Professional Documents
Culture Documents
A
FT
oHd fomd;fka;=j
oHd yd ;dlaIK mSGh
A
FT
ISBN: 978-955-654-650-7
oHd fomd;fka;=j
cd;sl wOHdmk wdh;kh
fj wvh ( www.nie.lk
email : info@nie.lk
odhl;ajh
1& WmfoaYkh yd u.fmkau
2& Ih inkalrKh
FT
D
R
3. . tA. ;s,lr;ak
4. . tia. ;dkd
6. ta. iq.;md,
7. ta. fywdr
FT
15' uydpdh f' iS' tka' rdfka" Y%S ,xld jD; Yaj d,h
D
R
2. f. wd. ,xldmqr
2 . f. wd. ,xldmqr
FT
k wud chfialr h
D
R
www.nie.lk
fmrjok
2009 jIfha isg l%shd;aul w. fmd. i. ^Wiia fm<& fN!;sl dj Ih ksffoaYh
i`oyd jk m%dfhda.sl mlaIK ,ehsia;=f m%dfhda.sl mlaIK 46 la wvx.= f'
2012
jIfha bm;a l< miq uiq l< w. fmd. i. ^Wiia fm<& fN!;sl d Ih
ksfoaYh i`oyd o tu uq,a m%dfhda.sl mlaIK ,ehsia;=j j,x.= f'
fuu m%dfhda.sl
FT
.%ka:fhka id:l msjy,la imhkq we;ehs wfmalaId flf' fuu .%ka:hg we;=,;a h
hq;= ixfYdaOk f k tajd wdh;kh fj; kq u b ixfYdaOk i`oyd msjy,la jkq
we;'
w' fmd' i' ^Wiia fm<& m%dfhda.sl fN!;sl dj .%ka:h ilia lsf ldhh id:l
D
R
wOHlaI ckrd,a
ye|skau
.=rejreka i|yd cd;sl wOHdmk wdh;kh u.ska 2011 jIfha m%ldYhg m;alrk ,o w'
fmd' i' ^Wiia fm<& fN!;sl dj m%dfhda.sl udf.damfoaY ix.%yfhys we;=<;a
m%dfhda.sl mlaIK 46 ms<sn| iia;r lreKq we;=<;a .=re-isiq fomsi iska Nd; l<
yels w;sfl im;a fmd;la f,i w' fmd' i' ^Wiia fm<& m%dfhda.sl fN!;sl dj
.%ka:h cd;sl wOHdmk wdh;kfha d fomd;fka;=j u`.ska ms<sfh, lrkq ,en we;'
fuu .%ka:h w' fmd' i' ^Wiia fm<& fN!;sl d .=rejreka iy YsIHhka fjkqfjka
ilia lr we;s w;sfl im;a jH .%ka:hla jqjo" YsIHhd iEu gu .=rejrhdf.a
wkqkqu iy u`. fmkau hgf;a m%dfhda.sl mlaIKj, kshqla;u W; f' d.drh
;=< ms<smeh hq;= wdpdr Ou" wdrlaIl mQfjdamdhka ms<sn| .=re-isiq fomdYjhg
fYaIfhka ie,ls,su;a h hq;=h'
fuu .%ka:h i|yd iEu m%dfhda.sl mlaIKhla u mlaIKfha ku" WmlrK yd jH"
FT
isoaOdka;h" l%uh" mdGdxl iy .Kkh ls" ks.ukh hk lreKq hgf;a wjYH ;ekaj,
wod< rEm igyka iu`. olajd we;' i|yka l< hq;= fYaI lreKq igyk hgf;a olajd
we;' YsIHhd iska m%dfhda.sl mlaIK jd;d lsu o wod< Wmfoia m is h hq;=h'
fuys olajd we;s mlaIKj,g wu;rj bf.kq-b.eka l%shdj,sh Yla;su;a lsug
wjYH wod< m%dfhda.sl l%shdldrl" .=re wdoYk" m%dfhda.sl mlaIK wdh iqiq m
ie,iq lsf ksoyi .=rejrhd i;= f' ;jo" f jk g mdi,a moaO;sh ;=< rih
Nd;h neyer lsug Wmfoia ,e we;'
idm%odhsl mlaIK i|yd l,am mlaIK o fuu .%ka:fhys fhdackd lr we;' rih
D
R
Nd; lr lrkq ,nk mlaIK i|yd tjeks id:l l,am mlaIK we;s k tajd
fhdackd lr wdh;kh fj; okajd tjk fuka Tnf.ka ldreKslj b,a,'
;jo
l=i,;d Tmakxjkq jia m%dfhda.sl mlaIK ie,iq lsu" je hqKq lsu" we.hS jeks
lafIa;%j, fndfyda mfhaIK bv m%ia:d we;s njhs'
fuu .%ka:h ilia lsf odhl;ajh iemhQ wdh;k ldh uKv,hg;a" ndysr im;a
mqoa.,hkag;a fuu mlaIK .=re mqyqKq jevigykaj, w;ayod ne,Sf jeo.;a
m%;sfmdaIK ,ndka .=rejrekag;a ia;+;sjka; fj'
D
R
FT
d yd ;dlaIK mSGh
mgqk
mlaIK
msgqj
wxlh
01
02
02
08
03
f.da,udkh Nd;h
12
04
p, wkalaIh Nd;h
14
05
18
20
ksKh lsu
07
22
08
24
12
FT
28
32
13
fiu
34
36
09
26
10
11
30
14
D
R
15
38
16
40
wxlh fiu
17
42
44
wxlh fiu
19
46
48
50
21'2
54
58
23
60
62
64
26
66
27
70
28
72
29
74
30
76
31
80
32
82
33
86
ix.=Klh fiu
34
FT
25
88
90
36
94
37
96
D
R
35
38
39
100
102
40
104
106
42
108
112
44
114
lsu
45
116
46
118
mK wxl
jZkshr le,smrh Nd; lr imhd we;s
1'
2'
3'
4'
01
jH yd WmlrK
jZkshr le,smrhla" ,S l=hla" PVC k< lene,a,la ^2cm x 4cm x 6cm muK&" >k f.da,hla
^[1.3cm(1/2"),6cm] msxfmdx fnda,hla&" l=yr is,skavrhla ^wdlsia is,skavr >k mksgqj&'
we;= ykq
imK ykqj
l+r
wp, ykqj
A
FT
m%Odk mudKh
jZkshr mudKh
msg ykq
jZkshr mudKh
l=vd u kqu
= 0.1 mm
m%Odk mudKh
isoaOdka;h
mdif,a oHd.drj, Nd; lrk jZkshr le,smrhl m%Odk mudKfha fldgia n"
jZkshr mudKfha fldgia N j,g fnod we;s k"
l=vd u kqu } m%Odk mudKfha fldgil . - jZkshr mudKfha fldgil .
wod< tallj,ska l=vd u kqu
f'
f'
f'
l%uh
imhd we;s jZkshr le,smrfha l=vd u kqu fidhd igyka lr .kak' uQ,dxl jro fidhd igyka
lr .kak'
1' ,S l=hl ." m<," Wi fiu
,S l=fha kq ,nd .ekSf 1'3 rEmfhys oelafjk
m jZkshr le,smrh ilia lr mdGdxl ,nd .kak'
." m<," Wi i|yd ia:dk lSmhl kq ,nd f.k fYda;
mdGdxl 1'1 j.=fjys igyka lr .kak'
1'3 rEmh
A
FT
1'5 rEmh
1'4 rEmh
PVC k< lene,af,a ndysr IalNh uekSf 1'4 rEmfhys oelafjk m jZkshr le,smrh
iSreudre lr mdGdxl ,nd .kak'
1'6 rEmh
2
1'7 rEmh
1'8 rEmh
l=yr is,skavrfha wNHka;r IalNh fmr m 1'5 rEmfhys lafjk wdldrhg ,nd f.k 1'5
j.=fjys igyka lr .kak'
l=yrfha .eUqr uekSf 1'7 rEmfhys oelafjk m jZkshr le,smrh iSreudre lr mdGdxl ,nd
.kak'
A
FT
1'8 rEmfhys oelafjk m ia:dk ;=kl mdGdxl ,nd f.k 1'6 j.=fjys igyka lr .kak'
mdGdxl yd .Kkh
1'1 j.=j
. (cm)
(i)
(ii)
fYda;
mdGdxlh
(iii)
m<, (cm)
Wi (cm)
1'2 j.=j
fYda;
mdGdxlh
(i)
(ii)
(iii)
(iii)
wNHka;r IalNh
di (cm)
ndysr IalNh
do (cm)
2' k< lene,af,a kq i|yd
fYda; mdGdxlh
(i)
1'3 j.=j
(ii)
. l (cm)
3
(i)
(ii)
(iii)
(iii)
f.da,fha
IalNh
d (cm)
4' l=yr is,skavrfha kq i|yd
1'5 j.=j
fYda;
mdGdxlh
(i)
(ii)
A
FT
wNHka;r
IalNh
d (cm)
1'6 j.=j
fYda;
mdGdxlh
(i)
.eUqr
l (cm)
(ii)
(iii)
m%;sM,
idlPdj
fuu ks.uk yd tajdfha fodaI ms<sn| Tn f.a woyia o" tu w.hhka jvd;a ksjer j ,nd .ekSu
i|yd Tn f.a fhdackd o bm;a lrkak'
igyk
jZkshr le,smrhl uQ,dxl jro jZkshr mudKfha uQ,sl msysu wkqj lshjk wdldrh;a" fYdaOkh
i|yd tu w.h wod< kqfuka wvq l< hq;= o" tfia ke;fyd;a kqug tl;= l< hq;= o" hkak ;SrKh
lsu;a jeo.;a f'
1'9 rEmh
1'10 rEmh
ykq tlsfkl iamY jk m le,smrfha jZkshr mudKh iSreudre l< g jZkshr le,smr foll
uQ,dxl jro igyka jk wdldr by; rEm igykaj,ska oelaf'
A
FT
1'9 rEmhg wkqj uQ,dxl jro ^jZkshr mudKfha Y=kH yd m%Odk mudKfha Y=kH w;r
mr;rh& mudKfhka iDcq j u lshug mqjk' tu w.h 0'3 mm f' ksje/ mdGdxlh h
hq;af;a jZkshr mudKh p,kh jQ r m%udKh hs' jZkshr mudKfha p,kh wdrN jkafka
fuu msysf isg h' tfy;a mdGdxl jd;d lrkafka m%Odk mudKfha Y=kHfha isg h' tu
ksid fYdaOkh i|yd fuu w.h ^0'3 mm& wod< mdGdxlfhka wvq l< hq;= h'
1'10 rEmhg wkqj uQ,dxl jro jZkshr mudKfha Y=kH yd m%Odk mudKfha Y+kH w;r mr;rh
mudKfha oelafjk mdGdxlfhka iDcq j u ,nd .; fkd yels h' iumd; jk mdGdxlh
olajd we;s jZkshr fldgiaj, mr;rfhka m%Odk mudKfha fldgiaj, mr;rh wvq lsfuka
uQ,dxl jrfoys w.h ,nd .; yels f'
uQ,dxl jro = (8 x 0.9 - 7.0) mm = (7.2 - 7.0) mm = 0.2mm f' fYdaOkh i|yd fuu w.h (0.1mm)
wod< mdGdxlhg tl;= l< hq;= f'
tfuka u jZkshr mudKfha we;s uq fldgia .Kkska iumd; jk mdGdxlhg wkqrEm w.h
wvq lr ,efnk w.h" jZkshr mudKfha l=vdu kqfuka .=K lsfuka o b;d myiqfjka
uQ,dxl jro fih yel'
f wkqj"
uQ,dxl jro = (10 -8) 0.1mm = 0.2mm f'
uekSu i|yd imhk jia;= yels;dla rg taldldr h hq;=h'
mK wxl
uhsfl%dagr bial=remamq wdudkh Nd; lr
02
isoaOdka;h
bial=remamq wka;rd,h x o" jD;a; mudKfha fldgia .Kk n o k"
A
FT
boao
od,h
od, ysi
lsKsysr
l%uh
uhsfl%dagr bial=remamq wdudkfha l=vd u kqu ,nd .kak' boao lsKsysrh iu. iamY jk m
od, ysfika muKla w,a,d lrljkak ^boao lsKsysr iu`. iamY jQ g fyda boao yd lsKsysr h
jia;=jla iu`. iamY jQ g ls-ls Yohla ksl=;a lrka od, ysi ksoyfia lrlef&' uQ,dxl
jrola fmkakq lrkafka k tu jro igyka lr .kak'
1' lfha IalNh uekSf lh boao yd lsKsysrh w;r /|efjk m od< ysi lrljd
IalNfha w.h ,nd .kak' lh tys wlaIh jgd 900 lska lrljd mdGdxl ,nd .kak' lfha
ia:dk ;=kl t m mdGdxl ,nd .kak' fYda; mdGdxl my; oelafjk 2'1 j.=fjys igyka lr .kak'
2' f.da,h boao iy lsKsysrh w;r /|efjk fia ilia lr f.da,fha tlsfklg ,n IalN ;=kla
Tiafia mdGdxl ,nd .kak' fYda; mdGdxl my; oelafjk 2'2 j.=fjys igyka lr .kak'
3' wkalaI lodj" boao iy lsKsysrh w;r r|jd tys ia:dk ;=kl >klu i|yd mdGdxl ,nd .kak'
fYda; mdGdxl my; oelafjk 2'3 j.=fjys igyka lr .kak'
4' Pdhd msgm;a lvodish lene,s 20 lg lmd tajd tl u; tl ;nd tajdfha >klu i|yd mdGdxl
,nd .kak' t m ia:dk ;=kl mdGdxl ,nd .kak' fYda; mdGdxl my; oelafjk 2'4 j.=fjys
igyka lr .kak'
6
mdGdxl yd .Kkh
uhsfl%dagr bial=remamq wdudkfha l=vd u kqu }
uQ,dxl jro }
2'1 j.=j
lfha IalNh (mm)
(i)
(ii)
(iii)
uOHkH
IalNh
(mm)
2'2 j.=j
f.da,fha IalNh (mm)
(ii)
(iii)
A
FT
(i)
uOHkH
IalNh
(mm)
2'3 j.=j
(i)
(ii)
(iii)
(iii)
uOHkH
>klu
(mm)
2'4 j.=j
len,s 20
uOHkH
>klu (mm)
lvodisfha
uOHkH
>klu (mm)
fYda;
mdGdxlh
m%;sM,
by; .Kkh ls wkqj Tn f.a m%;sM, igyka lrkak'
idlPdj
fuu ks.uk yd tajdfha fodaI ms<sn| Tnf.a woyia o" tu w.hhka jvd;a ksje/ j ,nd .ekSu
i|yd Tn f.a fhdackd o bm;a lrkak'
igyk
uhsfl%dagr bial=remamq wdudkhl m%Odk mudK fLdjg idfmalaI j jD;a;dldr mudKfha Y=kH
msysgk wdldrh wkqj uQ,dxl jro lshjk wdldrh;a" fYdaOkh i|yd tu w.h wod< kqfuka wvq
l< hq;= o" t fia ke;fyd;a kqug tl;= l< hq;= o" hkak ;SrKh lsu;a" jeo.;a f'
2'2 rEmh
2'3 rEmh
A
FT
boao lsKsysr iu`. iamY jk m od, ysfika w,a,d lrlejQ g uhsfl%dagr bial=remamq wdudkj,
uQ,dxl jro igyka jk wdldr folla by; rEm igykaj,ska oela f'
2'2 rEmhg wkqj uQ,dxl jro ^m%Odk mudK fLdj iy jD;a;dldr mudKfha Y=kH w;r mr;rh&
0.02 mm f' ta wkqj jD;a;dldr mudKfha Y=kH msysgkafka m%Odk mudK fLdjg my<sks'
jD;a;ldr mudKh N%uKh u wdrN jkafka 0.02 mm isg h' tuksid fYdaOkh i|yd fuu w.h
wod< mdGdxlfhka wvq l< hq;= h'
2'3 rEmhg wkqj jD;a;dldr mudKfha Y=kH msysgkafka m%Odk mudK fLdjg by<sks' ta wkqj
uQ,dxl jro 0.01 mm f' jD;a;dldr mudKfha Y=kH mudK fLdj yd imd; jkafka th
0.01mm la m%Odk mudK fLdj foig lrlejQ miq h' tu ksid fYdaOkh i|yd fuu w.h wod<
mdGdxlhg tl;= l< hq;= h'
Pdhd msgm;a lvodishl >klu uekSf WmlrKfha l=vd u kqug wkqj m%;sY; fodaIh 1] la fyda
Bg wvq fyda jk fia >klu mdGdxlfhka ,efnk m Pdhd msgm;a len,s ixLHdj f;dard .; hq;=h'
mK wxl
f.da,udkh Nd; lr
03
isoaOdka;h
f.da,udkfha bialr
= emamq wka;rd,h x o" jD;a;dldr mudKfha fldgia .Kk y o k"
l=vd u kqu
jD;a;dldr mudKh
isria mudKh
A
FT
bial=remamq ;=v jl% mDIaGh iamY lrk ,laIHhg mdo ;,fha isg we;s Wi h o"
f.da,udkfha mdo folla w;r mr;rh a o" f.da,Sh mDIaGfha jl%;d wrh R o k"
l%uh
3'2 rEmh
f.da,udkfha l=vd u kqu ,nd .kak' f.da,udkfha mdo" ;, re mDIaGh u; ;nd bial=remamqf
;=v re mDIaGfha iamY jk m ilia lrkak' fuh re mDIaGfhka wdxYsl mrdj;kfhka
iEfok bial=remamq ;=fvys m%;snh;a" bial=remamqfjys ;=v;a" iamY jk m ilia lsfuka is
l< yel' isria mudKfha iy jD;a;dldr mudKfha mdGdxl weiqka bial=remamq ;=fvys msysug
wkqrEm mdGdxlh ,nd f.k igyka lr .kak' fuu mdGdxlh uQ,dxl jro f,i igyka lr .kak'
1' bial=remamqj u|la by<g Tfidjd wkalaI lodj bial=remamqjg my<ska msysgk m re mDIaGh
u; ;nd bial=remamq ;=fvka wkalaI lodf by< mDIaGh iamY jk m bial=remamqj lrljd
wkqrEm mdGdxlh ,nd .kak' f whqka wkalaI lodf ia:dk ;=kl mdGdxl ,nd f.k 3'1
j.=fjys fYda; mdGdxl igyka lr .kak'
2' bkamiq f.da,udkfha mdo f.da,Sh mDIaGh iamY jk fia o" bial=remamqf ;=v f.da,Sh mDIaGh iamY
jk fia o 3'2 rEmfhys oelafjk m bial=remamqj ilia lr wkqrEm mdGdxlh ,nd f.k fYda;
mdGdxl igyka lr .kak' f.da,udkh lvodishla u; ;nd ;o lrkak' mdoj, ;=vq u`.ska we;s
lrk i,l=Kq w;r r jZkshr le,smrfha wNHka;r ykq weiqfrka uek .ekSfuka f.da,udkfha
mdo w;r r ,nd .kak'
9
mdGdxl yd .Kkh
bial=remamq ;=v mdo ;,h iamY lrk g mdGdxlh }
3'1 j.=j
wkalaI lodf >klu (mm)
(i)
(ii)
(iii)
uOHkH
>klu
(mm)
h ys w.h
= ....... mm
= ....... mm
a ys uOHkH w.h
= ....... mm
A
FT
m%;sM,
idlPdj
igyk
fuu ks.uk yd tajdfha fodaI ms<sn| Tn f.a woyia o" tu w.hhka jvd;a ksje/ j ,nd .ekSu
i|yd fhdackd o bm;a lrkak'
mDIaGh W;a;, fyda wj;, u wkqj" jl%;d wrh uekSf h ys ksje/ w.h i|yd wdrNl
mdGdxlh ^bial=remamq ;=v" mdo ;, iamY lrk g mdGdxlh& wod< mdGdxlfhka wvq l< hq;= o" t
fia ke;fyd;a wod< mdGdxlhg tl;= l< hq;= o" hkak ;SrKh lrkak'
jD;a;dldr mudKh lrljk Ydj wkqj tu mudKfha mdGdxlh lshug ie,ls,su;a h hq;=h'
jdudj;j lrlef jD;a;dldr mudKfha igyka mdGdxlh fl<skau lshh yels w;r
olaIK
s dj;j lrlef jD;a;dldr mudKfha igyka uq fldgia .Kkska jD;a;dldr mudKfha
igyka mdGdxlh wvq lsfuka ksh; jD;a;dldr mdGdxlh ,nd .; yel'
10
mK wxl
p, wkalaIh Nd; lr
04
isoaOdka;h
jZkshr mudK iys; WmlrKhl m%Odk mudKfha fldgia n ixLHdjla jZkshr
mudKfha fldgia N ixLHdjla iu. imd; f k"
m%Odk mudKfha l=vd u fldgil .
