Professional Documents
Culture Documents
Ju lian BAGGINI
ve
Jeremy STANGROOM
HTKTAP
NDEKLER
Teekkrler .
Girt
. . . . ......
. .
..
. . ...
........
....
. .
.
.... . . .
. . . . . .
.
..
..
..
. . .5
...
..
Kitab Okurken
...
. . ....
. . ..
... . .
. . ..
..
...
... .
...
. . .
.. . .
. .. . . ...... . .
...
...
.. . .
. ... ..
.. .
...
..
. . .
..
...
..
....
. . . .. . ..
..
. .
. .. . .
..
. . ..
...
. .
. .
.
.. . .
. .
..
. . .... . . ..
...
..
. . 31
...
... . . .
. 11
.
. . 45
.
..
. . . . . . . . . . . . . 59
.
. . . . . . . . . . .. . .. . . . ... . . . . .
..
..
. . . . . ...
..
.... .
71
6 . Tabu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . 95
7. Ahlak Oyunu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . 1 09
8. Shakespeare Britney Spears'e Kar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 23
9. Resmen Ahlakl Saylr Msnz? . .
..
... .
. ..
.. .. ..
.
. . .
. . 1 37
.
TEEKKRLER
GR
Kendini bil
Delphl'dekl Apollo Tapna'nda yer alan yazt
Kontrolden gein
Felsefi Salk Kontrol'nden gemek iin aadaki ifa
delere kaWp katlmadnza karar verin . Bu aamada, sa
dece ilerledike cevaplannz iaretlemeniz veya bir kada
not etmeniz nemli. Sorulann hepsini cevaplamadan pu
anlama tablosuna veya arkasndaki analize bakmayn.
12
13
2.
3.
4.
5.
6.
7.
10.
14
Jullan Bagglnl
Jeremy Stangroom
13.
14.
15.
16.
17.
18-
19.
20.
15
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
Jullan Bagglnl
16
Jeremy Stangroom
Puanlama
G 1 ve G 1 5 arasnda her baln altnda yer alan kutu
lardaki cevaplar ifadelere vermi olduunuz cevaplarla uyu
uyorsa arp iareti koyun. (G
Gerilim, S
Soru)
G1
G2
G3
G4
GS
S1
ss
S10
S17
S24
Katlyorum
Katlyorum
Katlyorum
Katlyorum
Katlyorum
S27
S29
S23
S28
S3
Katlyorum
Katlmyorum
Katlyorum
Katlyorum
Katlmyorum
G6
G7
GB
G9
G10
S2
S26
S4
S12
S19
Katlyorum
Katlyorum
Katlyorum
Katlyorum
Katlyorum
S9
ss
S1 1
S30
S7
Katlmyorum
Katlyorum
Katlyorum
Katlyorum
Katlyorum
G11
G12
G13
G14
G15
S20
S22
sa
S14
S16
Katlyorum
Katlyorum
Katlmyorum
Katlyorum
Katlyorum
S13
S15
S18
S25
S21
Katlmyorum
Katlyorum
Katlyorum
Katlyorum
Katlyorum
17
O gerilim
1-2
gerilim
3-5
gerilim
6+
gerilim
18
Jullan Bagglnl
Jeremy Stangroom
Genel analiz
Felsefi Salk Kontrol, sahip olduunuz eitli inan<,:
lar arasndaki gerilimleri veya elikileri belirlemek iin
tasarlanmtr. Hangi inancnzn doru, hangisinin yan
l olduunu deil, inanlarnz arasndaki muhtemel
uyumazlklar belirlemeyi hedefler.
Belirlediimiz her gerilim ya ( 1 ) iki inan arasnda bir
eliki olduuna ya da (2) her iki inancn tutarl bir ekil
de bir arada bulunabilmesi iin gelimi bir akl yiitrne
biimine gereksinim duyulduuna iaret eder. Her iki du
rumda da bu, ayn anda sz konusu iki inanc tamann
imkansz olmasa da ok zor olduunu gsteren baz sebep
ler olduu anlamna gelir. Bunlar birazdan aklayacaz.
"Gerilim" fikrini zihinsel bir dengeleme oyunu olarak d
nebilirsiniz. nanlar arasnda az gerilim olduu ya da
hi gerilim olmad yerde iki inanc dengelemek iin pek
az zihinsel abaya ihtiya vardr. Fakat iki inan arasnda
ok gerilim olan yerde, insann "cambaz ipinden atlayp"
inanlanndan birisini terk etmesi, dolaysyla zihinsel a
ba ve hnerle dengesini salamas gerekir; aksi takdirde
gerilimi uzlatrmay ve elien inanlar tamaya devam
etmeyi baaramayarak "cambaz ipinden decektir".
Tespit ettiimiz gerilimler sizi kayglandrmal m? Tu
tarl olmaya nem veriyorsanz, o zaman ya ( 1 ) iki inantan
birinden vazgemeli ya da (2) bunlar uzlatrmann aklc
ve tutarl bir yolunu bulmalsnz. Tutarlla o kadar da al
dr etmiyorsanz, eh belki de artk etmelisiniz.
Bu testin yalnzca nceden seilmi inan ikilileri ara
sndaki gerilimleri tespit ettiini unutmayn; tm inan per
m tasyonlar arasndaki olas gerilimleri tespit etmiyor.
Dolaysyla tadnz inanlar arasnda bu testin saptaya
mad ilave gerilimler olabilir. Bu yzden testten alnacak
tam puan tm inanlarnz arasnda mkemmel bir tutar
llk olduunu gstermez.
Gerilimlerin aklanmas
Bu blmde, bu otuz inan arasnda belirlediimiz geri
limlerin neden birer gerilim olduunu aklyoruz. Sadece
19
20
mmkn
n olduunu ne srer.
Antik Yunanca'da
teodise kavrnm,
.N.
22
Jullan Baggn
Jeremy Stangroom
23
Gerilim
miyim?
7:
24
25
26
27
28
29
Son dnceler
ou kii grlerinde tutarl olmayabilecei ve ileri sr
d tezlerde byk boluklar bulunmas olgusundan ra
hatsz grnmyor. Yine de iin kolayna kap bu kusurlar
kabul etmemiz mi gerekiyor? Mesela, dnrseniz, konu
hkmetlerin tutarszlklarna gelince bu kadar balay
c olmuyoruz. Bir politikas bir dieriyle ters dtnde
hemen onlar ikiyzl olmakla yarglyoruz.
Belki de bu sadece, mkemmel olmasa da makul bir e
kilde aklc ve tutarl olmann zorlu bir i olmasndan kay
naklanyor ve akas biz de bunu yapmaya eniyoruzdur.
Bu dar inan eitliliinin arasnda bile insanlarn ortala
ma drt gerilime sahip olmasn dndnzde tutar
szlk norm imi gibi grnyor. yimser olmamz m
gerektiriyor bu, yoksa hepimizin grlerimizi ok daha
dikkatle dnp deerlendirmekten sorumlu olduumuz
anlamna m geliyor?
32
Jullan Baggtni
Jeremy Stangroom
Testleri zn
Bu test, drt akl yrtme grevinden oluuyor. Tali
matlar dikkatle okuyarak grevleri srayla yapn. Yani bi
rini tamamlamadan sonrakine gemeyin.
DDDD
D
33
34
Jullan Baggn
Jeremy Stangroom
:l ::l
L:J L:J
D
23
yanda
19
yanda
35
nternet'te
bir saat
harcad
nternet'te
saat
harcad
Geen ay
bin
sterlin
kazandrd
Geen ay
yedi bin
sterlin
kazandrd
36
Ka puan aldnz?
Doru cevaplar u ekilde olmalyd:
1.
Grev
2.
Grev
3.
Grev
4.
Grev
doru
doru
doru
doru
37
Genel analiz
lgintir, bu drt grevin de saf mant ayndr. Testle
ri nternet'te yaynladmzda ilk grev yzde 16, ikincisi
ise yalnzca yzde 12 orannda baaryla tamamland. Bu
na karlk, ncu grevi katlmclarn yzde 76's. dr
dunc grevi ise yzde 68'i baaryla tamamlad. Testlerin
hepsi ayn manta sahip, yine de haan oranlan ok fark
l. Niin byle?
Bu blmdeki grevler, psikolog Peter Wason'un
1966'da tasarlad bir testin eitlemeleridir. "Wason se
me grevi" balangta mantksal muhakeme testi olarak
tasarlanmt. fakat daha sonra psikologlar bu testi insan
larn mantk kurma mekanizmalarn analiz etmek iin kul
lanmaya balad. Test. kiilerin "P ise Q" formundaki bir
koul kuralnda istisna arama kabiliyetini snar. Grm
olduunuz gibi bu blumdeki grevler drt kartn sunul
masyla balyor; bir kart P'yi (rnein, bir daire); biri P-de
il'i (rnein. bir kare); biri Q'yu (rnein, san); ve dieri
Q-deil'i (rnein, kmz) temsil ediyor.
