Etorkizun Aukerak

339 x 210 Portadas con idiomas:Maquetacin 1
25/4/07
11:20
Pgina 3
2
Esperientziak
Etorkizun-aukerak
www.alboan.org
Iruea
Baraain Etorbidea 2 31011 Iruea
Tel.: 948 231 302 Faxa: 948 264 308
alboanna@alboan.org
Bilbo
Aita Lojendio 2, 2. 48008 Bilbo
Tel.: 944 151 135 Faxa: 944 161 938
alboanbi@alboan.org
Donostia
Erronda Kalea 7, 4. Ezk 20001 Donostia
Tel.: 943 275 173 Faxa: 943 320 267
alboangi@alboan.org
Etorkizun-aukerak
25/4/07
11:20
Esperientziak ALBOAN
1. Garapenerako bidean.
Tokian tokiko parte-harte testigantzak. (2007)
2. Etorkizun-aurkerak. (2007)
Pgina 4
165 x 210 Lib
euskera 1-56:Maquetacin 1
25/4/07
10:56
Etorkizun-aukerak
Pgina 1
165 x 210 Lib
25/4/07
Argitaratzailea:
ALBOAN
Tel.: 944 151 135 Faxa: 944 161 938
alboanbi@alboan.org
Tel.: 948 231 302 Faxa: 948 264 308
alboanna@alboan.org
Tel.: 943 275 173 Faxa: 943 320 267
alboangi@alboan.org
www.alboan.org
Egilea: LLuis Magri, Renaud de Villaine, Eduardo J. Bofill,
Gonzalo Snchez-Tern, Errefuxiatuen Jesuiten
Zerbitzua eta ALBOAN
Itzulpena: Elhuyar
Diseinu eta maketazioa: Marra, S.L.
Inprimaketa: Lankopi S.A.
Lege-gordailua: BI-1171-07
Lan honen erreprodukzio partziala baimentzen da, beti ere
helbur komertzialik ez badu eta iturburua aipatzen baldin bada.
10:56
Pgina 2
165 x 210 Lib
25/4/07
10:56
Pgina 3
Aurkibidea
Aurkezpena
1. kapitulua:
9
Egungo errefuxiatuak eta lekualdatuak
Lluis Magri apaiz jesuitak idatzitako testuaren laburpena
Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuaren nazioarteko zuzendaria.
2. kapitulua:
Liberia barneko errefuxiatuen gizarteratzea
Renaud de Villaine.
EJZ Liberiako advocacy arduradun nazionala.
29
3. kapitulua:
Etorkizun-aukerak
Eduardo J. Bofill Tortosa.
EJZ Liberiako psikologoa.
41
4. kapitulua:
Bizitzeko leku bat
Gonzalo Snchez Tern.
EJZ Afrika mendebaldeko advocay arduradun erregionala.
121
5. kapitulua:
EJZ Internazionala
131
165 x 210 Lib
25/4/07
10:56
Pgina 4
165 x 210 Lib
Aurkezpena
25/4/07
10:56
Pgina 5
165 x 210 Lib
25/4/07
10:56
Pgina 6
165 x 210 Lib
25/4/07
10:56
Pgina 7
Eskuetan duzun argitalpena munduan bizi den jende pila batek

pairatzen duen egoeraren testigantza bat da. Beren etxeetatik irten eta
berriro ere zerotik hasi behar izan duten pertsonez ari gara. Pertsona
horiek gehien errepikatzen duten esaldietako bat hau da: ez dago norberaren etxea bezalakorik. Hala ere, zenbait arrazoirengatik, berenak utzi
behar izan dituzte.
Errefuxiatuak, lekualdatuak, etorkinak dira. Hitz ugari erabil daitezke
horiek izendatzeko, eta ez dute garrantzi faltarik. Errefuxiatuek nazioartearen onarpena lortu dute eta, gutxienez teorian, beren herrialdeko mugak
pasatu behar izatean, nazioarteko komunitateak bizirauteko eta hezkuntza eta osasun-asistentzia izateko eskubideak bermatzen dizkie. Baina,
gaur egun, lekualdatutako pertsonak, beren herrialdean bertan mugitzen
diren horiek, dira nazioarteko komunitateari erronka larrienak aurkezten
dizkiotenak.
Argitalpen honetan, 2003tik 2006ra bitartean Liberiako Salala errefuxiatueremuan bizi izan zen jendearen testigantza eta bizimoduak azaltzen dizkizugu. Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuarekin batera, proiektu batean
parte hartu zuten; hasierako itxaropenak gainditu egin zituen proiektu
horrek. Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak dituen hiru izateko arrazoi nagusietako batean oinarrituta zegoen proiektua, zerbitzua ematean.
Kasu honetan, errefuxiatu-eremura lekualdatutako pertsonei hezkuntzazerbitzua eskainiz laguntzea zuten helburu. Laguntza hori ematen hasi
ziren, baina areago jo nahi zuten, modu egokian lagun egin nahi zieten.
Helburu horrekin, eskolan parte hartzen zuten pertsonen eskakizunei eta
beharrei erantzungo zien proiektu bat diseinatu zuten. Egoera nola ikusten
zuten, zer desio zituzten eta antzeko galderetan oinarrituz, ikasleen ahoz-
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 8
ko espresioa eta espresio artistikoa lantzen hasi ziren, iraganaren, orainaren eta etorkizunaren inguruan. Lana oso interesgarri eta baliogarritzat jo
zen pertsonek espresatzeko aukera izan zezaten, eta hezkuntza-komunitatera eta errefuxiatu-eremuko beste pertsonengana ere zabaldu zen.
Argitalpen honen edizioarekin, Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuaren
xedearen hirugarren oinarria bultzatu nahi dugu, errefuxiatuak defendatzea alegia. Liberian dauden lekualdatuen egoeraren berri eman dugu,
Lurreko beste txoko ugaritan gertatzen denaren adibide gisa. Aurkezpen
honen helburua da errealitate hori ezagutaraztea eta horrelako egoerarik
izan ez dadin lan egiteko animatzea; halaber, horrelakoak gertatzen direnean proiektuaren protagonista lekualdatuen bizitzak defendatzea du
xede.
Aurten, Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuaren sortzaile Arrupe Aitaren
jaiotzaren mendeurrena ospatzen dugu, eta apustu bikoitza egiten dugu:
lan honetan parte hartzen duten pertsona guztien lana aitortzea eta
errefuxiatu eta lekualdatuek bizi duten egoerari buruz ohartaraztea;
izan ere, nagusiki Hegoaldeko herrialdeetan, beren etxeetara bueltatu nahian dabiltza.
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 9
1. kapitulua
Egungo errefuxiatuak eta lekualdatuak
Lluis Magri apaiz jesuita.
Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuaren
nazioarteko zuzendaria
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 10
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 11
Egun, behartuta lekualdatutako 50 milioi pertsona inguru

daude, eta horietatik %80 emakumeak eta haurrak dira. Horrenbestez,
munduko 120 pertsonatik batek bere etxetik alde egin behar izan du. 50
milioi errefuxiatu horietatik erdiak Afrikan daude.
Arrazoiak askotarikoak dira: etniagatiko, erlijioagatiko edo ideia politikoengatiko jazarpenak, edo gerratik eta indarkeriatik ihes egitea. Herri osoek
jasan dituzte gatazka armatuak edo jazarpenak, eta indarkeriatik ihes egin
dute. Hala ere, azken urteotan, hedadura berriak eta zorrotzak hartu ditu.
1980. urtean, 5 milioi errefuxiatu zeuden, baina kopuru horrek gora egin
zuen, eta 18 milioi errefuxiatu baino gehiago zeuden 1993. urtean; egun, 15
milioi errefuxiatu (muga zeharkatu duten pertsonak) baino gehiago daude.
70eko hamarkadan, bost herrialdetan baino ez zeuden lekualdatuak
mugak zeharkatzen ez dituzten familiak eta taldeak eta, horrenbestez, errefuxiatutzat hartzen ez direnak, 1999. urtean, ordea, berrogei herrialdeak
zeuden lekualdatuak eta, egun, 30 milioi baino gehiago direla esan daiteke.
Zein dira, egun, errefuxiatu berriak? Burundiko, Sudango, Kongoko
Errepublika Demokratikoko, Sri Lankako edo Kolonbiako lekualdatuak.
Batzuetan, zailagoa da pertsona horiei laguntzea errefuxiatuei laguntzea
baino; izan ere, gatazkak luzatu egiten dira, gobernua bera da erasotzailea, lekualdatzeak etengabeak dira eta talde armatuak daude lekualdatutako biztanleria zibilaren artean. Ez dago, gainera, lekualdatuak babesteko ardura duen nazioarteko erakunderik. Errefuxiatuentzako Nazio Batuen
Goi Komisarioak (ACNUR) errefuxiatuak babesteko agindua du; ez du,
ordea nazioarteko mugak zeharkatzen ez dituztenak babesteko agindurik.
Beste maila batean daude hirietan babesa eskatzen dutenak, eta pertsona
11
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 12
horiek arreta handiagoa behar dute. Babesa eskatzen duten pertsona

horietariko zenbaitek errefuxiatu-estatutua lortzen dute, baina estatutu
horretatik kanpo geratzen dira gehienak. Eta hainbat behar dituzte; esaterako, janari beroa, harrera, ikasketa-bekak eta lege-laguntza. Babes-egitura egokiak defendatuko dituen norbait ere behar dute.
Indarkeriatik ihesi, mugak zeharkatzen dituzten askok etorkinentzako atxiloketa-zentroetan amaitzen dute. Pertsona horien atxiloketak erakusten
du nazioarteko sistemak zer ezintasun duen immigrazioa kudeatzeko.
Ondorio psikologikoak ikaragarriak dira; izan ere, herritik ihes egiteaz
gain, askatasuna galtzen dute. Hala azaltzen du Sudango mutiko batek:
17 urte ditut. Sudandik iritsi nintzen hona, esklabo-trafikatzaile

batzuengandik ihes egin ondoren. Itsasontzi batean ezkutatu eta
Alemaniara iritsi nintzen; han, laguntza eskatu nien afrikar batzuei. Legez
kanpoko lan bat lortu nuen, baina atxilotu egin ninduten. Alemaniar
agintariek atzera bota zuten nire babes-eskaera; izan ere, legearen arabera,
berriro esklabo gisa harrapatua izateko arriskua ez da jazarpen politikoa.
Atxilotuta egin nituen zenbait aste eta, egun batean, Sudango enbaxadara
eraman ninduten; han, ukatu egin zidaten herritartasuna, Sudango
hegoaldekoa izateagatik. Alemaniako gobernuak ezin nau kanporatu. Nire
herritartasunari buruz gezurra esan niela uste dute, eta nongoa naizen
ikertzen ari dira. Sei hilabete daramatzat atxilotuta.
Sudaneko errefuxiatua
200 milioi pertsona inguru mugimenduan; horietatik 120 milioi

atzerrira lan bila joandakoak eta haien familiak dira. Afrikako 20
milioi langile jatorrizko herrietatik kanpo bizi dira, eta han
egiten dute lan; kalkulu horien arabera, gainera, Afrikako hamar
langiletik bat bere herritik kanpo biziko da, eta bertan lan
egingo du 2015. urtean.
12
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 13
Kongoko Errepublika Demokratikoa: hainbeste gatazka-urteren

ondoren, 2 milioi lekualdatu baino gehiago daude Kongon, eta
ondoko herrialdeetan bizi diren errefuxiatu ugari bertakoak
dira.
Burundin 400.000 pertsona inguru lekualdatu ziren, eta

herrialdearen luze-zabalean banatutako 226
kanpamenduetan kokatu ziren; 300.000 pertsonak ihes egin
zuten Tanzaniara.
Duintasuna proban jarrita
Errefuxiatua izan naiz ia nire bizitza guztian. Gogoan dut nire herritik,
Burunditik, alde egin nuen eguna, Kongoko Errepublika Demokratikora (lehen,
Zaire) joateko; nire gurasoekin eta bost anai-arrebekin ihes egin nuen. 17 urte
nituen orduan. 1972ko apirilaren 25a zen. Errefuxiatuen esparruan eman nituen
urteetan, nire emaztea izango zena ezagutu nuen. Gure seme-alabak
errefuxiatuen esparruan jaio ziren. Handik ihes egin behar izan genuen Zairen
gerra piztu zenean, 1996. urtean. Tanzaniara ihes egin genuen. Bi hilabetez, eliza
batean bizi izan ginen, eta aintziran arrantza egiten genuen. Baina janaririk ez
genuenez, ahuldu eta gaixotu egin ginen; hori zela eta, errefuxiatuen beste
esparru batera joatea erabaki genuen. Orain hemen bizi naiz, Ndutako esparruan,
Tanzaniako mendebaldean. Gogorra da esparru batean bizitzea, nahiz eta bi
astean behin janaria jaso. Esparrua baso batean dago eta, horrenbestez, ezin
dugu lurra landu. Ezin dugu, halaber, esparrutik irten, zaila baita horretarako
baimena lortzea. Zailtasun asko eta poztasun gutxi daude errefuxiatuontzat,
baina egin ezin dugun gauza bakarra itxaropena galtzea da. Errefuxiatu moduan
28 urte eman ondoren, Jainkoak bakarrik daki noiz itzuliko naizen Burundira.
Nathaniel, Burundiko errefuxiatu bat
13
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 14
Errefuxiatua izatea gizartetik kanpo bizitzea da, garrantzi sozialik eta politikorik ez izatea. Ihes egindako emakumeek eta gizonek zeregin bat zuten
bizitzan. Errefuxiatuen esparruan, ohiak dira guztiak: nekazari, etxekoandre, sendagile, senar edo ministro ohiak. Errefuxiatua zain dago, beste
norbaitek bere etorkizunari buruz hartuko duen ebakiaren mende.
Errefuxiatuen duintasuna proban jarri da: etxeak okupatu zizkieten, semealabak hil, torturatu edo bortxatu egin zituzten, eta gau eta egun ibili ziren,
bizitzeko leku segurua aurkitu arte. Plastikozko edo buztinezko behinbehineko etxeetan bizi dira, baina askok urteak daramatzate erbestean.
Sudango gatazkak lau milioi pertsona baino gehiago lekualdatu ditu gerraren azken fasea hasi zenetik; hau da, laurogeiko hamarkadaren hasieratik.
Sri Lankan, Tamil herria gerran dago 1983. urtetik. Palestinako biztanleak
ihes eginda daude berrogeiko hamarkadatik.
Gatazka guztietan, komunikabideetan agertu edo ez, errefuxiatuen aurpegietan irakur daiteke benetako historia.
Afrikako, Ekialde Hurbileko, Asiako eta Europako belaunaldi osoek ez dute
errefuxiatuen esparruko bizitza baino ezagutu. Haur askok arazoak dituzte hezkuntza jaso ahal izateko, eta itxaropena galtzen dute etorkizunerako. Helduek nahastu egiten dute gizartean duten zeregina; gaitasun asko
eta irudimena galtzen dituzte. Komunitateak laguntzaren mendeko bihurtzen dira; kulturak, berriz, barreiatu egiten dira, esparru sortzailerik ezean.
Belaunaldi horiek lege, gizarte eta politika-ertzean bizi dira, eta nazioarteko komunitateak, askotan, bazterrean uzten ditu. Belaunaldi horiek bazterrean uzten ez direnean, ordea, komunikabideek errefuxiatuen bizitzak
desitxuratzeko arriskua izaten da.
Errefuxiatuek janari-anoa bat jasotzen dute astean edo hilean behin, lantzeko lurrik edo zaintzeko ganadurik ez dutelako. Erakunde humanitarioek, eskuarki, errefuxiatuen oinarrizko beharrak asetzen dituzte; hori
dela eta, errotik aldatzen da haien bizitza, eta hautsi egiten da familiaegitura.
Angolako Gabriela Cohen emakumeak honako hau azaldu du:familiako
indarkeria areagotu egiten da, eginkizunak aldatzen direlako: gizon errefuxiatua ez da, jada, etxera janaria ekartzeaz arduratzen. Patriarka-egitura
hautsi egiten da, eta gizon-emakumeen nahiz belaunaldien arteko harre-
14
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 15
manak ezegonkortu egiten dira. Komunitatean ordenari eusteko ohiko

mekanismoak ere hautsi egiten dira. Seme-alabek erraz galtzen dute gurasoekiko errespetua, ez baitira haiek elikatzeaz arduratzen.
Errefuxiatuen arazo handiena, agian, egitekorik izan gabe etxera itzultzeko
zain egotea da. Ez dago jarduerarik, ez dago lanik. Garrantzitsua da gauzatzeko proiektu bat edo helburu bat izatea errefuxiatuak. Errefuxiatuen
esparruetan arriskua dago errefuxiatuek borroka armatuaren alde egiteko,
horixe iruditzen baitzaie lor dezaketen helburu bakarra.
Nola lagundu diezaiekegu errefuxiatuei beren kabuz eratzen eta bizitzen?
Erronka errefuxiatuekin elkarrekiko harremana lortzea da, hau da, mendekotasunetik urrun egongo den harremana.
Gatazka gehienen erroan, kontrola lortzeko borroka dago, bai

gobernuaren kontrola lortzekoa, bai lurraldearena lortzekoa.
Errefuxiatuen kanpamenduak askotarikoak dira: 50 lagunentzako leku

txikietatik hasi 100 kokaleku txiki baino gehiago daude Sri Lankako
errefuxiatuentzat Indian eta 150.000 lagunentzako edo
gehiagorentzako kanpamenduak arte burundiar errefuxiatuentzat
Tanzanian, esaterako.
15
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 16
Kasu askotan, esparru horietarako sarrera oztopatuta dago