A
FT
l=vd u kqu
4'3 rEmh
4'2 rEmh
4'5 rEmh
l%uh
p, wkalaIfha l=vd u kqu fidhd igyka lr .kak' p, wkalaIh iam%S;= f,j,hla Nd; lr
tys mdoj, we;s ix;,k bial=remamq u`.ska ix;=,kh lr .kak'
WmlrKfha wkalaI fldgi yd taldlaI jk m flaYsl k<h wdOdrlhla u`.ska ;sria j r|jd
wkalaIfhka flaYsl k<fha uqyqK; kdNs .; lrkak'
p, wkalaIfha yria l 4'2 rEmfhys oelafjk whqre ilia jk ;=re wkalaIh ;sria j p,kh
lrka ;sria mudKh Nd;fhka X1 yd X2 mdGdxl;a" wkalaIfha yria l 4'3 rEmfhys oelafjk
whqre ilia jk ;=re wkalaIh isria j p,kh lrka isria mudKh Nd;fhka Y1 yd Y2 mdGdxl;a"
,nd .kak' Tf mdGdxl 4'1 j.=fjys igyka lr .kak'
flaYsl k<h bj;a lr ta fjkqjg rn k<h Nd; lr fmr m rn k<fha wNHka;r ;sria
IalNh i|yd 4'4 rEmfhys oelafjk X1 yd X2 mdGdxl;a" rn k<fha wNHka;r isria IalNh
i|yd 4'5 rEmfhys oelafjk Y1 yd Y2 mdGdxl;a" f.k 4'2 j.=fjys igyka lrkak'
11
mdGdxl yd .Kkh
4'1 j.=j
X1 (cm)
X2 (cm)
Y1 (cm)
Y2 (cm)
4'2 j.=j
X2
(cm)
Y1
(cm)
rn k<fha
wNHka;r
IalNh (cm)
Y2
(cm)
rn k<fha
uOHkH wNHka;r
IalNh (cm)
A
FT
X1
(cm)
4'3 j.=j
Y3
(cm)
Y4
(cm)
X4
(cm)
rn k<fha
ndysr
IalNh (cm)
X3
(cm)
12
rn k<fha
uOHkH ndysr
IalNh (cm)
( X2 - X1 ) + ( Y2 - Y1 )
2
( X2 - X1 ) + ( Y2 - Y1 )
2
( X4 - X3 ) + ( Y4 - Y3 )
2
ks.ukh
by; .Kkh ls wkqj Tn f.a ks.uk igyka lrkak'
idlPdj
fuu ks.uk yd tajdfha fodaI ms<sn| Tn f.a woyia o" tu w.hhka jvd;a ksjer j ,nd .ekSu
i|yd Tn f.a fhdackd o" bm;a lrkak'
igyk
rn k<h i|yd 5 mm muK IalNhla we;s 5 cm muK . k< lene,a,la fhdod .kak' rn
k<h ;sriaj /|u i|yd tys isfrys IalNhg jvd iaj,am m%udKhla wvq IalNhlska hq;a
is,skavrdldr o`vq lene,a,la we;= lr o`vq lene,a, iu`. wdOdrlhg i lrkak'
p, wkalaIh Nd; lsf m<uqj tys l%shdld r ^kdNs.; jk r& k isu mlaIKh lsug
myiq f' fndfyda g" fuh wkalaI lf|a igyka fldg we;s w;r tfia fkdue;s k" fldgq
lvodishlg kdNs.; fldg lvodish yd Wmfk;a fl<jr w;r r uek .ekSfuka k .; yel'
A
FT
rn k<fha fyda flaYsl k<fha fldk" o< jYfhka fuu ka tal fh jk m ;efuka
myiqfjka kdNs.; lsu is l< yel'
13
mK wxl
05
n, iudka;rdi% WmlrKh" fkd okakd ialkaOfhka hq;a jia;=jla ^l=vd .,a lene,a,la fyda re
uQhla&" w.h okakd Ndr ;=kla" ys; p;=ri%h fyda fl ;, omK ;Srejla" gr Nd.fha fldajla"
mqjre lgq A4 iq lvodishla" iy f;o`vq ;=,djla'
A
FT
isoaOdka;h
5'2 rEmh
5'3 rEmh
5'1 rEmh
iqiq mudKhlg wkqj imQK lrk ,o OA'C'B iudka;rdi%fha ^5'3 rEmh& OC'
lKfha . mudKfhka .=K l< g ,efnk w.h ialkaOfha w.hg iudk f'
l%uh
mqjre lgq Nd; lr lvodish mqjrej u; i lrkak' 5'1 rEmfha oelafjk mrs W1, W2 yd W3
Ndr ;=,d ;e u; ;nkak' ueo we;s Ndrh uola my<g weo th uqod yer m<uq ;snQ msysug kej;
mefKa oe hs fidais lrkak' ys; p;=ri%h ;ka;=j,g ,n j ;efuka fyda ;, omK ;Srej
;ka;=j,g hka ;nd fyda ;ka;=fjka tys m%;snh jeiS hk wjia:df lvodish u; tla tla
;ka;=fjys m%lafIamKh yels ;r ka ;s;a folla ;nd i,l=Kq lrkak' lvodish mqjrefjka
bj;a lr i,l=Kq lr .;a ,laIH yryd hk m fLd wkak' ;ej, ialkaO uek wod< Ndrj,g
tl;= lrkak'
14
W1 Ndrh bj;a lr tu ;ehg imhd we;s jia;=j ^Ndrh W3 & we;= lr fmr m mlaIKh kej;
lrkak' m<uq jk mudKh u Nd; lr OA'C'B n, iudka;rdi%h imQK lr OC' lKfha
. ukskak' by; isoaOdka;hg wkqj imhd we;s jia;=f ialkaOh ksKh lrkak'
mdGdxl yd .Kkh
Nd; l< mudKh
= ................
OC lKfha .
= .......... cm
OC' lKfha .
= .......... cm
A
FT
m%;sM,
idlPdj
igyk
jia;=f ialkaOh ;=,dfjka uek mlaIKfhka ,efnk w.fha m%;sY; fodaIh fidhkak' lsish
wm.ukhla we;a k Bg fya;= idOl bm;a lrkak'
n, iudka;rdi% kshuh
,laIHhla u; ls%hd lrk n, folla Yd,;ajfhka iy Ydfjka iudka;rdi%hl noaO mdo folla
Tiafia ksrEmKh l< yels k" tu iudka;rdi%fha noaO mdo yuq jk ,laIHh yryd we lKfhaa
Yd,;ajfhka yd Ydfjka tu n,j, im%hqla;h ksrEmKh flf'
n, iudka;rdi% WmlrKfha ;ej,g Ndr fhdod ueo we;s Ndrh u|la my<g weo uqod y, g
th m<uq ;snQ msysug kej; fkd mefKa k lmamsj, >IKh ksid fuh is h yels h' lmams
N%uKh jk ia:dkj,g ,sysiais f;,a fhfuka >IKh wju lr .; yels h'
;ka;= nr iys; jQfha k tajdfha nr;a wod< Ndrj,g tl;= jk neka mlaIKfha m%;sM,j,
ksrjoH;dj wvqug th fya;=f' ;ka;= ieye,a jQ ;rug mlaIKfha m%;sM, jvd;a ksrjoH f'
15
mK wxl
>QK ms<sn| uQ,Ouh Nd; lr jia;=jl ialkaOh ksKh lsu
06
jH yd WmlrK
gr fldajla" msys odrhla" 50 g mhla" re uQhla fyda .,a lene,a,la ^50 g la muK nr&"
kQ,a lene,a,la" ,S l=hla (3" 4")
isoaOdka;h
A
FT
m g y = mg x
0
m x
y =
(m )
0
6'1 rEmh
m
x g t j y m%ia;drfha wkql%uKh =
m0
m = wkql%uKh m0
6'2 rEmh
l%uh
wdOdrlh u; msysodrh ;nd" msysodrh u; gr fldaj ;sria j ;=,kh lrkak' 6'1 rEmfhys oelafjk
m w.h okakd jQ ialkaOh ^m0& iy w.h fkd okakd jQ ialkaOh ^m& msysh odrfha fo mi we;s
fldaf ndyqj, t,a,d fldaj ;sria j ;=,kh jk ;=re x ys f;dard .;a w.hlg wkqrEm j y r
fjkia lrkak' x iy y ys w.hhkaa uek .kak'
mdGdxlj, fyd| iqreula ,efnk m x ys f;dard .;a ;j;a w.hhka myla i|yd mlaIKh kej;
is lrkak' mdGdxl my; olajd we;s 6'1 j.=fjys igyka lr .kak' mdGdxl ,nd .ekSf msysodrh
u; gr fldaf wdrNl msysu fkd fjkia j ;nd .kak'
16
mdGdxl yd .Kkh
6'1 j.=j
x (cm)
y (cm)
x g t j y m%ia;dr .kajkak'
m%ia;drfha wkql%uKh .Kkh lr isoaOdka;hg wkqj we;s jia;=f ialkaOh fidhkak'
m%;sM,
A
FT
mlaIKfha m%;sM, weiqka imhd we;s jia;=f ialkaOh fidhd igyka lrkak'
idlPdj
;=,djla Nd; lr jia;=f ialkaOh uek" mlaIKfhka ,enqKq w.fha m%;sY; fodaIh fidhkak'
lsish wm.ukhla we;a k Bg fya;= idOl bm;a lrkak'
17
mK wxl
U - k<h Nd; lr jhl idfmalaI >k;ajh fiu
07
jH yd WmlrK
U - k<hla" gr Nd.fha flda folla" fmd,a f;,a" c,h" l,m wdOdrl" ys; p;=ri%hla
isoaOdka;h
gr Nd.fha flda
U - k<h
A
FT
fmd,a f;,a
c,h
7'1 rEmh
7'2 rEmh
fmd w;=re uqyqK;g wkqrEm ugf isg c, lfoa Wi hw o" j lf|a Wi hl o"
c,fha iy jfha >k;aj ms<sfj<ska w iy l o" jdhqf.da,Sh mSvkh o o" k
+ hw w g =
+ hl l g
( )
hw = l hl
w
( )
hl g t j hw m%ia;drfha wkql%uKh = l =
w
l%uh
7'1 remfhys oelafjk wdldrhg U - k<h isria ;,hl msysgk m wdOdrlhg i lrkak' U k<fha ndyqj,g wdikak j tajdfha fo mi gr Nd.fha flda wdOdrlj,g i lrkak' U - k<fha
tla ndyqjlska c,h ^>k;ajfhka je jh& tla;rd m%udKhla we;= lr bka miq wfkla ndyqfjka
fmd,af;,a ;j;a m%udKhla we;= lrkak' ys; p;=ri%h Wmfhda.S lr f.k c, udjlhg iy j
udjlhg wkqrEm mdGdxl ^x yd y& o" f;,a $c,h fmd w;=re uqyqK;g wkqrEm mdGdxlh (z) o"
ksjerj igyka lr .kak' ;j;a fmd,a f;,a ^>k;ajfhka wvq jh& iaj,am ne.ska tl;= lrka x,
y iy z i|yd mdGdxl yhla muK ,nd f.k tajd 7'1 j.=f igyka lr .kak'
18
mdGdxl yd .Kkh
7'1 j.=j
x (cm)
y (cm)
z (cm)
hl = (y - z) (cm)
hw = (x - z) (cm)
hl g t j hw m%ia;dr .kajkak'
A
FT
m%;sM,
idlPdj
ys; p;=ri%h fhdod f.k j udjlfha m;=,g wkqrEm mdGdxlh ksje/ j uek .; yels h'
U - k<fha ndyqjlg m<uq j >k;ajh wvq jH we;=<;a l< fyd;a c, ndyqf udjlhg by<skq;a
fmd,a f;,a ia;rhla msysgk neka mlaIKh fodaI iys; f' tu ksid U - k<fha ndyqjlg m<uq
igyk
19
mK wxl
fyhd WmlrKh Nd;fhka jhl idfmalaI >k;ajh fiu
08
jH yd WmlrK
fyhd WmlrKh" 15 cm muK ma,diala isxchla" c,h yd fldm i,af*a djKhla fyda fjk;a
iqiq djKhla" gr Nd.fha fldajla" ys; p;=ri%hla
8'2 rEmh
8'1 rEmh
A
FT
isoaOdka;h
+ hw w g =
+ hl l g
hw w = hl l
hw = l hl
w
( )
l
hl g t j hw m%ia;drfha wkql%uKh =
w =
20
l%uh
8'1 remfhys oelafjk m fyhd WmlrKfha ndyq c, iy j lr ;=< nyd la,smh jD; lr
lka Wrd fyda isxch Nd;fhka jd;h bj;a lr ^>k;ajfhka wvq jh Wmu Wig tk ;=re&
ng foflys c, yd j l|ka h Wilg meKs miq la,smh ;o lrkak' oYlj, ;=v lrj, we;s
c, yd j mDIaG iamY jk fia ilia lrkak' ys; p;=ri%h Wmfhda.S lr f.k mudKh u.ska
c, lf|a Wi hw iy jh lf|a Wi hl uek igyka lr .kak' la,smh iaj,amhla nqre,a lsfuka
iy kej; ;o lsfuka hw yd hl i|yd wkqrEm w.hhka lsysmhla ,nd f.k mdGdxl 8'1 j.=f
igyka lr .kak'
mdGdxl yd .Kkh
8'1 j.=j
c, lf|a Wi hw (cm)
A
FT
j lf|a Wi hl (cm)
hl g t j hw m%ia;dr .kajkak'
ks.ukh
idlPdj
igyk
j l|kaj, Wi ksje/ j uek .ekSu i|yd ir, kq WmlrK Nd; lr fhh yels l%fudamdh
i|yka lrkak'
oYl iys; fyhd WmlrKhla Nd; lr mlaIKh lrkafka k my; oelafjk m mdGdxl
,nd .ekSf l%uh o isoaOdka;h o fjkia lr lr .; hq;= h' c, yd j l|ka wp, j msysgk m
ilia lr .ekSfuka miq oYlj, ;=vq lrj, we;s c, iy j mDIaG iamaY jk m fjkia lrkak'
oYlj, by< fl<jf isg c, lf|a Wi h'w iy j lf|a Wi h'l uek .kak' ta ta oYlj, Wi
x1 iy x2 o uek .kak' c,fha iy jfha >k;aj ms<sfj<ska w iy l o" jdhqf.da,Sh mSvkh o o"
k<h ;=< we;s jd;fha mSvkh o" k
o
= + (h'w + x1 ) w g = + (h'l + x2 ) l g
(h'w + x1 ) w = (h'l + x2 ) l
h'w =
( )
l h'l + ( x2 l - x1 w )
l
h'l g t j h'w m%ia;drfha wkql%uKh =
w =
21
mK wxl
nr fh mlaId k<hla Nd;fhka jhl >k;ajh fiu'
09
jH yd WmlrK
lelEre k<hla" Wi irdjla" ialkaO tall lsysmhla" jZkshr le,smrhla" ,sgr i,l=Kq iys;
m%ia;dr lvodis mhla" m%udKj;a ;r fidah laf,darhs djKh" Bh uQksiai $ l=vd hlv
fnda, ^nhsisl,a&" b iaj,amhla
isoaOdka;h
k<fha nr fh b iys; fldgfia mudj
wvx.= jH iys; k<fha ialkaOh
k<fha iss,skavrdldr fldgfia ndysr yrialv j.M,h
k<h ;=<g tl;= l< wu;r ialkaOh ^ialkaO m Nd; lr&
jfha >k;ajh
k<h bmsf,k g .s,S we;s is,skavrdldr fldgfia Wi ^k<fha we;s b mDIaGfha isg&
A
FT
V -
M -
A -
m -
-
l -
(M + m)g = (V + Al) g
9'1 rEmh
l%uh
k<h isria j bms,Sug wjYH Bh uQksiai wju m%udKhla k<h ;=<g fhdokak' Bh uQksiai
jefik fia j l< b k<h ;=<g j;a lrkak' ^k<fha f.da,dldr fldgi imQKfhka u bj,ska
jeish hq;=h'& lvodis mfha mudKfha Y=kHh k<fha is,skavrdldr fldgfia my< ugfuka wdrN
jk fia th k<fha we;=<;ska . w;g w,jkak ^9'1 rEmh&' Wi irdj jfhka mqrjd k<h jh
;=< isria j bms,Sug i,iajd .sf,k Wi l igyka lr .kak' k<h ;=<g ialkaO tallhla we;=
lr wkqrEm l ys w.h igyka lr .kak' ^igyk n,kak'&
m ys w.h je lrka wkqrEm l i|yd w.hhka yhla muK ,nd f.k mdGdxl my; oelafjk 9'1
j.=f igyka lr .kak' jZkshr le,smrh Nd; lr tlsfklg ,n Yd folla Tiafia ia:dk
foll k<fha ndysr IalN ukskak'
22
mdGdxl yd .Kkh
9'1 j.=j
m (g)
l (cm)
9'2 j.=j
k<fha IalNh (cm)
(i)
(ii)
m g t j l m%ia;dr .kajkak'
A
FT
m%;sM,
idlPdj
igyk
m<uq j k<h ;=<g tl;= lrk ialkaO l=vd w.hl isg je lrka k<h tys jD; lg wi,g
tk ;=re .s,ah yels Wmu ialkaOh fidhd .kak' tu ialkaOfha w.h wdikak iudk fldgia
yhlg fnfuka ,efnk w.hg iudk ialkaO jrlg tl;= lr mdGdxl ,nd .kak' t fia ie,eiq
lsfuka mdGdxl w;r fyd| iqreula ,nd .; yels f'
k<h isria j bms<sug wjYH Bh uQksiai k<h ;=<g oud" tajd jefik fia WKq lrk ,o b
k<h ;=<g tl;= lrkq ,ef' fuys WKq lrk ,o b wju jYfhka 9'1 rEmfha fmkajd we;s
m k<fha wfha we;s wO f.da,h jeiSug m%udKj;a ;rj;a tl;= lsug j. n,d .; hq;=h'
m fmhla Nd; lr mlaIKh lsf tl;= lrk ialkaO iudk w.hhka mj;ajd .ekSug
nr bj;a lsug isjk wjia:d t<ef' f i|yd iudk ialkaO tall ilia lr .ekSfuka nr bj;a
lsf is jk wmyiq;d u`.yrjd .; yels h'
23
mK wxl
ir, wj,nh Nd; lr .=re;ajc ;ajrKh fiu
10
jH yd WmlrK
ir, wj,nhla" gr fldajla" rdu >ldjla" ksfIK l+rla" ueka isria j lemQ fmdfrdmamhla
A
FT
isoaOdka;h
10'1 rEmh
10'2 rEmh
l%uh
ir, wj,nfha ;ka;=j fmdfrdmamh ;=<ska hjd wp, wdOdrlhlska t,a,d wj,nfha . l ^ngd
f.a flakah olajd& uek igyka lr .kak' wj,nfha fm;g wdikak j tys my< u msysf"
ksfIK l+r isria j wdOdrlhl r|jkak' wj,nh isri iu. l=vd fldaKhlska ^50 fyda 60& msysgk
m ngd mfilg weo uqod yefuka isria ;,hl foda,kh lr" rdu >ldj Nd; lr foda,k
25 lg .; jk ld,h uek igyka lr .kak' mlaIKh kej; is lrkak' l ys . 40 cm muK
w.hlska wdrN lr 10 cm l m%udKj,ska fjkia lrka by; i|yka l< wdldrhg mdGdxl yhla
muK ,nd f.k tu mdGdxl my; oelafjk 10'1 j.=f igyka lr .kak'
24
mdGdxl yd .Kkh
10'1 j.=j
l (cm)
foda,k
(i)
25 lg
ld,h (s) (ii)
T (s)
T2 (s2)
l g tj T2 m%ia;dr .kajkak'
m%ia;drfha wkql%uKh .Kkh lrkak'
isoaOdka;hg wkqj g ys w.h .Kkh lrkak'
A
FT
m%;sM,
idlPdj
YS% ,xldf g ys w.h 9'78 m s-2 f,i i,ld Tng ,enqKq w.fha m%;sY; fodaIh fidhkak'
igyk
imhd we;s rdu >ldf l=vd u kqu wkqj ,nd .kakd kqf m%;sY; fodaIh 1] jk m foda,k
ixLHdj f;dard .kak'
l=vd fldaKhla msysgk m ngd foda,kh lsf tu foda,k tlu isria ;,hl msysug j.
