UDC 811.111'367.

62
811.163.41'367.62

Duan Stamenkovi

PRIDEVSKE POREDBE S NAZIVIMA IVOTIWA

U ENGLESKOM I SRPSKOM JEZIKU*

Rad predstavqa pokuaj da se ispitaju sistemske slinosti i razlike izmeu

engleskog i srpskog jezika u pogledu znaewa, distribucije i upotrebe trolanih
pridevskih poredbi sa nazivima ivotiwa. Sastoji se od dva vea segmenta: (1) teorijskog uvoda, koji sadri napomene o ciqevima i metodologiji rada, pojmu poredbe i karakteristikama poredbi sa nazivima ivotiwa i (2) analize paralelnog
korpusa, sastavqenog od renikih i upotrebnih primera poredbi. Prvi deo analize ukquuje primere u kojima se poredbe javqaju na obe kontrastivne strane, odnosno primere kod kojih sreemo potpunu ili parcijalnu korespondenciju. Nakon
analize ovakvih primera, rad predstavqa postojea i nudi neka nova prevodna reewa u sluajevima u kojima, usled nepostojawa formalnih korespondenata, tragamo
za funkcijsko-komunikativnim ekvivalentom.
Kqune rei: engleski jezik, srpski jezik, lingvistika, semantika, kontrastivna leksikologija, poredbe, nazivi ivotiwa, metaforizacija, prevoewe.

1. UVOD. U okviru prvog dela rada bie rei o ciqevima ovog istraivawa, kao i o wegovoj metodologiji, sa posebnim osvrtom na to
koji bi mogli da budu wegovi doprinosi i kakva bi mogla da bude wegova primena.
1.1. CIQEVI ISTRAIVAWA. Osnovni ciq ovog rada je ispitivawe
sistemske slinosti engleskog i srpskog jezika u pogledu pridevskih
poredbi sa nazivima ivotiwa. On je pokuaj da se ispita postojawe
sistemskih, formalnih korespondenata1 i da se istrae vrste kontrastivnih odnosa u smislu analizirawa znaewske i formalne jednakosti
meu poredbama u ova dva jezika. Rad takoe sadri i znaewsku analizu pojedinih poredbi, koja je posebno vana u onim sluajevima kada
usled postojawa leksike praznine, umesto za formalnim koresponden* Rad je nastao u okviru doktorskih akademskih studija jezika i kwievnosti na
Filozofskom fakultetu u Novom Sadu, u sklopu predmeta Kontrastivna leksikologija,
pod mentorstvom prof. dr Tvrtka Pria. Deo ovog rada predstavqen je na Drugom naunom skupu mladih filologa na Filoloko-umetnikom fakultetu u Kragujevcu, 6. marta
2010. godine.
1 Kod R. orevi se formalnoj korespondenciji pridodaje i znaewska (OREVI
2004: 58).

170

DUAN STAMENKOVI

tima, tragamo za funkcijsko-komunikativnim ekvivalentom (termini prema PRI 2005: 170171).2 L1 u ovom radu je engleski, dok je L2 srpski
jezik. Strukturna analiza poredbi e izostati iz ovog rada, jer je on u
potpunosti ogranien na samo dve strukture u ova dva jezika:
L1: (imenica + glagol to be) + as + pridev + as + imenica
L2: (imenica + glagol biti) + pridev + kao + imenica
Imenica pre glagola biti u srpskom, odnosno be u engleskom jeziku, oznaavae se kao element A, pridev kao element B, dok e druga
imenica biti oznaena kao element V. Ovakvo obeleavawe komponenata se razlikuje od onog u studijama u kojima se obraa pawa na strukturu poredbi. Recimo, u nomenklaturi koju sreemo kod . Fink-Arsovski (2002), element koji je ovde oznaen kao A se i ne pomiwe, element B je oznaen kao A, a element V kao S, dok je poredbena kopula
oznaena kao V. Kako se u ovom radu ne pomiwu razliite poredbene
kopule, one nisu ni oznaene kao poseban element. L. Lipka za objawewe procesa metaforizacije koristi upravo poredbu his face was
as white as a sheet on his face obeleava sa H, sheet sa Y, a white Z.
Element Z on naziva osnovom (eng. ground) metafore (LIPKA 1992: 122
123). Sistemski odnos nainsko-poredbenog veznika kao iz srpskog jezika sa poredbenom konstrukcijom koja sadri udvojeni prilog as (asas)
u engleskom jeziku isti je kod svih poredbi u korpusu jedan prema jedan, a odnos postoji samo u sluaju da na obe strane imamo odgovarajuu
poredbenu konstrukciju. Element B, odnosno pridev (uz adekvatne modifikacije intenziteta wegovog znaewa), ujedno predstavqa i tertium
comparationis u ovom radu. Rad pripada kontrastivnoj leksikologiji u
irem smislu, jer je zbog prirode poredbi leksikologija u ovom radu
proirena frazeologijom. Veina jezikih entiteta koji se u ovom radu
ispituju spada u frazeologizme idiome, frazeme ili ustaqene konstrukcije (prema DRAGIEVI 2007: 24). Uloga frazeologije u ovom radu
je znatno umawena iwenicom da struktura poredbi nee biti razmatrana. Ovo kontrastirawe se moe obeleiti i kao primeweno, jer nudi odreena reewa za mogue probleme u prevoewu. Nalaewe to
veeg broja prevodnih reewa namee se kao jo jedan ciq ovog rada.
1.2. METOD ISTRAIVAWA. Metod istraivawa u ovom radu e prevashodno biti analiza paralelnog, uglavnom renikog korpusa. Postavqawe paralela omoguava boqi uvid u sistemske odnose, a onda kada
takvih paralela nema, traie se najblii znaewski ekvivalent. Poreewe pojedinih poredbi, a pogotovu ispitivawe wihove motivacije,
mora da obuhvati i neke elemente kulture i drutva, pre svega zbog toga
to je veliki broj poredbi iz korpusa zasnovan na stereotipima vezanim za ivotiwe u razliitim kulturnim kontekstima i jezikim zajednicama, a sa vrstim uporitem u neemu to pojedini autori nazi2 Kod V. Ivira nalazimo jo i termin prevodni ekvivalent (IVIR 1981: 5152). R.
orevi ekvivalenciju definie kao priblinu jednakost znaewa (OREVI 2004:
5763, 159).

PRIDEVSKE POREDBE S NAZIVIMA IVOTIWA U ENGLESKOM I SRPSKOM JEZIKU

171

vaju narodnim" znawem ili teorijama (detaqnije o ovoj vrsti znawa u

FILLMORE 1982. i LAKOFF 1987). Radi se o vrsti znawa koje razlikujemo
od enciklopedijskog znawa, to znai da su elementi naunih saznawa
esto iz wega iskqueni, pa se u poredbama neretko javqaju i odnosi
koji su suprotstavqeni nauci (npr. lew kao trut ili as bald as a coot).
2. POREDBE SA NAZIVIMA IVOTIWA. Drugi deo najpre definie
poredbe i odreuje wihovu funkciju, a zatim se detaqnije bavi poredbama sa nazivima ivotiwa, wihovim vezama sa kognitivnom lingvistikom, kao i pristupom u ovom radu.
2.1. POREDBE. Poredba se najee definie kao izraz kojim se,
uglavnom upotrebom kopula (as i like u engleskom i kao u srpskom) porede dva pojma. Prema Reniku Matice srpske, poredba je figura u kojoj
se radi jae izrazitosti uporeuje neto nepoznato ili mawe poznato s
neim poznatijim, komparacija" (RMS, : 724). Za razliku od metafore, koju Kjape, Kenedi i Smikovski (Chiappe, Kennedy, Smykowski) smatraju tvrdwom o kategoriji, poredbe su tvrdwe o slinosti (CHIAPPE
KENNEDY 2001; CHIAPPEKENNEDYSMYKOWSKI 2003). Imajui ovu razliku na umu, govornik bira formu na osnovu broja svojstava ciqa koja
se pripisuju izvoru poredba se najee koristi za mawi broj osobina, odnosno za jednostavno preslikavawe (npr. u primeni poredbe
mali kao mrav, samo se jedna osobina mrava preslikava na element A),
dok je metafora mnogo sistematinija, koristi se za vei broj osobina,
a preslikavawe je mnogo sloenije i sveobuhvatnije (recimo, u upotrebi metafore QUBAV JE RAT, vie elemenata rata se preslikava na domen
qubavi). Pored diferencijacije izmeu poredbi i metafora, potrebno
je napraviti i razliku izmeu poredbi i direktnih poreewa za razliku od poredbi i metafora, direktna poreewa su simetrina A je
kao B najee je simetrino sa B je kao A (npr. ona je kao wena majka
znai i wena majka je kao ona, to nije sluaj u poredbama) (detaqnije u
IVANDEKI 2009: 2931). Pored deskriptivnog znaewa, poredbe obino sadre i odreeni nivo stilskog, ekspresivnog i (pozitivnog ili
negativnog) konotativnog asocijativnog znaewa i o ovome se uvek mora
voditi rauna prilikom prevoewa.
2.2. MOTIVACIJA, IDIOMATIZACIJA I POREKLO. Poredbe koje se opisuju u ovom radu, prema klasifikaciji Bredina (BREDIN 1998) i Pjerini
(PIERINI 2002), spadaju u ustaqene, odnosno konvencionalizovane poredbe.
Wih razlikujemo od kreativnih poredbi, odnosno onih poredbi koje
npr. kwievnici stvaraju u svojim delima samo poneke od kreativnih poredbi dostignu dovoqan nivo konvencionalizacije i uu u renike (u zavisnosti od toga kako ih jezika zajednica prihvati). U velikoj veini primera poredbi sa ivotiwama, wihova uloga je prevashodno ta da, koriewem konvencionalizovane slike o elementu V, intenziviraju znaewe prideva koji se koristi kao element B, a takva promena je najee usmerena ka dodatnom isticawu osobine koju pridev
inae opisuje. Ono to se moe upotrebiti za isticawe osobine moe

