Tomografia Komputerowa I Rezonans Magnetyczny Dla Studentów Kierunku Informatyka

Tomografia Komputerowa
i Rezonans Magnetyczny
dla studentw kierunku Informatyka
UNIWERSYTET MARII CURIE-SKODOWSKIEJ

WYDZIA MATEMATYKI, FIZYKI I INFORMATYKI
INSTYTUT INFORMATYKI
Tomografia Komputerowa
i Rezonans Magnetyczny
dla studentw kierunku
Informatyka
Maciej Siczek
LUBLIN 2011
Instytut Informatyki UMCS

Lublin 2011
Maciej Siczek
TOMOGRAFIA KOMPUTEROWA I REZONANS MAGNETYCZNY DLA

STUDENTW KIERUNKU INFORMATYKA
Recenzent: Witold Krupski

Opracowanie techniczne: Marcin Denkowski
Projekt okadki: Agnieszka Kumierska
Praca wspfinansowana ze rodkw Unii Europejskiej w ramach

Europejskiego Funduszu Spoecznego
Publikacja bezpatna dostpna on-line na stronach

Instytutu Informatyki UMCS: informatyka.umcs.lublin.pl
Wydawca
Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej w Lublinie
Instytut Informatyki
pl. Marii Curie-Skodowskiej 1, 20-031 Lublin
Redaktor serii: prof. dr hab. Pawe Mikoajczak
www: informatyka.umcs.lublin.pl
email: dyrii@hektor.umcs.lublin.pl
Druk
ESUS Agencja Reklamowo-Wydawnicza Tomasz Przybylak
ul. Ratajczaka 26/8
61-815 Pozna
www: www.esus.pl
ISBN: 978-83-62773-13-8
SPIS TRECI
PRZEDMOWA.............................................................................................. VII
TOMOGRAFIA KOMPUTEROWA .............................................................. 1
1.1. Wprowadzenie.......................................................................................... 1
1.2. Rys historyczny. ....................................................................................... 1
1.3. Budowa aparatu TK. Generacje aparatw. ............................................... 2
1.4. Zasada powstawania obrazu. .................................................................... 7
1.5. Rozdzielczo kontrastowa i przestrzenna. .............................................. 9
1.6. Jednostki Hounsfielda. Prezentacja obrazw TK. .................................. 10
1.7. Spiralna TK. ........................................................................................... 12
1.8. Wielorzdowa TK .................................................................................. 14
1.9. Aparaty dwurdowe i spektralne ......................................................... 18
1.10. Tomografia wizki elektronowej.......................................................... 21
1.11. Techniki eksperymentalne.................................................................... 22
1.12. Ochrona radiologiczna podczas bada TK ........................................... 22
1.13. Wyposaenie Pracowni TK .................................................................. 26
1.14. rodki kontrastowe stosowane w TK ................................................... 27
1.15. Zastosowanie TK w medycynie. Rodzaje bada i wskazania do ich
wykonywania. ............................................................................................... 31
1.16. Sposb przygotowania do badania TK................................................. 32
1.17. Przebieg badania TK ............................................................................ 33
1.18. Metody obrbki i prezentacji obrazw TK .......................................... 34
REZONANS MAGNETYCZNY.................................................................... 51
2.1. Rys historyczny. ..................................................................................... 51
2.2. Uzyskiwanie obrazu MR ........................................................................ 52
2.3. Przestrze k ............................................................................................ 57
2.4. Rodzaje i techniki akwizycji sygnau MR .............................................. 57
2.5. Spektroskopia MR .................................................................................. 67
2.6. Obrazowanie dyfuzyjne.......................................................................... 68
2.7. Nomenklatura sekwencji rnych producentw sprztu. ....................... 71
2.8. Budowa aparatu MR............................................................................... 73
2.9. Zastosowanie MR w medycynie. Rodzaje bada i wskazania do ich
wykonywania. ............................................................................................... 75
2.10. rodki kontrastowe stosowane w badaniach MR ................................. 79
PODSTAWY ANATOMII W OBRAZACH TK I MR................................ 81
3.1. Anatomia gowy w tomografii komputerowej ....................................... 81
VI
Spis treci
3.2. Anatomia mzgowia w obrazach MR przekroje czoowe i strzakowe

....................................................................................................................... 90
3.3. Anatomia zatok przynosowych i twarzoczaszki w obrazach TK ........... 94
3.4. Anatomia krgosupa ldwiowo-krzyowego w obrazach TK ............. 98
3.5. Anatomia klatki piersiowej obrazach TK............................................. 103
3.6. Anatomia jamy brzusznej w obrazach TK. .......................................... 108
3.7. Anatomia stawu kolanowego ............................................................... 111
3.8. Anatomia stopy (stawu skokowego) w obrazach MR .......................... 117
WYBRANE ZMIANY PATOLOGICZNE W OBRAZACH TK I MR ... 123
4.1. Centralny ukad nerwowy .................................................................... 123
4.2. Patologie krgosupa ............................................................................ 134
4.3. Patologie ukadu ruchu ......................................................................... 138
4.4. Choroby onkologiczne. ........................................................................ 141
4.5. Inne. ...................................................................................................... 143
SOWNIK SKRTW, AKRONIMW I NIEKTRYCH POJ
DOTYCZCYCH TK I MR ......................................................................... 145
BIBLIOGRAFIA ........................................................................................... 151
PRZEDMOWA
Niniejszy skrypt jest przeznaczony dla studentw kierunku Informatyka
Wydziau Matematyki, Fizyki i Informatyki, ktrzy wybrali specjalno
Informatyka Medyczna. Gwnym celem pracy jest przyblienie czytelnikowi
podstawowych poj dotyczcych tomografii komputerowej i rezonansu
magnetycznego. Opisano histori powstania i rozwoju TK i MR, budow
aparatw, zasad powstawania obrazu oraz sposoby obrbki obrazw.
W pracy skrtowo potraktowano podstawy fizyczne opisywanych metod oraz
skomplikowany aparat matematyczny stojcy za powstawaniem obrazu,
skoncentrowano si na praktycznych zastosowaniach TK i MR. Opracowanie
zawiera rwnie podstawowe dane dotyczce wskaza medycznych do
wykonywania bada oraz ich przebiegu.
Uzupenieniem pracy s skrcone atlasy anatomii i podstawowych zmian
patologicznych uwidocznionych w badaniach tomografii komputerowej i
rezonansu magnetycznego. Autor zakada, e student posiada podstawow
znajomo anatomii i fizjologii czowieka na poziomie szkoy redniej.
W cigu ostatnich 30 lat diagnostyka obrazowa uczynia ogromny postp.
Do pocztku lat osiemdziesitych XX wieku jedyn metod obrazow dajc
nieinwazyjny wgld we wntrze organizmu ludzkiego bya konwencjonalna
radiografia i w mniejszym stopniu medycyna nuklearna. Lata 80 przyniosy
upowszechnienie ultrasonografii oraz pocztki tomografii, kolejna dekada to
upowszechnienie tomografii komputerowej i pocztki instalacji aparatw
rezonansu magnetycznego.
Do Polski nowoczesne technologie docieray z opnieniem: pierwsze
aparaty USG i TK w kocu lat 80-tych, pierwsza instalacja MR w roku 1991. W
ostatnich latach nastpuje znaczny wzrost nasycenia aparatur diagnostyczn.
Postp technologii komputerowych i informatycznych znajduje
odzwierciedlenie w medycynie. Jestemy wiadkami cigego doskonalenia
aparatury i oprogramowania. Powiksza to moliwoci diagnostyczne ale i
zwiksza wyzwania stojce przed lekarzem. Cyfrowy zapis obrazw oznacza, e
lekarz nie moe ogranicza si do analizy gotowych obrazw uwiecznionych na
kliszach rentgenowskich. Obecnie analiza bada musi obejmowa manipulacj
obrazami, wykonywanie szeregu pomiarw, reformacji wielopaszczyznowych i
trjwymiarowych. Lekarz, najczciej bez przygotowania informatycznego,
zostaje sam na sam ze skomplikowan aparatur.
VIII
Przedmowa
Rola informatyka medycznego nie moe ogranicza si do opieki nad

dziaaniem sprztu komputerowego i sieci obrazowej. Lekarz oczekuje pomocy
w opanowaniu oprogramowania, zrozumieniu moliwoci oprogramowania i
skutecznym wykorzystaniu wszystkich opcji. Innym potencjalnym polem
wsppracy jest rozwj nowego oprogramowania.
Wsppraca w zespole interdyscyplinarnym oznacza przede wszystkim
konieczno zrozumienia jzyka drugiej strony. Autor ma nadziej, e niniejsza
publikacja przybliy informatykom terminologi medyczn stosowan w
tomografii i rezonansie magnetycznym i w konsekwencji uatwi wspprac
kliniczn.
ROZDZIA 1
TOMOGRAFIA KOMPUTEROWA
1.1. Wprowadzenie.
Tomografia komputerowa (TK, ang. computed tomography CT) to
nowoczesna metoda wykorzystujca promieniowanie X (promieniowanie
rentgenowskie) w celu wielopaszczyznowego uwidocznienia badanych tkanek i
narzdw. Istot techniki jest odwzorowanie narzdw w przekrojach,
warstwami, czyli wykonywanie zdj tomograficznych (tomos - dzielcy,
graphos - zapis).
Badanie polega na przewietleniu danego odcinka ciaa wizk promieni i
pomiarze ich pochaniania przez tkanki o rnej gstoci. Zjawisko pochaniania
promieni rentgenowskich przechodzcych przez tkanki pozwala na uzyskanie
obrazu o rnych odcieniach szaroci.
Zaawansowane techniki komputerowe umoliwiaj wtrn obrbk obrazu
polegajc m.in. na tworzeniu rekonstrukcji paszczyznowych i
trjwymiarowych.
1.2. Rys historyczny.

Promieniowanie rentgenowskie zostao odkryte 11.08.1895 przez Wilhelma
Conrada Roentgena, w 1901 roku zosta on nagrodzony za to odkrycie nagrod
Nobla.
Roentgen opisa waciwoci promieni rentgenowskich:
Rozchodz si prostoliniowo.
S niewidzialne, ale wywouj fluorescencj.
Wywouj jonizacj powietrza.
Przenikaj przez szko, czarny papier, a nawet przez pytki metalowe.
Zaczerniaj klisz fotograficzn.
S pochaniane bardziej przez pierwiastki o wikszej liczbie porzdkowej
Z.
Pierwszym medycznym zastosowaniem promieniowania X byo zdjcie rki
maonki Roentgena. Natychmiast nowa technika znalaza praktyczne
zastosowania, przede wszystkim w diagnostyce ukadu kostnego i puc.
Na ziemiach polskich ju kilka miesicy pniej - w Krakowie w okresie 815 stycznia 1896 r. profesor chemii UJ Karol Olszewski wykona pierwsze
1. Tomografia Komputerowa
rentgenowskie zdjcia eksperymentalne, w tym zdjcie przycisku do papieru z

brzu w ksztacie jaszczurki i zdjcie rki ludzkiej.
W kolejnych latach metody radiologiczne byy systematycznie doskonalone:
1896 - technologia wykonywania zdj na pytach pokrytych
bromkiem srebra (F. H. Wiliams)
1913 kratka przeciwrozproszeniowa redukujca promieniowanie
rozproszone (G. Bucky)
1913 pierwsza rentgenowska lampa prniowa (W. D. Coolidge)
1930/31 techniki pozwalajce na uzyskanie radiologicznych
obrazw przekrojw paszczyznowych - stratygrafia (A. Vallebona) i
planigrafia (B. Ziedses des Plantes). Tomografia klasyczna
1972 pierwszy aparat TK EMI Brain Scanner skonstruowany
przez inyniera firmy EMI Ltd Godfreya Newbolda Hounsfielda.
Zaskakujcy jest fakt, e moliwo korzystania z tego dobrodziejstwa
rozwoju technologii zawdziczamy po czci sukcesowi zespou The Beatles.
Godfrey Hounsfield dokona swojego odkrycia pracujc w Central Research
Laboratory nalecej do EMI Group, wytwrni fonograficznej odpowiedzialnej
za dystrybucj nagra zespou The Beatles. Dziki sprzeday pyt legendarnego
zespou w iloci 200 milionw egzemplarzy EMI bya w stanie sfinansowa
badania Hounsfielda, ktre doprowadziy do powstania pierwszego skanera TK.
Podstawy matematyczne tego wynalazku s zasug austriackiego
matematyka Johanna Radona. Pierwsze urzdzenia prbujce wykorzysta idee
Radona budowali: w 1961 William Henry Oldendorf, w 1963 Allan MacLeod
Cormack (Tufts University). Hounsfield i Cormack otrzymali w 1979 roku
Nagrod Nobla za wynalezienie i budow tomografu komputerowego.
Pierwszy tomograf zainstalowano w szpitalu Atkinson Morley Hospital, w
Wimbledonie, w Wielkiej Brytanii. Pierwszy pacjent zosta przebadany w 1972
roku. W USA pierwszy tomograf zamontowano w 1973 roku w Mayo Clinic i
Massachusetts General Hospital.
1.3. Budowa aparatu TK. Generacje aparatw.

Pierwszy tomograf (EMI scanner) suy wycznie do bada gowy. Badana
osoba wsuwaa gow do wypenionego wod cylindra wok ktrego na
ruchomym ramieniu obraca si ukad lampa para detektorw. Lampa obracaa
si wraz z detektorami dookoa gowy pacjenta w zakresie 0 do 179, co jeden
stopie. O obrotu przechodzia przez rodek gowy pacjenta. Dodatkowo lampa
wykonywaa ruch liniowy na caej szerokoci gowy. Podczas badania
dokonywano 160 nawietle. cznie zbierano wic 28 800 (180x160)
pomiarw z detektorw. Pojedyncze przewietlenie trwao 4 - 5 minut. Typowe
1.3 Budowa aparatu TK. Generacje aparatw.
badanie, ok. 25 minut. Obrbka jednego zdjcia zajmowaa ok. 7 minut

(prototypowi zajmowao to 2,5 godziny). Uzyskany obraz mia rozdzielczo 80
na 80 pikseli i obejmowa stay obszar 27 na 16 centymetrw.
Rysunek 1. Budowa pierwszego tomografu EMI scanner. 1. Lampa rentgenowska

2. Detektor odniesienia 3. Obrotowy statyw 4. Woda 5. Podprka pod gow 6. Para
detektorw 7. Miejsce na gow 8. Przesona gumowa
Rysunek 2. Pierwszy tomograf EMI scanner. Zdjcie z twrc.
Wspczesny aparat TK zbudowany jest z gantry (okola), ruchomego stou

oraz konsoli operatora. Wewntrz gantry jest zlokalizowany generator i lampa
rentgenowska (rdo promieniowania) oraz system detektorw. W obecnie
stosowanych aparatach (4. generacja) instalowane s ruchome lampy oraz
nieruchome rzdy detektorw zlokalizowane na caym obwodzie gantry.
Pacjent ukadany jest na ruchomym stole, ktry wjeda z pacjentem do
gantry i przesuwa si podczas badania.

Konsola operatorska zawiera sprzt komputerowy sucy do sterowania
tomografem, planowania badania oraz do rekonstrukcji obrazw.
Pierwsza generacja aparatw TK:
Nalea do niej EMI scanner. Tomografy uyway wizki rwnolegej
skierowanej na jeden lub dwa detektory. Lampa rentgenowska i detektor byy
nieruchome wzgldem siebie. Wizka nie obejmowaa jednoczenie caego
przekroju obiektu, w zwizku z tym dla stworzenia pojedynczego obrazu
przekroju ciaa lampa przesuwaa si nad obiektem wykonujc przekroje w
rwnolegych liniach, nastpnie wykonywaa obrt i kolej seri rwnolegych
pomiarw. Taki ruch ukadu pomiarowego nazywamy ruchem translacyjnoobrotowym. Detektorami byy scyntylatory z jodkiem sodu poczone z
fotopowielaczem.
Rysunek 3. Pierwsza generacja aparatw TK.
Druga generacja aparatw TK:

Zmieniono ksztat wizki promieniowania na wachlarzowaty. Zwikszono
ilo detektorw (stosowano 3 do 52 detektorw). Zachowano konstrukcj
lampa-detektor na wsplnym statywie oraz ruch translacyjno-obrotowy (w
dalszym cigu wachlarzowata wizka nie obejmowaa jednoczasowo caego
przekroju badanego obiektu). W zwizku z tym, e wachlarzowata wizka moe
by rejestrowana na wielu detektorach jednoczenie zwikszono ilo danych
uzyskiwanych podczas pojedynczej ekspozycji i co za tym idzie skrcono czas
badania.
Rysunek 4. Schemat tomografu II generacji.
Trzecia generacja aparatw TK:

Wprowadzona w roku 1975 przez firm General Electric. Nastpio dalsze
zwikszenie liczby detektorw (256 do 1000) tworzcych matryc umieszczon
na odcinku uku 30 do 60. Ukad pozwala na jednoczasow akwizycj danych
z caego przekroju badanego obiektu co umoliwio rezygnacj z ruchu
translacyjnego. Detektory pozostay nieruchome wzgldem lampy. Ukad lampa
detektor obraca si wok badanego obiektu. Nastpio znaczne skrcenie
czasu pojedynczego skanu ( 1s), skrcenie czasu badania pozwolio na
wdroenie bada klatki piersiowej i jamy brzusznej.
Rysunek 5. Schemat aparatu III generacji
Rysunek 6. Budowa wewntrzna aparatu TK trzeciej generacji: T (tube) lampa, D

(detectors) detektory, X kierunek wizki promieniowania, R kierunek rotacji
lampy.
Czwarta generacja aparatw TK:

Wprowadzon j niemal rwnolegle z trzeci generacj. Wprowadzono
nieruchomy piercie detektorw (nawet do 4000). Wewntrz piercienia obraca
si lampa rentgenowska.
Rysunek 7. Schemat aparatu IV generacji.
1.4. Zasada powstawania obrazu.

Tkanki zawierajce powietrze (np. puca) pochaniaj nieznaczn cz
promieniowania s ciemne na obrazach TK, narzdy miszowe pochaniaj
cz promieniowania odpowiadaj im rne odcienie szaroci, koci i
zwapnienia charakteryzujce si wysokim pochanianiem s jasne w obrazach
TK.
Dziki temu mona zlokalizowa ognisko chorobowe nawet
kilkumilimetrowej rednicy, a obrazy narzdw przedstawi z dokadnoci
zblion do obrazw przedstawianych w atlasie.
Dane surowe rejestrowane w detektorach aparatu podlegaj wstpnej
korekcie kompensacji niejednorodnoci i korekcji efektw utwardzania wizki
promieniowania.
Rekonstrukcja obrazu zaczyna si od ustalenia pola obrazowania (FOV
field of view). Pole widzenia to matryca punktw (pixeli), obecnie stosowane s

matryce 512x512. Pixel jest najmiejsz jednostk obrazu dwuwymiarowego,
jego przestrzennym odpowiednikiem jest voxel trjwymiarowy
prostopadocienny wycinek badanej warstwy obiektu.
.
Rysunek 8. Matryca obrazu TK
W dalszej kolejnoci wyznaczany jest wspczynnik osabienia

promieniowana dla kadego punktu (pixela) obrazu poprzez obliczenie
redniej wartoci dla wszystkich promieni wizki ktre przebiegay przez ten
pixel (metoda projekcji wstecznej back projection).
Naley pamita, e warto wspczynnika osabienia dla pojedynczego
pixela odpowiada redniej gstoci caego elementu przestrzennego (voxela)
czyli pojedynczy obraz widoczny na monitorze jest urednieniem warstwy o
okrelonej gruboci (zwykle w granicach 0,6 do 10mm). Z tego wynika efekt
uredniania objtociowego (partial volume effect) faszujcy wartoci pomiaru
wspczynnika w przypadku gdy element objtociowy zawiera struktury o
znacznie rnicej si gstoci, np. powietrze / tkanka pucna.
Ostateczny obraz powstaje w wyniku matematycznej filtracji poprawiajcej
zarysy krawdzi (splot, convolution). Algorytm filtracji decyduje o ostatecznym
obrazie. Do obrazowania narzdw o duym kontracie struktur wewntrznych
np. puca koci uywany jest algorytm twardy, o wysokiej rozdzielczoci wzmacniajcy krawdzie. Do oceny narzdw o mniejszym kontracie struktur
wewntrznych stosowany jest algorytm mikki w tym przypadku algorytm
twardy zwikszyby poziom szumw i utrudni rozrnienie struktur o
mniejszym kontracie.
1.4 Zasada powstawania obrazu.
Rysunek 9. Badanie TK gowy zrekonstruowane w algorytmie mikkotkankowym.
Rysunek 10. Ten sam skan zrekonstruowany w algorytmie twardym (kostnym).
1.5. Rozdzielczo kontrastowa i przestrzenna.

