijske romanse Lorna Dun Riarda Blekmora Keli uspostavlja kontekst u
kome sebe doivljava kao junaka. Pred konani obraun s policijom, kad se lanovi
bande uzdaju u Kelija za vostvo i ohrabrenje, Keli sam u sobi ita govor Henrija Petog
engleskim vojnicima pred bitku kod Ainkura, onako kako ga prikazuje ekspir. Iz
Kelijevih pisama moe se naslutiti da mu Henri Peti slui kao uzor. On oko sebe okuplja
svoju bandu i bodri ih pred bitku kao to to ini kralj sa svojim vojnicima. Ironija ove
poredbe je u tome to se Keli divi britanskom kralju pred bitku koja je jedna od
najslavnijih pobeda britanske vojske u istoriji. to se tie Blekmorovog romana, Keli se
poredi s glavnim junakom, Donom Ridom, koji uprkos niskom poreklu uspeva da se
izbori i napreduje u drutvu. Uz to, s obzirom na asocijacije na Robina Huda i Roba Roja
prisutne u Kelijevom narativu, zakljuuje se da Keli i sebe ubraja u red kako istorijskih
tako i knjievnih likova koji vode oajniku ali zvanino nepriznatu borbu protiv
samovolje i nepravde vlastodraca.
Piter Keri u Istinitoj prii nastoji da pokae da su neki elementi slike o Keliju
netani, ali istovremeno on jednu verziju prie o Keliju zamenjuje drugom, to znai da
roman istovremeno podriva i preispisuje mit. Zvanini zapisi, sauvani u tampi iz toga
vremena diskreditovani su u romanu i zamenjeni Kelijevom istinitom priom.
Naravno, nijedna od tih pria nije istinitija od druge, jer se jedna zasniva na kazivanju o
tome ta se dogodilo, a druga je deo mitotvorakog procesa i koristi se nejasnim
podrujima210 u istorijskim zapisima koji ine kostur prie. Vano je istai, pri tome, da
210

O nejasnim podrujima govori Brajan Makhejl (McHale, 2001: 90). Vidi str. 166 ovog rada.
220

Kelijeva autobiografija nikako ne eli da porekne mitsku vrednost prie o Keliju time to
e sebe postaviti kao konani i jedini pravi narativ o Kelijevom ivotu. Naprotiv, ova
autobiografija, kako ju je osmislio Keri, trai od italaca, prevashodno onih u Australiji,
da razmotre implikacije i znaenja dobro im znane prie.
Kritiarka Karolin Blis se slui terminom H. Portera Abota (H. Porter Abbott)
glavne prie i analizira kako postojanje tih kulturnih narativa odreuje lik Neda Kelija,
odnosno predodreuje uloge koje on mora da ispuni ili, rukovodei se glavnim
priama, smatra da mora da ispuni. S obzirom na Abotovo odreenje glavnih pria,
uoava se da su veoma bliski kako mitovima tako i nainu na koji Keri koristi pominjane
intertekstove u svom romanu. Naime, glavne prie su:

Okvirne prie koje se ponavljaju, pripadaju kulturama i pojedincima, a igraju

snanu ulogu u pitanjima identiteta, sistemu vrednosti i poimanju ivota. Glavne
prie mogu uticati i na primanje novih informacija tako to emo se ili previe ili
premalo unositi u ono to itamo zato to nesvesno teimo da to tivo uklopimo u
neku glavnu priu. (nav. prem. Bliss, 2005: 277)211

Preterano unoenje u tivo znai uitavanje vlastitog iskustva u njega, a

nedovoljno unoenje znai distanciranje od nepovoljnih implikacija ili posledica pria
koje itamo. Brojni su primeri glavnih pria u australijskoj kulturi u skladu s ijim
obrascima pojedinci i celokupna zajednica ne samo tumae ve i ive svoj ivot. Meu
njima se kao najznaajniji izdvajaju doivljaj Australije kao srene zemlje i raja za
radniku klasu; tumaenje Australije kao zemlje koja je ispod212 svih drugih, i u
geografskom i u kulturnom smislu; neprikosnovenost drugarstva za opstanak u
unutranjosti zbog nepodatne zemlje i negostoljubive klime, pri emu se ivot u
unutranjosti smatra neuporedivo zahtevnijim i tipinijim u odnosu na ivot u gradskoj
sredini iako tri etvrtine stanovnitva Australije ivi u gradovima; postojanje ljudi poput
Krokodila Dandija koji su savreno spremni da pobede i zemlju i klimatske uslove;
211
...recurrent skeletal stories, belonging to cultures and individuals, that play a powerful role in questions
of identity, values, and the understanding of life. Masterplots can also exert an influence on the way we
take in new information, causing us to overread or underread narratives in an often unconscious effort to
bring them into conformity with a masterplot.
212
Na Australiju se na engleskom jeziku upuuje i izrazom down under.

221

kulturna inferiornost Australijanaca nesigurnih u vrednost proizvoda vlastite kulture u

poreenju s vrednostima proizvoda kulture kolonizatora. Iz toga sledi da je nacionalna
kultura sloena mrea brojnih, esto sukobljenih glavnih pria (Bliss, 2005: 278).213
Naravno, svako bira kojim e se od postojeih obrazaca rukovoditi. Keri isti obrazac
primenjuje i na likove svojih romana, poevi ve od romana Blaenstvo, gde je jasno da
Hari Doj zapoinje pravi ivot tek kad poinje da se ponaa u skladu s obrascem koji je
sm skrojio, a ne u skladu sa onim koji mu je nametnut ili u skladu s kojim se oekuje da
ivi; njegov ivot poinje kad prestane da bude akter u tuim priama, odnosno glavnim
priama, i postane autor sopstvenih pria. U stvari, u svim svojim romanima Piter Keri
ispituje mogunosti ostvarivanja sopstvenog, individualnog, autentinog ja izgraenog
na osnovu slobode svesnog izbora. Takvo ja razvija se nezavisno od postojeih
glavnih pria koje nude sigurnost ve spremnog identiteta nautrb samosvojnog
razvoja linosti.
Pre nego to je smrt Neda Kelija oznaila kraj ere razbojnitva u Australiji, taj
period iznedrio je ili oiveo nekoliko vanih velikih pria australijske kulture od kojih su
za Kerijev roman relevantne: pria o ugnjetenim irskim osuenicima, kao i deci
osuenika roenoj u Australiji koji zbog prevara, korumpiranosti i zloupotrebe vlasti od
strane anglikanaca nisu imali izglede za bolji ivot od svojih roditelja; pria o hrabrosti i
izvrsnim sposobnostima preivljavanja u australijskoj unutranjosti, to je odraeno u
kolokvijalnom poreenju neustraiv kao Ned Keli214; neraskidivo drugarstvo koje
odoleva i najveim nevoljama i iskuenjima; pria o dopadljivom razbojniku ija se
nedela nisu smatrala ozbiljnim prekrajima nego nestalucima.
Ned Keli koji nastaje na stranicama Kerijevog romana u potrazi je za vlastitom
priom koja bi bila razliita od glavne prie.215 Pria o Kelijevoj bandi zapravo postaje
pria o Nedu Keliju, njegovo nastojanje da pronae istinu, znaenje i smisao svog ivota,
Ta istinita pria o pravom Nedu Keliju, oveku, a ne razbojniku ili junaku, jeste naslee
namenjeno njegovoj erki. Kelijeva verzija (koja bi trebao da bude istinita), u Kerijevom
romau, meutim, nije u skadu sa istorijskim injenicama, a uz to je suoena s nekoliko
213

...a complex weave of numerous, often conflicting masterplots.

Poreenje na engleskom glasi as game as Ned Kelly.
215
O tome svedoi i pominjana Kerijeva izjava da Australijanci doivljavaju Neda Kelija kao kultrnu
ikonu, a ne razmiljaju o njemu kao obinom oveku.
214

222

razliitih narativnih okvira, odnosno perspektiva: dve verzije obrauna u Glenrovanu;

beleke uitelja Tomasa Kernoua kome je Keli predao rukopis; indikacije misterioznog
S.C. da je Kernou moda vrio intervencije u Kelijevom rukopisu; novinski iseci.
Sueljavanje razliitih taaka gledita u funkciji je opovrgavanja objektivnosti i tanosti
bilo kakvih zapisa, pa i istorijskih. Izmeu dogaaja i beleke o njemu uvek je prisutan
autorski filter koji tumaenje dogaaja uvek (svesno ili nesvesno) prilagoava
odreenom obrascu, uklapa u metanarativ, odnosno ve postojeu i uvreenu glavnu
priu. Tako i autori prikazanih narativa o Nedu Keliju nastoje da ga protumae kao
hrabrog viteza, opakog zloinca, neobuzdanog drznika ili Robina Huda. Keli se izmeu
ovih narativa bori za sopstveni glas jer veruje da istinita pria ima mo da ispravi
nepravdu i odagna zlo.
Istinita pria pokazuje da glavne prie jednog naroda predodreuju ivotne
uloge pojedinaca i da je od njih teko pobei. Postojee prie prosto zahtevaju od Kelija
da, na primer, puca u Bila Frosta zato to je napustio njegovu majku ili da nikako ne
sarauje s policajcima, ili da ostane u Australiji jer mu je majka u zatvoru umesto da, kao
to predlae Meri, pobegne u Ameriku i zapone novi ivot. O tome razmilja i Keli kad
prvi put dospeva iza reetaka: tad sam znao da sam napokon na mestu koje mi je bilo
sueno od samog roenja (Keri, 2004: 138). Odluan je, meutim, da prkosi toj sudbni i
da se bori, te objavljuje svojoj bandi da e[mo] od sada [mi] sami ispisivati svoju tunu
istoriju (Keri, 2004: 337). Pisma koja pie erki svedoanstvo su Kelijevog uverenja da
narativi mogu proizvoditi stvarnost. On u to vrsto veruje kada kae da je svakog dana
morao da pie da bi ona mogla da se rodi (Keri, 2004: 440). Tragino je, meutim, to
bez obzira na to koliko eleo da izbegne narativne obrasce, a itaocima se uinilo da mu
to i uspeva, Keli, ipak, gubi bitku. Njegova sudbina ne razlikuje se od sudbine ostalih
robijaa osunih za razbojnitvo, pljake banaka, ubistvo policajaca. Odlazi na veala, a
njegove elje da ga sahrane na svetom tlu i da njegova majka bude putena iz zatvora
nisu usliene.
S druge strane, ma koliko se Kelijev ivot uklapao u postojee narative o
razbojnicima koje stie kazna, pria o njegovom kratkom ivotu i sama je izrasla u jednu
od glavnih pria, postala je legenda kojom se Australijanci koriste u postkolonijalnom
traganju za nacionalnim identitetom. Ve je pokazano kako se postmoderni i
223

postkolonijalni teoretiari poput Liotara ili Tifinove bave fenomenom naruavanja

neprikosnovenosti

metanarativa,

odnosno

razgraivanjem

evropskih

kodova

postkolonijalnom subverzijom i aproprijacijom dominantnih evropskih diskursa. Kerijevi

romani, koji su mahom ponovna poseta ili revizija prolosti, pokazuju da Pitera Kerija
ovaj proces zanima utoliko to predstavlja kulture koje se oslobaaju doslovnog i
kulturnog kolonijalizma, ali i zato to predstavlja individualni napor oveka da se
oslobodi kolonizujuih metanarativa i zaivi autentinim ivotom.
Prema miljenju kritiara Brusa Vudkoka (Woodcock, 2003: 141), Kerijeva
namera je bila da ovim romanom izvri reevaluaciju nacionalne ikone i da demitologizuje
lik i priu o Nedu Keliju. Velianje neustraivog otpora opresivnoj vlasti i junako
zahtevanje pravde i slobode pretvorilo je Kelija u legendu i znamenje australijskog duha
drutvene ravnopravnosti. No, realno je pretpostaviti da pretvaranje prestupnika u
miljenika zajednice zahteva znatno ulepavanje mita i selektivnu idealizaciju. Znaaj
mita o Keliju za savremenu Australiju jeste u tome to postavlja isto ono pitanje koje
mui i uitelja Tomasa Kernoua:

ta je to s nama Australijancima, a? pitao se on. Kakva je to greka u nama? Zar

nema nekoga meu nama poput Defersona? Ili Dizraelija? Zar ne moemo da
naemo nekog boljeg da oboavamo umesto jednog konjokradice i ubice? (...)
Duboko u njemu, njegov odnos s Nedom Kelijem bio je mnogo sloeniji. Suvenir
koji je poneo iz Glenrovana kao da je sam sobom uspevao da izazove njegove
simpatije. (Keri, 2004: 478-479).

Drugim reima, ta je to sa Australijancima, pa da im taj ovek bude najvei

junak?, odnosno Kerijev roman postavlja pitanje ta Kelijev status nacionalne ikone
govori o identitetu australijske doseljenike kulture. Piter Keri smatra da je kratki i burni
ivot Neda Kelija, naroito period kada se krio u brdovitim predelima severozapadno od
Melburna, presudan u slici koju su Australijanci izgradili o sebi tokom stotinu i dvadeset
godina nakon Kelijeve nasilne smrti. Keli je za nas daleko vie od Desija Dejmsa. On
je na Tomas Deferson, tvrdi Keri (Bemrose, 2001: 48).216 To moda zvui pomalo
216

Kellys far more to us than a Jesse James. Hes more like our Thomas Jefferson.
224

preterano, ali Keri je u svom romanu uobliio jednog Neda Kelija ija je osvetoljubivost
oplemenjena njegovim oseanjem istorijskih nepravdi koje su bogati naneli siromanim
Australijancma, naroito onima irskog porekla. Keri tvrdi i da postoje istorijski dokazi
koji podravaju ono vienje koje Neda Kelija izjednaava s Robinom Hudom. No, sve do
danas stavovi Australijanaca prema Nedu Keliju ostaju podeljeni po klasnoj liniji. Da li
je Ned Keli iskljuivo razbojnik i ubica ili miljenik naroda i njegov junak zavisi od
drutvenog i imovinskog statusa onog ko donosi sud. Piter Keri smatra da je Ned Keli
predstavnik jedne potinjene kulture i da bi Australijanci trebalo da se identifikuju s
njim.

Mislim da su oni koji ga nazivaju konjokradicom i ubicom u apsolutnoj manjini.

Sve u svemu, postoji ona gospoda kojoj je stalo do toga ta Britanci misle o njima
to su isti oni ljudi koji ne ele da im Rasplesana Matilda bude himna.
(Bemrose, 2001: 48)217

S druge strane, meutim, stoje rei jednog policijskog komesara iz Novog Junog Velsa,
roenog u Britaniji, koji smatra da Ned Keli odslikava mrano srce nitavila koje se
nalazi u sreditu australijskog karaktera (Gussow, 2001: E1).218
Lik Neda Kelija upotrebljen je da se istrae problemi nepravde, obespravljenosti i
oduzimanja imovine, kao i da se preispita proces mitologizacije i idealizacije ove
istorijske linosti. Keliju je omogueno da govori u svoje ime, ali mora se imati na umu
da je on nepouzdani pripoveda, s jedne strane zbog toga to je njegovo tumaenje
dogaaja uvek pod uticajem svesti o tome da pie za svoju erku, a s druge strane i zbog
toga to je vienje dogaaja s jedne take gledita uvek ogranieno. Stoga se ni njegova
verzija dogaaja ne moe smatrati jedinom (tanom). Kelijeva pria je njegova
alternativna istorija, odgovor autorizovanoj verziji istorije koju je pisala britanska
217

I would think that the people who call him simply a horse thief and a murderer are in an absolute
minority. By and large, theyre the genteel types who care what the British think about them the same
people who wont have Waltzing Matilda as their national song.
Rasplesana Matilda smatra se nezvaninom australijskom himnom. Ta pesma govori o siromanom
nadniaru iz unutranjosti koji e radije izvriti samoubistvo nego dopustiti da ga uhvate i odvedu u zatvor.
Tekst pesme nalazi se u Prilogu 3, str. 272.
218
Ned Kelly is a reflection of the black heart of nothingness that sits at the heart of the Australian
character.
225

imperija, odnosno vladajua klasa u kaznenoj koloniji. Ona je i pokuaj oivljavanja

nasilno izbrisanih seanja i tradicije kao posledica transportacije, jer obuhvata prie,
bajke i verovanja irske narodne tradicije koja Kelijeva majka pria svojoj deci. Ipak, s
obzirom na to da Tomas Kernou prisvaja Kelijev rukopis i ureuje ga, to znai da
pretvara Kelija u robu i zaposeda njegove rei, glas koji progovara nikad nije posve
Kelijev.

Postoje dokazi na samom rukopisu da je on u godinama koje su nastupile posle

opsade Glenrovana bio obuzet konstrukcijom reenice pokojnika i on je u stvari
bio taj koji je pravio one sitne beleke olovkom i tako ukraavao rukopis. (Keri,
2004: 479).

Ovim obrtom na kraju romana, Keri, iako nastoji da oivi autentini glas zakopan ispod
brojnih biografskih, mitskih i legendarnih slojeva, u stvari postavlja pitanje da li se
subaltenom zaista moe omoguiti da progovori ili se jedino moe ukazati na praznine u
postojeim narativima.

226

7. MOJ KRIVOTVORENI IVOT UMETNOST KRIVOTVORENJA ILI

KRIVOTVORENJE UMETNOSTI

Osmi po redu Kerijev roman ima slino ishodite kao i dva romana koja mu
prethode i s kojima ini trio iz kasnog srednjeg perioda njegovog stvaralatva
(Pierce, 2005: 72). Naime, za polazite romana Dek Megs, Istinita pria o Kelijevoj
bandi i Moj krivotvoreni ivot Piter Keri uzima ve postojee tekstove Velika
oekivanja arlsa Dikensa, Pismo iz Derilderija Neda Kelija (napisano 1879, a prvi
put objavljeno 1948. godine) i Pomraenje (The Darkening Ecliptic, pesme Erna Malija,
objavljene u specijalnom izdanju asopisa Gnevni pingvini 1944. godine). Moj
krivotvoreni ivot, meutim, daleko nadilazi svoje prethodnike po brojnosti i
raznovrsnosti intertekstualnih referenci to zapadni knjievni kanon, a naroito
knjievnost na engleskom jeziku, ini ne samo emotivnim sreditem Kerijevog romana,
ve i neophodnim rekvizitom za njegovo potpunije razumevanje. Od klasika engleske
knjievnosti izdvajaju se Don Milton (11, 243), Meri eli (od koje Keri pozajmljuje
epigraf za svoj roman), Defri oser (57), Vilijam ekspir (51, 57, 84, 243), Don Don
(84, 243), Don Banjan (121) i Samjuel Tejlor Kolrid (114, 243). Osim navedenih,
znaajne su i reference koje obuhvataju stvaraoce modernizma, jer se uz pomo njih
obrazuje knjievno-filozofsko okruenje perioda u kome se desila stvarna prevara na
kojoj Keri zasniva svoj roman clef. Andreasu Gajlu (Gaile, 2005: 44) podui spisak
modernistikih knjievnika na koje Keri aludira lii na Ko je ko u meunarodnom
knjievnom eksperimentalizmu i modernizmu.219 Na tom spisku nalaze se Rajner Marija
Rilke (13-14, 3, 41, 84, 259, 268), Franc Kafka (49, 72, 268), Robert Grejvs (250), T. S.
Eliot (31, 52, 57, 81, 250), Herbert Rid (57), Vilijam Batler Jejts (243), Ezra Paund (31,
39, 110, 235), Vistan Hju Oden (43, 98, 214), Somerset Mom (206), Stefan Malarme (30,
84, 97, 199), Dilan Tomas (3, 35, 105, 109), Dozef Konrad (163), Lafkadio Hern (17) i
tefan George (13, 23). Kerijev roman je stilski i anrovski amalgam, literarna
mozgalica, egzotina avantura ije okruenje i narativni metod podseaju na Konrada, a
gotska nota na Meri eli. Izvornu priu Keri zainjava konradovskim putovanjem u srce

219

...a Whos Who of international literary experimentalism and modernism.

227

tame i tipinim gotskim elementima kao to su udovino stvorenje i lepa devojka ije je
roenje obavijeno velom tajne.220
Moj krivotvoreni ivot je pria o fantomskom roenju, zasnovana na doslovnom
shvatanju stvaralake metafore prema kojoj je knjievni tekst dete uma svoga
stvaraoca.221 U ovom romanu Keri zamilja kako bi izgledalo kad bi proizvod pesnike
imaginacije zaista oiveo, to jest, ta bi se desilo kad bi dete uma zaista moglo da hoda,
govori i dela. O doslovnom otelovljenju velike smele zamisli govori i pria o Viktoru
Frankentajnu, koja je prvi put anonimno objavljena u Londonu 1818. godine, a
autorkino ime se nalo pored naslova tek u drugom izdanju 1831. godine. Frankentajn:
pripovest o modernom Prometeju (Frankenstein; or, The Modern Prometheus) je
najvaniji intertekst Kerijevog romana. Epigraf uzet iz ovog gotskog romana govori o
trenutku kada se prvi put sreu pogledi udovita i njegovog tvorca:

Gledah nesretnika jadnog udovinog stvora kojeg napravih. Bee podigao

zastor na krevetu; a njegove oi, ako se oima mogu nazvati, netremice su me
posmatrale. (Shelley, 1969: 58)222

Uas koji obuzima Viktora Frankentajna pri pogledu na stvorenje koje je

napravio i udahnuo mu ivot ekvivalentan je gaenju koje Kristofer ab osea kad prvi
put uje glas Boba Makorkla. Veran gotskom intertekstu, Keri je ovaj susret upriliio u
sumrak na groblju.

