BIOMEHANIKA

LOKOMOTORNOG SISTEMA
OVJEKA

1. ELEMENTI LOKOMOTORNOG SISTEMA

2. FUNKCIONISANJE LOKOMOTORNOG SISTEMA
3. REALNI SISTEMI
Lokomotorni sistem omoguuje ovjeku da se kree u prostoru. U kretanju
uestvuju:

Pasivni elementi kosti i zglobovi

Aktivni elementi miii

1.1. KOSTI


Podjela:

Kratke kosti (kosti ake, stopala, kimeni prljenovi)

Duge kosti Sastoje se od srednjeg dijela (dijafiza) i okrajaka

(epifiza) koji su pokriveni hrskavicom i ulaze u sastav zglobova.

Pljosnate kosti (kosti lobanje, karline i grudne kosti)

Nepravilne kosti nemaju ni jedan od parametara iz prethodne

podjele. To su kosti lica i kimeni prljenovi.

Pneumatine kosti imaju u svojoj strukturi upljine ispunjene

vazduhom (primjer: mastoidni nastavak sljepoone kosti).

Sezamoidne kosti podsjeaju svojim oblikom na sjeme susama.

Razvijaju se u tetivama nekih miia, najee u predjelu
zglobova (primjer: aica patela).

Funkcija:

odravanje organizma u odreenom poloaju

hodanje i druge vrste kretanja organizma

zatita osjetljivih dijelova i vitalnih organa (mozak, srce, plua)

stovarite za odreene hemijske elemente koje organizam moe

koristiti po potrebi

ishrana organizma (zubi)

transmisija zvuka (kosti srednjeg uha - jedine kosti koje tokom

cijelog ivota oveka zadravaju veliinu koju su imale prije
roenja)

Sastav i struktura kosti

Kolagen - organski materijal (oko 60% zapremine i 40% teine

kostiju) obezbeuje elastinost kostiju.

Minerali - neorganski dio (oko 40% zapremine i 60% teine) koji

kostima daje neophodnu vrstinu; neorganski kristali
hidroksilapatita Ca10(PO4)6(OH)2, oblika tapia dijametra od 2 - 7
nm i duine od 5 - 10 nm, ukupne povrine kod odraslog oveka
oko 4x105 m2; oko svakog kristala nalazi se sloj vode bogate
mnogim hemijskim jedinjenjima potrebnim ljudskom organizmu.

Ako se kost potopi u kiselinu dolazi do rastvaranja minerala i ostaje

samo kolagen koji ima osobine viskoelastinih materijala i ponaa
se kao guma. Ukoliko se kost upali kolagen e sagorjeti. Kost sada
predstavljaju slabo povezani kristali minerala koji zadravaju oblik,
ali e se na najmanji dodir raspasti u pepeo.
5

Ogroman procenat kotanog tkiva je inertan, ali to ne znai da je

kost mrtva. Oko 2% kotanog tkiva predstavljaju osteociti - elije
koje se, kao i sve druge ive elije, snabdjevaju elementima
potrebnim za njihovo funkcionisanje putem krvi. Rasporeene su
ravnomjerno unutar kosti (u kolagenu) tako da odravaju kost u
zdravom stanju.
Kotane elije se u neprekidnom procesu unitavaju (osteoklasti) i
ponovo stvaraju (osteoblasti); u periodu od oko sedam godina
kotane elije cijelog kostura bivaju obnovljene.

Struktura kosti: kompaktna i sunerasta.

Kompaktni dio kosti se nalazi na mjestu koje je izloeno dejstvu
sporadinih spoljnjih sila razliitog intenziteta, kao to je srednji dio femura.
teina
tijela

sunerasti dio kosti

kompaktni dio
kosti

F
a

linije
tenzije

linije
kompresije

Sunerasta struktura kosti karakteristina je za dijelove koji ulaze u

zglob. Prednost ovakve strukture u odnosu na kompaktnu strukturu je da:
dejstvu sila u zglobovima pruaju neophodan otpor sa manje materijala
zbog vee fleksibilnosti mogu da apsorbuju vie energije i kompenzuju
dejstvo sila
7

ZGLOBOVI


Zglob predstavlja skup kotano-hrskaviavih materijala pomou

kojih se kosti meusobno zglobljuju.