P-dei r
O-deil
38
39
40
"T" Kart
"4"
Kart
"7"
Kart
41
"Kare" Kart
"Daire" Kart
"Sar" Kart
42
Jultan Baggn
Jeremy Stangroom
Kart
" 1 9 yanda"
Kart
43
"internet'te
saat harcad"
Kart
"Geen ay
bin sterlin
kazandrd"
Kart
"Geen ay
yedi bin sterlin
kazandrd"
Kart
Son dnceler
Mantkl dnmenin insanlar iin ok da doal bir ey
olmad fikrine herkes eitli ekillerde tepki verir. Bu fi
kir ussallk ve manba nem verenler iin biraz evk kr
cdr. Akl d ve sezgisel olan savunan dierleri iinse
ileriye giden doru yolun akldan gemediini kantlamak
iin bir frsat olabilir. Fakat dikkatli olmalar gerekir, n
k bir eyin doal olmas veya olmamas onun doru oldu
unu gstermez. rnein erkeklerin olabildiince ok
kadn dllemeyi istemesi gayet doal olabilir, fakat bunu
yapmak iin aba harcamalar mutlaka doru deildir.
Bu testlerin gerekte gsterdii ey. sonuca varma yete
neklerimizin sandmz kadar iyi olmadklannn farknda
olmamz gerektii ve genelde sonulara aklc dnmeden
ok gelimi igdlerden hareketle ulatmzdr. Bu , he
pimizin dikkate almas gereken bir uyardr.
BEYN J MN ASTG
46
Jullan Baggtnl
Jeremy Stangroom
Tm insanlar lmldr.
Sokrat bir insandr.
O halde, Sokrat lmldr.
nclleri sonutan ayrt etmek ok kolaydr: Sonu en
sonda yer alr ve banda Ko halde" kalb bulunur. ncl
ler. sonuca varmann temellerini salar. Bu argman ge
erlidir, nk sonu nclleri takip etmitir. Eer tm
insanlar lml ve Sokrat da bir insansa, bu durumda
Sokrat lml olmaldr.
Burada geerliin yalnzca sonucun nclleri takip edip
etmemesiyle ilgili olduunu vurgulamamz gerek. nclle
rin veya sonucun doru olmasnn geerlikle hibir ilgisi
yoktur. Bunu bir rnekle grelim:
47
48
alma zaman
te testiniz. Deerlendirmeniz gereken on argman var.
Size den, her birinin geerli ya da geersiz olduunu sy
lemek. Sonu, nclleri takip ediyorsa geerli, takip etmi
yorsa geersizdir. fadelerin doru ya da yanl olmas
nemli deildir; tek mesele neyin neleri takip ettiidir.
Tm erkekler alaktr.
Baz alaklar ekicidir.
O halde, baz erkekler ekicidir.
Tm siyasetiler yalancdr.
Hibir drst insan siyaseti deildir.
O halde, hibir drst insan yalanc deildir.
49
50
Julian Bagglnl
Jeremy Stangroom
Ka puan yaptnz?
Sonucunuzu belirlemek ok basit, nk bu on tasmn
hepsi de geersizdir. imdi aldnz puann ne anlama gel
diine bakn:
O yanl
1 -2
yanl
3-4
yanl
5-6
yanl
yanl
7+
Yanllarn aklanmas
Tasmlanmzn her bili geersiz ve belirli bir mantksal
hata ieriyordu. Fakat aklamalar okur ve benimserseniz
ileride bu yanllardan kanabilecek ekilde donanml
olursunuz.
51
Eer p ise q
q
O halde, p
Bu argman eklinin geerli olup olmadn argman
yaln formuna indirgediiniz zaman grmek daha kolaydr.
Eer argman geerliyse, ncllerin doru olduu bu form
daki her argman, doru bir sonu dourur. Fakat bir de
u rnei dnn:
52
Jullan Bagglnl
Jeremy Stangroom
Eer p ise q.
p-deil .
O halde q-deil.
Bu argman formu u rnekte de grlebilir:
53
54
Baz/Tm kank/
Tm erkekler alaktr.
Baz alaklar ekicidir.
O halde, baz erkekler ekicidir.
Artk tekrar tekrar sylemek gerekmiyordur tabii ama
aadaki de ayn formdadr:
Byk yasak
55
8 Kk yasak
Her insan evrenin bir ocuudur.
Her i nsan k ve umudun bir varldr.
O halde, k ve umudun her varl evrenin bir ocuudur.
Ve benzer ekilde:
9 stisnai ncller
Hibir koyu vejetaryen bal k yemez.
Bal k yiyen baz insanlar vejetaryen deildir.
O halde, baz vejetaryenler koyu vejetaryen deildir.
Bir de ununla karlatrn . . .
56
Son dnceler
Bu rneklerin bazlarnda mantk bize olduka yabanc
ve konuyla alakasz gelir. Genelde gnlk dilde ne demek
istediimizi biliriz ve mantknn buradaki ok bilmilii
bize yersiz gelir. Dahas, geerliin ncllerin doru olup
olmamasyla hibir alakas yoktur. yleyse ne ie yarar?
una: Salam argmanlar, yani hem geerli hem de
doru nclleri olan, dolaysyla doru sonulara da sahip
argmanlar belirlemeye. Salam argmanlar iki ey gerek-
57
60
Yaratc
Var olan her eyi Koruyan (eer Tanr yok olsayd , dier her ey de yok olurdu) (Samed)
Tamamen zgr
61
62
Jullan Baggn
Jeremy Stangroom
Uyar !
Neden bu evren?
Aclar sorunu
i mkansz yapmak
Gereksiz/Fazladan
koruyucu
Snrsz sorun
Fazla kiisel de
deilmi demek ki!
Bo laf
3
6
1 1-
Teknik zorluk
7 aras herhangi
iki tane
2 ya da daha az vasf
Toplam uyarlar
1 -2
Uyar
3-4
Uyar
Uyar
5+
63
Genel analiz
Bu dnce deneyi Tann kavramnzla ilgili iki soruyu
cevaplandrmak zere tasarlanmtr.
1
2
64
Jullan Bagglnl
Jeremy Stangroom
A. Neden bu evren ?
Her eye gc yeten, her eyi yapabilen (kadiri mutlak) .
her eyi seven (kerimi mutlak) . her eyi bilen ve yaayan
her eyin yaradan bir Tanr'y ekillendirirken bir sorunla
karlatk. Eer her eyi bilen bir Tanr evreni yarattysa,
dnyadaki tm aclarn olacan biliyor olmalyd. Buna
ramen Tanr evreni olduu gibi yaratt. Evrenin daha iyi
bir versiyonunu yaratmad ya da en basitinden evreni hi
yaratmamay semedi. Peki neden?
Tanr'nn meydana gelecek btn aclardan haberdar ol
mamas mmkn olabilir. Fakat bu , Tanr'nn her eyi bi
len zelliini ortadan kaldrr. Tanr'nn acya kaytsz
olmas mmkn olabilir, fakat bu da onun her eyi seven
zelliini kaybettirir. Tanr bundan daha iyi bir dnya ya
ratamam olabilir. Fakat bu, Tanr'nn gcnn her eye
yetmedii gibi grnebilir. Bu sorunu zebilmemizin tek
yolu , Tanr'nn yalnzca mmkn olan yapabilecei ve bu
dnyann gerekten yaratlabilecek dnyalarn en iyisi ol
duu sonucuna varmaktr. Bu zm ekillendirmek
bizce zor, nk daha iyi bir dnyay gayet kolayca yara
tabileceimizi dnrz. Mesela, insan beyinlerini duy
gusal adan daha dayankl yapabilirdik ve bylece
psikopatoloj i vakalarn azaltm olurduk. Bylece bizim
dnya modelimizde sadist cinayetlerin says hzla derdi.
Fakat biz acaba gerekten bir ekilde yanlyor muyuz?
65
B. Aclar sorunu
Her eye gc yeten, her eyi yapabilen, her eyi seven.
her eyi bilen bir Tann'y bizimkine benzer bir evrende e
killendirmenin olduka zor olduunu grdk. Buradaki so
run da yukardakine benzer, fakat Tann'nn dnyay
gerekten yarattn varsaymamz gerektirmez.
Eer Tann yaratmamsa bile evrenimizde olduka faz
la ac bulunur, bunlarn ou da ya tamamen gereksiz ya
da pek vahim deildir. Bunlarn bir ksm insan eylemleri
nin, dolaysyla da insann zgr iradesinin kanlmaz so
nucu olarak grlebilse de ou deildir. Btn veba, sel ve
ktlklar insan eylemlerinin sonucu deildir. Bu kadar ac
nn varln insann zgr iradesine balamak kabul edil
mesi zor bir ey, zira Tann'nn gc her eye yetiyorsa
kesinlikle dier insanlara zarar verme veya dier insanlar
tarafndan zarar grme kapasitemizi snrlandnrd. (Neti
cede yapabildiklerimiz zerinde baka birok snr vardr.)