eta, horrenbestez, errefuxiatuek ezin dute handik irten,
adibidez, janaria prestatzeko egurra biltzera. Debekatuta
dute, halaber, bertako merkatuetan salerosketan aritzea.
Debekatuta dute kanpamendutik kanpo lan egitea ere.
Baldintza eta murrizketa horiek miseriaren sentimendu are
handiagoa sortu eta barnerarazi ditzakete errefuxiatuen
artean. Ruandan, Kizibako eta Gihembeko kanpamenduetan
dauden Kongoko errefuxiatuek debekatuta dute, adibidez,
inguruko lurra lantzea; gainera, Afrikako beste kanpamendu
askotan gertatzen den moduan %60ra murriztu dira janarianoak. Baldintza horiek guztiek etsipena sortzen diete
errefuxiatuei, eta batzuk harrera-herria utzi eta bere
herrialdeetara itzultzen dira, nahiz eta ez diren
desagertu herritik ihes egitera behartu zituzten
arrazoiak.
Harrerarantz
Oztopoak dituen, gogortuta dagoen eta gizakiaren aberastasuna ikusteko
gai ez den bihotzetik eta gizateriaren koloreetatik sortzen da atzerritarrekiko etsaitasuna. Taldearen etsaitasunetik sortzen da pertsonen barruan
dagoen etsaitasuna.
Haien etxeak ikustera joaten garenean errefuxiatuek egiten diguten harreratik ere ikasten dugu. Bihotzak etsaitasunetik harrerarako bidea egin
dezake harrera-esperientzia hori izatean, eta ihes egindako gizabanakoaren eta familiaren errealitatea ezagutzeko aukera izaten duenean.
Etsaitasuna ezjakintasunak sortzen du; harrera, berriz, irekitasunak.
16
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 17
Mendebaldeko munduaren talde-etsaitasuna beste kultura batzuen harrerari erreparatuta senda liteke. Agian, ahaztu egin dugu zibilizazioaren
adierazle dela harrera.
Errefuxiatuei laguntzeak aukera berezia ematen digu beste batzuen
sinesmenak ezagutzeko eta haiei laguntza praktikoa emateko. Egungo
errefuxiatuen erdiak baino gehiago musulmanak dira. Kanbodian, adibidez, errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak monje budistekin lan egin
zuen monasterioak eraikitzen eta Kanbodiako gizartean berriro ere beren
lekua bereganatzen laguntzen.
Gizabanakoa erdigunean
Ez dago etorkinen edo errefuxiatuen masa inpertsonalik. Estatistika-datu
hotzen atzean, pertsona zehatz bat dago, eta erbestealdiari buruzko historia bakarra du.
Erraza da adorerik eza sentitzea 200.000 pertsona hartzen dituen errefuxiatuen esparru handi bat ikustean; esaterako, Tanzaniako mendebaldekoa. Erraza da, halaber, itxaropena eta elkartasuna sortzea errefuxiatu
bakar batekin hitz egitean, errefuxiatuak bere sentimenduak eta bere bizitza kontatzen dituenean.
Etorkinen inbasioari buruzko alertak irakurtzen ditugu egunkarietan.
Gobernuak hormak egiteaz kezkatzen dira, eta lanpetuta dabiltza Europan
gotorlekua sortzen; hau da, kanpoko mundutik babestuko gaituzten eta
gure gizarte ordenatua asaldatuko ez duten hormak sortzen.
Babes-eskaeren eta etorkinen aurka Mendebaldeko Europako hormak
gora eta gora doazen heinean, ekialdera lekualdatzen da arazoa. Poloniak,
Hungariak, Txekiar Errepublikak, Errumaniak edo Lituaniak sudandarrak,
afganiarrak eta Sri Lankako tamilak hartzen dituzte; asko lan bila doaz,
beste batzuk segurtasun bila, eta gehienek mendebaldera hurbildu nahi
dute. Leku guztietan, baina, Europan bereziki, gero eta zailagoa da etorkinak eta errefuxiatuak bereiztea, baita biztanleriaren borondatezko edo
17
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 18
behartutako mugimenduak bereiztea ere; hau da, jazarpenetik eta

heriotzatik ihes egiten dutenak eta miseriatik eta gizarte-bidegabekerietatik ihes egiten dutenak bereiztea.
Gobernuak eszeptikoak dira. Errefuxiatuak, berriz, baztertuak; haien historiak sinplifikatu egiten dira, edo ez dira entzuten.
Gizartearen erantzukizuna da, baita erronka ere, munduko beste lurralde
batzuetan zer gertatzen den entzutea. Ezer gutxi iristen da gure telebistetara Indonesian edo Angolan gertatzen ari denari buruz. Hala ere, kontinente eta herrialde oro gatazka armatu batek markatu du eta, beraz, jende
askoren mugimenduak. Pertsona bat bere herrialdetik ihes egitera bultzatzen duten arrazoiak ulertuko bagenitu, agian, desagertzen hasiko litzateke masaren edo inbasioaren mamua.
50 milioi har daitezke behartuta lekualdatutako pertsonatzat,

terminoaren ikuskera tradizionalari eta legalari jarraiki; hau da,
lekualdatutzat edo errefuxiatutzat.
18
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 19
Errefuxiatuen eta lekualdatuen eskubideak defendatzen
Guretzat, errefuxiatuontzat, bizitza ez da erraza. Gure eskubideak ez dira

errespetatzen gure lurraldean eta, askotan, urratu egiten dira hartzen
gaituen lurraldean. Ez dugu ahotsik, eta, hitz egiten saiatzen garenean, ez
da gure ahotsa entzuten. Baina bizirik gaude; hori da gure itxaropen
handiena. Egunen batean, gure etxeetara itzuliko gara; guztiontzako
bakea izango da han, eta berriro eraikiko dugu gure bizitza.
Jean, burundiar errefuxiatua Tanzanian
Gatazka bat dagoen lekuan, giza eskubideak urratzen dira eta horrek biztanleria mugitzera behartzen du. Errefuxiatuen eskubideak maiz urratzen
dira jatorrizko herrietan, ihesean doazenean edo babes-herrialdean. Haien
mugimenduei irtenbidea aurkitzeko garaian, errespetatu egin behar dira,
ezinbestean, haien oinarrizko eskubideak.
Nabarmena badirudi ere, giza eskubideen eta behartutako lekualdatzeen
arteko harremana azken urteotan hasi da nazioarteko arreta jasotzen.
Bada halako kontzientzia orokor bat, giza eskubideen errespetua gatazkak
prebenitzeko ahaleginen erdigunea dela pentsatzen duena.
Errefuxiatuekin lan egitea ez da elkartasun soila; justizia kontua ere bada,
eta guztioi eskatzen zaigu ekiteko, justizia hori errealitate izan dadin.
Bidegabekeria orokor ikaragarriaren eta giza eskubideak urratzearen adibide ikusgarriak dira errefuxiatuak. Hori dela eta, borroka egin behar dugu
oreka berreskuratzeko; borroka horretan, gainera, pobreak eta zapalduak
baztertzen dituzten jokabideak eta egiturak jarri behar ditugu zalantzani.
Egun, jende askok hitz egiten du adiskidetzeari buruz. Errefuxiatuak eta
gatazketako errugabeak dira adiskidetze-zereginari ekin diezaioketenak.
KOLVENBACH, P.H., Dios en exilio. Hacia una espiritualidad compartida con los refugiados. Jesuit Refugee
Service, Erroma 2005.
19
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 20
Askotan ikusi ditugu gatazkan dauden talde etnikoetako alargunak bildu

eta hitz egiten, edo pertsonen kontrako minen biktima diren taldeak elkarrekin hausnartzen. Sufritzen dutenak dira mundu hau aldatzeko interes
handiena dutenak.
Gatazka armatuetako biktimekin lan egiten duten erakundeak eta elizak
dira biktima horiek oinarrizko eskubideetan izaten dituzten urraketen lekukoak eta bozeramaileak. Eskubideak defendatzeko modu eraginkor bat
jende horri entzutea da, beren egoeraz hitz egiten laguntzea eta ahots hori
haien etorkizunari buruzko erabakiak hartu behar dituzten haiek entzuteko bidea izatea.
Haien egoera ikustean, errefuxiatuei eskubide guztiak kendu

zaizkiela ikusten dugu, baita mota guztietako irainak jasan behar
izaten dituztela ere. Horregatik defendatzen ditugu haien eskubideak
eskura ditugun bitarteko guztiekin. Errefuxiatuekin eta
lekualdatuekin lan egitea pribilegio handia da, horrek besteekiko
ditugun balioak eta jokabideak aldatzen baitizkigu barrutik,
haienganako dugun maitasuna dela eta.
Miriam Wairimu, EJZ-ko boluntarioa Nairobin
Nazio bat gatazka batean jausten denean, eta horrek

neurri handiko lekualdaketa eragiten duenean, gazteen
heziketa eten egiten da; batzuetan, oinarrizko eskubide
bat kentzen zaio belaunaldi bati.
20
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 21
Estaturik gabeko pertsonek bi zauri izaten dituzte: batetik,

ukatu egiten zaie etxera itzultzea; bestetik, ukatu egiten zaie
herritartasuna. Nepalera ihes egindako bhutandar asko talde
horretakoak dira egun, edo talde horretako bihurtzeko arriskua
dute. Dominikar Errepublikan, haitiar jatorriko gazte askori
jaiotza-agiria eta dokumentazioa ukatzen zaizkie eta, horiek
ezean, ezin dute oinarrizko zerbitzu publikorik erabili; esaterako,
hezkuntza eta osasuna. Horretaz gainera, ezagutu duten
herrialde bakarretik erbesteratzeko beldurra etengabea da. Eta
hori gertatzen da, Dominikar Errepublikako konstituzioan garbi
aipatzen den arren Dominikar Errepublikan jaiotako haurrek
dominikar herritartasuna izateko eskubidea dutela.
Pertsona orok du herritartasuna izateko eskubidea.
Herrigabeen arazoen edozein azterketak kontuan izan behar du
herritartasuna ukatzea, kasu askotan, arraza-diskriminazioa dela
(bai haitiar jatorriko dominikarren kasuan, bai Nepalera ihes
egindako bhutandarren kasuan).
Errefuxiatuengandik eta lekualdatuengandik

ikasteko aukera bat
Guk dena galdu genuen. Hiru etxe genituen, hamar hektareako

lurra, autoa Gure etxea tamilak garelako erre zuten. Sri Lankako
iparralderantz ihes egin genuen, Jaffnarantz. Nik nire bitxiak saldu
nituen. Erotu egingo ginen federik eta eukaristiarik gabe. Orain ez
dugu gauza askorik, baina bizirik gaude behintzat.
Sri Lankako lekualdatua
21
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 22
Emakume horrek hauskortasun eta min hori izan arren, itxaropen eta sendotasun irakaspena ematen digu, eta hori Jainkoaren esperientzia bizi
batetik sortzen da. Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuaren esperientzia,
berriz, errefuxiatuek bizitzari eta espirituari buruz asko erakusten digutela
da, haien ahotsa entzun eta haien muturreko elkartasunetik, harreratik eta
eskuzabaltasunetik ikasten badugu. Bizipen horrek gizakiaren punturik
sakonena ukitzen du, ia dena galdu arren bizitzeko eta duintasuna berrezartzeko ausardiari eusten dioten pertsonak baitira. Gure lanean, gizakiaren gauzarik onenak eta txarrenak ikusten ditugu, baina bizitza heriotza
baino indartsuagoa da azaldu du Mateo Aguirre apaiz jesuitak
(Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuko eskualdeko zuzendaria mendebaldeko Afrikan).
Hala, iradokitzailea da Galangen, Indonesian, Errefuxiatuentzako Jesuiten
Zerbitzuko boluntarioa den Gildo Dominiciren esperientzia: Gizateria
berraurkitzen ari naiz hemen, Galangen. Badira norberekeria eta handinahia, baina gizatasunaren alderdi positiboak askoz nabarmenagoak dira.
Hemen, giza elkartasuna errealitatea da, eta ez hitz ederrak soilik.
Pertsona horien sufrimenduaren aurrean izaten dugun tentazio handia
proiektuei ekitea da, gauza materialak ematea, errefuxiatuek zer behar
duten erabakitzea. Askotan, oinetakorik gabe, edo alkondara bakar batekin, gosez eta asmo garbirik gabe iristen dira erbestera. Baina ez dute
ihes egin zapata parte bat edo alkondara bat lortzeko. Haien giza esperientzia errespeturako deia da. Biolentziak traumatizatuta iristen dira,
bakarrik, baztertuta eta akituta, eta gizarte egonkor batean lekua galdu
izanarekin traumatizatuta. Batzuetan, erru-sentimendua izaten dute iristean, bizirik irauteko egin behar izan dutenagatik. Norbaitek uler ditzan
nahi dute, entzun ditzan. Bill Yeomans apaiz jesuitak honako hau zihoen
errefuxiatuekin izandako esperientziari buruz: Errefuxiatuekin lan egitera joaten naizenean, ez naiz gauzak eramatera joaten, lehenik zer eraman behar duen ikasi behar duen pertsona gisa baizik. Larrialdi-egoera
baten aurrean, garbi dago lehen mailako beharrak direla janaria, etxebizitza eta mediku-laguntza, eta ahalik eta azkarrena eman behar zaizkiela. Nabarmena eta arrunta da hori. Baina ez. Goseak eta etxerik eta lagunik gabe dagoenak erraz galtzen du giza duintasunaren zentzua. Ez da
nahikoa behar dutena ematea. Haien estimu pertsonala berrezartzeko
moduan eman behar diet. Haien gizateriarenganako itxaropena eta konfiantza berreraikitzeko moduan eman behar diet. Errefuxiatuekin lan egi-
22
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 23
ten dudanean, gero eta gehiago ohartzen naiz nire buruari ematen ez
badiot, hobe dela ezer ez emateaii.
Errefuxiatuak entzuna izateko eskubidea du. Errefuxiatuak eskatzen du
galdera hori argi eta garbi entzun dezala norbaitek, eta zergatik galdetzeko beldurrik ez izaten ere erakusten digu. Agian ez dakigu erantzuna, baina
galdera egiten ikasi behar dugu.
Harrera-espiritua
Errefuxiatua izatea iraina da gizakiaren duintasunarentzat. Horregatik
erantzuten dugu duintasun hori nabarmenduz.
Harrera-lanak eskatzen du jendeak bihotza eta etxea irekitzea, bai emateko, bai jasotzeko. Egiazko zerbitzuaren oinarri bat leialtasuna da.
Topaketatik eta laguntzatik sortzen den zerbitzuak honako baldintza
hauek izango dituen espiritua eskatzen du:
Barneratze-espiritua
Errefuxiatuek beste mundu bat bizitzeko aukera ematen digute, hau da,
banako bakoitzak hartzeko eta hartua izateko leku bat duen mundua: erlijiosoak, errefuxiatuak, laikoak, beste sinesmen batzuetako anai-arrebak,
fede bila edo bizitzaren zentzuaren bila dabiltzanak.
Iritzi-desberdintasunen azalaren azpian, errefuxiatuei laguntzeko eta
haiek zerbitzatzeko zeregin erabakigarriari buruzko espiritu-elkartasun
sakona dago. Espiritu hori are nabarmenagoa da krisi-garaian. Badira
beren bizitza besteen zerbitzura ematen amaitzen dutenak ere. Talde askotan, desberdintasunen gaindiko elkartasuna eguneroko eukaristian ospatzen da.
ii
YEOMANS, W, The refugee experience. Jesuit Refugee Service, 1989.
23
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 24
Errefuxiatuen esparruetan edo gerra egoeretan (Ekialdeko Timorren, esaterako), eukaristia herri zapalduaren askatasunerako borrokaren eguneroko ogiaren sinbolo publikoa izan zen. Beste egoera batzuetan, beren kokalekuetara eta etxeetara jaurtigaiak erortzen ziren bitartean ospatu dute
eukaristia errefuxiatuek.
Errefuxiatu batek bere herrialdea utzi eta beste nazio

batean asiloa eta babesa eskatzea lortzen duenean,
haren norakoa errefuxiatuen kanpamendu bat izaten da,
eta ez hartzen duen herrialdeko gizartean barneratzea;
erbestealdiko urte horietan egoera eskasean bizitzera
kondenatzen du horrek.
Ezinbestekoa da eztabaida sustatzea, jakiteko nori

dagokion errefuxiatuek giza eskubideetan (arau eta
erregela unibertsalak barne) inolako bazterketarik ez
izatea bermatzeko ardura, eta ez lege humanitarioetan
eta errefuxiatuei buruzko legeetan proposatutako haienak
bermatzea soilik.
24
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 25
Adiskidetze-espiritua
Askotan, errefuxiatuekin lan egiten dutenei adiskidetze-behar erabakigarria dagoen lekuetan lan egiteko eskatzen zaie; hau da, errefuxiatuen eta
lekualdatuen taldeen eta lekualdatu zituztenen artean, edo itzulitakoen
eta hartzen dituen biztanleriaren artean. Benetako espiritualtasunak sentitzen dut esateko gaitasuna izan behar du, baita barkatzeko eta sendatu
egiten duen barruko bakea bilatzeko gaitasuna ere.
Hezkuntzak ere badu bere zeregina bakea, justizia eta

adiskidetzea sustatzeko: eskolaratzeak gizarteratzeprozesua dakar berekin, eta komunitatean elkarrekin
bizitzeko beharrezko ezagutzak ematen dizkie
errefuxiatuei.
Barneratze-indar horrek gizarte-oreka ematen du, baina

ikasten, egiten eta pertsonalki garatzen ere irakasten die.
Hezkuntzarik gabe, jaitsi egiten da gazteen autoestimua eta,
horrekin batera, bizitza honetan aukerarik ez dutela izan
sentitzen dute. Horrenbestez, errefuxiatuentzako eta
lekualdatuentzako larrialdiko laguntzaren funtsezko eta osoko
zatitzat hartu behar da hezkuntza.
Bilaketa-jarrera
Batzuentzat, maitatu eta errezatu egiten duen bihotzaren intuiziozko
erantzuna da bereizketa. Beste batzuek arauetan pentsatzen dute, kontsolamenduen eta atsekabeen eskariarekin nahasten den logika-prozesuan.
Bereizten duen bihotza beharrezkoa da egunero eta, batzuetan, besteekin
partekatutako prozesua behar du.
25
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 26
Munduaren zein zatitan esku hartu, errefuxiatuen zer beharri erantzun,

nola lagundu: denak erabakiak dira. Hollenbeck-ek lehentasunen erlazioa
egiten zuen eskaerak gatazkan zeudenean, eta lehentasun horiek erabakitzen lagun diezagukete: Pobreen beharrek lehentasuna dute aberatsen
beharren aurrean; menderatuen askatasunak lehentasuna du boteretsuen
askatasunaren aurrean; baztertuen parte-hartzeak lehentasuna du baztertzen dituen ordenaren zainketaren aurrean.
Behartuta lekualdatutakoen giza eskubideak ukatzeak ondorio fisiko,

mental eta psikosozial larriak eta luzeak ditu, bereziki
emakumeengan, haurrengan eta adinekoengan, eta ahalik eta
azkarrena heldu behar zaie haien babes-eskaerei. 2000. urtean,
haurren %44k lehen hezkuntzarako sarrera izan zuten. Hala ere,
ACNURen eskuetan zeuden 12 eta 17 urte arteko haurretatik %3k
baino ez zuten jaso lanbide-hezkuntza edo bigarren hezkuntza.
Lekualdatu askori ez die laguntzarik edo babesik ematen ACNURek, edo