Sinartroza je kontinuirani spoj izmeu kostiju. Na mjestu spajanja

elemenata skeleta itav prostor je ispunjen potpornim tkivom, koje
moe biti vezivno ili hrskaviavo.

Diartroza je spoj sa prekidom kontinuiteta izmeu kostiju, do kojeg

je dolo usljed formiranja upljine u dubini spoja.

Diartroze ini grupa zglobova koje nazivamo sinovijalni zglobovi.

sinovijalna membrana
glava kosti

sinovijalna tenost
aica
hrskavica

Elementi pokretnog zgloba.

U sastav pokretnog zgloba ulaze: krajevi
(okrajci) kostiju od kojih je jedan ispupen glava kosti, a drugi udubljen - aica.
Krajevi kostiju su obloeni hrskavicom i
odvojeni zglobnom upljinom.
U upljini se nalazi bezbojna sluzava tenost
- sinovija, koja je obuhvaena sinovijalnom
membranom.
U sastav zgloba ulaze jo i zglobne veze ligamenti.

Pri pokretima postoji trenje izmeu

okrajaka kostiju.
Povrina hrskavice koja prekriva okrajak
kosti je glatka.
Da bi se trenje dalje smanjilo, izmeu
okrajaka kostiju u sastavu zgloba nalazi se
sinovijalna tenost, koja "podmazuje"
zglob.
Koeficijent trenja u zglobu ima vrijednost
manju od 0,01.

ODREIVANJE KOEFICIJENTA TRENJA

zglob

teret

Odreivanje koeficijenta trenja u zglobu pomou klatna (predloili su

1969. godine Litl, Frimen i Svonson (Little, Freeman & Swanson)).

ROTACIJA ZGLOBOVA
Pokretni zglobovi mogu da rotiraju oko jedne, dvije ili tri ose (odnosno,
praktino oko beskonano mnogo osa).



Jednoosni zglobovi mogu da rotiraju oko jedne ose.

Zglobne povrine dvoosnog zgloba imaju elipsoidni ili sedlasti oblik, koji
im obezbjeuje veu pokretljivost pri rotaciji oko dvije uzajamno normalne
ose.
Loptasti oblik glave omoguuje rotaciju oko tri meusobno ortogonalne
ose

(a)

X'

X'

(b)

X'

(c)

Z'
A
A

Y'

B
Y'

Modeli jednoosnog (a), dvoosnog (b) i troosnog (c) zgloba.

MIII - OSNOVNE KARAKTERISTIKE

U tijelu oveka postoji preko 630 miia (oko 40% teine tijela).
,...

MIII - OSNOVNE KARAKTERISTIKE

30 od njih su facijalni miii.
Oni nam pomau da kreiramo sve mogue izraze lica: sreno,
iznenaeno, zadovoljno, ljuto, nesreno, tuno, uplaeno,...

Najzaposleniji miii u tijelu su oni koji okruuju oko. Pokreu se

preko 100.000 puta na dan.
Najvei mii u tijelu je gluteus maximus (na butnoj kosti).

MIII OSNOVNA FUNKCIJA

Funkcija miia je da pomijera tijelo. Bez miia ne bismo mogli da pomijeramo
skelet. Ne bi postojao nain da se animira fiziko tijelo ni da se izgovori misao. Ne
bismo bili sposobni da trepemo, varimo hranu, diemo. Nae srce ne bi moglo da
pumpa krv.