O halde neden btn bu aclar var? Eer Tann bunu
engelleyemiyorsa, her eye gc yetmiyormu gibi gr
nr. Veya Tann bunu durdurmak istemiyorsa, her eyi sev
miyormu gibi grnr. Eer Tann bunlardan haberdar
deilse, her eyi bildiini: nasl syleyebiliriz?
66
D. mkansz yapmak
Her eye gc yeten bir Tann'y, bunun ne anlama gel
diini aklamadan ekillendiremeyiz.
lk modelimizde, Tann'dan 2 ile 2'nin toplamn 5 (say
lar bilinen anlamlarn tamakta) yapmas istendi. Tann
bunu yapamad ve model kt. Hibir varlk mantksal
olarak imkansz olan gerekletiremezmi gibi geltr. 2 ile
2'nin toplamn 5 yapmak insann mizah gcnn tesin
de olmakla kalmyor; bylesi bir ey terimsel bir eliki ay
n zamanda.
E.
Gereksiz koruyucu
67
F. Sm/fsz sorun
Snrsz bir Tann'y, bunun ne anlama geldii tam olarak
aydnlatmadan, ekillendirmenin zor olduunu grdk .
Bu, Tann'nn tm yer /uzam ve zaman boyunca var oldu
u anlamna m gelir? Halbuki en don fzik bilgilerimize
gre yer/uzam ve zaman yalnzca tek bir evrenin snrlan
iinde var olur. O halde btn zaman ve yerde/uzamda var
olan bir Tanr kavram, Tann'nn varln bir evrenle snr
larm gibi grnr.
Bu, Tann'nn yer /uzam ve zamann "dnda" da var ol
duu anlamna gelebilir. Fakat bu balamda "ebediyen"
kavramnn ne olduunu anlamann zorluunu gryoruz.
"Ebediyen" kavramnn anlaml olmas iin bir ekilde bir
zaman kavramna ihtiya duymaz myz?
68
H. Bo laf
Tanr kavramnda karlalabilecek potansiyel eliki
lerden, O'na sadece birka vasf atiederek kurtulabilirsiniz.
Fakat bu sefer de baka bir sorunla karlarsnz. Ortaya
kan bu kavram Tanr'y anlatma ynnden ok s deil
midir? Mesela, Tanr'nn hem her eye gcnn yetmesi
hem de her eyi bilmemesi mmkn mdr? Bilmemek
onun gcne bir snr getirmi olmaz m? Ya da evreni ko
ruyan, fakat onu yaratmam bir Tanr? Ne kadar garip bir
kutsal varlk olurdu deil mi?
Bu minimal Tanrlardan bazlarn ekillendirebiliyoruz
fakat yaptkl armzn Tanr olarak dndmz varlkla
ra pek benzeyeceklerini sanmyoruz. Bu, yar arabas re
ticilerinden bir bisiklet retmelerini istemek , srclerinin
de 24 saat sren Le Mans yarn o bisikletle yararak ka
zanmalarn beklemek gibidir.
69
Son dnceler
Tann'y "ekillendinne" giriimimizi biraz kaba bulabilir
siniz. Tann'nn "insann kavraynn tesinde" olarak ta
nmlandn unuttuumuzu mu sandnz? Hibir ekilde
unutmadk. nsanlann bunu sylediklerini biliyoruz. Fa
kat hemen ardndan , nceden esrarengiz olan bu kutsal
varla olduka belirgin nitelikler atfediyorlar.
Ayn zamanda hem "Cennet pastasna" sahip olup hem
de onu yiyemezsiniz. Tann'nn insan diliyle betimlenemeye
ceine inanyorsanz, ondan hi bahsetmeyin. Veya bahse
decek olursanz mecazlardan teye gidemediinizi anlayn
ve bunlann ne anlama geldiini biliyormu gibi yapma tu
zana dmeyin. Bu , sandnzdan daha zor bir eydir.
Tann'y sevme nedenlerinden biri Tann'nn her eyi sevme
sidir. Fakat bunun ne anlama geldiini gerekten bilmedi
imizi dnyorsanz, Tann'nn sevginizi neden hak
ettiini veya ilahi sevgiyi neden sevginin insanlardaki kar
l gibi dnmeniz gerektii anlalr olmayacaktr.
Fakat Tann betimlemelerinin belirsiz mecazlardan da
ha iyi olabileceini dnyorsanz ortaya kan kavram
sal zorluklan ciddiye almalsnz. Sorun, birok insann iki
seenek arasnda gidip gelmesinden, yani sadece allm,
gizemli olmayan Tann kavraylannda bir sorunla kar
latklan zaman areyi gizemli Tann'ya bavurmada bul
malanndan kaynaklanr.
72
Doru
Tanr vardr.
Yanl Bilmiyorum
Doru
Yanl
73
74
Jullan Baggtnt
Jeremy Stangroom
Doru
Yanl Bilmlyorum
Doru
75
Yanl Bllml
yorum
76
Puanlama
Bu oyunun puanlandrmas dierlerine gre size daha
karmak grnebilir ama hi de sandnz kadar yldrc
deil!
Cevap tablonuzda yer alan taral kutulardaki cevaplan
bir kenara brakabilirsiniz. Dier cevaplarnz iin yandaki
emada her birine denk gelen kutuyu bulun.
Sonra:
1
_Y
7_
;;
a:: ::
C
i;J2
:::.
;: isabet 12
..;
9.
!WYH' \.! . .. .
fUuJu 101
)o
>
8
9
! Dooru- ! i I iTI ! 2
....
....
c:
"'
c:
:
->l
C:
.,,,
C:
:
C:
'<
o
.,
o
n
c.
::
C:
C:
:
c.
C:
o
::o
.,,,
78
O puan
1 -3
puan
4-5
puan
6-1 0
11+
puan
puan
79
Oyunun kurallar
Oyunun amac zihinsel sava meydanndan yara alma
dan geebilmekti. Alabileceiniz iki eit yara vard.
80
Jullan Baggtnt
Jeremy Stangroom
82
83
Detayl analiz
Burada bu aktivitede karlam olabileceiniz btn
isabet ve kurunlar aklyoruz. Yalnzca sizin maruz kal
m olduklarnza da bakabilirsiniz fakat dier "ite!"lerin
ne olduklar ve ka kiinin bu hatalara dtn kefet
meyi ilgin bulabilirsiniz.
Kurun 1
Tann'nn var olduu fakat ayn zamanda mantksal bir
imkanszlk da olduu nasl iddia edilebilir? Tabii ou ki
i bunun direkt bir isabet olduunu iddia edebilir, nk
genelde hakim olan dnce , mantksal bir imkanszln
var olamayacan syler. Biz bunun yerine , bu grn
hounuza gitmeyecek bir kurunu srmay gerektirecei
ni sylyoruz, nk mantksal imkanszlklarn gerek
ten var olabileceine inanyorsanz, bu sefer dnyada
herhangi bir eyin mmkn olup olmadn hangi kriter
lerle belirlersiniz?
Kurun 2
Tann'nn mantksal bir imkanszlk olduunu sylemek
garip, fakat Tann'run gerekte var olup olmadn da bilmi
yorsunuz. Eer Tann mantksal bir imkanszlksa, o halde
kesinlikle var olamaz ve bu yzden de var olmadn bilir
siniz. Bunun altnda yatan mantk iin Kurun l 'e bakn.
Kurun 3
Bir insann d dnya hakkndaki inancn salam bir
isel kanya dayandrmasnn, bu kannn doruluu veya
yanll hakknda hibir dsal kanta veya kant yokluu
na baklmakszn hakl karlabileceini dnmyorsanz ,
o zaman bilim adamlarnn byk ounluu, kantlarn ev
rim teorisinin doru olduuna iaret ettii ve onu rten
hibir kantn olmadn dnd halde, siz nasl redde
dersiniz? Tab birok yaradl, evim davasnn hibir e-
84
isabet 1
Bu isabet, Kurun 3' srmay reddettiiniz ve bu konu
nun inancnzn eliki iinde olduu bir alan olduunu ka
bul ettiiniz zaman gerekleir. Katlrnclann sadece yzde
2 kadar bu isabete maruz kalr .
isabet 2
Tann'nn var olmadn ve eer gerekten yoksa ahlakn
hibir dayana olmadn da sylerseniz, ahlakn hibir
dayana olmad grne balarunsnz demektir. Ay
n zamanda, eer masum insanlara ikence etmenin ahla
ken yanl olduunu da sylerseniz bunu ahlakn hibir
dayana olmadan sylemi olursunuz dernektir . Dolaysy
la, ussal olarak hibir davrann ahlaken yanl olduunu
syleyemezsiniz. Tabii, ussal olmayan nedenlerden dolay
yanl olduunu syleyebilirsiniz, fakat bu aktivitenin
inanlarn ussallyla ilgili olduunu unutmayn! Bu ne
denden dolay, bu kurallar erevesinde ok nadir grlen,
kaWrnclann yzde 1'inden daha aznn grd bir isabe
te maruz kaldnz.
isabet 3
Tann'mn var olup olmadn bilmediinizi, Tanr yoksa
ahlakn hibir dayana olmadn ve masum insanlara
ikence etmenin ahlaken yanl olduunu sylerseniz vu
ruluyorsunuz. Ama eer Tann'nn var olup olmadm bil
miyorsanz sizin grnze gre, ahlakn hibir dayana
olup olmadn da bilmiyorsunuz. Bu, hibir davrann
ahlaken yanl olduunu sylemeye ussal olarak hakknz
85
isabet 4
Tann'nn var olduu, aclardan haberdar olduu, bun
lar azaltmak istedii ve azaltabilecei iddialan insanlarn
korkun ve ac veren hastalklardan hibir yce nedenden
dolay lmedii iddialaryla uyumlu deildir. Eer byle y
ce bir neden olmasayd o zaman Tann buna neden izin ve
rirdi? Elbette aclardan haberdar olan, aclan durdurmak
isteyen ve gerekten durdurabilen bir Tann daha yce bir
nedeni olmasayd btn bu sebpsiz aclara son verirdi. Yi
ne de, yaklak yinni kiiden biri bu isabete maruz kalr.