n,d .kak' fndfyda g th wdikak ;sria b,smaidldr p,s;hla h yel'
wj,nfha ngd ksfIK l+r miq lrk fudfydf;a u rdu >ldj lsh
% d;aul lsu i|yd wjfrdayK
.Kka lsfuka wdrN lrkak'
Wod( 3" 2" 1" 0" 1" 2" ''''''''''" 25
ksfIK l+r yryd tla Ydjlg wj,nh p,kh jk g z3Z isg .Kka lsu wdrN fldg z0Z
lshfjk g rdu >ldj l%shd;aul lrkak' n,dfmdfrd;a;= jk l%shdj,shla njg fuh m;au;a"
rdu >ldj l%shd lrkakd tys oauhg yev .eiSu;a ksid fuu.ska mqoa.,noaO fodaIh wju f'
25
mK wxl
11
A
FT
isoaOdka;h
11'1 rEmh
11'2 rEmh
t,a,d we;s ialkaOh m o" kafka kq ksh;h k o" foda,k ld,dj;h T o" k
mdGdxl yd .Kkh
11'1 j.=j
m (g)
(i)
foda,k
50 lg
ld,h (s) (ii)
T (s)
T2 (s2)
m g tj T2 m%ia;dr .kajkak'
ks.ukh
A
FT
igyk
imhd we;s rdu >ldf l=vd u kqu iy fy,slaiSh kafka oDV;dj wkqj ,nd .kakd kqf
m%;sY; fodaIh 1] jk m foda,k ixLHdj f;dard .kak'
fy,slaiSh kak ieye,a fkd f k my; oelafjk isoaOdka;h Nd;fhka lrKh lsfuka
mlaIKh is l< yelsh'
T2
27
mK wxl
jksudkh Nd; lr iriq,l ixLHd;h fiu
12
jH yd WmlrK
jksudkhla" ixLHd;h fkd okakd iriq,la" 0.5 kg m lg,hla" ieye,a lvodis wdfrdaylhla
Nd; l< jksudk lfha lene,a,la" gr fldajla" f;o`vq ;=,djla
isoaOdka;h
12'2 rEmh
A
FT
12'1 rEmh
lfha wkqkdo ixLHd;h f o" wkqkdo . l o" wd;;sh T o" tall .l ialkaOh m o" k
l%uh
jksudkfha lmamsh Wka hk lfhka 0.5 kg l wdrNl Ndrhla t,a,kak' fia;= w;r mr;rh
l=vd jk fia ilia lr" fia;= w;r lh u; tys ueog jk fia ieye,a lvodis wdfrdaylhla
kxjkak' iriq, lmkh lr jksudk fmh u; ;nkak' lvodis wdfrdaylh laIKslj bj;g
is hk f;la fia;= w;r mr;rh l%ufhka je lrkak' f whqka uQ,sl wkqkdo wjia:dj ,nd
f.k t,a,d we;s ialkaOfha w.h M iy fia;= w;r lfha . l uek igyka lr .kak'
M ys w.h 0.5 kg l m%udKfhka je lrka by; i|yka l< wdldrhg wkqrEm l ys w.hhka yhla ,nd
f.k mdGdxl my; oelafjk 12'1 j.=fjys igyka lr .kak' m ys w.h fidhd .ekSu i|yd imhd we;s
jksudk l lene,af,a . gr fldafjka uek tys ialkaOh f;o`vq ;=,dj Nd; lr ,nd .kak'
28
mdGdxl yd .Kkh
12'1 j.=j
M (kg)
l (cm)
l2 (cm2 )
l lene,af,a .
l lene,af,a ialkaOh
= ............... cm
= ............... kg
A
FT
m%;sM,
igyk
lmkh jk iriq, fia;= fol w;r uOHhg wdikakj jksudkh u; ;efuka Yla;s ifma%IKh
fydka is jk ksid wkqkdo wjia:dj jvd myiqfjka ,nd .; yels f'
jksudk lh lmkh jk iriq,la iu. wkqkdo jk wjia:dj ,nd .ekSu i|yd my; i|yka
l%u o wkqu.kh l< yels h'
iriq,;a" jksudk lfha fia;= w;r fldgi;a" jka jr lmkh lrkak' fol u tl u
iajrfhka Y%jKh jk ;=re ^taliajkh jk ;=re& fia;= w;r mr;rh l=vd w.hl isg l%ufhka
je lrkak'
iriq,;a jksudk lfha fia;= w;r fldgi;a tljr kdo lrkak' kq.eiq Y%jKh jk ;=re
fia;= w;r mr;rh l=vd w.hl isg l%ufhka je lrkak' wk;=re j kq.eiq fkd wefik
wjia:dj ,efnk f;la fia;= w;r mr;rh ilia lrkak'
29
mK wxl
13
13'1 rEmh
A
FT
isoaOdka;h
13'2 rEmh
lfha wkqkdo ixLHd;h f o" wkqkdo . l o" wd;;sh T o" tall .l ialkaOh m o" k
l%uh
jksudkfha lmamsh Wka hk lfhka 2 kg wdrNl Ndrh t,a,kak' fia;= w;r mr;rh l=vd
jk fia ilia lr fia;= w;r lh u; ueka msysgk fia ieye,a lvodis wdfrdaylhla kxjkak'
wvq u wkqkdo . ,efnkafka je u ixLHd;fhka hq;a iriqf,ka fyhska" je u ixLHd;fhka hq;a
iriq, lmkh lr jksudk fmh u; ;nkak' lvodis wdfrdaylh laIKslj bj;a j is
hk f;la fia;= w;r mr;rh l%ufhka je lrkak' iriqf,a ixLHd;h f iy fia;= w;r lfha
. l uek igyka lr .kak' ixLHd;h wjfrdayKh jk m iriq,a f;dard .kska by; i|yka
l< wdldrhg f iy l i|yd wkqrEm w.hhka yhla ,nd f.k mdGdxl 13'1 j.=f igyka lr .kak'
30
mdGdxl yd .Kkh
13'1 j.=j
f ( Hz )
l ( cm )
( Hz -1 )
g t j l m%ia;dr .kajkak'
m%;sM,
A
FT
Tng ,enqKq m%ia;drfha yevh wkqj lfha ixLHd;h iy lmk . w;r inkaO;dj i;Hdmkh
lrkak'
igyk
wkqkdo wjia: dj ksj er j ,nd .ekS u i|yd mla I K wxl 12 igyfkys i|yka l% u fo
wkq.ukh lrkak '
31
mK wxl
14
ixjD; k<hla yd tla iriq,la Nd; lr jd;fha jks m%f.h iy k<fha wdka;
fYdaOkh fiu
jH yd WmlrK
A
FT
isoaOdka;h
14'2 rEmh
14'1 rEmh
14'3 rEmh
ixjD; k<hla uQ,sl iajrfhka wkqkdo jk g ;rx.fha ;rx. wdhduh o" k<fha . l1
o" k<fha wdka; fYdaOkh e o" k
^1& ka yd ^2& ka
32
l%uh
14'1 rEmfhys oelafjk m k<h irdj ;=< we;s c,fha .s,ajd wdOdrlhg inkaO lrkak' iriq,
lmkh lr k<hg by<ska w,a,d k<fha jd; l| l=vd .l isg l%ufhka je lrka m<uq jk
jrg k<fhka Wia y`vla ksl=;a jk wkqkdo wjia:dj ,nd .kak' gr fldaj Nd; lr c, ugf
isg k<fha jD; fl<jrg we;s . l1 uek .kak'
iriq, kej; lmkh lr k<hg by<ska w,a,d" k<h ;j rg;a c,fhka by<g Tijka fmr
m fo jk jrg wkqkdo jk wjia:dj ,nd .kak' wkqrEm jd; lf|a . l2 uek .kak' mdGdxl
my; 14'1 j.=f igyka lr .kak'
mdGdxl yd .Kkh
14'1 j.=j
l1 (cm)
l2 (cm)
A
FT
isoaOdka;hg wkqj jd;fha jks m%f.h v iy k<fha wdka; fYdaOkh e .Kkh lrkak'
ks.ukh
idlPdj
Tf .Kkh ls wkqj jd;fha jks m%f.h;a" k<fha wdka; fYdaOkhla ks.ukh lrkak'
o;a; fmd;la weiqka wod< WIaK;ajfha jd;fha jks m%f.h ,nd f.k tu w.fha;"a mlaIKfhka
,enqKq w.fha;a" wm.ukh .ek fya;= idlPd lrkak'
33
mK wxl
15
ixjD; k<hla yd iriq,a lg,hla Nd; lr jd;fha jks m%f.h iy k<fha wdka;
fYdaOkh fiu'
jH yd WmlrK
IalNh 2.5 cm la muK yd . 50 cm muK jQ k<hla" ixLHd;h okakd iriq,a lg,hla" gr
nd.fha fldajla" Wi irdjla" c,h" wdOdrlhla
A
FT
isoaOdka;h
15'2 rEmh
15'3 rEmh
15'1 rEmh
ixjD; k<hla uQ,sl iajrfhka wkqkdo jk g ;rx.fha wdhduh o" k<fha . l o" k<fha
wdka; fYdaOkh e o" k
g t j l m%ia;drfha wkql%uKh
v = wkql%uKh 4
e = |wka;#LKavh|
34
l%uh
15'1 remfhys oelafjk m k<h tys c, ugug by<ska we;s . wju jk fia irdj ;=< we;s
c,fha .s,ajd wdOdrlhg inkaO lrkak' iriq,a lg,fha je u ixLHd;h we;s iriq, lmkh
lr k<hg by<ska w,a,d k<fha jd; lf|a . l%ufhka je lrka m<uq jk jrg k<fhka Wia
yvla ksl=;a jk wkqkdo wjia:dj ,nd .kak' c, mDIaGfha isg k<fha by< fl<jr olajd . l
uek .kak' iriqf,a ixLHd;h f igyka lr .kak'
ixLHd;h wjfrdayKh jk m iriq,a f;dard .kska by; i|yka l< wdldrhg uQ,sl iajrfhka
wkqkdo wjia:djka i|yd wkqrEm k<fha . l o" iriqf,a ixLHd;h f o ;j;a wjia:d my; ,nd
f.k mdGdxl my; oelafjk 15'1 j.=f igyka lr .kak'
mdGdxl yd .Kkh
15'1 j.=j
A
FT
f ( Hz )
l ( cm )
( Hz-1)
ks.ukh
g t j l m%ia;dr .kajkak'
m%ia;drfha wkql%uKh .Kkh lrkak'
m%ia;drfha wka;#LKavh ,nd .kak'
isoaOdka;hg wkqj jd;fha jks m%f.h iy k<fha wdka; fYdaOkh .Kkh lrkak'
Tf .Kkh ls wkqj jd;fha jks m%f.h;a" k<fha wdka; fYdaOkh;a fldmuK f oehs
ks.ukh lrkak'
idlPdj
mlaIK wxl 14 ys m idlPdj is lrkak'
35
mK wxl
p, wkalaIh yd re l=hla Nd; lr rej, j;k wxlh fiu
16
jH yd WmlrK
p, wKalaIhla" iDcqfldaKdi%dldr re l=hla" iq lvodishla
A
FT
isoaOdka;h
16'1 rEmh
16'2 rEmh
16'3 rEmh
re l=fha by< mDIaGfha isg lvodisfha we;s 'X' i,l=Kg we;s r" i;H .eUqr f'
re l=h ;=<ska wNs,n j i,l=K foi ne g fmfkk m%;snhg we;s r" oDYH
.eUqr f'
p, wkalaIfha wkalaIh i,l=K u; kdNs .; l< g" isria mudKfha mdGdxlh x o"
i,l=fKa m%;snh u; kdNs.; l< g mdGdxlh y o" iy re l=fha by< mDIaGh
u; kdNs .; l< g mdGdxlh z o" k
i;H .eUqr = z - x. oDYH .eUqr = z - y
l%uh
p, wKalaIfha mdou u; ;enQ iq lvodishla u; ;Ska; i,l=Kla () fhdokak' 16'1 rEmhys
oelafjk m p, wkalaIh isria j by<ska wgjd th ;Sk;
a i,l=K u; kdNs.; lrkak' wkalaIfha
isria mrsudKfha mdGdxlh (x) ,nd .kak' oeka imhd we;s re l=h ;Ska; i,l=K u; ;nkak
16'2 rEmhys oelafjk m wkalaIh mudKh Tiafia Tijd th ;Ska; i,l=fKys m%;snh
u; kdNss.; lr isria mudKfha mdGdxlh (y) ,nd .kak' bkamiq ;Ska; i,l=Kg by<ska re
l=fha by< mDIaGh u; imhd we;s ishq l=vq iaj,amhla ;=kS j w;=rkak' 16'3 rEmhys oelafjk
m wkalaIh kej;;a mudKh Tiafia by<g Tijd ishq l=vq u; kdNs.; lr isria mudKfha
mdGdxlh (z) ,nd .kak' mdGdxl my; oelafjk 16'1 j.=f igyka lr .kak'
36
mdGdxl yd .Kkh
16'1 j.=j
x (cm)
y (cm)
z (cm)
i;H .eUqr
(z-x) (cm)
oDYH .eUqr
(z-y) (cm)
ks.ukh
Tf .Kkh ls wkqj rej, j;k wxlh ks.ukh lrkak'
idlPdj
A
FT
igyk
37
mK wxl
17
iumdo re m%siauhla" is;a; mqjrejla" mqjre lgq" iq lvodishla" m%ldY w,afmfk;a;s y;rla"
fldajla iy fldaKudkhla
17'2 rEmh
17'1 rEmh
A
FT
isoaOdka;h
l%uh
m;k fldaKh i l=vd w.hl isg l%ufhka je lsf wm.uk fldaKh wvq wjuhla yryd
kej; je f' wju wjia:djg wkqrEm wm.uk fldaKh wju wm.uk fldaKh (Dm) f'
is;a; mqjrej u; mqjre lgq u`.ska iq lvodish i lrkak' lvodisfhys ueog wdikakj osla w;g
AB ir, fLdjla wkak' fuu ir, fLdj u; iqiq mr;rj,ska msys ,laIH y;la i,l=Kq lr
ta tl tflys AB iu`. wNs,n jk fia fLd wkak' tu wNs,n iu`. ms<sfj<ska 30o, 40o, 45o,
50o, 55o, 60o, 70o ne.ska jk fLd wkak' imhd we;s m%siaufha odrhla (PQ) 300 m;k fldaKfhka
we fLdj AB yuq jk ,laIHh ue jk fia 17'1 rEmfhys oelajk m AB fLdj u; ;nkak'
bkamiq m;k fLdj u; w,afmfk;a;s folla (P1 ,P2) tlsfklg yels ;r wE;ska isria j isgqjkak'
ms%iaufha wfkla uqyqK; (QR) ;=<ska tu w,afmk;a;s foflys m%;sn kslaIKh lr tu m%;sn
(P'1 ,P'2 ) iu`. talfh j msysgk fia ;j;a w,afmfk;a;s folla (P3 P4 ) tlsfklg wE;ska
isria j isgqjkak' m%siaufha odr lvodish u; i,l=Kq lr th lvodisfhka bj;a lrkak' P3 iy P4
w,afmfk;a;sj, mdo hd lrk fLdfjka ks.; lsrK ,nd .kak' m;k lsrK bhg;a" ks.;
lsrK miqmig;a" la lr tajd w;r wm.uk fldaKh (d) uek .kak'
wfkla m;k fldaK i|yd by; i|yka l< wdldrhg mlaIKh kej; is lr wod< wm.uk
fldaK uek mdGdxl my; oelafjk 17'1 j.=f igyka lr .kak'
38
mdGdxl yd .Kkh
17'1 j.=j
m;k fldaKh (i)
30o
40o
45o
50o
55o
60o
70o
i g t j d m%ia;dr .kajkak' isoaOdka;hg wkqj wju wm.uk fldaKh (Dm) ,nd .kak'
ks.ukh
mlaIKfha m%;sM,j,g wkqj wju wm.uk fldaKh ks.ukh lrkak'
igyk
A
FT
wju wm.ukhg wkqrEm jQ m;k fldaKh ^ im) fomfiys jQ l=vd mrdihl (im 50) m;k fldaK
lsysmhla i|yd wm.uk fldaK fidhd m%ia;drfhys we;=,;a lsfuka jvd iqug jl%hla we|Sug myiq
f' tu.ska wju wm.uk fldaKh i|yd jvd ksrjoH w.hla ,nd .; yels h'
w,afmk;a;s wE;ska isgqfuka ks.; lsrKfha Ydj jvd ksje/ j ,nd .; yels h'
wm.uk fldaKh d ys w.h jvd ksje/ j fidhd .ekSu i|yd fhdod .; hq;= ls%hdud. idlPd
lrkak'
39
mK wxl
wj fldaK l%ufhka ms%iauhla ;kd we;s jHfhys j;k wxlh fiu
18
jH yd WmlrK
iumdo re m%siauhla" is;a; mqjrejla" mqjre lgq" iq lvodishla" m%ldY w,afmfk;a;s lsysmhla"