VRSTE MIIA
Prema strukturi miino tkivo se dijeli na: glatko i popreno prugasto.
Glatki miii: zovu se jo i nevoljni, jer NISU pod svjesnom kontrolom. Nevoljni u ovom
sluaju znai da ne morate da mislite o njima. Mogu se nai u unutranjim
organima digestivni trakt, respiratorni prolazi, urinarni trakt i beika, una kesa,
zidovi limfnih i krvnih sudova,...
Popreno-prugasti miii: zovu se jo i voljni, jer su pod svjesnom kontrolom. To moemo
opisati na slijedei nain: ako kae ruci ruko, pomjeri se ona se pomjera.
Osnovna podjela popreno-prugastih miia: skeletni miii i srani mii

Prema svojoj funkciji svaki mii pripada jednoj od tri kategorije: glatkim, skeletnim, ili
sranim miiima.

Skeletni miii
aktivni elementi lokomotornog sistema


Skeletni miii predstavljaju

aktivne elemente lokomotornog
sistema jer se na njihovim
krajevima generiu sile prilikom
njihove kontrakcije.
Uzrok ovih sila vezuje se za
generisanje elektrinih impulsa
koji se prostiru du motornih
nerava iz kimene modine i,
djelujui na miina vlakna,
izazivaju njihovu kontrakciju.
Ove sile su, dakle, u osnovi
elektrinog porijekla.
Preko tetiva, koje povezuju
miie sa kostima, sile djeluju na
kosti i omoguuju njihove
pokrete. Vezivanje moe biti
jednostruko ili viestruko
(dvostruko - bicepsi, trostruko tricepsi, ...).

Struktura skeletnih miia



Skeletni miii se sastoje od vlakana debljine manje od debljine dlake (dijametra 20 - 80

nm), duine nekoliko centimetara. Svako vlakno je omotano membranom debljine 0,01
nm.
Vlakna koja formiraju skeletni mii sastoje se od tankih kontraktilnih niti - miofibrila, kojih
u jednom vlaknu moe biti izmeu 1000 i 2000.

FUNKCIONISANJE LOKOMOTORNOG SISTEMA






Kretanje ovjeka je sloeno (hodanje, tranje, skakanje...)

Sloena kretanja- sastoje se od prostih kretanja- translacija i rotacija
Lokomotorni sistem ovjeka- kosti posmatramo kao poluge
zglobove kao oslonce tih poluga
miii pokreu poluge (kosti)

FUNKCIONISANJE LOKOMOTORNOG SISTEMA

Kruto tijelo. Uslovi ravnotee krutog tijela



ta je kruto tijelo?
Kruto tijelo predstavlja tijelo kod koga se meusobni poloaj pojedinih taaka
ne mijenja. Takvo tijelo se ne deformie pod dejstvom sile. Kruto tijelo je model
- fizika apstrakcija, jer takvih tijela u prirodi nema, mada se neka tijela po
svojim osobinama pribliavaju definiciji krutog tijela (kosti, na primjer).

Pod dejstvom sile kruto tijelo se moe kretati translaciono i/ili rotaciono.

Uslovi ravnotee krutog tijela

Fi = 0 i
i

Mi = 0
i

POLUGE I SISTEMI POLUGA

Model funkcionisanja lokomotornog sistema


Osnovnu predstavu o funkcionisanju lokomotornog sistema moemo dobiti ako

kosti (ili grupu vrsto povezanih kostiju) posmatramo kao poluge.

Poluge su fiziki posmatrano kruta tijela, tj. tijela koja se ne deformiu pod
dejstvom sile.

Deformacija realnih kostiju pod dejstvom sila koje se generiu u miiima

relativno je mala, pa se u prvoj aproksimaciji one mogu uspjeno modelirati
polugom.
B'
A

A
O

s1

B
a

A'

b
(a)

F a = Qb

(b)

Q a
k= =
F b
(a) poluge sile k > 1
(b) poluge brzine k<1

POLUGE


Za analizu funkcionisanja poluga u tijelu ovjeka potrebno je znati taan

poloaj napadne take sile miia, take oslonca i napadne take tereta.

U odnosu na meusobni poloaj ovih elemenata poluge se dijele na:

poluge I vrste

poluge II vrste

poluge III vrste.

O
k>1
k<1

T
O
F
Q

F
Q

Primjer poluge I vrste u organizmu i njen ematski prikaz.