Kurun 4
ou insan, seven (byk g ve ngrye sahip) bir
Tann'nn dnyay, insanlarn daha yce bir neden adna
korkun bir ekilde ac ekmeleri gerektii eklinde yarat
tn kabul edemedii iin, bu bir kurun saylr. Bu du
rumda hibir mantksal eliki yok, fakat bazlar bunun
iren olduunu savunabilir. Gerekten de, bedeni mahve
den korkun bir hastalktan len birinin gzlerinin iine
bakp, ac ekmesinin kendisinin veya dnyann iyilii iin
olduunu syleyebilir miydiniz? Katlmclarn yirmide bir
den biraz daha fazlas bu kurunu srd.
Kurun 5
Tanr olarak adlandrlmas doru olan her varln
dnyadaki aclarn mmkn olan en az seviyede olmas
n isteyeceini dnyorsanz, nasl ayn zamanda Tan
r'nn u anda gnah saylan her eyi ahlaken kabul
edilebilir, u anda ahlaken kabul edilebilir saylan her
eyi de gnah yapabileceini iddia edebilirsiniz? Bu, Tan
r'nn aclan azaltmay da bir gnah haline getirebilece-
86
sabet 5
nsanlar Kurun 5'teki elikiyle karlap onlara su
nulan kurunu srmay reddettiklerinde bu isabete maruz
kalrlar. Yaklak yirmi kiiden biri bu durumdadr.
sabet 6
Bu isabet, Tann'nn ahlakn dayana olduunu ve ayn
zamanda eer Tann varsa, O'nun gnah ahlaken kabul edi
lebilir ve bunun tam tersini yapamayacan iddia etmenin
bir sonucudur. Buradaki temel sorun uradan kar: Eer
Tann ahlakn dayana olsayd, o halde nelerin iyi, nelerin
kt olacana kendi karar verebilirdi. Fakat eer Tann g
nah olan ahlaken kabul edilebilir ve bunun tam tersini ya
pamyorsa, o halde eylerin doru ya da yanl olmas
Tann'nn kararlarndan bamszdr. Baka bir deyile, Tan
n doruyu, o ey doru olduu iin seer; eyler sadece Tan
r anlan setii iin doru deildir. Fakat eer bu doruysa,
o zaman Tann yoksa bile ahlakn bir dayana vardr demek
tir. Katlmclarn yaklak yzde 4' bu isabete maruz kalr.
Kurun 6
Bu birok ateistin srmas gereken bir kurun. Hem
evrim teorisinin esasen doru olduunu hem de var oldu
una dair kesin ve geri alnamayacak bir kant olmadan
Tanr'ya inanmann budalaca olduunu iddia edemezsi
niz. Buradaki sorun, evrim teorisinin doru olduuna dair
hayli fazla kant olsa bile gerek olduuna dair hibir ke-
87
sabet
isabet B
Bu isabet, hem kiinin d dnya hakkndaki inancn
salam bir isel kanya dayandrmasnn, bu kannn do
ruluu veya yanll hakknda hibir dsal kanta veya
kant yokluuna baklmakszn hakl karlabileceine hem
de var olduuna dair kesin ve geri alnamayacak bir kant
olmadan Tann'ya inanmann budalaca olduuna inanma
nn getirdii bir elikidir. Fakat salam bir isel kan asla
kesin kant olamaz, nk insanlarn yanl eyler hakkn
da da salam isel kanlar olduunu biliyoruz. Katlmc
larn yaklak yzde 4' bu isabete maruz kalr.
isabet 9
Bu oyunu oynayanlarn te biri bu isabete maruz ka
lr ve bundan hi holanmaz! Bu insanlar var olduuna da
ir gl bir kant veya argman olmad halde Loch Ness
Canavarnn var olmadna inanmann rasyonel olacan
dnrler. Onlara gre, canavarn var olmadn gster
mek iin hibir gl kant ya da argman gerekli deil;
88
Kurun
sabet 1 0
ou kii, bir insann d dnyaya ilikin inancn sa
lam bir isel kanya dayandrmasnn, bu kannn dorulu-
89
isabet 1 1
sabet I O'a bakarsanz birok insann bu hataya d
meyeceini sanabilirsiniz. Ancak biraz farkl bir seim yap
tklar iin daha da fazlas, neredeyse drtte biri bu isabete
maruz kalr. Bunlar, kiinin d dnyaya ilikin inancn
salam isel bir kanya dayandrmasnn, bu kannn do
ruluu veya yanll hakknda hibir dsal kanta veya
kant yokluuna baklmakszn hakl kanlabileceini sy
lerler. Fakat bir yandan da tecavzc Peter Sutcliffe'in bu
nu yapmasn kabul etmezler. Tecavzc rnei, insanlarn
uygulamada aslnda hibir inancn kii sadece onun do
ruluuna ikna olduu iin hakl karlabileceine katlma
dklarn gsterir. O yzden insanlar bu konudaki fikirlerini
gzden geirmelidirler. Entelektel keskin nianc bir kez
daha tam isabet kaydetti!
Kurun 8
Bir insann d dnyaya ilikin inancn salam bir isel
kanya dayandrmasnn, bu kannn doruluu veya yan
ll hakknda hibir dsal kanta veya kant yokluuna
baklmakszn hakl karlabilecei ilkesini uygulamakta
srarlysanz, o zaman insanlarn korkun eylerin doru
olduu inanlarnn da geerli olabileceini kabul etmeniz
gerekir. Nerdeyse on kiiden biri bunda srarldr ve dola
ysyla tecavzcnn Tann'nn arzusunu yerine getirdiine
inanmakta hakl olduunu kabul eder. Fakat ya ayn za
manda Tann'nn nelerin iyi, nelerin kt olduunu belirle
diini
de
dnrseniz
ne
olur? Tutarl
olmak
iin
90
Kurun 9
Bu da Kurun 8'e benziyor. Eer kiinin d dnyaya
ilikin inancn salam bir isel kanya dayandrmasnn,
bu kannn doruluu veya yanll hakknda hibir d
sal kanta veya kant yokluuna baklmakszn dorulana
bilecei ilkesini uygulamakta tutarlysanz, bu kurunu
srmanz gerekir. Bu da. insanlarn Tanr'nn korkun bir
ey isteyebilecei inanlarnda hakl olduklarn kabul et
mek demektir. Birok dindar insan bunu kabul etmeye ra
zdr. Mesela, Kierkegaard Hz. brahirn'in tam da Tann'nn
isteine uyup olunu kurban etmeye kalkt iin kurulu
ahlaka kar gelmek zorunda kalmasnn en yce iman dav
ran olduuna inanyordu. Fakat Kierkegaard'n da vur
gulad gibi bu davran rasyonel bir bak asndan
anlalamaz. Bunun rasyonel alternatifi; insanlarn byle
bir inanc meru bulmalar iin bir isel kandan daha faz
la eye ihtiya duymalar, insanlarn ouna daha ekici
gelir, fakat bu alternatifi reddettiiniz iin katlmclarn
yaklak yzde 8'iyle beraber bu kurunu snrsnz.