NBEren beste agentziaren batek. Horretaz gainera, ACNURen babesaginduak legezko babesa azpimarratu du, askotan ekonomia, gizarte eta
kultura-eskubideen babesaren kaltetan. Oso ohikoa da errefuxiatuak
atxilotzea, eta horrek zalantzan jartzen du babesa eskatzen dutenen
eskubideak babesten ote diren.
26
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 27
Errefuxiatuekin lan egiten dugun erakunde humanitarioek gero eta zailtasun

gehiago ditugu gure proiektu askoren finantzaketa bermatzeko. Hori, hein
handi batean, lekualdatutako pertsonen kopuruak eta haien beharrek gora egin
dutelako gertatu da; hala ere, bada beste arrazoi bat: zenbait nazio
aberatsek ez dute borondaterik garapenerako laguntzarekiko eta ekintza
humanitarioko programekiko konpromisoak hartzeko.
Justizia bilatzea
Errefuxiatuen alde lan egin eta haien eskubideak defendatzeko, egoerak
ezagutu eta aztertu behar dira, baita adorea eta justiziarekiko grina izan
ere. Beharrezkoa da, halaber, zeregin bakoitzak bere dohainak eskatzen
dituela jakiteko apaltasuna izatea. Ezinbestekoa da porrotari aurre egiteko gaitasuna eta iraunkortasuna izatea. Suhartasuna eskatzen du; ez,
ordea, fanatismoa.
Ziur asko, beste ezeren gainetik besteak animatzeko eskuzabaltasuna
behar dugu, izan errefuxiatuak, izan langile humanitarioak, arrazoiak, egitura ustelak eta norberekeria ulertzeko eta arazo horientzako irtenbideak
identifikatzeko borrokatzen dugun heinean.
Ikusi dugunez, gatazkak dira behartutako lekualdaketen arrazoi

nagusia. Garbi dago, halaber, gatazkak nahiz gerrak
azpigaratutako lurraldeetan izaten direla nagusiki. Jendeak
muturreko pobreziari eta azpigarapenari ihes egiteko uzten du
bere lurra, bertako bizi-baldintzak jasanezinak eta onartezinak
direlako. Horrenbestez, injustizia kontua da; izan ere, une
historiko honetan, zabaltzen ari da mundu garatuaren eta
azpigaratuaren edo aberatsen eta pobreen arteko aldea.
27
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 28
Itxarotea, itxaropen ororen aurka (Rom 4:18)

Erbestean dagoen herriarentzat ez dago ezer ederragorik bakearen itxaropena baino, idatzi zuen Miriamek, afrikar errefuxiatu batek. Norbaiti itxaropena lapurtzea izugarria da; giza espiritua hil egiten da. Gure esku dagoen guztia egitea guztiontzako itxaropenari bizirik eusteko, esker onekoa
izatea eguneroko opari txikiengatik, poztasun pixka bat ematea erbestealdiko bizitzari: horiek dira Jainkoak agindu dizkigun zereginak.iii
Etxera itzultzea, prestatze-fasean nahiz itzulera- eta

birgizarteratze-prozesuan. Etxera itzultzean, errefuxiatua
izateari uzten diote, baina, oraindik ere, babesa behar dute, beren
etxeetatik kanpo jarraitzen baitute. Gatazken ondorengo itzulerak
eta gerratik bakerako trantsizio-prozesuko birgaitzeak eta
berreraikitzeak denbora, trebetasuna, borondate politikoa,
finantza-laguntza sendoa eta asmamen handia behar dute. Egun,
aberriratzeko eta berriro kokatzeko prozesu garrantzitsuena
Angolan ari da gauzatzen, bake-prozesu batek adoretuta; 2002ko
apirilean eman zen su-etena, gerran hogeita hamar urte igaro
ondoren. Afrika austral osoan banatutako ehunka mila angolar
errefuxiatu beren lurretara itzultzeko prestatzen ari dira,
erbestealdi luze baten ondoren.
iii
COGHLAN, D., Dios en el exilio. Hacia una espiritualidad compartida con los refugiados. EJZ, Erroma 2005.
28
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 29
2. kapitulua
Liberia barneko errefuxiatuen
gizarteratzea
Renaud de Villaine.
EJZ Liberiako advocacy arduradun nazionala.
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 30
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 31
Liberiako testuingurua
Liberia da Afrikako lehen errepublika. Ipar Amerikan esklabo izan,
askatu eta sorterrira itzulitako jendeak sortu zuen, 1847an. Zenbait
elkarte filantropikok (Amerikako Kolonizazio Elkarteak, besteak beste)
lagundu zien esklabo ohiei sorterrira itzultzen. Independente iraun
zuen Liberiak, Afrika ia osoa Europako potentziek kolonizatu bazuten
ere. Askatutako esklaboen oinordekoek, ordea, bazterrera utzi zuten
sorterriko bertako jendea, boterera iristeko aukerarik gabe eta hazkunde ekonomikoaren etekinetatik aparte. Jatorrizko liberiarrek (liberiar
amerikarrek ez bezala), 1946an eskuratu zuten botoa emateko eskubidea. Tubman (1944-1971) eta Tolbert (1971-1980) lehendakariek esan
zuten ahaleginak egingo zituztela jatorrizko liberiarren eskubideen
alde, baina bazterturik jarraitu zuten.
1980an, estatu-kolpea antolatu zuen Samuel K. Doek (Liberiako armadako sarjentua) jatorrizko liberiarrekin. Tolbert lehendakaria eta
haren laguntzaileetako batzuk basatiki hil eta boterea bereganatu zuen
Doek. Indarkeria-aro baten hasiera izan zen Liberiako estatu-kolpea.
Ustelkeria, kudeaketa txarra eta errepresioa izan zituen ezaugarri
nagusi Samuel Doeren hamar urteko agintaldi hark. Charles Taylorren
matxinadak (1989) bota zuen Doe boteretik.
31
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 32
Bere aurrekoa bezala, Taylorren teniente izandako batek torturatu eta

hil zuen Samuel Doe, 1990ean. Dozena-erdi bat talde borrokatu ziren
Liberiako gerra zibilean, hango agintea eta baliabideak kontrolatu
nahian guztiak ere. Giza eskubideen bortxatze masiboa eta haur soldaduen erabilera sistematikoa izan zituen ezaugarrietako batzuk gerra
hark. 1996an berreskuratu zuen bakea Liberiak, Afrika Mendebaldeko
Estatuetako Ekonomia Erkidegoak (ECOWAS) bidalitako bake-indarren
esku-hartzearekin.
Charles Taylorrek irabazi zituen 1997ko hauteskundeak, indarkeria eta
beldurra lagun zituela. Handik aurrera, izua eta ustelkeria izan ziren
nagusi Liberian. Ginea eta Boli Kostaren haserrea eragin zituen Charles
Taylorrek, eskualdea ezegonkortzeko haren saiakerak zirela medio.
Hala, Taylor agintetik kentzeko matxinada bultzatu zuten bi herrialde
horiek, LURD (Berradiskidetzearen eta Demokraziaren aldeko Liberiar
Batuak) eta MODEL (Liberiako Demokraziaren aldeko Mugimendua)
erakundeen bitartez. Erbestera, Nigeriako hegoaldera, alde egin behar
izan zuen Charles Taylorrek, boterea utzita. Sierra Leonako auzitegi
bereziak, berriz, gerra-krimenak egitea egotzi zion Taylorri.
2003ko abuztuan sinatu zen, Accran, bake-hitzarmena, eta han amaitu
zen gerra, 250.000 bat liberiarren heriotza ekarri zuena. Ondoren,
UNMIL erakundeko (Nazio Batuen Misioa Liberian) 15.000 soldadu
hedatu ziren herrialde hartan. NBEk une hartan mundu osoan zuen
indar nagusiaren eginkizuna zen bakea babestea, eta talde gerrillarien
desarme, desmobilizazio eta gizarteratze-prozesua (DDR) gidatzea.
Bestalde, trantsizio-gobernua (NTGL, Liberiako Trantsizio Gobernu
Nazionala) eratu zen bake-hitzarmena sinatu ondoren. Charles G.
Bryant negozio-gizona zuen buru gobernuak. Ustelkeria leporatu bazitzaion ere, bete zuen NTGLk bere eginkizun nagusia: bi urteren buruan
hauteskundeak egitea.
2005eko azaroaren 23an, Ellen Johnson-Sirleaf hautatu zuten Liberiako
lehendakari, hauteskunde-prozesu baketsu eta garbia egin eta gero.
Jantzia eta trebea da, 67 urte ditu, eta Afrikako lehenbiziko lehendakari emakumezkoa da. Itxaropen handia sortu zuen haren hautaketak,
Liberia egonkortzen lagunduko zuelakoan. Dena den, badu zer egina
32
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 33
Johnson-Sirleaf lehendakariak bake iraunkorra sendotzeko eta bere

herria garapen bidean jartzeko.
Oro har, nahiko egonkorra eta lasaia da Liberiako egungo egoera,
gatazkaguneren batzuk badauden arren. DDR prozesua 2004ko urrian
amaitu zen, baina espero ziren emaitzarik gabe. 100.000 bat soldadu
eta gerrillari desarmatu arren, oraindik ere arma asko dago Liberian
(bat hiru gizoneko). Gizarteratze-programarik ez zegoenez, ehunka
gerrillari ohi (mutikoak ere tartean) errekrutatu zituzten berriro talde
armatuek eta bolizaleek 2005ean. 2003ko su-etenaren ondoren NBEk
agindutako ordaina ez zutela jaso eta, kautxu-sailak okupatu zituzten
zenbait borrokalari ohik. Etengabeko tentsio-giroa sortu zuen horrek
tokiko komunitateekin. Abuztuan, Guthrie saila (Bomi konderria)
berreskuratu zuen gobernuak, NBEko bake-indarren laguntzarekin,
500 bat matxinaturen agintepetik.
Delinkuentzia, bestalde, hazten ari da Monrovian. Langabezia-tasa
%85ekoa da Liberian, eta herritarren %80 eguneko AEBtako dolar
batekin baino gutxiagorekin bizi da, inongo etorkizun-itxaropenik gabe.
Hori dela eta, askok jotzen dute delinkuentziara eta gaizkile-taldeetako
kide egiten dira. Liberiako hiriburuko auzune batzuetan, izua da nagusi, gaizkileak direla eta.
Herritarren segurtasuna bermatzeko, berrantolatu egin dute Liberiako
polizia nazionala. UNMILeko ofizialak ari dira polizia berria prestatzen.
Ekainean, altxatu egin zen arma-blokeoa, poliziak pistolaz hornitzeko.
Halaber, 2005eko amaiera aldera hasi ziren armada berrirako 2.000
soldaduak errekrutatzen. AEBek ordaintzen dute soldaduen entrenamendua. Segurtasun-enpresa pribatu bat (DynCorp) kontratatu dute
entrenamenduaz arduratzeko.
Bestalde, administrazio osoa ere berrantolatu beharra dago, eta haren
sinesgarritasuna itzuli, urte askotako ustelkeria eta kudeaketa txarrak
nabarmen hondatu baitzuen. Ustelkeriaren aurka gogor borrokatuko
dela esan du behin eta berriz Ellen Jonson-Sirleafek. Trantsizio-gobernuaren garaiko ustelkeria amaiarazteko, beren karguak berehala uzteko agindu zien lehendakariak NTGLk izendatutako politikari guztiei,
33
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 34
baita NTGLren bi urteko agintaldiaren ikuskapena egiteko manatu ere.

Gobernuaren kontratuak eta emakidak gardentasunez egitearren,
baliogabetzat jo zituen lehendakariak zur-enpresei eta aurreko administrazioei egindako baso-emakida guztiak. Neurri horiekin batera,
Gobernagarritasuna eta Ekonomiaren Kudeaketa Sustatzeko Programa
(GEMAP) abiaraziko zuela hitzeman zuen gobernu berriak. Nazioarteak
agindu zion Liberiari programa hori martxan jartzeko, 2005eko irailean,
endemikoa bihurtua den ustelkeriari aurre egiteko. Plana aplikatzeko,
atzerriko finantza-adituak jarri dituzte Liberiako Banku Nazionalean,
Ekonomia Ministerioan eta beste finantza-agentzia batzuetan.
Elkarrekin sinatzeko ahalak dituzte adituek.
Sistema judizialak ere urte luzez jasan izan ditu ustelkeriaren eraginak.
Arriskuan dago sistema, ez baitago jende trebaturik. Herrialde osoan
funtzionatzen du gaizki sistema judizialak. Epaiketa aurreko atxilotzeegoeran daude Liberiako espetxeetako presorik gehienak, eta denbora
luzez itxaron behar izaten dute kasuak epaitu arte. Nazioarteko arauak
ez dituzte betetzen Liberiako espetxe eta atxilotze-zentroek: jende
gehiegi ziegetan, janari eta edari gutxi atxilotuek...
Oro har, zigorgabetasun-giroa da nagusi herrialde osoan. Gerra-krimen
larriak eta gizateriaren aurkako krimenak egin zituztenek ez dituzte
beren gain hartu egindako gehiegikeriak. Garai bateko gerra-jauntxoek Liberiako erakunde publikoetako goi-karguetan segitzen dute. Bi
adibide aipatzearren, senatari dira gaur egun Prince Johnson (1990ean
Doe lehendakaria basatiki hil zuena) eta Adolphus Dolo (Peanut
Butter jenerala deitzen zioten lehen). Alabaina, izan dira azkenaldi honetan urrats positibo batzuk ere. 2006an, Bakearen eta Berradiskidetzearen Batzordea eratu da. Gerra-garaiko gehiegikerien biktimen istorioak erregistratzea da batzordearen eginkizuna, baita gehiegikerien egileenak ere, eta Liberiako iragan hurbileko gertakariengatik
zer kalte-ordain eman aztertzea. Zigorgabetasunari aurre egiteko lehen
urratsa izango da hori, justizia-eskumenik ez daukan arren Batzordeak.
2006ko martxoan, ofizialki eskatu zion Ellen Johnson-Sirleafek
Nigeriari Charles Taylor Sierra Leonara estraditatzeko, hango Auzitegi
Berezian 11 akusazio jasotzeko; besteak beste, gerra-krimenak egitea
34
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 35
eta giza eskubideak bortxatzea. Luxuzko erbestealdian bizi zen Taylor

Nigerian. Martxoaren amaieran eraman zuten Liberiako agintari ohia
Sierra Leonara. Ekainaren 20an eraman zuten Charles Taylor
Herbeheretara, han epai zezaten. Aldez aurretik, Hagako Nazioarteko
Zigor Epaitegiak erabaki zuen hura epaitzea; Britainia Handiak, berriz,
bere agindupean espetxeratuko zuela agindu zuen, baldin eta kondenatzen bazuten. Dena den, oraindik ere badu jarraitzailerik Taylorrek
Liberian. Bere garai bateko alderdiak (NPP, Alderdi Nazional Aberkoia)
ordezkariak ditu Liberiako Kongresuan. Ordezkarien Ganberako bozeramailea (Edwin Snowe), adibidez, NPPren ordezkaria da.
Liberiako ekonomia, bestalde, lur jota utzi du gatazkak. Aberatsa da
Liberia: badu ura, mineralak (burdina, urrea, diamanteak, baritina, kyarita, manganesoa, bauxita eta kromita), basoak (munduko bigarren
kautxu-sailik handiena dago Liberian. Firestone enpresa estatubatuarrak ustiatzen du, 1926az geroztik) eta nekazaritzarako klima aproposa.
Hala eta guztiz ere, munduko herrialderik azpigaratuenetakoa da
Liberia. Giza Garapenaren Adierazleen arabera egiten den herrialdesailkapenean ere ez da ageri.
Errepide gehienak (ezinbestekoak komunikaziorako eta ekonomiaren
garapenerako) egoera txarrean daude. Bide batzuk konpontzen ari da
UNMIL, laguntza humanitarioa garraiatzeko, Baina lehen sorospena
besterik ez da hori. Gobernu berriak egin beharko du lanik gehiena
(konpondutako errepideen mantentze-lana, adibidez). Munduko
Bankuak orain gutxi jakinarazi zuen 20 milioi dolar sartuko zituela funts
batean, Liberiako azpiegitura hondatuak berreraikitzen laguntzeko.
Apenas dagoen elektrizitaterik herrialde osoan. Liberiako Independentzia Egunetik (uztailak 26) argia dago, gauero, Monroviako kale
nagusietan. Hala eta guztiz ere, berreraikitze-lan handia dago egiteko
oraindik alor horretan. Aurreko gobernuak trantsiziokoak aitortu
zuenez, hiruzpalau urte eta 20 bat milioi dolar beharko dira elektrizitate-sistema berriro erabat martxan jartzeko.
Liberiaren zorra, guztira, 3.700 milioi dolarrekoa dela kalkulatzen da.
Bestalde, diamante eta zuraren salmenta (Liberiako baliabide nagusiak) blokeatuta dauka nazioarteak. Paul Wolfowitzek Munduko
35
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 36
Bankuko zuzendaria adierazi zuenez, lanean ari da bere erakundea