fldajla iy fldaKudkhla
isoaOdka;h
A
FT
18'1 rEmh
l%uh
is;a; mqjrej u; mqjrelgq u.ska iq lvodish i lrkak' lvodish u; m%siauh ;nd tys odr
mekai,lska i,l=Kq lrkak' m%siaufha tla uqyqK;la (AB) iu. iamY jk fia w,afmfk;a;la (O)
isria j isgqjkak' m%siaufha BC uqyqK; ;=<ska AC uqyqK; foi n,d O w,afmfk;af;a m%;snh
kslaIKh lrkak' ms%iaufha BC uqyqKf;ys C fl<jr isg B fl<jr foig wei f.k hkak' tu
m%;snh fmkS-fkd fmkS hk iSudf th iu. tal fh j isk fia w,afmk;a;s folla (P
yd Q) tlsfklg yels ;r ka msysgk fia isria j isgqjkak'
oeka ms%iauh iy w,afmk;a;s bj;a lr lvodish u; my; mshjrj,g wkqj ksudKh lrkak'
O isg AC g ,n j fLdjla we|" OX = XI jk fia tu fLdj u; I m%;snfha msysu
i,l=Kq lrkak'
P yd Q w,afmfk;a;sj, mdo hd lrk fLdj la lr th AC fokh lrk R ,laIHh ,nd
.kak'
R iy I hd lr th AC fokh jk S ,laIHh ,nd .kak'
OS hd lrkak'
^
OS R fldaKh ukskak'
mdGdxl yd .Kkh
^
OSR =
^
OSR = 2c fyhska c ys w.h fidhd isoaOdka;hg wkqj ang .Kkh lrkak'
40
ks.ukh
.Kkh lsfuka Tng ,enqKq w.h wkqj ms%iauh ;kd we;s jHfhys j;k wxlh fldmuK f
oehs ks.ukh lrkak'
idlPdj
wj fldaKh c ksje/ j fidhd .ekSu i|yd .; hq;= ls%hdud. idlPd lrkak'
igyk
m%siaufha AC uqyqK; yd iamY jk fia c, |lska f;;a l< wKaalaI lodjla ;nd fmr m
mlaIKh is lsfuka c,fha j;k fldaKh fih yels h' fuys ,efnk wj fldaKfha w.h
c, re w;=re uqyqK; i|yd wj fldaKh hs'
A
FT
ms%iaufha AB mDIaGh yd iamY j isk fia O w,afmk;a; isgqh hq;= h' t fia ke;fyd;a AB
uqyqKf;ka j;khla is jk ksid mlaIKh fodaI iys; f' O w,afmfk;af;a ysi ms%iaufha by<
mDIaGhg jvd my<ska msysgkafka k O w,afmfk;af;a ysi bj;a lsfuka w,afmfk;a; AB mDIaGh
iu`. iamY jk fia isgqh yels h'
41
19
mK wxl
isoaOdka;h
^2&
^3&
A
FT
^1&
19'2 rEmh
19'1 rEmh
rEmh 19'1 rEmfhys oelafjk m ms%iau uqyqK;aj,ska mrdj;s; wdf,dal lsrK w;r
fldaKh k" flaIfha T1 iy T2 msysj,g wkqrEm mdGdxlj, wka;rh o g
iudk f'
l%uh
msi
% u
a fldaKh
1' m<uq j yria l meye,s j fmfkk ;=re Wmfk; ^yria l iy Wmfk;a ldph w;r
mr;rh& iSreudre lrkak'
2' bkamiq wE; we;s jia;=jl meye,s m%;snhla yria l u; iEfok ;=re ^yria l yd imd;
jk ;=re& flaIh iSreudre lrkak'
42
A
FT
m%siau fih iSreudre lsfuka miq flaIfha T1 msysf mudKfha oelafjk mdGdxlh igyka
lr .kak' flaIh T2 msysug lrljd jZkshr mudKfhka oelafjk mdGdxlh o igyka lr .kak'
mdGdxl yd .Kkh
19'1 j.=j
T1 msysf mdGdxlh
jZkshr mudKfha
mdGdxlh
T2 msysf mdGdxlh
ks.ukh
idlPdj
m%;sM, id:l lr .ekSu i|yd wkq.ukh l< yels oE ms<sn| idlPd lrkak'
igyk
jvd ixf yd ksrjoH jKdj,sudk idod we;af;a wxYl Nd.fha fldgiaj,ska l%udxls; jD;a;dldr
m%Odk mudKfha IalNhl fo fl<jr msysgk m jZkshr mudK folla iys;j h' mdGdxl
,nd .ekSf jZkshr mudK foflka u mdGdxl .; hq;= h' mdGdxlj, wka;rh ,nd .ekSf
ta ta jZkshr mudKj, msys fofla wka;rh .; hq;= h' A i|yd mudK foflka u ,efnk
w.hj, udOHkHh .; hq;= h' f whqka mdGdxl .ekSf WmlrKh ksIamdokfha h fodaIhla
;snqfKa k" ^ms%iau fifha flakah iy jD;a;dldr mudKfha flakah imd; fkd fuka is
h yels fodaIh& fYdaOkh f'
h lsis wdldrhlska m%Odk mudKfha Y=kHh flaIfha T1 yd T2 msys w;r msysfha k" ms%iau
fldaKfha w.h ,nd .ekSu i|yd mdGdxlj, wka;rh 3600 ka wvq lr 2 ka fnh hq;= h'
43
mK wxl
20
jKdj,sudkh Nd; lr ms%iauhl wju wm.uk fldaKh fiu iy ms%iauh ;kd we;s
jHfha j;k wxlh fiu
jH yd WmlrK
iSreudre l< jKdj,sudkhla" iumdo ms%iauhla" fidah oe,a,la fyda fidah jdIam mykla
isoaOdka;h
m%siau fih
iudka;rlh
A
FT
m%siauh
20'2 rEmh
la isf
m%;snh
20'3 rEmh
ms%iaufha wju wm.uK fldaKh Dm o" ms%iau fldaKh A o" ms%iauh ;kd we;s jHfha
j;k wxlh n o" k
n=
l%uh
iSreudre l< jKdj,sudkhl iudka;rlfha la isr fidah wdf,dalfhka wdf,dalu;a lrkak'
20'2 rEmfhys oelafjk m iudka;rlfhka ,efnk wdf,dalh ms%iaufha uqyqK;a yryd j;kh
h yels jk fia o" m;k fldaKh l=vd jk fia o" ms%iauh ms%iau fih u; ;nkak' j;k lsrK
kslaIKh l< yels jk fia flaIh T1 msysug lrljkak' m;k fldaKh i l%ufhka je jk
m ms%iau fih lrljkak' tg 20'3 rEmfhys oelafjk m la isf m%;snh oYk m:fha
tla Ydjlg .uka lr tla;rd ia:dkhl k;r wk;=rej wdmiq .uka lrk nj fmfka'
flaIfha oYk m:fha isria lh la isf m%;snh k;r jk ia:dkfha th yd imd; jk
m flaIh T2 msysug lrljkak' mudKfhka oelafjk mdGdxlh igyka lr .kak' ms%iauh
bj;a lr flaIh iudka;rlh yd talfh jk m T3 msysug lrljkak' flaIfha oYk
m:fha isria lh la isf m%;snh iu. imd; lr mudKfhka oelafjk mdGdxlh igyka
lr .kak' mdGdxl my; oelafjk 20'1 j.=fjys igyka lr .kak'
44
mdGdxl yd .Kkh
20'1 j.=j
T2 msy
s f mdGdxlh T3 msy
s f mdGdxlh
jZkshr mudKfha
mdGdxlh
ms%iau fldaKh A i|yd mlaIK wxl 19 ys ,nd .;a w.h Nd; lrkak' by; isoaOdka;hg wkqj
ms%iauh ;kd we;s jHfha j;k wxlh n .Kkh lrkak'
ks.ukh
mlaIKfha m%;sM, wkqj ms%iaufha wju wm.uk fldaKh Dm yd ms%iauh ;kd we;s jHfha j;k
wxlh n ks.ukh lrkak'
A
FT
igyk
wju wm.uk fldaKfha w.h ksje/ j ,nd .ekSu i|yd mlaIK wxl 19 igyfkys i|yka
l%ufo wkq.ukh lrkak'
45
mK wxl
21.1
W;a;, ldphl m%;sj, msysgq imd; l%ufhka ,nd .ekSu iy t u`.ska ldpfha
kdNSh r fiu
jH yd WmlrK
wdOdrlhl kex jQ W;a;, ldphla" wdOdrl i l< m%ldY w,afmfk;a;s folla" gr fldajla
iy miq ;srhla
isoaOdka;h
1
1
v
u
1
f
A
FT
21'1'1 rEmh
1
,l=Kq iuq;sh ^kj ldishdkq& fhdod g t j m%ia;dr .; l< g ,efnk m%ia;drfha
u
1
wka;#LKavh f' f wkqj ldpfha kdNSh r .Kkh lr .; yels h'
f
l%uh
1
1
ys w.h o ys w.h - o f'
u
v
tg
we;s W;a;, ldph wE; msys jia;=j,g fhduq fldg ;srh u; meye,s m%;snhla ,nd .kak'
ldph;a ;srh;a w;r r gr fldafjka uek ldpfha o< kdNSh r fidhd .kak' gr fldaj
wdOdrfhka fih u; yqKqj,ska fLdjla wkak' tu fLdf ueo fmfofia tu fLdjg ,n j
wdOdrlh u; kexjQ ldph ;nkak' ldpfhka tla mil tu fLdj u; l,ska fidhd .;a kdNSh rg
jvd u|la r isk fia o" w,afmfk;a;s ;=v ldpfha m%ldY wlaIh iudk Wiska isk fia o" wdOdrlh
u; kexjQ tla m%ldY w,afmfk;a;la kdNSh rg jvd je rlska jia;=j ^O& f,i ;nkak' miq
;srh jia;=jg jvd ka tu me;af;a u ;nd wfkla me;af;a ka wei ;nd jia;=f hl=re meye,s
m%;sunhla ^I& fmfka oe hs kslaIKh lrkak' t fia fkd fmfka k jia;=j ;j;a ldpfhka wE;g
f.k f.dia m%;snh weig fmfkk fia ilid .kak' ^21'1'2 rEmh m x Io oDIafha wju
r h hq;= h'& fLdj t,af,a u wei ;nd O ys hl=re m%;snh" tu fLdj t,af,a msysgd we;s oe
hs ;yjqre lr .kak' ^t fia fkd fmfka k wdOdrlh iu. ldph iq jYfhka N%uKh lsfuka
tu fLdjg ldpfha ;,h ksje/ j ,n jk fia ilia lrkak' ;j o w,afmk;af;a ;=v ldph
uOHfha fkd fmfka k ldpfha ;,h isria jk fia ilikak' oeka wfkla m%ldY w,afmfk;a;
^P& 21'1'2 rEmfhys oelafjk m wlaIh u; ;nd tys ;=v m%ldY wlaIh u; msysgk fia ilikak'
46
I
x
P
u
xD
21'1'3 rEmh
21'1'2 rEmh
I m%;snfha ;=v P ys ;=v iu. imd; jk fia P bhg fyda msgqmig fyda iSreudre lrkak'
imd; wjia:df wlaIfha fo mig wei ;sria j p,kh lrk g I yd P ys ;=vq tlsfkl imd;
j rEmh 21'1'3 g wkqj idfmalaI p,s;hlska f;dr j tlg p,kh jk fia ia f'
A
FT
oeka ldph yd jia;=j w;r r u yd ldph yd m%;snh w;r r v gr fldaj Nd;fhka uek
.kak' jia;= r iqiq f,i fjkia lrka m%;snh P iu. imd; fldg u u yd v i|yd ;j;a
mdGdxl hq., myla ,nd f.k tu mdGdxl 21'1'1 j.=f igyka lrkak' ^ ldishdkq ,l=Kq iuq;sh
wkqj ,l==K o iu`.&
mdGdxl yd .Kkh
j.=j 21'1'1
v (cm)
1
(cm-1)
u
u (cm)
1
(cm-1)
v
1
1
g t j m%ia;dr .; lrkak'
u
v
isoaOdka;hg wkqj m%ia;drfha wka;#LKavh weiqka ldpfha kdNSh r .Kkh lrkak'
ks.ukh
by; .Kkfhka ,o w.h kdNSh r f,i ks.ukh lrkak'
idlPdj
ldpfha kdNs r jvd ksje/ j fidhd .ekSu i|yd Tng Nd; l< yels Wml%u yd fodaI wju lr
.ekSug .; yels ls%hdud. idlPd lrkak'
47
igyk
O jia;=j ldpfha kdNs ,laIHhg wdikak j ;enqj fyd;a we;s jk m%;snh ldphg b;d wE;ska
msysgk fyhska weig th fkd fmksh yels h' ^m%;snh fydka fmkSug th weig bfhka
Io oDIafha wju ka j;a ;sh hq;= h'& tu ksid jia;= r iqiq f,i ieleiSug j. n,d .;
hq;= h'
1
m%ia;drh weh hq;af;a u iu`. fkd j iu`. fyhska m%ia;drfha ,laIHj, fyd| iqreula i|yd
u
1
ys w.hka o< jYfhka iudk wka;rj,ska isk fia u g w.hka f;dard .; hq;= h' Wod u i|yd
u
1
1
1
1
25
= 0.04
28
= 0.0357
32
= 0.0312
40
= 0.025
u
u
u
u
50
)
)
1
= 0.02
u
65
(
(
1
= 0.0154
u
)
)
A
FT
(
(
W;a;, ldphl ;d;a;al m%;sn tajdfha jia;=j iu`. yqjudre l< yels fyhska ^m%;snoaO ,laIH&
u yd v i|yd mdGdxl hq., yqjudre fldg mdGdxl f,i Nd; l< yels h'
fuys ;d;a;al jia;= yd ;d;a;al m%;sn mlaIKh i|yd Wmfhda.S fldg f.k we;' tfy;a
wjYH k ;d;a;al jia;= - w;d;a;al m%;sn fyda w;d;a;al jia;= - ;d;a;al m%;sn i|yd
jqj o" mlaIKh is l< yels h' ^ldishdkq ,l=Kq iuq;sh wkqj ;d;a;al jia;= - w;d;a;al
m%;sn i|yd u + o v+ o jk w;r w;d;a;al jia;=-;d;a;al m%;sn i|yd u - o v - o f'&
fuu ish u wjia:d i|yd m%ia;drh weh yels w;r 1 jk" 3 jk" 4 jk jD;a; mdoj, m%ia;drh
wef|hs'
/v
;d;al jia;=
w;d;al m%;sn
/u
w;d;al jia;=
;d;al m%;sn
;d;al jia;=
;d;al m%;sn
21'1'4 rEmh
48
1
1
v
u
1
|v|
1
= f
/v
1
1
+
|u|
|f|
1
1
g t j
m%ia;drh we g"
|u|
|v|
tys wka;#LKavh c =
/u
A
FT
1
|f|
f'
1 1
1
=
v u
f
tu ksid
|u| + |v| =
| |
uv
uv
f
1
1
1
=
+
|v|
|u| |f|
|uv| = |f|(|u+v|)
(u+v)
| u + v | g t j | u v | m%ia;dr.; l< g
wkql%uKfhka | f | ,ef'
49
mK wxl
21.2
wj;, ldphl m%;snj, msysgq imd; l%ufhka ,nd .ekSu iy tu.ska ldpfha
kdNSh r fiu'
jH yd WmlrK
wdOdrlhl kexjQ wj;, ldphla" m%ldY we,afmfk;a;s folla" ;, omK ;Srejla" gr fldajla
iy miq ;srhla
isoaOdka;h
wj;, ldphla i|yd jia;= r u o m%;sn r v o ldpfha kdNSh r f o k'
1
1
1
=
v
u
f
A
FT
21'2'2 rEmh
21'2'1 rEmh
1
f
1
1
g t j
m%ia;dr .; l< g ,efnk
u
v
f'
l%uh
gr fldaj wdOdrfhka fih u; yqKqj,ska fLdjla wkak' tu fLdf ueo fmfofia tu
fLdjg ldpfha ;,h ,n j isk fia wdOdrlh u; kexjQ ldph ;nkak'
50
ldpfha tla mfil " jia;=j (O) f,i wdOdrlhl kexjQ w,afmfk;a;la" tys ;=v ldpfha m%ldY
wlaIh iu. iamY j isk fia wlaIhg by<ska 21'1'1 rEmfha oelafjk m ;nkak' miq ;srh
jia;=jg jvd ka tu me;af;a u ;nkak' oeka jia;=j we;s me;a;g reoaO me;af;a wE;ska fih
u; we fLdj Tiafia wei ;nd Wvql=re l=vd m%;snh yd jia;=j ldpfha ueo talfh jk fia
fmfka oe hs n,kak' t fia fkd f k wdOdrlh iu. ldph iq jYfhka N%uKh fldg ^ldpfha