220

ab zapravo i nije sasvim siguran da je on otac deteta. A devojica odrasta u uverenju da joj je Makorkl
otac i nikad ne prihvata aba. U stvari, nije sasvim neverovatno da je njen otac neko sasvim trei, neko od
ljubavnika above tadanje devojke.
221
Doslovnim shvatanjem ove metafore bave se i feministike autorke. U pobuni protiv patrijarhalnog
diskursa u kome je knjievno delo uvek dete boanskog oca i gde je stvaralaki proces uvek lien
pozitivne enske kreativnosti, one piu tekstove gde se potencira uloga enskog tela u metafori roenja.
Primer takvog pisma u australijskoj knjievnosti jesu romani Elizabet Doli (Elizabeth Jolley, 1923-2007).
Ovo je jo jedan primer srodnih strategija kojima se koriste postkolonijalni i feministiki diskurs da bi
podrivali imperijalni, odnosno patrijarhalni diskurs.
222
I beheld the wretch the miserable monster whom I had created. He held up the curtain of the bed; and
his eyes, if eyes they may be called, were fixed on me.
228

I na tom mestu u tom asu, na gradskom groblju u Melburnu u est sati jednog
zimskog predveerja, poto je raskoraio duge masivne noge i opet uhvatio aba
za runi zglob, otpoeo je udno i strastveno recitovanje.
esto sam, obavijen sanjivim tekim vazduhom...
ab je, naravno, znao pesmu, ali nita ga nije pripremilo na ovakvo njeno
izvoenje, na udno i strastveno mahanje slobodnom rukom, na zabacivanje
glave, izvrnute oi kao kod slepca koji svira dez klavir. A glas, koji je originalni
autor pesme uvek zamiljao kao neku varijaciju standardnog engleskog koji
govore voditelji BBC-ija, bio je sada toliko buan i nazalan, grub, uniten
neuspehom i tugom. ab je jednom prilikom sluao snimak Eliotove pesme i
uinila mu se dosadnom kao propoved, ali ovaj ovek bio je nalik okovanoj zveri,
podivljalom oveku u kavezu.
(...)
To i jeste i nije bila pesma koju je ab napisao. Zamiljena je kao parodija i kao
glavni klju za reenje celokupne prevare, ali ovaj ludak je nekako uspeo da je
preinai a da ne promeni ni jednu jedinu re. Ono to je bilo mudro smiljeno
sada se obistinilo, bila je to pesma samoukog oveka, oveka iz kolonije,
povreene zveri s drugog kraja Zemlje. (Carey, 2003: 81-82)223

Obrazovani glas kanonskog teksta postaje kolonijalni glas, glas povreene zveri
s drugog kraja Zemlje. Moj krivotvoreni ivot je i pria o borbi za jezik, pria o borbi
jednog preuzetog jezika protiv optubi za neautentinost. Makorkl je otelovljenje

223

And there and then, in Melbourne General Cemetery at six oclock on a winter evening, he set his great
heavy legs astride and, having once more taken Chubbs wrist, commenced a strange and passionate
recitation.
I had often, cowled in the slumberous heavy air...
Chubb knew the poem, of course, but nothing had prepared him for this performance of it, the strange and
passionate waving of his free arm, the twisting of the head, the eyes rolled back like a bling man playing
jazz piano. And the voice, which its original author had always imagined to be some variation of standard
BBC English, was here so fierce and nasal, hoarse, ravaged by failure and regret. Chubb had heard a
recording of Eliot reading and judged it as a boring as a sermon, but this man was like a tethered beast, a
wild man inside a cage. (...)
This was and was not the poem Chubb had written. It had been conceived as a parody and the first key to
the puzzle of the hoax, but this lunatic had somehow recast it without altering a word. What had been
clever had now become true, the song of the autodidact, the colonial, the damaged beast of the antipodes.
229

postkolonijalne transformacije.224 To je i pria o Kerijevom stvaralatvu i svekolikoj

knjievnosti koja preuzima dominantni jezik, preoblikuje ga i slui se njime kao
sredstvom za predstavljanje lokalne stvarnosti. Bob Makorkl je roen kao pesnika
prevara, ali njegov glas je toliko nepogreivo drugaiji od glasa njegovog tvorca da
Makorklu obezbeuje sasvim nezavisno postojanje. I Dek Megs i Ned Keli svoje
postojanje zasnivaju na postojanju prie o njima ispriane vlastitim glasom. U Kerijevim
romanima autentini glas i autentini jezik smatraju se znamenjem autentinog
postojanja. Poput Suzan Barton, koja oajniki eli da se njena pria zapie, pokretaki
motiv Deka Megsa i Neda Kelija jeste da zapiu vlastitu istoriju. I Kristofer ab ivi za
trenutak kada e dobiti priliku da nekome ispria svoju priu, koju e taj neko razumeti, a
zatim zapisati: ekao sam te ovih jedanaest godina, ab kae Sari (Carey, 2003: 41).225
Veoma slino kao u romanima Dek Megs i Istinita pria o Kelijevoj bandi, Keri se u
romanu Moj krivotvoreni ivot slui strategijom postkolonijalne transformacije, uzima
diskurs imperijalne kulture i primenjuje ga na lokalnu stvarnost. No, ovaj nasrtaj na
autentini engleski diskurs uvek e morati da se bori protiv onih glasova koji e ga
smatrati pukom prevarom.
Kao i u romanu o Nedu Keliju i Avelju Megviu, i ovde Keri odstupa od izvornog
istorijskog, odnosno knjievnog teksta i dostupne materijale prilagoava svojim
knjievnim intencijama.226 Tako ab ide korak dalje od Stjuarta i Makolija te svom
pesniku, uz pesme i biografiju, daruje i lik. Sluei se fotografijama tri oveka, ab u
maniru Viktora Frankentajna spaja delove razliitih ljudi u zasebnu celinu.227

Prepoznao sam fotografiju koju sam napravio, sklopio od tri razliita oveka.
Moje stvorenje. Visoko preko metar i osamdeset. Savrene glave, velikog
224

Vidi str. 115, 116, 138, 141 ovog rada.

I have been waiting for you the last eleven years.
226
To je praksa koja nije ograniena samo na ovaj roman, o emu svedoi i autorska beleka kojom poinje
roman Dek Megs: Autor dragovoljno priznaje da je jednom ili dvaput izmenio istorijske podatke kako bi
ih prilagodio vlastitim knjievnim namerama.
The author willingly admits to having once or twice stretched history to suit his own fictional ends.
227
U romanu Meri eli, u stvari, ostaje nejasno kako je Frankentajn napravio udovite. On tri puta
izbegava odgovor na to pitanje. Jasno je, meutim, da se radi o oivljavanju neive materije, mada ne mora
nuno da se radi o leevima. Ekranizacije ovog romana posluile su se upravo tom idejom, koja zapravo
nije bez osnova, jer je poznato da se te veeri pored enevskog jezera kada je nastala ideja o romanu
Frankentajn zaista razgovaralo o galvanizmu i mogunosti da se oivi le ili telo sastavljeno od udova
razliitih ljudi.
225

230

snanog nosa i jagodica, visokog ela poput ekspirove biste. Sastavio sam ga uz
pomo prijateljice Tese Makman. Iseckao ga i zalepio. Zaboravio sam od koga
smo uzeli glavu, ali prsa su pripadala uvenom fudbaleru Ozi rulza, Kitu Ginanu.
Kako smo ga samo vaskrsnuli.
(...) Podsetio sam ga [Vajsa] da sam ja stvorio Boba Makorkla, i to ne samo
njegove rei, nego sam isekao njegovu glavu i noge i telo. Ja sam ga lepkom
fiziki sastavio. (Carey, 2003: 51-52)228

Na taj nain i Viktor Frankentajn i Kristofer ab stvaraju novo ljudsko bie i

udahnjuju mu ivot. To je boanska mo na koju Meri eli upuuje podnaslovom svog
romana

pripovest

modernom

Prometeju.

Iako

grkoj

mitologiji

najrasprostranjenija verzija mita o Prometeju govori o tome kako je Prometej pomogao

oveanstvu tako to je od bogova ukrao oganj i doneo ga na Zemlju, postoji i varijanta
mita koja tvrdi da je Prometej stvorio prelepog prvog oveka i sakrio ga od bogova, kao i
verzija po kojoj Prometej nije samo prijatelj i dobroinitelj ljudi ve i njihov tvorac,
budui da je stvorio oveka od zemlje i vode, a zatim mu podario vatru. Prema jednoj
verziji mita, Prometej je tvorac i ivotinja i ljudi; navodno je najpre stvorio ivotinje, ali
mu je za ljude ponestalo materijala te je bio prinuen da ljudima pridoda neke od
ivotinjskih osobina (Cermanovi-Kuzmanovi Srejovi, 1992: 455-456). Prometej
biva kanjen zbog svoje ljubavi prema ljudima, a Viktor Frankentajn i Kristofer ab
zbog toga to odbacuju vlastitu tvorevinu. U duhu ekspirovog Magbeta, rekli bismo da
se nedela vraaju da progone svoje poinitelje. Poto u oba stvorenja raste gorina nakon
neuspelih pokuaja da uspostave komunikaciju s ljudima, ona e, u elji da kazne svoje
tvorce, liiti ivota njihove najmilije. udovite koje je oiveo Viktor Frankentajn,
jednog po jednog, ubija lanove njegove porodice, a Bob Makorkl kidnapuje abovu tek
roenu erku, nakon ega sledi neuspena potraga za udovitima po Severnom polu,

228

The photograph I recognised as one I made myself, patched together from three different men. My
creature. Over six feet tall. Fantastic head, huge powerful nose and cheekbones, great forehead like the bust
of Shakespeare. I had put him together with the help of my friend Tess McMahon. Chopped him up and
glued him. I forget where we got the head, but the chest belonged to the famous Aussie Rules footballer
Keith Guinnane.
(...) I reminded him that I was the one who made Bob McCorkle, not just the words, but also cut up his
head and legs and body. I physically pasted him together.
231

odnosno Maleziji.229 I jedan i drugi Prometej na kraju postaju olienja Kolridovog

starog mornara jer, pritisnuti teretom svoje neobine prie, moraju da je ispriaju i
spase od zaborava.230
Moj krivotvoreni ivot zapravo poiva na dvostrukoj mitolokoj osnovi, odnosno
uokviruju ga dve mitoloke prie. Oba mita su u roman uvedena posredstvom knjievnih
tekstova, kao to i prilii romanu iji likovi imaju literarnu zaleinu i koji obiluje
aluzijama na knjievni kanon. Roman poinje mitom o Prometeju, na koji se aludira
direktnim intertekstom romana Meri eli, a zavrava se mitom o Izidi i Ozirisu. Ovu
drugu vanu mitoloku referencu Keri uvodi posredstvom Miltonovog spisa Areopagitika
(1644). Uznemiren zbog Zakona o tampi koji cenzurom ograniava slobodu misli,
Milton se slui motivom rituala sparagmos, prisutnim u mitu da bi ilustrovao kako
alosni prijatelji Istine oponaaju Izidinu potragu za raskomadanim Ozirisovim
telom.231 Keri se ovim mitom koristi tako to sparagmos upotrebljava kao strukturalni
element romana koji doprinosi raspletu. Naime, aba ubijaju Kinezi koji su uvereni da je
zloduh, te ga ritualno i raskomadaju.232 Isto tako, sparagmos se, u znaenju koje se
kristalie posredstvom Miltonovog teksta kao potraga za istinom, pojavljuje i u trenutku
kad Sara Vud-Daglas na samom kraju romana, u nemogunosti da razlui istinu od lai u
sluaju Boba Makorkla (kao ni u vlastitom ivotu), kree u potragu za injenicama koje
e joj, kako se nada, pomoi da sklopi jezivu slagalicu.

Poela sam sumanuto da putujem gore dole i skupljam deo po deo te jezive
slagalice. Ta me je potraga nagnala da otputujem u Australiju u vreme kada sam
jedva imala za autobusku kartu do ulice Old er, a poto sam se toliko
229

Egzotina Malezija se moe tumaiti i kao objektivni korelativ, zemlja siromatva, okrutnosti i sone
lepote (Malin, 2004: 146)
230
I sama Sara jednom prilikom za aba kae: Bio je to Stari mornar, glavom i bradom.
It was the Ancient Mariner himself. (Carey, 2003: 114). S obzirom na intertekst Konradovih romana, ab
bi se mogao tumaiti i kao marloovski tip pripovedaa.
231
Sparagmos oznaava ritual izvoen za vreme svetkovina u ast boga Dionisa. Tokom rituala ivotinja ili
ak ljudsko bie (esto dete) prinoeni su bogu kao rtva tako to bi njihovo telo bilo raskomadano.
232
Kada je prvi put doao pred Makorklovu radnju, iznad koje je Makorkl iveo sa enom i erkom, ab je
sa sobom nosio lek za Makorkla. Dok je izlazio iz taksija, meutim, vrata taksija su prikljetila kutiju u
kojoj je bio lek, zapakovan i zatien radi transporta, te je iz oteene transportne kutije poeo da se die
oblak ugljen dioksida i potpuno obavio aba, pa je izgledao kao bestelesni stvor ... fluorescentno plave
utrobe (Carey, 2003: 252).
A creature with no body. Entrails flashing blue.
232

besmisleno istroila i napatila jedina injenica u koju sam bila sigurna jeste da
je Makorkl fiziki postojao odvojeno od aba. (Carey, 2003: 265)233

Takav zakljuak, meutim, nije mogla da prihvati, te je potragu nastavljala i

tonula sve dublje dok na kraju nije doivela nervni slom. Deo tretmana je povratak u
Kuala Lumpur, trinaest godina nakon dogaaja o kojima je pripovedala, i to je zapravo
vremenski okvir pripovedanja. Tim obrtom na poslednjoj stranici romana, tim saznanjem
da nam je pria ispriana nakon to je naratorka doivela nervni slom, naruava se njena
pouzdanost, te Sara postaje jo jedan u nizu Kerijevih nepouzdanih pripovedaa, kakav
je, naravno, i Kristofer ab, harizmatini idejni tvorac velike prevare koji izjavljuje da
prezire neistinu (Carey, 2003: 29)234 a iji narativ, umetnut u Sarinu priu, i ini
najvei deo romana. ab svoju priu kazuje Sari s vremenske distance od dvadeset i est
godina, a Sarino kazivanje je trinaest godina udaljeno od deavanja o kojima govori.
Nepouzdanost i neistine su jedna od dominantnih tema Kerijevih romana, a naroito ga
zanima mehanizam kojim lai ako se u odreenom kontekstu ponavljaju dovoljno
esto i dovoljno ubedljivo poprimaju izgled injenice, odnosno istine.235
Osim pobrojanih autora i dela koji se eksplicitno pominju u romanu, uoava se
idejna srodnost Kerijevog romana s Bledom vatrom (Pale Fire, 1962) Vladimira
Nabokova, jer okosnicu oba dela ini neverovatna pria o ideji koja se ovaplotila,
odnosno o biu koje iz mate prelazi u stvarnost. Da li je Kinbot ludak koji je umislio da
je kralj Zemble, arls Drugi Voljeni, koga progoni atentator Gradus ili je italac, ipak,
sklon da mu poveruje u trenutku kada (izmiljeni) Gradus (grekom) ubija pesnika Dona
ejda? Celi Kinbotov ivot postaje fusnota ejdove pesme. Ili je, pak, tanije tvrditi da
ejdova pesma ostaje u senci prie o zemblanskom kralju? Da li je Kristofer ab pesnik
koji je, osramoen, poludeo i pokuava da se opravda priom o drugom ludaku koji je
umislio da je (izmiljeni) pesnik Bob Makorkl? Ili se kreacija abovog uma zaista
233

I now commenced to travel compulsively up and down gathering up limb by limb of that horrid
puzzle. It was this quest that sent me journeying out to Australia at a time when I could scarcely afford the
bus fare to Old Church Street, and at the end of all this ridiculous expense and anguish the only fact I
could be certain of was that McCorkle had a physical existence and it was separate from Chubbs.
234
I loathe dishonesty.
235
Pri tome se Keri naroito bavi istorijskim laima poput neistina o tome kako je naseljen kontinent,
kakvu su sudbinu doiveli Aboridini laima iza kojih je stajala britanska kolonijalna vlast. Ovakve lai
zauzimaju znaajno mesto osobito u romanima Varalica i Oskar i Lusinda u kojima se prikazuje nekoliko
verzija istorije datih s teke gledita razliitih likova.
233

materijalizovala i (iz nehata) ubila urednika Vajsa? Ili se radi o krai identiteta? I
Nabokov i Keri piu roman u ijem se sreditu nalaze likovi pesnika, ejda i Kinbota u
Bledoj vatri i aba, Makorkla, ali i Slejtera, u Mom krivotvorenom ivotu, pri emu
romanima dominira metafikcijska preokupacija temama kreativnosti, inspiracije,
autentinosti, kao i njihovim suprotnostima plagijatorstvu, krai, neoriginalnosti, na ta
se upuuje i naslovima romana. Nabokov naslov pozajmljuje iz ekspirove drame Timon
Atinjanin (IV, 3), gde se mesec naziva lopovom koji svoju bledu vatru krade od sunca,
dok Keri u naslovu eksplicitno govori o (ne)autentinosti.
No, nije ba sasvim jasno iji je ivot krivotvoren, ko se to lano predstavlja, ko
krade tui ivot i tuu priu. Naslovom se upuuje na autobiografski anr, ali u romanu
se smenjuje nekoliko naratora koji kazuju svoju priu i svaki od njih bi se mogao
okarakterisati kao falsifikat, kao osoba iji ivot poiva na neistinama ili poluistinama.
Sara Vud-Daglas u Kuala Lumpuru saznaje da se njen dotadanji ivot zasnivao na
laima.

Otila sam u krevet s neprijatnim saznanjem da nita to sam mislila da znam o

svom ivotu zapravo nije tano, te da sam krtena u krvi i odgajana na tajnama i
pogrenim predstavama, koji su od mene, oigledno, napravili ovo to sam danas.
(Carey, 2003: 133)236

Ono to Sara saznaje jeste da je sve vreme pogreno optuivala Slejtera za

majinu smrt, da je pogreno verovala da se majka nesrenim sluajem utopila u jezeru
poto joj je Slejter, njen ljubavnik, slomio srce. Istina je, meutim, da je Slejter bio
iskreni prijatelj njene majke, Australijanke, koja se ubila prerezavi vrat kada se uverila
da je njen mu i Sarin otac, engleski aristokrata lord Vilijam Vud-Daglas, biseksualac,
odnosno da osim to je enskaro, voli i mladie. Ponienje je bilo preveliko.
Samoubistvo je izvrila u kuhinji, ne znajui da se ispod kuhinjskog stola tada nalazila
mala Sara, koju su potom nali u lokvi majine krvi. Sara je potisnula tu sliku, izbrisala
je iz seanja i ivela u uverenju da se majka utopila u jezeru u kolima. Kao odrasla osoba
236

I went to bed with the disconcerting knowledge that almost everything I had assumed about my life was
incorrect, that I had been baptised in blood and raised in secrets and misconstructions which had,
obviously, made me who I was.
234

i Sara krije skelet u ormaru. Njena velika tajna jeste da je ve godinama u diskretnoj
lezbejskoj vezi. italac isto tako saznaje da je Sara spremna na svaku zamislivu
metamorfozu da bi dola do cilja: I tako sam i sama postala laljivica, pretvarala se da
u zapisati njegovu priu (Carey, 2003: 83).237 Uz to, Sara vai za uvaenu urednicu
knjievnog asopisa, ali po sopstvenom priznanju nikada [nije] objavila izuzetnu
pesmu (Carey, 2003: 166).238 Ni Slejter, poznati pesnik, rado vien i uvaen gost u
visokim krugovima engleskog drutva, po sopstvenom priznanju nikada [nije] napisao
izuzetnu pesmu (Carey, 2003: 166).239 Osim toga, Sara svoj narativ poinje tvrdnjom da
Slejtera poznaje itav ivot i da je italac moda uo o tome kako se Slejter javno
posvaao s Dilanom Tomasom (Carey, 2003: 3). Implikacija je, svakako, da je Slejter
poznatiji zbog svae sa uvenim pesnikom i piscem nego po kvalitetu svoje poezije. U
tom smislu, Sarin i Slejterov ivot je pria o proputenim prilikama za veliko, ivotno
delo. Sasvim prikladno, poglavlje koje se zavrava njihovim neveselim iskazima poinje
abovom priom o putovanju parobrodom od Severne Sumatre do Penanga, iji opis ab
zapoinje reima Lord Dim ili jo gore (Carey, 2003: 163). above pesme su, takoe,
drugorazredne i jedino po emu e ostati upamen jesu pesme Boba Makorkla.
Postavlja se pitanje, meutim, da li su Kristofer ab i Bob Makorkl jedna te ista
osoba. Roman nudi jedan borhesovski odgovor u pitanju je razlika izmeu oveka i
pisca.240 ab-ovek je osrednji pesnik i njegovo najvie postignue, ono najvrednije
to je stvorio, jeste njegova erka. S druge strane, najuspenije ostvarenje aba-pisca
jeste Bob Makorkl i to je ono po emu e ga generacije pamtiti, ivot Pisca dobija
prednost nad ivotom oveka, to pokazuje i injenica da Makorkl kidnapuje i prisvaja
abovu erku. Dete za oveka znai ivot, odnosno nastavak ivota, te zbog toga ab

237

And that was how I became a fake myself, pretending that I would write him up. Ironija je u tome to
e se to zaista, u skladu s obrascem celokupnog romana, i desiti, la e postati stvarnost, kao to i Sara
primeuje u nastavku reenice: not for an instant imagining that thirteen years later I would sit down here
in Antrims gatehouse to do that very thing.
238
I never published a great poem.
239
I never wrote a great poem.
240
U prii Borhes i ja govori se o tome da postoji razlika izmeu Borhesa oveka i Borhesa pisca.
Jedan ivi u svakodnevici, a drugi pie. ovek ivi da bi Borhes mogao da pie, a to pisanje opravdava
postojanje Borhesa oveka. Teko je odrediti striktnu granicu izmeu njih, tako da na kraju teksta autor
priznaje da nije siguran koji je od njih napisao tu stranicu. Vidi i Philip Graham, A Pranksters Peril, The
New Leader. Nov/Dec 2003, 86, 6, 39-40, i Robert Ross, It Cannot Not Be There: Borhes and
Australias Peter Carey u: Aizenberg 44-58.
235

kada kree u poteru za Makorklom kae: moram sluiti ivotu (Carey, 2003: 163).241
Pesme znae ivot za pesnika i Sara osea organsku mekou knjige Makorklovih
pesama (Carey, 2003: 234).242 tavie, kreativni umetnik poistoveuje se sa sopstvenim
delom i za javnost on postaje neodvojiv od svoje umetnike kreacije. Uspeh Makorklovih
pesama naterao je aba da ivi ivotom sopstvene lai (Carey, 2003: 257).243 I zaista,
od intelektualca u Melburnu ab se pretvorio u mehaniara koji u Kuala Lumpuru
popravlja bicikle i na ijim su dlanovima linije sudbine i ljubavi istaknute uljem za
bicikle (Carey, 2003: 83).244 Da je Makorkl ovaploenje najdubljeg i najintimnijeg dela
abovog mentalnog, duhovnog i fizikog bia posvedoie i oseaj koji ab ima dok
dri Makorkla na samrti: Tolika prisnost s Bobom Makorklom mi se gadila, bio je to
neprirodan i stravian oseaj, kao da u rukama drite vlastite vitalne organe. (Carey,
2003: 254)245 Makorkl je pesniki genij unutar aba, genije koji ga izjeda, koji mu ne da
mira i kojeg ab mora izbaciti iz sebe (na papir) poput pantljiare koja vam ve toliko
dugo zadaje muke (Carey, 2003: 254).246 ab smatra da mu je Makorkl oduzeo ivot, a
Makorkl smatra da su njih dvojica jedno (Carey, 2003: 255-256). Pisac i njegova
tvorevina moda jesu jedno, ali delo obino zaivi sopstvenim ivotom, a neretko postaje
uvenije, voljenije i potovanije od samog pisca. Umetnost stie prednost nad ivotom.
Bob Makorkl je metafora upravo teksta koji oivi i zaseni svog autora, osamostaljuje se i
razvija se u interakciji sa okolnim svetom.

Kakav je samo uspeh postigao! Kako me je prevaziao! Nije znao nita kad sam
ga doneo na svet, a sad je govorio est jezika, od kojih ja za pet nisam nikad ni
uo. Sada je bio tako uen! Razumeo se u svete knjige Bude i proroka
Muhameda. Znao je poimence svako stvorenje na malezijskom tlu. Bio je najvei
pisac koga je svet ikada video. (Carey, 2003: 250)247

241

I must serve life.