172

DUAN STAMENKOVI

biti kako dijagnostiko, tako i nedijagnostiko svojstvo lekseme koja

oznaava ivotiwu (npr. mrav kao glista, gde je istaknuto dijagnostiko svojstvo izdueni izgled tela gliste i bistar kao pelica,
gde je istaknuto nedijagnostiko svojstvo, nametnuto od strane qudi).
Veze izmeu ivotiwa i osobina koje sreemo u poredbama su u odreenom broju sluajeva oigledne i povezane sa objektivnim stawem
stvari. Najee se tu radi o iwenici da jedna ivotiwska vrsta u
odnosu na druge ima izraenije neko svojstvo (npr. kao u poredbama jak3
kao kow ili bik, brz kao zec ili as slippery as an eel). Takve osobine se
putem ove vrste poredbi najee koriste da oznae neke osobine qudi,
predmeta ili mesta, kroz proces povezivawa elemenata A i B, u zavisnosti od konteksta. Naravno, poreewe izmeu ivotiwskih vrsta i
wihovih osobina u ovim sluajevima je relativno i esto fokusirano
na ivotiwske vrste sa kojima je ovek od davnina imao kontakt. S
druge strane, u velikom broju sluajeva se sreemo sa poredbama u kojima nedijagnostika svojstva igraju veoma vanu ulogu u ovim sluajevima se na qude prenose pretpostavqene osobine ivotiwa (PRI
2008: 5354). Kod ovih poredbi u fokusu su i domae i divqe ivotiwe (kao u poredbama nevin kao jagwe, hrabar kao lav i as solemn as an
owl). Vrsta motivacije koja lei iza antropomorfnih procesa koji su
doveli do stvarawa poredbi je raznolika. Ponekad je ona objektivna,
ponekad relativno objektivna, a ponekad plod qudske mate ili verovawa u sva tri sluaja ona moe biti povezana sa mogunou da
pridevima opiemo vrste ivotiwa ili (ponekad nametnutih elemenata) ivotiwskog ponaawa i to prenesemo na qude. Ovde se, naravno,
istie slinost, pa se radi o motivaciji vezanoj za metaforizaciju u
povezivawu elementa B sa elementom V. U sluaju povezivawa elemenata
A i B, motivacija zavisi od konteksta i samim tim nije stalna.
Pored slinosti, gde glavnu ulogu igra metaforizacija, motivaciju za poredbe moemo nai i u metonimiji4 i ironiji, kao i u aliteraciji i asonanci (primer za ironiju moe da bude as fast as a snail, a za
aliteraciju as frisky as a ferret) (OMAZI 2002: 103, prema IVANDEKI
2009: 34). U zavisnosti od motivacije moemo odrediti i stepen semantike idiomatizacije poredbi. Kod poredbi sa ivotiwama koje su zasnovane na metafori, gubqewe znaewa pojedinanih lanova poredbe
(dekrementacija" prema PRI 2008: 100, odnosno desemantizacija"
prema FINK-ARSOVSKI 2002: 7) je mnogo ree (u poredbama kao to su brz
kao zec i as slow as a snail, ivotiwa zadrava svoje dijagnostike osobine, a naglaena obeleja su najee interna, tj. predvidqiva). U
svim ostalim sluajevima, nivo dekrementacije je znatno vii (u poredbama lukav kao lisica i as crazy as a bedbug naglaeno je nedijagnostiko, esto eksterno, nepredvidqivo, odnosno nametnuto svojstvo ivotiwe). U ovim poredbama, ivotiwske vrste postaju samo sredstvo
3

U veini primera u ovom radu bie korien muki rod prideva.

Metonimina motivacija kod ove vrste poredbi nije mogua, jer onda vie ne bi
bilo rei o ivotiwama.
4

PRIDEVSKE POREDBE S NAZIVIMA IVOTIWA U ENGLESKOM I SRPSKOM JEZIKU

173

izraavawa nametnutih osobina. Ove osobine namee ovek, najee

kroz proces pripovedawa. Ukoliko se znaewe poredbe ne moe izvesti
iz znaewa wenih konstituenata, onda moemo rei da je ta poredba
prola kroz proces idiomatizacije (npr. laqiv kao pas) (prema LIPKA
1992: 96).
Istorijsko i geografsko poreklo poredbi je takoe razliito i veoma esto nepoznato. Neki od stereotipa vezanih za osobine odreenih ivotiwa potiu jo iz raznih drevnih spisa pria iz drevnog Egipta, grkih basni, Biblije i drugih izvora, a naini wihovog
nastajawa su raznovrsni i povezani sa razvojem kultura i drutava
(OSWALD 1995: 135141). Slinost u odreenom broju poredbi indoevropskih jezika govori u prilog pretpostavci da neke poredbe imaju
zajednike jezike i kulturne korene. Do razlika u postojawu (ili nepostojawu) i interpretacijama poredbi mnogo ee dolazi kada su u
pitawu divqe ivotiwe, a pre svega zbog drugaije strukture faune u
razliitim predelima i raznolikih stavova raznih tradicija prema
ivotiwama oko wih. Prema istraivawu J. Rakusan, koja je ispitivala zastupqenost razliitih vrsta ivotiwa u metaforama i poredbama
u engleskom, ekom, nemakom i ruskom, najzastupqenije ivotiwe u
ovoj vrsti iskaza u ekom su domae ivotiwe, dok se, recimo, u engleskom, u istoj meri kao domae ivotiwe pojavquju i divqe ptice
(RAKUSAN 2004: 173). to se srpskog jezika tie, u poredbama (kada je
re o onim poredbama koje nisu rezultat jezikog kontakta) najee
sreemo one ivotiwe sa kojima su ovdawi qudi bili u kontaktu, a te
ivotiwe su najee domae. iwenica da gotovo u svim jezicima
imamo poredbe sa ivotiwama govori o slinosti qudskog razmiqawa kada je re o ovoj vrsti izraavawa osobina.
2.3. POREDBE SA STANOVITA KOGNITIVNE LINGVISTIKE. Poredbe sa
nazivima ivotiwa moemo sagledati iz perspektive kognitivne lingvistike, a pre svega teorije konceptualne metafore i teorije konceptualnog spajawa. Kada je u pitawu teorija konceptualne metafore, upotrebu poredbi sa nazivima ivotiwa moemo povezati sa metaforom
OVEK JE IVOTIWA. Kada je re o drugoj, najbitnijoj, idiomatizovanoj
komponenti metafore, tu vrlo esto moemo (paradoksalno) naii na
suprotnu metaforu IVOTIWA JE OVEK, imajui u vidu antropomorfna
svojstva pojedinih poredbi (npr. siromaan kao crkveni mi, lukav kao
lisica ili as wise as an owl). U pogledu teorije konceptualnih spojeva,
pojedine poredbe, a pre svega one proistekle iz basni, moemo shvatiti kao proizvod konceptualnog spajawa ivotiwskog sveta i sveta qudi
(npr. lew kao trut; tvrdoglav kao mazga ili as brave as a lion).
2.4. PRISTUP. Ovaj rad se ograniava na istraivawe trolanih
poredbi pridevskog tipa (prema klasifikaciji IVANDEKI 2009: 44
53). Sa polazitem u pridevima, koji su tertium comparationis u ovom
radu, klasifikacija se vri prema postojawu, a zatim nepostojawu
formalnog korespondenta u L2 za poredbe u L1, a potom i obrnuto, u
ciqu postizawa makar delimine dvosmernosti ovog kontrastirawa. U