;,hm%ldY wlaIhg ,nl jk fia& ldpfha m%ldY wlaIh u; m%;snh ,nd .kak'
oeka rEmigyfka oelafjk f,i jia;=j we;s me;a;g reoaO me;af;a ldpfha m%ldY wlaIhg my<ska
ldpfhka wOhla jefik f,i fih u; we| we;s fLdjg ,n j wdOdrlh u`.ska ^M& omK
;Srej ;nkak'
A
FT
bkamiq ldpfha m%ldY wlaIhg ;=v iamY jk f,i fih u; we fLdj u; P fo jk m%ldY
w,afmfk;a; wdOdrlhla Nd;fhka msysgqjkak rEmfha oelafjk f,i wei ;nd ldph ;=< fmfkk
I l=vd hl=re m%;snfha ;=v;a" M omKh ;=<ska fmfkk I/ m%;snfha ;=v;a imd; jk fia
omKh yd P w,afmfk;a; w;r r fjkia lrkak' jia;= r u o" ldph yd omKh w;r r y o"
omKh yd P w,afmfk;a; w;r r x o" ukskak'
u wNsu; f,i fjkia lrka y ys w.h ksh; j ;nd ;j;a wjia:d myla i|yd m%;snh yd imd;
jk r x uek m%;sM, my; oelafjk wdldrfha j.=jl igyka lr .kak'
mdGdxl yd .Kkh
j.=j 21'2'1
x (cm)
1
(cm-1)
u
u (cm)
v=x-y
(cm)
1
(cm-1)
v
1
1
g t j m%ia;dr .; lrkak'
u
v
isoaOdka;hg wkqj m%ia;drfha wka;#LKavh weiqka ldpfha kdNSh r .Kkh lrkak'
^m%ia;drfha wkql%uKh m fidhkak' m%ia;drh u; msys ;j;a ,laIHhl x, y LKavdxl ,nd .kak'
y = m x + c ilrKhg m ys w.h;a x iy y ys w.h;a wdfoaY fldg c .Kkh lrkak'
51
ks.ukh
by; .Kkfhka ,o w.h ldpfha kdNSh r f,i ks.ukh lrkak'
idlPdj
ldpfha kdNs r jvd ksje/ j fidhd .ekSu i|yd Tng Nd; l< yels Wml%u yd fodaI wju lr
.ekSug .; yels ls%hdud. idlPd lrkak'
igyk
21.1 mlaIKfha igyk n,kak' u f;dard .ekSu i|yd tu Wmfoia ms<smeh yels h' ;d;a;al
A
FT
jia;=j, ish msys i|yd m%ldY flakah yd kdNsh w;r msys m%;sn ,efnk fyhska yels ;r
ys hk f,i u ys w.hka f;dard .kak'
52
mK wxl
la,a k<h Nd; lr jdhqf.da,Sh mSvkh fiu
22
jH yd WmlrK
la,a k<h ^tla fl<jrla jid we;s rih mghlska he<s jdhq l|la isr lr we;s isyska re
nghla&" gr fldajla" l,m wdOdrlhla
22'1 rEmh
22'1 rEmh
A
FT
isoaOdka;h
22'2 rEmh
l -
jdhq lf|a .
L -
k<fha .
A -
h -
x -
rih lf|a .
rih >k;ajh
H -
h t j
p =
k
V
(H +
xh
k
)g =
L
Al
1
m%ia;drfha wkql%uKh = A x g
l
kL
H =
k
Al
( H + x sin ) g =
1
=
l
Axg
AHg
h +
kL
k
wka;#LKavh =
AHg
k
x
wka;#LKavh
L
wkql%uKh
53
l%uh
22'1 rEmfha oelafjk m k<fha ixjD; fl<jr ;sria fih u; isk fia k<h ;srig wdk;
j; m wdOdrlhlg i lrkak' fifha isg k<fha by< fl<jrg we;s Wi h iy jdhq lf|a
. l uek igyka lr .kak' wdOdrlh ilia lr wdk;sh fjkia lrka h ys w.hka yhla i|yd
wkqrEm l ys w.hka uek mdGdxl my; oelafjk j.=fjys igyka lr .kak' rih mfgys . x iy
k<fha . L uek igyka lr .kak'
22'1 j.=j
h (cm)
l (cm)
1 / l (cm-1)
riosh mfgys . x = ----- cm
k<fha . L
= ----- cm
A
FT
ks.ukh
idlPdj
jdhqf.da,Sh mSvkh jdhqmSvk udkfhka ,nd f.k Tng ,enqKq w.fha m%;sY; fodaIh .Kkh lrkak'
igyk
la,a k<h ilia lr .ekSu i|yd grhla muK . fo fl<jr jD;" wNHka;r IalNh 2 mm
muK jQ isyska re k<hla f.k 10 cm muK . rih mgla we;= lrkak' ngh ;sria j ;nd
rih mgh k<fha ueog tk m ilia lr k<fha tla fl<jrla nkaika odylhg w,a,d k<h
lrljka ixuqKh lrkak' ixjD; fl<jr gr fldajl Y=kH i,l=fKa msysgk fia k<h gr
fldaj u; ;nd rn mj,ska Bg i lrkak'
k<fha jD; fl<jr my<g isk fia ;nd h ys iDK w.hka i|yd o mdGdxl ,nd .; yels h'
mlaIKfha m%;sM, wkqj wfmalaId l< wdldrfha ir, fLdjla ,ef k" m%ia;drh weu i|yd
fhdod .;a ilrKh f.dvke`.Sug Nd; l< inkaOh ^fndhs,a kshuh& i;H nj bka ;yjqre f'
54
mK wxl
23
jH yd WmlrK
rih |lska isr l< he<ss jd l|la iys; tla fl<jrla ixjD; ;=kS ;a;s iys; mgq taldldr re
k<hla" ^0-100& o C WIaK;ajudkhla" c,h iys; Wi lrhla" uka:hla" f;mdjla" l oe,la"
nkaika odylhla" l,m wdOdrlhla" rn m lSysmhla" mm j,ska l%udxls; mudKhla
A
FT
isoaOdka;h
23'1 rEmh
V T
lA = kT
l =
k
.T
A
55
( )
k
A
V
A
l%uh
mdGdxl yd .Kkh
A
FT
WIaK;ajudkfha n,anh isyska k<fha jdhq lf|a ueo fldgfiys msysgk m yd k<fha ixjD;
fl<jr mudKfha Y=kH yd imd; jk m WIaK;ajudkh yd k<h mudKhg i lrkak'
23'1 rEmfha oelafjk m WmlrK wgjd WIaK;ajudkfha mdGdxlh;a jdhq lf|a .;a igyka lr
.kak'c,h fydka uka:kh lrka lrh r;a lrkak' WIaK;ajh 100 C lska muK je jQ miq
odylh bj;a lr c,h l,;d WIaK;ajudkfha mdGdxlh ksh; j ;nd f.k rih | ksYap, jQ
g kej; WIaK;ajudkfha mdGdxlh;a jdhq lf|a .;a igyka lr .kak' bkamiq kej;;a lrh
;=< we;s c,h r;a lr uka:kh lrka tys WIaK;ajh 100 C m%udKj,ska kxjka mdGdxl yhla f
wdldrhg ,nd .kak' mdGdxl 23'1 j.=f igyka lr .kak'
23'1 j.=j
WIaK;ajh (0C)
WIaK;ajh T (K)
ks.ukh
T g t j l m%ia;dr .kajkak'
m%ia;drhg wkqj ksh; mSvkfha jdhqjl mudj yd WIaK;ajh w;r inkaO;dj ks.ukh lrkak'
idlPdj
;=kS ;a;s iys; mgq taldldr k<hla Nd; lsf wjYH;dj idlPd lrkak' WIaK;ajudkfha
n,anh jdhq lf|a ueog yd Bg wdikak j ;ef wjYH;dj l=ula oe hs idlPd lrkak' mlaIKh
is lrk uq ld,h ;=< u jdhq l| c,h ;=< msysgk m WmlrKh wegf wjYH;dj o idlPd
lrkak'
igyk
WIaK;ajh by< hk wjia:df ;a" WIaK;ajh my< nisk wjia:df ;a" hk fo j;df u jdhq
lf|a . igyka lr .ekSu jvd fhda.H f' rih l| k<fha ;a;shg we,S mej;Sfuka is jk
fodaIh t u`.ska wju f'
mgq taldldr k<h ;=< we;s jdhq lf|a . je jk m th 23'3 rEmfha oelafjk wdldrhg kefuka
fyda k<fha fl<jrg ;=kS ;a;s iys; l=vd re n,anhla inkaO lsfuka fyda WmlrKfha
ixf;dj je jk w;r mlaIKh lsf mdGdxl w;r fyd| iqrejla ,nd .; yels h'
56
mK wxl
24
isoaOdka;h
24'1 rEmfhys oelafjk m n,anh ;=< isr we;s he<s jd;fha mSvkh P yd tu jdhqf
ksrfmalaI WIaK;ajh T k" mSvk kshuhg wkqj mudj ksh; g wp, jdhq ialkaOhl
P yd T w;r inkaOh"
A
FT
P T f,i fyda"
P = kT f,i fyda m%ldY l< yels h' k hkq ksh;hla f'
fuys h hkq rih ug w;r wka;rh o" H hkq jdhqf.da,Sh mSvkh ^Hg cm& o" f'
24'2 rEmh
.:. P = k T
24'1 rEmh
(H+h)g = kT
T g t j h m%ia;drh 24'2 rEmfha oelafjk wdldrfha ir, fLdjla k" jdhqjl mSvkh
yd ksrfmalaI WIaK;ajh w;r inkaO;dj i;Hdmkh f'
57
l%uh
24'1 rEmfhys oelafjk m ksh; mud jdhq WmlrKfha n,anh o" WIaK;ajudkh yd uka:h o"
lrfha c,h ;=< nyd ,kak' A k<h ;=< rih ugu wp, i,l=K lrd t<efUk ;=re B k<fha
msysu ilia lrkak' WIaK;ajudkfha mdGdxlh 0 0C igyka lr .kak' A yd B ndyqj, riosh
ugj, wkqrEm mdGdxl o" igyka lr .kak'
lrfha we;s c,h r;a lr uka:kh lrka 10 0C lska muK by< .sh miq odylh bj;a lr l
f,djla uka:kh lr WIaK;ajudkfha mdGdxlh o" ^wk;=re j rih ugu o& wp, jQ miq A
k<h ;=< rih ugu kej; wp, i,l=K iamY jk fia B k<h ilikak' WIaK;ajudkfha
mdGdxlh;a" rih uguj, wkqrEm mdGdxl;a" igyka lr .kak' by; i|yka l< wdldrhg c,fha
WIaK;ajh 10 0C muK jQ m%udKj,ska je lrka wjia:d yhl wkqrEm mdGdxl ,nd f.k tajd
24'1 j.=f igyka lr .kak'
mdGdxl yd .Kkh
A
FT
24'1 j.=j
(0C)
T (K)
A k<h ;=< rih
ugf mdGdxlh
B k<h ;=< rih
ugf mdGdxlh
ks.ukh
h (Hg cm)
h (cm)
isoaOdka;fha i|yka m m%ia;drhg wkqj ksh; mudf jdhqjl mSvkh iy ksrfmalaI WIaK;ajh
w;r inkaO;dj i;Hdmkh f'
igyk
WIaK;ajudkh
mSvk wdudkh
fl ma,diala ngh
flaYsl k<h
he<s wp, jdhq ialkaOh
jg w ma,dial=j (500 cm3)
c,h
24'3 rEmh
58
mK wxl
Y%K l%ufhka >k jHhl YsIag ;dm Od;dj fiu
25
jH yd WmlrK
le,grhla" lelEre k<hla" Bh uQksiai m%udKhla" ^0 -100& o C WIaK;ajudkhla" c,
;dmlhla" f;mdjla" l oe,la" f;o`vq ;=,djla yd ^0 - 50& o C WIaK;ajudkhla" m%udKj;a ;r
c,h" uka:hla
isoaOdkah
WKqiq jHhla yd isis,a jHhla Y% l< g mirhg ;dm ydkshla is fkd jkafka k"
WKqiq jHfhka bj;a jQ ;dm m%udKh" isis,a jHh ,nd .;a ;dm m%udKhg iudk f'
A
FT
Wla; mlaIKfha ysia le,grfha yd uka:fha ialkaOh m1 o" c,h iys; le,grfha
ialkaOh m2 o" tu c,fha wdrNl WIaK;ajh 1 o" r;a l< Bh uQksiaij, WIaK;ajh
2 o" Y%Kfha Wmu WIaK;ajh 3 o" le,grh iy Y%Kfha ialkaOh m3 o" le,gr
jHfha YsIag ;dm Od;dj c1 o" c,fha YsIag ;dm Od;dj c2 o" Bh uqksiaij,
YsIag ;dm Od;dj c3 o" k by; uQ,Ouh wkqj"
Bh uqksiaij,ska bj;a jQ ;dmh } c,h ,nd.;a ;dmh le, grh ,nd.;a ;dmh
l%uh
uka:h iu. ysia le,grfha ialkaOh (m1) uek .kak' le,grh wvla muK isis,a c,fhka
mqrjd kej;;a ialkaOh (m2) uek .kak' YsIag ;dm Od;dj (S) fiug wjYH >k jHh ^Bh
uQksiai& lelEre k<h ;=<g oud" c, ;dmlh wdOdrfhka r;a lrkak' c,fha kgk ;=re r;a lr
Bh uQksiaij, WIaK;ajh (2) ksh; w.hlg m;a jQ miq th igyka lr f.k Bh uQksiai b;d
blaukska le,grh ;=< jQ c,hg oukak'
Y%Kh fydka uka:kh lr tys Wmu WIaK;ajh (3) igyka lr .kak' f i|yd ^0-50& 0C
WIaK;ajudkh Nd; lrkak' le,grh yd tys wvx.= foaj, ialkaOh (m3) uek .kak'
mdGdxl yd .Kkh
le,grfha yd uka:fha ialkaOh
m1
= ----
le,grh" uka:h yd c,fha ialkaOh
m2
=
c,fha wdrNl WIaK;ajh 1
=
Bh uQksiaij, WIaK;ajh 2
=
Y%Kfha Wmu WIaK;ajh 3
=
le,grh iy tys wvx.= foaj, ialkaOh m3
= -----
---------
---------
by; isoO
a dka;hg wkqj" Bh uQki
s i
a j, YsIg
a ;dm Od;dj .Kkh lrkak' .Kkfha le,gr
f,dayfha iy c,fha YsIag ;dm Od;d i|yd iu; w.hka Nd; lrkak'
59
ks.ukh
.Kkfhka ,enqK w.h Bh uQksiaij, YsIag ;dm Od;dj f,i ks.ukh lrkak'
idlPdj
Bhj, YsIag ;dm Od;dj" iu; o;a; fmd;lska ,nd f.k Tng ,enqKq w.h Nd; lr m%;sY;
fodaIh .Kkh lrkak'
;dm ydksh ksid we;s h yels fodaI iy tajdg ms<sh fhh yels wdldr idlPd lrkak'
igyk
le,grh" ndysr wdjrKh iu`. Bh uQksiai r;a lrk ia:dkh fj; /f.k hkak' t fia
ke;fyd;a c, ;dmlh;a" le,grh;a w;r ;dm mjdrl ndOlhla ;nkak'
A
FT
Bh uQksiai le,grhg udre lrk wjia:df c,h bj;g is fkd hk m is l< hq;=
w;r" WIaK;ajudk mdGdxlh b;d ie,ls,af,ka kslaIKh l< hq;= h' Bh fyd| ikakdhlhla
neka Y%Kh iq ld,hla ;=< Wmu WIaK;ajhg <`.d f'
fuu l%ufhka jhl YsIag ;dm Od;dj fif " by; mlaIKh u wkq.ukh lrka c,h
fjkqjg YsIag ;dm Od;dj fih hq;= jh;a" YsIag ;dm Od;dj okakd jHhl=;a fhdod
.ekSfuka jfha YsIag ;dm Od;dj ksKh l< yels h'
le,grhg fhdod .;a c, m%udKhg r;a l< uqksiai tl;= l< g " Y%Kfha WIaK;ajh
100C lska muK by< hk m Bh uQksiai m%udKh;a mQj mlaIKhlska f;dard .; hq;= h'
r;a l< Bh uQksiai oeug fmr c,fha iy le,grfha wdrNl WIaK;ajh" ldur
WIaK;ajfhka 5 oC la muK my< WIaK;ajhlg wvq lr tu w.h igyka lr f.k" Bh uQksiai
fy<Su l< hq;= h' fuys Y%Kfha wjidk WIaK;ajh ldur WIaK;ajfhka 5 oC la muK by<
hk neka mlaIKh uq,a Nd.fha mirfhka ,enQ ;dmh" mlaIKfha wjidk Nd.fha
mirhg ydks jQ ;dmhg iudk fuka ydks mQKhla is jk neka ;dm ydksh ksid is jk
fodaIh wju f'
fuys c,fha wdrNl WIaK;ajh ;=Idr wxlhg jvd uola by<ska mj;sk m is lsug j.