F
F
O
k>1
Q

Primjer poluge II vrste u organizmu i njen ematski prikaz.

F
O

k<1
QR

QR
Primjer poluge III vrste u organizmu i njen ematski prikaz.

Primjer 1.
Dejstvo glave ovjeka na prvi vratni prljen
Q = mg 30 N
T
O

FM

FM + Q = FC
FM 5cm = Q 3cm

5cm

3cm
Q

FM

FC

Uzajamno dejstvo glave ovjeka i prvog

cervikalnog prljena na kome lei glava;
sila vratnog miia odrava glavu u
uspravnom poloaju.

3
FM = Q = 18 N
5

FC = 18 N + 30 N = 48 N
=

FC
= 9, 6 N m 2
S

Primer 2.
Izraunavanje sile u Ahilovoj tetivi
FT

FT cos (7) + Q FK cos = 0

Fibula
Tibia

FT sin (7) FK sin = 0

10 Q 5,6 FT cos(7) = 0

10
FT =
Q = 1,8 Q
5,6

FK
70

2,8 Q = FK cos i 0,22 Q = FK sin

FT
b

FK = 2,8 Q
tan = 0,22 2,8 = 0,079

FK

= 4,5

SISTEMI POLUGA - Model ruke

deltoid
biceps

Fd

Fb

Fdsina
a

O
O

Qp

14

Qr

18
36

30

72

4cm x Fb = 14cm x Qp + 30cm x Q

Fb = 3,5 x 15N + 7,5 x 30N
Fb = 277,5 N

18cm x Fd sina = 36cm x Qr + 72cm x Q

Fd = (2 x 60N + 4 x 30N)/ sin160
Fd = 870,7 N

SISTEMI POLUGA - Model noge

F'
(a)

F r = F ' DO

(b)

DO = s cos

B
mii
kvadriceps

B
F

femur
s
O

O
D

/2

tibia

Analiza djelovanja butnog miia: dijelovi noge

koji uestvuju u uspravljanju (a); analogan fiziki
model (b).

s cos
2
F = F'
r
F'
k =
=
F

r
s cos

Za
vrijednosti
ugla
0<<160
koeficijent k<1, to znai da poluga
djeluje kao poluga brzine pa sila F
mora biti znatno vea od tezine
tereta Q/2. Iznad 160, poluga
djeluje kao poluga sile to znai da
je sila F manja od tezine tereta.

peti lumbalni
prljen (L.5)

B
D

120
FM
A
300
28,50
FR

Q = 225 N

Q2

Q1
x

Q1 - teina trupa (320 N)

Q2 - teina ruku, glave i tereta (382
N)
A - taka oslonca na L.5
AB - poluga kojom se modelira trup
AC = 1/2 AB
AD = 2/3 AB
FM - sila naprezanja u lenim
miiima
FR - rezultujua sila koja djeluje na L.5
FR = 3664 N

Analiza dejstva sile na peti lumbalni prljen pri podizanju tereta.

33

REALNI SISTEMI

U prethodnom izlaganju kosti su u posmatranju zamijenjene modelom polugama, koje se pod dejstvom sila ne deformiu.

Kod realnih tijela, kao to su kosti, miii i tetive (elementi

lokomotornog sistema) uvijek dolazi do izvjesnog stepena deformacije
pod dejstvom spoljnih sila.

Kao protivdejstvo spoljnim, javljaju se unutranje sile koje tee da tijelu

vrate prvobitan oblik. To su elastine sile.

Intenzitet elastinih sila zavisi od sila meu molekulima od kojih je tijelo

nainjeno.

Priroda meumolekularnih sila.

Elastinost i plastinost

Molekuli posjeduju pozitivna i negativna naelektrisanja, pa meu njima vladaju
privlane i odbojne elektrostatike sile.

Meumolekularne sile, ije se dejstvo osjea do rastojanja koje je deset puta
vee od dijametra molekula (d ~ 10-10 m), imaju elektrostatiku i kvantnu prirodu.
F

Fb

Fa

Fa

Fb

r0

a
Fa = 7
r

b
Fb = s
r

Fb

(s 9)

r0
F
Fa

U odsustvu spoljnih sila odrava se ravnoteno rastojanje r0.