...organic softness..
243
To trick me into living my own lie.
244
...whose lines of fate and love were highlighted by the oil of bicycles
245
To be so intimate with Bob McCorkle was disgusting, as unnatural and frightening as holding ones
own vital organs in ones hands.
246
...like a tapeworm who has tortured you so long...
247
What a triumph he now was. How he had overvome me. I had brought him forth ignorant into the world
but now he knew six languages, five of which I never heard of. So learned now. He knew the holy books of
242

236

Autor postaje nepotreban: U emu je tos? pita se ab. U tome da je on sada

potreban meni? Da je on postao moj ivot? (Carey, 2003: 253)248 Lai, prevare i
krivotvorenje ine sutinu kreativnosti u Kerijevim romanima, a above lai poprimile
su ljudsko oblije i progone ga po svetu. To je dramatizacija Frojdovog vienja da je
kreativnost esto nepokorna i odbija da se povinuje pievoj volji, te autor sopstveno
delo moe doivljavati kao neto potpuno strano (nav. prem. Macfarlane, 2005: 336).
Svojom je olovkom ab stvorio krv i kost, i srce koje kuca (Carey, 2003: 152)249, ali
ono to je stvorio da bi se naalio s urednikom asopisa izmaklo je kontroli i zahteva od
aba da prizna odgovornost i snosi posledice, da ga neguje u najteim trenucima bolesti,
da se posle njegove smrti brine o njegovoj eni i (vlastitoj) erki, a na uvanje mu
predaje i svoje pesme, zbirku Moj krivotvoreni ivot. Postoji izraena paralela izmeu
Makorklovog odnosa prema abu i odnosa (post)kolonijalne Australije prema Engleskoj.
I Makorkl i Australija su odbaena deca koja poinju da ive odmetnikim, nezavisnim
ivotom i koja od roditelja trae da priznaju odgovornost i snose posledice za svoje
postupke.
Moj krivotvoreni ivot je roman koji govori o psiholokim posledicama
neprirodnog roenja, o borbi za roditeljstvo i o uskraenoj ljubavi. To su teme koje se
mogu primeniti na istoriju Australije. U tom svetlu Kerijev roman se ita kao
postkolonijalna alegorija, a Makorkl postaje alegorijska figura koja predstavlja
australijsku kulturu koja sumnja u sopstvenu vrednost, strahuje od optubi za
neautentinost i stidi se svog neprirodnog roenja. Makorkl otelovljuje neprirodno
roenje australijske nacije i posledice koje je ono imalo po kolektivnu svest. Piter Keri, u
stvari, u ovom romanu koristi narativne obrasce i knjievne konvencije koji se ponavljaju
u prikazivanju australijskog iskustva, kao to su rasprostranjeno verovanje da
Australijanci ne cene lepu umetnost, da je pravni sistem nehuman, kao i oseanje da je
australijska kultura neautentina, krivotvorena i drugorazredna, zbog ega se kulturna
nesigurnost izdvaja kao jedno od osnovnih obeleja ove zemlje. Zbog toga tumaenje

Buddha and Mohammed. He knew the name of everything that lived on the Malaysian earth. He was the
greatest writer ever born.
248
What was the joke? That I had needed him? That he was my life?
249
...he had, with his own pen, created blood and bone, and a beating heart...
237

ovog romana, osim estetskog vrednovanja, ukljuuje i iitavanje sa stanovita

postkolonijalne kritike. Makorkl je udovite koje svome tvorcu uzvraa pisanjem.
Bob Makorkl je odrecitovao krivotvorenu pesmu tako upeatljivo da joj je dao
autentinost, poput glumca koji izgovara tekst i stvaralaku matu pretae u stvarnost.
Njegova literarna kreacija u slubi je odbrane vlastite autentinosti uprkos veoma niskom
poreklu: tamo gde ivim, nipoto me ne gledaju kao neki tos, tamo u meni ne vide nita
lano, kae Makorkl (Carey, 2003: 152).250 Ova izjava nipoto nee proi neopaeno u
oima australijskih italaca, poto je celo drutvo opsednuto problemom australijske
kulturne autentinosti, odnosno njenog nedostatka.
Postmodernistiki pasti koji je Keri sainio u romanu Moj krivotvoreni ivot
takoe je izraz interesovanja za pitanje neoriginalnosti, mada Keri uvek briljivo daje
naznake viestrukih izvora i ulae mnogo truda da jasno razgranii sopstveni autorski
glas od glasova likova koje stvara. Neoriginalnost, i kao tema i kao tekstualna odlika,
nalazi se u sredotoju Kerijevog romana koji preispituje pojmove krivotvorenja i
neoriginalnosti u specifino australijskom kontekstu. Keri istrauje zato je Australija
toliko plodno tle za prevare i krivotvorenja. Kritikujui tu podlonost prevarama,
Kerijevi romani ukazuju na to su koreni te podlonosti u grevitom nastojanju
australijske kulture da natera svet da prizna kako Australija ume i moe ne samo da
konzumira, ve i da stvori autentinu knjievnost. Australija, pri tom, ima bogatu istoriju
knjievnog krivotvorenja. Jedna od najveih literarnih podvala iz skorije australijske
istorije jeste skandalozna kraa aboridinskog identiteta od strane belca, taksiste Leona
Karmena (Leon Carmen). Leon Karmen je povredio sve rodne, anrovske i kulturne
granice kada je 1994. godine pod imenom Vanda Kulmatri (Wanda Koolmatrie) objavio
navodno autobiografski roman, izmiljeni ivotopis Aboridinke roene 1949. godine i
godinu dana docnije oduzete od majke i plemena. Taj roman o pripadnici generacije
ukradene dece koju je odgojila belaka hraniteljska porodica 1996. godine dobio je
nagradu Dobi koja se aboridinskim autorima dodeljuje za najbolji prvi roman. Karmen
je obelodanio svoj pravi identitet u martu sledee godine kada je izdavaka kua pozvala
autorku na razgovor pre prihvatanja za tampu narednog romana. Poznat je i sluaj
Pola Radlija (Paul Radley) koji je 1980. godine postao prvi dobitnik nagrade Vogel, koja
250

...where I live I am not a joke at all, not a fake in any way...

238

se u Australiji dodeljuje za roman prvenac autora mlaeg od trideset i pet godina. Radli
je pod svojim imenom objavio roman koji je napisao njegov vremeni ujak, a prevara je
otkrivena tek esnaest godina kasnije. Istu nagradu (Vogel) dobila je 1993. godine Helen
Demidenko za roman koji govori o stradanju Ukrajinaca tokom tridesetih godina
dvadesetog veka za koje su odgovorni jevrejski boljevici. Demidenkova je tvrdila da
je prie o stradanju sluala od svog nepismenog oca, taksiste. Ispostavilo se, meutim, da
Helen Demidenko nije erka ukrajinskog para, ve Harija i Grejs Darvil (Darville) iz
Brizbejna. Pokuaji da se pronae Marko Demidenko bili su podjednako (ne)uspeni kao
i pokuaji da se pronae Etel, sestra Erna Malija. Demidenkova je 1995. godine za svoj
roman dobila i nagradu Majls Frenklin.251 Britanski pisac Hauard Dejkobson (Howard
Jacobson) razmatra zato su knjievne prevare toliko brojne u Australiji:

Mnogo pre nego to su se akademski krugovi poeli baviti pojmom ieznua

autora iz teksta, australijska publika uivala je u priama pripovedaa kojima se
nije moglo verovati, koji su pripovedali neverovatne prie iz nepregledne i
neistraene unutranjosti, koji su bili prevaranti i arlatani kojima je uivanje bilo
da svojim priama zapanje otmeni svet koji se drao svojih kua na obali. (...) to
251

Majls Frenklin (Miles Franklin, 1879-1954) se i sama koristila pseudonimima (Brent of Bin Bin i Mrs
Ogniblat LArtsau). U stvari Majls Frenklin je samo jedna u nizu australijskih pisaca koji su objavljivali
pod pseudonimom. Pomenimo samo neke: Meri Forun (Mary Fortune, 1833-1910, alias Waif Wander,
Mary Wilson), Meri Fulerton (Mary Fullerton, 1868-1946, alias Alpenstock), Dozef Ferfi, koji se smatra
ocem australijskog romana, (Joseph Furphy, 1842-1912, alias Tom Collins), Desi Ketrin Kuvrer (Jessie
Catherine Couvreur, 1848-1897, alias Tasma), Henri Handel Riardson (Henry Handel Richardson, 18701946), ije je pravo ime Etel Florens Lindsi Riardson (Ethel Florence Lindesay Richardson). Ne treba
izgubiti iz vida ni da je Ketrin Suzana Priard (Katherine Susannah Prichard, 1883-1969) osvojila nagradu
asopisa Bilten (Bulletin) 1928. godine za roman Kunardu (Coonardoo) pod pseudonimom Dim Aberton
(Jim Ashburton). Dimfna Kjusak (Dymphna Cusack, 1902-1981) i Florens Dejms (Florence James, 19021993) su za koautorski roman objavljen pod pseudonimom Sidni Wajborn (Sydney Wyborne) dobile
nagradu Dejli Telegrafa (Daily Telegraph). Pobrojani autori nisu, meutim, iza lanih imena gradili i
fiktivne identitete iz kojih bi crpeli grau za romane, kao to je to sluaj sa Ernom Malijem ili Helenom
Demidenko, te se verovatno stoga ne smatraju prevarama i krivotvorenjem. Sa najvie pseudonima
verovatno se sluila pesnikinja Gven Harvud (Gwen Harwood, 1920-1995, alias Alan Carvosso, Francis
Geyer, Timothy (TF) Kline, Walter Lehmann, Miriam Stone, Theophilus Panbury, W. W. Hagendoor, to
je anagram od njenog imena). Gven Harvud je majka australijskog pisca Dona Harvuda (John Harwood,
1946 - ). Iscrpnije o pseudonimima, kraama identiteta, prevarama i aproprijacijama u istoriji australijske
knjievnosti vidi Maggie Nolan Carrie Dowson, Whos sho? Mapping Hoaxes and Imposture in
Australian Literary History, Australian Literary Studies, 21 (2004): v-xx.
Srpskom itaocu e najinteresantniji biti podatak da se meu onima koji su prisvojili aboridinski identitet
nalazi Sreten Boi, koji je pod imenom Banumbir Vongar (Banumbir Wongar, 1932 - ) objavio nekoliko
knjiga koje su, pre nego to se otkrilo da je on u stvari imigrant iz Jugoslavije, hvaljene kao autentini glas
aboridinske Australije.
239

se otmenih tie, oni to su grevito obgrlili jugoistoni obod kontinenta i nisu bili
prava stvar u najstroem smislu govorei. Prava stvar, a Englezi e to uvek rado
sasuti Australijancima u lice (jer nemaju gde drugo), je uvek iskljuivo tamo gde
su oni. Sigurno nije bilo zabavno biti intelektualac u Australiji otuen od
centara evropske civilizacije prema kojoj osea divljenje i ogorenost, otuen od
vitalnosti same australijske kulture, jer je prosta i bezoseajna; nasukan, kako se
izrazio slikar Albert Taker, na ostrvu nestvarnog odakle nema spasa. Posvaajte
avangardnog umetnika koji ivi na pogrenom mestu i lokalnog genija za parodiju
i neistine i sve je spremno za preteranu istananost s jedne strane i podrugljivu
prevaru s druge. O tome svedoe nekoliko uesnika u sluaju Erna Malija,
najveeg australijskog pesnika koji nikad nije postojao. (nav. prem. Macfarlane,
2005: 340)252

Prikaz literarne prevare koji Piter Keri daje u svom romanu potpuno je u skladu s
ovom Dejkobsonovom analizom i u celosti se zasniva na uverenju, koje je u Australiji
bilo veoma rasprostranjeno tridesetih i etrdesetih godina dvadesetog veka, da
Australijanci ive u krivotvorenoj kulturi na kraju sveta, gde brane evropske vrednosti u
zemlji koju ne razumeju. Pri poetku romana Don Slejter razmilja na temu stabilnosti
engleske kulture, koja zbog toga to je sigurna u sebe nije ranjiva i podlona prevarama,
jedna podvala ne bi poljuljala temelje kulture, za razliku od Australije gde je sve
krhkije (Carey, 2003: 19).253 ab objanjava Sari da je prevaru izveo zarad same (...)
umetnosti, i zarad zemlje gde retko ko razume da moramo biti spremni da se borimo za
vanije stvari od sudijske odluke na terenu za kriket u Melburnu (Carey, 2003: 77252

Long before universities picked up on the concept of the vanishing author, Australia was enjoying storytellers whose stories you couldnt trust, bearers of tall tales from a vast unexplored interior, tricksters and
mountebanks who loved to astound the stay-at-home sophisticates clinging to the fringe. (...) As
sophisticates go, those hugging the south-eastern seaboard of the country for dear life were not strictly the
real thing. The real thing, as the English never tired of throwing in Australian faces (having nowhere else
to throw it), was only ever where they were. It couldnt have been much fun being an Australian
intellectual estranged from the centres of European civilization you revered and resented, estranged from
the vitality of Australian culture itself, by virtue of its vulgarity and indifference; marooned, in the painter
Albert Tuckers words, in a terminal unreality. Set an avant-garde situated in the wrong place and a
native genius for parody and untruth at one anothers throat, and you have all the materials for overrefinement on the one side and derisive imposture on the other. As witness the several parties to Ern
Malley, the greatest Australian poet never to have existed. (Howard Jacobson, Black Swan of Trespass:
great hoaxes and the perils of authenticity. Times Literary Supplement 3. oktobar 1997: 20).
253
...if you take a country like Australia, you see the whole thing is much more fragile...
240

78).254 Australijsku kulturu ini ranjivom to to samu sebe smatra drugorazrednom, jer je
udaljena i odseena od evropskih centara kulture. Primer Kristofera aba, obrazovanog
izdanka te kulture, upravo dokazuje to miljenje.

ab je bio miljenik knjievnih krugova u Sidneju, potovan ne samo zbog

irokog, rano steenog obrazovanja i estine s kojom je branio svoje stavove, ve
i zbog toga to se vrsto drao visoko postavljenih standarda. Deko iz Haberfilda
bio je poznat po tome to su se samo odabrani pesnici nali u njegovoj biblioteci:
Don, ekspir, Rilke, Malarme. Rodio se u drugorazrednoj kulturi, ili je bar tako
mislio, i ta polica strogo izabranih naslova govori o silini strasti koja je kasnije
iznedrila Boba Makorkla uasnue pri pomisli da bi ga neko prevarom mogao
navesti da se divi neemu to je drugorazredno, derivativno, plitko, provincijalno.
(Carey, 2003: 84)255

Kao razorna parodija modernistike umetnosti, Bob Makorkl stvoren je i da bi se

ab narugao uredniku Vajsu, za koga je smatrao da svojim poznavanjem i oseanjem za
umetnost nikako ne zasluuje poziciju na kojoj se nalazi. ab nastupa potpuno elitistiki,
imperijalistiki ak, jer je potpuno uveren da neobrazovani mogu stvarati poeziju, zbog
ega je Vajs trebalo odmah da prozre podvalu.

Vajs je bio komunjara, ree ljutito [ab]. Od Makorkla bih napravio rudara, ali
onda bi se dali u potragu za lanskom kartom sindikata. Zato sam na svet doneo
mehaniara za bicikle. Ali njegove pesme imale su da budu uene, sa mnogo
klasinih aluzija od jednog masnog majmuna. Objasnite mi to. To ne moe biti.
Kakva besmislica da neznalice mogu stvarati lepu umetnost. (...) Smrdelo je na
prevaru. (...) Smrdelo je, ree, ali znao sam da je mladi Vajs izgubio njuh. Znao
254

...for the sake (...) of art itself, and for a country where we seldom understand that we must be prepared
to fight for issues bigger than an upires decision at the Melbourne Cricket Ground.
255
Chubb had been a sort of beloved boy in Sydney literature, respected not only for his precocious
learning and the rigor of his arguments but for his ferociously high standards. The boy from Haberfield was
known for the small number of poets he would allow into his library: Donne, Shakespeare, Rilke,
Mallarm. He had been born into a second-rate culture, or so he thought, and one can see in that austere
bookshelf all the passion that later led to the birth of Bob McCorcle a terror that he might be somehow
tricked into admiring the second-rate, the derivative, the shallow, the provincial.
241

sam da toliko eli da nae bisere u svinjskim govnima, da toliko eli da mehaniar
bude genij da ni u jednom trenutku nee zastati da proveri dokaze. (Carey, 2003:
32)256

Ono to ab, meutim, nije oekivao jeste da to groteskno, nemogue,

stvorenje (Carey, 2003: 95)257 postane stvarno. Namera mu je bila da ismeje
australijsku potragu za autentinim glasom, ali je radei na tome otkrio i iz svog
anglofilskog tela oslobodio autentinog australijskog pesnika ije je postojanje poricao.
Drugim reima, zapanjen je time to se jedna suluda ideja, ili je bar takvom smatrao,
otelotvorila, nemogue se desilo drugorazredna kultura proizvela je prvorazrednu
umetnost. To saznanje bi se moglo oznaiti kao glavna epifanija Kerijevog romana. No,
lik koji doivljava otkrovenje, kao i u romanima Patrika Vajta, neposredno zatim umire.
Na Vajsovom nadgrobnom spomeniku, po elji njegovih roditelja, uklesani su
Makorklovi stihovi, ali ab se pita da li tim postupkom insistiraju na znaaju i vrednosti
poezije ili su hteli da na spomenik istaknu sredstvo sinovljevog unitenja. Dok ita
stihove na spomeniku ab se sea Kafkine prie Kanjenika kolonija, gde se
specijalnom spravom robijaima kazna za poinjeni zloin urezuje u kou, a zatim se
robija ostavlja da umre. Za aba su, dakle, Makorklovi stihovi zasluena kazna koja
stie Vajsa jer se usudio da veruje da poezija nije iskljuivo prerogativ viih, obrazovanih
slojeva i da moe nastati i u kanjenikoj koloniji. Ono to ab ne pominje, a to se
isto tako nalazi u Kafkinoj prii, jeste epifanija koju robijai doivljavaju u poslednjih
est sati ivota. U skladu s tim, verovatnije je, ipak, da svojim postupkom Vajsovi
roditelji podravaju njegovu veru u to da znaajna umetnost moe nastati i u zemlji gde
se grobovi poznatih iz sveta kulture i iz sveta sporta nalaze jedni pored drugih.258 U tom

256

Weiss was a pinko, he said angrily. I would have made McCorkle a coal miner except theyd have gone
looking for his union card. I gave birth to a bicycle mechanic instead. But his poems would be learned, so
many classical allusions from a grease monkey. Explain that. It cannot be. What a notion, that the
ignorant can make great art. (...) It reeked of a rat-lah. (...) Reeked, he said, but I knew young Weiss had
lost his schnozzle. He would so want pearls in the shit of swine, so want the genius to be a mechanic that
he would never stop to question the evidence.
257
...the creature...
258
Vajs je sahranjen u blizini poznatog igraa bilijara. U Melburnu e igraa bilijara uvek vie ceniti nego
pesnika, tako da je to jo uvek najbolji nain da saznate put do Vajsovog groba. (Carey, 2003: 72)
In Melbourne a billiard player will always outrank a poet, so this is still the best way to ask directions to
the grave.
242

svetlu posmatrana ova Kerijeva postkolonijalna alegorija predstavlja potvrdu autentinog

australijskog identiteta. Makorkl e se pre ponositi onim to ima nego se stideti
sopstvenih elja, kao to je to sluaj sa abom ili Sarinom majkom, to ilustruje razgovor
izmeu aba i Sare.

Da, strahujemo od pomisli da zaostajemo za svetom.

Moja majka nije htela da pria o Australiji. Ba je nije volela.
Da, ona je Australijanka. Pita se, ta li ljudi priaju u Francuskoj, ta nose u
Londonu? To je ono to je mui, zar ne? (...) ujem da se to zove Tiranija daljine.
(Carey, 2003: 29)259

Tiranija daljine: kako je daljina oblikovala australijsku istoriju (The Tyranny of

Distance: How Distance Shaped Australias History, 1966) naziv je studije Defrija
Blejnija (Geoffrey Blainey) u kojoj autor analizira kako je geografska udaljenost
Australije bila presudni faktor koji je odredio tok njene istorije i proces formiranja
identiteta. Don Slejter ve na poetku romana upozorava Saru da je Australija zemlja
kljunastog platipusa. Kad si odseen od ostatka sveta, situacija se mora razvijati u
interesantnim pravcima (Carey, 2003: 19).260 Platipus, kao i udovite koje je stvorio
Viktor Frankentajn, ini centralnu metaforu romana monstruoznost. Platipus je
endemina australijska vrsta ivotinje. Evropski prirodnjaci bili su veoma zbunjeni ovim
jedinim sisarom koji polae jaja. Platipus im se inio kao neka vrsta ale ili podvale
prirode, jer izgleda kao da je sastavljen od delova drugih ivotinja. Ima kljun poput ptice,
rep poput dabra, noge poput vidre. I platipus, kao i Frankentajnovo stvorenje, nalikuje
udovinim anatomijama bia iz antike mitologije kao to su Sfinga, kentaur ili hipogrif.
Prie o samosvojnim jedinkama sastavljenim od delova drugih jedinki u
Kerijevom romanu slue da podre autorovu analizu knjievne originalnosti i integriteta.,
ali i samosvojnog nacionalnog identiteta. Poput ovih udovita, ijim telima, sloenim iz
259

Yes, we have a terror of being out of date.

Mother did not like to talk about Australia. She had rather a set against it.
Yes, she is Australian. She is wondering, what are people saying in France or wearing in London? That is
the issue for her, isnt it? (...) They call it the Tyranny of Distance, so I am told.
260
...the country of the duck-billed platypus. When you are cut off from the rest of the world, things are
bound to develop in interesting ways.
243

raznorodnih delova, upravlja jedinstvena svest, postmodernistiki i postkolonijalni

romani i identiteti su tekstualne, odnosno organske, slagalice ili hibrid, kako bi ih nazvao
Homi Baba, koje objedinjuje jedinstvena autorska i/ili italaka svest, odnosno svest o
naciji kao (imaginarnoj) zajednici. Taj aspekt monstruoznog Keri istrauje u svojim
romanima, ali u specifino postmodernistikom i postkolonijalom kljuu autentinosti i
integriteta: integriteta teksta, integriteta umetnikog dela i intregriteta ovekovog ja.
Monstruozna bia pojavljuju se i u Kerijevim ranijim romanima. Treba se samo prisetiti
izoblienog Tristana Smita, te mitske zveri (Carey, 1995: 388) iji se lik i linost toliko
transformiu tokom romana da se dovodi u pitanje postojanje jedinstvenog sopstva. U
Istinitoj prii o Kelijevoj bandi monstruozno se preplie s tekstualnim. Oklop koji Keli
nosi u konanom obraunu s policijom i koji ga ini monstruoznim stvor[om] (Carey,
2004: 11) sastavljen je od delova ba kao to je i Kerijev roman objedinjava trinaest
paketa Kelijevog rukopisa. Roman je, zapravo, tekstualni stvor.
Moj krivotvoreni ivot se, kao to je u ovoj analizi pokazano, moe tumaiti kao
psiholoka drama o piscu koga proganja vlastita kreativnost i koga mui saznanje da rei
na udnovat nain mogu zaiveti samostalnim ivotom. No, Kerijev roman je, ipak,
ponajvie razmatranje knjievno-kritikog pitanja krivotvorenja i originalnosti teksualne
tvorevine, koje se zatim prenosi i na pitanja autentinosti nacionalnog identiteta i istorije.
U tom cilju Keri legendu o Frankentajnu zaodeva u alegorijsko ruho. Jedan od razloga
zato Frankentajn Meri eli predstavlja tako bitan kontrapunkt Kerijevom romanu jeste
i to to je i roman engleske autorke sastavljen od brojnih tekstualnih izvora meu kojima
se nalaze Miltonov ep Izgubljeni raj, Kolridova Pesma o Starom mornaru i beleke
Erazmusa Darvina.261 Epigraf za svoj roman elijeva je uzela upravo iz Izgubljenog raja
(X. 743-745).262 Izgubljeni raj i Pesma o Starom mornaru su tekstovi koje
Frankentajnov stvor nalazi u kolibi porodice s kojom je hteo da se sprijatelji, te na
osnovu Miltonovog epa ui o ljudskim vrlinama i manama i pokuava da shvati
sopstvenu situaciju. Likovi iz Kerijevog romana isto tako nalaze oslonac u Miltonovim
261

Erazmus Darvin (Erasmus Darwin, 1731- 1802), deda arlsa Darvina, bio je filozof, prirodnjak, pesnik i
lekar. Za drutvo okupljeno u vajcarskoj hladne letnje veeri 1816. godine, kad je Meri eli dola na ideju
o Frankentajnu, Erazmus Darvin je bio znaajan i zbog eksperimenata koje je vrio u pokuajima da oivi
neivu materiju.
262
Did I request thee, Maker from my clay
To mould Me man? Did I solicit thee
From darkness to promote me?
244

stihovima. Makorkl citira iste stihove kao i elijeva u epigrafu kada ljutito zahteva da mu
njegov tvorac stvori i rodni list (Carey, 2003: 95), a Sara Vud-Daglas u nekoliko navrata
u emotivno tekim i zbunjujuim situacijama pribegava itanju Izgubljenog raja jer je to
umiruje i podsea na to ta je smisao [njenog] ivota (Carey, 2003: 11).263
Razliiti tekstovi velikih prethodnika ukljueni u tekst Frankentajna mogu se
tumaiti i kao strah od uticaja, pri emu je stvor otelovljenje tog straha. Moj
krivotvoreni ivot stoga nije iskljuivo epistemoloki triler niti snovienje, ve ispitivanje
korena originalne umetnosti. I sama autorka u predgovoru za izdanje iz 1831. godine
ukazuje na postojeu analogiju izmeu procesa kojim Frankentajn sklapa svoje
udovite i postupka kojim je ona stvarala svoj roman (Macfarlane, 2005: 343). Roman
koji je elijeva napisala zaiveo je sopstvenim ivotom; pria o Frankentajnu postala je
mit koji je u svom daljem ivotu opet ralanjivan, a delovi korieni u brojnim knjigama
i filmovima od kojih je Kerijev roman samo jedno od najskorijih kreativnih
preoblikovanja.264 Time nain nastanka romana i status koji je zadobio u kulturi
oponaaju kljune organizacione i idejne trenutke samog narativa. To bi se
postmodernim jezikom nazvalo autorefleksivnost i ona je svakako prisutna u
Kerijevom romanu, jer autor svakako eli da italac primeti da je roman (Moj
krivotvoreni ivot) o oivljavanju tekstualnog udovita (Makorkl), izmeu ostalog,
inspirisan i romanom (Frankentajn) koji je, poput udovita o kome govori, skrojen
od mnogo razliitih delova/izvornih tekstova.