174

DUAN STAMENKOVI

sluaju da postoji leksika praznina u jednom od jezika (koja se prema

T. Priu (2004: 170171) javqa kao posledica pojmovne praznine),
traie se optimalni leksiki ili sintaksiki funkcijsko-komunikativni ekvivalent u drugom jeziku i ispitivati u kojoj meri on pokriva
znaewe date poredbe.
3. ANALIZA KORPUSA. Trei deo ovog rada, nakon opisa korpusa,
prua wegovu analizu podeqenu u vie segmenata.
3.1. KORPUS. Korpus se sastoji iz renikih i upotrebnih primera
poredbi sa nazivima ivotiwa klasifikovanih prema elementu B. Radi se o 55 takvih stavki u engleskom jeziku i 42 stavke u srpskom jeziku,
pri emu stavke na obe strane ponekad sadre vie moguih elemenata
V (u nekoliko sluajeva su i elementi B grupisani na osnovu slinosti).
Oznaavawe kontrastivnih odnosa se vri na osnovu (1) postojawa
potpune korespondencije (obrasci koji poiwu sa a'), (2) postojawa delimine korespondencije (obrasci koji poiwu sa b' (naziv ivotiwe
na obe strane) i v' (naziv ivotiwe na jednoj strani) i (3) postojawa
ekvivalencije (obrasci koji poiwu sa g'). Drugo slovo u nazivima
obrazaca ima ulogu da razgranii podvrste u okviru jednog obrasca, po
razliitim osnovama, koje su objawene u naslovu svakog segmenta.
3.2. KONTRASTIVNI OBRAZAC AA'
Opis: Kontrastivni obrazac aa' oznaava potpunu formalnu i znaewsku korespondenciju.
Potpuna formalna i znaewska korespondencija javqa se u 9 pridevskih konstrukcija (16,4% engleskog dela korpusa, 21,4% srpskog dela
korpusa). U nekoliko sluajeva je i sistemski odnos izmeu L1 i L2 1:1,
to znai da u oba jezika imamo samo po jednu poredbu koja izraava
dato svojstvo:
(1) as innocent as a lamb
(2) as lowly as a worm
(3) as slippery as an eel

nevin kao jagwe

bedan kao crv
qigav kao jeguqa

U primeru (1) poreklo poredbe u oba jezika je najverovatnije biblijsko, dok je u druga dva sluaja ono vezano za fizika svojstva ivotiwa u primeru (2) radi se o objektivnoj osobini koe jeguqa, dok se
u primeru (3) veliina crva (odnosno nedostatak iste) i nain wegovog
(podzemnog) ivota poistoveuje sa bedom, odnosno nedostatkom materijalnih ili moralnih vrednosti; ovde se radi o potpuno nametnutim
svojstvima. Kada je re o poredbama iz primera (2) i (3), postoji mogunost da je wihova pojava u srpskom jeziku rezultat jezikog kontakta sa
engleskim jezikom, naroito kada je primer (2) u pitawu. Jeguqa je kao
ivotiwska vrsta zastupqenija u engleskoj kulturi.
Kod ostalih primera iz ove grupe dolazi do mawih, esto semantiki zanemarqivih varijacija, zbog toga to se radi o varirawu izmeu jedinica koje imaju veoma visok stepen sinonimije:

PRIDEVSKE POREDBE S NAZIVIMA IVOTIWA U ENGLESKOM I SRPSKOM JEZIKU

(4) as bold/brave as a lion

(5) as cunning/sly as a fox;
as smart as a fox
(6) as dirty as a hog/pig
(7) as faithful as a/the dog
(8) as slow as a snail/tortoise
(9) as stubborn/obstinate as a mule

175

hrabar kao lav

lukav kao lisica;
prepreden kao lija
prqav kao sviwa
veran kao pas
spor kao pu/korwaa
tvrdoglav kao mazga

Kada govorimo o poreklu ovih poredbi u oba jezika, u primerima

(6) i (8) naglaavaju se mawe ili vie objektivne osobine ivotiwa
prqavost sviwa, proistekla iz navike ove ivotiwske vrste da se
vaqa u blatu i sporost pueva i korwaa koja je, naravno, relativna
i vie uslovqena nainom wihovog kretawa, koje qudskom oku deluje
usporeno. Primer (7) se takoe moe smatrati prilino objektivnom
poredbom, imajui u vidu privrenost veine vrsta pasa svojim vlasnicima vernost se u povezivawu elementa A sa elementima B i V
moe semantiki proiriti (zbog postojawa razliitih vrsta vernosti), ali se to ne moe povezati sa prvobitnom motivacijom (dolo je
do delimine idiomatizacije izraza, ako, recimo, govorimo o vernosti
ene muu). U primerima (4), (5) i (9) najverovatnije se radi o poredbama koje su motivisane basnama ili priama, s tim to se u prvom od
wih (4) hrabrost moe poistovetiti sa impozantnim fizikim izgledom lava, a u posledwem (9) sa mawom poslunou magarca u poreewu sa drugim ivotiwskim vrstama (npr. kowem ili psom). Kada je re
o varijacijama, one se u primerima (4) i (9) ogledaju u tome to u L1
imamo dvojaku upotrebu prideva bold i brave, kao i stubborn i obstinate. U oba sluaja nema znaajnijih semantikih razlika meu pridevima.
U primeru (5) situacija je malo drugaija u pitawu su po tri bliska
prideva u oba jezika, koji se grupiu prema slinosti na sledei nain cunning i sly ine prevodni par sa pridevima lukav i prepreden,
dok smart u ovoj poredbi pre znai vie prepreden nego lukav. U srpskom postoji i hipokoristika, pejorativna varijacija lija koja,
ini se, dodaje snaniju negativnu konotaciju ovoj poredbi. U primeru
(8) u oba jezika imamo dve iste ivotiwe, pri emu je upotreba poredbe
sa imenicom pu zastupqenija od one u kojoj imamo korwau. Varijacija
u L1 u primeru (6) hog i pig donosi malu razliku u intenzitetu, pri emu je prva poredba jaa, zbog vee grubosti" rei hog, a (7) koriewe
neodreenog ili odreenog lana uz imenicu dog ne unosi razliku u
znaewe poredbe. I pored postojawa varijacija koje smo videli, ova
grupa poredbi predstavqa segment datog kontrastirawa u kojem su poredbe u dva jezika najslinije.
3.3. KONTRASTIVNI OBRAZAC AB'
Opis: Kontrastivni obrazac ab' oznaava potpunu formalnu i znaewsku korespondenciju uz postojawe dodatnih mogunosti.
Ovaj kontrastivni obrazac moe se primeniti na ukupno 12 primera iz korpusa (21,8% engleske strane korpusa i 28,6% srpske strane
korpusa). On sadri poredbe kod kojih postoji potpuna formalna i

176

DUAN STAMENKOVI

znaewska korespondencija, ali u jednom od dva jezika koji se porede

postoje i druge poredbe sa istim elementom B, ali razliitim elementom V. One su znaajnije od varijacija iz segmenta 3.1., jer ukquuju ivotiwske vrste i druge pojmove koji se javqaju u samo jednom od jezika i
to kao dodatni znaewski, ali ne i potpuni formalni korespondenti
(dodatni s obzirom na odnos 1:1, koji meu ovim poredbama postoji).
Poredbe iz ove grupacije mogu se podeliti u vie podgrupa prva od wih obuhvata poredbe kod kojih samo u L1 postoje dodatne mogunosti:
(10) as free as a bird/air/the wind/breeze
(11) as poor as a church mouse/Lazarus
(12) as timid as a mouse/rabbit

slobodan kao ptica (na grani)

siromaan kao crkveni mi
plaqiv kao zec

U primeru (10) formalne korespondente nalazimo u poredbama koje

slobodu povezuju sa pticom, kao prototipom leteeg bia sa slobodom
kretawa, s tim to se u srpskom ona esto nalazi u obliku ptica na
grani, najverovatnije da bi se razlikovala od ptica zatvorenih u kavezu.
Pored poredbe sa pticom, u engleskom nalazimo i tri poredbe vezane
za vazduh, vetar i povetarac (eng. air, wind i breeze5) prirodne pojave
koje se u ovom sluaju povezuju sa nemogunou uspostavqawa kontrole
nad wima i slobodom kretawa. Iako ove poredbe ne postoje u srpskom,
one su prilino razumqive, a razumqiv bi bio i wihov bukvalni prevod. Meutim, prvi izbor pri prevoewu sve etiri engleske poredbe
na srpski bi svakako bila poredba slobodan kao ptica na grani, jer je to
jedina ustaqena poredba sa pridevom slobodan u srpskom jeziku.
U primeru (11) i u L1 i u L2 sreemo pojam crkveni mi, stereotipnu sintagmu, koja se u anglistikoj literaturi najee smatra tvorevinom Luisa Kerola (WORDNET), dok nam wegova pojava u srpskom
ukazuje da ovaj stereotip ima moda i starije korene, tj. da vodi poreklo iz nekih ranijih pria. Ovo deluje logino pogotovu onda kada vidimo da u srpskom postoji i suprotna, ovog puta glagolska poredba
uivati kao crkveni mi , zasnovana na ideji da je u crkvi uvek bilo
dovoqno hrane. U ovom primeru se u L1 umesto sintagme church mouse
javqa i imenica Lazarus (srp. Lazar), koja ima oiglednu biblijsku referencu, niu uestalost upotrebe, a wen bukvalni prevod na srpski
bi bio teko prepoznatqiv obinom govorniku. Zbog ovoga bi adekvatan prevod za ovu poredbu bila poredba koja ve postoji u srpskom jeziku (kao formalni korespondent) ili sintagme kakve su puki siromah
ili bez prebijene pare, a u zavisnosti od konteksta (kao prevodni ekvivalenti). Ove dve sintagme su dobar prevodni ekvivalent jer, kao i poredbe, poseduju odreeni stepen idiomatizacije i imaju odreena ekspresivna konotativna asocijativna obeleja. Primer (12) sadri poredbe objektivno povezane sa svojstvima ivotiwa koje se u wima javqaju u engleskom se kao simboli plaqivosti koriste mi i (ne5 Ovde se moe dodati i da se imenica breeze metaforizuje i kao glagol znai leteti', a ovaj glagol je, kao to smo videli, povezan sa slobodom.