Liberiaren zorra likidatzeko, baita gainerako moneta-erakunde eta bankuei laguntzen ere horixe bera egin dezaten. Zigor ekonomikoei dagokienez, diamante eta zuraren gaineko blokeoa kendu aurretik, nazioarteak nahi du segurtasuna areagotzea eta ustelkeria ezabatzeko gobernu berriaren ahaleginak emaitzak izatea.
Liberia barneko errefuxiatuen

gizarteratzea
Testuinguru horretan, apirilean jo ziren ofizialki itxitzat lekualdatuentzako eremuak. Gogotik txalotu zuten erabaki hori Liberiako agintariek
eta UNMILeko ofizialek. Horrekin amaitu zen, bada, 2004an hasitako
itzulera-prozesua, 320.000 bat liberiarri beren sorterrira itzultzen
lagundu ziena. ACNURen bidez inguruko herrialdeetatik itzulitako
80.000 errefuxiatuak gehitu behar zaizkie haiei. NBEko agentzia horrek
otsailean jakinarazi zuen urtea amaitu aurretik etxeratu nahi dituela
180.000 errefuxiatuetatik 100.000. Ginea, Sierra Leona, Boli Kosta eta
Ghanan bizi dira errefuxiatu horietatik gehienak.
Itzuli ziren gehienek esan zuten oso pozik zeudela berriro etxean
egoteagatik. Norberaren etxea bezalakorik ez dago: sarritan entzuten da esaldi hori barrualdeko herrietan. Noranahi joateko askatasuna estimatzen dute bereziki etxeratuek. Eremuetan zeudela, izan
ere, segurtasunik eza jasaten zuten. Emakumeak, batik bat, erasoak
36
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 37
jasan eta bortxatuak izateko arriskupean ibiltzen ziren beti errefuxiatu-eremuetan. Etxera itzultzeko beste bi arrazoi hauek ere aipatzen
zituzten lekualdatuek: senitartekoak zituztela sorterrian, eta bizimodu berria hasi nahi zutela familiarekin. Aitzitik, NBEko agentziek
errefuxiatuei emandako laguntza (janaria, jaki ez diren objektuak eta
bost dolar laguneko) ez zen, inondik ere, inor etxera itzularazteko
moduko pizgarria. Lekualdatuetako batzuk laguntza hori jaso gabe
ere itzuli dira sorterrira.
Etxeratutako jende asko zen kexu garraio-laguntzarik apenas jaso zutelako, eta, ondorioz, saldu egin behar izan zutelako laguntza-paketearen zatiren bat, edo lan batzuk egin behar izan zituztelako etxera itzultzeko dirua bildu arte. Jenderik ahulena bakarrik eraman zuten etxeraino. Jende asko zen kexu, halaber, itzulera-laguntza ez zela aski bizimodu berri bati ekiteko. Deitoratzen zuten, bereziki, nekazaritzako tresnarik eta ereiteko hazirik eza. Horregatik, laguntza humanitarioko zenbait
erakundek (Gurutze Gorriaren Nazioarteko Batzordeak, ICRC, adibidez)
banatu zituen nekazaritzako lanabesak eta haziak biziki estimatu zituzten errefuxiatu etxeratuek.
Dena den, elikagaien segurtasunik eza arazo larria da oraindik ere
Liberia osoan. Populazioaren %20k bakarrik hartzen du behar duen elikagai-kantitatea1. Jaki gutxiegi eta mota gutxitakoak kontsumitzen
dituzte liberiar gehienek, egunean gutxiegitan. Haurren malnutriziotasa handia da: elikadura eskasa dute bost urtez beheko haurren
%39k, anemia dute sei eta 23 hilabete arteko haurren %86k, eta A bitaminaren gabezia %53k2. Oraintsu hasi dira lurra lantzen etxeratu
berriak. Lehenbiziko uztak (iraila-urria aldera) hobetu egingo du, agian,
egoera.
Janari-eskasia dela eta, etxeak eraikitzeko edo konpontzeko lanak atzeratu egin dira. Izan ere, jakiak nondik inguratu, hori da herritarren
kezka nagusia. Aterpeari dagokionez, laguntza humanitarioko erakundeek zuzentzen dituzte zinka banatzeko programak. Dena den, kexu
dira komunitate askotako herritarrak zinkaren banaketa itzulera-proze1
2
NBEko Apelazio Bateratuen Prozesua (CAP), 2006

UN CAP 2006.
37
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 38
suaren hasieran egin zelako eta pertsona ezinduei bakarrik eman zitzaielako.
Ura, saneamendua eta osasuna ere premia larriak dituzte etxeratu diren
komunitateetan. Populazioaren %31k bakarrik dauka eskura edateko
ura3. Ellen Johnson-Sirleafek agindu duenez, Liberiako herri eta hiri nagusi guztiek izango dute, 2009a baino lehen, edateko uraren iturri bat,
gutxienik. Bestalde, liberiarren %25ek bakarrik dute eskura saneamendu-sistema egokirik4. Osasunari dagokionez, klinikarik ez dago komunitateetan, edo, baldin badago, ez dute sendagairik. Liberia osoko egitura medikoen %35 bakarrik daude martxan gaur egun. Hori dela eta,
herritarren %75k baino gehiagok ez dauka zerbitzu espezializaturik
(obstetriziakorik, adibidez)5. Penagarriak dira osasun-adierazleak.
Liberiako batez besteko bizi-itxaropena 41 urtekoa da. Haurren eta
amen heriotza-tasak (milatik 157 eta 100.000tik 580, hurrenez hurren)
munduko handienetakoak dira6. Biztanleen %10 hiltzen du malariak urtean. Edateko urik ezak, bestalde, areagotu egiten du diarrea, kolera eta
beste gaitz batzuk harrapatzeko arriskua. UNICEFek duela gutxi plazaratutako txosten batek dioenez, diarrea eta kolera dira haurren hiltzaile nagusietako bi. Diarreari dagokionez, bost urtez beheko haurren heriotza guztien ia laurdena eragiten du gaitz horrek. Sexu bidez kutsatzen diren gaixotasunek jotakoak, berriz, ugaldu egin dira herrialdearen barrualdean
errefuxiatuak itzuliz geroztik. Tuberkulosia ere ugaltzen ari da. Hiesari
dagokionez, kalkulatzen da Liberiako herritarren %8,2 inguruk daukala
GIB birusa7.
Hezkuntzaren alorrean, behar adina eskola eta materialik (koadernoak,
lapitzak, erregistro-txartelak...) ez dago errefuxiatuen sorterrietan,
ume asko itzuli baitira erbestetik. Liberiako hiru eskolatik hiruk izan
zuten kalterik gerra-garaian8. Boluntarioak dira irakasle asko.
Gobernuaren soldatapean daudenek, berriz, ez dute maiztasun jakin
UN CAP 2006.
UN CAP 2006.
5
UN CAP 2006.
6
UN CAP 2006.
7
UN CAP 2006.
8
UN CAP 2006.
4
38
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 39
batekin kobratzen. Lehen hezkuntzako eskola publikoetako irakasleen

%20k bakarrik dauka behar adinako trebakuntza irakaskuntzan jarduteko9. Bestalde, eskola-tasak eta uniformeen prezioa ere oztopo dira
umeak eskolatzeko. Populazioaren %55 dago eskolara joateko adinean, kalkuluen arabera. Portzentaje horretatik, %45k ez du hezkuntzarik jasotzeko modurik10. Lekualdatuen eremuetatik itzulitako zenbait
haurrek ezin izan zuten ikasturtea amaitu. Bestalde, helduentzako
alfabetizazio-programak eskatzen dituzte itzulitako helduek. Izan ere,
errefuxiatu-eremuetan izaten zuten alfabetizazio-saiorik, eta biziki
estimatzen zituzten errefuxiatuek. Liberiako helduen alfabetizaziotasa %37koa da, oso txikia Saharaz hegoaldeko Afrikako batezbestekoarekin alderatuta (%61ekoa).
Etxeko indarkeriaren hazkundea ere lehen mailako kezka da etxeratu
direnen herrietan. Gai delikatua da hori, eta emakumeek ez dute nahi
izaten horretaz hitz egin. Etxeratutako gizonezkoek, berriz, estresari
eta gerrak eragindako traumari leporatzen diote tratu txarren erantzukizuna. Janari-eskasia ere aipatu ohi da senarren eta emazteen arteko
etengabeko liskar-iturritzat. Emakumezkoak dira herritar gehienak itzulitako errefuxiatuen komunitateetan, gizonezko asko hil baitziren
gerran. Ohiz kanpoko lanak eginez (lorezaintza...) edo negozio txikiekin
mantendu ohi dute familia. Zenbait komunitatetan, gizonezkoek ez
dute onartzen egoera hori. Batzuek diote emaztea desafioka ari balitzaie bezala sentitzen direla. Baliteke uste horrek loturarik izatea etxeko indarkeriaren areagotzearekin.
Babesik gabe dauden herritar ugariak da arazo nagusietako beste bat.
Agureak eta amonak, minusbaliatuak (itsuak, paralitikoak...) umezurtzak eta ama ezkongabeak dira babesik gabeko gehienak. Dena den,
komunitate gehienetan ama ezkongabeak ez dira pertsona babesgabetzat jotzen. Izan ere, familiako kiderik ahulenez arduratzen dira.
Apenas dagoen komunitateen ekimenik babesgabeei laguntzeko.
Familiak mantendu ohi ditu, edo auzokoen eskuzabaltasunak, familiarik ez badute. Badago, bestalde, erakunde humanitarioen laguntzarik
9
10
UN CAP 2006.
NAZIOARTEKO ERRESKATE BATZORDEA, Ikaskuntzaren Aprobetxamendurik Onena: Hezkuntzaren
biziberritzea gerraosteko Liberian. 2006
39
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 40
jaso ez duen jende ahul asko ere. Garbi erakusten du horrek ez dela
babesgabeen segimendurik egin errefuxiatu-eremuetatik haien sorterrietaraino.
Arazo horiek guztiak gorabehera, sorterriko komunitateak berreraikitzeko itxaropenaz itzuli zen jende asko erbestetik. Itzulitako errefuxiatu guztiek aitortzen dute, aho batez, oso onuragarri izan zaizkiela errefuxiatu-eremuetan jasotako trebakuntza-ikastaroak. Aitortzen dute,
orobat, auzolanaren garrantzia irakatsi diela erbesteko joan-etorriak.
Errefuxiatu-eremuetan zeudela, elkarrengana bildu eta antolatzera
bultzatzen zituzten erakunde humanitarioek. Emakumeek ikasi zuten,
batik bat, auzolanaren garrantzia. Azkenik, beste talde etniko batzuetako jendearekin elkarlanean jarduten ikasi zuten lekualdatuek eremuetan bizi zirenean. Gobernuak, NBEko agentziek eta GKEek aintzat
hartuko balituzte faktore horiek guztiak, Liberiako garapen jasangarria
bultzatzeko eta bake-prozesua sendotzeko lagungarri izango lirateke,
seguruenik.
Ofizialki, apirilean amaitu zen lekualdatuen itzulera, errefuxiatu-eremuak itxi zituztenean. Erbestera alde egin behar izan zutenen gizarteratze-prozesua, ordea, hasi besterik ez da egin.
40
165 x 210 Lib
3. kapitulua
Etorkizun-aukerak
Eduardo J. Bofill Tortosa.
EJZ Liberiako psikologoa.
25/4/07
10:57
Pgina 41
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 42
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 43
Testuingurua
Liberia, pixkanaka-pixkanaka, herrialdea suntsitu duen 14 urteko gerra
gainditzen saiatzen ari da. Ez dute oinarrizko zerbitzurik (ura edo argia,
esaterako), eta, horrenbestez, bertakoen bizitza ez da biziraupen-jarduera hutsa baino. 1.000.000 pertsonak baino gehiagok utzi behar izan
zituzten beren etxeak, gatazka armatu horren ondorioetatik ihes egiteko; zoritxarrez, haurrak, nerabeak eta gazteak izan dira protagonistak.
Milaka haur izan dira heriotzen, sexu-bortxaketen eta irainen, bahiketen eta torturen biktima, eta etxeak utzi eta bandoetan lan egitera ere
behartu dituzte. (...) Baina ez dira giza eskubideen bortxaketa ugariren
lekuko soilik izan; izan ere, gehiegikeria horiek guztiak egitera ere
behartu zituzten1.
Bong konderria Monrovia hiriburutik bi ordura dago. Han zegoen
herrialdeko lekualdatuen nukleo handienetako bat, eta 120.000 pertsona baino gehiago zeuden lekualdatuen zazpi esparruetan taldekatuta. Gerratik ihesi iritsi ziren Lofa konderritik; Lofa iparraldean dago, eta
bertan hasi zen Taylorren aurkako matxinada. Gobernuak nahiz matxinoek erabili zituzten, borrokatzeko, borrokalarien fardelak eramateko,
janaria prestatzeko, edo, kasurik txarrenetan, borrokalarien sexu-beha1
HUMAN RIGHTS WATCH, How to Fight, How to Kill, Child Soldiers in Liberia. 2004ko otsaila, 16. liburukia, 2 (A)
zenbakia.
43
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 44
rrak asetzeko. Ez zuten ihes egitea beste irtenbiderik bizitza edo duintasuna salbatzeko, eta familia eta lagunak utzi behar izan zituzten atzean. Elikagairik gabe eta gaixorik zeudenez, pertsona horietako asko
bidean hil ziren, lekualdatuen esparrura iritsi aurretik.
Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak eskola publikoak kudeatu
zituen Bongeko lekualdatuen esparruan, Hezkuntza Ministerioarekin
batera; horrez gainera, lanbide-prestakuntzako programak ere eman
zizkien gazteei eta helduei. Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak
esparru batean baino gehiagotan jardun zuen. Esparru horietako bat
Salalako lekualdatuen esparrua izan zen; han, 30.000 pertsona inguru
bizi izan ziren 3 urtez.
Salalako lekualdatuen esparrua

Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzua arduratzen zen Salalako lekualdatuen esparruko bi eskola publikoez (eremuko lekualdatuen gainerako esparruetan bezala), eta doako hezkuntza eta hezkuntza ez-diskriminatzailea bermatu zituen; neska-mutiko haietako askok ez zuten
inoiz hezkuntzarik jaso. Ez dugu ahaztu behar hezkuntza publikoa ez
dela doakoa Liberian. Bi eskoletan (Salala 1 eta Salala 2), 3.000 pertsona baino gehiago hartzen ziren ikasturteko. Bi saiotan ematen ziren
eskolak: goizetan, 8etatik 12etara, txikienak joaten ziren, eta bi taldetan banatuta zeuden, hau da, ABC (4-6 urte) eta KG (6-9 urte) taldeetan; eguerdian, 12:30etik 16:30era, nagusienak joaten ziren, eta 1. mailatik 9. mailara banatuta zeuden.
Eskola-eraikina esparruko gainerako eraikinak bezala zegoen eraikita;
hau da, makilez, lokatzez eta plastikoz; horregatik, aldizka, ekaitzen
batek zatiren bat hondatzen zuen. Orduan, eten egiten ziren eskolak
eta zehar-jarduera nagusienetako bat egiten zen: berreraikitze-lanak,
hain zuzen ere. Ikasleek eta irakasleek berreraikitzen zuten eskola.
Txikienetatik hasi eta nagusienetaraino, guztiek laguntzen zuten, eskolei ahalik eta azkarren berrekiteko. Nagusienek lokatzezko hormak
44
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 45
berreraikitzen zituzten eta txikienek mota guztietako makilak ekartzen

zituzten. Eskola-komunitate osoak parte hartzen zuen hezkuntzaproiektu berean.
Gela bakoitzean, ez zeuden behar adina ikasmahai, eta egurrezko
makilez egindako aulkiak inprobisatu behar izaten ziren; zorua bera ere
baliagarria izan zitekeen. Eskola-materiala urria zen, materiala zegoenean, eta irakasleek benetako sormen-ariketak egin behar izaten zituzten materialik eta behar adinako espazio fisikorik ez zuten ikasleek
eguneko ikasgaiari jarrai ziezaioten.
Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak eskoletan egin zuen hezkuntzalanaren oinarria hurbiltasuna eta laguntza pertsonala ziren funtsean,
baina ezin zen eta ez zen nahi neska-mutiko horiek bizitako esperientzia traumatikoak albo batera utzi, larriki baldintzatzen baitzituzten
haien sentimenduak eta pentsamenduak. Hezkuntza ez da jarduera
hezigarri hutsa; nagusiki, nork bere burua ulertzeko modua da eta, ildo
horretan, inguratzen gaituen mundua ulertzeko modua: irekia, malgua,
irmoa giza eskubideen defentsan eta, batez ere, elkarrizketarako irekia,
gatazkak konpontzeko moduari dagokionez. Eta horregatik erabaki
genuen Salala 2 eskolan, irakaskuntza-proiektuaren zati gisa, programa pilotu bat abian jartzea traumari buruzko orientazioa eta laguntza
emateko. Programa horren helburua iraganeko esperientzia mingarriei
orainaldian ekitea zen, etorkizun-aukera berriak hauskorrak izango ez
zirenak irekitzeko.
Proiektua
Gure lehen urratsa esparruko haur gehienen orainari laguntzeko
modu onena bilatzea izan zen; haur horien orainak zerikusia zuen gertatzen ari zen lekualdatze psikologikoarekin, eta berehalako lekualdatze fisikoaren aurretiazko egoera zen: itzuleraren aurretiazko egoera,
45
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 46
hain zuzen ere. Lekualdatuen jatorrizko lekuetarako itzulerari buruzko