sabet 12
Tanr olarak adlandrlmas doru olan her varln zgr ve
her eyi yapabilecek gte olmas gerektiine katlyorsanz bir
kurunun isabetine hazrsnz dernektir, nk "her ey"'in ne
olduuna dair hibir snr belirtmedik. Bu yzden daha son
ra Tann'nn kare eklinde daireler yaratmak gibi imkansz ey
leri yapma zgrl ve gcne sahip olmadn sylerseniz,
Tann bu sefer zgr ve imkfusz yapabilecek gte deil de-
91
Kurun 1 0
B u sadece tek bir ifadeyi kabul ederek maruz kalabilece
iniz tek kurundu. fade uydu: Tann'nn mantksal olarak
imkansz olan eyleri yapacak zgrl ve gc vardr (ka
re eklinde daireler yapmak gibi) . Eer bunu sylerseniz Tan
n ve temel gereklik hakkndaki tartmalarn ussalln
temel ilkeleriyle zorlanamayacan iddia edersiniz. Bu, Tan
n konusunda rasyonel konumay imkansz klar. Eer Tan
n konusunda rasyonel konumak imkanszsa, Tann
hakknda syleyebileceimiz rasyonel hibir ey ve Tann'ya
inancmz ya da Tann'ya inanmamamz desteklemek iin
ne srebileceimiz rasyonel hibir neden yoktur. Bu ekil
de dinsel sylemlere getirilen rasyonel snrlamalar reddet
mek, dini kanlarn, sizinkiler de dahil olmak zere, tm
rasyonel tartmann tesinde olduunu kabul etmeyi gerek
tirir. Bu, bir kurunu srmaktr. Belki artcdr fakat ka
tlmclarn yzde 40'ndan fazlasnn srd bir kurundur
bu. Nedeni belki insanlarn basit bir hata yapmalardr. On
lar bunun Tann'nn daireler ve kareleri istedii gibi tanmla
yaca, dolaysyla kare eklinde daireler yapaca anlamna
geldiini dnrler. Fakat bu, sorunun da belirttii gibi
mantksal olarak imkansz deildir. Mantksal olarak imkan
sz olan, kare eklinde daire yapmaktr: Bir karenin drt ke
nan var, bir daireninse bir tane. Bizim burada szn
ettiimiz, Tann'nn szl batan yazabilme gc deil.
sabet 13
Bu, gze batan bir eliki. Eer kiinin d dnyaya ili
kin inancn salam bir isel kanya dayandrmasnn, bu
92
Jullan Baggn
Jeremy Stangroom
sabet 1 4
Bu, sabet 1 3'le eit derecede gze batan fakat ona zt
olan bir eliki. Eer kiinin d dnyaya ilikin inancn
salam bir isel kanya dayandrmasnn, bu kannn do
ruluu veya yanll hakkn da hibir dsal kanta veya
kant yokluuna baklmakszn hakl karlamayacana
katlyorsanz, bu koullar altnda Tann'ya inanmann hak
l klnabileceini syleyemezsiniz. Buna ramen, be kii
den birinden fazlas bu inanca sahiptir.
sabet 15
Bu isabete herhangi birinin bile maruz kalmas art
c olabilecekken, gerekte katlmclarn yzde 5'i maruz
kalr. Bu insanlar yalnzca isel kanlara dayanarak Tan
n'ya inanmann hakl karlamayacan ve ayn zamanda
tecavzc seri katilin ayn koullar altnda Tann'nn istei
hakknda sonulara varmasnn doru olduunu iddia
ederler. Bylesi bir meruiyet tecavzc iin yeterliyse, ne
den Tann'ya inanan iin yeterli deil? Burada ak bi;- tu
tarszlk vardr.
sabet 1 6
nsanlarn yzde 3'nden az var olduuna dair kesin
ve geri alnamayacak bir kant olmadan Tann'ya inanma
nn budalaca olduuna katlp ayn zamanda, kii Tann'nn
var olduuna dair salam isel bir kanya sahipse, Tan
n'nn var olduunun doruluu veya yanll hakknda
hibir dsal kanta veya kant yokluuna baklmakszn
Tann'ya inanmakta hakl olacana katlrlar. Ancak, sa-
93
Son d nceler
Bu kitaptaki btn testlerin iinden "Sava Meydan:
Tanr" hem en popleri hem de en ok tartlan olmu
tur. nsanlar galiba Tanr ve din konusundaki grlerine
meydan okunmasn pek sevmiyorlar. Yine de zeki ve d
nen inanrlar arasnda "Sava Meydan: Tann"nn ok iyi
karlandn grdk. Mesela haham Julia Neuberger, Je
remy ile BBC World Service'te test hakknda konuurken
olduka cokuluydu ve birok felsefe hocas ve profesr
bu aktiviteyi rencilerine dev olarak verdi.
Bunun belki de bize syledii ey, "Sava Meydan:
Tann"y savunanlarn bu testin snrlarnn en ok farkn
da olanlar olduudur. Tartmaya at konularn basit
bir dizi soruya verilen evet veya hayr cevaplarndan ok
daha derinlere gittiini biliyor onlar. Deer verdikleri ey,
tahminimize gre, testin inan konularnda ussal dn
meyi cesaretlendirmesi ve basit zihinsel zorluklar aa
karmasdr. Fakat buna ramen, genelde testin bu yn
fark edilmiyor.
Zavall, ahmak ve hatta dpedz kt olduumuzu sy
lemek iin bize e-posta gnderenler rasyonel incelemeyi hi
bir ekilde ho karlamam grnyor. Biz bunu biraz
evk knc buluyoruz. Neden inancn sarslmaz gcn sa
vunmaya en ok istekli olanlar, balang seviyesindeki fel
sefi veya dini bir aktivitenin bylesi bir tehdit olduunu
dnenlerle ounlukla ayn insanlardr? "Sava Meyda
n: Tanr" sadece inanlarnn temelleri s olanlar iin de
rin ve zor bir mcadeledir. Byleleri de dnmek
istediimizden ok daha fazla olabilir.
TABU
96
Tabularnz snayn
Drt tane tabu senaryosuna ilikin fikirlerinizi sora
caz. zetlenen senaryolar sanki gerek dnyada var
olan olaylarm gibi ele almanz ve buna gre cevap ver
meniz gerekecek. Baka bir deyile, burada bizim iin
nemli olan , rnekleri aynen bu senaryolarda ilendik
leri ekilleriyle ele almanz; hakikaten gerek dnyada
gereklemi olsalard, aslnda olacaklarn dnd
nz ekliyle deil.
Sorularda Evet - Hayr seimleri yapmanz istenecek.
Vereceiniz bir MEvet" veya MHayr" cevabndan emin de
ilseniz, ltfen size daha yakn bulduunuz cevab sein.
imdi yantlarnz vermeye hazrlann. Her senaryodan
sonra karnza iki soru ieren bir tablo kacak. Her so
ruda, setiiniz yantn bulunduu kutuyu iaretleyin.
Senaryo 1
Yal bir kadn ok hastayd. lm deindeyken, o
lundan mezann en az haftada bir kez ziyaret edeceine da
ir sz vermesini istedi. Olu annesini hayal krklna
uratmak istemedi ve bunu yapacana sz verdi. Fakat
annesi ldkten sonra bu szn tutamad. ok megul
d. Hi kimseye verdii bu szden bahsetmedi ve yapaca
n syledii eyi yapamad iin kendini hi sulu
hissetmedi.
Yanlt
Yanl
deildi
ki gelenek de
uygundur
97
Bir gelenek
ktdr
Senaryo 2
Bir ailenin kedisine evlerinin nnde araba arpar ve
kedi lr. Aile, kedi etinin ok lezzetli olduunu duymu
tur, kediyi keser, piirir ve akam yemeinde yerler. Bug
ne kadar da bu kararlarndan hi pimanlk duymazlar ve
kediyi piirip yemenin neticesinde hibir zarar grmezler.
Yanlt
Yanl
deildi
ki gelenek de
uygundur
Bir gelenek
ktdr
98
Senaryo 3
Saral ile Peter kardetir. Evden uzakta bir yerde bera
ber tatile kmlard. Bir geceyi yalnz balarna plajda bir
adrda geiriyorlard. Seks yapmann elenceli olacan
dndler. kisi de 2 1 yandan bykt. Seks yaptlar
ve bunun tadn kardlar. Tbbi sebeplerden dolay Sa
rah'nn hamile kalamayacan biliyorlard. Birbirleriyle bir
daha seks yapmamaya karar verdiler, fakat bir defa seks
yapm olmalarndan da asla pimanlk duymadlar. Nite
kim bu, ikisi iin de hayatlar boyunca olumlu bir deneyim
olarak kald. Ve (imdiye deki) sr olarak.
Yanlt
Yanl
deildi
ki gelenek de
uygundur
Bir gelenek
ktdr
99
Senaryo 4
Bir adam haftada bir kez evinin yaknndaki markete gi
dip dondurulmu bir tavuk alr. Fakat tavuu piirip ye
meden nce onunla cinsel ilikiye girer. Ondan sonra
tavuu piirip yer. Kimseye ne yaptn hibir zaman sy
Yanlt
Yanl
deildi
ki gelenek de
uygundur
Bir gelenek
ktdr
1 00
Puanlama
Buradaki puanlama kark deil. fakat birka adm ge
rektiriyor. Onun iin her birini dikkatle yapn.
Her senaryo iin, ilk soruya (A), yani "yanl " cevab n ver
diyseni z o senaryo iin A'n n altndaki kutuyu (bkz. aada
ki tablo) iaretlemelisiniz. kinci soruyu (8) "bir gelenek
ktdr" diye yantlad ysanz B'nin alt ndaki kutuyu iaretle
melisiniz.
A = Yanl
Senaryo 1
Senaryo 2
Senaryo 3
Senaryo 4
Toplamlar
101
Puanlarnz
Ahlaklk Katsaynz
Evrenselletirme Faktrnz
1 02
103
Analiz
Btn bu hesap kitap ne anlama geliyor? Bu tip ahlaki
yarglarn doasyla neden ilgileniyoruz?