PRIDEVSKE POREDBE S NAZIVIMA IVOTIWA U ENGLESKOM I SRPSKOM JEZIKU

177

to ree) zec, dok je u srpskom u upotrebi jedino poredba sa zecom. As

timid as a mouse se prevodi postojeom poredbom u srpskom, iako bi doslovni prevod bio razumqiv prosenom govorniku.
Druga podgrupa u okviru ovog segmenta jesu poredbe kod kojih samo
u L2 postoje dodatne mogunosti:
(13) as big as an elephant
(14) as fat as a pig

velik kao slon/kit

debeo ka sviwa/bumbar

U primerima (13) i (14) radi se o objektivnim osobinama ivotiwa koje se u poredbama istiu. Ako pogledamo primer (13), moemo
pretpostaviti da su u srpskom jeziku poredbe koje ukquuju slona i kita
novijeg porekla u poreewu sa poredbama u primeru (14), a ovakav zakquak se namee kao posledica pretpostavke da su mnogo izvesnija iskustva vezana za ivotiwe koje su veoma dugo bile deo svakodnevnog iskustva naroda (sviwa i bumbar). Kada su u pitawu poredbe sa kitom i
slonom, veoma je mogue da su one rezultat jezikog kontakta (u ovom sluaju ne nuno sa engleskim jezikom). Prevoewe na engleski bi bilo
najboqe izvesti upotrebom postojee poredbe (iako je mogue da bi obe
nepostojee poredbe, pogotovu ona sa kitom, bile razumqive govorniku
engleskog).
Trea podgrupa obuhvata primere kod kojih i u L1 i u L2 postoje
dodatne mogunosti:
(15) as busy/industrious as a bee/beaver
(16) as gentle/meek as a lamb;
as gentle as a dove
(17) as hungry as a bear (Am.)
/wolf/hunter (Br.)
(18) as mad as a hornet/wet hen/
March hare/hatter
(19) as proud/vain as a
peacock/peafowl/Lucifer
(20) as strong as an ox/horse
(21/26) as silly as a goose;
as stupid as an owl
as dull as a fish

vredan kao pela/mrav

pitom/krotak/umiqat kao jagwe;
mekan kao pamuk; blag kao melem
gladan kao vuk/kurjak/pas
besan kao ris; qut kao strqen/
zoqa/puka/paprika
ponosna kao paunica; (epuriti
se kao paun); naduven kao aba;
uobraen kao uran
jak kao bik/kow/zemqa; izdrqiv
kao kow
glupa kao guska;
glup kao volina
glup kao no/uskija/klada/
cepanica/toak

U primeru (15) sve tri ivotiwske vrste se objektivno povezuju sa

vrednoom, tj. marqivou, ali su poredbe uslovqene razlikama u kulturi, a razlike u kulturi verovatno u velikoj meri uzrokovane drugaijim sastavom faune. Dabrovi (eng. beavers) se mnogo ee pomiwu u anglo-amerikoj kulturi, pa su samim tim deo jedne od dve poredbe u engleskom. Ujedno, ovu poredbu moemo da smatramo mawe razumqivom u
sluaju doslovnog prevoda, pa se zato ona prevodi jednom od dve postojee poredbe u srpskom. Poreewe ove dve poredbe odlikuje i to to se

178

DUAN STAMENKOVI

javqa razlika u elementu B znaewe prideva busy nije potpuno jednako znaewu prideva vredan, ve se wihova znaewa samo preklapaju
vredan ima specifinije, ue znaewe, pa bi trebalo voditi rauna o
kontekstu prilikom prevoewa. U sluaju da ih izolujemo, ova dva prideva bi bila u odnosu koji R. orevi naziva parcijalna ekvivalencija
(OREVI 2004: 56), ali su poredbe kojima oni pripadaju zbog velikog
stepena slinosti i zbog strukture rada svrstane u ovaj segment, iako
bi, strogo gledano, ove poredbe mogli da svrstamo i u parcijalno, a ne
potpuno korespondentne poredbe. I pored ovih razlika, bukvalno prevedena poredba sa mravom bi verovatno bila razumqiva govorniku engleskog, ali se takvo prevoewe ne preporuuje. Primer (16) na obe
strane sadri poredbu sa jagwetom, koja je delom motivisana objektivnim svojstvima ivotiwe, a delom wegovom ulogom u hrianskim
simbolima. Zanimqivo je da na strani L2 ni u jednoj poredbi nemamo
pridev nean, koji bi po znaewu bio najblii pridevu gentle, naroito u poredbi koja ovu osobinu vezuje za goluba (eng. dove). Zbog toga bi
ova poredba trebalo da se prevede nekom od postojeih poredbi u srpskom (iako bi sve postojee poredbe, osim one sa melemom, bile razumqive govornicima oba jezika, imajui u vidu da su wihova znaewa
predvidqiva). U ovom paru, svaki od prideva se moe odnositi kako na
fizika svojstva elementa A, tako i na wegove crte linosti. U primeru (17) sreemo poredbu as hungry as a hunter (koja ne sadri naziv ivotiwe, ali je sa takvim poredbama povezana), ija je upotreba ograniena na britanski engleski i u velikoj meri je neprozirna i vezana za
kulturu, pa bi wen bukvalni prevod bio potpuno nerazumqiv. Ostale
ivotiwe se tradicionalno povezuju sa glau, ali se prilikom prevoewa mora voditi rauna o postojawu poredbe u datom jeziku. U primeru (18) nalazimo dva elementa B besan i qut na strani L2, koje u L1
pokriva samo jedan element B mad. Kada je element V u pitawu, u L1
March hare i (mad) hatter su, kao proizvod konvencionalizacije likova
Luisa Kerola, u potpunosti vezana za anglo-ameriku kulturu. Isto tako, puka u L2 je specifina za kulturu iz koje potie i, uz pomenute
dve poredbe iz L1, bila bi potpuno nerazumqiva u sluaju doslovnog
prevoda. Ovaj primer se moe povezati i sa primerom (22) as crazy as a
bedbug, odnosno lud kao struja, parom poredbi takoe ogranienih na
drutva u kojima su nastale. Sledee po nivou prozirnosti su poredbe
koje sadre mokru kokoku (eng. wet hen) i risa one se mogu razumeti
u sluaju bukvalnog prevoda (koji se ne preporuuje), dok strqen (eng.
hornet) u L1 i zoqa i strqen u L2 zadaju mnogo mawe problema, s obzirom na to da ove poredbe predstavqaju korespondente. Poredba koja kao
drugi element ima papriku nerazumqiva je u doslovnom prevodu, jer se
zasniva na metaforizaciji prideva qut. U primeru (19) centralna ivotiwa je paun (i paunica) raskoni izgled ove ivotiwske vrste u
obe kulture se procesom nametawa povezao sa epurewem, a samim tim
i ponosom (koji je suvie sloena kategorija da bi predstavqao svojstvo ivotiwe) L1 ima varijante za oba pola, dok L2 pridevsku poredbu ima samo za enski rod (muki rod se javqa samo u poredbi gla-

PRIDEVSKE POREDBE S NAZIVIMA IVOTIWA U ENGLESKOM I SRPSKOM JEZIKU

179

golskog tipa). Na strani L1 imamo i poredbu biblijskog porekla, sa

Luciferom, koje nema u srpskom, a i u engleskom je mawe koriena od
poredbe sa paunom znaewe ove poredbe samo po sebi jeste prozirno,
ali bi wen doslovni prevod na srpski doveo do jezike konstrukcije
koja bi zvuala veoma neprirodno (ak i kada bismo umesto imenice
Lucifer upotrebili imenicu avo), pa je prema tome ovu poredbu najboqe prevesti nekom od srpskih poredbi koje sadre naziv ivotiwe.
Slian je sluaj i sa abom u srpskom ona se zbog metaforikog znaewa prideva naduven povezuje sa slinim svojstvima linosti koje sreemo u poredbi sa paunom, to nije sluaj u engleskom. Poredba sa uranom ima neto vei stepen prozirnosti, donekle je povezana sa pridevom naduven, a ne postoji u engleskom i wen doslovni prevod je neprihvatqiv, naroito imajui u vidu da je ova imenica (eng. turkey-cock) deo jedne druge poredbe u engleskom. Posledwi primer iz ove
podgrupe (20) sadri dva para poredbi koje predstavqaju pune formalne
i znaewske korespondente as strong as an ox ili horse u L1 i jak kao
bik ili kow u L2. Uz to, u L2 nailazimo na poredbu jak kao zemqa, koja
je u velikoj meri neprozirna, pa bi wen doslovni prevod bio i nerazumqiv i neprihvatqiv. U L2 imamo i varijaciju u pogledu elementa B
izdrqiv kao kow, koja je slina, ali ne i ista kao odgovarajua poredba u L1 prevoewe ove poredbe poredbom as strong as a horse bi bilo
razumqivo, jer ostali izrazi ne bi imali isti stepen idiomatizacije,
niti bi imali istu vrstu emotivne obojenosti i konotativnih i ekspresivnih asocijativnih obeleja. U objediwenim primerima (21) i
(26), na strani L1 imamo tri ivotiwe sovu (eng. owl), koja se paradoksalno u drugim poredbama povezuje i sa mudrou i sveanou, tako da je motivacija za ovu metaforizaciju nerazumqiva, gusku (eng. goose), koju nalazimo i u L2, i ribu (eng. fish), najverovatnije zbog izgleda
ribqe glave (kontura koja bi se u qudskom svetu povezala sa mawkom
inteligencije) i tradicionalnih veza riba sa utqivou. Pored te
ivotiwske vrste, u L2 jo sreemo i augmentativ imenice vo (volina),
no i toak. Guska je u oba jezika ograniena na poredbe u kojima je element A enskog roda, dok se za muki rod koristi poredba sa volinom.
U srpskom takoe postoje i poredbe glup kao no i glup kao toak, koje
su vezane za kulturu, a wihovo znaewe je neprozirno, to im doslovni
prevod ini nerazumqivim. Neto vii stepen prozirnosti ima pomenuta poredba sa sovom, ali je i ona teko razumqiva u doslovnom
prevodu. Poredba sa volinom je znaewski predvidqiva i prozirna,
ali se prevodi postojeom poredbom u engleskom, i to onom sa sovom,
jer je, kao to je reeno, i u engleskom poredba koja sadri naziv guske
u velikoj meri ograniena na upotrebu sa imenicama enskog roda kao
elementom A.
3.4. KONTRASTIVNI OBRAZAC BA'
Opis: Kontrastivni obrazac ba' oznaava postojawe znaewske korespondencije, ali ne i potpune formalne, pri emu su u L1 i L2 zastupqene
razliite ivotiwe.