Tomografia komputerowa ma wiksz rozdzielczo kontrastow, a co za
tym idzie rozrnialno tkanek w porwnaniu do klasycznych metod
rentgenowskich.
Z drugiej strony rozdzielczo przestrzenna ustpuje klasycznym
radiogramom. Rozdzielczo przestrzenna determinowana jest rozmiarami
10
voxela, tj. wymiarami pixela rekonstruowanego obrazu i szerokoci warstwy

obrazowania. Typowo stosowana jest matryca 512x512, co przy polu
obrazowania (FOV) 25cm stosowanego przy badaniu gowy daje 0,5mm x
0,5mm (250mm : 512). Pole obrazowania 43cm (badanie klatki piersiowej)
oznacza rozdzielczo przestrzenn 1,7mm x 1,7mm (430mm : 512). Grubo
warstwy waha si od 5-10mm do mniej ni 1mm (aparaty wielowarstwowe).
Zmniejszenie gruboci warstwy oznacza zwikszenie rozdzielczoci, pociga
jednak za sob konieczno stosowania wikszych dawek promieniowania dla
poprawienia stosunku sygnau do szumu oraz zwiksza ilo warstw. Wiksza
ilo warstw dodatkowo zwielokrotnia dawk promieniowania i wydua czas
badania. Wybr szerokoci warstwy jest dlatego kompromisem pomidzy
oczekiwaniem wysokiej rozdzielczoci a ograniczaniem dawki promieniowania i
skracaniem czasu badania.
1.6. Jednostki Hounsfielda. Prezentacja obrazw TK.

Kademu pixelowi przyporzdkowuje si warto proporcjonaln do
osabienia promieniowania rentgenowskiego, okrelon wzorem
TK = 1000 x (- wody) / wody,
gdzie =wspczynnik osabiania dla danej substancji, wody= wspczynnik
osabiania dla wody, TK=liczba TK.
Liczb TK wyraa si w jednostkach Hounsfielda. Najmniejsze wartoci w
tej skali przyjmuj gazy (powietrze -1000 j.H), najwiksze w ciele ludzkim
istota korowa koci (do 1500 j.H), warto dla metali siga do 3000 j.H. Nie
ustalono grnej granicy skali. Praktycznie stosowany zakres zaley od liczby
bitw uytych do kodowania obrazu, typowe 12 bitw umoliwia kodowanie w
zakresie -1024 do +3071 j.H.
Tabela 1. Typowe wartoci osabienia promieniowania rentgenowskiego.
Tkanka
Ko
Wtroba
Istota szara mzgu
Istota biaa mzgu
Krew
Minie
Misz nerki
Pyn mzgowo-rdzeniowy
Woda
Tuszcz
Powietrze
Warto (j. H.)

1000 1500
40 do 60
37 do 45
20 do 30
40
10 do 40
30
10 do 15
0
- 50 do - 100
- 1000
1.6 Jednostki Hounsfielda. Prezentacja obrazw TK.
11
Oko ludzkie nie ma moliwoci rozrnienia penej skali osabienia

promieniowania rentgenowskiego czyli ok. 4000 j.H. Przecitnie czowiek
rozrnia kilkadziesit poziomw szaroci, wytrenowane oko diagnosty
obrazowego moe rozrni do 150 odcieni szaroci. W zwizku z tym
przedstawia si obraz TK w oknie diagnostycznym, ktrego parametry okrela
szeroko i poziom. I tak okno o parametrach szeroko 100, poziom 35
stosowane dla oceny mzgowia oznacza rodek skali na poziomie 35 j.H., grn
granic skali na poziomie 35 + 100/2 = 85j.H., doln granic na poziomie 35
100/2 = - 15j.H. Grnej warto skali i obiektom powyej tej wartoci
odpowiada maksymalna jasno piksela (biay), dolna warto i wartoci poniej
to najnisza jasno (kolor czarny). Szeroko okna determinuje kontrast obrazu
jej zmniejszenie zwiksza kontrast. Poziom okna okrela jasno obrazu
obnienie poziomu rozjania obraz. Najczciej stosowane predefiniowane
wartoci okna pokazuje tabela 2.
Tabela 2. Typowe ustawienia okna diagnostycznego w TK.
Tkanka
Puca
rdpiersie
Narzdy jamy brzusznej
Krgosup
Mzgowie
Mzgowie (tylny d czaszki)
Koci
Warto okna
(szeroko / poziom)
1200 / - 600
400 / 40
350 / 40
350 / 35
100 / 35
80 / 35
2400 / 500
12
C
Rysunek 11. Identyczny skan z badania TK klatki piersiowej w rnych
prezentacjach okna diagnostycznego: A okno kostne, B okno pucne, C okno
rdpiersiowe.
1.7. Spiralna TK.

Technika spiralna (heliakalna) wprowadzona w roku 1989 rwnolegle przez
firmy Toshiba i Siemens zakada cige skanowanie (nieprzerywany obrt
lampy) poczony z jednostajnym ruchem stou. Akwizycja nie przebiega
skokowo warstwa po warstwie lecz w sposb cigy.
1.7 Spiralna TK.
13
Rysunek 12. A -skanowanie warstwowe, B skan spiralny
Podczas skanu spiralnego nastpuje akwizycja objtociowa danych. Ze

zgromadzonych danych obrazy mog by rekonstruowane na dowolnym
poziomie, z dowolnie zdefiniowanym odstpem (odstp rekonstrukcji,
inkrement).
Badanie spiralne oznacza konieczno stosowania lampy rentgenowskiej o
duej pojemnoci cieplnej lub szybkim wydajnym chodzeniu poniewa czas
skanu niezbdny do pokrycia badanego obszaru, np. jamy brzusznej i miednicy
moe dochodzi do kilkudziesiciu sekund.
Akwizycja spiralna pozwala bada wiksze obszary ciaa na pojedynczym
zatrzymaniu oddechu. Pozwala to unikn bdw spowodowanych ruchomoci
oddechow narzdw. Szybka akwizycja danych umoliwia badanie ukadu
naczyniowego, np. angiografi naczy mzgowych.
Rysunek 13. Ruch lampy podczas skanowania spiralnego.
Parametry skanu spiralnego:

kolimacja (szeroko) warstwy, okrela rozdzielczo przestrzenn w
osi z (wzdu kierunku ruchu stou),
przesuw stou przypadajcy na jeden obrt lampy. Przesuw okrelany
14
jest liczbowo przez wspczynnik skoku (pitch) czyli stosunek

przesuwu stou przypadajcego na peen obrt lampy do kolimacji
warstwy. W praktyce klinicznej stosuje si pitch w granicach 1,5 do
2. Badanie przy wartociach <1 oznacza nakadanie si na siebie
kolejnych obrotw spirali i nadmiar danych. Wartoci pitch powyej
2 oznaczaj niedostateczne pokrycie skanowanego zakresu, mog
by wykorzystywane w przypadkach, gdy zachodzi konieczno
zbadania duego obszaru ciaa w krtkim czasie, np. w przypadku
urazw wielonarzdowych.
czas obrotu lampy (czas rotacji, rotation time) w wikszoci
aparatw spiralnych 1s. Skrcenie czasu obrotu pozwala na objcie
skanowaniem wikszego zakresu ciaa
czas badania zaley od przesuwu stou i czasu rotacji lampy,
ograniczony jest pojemnoci ciepln i szybkoci chodzenia lampy,
narzdy ruchome oddechowo (puca, jama brzuszna) wymagaj
czasu skanowania do ok. 20-30 sekund.
Parametry rekonstrukcji:
przedzia rekonstrukcji = odstp rekonstrukcji (odlego pomidzy
kolejnymi rekonstruowanymi warstwami). Nie jest tosamy z
szerokoci warstwy (kolimacj), oznacza wzajemne pooenie
poszczeglnych
przekrojw
rekonstruowanych
z
danych
objtociowych.
algorytm rekonstrukcji - identyczna rola jak opisano dla skanu
warstwowego.
1.8. Wielorzdowa TK
W roku 1998 wprowadzono do uytku pierwsze aparaty wielorzdowej
tomografii komputerowej (multirow computed tomography). Skanery nowej
generacji umoliwiy znaczcy wzrost wydajnoci aparatw, przejawiajcy si
zwikszeniem dostpnego zakresu i
skrceniem czasu badania, przy
jednoczesnej moliwoci stosowania warstw o bardzo maej szerokoci
(kolimacji). Objtociowa akwizycja danych w aparatach wielorzdowych
umoliwia uzyskanie podobnej wysokiej rozdzielczoci we wszystkich
paszczyznach obrazowania.
Nowa technologia budowy detektorw polegaa na zastpieniu
jednowymiarowej jednorzdowej matrycy dwuwymiarow matryc (Rysunek
14.) umoliwiajc jednoczasow akwizycj wielu warstw. Pierwsze aparaty
wyposaone byy w 4 rzdy aktywnych detektorw, kolejno wprowadzano
aparaty 6, 8, 10, 16, 32, 64 a ostatnio nawet 128 rzdowe.
1.8 Wielorzdowa TK
15
Rysunek 14. Budowa detektorw: aparatu jednorzdowego (A) i wielorzdowego

(B)
Aparaty wielorzdowe s zawsze aparatami trzeciej generacji lampa

rentgenowska oraz detektory poruszaj si jednoczenie wok badanego
obiektu.
Stosuje si nastpujce typy detektorw wielorzdowych:
Tablica detektorw w ktrej wszystkie elementy maj jednakowe

wymiary. Zmian szerokoci warstwy osiga si przez dostosowanie
kolimacji lampy (szerokoci wizki) oraz uaktywnienie odpowiedniej
iloci detektorw. Rycina X przedstawia matryc o wielkoci
pojedynczego elementu 1,25mm, ktra przy odpowiedniej kolimacji
wizki oraz aktywacji detektorw umoliwia jednoczesn akwizycj
4 warstw o szerokoci 2,5mm (A), 3,75mm (B) lub 5mm (C).
Rozwizanie to jest wykorzystywane przez firm General Electric.
Rysunek 15. Tablica detektorw.
16
Adaptacyjna matryca detektorw, w ktrej detektory pooone

obwodowo s szersze od umieszczonych centralnie. Rozwizanie to
wprowadzone w roku 1998 przez firm Elscint stosuje obecnie
Philips i Siemens.
Rysunek 16. Adaptacyjna matryca detektorw.
Matryca hybrydowa stosowana przez firm Toshiba zbudowana z

dwch rodzajw elementw wszych pooone centralnie i
szerszych obwodowo.
Rysunek 17. Matryca hybrydowa.
Zalety aparatw wielorzdowych:

Wynikajce ze skrcenia czasu badania:
o lepsze warunki badania narzdw ruchomych (puca,
narzdy jamy brzusznej, serce),
o moliwo badania wielofazowego (w rnych fazach
ukrwienia),
o szybsze badanie osb nieprzytomnych, w cikim stanie.
Wynikajce ze zwikszenia zakresu badania:
1.8 Wielorzdowa TK
17
moliwo obrazowania caego krgosupa, jednoczesne

badanie narzdw klatki piersiowej, jamy brzusznej i
miednicy,
o angiografia caej aorty (zarwno odcinka piersiowego jak i
brzusznego).
Wynikajce z mniejszej szerokoci warstw:
o niemal izotropowa rozdzielczo identyczna we wszystkich
przekrojach. Do tej pory rozdzielczo w osi dugiej (zalena
od szerokoci warstwy) ustpowaa rozdzielczoci
poprzecznej,
o dowolne wyznaczanie dowolnego przekroju rekonstrukcji z
zachowaniem wysokiej rozdzielczoci.
o
Tabela 3. Tomografia jamy brzusznej i miednicy - porwnanie czasu badania i

rozdzielczoci przestrzennej aparatw spiralnych i wielorzdowych.
Aparat
Grubo
warstwy
Czas
akwizycji
1 rzdowy
4 - rzdowy
16 rzdowy
64 rzdowy
5mm
1,25mm
1mm
0,75mm
30s
30s
12s
6s
Detektory z moliwoci konfiguracji warstwy 0,6mm zapewniaj

izotropow (tzn. z rozdzielczoci niezalen od kierunku) objtociow
akwizycj danych.
Producenci aparatw wielorzdowych zwykle udostpniaj do wyboru
predefiniowane opcje skanowania w grubszych (thick sections) i cieszych
warstwach (thin sections).
Tabela 4. Dwie opcje ustawie akwizycji danych dla aparatw firmy Siemens.
Aparat
Thick sections
(szerokie przekroje)
Thin sections
(wskie przekroje)
16 rzdowy
16 x 1,5mm
16 x 0,75mm
40 rzdowy
24 x 1,2mm
40 x 0,6mm
64 - rzdowy
24 x 1,2mm
64 x 0,6mm
Naley odrnia pojcie wielorzdowoci aparatu TK oznaczajcego ilo

rzdw detektorw od okrelenia wielowarstwowy (multislice computed
tomography)
oznaczajcego ilo uzyskiwanych jednoczasowo warstw
(przekrojw). Pojcia nie s synonimami poniewa istnieje moliwo
uzyskiwania wikszej iloci warstw ni ilo rzdw detektorw, np. za pomoc
interpolacji danych z niepenego obrotu lampy.
18
1.9. Aparaty dwurdowe i spektralne

Dwurdowe aparaty TK (Dual Source CT - DSCT) zostay opracowane
przez firm Siemens. Podstawowym celem ich budowy byo zwikszenie
rozdzielczoci czasowej dla potrzeb bada TK serca. Uzyskany w stosowanych
do tej pory aparatach czas penej rotacji gantry 0,33s okaza si trudn do
pokonania barier. W aparatach dwurdowych zastosowano podwjny zestaw
lampa-detektor pozwalajcy na jednoczasow akwizycj danych z dwch
zestaww detektorw. Rozwizanie to zwiksza rozdzielczo czasow
obrazowania do ok. 75ms, co pozwala na lepsze dynamiczne obrazowanie ruchu
minia sercowego i zastawek.
Rysunek 18. Schemat aparatu dwurdowego.
Dwie lampy mog pracowa przy rnych parametrach (mAs, kVp), co

pozwala na rnicowanie tkanek na podstawie ich charakterystycznych profili
pochaniania promieniowania zalenych od energii promieniowania.
Szczeglnym zastosowaniem jest mapowanie rodkw kontrastowych.
Porwnanie gstoci voxela zmierzonej przy napiciu lampy 80kVp i 140kVp
odzwierciedla koncentracj jodowego rodka kontrastowego, nie zaley od
budowy tkanki (zawartoci wody, tuszczu itp.). Pozwala to na mapowanie
stenia rodkw kontrastowych w organach, ponadto subtrakcja (odejmowanie)
obrazu z kontrastem i mapy kontrastu pozwala na uzyskanie wirtualnego
obrazu natywnego (bez kontrastu).
Podobne zjawiska wykorzystuje tomografia spektralna (spectral CT)
opracowana przez Philips Healthcare. W tym przypadku jednak stosowana jest
pojedyncza lampa rentgenowska, emitujca promieniowanie o rnych
1.9 Aparaty dwurdowe i spektralne
19
energiach oraz rne rodzaje detektorw. Komercyjnie stosowane s podwjne

detektory (niskiej / wysokiej energii). Trwaj prace nad systemami z detektorami
o wielu poziomach energetycznych.
Rysunek 19. Aparat spektralny.
Zalety i potencjalne zastosowanie systemw spektralnych:

zwikszony kontrast tkankowy (lepsze rozrnianie tkanek),
lepsze wykrywanie struktur uwapnionych,
rnicowanie kamieni nerkowych,
wirtualna subtrakcja kontrastu (rezygnacja z serii przed podaniem
kontrastu),
charakterystyka blaszek miadycowych,
udoskonalenie techniki wirtualnej endoskopii.
20
B
Rysunek 20. Rnicowanie kamieni nerkowych za pomoc DSCT: A zbudowany z
kwasu moczowego kamie oznaczony kolorem czerwonym, B - zg ze szczawianu
wapnia oznaczony kolorem niebieskim. Na obu obrazach krgi zaznaczone kolorem
niebieskim.
1.9 Aparaty dwurdowe i spektralne
21
Rysunek 21. Uwapniona blaszka miadycowa (strzaka) oznaczona kolorem

czerwony w podziale ttnicy szyjnej wsplnej. Naczynia wypenione kontrastem
oznaczone kolorem niebieskim.
1.10. Tomografia wizki elektronowej

Tomografia wizki elektronowej EBCT (ang. electron beam tomography), to
urzdzenie powstae w latach 80 dwudziestego wieku, w ktrym
wyeliminowany
zosta
ruch
mechaniczny
rda
promieniowania
rentgenowskiego. Anody wolframowe w ksztacie piercienia znajduj si w
okolu urzdzenia. Wizka z dziaa elektronowego odchylana za pomoc pola
magnetycznego, kierowana jest na anod, wywoujc emisj promieniowania
rentgenowskiego. Promieniowanie rentgenowskie po przejciu przez pacjenta
zostaje zarejestrowane w ukadzie detektorw.
Elektroniczne sterowanie umoliwia uzyskanie duych prdkoci ruchu
obrotowego rda promieniowania. Ukad dziao elektronowe anody
funkcjonuje w wysokiej prni, ma znacznie wiksze wymiary i mas ni
konwencjonalna lampa rtg.
Uzyskiwany czas obrotu rda promieniowania w EBCT wynosi do 25ms
(najnowsze wielorzdowe aparaty osigaj czas obrotu lampy 33ms). Gwnym
zastosowaniem i inspiracj powstania EBCT byo obrazowanie serca, w ktrym
czas rejestracji danych jest parametrem krytycznym. Serce pozostaje w cigym
ruchu, ttnice wiecowe zaopatrujce miesie sercowy przemieszczaj si razem
z nim na odlegoci kilka razy wiksze od ich rednicy.
22
Wybr warstwy badania w aparacie EBCT moe by dokonany na dwa

sposoby:
przesuw stou z pacjentem (ruch krokowy sekwencyjnie lub cigy
skan spiralny), uywana jest wtedy pojedyncza anoda
bez przesuwania pacjenta, z nastpujcym po sobie wykorzystaniem
wszystkich anod
Tomografy EBCT s produkowane komercyjnie, ilo instalacji
pozostaje jednak niewielka kilkaset aparatw na wiecie w porwnaniu do
dziesitkw tysicy aparatw spiralnych i wielorzdowych. Mimo tego
zapewniaj najwiksz dostpn rozdzielczo czasow badania.
1.11. Techniki eksperymentalne

Eksperymentalny tomograf Dynamic Spatial Reconstructor (DSR)
skonstruowany zosta w Mayo Clinic w latach 80. dwudziestego wieku. W
aparacie tym zastosowano a 14 lamp rentgenowskich rozmieszczonych na uku,
co oznacza moliwo niemal jednoczesnej rejestracji 14 projekcji.
Ukad detekcyjny skada si z ekranw fluorescencyjnych oraz 14 kamer
telewizyjnych. Zastosowane kamery rejestruj 60 obrazw (klatek) na sekund,
przy czym kady z obrazw skada si z 240 linii.
Cay ukad (lampy i detektory) obraca si wok pacjenta w cigu 4 sekund.
Czas ten jest - jak na wspczesne standardy - bardzo dugi, w nowoczesnych
aparatach peen obrt zajmuje poniej sekundy (nawet 0,33 s). Jednak
zastosowanie wielu lamp oraz 240-rzdowego ukadu detekcyjnego czyni z DSR
najszybszy tomograf na wiecie - teoretycznie mg on rejestrowa 240 warstw
gruboci 0,9 mm w cigu 1/60 sekundy.
Technika DSR nie doczekaa si zastosowa komercyjnych.
1.12. Ochrona radiologiczna podczas bada TK