n,d .; hq;= h'
60
mK wxl
isis,k l%ufhka jhl YsIag ;dm Od;dj fiu
26
jH yd WmlrK
mshk yd uka:h iys; ndysr mDIaGh Tm ouk ,o le,grhla" -10-110 oC WIaK;ajudkhla" ,s
mxldjla" rdu Trf,daiqjla" f;o`vq ;=,djla" m%udKj;a ;r c,h yd jh
isoaOdka;h
26'1 rEmh
A
FT
wkjr; jdhq m%jdyhl isis,a jk r;a jQ jia;= foll mDIaGj, iajNdjh" lafIa;%M,h
yd jia;= yd jgmsgdj w;r w;sla; WIaK;aj ijiu f k" tajdfha ;dm ydks f
udOHkH YS>%;d iudk f'
jh
c,h
26'2 rEmh
tl u le,grhla Nd; fldg iudk mudfjka hq;a j folla by; ;;a;aj hgf;a
isis,a ug bv y, g" uka:h iys; ysia le,grfha ialkaOh m1 o" c,h iys;
le,grfha ialkaOh m2 o" jh iys; le,grfha ialkaOh m3 o" 1 WIaK;ajfha
isg 3 WIaK;ajhg isis,a ug le,grh ;=< c,h we;s wjia:df .; jk ld,h tw
o" jh we;s wjia:df .; jk ld,h tl o" le,grh idod we;s jHfha YsIag ;dm
Od;dj c o" c,fha YsIag ;dm Od;dj cw o" jfha YsIag ;dm Od;dj cl o" k"
[ m1 c + ( m2 - m1 ) cw ] (1 - 2 )
tw
[ m1 c + ( m3 - m1 ) cl ] (1 - 2 )
tl
l%uh
uka:h iys; le,grfha ialkaOh (m1) uek .kak' 70 0C g muK r;a l< c,fhka le,grh
;=fkka folla muK f;la mqrjd mshk jid 26'1 rEmfha oelafjk m wdOdrlhlska t,ajkak' wi,ska
;enQ ,s mxldjla u.ska imhk wkjr; jd; Odrdjlaa ;=< le,grh isis,a ug i,iajkak' c,h
ksr;=re j l,;ka rdu >ldjla Nd; lr WIaK;ajh 40 0C muK jk f;la ks;a;= Nd.hlg
jrla WIaK;ajh igyka lr .kak' wjidkfha c,h iys; le,grfha ialkaOh (m2) uek .kak'
le,Sgrfha c,h bj;a lr fydka msi oud" h<d ta fjkqjg r;a l< jfha iudk mudjla ta
;=<g oud jh i|yd o fmr fia u mdGdxl ,nd .kak' jh iu. le,grfha ialkaOh (m3) ,nd
.kak' mdGdxl 26'1 j.=f igyka lr .kak'
61
mdGdxl yd .Kkh
26'1 j.=j
ld,h ^ks;a;=&
0.5
1.0
2.0
2.5
3.0
-----
-----
A
FT
= ----= -----
ks.ukh
idlPdj
.Kkfhka ,enQ w.h jfha YsIag ;dm Od;dj f,i ks.ukh lrkak'
igyk
mlaIKfhka Tn ,nd .;a w.h jfha YsIag ;dm Od;df iu; w.h iu. ii|kaak' mlaIKfha
fodaI wj u lr .ekSu i|yd Tn f.a woyia yd fhdackd bm;a lrkak'
w;sla; WIaK;ajh 20 0C - 30 0C olajd l=vd w.hka i|yd o fuu mlaIKh is l< yels w;r t
g wkjr; jdhq m%jdyhla wjYH fkd f' tfy;a mlaIKh lrk ld, iSudj ;=< le,grh
wjg ksi, jd; mirhla mj;ajd .; hq;= f' .Kkh lsf WIaK;aj mrdihla ;=< le,grh
26'3
62
fuys k WIaK;ajfha ld, wlaIhg ;sria fLdjla we;' c,h yd jh i|yd fLdj lefmk
ia:dkj,g iamYl ksudKh l< hq;= h' ^omKhla Nd; fldg& tu iamYlj, wkql%uK l
yd w k"
( )
( )
( )
( )
( )
.:. ( m2 - m1 ) cw
d
dt
d
dt
dQ
dt
dQ
dt
dQ
dt
dQ
dt
=
=
=
=
( )
( )
tan l
tan w
c
dQ
ksid"
dt
( )
( )
( m2 - m1 ) cw
d
dk
( m3 - m1 ) cl
d
dt
dQ
dt
d
dt
A
FT
= ( m3 - m1 ) cl
( )
d
dt
63
mK wxl
Y%K l%ufhka whsiaj, ,hkfha YsIag .=ma; ;dmh fiu'
27
jH yd WmlrK
le,grhla" uka:hla" WIaK;ajudkhla" c,h" m%udKj;a ;r whsia" fmryka lvodis" iso`vq
;=,djla" ridhksl ;=,djla iy m fmh
isoaOdka;h
A
FT
YsIag ;dm Od;dj c1 jQ f,dayhlska ;kd we;s" ialkaOh m1 jQ le,grhla ;=< ^uka:h
iys;& 1 wdrNl WIaK;ajhl we;s c,h iys; le,grfha ialkaOh m2 o" fuu c,h
;=<g whsia oud uqiq l< g Y%Kfha wju WIaK;ajh 2 o" le,grh iys; Y%Kh
iaklaOh m3 o" c,fha YsIag ;dm Od;dj cw o" whsiaj, ,hkfha YsIag .=ma; ;dmh
L o" k"
t g" fuu uqiq lsf mirhg ;dm ydkshla is fkd jQfha he hs ie,elSfuka"
l%uh
uka:h iys; le,grfha ialkaOh (m1) uek .kak' (m1) th ;=fkka folla muK c,fhka mqrjd
ialkaOh (m2) uek.kak' tu c,fha WIaK;ajh (1) uek .kak' fmryka lvodishl f;; ud;a;=
l< l=vd whsia len,s jrlg tl ne.ska le,grh ;=< we;s c,hg ouka uka:kh lrkak' tla
lene,a,la uqukska u h jQ miq B<`. lene,a, oukak' whsia lene,s c,fha md u je<elaug
fldgq oe,a uka:hla Nd; lrkak'
WIaK;ajh ie,lsh hq;= m%udKhlska (5 0C lska muK& my;a jQ g whsia leg oeu k;r fldg" Y%Kh
fydka uka:kh lr c,fha wju WIaK;ajh (2) igyka lr .kak wvx.= foa iys; le,grfha
ialkaOh (m3) kej; lsrd .kak'
mdGdxl yd .Kkh
64
---------------------
igyk
whsia leg uqiq lsug fmr ;=Idr wxlh o< jYfhka fidhd .ekSu iqiq h' t g" wjika WIaK;ajh
;=Idr wxlh blaujd wvq le,grh u; ;=Idr ;ekam;a fuka we;s h yels fodaIh j<lajd
.; yels fjhs'
le,grfha c,hg whsia leg oud uqiq lsu;a iu`. tys WIaK;ajh ldur WIaK;ajhg jvd wvq
f mirfhka ;dmh ,nd .kS' le,grh ;dm mjdrl jHj,ska wjqrd ;efuka" t u`.ska
is jk fodaIh wju lr .; yels fjhs'
A
FT
fkd tfia k Y%K l%uj, Nd; jk ydksmQrK l%uh Nd; l< yels h' le,grh ldur
WIaK;ajfhka 5 0C la muK by<g kxjd tu WIaK;ajh tys uq,a WIaK;ajh 1 f,i i,ld" wjika
WIaK;ajh ldur WIaK;ajhg jvd 5 0C lska my;a jk f;la whsia leg uqiq lrkak' tg" ldur
WIaK;ajhg by<ska jQ 5 0C mirhg ydks jk ;dmh" tu WIaK;ajhg my<ska jQ 5 0C mirfhka
,nd .kakd ;dmh iu`. ydks mQrKh fuka" mirfhka ;dmh ,ef fodaIh wju f'
65
mK wxl
Y%K l%ufhka c,fha jdIamSlrKfha YsIag .=ma; ;dmh fiu'
28
jH yd WmlrK
le,grhla" uka:hla" WIaK;ajudkhla" yqud, cklhla" yqud, ynlhla" iso`vq$ridhksl ;=,djla"
mjdrl ;yvqjla" ^f*da$ weianeiafgdaia& nkaika odhlhla" f;mdjla" l oe,la" ^0-50& 0C
WIaK;judkhla
isoaOdka;h
A
FT
yqud,fhka msg l< ;dmh = le,grh ^uka:h iu.& iy c,h ,nd .;a ;dmh
yqud, ynlh
WIaK;ajudkh
yqud, cklh
uka:h
le, grh
28'1 rEmh
l%uh
uka:h iu. le,grfha ialkaOh (m1) uek .kak' le,grfhys mudfjka ;=fkka folla muK
c,fhka mqrjd kej; ialkaOh (m2) uek .kak' fuu c,fha WIaK;ajh 1 igyka lr .kak' yqud,
cklfhka yqud, ynlh yryd tys yqud,h wLKav j ksl=;a jk g 28'1 rEmfha oelafjk wdldrhg
;nd yqud,h c, mDIaGfha .eug i,iajkak' Y%Kh fydka uka:kh lrka tys WIaK;ajh 10 0 C
muK by< .sh miq yqud,h heu kj;d,kak' Y%Kh uka:kh lr th <`.d jk Wmu WIaK;ajh
(2) uek .kak' Y%Kh iys; le,grfha ialkaOh (m3) uek .kak'
66
mdGdxl yd .Kkh
uka:h iys; ysia le,grfha ialkaOh m1
=
----
uka:h iys; le,grh iy c,fha ialkaOh
m2
=
----
uka:h iys; le,grh" c,h yd >kSNjkh jQ yqud,fha ialkaOh
m3
= ----
c,fha wdrNl WIaK;ajh
1
=
-----
Y%Kfha Wmu WIaK;ajh 2
=
-----
isoaOdka;hg wkqj c,fha jdIamSlrKfha YsIag .=ma; ;dmhg (L) ,efnk w.h .Kkh lrkak'
m%;sM,
A
FT
by; .Kkhg wkqj c,fha jdIamSlrKfha YsIag .=ma; ;dmh ksKh lrkak'
idlPdj
c,fha jdIamSlrKfha YsIag .=ma; ;dmh i|yd Tng ,enqKq w.h o;a; fmd;lska ,nd .;a iu;
w.h yd ii|kak' tys m%;sY; fodaIh .Kkh lrkak' yqud, ynlh yd mjdrl ;yvqjla Nd;
lsf wjYH;dj o idlPd lrkak' yqud, ynlh ;=< . jD; k<hla nyd ;sug;a yqud, ynlfha
k<h le,grfha we;s c,h ;=< fkd .s,aug;a fya;= idlPd lrkak'
igyk
;dm ydksh ksid we;s jk fodaIh wju lr .ekSu i|yd Tm ouk ,o le,grhla ;dm mjdrl
jHhlska jg lr ndysr Ndckhla ;=< ;eu tla;rd ms<shula f' fuys ;dm ydksh wju lsug
W;aidy flf' kuq;a ydksmQrK l%uh jvd ksje/ l%uhls' fuys ksh; mir ;;a;aj hgf;a
mlaIK is l< hq;= w;r ;dm ydksh je<elaf Wml%u Nd; l< hq;= fkd f'
c,fha wdrNl WIaK;ajh" ldur WIaK;ajhg jvd wxYl lsysmhlska ^5 0C lska muK& isis,a fldg
yqud,h Y% lsu werh yels h' Y%Kfha wjika WIaK;ajh ldur WIaK;ajhg jvd 5 0C lska muK
je jk fia yqud,h Y% lsu md,kh l< g mlaIKfha uq,a Nd.fha mirfhka we;s jk ;dm
,dNh mlaIKfha wjidk Nd.fha mirhg is jk ;dm ydksfhka mQrKh f' c,fha wdrNl
WIaK;ajh ;=Idr wxlhg jvd u|la by<ska meje;sh hq;= h'
fuu mlaIKfha l=vd yqud, m%udKhla tl= jk neka ialkaOh uekSf ksrjoH;dj ms<sn| j
fYaIfhka ie<ls,s h hq;= f'
^ fndfyda g fuu ydksmQrK l%uh ;dm ydksh wju lrk l%uhla f,i idjoH f,i ykajkq ,ef'
fuys ;dm ydksh is ug bv fok w;r mlaIKh ;=< jk ydksh mQrKh lsu is f' f
ksid ;dm ydksh ksid is jk fodaIh wju f' &
67
mK wxl
Tm oeuQ le,grhla weiqka jd;fha idfmalaI wd;dj fiu
29
jH yd WmlrK
msg; mDIaG Tm oeuQ le,gr folla" l=vd whsia len,s ^m%udKj;a ;r&" uka:hla" 0-50 oC
WIaK;ajudk folla " re ;yvqjla iy wdOdrl folla'
isoaOdka;h
;=Idr wxlfha ix;Dma; c, jdIam mSvkh ^p0& x 100 ]
T2
T1
A
FT
idfmalaI wd;dj =
l%uh
29'1 rEmh
le,grj, msg; mDIaG fyd|ska msi oud tla le,grhlg wvla muK c,h oukak' 29'1 rEmfhys
olajd w;s whqre wdOdrl u`.ska T1, T2 WIaK;ajudk ilia lrkak' Tf m%Yajdi jd;h le,grh
foig hdu je<elaug re ;yvqjla wdOdrl u`.ska le,gr bfhka i lr .kak' jrlg tl
ne.ska l=vd whsia len,s tlla h jQ miq wfkl le,grh ;=<g ouka c,h uka:kh lrkak'
c,h we;s le,grfha msg; mDIaGfha ;=Idr ;ekam;a u ksid tys Tmh hka;ka ke;s jk wjia:dj"
wfkla le,grfha mDIaGfha Tmh iu`. ixikaokd;aul j kslaIKh lrkak' tfia ;=Idr yg
.ekSu wdrNl jk wjia:df c,h iys; le,grfha we;s T1 WIaKa;judkfha mdGdxlh 1 uek
.kak' oeka whsia tl;= lsu k;r fldg ;j rg;a c,h uka:kh lrka WIaK;ajh je ug
bv ykak' le,gr mDIaGfha Tmh kej; u;= fjka ;=Idr w;=reoyka jk wjia:dj kslaIKh
lr tu wjia:df T1 WIaK;ajudkfha mdGdxlh 2 uek .kak' oeka T2 WIaK;ajudkh u`.ska ldur
WIaK;ajh R uek .kak' Tf mdGdxl my; whqre j.=jl igyka lr .kak'
68
mdGdxl yd .Kkh
;=Idr ;ekam;a jk WIaK;ajh
1
= ----
;=Idr w;=reoyka jk WIaK;ajh 2
= ---- ldur WIaK;ajh R
= ----by; T1 WIaK;ajudkfha mdGdxlj, uOHkH w.h
1 + 2
2
i,lkak'
ix;Dma; c, jdIam mSvk j.=jla Nd;d lr ;=Idr wxlfha ix;Dma; c, jdIam mSvkh p0 o" ldur
WIaK;ajfha ix;Dma; c, jdIam mSvkh p o" fidhd .kak' isoaOdka;hg wkqj idfmalaI wd;dj
.Kkh lrkak'
ks.ukh
A
FT
by; .Kkh lsfuka ,nd .;a w.h idfmalaI wd;dj f,i ks.ukh lrkak'
idlPdj
mlaIKh i|yd l=vd whsia lene,s fhdod .ekSf wjYH;dj idlPd lrkak' Yd, whsia lene,s
Nd; l< fyd;a 1 yd 2 WIaK;aj uekSf Tng uqyqK mEug is jk Ialr;d idlPd lrkak'
igyk
re ;yvqj f;dard .ekSf m%Yajdi jd;h le,gr mDIaGfha .eu je<elaug m%udKj;a jk
f,i;a" uka:kh lsu wjysr fkd jk f,i;a" tys . yd m<, f;dard .ekSug ie,els,su;a jkak'
69
mK wxl
iZ,a l%uh u`.ska f,dayhl ;dm ikakdhl;dj fiu
30
jH yd WmlrK
;dm ikakdhl;dj fiu i|yd jQ iZ,a WmlrKhla" (-10-110) 0C rih WIaK;ajudk y;rla"
yqud, cklhla" ksh; mSvk WmlrKhla " jZkshr le,smrhla" rdu Trf,daiqjla" 1000 ml lrhla"
f;o`vq ;=,djla'
isoaOdka;h
T3 T4
T2
3 4
A
FT
T1
c, lrdufhka
fiug
30'1 rEmh
30'1 rEmfha we;s m WmlrKfha oKaf uOHkH IalNh d o" oKaf WIaK;ajh
uksk ia:dk w;r r l o" ;dmuh wkjr; wjia:df T1 , T2 , T3 yd T4 WIaK;ajudkj,
mdGdxl ms<sfj<ska 1, 2, 3 yd 4 o" uek .kakd ,o t ld,hl lrhg tl;= jQ
c,fha iaklaOh mw o" c,fha YsIaG ;dm Od;dj cw o" oKav idod we;s jHfha ;dm
ikakdhl;dj k o" k"
dQ
d
= kA.