Akcija - dejstvo spoljnih sila
Reakcija - elastine sile tiela ili restitucione sile.
Elastine deformacije - plastine deformacije

Elastine deformacije


1.
2.
3.


Postoji vie vrsta deformacija zavisno od pravca i smjera djelovanja

spoljnih sila, kao i od mjesta napadne take sile:
istezanje i sabijanje (i savijanje kao njihova kombinacija)

smicanje
Uvrtanje ili torzija.
U optem sluaju, pri proizvoljnom dejstvu sile moe se istovremeno
javiti vie deformacija.
Fn
S

F
Ft

Fn
n =
S

Ft
i t =
S

Hukov zakon za longitudinalne deformacije

istezanje i sabijanje
Fn
A'
A

n = Fn / S
L

= L / L
1
=

L 1 Fn
=

L
E S
E Jangov modul elstinosti karakterie osobine materijala od koga je tijelo
nainjeno, odnosno stepen elastinosti tijela.
Materijali velikog modula elastinosti se srazmjerno malo deformiu pod uticajem
sile.

Savijanje, smicanje i torzija

A'

A'

F
L

(a)

A'
F

(b)

(c)

Deformacije savijanja (a), smicanja (b) i torzije (c).

Savijanje - kvazi-longitudinalna deformacija, kombinacija sabijanja i istezanja (a).

Smicanje deformacija pod dejstvom tangencijalne sile ija je napadna taka na
obodu poprenog presjeka, a pravac dejstva prolazi kroz osu tijela.
Torzija (uvrtanje) - specijalan sluaj smicanja. Javlja se kada sila djeluje kao
tangenta na povrinu poprenog presjeka tijela.

Energetika kotane frakture



Energija deformisanog tijela, prema zakonu o odranju energije, bie

jednaka radu spoljnih sila koje su tu deformaciju izazvale.
L

A = E p = Fn d ( L)

Fn/S (N/mm2)

120

Fn = E S
Fn
SS

S
E p = E
L

S ( L) 2
0 L d ( L)= E L 2
2

E p = E
L/L (%)
0

L
L

0,012

Grafik zavisnosti relativne deformacije

istezanja kompaktne kosti od normalnog
napona.

SL L
1
2

= E V .
2 L
2

Ep

1
=
= E 2
V
2

1 2
p =
n
2E

1
=
n
E

Kritini napon
pri sabijanju
(x106 N/m2)

Materijal

Jangov modul
elastnosti
(x109 N/m2)

Kritini napon
pri istezanju
(x106 N/m2)

Modul
smicanja
(x109 N/m2)

elik
Aluminijum
Porcelan
Guma

552
552
-

827
200
5
2

207
70
0,1

80
25
-

Kompaktna kost
Sunerasta kost
Tetiva
Mii

170
2
-

120
69
0,55

18
0,08
-

10
-

Kritini napon i kritina sila. Impulsne sile

F
c = c Fc = c S
S

Fc = 120 10 6

N
4
2
4

10
m
=
2,4

10
N
2
m

Posmatrajmo sistem koji ini butna kost i kombinacija golenjae (tibia) i linjae
(fibula) kao jedinstveno tijelo u obliku tapa (S= 6 cm2, l= 90 cm). Nai energiju
koju e ovaj sistem da apsorbuje da bi pri longitudinalnoj deformaciji dolo do
njegove frakture u taki loma (mjestu koje je najslabije)
S l 6 10 m 0,9m (100 10
Ep =
=
2Ey
2 14GN / m2
2
c