Szacuje si, e w krajach rozwinitych ok. 1/3 cakowitego promieniowania
jonizujcego pochonitego przez populacj pochodzi ze rde medycznych.
Naraenie na promieniowanie jonizujce wzroso szczeglnie w zwizku z
upowszechnieniem tomografii komputerowej. W Stanach Zjednoczonych
wykonuje si rocznie ponad 60 milionw bada TK, czyli przecitnie niemal co
czwarty Amerykanin ma wykonane jedno badanie rocznie. Rni autorzy
szacuj odsetek nowotworw wyidukowanych w wyniku bada diagnostycznych
na ok. 0,4 do 1,5% wszystkich nowotworw zoliwych.
Do oceny parametrw dawki promieniowania w TK stosuje si objtociowy
1.12 Ochrona radiologiczna podczas bada TK
23
tomograficzny wskanik dawki (CTDIvol) wyraany w mGy. Parametr ten jest,

zgodnie z regulacjami prawnymi, dostpny bezporednio na ekranie aparatu TK
podczas planowania badania.
Ryzyko napromieniowania okrela dawka pochonita E wyraana w mSv
(milisivert). Dawk pochonit oblicza si przy pomocy modeli
matematycznych opracowanych na podstawie pochaniania promieniowania
jonizujcego przez fantomy, uwzgldniajcych wartoci specyficzne dla
organw i ich lokalizacji anatomicznej. Dla uproszczenia stosuje si przeliczenie
dawki dla standardowego osobnika wacego 70kg.
Tabela 5. Typowe
diagnostycznych.
dawki
efektywne
promieniowania
Rodzaj badania
podczas
Dawka efektywna
(mSv)
Zdjcie klatki piersiowej
0,1
TK gowy
1,5
Mammografia
TK jamy brzusznej
5,3
TK klatki piersiowej
5,8
Wirtualna kolonoskopia (TK)

TK klatki piersiowej, jamy brzusznej i miednicy
jednoczesna
TK koronarografia (badania serca)
do 8,8
9,9
7 13
Wlew doodbytniczy
15
Badanie TK jamy brzusznej noworodka
20
Naturalne promieniowanie ta dawka roczna
bada
1-3
1.12.1. Czynniki wpywajce na dawk otrzymywan przez pacjenta

1. wynikajce z budowy aparatu
a.
Geometria skanera. Dawka wiksza w aparatach o mniejszej
odlegoci lampa-obiekt.
24
b.
c.
d.
Korekcja ogniska lampy. Poszerzenie kolimacji wizki dla

redukcji niewielkich zmian pozycji ogniska zwizanych z
ruchem obrotowym lampy powoduj wzrost dawki
promieniowania.
Wydajno detektora.
Elektronika detektorw (poziom szumw wasnych).
2. wynikajce z doboru parametrw skanowania.

a.
Dobr parametrw lampy prd lampy (mAs). Dawka
promieniowania jest wprost proporcjonalna do prdu lampy.
b.
Napicie lampy (kV)
c.
Algorytmy rekonstrukcji.
d.
Szeroko kolimacji. Zmniejszenie kolimacji z 8mm na 2mm
podwaja szum obrazu.
e.
Zakres badania.
f.
Ilo faz badania (bez kontrastu, faza ttnicza, ylna,
miszowa, opniona).
Zasadniczym problemem jest konieczno kompromisu pomidzy jakoci
obrazu a ochron radiologiczn pacjenta. Pozornie naturalnym wydaje si
denie do stosowania moliwie najmniejszej kolimacji (gruboci warstwy) oraz
jak najwikszego zakresu badania. Podejcie takie powoduje jednak znaczne
zwikszenie naraenia pacjenta na promieniowanie jonizujce. Naley pamita,
e zmniejszenie kolimacji zwiksza dawk promieniowania. Rwnie
zmniejszenie szumu np. o poow wymaga a czterokrotnego zwikszenia
dawki.
1.12.2. Metody redukcji dawki promieniowania w badaniach TK

zalene od wyboru operatora aparatu
Redukcja prdu lampy. Najprostsza metoda ograniczenia naraenie na
promieniowanie zalena od operatora aparatu. Zmniejszenie natenia prdu
lampy obnia jednak jako obrazu zmniejsza stosunek sygnau do szumu.
.
Redukcja napicia lampy. Wybr napicia lampy determinuje energi
promieniowania rentgenowskiego. Osabienie wizki promieniowania
rentgenowskiego jest wiksze dla promieniowania o niszej energii. Dlatego u
pacjentw otyych naley stosowa wysokie wartoci kVp (np. 140), w
wikszoci bada wystarczajcy jest poziom 120 kVp, w przypadku bada
dzieci i noworodkw naley stosowa nisze wartoci kVp.
Techniki skanowania z uyciem maych dawek. W pewnych warunkach
1.12 Ochrona radiologiczna podczas bada TK
25
klinicznych w celu ograniczenia ekspozycji na promieniowanie jonizujce

mona stosowa obnione parametry skanowania i uzyskiwa obrazy o gorszej
jakoci.
Przykadowo:
Badanie kontrolne dla oceny wzrostu lub regresji znanej klinicznie
zmiany.
Badanie w poszukiwaniu rozlegych zmian, np. kontrolne pourazowe
badanie jamy brzusznej dla wykluczenia obecnoci krwiaka.
Badanie struktur o duym kontracie puca ukad kostny.
Badania przesiewowe.
Badania w kierunku kamicy ukadu moczowego.
Szeroko kolimacji. Zmniejszenie kolimacji (szerokoci szczeliny
kolimatora) warstwy powoduje wzrost szumu obrazu, czyli przy wskiej
kolimacji naley stosowa wysze wartoci mAs dla zapewnienia jakoci
obrazu. Rol operatora jest wybr odpowiedniej kolimacji dostosowanej do
badanego narzdu i problemu klinicznego.
Wspczynnik skoku pitch. W aparatach spiralnych i wielorzdowych
naley wybiera programy ze skokiem >1. Wikszy skok wymaga stosowania
wikszego prdu lampy ale CTDi pozostaje stae jeeli poziom mAs wzrasta
proporcjonalnie do wspczynnika skoku.
Wybr algorytmu rekonstrukcji. Wybr wikszej rozdzielczoci
przestrzennej powoduje wzrost poziomu szumw, co z kolei zmusza do
podwyszenia prdu lampy dla zachowania jakoci obrazu.
Ustawienie parametrw okna. Postrzegany szum obrazu jest odwrotnie
proporcjonalny do szerokoci okna diagnostycznego. Zwikszenie szerokoci
okna redukuje postrzegany szum obrazu. Czyli badanie struktur ciaa o duym
kontracie (koci, puca), do oceny ktrego uywane jest szerokie okno
diagnostyczne moe by wykonane z mniejszymi wartociami mAs.
Zakres badania. Ilo faz badania. Dobr zakresu badania wystarczajcego
do uzyskania odpowiedzi na problem kliniczny bez zbdnego zwikszania
naraenia pacjenta na promieniowanie rentgenowskie. Naley rozway
konieczno badania wielofazowego, wykonywania skanw opnionych.
Lekarz radiolog ma te obowizek zasugerowania lekarzowi kierujcemu
zmiany metody badania jeeli moliwe jest zmniejszenie lub eliminacja
promieniowania jonizujcego.
1.12.3. Sprztowe
metody
redukcji
dawki
promieniowania
26
badaniach TK niezalene od operatora aparatu

Modulacja dawki wzdu dugiej osi ciaa. Technika dostosowujca prd
lampy rentgenowskiej do rozmiarw i gstoci badanego przekroju ciaa.
Przykadowo w badaniu klatki piersiowej inna dawka potrzebna jest w czci
grnej na poziomie ramion (struktury kostne), inna na poziome wnk pucnych
(przewaaj struktury o maej gstoci) czy serca lub przepony (tkanki mikkie).
Techniki te producenci stosuj pod rnymi nazwami: Smart-mA (GE),
SureExposure3D (Toshiba), AEC (Siemens), DoseRight (Philips).
1.12.4. Techniki programowej redukcji szumw

Technika ASiR (Adaptive Statistical Iterative Reconstruction) zostaa
opracowana przez firm General Electric, zakada iteracyjn
(wielopowtrzeniow)
rekonstrukcj obrazu z zastosowaniem
algorytmw modelowania statystycznego. Subtrakcja uzyskanych
obrazw prowadzi do eliminacji zjawisk losowych, jakimi s szumy.
Poprawa jakoci obrazu umoliwia redukcj dawki a do 83% bez utraty
jakoci obrazu.
Podobne rozwizanie Adaptive Iterative Dose Reduction (AIDR) stosuje
firma Toshiba.
1.13. Wyposaenie Pracowni TK

Podstawowe elementy aparatu TK:
Ukad skanujcy zawierajcy lamp rentgenowsk i system
detektorw umieszczony w okolu aparatu (gantry).
Ruchomy st pacjenta.
Konsola operatora.
Komputerowy system rekonstrukcji obrazu.
Zasilanie i generator wysokiego napicia.
Wyposaenie dodatkowe:
Strzykawka automatyczna. Urzdzenie pozwala na
automatyczne doylne podawanie rodka kontrastowego
podczas badania. Aparat umoliwia zaprogramowanie objtoci
i szybkoci podawania kontrastu.
1.13 Wyposaenie Pracowni TK
27
Rysunek 22. Strzykawka automatyczna Stellant produkcji MEDRAD.
Zestaw fantomw do wykonywania testw kontroli jakoci.
Urzdzenia podprki, do uoenia i stabilizacji pacjenta na stole

podczas badania.
Respirator
Gazy medyczne
Zestaw przeciwwstrzsowy
1.14. rodki kontrastowe stosowane w TK

rodki kontrastowe s to pynne substancje pochaniajce promieniowanie X
w wikszym lub mniejszym stopniu ni otaczajce tkanki.
rodek kontrastowy w badaniach radiologicznych moe zosta podany
doustnie, doylnie, dottniczo lub doodbytniczo. W przypadku wikszoci bada
metod tomografii komputerowej naczy krwiononych i narzdw
miszowych niezbdne jest doylne podanie rodkw kontrastowych. rodki
kontrastowe najczciej podaje si za pomoc strzykawki automatycznej,
w kontrolowanym tempie zarwno przed, jak i w trakcie skanowania.
Najszerzej stosowanym w tomografii komputerowej rodzajem kontrastw s
28
jodowe rodki kontrastowe. Nazwa ta pochodzi od pierwiastka jod zawartego w

skadzie chemicznym tych kontrastw.
Obecnie na rynku dostpne s trzy grupy takich rodkw kontrastowych:
Wysokoosmolalne rodki kontrastowe ( HOCM high-osmolar

contrast media) jonowe rodki kontrastowe, obcione wiksz
czstotliwoci wystpowania dziaa niepodanych.
Niskoosmolalne rodki kontrastowe ( LOCM low-osmolar contrast
media) niejonowe rodki kontrastowe, preferowane ze wzgldu na
swoj nisk chemo- i osmotoksyczno oraz znaczco mniejsz czsto
wywoywania dziaa niepodanych ni HOCM.
Izoosmolalne rodki kontrastowe ( IOCM iso-osmolar contrast
media) niejonowe rodki kontrastowe o osmolalnoci zblionej do
parametrw krwi oraz o znacznie wikszej lepkoci w porwnaniu do
rodkw niskoosmolalnych.
Aktualnie powszechne jest stosowanie nowoczesnych, jodowych,

niejonowych rodkw kontrastowych, cechujcych si niskim ryzykiem
wystpienia dziaa niepodanych.
Nowoczesne rodki kontrastowe do bada TK powinny odznacza si dobrze
zrwnowaonymi waciwociami fizykochemicznymi, takimi jak odpowiednio
dobrana osmolalno, lepko i stenie jodu. Wszystkie te czynniki
wzajemnie na siebie oddziauj i skadaj si na caociow ocen przydatnoci
rodka kontrastowego w konkretnym zastosowaniu.
Niska osmolalno jest cech odpowiedzialn za dobr tolerancj rodka
kontrastowego.
Niska lepko umoliwia sprawne podanie kontrastu z odpowiedni
prdkoci, pozwalajc na uzyskanie wysokiej jakoci obrazw.
Wysze stenie jodu w rodku kontrastowym pozwala na uzyskanie
lepszych obrazw oraz redukcj objtoci podawanego rodka.
Najkorzystniejsze dla pacjenta jest zastosowanie rodka kontrastowego o
najwyszym steniu jodu przy najniszej moliwej dla tego stenia lepkoci.
Jodowe rodki kontrastowe s uwaane za jedne z lepiej tolerowanych
preparatw stosowanych w diagnostyce radiologicznej, niemniej jednak mog
powodowa dziaania niepodane o rnym stopniu nasilenia ze strony rnych
ukadw organizmu.
Klasyfikacja powika po donaczyniowym podaniu rodkw kontrastowych
do tomografii komputerowej dzieli je na 3 podstawowe typy: lekkie,
umiarkowane i cikie. Wikszo z tych dziaa pojawia si najczciej w
cigu pierwszych 20 minut po podaniu rodka, jednak w rzadkich przypadkach
obserwuje si rwnie pne dziaania niepodane wystpujce 24-48 godzin
po wstrzykniciu.
1.14 rodki kontrastowe stosowane w TK
29
Tabela 6. Klasyfikacja wczesnych dziaa niepodanych po podaniu jodowych

rodkw kontrastowych
Lekkie dziaania
niepodane
Nudnoci
Wymioty
Pokrzywka
wid skry
Chrypka
Kaszel
Kichanie
Obfite pocenie si
Uczucie ciepa
Umiarkowane dziaania
niepodane
Omdlenie
Cikie wymioty
Rozlega pokrzywka
Obrzk twarzy
Obrzk krtani
Skurcz oskrzeli
Cikie dziaania
niepodane
Drgawki
Obrzk puc
Wstrzs
Zatrzymanie oddechu
Zatrzymanie krenia
Tabela 7. Klasyfikacja opnionych dziaa niepodanych po podaniu rodkw

kontrastowych
Reakcje skrne
Wysypka
wid
Obrzk
Reakcje oglnoustrojowe
Ble, zawroty gowy
Nudnoci, biegunka
Dreszcze, skurcze mini
Objawy grypopodobne
Opnione ble rk
Inne reakcje
Niskoosmolalne niejonowe rodki kontrastowe s lepiej tolerowane przez

pacjentw i znacznie rzadziej powoduj oglnoustrojowe dziaania niepodane.
Prawdopodobiestwo wystpienia wczesnych dziaa niepodanych ma
miejsce w 2-4% przypadkw, a pnych w 4-30% przypadkw. Zgodnie z
badaniami, wikszo wystpujcych objaww jest agodna lub umiarkowana
(3,1% przypadkw) i tylko 0,4% przypadkw stanowi objawy cikie. Czsto
wystpowania bardzo pnych zagraajcych yciu objaww ocenia si na
0,1%. W wikszoci przypadkw leczenie nie jest konieczne, poniewa objawy
szybko ustpuj same, lub wystarcza tylko leczenie objawowe.
Ponad 99% podanej doylnie dawki rodka kontrastowego jest wydalane
przez nerki. Pokres rozpadu u osb z prawidow czynnoci nerek wynosi ok.
2 godzin, a ok. 98% rodka jest wydzielane w cigu pierwszych 24 godzin po
podaniu.
Zgodnie z wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Radiologii Urogenitalnej
(ang. ESUR European Society of Urogenital Radiology), w wyjtkowych
okolicznociach, gdy badanie radiograficzne ma zasadnicze znaczenie dla
postawienia diagnozy, mona poda jodowe rodki kontrastowe nawet kobiecie
w ciy. Oczywicie, decyduje o tym lekarz. Po podaniu rodkw jodowych
30
kobiecie w ciy naley kontrolowa czynno tarczycy u noworodka w

pierwszym tygodniu ycia. Matki karmice piersi nie musz przerywa
karmienia w zwizku z podaniem jodowych rodkw kontrastowych.
Na podstawie dostpnej wiedzy wyodrbniono stany chorobowe, w ktrych
donaczyniowe podanie rodka kontrastowego wie si ze szczeglnym
ryzykiem powika. W razie koniecznoci wykonania bada, u takich pacjentw
powinno si stosowa niejonowe rodki kontrastowe. Szczegowe dane na ten
temat dostpne s w rozdziale powiconym przygotowaniom do bada
tomografii komputerowej.
Stosowanie rodkw kontrastowych moe powodowa wystpienie ostrej
pokontrastowej nefropatii (ang. CIN Contrast Induced Nephropathy).
Nefropatia po podaniu rodkw kontrastowych jest w Europie trzeci co do
czstoci przyczyn wystpienia ostrej niewydolnoci nerek wymagajcej
hospitalizacji. Nefropati pokontrastow nazywa si ostr niewydolno nerek
u osoby z prawidow funkcj nerek przed zabiegiem diagnostycznym
z uyciem rodka kontrastowego bd istotne pogorszenie funkcji nerek
u chorych z uprzednio rozpoznan przewlek niewydolnoci nerek.
Czynniki ryzyka rozwoju CIN po podaniu rodkw kontrastowych s
zwizane ze stanem zdrowia chorego poddanego procedurom z zastosowaniem
kontrastu i z sam procedur.
Do pierwszej grupy czynnikw nale:
rozpoznana uprzednio niewydolno nerek

cukrzyca, a zwaszcza nefropatia cukrzycowa
podeszy wiek
odwodnienie
hipotonia
zastoinowa niewydolno krenia (zwaszcza w III i IV klasie wg
NYHA)
obnienie frakcji wyrzutowej lewej komory serca
ostry zawa minia sercowego
wstrzs kardiogenny
szpiczak plazmocytowy
stan po przeszczepie nerki
hipoalbuminemia (<35 g/l) i niedokrwisto z obnieniem hematokrytu
(<39% u mczyzn, <36% u kobiet).
Do czynnikw ryzyka zwizanych z procedur nale:
dua objto podawanego rodka kontrastowego
1.14 rodki kontrastowe stosowane w TK
31
dottnicze podanie kontrastu

wysoka osmolalno rodka kontrastowego
wielokrotne podanie kontrastu w cigu 72 godzin.
Za podstaw profilaktyki wystpienia CIN uwaa si odpowiednie

nawodnienie chorego podawanie pynw doustnie i doylnie przed procedur
z zastosowaniem kontrastu oraz nawodnienie doylne w trakcie / po
zakoczeniu procedury. Wicej informacji na temat doustnego nawodnienia
dostpne jest w rozdziale powiconym przygotowaniu pacjenta do bada w
tomografii komputerowej.
O koniecznoci doylnego podania rodka kontrastowego decyduje podczas
badania lekarz radiolog. Badania szyi, klatki piersiowej, jamy brzusznej i
miednicy z zasady powinny by wykonywane z zastosowaniem doylnego
kontrastu.
1.15. Zastosowanie TK w medycynie. Rodzaje bada i wskazania do ich

wykonywania.
Wskazania do wykonania badania TK w trybie natychmiastowym:
Podejrzenie krwawienia rdczaszkowego.