Stvoriti (...) ne znai kreirati ni iz ega, ve stvoriti iz postojeeg haosa; mora se,
prvo, imati graa: stvaranjem se moe dati oblik nejasnim, bezoblinim tvarima,
ali se ne moe stvoriti sama tvar. (Shelley, 1969: 8).265

263

...Paradise Lost, which always reminded me (...) of what my life was given to.
Za
spisak
filmova
inspirisanih
romanom
Meri
eli
vidi:
http://www.english.upenn.edu/Projects/knarf/Pop/filmlist.html i (sadri ezdeset i devet naslova na
engleskom, japanskom, francuskom, panskom, italijanskom, nemakom i trskom jeziku u periodu od
1910. do 1994. godine) http://www.wsu.edu/~delahoyd/frankenstein.films.html (sadri pedeset i devet
naslova na engleskom jeziku u periodu od 1910. do 2005. godine)
Za spisak literarnih aluzija na roman Meri eli u pesnikim i proznim tekstovima iz devetnaestog veka
vidi: http://www.english.upenn.edu/Projects/knarf/Pop/lit.html
265
Invention (...) does not consist in creating out of void, but out of chaos; the materials must, in the fist
place, be afforded: it can give form to dark, shapeless substances, but cannot bring into bieng the substance
itself.
264

245

Kerijev roman dolazi do istog intelektualnog zakljuka, da pisac ne stvara ex

nihilo, ve se kreativnost pokazuje u permutovanju i kombinovanju postojeih
elemenata. Moj krivotvoreni ivot prikazuje psiholoku dramu u nadmetanju za vlasnitvo
nad tekstualnom kreacijom. Ko ima pravo da poseduje tekst? ab, koji je olienje
autorskog prava; Sara, koja predstavlja italako pravo ili Makorkl, otelovljenje teksta?
Ovo tumaenje ukazuje na to da je Kerijev roman ne samo alegorija razvoja australijske
nacije, ve i alegorijska pria o knjievnoteorijskim pitanjima originalnosti i autorstva.
Do kraja romana stie se do zakljuka da autentinost nije stvar autorove namere, ve
itaoevog uverenja, te da dobro knjievno delo uvek u veoj ili manjoj meri sadri neki
oblik krivotvorenja. Keri je za temu svog romana izabrao autentinost, dok mu je
intertekstualnost posluila kao sredstvo strukturisanja, a itaocu se nudi kao sredstvo
detaljne analize romana.
Moj krivotvoreni ivot svakako nije usamljen savremeni roman koji se bavi
znaenjem autentinosti u specifino knjievnom kontekstu. kotski pisac Vilijam Bojd
(William Boyd) objavio je 1998. godine delo po nazivom Net Tejt: ameriki slikar 19281960 (Nat Tate: An American Artist 1928-1960). Bojd je fabrikovao biografiju i slikarska
ostvarenja umetnika koji nikad nije postojao, ali uspeo je da prevari istoriare umetnosti s
obe strane Atlantika, koji su poverovali da se zaista radi o ivotopisu njujorkog
ekspresioniste. Bojdovo delo zapravao je knjievna proza, ali je uz pomo Pikasovog
biografa i Dejvida Bovija ispleo mreu krivotvorenih injenica u koju su se upecali
strunjaci. Biografija je promovisana na raskonoj zabavi, kojom prilikom je Dejvid
Bovi itao odlomke iz knjige. Nekoliko istaknutih pripadnika slikarskih krugova tada su
tvrdili da su poznavali umetnika. Moda je i Vilijam Bojd, poput Kristofera aba, mislio
da e strunjaci namirisati prevaru jer je ostavio dovoljno uoljiv trag. Ime slikara je
sastavljeno od imena dve najvee britanske umetnike galerije, Nacionalne galerije
(National Gallery) i galerije Tejt (Tate Gallery). To se, meutim, kao ni u Kerijevom
romanu, nije desilo, te je po otkrivanju prevare dolo do velikog skandala. U vezi s tim
moda nije sluajnost to to prii o abu i Makorklu prethodi pria o Brunu Hetu,
tobonjem poljskom slikaru koji ne zna ni re engleskog, a za koga se posle ispostavilo
da je Brajan Hauard i da, naravno, odlino govori engleski. Ta prevara se, kako Slejter
246

objanjava Sari, desila u Engleskoj, ali nije toliko poljuljala samopouzdanje umetnikih
krugova u kulturno stabilnoj Engleskoj koliko je to uinila abova prevara u kulturno
nesigurnoj Australiji.
U igri autentinosti i falsifikata ne treba izgubiti iz vida ni Dulijana Barnsa
(Julian Barnes). etiri detektivska trilera objavio je pod pseudonimom Den Kavana (Dan
Kavanagh). Jedan esej iz zbirke Pisma iz Londona (Letters from London, 1995) zove se
Falsifikat! (Fake!) i razmatra umetnost obmane u Britanskom muzeju. Barns se
ubraja meu majstore konfabulacije, najuspelije romanopisce koji su zainteresovani za
popunjavanje nejasnih podruja bilo u individualnoj bilo u svetskoj istoriji i seanju.
Svedoanstvo tih preokupacija su romani Istorija sveta u 10 poglavlja (A History of
the World in 10 Chapters, 1989) i, osobito, Floberov papagaj (Flauberts Parrot,
1984), u kome je autentinost centralna tema jer taj toman postavlja pitanje kako se bilo
ta to znamo o Floberovom ivotu moe smatrati istinom.266 Nemogue je, kako se na
osnovu romana moe zakljuiti, bilo ta znati pouzdano o bilo kom drugom ljudskom
biu, tekstu ili ak sebi samom. Na takvoj premisi poiva i Istinita pria o Kelijevoj
bandi, a i roman Pitera Akrojda Poslednja oporuka Oskara Vajlda (The Last Testament
of Oscar Wilde, 1983).
Zakljuci na temu autentinosti do kojih stiu savremeni autori, kao i Keri u
romanu Moj krivotvoreni ivot jeste da, ako se poblie razmotri, razlika izmeu stvoriti
i krivotvoriti ne ini se toliko velikom, kao i da je neki oblik falsifikovanja neophodan
uslov knjievnog stvaranja. Taj motiv viestrukog autorstva, odnosno viestrukih izvora
pojavljuje se u romanu Moj krivotvoreni ivot u nekoliko razliitih oblika, a
najupeatljivije u prizoru rakomadanog abovog (autorovog) tela, kojim se eksplicitno
uvodi ve pominjani motiv rituala sparagmos. Kao urednica asopisa Modern Review,
Sara je svakako upoznata sa imaistima kasnog modernizma, delima Ezre Paunda,
njegovim ogledima Skupljam telo Ozirisovo (I Gather the Limbs of Osiris) koji su
izlazili tokom zime 1911-1912. godine u asopisu New Age. Paljivo birajui naslov za
svoje oglede, Paund je u njima izloio elemente svoje nove poetike, napisao neku vrstu
manifesta koji sadri principe i koncepciju poezije koju je pisao u drugoj deceniji

266

Vredi istai da su i Barns i Keri zainteresovani za Bodrijarovu ideju simulakruma, te da zabavni park u
Barnsovom roman Engleska, Engleska nalikuje Cirkusu iz Kerijevog Tristana Smita.
247

dvadesetog veka. Osnovu te poezije ini skup raznorodnih istorijskih i literarnih figura,
kao i eksperimentisanje s dramskim monologom. Taj postupak je za Paunda predstavljao
proces oivljavanja, podizanja mrtvih. Sara, kojoj je ab dopustio da proita uzorke
Makorklove poezije da bi je zainteresovao za svoju (i Makorklovu) istoriju, na isti nain
razmilja o Makorklovim pesmama.

Rasporio je istoriju i ponovo je sastavio, sa izbaenom utrobom, tako da se

svetlucava zelena istina videla na avovima. (...) Kazati da je ovaj pesnik pokuao
da stvori jedan svet zvualo bi povrno, dok ne shvatite da je on upravo to i
uinio, i to sa takvom dubinom, i irinom, da e vas naterati, ba kao i Paund, da
se vratite u vavilonsku biblioteku, uronite u istorije, teologije, renike. (Carey,
2003: 235).267

Sjedinjavanje razjedinjenih delova jeste objedinjujui motiv Kerijvog romana, na

kojem poiva i zakljuak da se celokupna knjievnost sastoji od delia drugih
knjievnosti. Budui da je knjievnost lingvistika tvorevina, ona je uvek sainjena od
ve obraenog i ve upotrebljavanog materijala. To je, poruuje Moj krivotvoreni ivot,
ne ini nestvarnom ili neoriginalnom, ve upravo suprotno moguom i utemeljenom u
realnost. Zato Maks Haris, obmanuti urednik, u pismu koje je objavljeno godinama posle
prevare kae:

I dalje verujem u Erna Malija. (...) Ern Mali, kako ga ja doivljavam, otelovljuje
istinsku tugu i alost naeg vremena. Osealo se da negde po ulicama svakog
grada hoda jedan Ern Mali (...) ovek od krvi i mesa, sam, izvan knjievnih klika,
izvan tampe, umire, izvan oveanstva, ali kao njegov deo. (...)

267

He had ripped up history and nailed it back together with its viscera on the outside, all that glistening
green truth showing in the rip maks. (...) To say that the poet had attempted to create a country may sound
simply glib, until you understand that this is exactly what he has done, and so deeply, and in such breadth
that he sends you, as Pound will, back to the library of Babel, deep into the histories and theologies and
dictionaries.
I Ezra Paund u svojim esejima kae: The essential thing in a poet is that he builds us his world.
248

Kako sam ga ja zamislio, Ern Mali imao je neto od ugodnog sjaja Franca Kafke;
neto od Rilkeove tegobne amotinje, neto od gnevnog fatalizma Vilfreda
Ovena. Verujem da se etao niz ulicu Princes negde u Melburnu. (...)
I dalje mogu da zatvorim oi i izmatam takvu osobu na naim ulicama. Mladia.
Osobu bez zatite koju prua svet kada ste njegov deo. oveka koji je izvan sveta.
(Carey, 2003: 267-268)268

I Majkl Hejvord u knjizi koja se detaljno bavi ovom najuvenijom knjievnom

prevarom u Australiji smatra da su Stjuart i Makoli stvorili neto neprolazno i arobno.269
I istorija australijskog postojanja u evropskom umu poinje verom u mogunost
postojanja kopnene mase na junoj polulopti, a nekoliko vekova potom prva kolonija u
Australiji oivljava kao drutveni eksperiment, tos rekao bi Makorkl, britanske
imperije. Nova zajednica je u poetku bila sastavljena od odbaenog materijala, ali su
zatim poeli da pristiu i oni koji su u koloniji videli alternativu dotadanjem ivotu.
Sastavljeno od raznorodnog materijala, to kolonijalno bie je poelo da ivi sopstvenim
ivotom, nauilo mnoge jezike od kojih njegov tvorac za mnoge nije ni uo. Tim
jezicima stvor sada otpisuje i svojim mnogokrakim (Carey, 2003: 235)270 biem
opseda svog tvorca. Piter Keri je u romanu Moj krivotvoreni ivot uspeo da spoji
australijsku knjievnu i drutvenu istoriju i knjievnoteorijska pitanja sa autorefleksivnim
poniranjem u probleme identiteta, autentinosti i kulturne nesigurnosti jednog
postkolonijalnog drutva.

268

I still believe in Ern Malley. (...) For me Ern Malley embodies the true sorrow and pathos of our time.
One had felt that somewhere in the streets of every city was an Ern Malley (...) a living person, alone,
outside literary cliques, outside print, dying, outside humanity but of it. (...) As I imagined him Ern Maley
had something of the soft staring brilliance of Franz Kafka; something of Rilkes anguished solitude;
something of Wilfred Owens angry fatalism. And I believe he realy walked down Princess Street
somewhere in Melbourne. (...) I can still close my eyes and conjure up such a person in our streets. A
young person. A person without the protection of the world that comes from living in it. A man outside.
269
Michael Heyward, The Ern Malley Affair (1993).
270
...many-limbed...
249

8. ZAKLJUAK

Iako ve vie od dvadeset godina ivi u Sjedinjenim Amerikim Dravama, Piter

Keri je, kad je njegov knjievni opus u pitanju, ostao privren zemlji u kojoj je proveo
prvih etrdeset godina ivota. S izuzetkom romana Neobini ivot Tristana Smita,
okruenje svih Kerijevih proznih dela je Australija; Australija u raznim dobima razvoja,
od kolonijalnih poetaka preko nacionalnih stremljenja do savremene multikulturalne
stvarnosti; Australija u raznim raspoloenjima, od poniznog preko buntovnikog do
samouverenog; Keri opisuje njene stanovnike, u najboljim i u najgorim izdanjima; videli
smo kako se australijski Rip Van Vinkl budi iz sna i u novoj zajednici zauzima mesto
pripovedaa da narativizuje istoriju i stvori mitove i legende; jedan stoletni varalica nam
je ispriao australijsku istoriju i budunost kao predivne lai; jedan misionar i jedna
naslednica obogatili su tu istoriju nesvakidanjom ljubavnom priom; uz pomo jednog
poreznika saznali smo najmranije tajne jedne porodice iz predgraa; jedan osuenik
nam je ispriao kako je i zato Australiju prihvatio kao svoj dom; spoznali smo ljudskost
jednog australijskog razbojnika; jedan pesnik i jedan slikar su nas uveli u (krivotvoreni)
svet australijske umetnosti; uz pomo jednog deaka i jedne intelektualke zavirili smo u
ivot australijske hipi komune. Prie Kerijevih australijskih likova uvele su nas u
tekstove uz pomo kojih i naspram kojih je stvaran australijski identitet, i u dijalogu s
kojima njegovi romani stvaraju alternativnu istoriju.
U najnovijem romanu Papagaj i Olivije u Americi (Parrot and Olivier in
America, 2009) Keri se prvi put neposredno bavi svojom drugom domovinom.271 Slino
romanima Dek Megs, Istinita pria o Kelijevoj bandi i Moj krivotvoreni ivot, i ovaj
roman ima istorijski izvor i inspirisan je sauvanim tekstualnim svedoanstvom prolih
dogaaja. Lik Olivijea de Garmona (Olivier de Garmont) Kerijeva je literarna
rekonstrukcija francuskog plemia Aleksisa de Tokvila (Alexis de Tocqueville, 1805 1859) mislioca i istoriara, ije je najvee delo Demokratija u Americi (1835, 1840)
napisano nakon to je tokom 1831. godine putovao po Sjedinjenim Dravama s
271

U Kerijevim prethodnim romanima Amerika je prisutna posredno. Prvenstveno se prikazivao uticaj

amerikog drutva, vrednosti i naina ivota na stanovnike Australije (kao, na primer, u romanima
Blaenstvo i Varalica) ili se u Sjedinjenim Amerikim Dravama deavao deo radnje, ali teite nije bilo na
analizi amerikih likova ili tema (kao, na primer, u romanima Kraa i Njegovo nelegalno ja).
250

prijateljem Gistavom de Bomonom (Gustav de Beaumont).272 Dva prijatelja u Kerijevom

romanu preoblikovana su u jedan diskrepantni tandem, partnerstvo pod prisilom koje se
tek nakon pikarskih avantura po mladoj demokratskoj zemlji transformie u odnos
uzajamne tolerancije, uvaavanja i privrenosti. Olivije je plemi ije je detinjstvo
obeleeno traumom terora sprovoenog za vreme Napoleonove republike. Grofovska
porodica Garmon povukla se u zamak u Normandiji i tako izbegla sudbinu mnogobrojnih
roaka koji su stradali na giljotini. Nean i boleljiv deak, koji pati od alergija i astme,
postaje advokat u Versaju, ali njegova majka strepi za Olivijeovu bezbednost za vreme
julske monarhije, te uspeva da ubedi markiza de Tilbota da Olivijea poalje u Ameriku
da se u ime Ministarstva unutranjih poslova Francuske uputi u rad tamonjih zatvora. Za
pratioca mu je odreen Don Larit, zvani Papagaj, sin putujueg tampara iz Devona.
Papagajeva ivotna pria tee uporedo s Olivijeovom, te podsea na jo jedan Kerijev
roman sa eponimskim junacima Oskar i Lusinda. Nakon dikensovski prikazanog
Papagajevog detinjstva u Engleskoj, kao dvanaestogodinji deak on zavrava na brodu
koji transportuje osuenike u Australiju, gde odrasta, talenat za graviranje razvija do
nivoa prave umetnosti i eni se Irkinjom. Po povratku u Evropu sticajem okolnosti
dospeva u slubu tajnovitog i mranog manipulatora, kontrarevolucionara markiza de
Tilbota.273 Lik Papagaja delimino ishodi iz istorijskih izvora i moe se dovesti u vezu s
Donom Dejmsom Odibonom (John James Audubon, 1785-1851), vanbranim sinom
francuskog pomorskog oficira koji je sa osamnaest godina emigrirao u Ameriku, gde je
postao ornitolog, prirodnjak i slikar.274 Ostao je upamen po delu Ptice Amerike (Birds of
America, 1827-1838), koje sadri 435 opisa i slika u prirodnoj veliini ptica
severnoamerikog kontinenta, utisnutih na hartiju sa rukom bojenih gravirnih
tamparskih ploa.
272

Tokvil i Bomon nisu bili pristalice reima Luja Filipa I i takozvane julske monarhije i rado su
napustili Francusku sa zadatkom da proue zatvorski sistem u Sjedinjenim Dravama. Najvie vremena
proveli su u Bostonu, Njujorku i Filadelfiji. Tokvil se upoznao s mnogim vienim lanovima amerikog
drutva, razgovarao sa advokatima, bankarima, istaknutim misliocima, a upoznao je i arlsa Kerola
(Charles Carroll), jednog od potpisnika Deklaracije nezavisnosti (jedinog ivog u to vreme). Pomno je
beleio zapaanja o amerikim drutveno-politikim institucijama, o strukturi vlade, o pravnom i sudskom
sistemu. Na osnovu tih beleaka nastalo je delo po kome je najvie ostao upamen i koje se jo smatra
relevantnim tivom u raspravama o prirodi demokratskog druva. No, treba rei i da je primarni zadatak
putovanja ispunjen i da su Tokvil i Bomon objavili delo Ameriki zatvorski sistem i njegova primena u
Francuskoj koje je nailo na dobar prijem i uticalo na reformu zatvorskog sistema u evropskim zemljama.
273
Papagajev otac je za vreme francuske revolucije tampao lana dokumenta i novac za Tilbota.
274
U Americi je promenio ime an-ak u Don Dejms.
251

Olivije nevoljno pristaje da napusti Francusku, a Papagaj nevoljno pristaje na

ulogu njegovog sluge, ali i pijuna, jer o Olivijeovim kretanjima mora da izvetava
groficu Garmon. Poznanstvo koje poinje uzajamnom mrnjom pretvara se u prijateljstvo
dok se niu iskustva, doivljaji i utisci u nepoznatom drutvenom i kulturnom miljeu
Novog sveta. U romanu ija se radnja deava u etiri zemlje i na tri kontinenta smenjuju
se dva pripovedaa, iji uzajamni odnos i reakcije na novo drutvo ine znatan deo
romana. Amerika, zemlja mogunosti i obeanog uspeha, gde srea moe posluiti
svakoga ko je spreman da predano i naporno radi i gde se marljivi mogu uzdii od
najnie do najvie take u drutvenoj hijerarhiji u aristokrati Olivijeu, koji prezire njene
neuglaene i materijalnom progresu okrenute graane, u poetku izaziva strah. U prvi
mah zgranut je idejom demokratije, jer njena naela predstavljaju pretnju sistemu u
kojem je aristokratija na neprikosnovenom vrhu, ali ga demokratske ideje polako
osvajaju, ba kao i lepotica iz Konektikata. Do kraja e, ipak, Olivije demokratiju
okarakterisati kao tiraniju veine. Papagaju se, meutim, bezrezervno dopada poredak
koji ne poiva na uvreenom odnosu izmeu gospodara i sluge, on u Americi vidi priliku
za novi ivot koji ne ukljuuje sluenje ve omoguuje osloboenje, a sloboda, kako je
on tumai, podrazumeva i lini materijalni napredak.
Najnoviji Kerijev roman za neke itaoce moda predstavlja iznenaenje, a za
neke oekivani ishod pievih interesovanja. No, iako se okruenje promenilo, Keri
ostaje veran jednom znaajnom obrascu svoje proze portretisanju likova koji se nalaze
u raskoraku izmeu dva sveta i psiholokom rasvetljavanju drame izgnanstva i povratka
kui. Papagaj i Olivije u Americi suoeni su s dilemama, strahovima i nadanjima ne tako
razliitim od onih s kojima se suoavaju Dajal i e u Australiji, Koska u Americi, Tristan
Smit u Vurstandu ili Dek Megs u Engleskoj.
Istorijsku priu o dva drugara koja je spojio jedan egzaktni zadatak, a
postmodernistiki pisac upotrebio da uzdrma temelje istorijskih zapisa, pronalazimo i u
romanu Mejson i Dikson (Mason & Dixon, 1997) amerikog pisca Tomasa Pinona
(Thomas Pynchon). Uoi Amerikog rata za nezavisnost, po nalogu Kraljevskog
astronomskog drutva arls Mejson i Deremaja Dikson otili su da iscrtaju liniju
razgranienja izmeu etiri tadanje britanske kolonije Pensilvanije, Merilenda,
Delavera i Zapadne Virdinije. To je Pinonovo polazite u romanu koji objedinjuje
252

biografiju, istoriju, fantastiku, teorije zavere, panoramu najrazliitijih likova, od

Indijanaca, kabalista jezuita, pa do kameo-pojava istorijskih linosti poput Dorda
Vaingtona. Poreenje sa Pinonovim romanom, koji sa Kerijvim romanima deli i srodan
interes za knjievnu rekonstrukciju istorijskog jezika275 i upotrebu opinjavajueg, iako
otvoreno nepouzdanog, pripovedaa, zapravo pokazuje da se delo Pitera Kerija moe i
treba sagledavati iz ire perspektive, odnosno da je delo Pitera Kerija relevantno i u
kontekstima van postkolonijalnog.
Kritiari su delu Pitera Kerija pristupili kao primeru upotrebe postmodernih i
postkolonijalnih knjievnih strategija. U metafikcijskim narativima romana kao to su
Varalica, Oskar i Lusinda, Dek Megs, Istinita pria o Kelijevoj bandi ili Moj
krivotvoreni ivot pomou autorefleksivnog naratora Keri se bavi pitanjima vetake i
proizvoljne prirode stvarnosti (kako prolosti, tako i budunosti); sve to se podrazumeva
i smatra oiglednim u njegovim romanima dovedeno je u sumnju, sva vrsta uverenja,
principi i istine poljuljani su; Keri istrauje pojmove istine i nepatvorenosti, a velike
narative, poput religije, imperijalizma ili rasne superiornosti, oznaava kao opasne i
zavodljive. U pet pomenutih romana, koji pripadaju anru istoriografske metafikcije,
uspostavlja se veoma zamren odnos izmeu mita i istorije. S jedne strane, pomou
manevara kojima pribegavaju Kerijevi pripovedai koji preispisuju istoriju i seciraju
neistine oni diskvalifikuju istoriju iz domena objektivnog i istinitog, pokazujui da je
svaka istorija produkt uobrazilje nekog pisca. S druge strane, Kerijeva istoriografska
metafikcija ispituje i kako mit prerasta u istoriju. Australijski pisac Dejvid Maluf, koji
slino Keriju u svojoj prozi nanovo ispisuje arhetipske australijske legende, smatra da je
od izuzetnog znaaja oivljavati istoriju posredstvom istorijskih romana jer je to jedini
nain na koji ljudi mogu da shvate i prihvate prolost; romani im omoguavaju da uz
pomo svoje mate, a ne serviranih injenica, uu u prolost, da budu tamo i osete je
(Daniel, 1996: 10). Piter Keri obrazlae i razlae mitove koji uokviruju nacionalnu
kulturu, pri emu su mnogi od njih prilagoeni oblici mitova donesenih iz Evrope. Time
Keri u pozitivnom svetlu istie kulturnu fleksibilnost Australije, njenu podlonost
promenama i volju da se menja i uvek iznova gradi i definie. Narativne tehnike kojima