dl
dt
mw cw ( 3 - 4 )
= k
t
( )
d
2
( 1 - 2 )
l
l%uh
m<uq j WmlrKfha ,S fmh jD; lr ikakdhl oKaf uOHkH IalNh i|yd tlsfklg
,n Yd folla Tiafia d1 , d2 kq jZkshr le,smrh Nd;fhka ,nd .kak' T1 yd T2 WIaK;ajudk
fhdok k< w;r we;=<;ska (l1& yd msg;ska (l2 & r jZkshr le,smrfha ndysr yd wNHka;r ykq Nd;
fldg ,nd .kak' ;dm mjrKh we;s jk fia fmh jikak'
70
WIaK;ajudk iu`. fyd| ;dm iamYhla we;s jk fia T1 yd T2 WIaK;ajudk fhdok k<j,g
rih iaj,amhla ne.ska oud WIaK;ajudk y;r u 30'1 rEmfha oelafjk f,i i lrkak' yqud,
cklfhka ,efnk yqud,fhka ieu g u jdIam l=rh ms meje;Su ;yjqre lsu i|yd jdIam l=rfha
by< fl<jr we;s k<hg yqud, cklh inkaO lrkak' oKafvka fydka ;dmh wjfYdaIKh
lr .ekSu i|yd oKaf ;dmh m%jdyjk Ydjg reoaO j c,h ixirKh lrug ksh; mSvk
ysfika mefKk c, m%jdy k<h T4 WIaK;ajudk l=rhg inkaO lrkak' ksh; mSvk ysig
c,h ,eug i,iajkak' WIaK;ajudk y;f WIaK;ajh ks;a;= mfyka myg i,l=Kq lr .kak'
WIaK;ajudk y;f u WIaK;aj ksh; jQ miq ^;dmuh wkjr; wjia:dj& WIaK;ajudkj, mdGdxl
w;r fjki uekSug m%udKj;a ;r f k msgdr k<h hka l,ska ialkaOh (m0) lsrd .kakd ,o
lrh ;nd" c,h 500 ml muK tl;= ug .; jk ld,h t rdu >ldfjka uek .kak' mdGdxl
my; oelafjk j.=j, igyka lrkak'
mdGdxl yd .Kkh
30'1 j.=j
;U oKaf IalNh
d2 (cm)
A
FT
d1 (cm)
30'2 j.=j
l1 (cm)
l2 (cm)
uOHkH r l (cm)
----- kg
30'3 j.=j
1 (0C)
2 (0C)
3 (0C)
4 (0C)
ks;a;= 5 lg miq
ks;a;= 10 lg miq
ks;a;= 15 lg miq
wkjr; wjia:df oS
wjYH k WIaK;ajudk mdGdxl wkjr; wjia:djg tk ;=re ld,h .= l< yels h'
c,fha YsIag ;dm Od;dj 4200 J K-1 kg-1 hehs i,ld by; o;a; weiqka isoaOdka;fha olajd we;s
m k .Kkh lrkak'
71
m%;sM,
.Kkfhka ,enQ w.h oKav ;kd we;s f,dayfha ;dm ikakdhl;dj f,i igyka lrkak'
idlPdj
we;s f,dayfha ^;U& ;dm ikakdhl;dj fN!;sl o;a; fmd;la weiqka ,nd f.k Tn ,o m%;sM,h
yd ii|kak' ms<s;=frys m%;sY; fodaIh olajd jvd;a ksje/ j mlaIKh lsug Tn f.a fhdackd
iy woyia olajkak'
igyk
A
FT
yqud, cklfhka jdIam l=rhg yqud, we;= jk me;a;;a" wkjr; c, m%jdyh ;U k<hg we;= l<
hq;= me;a;;a f;dard f.k we;af;a wehs oehs i<ld n,kak ^tfia f;dard.ekSu wksjdh f&' iuyr
Wmlrkj, jdIam l=rfha my< lg Yd,jg;a Wv lg l=vdjg;a idod we;' tneka WmlrKj,
yqud,h hg k<fhka th yel' we;= jk yqud,h tg l=rh msfrk fia ilia f'
yqud,h
72
mK wxl
h<s fldaIhl wNHka;r m%;sfrdaOh iy oHq;a.dul n,h fiu'
31
jH yd WmlrK
he<s fldaIhla" ,swegrhla" ixLHdxl fjda,agrhla ^digital&" Odrd kshdulhla ^ 0 - 100 &"
glk h;=rla" inkaOk l" 10 m%;sfrdaOlhla ^R&
31'1 rEmh
A
FT
isoaOdka;h
31'2 rEmh
fldaIfha oHq;a.dul n,h E o" wNHka;r m%;sfrdaOh r o" fldaIh u`.ska mm:fha we;s
jk Odrdj I o" he<s fldaIfha w.% yryd Nj wka;rh V o k"
E = V+ Ir
V= - Ir + E
V = -r I + E
I g t j V m%ia;drfha
wkql%uKh = -r
l%uh
31'1 rEmfha olajd we;s m mm:h ilia lr Odrd kshdulh Wmu m%;sfrdaO w.fha ;nd K h;=r
jD; j we;s g ,swegrfha mdGdxlh;a" fjda,agrfha mdGdxlh;a" 31'1 j.=f igyka lrkak'
bkamiq K h;=r jid Odrd kshdulfha m%;sfrdaOh wvq lrka I Odrdf w.h 0'025 A (25 mA) ne.ska
fjkia lrka I ys w.hka 6 la i|yd wkqrEm ,swegr mdGdxlh;a 31'1 j.=fjys igyka lrkak'
73
mdGdxl yd .Kkh
31'1 j.=j
l (mA)
V (V)
I g t j V m%i;
a dr .; lrkak' m%i;
a drfha wkqlu
% Kh yd wka;#LKavh .Kkh lrkak' isoO
a dka;hg
wkqj fldaIfha wNHka;r m%;sfrdaOh (r) yd oHq;a.dul n,h ^E& ,nd .kak'
m%;sM,
by; m%;sM, wkqj he<s fldaIfha oHq;a.dul n,h yd wNHka;r m%;sfrdaOh olajkak'
idlPdj
A
FT
mlaIKfha WmlrKj, wdrlaIdjg fhdod .;a Wml%u yd fodaI wju lr .ekSug .;a ls%hd ud.
idlPd lrkak'
igyk
74
mK wxl
g fia;=j Nd; lrka m%;sfrdaO folla ieieu'
32
jH yd WmlrK
gr fia;j
= " iamY h;=rla" glk (K1) h;=rla" oHq;.
a dul n,h 2V jk Bh w, ixpdhl fldaIhla
^fyda fYa%Ks.; j fh oHq;a .dul n,h 1.2 V jk Ni / Cd fldaI 2 la&" ueo x .e,ajfkdarhla"
ieieug wjYH m%;sfrdaOl folla" ^0-100& Odrd kshdulhla" 5 k m%;sfrdaOlhla" h;=rla"
inkaOk l
A
FT
isoaOdka;h
32'1 rEmh
R1
l1
=
R2
( 100 - l1 )
l%uh
32'1 rEmfhys m mm:h wgjkak' K1 h;=r jid K2 h;=r jD; lr iamY h;=r (S) gr fia;=fjys
lfha tla fl<jrlg ;nd .e,ajfkdagrfha W;al%uKh mlaId lrkak' oeka iamY h;=r
lfha wfkla fl<jrg ;nd .e,ajfkdagrfha W;al%uKh mlaId lrkak' t g .e,ajfkdagrh
tla wjia:djl tla Ydjlg;a wfkla wjia:df wfkla Ydjg;a W;al%uKh fmkajkafka k
mm:fha ksje/ nj ;yjqre f' t fia fkd f k mm:fha wuqKd we;s ia:dkj,ska lsish
ia:dkhl fyda ia:dk lsysmhl oHq;a in|;d nqre,a ;sh yels h' mm:h kej; mlaId lr
oHq;a in|;d fydka we;s jk fia tu fldgia kej; inkaO lrkak'
75
oHq;a in|;d fydka we;a oe hs mlaId lsfuka miq K2 h;=r jD; lr S iamY h;=r gr fia;=
lfha ;ekska ;ek ;nka .e,ajfkdagr mdGdxlh Y=kH jk o< ix;=,k wjia:dj ,nd .kak'
bkamiq K2 h;=r jid m<uq j fidhd .;a o< ix;=,k ,laIHh wdikakfha lfha ;eka ;ekaj,
iamY h;=r S ;nka ksje/ ix;=,k ,laIHh fidhd wod< . l1 uek" igyka lrkak' ta wdldrhg
R1, R2 m%;sfrdaO udre lr fia;=f ix;=,k . l2 uek igyka lrkak'
mdGdxl yd .Kkh
31'1 j.=j
l1 (cm)
l2 (cm)
isoaOdka;hg wkqj l1 yd l2 g wkqrEm w.hka wfoaY lr my; .Kkh lrkak'
R
=
m<uqjk wjia:df 1
----R2
R2
=
fojk wjia:df
R1
----R1
=
i|yd uOHkH w.h
R2
-----
A
FT
m%;sM,h
idlPdj
igyk
32'2 rEmh
R1
l1 +
=
R2 100 - ( l1 + )
A
FT
R1
l2 +
=
R2 100 - ( l1 + )
---------------
77
mK wxl
33
A
FT
isoaOdka;h
33'1 rEmh
33'1 rEmfha olajd we;s m fia;=j ix;=,kh jQ g m%;sfrdaO fmfha m%;sfrdaO w.h
0 0C o`.rfha m%;sfrdaOh R0 o 0C m%;sfrdaOh R o k"
R
RB
R = R0 ( 1 + )
l
( 100 - l )
^fuys iy RB hkq ms<sfj,ska m%;sfrdaOfha WIaK;ajh ix.=Klh iy m%;sfrdaO fmfha
w.h f'&
78
R = RB
l
( 100 - l )
g t j l / ( 100 - l ) m%ia;drfha"
wkql%uKh
R0
RB
wka;#LKavh
R0
RB
33'2 rEmh
l%uh
mdGdxl yd .Kkh
A
FT
33'1 j.=j
(0C)
l (cm)
l / ( 100 - l ) (cm)
ks.ukh
Nd; l< l o`.rh idod we;s f,dayfha (Cu) m%;sfrdaOfha WIaK;aj ix.=Klh ks.ukh lrkak'
idlPdj
mlaIKfha is h yels fodaI yd tajd u`. yrjd .ekSug fhdod .; yels
ls%hdud. idlPd lrkak' Tn Nd; l< jHfha (Cu) ys iu; w.h
j.=jlska ,nd f.k Tn ,nd .;a w.fha m%;sY; fodaIh .ek idlPd lrkak'
igyk
l o`.rh ilia lsf 2.5 cm muK IalNhla yd . 10 cm la muK
jQ is,skavrdldr ,S lene,a,la f.k mjrKh l< 34 SWG ;U lhlska
5 m la muK f.k tu lh folg kjd 33'3 rEmfha m l fo fmdg
,Sh jgd T;d .kak'
33'3 rEmh
79
mK wxl
Njudkh Nd;fhka fldaI foll oHq;a.dul n, ixikaokh lsu'
34
jH yd WmlrK
Njudkhla" 2V Bh - w, welshqf,agrhla ^fyda fYa%Ks.; j inkaO l< 1. 2V Ni-Cd fldaI
folla&" f,la,dka fldaIhla" veksfh,a fldaIhla" ueo x .e,ajfkdagrhla" foux h;=rla fmakq
h;=re folla" 5 k muK wdrlaIl m%;sfrdaOlhla" iamY h;=rla" inkaOl l'
A
FT
isoaOdka;h
34'1 rEmh
l1
l2
E1
E2
foux h;=r E1 fldaIhg inkaO l< g ,efnk ix;=,k . l1 o" E2 fldaIhg inkaO
l< g ,efnk ix;=,k . l2 o" k"
l%uh
34'1 rEmfhys m mm:h wgjkak' K1 h;=r jid K2 h;=r jD; j ;nd foux h;=r E1 fldaIhg
inkaO lrkak' iamY h;=r Njudk lfha A fl<jrg inkaO l< g .e,ajfkdagrfha
W;al%uh tla Ydjlg;a B fl<jrg iamY l< g .e,ajfkda grfha W;al%uh wfkla Ydjg;a
fmkajhs k" mm:fha ksje/ nj ;yjqre f' t fia fkdue;s k igyfka olajd we;s fodaI
ms<sn| ie,els,su;a mm:h ksje/ lr .kak' iamY h;=r lfha ;ekska ;ek iamY lrka
.e,ajfkdagrfha W;al%uKh Y=kH jk o< ix;=,k ,laIh ,nd .kak' bkamiq K2 h;=r jid iamY
h;=r o< ix;=,k ,laIHh wdikakfha iamY lrka .e,ajfkdagrfha mdGdxlh Y=kH f,i fmkajk
ksje/ ix;=,k ,laIHh ,nd .kak' wod< ix;=,k . l1 uek mdGdxlh j.=f igyka lr .kak'
foux h;=r E2 fldaIhg inkaO lr fmr m E2 fldaIh i|yd wod< ksje/ ix;=,k . l2 uek
mdGdxlh igyka lr .kak'
80
mdGdxl yd .Kkh
l1 = ------- cm
l2 = ------- cm
E1
E2
l1
l2
m%;sM,
fldaI foflys oHq;a.dul n, w;r wkqmd;h wkqj fldaIj, oHq;a .dul n, E1 : E2 m%ldY lrkak'
idlPdj
A
FT
igyk
mm:h wegefuka miq K1 h;=r jid foux h;=r E1 fyda E2 fldaIhg inkaO l< miq iamY h;=r
Njudk lfha A fl<jrg;a" B fl<jrg;a" fjka fjka j iamY lrk g .e,ajfkdagrfha
W;al%uKh tla wjia:djl tla Ydjg;a wfkla wjia:df wksla Ydjg;a fkd fmkajhs k
mm:fha fodaI mj;S' .e,ajfkdagrfha W;al%uKh wjia:d foflys u tl u Ydjg olajhs k
(i) E1 yd E2 fldaIj, Ok w.% E0 fldaIfha Ok w.%hg inkaO fkd w.% udre ;sh
yels h'
(ii)
Njudk mm:fha h ;ekl inkaOl nqre,a ;sh yels h'
(iii)
E0 fldaIh ickh u ksid tys oHq;a .dul n,h E1 fyda E2 fldaIj,
oHq;a .dul n,hg jvd wvq ;sh yels h'
fldaI foflys oHq;a.dul n, w;r wkqmd;h m%ia;dl l%uhlska jvd ksje/ j ,nd .;
yels h' f i|yd Njudk mm:hg m%;sfrdaO fmhla inkaO lr tys m%;sfrdaOfha O
w.hka i|yd wod< l1 yd l2 i|yd mdGdxl lSmhla ,nd .; yels h' t g"
l1
E
E1
= 1
l1 =
l
l2
E2
E2 2
( )
E1
fih yels h'
E2
mK wxl
Njudkh Nd;fhka m%;sfrdaO ieie|su
35
jH yd WmlrK
Njudkhla" 2V Bh w, welshqf,agrhla ^fyda fYa%Ks.; j inkaO l< 1. 2V Ni / Cd fldaI
folla&" ixikaokh l< hq;= m%;sfrdaOl folla" fmakq h;=re ;=kla" foux h;=rla" 5 k muK
wdrlaIl m%;sfrdaOlhla" iamY h;=rla" ueo x .e,ajfkdagrhla" m%;sfrdaO fmhla ^0-1000& "
2 V ^fyda 6 V) ixpdhl fldaIhla (E2)" inkaOl l
A
FT
isoaOdka;h
35'1 rEmh
ieieh hq;= m%;sfrdaO fol R1 yd R2 o" tajd ;=<ska .,k Odrdj I o" Njudk lfha
tall .l Nj neiau k o" foux h;=r D g inkaO l< g ix;=,k . l1 o" C g
inkaO l< g ix;=,k . l2 o" k"
I ( R1 + R2 ) = k l1 ---------------
I R1 = k l2
R + R2
l
= 1
ka" 1
R1 l2
---------------
l%uh
35'1 rEmfhys m mm:h wgjkak' R m%;sfrdaO fmfha w.h by< w.hl ;nd mlaIK wxl 34
ys m mm:fha ksrjoH;dj ;yjqre lr .kak' bkamiq K2 h;=r jD; j ;nd R m%;sfrdaO fmfha
w.h iqiq w.hl ;nd f.k K1 yd K3 h;=re jid four h;=r D g inkaO lr iamY h;=r Njudk
lfha ;ekska ;ek ;nka o< ix;=,k ,laIHh fidhd .kak'
82
bkamiq K2 h;=r jid ksje/ ix;=,k ,laIHh ,nd f.k wod< ix;=,k . l1 uek .kak' bka miq
foux h;=r C g inkaO lr K2 h;=r jD; j we;s g " o< ix;=,k ,laIHh yd K2 jid ksje/
ix;=,k ,laIHh fmr m fidhd .kak' wod< ix;=,k . l2 uek .kak' mdGdxl 35'1 j.=fjys
igyka lr .kak'
mdGdxl yd .Kkh
35'1 j.=j
l1 (cm)
l2 (cm)
l1 yd l2 wkqrEm w.hka wfoaY lr isoaOdka;hg wkqj
R1
.Kkh lrkak'
R2
ks.ukh
A
FT
idlPdj
igyk
m%;sfrdaO fmfha w.h f;dard .ekSf l1 yd l2 Wmu ix;=,k .la ,efnk m iqiq w.hla
f;dard .ekSfuka wdka; fodaI iy os. uekSf fodaI u`.ska we;s jk n,mEu wju lr .; yels f'
35'2 rEmh
35'2 rEmfhys m mm:h wegefuka Njudkfha lfha A fl<jr fhh hq;= wdka; fYdaOkh
e fih yels h'
83
T1 foux h;=r C g;a" T2 foux h;=r F g;a inkaO l< g" ix;=,k . l1 k"
I ( R1 + R2 ) = k ( l1 + e )
---------------
T1 foux h;=r C fj; yd T2D E fj; fhduq l< g" ix;=,k . l2 k"
I R1 = k ( l2 + e )
---------------
T1 foux h;=r D fj; yd T2 " F fj; fhduq l< g" ix;=,k . l3 k"
I R2 = k ( l3 + e )
---------------
+ ka;
yd ka;
k ( l1 + e ) = k ( l2 + l3 + 2e )
e = l1 - l2 - l3
---------------
A
FT
I ( R1 + R2 ) = k ( l2 + l3 + 2e )
R2
jvd ksje/ j fih yels h'
R1
l1
R
= 2 + 1
l2
R1
l1 =
R2
l
= 1 - 1
R1
l2
f i|yd isoaOdka;fha oelafjk ilrKh my; whqre kej; ms<sfh< l< hq;= f'
R2
+ 1
R1
l2
l2 g t j l1 m%ia;drfha wkql%uKh
.:.