Podejrzenie kliniczne ropnia mzgu.
Uraz gowy i krgosupa.
Uraz wielonarzdowy.
Wskazania do wykonania badania TK w trybie planowym:

Ze strony centralnego ukadu nerwowego:
Podejrzenie nowotworu pierwotnego lub wtrnego mzgowia.
Choroby przysadki mzgowej i oczodou nie dajce si wyjani innymi
badaniami.
Wady wrodzone orodkowego ukadu nerwowego.
Zmiany naczyniopochodne w mzgowiu (krwiak, zawa).
Ocena anatomiczna struktur kanau krgowego.
Zmiany zwyrodnieniowe krgosupa, w tym przepukliny krkw
midzykrgowych.
Urazy rdzenia krgowego.
Choroby koci czaszki, zatok, jam nosa, garda i krtani.
Zaburzenia neurologiczne o niewyjanionej etiologii.
Inne.
32
Ze strony klatki piersiowej, rdpiersia:

Choroby puc: ropie, fibroza, sarkoidoza, histiocytoza X, azbestoza,
zator ttnicy pucnej, urazy puc, zawa puc.
Zmiany w opucnej i cianie klatki piersiowej: nowotwory, zapalenia,
uraz, przerzuty nowotworowe.
Choroby serca, osierdzia i duych naczy: kardiomiopatia, wady serca,
guzy serca, pyn w osierdziu, zapalenie osierdzia, ttniaki aorty.
Nowotwory puc i drzewa oskrzelowego.
Inne.
Ze strony jamy brzusznej:
Nowotwory agodne i zoliwe wtroby, trzustki, pcherzyka ciowego,
nerek, ledziony i przestrzeni zaotrzewnowej.
Zapalenie trzustki i wtroby.
Guzy i zapalenia odka, jelit i przeyku.
Urazy i zapalenie ledziony.
Zapalenia nerek, guzy, urazy, wodonercze, zwenie ttnic nerkowych,
wady nerek.
Patologia nadnerczy.
Inne.
Ze strony miednicy maej:
Nowotwory narzdw rodnych kobiety i gruczou krokowego u
mczyzny.
Guzy: pcherza moczowego, jelita grubego
Zmiany zapalne
Ze strony ukadu kostno stawowego:
Urazy, w szczeglnoci gdy konwencjonalne badanie radiologiczne jest
niejednoznaczne.
Guzy.
O koniecznoci wykonania badania zawsze decyduje lekarz wystawiajc
skierowanie.
1.16. Sposb przygotowania do badania TK

Do badania pacjent zgasza si na czczo (co najmniej 6 godzin wczeniej nie
naley przyjmowa pokarmw staych).
Wane jest nawodnienie przed i po badaniu. W tym celu naley wypi co
najmniej 1 litr wody najpniej na 2 godziny przed badaniem oraz pi wod po
badaniu w moliwie duej iloci.
1.15 Zastosowanie TK w medycynie. Rodzaje bada i wskazania do ich

wykonywania.
33
W przypadku badania jamy brzusznej wane jest przygotowanie pacjenta
poprzez odpowiednie wypenienie przewodu pokarmowego specjalnym
rodkiem kontrastowym. W tym celu przed rozpoczciem badania (na ok. 40
min. przed i tu przed badaniem) pacjent musi wypi wodny roztwr rodka
kontrastowego. Aby wyeliminowa powstanie zaburze obrazu spowodowanych
ruchami jelit, w niektrych przypadkach wskazane jest wczeniejsze
zastosowanie rodkw hamujcych perystaltyk jelit (np. Buscopan, Glukagon).
Unika si wykonywania badania u osb z klaustrofobi. Maym dzieciom przed
badaniem podaje si rodki uspokajajce.
1.17. Przebieg badania TK

Pacjent nie musi si rozbiera do badania, ukadany jest na ruchomym stole
(zwykle na plecach), na ktrym wjeda do rodka aparatu (tzw. gantry). W
czasie badania pacjent ley nieruchomo w specjalnym "tunelu", ktry tworz:
st, obudowa i oprzyrzdowanie. Jest instruowany o sposobie zachowania
podczas samego badania (np. nabra i zatrzyma powietrze, nie oddycha) w
celu uzyskania najlepszej jakoci zdj. W tym m.in. celu aparat TK
wyposaony jest w tzw. intercom, czyli prosty sposb komunikacji gosowej
pomidzy pacjentem a lekarzem czy technikami.
W celu ochrony pacjenta przed promieniowaniem jonizujcym stosowane s
specjalne fartuchy ochronne.
Badanie trwa zwykle od kilkunastu do kilkudziesiciu minut. Badanie nie jest
bolesne.
Wyniki wszystkich poprzedzajcych bada dodatkowych (USG, RTG,
gastroskopia,) oraz wszystkie badania TK i ew. MR powinny by dostarczone
przed wykonaniem tomografii komputerowej.
Informacje, ktre naley zgosi wykonujcemu badanie
Przed badaniem:
Rozpoznana wczeniej alergia lub wystpienie w przeszoci

jakichkolwiek reakcji uczuleniowych na leki lub rodki kontrastowe.
Wyniki wszystkich poprzedzajcych bada.
Skonno do krwawie (skaza krwotoczna) .
Cia.
W czasie badania:
Podczas badania pacjent ma cig moliwo kontaktu z badajcymi. W
czasie badanie pacjent powinien natychmiast zgasza:
Wszelkie nage dolegliwoci (np. bl w okolicy wkucia doylnego)
34
Jakiekolwiek objawy po podaniu doylnego rodka cieniujcego

(duszno, zawroty gowy, nudnoci).
Jak naley zachowywa si po badaniu?

Jeeli zastosowano doylnie rodek kontrastowy pacjent pozostaje pod
nadzorem przez ok. 20-30 minut, dopiero po tym czasie usuwane jest wkucie
doylne a pacjent zwalniany do domu. Po badaniu z podaniem kontrastu pacjent
powinien zwikszy ilo wypijanych pynw. Poza tym nie ma innych
specjalnych zalece.
Moliwe powikania po badaniu:
Czasami mog pojawi si powikania po podaniu rodka kontrastowego.
Objawy takie jak: zaczerwienienie, obrzk skry, wysypka, nudnoci, wymioty,
zawroty gowy, nage osabienie powinny by niezwocznie zgoszone
lekarzowi.
1.17.1. Przeciwwskazania do wykonania badania TK

Przed skierowaniem pacjenta na badanie TK lekarz musi rozway czy
korzyci z badania przewaaj nad potencjalnymi zagroeniami wynikajcymi
ze stosowanie promieniowania jonizujcego i rodkw kontrastowych.
Z uwagi na pochonicie wzgldnie duej dawki promieniowania
rentgenowskiego, badanie nie powinno by naduywane i powtarzane bez
powodu.
Nie powinno by wykonywane u kobiet bdcych w ciy (zwaszcza w
pierwszym trymestrze). Naley unika wykonywania badania u kobiet w II
poowie cyklu miesicznego, u ktrych zaistniaa moliwo zapodnienia.
Przeciwwskazania do podania rodka cieniujcego:
cika niewydolno nerek (GRF<30),
cia,
wystpienie w przeszoci reakcji uczuleniowych
kontrastowe.
na
rodki
1.18. Metody obrbki i prezentacji obrazw TK

1.18.1. Ocena obrazw poprzecznych.
Podstawowym obrazem diagnostycznym tomografii komputerowej jest
przekrj poprzeczny. Lekarz radiolog przeglda badania obraz po obrazie i
1.18 Metody obrbki i prezentacji obrazw TK
35
korzystajc ze swojej wiedzy dotyczcej anatomii i patologii czowieka ocenia

poszczeglne narzdy badanej okolicy.
Medyczne aparaty diagnostyczne generuj obrazy w formacie DICOM. Na
rynku istnieje wiele aplikacji sucych do przegldania i obrbki obrazw
DICOM zarwno oferowanych przez producentw sprztu, np. Advanrage
Windows (General Electric), Syngo Multimodality Workplace (Siemens), jak i
programy niezalenych producentw oprogramowania, np. eFilm (Merge),
Osirix (Pixmeo, open source), DicomWorks.
Podstawowe funkcje oprogramowania:
Moliwo przegldania obrazw DICOM
Rne ustawienia podziau obrazu (ilo obrazkw na ekranie)
Moliwo porwnywania (jednoczesnego wywietlania) obrazw z
rnych serii tego samego badania lub z bada archiwalnych.
Powikszanie / zmniejszanie i przesuwanie obrazu
Wywietlanie linii referencyjnych oznaczajcych pooenie obrazu w
obrbie badanego obiektu
Wybr okna diagnostycznego:
o Wartoci predefiniowane
o Moliwo rcznej korekcji
Pomiary:
o odlegoci,
o kta pomidzy liniami prostymi,
o gstoci punktowo
o gstoci w obrbie obszaru zainteresowania (ROI), z
podaniem gstoci redniej, odchylenia standardowego,
wartoci minimalnej i maksymalnej
36
Rysunek 23. Przykadowe pomiary w badaniu jamy brzusznej: pomiar gstoci

wtroby, wymiar ledziony, wskanik z opisem.
1.18.2. Rekonstrukcja wielopaszczyznowa

Aparat TK generuje obrazy w paszczynie poprzecznej (np. Rysunek 23).
Obrazy w innych przekrojach (strzakowy, czoowy, skony) s przetwarzane z
poprzecznych obrazw rdowych poprzez wyodrbnienie ze zbioru danych
objtociowych grupy voxeli lecych na jednej paszczynie. Jak wspomniano
wczeniej wielorzdowe aparaty TK pozwalaj na uzyskanie izotropowej
rozdzielczoci obrazu we wszystkich paszczyznach.
W nomenklaturze anglojzycznej wyranie rozrnia si pojcia:
image reconstruction - rekonstrukcji obrazu czyli tworzenia obrazu
z danych surowych z detektorw poprzez zastosowanie rnego
rodzaju algorytmw rekonstrukcji
image reformation czyli wtrnej obrbki danych z uzyskiwaniem
przekrojw wielopaszczyznowych (multiplanar reformation, MPR)
lub trjwymiarowych (3D reformation).
W polskiej nomenklaturze oba te pojcia s najczciej
nazywane
rekonstrukcj. Cz autorw (w tym autor niniejszego skryptu) optuje ze
stosowaniem okrelenia reformacja zamiast rekonstrukcja w odniesieniu do
uzyskiwania obrazw w przekrojach paszczyznowych. Niezalenie od
stosowanej nomenklatury naley rozumie istot odmiennoci obu poj.
Szczeglnym rodzajem reformacji paszczyznowych s curved planar
reformations (CPR) reformacje po krzywej. Operator wyznacza krzyw
przechodzc przez wybran struktur (np. naczynie, oskrzele), oprogramowanie
umoliwia wyznaczanie przekrojw po krzywych biegncych nieregularnie, w
37
rnych paszczyznach.
Rysunek 24. Obraz poprzeczny z zaznaczon paszczyzn strzakow i czoow.
Rysunek 25. Badanie TK jamy

paszczyznowa w przekroju strzakowym.
brzusznej.
Reformacja
(rekonstrukcja)
38
Rysunek 26. Badanie TK jamy brzusznej. Obraz w przekroju czoowym.
Rysunek 27. TK klatki piersiowej. Reformacja (rekonstrukcja) w paszczynie

czoowej i strzakowej). Siemens Syngo software.
39
Rysunek 28. Reformacja po krzywej przy znacznej skoliozie krgosupa.
Rysunek 29. Koronarografia TK. Rekonstrukcja po krzywej ttnicy wiecowej.
1.18.3. Rekonstrukcje wielopaszczyznowe

Projekcja MIP i MinIP.
grubej
warstwie.
Rekonstrukcje paszczyznowe opisane wczeniej maj zwykle grubo

pojedynczego voxela. W celu poprawienia jakoci obrazu (zmniejszenie)
szumw wykorzystuje si rekonstrukcje wielopaszczyznowe o grubej
40
warstwie. Mona obrazowo okreli to jako wycinanie rnej gruboci plasterka

z modelu objtociowego. W zalenoci od sposobu przeksztacenia wartoci
osabienia promieniowania poszczeglnych voxeli z analizowanej grubej
warstwy mog by zliczane w kierunku patrzenia a nastpnie:
sumowane (projekcja sumy promieni)
uredniane
wybierane najwysze wartoci (projekcja Maximum Intensity
Projection MIP)
wybierane najnisze wartoci (projekcja Minimum Intensity
Projection MinIP)
W technice MIP prezentowane s voxele o najwyszej wartoci
wspczynnika osabienia promieniowania. Projekcja to nadaje si do
obrazowania struktur o gstoci wyszej od otoczenia w szczeglnoci naczy.
Rysunek 30. Ateriografia TK naczy koczyn dolnych. Projekcja MIP. Widoczne

zmienione miadycowa naczynia koczyn dolnych. Ubytki cigoci naczy oznaczaj
odcinkowe niedronoci.
W technice MinIP prezentowane s voxele o najniszej wartoci

wspczynnika osabienia promieniowania. Projekcja ta nadaje si do
obrazowania struktur o gstoci niszej od otoczenia, np. zawierajcych
powietrze oskrzela, jelita.
41
1.18.4. Odwzorowanie powierzchni obiektu (SSD).

Rekonstrukcja shaded surface display SSD czyli odwzorowanie powierzchni
cieniowanych polega na uzyskiwaniu trjwymiarowego obrazu powierzchni
obiektu. Wybr obiektu zainteresowania z caego trjwymiarowego zbioru
danych (segmentacja) dokonywany jest poprzez okrelenie progu gstoci, np.
powyej 120 j.H. dla struktur kostnych, powyej 150 j.H. dla zakontrastowanych
naczy. Moliwe jest te rczne zaznaczanie i wycinanie obiektw
zainteresowania lub pautomatyczna segmentacja struktur o zblionej gstoci.
Trjwymiarowy obraz powierzchni obiektu powstaje przez owietlanie
wirtualnym rdem wiata. Rekonstrukcja SSD nie daje informacji o
szczegach struktury wewntrznej obiektu trjwymiarowo uwidocznione s
tylko jego powierzchnie zewntrzne. Podwyszanie wartoci progowej
zmniejsza ilo voxeli wykorzystanych do rekonstrukcji, zmniejsza objto
obiektu i redukuje szumy. Odwrotnie obnianie wartoci progowej zwiksza
szumy, powoduje pojawienie si wolnych, niezwizanych z obiektem voxeli.
Rysunek 31. Zamanie z rozfragmentowaniem krgu L1 (zamanie wybuchowe).

Reformacja trjwymiarowa SSD w programie Osirix.
42
Rysunek 32. TK miednicy. Rekonstrukcja SSD.
1.18.5. Rekonstrukcja objtociowa (Volume rendering).

W technice tej do wybranych zakresw densyjnoci (wspczynnika
osabienia promieniowania rentgenowskiego) mona przyporzdkowa kolor i
jego nasycenie oraz wspczynnik zacieniowania (przezroczystoci).
Uytkownik dokonuje zwykle wyboru z predefiniowanych programw.
Przykadowo dla oceny naczy ttniczych jamy brzusznej (Rysunek 33)
zastosowano program przypisujcy tkance tuszczowej i narzdom miszowym
jamy brzusznej wspczynnik zacieniowania = 0, koci i naczynia ulegajce
wzmocnieniu kontrastowemu kodowane s odpowiednimi kolorami o wysokim
wspczynniku zacieniowania (nieprzezroczyste).
Metoda pozwala na szybkie uzyskiwanie obrazw trjwymiarowych i
efektown wizualizacj rnych narzdw. Szczeglne znaczenie ma
obrazowanie wzajemnego pooenia rnych badanych struktur, np.
przestrzennego stosunku guza i otaczajcych go naczy lub przemieszczenia
zamanych struktur kostnych.
Naley jednak podkreli, e podstawowe znaczenie dla postawienia
diagnozy przez lekarza radiologa maj podstawowe osiowe obrazy a
rekonstrukcje przestrzenne maj rol pomocnicz w procesie analizy badania.
43
Rysunek 33. Aorta brzuszna. Volume rendering.
Rysunek 34. Badanie stopy z uwidocznieniem struktur wizadowych. Zdjcie z

konsoli firmy Siemens syngo program Dual Energy Musculoskeletal.
1.18.6. Wirtualna kolonoskopia

Badanie przeprowadzane jest po wypenieniu ptli jelita grubego
powietrzem, po uprzednim zastosowaniu rodkw przeczyszczajcych oraz
wypenienia jelita powietrzem. Wykonuje si skanowanie w dwch pozycjach
44
na plecach i na brzuchu.
Rysunek 35. Oprogramowanie do analizy kolonoskopii Syngo (Siemens).
Rysunek 36. Przekrj jelita. Oprogramowanie umoliwia wirtualne przecicie i

rozcignicie cian jelita. Widoczne haustracje cian.
45
Rysunek 37. Widok wirtualnej kolonoskopii ukazujcy wntrze jelita z pynn

zawartoci.
46
1.18.7. Pautomatyczna ocena zmian miadycowych w naczyniach

Oprogramowanie wspczesnych konsoli diagnostycznych dysponuje
moliwociami segmentowania zakontraktowanych naczy oraz ilociowej,
pautomatycznej oceny stopnia zwenia
Rysunek 38. Program do oceny stopnia zwenia naczynia.
47
Rysunek 39. Endonawigacja wewntrz naczynia ttniczego. Biae struktury to

uwapnione blaszki miadycowe.
Rysunek 40. Przebieg trasy nawigacji w naczyniu wiecowym (punkty).
48
1.18.8. Ocena perfuzji mzgowej

Badanie polega na dynamicznym skanowaniu wybranego zakresu mzgowia
i ocenie napywu, wysycenia i wypukiwania rodka kontrastowego. W
zalenoci od klasy aparatu moemy obj badaniem cz mzgowia (wtedy
wybieramy okolic jder podkorowych) lub cay mzg (w przypadku aparatw
wielorzdowych). Metoda pozwala na uwidocznienie ognisk niedokrwiennych
we wczesnej fazie - ju kilka kilkanacie minut po zamkniciu dopywu krwi.
Ponadto mona oceni obszar pcienia (penumbry), w ktrym na skutek
obnienia przepywu wystpuje ryzyko zawau.
Mierzalne parametry oceniane w perfuzji TK:
objtoc krwi mzgowej (CBV, cerebral blood volume), czyli

objtoc ozyska naczyniowego mzgu wyrana w ml/100g tkanek
mzgu
przepyw krwi mzgowej (CBF, cerebral blood flow), czyli objto
krwi przepywajca przez dany obszar mzgowia.
redni czas przejcia (MTT, mean transit time) krwi przez oysko
naczyniowe mzgu
czas osignicia amplitudy (TTP, time to peak), czyli czas
osignicia maksymalnego wysyccnia.
Do analizy danych z badania perfuzji suy oprogramowanie umoliwiajce

pomiary w/w parametrw oraz ich wizualizacj w postaci barwnych map.
49
Rysunek 41. Mapa perfuzji mzgowej. Widoczne obnienie CBF wiadczce o

udarze prawej pkuli.
ROZDZIA 2
REZONANS MAGNETYCZNY
2.1. Rys historyczny.
Zjawisko fizyczne rezonansu magnetycznego zostao opisane w latach
czterdziestych XX wieku niezalenie przez Felixa Blocha i Edwarda Mills
Purcella, ktrzy w roku 1952 zostali za to odkrycie uhonorowani nagrod Nobla
z fizyki. Przez wiele lat rezonans magnetyczny by uywany do bada nad
struktur substancji chemicznych. Zastosowanie rezonansu w medycynie
zawdziczamy pracom Paula C. Lauterbura, chemika ze stanowego uniwersytetu
w Stony Brook (New York, USA) oraz Petera Mansfielda, fizyka z Uniwersytetu
w Nottingham (Wielka Brytania). Uczeni ci zostali uhonorowani Nagrod Nobla
z zakresu Medycyny i Fizjologii w roku 2003.
Pierwszestwo zastosowania rezonansu w medycynie jest wrd
naukowcw przedmiotem sporu. Kontrowersje wok przyznania nagrody
wywoa Raymond Vahan Damadian, ktry w roku 1971 opublikowa w
periodyku Science prac Tumor Detection by Nuclear Magnetic Resonance" i
bywa uwaany za twrc pierwszego aparatu MR. Z kolei Wadysaw Iwanow
fizyk pracujcy w ZSRR ju w latach 60 publikowa artykuy dotyczce
obrazowania ciaa ludzkiego za pomoc metody rezonansu magnetycznego.
Rysunek 42. Aparat Damadiana.
Pierwsze instalacje kliniczne na wiecie miay miejsce na pocztku lat 80tych XX wieku, natomiast pierwszy aparat MR w Polsce zosta uruchomiony w
roku 1991.
52
2. Rezonans Magnetyczny
2.2. Uzyskiwanie obrazu MR