275

U romanu Mejson i Dikson Pinon koristi nain pisanja, gramatiku i sintaksu engleskog jezika iz
osamnaestog veka, to svakako podsea na Kerijev lingvistiki poduhvat u Istinitoj prii o Kelijevoj bandi.
253

se slui Piter Keri utiru put kritikom ispitivanju kontroverznih pitanja identiteta i istorije
u postkolonijalnom australijskom drutvu. Autorefleksivnost koja se poigrava italakim
oekivanjima, zaokupljenost pitanjima autentinosti i krivotvorenja, opsednutost laima i
istinama predstavljaju orue kojim Keri sagledava i tumai australijsku prolost i
sadanjost, to ga ini otroumnim posmatraem drutveno-politikog ivota.
Svi znaajni diskursi u sadanjosti sadre elementa istorijskih i knjievnih
diskursa iz prolosti. Postkolonijalni pisci ne zaboravljaju svoju kolonijalnu prolost niti
njene binarne opozicije kao to su kolonizovani i kolonizatori, eksploatisani i
eksploatatori, potlaeni i tlaitelji. Te opozicije su deo savremenog sveta i diskurs
postkolonijalnih pisaca ih ne moe izostaviti iz napisanog teksta, niti moe izbei
upotrebu jezika kolonizatora. No, moe na njih reagovati i suoiti se s njima tako to e
ih koristiti, podrivati i transformisati. Piter Keri u svojim romanima koristi istorijsko i
literarno naslee australijske kolonijalne prolosti i pokuava ga istraiti putem onoga to
Linda Haion naziva parodijskom intertekstualnou. Keri, poput Rolana Barta, tekst
tumai kao tkanje, odnosno splet sainjen od niti najraznovrsnijih tekstova, a tekstualno
kulturno naslee, u skladu s tim, postaje mnogostruka mrea narativa. Kerijevo delo je
inventivni kola koji preureuje australijsko iskustvo, istoriju, identitet i kulturu
pokazujui da je to podruje i dalje otvoreno za rekonstrukciju. Poigravajui se
nacionalnim konstrukcijama, Kerijevi tekstovi razaraju shvatanje istorije kao stabilnog
pojma i umesto njega nude slobodu nove izgradnje koja nee biti ograniena i merena
kriterijumom istinitosti. Keri upozorava na opasnost istoriografije i ne dozvoljava
itaocima da zaborave da je istorija ljudska konstrukcija i da se moe menjati u
zavisnosti od elja i interesa onih koji je konstruiu. Njegovi su romani primer
izoblienih verzija prave istine i italac se neprestano opominje da su sve to lai koje
odstupaju od istorijskih injenica, ali pri tome, ipak, nikad do kraja ne presecaju vezu s
istorijskim izvorima, nego moda ak doprinose i njihovom boljem shvatanju.
ira italaka publika, meutim, neopremljena teorijskim aparatom za detekciju
pojedinih strategija postkolonijalnog i postmodernog diskursa, ponajvie uiva u vetini
pripovedanja, humoru, galeriji idiosinkratikih likova, upeatljivim okruenjima i
grotesknim obrtima gusto tkanog zapleta. Perspektive iz kojih se moe pristupiti
Kerijevom opusu i sagledati knjievno postignue ne iscrpljuju se analizom romana
254

iskljuivo pomou metoda postmoderne i postkolonijalne teorije. O Piteru Keriju u

savremenom knjievnom kontekstu moglo bi se govoriti i sa stanovita komodifikacije
knjievnosti ili sa stanovita deavanja na globalnom knjievnom tritu. Interesovanje
za Kerija naglo je poraslo nakon to je Istinita pria o Kelijevoj bandi dobila nagradu
Buker, drugu po redu za Kerija. Time se stvorila tenzija izmeu meunarodnog uspeha
ovog pisca koji je za svoju novu domovinu u proteklih dvadeset godina izabrao
Sjedinjene Amerike Drave s jedne, i upornog medijskog nastojanja da Kerija prikae
kao postojani simbol australijskih vrednosti i karaktera, s druge strane. Dela Pitera Kerija
mogla bi se ak ukljuiti u analizu problematike kulturne politike kojom se upravlja
Bukerov iri, koji sve ee nagradu dodeljuje piscima iz bivih kolonija. Da li je to
potvrda vrednosti ovih pisaca, ili pak deo neokolonijalne politike? Ekranizacije Kerijevih
romana predstavljaju jo jedan mogui ugao analize njegovih dela, jer se u pokuajima
prenoenja proze na ekran otkrivaju osobeno literarne i u drugi medijum neprevodive
osobine proze. Jedna od najplodnijih analiza Kerijevog opusa verovatno bi bila
anrovska eksplikacija njegove proze. Granice izmeu stvarnog i fantastinog su esto
porozne u Kerijevim romanima, ali i granice izmeu anrova, te je kod ovog pisca
mogue pretakanje magijskog realizma u naunu fantastiku, i to u delu koje ponajvie lii
na autobiografiju da bi se do kraja ipak italo kao istorijski roman. Navedenim
anrovima bi se mogli dodati i gotska romansa, detektivska pria ili psiholoki roman.
Moda se upravo prisustvom anrovske knjievnosti moe objasniti njegova iroka
popularnost. Vredelo bi uporediti Kerijev pogled na australijsku istoriju sa stavovima
ekspliciranim u istorijskim romanima onih pisaca koji i dalje ive u Australiji. Delu
Pitera Kerija moglo bi se pristupiti i analizom esto korienih metafora, od kojih bi
verovatno najzanimljivija bila metafora graenja i graditeljstva. injenica da postoje
brojni uglovi posmatranja svakako znai da e se o Piteru Keriju jo mnogo pisati, kao i
da e ga publika i dalje rado itati, moda zbog toga to, kako smatra kritiar Antoni
Hasal (Hassall, 1994: 167), u opusu Pitera Kerija ima manje ponavljanja, a vie
iznenaenja za itaoce nego kod bilo kog drugog australijskog pisca.276

276

...repeats himself less, and surprises his readers more, than any other Australian writer.
255

PRILOG 1
SPISAK KNJIEVNIH NAGRADA KOJE JE PITER KERI OSVOJIO ILI UAO U
UI IZBOR
1979 Miles Franklin Award (Australia) War Crimes
1980 New South Wales Premier's Literary Award War Crimes
1981 Miles Franklin Award (Australia) Bliss
1982 National Book Council Award (Australia) Bliss
1982 New South Wales Premier's Literary Award Bliss
1985 Australian Film Institute (Best Adapted Screenplay) Bliss
1985 Australian Film Institute (Best Film) Bliss
1985 Book Council Award (Australia) Illywhacker
1985 Booker Prize for Fiction (shortlist) Illywhacker
1985 The Age Book of the Year Award Illywhacker
1986 Ditmar Award for Best Australian Science Fiction Novel Illywhacker
1986 Vance Palmer Prize for Fiction Illywhacker
1986 Victorian Premier's Literary Award (Australia) Illywhacker
1986 World Fantasy Award for Best Novel (shortlist) Illywhacker
1988 Book Council Award (Australia) Oscar and Lucinda
1988 Booker Prize for Fiction Oscar and Lucinda
1989 Miles Franklin Award (Australia) Oscar and Lucinda
1994 The Age Book of the Year Award The Unusual Life of Tristran Smith
1997 James Tait Black Memorial Prize (for fiction) (shortlist) Jack Maggs
1997 The Age Book of the Year Award Jack Maggs
1998 Commonwealth Writers Prize (Overall Winner, Best Book) Jack Maggs
256

1998 Miles Franklin Award (Australia) Jack Maggs

2001 Booker Prize for Fiction True History of the Kelly Gang
2001 Commonwealth Writers Prize (Overall Winner, Best Book) True History of
the Kelly Gang
2001 Miles Franklin Award (Australia) (shortlist) True History of the Kelly Gang
2001 Vance Palmer Prize for Fiction True History of the Kelly Gang
2007 Commonwealth Writers Prize (South East Asia and South Pacific Region,
Best Book) (shortlist) Theft: A Love Story
2007 Man Booker International Prize (shortlist)
2008 Best of the Booker (shortlist) Oscar and Lucinda
2009 Man Booker International Prize (shortlist)

257

PRILOG 2
PISMO IZ DERILDERIJA
Strana 1
Dear Sir
I wish to acquaint you with some of the occurrences of the present past and future. In or
about the spring of 1870 the ground was very soft a hawker named Mr Gould got his
waggon bogged between Greta and my mother's house on the eleven mile creek, the
ground was that rotten it would bog a duck in places so Mr. Gould had abandon his
waggon for fear of loosing his horses in the spewy ground. he was stopping at my
Mother's awaiting finer or dryer weather Mr. McCormack and his wife. hawkers also
were camped in Greta the mosquitoes were very bad which they generally are in a wet
spring and to help them
2
Mr. Johns had a horse called Ruita Cruta although a gelding was as clever as old Wombat
or any other Stallion at running horses away and taking them on his beat which was from
Greta swamp to the seven mile creek consequently he enticed McCormack's horse away
from Greta. Mr. Gould was up early feeding his horses heard a bell and seen McCormack
horses for he knew the horse well he sent his boy to take him back to Greta. When
McCormack's got the horse they came straight out to Goold and accused him of working
the horse; this was false, and Goold was amazed at the idea I could not help laughing to
hear Mrs. McCormack
3
accusing him of using the horse after him being so kind as to send his boy to take him
from the Ruta Cruta and take him back to them. I pleaded Goulds innocence and Mrs
McCormack turned on me and accused me of bringing the horse from Greta to Goolds
waggon to pull him out of the bog I did not say much to the woman as my Mother was
present but that same day me and my uncle was cutting calves Gould wrapped up a note
and a pair of the calves testicles and gave them to me to give them to Mrs McCormack. I
did not see her and I gave the parcel to a boy to give to her when she would come instead
of giving it
4
to her he gave it to her husband consequently McCormack said he would summons me I
told him neither me or Gould used their horse. he said I was a liar & he could welt me or
any of my breed I was about 14 years of age but accepted the challenge and dismounting
when Mrs McCormack struck my horse in the flank with a bullock's shin it jumped
forward and my fist came in collision with McCormack's nose and caused him to loose
his equillibrium and fall postrate I tied up my horse to finish the battle but McCormack
got up and ran to the Police camp. Constable Hall asked me what the row was about I
told him they
5
accused me and Gould of using their horse and I hit him and I would do the same to him
258

if he challenged me McCormack pulled me and swore their lies against me I was

sentenced to three months for hitting him and three months for the parcel and bound to
keep the peace for 12 months. Mrs McCormack gave good substantial evidence as she is
well acquainted with that place called Tasmania better known as the Dervon or
Vandiemans land and McCormack being a Police man over the convicts and women
being scarce released her from that land of bondage and tyranny, and they came to
6
Victoria and are at present residents of Greta and on the 29th of March I was released
from prison and came home Wild Wright came to the Eleven Mile to see Mr Gunn
stopped all night and lost his mare both him and me looked all day for her and could not
get her Wright who was a stranger to me was in a hurry to get back to Mansfield and I
gave him another mare and he told me if I found his mare to keep her until he brought
mine back I was going to Wangaratta and seen the mare and I caught her and took her
with me all the Police and Detective Berrill seen her as Martains girls used to ride her
about
7
the town during several days that I stopped at Petre Martains Star Hotel in Wangaratta.
She was a chestnut mare white face docked tail very remarkable branded (M) as plain as
the hands on a town clock. the property of a Telegraph Master in Mansfield he lost her on
the 6th gazetted her on the 12th of March and I was a prisoner in Beechworth Gaol until
the 29 of March therefore I could not have Stole the mare. I was riding the mare through
Greta Constable Hall came to me and said he wanted me to sign some papers that I did
not sign at Beechworth concerning my bail bonds I thought it was the truth he said the
papers was at the Barracks and I had no idea he wanted to arrest me or I
8
would have quietly rode away instead of going to the Barracks. I was getting off when
Hall caught hold of me and thought to throw me but made a mistake and came on the
broad of his back himself in the dust the mare galloped away and instead of me putting
my foot on Halls neck and taking his revolver and putting him in the lock up. I tried to
catch the mare. Hall got up and snapped three or four caps at me and would have shot me
but the colts patent refused.This is well known in Greta Hall never told me he wanted to
arrest me until after he tried to shoot me when I heard the caps snapping I stood until
Hall came close he had me covered and was shaking with fear and I knew he would pull
the
9
trigger before he would be game to put his hand on me so I duped, and jumped at him
caught the revolver with one hand and Hall by the collar with the other. I dare not strike
him or my sureties would loose the bond money I used to trip him and let him take a
mouth ful of dust now and again as he was as helpless as a big guano after leaving a dead
bullock or a horse. I kept throwing him in the dust until I got him across the street the
very spot where Mrs 0'Briens Hotel stands now the cellar was just dug then there was
some brush fencing where the post and rail was taking down and on this I threw big
259

cowardly Hall on his belly I straddled him and rooted both spurs onto his thighs he
roared like a big calf attacked by dogs and shifted several yards of the fence I got his
10
hands at the back of his neck and trid to make him let the revolver go but he stuck to it
like grim death to a dead volunteer he called for assistance to a man named Cohen and
Barnett, Lewis, Thompson, Jewitt two blacksmiths who was looking on I dare not strike
any of there as I was bound to keep the peace or I could have spread those curs like dung
in a paddock they got ropes tied my hands and feet and Hall beat me over the head with
his six chambered colts revolver nine stitches were put in some of the cuts by Dr
Hastings And when Wild Wright and my mother came they could trace us across the
street by the blood in the dust and which spoiled the lustre of the paint on the gate-post of
the Barracks Hall sent for more Police and Doctor Hastings Next morning I was
handcuffed
11
a rope tied from them to my legs and to the seat of the cart and taken to Wangaratta Hall
was frightened I would throw him out of the cart so he tied me whilst Constable Arthur
laughed at his cowardice for it was he who escorted me and Hall to Wangaratta. I was
tried and committed as Hall swore I claimed the mare the Doctor died or he would have
proved Hall a perjurer Hall has been tried several times for perjury but got clear as this is
no crime in the Police force it is a credit to a Policeman to convict an innocent man but
any muff can pot a guilty one Halls character is well known about El Dorado and Snowy
Creek and Hall was considerably in debt to Mr L. O.Brien and he was going
12
to leave Greta Mr O.Brien seen no other chance of getting his money so there was a
subscription collected for Hall and with the aid of this money he got James Murdock who
was recently hung in Wagga Wagga to give false evidence against me but I was acquitted
on the charge of horsestealing and on Halls and Murdocks evidence I was found guilty of
receiving and got 3 years experience in Beechworth Pentridges dungeons. this is the only
charge ever proved against me Therefore I can say I never was convicted of horse or
cattle stealing My Brother Dan was never charged with assaulting a woman but he was
sentenced to three months without the option of a fine and one month and two pounds
fine
13
for damaging property by Mr. Butler P.M. a sentence that there is no law to uphold
therefore the Minister of Justice neglected his duty in that case, but there never was such
a thing as Justice in the English laws but any amount of injustice to be had. Out of over
thirty head of the very best horses the land could produce I could only find one when I
got my liberty. Constable Flood stole and sold the most of them to the navvies on the
railway line one bay cob he stole and sold four different times the line was completed
and the men all gone when I came out and Flood was shifted to Oxley. he carried on the
same game there all the stray horses that was any time without an owner and not in the
Police Gazette Flood used to claim
260

14
He was doing a good trade at Oxley until Mr Brown of the Laceby Station got him
shifted as he was always running his horses about. Flood is different to Sergeant Steel,
Strachan, Hall and the most of Police a they have got to hire cads and if they fail the
Police are quite helpless. But Flood can make a cheque single-handed he is the greatest
horsestealer with the exception of myself and George King I know of. I never worked on
a farm a horse and saddle was never traced to me after leaving employment since
February 1873 I worked as a faller at Mr J. Saunders and R Rules sawmills then for
Heach and Dockendorf I never worked for less than two pound ten a week since I left
Pentridge
15
and in 1875 or 1876 I was overseer for Saunders and Rule. Bourke's water--holes
sawmills in Victoria since then I was on the King River, during my stay there I ran in a
wild bull which I gave to Lydicher a farmer he sold him to Carr a Publican and Butcher
who killed him for beef, sometime afterwards I was blamed for stealing this bull from
James Whitty Boggy Creek I asked Whitty Oxley racecourse why he blamed me for
stealing his bull he said he had found his bull and never blamed me but his son-in-law
Farrell told him he heard I sold the bull to Carr not long afterwards I heard again I was
blamed for stealing a mob of calves from Whitty and Farrell which I knew nothing about.
I began to think they wanted
16
me to give them something to talk about. Therefore I started wholesale and retail horse
and cattle dealing Whitty and Burns not being satisfied with all the picked land on the
Boggy Creek and King River and the run of their stock on the certificate ground free and
no one interfering with them paid heavy rent to the banks for all the open ground so as a
poor man could keep no stock, and impounded every beast they could get, even off
Government roads. If a poor man happened to leave his horse or bit of a poddy calf
outside his paddock they would be impounded. I have known over 60 head of horses
impounded in one day by Whitty and Burns all belonging to poor farmers they would
have to leave their
17
ploughing or harvest or other employment to go to Oxley. When they would get there
perhaps not have money enough to release them and have to give a bill of sale or borrow
the money which is no easy matter. And along with this sort of work, Farrell the
Policeman stole a horse from George King and had him in Whitty and Farrells Paddocks
until he left the force. And all this was the cause of me and my step-father George King
taking their horses and selling them to Baumgarten and Kennedy. the pick of them was
taken to a good market and the culls were kept in Petersons paddock and their brands
altered by me two was sold to Kennedy and the rest to Baumgarten who were strangers to
me and I believe honest men.
18
They paid me full value for the horses and could not have known they were stolen. no
261

person had anything to do with the stealing and selling of the horses but me and George
King. William Cooke who was convicted for Whittys horses was innocent he was not in
my company at Petersons. But it is not the place of the Police to convict guilty men as it
is by them they get their living had the right parties been convicted it would have been a
bad job for the Police as Berry would have sacked a great many of them only I came to
their aid and kept them in their bilits and good employment and got them double pay and
yet the ungrateful articles convicted my mother and an infant my brother-in-law and
another man
19
who was innocent and still annoy my brothers and sisters and the ignorant unicorns even
threaten to shoot myself But as soon as I am dead they will be heels up in the muroo.
there will be no more police required they will be sacked and supplanted by soldiers on
low pay in the towns and special constables made of some of the farmers to make up for
this double pay and expence. It will pay Government to give those people who are
suffering innocence, justice and liberty. if not I will be compelled to show some colonial
stratagem which will open the eyes of not only the Victoria Police and inhabitants but
also the whole British army and now doubt they will acknowledge their hounds were
barking at the
20
wrong stump. And that Fitzpatrick will be the cause of greater slaughter to the Union
Jack than Saint Patrick was to the snakes and toads in Ireland. The Queen of England was
as guilty as Baumgarten and Kennedy Williamson and Skillion of what they were
convicted for When the horses were found on the Murray River I wrote a letter to Mr
Swanhill of Lake Rowan to acquaint the Auctioneer and to advertize my horses for sale I
brought some of them to that place but did not sell I sold some of them in Benalla
Melbourne and other places and left the colony and became a rambling gambler soon
after I left there was a warrant for me and the Police searched the place and watched
21
night and day for two or three weeks and when they could not snare me they got a
warrant against my brother Dan And on the 15 of April Fitzpatrick came to the Eleven
Mile Creek to arrest him he had some conversation with a horse dealer whom he swore
was William Skillion this man was not called in Beechworth, besides several other
Witnesses, who alone could have proved Fitzpatricks falsehood after leaving this man he
went to the house asked was Dan in Dan came out. I hear previous to this Fitzpatrick had
some conversation with Williamson on the hill. he asked Dan to come to Greta with him
as he had a warrant for him for stealing
22
Whitty's horses Dan said all right they both went inside Dan was having something to eat
his mother asked Fitzpatrick what he wanted Dan for. the trooper said he had a warrant
for him Dan then asked him to produce it he said it was only a telegram sent from
Chiltren but Sergeant Whelan ordered him to releive Steel at Greta and call and arrest
Dan and take him into Wangaratta next morning and get him remanded Dans mother said
262

Dan need not go without a warrant unless he liked and that the trooper had no business
on her premises without some Authority besides his own word The trooper pulled out his
23
revolver and said he would blow her brains out if she interfered. in the arrest she told him
it was a good job for him Ned was not there or he would ram the revolver down his throat
Dan looked out and said Ned is coming now, the trooper being off his guard looked out
and when Dan got his attention drawn he dropped the knife and fork which showed he
had no murderous intent and slapped heenans hug on him took his revolver and kept him
there until Skillion and Ryan came with horses which Dan sold that night. The trooper
left and invented some scheme to say that he got shot which any man can see is false, he
told Dan to
24
clear out that Sergeant Steel and Detective Brown and Strachan would be there before
morning Strachan had been over the Murray trying to get up a case against him and they
would convict him if they caught him as the stock society offored an enticement for
witnesses to swear anything and the germans over the Murray would swear to the wrong
man as well as the right. Next day Williamson and my mother was arrested and Skillion
the day after who was not there at all at the time of the row which can be proved by 8 or
9 witnesses And the Police got great credit and praise in the papers for arresting the
mother of 12 children one an infant on her breast and those two quiet
25
hard working innocent men who would not know the difference a revolver and a
saucepan handle and kept them six months awaiting trial and then convicted them on the
evidence of the meanest article that ever the sun shone on it seems that the jury was well
chosen by the Police as there was a discharged Sergeant amongst them which is contrary
to law they thought it impossible for a Policeman to swear a lie but I can assure them it is
by that means and hiring cads they get promoted I have heard from a trooper that he
never knew Fitzpatrick to be one night sober and that he sold his sister to a chinaman but
he looks a young strapping rather genteel more fit to be a
26
starcher to a laundress than a Policeman. For to a keen observer he has the wrong
appearance or a manly heart the deceit and cowardice is too plain to be seen in the puny
cabbage hearted looking face. I heard nothing of this transaction until very close on the
trial I being then over 400 miles from Greta when I heard I was outlawed and a hundred
pound reward for me for shooting at a trooper in Victoria and a hundred pound for any
man that could prove a conviction of horse-stealing against me so I came back to Victoria
knew I would get no justice if I gave myself up I enquired after my brother Dan and
found him digging on Bullock Creek heard how the Police
27
used to be blowing that they would not ask me to stand they would shoot me first and
then cry surrender and how they used to rush into the house upset all the milk dishes
263

break tins of eggs empty the flour out of the bags on to the ground and even the meat out
of the cask and destroy all the provisions and shove the girls in front of them into the
rooms like dogs so as if anyone was there they would shoot the girls first but they knew
well I was not there or I would have scattered their blood and brains like rain I would
manure the Eleven mile with their bloated carcasses and yet remember there is not one
drop of murderous blood in my Veins
28
Superintendent Smith used to say to my sisters, see all the men I have out today I will
have as many more tomorrow and we will blow him into pieces as small as paper that is
in our guns Detective Ward and Constable Hayes took out their revolvers and threatened
to shoot the girls and children in Mrs Skillions absence the greatest ruffians and
murderers no matter how deprived would not be guilty of such a cowardly action, and
this sort of cruelty and disgraceful and cowardly conduct to my brothers and sisters who
had no protection coupled with the conviction of my mother and those men certainly
made my blood boil as I dont think there is a man born could have
29
the patience to suffer it as long as I did or ever allow his blood to get cold while such
insults as these were unavenged and yet in every paper that is printed I am called the
blackest and coldest blooded murderer ever on record But if I hear any more of it I will
not exactly show them what cold blooded murder is but wholesale and retail slaughter
something different to shooting three troopers in self defence and robbing a bank. I
would have been rather hot-blooded to throw down my rifle and let them shoot me and
my innocent brother, they were not satisfied with frightening my sisters night and day
and destroying their provisions and lagging my mother and infant
30
and those innocent men but should follow me and my brother into the wilds where he had
been quietly digging neither molesting or inter-fering with anyone he was making good
wages as the creek is very rich within half a mile from where I shot Kennedy. I was not
there long and on the 25 of October I came on Police tracks between Table top and the
bogs. I crossed them and returning in the evening I came on a dif-ferent lot of tracks
making for the shingle hut I went to our camp and told my brother and his two mates me
and my brother went and found their camp at the shingle hut about a mile from my
brothers house saw they carried long
31
firearms and we knew our doom was sealed if we could not beat those before the others
would come As I knew the other party of Police would soon join them and if they came
on us at our camp they would shoot us down like dogs at our work as we had only two
guns. we thought it best to try and bail those up take their fire-arms and ammunition and
horses and we could stand a chance with the rest We approached the spring as close as
we could get to the camp as the intervening space being clear ground and no battery We
saw two men at the logs they got up and one took a double barreled fowling-piece and
fetched a horse down and hobbled him at the tent
264