Herhalde biroumuz ahlaki yarglarmza geerli se
bepler sunabildiimize inanmak isteriz. rnein yaa da
ha byk olan bir kzn , ondan daha kk bir olan
salncaktan itip drmesinin neden yanl olduu bize
sorulsayd, olann haklarna tecavz edildiini veya bir
takm fiziki zararlar grdn syleyebiliriz. Akl yrt
memizi daha yakndan inceleyecek olduumuzda felsefi
sularmzn bulanaca bir gerektir ama yine de, ahlaki
yanllar yarglaymza hi deilse yzeysel olarak iyi
gerekeler gstermek isteriz. Ancak, ahlaken yanl oldu
una hkmediimizi destekleyecek argmanlar sunma
nn ok daha zor olduu bir d avran grubu vardr. Bu en
azndan dar bir anlamda zararsz, gizli ve taraflarn rza
syla yaplan fakat yine de gl sosyal normlar ihlal
eden bir davran grubudur . Bu blmde kullandmz
rnekler lm, yemek ve cinsellikle ilgili tabu ve riteller
den oluuyordu.
phesiz bazlar bizim bu aktiviteyi olutururken, in
sanlarn donmu bir tavukla seks yapmalar gibi eylerin
yanl olduunu dnmede hatal olduklann gstermek
niyetinde olduumuzdan kukulanacak. Durum hi de
byle deil. nk en azndan byle eylerin yanl olduu
nu savunmak mmkndr. rnein, insanlarn Tann'nn
eserleri olduklarn ve cinselliklerinin Tann'nn sadece bir
erkek ve bir kadn arasndaki tek eli bir ilikiyle keyfi
karlacak bir armaan olduunu savunabilirsiniz. Tavuk
lar, donmu olsun veya olmasnlar bu ereveye girmez.
Dolaysyla bir tavukla seks yapmak cinsellik armaann
ktye kullanmaktr ve kiinin Tann'yla ilikisine zarar ve
recektir. Sonu olarak bu, kmes hayvanlaryla seks yap
mann ahlaken yanl olmasn da beraberinde getirir.
Niyetimiz tabular evreleyen ahlaki yasaklarn meru
latnlamayacaklann gstermek deil. insanlann ahlak ko
n usunda akl yrtmelerinde baz gerilimler olduunu
gstermektir. Bir nemli gerilim, birok ahlaki erevede
zarar dncesinin ne kadar merkezi olduuyla ilgilidir.
1 04
Jullan Bagglnl
Jeremy Stangroom
1 05
"lyy faktr"
nsanlarn bu aktivitede yer alan senaryolara tepkileri
ni aratrnca ortaya kan ilgin sonularndan biri de, bu
hikayelere ok gl duygusal tepkiler verenlerin oun
lukla ne hissettiklerini aklamakta veya hislerini dorula
makta zorlandklardr. Steve Pinker'a gre bunun sebebi
ahlaki kanaatlerimizin kklerinin aklmzda deil. daha ok
zihinlerimizin evrimsel makyajnda yer almasdr. Kendi de
1 06
Jullan Bagglnl
Jeremy Stangroom
1 07
S o n dnceler
nsanlann kendilerini felsefi olarak snamalarna tevik
ederken ortaya kan bir zorluk da ou kiinin bunun an
lamn grememesidir. Tanr'run var olduuna inanmann
sebeplerini sorgularsnz, sizin kendilerini Tanr'nn var ol
madna ikna etmeye altnz farz ederler. Siz ussal
dnme kapasitemizi sorgularsnz, sizin kendilerine bu
dala olduklarn sylemeye altnz farz ederler. Tabu
larn rasyonel temellerini sorgularsnz, sizin kendilerini alt
AHLAK OYUNU
l 10
Jullan Bagglnl
Jeremy Stangroom
Sorular
1
111
l 12
Jullan Baggtnl
Jeremy Stangroom
l 13
a. Evet
b. Hayr
13 Gazetede bir hayr kurumunun dnyann dier ucunda ciddi
ekilde yardma muhta bir insan hakk ndaki ilan n grd
nz. Sizin iin pahalya patlamadan bu insana yardm edebi
lirsiniz. Ahlaken bunu yapmak zorunda msnz?
a. Gl zorunluluum var
b. Zayf zorunluluum var
c. Zorunluluum yok
1 4 Birisine hediye yollamanz gerekmekte ve bir ie iki satn al
a. Evet
b. Hayr
1 14
,Jullan Bagglnl
Jeremy Stangroom
a. Gl zorunluluum var
b. Zayf zorunluluum var
c. Zorunluluum yok
1 8 yerinizdeki bir makinenin bozuk olduunu ve tamir edilme
dii takdirde yaknda birisinin bacaklar n kaybetmesiyle so
nulanacak bir kaza olaca n fark ediyorsunuz. Baka
kimsenin bu bozukluktan haberinin olmadn bilseniz de,
siz hibir ey yapmyorsunuz. Ksa sre sonra kaza gerek
leiyor ve birisi bacaklarn kaybediyor. Bu kiinin sakatln
dan ahlaken sorumlu musunuz?
a. Sorumluyum
b. Ksmen sorumluyum
c. Sorumlu deilim
1 9 Bir milyon masum insann hayatn, baka yz bin insan l
drerek kurtarabilirsiniz. Bunu ahlaken yapmak zorunda m
snz?
a. Evet
b. Hayr
1 15
Puanlama
Buradaki puanlama kark grnebilir fakat aslnda de
ildir. Sadece her adm dikkatle takip etmeniz gerekiyor.
Yantlarnz analiz edebilmek iin cevaplarnz puanlan
drmanz, sonulan da kar sayfadaki tabloya koymanz
gerekecek. Bir kez daha emin olun ki hibir doru veya
yanl yok, dolaysyla yksek puanlar dk puanlardan
daha iyidir diye bir ey de yok.
a = 1 0, b = 0
S 4, 7, 9 ve. 1 5
a = O, b = 1 0
1 16
CM
Puan
Di
S 1 ve 1 3
S 1 4 ve 6
S9
S3
S 1 7 ve 5
S 1 8 ve 1 0
CM Toplam
D Toplam
AB
Puan
S 15
S 1 2 ve 1 9
S 2 ve 1 1
S 1 6 ve 8
S?
S4
AB Toplam
L Toplam
Genel Toplam
Puan
Puan
1 17
1 18
Derinine inmek
Tamamen cimri deilseniz, sizi ahlaki kurallarnz fark
llatrmaya iten etkenler neler? Bu aktivitedeki sorular ah
laki yarglarnz etkileyebilecek drt eit farkn etkilerini
grmek zere tasarlanmtr.
1 19
Aile Ba (AB)
Bu kategoride ahlak ilkelerinin uygulanmasnda aile
ballklar ve aile ilikilerinin etkisine bakyoruz. Burada
ki ana fikir, ahlak ilkelerinin katlmclarn yargda bulu
nan kiiyle sadece aile ba iinde olup olmamasyla farkl
olan koul ve davranlarda deitirme veya snrlama ol
madan uygulanp uygulanmadn belirlemektir.
Hi armadk, nk bu, kategoriler arasnda en az
cimri olanyd. Ortalama cimrilik puan 30 zerinden sa
dece 19. 5'tu.
1 20
l (L)
Son kategori, ahlaki yarglarda bulunurken lnn bir
etken olup olmamasyla ilgilidir. Basit bir rnek bunu da
ha anlalr hale getirecektir. Bir hayat kurban ederek on
hayat kurtarabilmenin mmkn olduu bir durumu d
nn . Bu seenekle, insan saylarnn ayn lde, fakat
farkl olduu bir seenek arasnda ahlaki bir fark var mdr?
(rnein, on kii kurban edip yz hayat kurtarmak.) O hal
de bu kategorideki ana fkir, ahlak ilkelerinin yukarda be
lirtildii gibi sadece lleri farkl olan koullarda deitirme
veya snrlama olmadan uygulanp uygulanmadn belir
lemektir.
Bunun fark yaratabileceini dnmemizin nedeni b
yk ldeki aclarn zerimizde daha byk duygusal et
Son dnceler
Cevaplarnzn doru veya yanl olduklarn syleyeme
memizin nedeni Ahlak Oyunu'nun ahlak teorisindeki en
zor konulan ele almasdr. Bir tarafta keyfimize gre ahlak
121
SHAKESPEARE
BRITNEY SPEARS'E KARI
Mzedeki bir tablo kadar ok gln fikir iitmi bir ey daha yok
tur dnyada.
Edmond de Goncourt
24
Estetik kriterler
Eser byk teknik kabiyet sergiler
Sanatnn becerisinin, felsefi estetik taihinde hibir za
man merker.t:i bir sorun olmamas ve normalde hibir filozo
fun sanat kavramnn temelini oluturmamas ok ilgintir.