albisteak zauri berriak irekitzen ari ziren, baita ezkutuan geratzen ziren
itxaropenak agerrarazten ere; itxaropen horiek, kasu askotan, utzi
behar izan zuten ingurura itzultzeko beldurraren atzean ezkutatzen
ziren.
Bagenekien soldadu izatera behartutako haur askoren beldurrak eta
segurtasun ezak moldatzeko eta adierazteko balio izan zuela marrazkiak gatazka batzuetan; Sierra Leonako gatazkan, esaterako. Ftima
Mirallesek2 proiektu horretan egin zuen lan, eta frogatu zuen marrazkiaren bidez honako helburu hauek lor zitezkeela: maila pertsonalean,
bizitzetan ordena pixka bat jartzea, jasandako esperientzia kaotikoen
ondoren; maila sozialean, berriz, drama eragindako testuinguruaren
adierazle eta salaketa bihurtzen zen marrazkia. Mugarik Gabeko
Medikuak erakundeak errefuxiatu liberiarrekin lan egin zuen Sierra
Leonan3, eta erakutsi zuen sufrimenduaren esperientziak arintzea lortzen dela adierazpenaren bidez, pertsona- eta gizarte-adiskidetzerako
bide posible bat irekitzeko adina.
Horrenbestez, pentsatu genuen zenbait esperientzia pertsonal finkatzeko erabilgarria izan zitekeela marrazkia:
a. oraindik ere hitzez adierazi ezin diren esperientziei forma emanda; horren bidez,
b. mehatxatzailea izango ez zen leiho bat ireki ahal izango genuen
etorkizunera, eta, batez ere, lagundu egingo genuen
c. oraindik ere askok bizi zuten gizarte-indarkeriaren testuingurua
salatzen. Horiek izan behar zuten, argi eta garbi, gure helburuak.
Hala ere, horrez gainera, guk abian jarritako ezein ekimenek gizarteildoa izan zezan nahi genuen. Proiektua kalera, lekualdatuen esparruko kaleetara eta jende horren bizitzetan eraginik izan dezaketenen
kaleetara ateratzeko gai izatea eskatzen zigun ildo horrek. Batean
F. MIRALLES, J.M. CABALLERO, Yo no quera hacerlo: los nios forzados a ser soldados en Sierra Leona se expresan a travs del dibujo. UPCO, Madrid 2002.
3
MEDECINS SANS FRONTIERES, Healing Group. Messages n 132.
46
25/4/07
10:57
Pgina 47
nahiz bestean, espaloietatik edo lokatzetatik, batzuetan estigmatizagarria den erantzun pertsonaletik haratago joan nahi genuen, partehartzea sustatuta, kontzientziatuta eta sentsibilizatuta. Hori ezinbesteko urratsa zen ekintza eraldatzailea eta iraunkorra lortzeko bidean.
HEDATZEA
Lekualdatuen
kanpamenduak
MARRAZKIAK
ESKOLA
parte-hartzea
sentsibilizazioa
165 x 210 Lib
HORMA-IRUDIA
Beste ikastetxe
batzuk
Jarduera: Etorkizun-aukerak
Bi ziren kontuan izan beharreko erronka nagusiak. Lehenengoa, Salala
2 eskolara joaten ziren neska-mutiko guztiei onura egingo zien jarduera bat antolatzea; zenbait adinetako 1.500 pertsonarekin baino gehiagorekin lan egitea eskatzen zuen horrek. Bigarrena, nola joan banakoaren mugetatik haratago. Garbi zegoen jarduera adin guztietako hau-
47
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 48
rrei egokitu behar geniela, eskola guztira zabaltzeko eta jardueraren

ahalmena ahalik eta gehiena aprobetxatzeko. Horretarako, eskolaren
beraren antolaketa-egituran oinarritu ginen, bi adin-talderen arteko
banaketa ematen baitzuen bere horretan: goizeko ikasleak (ABC eta
KG) eta arratsaldekoak (1-9 mailak).
Bigarren helburua lortzeko, hau da, banakoaren mugak gainditzeko, bi
faseko proiektua diseinatu genuen talde bakoitzarentzat:
Nagusienek (1-9 mailetakoek) bere adierazpenari, marrazkiari,
egin beharko zioten aurre lehenik eta, ondoren, ikaskideek egindakoa ikusi, alderatu eta hari buruz hitz egin.
Txikienekin (ABC-KG), haien marrazkiak baliatuko genituen erakusketa ireki bat antolatzeko; lekualdatuen esparruko biztanle
guztientzat antolatuko zen erakusketa hori.
Baina, zer marraztu? Garbi genuen beren bizitzari buruz nahi zutena
adierazteko aukera eman behar geniela, guk, aurretiaz, indarkeria,
galerak eta abar nabarmendu gabe. Beraiek aukeratu behar zuten zer
zen garrantzitsuena, zer esanguratsuena, eta ez genituen behartuko
adierazi nahi ez zuten hura azaltzera. Horregatik, are esanguratsuagoa
iruditu zitzaigun marrazkien emaitza: indarkeria oso sustraituta zegoen, gerra bi urte lehenago amaitu arren.
48
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 49
1. Fasea: Marratzen
ABC-KG
1.
Marraztu
Nolakoa den zure bizitza
esparruan
Marrazkiaren
azalpenak nahi
duenak eta galderak
ABC (10 gela) eta KG (8 gela) taldeetan bildutako txikienei eskatu

genien esparruan nola bizi ziren marrazteko, eta jardueraren alderdi
ludikoena nabarmendu genuen, egungo sentimenduak eta bizipenak
adierazteko.
Horixe zen helburu nagusia: bizitako esperientziak adierazteko sare
gisa erabiltzeko testuinguru ludikoa ematea. Gela bakoitzarekin saio
bateko jarduera prestatu genuen, ordubete ingurukoa (kasu batzuetan,
marrazkien azalpena zela eta, pixka bat luzeagoa izan zen), gehiegi
luzatuz gero bilatzen genuen giroa eta onarpena desager baitzitezkeen.
Gainera, jarduera saio bakar batean egitean, oraindik ere egiteko prest
ez zeuden ahalegin gehigarririk ez egitea lortuko genuen. Garrantzitsua
zen jarduera saio bakar batean irekitzea eta ixtea, ondoriozko pentsamendua lortu gabe.
Jarduera egitean, neska-mutiko batzuei marrazten lagundu behar izan
genien; irakasleek esaten ziguten ez zeudela hartara ohituta. Hurbildu,
eta marrak egiten genizkien orrian, koloretako arkatzez, baina formarik
eman gabe; eta, gero, gauza bera egitera animatzen genituen.
Gehienak, pixka batean pentsatu ondoren, egiten genuena antzeratzen
hasten ziren. Deigarria zen, halaber, giza irudiak nola egiten zituzten
ikustea, hankak erabat luzatuta lurrean. Irakasle batek argitu zigun
horren esanahia: hori zen entrenamendu militarreko eremuetan erakusten zieten jarrera, inork ikusi gabe mugitzeko.
49
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 50
Galdera bat hasi zen gorpuzten, marrazkietan adierazitako indarkeriaren harira: Zergatik jarraitzen zuten gerrako eszenak margotzen lekualdatuen esparruko bizitzari buruz galdetutakoan?
1. - 9. mailak
Nagusiagoak bederatzi ikasturtetan (16 gela) banatuta zeuden, eta ez
zegoen eragozpenik jarduera zenbait saiotan lantzeko. Gainera, aukera
hori balia genezakeen espazio pertsonal pribatuagoetara iristeko.
1.
Marraztu
Nolakoa den zure bizitza
esparruan
Marrazkiak jasotzea
hurrengo faserako
2.
Marraztu
Nolakoa zen hona etorri
aurretik
Marrazkiak jasotzea
hurrengo faserako
3.
Marraztu
Nlakoa izango den
hemendik joatean
Marrazkiak jasotzea
hurrengo faserako
Hiru astez jarraian, talde bakoitzari eskatu genion oraingo esperientziak eta bizipenak, iraganeko esperientziak eta etorkizuna marrazteko.
Hiru marrazki horien bidez, onartzen erraza izan ez zitzaiena adierazi
zuten, baina baita etortzeko zeuden nahiak eta beldurrak ere. Hiru
marrazki, bizitako gertaeren multzoari nolabaiteko zentzua eta egitura
50
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 51
emateko, logika bat osatuz gertaera zehatzekin, ustekabekoekin eta,

askotan, zatituekin; hau da, biografia, nortasuna.
Arratsaldeko talde batzuetan jende asko elkartu zen; 100 pertsona
baino gehiago egon ziren espazio murritz batean marrazten saiatzen:
batzuk zoruan jarri ziren, beste batzuek ez zuten non jarri Hala ere,
harritu egin gintuen nola egon ziren taldeak lanean, isilik, jarduerak
iraun zuen artean. Hain sartuta zeuden marrazkian, ezen ama nerabe
batek gelan semeari bularra ematen zion bitartean marrazten baitzuen.
Bitxia bada ere, iraganari buruz marraztean lehenago amaitzen zuten.
Pentsatu genuen proposatzen genienak, agian, gehiegizko erresistentziaren bat sortzen zuela. Giroan, barre eta txantxa ugari sumatzen
ziren. Agian, une batzuetan gertatu zitzaienari buruz marrazteak ateratzen zuen tentsio horrek barre egitera bultzatzen zituen, arnasa hartzeko bezala, oroitzapenari lotutako larritasuna askatzeko modua balitz
bezala.
Hori bezain harrigarriak izan ziren etorkizunari buruzko marrazkiak.
Batzuek indarkeria-eszenak marrazten jarraitzen zuten: bake iraunkorrean konfiantzarik ez zutelako; batzuentzat hiru marrazkiak esperientzia bera zirelako, eta, saioz saio, pixkanaka sakondu zutelako esperientzia hori; edo, agian, batzuk jasandako esperientziek harrapatuta
geratu zirelako, eszena bera behin eta berriz errepikatuz.
2. Fasea: Jabetzen
Bigarren fasean, bi jarduera egin genituen, txikienen eta nagusiagoen
taldeen adierazpen- eta ekoizpen-dinamikak desberdinak izan zirelako.
Hala ere, helburu berari eutsi genion: norberaren eta gainerako ikaskideen marrazkiak ikusteko aukera ematea, nork bere bizipenak partekatutako gizarte-testuinguru batean ikusi ahal izateko, eta gainerakoen
esperientzietan nork bere burua ikusteko.
51
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 52
1. -9. Mailak
Esparruan eta esparrura iritsi aurretik nola bizi ziren marraztu zuten
nagusienek, baita etorkizuna nola ikusten zuten ere. Marrazkiak hiru
taulatan jarri genituen: iraganari buruzko taulan, orainari buruzko taulan eta etorkizunari buruzko taulan. Aurretiaz azalpenik eman gabe,
gela bakoitzak saio bat izan zuen hiru marrazkiei begiratzeko, haiei
buruz hitz egiteko eta erkatzeko. Ondoren, marrazkiak ikustean izan
zituzten inpresioei buruzko elkarrizketa egin zen eta, azkenean,
marrazkiei hitzak jartzeko eskatu genien, beren bizitzen kontakizuna
idazteko: nola bizi ziren esparruan, nola bizi ziren esparrura iritsi aurretik eta nola biziko ziren ondoren. Modu horretan, iragandako esperientzien, orainaren eta iristear zeuden itxaropenen eta zalantzen arteko
zubia, lotura izango ziren hitzak.
Talde batzuekin bi ordu baino gehiago behar izan ziren prozesua osatzeko, eta jarduera eskola-orduetatik kanpo egitea erabaki genuen,
presarik ez izateko...
Hasiera batean, marrazkiei aurre egitean, batzuek barre egiten zuten,
elkarri deitzen zioten, eta baten batek arkatza eta borragoma ere hartu
zituen, marraztutako zenbait gauza zuzentzeko. Eserita geratu ziren
gutxi batzuk izan ezik, gehienak frenetikoki mugitzen ziren marrazki
batzuetatik besteetara, norberarenaren bila edo deigarri egiten zitzaiena seinalatuz. Giroa izugarri orbaintzailea zen. Hala ere, marrazkiak
begiratu ondoko elkarrizketan, egoera interesgarriagoak agertu ziren:
bat edo beste ausartu zen esaten zer mingarria zitzaion oroitzapena
erretako etxeak agertzen ziren marrazki batzuk ikustean, berriro hara
itzuli behar zuten une horretantxe; esaten zuen gauza bakarra nahi
zuela: ahaztea. Beste batek horren aurkakoa aipatu zuen; hau da,
marrazkiak ikustean Lofara, bere herrira, itzultzeko gogoa sentitu
zuela. Beste batek esan zigun marrazten zuen lehen aldia zela, eta
marrazten jarraitzeko gogoz sentitzen zela. Zenbait marrazkitan, aukera hori eman izana eskertzen zuten
Elkarrizketa hori positiboa izan zen, baina nork bere bizitzari buruz
idazteko esperientziak gure itxaropenak gaineztatu zituen. Ez genuen
inolaz ere pentsatzen ordubete baino gehiago emango zutenik nork
52
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 53
bere bizitzari buruz idazten, norberarekin, norbere bizipenekin elkarrizketan... Ordubetez baino gehiagoz beren eskuetan izan zuten zer diren,
zer izan diren, eta zer uste duten izango direla.
ABC-KG
Txikienek lekualdatuen esparruko bizimoduari buruz baino ez zuten
marraztu. Etxeak, autoak, haien moduko neska-mutikoak lanean, baita
borrokan ere, eta oso gutxi jolasean; horiek izan ziren marrazkietan
gehien errepikatu ziren gaietako batzuk. Orduan, txikienei beren
lanak ikusteko aukera nola eman pentsatzen ari ginela, galdera bat
sortu zitzaigun: zergatik ez dugu marrazki-erakusketa bat egiten esparru guztiarentzat? Hala, beren lanak agertuko lituzkete, eta bertako
bizitza nola ikusten zuten erakutsiko genieke erakusketa ikustera hurbildutako guztiei. Horrela, gainera, hasieratik izan genuen kezkari ere
erantzungo genioke; hau da, lekualdatuen esparruko eguneroko errealitatera zabaltzea jarduera.
Ehunka marrazki eskaneatu eta taulatan bildu genituen, marrazkietan
gehien agertutako gaiei jarraiki. Nire bizitza lekualdatuen esparruan
izenburupean, Salalako lekualdatuen esparruko biztanleek aukera izan
zuten txikienek lekualdatuen esparruko bizimodua nola ikusten duten
jasotzeko; hau da, etxeak, lanak, autoak, edo oraindik ere hain gogoan
zuten indarkeria eta egiteke zegoenaren oroitzapena. Zazpi taula haien
bidez, helduak harritu egiten ziren, eta marrazki haietariko bakoitzetik
ikasten zuten. Gainera, erakusketara hurbildu zen pertsona bakoitzari
aukera eman zitzaion taula zuri batean nahi zuena adierazteko eta,
harrigarria bada ere, horrexek izan zuen arrakastarik handiena.
Marrazteko ilarak amaigabeak ziren.
Asteburu osoan, goizeko 9etatik arratsaldeko 5etara, milaka pertsona
(txikiak eta helduak) etorri ziren erakusketara, ikusteko, barre egiteko,
marrazteko, eta txikienek lekualdatuen esparruko bizitzari buruz zer
ikuspegi zuten jakiteko. Eta esanahi handiko une txikien lekuko izan
ginen: lanetik zetozela erakusketa ikustera sartu ziren hiru amonari
beren hizkuntzan azaldu behar izan genizkien taulak, ez zutelako inge-
53
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 54
lesa ulertzen, eta txunditu egin ziren beren eguneroko bizitza marrazkietan lehen aldiz ikustean. Mutiko bat, marrazkiak ikusi ondoren, eseri
eta lurrean marrazten hasi zen, eskuz. Neska-mutiko nagusiagoen
talde bat taulaz taula ibili zen barrezka, txikienak hori guztia marrazteko gai nola ziren galdetuz. 30 orduz jarraian, jendea, nagusiak eta txikiak, taula zurian idazten aritu ziren. Dozenaka pertsona, une horretantxe zer marrazten ari ziren etengabe begira. Etxe bat marraztu ondoren, aita ekarri zuen mutiko batek, zer marraztu zuen erakusteko
Azkenean, 6 urte baino gehiago izango ez zituen haur haren irudiarekin
geratu ginen; egunero etortzen zen erakusketa ikustera, eta denbora
luzea ematen zuen marrazki haietako bakoitzarekin hizketan. Azken
batean, gure asmoaren adibide garbiena zen: marrazkiek elkarrizketa
pertsonalari eta sozialari bide ematea, banako bakoitzak bizitako esperientzien bidez.
3. Fasea: Ebaluatzen
Talde guztiekin amaitu ondoren, eta ebaluazio-saio gisa, ikasleei egiten
ikusitako jarduera bera egin genuen eskolako irakasleekin, goiz oso
batean. Haiek ere lekualdatuak zirenez, eskatu genien nork bere bizitzari buruz marrazteko, batetik, beren beldurrak eta itxaropenak adierazi ahal izateko, eta, bestetik, ikasleen bizitzaren atzean dagoen errealitate ez hain akademikoaz jabetu zitezen, errealitate akademikoa
bezain garrantzitsua baitzen hura.
Jabetu ginen irakasle haietako askorentzat desio zuten etorkizuna galdutakora, saminez oroitutakora itzultzea baino ez zela; irakasle batek
planteatu zuen gizarteak bilakatu egin behar zuela, eta, iraganari begiratu ordez, haiek lekua izango zuten tokira begiratu behar zutela; beste
batzuentzat, berriz, beren bizimodua eta inguruarekiko harremana
ulertzeko modua hausten zuten zerbait ziren aurrerapenaren zeinuak.
Azken batean, ordubete baino gehiagoz mahaigaineratu ziren iruzkinak, galderak eta iritziak, eta ikasleek marrazkien bidez egin zuten ibilbide pertsonala, modu positiboan ebaluatu zuten hura bera egiteko
balio izan zien.
54
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 55
Emanaldia
Jasotako mila marrazkik baino gehiagok, neska-mutikoek idatzitako
kontaketek eta askotan ezkutatuta dagoen sufrimenduaren esperientzia pertsonal biziak bizipen-multzo hori nola erakutsi, argitara nola
eman, pentsatzera eraman gaitu hasieratik, betiere protagonisten begiradatik eta hitzetatik. Eta kondizio ez-duinetan bizi diren haiei duintasuna itzultzeko moduan egin nahi dugu. Agian, lekualdatuen esparruetako bizimoduaren zatirik txarrena ez da elikagai-anoa murritzak izatea, beti mailegatuta, inoren lurraldean egotearen sentsazioa eta nor
bere kabuz moldatzeko gai ez izatea baizik.
Proiektu horretan bildutako materialek (marrazkiak, kontakizunak,
argazkiak) bizitzei buruz hitz egiten digute, hautsitako bizitzei buruz,
galdutako bizitzei buruz baina hainbeste haustura pertsonalen eta
sozialen erdian nola biziraun ere erakusten digute. Horregatik ausartzen gara lan hau aurkezten: batetik, uste dugulako jarduera horren
bidez neska-mutiko horiek beren zati bat berreskuratu ahal izan dutela; bestetik, aukerei dagokienez gure bizitzetatik hain desberdinak
diren baina nahiei eta itxaropenei dagokienez gure bizitzetatik hain
hurbil dauden bizitzetara gerturatu gaitezkeelako jarduera horri esker;
eta, azkenik, banako bakoitzak babesgabeenek eta haurrek jasaten
duten injustiziarekin topo egitean, ezin delako eskuak gurutzatuta
geratu.
55
165 x 210 Lib
25/4/07
10:57
Pgina 56
165 x 210 L euskera color:Maquetacin 1
25/4/07
11:03
Pgina 1
Iragana
James Kesselee (6. maila)
Nolakoa zen zure bizitza esparrura etorri aurretik? Esparrura
etorri aurretik, nekazaria nintzen. 1991. urtean hasi zen gerra
Liberian. Jendea elkar hiltzen hasi zen pistolekin, eta goseak
ere hiltzen zituen.
Esparrura iritsi ginenean, Elikagaien Mundu Programak Cariko
eta Salalako lekualdatuen esparruko jendeari laguntzen zion.
Arthur Cooper (3. maila)