Poniej omwiono w skrcie podstawowe zasady powstawania obrazu w
rezonansie magnetycznym. Peen opis zjawisk fizycznych i stosowanego aparatu
matematycznego przekracza zakres niniejszego skryptu i jest dostpny w
cytowanych rdach.
Podstawowe etapy powstawania obrazu MR
A. pacjent umieszczany jest w silnym polu magnetycznym,
B. nastpuje emisja fali radiowej, ktra zostaje pochonita przez obiekt
badany,
C. obiekt badany staje si rdem fali radiowej, wyemitowana fala jest
rejestrowana przez cewki odbiorcze aparatu,
D. zarejestrowany sygna suy do rekonstrukcji obrazu.
Ad. A
Zjawisko rezonansu magnetycznego dotyczy jder o nieparzystej liczbie
nukleonw, posiadajcych niezerowy spin. W organizmie ludzkim najbardziej
powszechnym atomem speniajcym ten warunek jest wodr i to jego jdra
(czyli protony) odgrywaj podstawow rol w otrzymywaniu obrazw MR. W
jednorodnym polu magnetycznym nastpuje czciowe uporzdkowanie wzdu
linii si zewntrznego pola magnetycznego z nadwyk w kierunku rwnolegym
(czciowe uporzdkowanie oznacza nadwyk rzdu 7 protonw na 107).
Protony wykonuj wok linii si pola ruch precesyjny.
Rysunek 43. Ruch precesyjny jdra wodoru.
2.2 Uzyskiwanie obrazu MR
53
Czstotliwo ruchu precesyjnego (precesji) zaley od indukcji zewntrznego

pola magnetycznego i okrela go rwnanie Larmora: o = Bo, gdzie: o
czstotliwo precesji, - wspczynnik yromagnetyczny, Bo indukcja
zewntrznego pola magnetycznego wyraona w Teslach. W dalszych
rozwaaniach omawiany bdzie wypadkowy wektor magnetyzacji zwrcony
zgodnie z przebiegiem linii si zewntrznego pola magnetycznego.
Wspczesne aparaty MR do zastosowa medycznych wyposaone s w
magnesy o indukcji od 0,2 do 3T. Dla porwnania sia pola magnetycznego
Ziemi wynosi od 3 do 7 x 10-5 T a magnesw stosowanych w zabawkach 0,01T.
Wysoka indukcja pola magnetycznego w pracowni MR narzuca zasady
bezpieczestwa zabronione jest wnoszenie ruchomych przedmiotw
metalowych, ktre mogyby zosta przemieszczone do gantry aparatu i
spowodowa zarwno uraz pacjenta jak i uszkodzenia aparatury.
Rysunek 44. Wzek wyrwany z rk pacjenta i unieruchomiony w gantry aparatu MR

przez pole magnetyczne urzdzenia.
Ad. B
Fala radiowa wyemitowana przez aparat bdzie pochonita przez protony
tylko wtedy gdy jej czstotliwo bdzie zgodna z czstotliwoci precesji, ktr
moemy obliczy ze wzoru Larmora. Przekazanie energii wystpi na zasadzie
rezonansu fal o identycznych czstotliwociach (std nazwa metody rezonans
magnetyczny). Warto czstotliwoci Larmora dla pola o indukcji 1T wynosi
42MHz, ley w zakresie czstotliwoci radiowych, std impulsy wzbudzajce
nazywany impulsami RF (radio frequency).
Wysanie impulsu RF o czstotliwoci rezonansowej spowodowaoby
54
wzbudzenie caego badanego obiektu. Dla ograniczenia objtoci prbki i

precyzyjnego okrelenia badanej czci obiektu stosowane s cewki
gradientowe. Cewki wytwarzaj gradient pola magnetycznego co oznacza
zmian w przestrzeni indukcji pola magnetycznego i co za tym idzie zmian
czstotliwoci rezonansowej Larmora dla poszczeglnych warstw badanego
obiektu. W zwizku z tym za pomoc trzech zestaww cewek gradientowych
(ustawionych w prostopadych osiach x, y, z) mona dokona precyzyjnego
wyboru obszaru w obrbie ktrego wystpi rezonans z impulsem RF o zadanej
czstotliwoci. Parametry okrelajce jako cewek gradientowych to:
maksymalna amplituda (mierzona w mT/m). Wysoka amplituda
maksymalna poprawia zdolno rozdzielcz, umoliwia stosowanie
szybkich technik akwizycji, aparaty wysokiej klasy osigaj wielko
tego parametru do 33mT/m,
szybko narastania amplitudy (mierzona w mT/m/ms). Prdko
narastania decyduje o szybkoci uzyskania gradientu, jest
kluczowym parametrem przy stosowaniu superszybkich sekwencji,
stosowane wartoci wahaj si w granicach 15 do 200 mT/m/ms,
liniowo pola gradientowego zwykle zachowana w rodkowych
2/3 pola gradientowego.
Pochonicie energii przez obiekt oznacza przejcie czci protonw z
pooenia rwnolegego do antyrwnolegego (przeciwnego do kierunku si
zewntrznego pola). Wypadkowy wektor magnetyzacji odchyla si od
pocztkowego pooenia, czyli maleje jego skadowa rwnolega a wzrasta
skadowa prostopada. Jednoczenie nastpuje synchronizacja fazy precesji
poszczeglnych jder.
Ad. C
Proces powrotu protonw do stanu wyjciowego nazywa si relaksacj,
skada si jednoczenie z:
relaksacji podunej czyli odrostu skadowej podunej
wypadkowego wektora magnetyzacji wywoanego powrotem
protonw z pooenia antyrwnolegego do rwnolegego. Szybko
relaksacji podunej zaley od oddziaywania protonw z
otoczeniem, nazywana jest te dlatego relaksacj spin-siatka. Czas
powrotu magnetyzacji podunej do 63% wartoci wyjciowej
oznaczany jest T1.
relaksacji poprzecznej czyli utraty synchronizacji precesji
protonw. Czas spadku relaksacji poprzecznej do 37% wartoci
wyjciowej oznaczany jest jako T2. Czas T2 zaley od siy
oddziaywa midzyspinowych, dlatego relaksacja poprzeczna
nazywana jest te relaksacj spin-spin.
55
Ad. D
Sygnay RF nadawane i odbierane s przez cewki czstotliwoci radiowej.
Cewki te mog by wbudowane w obudow (gantry) aparatu cewka oglna
(body) lub stanowi tzw. cewki lokalne dostosowane do badanego narzdu,
np.: gowa, krgosup, staw kolanowy, barkowy. Moliwe s ukady pomiarowe,
w ktrych zarwno nadawanie jak i odbir odbywa si za pomoc cewki
oglnej, alternatywnie funkcje te moe peni cewka lokalna. Najczciej cewk
nadawcz jest cewka oglna (body) a odbiorcz cewka lokalna. Stosowanie
cewek lokalnych dostosowanych do ksztatu i pooonych blisko badanych
czci ciaa zwiksza stosunek sygnau do szumu.
Rysunek 45. Cewka do badania gowy.
Rysunek 46. Cewka do badania jamy brzusznej.
56
Rysunek 47. Cewka do badania krgosupa.
Rysunek 48. Cewka do badania stawu barkowego.
57
Rysunek 49. Cewka do badania piersi.
2.3. Przestrze k
Przestrze k (k space) to dwuwymiarowa macierz wypeniona danymi o
zebranym sygnale echa. W przestrzeni k gromadzone s sygnay kodowane
wedug czstotliwoci (wzdu osi X) i fazy (wzdu osi Y). Przetworzenie
przestrzeni k za pomoc transformaty Fouriera pozwala na uzyskanie obrazu
diagnostycznego odzwierciedlajcego natenie sygnau w danej lokalizacji.
2.4. Rodzaje i techniki akwizycji sygnau MR

Sygnay RF emitowane przez cewki nadawcze aparatu. Selektywne
wzbudzanie protonw uzyskuje si dziki stosowaniu opisanych wyej cewek
gradientowych. S dwie metody lokalizacji obszaru badania:
Akwizycja dwuwymiarowa. Wybr pooenia warstwy uzyskuje si za
pomoc gradientu Gz dziaajcego wzdu osi dugiej gantry (slice selecting
gradient), ktry podczas akwizycji pozostaje stay. Pobudzeniu ulega
pojedyncza warstwa badanego obiektu.
Podczas akwizycji wczany jest na krtko gradient Gy fazowy,
przygotowawczy (phase encoding gradient) dostosowuje czstotliwo
precesji do pooenia w osi Y, po jego zaniku warto czstotliwoci precesji
wraca do wartoci poprzedniej, pozostaje jednak zrnicowanie fazy precesji
wzdu osi Y.
Nastpnie przy odbiorze sygnau wczany jest gradient Gx (odczytowy
readout) rnicujcy czstotliwo precesji jder w obrbie warstwy.
58
Widmo odbieranego sygnau zawiera w zwizku z powyszym informacj o

pooeniu rda wzgldem osi X (niesion przez czstotliwo sygnau) oraz w
osi Y (zakodowan w fazie sygnau).
Akwizycja trjwymiarowa. Stay gradient Gz zastpowany jest przez
gradient zmienny. Pobudzeniu ulega jednoczenie pewna objto badanego
obiektu. Sygna odbierany zawiera informacje dotyczce pooenia rda we
wszystkich trzech osiach X, Y, Z. Badana objto dzielona jest na wskie
partycje, z ktrych rekonstruowane s obrazy. Metoda akwizycji
trjwymiarowej umoliwia uzyskanie wskich warstw (poniej 1mm).
2.4.1. Sekwencja echa spinowego

Sekwencja echa spinowego skada si z nastpujcych po sobie impulsw
FR, ktrych natenie i czas trwania s tak dobrane aby uzyska odchylenie kta
wektora magnetyzacji o 90 i 180.
Impuls 90 - impuls powodujcy powstanie magnetyzacji poprzecznej i
czciowy zanik magnetyzacji poprzecznej. Innymi sowy powoduje nachylenie
wektora magnetyzacji do paszczyzny XY i zmniejszenie skadowej Z. Po
ustaniu impulsu pojawia si sygna FID (Free Induction Decay) sygna
swobodnego zaniku indukcji. Jego czstotliwo jest rwna czstotliwoci
precesji (czstotliwo Larmora), natenie jest proporcjonalne do gstoci
protonw, a zanikanie wynika z utraty zgodnoci faz precesji protonw.
Kolejny impuls RF - impuls 180 odwraca kierunek precesji i tym samym
odwraca proces prowadzcy do utraty zgodnoci fazy. Po jego zastosowaniu
nastpuje przywrcenie zgodnoci fazy precesji i emisja sygnau echa. Impuls
180 przypada dokadnie na poow czasu pomidzy impulsem 90 a
uzyskaniem echa co wynika z faktu, e uzyskanie ponownej zgodnoci
fazowej trwa dokadnie tyle ile uprzednio trwao rozfazowanie.
TE czas echa (time to echo) to czas pomidzy impulsem 90 a rejestracj
(pomiarem) sygnau echa.
TR czas repetycji (repetition time) to odstp pomidzy impulsami 90.
Rodzaje i techniki akwizycji sygnau MR
59
2.4.2. Rodzaje obrazw MR

Tabela 8. Wpyw TR i TE na rodzaj uzyskanego obrazu
obraz
gstoci protonowej
(PD)
T2
T1
TR
dugi
(do 2000ms)
dugi
(do 2000ms)
krtki
(ok. 400 500ms)
TE
krtki
(15 - 30ms)
dugi
(100 - 150ms)
krtki
(15 - 25ms)
Obrazy T2-zalene przy dugich TR natenie sygnau nie zaley od T1

(relaksacji podunej), poniewa chwila pomiaru jest na tyle pno po impulsie
90, e nastpi ju peen odrost relaksacji podunej i sygna zaley tylko od
relaksacji spin-siatka.
W obrazach T2 istota biaa mzgu jest ciemniejsza ni istota szara, pyn
mzgowo-rdzeniowy jasny.
Obrazy T1-zalene przy skracaniu TR do wartoci porwnywalnych z
czasem T1 wektor magnetyzacji podunej bierze wikszy udzia w tworzeniu
sygnau (nie wystpuje peen odrost sygnau). Im krtszy jest czas T1 badanej
tkanki (czyli im szybciej odrasta magnetyzacja poduna) tym silniejszy sygna
jest rejestrowany.
Obrazy T1 najlepiej oddajce wizualnie struktur anatomiczn mzgu, gdzie
istota biaa jest ukazywana w jasnych kolorach, za istota szara w ciemnych,
pyn mzgowo-rdzeniowy, ropie i guz na ciemno.
Obrazy PD-zalene (gstoci protonowej) podobnie jak w obrazach T2
dugi czas repetycji zapewnia niezalenoci od czasu T1, skrcenie czasu TE
(wczesna rejestracja sygnau) powoduje rejestracje sygnau zalenego od
gstoci protonw w badanej prbce.
W obrazach PD istota biaa jest ciemniejsza ni istota szara mzgu, pyn
mzgowo-rdzeniowy ma sygna zbliony do istoty szarej.
60
Rysunek 50. MR gowy, obraz T2 zaleny. 1 -istota szara, 2 - istota biaa, 3 - pyn
mzgowo-rdzeniowy.
Rysunek 51. MR gowy, obraz T1 - zaleny. 1 -istota szara, 2 - istota biaa, 3 - pyn
mzgowo-rdzeniowy.
61
Rysunek 52. MR gowy, obraz PD - zaleny. 1 -istota szara, 2 - istota biaa, 3 - pyn
mzgowo-rdzeniowy.
2.4.3. Sekwencja szybkiego echa spinowego (fast spin echo).

W tej technice po pojedynczym impulsie 90 nastpuje seria impulsw 180,
skraca to znacznie czas badania, pozwala na akwizycj wikszej iloci danych
(matryca wikszej rozdzielczoci). Echa uzyskane po kolejnych impulsach 180
maj coraz mniejsz amplitud i dlatego sekwencje szybkiego echa spinowego
wymagaj silnych cewek gradientowych i wysokiej jednorodnoci pola. Liczb
uzyskanych uytecznych ech nazywa si ETL (echo train length) lub TF (turbo
factor).
Nowoczesne systemy pozwalaj na zastosowanie nawet ponad 250 impulsw
180 i w zwizku z tym caa przestrze k moe by wypeniona po zastosowaniu
pojedynczego impulsu 90 - tak sekwencj nazywamy single shot - FSE
(SSFSE). Te superszybkie techniki echa spinowego stosowane s w badaniach
narzdw ruchomych, np. w badaniach jamy brzusznej, serca. Ich mankamentem
jest sabszy stosunek sygnau do szumu oraz mniejsza rozdzielczo
przestrzenna.
2.4.4. Sekwencje inwersyjne

Techniki inwersji to techniki stosujce dodatkowy (inwersyjny) impuls 180
przed impulsem 90. Czas pomidzy impulsem inwersyjnym a impulsem 90
nazywamy czasem inwersji (TI, inversion time). Dobr czasu TI pozwala na
62
zmian kontrastu obrazu. Inwersja moe by stosowana cznie z technikami

echa spinowego, szybkiego echa spinowego i echa gradientowego.
Krtkie czasy inwersji powoduj wygaszenie sygnau ze struktur o krtkim
T1, np. dla wygaszenia tuszczu w sekwencji STIR (Short Tau Inversion
Recovery) stosuje si TI=140ms.
Sekwencja przebiega w nastpujcy sposb:
impuls 180 powoduje odwrcenie wektora magnetyzacji podunej,
po czym nastpuje relaksacja z szybkoci zalen od waciwoci
danej tkanki,
po czasie TI=140ms relaksacja protonw tkanki tuszczowej jest na
takim etapie, w ktrym przewaa skadowa porzeczna magnetyzacji
(jak po przyoeniu impulsu 90),
zastosowanie w tym momencie kolejnego sygnau 90 sprawi, e
magnetyzacja protonw tkanki tuszczowej ponownie odwrci si,
w ten sposb protony tuszczu nie wezm udziau w tworzeniu
sygnau podczas pomiaru w czasie TE.
Sekwencja STIR moe by stosowana zarwno w obrazach T1 jak i T2. W
przypadku obrazw T2 metoda ta jest szczeglnie uyteczna, w tych obrazach
zarwno tuszcz jak i woda maj wysoki sygna i w zwizku z tym wytumienie
tuszczu pozwala na czue wykrywanie obszarw obrzku (zwikszonej
zawartoci wody) np. w obrbie tkanki miniowej lub kociach.
STIR ma nisz rozdzielczo przestrzenn jednak ten mankament
rekompensuje wysoka czuo wykrywania zmian obrzkowych.
Rysunek 53. MR kolana. Sekwencja STIR. Rozlege "jasne" obszary obrzku tkanek
mikkich - stan po urazie.
63
Dugie czasy TI stosuje si dla supresji sygnau ze struktur o dugim T1 np.

woda. W sekwencji FLAIR (Fluid Attenuated Inversion Recovery) zastosowanie
TI=2000ms pozwala na wyeliminowanie w badaniu mzgowia sygnau z pynu
mzgowo-rdzeniowego z obrazw T2-zalenych. Obrazowanie w tej sekwencji
znajduje zastosowanie w wykrywaniu obrzku mzgowia oraz chorb
demielinizacyjnych i niedokrwiennych.
Rysunek 54. Badanie MR gowy. Sekwencja FLAIR. 1 - istota szara, 2 - istota biaa,
3 - pyn mzgowo-rdzeniowy, 4 ogniska demielinizacyjne.
Porednie czasy inwersji (kilkaset ms) stosowane s w badaniach mzgowia

dla uzyskania duego kontrastu pomidzy istot szar i bia. Uatwia to ocen
zaburze rozwoju kory mzgowej oraz poszukiwanie nieprawidowo pooonej
(ekotopowej) istoty szarej.
2.4.5. Sekwencje echa gradientowego

W tej technice nie wystpuje impuls 180, zamiast tego w celu wywoania
echa stosowany jest gradient Gx odwrcony o 180. Ponadto pierwszy impuls
RF odchyla wektor magnetyzacji o kt mniejszy ni 90 (flip angle), co skutkuje
szybszym powrotem magnetyzacji podunej. W efekcie mona stosowa
krtsze czasy repetycji (TR) i echa (TE), co pozwala na skrcenie czasu
64
akwizycji.
Dla maych ktw <30 zmiany skadowej podunej wektora magnetyzacji
s niewielkie i natenie sygnau zaley niemal wycznie od czasu T2 tkanek.
Dla ktw wikszych >60 dominuje zaleno od czasu T1.
Sekwencje echa gradientowego w porwnaniu do echa spinowego
charakteryzuje:
krtszy czas trwania sekwencji,
lepszy stosunek sygnau do szumu
s bardziej wraliwe na artefakty podatnoci magnetycznej
wystpuj wiksze znieksztacenia obrazu wok metalicznych cia
obcych, z drugiej strony ta waciwo wykorzystywana jest do
lepszego wykrywania drobnych zwapnie i zogw produktw
przemiany hemoglobiny (zmiany pokrwotoczne),
pynca krew ma wysoki sygna, co zostao wykorzystane w
technikach angio-MR
inny kontrast tkankowy T2 oznaczany T2* - zaley w czci od
lokalnych niejednorodnoci pola magnetycznego
2.4.6. Sekwencja saturacji tuszczu

Czstotliwo rezonansowa (Larmora) protonw tuszczu jest nisza od
czstotliwoci rezonansowej protonw wody. Sekwencja FATSAT (saturacji
tuszczu) uywa dodatkowego wskopasmowego impulsu RF, wzbudzajcego
jedynie protony tuszczu, po ktrym nastpuje normalna sekwencja obrazowa
pozbawiona ju sygnau z tkanki tuszczowej.
Sekwencja FATSAT znajduje podobne zastosowania jak inwersyjne
tumienie tuszczu (STIR), zapewnia jednak wiksz rozdzielczo przestrzenn.
Pewn niedogodnoci jest jednak konieczno zapewnienia wysokiej
jednorodnoci pola obrazowany obszar musi by w centrum pola (na obwodzie
nie ma penej saturacji) Sekwencja FATSAT jest te bardziej wraliwa na
artefakty podatnoci magnetycznej brak saturacji wok metalicznych cia
obcych, np. wok rub ortopedycznych.
2.4.7. Sekwencje kontrastu transferu magnetyzacji

W tkankach ciaa protony mog wystpowa w dwch grupach:
protony wolne, np. w czsteczkach wody (posiadaj dugi czas T1,
centrum pasma rezonansowego = 46,6 MHz/T, dugi czas T2 i ma
szeroko pasma spektralnego)
65
protony zwizane, doczone do wielkich czsteczek biaek.