180

DUAN STAMENKOVI

U ovom, kao i u naredna etiri segmenta rada, nalaze se oni parovi poredbi iji odnos moemo nazvati parcijalnom korespondencijom.6 U
ovom odnosu su bile i mnoge poredbe iz prethodnog segmenta ovog rada,
ali je kod svakog primera postojao bar po jedan par kod kojeg smo sretali potpunu korespondenciju. Korespondencija je u ovim sluajevima
parcijalna jer ne postoji dovoqna formalna slinost u elementu V. U
ovom i u narednom segmentu to se deava zbog toga to se radi o razliitim ivotiwskim vrstama. U grupi u kojoj nema dodatnih mogunosti
nalazimo samo dva primera (3,6% engleskog dela korpusa, 4,8% srpskog
dela korpusa):
(23) as lazy as a pig
(24) as quiet as a mouse

lew kao trut

miran kao bubica

U sve etiri poredbe iz primera (23) i (24) radi se o poredbama

vezanim objektivnim svojstvima ivotiwa, ali sa velikom ulogom qudske interpretacije mi (eng. mouse) i bubica su suvie mali da bi
bili buni, trut ima mawe sloenu ulogu u poreewu sa pelom, a sviwa (eng. pig) deluje tromo i lewo zbog svoje debqine. Ove osobine su
uslovile da qudi pomenutim vrstama ivotiwa pripiu svojstva koja
nalazimo u poredbama, ime se samo izraavawe ovih svojstava pojaava. Ovi primeri su ujedno i prevodni ekvivalenti, iako bi sve poredbe, izuzev moda one u kojoj se sviwa povezuje sa lewou, bile razumqive u doslovnom prevodu. Razlog zbog ega prva poredba iz primera
(23) ne bi bila toliko razumqiva u doslovnom prevodu ne nalazi se u
wenoj neprozirnosti, ve u iwenici da se sviwa u srpskom jeziku vie vezuje za druga svojstva (prqavost i debqinu).
3.5. KONTRASTIVNI OBRAZAC VA'
Opis: Kontrastivni obrazac va' obeleava postojawe znaewske korespondencije, ali ne i potpune formalne, s tim to je samo u izrazu u
L1 naziv ivotiwe.
Kod kontrastivnog obrasca va' samo u poredbi na engleskom nalazimo naziv ivotiwe, dok u srpskom takoe postoji poredba, ali nije
vezana ni za jednu ivotiwsku vrstu. Videemo da se kod ovakvih primera u velikoj meri radi o poredbama razumqivim samo u okviru kultura u kojima su nastale. Ovaj kontrastivni obrazac moemo da primenimo na tri primera, odnosno est poredbi (3,6% engleskog dela korpusa, 4,8% srpskog dela korpusa):
(21) as crazy as a bedbug
(25) as naked as a jaybird

lud kao struja

go kao pitoq

U prvom primeru (21), o kojem je ve bilo rei, u L1 se haotino

kretawe stenice (eng. bedbug) povezuje sa ludilom, dok se u L1 javqa
struja, koja takoe ima veze sa neureenim kretawem i mogunou da
6

Sa donekle razliitim znaewem, ovaj termin sreemo kod R. orevi (2004: 60).

PRIDEVSKE POREDBE S NAZIVIMA IVOTIWA U ENGLESKOM I SRPSKOM JEZIKU

181

poremeti motorne funkcije i funkcije mozga (u sluaju strujnog udara).

Doslovni prevod poredbe iz L1 bi delovao veoma udno, jer se u L2
stenica javqa u drugoj poredbi (dosadan kao stenica), a poredba sa strujom je veoma neprozirna i bila bi nerazumqiva govorniku engleskog u
sluaju doslovnog prevoda. Zbog ovoga se preporuuje prevoewe svake
od poredbi onom koja ve postoji u drugom jeziku. U primeru (25) na
strani L1 sreemo poredbu sa krejom, odnosno sojkom (eng. jaybird), koja
se u L2 ne povezuje sa nagou. Motivisanost ove poredbe u L1 najverovatnije se nalazi u iwenici da je predwi deo tela ove ptice prekriven tankim paperjem, koje ima boju slinu boji koe. Poredba u L2 umesto kreje sadri pitoq i tu nalazimo znatno neobiniju poredbu, koja
je najverovatnije nastala zbog toga to je pitoq sav od metala, nema
nita na sebi i vidimo ga samo onda kada je svuen", odnosno van futrole. Poredbu iz L1 moemo prevesti i poredbom koja zbog svoje
strukture nije deo korpusa u ovom radu radi se o poredbi go kao od
majke roen, koja takoe sadri dovoqno izraena konotativna asocijativna obeleja. Obe poredbe su potpuno neprozirne i doslovni prevod
bi bio apsolutno neprihvatqiv.
3.6. KONTRASTIVNI OBRAZAC VB'
Opis: Kontrastivni obrazac vb' obeleava postojawe znaewske korespondencije, ali ne i potpune formalne, pri emu samo u izrazu u L1 ima
naziva ivotiwe, a postoje i dodatne mogunosti.
U ovom segmentu se sreemo sa istom situacijom kao i u prethodnom, s tim to ovde nalazimo i neke dodatne mogunosti na jednoj od
dve kontrastirane strane. Kontrastivni obrazac vb' moe se primeniti na jedan primer (1,8% engleskog dela korpusa, 2,4% srpskog dela
korpusa):
(27) as wise as an owl/Solomon

mudar kao Solomon

Primer (27) na strani L1 sadri poredbu sa sovom (eng. owl), ivotiwom koja se povezuje sa (antropomorfizovanim) ozbiqnim izgledom i pameu, naroito zbog svojih krupnih oiju.7 Pored ove, tu je i
poredba sa Solomonom, treim kraqem Izraela, iz Biblije poznatom
po mudrosti. Ova poredba postoji i u srpskom jeziku, ali je retko koriena i odreenom delu populacije teko razumqiva. Kao alternativu
ovoj poredbi, . Kovaevi predlae veoma pametan" i mudrac" (KOVAEVI 1997, : 757), od kojih druga sadri slaba, a prva nikakva asocijativna obeleja u pogledu ekspresije, stila i konotacija. Za ovu poredbu bi bio prihvatqiv sluaj u kojem bi kao prevod bile ponuene
neke od poredbi koje postoje u svakodnevnom ivotu, iako nisu dovoqno esto koriene; one su, meutim, mnogo blie prosenom govoru:
mudar kao Gandi, mudar kao kwiga i mudar kao Bog. I doslovni prevod
poredbe verovatno bi bio razumqiv jednom delu govornika srpskog, ali
se ne preporuuje.
7 Crtei sove vrlo esto sadre i naoare, to dodatno govori o tome da se ova
vrsta ptice povezuje sa intelektom.