Hauxe da nire bizitzaren historia: hona iritsi aurretik, gerra
hasita zegoen. Jende asko goseak hiltzen zuen; errepidean,
berriz, jendeak elkarren aurka borroka egiten zuen. Nire senide
asko gerran hil ziren. Soldatuek gerra-arerioak hiltzen zituzten,
eta Gobernua guztien aurka borrokan zebilen.
Anonimo
Gerra hasi aurretik, ongi bizi nintzen. Amarekin eta aitarekin bizi
nintzen, eta eskola on batera joaten nintzen. Eskolatik itzultzean,
anaiak laguntzen zidan ikasgaiarekin. Ikasi ondoren, anaiarekin,
ahizparekin eta lagunekin jolasten nintzen. Batzuetan, aitak
autoan eramaten ninduen lanera, edo buelta bat ematera. Beste
batzuetan, merkatua zegoen egunean, arropa erosten zidan;
adibidez, alkandora bat, txamarra, txapelak, oinetakoak eta
eskola-materiala. Pozik bizi nintzen gurasoekin. Hori gerra hasi
aurretik zen, 1990. urtearen aurretik.
25/4/07
11:03
Pgina 2
Joseph J. Nuarpah (6. maila)

2000. urtean jarri ginen CARIko esparruan bizitzen;
egunero hiltzen zuen jendea goseak. Guztiok geunden
esparruan, guztiok geunden CARIn bizitza aldatzen hasi
zenean.
2002. urtean, eskolara joaten hasi ginen CARIn. Egoera
onean zegoen. CARIko esparruan eserita geunden guztiok
Gbarngatik pistola-hotsak entzun genituenean, eta
Salalara joan ginen korrika. Salalara iristean, ez zegoen
lekurik, eta jendea hiltzen ari zen Salalan.
1996an, Ginea utzi eta Liberiara etorri ginen. 1997an,
bozkatu genuen eta Taylorrek hartu zuen boterea.
Aldaketa batzuk egin zituen, eta arroza ematen zigun
hilero, baina ez zen Liberiako eskola-jarduerez
arduratzen. Liberian gerra hasi zenean, Taylor
presidenteak eskolara joateko agindu zien soldaduei,
gerran aritzeko komunitateko ikasleen bila; egoera horri
egin behar izan genion aurre Taylor presidentearen
agintaldian.
Salalan libreak gara, eta Jainkoari eskerrak, ez da
pistola-hotsik entzuten.
25/4/07
11:03
Pgina 3
25/4/07
11:03
Pgina 4
25/4/07
11:04
Pgina 5
25/4/07
11:04
Pgina 6
25/4/07
11:04
Pgina 7
25/4/07
11:04
Pgina 8
25/4/07
11:04
Pgina 9
25/4/07
11:04
Pgina 10
25/4/07
11:04
Pgina 11
25/4/07
11:04
Pgina 12
25/4/07
11:04
Pgina 13
25/4/07
11:04
Pgina 14
25/4/07
11:04
Pgina 15
25/4/07
11:04
Pgina 16
25/4/07
11:04
Pgina 17
25/4/07
11:04
Pgina 18
25/4/07
11:04
Pgina 19
25/4/07
11:04
Pgina 20
25/4/07
11:04
Pgina 21
25/4/07
11:04
Pgina 22
25/4/07
11:04
Pgina 23
25/4/07
11:04
Pgina 24
25/4/07
11:04
Pgina 25
25/4/07
11:04
Pgina 26
25/4/07
11:04
Pgina 27
Oraina
Korto Dolo (8. maila)
Salala Biko ikastetxea Salala Lower Bong konderria
Goian aipatutako eskolako ikaslea naiz, eta nire esperientzia nire
bizitzan gertatutakoa da. Sufritu egin dut gerraren eraginez.
1997an hasi nintzen eskolara joatean, baina, gerraren ondorioz,
atzeratuta noa. Lofa konderrian joaten nintzen eskolara. Gerra
hastean, alde batetik bestera ibili ginen ihesi; ez genuen non lo
egin, ez zegoen eskolarik eta aitak hona ekarri ninduen. Hemen
ikasteko aukera izatea espero dut. Laguntzaile maitea, lagundu
iezadazu, neure buruari ni neu izaten lagundu ahal izan
diezaiodan.
Zure etorkizuna garela diozu. Liberia, ikusten al duzu zer ari
den gertatzen? Ezerk ez du nire hezkuntza etengo, Jainkoak
izan ezik; Jainkoak guztiok bedeinkatuko zaituztete, guri
laguntzeagatik. Gurasoak galtzen ditugu, gure lagunak hil egiten
dira, gerraren erruz hiltzen gara. Nire bizitza hezkuntza da.
Orain, etxera joan nahi dugu, eskolak eraikitzeko. Ez dugu
gehiago gerrarik nahi gure herrian.
Eskerrik asko ulertzeagatik.
25/4/07
11:05
Pgina 28
Tarnue Mayayeh (3. maila)

Hauxe da nire etxea. Lekualdatuentzako Salala 2 eskolara
joaten naiz.
Lofa konderritik nator, Vonjama hiritik. Etxean, amak arroza
ogiarekin prestatzen zigun. Aitak lurra lantzen zuen guretzat.
Nire irakaslearen izena Gbouam jauna da. Ama, aita eta anaiarrebok lekualdatuen esparruan bizi gara. Errefuxiatuentzako
Jesuiten Zerbitzuaren eskolara joaten gara; guztiok gara
lekualdatuak Salalan. Elikagaien Mundu Programak lagundu
egiten digu Salalako lekualdatuen esparruan.
Etxera itzuli nahi dugu. Nekatuta gaude lekualdatuak izaten.
Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak liburuak eta
bolalumak emanez laguntzen digu.
Aitak Elikagaien Mundu Programarekin egiten du lan.
Anaiak Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuarekin egiten du
lan.
Mugarik Gabeko Medikuak erakundeak sendagaien bidez
laguntzen digu.
Gurutze Gorriak gure familia aurkitzen laguntzen digu.
Oxfam erakundeak ura lortzen laguntzen digu.
Munduko Federazio Luteranoak xaboia emanez laguntzen digu.
25/4/07
11:05
Pgina 29
25/4/07
11:05
Pgina 30
25/4/07
11:05
Pgina 31
25/4/07
11:05
Pgina 32
25/4/07
11:05
Pgina 33
25/4/07
11:05
Pgina 34
25/4/07
11:05
Pgina 35
25/4/07
11:05
Pgina 36
25/4/07
11:05
Pgina 37
25/4/07
11:05
Pgina 38
25/4/07
11:05
Pgina 39
25/4/07
11:05
Pgina 40
25/4/07
11:05
Pgina 41
25/4/07
11:05
Pgina 42
25/4/07
11:05
Pgina 43
25/4/07
11:05
Pgina 44
25/4/07
11:05
Pgina 45
25/4/07
11:05
Pgina 46
25/4/07
11:05
Pgina 47
25/4/07
11:05
Pgina 48
25/4/07
11:05
Pgina 49
Etorkizuna
Harris Flomo (2. maila)
Gure etxera eramango gaituzte, eta eskolara joango gara. Nik
lurra landuko dut niretzat eta nire familiarentzat. Aitak eta
amak eskolara bidaliko naute. Nekazaria izango naiz amarentzat
eta aitarentzat. Animaliak hilko ditut, jateko. Lurra landuko dut
gure jendearentzat, gure jaun Jesu Kristoren izenean; berriro
ere, palmondoak haziko ditut amarentzat. Amarekin eta
aitarekin biziko naiz. Handitan, sendagilea izango naiz, eta nire
familiari lagunduko diot.
Massayan Jallah (8. maila)

Lofa konderrian nengoenean, ondo jaten nuen eta eskolara ere
joaten nintzen. Lofa utzi nuenetik, ordea, arazo handiak ditut
lekualdatuen esparruan dirua lortzeko. Eskolari dagokionez,
Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak laguntzen digu
lekualdatuentzako eskolan.
Liberiako presidentea izan nahi nuke, nire herrialdea
garatzeko eta etorkizunean liberiarrei laguntzeko. Gerrarik
gabeko eremu on batean bizi nahi nuke berriz. Gerra ez baita
ona: gauza txarrak egitera behartzen zaitu. Herrialde batean
gerra dagoenean, ez dago bakerik, ez ulermenik, ez
hezkuntzarik.
25/4/07
11:05
Pgina 50
Anonimo
Nire etorkizuna
Itxaropena dut etorkizunean, bai
baitakit egoera ez dela beti berdina
izango. Horrenbestez, nire egoera
aldatu egingo da etorkizunean. Laguntza
izango dut hezkuntzarako. Jainkoak
gogoko izango duen bizitza biziko dut.
Hori dela eta, ez naiz kezkatzen, ez
baitakit zer ekarriko duen etorkizunak.
Bizirik gauden artean ez dugu
itxaropena galdu behar.
25/4/07
11:05
Pgina 51
25/4/07
11:05
Pgina 52
25/4/07
11:05
Pgina 53
25/4/07
11:06
Pgina 54
25/4/07
11:06
Pgina 55
25/4/07
11:06
Pgina 56
25/4/07
11:06
Pgina 57
25/4/07
11:06
Pgina 58
25/4/07
11:06
Pgina 59
25/4/07
11:06
Pgina 60
25/4/07
11:06
Pgina 61
25/4/07
11:06
Pgina 62
25/4/07
11:06
Pgina 63
James Gayflor
1990. urtean, gerra hasi zen Liberian. Jendea elkar
hiltzen hasi zen pistolekin, eta goseak ere hiltzen
zituen. Denbora horretan, jendeak sufritu egin zuen,
gerra hasi eta jendea borrokan hasi zenean. 1995.
urtean, liberiar askok galdu zuten bizia. Liberiako
gerraren ondorioz, ondasunak eta bizia galdu zituen
jende askok. 2002. urtean, gerra hasi zen Monrovian,
eta jendea oso gaizki pasatzen hasi zen, janaria falta
zelako. Objektuak ere bilatzen zituzten, bizirauteko
soilik.
2004. urtean, Elikagaien Mundu Programa Lofako
esparruari laguntzen hasi zen. Garai hartan,
esparruko egoera ona zen. NBEk xaboia, janaria
prestatzeko materiala, lotarako materiala eta
elikagaiak ematen zizkien lekualdatuei eta nik, garai
hartan, Jainkoari eskerrak ematen nizkion nire
bizitzagatik. Elikagaien Mundu Programari ere
eskerrak eman nahi dizkiot, lekualdatuei laguntzen
baitie, garia, olioa, babarrunak, kokoa eta gatza
emanda. Gerra-garaian, jendeak gaingaritik ateratzen
den garia lor zezakeen jateko, eta Jainkoari eskerrak
ematen dizkiot gari hori lor dezakedalako. Gerrak
nire etxetik urrundu ninduen arte, kondizio onetan
bizi nintzen, eta jendea ez zuen goseak hiltzen.
25/4/07
11:06
Pgina 64
165 x 210 Libe euskera 121- final:Maquetacin 1
25/4/07
11:13
Pgina 121
4. kapitulua
Bizitzeko leku bat
Gonzalo Snchez-Tern.
EJZ Afrika mendebaldeko advocay arduradun erregionala.
25/4/07
11:13
Pgina 122
25/4/07
11:13
Pgina 123
2005. urtean Salalako lekualdatuen esparruan bizi ziren haurrek ez

zuten gerra besterik ezagutzen: Liberia gerra basati batek lokaztu zuen
1989. urtetik aurrera, eta 250.000 pertsona inguru hil ziren. Haur haien
guraso gehienek ez zuten ezegonkortasun politikoa eta indarkeria baino
ezagutu 1980. urtean Samuel Doe sarjentu erdialfabetatuak boterea lortu
zuenetik. Sarraski etnikoek eta oposizio modu orok eragindako errepresio
errukigabeak suntsitu zuten herrialdea. 2005. urtean ez zegoen liberiarrik
demokraziaren antzeko ezer ezagutu zuenik, ezta zaharrenek ere: Liberia
1847. urtean eratu zen; ongi armatuta eta Ameriketako Estatu Batuen
babesa zuen gutxiengo batek bereganatu zituen boterea eta aberastasuna, eta horrek pobreziara eta bazterketara kondenatu zituen Liberiako
herritar gehienak.
2006ko urtarrilaren 16an egin zen Ellen Johnson-Sirleaf Liberiako presidente izendatzeko inbestidura-ekitaldia, eta gertaera hark aro berri baten
hasiera ekarri zuen Mendebaldeko Afrikako herrialde txiki horretara: liberiarrek, lehenengoz, askatasun osoz eta gerra-mehatxurik gabe bozkatu
ahal izan zuten beraietako baten alde, mende eta erdiko heriotzei eta
injustiziari amaiera jar ziezaien. Johnson-Sirleafek betetzeko duen zeregina ikaragarria da: suntsitutako nazio baten zatiak bildu eta Liberia, behingoz, bertan bizitzeko leku bihurtzea. Ezin da beheragotik hasi: Nazioarteko
Moneta Funtsaren arabera, datozen hogeita bost urteetan herrialdeak
urteko %10eko hazkunde-tasa izango balu ere, Liberiak ez luke lortuko
1980. urtean zuen egoerara itzultzerik.
Azpiegiturak suntsituta daude; hezkuntza-sistema, deseginda; parlamentua, berriz, gerrako jauntxo eta matxinoen buruzagi ohiek engainatuta.
123
25/4/07
11:13
Pgina 124
Egoera horretan, presidenteak behin eta berriz adierazi du Liberia gerraren