(posiadaj dugi czas T1, centrum pasma rezonansowego <> 46,6
MHz/T, krtki czas T2 i du szeroko pasma spektralnego).
Sekwencje transferu kontrastu magnetyzacji (MTC, magnetisation contrast

transfer) uywaj impulsu presaturacji tumicego sygna z protonw
zwizanych. Czyli na uzyskanych obrazach tkanki zawierajce du ilo
wielkich czsteczek biakowych (chrzstka, misnie, tkanka nerwowa) bd
miay niszy sygna ni woda, tuszcz czy krew (te tkanki gdzie przewaaj
protony wolne). Technika MTC poprawia kontrast w obrazowaniu staww oraz
w badaniu mzgowia po podaniu rodka kontrastowego (uwypukla struktury
ulegajce wzmocnieniu).
2.4.8. Angiografia MR
Techniki pozwalajce na uwidacznianie naczy krwiononych (angiografia
MR) bez koniecznoci doylnego podawania rodka kontrastowego
wykorzystuj rnice waciwoci poruszajcej si krwi i nieruchomych tkanek
mikkich.
Angiografia czasu przelotu (TOF time of flight angiography)
wykorzystuje efekt napywu inflow effect. W pierwszej fazie badania danej
warstwy nastpuje silne wytumienie sygnau wszystkich tkanek. Rejestracja
sygnau echa nastpuje po pewnym czasie, w ktrym do badanej warstwy
zdya napyn krew nie poddana uprzednio saturacji.
Jako obrazu TOF ogranicza:
przebieg naczynia wzdu badanej warstwy krew w naczyniu
otrzymuje impuls saturacji i oddaje mniej sygnau
krew pynca powoli ulega saturacji i nie jest widoczna.
Angiografia kontrastu fazowego (PCA phase contrast angiography).
Podstaw metody jest wykorzystanie zmiany przesunicia fazy spinw pod
wpywem dziaania gradientw magnetycznych. Wielko przesunicia jest
proporcjonalna do czasu dziaania gradientu. Czas dziaania gradientu jest
duszy dla tkanek stacjonarnych ni dla przepywajcej krwi. Aparat wykonuje
dwa pomiary:
z zastosowaniem dodatkowego gradientu przesuwajcego fazy
precesji spinw,
po wyczeniu dodatkowego gradientu w taki sposb eby cofn
przesunicie faz spiny stacjonarne wracaj do wartoci jak w
pomiarze pierwszym, spiny napywajcych ruchomych protonw
krwi maj inn faz.
66
Obraz powstaje w wyniku subtrakcji obu pomiarw.
Rysunek 55. Angiografia 3DTOF ttnic mzgowych. Volume Rendering. Obraz

prawidowy.
Rysunek 56. Angiografia 2DTOF ukadu ylnego mzgowia. Projekcja MIP.
67
2.5. Spektroskopia MR
Spektroskopia rezonansu magnetycznego in vivo pozwala na uzyskiwanie i
analiz widm NMR badanych obszarw organizmu. W stanie prawidowym
tkanki charakteryzuj si staym widmem co wynika z rwnowagi panujcej
pomidzy procesami metabolicznymi. rdem najsilniejszych sygnaw
rezonansowych s kreatyna (Cr) cznie z fosfokreatyna (PCr), cholina (Cho)
oraz N- acetyloasparaginian (NAA). W widmie okrela si piki
charakterystyczne dla cile okrelonych wartoci (ppm) ich chemicznych
przesuni (czyli rnic czstotliwoci rezonansowych Larmora).
Najwaniejsze badane metabolity to:
Kreatyna (Cr) tworzy wsplny pik z fosfokreatyn bdcy
wyznacznikiem metabolizmu mzgu.
Cholina (Cho) i zwizki j zawierajce s wyznacznikiem
produktw rozpadu mieliny, budujcej osonki wypustek komrek
nerwowych.
Acetyloasparaginian (NAA), uwaany jest za wskanik funkcji
neuronw (w widmie pik 2,02 ppm).
Inozytol (INS), znajduje si wycznie w astrocytach
Lipidy podwyszone w procesach zwizanych z destrukcj mieliny i
ogniskami martwicy
Mleczany - marker ogniskowego niedokrwienia i niedotlenienia
Rysunek 57. Spektroskopia MR. Podwyszony pik choliny.
68
Rysunek 58. Spektroskopia MR guza piersi. Podwyszony pik choliny.
2.6. Obrazowanie dyfuzyjne

Dyfuzja jest to proces samorzutnego rozprzestrzeniania si czsteczek lub
energii w danym orodku, wynikajcy z chaotycznych ruchw i zderze
czsteczek. Obrazowanie dyfuzyjne MR (DWI, diffusion-weighted imaging)
mierzy dyfuzj moleku wody w tkance.
Szczeglne zastosowanie metoda znajduje we wczesnej diagnostyce udarw
niedokrwiennych mzgu. W przebiegu udaru niedokrwiennego dochodzi do
zamknicia naczynia krwiononego, a co za tym idzie zmniejszenia lub braku
ukrwienia komrek nerwowych. Komrki pozbawione dostaw tlenu reaguj
zatrzymaniem (zwolnieniem) czynnoci metabolicznych, w szczeglnoci
zostaje upoledzony transport przez bony komrkowe co powoduje
ograniczenie (restrykcj) dyfuzji i jest mierzalne w badaniu DWI. Badanie
pozwala na wykrycie ogniska niedokrwiennego ju w pierwszych minutach
(godzinach) od wystpienia co pozwala na szybkie wdroenie leczenia. Dla
porwnania konwencjonalne techniki MR wykrywaj udar niedokrwienny po
kilkunastu godzinach a tomografia komputerowa po co najmniej 24 godzinach
od wystpienia objaww (czyli od momentu okluzji naczynia).
2.6 Obrazowanie dyfuzyjne
69
Obrazowanie tensora dyfuzji traktografia MR

Dyfuzja czsteczek wody moe zachodzi w sposb izotropowy (gdy aden
kierunek nie jest uprzywilejowany) lub
anizotropowy (gdy nastpuje
ograniczenie ruchu w niektrych kierunkach). W komrce nerwowej ze wzgldu
na ograniczenia wynikajce z jej budowy (obecno bon komrkowych,
osonek) dyfuzja ma charakter anizotropowy a uprzywilejowanym kierunkiem
jest duga o wypustki nerwowej (aksonu).
Obrazowanie tensora dyfuzji (DTI, diffusion tensor imaging) pozwala na
wizualizacj uprzywilejowanych kierunkw dyfuzji a co za tym idzie przebiegu
wkien nerwowych. Badanie to ma istotne zastosowanie dla oceny cigoci
przebiegu wkien nerwowych np. dla oceny stopnia pourazowego uszkodzenia
rdzenia. DTI odgrywa te rol w neurochirurgii guzw mzgu pozwala na
ocen naciekania nowotworu na wane dla funkcjonowania drogi nerwowe i
planowanie operacji tak aby ograniczy do minimum uszkodzenie zdrowych
czci mzgowia.
Rysunek 59. Badanie tesora dyfuzji - traktografia pokazuje przebieg drg

nerwowych w mzgowiu. Materia firmy Siemens.
70
Rysunek 60. Traktografia MR. Obraz drg nerwowych naoony na trjwymiarowy

obraz mzgoczaszki. Planowanie operacji. Materia firmy Siemens.
2.7 Nomenklatura sekwencji rnych producentw sprztu.
71
2.7. Nomenklatura sekwencji rnych producentw sprztu.

Tabela 3. Nomenklatura sekwencji rnych producentw sprztu.
Sekwencja
GE
Philips
Siemens
Echo spinowe
Toshiba
SE
SE
SE
SE
FSE
TSE
TSE
FSE
FRFSE (Fast
recovery FSE)
DRIVE
RESTORE
FASE
SSFSE
Single
Shot TSE
HASTE
FASE
GRE
FFE
GRE
Field
Echo
GRASS, FGR
FFE
FISP
Field
Echo
FSPGR
T1 FFE
Field
Echo
SSFP
T2 FFE
PSIF
Balanced sequence
FIESTA
Balanced
FFE
TrueFISP
True
SSFP
Ultrafast Gradient
Echo Sequence
Fast GRE, Fast

SPG, VIBRANT,
FAME, LAVA
TFE
TurboFLASH
Fast FE
Ultrafast Gradient
Echo 3D
3D FGRE, 3D
Fast SPGR
3D TFE
MPRAGE
Fast (turbo) spin

echo (szybkie echo
spinowe)
Fast (turbo) spin
echo with 90 flipback pulse
Single Shot
Technique
(ultraszybkie echo
spinowe)
Gradient Echo
Coherent Gradient
Echo
(szybkie
koherentne echo
gradientowe)
Incoherent
Gradient Echo
Steady State Free
Precession
72
Gradient and Spin

Echo
GRASE
TGSE
Hybrid
EPI
Inversion recovery
IR
IR, IRTSE
IR, TIR
IR
STIR
STIR
STIR
STIR
T1 FLAIR
Real IR
True IR
FLAIR
FLAIR
Dark Fluid
Echo Planar
Imaging
EPI
EPI
EPI
EPI
Phase Contrast
Sequence
PCA
PCA
PCA
Parallel Imaging
Technique
ASSET
SENSE
iPAT
RAPID
Saturacja sygnau
z tkanki
tuszczowej
FATSAT
SPIR
FATSAT
FATSAT
Short Tau
Inversion
Recovery
True Inversion
Recovery
Long Tau
Inversion
Recovery
2.8 Budowa aparatu MR.
73
2.8. Budowa aparatu MR.

Podstawowe elementy konstrukcyjne aparatu MR:
magnes o silnym staym polu magnetycznym

niskopolowy tj. < 0,5T
redniopolowy tj. 0,5 do 1,0T
wysokopolowy tj. > 1,0T
Ze wzgldu na konstrukcj moemy wyrni magnesy stae (nale do

grupy niskopolowych) oraz elektromagnesy, wrd ktrych mona rozrni
oporowe i nadprzewodzce. Najbardziej rozpowszechnione w systemach
medycznych s wysokopolowe magnesy nadprzewodzce o indukcji pola 1,5T,
rzadko (ze wzgldu na cen) stosowane s magnesy 3T. W systemach
eksperymentalnych badane s urzdzenia o indukcji nawet 11T.
W systemach otwartych, niskopolowych stosowane s magnesy stae o
indukcji 0,2 do 0,6T.
Indukcja magnesu ma wpyw na stosunek sygnau do szumu (SNR), ktry
ronie proporcjonalnie do pierwiastka kwadratowego z indukcji.
Wanym parametrem wiadczcym o jakoci pola jest jego jednorodno
przyjmuje si, e odchylenie czstotliwoci rezonansowej w obrbie pola
badania nie powinno by wiksze ni 130Hz od czstotliwoci centralnej.
Innym istotnym parametrem magnesu jest jego upywno, czyli
niestabilno w czasie. Zjawisko to nie dotyczy magnesw nadprzewodzcych.
cewki emitujce i odbierajce fale radiowe
cewki gradientowe wytwarzaj gradient pola pozwalajcy na

wybieranie badanej warstwy
system komputerowy do rekonstrukcji obrazu.
Systemy z magnesami nadprzewodzcymi zbudowane w postaci wskiego

tunelu wok ktrego umieszczony jest magnes oraz system cewek
gradientowych i nadawczo-odbiorczych. Nadprzewodnikiem jest najczciej
spiek niobu i tytanu, ktry swoje waciwoci nadprzewodzce uzyskuje w
temperaturze ciekego helu tj. 4,2 K. Zwykle w magnesie znajduje si okoo
1700 litrw ciekego helu. Prd pyncy przez nadprzewodnik osiga natenie
setek (!) amperw.
Wanym elementem magnesw nadprzewodzcych s systemy chodzenia
zapewniajce utrzymanie nadprzewodnika w temperaturze ciekego helu.
Systemy musz by te zaopatrzone w ukady bezpieczestwa zapewniajce w
74
przypadku wzrostu temperatury (a co za tym idzie cinienia) odprowadzenie

helu na zewntrz przez specjalny ukad rur (quench) co zapobiega
niekontrolowanemu wzrostowi cinienia i wybuchowi.
Rysunek 61. Aparat MR MAGNETOM Avanto 1,5T firmy Siemens.
Systemy otwarte oparte na magnesach staych lub elektromagnesach

zbudowane s z duych jarzm na ktrych umieszczony jest magnes
(elektromagnes). Wytwarzaj stosunkowo niewielkie pole magnetyczne (do
0,5T), ich wad jest te bardzo dua masa do 100 ton. Zalet s stosunkowo
due wymiary przestrzeni dla pacjenta co zapewnia dobry dostp w przypadku
wykonywania zabiegw pod kontrol MR oraz (co wane!) pozwala na badanie
pacjentw z klaustrofobi.
Rysunek 62. System otwarty firmy General Electric Ovation 0,35T.
2.8 Budowa aparatu MR.
75
Aparaty MR standardu Stand-Up

Jednym z typw otwartych systemw MR s urzdzenia standardu Stand-Up.
System rezonansu magnetycznego standardu Stand-Up poza dotychczasow lec pozycj pacjenta, umoliwia diagnostyk w kadej wybranej pozycji
m.in.: na stojco, siedzc, w zgiciu, obrocie oraz w pozycji Trendelenburga.
Pacjent moe wybra tak pozycj, ktra sprawia mu bl a przez to umoliwia
uwidocznienie tych elementw anatomicznych, ktre w klasycznej pozycji na
plecach nie uwidaczniaj si. Dotyczy to zwaszcza diagnostyki niestabilnoci
krgosupa ldwiowego, przepukliny krgosupowej oraz stanu staww, bioder,
kolan kostek i barkw.
Rysunek 63. Aparat MR typu stand-up firmy FONAR.
2.9. Zastosowanie MR w medycynie. Rodzaje bada i wskazania do

ich wykonywania.
Badanie to umoliwia w sposb nieinwazyjny ocen struktur anatomicznych
caego czowieka w dowolnej paszczynie. Szczeglnie dobre efekty przynosi
ocena orodkowego ukadu nerwowego (mzg i kana krgowy) oraz ukadu
kostno stawowego. Badanie suy take nieinwazyjnej ocenie naczy organizmu
(tzw. angiografia rezonansu magnetycznego).
76
WSKAZANIA
Metoda rezonansu magnetycznego jest stosowane w diagnostyce:
centralnego ukadu nerwowego:

o wady rozwojowe OUN (orodkowego ukadu nerwowego)
o zmiany nowotworowe i guzy mzgu, rdzenia krgowego i
kanau krgowego
o choroby demielinizacyjne (np. diagnostyka stwardnienia
rozsianego SM)
o diagnostyka zmian niedokrwiennych mzgu i rdzenia
krgowego (udarowych), zwaszcza we wczesnym okresie
(pierwszej doby), kiedy zmiany te nie uwidaczniaj si w
tomografii komputerowej
o choroby zwyrodnieniowe i degeneracyjne (np. w choroba
Alzheimera)
o schorzenia zapalne OUN: wirusowe, bakteryjne, grzybicze i
pasoytnicze
o anomalie i wady naczy mzgowych ttniaki, malformacje
naczyniowe - (angio-MR)
o diagnostyka obrazowa przysadki mzgowej
o obrazowanie oczodow i struktur wewntrzoczodoowych
krgosupa
Uwidocznienie wszystkich gwnych elementw krgosupa, w tym
trzonw i ukw krgw, krkw midzykrgowych oraz zawartoci
kanau krgowego (worka oponowego, rdzenia, korzeni nerwowych).
Jedyna metoda pozwalajca na bezporednie uwidocznienie i ocen
struktury rdzenia krgowego badanie z wyboru w przypadku
podejrzenia patologii rdzenia
Metoda z wyboru przy kwalifikacji chorych do zabiegu operacyjnego
z powodu zmian zwyrodnieniowych (tzw. dyskopatii) oraz w
monitorowaniu i ocenie skutecznoci leczenia operacyjnego.
Szczegowe wskazania:
o Choroba zwyrodnieniowa
o Urazy
o Nowotwory
o Zakaenia
o Odmiany i wady rozwojowe
o Malformacje naczyniowe
o Zmiany demielinizacyjne, naczyniopochodne rdzenia
krgowego
o Patologie szpiku kostnego
2.9 Zastosowanie MR w medycynie. Rodzaje bada i wskazania do ich

wykonywania.
77
ukadu miniowo-szkieletowego (ukad ruchu, stawy)

o doskonaa metoda badania staww - umoliwia ocen
wszystkich elementw stawu: wizade i cigien, kotek
staww kolanowych, obrbka stawowego w stawie
ramiennym, chrzstki stawowej, struktur kostnych, mini,
obecnoci pynu w jamie stawowej.
o Szczeglne wskazania do badania:
o zmiany pourazowe,
o zmiany zapalne.
o ocena zaawansowania zmian nowotworowych (stopnia
zoliwoci guza oraz okrelenie rozlegoci nacieku),
jamy brzusznej, miednicy,

o Weryfikacja niejednoznacznego obrazu w tomografii
komputerowej
o gdy wykonanie badania tomograficznego jest niewskazane,
np. alergia na rodki kontrastowe lub u pacjentw, ktrzy
otrzymali due dawki promieniowania jonizujcego.
o rozsiane, ogniskowe zmiany w wtrobie i innych narzdach
miszowych procesy rozrostowe pierwotne i wtrne
o nerka po transplantacji
o kamica drg ciowych
o zmiany ogniskowe nadnerczy
o guzy jelita grubego (esicy, odbytnicy)
o inne procesy zapalne i nowotworowe miednicy maej
badania naczyniowe z trjwymiarowym opracowaniem obrazu,

o
o
o
Bez koniecznoci podawania rodka kontrastowego.

Diagnostyka ttniakw oraz malformacji ttniczo-ylnych.
Wysoka czuo angiografii MR - polecana jako badania
przesiewowe w diagnostyce wad naczy mzgowych.
sutkw (mammografia MR),

o
o
o
o
o
o
Badanie z wyboru w screeningu pacjentek nosicielek genu

BRCA1, BRCA2
Badanie
przedoperacyjne
dla
wykluczenia
wieloogniskowego procesu npl
Przerzut bez ogniska pierwotnego
Rnicowanie pomidzy blizn popromienn a rakiem
Ocena po operacjach oszczdzajcych
Ocena po wszczepianiu implantw
78
PRZECIWWSKAZANIA DO BADANIA MR:

Bezwzgldne:
o rozrusznik serca
o neurostymulator
Naley zauway, e od niedawna dostpne s rozruszniki serca odporne
na dziaanie pola magnetycznego. Pierwszy stymulator, ktry nie
uniemoliwia wykonania badania MR wszczepiono w Polsce w padzierniku
2010 roku.
Wzgldne:
o Nie zaleca si wykonywania badania MR u kobiet w I trymestrze ciy.
o Niektre wszczepy, implanty oraz ciaa obce w organizmie badanego
rwnie mog uniemoliwia wykonanie badania MR.
Dlatego te w przypadku pacjentw z:
o klipsami naczyniowymi, filtrem yy gwnej, sztuczn zastawk. W
przypadku wszczepienia stentw badanie przeciwwskazane do 6 tygodni
od zabiegu,
o portem naczyniowym lub zastawk neurochirurgiczn,
o protez oczn, ciaem obcym w gace ocznej (np. opikiem metalu),
soczewkami kontaktowymi,
o spiral antykoncepcyjn i wkadk wewntrzmaciczn,
o spiral embolizujc,
o pomp insulinow lub innym urzdzeniem podajcym leki,
o wewntrznym aparatem suchowym, plastyk kosteczek suchowych lub
wszczepem limaka,
o metalowymi odamkami, szwami lub wszczepami (ruby, pytki,
gwodzie, endoprotezy),
o protezami i klamrami zbowymi z elementami metalowymi,
o klamrami stymulujcymi wzrost koci,
o innych metalowymi elementami w ciele,
o makijaem trwaym, tatuaem,
konieczna jest konsultacja z personelem pracowni MR.
Wzgldnym przeciwwskazaniem jest take klaustrofobia (lk przed maymi,
ciasnymi pomieszczeniami). Konieczne moe wwczas by podanie lekw
uspokajajcych.
W przypadku obecnoci sztucznej zastawki serca, klipsw naczyniowych,
2.9 Zastosowanie MR w medycynie. Rodzaje bada i wskazania do ich

wykonywania.
79
oraz metalicznych implantw ortopedycznych: sztucznych staww, drutw, rub
i stabilizatorw wymagane jest dostarczenie do pracowni MR penej
dokumentacji dotyczcej leczenia operacyjnego, z okreleniem typu
zastosowanego implantu i daty jego produkcji, oraz materiau z jakiego zosta
wykonany.
Bezpieczestwo wykonania badania mona rwnie sprawdzi na stronie
internetowej www.mrisafety.com.
2.10. rodki kontrastowe stosowane w badaniach MR
Wykonanie niektrych rodzajw bada metod rezonansu magnetycznego
wymaga doylnego podania rodka kontrastowego. Obecnie najpowszechniej
stosowane s kontrasty oparte na gadolinie pierwiastku wykazujcym
waciwoci paramagnetyczne. rodki zawierajce gadolin zostay wprowadzone
do praktyki klinicznej po raz pierwszy w 1988 r. i od tamtej pory badania z ich
zastosowaniem wykonano u ponad 200 milionw pacjentw na wiecie.
Mechanizm dziaania rodka kontrastowego podawanego pacjentowi podczas
badania MR polega na gromadzeniu si go w badanej tkance w celu
wzmocnienia lub osabienia odbieranego sygnau. Umoliwia to uzyskanie
obrazw o rnym kontracie w zalenoci od rodzaju badanej tkanki oraz
bardziej szczegowe uwidocznienie nieprawidowoci.
rodki kontrastowe stosowane w MR mog powodowa wystpowanie
dziaa niepodanych. Dziaania niepodane zwizane ze stosowaniem tych
rodkw wystpuj rzadko, s zwykle agodne i krtkotrwae3 (w rzadkich
przypadkach mog wystpi pne reakcje uczuleniowe). Nale do nich:
nudnoci
pokrzywka
zaburzenia smaku
bl i uczucie zimna w miejscu podania
bardzo rzadko - reakcje anafilaktyczne1
rwnie - bl gowy i uczucie gorca (1-2% pacjentw).
W kadym konkretnym przypadku naley natychmiast poinformowa

personel medyczny pracowni o wystpieniu jakichkolwiek objaww
nietolerancji rodka kontrastowego.
Zwikszone prawdopodobiestwo wystpowania dziaa niepodanych po
podaniu kontrastu moe wystpi u pacjentw ze skonnociami alergicznymi
oraz pacjentw z udokumentowan wczeniejsz reakcj na podanie
gadolinowego rodka kontrastowego.2 Ponadto, w pimiennictwie zalecana jest
ostrono przy podawaniu rodkw kontrastowych pacjentom ze schorzeniami
nerek. Na przykad, Brytyjski Urzd ds. Lekw i Produktw Leczniczych MHRA przed badaniem MR z kontrastem zaleca wykonanie badania poziomu
kreatyniny w surowicy u kadego chorego.1 Badania te daj obraz wydolnoci
80
nerek pacjenta. Zaobserwowano rwnie wysz czstotliwo wystpowania

dziaa niepodanych w zwizku z podaniem gadolinowych rodkw
kontrastowych w przypadku pacjentw, u ktrych poprzednio wystpiy reakcje
na jodowe rodki kontrastowe stosowane w tomografii komputerowej.
Nowym dziaaniem niepodanym jest rozpoznana po raz pierwszy w 1997 r.
i opisana w 2000 r. choroba Nerkowe wknienie ukadowe (ang. NSF Nephrogenic Systemic Fibrosis), charakteryzujca si postpujcym
wknieniem skry i narzdw wewntrznych: wtroby, serca, puc, przepony i
mini. Powizanie NSF u chorych z przewlek chorob nerek z zastosowaniem
gadolinowych rodkw kontrastowych opisano po raz pierwszy w 2006 roku.
Poniewa wikszo opisanych do tej pory potwierdzonych przypadkw NSF
wystpia po badaniach z zastosowaniem preparatw z grupy rodkw
kontrastowych o liniowej budowie czsteczki, uwaa si, e jednym z
czynnikw sprawczych tego schorzenia moe by uwalniany z tych rodkw
kontrastowych gadolin, ktry odkada si w tkankach. W przypadku grupy
rodkw kontrastowych o piercieniowej budowie czsteczki in vivo istnieje
znacznie mniejsze prawdopodobiestwo uwalniania gadolinu.
Ryzyko wystpienia NSF wzrasta proporcjonalnie do stopnia uszkodzenia
nerek (niezalenie od przyczyny) i wielkoci dawki gadolinu.
Do innych czynnikw ryzyka wystpienia NSF zalicza si:

Zaburzenia krzepnicia i zakrzepica y gbokich,
Wielko dawki gadolinowego rodka kontrastowego i czsto
podania,
Niedawno przebyte zabiegi operacyjne (szczeglnie naczyniowe),
Stosowanie duych dawek erytropoetyny,
Podwyszone stenie elaza w surowicy,
Stan zapalny,
Wtrna nadczynno przytarczyc,
Niedoczynno tarczycy,
Obecno przeciwcia antykardiolipinowych.
rodki kontrastowe do bada MR nie wchodz w interakcje z innymi lekami

i w wikszoci przypadkw s szybko wydalane przez nerki w postaci
niezmienionej.
W ostatnim czasie w badaniach MR znajduj zastosowanie rwnie rodki
kontrastowe specyficzne do badania rnych narzdw (np. wtroby).
ROZDZIA 3
PODSTAWY ANATOMII W OBRAZACH TK I MR
3.1. Anatomia gowy w tomografii komputerowej
Rysunek 64. Przebieg warstw skanowania w zakresie podstawy czaszki.
Rysunek 65. Przebieg warstw skanowania w zakresie mzgoczaszki.
82
3. Podstawy anatomii w obrazach TK i MR
Rysunek 66. Podstawa czaszki w oknie kostnym (1).

1. przegroda nosa
2. zatoka szczkowa
3. ko jarzmowa
4. d podskroniowy
5. otwr wielki koci potylicznej
6. komrki powietrzne wyrostka sutkowatego koci skroniowej
7. przewd suchowy zewntrzny
8. gowa uchwy, staw skroniowo-uchwowy
9. gaka oczna
10. ko nosowa
3.1 Anatomia gowy w tomografii komputerowej

1. gaka oczna
2. zatoka klinowa
3. przewd suchowy zewntrzny
4. tylny d czaszki
5. ko potyliczna
6. piramida koci skroniowej
7. jama bbenkowa (kosteczki suchowe)
8 rodkowy d czaszki
9. komrki sitowe
83
84
1. rodkowy d czaszki
2. jama bbenkowa (kosteczki suchowe)
3. komrki powietrzne piramidy koci skroniowej
4. guzowato wewntrzna koci potylicznej
5. tylny d czaszki
6. uska koci skroniowej
7. przewd suchowy wewntrzny
8. zatoka klinowa
Rysunek 69. Mzgoczaszka (okno mikkotankowe 100/35).
1. gaka oczna
2. nerw wzrokowy
3. pat skroniowy
4. pkula mdku
5. komora IV
6. most (pie mzgu)
7. uska koci skroniowej
85
86
Rysunek 70. Mzgoczaszka (2).
1. jdro soczewkowate
2. szczelina boczna mzgu
3. komora III
4. zbiornik blaszki czworaczej
5. pat potyliczny
6. trjkt komory bocznej
7. wyspa
8. rg czoowy (przedni) komory bocznej
9. pat czoowy
1. rg czoowy komory bocznej

2. wyspa
3. torebka wewntrzna
4. zwapnienie w szyszynce
5. pat potyliczny
6. wzgrze
7. jdro soczewkowate
8. gowa jdra ogoniastego
9. pat czoowy
87
88
1. pat czoowy
2. komora boczna (trzon)
3. splot naczyniwkowy komory bocznej (zwapnienie)
4. pat potyliczny
5. sierp mzgu (tylny odcinek)
6. istota biaa pkuli mzgu (wieniec promienisty)
7. sierp mzgu (odcinek przedni) w szczelinie porodkowej mzgu
1. pat czoowy
2. centrum semiovale (istota biaa pkuli)
3. pat potyliczny
4. zatoka strzakowa grna
5. bruzda korowa (wypeniona pynem mzgowo-rdzeniowym)
6. istota biaa (pat ciemieniowy)
7. istota szara (kora mzgu)
8. sierp mzgu
89
90
3.2. Anatomia mzgowia w obrazach MR przekroje czoowe i

strzakowe
Rysunek 74. MR gowy przekrj w paszczynie czoowej na wysokoci patw

czoowych.
1. sierp mzgu (przedni odcinek)

2. istota biaa pata czoowego
3. ciao modzelowate
4. rg przedni (czoowy) komory bocznej
5. skrzyowanie wzrokowe
6. przysadka
7. zatoka klinowa
8. pat skroniowy
9. misie wacz
10. przegroda przezroczysta
3.2 Anatomia mzgowia w obrazach MR przekroje czoowe i strzakowe
Rysunek 75. MR gowy. Przekrj czoowy na poziomie komory III.
1. sierp mzgu
2. kora pata ciemieniowego
3. ciao modzelowate
4. komora boczna
5. komora III
6. szczelina boczna mzgu
7. pat skroniowy
8. hipokamp
9. rg skroniowy komory bocznej
10. wyspa
11. przegroda przezroczysta
91
92
Rysunek 76. MR gowy. Przekrj czoowy na poziomie pata potylicznego.
1. ko ciemieniowa
2. sierp mzgu
3. pat ciemieniowy
4. komora boczna (trjkt komory)
5. lewa pkul mdku
6. zatoka poprzeczna
7. namiot mdku
8. pat skroniowy
3.2 Anatomia mzgowia w obrazach MR przekroje czoowe i strzakowe
Rysunek 77. MR gowy. Przekrj strzakowy w linii porodkowej.
1. zakrty pata ciemieniowego

2. ciao modzelowate
3. blaszka pokrywy
4. pat potyliczny
5. pie mzgu (most)
6. komora IV
7. robak mdku
8. rdze przeduony
9. trzon krgu obrotowego
10. uchwa
11. jzyk
12. uk krgu szczytowego
13. maowina nosowa dolna

14. zatoka klinowa
15. komrki sitowe
16. zatoka czoowa
17. przysadka
18. skrzyowanie wzrokowe
19. komora III
93
3.3 Anatomia zatok przynosowych i twarzoczaszki w obrazach TK
94
3.3. Anatomia zatok przynosowych i twarzoczaszki w obrazach TK
Rysunek 78. Badanie TK zatok/twarzoczaszki w przekrojach czoowych.

Planowanie linii skanowania.
Rysunek 79. TK zatok (1).
1. ko klinowa (skrzydo wiksze).

2. zatoka klinowa
3. nozdrza tylne
4. jama ustna (jzyk)
5. zb w obrbie wyrostka zbodoowego uchwy
6. wyrostek skrzydowaty koci klinowej.
7. kana nerwu wzrokowego
95
96
1. blaszka sitowa koci sitowej

2. komrki sitowe
3. nerw wzrokowy (w obrbie oczodou)
4. ciana boczna oczodou
5. przegroda nosa (blaszka pionowa koci sitowej)
6. maowina nosowa rodkowa
8. podniebienie kostne
9. uchwa (wyrostek zbodoowy)
10. zb w szczce
11. zatoka szczkowa
12. minie gaki ocznej: m. prosty dolny
13. minie gaki ocznej: m. prosty boczny
14. minie gaki ocznej: m. prosty grny
15. minie gaki ocznej: m. prosty przyrodkowy
1. ko czoowa
2. grzebie koguci koci sitowej
3. gaka oczna
4. maowina nosowa rodkowa
5. zatoka szczkowa
7. zatoka czoowa
97
98
3.4. Anatomia krgosupa ldwiowo-krzyowego w obrazach TK
Rysunek 82. Przekrj strzakowy krgosupa L-S. Reformacja paszczyznowa (1).
1. planowanie warstw rekonstrukcji w zakresie przestrzeni midzykrgowej

2. trzon krgu (L1)
3. przestrze midzykrgowa (L1/L2)
4. wyrostki kolczyste trzonw
5. kana krgowy
6. ko krzyowa
3.4 Anatomia krgosupa ldwiowo-krzyowego w obrazach TK
Rysunek 83. Przekrj strzakowy krgosupa L-S. Reformacja paszczyznowa (2).
1. nasada uku krgu

2. otwory midzykrgowe
3. wyrostek stawowy dolny
4. staw midzykrgowy (L3/L4)
5. wyrostek stawowy grny
6. staw midzykrgowy (L4/L5)
7. ko krzyowa
8. przestrzenie midzykrgowe
9. trzon krgu L2
99
100
Rysunek 84. Przekrj poprzeczny na poziomie staww midzykrgowych.

Rekonstrukcja paszczyznowa w algorytmie kostnym.
1. trzon krgu
2. kana krgowy
3. nasada uku krgu
4. wyrostek poprzeczny
5. wyrostek stawowy grny
6. wyrostek stawowy dolny
7. wizada te
8. tkanka tuszczowa nadoponowa
9. staw midzykrgowy
3.4 Anatomia krgosupa ldwiowo-krzyowego w obrazach TK
101
Rysunek 85. Krgosup LS. Przekrj osiowy na poziomie trzonu krgu.

rekonstrukcja w algorytmie mikkotkankowym.
1. trzon krgu
2. misie ldwiowy
3. korze nerwowy w otworze midzykrgowym
4. minie grzbietu
5. uk krgu
6. wyrostek kolczysty
7. kana krgowy / worek oponowy
102
Rysunek 86.
midzykrgowego.
Krgosup
LS.
Przekrj
osiowy
na
poziomie
1. krek midzykrgowy jdro miadyste (cz centralna)

2. krek midzykrgowy piercie wknisty (cz obwodowa)
3. otwr midzykrgowy
4. worek oponowy
5. nadoponowa tkanka tuszczowa kanau krgowego
6. wyrostek kolczysty
7. wizado te
8. minie grzbietu
9. misie ldwiowy
krka
3.5 Anatomia klatki piersiowej obrazach TK.
3.5. Anatomia klatki piersiowej obrazach TK.
Rysunek 87. TK klatki piersiowej. Planowanie zakresu badania.
103
104
Rysunek 88. TK klatki piersiowej, okno pucne.
1. oskrzele patowe.
2. oskrzele gwne prawe
3. podzia tchawicy
4. ya pucna
5. misz pucny
105
Rysunek 89. TK klatki piersiowej, okno rdpiersiowe, przekrj na poziomie uku

aorty.
1. mostek
2. uk aorty
3. tchawica
4. puco lewe
5. opatka lewa
6. krg piersiowy
7. opatka prawa
8. ebra
9. ya gwna grna
106
Rysunek 90. TK klatki piersiowej, okno rdpiersiowe, przekrj na poziomie pnia

pucnego.
1. aorta wstpujca
2. pie ttnicy pucnej
3. lewa ttnica pucna
4. lewe oskrzele gwne
5. puco lewe
6. aorta zstpujca
7. trzon krgu
8. opatka
9. ebra
10. ya gwna grna
11. mostek
107
Rysunek 91. TK klatki piersiowej, okno rdpiersiowe, przekrj na poziomie serca.
1. mostek
2. prawa komora serca
3. lewy przedsionek serca
4. wnka puca lewego (ttnica pucna)
5. ebra
6. puco lewe
7. aorta piersiowa
8. przeyk
9. puco prawe
10. prawy przedsionek
11. lewa komora
108
3.6. Anatomia jamy brzusznej w obrazach TK.
Rysunek 92. TK nadbrzusza.
1. lewy pat wtroby

2. odek
3. ledziona
4. nerka lewa
5. aorta brzuszna
6. trzon krgu
7. odnoga przepony
8. prawy pat wtroby
9. ga yy wrotnej
10. ebra
3.6 Anatomia jamy brzusznej w obrazach TK.
Rysunek 93. TK jamy brzusznej.
1. lewy pat wtroby

2. gowa trzustki
3. ya ledzionowa
4. trzon trzustki
5. powietrze w odku
6. ogon trzustki
7. ledziona
8. nerka lewa
9. aorta brzuszna
10. ya wrotna
11. nerka prawa (cz centralna)
109
110
Rysunek 94. TK jamy brzusznej.
1. pcherzyk ciowy
2. dwunastnica
3. przednia ciana jamy brzusznej (misie prosty brzucha)
4. ptle jelita cienkiego (czczego).
5. ledziona
6. piramida nerki
7. kora nerki
8. ya nerkowa
9. aorta brzuszna
10. trzon krgu
11. misie ldwiowy
12. prawy pat wtroby
3.7 Anatomia stawu kolanowego
3.7. Anatomia stawu kolanowego
Rysunek 95. MR kolana - planowanie warstw w paszczynie strzakowej.
Rysunek 96. MR kolana - planowanie warstw poprzecznych.
111
112
Rysunek 97. MR kolana - planowanie przekrojw czoowych.
113
Rysunek 98. MR kolana, sekwencja PD+FATSAT, przekrj strzakowy przez

kykcie boczne.
1.misie dwugowy uda

2. kykie boczny koci udowej
3. rg tylny kotki bocznej
4. cigno m. podkolanowego
5. wizozrost piszczelowo-strzakowy
6. gowa strzaki
7. misie paszczkowaty
8. przyczep wizada rzepki
do guzowatoci piszczeli
9. kykie boczny piszczeli
10. wizado rzepki
11. rg przedni kotki bocznej

12. ciao tuszczowe Hoffy
13. pokrywa chrzstna koci udowej
14. rzepka
15. chrzstka rzepki
16. cigno m. czworogowego uda
17 misie obszerny boczny
114
Rysunek 99. MR kolana, sekwencja T1, przekrj strzakowy w linii porodkowej.
1. ttnica podkolanowa
2. wizado krzyowe tylne
3. gowa boczna minia brzuchatego ydki
4. piszczel
5. ciao tuszczowe Hoffy
6. wizado krzyowe przednie
7. ko udowa
8. misie czworogowy uda
Rysunek 100. MR kolana, przekrj czoowy, obraz T1-zaleny.
1. misie obszerny przyrodkowy

2. wizado krzyowe tylne
3. kykie przyrodkowy koci udowej
4. wizado poboczne przyrodkowe piszczelowe)
5. kotka przyrodkowa
6. kykie przyrodkowy piszczeli
7. kykie boczny piszczeli
8. kotka boczna
9. pasmo biodrowo-piszczelowe
11. wizado krzyowe przednie
115
116
Rysunek 101. MR kolana przekrj poprzeczny na poziomie rzepki, obraz PD +

FATSAT
1. rzepka
2. chrzstka rzepki
3. troczki przyrodkowe rzepki
4. kykie przyrodkowy koci udowej
5. ttnica podkolanowa
6. misie pboniasty
7. gowa przyrodkowa minia brzuchatego ydki
8. gowa boczna minia brzuchatego ydki
9. misie podeszwowy
10. misie dwugowy uda
11. troczki boczne rzepki
3.8 Anatomia stopy (stawu skokowego) w obrazach MR
117
3.8. Anatomia stopy (stawu skokowego) w obrazach MR
Rysunek 102. Planowanie badania stopy - ustawienie przekrojw strzakowych.
Rysunek 103. Planowanie badania stopy - ustawienie przekrojw czoowych.
118
Rysunek 104. Planowanie badania stopy - ustawienie przekrojw poprzecznych
Rysunek 105. Stopa, obraz T1zaleny, przekrj strzakowy (1).
1. ko pitowa
2. minie stopy (zgniacz palcw)
3. rozcigno podeszwowe
4. ko szecienna
5. gowa IV koci rdstopia
6. gowa strzaki (kostka boczna)
119
120
1. misie zginacz dugi palcw

2. ko piszczelowa
3. staw skokowy grny
4. staw skokowy dolny
5. cigno Achillesa
6. ko pitowa
7. przyczep rozcigna podeszwowego do guzowatoci koci pitowej
8. staw skokowo-szecienny
9. gowa III koci rdstopia
10. ko szecienna
11. ko skokowa
12. misie prostownik dugi palcw

2. cigno minia zginacza dugiego palcw
3. zatoka stpu
5. cigno minia zginacza dugiego palcw
6. ko klinowata boczna
7. ko dkowata
8. staw skokowo - dkowaty
9. ko skokowa
10. piszczel
121
122
1. cigno minia zginacza dugiego palucha

3. ko skokowa
5. misie zginacz krtki palcw
6. I ko rdstopia
7. staw stpowo-rdstopny
8. ko klinowata przyrodkowa
9. ko dkowata
10. staw skokowo-dkowaty
11. piszczel
ROZDZIA 4
WYBRANE
ZMIANY
OBRAZACH TK I MR
PATOLOGICZNE
4.1. Centralny ukad nerwowy
Rysunek 109.
modzelowatego.
Obraz
T1
przekroju
strzakowym.
Niedorozwj
ciaa
124
4. Wybrane zmiany patologiczne w obrazach TK i MR
Rysunek 110. MR gowy, obraz T2 w paszczynie czoowej. Udar mdku u

modego dorosego.
Rysunek 111. TK gowy. mier mzgu w wyniku nagego zatrzymania krenia.