182

DUAN STAMENKOVI

3.7. KONTRASTIVNI OBRAZAC VV'

Opis: Kontrastivni obrazac vv' oznaava postojawe znaewske korespondencije, ali ne i potpune formalne, a samo u izrazu u L2 postoji naziv ivotiwe.
U okviru kontrastivnog obrasca vv' samo u poredbi u L2 nalazimo
naziv ivotiwe, dok u L1 takoe postoji poredba, ali nije vezana ni za
jednu ivotiwsku vrstu. Ovaj kontrastivni obrazac moemo da primenimo na pet primera (9,1% engleskog dela korpusa, 11,9% srpskog dela
korpusa):
(28) as boring as wet weekend in
Wigan/watching paint dry
(29) as bright as a button
(30) as grey as time
(31) as silent as the grave/tomb
(32) as ugly as sin

dosadan kao stenica

bistar kao pelica
sed kao ovca
utqiv kao riba
ruan kao pas/svetski rat/lopov/grob

U primeru (28) u L2 sreemo poredbu sa stenicom, koja je, kao to

smo videli u L1, upotrebqena u poredbi vezanoj za ludost. Zbog ovoga je
nemogue doslovno prevoewe ove poredbe. Motivacija da se stenica
povee sa dosadnou je, moemo da pretpostavimo, u vezi sa iwenicom da ona izaziva i psihiku i fiziku iritaciju pri kretawu po
qudskoj koi, a samo psihiku iritaciju onda kada izvire iz pukotina
na zidu i kree se po zidovima. Na strani L1 nalazimo poredbe koje su
usko povezane sa kulturom. Prva od wih dosadan kao kini vikend u
Viganu (eng. as boring as wet weekend in Wigan) veoma je lokalizovana,
uzrokovana aliteracijom i teko razumqiva u, recimo, Sjediwenim
Amerikim Dravama, to znai da je potpuno neprozirna. Druga
dosadno kao kada gleda kako se farba sui (eng. as boring as watching
paint dry) znatno je prozirnija, opisuje besmislenu i dosadnu aktivnost, pa je razumqiva u doslovnom prevodu, koji se ne preporuuje ni u
jednom sluaju, a naroito ne u onom u kome je element A poredbe neko
bie (jer u srpskom postoji odgovarajua poredba sa stenicom). Ukoliko
je taj prvi poredbeni element neka radwa, potrebno je pronai novo reewe, koje ne mora nuno biti poredba (npr. beskrajno ili neverovatno
dosadno). U primeru (29) sreemo dve poredbe koje predstavqaju gotovo
idealan prevodni par osnovni razlog za ovu tvrdwu je taj to se obe
poredbe mogu upotrebiti i sa svojim osnovnim znaewem, ali i sa dozom dodatnih konotativnih obeleja, koji se ogledaju u prisustvu odreene doze ironije. Poredba u L1 kao element B ima dugme (eng. button), a
poredba u L2 pelu, i to wenu deminutivnu formu pelica. Dok se sjaj
dugmeta povezuje sa wegovim fizikim svojstvima, bistrost, tj. pamet
pele je nametnuto svojstvo, a najverovatnije uzrokovano time to je
pela shvaena kao marqiva i za oveka korisna ivotiwa. Doslovni
prevod je kod ove dve poredbe potpuno neprihvatqiv. Ovde bi trebalo
jo i napomenuti da u srpskom sreemo i poredbu bistar kao boza, koja
je ironina i samim tim suprotna poredbi sa pelicom. I u narednom
primeru (30) dolazimo do para poredbi koje imaju potpuno razliit poredbeni element B, ali se potpuno uklapaju kada je wihovo prevoewe u

PRIDEVSKE POREDBE S NAZIVIMA IVOTIWA U ENGLESKOM I SRPSKOM JEZIKU

183

pitawu, to iskquuje mogunost doslovnog prevoda i eliminie potrebu za stvarawem novih. Motivacija u L2 je prilino jednostavna
seda boja se povezuje sa bojom vune koja pokriva telo ovaca, dok je u L2
motivacija neto sloenija i povezana sa prolaznou i godinama.
Iako su dve poredbe u primeru (31) objediwene, one zapravo nisu prevodni par, jer imaju razliitu upotrebnu vrednost. Ova razlika se ogleda u ograniewu upotrebe u zavisnosti od toga da li je element A bie
(poredba iz L2 je predviena za ovakvu upotrebu) ili lokacija (za ovakvu upotrebu je predviena poredba iz L1). Englesku pridevsku poredbu
as silent as the grave ili tomb mogue je prevesti konstrukcijom (na lokaciji a) je tiho kao u grobu', dok je srpsku poredbu utqiv kao riba mogue prevesti engleskom poredbom koju smo prethodno razmatrali u
okviru primera (24) as quiet as a mouse. U posledwem primeru primene ovog obrasca, primeru (32), nailazimo na jo jedan dobar prevodni par u L1 se runoa uveava poreewem sa imenicom greh (eng.
sin), dok je u L2 ona vezana za ivotiwsku vrstu koju smo prethodno vezali za vernost psom. Imenica pas (eng. dog) se i u neformalnom engleskom koristi da oznai neprivlanu enu, i to srpsku poredbu ini
razumqivom engleskim govornicima u sluaju doslovnog prevoda, ali u
engleskom ona nije deo poredbe, pa se ova poredba iz srpskog najboqe
prevodi postojeom poredbom u engleskom, a isto vai i u drugom smeru. Ostale mogunosti prilikom prevoewa na srpski su i ruan kao
svetski rat, lopov ili grob, poredbe koje su takoe odreene kulturom
jezike zajednice.
3.8. KONTRASTIVNI OBRAZAC VG'
Opis: Kontrastivni obrazac vg' oznaava postojawe znaewske korespondencije, ali ne i potpune formalne, dok je samo u izrazu u L2 naziv
ivotiwe, a postoje i dodatne mogunosti.
I u okviru ovog kontrastivnog obrasca, samo u poredbi u L2 imamo
naziv ivotiwe, dok u L1 postoji poredba, ali u woj nema ivotiwske
vrste. Za razliku od prethodnog kontrastivnog obrasca, u okviru ovoga
imamo dodatne mogunosti. U ovom segmentu se sreemo sa dva primera
(3,6% engleskog dela korpusa, 4,8% srpskog dela korpusa):
(33) as small as a wand
(34) as skinny as a rake

mali kao mrav/mi

mrav kao glista;
mrav/dugaak kao motka/pritka

U primeru (33) L1 se za pojaavawe intenziteta prideva mali (eng.

small) koristi imenica tap ili tapi (eng. wand), najverovatnije
povezana sa znaewem koje ima u svojoj najeoj upotrebi magini
tapi (koji je obino mali), a u L2 se koriste ak dve imenice koje
oznaavaju ivotiwske vrste mrav i mi. Dok je poredba u L1 delimino neprozirna, obe poredbe u L2 su potpuno prozirne, jer se odnose
na objektivna fizika svojstva ovih ivotiwskih vrsta (u poreewu sa
drugim ivotiwskim vrstama). Kao i u veini prethodnih sluajeva,
preporuuje se koriewe samo postojeih poredbi pri prevoewu sa
jednog jezika na drugi. U primeru (34) nalazimo odlian prevodni par,

184

DUAN STAMENKOVI

iako se radi o dva razliita elementa B u L1 mravost se povezuje sa

grabuqom (eng. rake), a ova poredba je bliska poredbi koju moemo da naemo u kolokvijalnom srpskom mrav ili dugaak kao motka (ili
pritka). Uz to se u L2 mravost vezuje i za glistu, granu i akalicu.
Sve ove poredbe vezane su za objektivna fizika svojstva elemenata V i
kao takve su veoma prozirne, ali se ipak preporuuje prevoewe postojeim poredbama.
3.9. KONTRASTIVNI OBRAZAC GA': NULTI ODNOS A
Opis: Kontrastivni obrazac ga' oznaava nulti odnos a u L1 ne
postoji ni znaewski ni formalni korespondent za poredbu u L2.
Naredna dva segmenta sadre poredbe koje odgovaraju obrascima u
kojima se sistemski odnos izmeu dva jezika obeleava kao nulti, jer u
jednom od dva jezika nema sistemskog korespondenta za poredbu iz drugog. U kontrastivnom obrascu ga' u L1 nema korespondenta za poredbu u
L2. Ovakvih primera ima tri (7,1% srpskog dela korpusa):
(35) smrdqiv kao jarac

(36) laqiv kao pas

(37) brz kao zec/muwa

Iako se u oba jezika moe pronai formula" za prevoewe gotovo

svih poredbi koje nemaju korespondenta, tj. za iznalaewe prevodnog
ekvivalenta, mora se ipak ii korak daqe. Imajui u vidu osnovnu
funkciju poredbi sa ivotiwama, a to je dodatno isticawe osobine koju pridev inae opisuje, formula bi bila sledea:
(a) Prevoewe poredbe sa L1 na L2 vri se sintagmom (koja dolazi nakon
A + glagol biti): veoma ili vrlo (u nekim sluajevima strano, potpuno,
preterano ili neverovatno) + pridev
(b) Prevoewe poredbe sa L2 na L1 vri se sintagmom (koja dolazi nakon
A + glagol to be): very (u nekim sluajevima extremely, enormously, exceptionally
i sl.) + pridev

Meutim, nijedna od ovih formula kao rezultat ne daje prevodni

ekvivalent koji ima dovoqno izraena ekspresivna i konotativna asocijativna obeleja karakteristina za poredbe uopte. Zbog ovoga e
se, kroz analizu motivacije postojeih poredbi i gde god je to mogue,
traiti dovoqno dobar prevodni ekvivalent, bilo u formi poredbe
ili u nekoj drugoj formi.
Primer (35) kao pandan smrdqivosti istie jarca, domau ivotiwu koja zaista odaje, u najmawu ruku, udan miris. Kako u engleskom nema odgovarajue poredbe, a very ili extremely stinky ili smelly (srp. veoma ili strano smrdqiv) ne nose dovoqno negativnih konotacija, ovu
poredbu moemo prevesti konstrukcijom as smelly as dirty socks, koja je
inae deo naslova popularne deje kwige My Dog is As Smelly As Dirty
Socks: And Other Funny Family Portraits autora Henoka Pivena. Primer
(36) donosi poredbu koja bi se u neformalnom kontekstu mogla prevesti
sintagmama a lying bastard (srp. laqivo kopile) ili such a liar, a u
formalnijim kontekstima se moramo zadovoqiti rezultatom formule uz
izmenu elementa V extremely dishonest (srp. neverovatno neiskren). U