hatzaparretan eror daitekeela berriro nazioarteko komunitatearen babes
irmorik eta etengaberik gabe, eta inguruko herrialdeak bide beretik eraman ditzakeela.
Planetako eremu txiro eta bortitzenetariko baten bihotzean dago Liberia.
Liberiako gerra zibila ezin da ulertu duela zenbait hamarkadatatik
Mendebaldeko Afrika astindu duten krisi politikoak eta sozialak ulertu
gabe. 2006. urteko urrian, Unicefek esan zuen oraindik ere Mendebaldeko
Afrika dela haur batentzako munduko lekurik txarrena. Liberiako ezegonkortasunaren arrazoiak sustatu eta larritu zituzten Sierra Leonako eta Boli
Kostako gerrek, Gineako eta Togoko diktadurek, Sahelgo lehorteek eta
Nigerian boterea lortzeko izandako gerrek. Liberia inguratzen duten
herrialdeak krisian eta armaz beteta daude, eta gero eta langabezia-indize
altuagoak dituzte; horrenbestez, beharrezkoa da nazioarteko komunitateak ahalegin guztia egitea lekualdatuen eta errefuxiatuen esparruetan urteak eman dituzten herritarren eta, bereziki, haurren eguneroko arazoak
konpontzeko, baita hamaika herrialderi azpigarapenetik eta indarkeriatik
ateratzea eragozten dien egiturazko arazoei aurre egiteko ere. Historia
errepikatu ez dadin, beste behin ere.
Izan ere, errepikatu da: 1991. eta 1997. urteetan, aberriratze-programei
ekin zien Nazio Batuak erakundeak; 400.000 liberiar errefuxiatu itzuli ziren
etxera, baina ihes egin behar izan zuten beren etxeetatik eta arroz-soroetatik, berriro hasi baitzen gerra. Azken urteotako desarmatze-prozesua ere
ez da Liberiak bizi izan duen lehena: 1996. eta 1997. urteen artean, Lofa
konderrian soilik (ipar-ekialdean), Ulimo K taldeak, eremuko matxino-talde
boteretsuenak, 700.000 tirogai-pieza baino gehiago entregatu zituen.
Zazpi urte geroago, berriz, beste desarmatze-prozesu batean, 800.000
tirogai jaso ziren. Eremu horretan porrot egin dute birgizarteratze-prozesuek, ez dago lan-aukerarik eta segurtasunik eza orokortua da; zenbait
hamarkada sutan daramatzan lurraren gainera iraulitako olio-bidoiak dira
arazo horiek guztiak.
Herrialde emaileek hiru arazori erreparatu beharko liekete, indarkeriazikloari berriro ez ekiteko: haur soldaduen egoerari, langabeziari eta gazteen heziketarik ezari, eta afrikar gehiegi indarkeriara eta atzerrira joatera
bultzatzen.
124
25/4/07
11:13
Pgina 125
Haur soldaduak
Gerra amaitzean, liberiar lurraldean banatutako talde armaturen batean
borrokan aritu ziren neska-mutikoak iritsi ziren Salalako eta Monserradoko
lekualdatuen esparruetara eta Gineako hegoaldeko errefuxiatuen esparruetara. Neska-mutiko haietariko asko parte hartzen ari ziren
Desmobilizazio, Desarmatze eta Birgizarteratze Programetan; beste batzuek fusilak bazterrean utzi zituzten, besterik gabe, eta nekatuta iritsi
ziren oinez, batek daki nondik. Liberian bake-hitzarmenak sinatu zirenean,
herrialdean 21.000 neska-mutiko soldadu zeudela zenbatesten da,
Lurmutur Hiriko Printzipioetan adierazitako haur soldaduen definizioaren
arabera. Definizio horrek kontuan hartzen ditu borrokalariak, zamaketariak, sukaldariak, sexu-esklaboak eta abar. 21.000 haur horietatik, 12.000k
baino ezin izan zuten sartu Desmobilizazio, Desarmatze eta Birgizarteratze
Programetan. Horrek adierazten du milaka haur egon zirela iraganak eragindako trauma jasaten, inolako babesik gabe eta, batzuetan, familien eta
auzokoen gizarte-bazterketa jasaten. Ezinbestekoa da moduren batean
edo bestean gerran parte hartu duten haur guztiengana iritsiko diren
proiektuak diseinatzea.
Liberian, Desmobilizazio, Desarmatze eta Birgizarteratze Programen bidez,
haur soldaduei helduei bezala ordaintzea erabaki zen; hau da, 300 $ ematea entregatzen zuten arma bakoitzeko. Gerra beste esperientziarik izan ez
zuten haurren eskuetan dirua jartzeak ez zuen lagundu, ordea, haur horiek
birgizarteratzen; izan ere, mesfidantza-sentimendua barneratu zuen tokiko komunitateetan: nekazariek uste zuten, eta ez zuten arrazoi faltarik,
diru hori odolez zikinduta zegoela. Horri, gainera, erantsi behar zaio haur
soldaduentzako programa gehienetan baztertu egiten direla itzulerakomunitateetan bizi diren haurrak, eta horrek birgizarteratzea are gehiago
zailtzen duen gaitzondoa eragiten du. Bereizketa horietatik ihes egiteko,
haur soldaduentzako programek kontuan izan behar dituzte gerrek eragindako eremuetan bizi diren adin txikikoak, baterako etorkizuna eraiki ahal
izan dezaten.
Gerra amaitu zenetik, hazi eta hazi ari da delinkuentzia Monrovian. Gerran
parte hartu zuten adin txikiko askok ezin izan zuen jatorrizko herrixketako
bizitzara egokitu, eta hiriburuetara edo sail handiak dauden lekuetara joan
125
25/4/07
11:13
Pgina 126
ziren. Han, ordea, bazterketarekin egin dute topo, eta delitu egiten duten
haur edo gaizki ordaindutako langile bihurtu dira bizirik irauteko. Egoera
horretan, adin txikikoak erraz menderatzen dituzte Boli Kostako gerrarako
edo Ginea hauskorrean izan daitekeen leherketarako soldaduak erreklutatzen dituztenek. Beharrezkoa da haur horiek berreskuratzea eta hezkuntza-sisteman barneratzea, berariazko laguntza-programen bidez.
Hauxe da erakunde humanitarioak eta tokiko agintea gehien kezkatzen
dituena: Sierra Leonan gertatu zena gertatzea Liberian. Izan ere, nazioarteko komunitateak, hasiera batean, gatazka amaitu berri zuen herrialdea
berreraikitzeko prozesuarekiko gogo bizia agertu zuen; baina, hasierako
unea igaro ondoren, beste krisi batzuetan parte hartzen hasi ziren emaileak. Gertaera hark gerra-garaiko antzeko egoeran utzi zuen Sierra Leona,
pobreziari eta gizarte-aztoramenari dagokionez. Ildo horretan, emaileen
nekea asko salatu da Ginean ere; liberiar errefuxiatuentzako laguntza
desagertu egin zen ia eta, horren ondorioz, bigarren hezkuntzako eskolak
itxi egin ziren. Haur soldaduak birgizarteratzeko prozesuak erdibidean
geratzea da funtsak murriztearen lehen ondorioa; bigarrena, berriz, ezinezkoa izaten dela aurrea hartzeko jarduera iraunkorrak ezartzea. Gatazka
ondoko egoerari aurre egiteko, beharrezkoa da emaileek konpromiso
irmoa eta iraunkorra izatea, gobernuaren ekimenak eta tokiko eta nazioarteko GKE-en ekimenak babesteko, eta egoera horretan dago Liberia.
Eskola-adinean zeudenean egitura militarretan parte hartzera behartu
zituzten haurren bizitzak normalizatzeko lan egiten denean, edo beste
haur batzuk sare horretan ez erortzeko sentsibilizazio- eta hezkuntza-ahalegina egiten denean, ezinbestekoa da haur horiek erreklutatzearen arduradun izan ziren helduak justiziaren aurrera eramatea. Gerraren lehen
fasea amaitu zenean (1989-1997), buru militarrek ez zuten zigorrik jaso,
eta horrek beste buru batzuk animatu zituen armak hartzera eta adin txikikoak erreklutatzera, soldadu kopurua areagotzeko. Charles Taylor Hagan
auzipetu zuten, eta hori, zigorgabetasunaren amaieraren froga baino areago, zigorgabetasunaren egiaztapena izan zen; izan ere, gerraren arduradun gehienek aske jarraitzen dute, eta batzuek eserleku bat ere lortu dute
parlamentuan. Horretaz gainera, ondoko herrialdeetako presidenteak ere
egoera horren arduradun dira, matxino-taldeek beren herrialdeetatik erreklutatzen baitzituzten gazteak. Beharrezkoa da talde horietako arduradunak eta talde horiek babestu zituztenak epaitzea, Mendebaldeko Afrikan
gailendu den zigorgabetasunari amaiera emateko.
126
25/4/07
11:13
Pgina 127
Langabezia
Jatorrizko herrixketara eta hirietara itzultzeko prozesuaren amaieran,
Salalako gazteek ez zuten etorkizun handiko errealitaterik. Uste da biztanleriaren %80 dagoela langabezian Liberian. Gainera, langabeziak gazteei
eragiten die gehien. Herrialde gutxitan da gazteen analfabetismo-tasa helduena baino altuagoa, eta horietariko bat Liberia da. Hamabost urteko
gerrak lehen hezkuntzako eskolarik zapaldu ez duten belaunaldiak ugaldu
ditu. Mendebaldeko Afrikan, gazte langabetuen kopurua heldu langabetuen kopurua halako hiru da. Mendebaldeko Afrikako milioika gazterentzat, orainaldirik eta etorkizunik ez izatea da lanik ez izatea. Arazoa ez da
desagertuko, eta ez da hobetzen ari. Nazio Batuak erakundearen arabera,
2020. urtean 430 milioi biztanle izango ditu Mendebaldeko Afrikak; horrek
adierazten du 100 milioi gehiago izango direla hamabost urte baino gutxiagoan.
Langabeziaren ondorioak izugarriak dira. Gazte askorentzat, indarkeria da
aurrera egiteko modu bakarra, bai gaizkile moduan, bai matxino-talde
batean sartuta; beste askorentzat, atzerriratzea da etorkizunerako bide
bakarra, eta hori gero eta arriskutsuagoa da. Itzultzeko edo aberriratzeko
prozesuen aurretik ere, gerraren amaierak itxaropena sortu behar zuen
arren, Ameriketako Estatu Batuetara, Kanadara edo Australiara eramango
zituzten birkokatze-programetan sartzea zen lekualdatuen eta errefuxiatuen esparruetako gazteen ametsa. Batzuk, gainera, basamortua gurutzatu eta Europara iristeko aukeraz mintzo ziren.
Liberiako hezkuntza-sistema suntsitzean, herrialdean zeuden lanbideheziketako zentro gutxi haiek suntsitu ziren. Liberian, eremu horretako
gainerako lekuetan bezala, ez dago gaitasun teknikodun langilerik eta,
hori dela eta, erakunde humanitario askok erbesteratutako jendea ekarri
behar izan du; gaitasunik izanez gero, bertako jendeak bereganatu beharko lituzke lanpostu horiek. Nazioarteko komunitatea finantza-ahalegina
egiten ari da herrialde hori berreraikitzeko; ahalegin horrek beren buruak
mantentzeko ardura beregana dezaketen profesionalak eskatuko ditu
berehalako etorkizunean. Beharrezkoa da merkatuaren azterketan oinarritutako kalitatezko lanbide-heziketarako zentroak sortzea, Liberiako ekonomia-egitura berregiteko.
127
25/4/07
11:13
Pgina 128
Berrogeita hamarreko, hirurogeiko eta hirurogeita hamarreko hamarkadetan, Liberia, edo Liberiako biztanleriaren zati bat, meatzaritzari esker aberastu zen. Nekazaritza-jarduerak bigarren maila batean geratu ziren, eta
gizarte-eskalako maila baxueneko lantzat hartu ziren. Oparotasun-epe
haren ondoren, ordea, ezegonkortasun politikoa iritsi zen eta, ondoren,
gerra. Hamalau urtean, Liberia landatarra mota guztietako talde matxinoek okupatu zuten, eta herriak suntsitu eta sailak arpilatu zituzten. Horren
ondorioz, Liberia lurralde emankorra bazen ere, arrozaren inportatzaile
bihurtu zen, eta horixe zen bertakoen oinarrizko elikagaia. Ezinbestekoa
da nekazaritzan gaitzeko programak abian jartzea herrixketan, Liberiak
bere kabuz lortu ahal izan ditzan elikagaiak, eta landa-eremuetako gazteek aurrera egin ahal izan dezaten.
Munduan egin diren Desmobilizazio, Desarmatze eta Birgizarteratze
Programa askoren ebaluazioek erakusten dute birgizarteratzea ia beti lausotu egiten dela, eta amaitu gabe geratzen dela funtsik eta irmotasunik
ezagatik. Borrokalari batek lana aurkitzen ez duen artean ez da amaitzen
birgizarteratze-zikloa. Liberian edo suntsitutako beste herrialderen batean, azpiegitura berriak sortzeko prozesuarekin batera, tokiko enplegua
sustatu beharko litzateke, lana sustatzeko planen bidez. Ildo berean, erakunde humanitarioek mikro-kredituen programak garatu beharko lituzkete, ekintzaileak sustatzeko.
Eremuko segurtasuna
Mendebaldeko Afrikak, hango herrialdeek independentzia lortu zutenetik,
egoera hau bizi izan du: bost gerra zibil, arrakasta izan duten hogeita
hemeretzi estatu-kolpe, hiru altxamendu separatista eta estatu-kolperako
makina bat saiakera. Azken hamarkadan, eremu horretako ia estatu guztiek hartu dituzte errefuxiatuak, edo bertako herritarrek erbesteratu egin
behar izan dute. Bi egoerak aldi berean ere bizi izan dituzte zenbait herrialdek; esaterako, Liberiak, Boli Kostak eta Sierra Leonak. Emaitza ikaragarria
izan da: Mendebaldeko Afrikako Estatuen Ekonomia Elkartea (ECOWAS,
ingelesez) osatzen duten hamahiru herrialdeetatik hamaika planetako
hogeita bi herrialde pobreenen artean daude, Nazio Batuen giza garapena-
128
25/4/07
11:13
Pgina 129
ren indizeari jarraiki. Ghana da erdi-mailako garapena lortu duen bakarra;

Liberia, berriz, ez da agertu ere egiten indize horretan, datuak falta direlako. Are gehiago, gutxien garatutako munduko bost herrialdeak eremu
horretakoak dira: Ginea Bissau, Burkina Faso, Mali, Sierra Leona eta Niger,
hain zuzen ere. Ondorioak jakinak dira: muga zeharkatu eta beren bizitza
arriskuan jartzen duten pertsonak, etorkizun hobe baten bila, edo mugak
zeharkatzen dituzten gatazkak (esaterako, sute suntsitzaileak).
Boli Kostako gatazka da, oraindik ere, Liberiako bakearentzako mehatxurik
larriena. Giza eskubideen alde lan egiten duten zenbait taldek salatu dutenez, matxinoek nahiz armadak borrokalariak bildu dituzte Liberian. Boli
Kostan desarmatze-prozesuan entregatutako arma bakoitzeko 900 $ emango direla dioen zurrumurrua zabaldu da, eta hori erakargarri boteretsua izan
da Liberiako ehunka gazterentzat. Nazio Batuak erakundeak 1721 Ebazpena
onartu zuen 2006ko azaroan, eta hori 2007ko urria arteko luzapentzat hartu
dute krisiaren eragileek: inork ez dio irtenbiderik ikusten gatazkari, eta badirudi nazioarteko komunitateak ez diola jaramonik egin nahi. Ondoko herrialdea gerran dagoenez, Liberia borrokalariak biltzeko eta haiekin kontrabandoan aritzeko lurralde naturala da. Nazioarteko komunitateak Boli Kostako
gatazka konpontzeko konpromisoa hartu behar du, Liberian berriro indarkeria-egoerak ikusi nahi ez baditu, bederen.
Liberia gatazka-ondoko egoeran dago; Ginea, berriz, gatazka-aurreko egoeran. Ekonomia gainbehera dator azken bost urteetatik hona, eta kontinente horretako bigarren inflaziorik altuena duen herrialdea da. Egoera
horretan, oso handia da berehalako borrokak izateko arriskua. Ginea erortzeak atzetik eramango lituzke, halabeharrez, Liberia eta Sierra Leona.
Baina ez da, etorkizunari begira, aurrean duen hodei beltz bakarra:
Liberiako gerra zibila amaitu ostean, ginearrek hegoalderantz jo zuten,
berreraikitze-funtsek agindutako lanaren bila. Liberiako ipar-ekialdean
biziak izan dira, historikoki, etnien arteko tentsioak, eta Gineatik jendea
etortzeak gorroto zaharrak pitz ditzake. Nazio Batuak erakundeak garapen
demokratikoaren eta ekonomikoaren beharrari eremuko ikuspegitik begiratu beharko lioke, Liberian bakea bermatzeko.
Baina etorkin horiek guztiak ez dira Gineatik soilik iristen hegoalderantz.
Maliko, Burkina Fasoko eta Nigerreko (munduko populazio-hazkunde
handiena duen herrialdea da Niger) biztanleek bizitza hobearen bila
jarraituko dute beren herrialdearen mugetatik haratago, eta, Europara
129
25/4/07
11:13
Pgina 130
sartzeko bideak ixten badira, hegoalderantz jo beharko dute. Boli Kostan

begiztatu dugun etnien arteko oreka-galera hori gutxiago aurreratutako
gizarteetan ere gerta liteke; adibidez, Liberian. Horrek, gainera, ondorio
zorigaiztokoagoak izan ditzake. Sahelgo herriek ezin badute ekonomikoki
garatu, horrek eremuko segurtasunean eragingo du epe labur eta ertainean. Hala ere, Europako Batasunak eta Ameriketako Estatu Batuek oztopoak jartzen dizkiote, oraindik ere, kotoiaren salerosketari, eta horixe da
herrialde horien esportazio-produktu nagusia. Ameriketako Estatu Batuek
eta Europako Batasunak nekazaritzarako diru-laguntzak ematen jarraitzen
duten bitartean eta Sahelgo estatuak lotura horietatik askatzeko azpiegiturak sortzea sustatzen ez den bitartean, saihestezinak izango dira migrazio-mugimendu handiak, eta ezingo dira ondorioak aurretik jakin.
Aberastasuna mehatxua ere izan daiteke. Gineako Golkoko herrialde guztietan eta basamortuan, petrolioa aurkitu da. Azterketak egiten ari dira
Ginean, Liberian eta Boli Kostan. Baina kasu gutxitan lagundu dio petrolioak, erabat, Afrikaren garapenari. Kasurik nabarmenena Nigeria da.
Petrolio gordina esportatzen dutenen artean, munduko zazpigarren
herrialdea da; baina, hogeita bost urtean, hamasei maila galdu ditu munduan zuen lekuari dagokionez, Barne Produktu Gordinaren arabera.
Petrolioak, egurrak eta diamanteek bezala, Liberiaren eta Mendebaldeko
Afrikako gainerako herrialdeen garapen ekonomikoaren hasierari lagundu
diezaioke, eta hala egin behar du. Horretarako, ordea, erauzketan aritzen
diren multinazionalek eta gobernuek behingoz gardentasun osoz argitu
behar dute lehengai horiek sortzen dituzten funtsen norakoa.
Liberiarren eta nazioarteko komunitatearen eskuetan dago Liberian berriro lekualdatuen esparrurik ez irekitzeko aukera, ametsa.
130
5. kapitulua
EJZ Internazionala
25/4/07
11:13
Pgina 131
25/4/07
11:13
Pgina 132
25/4/07
11:13
Pgina 133
Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuaren

presio politikoa
Ez badira kontuan hartzen behartutako migrazioen atzeko arrazoi sakonenak, larrialdi-egoeretako laguntza ematera mugatuko dira gure zerbitzuak.
Laguntza hori beharrezkoa izan daiteke errefuxiatuen fluxuaren lehen faseetan, baina ez die puntu nagusiei erreparatzen; hau da, zergatik bihurtzen
den pertsona bat errefuxiatu, zer politika ezartzen zaizkion erbestean
dagoenean, eta zer egin daitekeen beste batzuek antzeko zoririk izan ez
dezaten. Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuaren zereginetako bat, sortu
zenetik bertatik, errefuxiatuen eskubideak defendatzea izan da, bai tokian
bertan, bai nazioan, bai nazioartean.
2001eko irailaren 11ko erasoen ondoren, adibidez, Errefuxiatuentzako
Jesuiten Zerbitzuak bere kezka sakona agertu zuen ekintza horrek nazioarteko babesik gehiena behar zuten pertsonengan izan zituen ondorioengatik: errefuxiatuak eta asiloa eskatzen dutenak kriminalak direlako pertzepzio publikoa geroz eta handiagoa da eta, inolako frogarik izan gabe,
errefuxiatuen eta terrorismoaren arteko loturak sortzeko saiakerak egin
dira; zailtasunak gero eta handiagoak dira asilo-prozeduretan onartzeko;
asilo-eskatzaileak biktima bihurtu dira, aurreiritzi publikoaren ondorioz;
legedia murriztaileegia da.
133
Errefuxiatuentzako
Jesuiten Zerbitzuak
eragin handia izan
dezake bere
laguntza-lanaren
bidez, izan ere:
25/4/07
11:13
Pgina 134
Bertatik bertara egin du lan errefuxiatuekin