Obrzk, zatarcie zrnicowania istoty biaej i szarej. Zacinicie ukadu komorowego.
4.1 Centralny ukad nerwowy
125
Rysunek 112. MR gowy, obraz T2 w paszczynie poprzecznej. Torbiel skrzasta.
Rysunek 113. MR gowy, obraz T1 w paszczynie strzakowej. Torbiel szyszynki.
126
Rysunek 114. MR gowy. Obraz T1 w paszczynie poprzecznej z kontrastem.

Nerwiak nerwu suchowego.
Rysunek 115. MR gowy. Obraz T2 w paszczynie czoowej. Nerwiak nerwu

suchowego.
127
Rysunek 116. MR gowy. Obraz T1 w paszczynie poprzecznej z kontrastem.

Oponiak.
Rysunek 117. MR gowy. Obraz T1 w paszczynie czoowej z kontrastem.

Oponiak.
128
Rysunek 118. MR gowy. Obraz T2 w paszczynie poprzecznej. Uwapniony guz

komory IV.
Rysunek 119. MR gowy. Obraz T2 w paszczynie strzakowej. Uwapniony guz

komory IV.
129
Rysunek 120. MR gowy. Obraz T1 w paszczynie poprzecznej, po podaniu

kontrastu. Guz zoliwy (glejak wielopostaciowy) prawego pata czoowego.
Rysunek 121. TK gowy. Duy zoliwy glejak mzgu (1). Efekt masy z
przemieszczeniem ukadu komorowego (2) na stron przeciwn.
130
Rysunek 122. MR gowy. Obraz T1 z kontrastem. Wznowa glejaka st. III.
Rysunek 123. MR gowy. Obraz T2. Rdzeniak mdku - wznowa.
131
Rysunek 124. Badanie dynamiczne MR przysadki. Mikrogruczolak.
Rysunek 125. MR gowy. Obraz T1 w projekcji strzakowej po podaniu kontrastu.

Makrogruczolak przysadki.
132
Rysunek 126. Obraz T2 w paszczynie

demielinizacyjne - stwardnienie rozsiane.
poprzecznej.
Mnogie
ogniska
Rysunek 127. Obraz T2 w paszczynie strzakowej. Znacznie cieczae ciao

modzelowate. SM.
133
Rysunek 128. Obraz T1 po podaniu kontrastu. Rozlegy naczyniak pata

potylicznego.
134
4.2. Patologie krgosupa
Rysunek 129. MR krgosupa. Dua przepuklina krka midzykrgowego L5/S1.
Rysunek 130. MR krgosupa. Dua przepuklina krka midzykrgowego L5/S1.
4.2 Patologie krgosupa
135
Rysunek 131. MR krgosupa. Uraz (stuczenie) rdzenia krgowego.
Rysunek 132. MR krgosupa. Obraz T2 w paszczynie czoowej. Duy guz nerwiak.
136
Rysunek 133. MR krgosupa. Obraz T1+FATSAT w paszczynie poprzecznej, po

podaniu kontrastu.
Rysunek 134. MR krgosupa Th. Naciek choniaka w kanale krgowym.
4.2 Patologie krgosupa
137
Rysunek 135. MR krgosupa. Obraz T1. Guz zoliwy (liposarcoma) tkanki

podskrnej.
Rysunek 136. MR krgosupa. Chordoma (struniak).
138
4.3. Patologie ukadu ruchu
Rysunek 137. MR kolana, obraz T1. Rozerwanie kotki typu rczki od wiadra.
Rysunek 138. MR kolana. Poziome pknicie rogu tylnego kotki przyrodkowej.
4.3 Patologie ukadu ruchu
139
Rysunek 139. MR kolana. Chrzstne ciao wolne wewntrzstawowe.
Rysunek 140. MR barku. Obraz T1 w paszczynie poprzecznej. Stan po

zwichniciu, uszkodzenie (wgniecenie) gowy koci ramiennej typu Hilla-Sachsa.
140
Rysunek 141. MR kolana. Zwikszona ilo pynu, zwapnienia maziwki. Zapalenia

kosmkowo-guzkowe.
Rysunek 142. Guz zoliwy (sarcoma synoviale) kolana. Obraz T1 z kontrastem.
4.4 Choroby onkologiczne.
141
4.4. Choroby onkologiczne.
Rysunek 143. MR piersi. Duy guz (rak) piersi lewej.
Rysunek 144. MR piersi - badanie dynamiczne. Krzywa wzmocnienia

kontrastowego guza z poprzedniego rysunku. Obraz wskazuje na zoliwy proces
nowotworowy.
142
Rysunek 145. MR piersi - badanie dynamiczne. Mapa dynamiki wzmocnienia

kontrastowego ukazuje patologiczne wzmocnienie guza.
Rysunek 146. MR miednicy. Rak odbytnicy. Obraz T1+FATSAT
4.4 Choroby onkologiczne.
143
Rysunek 147. Guz zoliwy (sarcoma Ewing) koci ramiennej, MR barku, obraz
PD+FATSAT.
4.5. Inne.
Rysunek 148. Cholangiopankreatografia MR. Kamica pcherzyka ciowego (1).

Torbiel nerki (2).
144
Rysunek 149. Cholangiopankreatografia MR. Kamica przewodu ciowego

wsplnego.
SOWNIK
SKRTW,
AKRONIMW
I
NIEKTRYCH POJ DOTYCZCYCH TK I MR
ADC
apparent
diffusion
coefficient
efektywny
wspczynnik dyfuzji - wielko opisujca chaotyczny
ruch czstek wody w tkankach.
ADT
apparent diffusion tensor efektywny tensor dysfuzji

wielko opisujca przestrzenny rozkad dyfuzji w
ukadach anizotropowych (np. wzdu wkien
nerwowych w mzgu).
ALARA
As Low As Reasonably Achievable zasada stosowania

jonizujcego (wszelkich czynnikw szkodliwych) w
najniszej dawce wystarczajcej do osignicia
oczekiwanego efektu.
Akwizycja danych
proces zbierania danych (np. w detektorach aparatw

TK lub cewkach odbiorczych MR)
Angiografia MR
magnetic resonance angiography metoda rezonansu

magnetycznego pozwalajca na uzyskanie obrazu
naczy bez stosowania rodka kontrastowego.
Angiografia TK
CT angiography metoda uwidaczniania naczy

krwiononych w spiralnej tomografii komputerowej po
doylnym podaniu rodka kontrastowego.
Artefakt
artefakt zakcenie / bd obrazu powstay w wyniku

zewntrznych zakce podczas akwizycji danych lub
niewaciwego doboru parametrw akwizycji.
Bramkowanie
gating synchronizacja akwizycji danych z akcj

serca (EKG gating) lub ruchami oddechowymi
(respiratory gating).
CAD
computer
aided
detection
wspomaganie diagnozy.
CAS
computer-aided surgery komputeowe wspomaganie

chirurgii.
komputerowe
SOWNIK
146
CEMRA
contrast enhanced MR agniography angiografia MR

z zastosowaniem rodkw kontrastowych.
Cewki gradientowe gradient coils cewki w aparacie MR suce do

wytwarzania gradientu pola magnetycznego.
CTA
CT angiography angiografia TK.
CTDI
computed tomography dose index.
Czas echa
TE, time to echo czas od pierwszego impulsu RP do

pojawienia si echa.
Czas inwersji
TI, inversion time czas od wstpnego impulsu

odwracajcego wektor magnetyzacji podunej o 180
do impulsu pocztkowego.
Czas relaksacji
relaxation time czas, w ktrym nastpuje powrt

protonw do stanu podstawowego, relaksacji
podunej odpowiada czas T1, relaksacji porzecznej
czas T2.
Czas repetycji
repetition time czas powtarzania sekwencji impulsw

w MR.
Czstotliwo Larmora
Larmor frequency czstotliwo precesji, dla ktrej
wystpuje zjawisko rezonansu magnetycznego.
DICOM
Digital Imaging and Comunication in Medicine

standard okrelajcy format zapisu i protok
przesyania obrazowych danych medycznych.
DSA
digital subtraction angiography.
DTI
diffusion tensor imaging.
DWI
diffusion weighted imaging.
EBCT
electron beam CT tomografia wizki elektronowej.
Echo gradientowe
gradient
echo
powstawanie
rezonansu
magnetycznego po zastosowaniu impulsu RF i impulsu
SOWNIK SKRTW, AKRONIMW I NIEKTRYCH POJ DOTYCZCYCH TK I

MR
147
gradientu pola magnetycznego. Zasada stosowana w
szybkich sekwencjach EPI, FLASH, FSPGR.
Echo spinowe
spin echo zjawisko powstawania sygnau MR po

zastosowaniu pary impulsw RF (90 i 180).
EPI
echo plan ar imaging
fMRI
functional magnetic resonance
FOV
field of view pole obrazowania
FSE
fast spin echo sequence
FSPGR
fast spoiled GRASS sequence
Gaus
G, jednostka indukcji magnetycznej w ukadzie CGS

1G = 10-4T; pole magnetyczne Ziemi to ok. 0,31
0,58G.
GRASS
Gradient Recalled Acquisition in the Steady State

Sequence
GRE
Gradient Echo Sequence
Impuls 180
w sekwencji echo spinowego impuls RF

przywracajcy zgodno fazy protonw i powstanie
sygnau echa, nastpuje po impulsie 90.
Impuls 90
w sekwencji echo spinowego impuls RF powodujcy

powstanie magnetyzacji poprzecznej i czciowy zanik
magnetyzacji poprzecznej.
Impuls RF
radio frequency pulse, RF pulse impulsy emitowane

przez cewki RF w aparacie MR.
Klatka Faradaya
Faraday cage klatka zwykle wykonana z cienkiej

blachy miedzianej, wewntrz ktrej znajduje si aparat
MR. Zadaniem klatki Faradaya jest ochrona ukadu
cewek odbiorczych i nadawczych MR przed
zakceniami z zewntrz.
Korekcja pola magnetycznego

schimming korekcja pola magnetycznego dla
SOWNIK
148
poprawienia jednorodnoci pola przy pomocy cewek

korygujcych.
MIP
maximum intensity projection metoda prezentacji

obrazu we wtrnych rekonstrukcjach paszczyznowych
polegajca na prezentacji voxeli o najwikszym
wspczynniku osabienia promieniowania.
MT
Magnetization transfer
MTC
Magnetization transfer contrast
Osabianie wizki promieniowania

beam attenuation zmniejszanie natenia wizki przy
przechodzeniu przez materi w wyniku rozpraszania i
absorpcji.
PACS
Picture Archivisation and Communication System

system komputerowy sucy do archiwizacji i
przesyania medyczncyh danych obrazowych. Skada
si z serwera obsugujcego dostp do bada
zachowanych na macierzy dyskowej, sieci LAN /
WAN oraz systemu terminali z oprogramowaniem do
odczytu i analizy obrazw medycznych. Reguy
funkcjonowania PACS okrela standard DICOM.
Pixel
PIcture
ELement
podstawowy
dwuwymiarowego obrazu cyfrowego.
Precesja
precession ruch wzbudzonego jdra wok osi

zewntrznego pola magnetycznego.
Przestrze k
k space dwuwymiarowa macierz gromadzca

sygnay kodowane wedug czstotliwoci i wedug
fazy. Zgromadzone dane przetwarza si w obraz
diagnostyczny transformat Fouriera.
element
Przesunicie chemiczne
chemical shift zjawisko zmiany czstotliwoci
precesji
wynikajce
z
tworzenia
zwizkw
chemicznych lub oddziaywania lokalnych pl
magnetycznych. Przykadowo - jdro wodoru ma inn
czstotliwo Larmora w czsteczce wody a inn w
czsteczce tuszczu.
SOWNIK SKRTW, AKRONIMW I NIEKTRYCH POJ DOTYCZCYCH TK I

MR
149
RIS
Radiological Informatic System radiologiczny

system informatyczny zwykle sprzony z PACS,
obsugujcy
dane
nieobrazowe
zwizane
z
wykonywaniem bada diagnostycznych, tj. rejestracja
pacjentw, opisywanie bada, sprawozdawczo i
rozliczenia.
Rozdzielczo kontrastowa
contrast resolution miara zdolno do rozrniania
sygnaw o niewielkiej rnicy natenia.
Rozdzielczo liniowa
spatial resolution miara zdolno do rozrniania
dwch ssiadujcych ze sob struktur.
spektroskopia MR
MR spectroscopy technika analizy skadu chemicznego

z wykorzystaniem zjawiska przesunicia chemicznego,
umoliwia ocen stenia zwizkw zawierajcych
wodr 1H, fosfor 31P, wgiel 13C, fluor 19F, sd 23Na.
STIR
Short Tau Inversion Recovery sequence
Volume rendering
metoda wtrnej rekonstrukcji obrazu pozwalajca na

przyporzdkowania
strukturom
o
rnym
wspczynniku osabiania promieniowania rnych
stopni przezroczystoci i koloru
Voxel
VOlume ELement podstawowy element obrazu

trjwymiarowego
BIBLIOGRAFIA
1. Prokop M.: Spiralna i wielorzdowa tomografia komputerowa czowieka,
Medipage, 2007
2. Chapman S., Nakielny R.: Metody obrazowania radiologicznego,
Medycyna Praktyczna, Krakw 2006.
3. Canavaugh B. M., (red.) Rowiski W.: Badania laboratoryjne i obrazowe
dla pielgniarek, Wydanie I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
2007.
4. Pruszyski B.: Diagnostyka obrazowa. Podstawy teoretyczne i metodyka
bada PZWL, Warszawa 2000.
5. Gonet B.: Obrazowanie magnetyczno-rezonansowe. Zasady fizyczne i
moliwoci diagnostyczne, PZWL, 1997
6. Reimer P., Clinical MR Imaging A Practical Approach, Springer, 2003
7. Walecki J., Pruszyski B.: Leksykon radiologii i diagnostyki obrazowej,
Wydanie I, Zamkom, Warszawa 2003.
8. Damadian, R. V.: Tumor Detection by Nuclear Magnetic Resonance,
Science, 171 (March 19, 1971): 1151-1153
9. Neri E., Caramella D., Bartolozzi C.: Image Processing in Radiology.
Current Applications, Springer, 2008
10. Ritman EL, Kinsey JH, Robb RA et al.: Physics and technical
considerations in the design of the DSR: a high temporal resolution volume
scanner, Am. J. Roentgenol., Feb 1980; 134: 369 - 374.
11. Trzebiatowska
E.:
Praktyczny
poradnik
operatora
rezonansu
magnetycznego, Wydawnictwo Medyk, 2010
12. Aaron G. Filler: The History, Development and Impact of Computed
Imaging in Neurological Diagnosis and Neurosurgery: CT, MRI, and DTI,
Nature Precedings: doi:10.1038
13. Irwan R., de Vries H. B.K. , Sijens P.E.: The Impact of Scan Length on the
Exposure Levels in 16- and 64-Row Multidetector Computed Tomography:
A Phantom Study, Acad Radiol 2008; 15:11421147
14. Cody D.D., Mahesh M.: Technologic Advances in Multidetector CT with a
Focus on Cardiac Imaging, RadioGraphics 2007; 27:18291837
15. McCollough C.H., Bruesewitz M.R, Kofler, J.R.: CT Dose Reduction and
Dose Management Tools: Overview of Available Options, RadioGraphics
2006; 26:503512
16. Rosenberger R. Wojtek P. , Konopka M. et al.,: Kliniczne zastosowanie
obrazowania perfuzyjnego metod tomografii komputerowej oraz
obrazowania dyfuzyjnego i perfuzyjnego metod rezonansu magnetycznego
w wykrywaniu wczesnych zmian w udarze niedokrwiennym mzgu, Udar
Mzgu 2004, tom 6, nr 2, 7178, Via Medica
152
BIBLIOGRAFIA
17. Zasoby
internetowe:
www.mrisafety.com,
www.mr-tip.com,
www.imaios.com
18. Strony internetowe i materiay informacyjne producentw sprztu,
oprogramowania i rodkw kontrastowych:
Siemens - www.siemens.com/medical,
General Electric - www.gehealthcare.com,
Philips - www.healthcare.philips.com,
Toshiba - www.medical.toshiba.com,
Medrad - www.medrad.com,
Bayer Schering Pharma - www.bayerscheringpharma.pl,
Merge Healthcare - www.merge.com.

Tomografia Komputerowa I Rezonans Magnetyczny Dla Studentów Kierunku Informatyka

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tomografia Komputerowa I Rezonans Magnetyczny Dla Studentów Kierunku Informatyka

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Tomografia Komputerowa

UNIWERSYTET MARII CURIE-SKODOWSKIEJ

Instytut Informatyki UMCS

TOMOGRAFIA KOMPUTEROWA I REZONANS MAGNETYCZNY DLA

Recenzent: Witold Krupski

Praca wspfinansowana ze rodkw Unii Europejskiej w ramach

Publikacja bezpatna dostpna on-line na stronach

3.2. Anatomia mzgowia w obrazach MR przekroje czoowe i strzakowe

Rola informatyka medycznego nie moe ogranicza si do opieki nad

1.2. Rys historyczny.

rentgenowskie zdjcia eksperymentalne, w tym zdjcie przycisku do papieru z

1.3. Budowa aparatu TK. Generacje aparatw.

1.3 Budowa aparatu TK. Generacje aparatw.

badanie, ok. 25 minut. Obrbka jednego zdjcia zajmowaa ok. 7 minut

Rysunek 1. Budowa pierwszego tomografu EMI scanner. 1. Lampa rentgenowska

Rysunek 2. Pierwszy tomograf EMI scanner. Zdjcie z twrc.

Wspczesny aparat TK zbudowany jest z gantry (okola), ruchomego stou

gantry i przesuwa si podczas badania.

Rysunek 3. Pierwsza generacja aparatw TK.

Druga generacja aparatw TK:

1.3 Budowa aparatu TK. Generacje aparatw.

Rysunek 4. Schemat tomografu II generacji.

Trzecia generacja aparatw TK:

Rysunek 5. Schemat aparatu III generacji

Rysunek 6. Budowa wewntrzna aparatu TK trzeciej generacji: T (tube) lampa, D

1.3 Budowa aparatu TK. Generacje aparatw.

Czwarta generacja aparatw TK:

Rysunek 7. Schemat aparatu IV generacji.

1.4. Zasada powstawania obrazu.

field of view). Pole widzenia to matryca punktw (pixeli), obecnie stosowane s

W dalszej kolejnoci wyznaczany jest wspczynnik osabienia

1.4 Zasada powstawania obrazu.

Rysunek 9. Badanie TK gowy zrekonstruowane w algorytmie mikkotkankowym.

Rysunek 10. Ten sam skan zrekonstruowany w algorytmie twardym (kostnym).

1.5. Rozdzielczo kontrastowa i przestrzenna.

voxela, tj. wymiarami pixela rekonstruowanego obrazu i szerokoci warstwy

1.6. Jednostki Hounsfielda. Prezentacja obrazw TK.

Warto (j. H.)

1.6 Jednostki Hounsfielda. Prezentacja obrazw TK.

Oko ludzkie nie ma moliwoci rozrnienia penej skali osabienia

1.7. Spiralna TK.

1.7 Spiralna TK.

Rysunek 12. A -skanowanie warstwowe, B skan spiralny

Podczas skanu spiralnego nastpuje akwizycja objtociowa danych. Ze

Rysunek 13. Ruch lampy podczas skanowania spiralnego.

Parametry skanu spiralnego:

jest liczbowo przez wspczynnik skoku (pitch) czyli stosunek

Rysunek 14. Budowa detektorw: aparatu jednorzdowego (A) i wielorzdowego

Aparaty wielorzdowe s zawsze aparatami trzeciej generacji lampa

Tablica detektorw w ktrej wszystkie elementy maj jednakowe

Rysunek 15. Tablica detektorw.

Adaptacyjna matryca detektorw, w ktrej detektory pooone

Rysunek 16. Adaptacyjna matryca detektorw.

Matryca hybrydowa stosowana przez firm Toshiba zbudowana z

Rysunek 17. Matryca hybrydowa.

Zalety aparatw wielorzdowych:

moliwo obrazowania caego krgosupa, jednoczesne

Tabela 3. Tomografia jamy brzusznej i miednicy - porwnanie czasu badania i

Detektory z moliwoci konfiguracji warstwy 0,6mm zapewniaj

Naley odrnia pojcie wielorzdowoci aparatu TK oznaczajcego ilo

1.9. Aparaty dwurdowe i spektralne

Rysunek 18. Schemat aparatu dwurdowego.

Dwie lampy mog pracowa przy rnych parametrach (mAs, kVp), co