3 2

GN 2 / m4

= 1,93 107 GNm = 193J

Kotana depozicija i apsorpcija

Kotano tkivo ine kotane elije koje su na povrini kostiju
zbijenije, a u unutranjosti razrjeenije
Svaka kost je pokrivena pokosnicom (periostom) u kojoj se
nalazi najvei dio mladih kotanih elija (osteoblasta)
Kotane elije neprekidno stvaraju kotano tkivo i
omoguavaju rast kostiju u duinu i u irinu kotana
depozicija (taloenje)
U graninim oblastima mnogih upljina kostiju nalaze se
krupne elije osteoklasti koje razaraju i apsorbuju
unutranje dijelove kotanog tkiva kotana apsorpcija

Funkcionalna adaptacija kostiju

Ako se stepen koritenja nekog
dijela tijela ili organa uvea on e
da se uvea (hipertrofie), a ako ne,
onda e on da se smanji (atrofie).
Osteogeneza (proces nastanka i
formiranja kostiju) omoguava da
se kost funkcionalno adaptira na sile
koje djeluju na njega i to u smislu
promjene strukture i u smislu
promjene forme

Zakon transformacije kostiju

1892. Julius Wolff

Svaka sila koja trajno ili veoma esto
djeluje na odreenu kost miinoskeletnog sistema dovodi do
ovravanja te kosti, tj.poveanja
gustine kotanih elija i debljine kosti.
Permanentno fiziko optereenje kostiju
ima stimulativan efekat na kotanu
depoziciju.

Adaptacija forme kosti

Osteogeneza omoguava i trajnu
adaptaciju forme kostiju u skladu sa
silama koje djeluju na kost (kost se
svojim izvijanjem titi od djelovanja
poprenih ili transverzalnih sila, teei da
se postavi longitudinalno u odnosu na
pravac djelovanja sile na nju).
Forma kosti se mjenja u toku ivota
zavisno od funkcija koje vri.
Kosti su ugaone poluge.

Mahaniki model adaptacije forme kosti

Qa- aksijalna komponenta
sile Q ije se dejstvo prenosi
du ose poluge tako da ona
djeluje na zglob
Qt- transverzalna
komponenta sile Q, tei da
savije polugu nanie
F- sila znatno jaa od
komponente Qt, smanjuje
uinak sile Qt

Ako se poluga savije tako da ini

tup ugao s tjemenom u B, moe se
pokazati da e sile u potpunosti
djelovati aksijalno, t.j. du oba
dijela poluge.

Poluga ovog oblika nije izloena

transverzalnim komponentama sila
i ona je u ravnotei. S druge
strane, kost je po svojoj strukturi
izuzetno otporna na djelovanje
aksijalnih sila, a poveana
povrina glave kosti titi klizne
povrine u zglobu od jakih
pritisaka izazvanih ovim silama.

Zakljuujemo:
Smjer savijanja kosti je suprotan smjeru
djelovanja sile.
Smjerovi sila F i Q su takvi da se njihove
napadne linije uvijek sijeku u taki B, tj. u
tjemenu ugla poluge. Tako moe da se
predvidi mjesto izmjene forme kosti pri
djelovanju sila na nju
Kao to kod prave poluge rezultantna sila
koja na nju djeluje mora da prolazi kroz
oslonac, tako i rezultujua R sila F i Q
takoer prolazi kroz centar O rotacije
poluge, tj.zglob. Cjelokupno djelovanje
poluge na zglobnu aicu je tada aksijalno,
tj.sila na aicu djelovae du ose onog
dijela poluge koji ulazi u aicu

Funkcionalna adaptacija kostiju

Funkcionalna adaptacija
kostiju podrazumijeva takvu
promjenu strukture i oblika
kosti, koja e obezbijediti
uniformnost naprezanja sa
minimumom upotrebljenog
materijala .

F1=7,4 Q
F11=6 Q
F2=4,8 Q

(A.1)
=96 MPa

(C.1)
Q
(C.2)

(A.2)

=12,8 MPa
=21 MPa

=96 MPa
(C.3)
(A.3)
u=8,5 MPa

u=8,5 MPa

F11=6 Q

(B.1)

F2=4,8 Q
=63 MPa

(B.2)
=71 MPa
(B.3)
u=8,5 MPa

(D)
Q

Leonardo da Vinci
Anatomske studije ruke (c.1510)