PRIDEVSKE POREDBE S NAZIVIMA IVOTIWA U ENGLESKOM I SRPSKOM JEZIKU

185

primeru (37) imamo poredbu koja je dovoqno prozirna i dovoqno vezana

za objektivna svojstva ivotiwske vrste da je wen doslovni prevod sasvim adekvatan prevodni ekvivalent u sluaju u kojem nemamo poredbu
na drugoj strani. Dakle, as fast as a hare8 (srp. brz kao zec) moda je i
najboqe reewe. Jo jedno mogue reewe je as fast as a rocket (srp. brz
kao raketa), poredba sa raketom kao moda i najbrim qudskim konstruktom. Za poredbu sa muwom bilo bi najpogodnije iskoristiti poredbu sa raketom.
3.10. KONTRASTIVNI OBRAZAC GB': NULTI ODNOS B
Opis: Kontrastivni obrazac gb' oznaava nulti odnos b u L2 ne
postoji ni znaewski ni formalni korespondent za poredbu u L1.
U najveem segmentu ovog rada, delu koji ispituje kontrastivni
obrazac gb', ima ukupno 17 primera (30,9% engleskog dela korpusa). U
okviru ovog kontrastivnog obrasca ispituju se poredbe iz L1 koje nemaju sistemski korespondent u L2, a postupak traewa funkcijsko-komunikativnog, odnosno prevodnog ekvivalenta isti je kao i u prethodnom
segmentu ovog rada.
(38)
(40)
(42)
(44)
(46)
(48)
(50)
(52)
(54)

as
as
as
as
as
as
as
as
as

agile as a monkey
blind as a bat/kittens/mole
fast as a snail
greedy as a pig
hoarse as a crow
nervous as a cat/kitten
sick as a dog/parrot/pig
sour as a crab
weak as a kitten

(39)
(41)
(43)
(45)
(47)
(49)
(51)
(53)

as
as
as
as
as
as
as
as

bald as a coot
dead as a/the dodo/mutton/doornail
frisky as a ferret
happy/(gay) as a lark
lively as a cricket
red as a turkey-cock
solemn as an owl
tall as a giraffe

U poredbi u primeru (38) kao simbol okretnosti, odnosno gipkosti koristi se majmun (eng. monkey), koji zaista poseduje objektivna
svojstva koja ga povezuju sa ovom osobinom. Ova ivotiwa u srpskom
ima drugaije konotacije, jer se esto koristi u pogrdnom smislu, pa
doslovni prevod ne bi bio preporuqiv. Zbog toga, adekvatni prevodni
ekvivalenti mogu da budu poredbe okretan kao mi ili gibak kao guma.
U primeru (39) nailazimo na poredbu kojom se elavost intenzivira uz
pomo crne liske (eng. coot), vrste ptica koja ima belu taku na glavi, a
ta taka podsea na elu. Prevoewe ove poredbe na srpski moglo bi se
izvriti konverzijom prideva elav u imenicu elavac, koja ima odreenu dozu potrebnih konotacija. Meutim, ona je ograniena na muki
rod elementa A. Zbog ovoga se moe pokuati prevod ove poredbe poredbama elav kao lopta, globus ili kugla. Slina je situacija i u primeru (40), gde se slepilo u engleskom pojaava koriewem naziva slepog mia (eng. bat), maia (eng. kittens) i krtice (eng. mole). U srpskom,
upotreba prideva orav umesto slep ve je dovoqno poetina" i pokriva veliki deo negativnih konotativnih asocijativnih obeleja koja en8 Hare je boqe reewe od imenice rabbit, jer oznaava divqeg zeca, koji je bri,
dok rabbit oznaava pitomog, tj. domaeg zeca.

186

DUAN STAMENKOVI

gleske poredbe nose, a u drutveno prihvatqivoj upotrebi ova poredba

se odnosi na metaforiku, tj. mentalnu a ne fiziku kratkovidost. .
Kovaevi (1997, : 150) kao ekvivalente predlae veoma kratkovid,
slabovid i ora". Primer (41) je veoma udan, jer u wemu vidimo da u
engleskom postoje ak tri poredbe kojima se intenzivira stawe smrti,
koje inae nema nivoe intenziteta poredbe kao element V imaju izumrlu vrstu ptice, pticu dodo (eng. dodo), zatim engleski naziv za ovetinu (eng. mutton) i ekser sa velikom glavom (eng. doornail). Motivacija u
prva dva sluaja je oigledna radi se o mrtvim stvarima, pri emu u
prvom sluaju ulogu igra i aliteracija, dok je u treem sluaju aliteracija verovatno glavni faktor motivacije. Kako u srpskom nemamo adekvatnih i ustaqenih fraza koje bi mogle da slue kao prevodni ekvivalenti, moda je u prevoewu najboqe iskoristiti predlog . Kovaevia definitivno mrtav" (KOVAEVI 1997, : 335). Sledei primer
(42) sadri jedinu potpuno ironinu poredbu u ovom segmentu, ujedno i
poredbu koja je suta suprotnost onoj u primeru (37). Ova poredba spaja
brzinu sa puem (eng. snail), jednom od najsporijih ivotiwa. Imajui
u vidu nepostojawe slinog izraza u srpskom, doslovni prevod ove poredbe brz kao pu bio bi sasvim prihvatqiv, a wegova ironija dovoqno razumqiva govornicima srpskog. Primer (43) energinost, tj.
ivahnost povezuje sa vretnom (eng. ferret), ivotiwom slinom lasici.
I pored objektivne ivahnosti ove ivotiwske vrste, ova poredba je
makar delimino uslovqena aliteracijom sa glasom f (as frisky as a ferret). Kako je ova ivotiwska vrsta malo poznata prosenom govorniku
srpskog, u prevoewu se preporuuje koriewe poredbe sa nekom poznatijom ivotiwskom vrstom, npr. ivahan kao lasica ili veverica.
Isti prevodni ekvivalenti mogu se upotrebiti i kod prevoewa poredbe iz primera (47), koji ivahnost povezuje sa cvrkom (eng. cricket). U
primeru (44) gramzivost se povezuje sa sviwom (eng. pig), zbog prodrqivosti koju qudi pripisuju ovoj ivotiwskoj vrsti svatojeda. Znaewe ove poredbe je u velikoj meri prozirno i u doslovnom prevodu
prodrqiv kao sviwa pa se ovakvo prevoewe ini prihvatqivim.
Poredba u primeru (45) bezbrinost, sreu i razdraganost povezuje sa
evom (eng. lark), vrstom ptice koja se u anglo-amerikoj kulturi vezuje
za ova stawa. U srpskom bi doslovni prevod bio teko razumqiv, pa se
preporuuje upotreba ekvivalenata koje nudi . Kovaevi veseo" i
bezbrian" (KOVAEVI 1997, : 506), a kao moda preciznije reewe,
najpre u pogledu konotacija, namee se poredba bezbrian kao dete. U
poredbi u primeru (46) promuklost se povezuje sa glasom vrane (eng.
crow), koji zaista qudskom uhu zvui promuklo. Doslovno prevoewe ove
poredbe bilo bi delimino prihvatqivo, zbog univerzalnosti poredbe,
ali bi umesto poredbe promukao kao vrana u srpskom boqe zvuale poredbe promukao kao svraka ili promukao kao avka, jer su nazivi ovih
ptica delimino onomatopejini, ba kao i engleska re crow. Pored
toga, moemo upotrebiti i konstrukciju promukao kao da ima mirglu
(ili staklo) u grlu. Primer (48) kao simbole nervoze istie maku (eng.
cat) i mae (eng. kitten). U srpskom jeziku ekvivalente moemo nai u
dva kolokvijalna izraza nervozan kao ker i nervozan kao ris u kavezu,