32
we thought there were more men in the tent asleep those being on sentry we could have
shot those two men without speaking but not wishing to take their lives we waited
McIntyre laid the gun against a stump and Lonigan sat on the log I advanced, my brother
Dan keepin McIntyre covered which he took to be constable Flood and had he not
obeyed my orders, or at-tempted to reach for the gun or draw his revolver he would have
been shot dead but when I called on them to throw up their hands McIntyre obeyed and
Lonigan ran some six or seven yards to a battery of logs insted of dropping behind the
one he was sitting on, he had just got to the logs and put
33
his head up to take aim when I shot him that instant or he would have shot me as I took
him to be Strachan the man who said he would not ask me to stand he would shoot me
first like a dog. But it happened to be Lonigan the man who in company with Sergeant
Whelan Fitzpatrick and King the Boot maker and constable O.Day that tried to put a pair
of hand-cuffs on me in Benalla but could not and had to allow McInnis the miller to put
them on, previous to Fitzpatrick swear-ing he was shot, I was fined two pounds for
hitting Fitzpatrick and two pounds for not allowing five curs like Sergeant Whelan
O.Day Fitz-patrick King and Lonigan who caught me by the privates
34
and would have sent me to Kingdom come only I was not ready and he is the man that
blowed before he left Violet Town if Ned Kelly was to be shot he was the man would
shoot him and no doubt he would shoot me even if I threw up my arms and laid down as
he knew four of them could not arrest me single-handed not to talk of the rest of my
mates, also either me or him would have to die, this he knew well therefore he had a right
to keep out of my road, Fitzpatrick is the only one I hit out of the five in Benalla this
shows my feeling towards him as he said we were good friends & even swore it but he
was the biggest enemy I had in the country with the exception
35
of Lonigan and he can be thankful I was not there when he took a revolver and threatened
to shoot my mother in her own house it is not fire three shots and miss him at a yard and
a half I dont think I would use a revolver to shoot a man like him when I was within a
yard and a half of him or attempt to fire into a house where my mother brothers and
sisters was. and according to Fitzpatricks statement all around him a man that is such a
bad shot as to miss a man three times at a yard and a half would never attempt to fire into
a house among a house full of women and children while I had a pairs of arms and bunch
of fives on the end of them
36
that never failed to peg out anything they came in contact with and Fitzpatrick knew the
weight of one of them only too well, as it run against him once in Benalla, and cost me
two pound odd as he is very subject to fainting. As soon as I shot Lonigan he jumped up
and staggered some distance from the logs with his hands raised and then fell he
surrendered but too late I asked McIntyre who was in the tent he replied no one. I
265

advanced and took possession of their two revolvers and fowling-piece which I loaded
with bullets instead of shot. I asked McIntyre where his mates was he said they had gone
down the creek, and he did not expect them that night he asked me was I
37
going to shoot him and his mates. I told him no. I would shoot no man if he gave up his
arms and leave the force he said the police all knew Fitzpatrick had wronged us. and he
intended to leave the force, as he had bad health, and his life was insured, he told me he
intended going home and that Kennedy and Scanlan were out looking for our camp and
also about the other Police he told me the N.S.W Police had shot a man for shooting
Sergeant Walling I told him if they did, they had shot the wrong man And I expect your
gang came to do the same with me he said no they did not come to shoot me they came to
apprehend me I asked him what they carried spenceir rifles and breech loading fowling
pieces and so much ammunition for as the Police was
38
only supposed to carry one revolver and 6 cartridges in the revolver but they had eighteen
rounds of revolver cartridges each three dozen for the fowling piece and twenty one
spenceir-rifle cartridges and God knows how many they had away with the rifle this
looked as if they meant not only to shoot me only to riddle me but I dont know either
Kennedy Scanlan or him and had nothing against them, he said he would get them to
give up their arms if I would not shoot them as I could not blame them, they had to do
their duty I said I did not blame them for doing honest duty but I could not suffer them
blowing me to pieces in my own native land and they knew Fitzpatrick wronged
39
us and why not make it public and convict him but no they would rather riddle poor
unfortunate creoles. but they will rue the day ever Fitzpatrick got among them, Our two
mates came over when they heard the shot fired but went back again for fear the Police
might come to our camp while we were all away and manure bullock flat with us on our
arrival. I stopped at the logs and Dan went back to the spring for fear the tropers would
come in that way but I soon heard them coming up the creek. I told McIntyre to tell them
to give up their arms, he spoke to Kennedy who was some distance in front of Scanlan he
reached for his revolver and jumped off, on the off
40
side of his horse and got behind a tree when I called on them to throw up their arms and
Scanlan who carried the rifle slewed his horse around to gallop away but the horse would
not go and as quick as thought fired at me with the rifle without unslinging it and was in
the act of firing again when I had to shoot him and he fell from his horse. I could have
shot them without speaking but their lives was no good to me. McIntyre jumped on
Kennedys horse and I allowed him to go as I did not like to shoot him after he
surrendered or I would have shot him as he was between me and Kennedy therefore I
could not shoot Kennedy without shooting him first. Kennedy kept firing from

266

41
behind the tree my brother Dan advanced and Kennedy ran I followed him he stopped
behind another tree and fired again. I shot him in the arm pit and he dropped his revolver
and ran I fired again with the gun as he slewed around to surrender I did not know he had
dropped his revolver. the bullet passed through the right side of his chest & he could not
live or I would have let him go had they been my own brother I could not help shooting
there or else let them shoot me which they would have done had their bullets been
directed as they intended them. But as for handcuffing Kennedy to a tree or cutting his
ear off or brutally treating any of them, is a falsehood, if Kennedys ear was cut off it was
not done by me and none
42
of my mates was near him after he was shot I put his cloak over him and left him as well
as I could and were they my own brothers I could not have been more sorry for them this
cannot be called wilful murder for I was compelled to shoot them, or lie down and let
them shoot me it would not be wilful murder if they packed our remains in, shattered into
a mass of animated gore to Mansfield, they would have got great praise and credit as well
as promotion but I am reconed a horrid brute because I had not been cowardly enough to
lie down for them under such trying circumstances and insults to my people certainly
their wives and children are to be pitied but they must remember those men came into the
bush with the intention
43
of scattering pieces of me and my brother all over the bush and yet they know and
acknowledge I have been wronged and my mother and four or five men lagged innocent
and is my brothers and sisters and my mother not to be pitied also who has no alternative
only to put up with the brutal and cowardly conduct of a parcel of big ugly fat-necked
wombat headed big bellied magpie legged narrow hipped splaw-footed sons of Irish
Bailiffs or english landlords which is better known as Officers of Justice or Victorian
Police who some calls honest gentlemen but I would like to know what business an
honest man would have in the Police as it is an old saying It takes a rogue to catch a
rogue and a
44
man that knows nothing about roguery would never enter the force an take an oath to
arrest brother sister father or mother if required and to have a case and conviction if
possible Any man knows it is possible to swear a lie and if a policeman looses a
conviction for the sake of swearing a lie he has broke his oath therefore he is a perjurer
either ways. A Policeman is a disgrace to his country, not alone to the mother that
suckled him, in the first place he is a rogue in his heart but too cowardly to follow it up
without having the force to disguise it. next he is traitor to his country ancestors and
religion as they were all catholics before the Saxons and Cranmore yoke held sway since
then they were perse
45
cuted massacreed thrown into martrydom and tortured beyond the ideas of the present
267

generation What would people say if they saw a strapping big lump of an Irishman
shepherding sheep for fifteen bob a week or tailing turkeys in Tallarook ranges for a
smile from Julia or even begging his tucker, they would say he ought to be ashamed of
himself and tar-and--feather him But he would be a king to a policeman who for a lazy
loafing cowardly bilit left the ash corner deserted the shamrock, the emblem of true wit
and beauty to serve under a flag and nation that has destroyed massacreed and murdered
their fore-fathers by the greatest of torture as rolling them down hill in spiked barrels
46
pulling their toe and finger nails and on the wheel. and every torture imaginable more
was transported to Van Diemand's Land to pine their young lives away in starvation and
misery among tyrants worse than the promised hell itself all of true blood bone and
beauty, that was not murdered on their own soil, or had fled to America or other
countries to bloom again another day, were doomed to Port Mcquarie Toweringabbie
norfolk island and Emu plains and in those places of tyrany and condemnation many a
blooming Irishman rather than subdue to the Saxon yoke Were flogged to death and
bravely died in servile chains but true to the shamrock and a credit to Paddys land What
would people say if I became a policeman and took
47
an oath to arrest my brothers and sisters & relations and convict them by fair or foul
means after the conviction of my mother and the persecutions and insults offered to
myself and people Would they say I was a decent gentleman, and yet a police-man is still
in worse and guilty of meaner actions than that The Queen must surely be proud of such
herioc men as the Police and Irish soldiers as It takes eight or eleven of the biggest mud
crushers in Melbourne to take one poor little half starved larrakin to a watch house. I
have seen as many as eleven, big & ugly enough to lift Mount Macedon out of a crab
hole more like the species of a baboon or Guerilla than a man.
48
actually come into a court house and swear they could not arrest one eight stone larrakin
and them armed with battens and neddies without some civilians assistance and some of
them going to the hospital from the affects of hits from the fists of the larrakin and the
Magistrate would send the poor little Larrakin into a dungeon for being a better man than
such a parcel of armed curs. What would England do if America declared war and
hoisted a green flag as its all Irishmen that has got command of her armies forts and
batteries even her very life guards and beef tasters are Irish would they not slew around
and fight her with their own arms for the sake of the colour they dare not wear
49
for years. and to reinstate it and rise old Erins isle once more, from the pressure and
tyrannism of the English yoke, which has kept it in poverty and starvation, and caused
them to wear the enemys coats. What else can England expect. Is there not big fat-necked
Unicorns enough paid to torment and drive me to do thing which I dont wish to do,
without the public assisting them I have never interefered with any person unless they
deserved it, and yet there are civilians who take firearms against me, for what rea-son I
268

do not know, unless they want me to turn on them and extermin-ate them without
medicine. I shall be compelled to make an example of some of them if they cannot find
no other employment
50
If I had robbed and plundered ravished and murdered everything I met young and old
rich and poor. the public could not do any more than take firearms and Assisting the
police as they have done, but by the light that shines pegged on an ant-bed with their
bellies opened their fat taken out rendered and poured down their throat boiling hot will
be fool to what pleasure I will give some of them and any person aiding or harbouring or
assisting the Police in any way whatever or employing any person whom they know to be
a detective or cad or those who would be so deprived as to take blood money will be
outlawed and declared unfit to be allowed human buriel their property
51
either consumed or confiscated and them theirs and all belonging to them exterminated
off the face of the earth, the enemy I cannot catch myself I shall give a payable reward
for, I would like to know who put that article that reminds me of a poodle dog half
clipped in the lion fashion, called Brooke E. Smith Superin-tendent of Police he knows as
much about commanding Police as Cap-tain Standish does about mustering mosquitoes
and boiling them down for their fat on the back blocks of the Lachlan for he has a head
like a turnip a stiff neck as big as his shoulders narrow hipped and pointed towards the
feet like a vine stake and if there is any one to be called a murderer
52
regarding Kennedy, Scanlan and Lonigan it is that mis-placed poodle he gets as much
pay as a dozen good troopers, if there is any good in them, and what does he do for it he
cannot look behind him without turning his whole frame it takes three or four police to
keep sentry while he sleeps in Wangaratta, for fear of body snatchers do they think he is
a superior animal to the men that has to guard him if so why not send the men that gets
big pay and reconed superior to the common police after me and you shall soon save the
country of high salaries to men that is fit for nothing else but getting better men than him
self shot and sending orphan children to the industrial school
53
to make prostitutes and cads of them for the Detectives and other evil dis-posed persons
Send the high paid and men that received big salaries for years in a gang by themselves
after me, As it makes no difference to them but it will give them a chance of showing
whether they are worth more pay than a common trooper or not and I think the Public
will soon find they are only in the road of good men and obtaining money under false
pretences, I do not call McIntyre a coward for I reckon he is as game a man as wears the
jacket as he had the presence of mind to know his position, directly as he was spoken to,
and only foolishness to disobey, it was cowardice that made Lonigan and the others fight
it is only

269

54
foolhardiness to disobey an outlaw as any Police-man or other man who do not throw up
their arms directly as I call on them knows the consequence which is a speedy dispatch to
Kingdom Come, I wish those men who joined the stock protection society to with-draw
their money and give it and as much more to the widows and orphans and poor of Greta
district wher I spent and will again spend many a happy day fearless free and bold as it
only aids the police to procure false witnesses and go whacks with men to steal horses
and lag innocent men it would suit them far better to subscribe a sum and give it to the
poor of their district and there is no fear of anyone stealing their property for no man
55
could steal their horses without the knowledge of the poor if any man was mean enough
to steal their property the poor would rise out to a man and find them if they were on the
face of the earth it will always pay a rich man to be liberal with the poor and make as
little enemies as he can as he shall find if the poor is on his side he shall loose nothing by
it, If they depend in the police they shall be drove to destruction, As they can not and will
not protect them if duffing and bushranging were abolished the police would have to
cadge for their living I speak from experience as I have sold horses and cattle
innumerable and yet eight head of the culls is all ever was found I never was interfered
with whilst I kept up this successful
56
trade. I give fair warning to all those who has reason to fear me to sell out and give 10
out of every hundred towards the widow and orphan fund and do not attempt to reside in
Victoria but as short a time as possible after reading this notice, neglect this and abide by
the consequences, which shall be worse than the rust in the wheat in Victoria or the druth
of a dry season to the grasshoppers in New South Wales I do not wish to give the order
full force without giving timely warning. but I am a widows son outlawed and my orders
must be obeyed.

270

271

PRILOG 3
TEKST PESME RASPLESANA MATILDA
Waltzing Matilda
Once a jolly swagman camped by a billabong,
Under the shade of a Coolibah tree,
And he sang as he watched and waited till his billy boil,
You'll come a Waltzing Matilda with me.
Waltzing Matilda, Waltzing Matilda,
You'll come a Waltzing Matilda with me,
And he sang as he watched and waited till his billy boil
You'll come a Waltzing Matilda with me.
....................
Down came a jumbuck to drink at that billabong
Up jumped the swagman and grabbed him with glee,
And he sang as he shoved that jumbuck in his tucker bag
You'll come a Waltzing Matilda with me.
Waltzing Matilda, Waltzing Matilda,
You'll come a Waltzing Matilda with me,
And he sang as he shoved that jumbuck in his tucker bag
You'll come a Waltzing Matilda with me.
.....................
Up rode the squatter mounted on his thorough-bred
Down came the troopers One Two Three
Whose that jolly jumbuck you've got in your tucker bag
You'll come a Waltzing Matilda with me.
Waltzing Matilda Waltzing Matilda
You'll come a Waltzing Matilda with me
Whose that jolly jumbuck you've got in your tucker-bag
You'll come a Waltzing Matilda with me.
......................
Up jumped the swagman sprang in to the billabong
You'll never catch me alive said he,
And his ghost may be heard as you pass by that billabong
You'll come a Waltzing Matilda with me.
Waltzing Matilda Waltzing Matilda
You'll come a Waltzing Matilda with me
And his ghost may be heard as you pass by that billabong
You'll come a Waltzing Matilda with me.
272

PRILOG 4
PREVODNA RECEPCIJA DELA PITERA KERIJA
Carey, Peter. Guljenje, Gradac, 1979, VI, 26 27, str. 44 49, prev. David Albahari
Carey, Peter. Soba br. 5 (escribo), Gradina, 1981, XVI, 1, str. 51 59, prev. David Albahari
Carey, Peter. Srea; Vetrenjaa na zapadu. prev Adrijana Mareti; O Grkim tiranima.
prev. Dejan Anastasijevi, Pismo, 2 (1986), 5/6, str. 20 61
Carey, Peter. Srena pria, Knjievna re, god. 19, br. 356 (25. 01. 1990), dodatak str. 5 6,
izbor i prevod Milisav Savi
Carey, Peter. Oskar i Lusinda, Delo (Beograd), god. 37, br. 1- 3 (1991), str. (5) 22, prev. Dejan
Kuzmanovi
Carey, Peter. Zagonetna priroda plavog, Shakespeare & Co, god. 1, br. 1 (1992), str. 170 185,
prev. Adrijana Mareti
Keri, Piter. Izvetaj o industriji senki, Politika, 25. VI 1978, LXXV, 23246, prev. David
Albahari
Keri, Piter. Srena pria, Knjievne novine, 13. XI 1980., XXXII, 614, prev. David Albahari
Keri, Piter. Izvetaj o industriji senke, Bagdala, 1983, XXV, 290 291, str. 20, prev. Velimir
B. Kostov
Keri, Piter. Ameriki snovi, Letopis Matice srpske, 161, 435, 6 (jun 1985), str. 861 871, prev.
Adrijana Mareti
Keri, Piter. Voli li me?. Prevod: Adrijana Mareti. Knjievna re, VII 1985, XIV, 260
261
Keri, Piter. Poslednji dani uvenog mimiara. Prevod: Adrijana Mareti. Knjievne novine,
15. IX 1985, XXXVI, 694
Keri, Piter. Ameriki snovi, Gradina, Ni, 1996. (Biblioteka Pokretni praznik), prev.
Adrijana Mareti, David Albahari
Keri, Piter. Oskar i Lusinda. Prev. Branislava Radevi-Stojiljkovi. Beograd: Laguna, 2004.
Keri, Piter. Istinita pria o Kelijevoj bandi. Prev. Mira Orlovi. Beograd: Narodna knjiga-Alfa,
2004.
Keri, Piter. Kraa: ljubavna pria. Prev. Ksenija Vlatkovi. Beograd: Laguna, 2008.

273

LITERATURA
PRIMARNA LITERATURA
1. Carey, Peter. The Fat man in History. London-Boston: Faber and Faber, 1990.
2. Carey, Peter. The Tax Inspector. London: Faber and Faber, 1992.
3. Carey, Peter. The Unusual Life of Tristan Smith. London: Faber and Faber,
1995.
4. Carey, Peter. Illywhacker. London: Faber and Faber, 1996.
5. Carey, Peter. Jack Maggs. London: Faber and Faber, 1998.
6. Carey, Peter. Oscar and Lucinda. London: Faber and Faber, 1999.
7. Carey, Peter. Bliss. London: Faber and Faber, 2001.
8. Carey, Peter. True History of the Kelly Gang. London: Faber and Faber, 2001.
9. Carey Peter. My Life as a Fake. London: Faber and Faber, 2003.
10. Carey Peter. Theft: a love story. New York: Alfred A. Knopf, 2006.
11. Carey, Peter. His Illegal Self. London: Faber and Faber, 2008.
12. Carey, Peter. Parrot and Olivier in America. London: Faber and Faber, 2010.
13. Keri, Piter. Oskar i Lusinda. Prev. Branislava Radevi-Stojiljkovi. Beograd:
Laguna, 2004.
14. Keri, Piter. Istinita pria o Kelijevoj bandi. Prev. Mira Orlovi. Beograd:
Narodna knjiga-Alfa, 2004.
15. Keri, Piter. Kraa: ljubavna pria. Prev. Ksenija Vlatkovi. Beograd: Laguna,
2008.

SEKUNDARNA LITERATURA
Studije o Piteru Keriju
16. Gaile, Andreas. ur. Fabulating Beauty: Perspectives on the Fiction of Peter
Carey. New York-Amsterdam: Rodopi, 2005.

274

17. Hassall, Anthony J. Dancing on Hot Macadam: Peter Careys Fiction. St.
Lucia: University of Queensland Press, 1998.
18. Huggan, Graham. Peter Carey. Melbourne: Oxford University Press, 1996.
19. Krassnitzer, Hermine. Aspects of Narration in Peter Careys Novels. LewistonQueenston-Lampeter: The Edwin Mellen Press, 1995.
20. Woodcock, Bruce. Peter Carey. Drugo izdanje. Manchester-New York:
Manchester University Press, 2003.

Ogledi i poglavlja u knjigama o Piteru Keriju

21. Ashcroft, Bill. Against the Tide of Time: Peter Careys Interpolation into
History. Critical Studies. Tom 7. Ur. Hawley, John C. Writing the Nation: Self
and Country in the Post-Colonial Imagination. Amsterdam-Atlanta, GA:
Rodopi, 1996. 194-212.
22. Battersby, Eileen. Peter Carey: Retrieving the Past. World of Hibernia 7.1
(2001): 82-83.
23. Daniel, Helen. Lies for Sale: Peter Carey. Liars: Australian New Novelists.
Ringwood, Victoria: Penguin Books, 1988. 145-184.
24. Dovey, Teresa. An Infinite Onion: Narrative Structure in Peter Careys
Fiction. Australian Literary Studies 11 (1983): 195-204.
25. Fletcher, M. D. Post-Colonial Peter Carey. Span: Journal of the South Pacific
Association for Commonwealth Literature and Language Studies. 32 (1991):
12-23.
26. Goff, Martyn. Playing Silly Bookers. New Statesman 23. oktobar 1998: 11.
527. 50.
27. Herman, Luc. Canonizing Australia: The Case of Peter Carey. Shades of
Empire In Colonial and Post-Colonial Literatures. Ur. Barfoot, C. C. Theo
Dhaen. Amsterdam-Atlanta, GA: Rodopi, 1993.
28. Kane, Paul. Postcolonial/Postmodern: Australian Literature and Peter Carey.
World Literature Today 67.3 (1993): 519-522.
29. Lamb, Karen. Bringing Australia Home: Peter Carey, the Booker, and the
Repatriation of Australian Culture, Gaile 17-30.

275

30. Larsson, Christer. Years Later: Temporality and Closure in Peter Careys
Novels. Australian Literary Studies 19. 2 (1999): 176-185.
31. Levy, Paul. Eye on London: British Commonwealths Best Novelist: An
Aussie From New York. Wall Street Journal 18. oktobar 2001: A.24.
32. Pierce, Peter. Kinds of Captivity in Peter Careys Fiction, Gaile 71-82.
33. Ross, Robert. It Cannot Not be There: Borges and Australias Peter Carey.
Borges and His Successors: The Borgesian Impact on Literature and the Arts.
Ur. Aizenberg, Edna. Columbia-London: University of Missouri Press, 1990.
44-58.

Intervjui s Piterom Kerijem

34. McCrum, Robert. Reawakening Ned. The Observer 7 januar 2001.
http://www.guardian.co.uk/books/2001/jan/07/fiction.petercarey (juli 2009).
35. McKew, Maxine. Carey takes on Kelly. 7.30 Report. 13. oktobar 2000.
36. Meyer, Lisa. An Interview with Peter Carey. Chicago Review 43.2 (1997):
76-89.
37. Willbanks, Ray. Australian Voices: Writers and Their Work. Austin: University
of Texas, 1991. 43-57.
38. http://www.powells.com/authors/carey.html (juli 2009).
39. http://www.randomhouse.ca/catalog/display.pperl?isbn=9780679309796&view
=auqa (januar 2010).

Prikazi i ogledi o romanu Blaenstvo

40. Cooke, Judy. Paradise. New Statesman 20. novembar 1981: 22.
41. Durrant, Digby. Colonial Capers. London Magazine 21.11 (1982): 97-98.
42. Eustache, John. Going Bush: Performing the Pastoral in Peter Careys Bliss.
Antipodes 20.2 (2006): 108-116.
43. Hassal, A. J. Telling Lies and Storis: Peter Careys Bliss. Modern Fiction
Studies 35.4 (1989): 637-653.
44. Kermode, Frank. Knowing. The London Review of Books 3.22/23 (1981): 17.
276

45. King, Francis. Suburban Inferno. Spectator 12. decembar 1981: 21.
46. Natale, Antonella Riem. Harry Joys Children: The Art of Storytelling in Peter
Careys Bliss. Australian Literary Studies 16.3 (1994): 341-348.
47. Review of Bliss. The New Yorker 23. avgust 1982: 92.
48. Ryle, John. Magic and Poison. The Times Literary Supplement 20. novembar
1981: 1350.
49. Smolowe, Jill Carl Robinson. Literary High Down Under. Newsweek 10.
maj 1982: 54.