eta lekualdatuekin.
Sinesgarritasuna du, esparruan bertan
jasotako egiazko informazioari esker.
Botere-zentroetan dago (ordezkariak ditu
Genevan, Erroman, Bruselan eta
Washingtonen).
Konpromisoa du laguntza-lanarekin, eta hori
da bere betebeharraren funtsezko zatia.
Errefuxiatuentzako
Jesuiten Zerbitzuak
hiru arlo nagusitan
egiten du bere
lana:
Giza eskubideak urratzearen biktima izan

diren banakoen arloan (adibidez, poliziajazarpenaren biktima izan diren banakoekin).
Pertsona-taldeei eragiten dieten
eskubide-urraketen egoera orokorretan
(adibidez, elikagai-urritasuna errefuxiatuen
esparruetan).
Nahitaezko lekualdatuei eta errefuxiatuei
eragiten dieten gai politikoetan (adibidez,
derrigorrezko atxilotze-politiketan).
Errefuxiatuentzako
Jesuiten
Zerbitzuaren
laguntza-lanak
helburu hauetara
bideratutako
ekintza guztiak
hartzen ditu:
Behartuta lekualdatuen eta errefuxiatuen

eskubideak sustatzera.
Behartuta lekualdatutakoak eta
errefuxiatuak tratatzeko jendeak duen
modua hobetzera.
Erakundeen eta gobernuaren ekintza
sustatzera, behartutako lekualdaketen
oinarrizko arrazoiei ekiteko.
Irtenbide jasangarriak sustatzera.
134
25/4/07
11:13
Pgina 135
Nazioarteko babesa
Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzua kezkatuta dago errefuxiatuentzako
babes-mailak jaitsi egin direlako leku askotan. Nazioarteko Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak munduko Errefuxiatuentzako Jesuiten
Zerbitzuaren bulegoen ahaleginak koordinatu ditu joera kezkagarri
horren aurka ekiteko, idatzi politikoak aurkeztuz presio-taldeen, hezkuntzaren eta komunikabideen lanaren bidez eta beste erakunde batzuekin lan eginez.
Genevatik, Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuaren ordezkariak gure kezkak agertzen jarraitzen du; kezka horiek esparruetatik iristen dira, eta zerikusia dute errefuxiatuen babesa urratzeari buruzko alderdiekin. Era berean, Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzua ordezkatzen du nazioarteko bileretan; adibidez, Nazioarteko Babesari buruzko Kontsulta Orokorretan.
Horiei esker, ACNURek Babeserako Agenda onartu zuen. Genevako ordezkariak ACNURen batzorde exekutiboaren (ExCom) bileretan ere agertzen
ditu Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuaren kezkak.
Lekualdatuen babesa
Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzua oso aktiboa izan da lekualdatuen
eskubideak defendatzeko orduan; adibidez, leku hauetan: Burundin,
Sudanen, Indonesian, Birmanian, Sri Lankan eta Kolonbian.
2003ko azaroan, lehen bilera egin zuen nazioarteko defentsaren sareak,
eta munduko eskualde eta politika arduradun guztiak bildu zituen. Hauxe
izan zen bileraren gai nagusia: nola areagotu dezake bere defentsa-lanaren ahalmena Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak, lan egiten dugun
errefuxiatuen eta lekualdatuen eskubideen defentsa sustatzeko.
Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak urtero egiten ditu nazioarteko
defentsari buruzko bilerak, jarrera politikoak gehiago garatzeko eta
defentsaren plangintza eta koordinazioa gauzatzeko.
135
25/4/07
11:13
Pgina 136
Bakerako - hezkuntza eta Giza Eskubideak

Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak modu aktiboan parte hartzen du
bakerako hezkuntzan eta giza eskubideetan.
Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuaren irtenbide

iraunkorren aldeko defentsa
Aberriratzea edo itzulera
Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzua tokiko eta nazioarteko foroetako
bozeramailea da, errefuxiatuen aberriratze goiztiarrei edo behartutako
aberriratzeei buruzko kezkak agertzeko orduan. Errefuxiatuentzako
Jesuiten Zerbitzuak, adibidez, gaitzetsi egin zuen Burunditik 2005eko ekainean errefuxiatu ruandarrak aberriratzea behartu izana. Herrialde askotan,
aberriratze-prozesuak kontrolatzen ditu Errefuxiatuentzako Jesuiten
Zerbitzuak eta, horretaz gainera, itzulitako pertsona ahulenen eskubideen
babesa bermatzen saiatzen da; zeregin horretan dihardu Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak, adibidez, angolarren aberriratzean. Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak zeregin hori bete ahal izan zuen errefuxiatuen jatorrizko herrialdean nahiz errefuxiatuak hartzen zituzten herrialdeetan zegoelako.
Errefuxiatuentzako Jesuiten Elkartea mugaz gaindiko agerpen horren balioaren lekuko izan zen Mendebaldeko Timorren bizitzen egondako Ekialdeko
Timorreko errefuxiatuen itzuleran. Ekialdeko Timorretik ehunka mila lagun
irten zirenean, Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzua uharteko mugaren bi
aldeetan ezarri zen 1999. urtean, eta zeregin garrantzitsua bete zuen aberriratzea sustatzeari dagokionez; izan ere, uhartearen bi zatietan bizi ziren
komunitateen arteko programak adiskidetzen lagundu zuen.
Lekualdatuek eta errefuxiatuek informazio inpartzial egokia jaso ahal izatea bermatzeko lan egiten du Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak, aberriratzeari edo itzulerari buruzko erabakiak hartu eta aberriratzeko edo
itzultzeko proposamenen plangintza-prozesuan parte hartu ahal izan
dezaten.
136
25/4/07
11:13
Pgina 137
Tokiko integrazioa
Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak puntu hauek defendatzen ditu errefuxiatuentzat, erbestean dauden bitartean: pertsonen autonomia, lurrerako, lan-merkaturako, autoenplegurako, hezkuntzarako eta hizkuntza-ikastaroetarako, zerbitzuetarako eta mugimendu-askatasunerako sarbidea,
eta errefuxiatuak ulertzeko modu negatiboa aldatzea. Errefuxiatuentzako
Jesuiten Elkarteak presioa egiten du, halaber, garapenerako laguntza lortu
ahal izateko errefuxiatuak hartzen dituzten esparruetan.
Berriz kokatzea
Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzua ez da jendea berriz kokatzeko agentzia bat; hala ere, berriz kokatzeko sistemaren hobekuntzak defendatzen
ditugu. Gai hori jaso du AEBko Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak
Washingtonen.
Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak

erbestealdiko baldintzei buruz egindako defentsa
Atxiloketa
Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak atxilotutako asilo-eskatzaileen eta
errefuxiatuen egoera kontrolatzen du eta lege-aholkularitza eman die. Bien
bitartean, nazioarteko erakundeei presio egiten die (ACNURi, esaterako),
haien beharretan arreta jartzeko, baita errefuxiatu-baldintzaren erabakia
azkartu eta kasu oso delikatuak edo presazkoak berriz kokatzeko ere.
Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzua modu aktiboan aritzen da lan egiten
dugun herrialde askotan, etorkinentzako atxiloketa-zentroetan dauden atxilotuei laguntza ematen; esaterako, Los Angelesen, El Pason, Bangkoken,
Berlinen, Australian, Maltan eta Afrikako hegoaldean eta ekialdean.
Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzua errefuxiatuen, asiloa eskatzen dutenen
eta etorkinen atxiloketari buruzko nazioarteko koalizio bati batu zaio.
Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak presioa egiten du gobernuek mugimendu-askatasunari buruzko nazioarteko giza eskubideak eta giza eskubideen legediko atxilotze-aginduak bete ditzaten.
137
25/4/07
11:13
Pgina 138
Hezkuntza
Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak errefuxiatuek eta lekualdatutako
haur guztiek hezkuntzaz baliatzeko aukera izatea defendatzen du, inolako
bereizketarik gabe, baita lehen hezkuntzaren ondorengo hezkuntzaz baliatu ahal izatea ere. Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuaren proiektu askoren muina arbuiatuek (adibidez, neskak, gutxiengoan dauden taldeak eta
abar) hezkuntzaz baliatu ahal izatea bermatzea da. Errefuxiatuentzako
Jesuiten Zerbitzuak hezkuntzaren babes-elementua hobetzea sustatzeko
eta eskolak inguru babestua izatea bermatzeko lan egiten du. Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak errefuxiatuek erbesteratuta zeudenean
lortutako notak onartzea ere defendatzen du.
Elikadura-segurtasuna errefuxiatuentzat eta lekualdatuentzat

Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak errefuxiatuentzako egungo elikadura-eskasiari buruz ohartarazteko eta arazo hori konpontzeko lan egiten
du, baita sistema-aldaketak sustatzeko ere, errefuxiatuei elikadura-segurtasun fidagarria eta egokia emateko.
Hiriko errefuxiatuak
Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak hiriko errefuxiatuen beharrei
buruzko kontzientziazioa defendatzen eta sustatzen du, eta hiriko errefuxiatuei buruzko ACNURen politiketan eragiteko lan egiten du.
Sexu eta genero indarkeria

Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak errefuxiatuen eta emakume eta
neskato lekualdatuen sexu eta genero indarkeriaren eraginari buruzko
kontzientziazioa sustatzen du, sexu eta genero indarkeriari aurre egiteko
lan egiten du, baita sexu eta genero indarkeriatik bizirik irten direnek zerbitzuetara eta laguntzara iritsi ahal izatea bermatzeko ere.
138
25/4/07
11:13
Pgina 139
Nazioarteko kanpainak
Haur soldaduen aldeko kanpaina
Haur Soldaduak Erabiltzeari Amaiera Emateko Koalizioak (1998an

sortu zuten sei GKE nagusik, Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzua
barne) kanpaina indartsua egin du egun munduko 35 herrialdetan
baino gehiagotan borrokan ari diren 300.000 haur soldaduengana
arreta erakartzeko. Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak hainbat
herrialdetako talde armatuetan sartzeko arriskua duten gazteekin
ere egiten du lan (Kolonbian eta Venezuelan, esaterako), baita
haur soldadu izandakoekin ere (adibidez, Sri Lankan, Burundin eta
Thailandian).
Haurren Eskubideen aldeko Konbentzioaren Aukerazko Protokoloa
2002ko martxoaren 12an sartu zen indarrean. Gaur arte, 117
herrialdek sinatu eta 101 herrialdek berretsi dute. Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak haur soldaduei buruzko informazioa ematen du zenbait herritan, eta berrespena eta sinadura lortzeko lan egiten du herrialde askotan.
Hau da Haur Soldaduen Erabilerari Amaiera Emateko Koalizioaren
web orria: www.menoressoldados.org
139
25/4/07
11:13
Pgina 140
Lurreko minak debekatzeko kanpaina
1994. urtean, Lurreko minak debekatzeko nazioarteko kanpainari

ekin zion Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak, minek zauritutakoei laguntzeko, bizirik atera zirenei beren historia kontatzen
laguntzeko, ideia etiko sendoak sustatzeko eta kanpaina nazionalak babesteko. 1997. urtean, Bakearen Nobel Saria eman zitzaion
kanpainari, eta horrek adorea eman zien kanpainan parte hartu
zuten Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuko langile nekaezinei.
Tun Chunnarethek Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuarekin lan
egin du hainbat urtean, eta hura ere lurreko mina baten biktima da.
Lurreko Minak Debekatzeko Nazioarteko Kanpainaren bozeramaile
garrantzitsua izan da, eta Bakearen Nobel Saria jaso zuen 1997an,
Oslon, kanpainaren izenean. Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak lan egiten jarraitzen du beste herrialde batzuek Minak Debekatzeko Ituna sinatzeko eta berresteko. Errefuxiatuentzako
Jesuiten Zerbitzuak informazioa ematen du Lurreko Minak Debekatzeko Nazioarteko Kanpainaren Lurreko minen urteko kontrola egiteko; lurreko minen egungo erabilerari, ekoizpenari eta
hondamendiari buruzko azterketa sakona da, baita Minak
Debekatzeko Ituna edo 1997ko Ottawako hitzarmena sinatu zuten
estatuen konpromisoei buruzko kontrol-txostena ere. errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak paper nagusia izan du kanpaina
horretan, eta Kanbodian, Thailandian eta Indonesian ikerketak egiten lagundu zuen aurten Lurreko minak kontrolatzeko. Horrez
gainera, lurreko minetatik bizirik atera direnak babesten jarraitzen
du Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuak hainbat herrialdetan,
adibidez, Bosnian, Angolan, Kanbodian, Zambian, Thailandian eta
Kosovon. Modu aktiboan egiten du lan, gainera, gai horri buruz
kontzientziatzen, bai herrialde horietan, bai minek eragindako
beste herrialde batzuetan.
Hau da Lurreko Minak Debekatzeko Nazioarteko Kanpainaren web
orria: www.icbl.org/es
140
25/4/07
11:13
Pgina 141
Errefuxiatuen, asilo-eskatzaileen eta etorkinen atxiloketari

buruzko nazioarteko hitzarmena
Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzua nazioarteko hitzarmen berri

horren kide sortzailea da; 2005. urtean jarri zen abian. Hauxe da
hitzarmenaren helburua: atxiloketa-politikei eta praktikei buruz
kontzientziatzea, eta errefuxiatuen, asilo-eskatzaileen eta etorkinen atxiloketari buruzko nazioarteko eta eskualdeko giza eskubideei buruzko arauen eta printzipioen erabilera sustatzea.
Hauek dira hitzarmenaren berariazko helburuak:
Asilo-eskatzaileen, errefuxiatuen eta etorkinen atxilotzeari
aurrea hartzea edo atxiloketa horiek mugatzea.
Atxilotzearen ordezko aukerak eta atxilotzeko modu ez hain
murriztaileen erabilera defendatzea.
Atxilotuta daudenekiko errespetu handiagoa eta haien giza
eskubideen babesa sustatzea.
Atxilotze-unerako praktika hobeak garatu eta har daitezen
sustatzea.
Hitzarmenaren kezka dira atxilotze-araudiak (atxilotze-prozeduraren zainketa eta baldintzak barne) eta errefuxiatuen esparruetako
mugimendu-askatasunari buruzko mugak, eta, sareko lanaren
bidez, mundu osoan errefuxiatuak, asilo-eskatzaileak eta etorkinak atxilotzearekin zerikusia duten gaiak defendatuta, ikertuta eta
txostenak eginda landu nahi du hori.
Hau da Errefuxiatuen, asilo-eskatzaileen eta etorkinen atxiloketari
buruzko nazioarteko hitzarmenaren web orria:
www.idcoalition.org
141
25/4/07
11:20
Pgina 3
2
Esperientziak
Etorkizun-aukerak
www.alboan.org
Iruea
Tel.: 948 231 302 Faxa: 948 264 308
alboanna@alboan.org
Bilbo
Tel.: 944 151 135 Faxa: 944 161 938
alboanbi@alboan.org
Donostia
Tel.: 943 275 173 Faxa: 943 320 267
alboangi@alboan.org
Etorkizun-aukerak

Etorkizun Aukerak

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Etorkizun Aukerak

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

339 x 210 Portadas con idiomas:Maquetacin 1

339 x 210 Portadas con idiomas:Maquetacin 1

165 x 210 Lib

165 x 210 Lib

165 x 210 Lib

165 x 210 Lib

165 x 210 Lib

165 x 210 Lib

165 x 210 Lib

Eskuetan duzun argitalpena munduan bizi den jende pila batek

165 x 210 Lib

165 x 210 Lib

165 x 210 Lib

165 x 210 Lib

Egun, behartuta lekualdatutako 50 milioi pertsona inguru

165 x 210 Lib

horiek arreta handiagoa behar dute. Babesa eskatzen duten pertsona

17 urte ditut. Sudandik iritsi nintzen hona, esklabo-trafikatzaile

200 milioi pertsona inguru mugimenduan; horietatik 120 milioi

165 x 210 Lib

Kongoko Errepublika Demokratikoa: hainbeste gatazka-urteren

Burundin 400.000 pertsona inguru lekualdatu ziren, eta

Duintasuna proban jarrita

165 x 210 Lib

165 x 210 Lib

manak ezegonkortu egiten dira. Komunitatean ordenari eusteko ohiko

Gatazka gehienen erroan, kontrola lortzeko borroka dago, bai

Errefuxiatuen kanpamenduak askotarikoak dira: 50 lagunentzako leku

165 x 210 Lib

Kasu askotan, esparru horietarako sarrera oztopatuta dago

165 x 210 Lib

165 x 210 Lib

behartutako mugimenduak bereiztea ere; hau da, jazarpenetik eta

50 milioi har daitezke behartuta lekualdatutako pertsonatzat,

165 x 210 Lib

Errefuxiatuen eta lekualdatuen eskubideak defendatzen

Guretzat, errefuxiatuontzat, bizitza ez da erraza. Gure eskubideak ez dira

165 x 210 Lib

Askotan ikusi ditugu gatazkan dauden talde etnikoetako alargunak bildu

Haien egoera ikustean, errefuxiatuei eskubide guztiak kendu

Nazio bat gatazka batean jausten denean, eta horrek

165 x 210 Lib

Estaturik gabeko pertsonek bi zauri izaten dituzte: batetik,

Errefuxiatuengandik eta lekualdatuengandik

Guk dena galdu genuen. Hiru etxe genituen, hamar hektareako

165 x 210 Lib

165 x 210 Lib

YEOMANS, W, The refugee experience. Jesuit Refugee Service, 1989.

165 x 210 Lib

Errefuxiatu batek bere herrialdea utzi eta beste nazio

Ezinbestekoa da eztabaida sustatzea, jakiteko nori

165 x 210 Lib

Hezkuntzak ere badu bere zeregina bakea, justizia eta

Barneratze-indar horrek gizarte-oreka ematen du, baina

165 x 210 Lib

Munduaren zein zatitan esku hartu, errefuxiatuen zer beharri erantzun,

Behartuta lekualdatutakoen giza eskubideak ukatzeak ondorio fisiko,

Lekualdatu askori ez die laguntzarik edo babesik ematen ACNURek, edo

165 x 210 Lib

Errefuxiatuekin lan egiten dugun erakunde humanitarioek gero eta zailtasun

Ikusi dugunez, gatazkak dira behartutako lekualdaketen arrazoi

165 x 210 Lib

Itxarotea, itxaropen ororen aurka (Rom 4:18)