Bazen becerinin gerekli olduu gz ard edilir, nk nasl
sa sanat olarak alglanan ey, yaratlmas iin her zaman
teknik beceriye ihtiya duymutur. Fakat kavramsal sanatn
ortaya kndan ve pisuar gibi bir nesnenin sadece belli bir
tarzda kavrarnsallatrlarak sanat eserine dnebilme ola
nandan beri, sanatnn becerisinin sanattaki rol daha
gze arpar bir konu haline gelmitir.
Aynca sanat eserinin takdir grmesinde sanatnn hibir
neminin olmadn, yani sanatnn becerikli olup olmad
n dnmenin gerekmediini savunan flozoflar da olmu
tur. Bunun bir gstergesi Wimslatt ve Beardsley'nin ortaya
att "kastl aldatma" fkridir. "Yazarn tasarm veya maksa
d, edebi sanat eserinin baarsn yarglamada geerli bir
standart deildir ve olmas da arzulanmaz" diye yazrrulardr.
Yazar iin syledikleri, dier sanatlar iin de geerlidir.
Buna karlk, ada ngiliz filozof Roger Scruton yle
der: "Bir heykelin rzgar ve yamur tarafndan m, yoksa
insan eliyle mi yontulduu arasnda fark grmeyen bir ki
i , heykelleri yorumlama, aslnda alglama kabiliyeti de ol
mayan bir insandr." Scruton'a gre, estetik takdir iin en
azndan sanat eserinin bir sanatnn tasarmyla yaratl
m olduunu grmek hayati nem tar.
Eser holuk yaratr
Birok filozof sanatn bizlere verdii zevkin, sanat eseri
nin deerine nemli katkda bulunduunu dnmtr.
Fakat byle dnen hemen herkes "gerek" estetik zevk-
1 25
1 26
Julian Bagglnl
Jeremy Stangroom
27
28
Testi zn :
1.
Blm
1 29
ok nemli
Olduka nemli
Biraz nemli
Hi nemli deil
Ne kadar
nemli?
Teknik kabiliyet
Honutluk vermesi
Sanatnn duygularn
ifade etmesi
Ahlak veya hayat
dersi vermesi
Ahengi ve gzellii
Gereklik igrs
kazandrmas
-----
130
Jullan Bagglnl
2.
1
Jeremy Stangroom
Hi
131
Ne kadar
nemli?
Crazy
Frog
Teknik kabiliyet
Honutluk vermesi
12
Sanatnn duygularn
ifade etmesi
Ahengi ve gzellii
Gereklik igrs
kazandrmas
Dam len
Hurst
26
23
1 32
Analiz
Puanlama sistemi, sanaty byk yapan kriterler iin
belirlemi olduunuz standartlara gre her sanatnn ka
baca nerede durduunu gstermek zere tasarlanmtr. O
yzden , rnein bir sanatnn eserleri olabilecek en yk
sek derecede hayati etken sergilerse, elde edilebilecei mak
simum puan alr (4 x 4 = 1 6) . Ancak eserleri ok da nemli
olmayan bir etkeni en dk seviyede tarsa, yalnzca 1
puan alr ( 1 x 1 ) .
yleyse setiiniz kriterler ve her sanatya verdiiniz
puanlara gre. daha yksek puan alan sanat, daha b
yk sanatdr. (Bizim rneimizde, Crazy Frog, Damien
Hurst' geti. Tanr akna, bu puanlamay da kim yapt
imdi?)
Kazanan sanat. eserlerini yannzda ssz adaya gtr
mek zere setiiniz sanatyla ayn m? Muhtemelen yle.
Fakat bu uygulamay eitli sanatlar iin tekrarlayacak
olsaydnz (ki denemek serbest!) , herhalde birok seferinde
bunun olmayacan grrdnz. Elbette bunu hemen pu
anlama sistemimizdeki tuhafla balamak size ok cazip
gelebilir. Fakat biz bunun sebebinin baka bir ey olabile
ceini dnyoruz. Bize gre bunun nedeni, insanlarn
bir eseri byk bir sanat eseri kldn syledikleri eyle
rin, gerekten sevdikleri sanat eserlerinde deer verdikleri
eylerle aslnda uyumamas olabilir.
Oyunlar nternet'te oynayanlardan topladmz baz bil
giler, bunu kantlyor. Oyuna kaWan herkesin, nceden d
zenlenmi bir listeden setii iki sanat iin puan vermesi
gerekiyordu . Bu puanlarn ne anlama geldiini onlara gs
termeden nce, bu iki sanatnn eserlerinden hangisini
yanlarnda ssz bir adaya gtrmeyi tercih ettiklerini sor
duk. Grdmz ey, insanlarn genelde kendi kriter ve
yarglarna gre dk puan alan sanaty setikleriydi!
Bunun aklamas vardr. Birincisi, tasarladmz
testin kusurlu olmasdr. Eh, mkemmel olmad kesin fa
kat bu, baz bariz anormallikleri aklayabilse de genel o
unluk iin geerli sebebin bu olduunu sanmyoruz.
kinci aklama, birok insan iin sanatn bir ynnn
dierlerine ar bast ve genelde bunun "eserin honut-
1 33
1 34
Jultan Baggtnt
Sra
Jeremy Stangroom
Estetik kriter
Eser sanatnn duygularn aktarr
Jane Austen
Shakespeare
Michelangelo
T.S. Eliot
Miles Davis
Mozart
Kurt Cobain
Pablo Picasso
Stephen King
10
Britney Spears
1 35
Son dnceler
Bir eserin sanatnn duygularn aktarmasnn, o eserin
bykln belirlemekte ou insann dnd en
nemli etken olmas ilgintir. Bu, sanata ilikin romantik
grn artk sanat dnyasnda olmasa bile, genelde hala
en yaygn gr olduunu gsterir.
Sanatn ahlak veya hayat dersleri iletmesinin beklenme
mesi, arpc baka bir keiftir. Sanatn ahlakn tesinde
olduunu ne sren Oscar Wilde, zamannda haddini a
makla sulanmt; gnmzdeyse bu gr ana akm ha
line gelmi grnyor.
En byk sanatlar listemizde Britney'yi en altta. onun
cu srada grmek artc deil, fakat listeden elde ettiimiz
dier sonular genel durumu daha iyi aklayabilir. Jane
Austen, kendisini takip eden ar sklet erkek sanat
dan genelde daha az deerli olarak alglansa da nde gel
mekte. Belki de bizim sralamamz, lm beyaz erkekler
lehine nyargl standart grten daha adildir. Miles Da
vis'in Mozart'tan daha st srada yer aldn dnd
nzde bu fikir daha da artc bir hale geliyor. Yine de,
tamamen nternet sitesini ziyaret edenlerin fikrini yanstan
bu liste iin fazla da bir ey iddia etmek istemeyiz. Ne de ol
sa, Kurt Cobain gerekten mi Picasso'dan daha iyi? Bu fi
kir bir ey kokmakta ve bu da Genlik Ruhu deil. . .
RESMEN AHLAKLI
SAYILIR MiSiNiZ?
Abraham Lincoln
Testi zn
Yapmanz gereken, iki blmden oluan basit bir anke
ti doldurmak. 1 . Blm' 2. Blm'e bakmadan tamamla
yn. Gerekle nelerin doru veya yanl olduu hakknda
hibir yargda bulunmayacamz aklnzda bulundurun.
1 38
::
..
GI
"2
"ii
GI
:::
:;.
GI
a
>a
?:"
E
'S
GI
c
E
2
o
'S
>.
GI
a
>a
. J .
fti
fti
::: :! :::
E
::
..
o
>-
GI
"2
'jjj
GI
:::
1 39
::::
...
g,
E
::::
o
c
"iii
GI
:w::
10
GI ;;:.EGI
.x
GI
m
>m
.
1;j
:w::
==-
GI
z
m
>m
E
m
1;j
:w::
::::
...
>-
iii
GI
c
Ui
GI
:w::
Son yllarda zellikle Avrupa'da sat artan "Adil Ticaret" rnleri, retim koullarna
standart getiren ve gelimekte olan lkelere retimde eit koullar tanyan bir
sisteme baldr.
1 40
2. Bl m
Bu sorularla nereye varmaya altmz kolayca an
layacaksnz. Yaptklarnzn sylediklerinizle ne kadar
uyumlu olduunu renmeye alyoruz. Fakat nasl de
erlendirileceiniz konusunda hemen bir sonuca varma
yn, yoksa arabilirsiniz. Yalnzca cevap verirken drst
olu n. Size eskiden okulda dedikleri gibi eer drst ol
mazsanz. bir tek kendinizi kandrm olursunuz . . .
GI
o
o
!?'
'E
m
>
:::
...
o
c
10
141
!!?'
c
111
>
142
Ka puan aldnz?
Cevaplarnz iki tr puan oluturacaktr.