Prikazi i ogledi o romanu Varalica

50. Graeber, L. Review of Illywhacker. The New York Times Book Review 101.45
(1996): 68.
51. Highfield, Jonathan. Suckling from the Crocodiles Tit: Wildlife and Nation
Formation in Australian Narratives, Antipodes. Vol. 20, No. 2, December
2006, str. 127-140.
52. Hislop, Andrew. Whoppers and Warnings. The Times Literary Supplement 3.
maj 1985: 492.
53. Hutchison, Paul E. Review of Illywhacker. Library Journal. 110.13 (1985):
113.
54. Jacobson, Howard. Dirty Very Old Man. The New York Times Book Review
17. novembar 1985: 15.
55. Lewis, Peter. Review of Illywhacker. Stand Magazine 26.3 (1985): 51-56.
56. Lewis, R. Review of Illywhacker. New Statesman 19. april 1985: 32-34.
57. Lobe, Cliff. Reading the Remembered World: Carceral Architecture and
Cultural Mnemonics. Mosaic: a Journal for the Interdisciplinary Study of
Literature 35.4 (2002): 17-34.
58. Parker, Peter. Review of Illywhacker. Readers Companion to the Twentieth
Century Novel. London: Fourth Estate, 1994. 593-594.
59. Spice, Nicholas. Phattbookia Stupenda. The London Review of Books. 18.
april 1985: 20-21.
277

60. Taylor, D. J. Down Under with Waltzing Jane. Encounter 65.3 (1985): 51-52.

Prikazi i ogledi o romanu Oskar i Lusinda

61. Bainbridge, Beryl. Review of Oscar and Lucinda. The New York Times Book
Review 29. maj 1988: 1, 19.
62. Beer, Gillian. The Readers Wager: Lots, Sorts, and Futures, Essays in
Criticism 40.2 (1990): 99-123.
63. Brown, Ruth. English Heritage and Australian Culture: The Church and
Literature of England in Oscar and Lucinda. Australian Literary Studies 17.2
(1995): 135-140.
64. Dyer, Geoff. The Long, Long Love Affair. New Statesman 1. april 1988: 28.
65. Gray, Paul. The Joys of Glass and Gambling. Time International 131.24 (13.
jun 1988): 75-76.
66. Holst, Petersen. Gambling on Reality: A Reading of Peter Careys Oscar and
Lucinda. Australian Literary Studies 15.2 (1991): 107-116.
67. King, Francis. Edmund Gosse Goes to Australia. Spectator 2. april 1988: 3233.
68. Macleod, Mark. The Year That Was. Kunapipi 10.3 (1988): 76-79.
69. Nicci, Gerrard. Its a Lottery. New Statesman and Society 28. oktobar 1988:
1, 21, 8.
70. Parker, Peter. Oscar and Lucinda. Readers Companion to the Twentieth
Century Novel. London: Fourth Estate, 1994. 620.
71. Richey, Norma Jean. Review of Oscar and Lucinda. World Literature Today
63.3 (1989): 534-535.
72. Ryan-Fazilleau, Sue. Bobs Dreaming: Playing with Reader Expectations in
Peter Careys Oscar and Lucinda. Rocky Mountain Review of Language and
Literature 59.1 (2005): 11-30.
73. Sage, Lorna. Backwards into Destiny. The Times Literary Supplement 1-7.
april 1988: 363.

278

74. Walters, Margaret. You Bet Your Life. The London Review of Books 21. april
1988: 20.
75. Wilhelmus, Tom. Knowing. Hudson Review 41.3 (1988): 548-556.

Prikazi i ogledi o romanu Poreznik

76. Bell, Pearl K. Fiction Chronicle. Partisan Review 59.2 (1992): 282-295.
77. Coe, Jonathan. Australian Circles. The London Review of Books 13.17
(1991): 12.
78. Craig, Jen. The Real Thing. Southerly 52 (1992): 152-156.
79. Dudar, Helen. An Aussie Writer at Home in the Village. Wall Street Journal
15. januar 1992: A10.
80. Graeber, L. Review of The Tax Inspector. The New York Times Book Review
28. februar 1993: 32.
81. Gray, Paul. Australias Family Ties, Time 139.3 (20. januar 1992): 54-55.
82. Henderson, David W. Review of The Tax Inspector. Library Journal 117.1
(1992): 170.
83. Jones, Paulette. Inspecting Civilised Worlds. Social Alternatives 10.4
(1991): 58-59.
84. Linklater, Andro. Landscape with Peasants. The Spectator 267.85137 (1991):
34.
85. Marx, Bill. Dystopia Down Under. The Nation 254.10 (1992). 346-348.
86. Prose, Francis. Would You Buy a Used Car From This Family?. The New
York Times Book Review 12. januar 1992: 1, 26.
87. Radin, Victoria. Toxic Waste. New Statesman and Society 4.168 (1991): 39.
88. Review of The Tax Inspector. The New Yorker 68.1 (1992): 101.
89. Towers, Robert. House of Cards. The New York Review of Books 25. juni
1992: 35-36.
90. White, Edmund. Recognizing Jack. The Times Literary Supplement. 30.
avgust 1991: 21.
279

Prikazi i ogledi o romanu Neobini ivot Tristana Smita

91. Bernard, April. Un-Efican Activities. The New York Review of Books 22. juni
1995. 44-48.
92. Coad, David. The Unusual Life of Tristan Smith. World Literature Today
70.3 (1996): 757-758.
93. Coe, Jonathan. Principia Efica. The London Review of Books 22. septembar
1994: 5.
94. Graeber, L. Review of The Unusual Life of Tristan Smith. The New York Times
Book Review 101.5 (1996): 24.
95. Heyward, Michael. Parallel Universes. The New Republic 212.15 (1995): 3841.
96. Ikin, Van Kieran Dolin. Australia (including Papua New Guinea). The
Journal of Commonwealth Literature 30.3 (1995): 3-33.
97. Korn, Eric. Entertaining Empires. The Times Literary Supplement 4769.2
(1994): 10.
98. Rauwerda, Antje. Multi-Nationality and Layers of Mouse in Peter Careys The
Unusual Life of Tristan Smith. Antipodes 20.2 (2006): 117-123.
99. Rungren, Lawrence. Review of The Unusual Life of Tristan Smith. Library
Journal 120.1 (1999): 135.
100.
Shields, Carol. Voorstand, Go Home!. The New York Times Book
Review 12. februar 1995: 7.
101.
Shone, Tom. Wild Ride: A Postmodernist Picaresque About Fathers and
Fatherlands. The New Yorker 71. 2 (1995): 124-125.
102.

Whiteside, Shaun. Feeble Fable. New Statesman 7.329 (1994): 53.

103.

Woodward, Richard B. Out of Efica. The Village Voice 40.9 (1995): 59.

104.

Wynveen, Tim. Courageous Fool. Macleans. 108.8 (1995): 65.

280

Prikazi i ogledi o romanu Dek Megs

105.
Allen, Brooke. A Novel as Rich as London. The New Leader 81.3
(1998): 13-14.
106.
Ashcroft, Bill. Reading Carey Reading Malley. Australian Literary
Studies 21.4 (2004): 28-39.
107.

Begley, Adam. Jack Maggs. People Weekly 49.7 (1998): 34-35.

108.
Bradley, James. Bread and Sirkuses: Empire and Culture in Peter Careys
The Unusual Life of Tristan Smith and Jack Maggs, Meanjin 56. 3-4. (1997):
657-665.
109.
Brennan, Geraldine. Review of Jack Maggs. New Statesman 24. juli 1998:
48.
110.
Brittan, Alice. A Ghost Story in Two Parts: Charles Dickens, Peter
Carey, and Avenging Phantoms. Australian Literary Studies 21.4 (2004): 4055.
111.
Bryant, Eric et. al. Review of Jack Maggs. Best Books of 1998. Library
Journal 124.1 (1999): 55.
112.
Carnegie, Marc. Dickenss World Upside Down. Wall Street Journal 4.
februar 1998: 1.
113.
Connally, Molly. Review of Jack Maggs. School Library Journal. 44.5
(1998): 175.
114.
Crossen, Cynthia. Historical Novels Offer Insights into the Past That
Textbooks Cant. Wall Street Journal 2. juni 2004: B1.
115.
Dwyer Ingraham, Janet. Review of Jack Maggs. Library Journal 123.2
(1998): 109.
116.

Gray, Paul. Review of Jack Maggs. Time 151.7 (1998): 84.

117.
Gussow, Mell. An Australian Novelist Takes Another Look at Dickenss
Inimitable Convict. New York Times 25. maj 1998: E9.
118.
Hassall, Anthony J. A Tale of Two Countries: Jack Maggs and Peter
Careys Fiction. Australian Literary Studies 18.2 (1997): 128-135.
119.
Hensher, Philip. Great Expectations Disappointed. The Spectator 20
septembar 1997: 36-37.
281

120.
8.

Kermode, Frank. Pooka. The London Review of Books 16. oktobar 1997:

121.
Landon, Philip. Review of Jack Maggs. Review of Contemporary Fiction
18.2 (1998): 239-240.
122.

Litvack, Leon. Review of Jack Maggs. Dickensian. 94.1 (1998): 58-60.

123.
Maack, Annegret. Peter Careys Jack Maggs: An Aussie Story? Gaile
229-243.
124.
Miller, Karl. Late Expectations. The New Republic. 218.16 (1998): 4041.
125.
Mulrine, Anna. Review of Jack Maggs. U.S. News and World Report
124.5 (1998): 71.
126.
Nokes, David. Criminal Concerns. The Times Literary Supplement 12.
septembar 1997: 6.
127.

Ott, Bill. Review of Jack Maggs. The Booklist 94.9/10 (1998): 774.

128.

Ott, Bill. Review of Jack Maggs. The Booklist. 94.16 (1998): 1368.

129.

Ott, Bill. Review of Jack Maggs. American Libraries. 29.6 (1998): 128.

130.

Pfeil, Fred. Ghost of Dickens Past. The Nation 266.7 (1998): 27-28.

131.
Ross, Robert. Expectations Lost and Found. The World and I 13.7
(1998): 250-257.
132.
Schmidt-Haberkamp, Barbara. The Writing-Back Paradigm Revisited:
Peter Carey, Jack Maggs, and Charles Dickens, Great Expectations, Gaile
245-262.
133.
Steffens, Daneet. Review of Jack Maggs. Entertainment Weekly 419/420.
(1998): 111.
134.
Steinberg, Sybil S. Review of Jack Maggs. Publishers Weekly. 244.49
(1997): 45.

282

Prikazi i ogledi o romanu Istinita pria o Kelijevoj bandi

135.
Anderson, Ross. An Ironclad Inspiration: Ned Kelly and the Cerberus.
Australian Science 22.10 (2001): 45.
136.
Australian Wins Booker Prize. The New York Times 18. oktobar 2001:
A.6.
137.

Books and Arts: A Wizard from Oz. The Economist 20. januar 2001: 82.

138.
Bemrose, John. Dialogue with a Desperado. Macleans.114.13 (2001):
48-49.
139.
Bliss, Carolyn. Lies and Silences: Cultural Masterplots and Existential
Authenticity in Peter Careys True History of the Kelly Gang, Gaile 275-300.
140.
Coad, David. Review of True History of the Kelly Gang. World Literature
Today. 75.2 (2001): 314.
141.
Eggert, Paul. The Bushrangers Voice: Peter Careys True History of the
Kelly Gang (200) and Jerilderie Letter (1879). College Literature 34.3
(2007): 120-139.
142.
Fictions Great Outlaw The Guardian 6. januar 2001.
http://www.guardian.co.uk/books/2001/jan/06/fiction.petercarey
(decembar
2009)
143.
Freudenberg, Neil. Review of True History of the Kelly Gang. The Village
Voice. 46.6 (2001): 79.
144.
Gerster, Robin. The Ned Kelly Myth and Australian Identity. The
Lancet 3. februar 2001: 401.
145.

Gray, Paul. Sympathy for an Outlaw. Time. 157.3 (2001): 82.

146.
Gussow, Mel. For Novelist, a Rogue Australian Sums Up His Underdog
Culture. The New York Times 15. februar 2001: E.1.
147.
Jaivin, Linda. Kelly Finds His Tongue. Far Eastern Economic Review.
164.43 (2001): 68.
148.
James, Jamie. A Legendary Fugitive Rides Again. Wall Street Journal.
5. januar 2001: W.8.
149.

Jones, Malcolm. An Outlaw Down Under. Newsweek 137.5 (2001): 64.

283

150.
Karanfilovi, Nataa Biljana Radi-Bojani. Jezik i karakterizacija:
knjievno trbuhozborenje u Istinitoj prii o Kelijevoj bandi. Godinjak
Filozofskog fakulteta u Novom Sadu 32 (2007): 739-752.
151.
Klepp, L. S. Review of True History of the Kelly Gang. Entertainment
Weekly 9. februar 2001: 71.
152.
Marsh, Alex. Review of True History of the Kelly Gang.
http://www.bookwire.com/bbr/reviews/april2001/PeterCarey_review.htm
(decembar 2009).
153.
Maslin, Janet. A Wild Criminal in a Wider Australia. The New York
Times 4. januar 2001: E.10.
154.
Matchett, Stephen. Review of the Reviewers, The Sydney Institute
Quarterly 13.5.1 (2001):16-22.
155.
Morgan, Wendy. Treading a Fine Line? Careys Kelly. Social
Alternatives 20.1 (2001): 71-72.
156.
OReilly, Nathanael. The Influence of Peter Careys True History of the
Kelly Gang: Repositioning Ned Kelly Narrative in Australian Popular Culture.
Journal of Popular Culture. 40.3 (2007): 488-502.
157.
Ott, Bill. Review of True History of the Kelly Gang. American Libraries
34.2 (2003): 66.
158.
Quinn, Anthony. Robin Hood of the Outback. New York Times Book
Review 7. januar 2001: 8.
159.
Review of True History of the Kelly Gang. The New York Times Book
Review 2. decembar 2001: 11-14.
160.
Ross, Robert. Heroic Underdog Down Under. The World and I. 16.6
(2001): 251.
161.
Scott, A. O. Its High Noon in the Australian Outback. The New York
Times 26. mart 2004: E1:26.
162.
Steinberg, Sybil S. Review of True History of the Kelly Gang. Publishers
Weekly 247.46 (2000): 83.
163.
Taylor, D. J. A Ventriloquists Tale. New Statesman 130.4519 (2001):
42.

284

Prikazi i ogledi o romanu Moj krivotvoreni ivot

164.
Anderson, Hephzibah. There was once a poet from Down Under. The
Observer
14.
septembar
2003.
http://www.guardian.co.uk/books/2003/sep/14/fiction.petercarey/print
(decembar 2009)
165.

Barnacle, Hugo. Poetic Licence. New Statesman 16.775 (2003): 52-53.

166.
Gorra, Michael. Fabulous Forgeries. The Atlantic Monthly 292.4 (2003):
163-164.
167.
Graham, Philip. A Pranksters Peril. The New Leader 86.6 (2003): 3940.
168.
Jones, Malcolm. Review of My Life as a Fake. Newsweek. 142.21 (2003):
84.
169.
King, Bruce. Review of My Life as a Fake. World Literature Today 78.3/4
(2004): 84-85.
170.
Kot, Greg. Review of My Life as a Fake. Entertainment Weekly 21.
novembar 2003: 90.
171.

Lynn, Allison. My Life as a Fake. People 60.24 (2003): 51.

172.
Macfarlane, Robert. Monstrosity, Fakery and Authorship in My Life as a
Fake, Gaile 335-348.
173.
Malin, Irving. Review of My Life as a Fake. Review of Contemporary
Fiction 24.1 (2004): 146-147.
174.

Maliszewski, Paul. Poetic Invention. Artforum. 8.4 (2003): 8-10.

175.
Maslin, Janet. On a Treasure Hunt, Poetry as the Payoff. The New York
Times 6. novembar 2003: E.9.
176.
Morrison, Blake. Damaged beast of the antipodes. The Guardian 13.
septembar 2003.
http://www.guardian.co.uk/books/2003/sep/13/fiction.petercarey (decembar
2009).
177.
Munson, Sam. Surrealism Down Under. The Weekly Standard 9.3
(2003): 34-35.

285

178.
Overdorf, Jason. Poetry or Protestation. Far Eastern Economic Review
166.46 (2003): 64-65.
179.
Porter, Peter. Spooked by a Spoof. The Spectator. 293.913827 (2003):
54-55.
180.

Press, Joy. My Little Phony. The Village Voice 48.45 (2003): C84.

181.
Rafferty, Terrence. Never Mess with a Poet. New York Times Book
Review 9. novembar 2003: 12.
182.

Review of My Life as a Fake. Publishers Weekly. 250.41 (2003): 56.

183.
Templeton, Tom. Hoax of the Century. The Observer 23. maj 2004.
http://www.guardian.co.uk/books/2004/may/23/features.review1/print
(decembar 2009).
184.
Updike, John. Review of My Life as a Fake. The New Yorker 24.
november 2003: 100.

Prikazi i ogledi o romanu Kraa: ljubavna pria

185.
Bliss, Carolyn. Theft: A Love Story. World Literature Today. 81.2
(2007): 59-60.
186.
Bliss, Carolyn. A Postmodern Kunstlerroman. Antipodes 21.1 (2007):
85-86.
187.
Charles, Ron. Rogues Gallery. The Washington Post 7. maj 2006.
http://www.washingtonpost.com/wpdyn/content/article/2006/05/04/AR200605
0401633.html (juli 2009).
188.
Conrad, Peter. Review of Theft. The Observer 28. maj 2006.
http://www.guardian.co.uk/books/2006/may/28/fiction.petercarey/print
(juli
2009).
189.
Deb, Siddhartha. The Genuine Article. The Telegraph 18. juni 2006.
http://www.telegraph.co.uk/culture/books/3653199/The-genuine-article.html
(juli 2009).
190.
Deveson, Tom. Stealing the Show. The Sunday Times 28. maj 2006.
http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/books/fiction
/article724251.ece (juli 2009).

286

191.
Gordi Petkovi, Vladislava. asni falsifikati. Formatiranje. Beograd:
Slubeni glasnik, 2009. 95-98.
192.
Gurria-Quintana, Angel. Stolen Moments. Financial Times 2. juni 2006.
http://www.ft.com/cms/s/2/ea15cf7c-f131-11da-940b-0000779e2340.html (juli
2009).
193.
Ness, Patrick. The Sacred in the Profane. The Guardian 27. maj 2006.
http://www.guardian.co.uk/books/2006/may/27/hayfestival2006.hayfestival
(juli 2009).
194.
Reese, Jennifer. Review of Theft. Entertainment Weekly 5. maj 2006.
http://www.ew.com/ew/article/0,,1190958,00.html (juli 2009).
195.
Reimer, Andrew. Review of Theft. The Sydney Morning Herald 10. april
http://www.smh.com.au/news/book-reviews/theft-a-love2006.
story/2006/04/10/1144521261992.html?page=fullpage (juli 2009).
196.
Smith, Ali. The Business of Art and Love. The Telegraph 28. maj 2006.
http://www.complete-review.com/reviews/careyp/theft.htm (juli 2009).
197.
Thomas, Christine. Art world setting spins brothers keeper story. San
Francisco
Chronicle
14.
maj
2006.
http://www.sfgate.com/cgibin/article.cgi?f=/c/a/2006/05/14/RVGLRIMH751.DTL (juli 2009).
198.
Updike, John. Blood and Paint: Australians in the art world. The New
Yorker 29. maj 2006.
http://www.newyorker.com/archive/2006/05/29/060529crbo_books2 (juli
2009).
199.
Wood, James. Damaged Beasts. London Review of Books 8. juni 2006.
http://www.lrb.co.uk/v28/n11/wood02_.html (juli 2009).

Prikazi i ogledi o romanu Njegovo nelegalno ja

200.
Anderson, Sam. Losing His Voices. New York 10. februar 2008.
http://nymag.com/arts/books/reviews/43884/ (juli 2009).
201.
Bangs, Pat. Review of His Illegal Self. School Library Journal 54.6
(2008): 170.
202.
Bliss, Carolyn. Review of His Illegal Self. World Literature Today 82.5
(2008): 65-68.

287

203.
Brandmark, Wendy. The Odd Love Between Boy and Hippie. The
http://www.independent.co.uk/artsIndependent
15.
februar
2008.
entertainment/books/reviews/his-illegal-self-by-peter-carey-782279.html (juli
2009)
204.
Charles, Ron. The Accidental Tourist. The Washington Post 10. februar
2008.
http://www.washingtonpost.com/wpdyn/content/article/2008/02/07/AR2008020704240.html (juli, 2009).
205.
Cooke, Rachel. Review of His Illegal Self. The Observer 20. januar 2008.
http://www.guardian.co.uk/books/2008/jan/20/fiction.petercarey/print
(juli
2009).
206.
Davison, Liam. Review of His Illegal Self. The Australian 26. januar
2008.
http://www.theaustralian.news.com.au/story/0,25197,230910725001986,00.html (juli 2009).
207.
Deutsch, Abigail. Peter Careys New Novel Plays Disorientating Identity
Games.
The
Village
Voice
22.
januar
2008.
http://www.villagevoice.com/2008-01-22/books/peter-carey-s-new-novelplays-disorienting-identity-games/ (juli 2009).
208.
Eder, Richard. Running on Empty. The Boston Globe 10. februar 2008.
http://www.boston.com/ae/books/articles/2008/02/10/running_on_empty/?page
=full (juli 2009).
209.

Griffiths, Paul J. Child of the Revolution. First Things maj 2008: 59-62.

210.
Harvey, Giles. Children of the 60s. The Sun 30. januar 2008.
http://www.nysun.com/arts/children-of-the-60s/70404/ (juli 2009).
211.
Hunter-Tilney, Ludovic. The Fugitives Lament. The Financial Times
15. februar 2008. http://www.ft.com/cms/s/2/f0f17a86-d93c-11dc-bd4d0000779fd2ac.html?nclick_check=1 (juli 2009).
212.
Kakutani, Michiko. Dickensian Happenings for a Child of the 60s. New
York Times 2. maj 2008.
http://www.nytimes.com/2008/02/05/books/05kaku.html?ref=review (maj
2009).
213.
Kemp, Peter. Review of His Illegal Self. The Sunday Times 3. februar
2008.
http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/books/fiction
/article3276707.ece (juli 2009).

288

214.
Ley, James. Review of His Illegal Self. The Age 28. januar 2008.
http://www.theage.com.au/news/book-reviews/his-illegalself/2008/01/28/1201369007318.html?page=fullpage (juli 2009).
215.
Lowry, Elizabeth. Peter Careys Portrait of a Counterculture. The Times
Literary Supplement 13. februar 2008.
http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/the_tls/article
3363716.ece (juli 2009).
216.
Shriver, Lionel. Flashes of Mastery from Peter Carey. The Telegraph
10. februar 2008.
http://www.telegraph.co.uk/culture/books/fictionreviews/3671065/Flashes-ofmastery-from-Peter-Carey.html (juli 2009).
217.
Moore, Caroline. Dial M for Mother. The Spectator 13. februar 2008.
http://www.spectator.co.uk/books/502076/dial-m-for-mother.thtml (juli 2009).
218.
Murphy, Neil. Review of His Illegal Self. Review of Contemporary Fiction
22. mart 2008: 184-184.
219.

Oyeyemi, Helen. Lost and Found. New Statesman. 137.4883 (2008): 59.

220.
Quint, Michelle. Review of His Illegal Self. San Francisco Chronicle 3.
februar
2008.
http://www.sfgate.com/cgibin/article.cgi?f=/c/a/2008/02/03/RVD1UF61T.DTL (juli 2009).
221.
Preston, John. Peter Carey, the Outback Dickens. The Telegraph 10.
februar
2008.
http://www.telegraph.co.uk/culture/books/fictionreviews/3670767/Peter-Careythe-outback-Dickens.html (juli 2009).
222.
Riemer, Andrew. Review of His Illegal Self. The Sydney Morning Herald
4. februar 2008. http://www.smh.com.au/news/book-reviews/his-illegalself/2008/02/04/1201973779701.html?page=fullpage (juli 2009).
223.
Schillinger, Liesl. Child of the Revolution.
http://www.nytimes.com/2008/02/10/books/review/Schillingert.html?pagewanted=1&_r=1 (maj, 2009).
224.
Schine, Cathleen. The Call of the Wild. The New York Review of Books
20. mart 2008. http://www.nybooks.com/articles/21132 (juli 2009).
225.
Scurr, Ruth. Review of His Illegal Self. The Times 8. februar 2008.
http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/books/book_r
eviews/article3336418.ece (juli 2009).