PRIDEVSKE POREDBE S NAZIVIMA IVOTIWA U ENGLESKOM I SRPSKOM JEZIKU

187

kao i u poredbi koja ima drugaiju strukturu od veine do sada pomenutih (pridevska je, ali ima vie od tri lana) nervozan kao da ima
leptire u stomaku. U primeru (49) se u L1 crvena boja povezuje sa uranom (eng. turkey-cock) zbog boje wegove glave. Kao to smo videli, u srpskom se za urana vezuje druga poredba, a mogui prevodni ekvivalenti
za englesku poredbu jesu crven kao rak, paprika, cvekla, bulka ili krv.
Primer (50) sadri tri poredbe sa dva razliita znaewa dok as sick
as a dog ili pig znai veoma bolestan', as sick as a parrot znai veoma
razoaran'. Motivacija u sve tri poredbe je vrsto vezana za kulturne
korene, pa je znaewe ovih poredbi neprozirno. . Kovaevi (1997, :
479) poredbu as sick as a dog prevodi kao razboleti se" i imati muninu". Radi postizawa neto jaeg znaewa, moemo upotrebiti sintagme mrtav bolestan ili naisto bolestan. Kao ekvivalent za poredbu
sa papagajem (eng. parrot) moemo upotrebiti sintagmu potpuno razoaran ili pridev beznadean. Za poredbu iz primera (51), koja sovu (eng.
owl) povezuje sa sveanou moemo upotrebiti jedino reewe iz formule veoma svean. Sintagma mrtav ozbiqan bi bila primenqiva samo na neke sluajeve. U primeru (52) je poredba u kojoj se kraba (eng.
crab) povezuje sa kiselou ova poredba je kulturno ograniena i povezana je sa salatom od kraba ili krabama u marinatu, koje su naoj kulturi malo poznate. Zbog ovoga se kao alternativa doslovnom prevodu
nameu poredbe kiseo kao limun, krastavac ili sire. Poredba u primeru (53), u kojoj se irafa (eng. giraffe) povezuje sa visinom, potpuno je
prozirna i razumqiva u doslovnom prevodu, pa se on i namee kao logino reewe visok kao irafa, a jo neka reewa su visok kao jablan ili topola, ali kod wih se mora voditi rauna o tome da ove dve
poredbe imaju pozitivnije konotacije u poreewu sa onom sa irafom.
U posledwem primeru u ovom segmentu (54) slabost se vezuje za mae
(eng. kitten). Ova poredba nije dovoqno prozirna da bi wen doslovni
prevod bio upotrebqiv u srpskom, pa se zbog toga kao mogua reewa
predlau imenica slabi za elemente A mukog roda i pridev slabana
za elemente A enskog roda.
4. ZAKQUCI. Zakquci se mogu podeliti na same rezultate analize,
kao i na wihovu moguu primenu.
4.1. REZULTATI ANALIZE. Na osnovu analize korpusa moe se zakquiti da je sistemska slinost izmeu engleskog i srpskog jezika u pogledu distribucije, upotrebe i znaewa pridevskih poredbi sa nazivima ivotiwa na visokom nivou. Ova tvrdwa se ne zasniva na postojawu
velikog broja potpuno istih (formalno i znaewski korespondentnih)
poredbi u oba jezika, ve na iwenici da je prevodivost poredbenih
izraza ovog tipa veoma velika u skoro 70% engleskih poredbi i skoro 93% srpskih poredbi na suprotnoj strani imamo odgovarajuu poredbu, odnosno poredbu sa istim ili slinim znaewem. ak je i u velikoj
veini sluajeva gde smo se sretali sa nultim odnosom (gde na jednoj od
dve strane nismo imali poredbu) bilo mogue nai dovoqno prirodan" i semantiki i strukturno prihvatqiv funkcijsko-komunikativ-

188

DUAN STAMENKOVI

ni, prevodni ekvivalent, bez obzira na to da li se radilo o doslovnom

prevodu, stvarawu nove poredbe ili pronalaewu neke druge konstrukcije koja bi pokrila leksiku prazninu u jednom od jezika.
4.2. PRIMENA REZULTATA ANALIZE. Rezultati analize mogu se upotrebiti u prevoewu tekstova sa jednog jezika na drugi, s obzirom na iwenicu da postojei renici, bar kada su u pitawu poredbe, esto ne
pruaju dovoqno precizna prevodna reewa. Slina analiza bi se mogla primeniti i na ostale tipove poredbi (i u strukturnom i u sadrinskom smislu), a konani ciq poduhvata bi moglo biti stvarawe englesko-srpskog i srpsko-engleskog renika poredbi, imajui u vidu dve
iwenice: (1) da bi ukquivawe svih vrsti poredbi pruilo dovoqno
veliki korpus za stvarawe renika i (2) da poredbe nisu u dovoqnoj
meri obraene ni u jednom postojeem englesko-srpskom ili srpsko-engleskom reniku.
IZVORI
BENSON, Morton. Srpskohrvatsko-engleski renik (elektronsko izdawe). Beograd: Prokon,
1997.
IVANDEKI, Ana. Poredbe u engleskom jeziku: Strukturni i sadrinski aspekti". Neobjavqeni diplomski rad, Novi Sad: Filozofski fakultet, 2009.
KOVAEVI, ivorad. Englesko-srpski frazeoloki renik. i tom. Beograd: Filip Viwi, 1997.
KOVAEVI, ivorad. Srpsko-engleski frazeoloki renik. Beograd: Filip Viwi, 2002.
MILOSAVQEVI Boko i Margot VILIJAMS-MILOSAVQEVI. Srpsko-engleski renik idioma
(tree izdawe). Beograd: Srpska kwievna zadruga, 1995.
RMS RENIK SRPSKOHRVATSKOGA KWIEVNOG JEZIKA, . Novi Sad: Matica srpska
Zagreb: Matica hrvatska, 1967.
OSI, Pavle. Srpski za strance Prirunik za lektore i studente srpskog kao stranog
jezika. Poznaw: VN UAM, 2005.

*
COWIE A. P., R. MACKIN, I. R. MCCAIG. Oxford Dictionary of Current Idiomatic English. Oxford:
Oxford University Press, 1985.
ENGLISH DAILY. http://www.englishdaily626.com 10. 12. 2009.
HARPER, Douglas. Online Etymology Dictionary, 2001. http://www.etymonline.com 10. 12. 2009.
SEIDL, Jennifer and W. MCMORDIE. English Idioms. Fifth edition. Oxford: Oxford University Press,
1988.
THE PHRASE FINDER. http://www.phrases.org.uk 10. 12. 2009.
WALTER, Elizabeth. Cambridge Idioms Dictionary. 2nd Edition (online). Cambridge: Cambridge
University Press, 2006.
WORDNET. Princeton: Princeton University. http://wordnet.princeton.edu 10. 12. 2009.

CITIRANA LITERATURA
DRAGIEVI, Rajna. Leksikologija srpskog jezika. Beograd: Zavod za uxbenike, 2007.
OREVI, Radmila. Uvod u kontrastirawe jezika (esto izdawe). Beograd: Zavod za uxbenike i nastavna sredstva, 2004.
IVANDEKI, Ana. Poredbe u engleskom jeziku: strukturni i sadrinski aspekti". neobjavqeni diplomski rad. Novi Sad: Filozofski fakultet, 2009.
PRI, Tvrtko. Engleski u srpskom. Novi Sad: ITP Zmaj", 2005.
PRI, Tvrtko. Semantika i pragmatika rei (drugo, dopuweno izdawe). Novi Sad: ITP
Zmaj", 2008.

PRIDEVSKE POREDBE S NAZIVIMA IVOTIWA U ENGLESKOM I SRPSKOM JEZIKU

189

*
BREDIN, Hugh. Comparisons and Similes". Lingua 105 (1998): 6778.
CHIAPPE, Dan L., John M. KENNEDY. Literal Bases for Metaphor and Simile". Metaphor and
Symbol 16/34 (2001): 249276.
CHIAPPE, Dan L., John M. KENNEDY, Tim SMYKOWSKI. Reversibility, Aptness, and the Conventionality of Metaphors and Similes". Metaphor and Symbol 18/2 (2003): 85105.
FILLMORE, Charles. Frame semantics". Linguistics in the Morning Calm: 111137. Seoul: Hanshin Publishing Co., 1982.
FINK-ARSOVSKI, eljka. Poredbena frazeologija: pogled izvana i iznutra. Zagreb: Filozofski fakultet, 2002.
IVIR, Vladimir. Formal Correspondence vs. Translation Equivalence Revisited". Poetics Today
2/4 (1981): 5159.
LAKOFF, George. Women, Fire, and Dangerous Things: What Categories Reveal About the Mind.
Chicago: University of Chicago Press, 1987.
LIPKA, Leonhard. An Outline of English Lexicology. Tbingen: Max Niemeyer Verlag, 1992.
OMAZI, Marija. O poredbenom frazemu u engleskom i hrvatskom jeziku". Jezikoslovlje 3/12
(2002): 99129.
OSWALD, Lori Jo. Heroes and victims: The stereotyping of animal characters in children's realistic animal fiction". Children's Literature in Education 26/2 (1995): 135148.
PIERINI, Patrizia. Simile in English: From Description to Traslation". Crculo de lingstica aplicada a la comunicacin 29 (2002): 2143.
RAKUSAN, Jaromira. Cultural Diversity in Crossing the Boundaries Between Human and Animal
in Language Germanic and Slavic Similes and Metaphors". Collegium Antropologicum
28, S1 (2004): 171181.

Duan Stamenkovi
ADJECTIVAL ANIMAL SIMILES IN ENGLISH AND SERBIAN
Summary
This paper is an attempt to discover systemic similarities and differences between English
and Serbian in regard to the distribution, meaning and use of adjectival similes containing animal
names. It consists of two larger segments the first segment represents a brief theoretical introduction dealing with the goals and the methods applied in the paper, as well as the term of simile
and with the characteristics of the similes that contain animal names as one of their elements; the
second segment of the paper is the analysis of the parallel (English-Serbian) contrastive corpus
composed of various similes found in dictionaries and everyday use. The first part of the analysis
deals with the examples which contain similes linked by means of full or partial formal and semantic correspondence, i.e. those examples where we find similes in both languages. The second
part of the analysis is focused on the examples which do not have a formal correspondent in the
other language, i.e. those examples where we look for translation equivalents (as known as functional-communicative equivalents). In these cases, the paper presents the existing solutions (as
found in dictionaries) and offers some new ideas of how to translate particular similes from one
language into another.

Univerzitet u Niu
Filozofski fakultet
Departman za anglistiku
Ni
dstamenkovic@filfak.ni.ac.rs
dukiss@gmail.com