1
S1 , 3, 5,
7 ve 10
-1
-2
S2, 4, 6,
B ve 9
-2
-1
1 43
Gayri Res m i
Resmen
Ahlaki
Ahlaki
Resmen
Gayri R esmi
A h l ak D
Ahlak D
144
Julian Bagglnl
Jeremy Stangroom
Resmen Ahlak D
Gayri Resmi
Ahlak D
1 45
146
Jullan Baggn
Jeremy Stangroom
1 47
Son dnceler
yilik yapmann getirdii scak ltnn kt bir ey ol
duunu dnmenin bir alemi yok. iyilik yapanlarn. iyi
lik yaptklar iin kendilerini iyi hissettii ortaya karsa
ahlakn maskesinin kolayca deceini dnenler var
dr. Ahlakn ille de can yakmas gerektii gibi bir dn
ce bu ; iyilik yapmaktan zevk alyorsanz bunu yanl
nedenlerden tr yapyorsunuz. Ancak genelde zgecilik
ile bencilliin atmas iin hibir neden yok. Ahlakn.
bakalarna iyilik yapmanz iin kendinize zarar verme
niz gereken, bylece her eyin karlkl olarak sfrland
bir oyun olmas gerekmiyor.
Bununla beraber o scak lt, iyilie doal olarak elik
etmekten kp bir anda "iyilik yapmann" amacna dn
ebilir. yi eylemlerde bulunmak her zaman ac ve zveri
gerektirmeyebilir, fakat yaplmas gereken doru eylemin
ne olduunu bilmek gerekten ok zor olabilir. Genel ge
erli grleri kabul etmek ok daha kolaydr. Ne tuhaftr
ki, bugn "resmen ahlaki" olan eyleri eletirmeden kabul
eden ou insan aslnda kendilerini biraz kltre kar gr
mekte. Fakat sorgulanmayan bir dizi deerin yerine baka
bir dizi deer koymak fazla zihinsel veya ahlaki bir zen
sergilemez. Ahlakl olma konusunda ciddiyseniz sadece ko
ca bir yree sahip olmanz yeterli deil, iyi dnmeniz
de gerekir.
10
CANLI KALMAK
Mcadeleye atln
Oyunun amac canl kalmak. turdan oluuyor. Her
turda size bir senaryo sunulacak, sonra iki seenek teklif
edilecek. Verdiiniz kararlar canl kalp kalmadnz be
lirleyecek. Kararlarnz her seferinde yalnzca var kalma
arzunuza dayandrmalsnz. Her senaryoyu yazld gibi
ele aln. lerinde hibir "tuzak" yok, dolaysyla bouna "ya
yleyse" diye tasalanmayn.
1 50
Jullan Baggini
Jeremy Stangroom
151
152
1 53
Dondurulmak
Hayatta kald n !
(zihinsel)
Beden lm
Hayatta kaldn!
(ruhsal)
Silikon
lnlayc
Dondurulmak
lm!
Beden lm
lm!
Virs
Dondurulmak
Hayatta kaldn!
(zihinsel)
Silikon
Beden lm
Uzay
Gemsi
lm!
Dondurulmak
Hayatta kaldn!
(bedensel)
Beden lm
Hayatta kaldn!
(ruhsal)
Virs
1 54
1 55
156
Jullan Baggtnl
Jeremy Stangroom
1 57
Son dnceler
Nedir o halde kiisel hayatta kal iin gereken? lgin
tir, sra son seimi yapmaya geldiinde katlmclann yak
lak te ikisi, zihinlerini veya bedenlerini korumasa bile
ruhlanna sahip kmaya karar verir. Neden peki? Belki de
bunun sebebi, nemli olann "ruhumuz" olduunu dn
me alkanlmz ve bunun ierdii hibir eyin yok olma
sna izin vermeye tahamml edemeyiimizdir. Fakat bu
oyunun amalan erevesinde ruhu nasl tanmladmz
dnrseniz, bu kadar kiinin ruhun nemli olduunu
dnmesi bizce ok ilgin.
Dier iki gr iinden psikolojik devamllk beden de
vamllndan daha poplerdir. Tarafl fikrimize gre bu.
bizce de doru. "Dnyorum, yleyse varm" felsefedeki
en nl cmledir ve ifade ettii gerek de dndmz,
hissettiimiz, inandmz ve arzuladmz eylerin toplam
olduumuzdur. Buna katlmayabilirsiniz. Fakat katlma
yan bu "siz de neyin nesi oluyor? Bedeniniz mi? Ruhunuz
mu?
11
..
..
..
..
NE KADAR OZGURSUNUZ?
1 60
:a
411
"C
o
111
C.
3:
e
2
51
i
.:
o
111
c
411
e
..
o
111
m
C.
..:
"C
..
E
E
:a
GI
"O
::
::
..
o
UI
"'
3:
6 Eitim almam, yoksul da bir gemii olan biri
ok alr ve sonunda niversitede profesr
olur.
::
UI
S2
::
::
..
o
UI
l'CI
"'
.o:
::
"O
161
::
::
..
o
UI
c
GI
E
n
E
1 62
Jullan Bagglnl
Jeremy Stangroom
GI
"CI
:::
:::
..
111
(,)o
:c
1 3 Bir teknisyen, yapmas gereken gvenlik
kontroln aceleye getirir ve fren sisteminde
bir hataya yol aar, fakat hibir kaza olmaz.
14
15
16
17
18
:::
ii
E
111
:i2
:::
:::
:::
..
e
..
o
111
l'CI
(,)o
..:
:::
"CI
:::
111
c
GI
E
l'CI
E
{J.
o
GI
,,
::
'E
::
..
o
ili
u.
:c
20 Kiilik zaaflarnzdan biri, baka birinin ban
derde sokan bir karar vermenize neden olur.
::
'E
ili
:i2
::
'E
::
..
o
ili
111
u.
..:
::
,,
1 63
::
'E
::
..
o
ili
c
GI
E
111
1 64
Jullan Baggn
Jeremy Stangroom
Puanlama ekli
Buradaki puanlama da size kannak gelebilir, fakat ta
limatlar adm adm takip ederseniz her ey yaknda aa
kavuacak.
Soru
no.
Soru
no.
Soru
no.
17
13
24
21
15
20
3
E
22
18
11
10
16
23
14
19
12
1 65
Genel Toplam
166
Julian Bagginl
Jeremy Stangroom
60-71
45-59
30-44
1 -29
167
1 68
Julian Baggtnl
Jeremy Stangroom
69
a.
b.
c.
d.
70
e.
Baaryla sonulanan ok al ma
f.
g.
h.
Son dnceler
nsann zgr iradesi, ou kiinin doas, saygnlk ve
ahlak konularndaki inancnda bir temel tadr. zgr ol
duumuzdan phelenirseniz, insanlmzdan phe et
mi olursunuz. Bu aktivite, bunun doru olup olmad
veya gerekten de zgr iradeye sahip olup olmadmz so-
l7l
lemeyeceini dnemez.
leyse buradaki son sorumuz
u: zgr iradeye olan inancmz biraz daha ansayd, ger
ekten de o kadar kt m olurdu? zgrlk fikrinden ne
kadar vazgeebiliriz? Belki de genelde zgrlkten vazge
meye izin verildiinden daha fazla. Tabii katlmamakta z
grsnz ya da zgr grnyorsunuz.
12
1 . Tur: Yerler
1
174
Jullan Baggtnl
Jeremy Stangroom
l 75
2. Tur: nl Szler
Bunu kim demitir. . .
11
1 76
3. Tur: Tarihler
21
c. M. 1 99
d. M. 99
1 77
4. Tur: Eserler
31
32
l 78
Jullan Baggini
Jeremy Stangroom
1 79
49
1 80
d. Galler
c. skoya
54 Kelimenin etimolojisine gre, bir filozof neyi sever?
b. Bilim
a. Hakikat
c. Hayat
d. Bilgelik
55 1 8. yy. Ayd nlanma filozofu Rousseau, ocuklar hakknda
neyi itiraf etmitir?
a. Onlar dvdn
b. Hepsini yetimhanelere b raktn
c. Baka ocuklarla kaynamalarna kar ktn
d. Hi ocuk yapamadn
56 Albert Camus futbolda hangi mevkide oynamtr?
a. Kaleci
b. Defans
d. Forvet
c. Orta Saha
57 Aa dakilerden hangisi Nobel Edebiyat dln geri evir
mitir?
a. Albert Camus
b. Bertrand Russell
c. Jean-Paul Sartre
d. Martin Heidegger
181
182
Ka puan aldnz?
te doru cevaplar:
1
11
21
31
41
51
12
22
32
42
52
13
23
33
43
53
14
24
34
44
54
15
25
35
45
55
16
26
36
b.
46
56
17
27
37
47
57
18
28
38
48
58
19
29
39
49
59
10
20
30
40
50
60
Botton'un hem
Boethius'un eserleri Felsefenin Tesellisi olarak geer.. lngilizce'de ise Boethius'un
eseri sorudaki gibi The Consolation of Philosophy iken, Botton'unki Consolations
of Philiosophy'dir . .N.
1 83
36-49
23-35
1 1 -22
<10
STEYN GNDERELM!
HTKTAP'tan kan btn kitaplan;
www . hitkitap. com