289

226.
Smith, Wendy. Review of His Illegal Self. Los Angeles Times 17. februar
2008. http://articles.latimes.com/2008/feb/17/books/bk-smith17 (juli 2009).
227.
Sutcliffe, William. Review of His Illegal Self. Independent on Sunday 17.
februar 2008. http://www.independent.co.uk/artsentertainment/books/reviews/his-illegal-self-by-peter-carey-782212.html (juli
2009).
228.
Tayler, Christopher. The Lost Boy. The Guardian 2. februar 2008.
http://www.guardian.co.uk/books/2008/feb/02/fiction.petercarey/print (juli
2009).
229.
Wood, James. Notes from Underground. The New Yorker 3. mart 2008.
http://www.newyorker.com/arts/critics/books/2008/03/03/080303crbo_books_
wood (juli 2009).

Prikazi i ogledi o romanu Papagaj i Olivije u Americi

230.
Bradley, James. Once Upon a Time in America. The Australian 31.
oktobar 2009.
http://www.theaustralian.com.au/news/once-upon-a-time-inamerica/story-e6frg8no-1225792738611 (februar 2010).
231.
Le Guin, Ursula K. Review of Parrot and Olivier in America. The
Guardian 30. januar 2010. http://www.guardian.co.uk/books/2010/jan/30/petercarey-parrot-olivier-america (februar 2010).
232.
Preston, John. Review of Parrot and Olivier in America. Telegraph 25.
januar
2010.
http://www.telegraph.co.uk/culture/books/bookslife/7073635/Parrot-and-Olivier-in-America-by-Peter-Carey-review.html
(februar 2010).
233.
Riemer, Andrew. Review of Parrot and Olivier in America. The Sydney
Morning
Herald
11.
novembar
2009.
http://www.smh.com.au/news/entertainment/books/book-reviews/parrot-andolivier-in-america/2009/11/11/1257615073612.html (februar 2010).
234.
Rubbo, Mark. Review of Parrot and Olivier in America. Readings 30.
oktobar
2009.
http://www.readings.com.au/review/parrot-and-olivier-inamerica-peter-carey (februar 2010).

Studije i ogledi o postkolonijalnoj i postmodernoj knjievnosti, teoriji i kritici

235.
Adam, Ian Helen Tiffin, ur. Past the Last Post: Theorizing PostColonialism and Post-Modernism. London: Harvester Wheatsheaf, 1991.
290

236.
Adam, Ian. Oracy and Literacy: A Post-Colonial dilemma? The Journal
of Commonwealth Literature 31.1 (1996): 97-108.
237.
Antor, Heinz Kevin L. Cope, ur. Intellectual Encounters Studies in
English Literatures: Essays Presented to Rdiger Ahrens on the Occasion of
His Sixtieth Birthday. Heidelberg: Universittsverlag C. Winter, 1999.
238.
Antor, Heinz Klaus Stierstorfer, ur. English Literatures in International
Contexts. Heidelberg: Universittsverlag C. Winter, 2000.
239.
Appiah, Kwame Anthony. Is the Post- in Postmodernism the Post- in
Postcolonial? Critical Inquiry 17.2 (1991): 336-357.
240.
Arthur, Kateryna Olijnyk. Between Literatures: Canada and Australia.
ARIEL 19.1 (1986): 3-12.
241.
Ashcroft, W. D. Constitutive Graphonomy: A Post-Colonial Theory of
Literary Writing. Kunapipi (Special Issue on Postcolonial Criticism) 11.1
(1989): 58-73.
242.
Ashcroft, Bill. Africa and Australia: The postcolonial connection.
Research in African Literatures 25.3 (1994): 161-171.
243.
Ashcroft, Bill. Resistance. Post-Colonial Transformation. London:
Routledge, 2001.
244.
Ashcroft, Bill. On Post-Colonial Futures: Transformations of Colonial
Culture. London-New York: Continuum, 2001.
245.
Ashcroft, Bill, Gareth Griffiths Helen Tiffin. The Empire Writes Back:
Theory and practice in post-colonial literatures. Drugo izdanje. London-New
York: Routledge, 2002a.
246.
Ashcroft, Bill, Gareth Griffiths Helen Tiffin. Post-Colonial Studies: The
Key Concepts. London-New York: Routledge, 2002b.
247.
Ashcroft, Bill, Gareth Griffiths Helen Tiffin. The Post-Colonial Studies
Reader. London-New York: Routledge, 2003.
248.
Ashcroft, Bill. Is Australian Literature Post-Colonial? Plenarno
predavanje na 8. EASA konferenciji, Roskilde 26-30. 9. 2007.
249.
Bader, Rudolf. The Visible Past: Images of Europe in Anglo-Australian
Literature. Bern-Frankfurt am Main-New York-Paris-Wien: Peter Lang, 1999.

291

250.
Bahri, Deepika. Once More with Feeling: What is Postcolonialism?
Ariel 26.1 (1995): 51-82.
251.
Bal, Mike. Narratology: Introduction to the Theory of Narrative. Drugo
izdanje. Toronto-Buffalo-London: University of Toronto Press, 1997.
252.
Barker, Francis, Peter Hulme Margaret Iversen, ur. Colonial
discourse/postcolonial theory. Manchester: Manchester University Press, 1991.
253.
Barthes, Roland. Mythologies. Trans. Annette Lavers. London-TorontoSydney-New York: Granada, 1973.
254.
Bauer, Ralph. Criticism on the Boundary: Postcoloniality and the
Worlding of Literature. The Centennial Review (College of Arts and Letters,
Michigan State University) 42.3 (1998): 401-416.
255.
Bhabha, Homi. Representation and the Colonial Text: A Critical
Exploration of Some Forms of Mimeticism. The Theory of Reading. Frank
Gloversmith, ur. The Harvester Press: Sussex, Barnes & Noble Books: New
Jersey, 1984.
256.
Bhabha, Homi. Of Mimicry and Man: The Ambivalence of Colonial
Discourse. October (Discipleship: A Special Issue on Psychoanalysis) 28
(1984): 125-133.
257.
Bhabha, Homi K, ur. Nation and Narration. London-New York:
Routledge, 1990.
258.
Bhabha, Homi K. The Location of Culture. London-New York: Routledge,
1994.
259.
Boehmer, Elleke. Colonial and Postcolonial Literature: Migrant
Metaphors. Oxford-New York: Oxford University Press, 1995.
260.
Brydon, Diana. Commonwealth or Common Poverty?: the New
Literatures in English and the New Discourse of Marginality. Kunapipi
(Special Issue on Postcolonial Criticism) 11.1 (1989): 1-14.
261.
Carroll, John, ur. Intruders in the Bush: The Australian Quest for Identity.
Drugo izdanje. Melbourne: Oxford University Press, 1992.
262.
Chakrabarty, Dipesh. Provincializing Europe: Postcolonial Thought and
Historical Difference. Princeton: Princeton University Press, 2000.
263.
Childs, Peter Patrick R. J. Williams. An Introduction to Post-Colonial
Theory. Singapore: Longman, 2003.
292

264.
Collett, Anne, Lars Jensen Anna Rutherford, ur. Teaching PostColonialism and Post-Colonial Literatures. Aarhus: Aarhus University Press,
1997.
265.
Collier, Peter Helga, Geyer-Ryan, ur. Literary Theory Today.
Cambridge: Polity Press, 1990.
266.
Dalrymple, Rawdon. Continental Drift: Australias Search for Cultural
Identity. Aldershot: Ashgate, 2003.
267.
Darian-Smith, Kate, Liz Gunner Sarah Nuttall, ur. Text, Theory, Space:
Land, Literature and History in South Africa and Australia. London-New
York: Routledge, 1996.
268.
DHaen, Theo, Rainer Grbel Helmut Lethen, ur. Convention and
Innovation in Literature. Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins Publishing
Company, 1989.
269.
During, Simon. Postmodernism or Postcolonialism? Landfall 39.3
(1985): 366-380.
270.
Durix, Jean-Pierre. Mimesis, Genres and Post-Colonial Discourse:
Deconstructing Magic Realism. New York: Macmillan, 2002.
271.
Gandhi, Leela. Postcolonial Theory: A Critical Introduction. New York:
Columbia University Press, 1998.
272.
Goldberg, David Theo Ato Quayson, ur. Relocating Postcolonialism.
Oxford: Blackwell Publishers, 2002.
273.
Gordi Petkovi, Vladislava. Naracija i karakterizacija: enski glas u
knjievnoj istoriji. Glas u jeziku knjievnosti i kulturi. Beograd: Philologia,
2007. 87-93.
274.
Griffiths, Gareth. Imitation, Abrogation and Appropriation: the
production of the post-colonial text. Kunapipi 9.1 (1987): 13-20.
275.
Gunew, Sneja. Australia 1984: A Moment in th Archeology of
Multiculturalism. Europe and Its Others: Proceedings of the Essex Confernce
on the Sociology of Literature. Vol. 1. Barker, Francis et. al. Ur. Colchester:
University of Essex, 1985. 178-193.
276.
Haion, Linda. Poetika postmodernizma. Prev. Vladimir Gvozden i
Ljubica Stankovi. Novi Sad: Svetovi, 1996.

293

277.
Hassan, Ihab. Pluralism in Postmodern Perspective. Critical Inquiry
12.3 (1986): 503-520.
278.
Hodge, Bob Vijay Mishra. Dark Side of the Dream: Australian
literature and the postcolonial mind. North Sydney: Allen & Unwin, 1991.
279.
Huggan, Graham. Opting out of the (Critical) Common Market:
Creolization and the Post-Colonial Text. Kunapipi (Special Issue on
Postcolonial Criticism) 11.1 (1989): 27-39.
280.
Hutcheon, Linda. Narcissistic Narrative: The metafictional paradox.
London-New York: Methuen, 1984.
281.
Hutcheon, Linda. A Theory of Parody: The Teachings of TwentiethCentury Art Forms. New York-London: Methuen, 1985.
282.
Hutcheon, Linda. The Politics of Postmodernism. 2nd edition. LondonNew York: Routledge, 2002.
283.
Jang, Robert. Dezorijentiui orijentalizam. Prev. Vladimir Petrovi.
Re 33 (1997): 63 74.
284.
Kapferer, Judith. Being All Equal: Identity, Difference and Australian
Cultural Practice. Oxford-Washington, D.C., BERG, 1996.
285.
King, Bruce, ur. The Commonwealth Novel Since 1960. Houndmills:
Palgrave Macmillan, 1991.
286.
King, Bruce, ur. New National and Post-Colonial Literatures: An
Introduction. Oxford: Clarendon Press, 1996.
287.
Krishnaswamy, Revathi. Mythologies of Migrancy: Postcolonialism,
Postmodernism and the Politics of (Dis)location. ARIEL: A Review of
International English Literature 26.1 (1995): 125 146.
288.
Lawson, Alan, Leigh Dale, Helen Tiffin Shane Rowlands, ur. PostColonial Literatures in English: General, Theoretical and Comparative 19701993. New York: G. K. Hall & Co.; London: Prentice Hall International, 1997.
289.
Lee, Robert A., ur. Other Britain, Other British: Contemporary
Multicultural Fiction. London-East Haven: Pluto Press, 1995.
290.
Loomba, Ania.
Routledge, 1998.

Colonialism/Postcolonialism.

294

London-New

York:

291.
Lyotard, Jean-Franois, Answering
Postmodernism?, Rice and Waugh 329-337.

the

Question:

What

is

292.
Maes-Jelinek, Hena, Kirsten Holst Petersen Anna Rutherford, ur. A
Shaping of Connections: Commonwealth Literature Studies Then and Now.
Sydney: Dangaroo Press, 1989.
293.
Marcus, Julie, ur. Writing Australian Culture: Text, Society, and National
Identity. (Social Analysis Journal of Cultural and Social Practice) 27 (1990).
294.
McClintock, Anne. The Angel of Progress: Pitfalls of the term Postcolonialism. Social Text (1992): 1-15.
295.
McClintock, Anne. Imperial Leather: Race, Gender and Sexuality in the
Colonial Contest. New York: Routledge, 1995.
296.
McHale, Brian. Postmodernist Fiction. London-New York: Routledge,
2001.
297.
Michel, Martina. Positioning the Subject: Locating Postcolonial Studies.
Ariel. 26.1 (1995): 83-95.
298.
Mills, Sara. Discontinuity and Postcolonial Discourse. ARIEL 26.3
(1995): 73-88.
299.
Milutinovi, Zoran. Kritika kolonijalnog diskursa i postkolonijalna
kritika. Re 33 (1997): 61 62.
300.
Milutinovi, Zoran. Susret na treem mestu: ogledi iz teorije i
interpretacije. Beograd: Geopoetika, 2005.
301.
Mohanram, Radhika Gita Rajan, ur. English Postcoloniality: Literatures
form Around the World. Westport, Connecticut-London: Greenwod Press,
1996.
302.
Mongia, Padmini, ur. Contemporary Postcolonial Theory: A Reader.
London-New York-Sydney-Auckland: Arnold, 1996.
303.
Moody, David. The Tick of a Heretic; or, on Using the Poison of Theory
in the Post-Colonial Operation. Kunapipi 15.2 (1993): 113-122.
304.
Moore-Gilbert, Bart. Which Way Post-Colonial Theory?: Current
Problems and Future Prospects. History of European Ideas 18.4 (1994): 553570.

295

305.
Newman, Judie. The Ballistic Bard: Intertextuality and Postcolonial
Fiction. Zach and Goodwin 95-101.
306.
Parkinson Zamora, Lois Wendy B. Faris, ur. Magical Realism: Theory,
History, Community. Durham-London: Duke University Press, 1995.
307.
Porter Dennis, Orientalism and Its Problems. The Politics of Theory.
Barker, Francis, Peter Hulme, Margaret Iversen Diane Loxley, ur. Colchester:
University of Essex, 1993, 179-193.
308.
Porter, Roy. Rewriting the Self: Histories from the Renaissance to the
Present. London-New York: Routledge, 1997.
309.
Prahash, Gyan. Whos Afraid of Postcoloniality. Social Text 49, 14.4
(1996): 187-203.
310.
Pratt, Mary Louise. Imperial Eyes: Travel Writing and Transculturation.
Lonodn: Heinemann, 1992.
311.
Quayson, Ato. Postcolonialism: Theory, Practice or Process? Cambridge:
Polity Press, 2000.
312.
Ray, Sangeeta and Schwarz, Henry. Postcolonial Discourse: The Raw
and the Cooked. ARIEL: A Review of International English Literature 26.1,
(1995): 147 166.
313.
Rice, Philip Patricia Waugh, ur. Modern Literary Theory: A Reader.
London: Arnold, 2001.
314.
Ross, Bruce Clunies Werner Senn, ur. European Perspectives:
Contemporary Essays on Australian Literature. A special issue of Australian
Literary Studies 15.2. St. Lucia: University of Queensland Press, 1991.
315.
Rutherford, Anna, ur. From Commonwealth to Post-colonial. Sydney:
Dangaroo Press, 1992.
316.
Said, Edward. The World, the Text, the Critic. Cambridge, Mass.: Harvard
University Press, 1983.
317.

Said, Edward. Culture and Imperialism. London: Vintage Books, 1994.

318.
Said, Edvard V. Ponovo razmotren orijentalizam. Prev. Sran Vujica.
Re 33 (1997): 75 81.
319.
Said, Edvard. Dejn Ostin i imperija. Prev. Brana Miladinov. Re 33
(1997): 82 89.
296

320.
Said, Edvard. Orijentalism. Drugo izdanje. Prev. Drinka Gojkovi.
Beograd: igoja tampa, 2008.
321.
Sharpe, Jenny. Figures of Colonial Resistance. Modern Fiction Studies
35:1, 1989. 137 155.
322.

Shohat, Ella. Notes on the Post-Colonial. Mongia 321-334.

323.
Short, John Rennie. Imagined country: Environment, culture and society.
LondonYew York: Routledge, 1991.
324.
Slemon, Stephen. Monuments of Empire: Allegory/CounterDiscourse/Post-Colonial Writing. Kunapipi 9.3 (1987): 1-16.
325.
Slemon, Stephen. Post-Colonial Allegory and the Transformation of
History. The Journal of Commonwealth Literature 33.1 (1988): 157-168.
326.

Slemon, Stephen. Modernisms Last Post. Ariel 20.4 (1989): 3-17.

327.
Slemon, Stephen Helen Tiffin, ur. After Europe: Critical Theory and
Post-Colonial Writing. Sydney: Dangaroo Press, 1992.
328.
Slemon, Stephen. Unsettling the Empire: Resistance Theory for the
Second World. Contemporary Postcolonial Theory: A Reader. Ur. Padmini
Mongia. London-New York-Sydney-Auckland: Arnold, 1991.
329.
Slemon, Stephen. The Scramble for Post-Colonialism. Tiffin Lawson
15-32.
330.
Slemon, Stephen. Reading for Resistance in the Post-Colonial
Literature. Maes-Jelinek et. al., 100-115.
331.
Spillman, Lyn. Nation and commemoration: Creating national identities
in the United States and Australia. Cambridge: Cambridge University Press,
1997.
332.
Spivak, Gayatri Chakravorty. Three Womans Texts and a Critique of
Imperialism. Critical Inquiry 12.1 (1985): 243-261.
333.
Spivak, Gayatri Chakravorty. In Other Words: Essays in Cultural Politics.
London-New York: Routledge, 1988.
334.
Spivak, Gayatri Chakravorty. The Post-colonial Critic: Interviews,
Strategies, Dialogues. Ur. Sarah Harasym. New York-London: Routledge,
1990.
297

335.
Spivak, Gayatri Chakravorty. "Can the Subaltern Speak?" Colonial
Discourse and Post-Colonial Theory: A Reader. Ur. Patrick Williams Laura
Chrisman. New York: Harvester/Wheatsheaf, 1994. 66-111.
336.
Thieme, John. Postcolonial Con-texts: Writing back to the Canon.
London-New York: Continuum, 2002. (text on jack maggs)
337.
Tiffin, Chris Alan Lawson, ur. De-Scribing Empire: Post-colonialism
and textuality. London-New York: Routledge, 1994.
338.
Tiffin, Helen. Post-Colonial Literatures and Counter-Discourse.
Kunapipi 9.3 (1987): 17-34.
339.
Tiffin, Helen. Post-Colonialism, Post-Modernism and the Rehabilitation
of Post-Colonial History. The Journal of Commonwealth Literature 33.1
(1988): 167-181.
340.
Tiffin, Helen. Platos Cave: Educational and Critical Practices. King
143-163.
341.
Toro, Fernando de Alfonso de Toro, ur. Borders and Margins: PostColonialism and Post-Modernism. Vervuert: Iberoamericana, 1995.
342.
Turner, Graeme. National Fictions: Literature, film, and the construction
of Australian Narrative. Sydney-London-Boston: Allen & Unwin, 1986.
343.
Turner, Graeme. Nation, Culture, Text: Australian cultural and media
studies. London-New York: Routledge, 1993.
344.
Viswanathan, Gauri. Masks of Conquest: Literary Study and British Rule
in India. New York: Columbia University Press, 1989.
345.
Walder, Dennis. Post-Colonial Literatures in English: History, Language,
Theory. Oxford: Blackwell, 1998.
346.
Walker, David. Dream and Disillusion: A Search for Australian Cultural
Identity. Canberra: Australian National University Press, 1976.
347.
Whitlock, Gillian Helen Tiffin, ur. Re-Siting Queens English: Text and
Tradition in Post-Colonial Cultures. Essays presented to John Pengwerne
Matthews. Amsterdam-Atlanta, GA: Rodopi, 1992.
348.
Young, Robert. White Mythologies: Writing History and the West.
London-New York: Routledge, 1990.

298

349.
Young, Robert. White Mythologies: Writing History and the West. The
Postmodern History Reader. Ur. Jenkins, Keith. London-New York: Routledge,
1997, 75-76.
350.
Zach, Wolfang Ken L. Goodwin, ur. Nationalism vs. Internationalism:
(Inter)National Dimensions of Literatures in English. Tbingen: StauFFenburg
Verlag, 1996.

OSTALO
351.
Anderson, Benedict. Nacija: zamiljena zajednica: razmatranja o
porijeklu I irenju nacionalizma. Prev. engi Nata, Pavlovi Nataa, Zagreb:
kolska knjiga, 1990.
352.
Biti, Vladimir. Pojmovnik suvremene knjievne teorije. Zagreb: Matica
hrvatska, 1997.
353.
Biti, Marina Danijela Marot-Ki. Poetika uma: osvajanje, propitivanje i
spaavanje znaenja. Zagreb: Hrvatska sveuilina naklada, Izdavaki centar
Rijeka, 2008.
354.
Cermanovi-Kuzmanovi, Aleksandrina Dragoslav Srejovi. Leksikon
Religija i mitova drevne Evrope. Beograd: Savremena administracija, 1992.
355.
Clarke, Marcus. For the Term of His Natural Life.
http://www.planetebook.com/ebooks/For-the-Term-of-His-Natural-Life-2.pdf
(januar 2010).
356.
Clunies Ross, Bruce A. Laszlos Testament: Structuring the Past and
Sketching the Present in Contemporary Short Fiction, Mainly Australian.
Kunapipi 1.2 (1979): 110-123.
357.

Coetzee, J.M. Foe. New York: Viking, 1986.

358.
Convicts
and
the
British
Colonies
in
Australia.
http://www.cultureandrecreation.gov.au/articles/convicts/ (mart 2007).
359.
Crystal, David. Cambridge Encyclopedia of the English Language.
Cambridge: Cambridge University Press, 1995.
360.
Cuddon, J. A. The Penguin Dictionary of Literary Terms and Literary
Theory. Tree izdanje. London: Penguin Books, 1992.
361.
Daniel, Helen. An Interview with David Malouf. Australian Book
Review septembar 1996: 10.
299

362.
Engineering an Empire.
http://www.history.com/marquee.do?content_type=Marquee_Generic&content
_type_id=51242&display_order=2&marquee_id=51188 (avgust 2009).
363.
Grigorescu Pana, Irina. The Tomis Complex: Versions of Exile in
Australian Literature. World Literature Today 67.3 (1993): 521-539.
364.
Kolingvud, Robin D. Ideja istorije. Prev. dr Risto Tubi i Aleksandar
Gordi, Beograd: Plato, 2003.
365.

Kuci, D. M. Fo. Prev. Arijana Boovi. Beograd: Paideia, 2003.

366.
Nie, Fridrih. Roenje tragedije. Prev. Milo N. uri, Beograd: Dereta,
2001.
367.
Nolan, Maggie Carrie Dowson. Whos Who? Mapping Hoaxes and
Imposture in Australian Literary History. Australian Literary Studies 21
(2004): v-xx.
368.
Quartermaine, Peter. The Commonwealth Comeback. The Times
(Higher Education Supplement) 12. februar 1982: 11.
369.
Radi-Bojani, Biljana Nataa Karanfilovi. Kolonijalni glasovi u
globalnom kontekstu: sluaj Australije. Glas u jeziku, knjievnosti i kulturi.
Beograd: Philologia, 2007. 201-210.
370.

Renik knjievnih termina. Beograd: Nolit, 1985.

371.
Richardson,
Henry
Handel.
Ultima
Thule.
http://gutenberg.net.au/ebooks01/0100071.txt 27. januar 2010. (decembar
2009)
372.
Ris, Din. iroko Sargako more. Prev. Alan Bei. Zrenjanin: Agora,
2006.
373.
Risti, Ratomir. An Introduction to Australian Studies. Ni: University of
Ni, 2003.
374.
Savi, Svenka. Diskurs analiza. Novi Sad: Univerzitet u Novom Sadu,
Filozofski fakultet, 1993.
375.
See, Carolyn. Why Australian Writers Keep Their Heads Down. The
New York Times Book Review 14 maj 1989: 1, 35-37.

300

376.
Shelley, Mary. Frankenstein; Or, The Modern Prometheus. Oxford:
Oxford University Press, 1969.
377.

Swift, Graham. Waterland. London: Picador, 1984.

378.
ekspir, Viljem. Bura, Celokupna dela. Knjiga prva. Borivoje Nedi i
ivojin Simi (prir.). Beograd: BIGZ-Narodna knjiga-NOLIT-Rad, 1978.
379.

Waters, Sarah. Tipping the Velvet. London: Virago Press, 1999.

380.

Waters, Sarah. Affinity. London: Virago Press, 2000.

381.

Waters, Sarah. Fingersmith. London: Virago Press, 2003.

382.
Webby, Elizabeth. The Long March of Short Fiction: A Seventies
Retrospective, Meanjin 39.1 (1980): 127-133.
383.
White, Hayden. The Historical Text as Literary Artifact. Clio 3.3
(1974): 277-303.
384.
White, Hayden. The Value of Narrativity in the Representation of
Reality. Critical Inquiry 7.1 (1980): 5-27.
385.
White, Hyden. The Narrativization of Real Events. Critical Inquiry 7.4
(1981): 793-798.

301