R2
R1
R2
+ 1
R1
f'
= wkql%uKh - 1
f i|yd R m%;sfrdaO fmfha O w.hka ^yhla muK& i|yd wod< l1 yd l2 w.hka ,nd f.k"
R
l2 g t j l1 m%ia;dr .; lr m%ia;drfha wkql%uKh fifuka 1 .Kkh lr .; yels h'
R2
84
mK wxl
Njudkh Nd; lr fldaIhl wNHka;r m%;sfrdaOh fiu
36
WmlrK
Njudkh" 2 V welshqf,agrhla fyda fYa%Ks.;j j inkaO l< 1.2 V jQ Ni-Cd fldaI folla& he<s
fldaIhla" ^0-50& m%;sfrdaO fmhla" glk h;=rla" imY h;=rla" ueo x .e,ajfkdagrhla"
inkaOl l
isoaOdka;h
V = IR
E = I ( R + r )
V =
R
r+R
V = kl
.:.
Er
= kl
R+r
36'1 rEmh
ix;=,k . l k"
>
A
FT
wNHka;r m%;sfrdaOh r o" '.d'n E o" jk fldaIhla u`.ska R ndysr m%;sfrdaOhla ;=<ska
oHq;a Odrdjla .uka lrk g fldaIfha w.% yryd Nj wka;rh V k"
1
=
l
( )
kr
E
1
k
+
R
E
1
1
tfhka m%ia;drfha
R
l
>
36'2 rEmh
l%uh
36'1 rEmfhys oelafjk m mm:h wgjkak' mlaIK wxl 34 ys m mm:fha ksrjoH;dj mlaId
lrkak' m%;sfrdaO fmfha m%;sfrdaOfha w.h R = 50 jk fia fhdokak' K1 iy K2 h;=re jid K3
jD; lr .e,ajfkdagrfha W;al%uKh Y=kH jk ;=re iamY h;=frka lh iamY lr wdikak
ix;=,k msysu ,nd .kak' K3 h;=r jid Nj wka;rh V g wkqrEm ix;=,k . l ksje/j uek
igyka lr .kak'
85
R ys w.h 5 ne.ska wvq jk mrsos R ys w.hka yhla i|yd by; i|yka l< wdldrhg ix;=,k os.
l uek mdGdxl my; oelafjk j.=fjys igyka lr .kak'
1
1
tfhka m%ia;dr .kajkak'
R
l
mdGdxl iy .Kkh
36'1 j.=j
R ()
l (cm)
1
(cm-1)
l
m%ia;drfha wkql%uKh
A
FT
1
(-1)
R
m%ia;drfha wka;#LKavh
r =
ks.ukh
wkql%uKh
wka;#LKavh
igyk
mdGdxl ,nd .kakd wjia:df muKla K2 h;=r fydka iamY jk fia jikak'
R ys wju w.h 20 jvd wvq l< fyd;a fldaIh fl ld,hlska ickh h yels h'
86
mK wxl
37
lfha m%;sfrdaOh okakd Njudkhla" 2V welshqf,agrhla ;dm oHq;a hq.auhla" 1000 m%;sfrdaO
fm folla" ueo x .e,ajfkdagrhla" imK h;=rla" fmakq h;=re folla" 5 k muK wdrlaIl
m%;sfrdaOhla" iu; fldaIhla ( Es = 1.0183 V)' inkaOl l'
A
FT
isoaOdka;h
37'1 rEmh
37'2 rEmh
37'3 rEmh
87
37'1 rEmfha m ,nd .;a R g iudk jk fia f;dard .;a m%;sfrdaO R1 yd R2 " k"
R = R1 + R2
37'2 rEmfha ix;=,k . ls o" Njudk lfha (AB) m%;sfrdaOh R0 o" Njudk lfha
. L o" tall .l Nj neiau k o k"
Es =
kL
R2 + k ls
R0
---------------
A
FT
fuu mlaIKh mdi,a oHd.drfha is lsug wmyiq jkafka fjiagka leh iu;
fldaI oHd.drj, fkdue;s u ksid h'
f i|yd m<uqjk oYuia:dkh olajd ksjer j '.d'n' olajk (1.1V) veksfh,a fldaIhla
1.5 V
h<s fldaIh $
we,al,hska fldaIh
200 K
+1.235 V
1 . NC
LM 385 2
3
2
88
l%uh
37' 1 ys rEmfha m mm:h wgjkak' K1 h;=r jid K2 h;=r jD; j ;nd R je w.hl isg l%ufhka
R wvq lrka ix;=,k . je wjia:djl .e,ajfkdagrfha mdGdxlh Y=kH jk R ys w.h fidhd
.kak' R ys w.h je me;af;a 100g jghkak' tu w.h R = R1 + R2 m f;dard .;a R1 yd R2 fhdod
.kska 37'2 mm:h wgjkak'
K1 h;=r jid K2 h;=r jD; j we;s g .e,ajfkdagr mdGdxlh Y=kH jk ,laIHh AB Njudk
lfha ueog wdikak jk fia yd R1 + R2 = R jk fia ieu g u mj;sk mrsos R1 , R2 iSre udre
lrkak' oeka K2 h;=r jid ksjer ix;=,k . ls uek .kak' th 37'1 j.=f igyka lr .kak'
bkamiq 37'3 rEmfha m ueksh hq;= b;d l=vd oHq;a .dul n,h iys; ;dm oHq;a hq.auh inkaO
lr mm:h wgjkak' K1 h;=r jid ueksh hq;= l=vd oHq;a .dul n,h iu`. ix;=,kh jk Njudk
lfha ix;=,k ,laIHh ,nd f.k wod< ix;=,k . l uek 37'1 j.=f igyka lr .kak'
A
FT
mdGdxl yd .Kkh
37'1 j.=j
lS (cm)
l (cm)
ks.ukh
Njudk lfha tall .l Nj neiau k yd ;dm oHq;a hq.aufha oHq;a.dul n,h E isoaOdka;hg
wkqj .Kkh lrkak'
idlPdj
by; .Kkh wkqj fhdod .;a ;dm oHq;a hq.aufha oHq;a.dul n,h E ks.ukh lrkak'
89
mK wxl
wO ikakdhl vfhdavhla i|yd I-V jl%h ,nd.ekSu'
38
jH yd WmlrK
1N 4001 vfhdavhla" 5 k fh Nj fnula (Potentiometer 'B' Type), 100 1W m%;sfrdaOlhla"
^fuu lg,h fjkqjg mdif,a oHd.drfha we;s Semiconductor Diode Traine ys m<uq jk mm:h
Nd; l< yels h'&" 2V ir, Odrd cj iemhqula" 0-1 V fjda,agrhla" ^ f i|yd 2.5V mrdih
we;s m%;siu nyqgrhla Nd; l< yels h'&" 2.5 mA yd 25 mA mrdi iys; m%;siu nyqgrhla ^f
i|yd 2000 A-20 mA mrdi iys; ixLHdxl nyqgrhla jvd fhda.H f'& inkaOl l" mm:
mqjrejla ( Bread board/ Project board)
A
FT
isoaOdka;h
IF
(mA)
38'1 rEmh
+12 V
0V
olaIsKdj; j
VF (V)
38'2 rEmh
VF g t j IF m%ia;dr .;
l< g 38'2 rEmfha oelafjk
,dlaIKsl jl%fha yevh ,ef'
38'3 rEmh
l%uh
isoaOdka;fha olajd we;s mm:h wgjkak' (Semiconductor Diode Traniner yss mm: Nd; lrkafka
k wjYH jkqfha wegrh" fjda,grh yd fldaIh muKs' (A w.%fha Njh Y+kH jk m& VR
jdud; j fl<jrg u lrljd mm:hg ,sh imhkak' oeka l%ufhka A w.%h fjda,grfha
mdGxlh 0.1 V isg wdrN lr 0.1V ne.ska je lrka ^38'1 j.=f olajd we;s m& tys mdGdxlh;a"
wegrfha mdGdxlh;a" my; oelafjk m j.= .; lrkak' wvq fjda,h;dj, oS wjYH mrsos nyqgrfha
iqiq mudKh Nd; lrkak'
90
mdGdxl yd .Kkh
38'1 j.=j
VF
IF
0V
0.1V
0.2V
0.3V
0.4V
0.5V
---A ---A ---A ---A ---mA ---mA ---mA ---mA ---mA ---mA ---mA ---mA
VF g t j IF m%ia;drh wkak'
m%ia;drfha fh fldgi ir, fLdjlska wdmiq .= fldg VF wlaIh lefmk ,laIHhg wod<
fjda,ah;dj ^oK fjda,ah;dj Knee Voltage& fidhkak'
ks.ukh
by; m%;sM,h weiqka Tn f.a ks.ukh i|yka lrkak'
A
FT
idlPdj
mlaIKfha mdGdxl jvd ksje/ j ,nd .ekSug l< hq;= oE idlPd lrkak'
igyk
miq keUqre wjia:dj i|yd ,efnk ldka Odrdj A .Kfha fyhska ta i|yd mdGdxl .ekSu wmyiq
h' ^ 1N 4001 i|yd miq keUqre fjda,ah;dj 50V muK jk g ldka Odrdj 10 A muK f' &
5 k Nj Ndclh Potentiometer i|yd fh j.h ^B Type) Nd; l< hq;= h' idudkHfhka y`v
md,l Volume Controller f,i Nd;d jk (A Type) j.fha m%;sfrdaOh p,kh jkafka ,>q.K
luh
f,i neka b;d iqM p,kh lsul tys Njh Yd, f,i j p,kh f' idlPd l< hq;= h'
iajdh;a; p,Hh uekSu i|yd ixLHdxl j.fha gr Nd; fkd l< hq;= h' ^tys ia:djr w.hla
,nd .ekSu wmyiq fyhsks&'
91
mK wxl
39
jH yd WmlrK
2SD400 is,slka g%dkaisiagrhla" 5 k fh Nj Ndcl follaa [(Potentiometer ("B" Type)], 10 k
1/4W, m%;f
s rdaOlhla" 100 1/2W m%;f
s rdaOlhla ^by; ish WmlrK fjkqjg oHd.drfha we;s Bipolar
Transistor Trainer " ys m<uq jk mm:h Nd; l< yels h'&" 10 V mrdih we;s m%;siu nyqgrhla"
100 A wegrhla fyda 50 A mrdi we;s m%;siu nyqgrhla" 25 mA mrdih we;s m%;siu nyqgrhla"
12V ir, Odrd cj iemhqula ^6V ixpdhl fldaIhla jqj o" m%udKj;a h&" mm: mqjrejla (Project/
Bread Board), inkaOl l'
A
FT
isoaOdka;h
1
2
3
39'2 rEmh
39'1 rEmh
Ic
l%uh
39'1 rEmfhys oelafjk mm:h mm: mqjrej u; wgjkak' VR1 yd VR2 Nj Ndcl folu
imqKfhka jug lrljkak' ^ueo w.%h N+.; w.%h wi,g mefKa'& oeka mm:hg ,sh imhkak'
VR2 fika ol=Kg lrljd fjda,agrfha mdGxlh (VCE) 5V f,i ilia lrkak' IB fjkia lrk
g fuys mdGdxlh fjkia jk ksid VR2 u.ska mlaIKh mqrd u (VCE) ksh; j ;nd .; hq;= h'
oeka VR1 fika omdg lrljka IB ys w.h 0 isg 10 A ne.ska je lrka Ib ys w.hhkag wkqrEm
Ic ys w.hka ,nd f.k 39'1 j.=f igyka lr .kak'
92
mdGdxl yd .Kkh
39'1 j.=j
Ib (A)
10
15
20
25
30
35
40
50
60
70
80
90 100
Ic (mA)
Ib g t j Ic m%ia;dr .; lrkak'
ks.ukh
g%dkaisiagrfha Odrd ,dNh ks.ukh lrkak'
A
FT
idlPdj
Ib iu. IC ys yeisu o" mlaIKh jvd id:l u i|yd .; hq;= ls%hdud. o" idlPd lrkak'
g%dkaisiagr o;a; fmd;lska 2S D 400 g%dkaisiagrfha w.h fidhd Tn f.a ms<s;=r iu`. ii|kak'
igyk
Ib = 0 " IC ueksh hq;= k ta i|yd o" uhsfl%dwegrhla Nd; l< hq;= f' f i|yd ixLHdxl
nyqgrhla jqj o" Nd; l< yels h'
93
mK wxl
40
ir, uQ,sl ;dlsl oajdrj, i;H;d j.= mlaIKd;aul j uid ne,Su yd ta u.ska oajdr
ykd .ekSu
jH yd WmlrK
7408, 7432, 7400, 7402, 7486, 74AS 836, hk ix.Dys; mm: (TTL IC) yhla" r;= LED ;=kla" ks,a LED
A
FT
isoaOdka;h
40'2 rEmh
40'1 rEmh
m%;sodkh LED weiqka kslaIKh lsf ks,a meye;s LED oe,afuka m%;sodkh 0 V
nj fyj;a ;l 0 wjia:dj;a" r;= meye;s LED oe,afuka m%;sodkh Ok (+) 5 V nj
fyj;a ;l 1 wjia:dj;a olajhs'
l%uh
mm: mqjrej (Project / Bread Board) u; mm:h ksje/ j wgjkak' ix.Dys; mm:fha 7 jk w.%h
5 V iemhqf iDK(-) w.%hg;a " 14 w.%h Ok(+) w.%hg;a ksje/os j i lrkak' X1 yd X2 w.% ksoyia
j ;sh mm:hg ,sh imhkak'
oeka A yd B w.%j,g X1 yd X2 iamY lrka Ok Nj ,nd D1" D2' D3 , D4 oe,afuka fyda fkd
oe,afuka fyda ;lh z1Z fyda ;l z0Z wkqj m%;sodkh kslaIKh lrkak' i;H;d j.=jl m%;sM,
igyka lr .kak' oeka mm: mqjref we;s ix.Dys; mm:h .,jd fjk;a ix.Dys; mm:hla
i fldg fu f,i u we;s wfkl=;a ix.Dys; mm: i|yd fjk fjk u i;H;d j.=j, m%;sM,
igyka lrkak'
94
mdGdxl yd .Kkh
A
0
0
1
1
40'4 j.=j
B
F
0
1
0
1
ks.ukh
A
0
0
1
1
40'2 j.=j
B
F
0
1
0
1
A
0
0
1
1
40'5 j.=j
B
F
0
1
0
1
A
0
0
1
1
40'3 j.=j
B
F
0
1
0
1
A
0
0
1
1
40'6 j.=j
B
F
0
1
0
1
A
FT
A
0
0
1
1
40'1 j.=j
B
F
0
1
0
1
,efnk i;H;d j.= weiqka tu tla tla ix.Dys; mm: wxlhg wkqj tys we;af;a l=uk oajdr oehs
ks.ukh lrkak'
idlPdj
mm:fha LED j,g fYa%Ks.; f,i m%;sfrdaOlhla fhdod .eksf wjYH;dj idlPd lrkak'
igyk
fuys we;s iEu ix.Dys; mm:hla u iudk oajdr 4 ne.ska we;s tajd h' fuys m<uq fjks oajdrh
muKla Nd; fldg we;' ^b;s oajdrj, m%odk w.% N+ .; lsu jvd fhda.H f'&
fuys Nd; fldg we;af;a TTL IC fyhska +5 V iemhqula ;su wksjdh f' CMOS IC Nd; lrkafka
k +3 V isg +15 V olajd kE u fjd,ah;d iemhqula Nd; l< yels h' t g LED ys md,l
m%;sfrdaOlj, w.hka fjkia l< hq;= h' LEDys ms;r 2.0 V, 10 mA f,i i,ld .Kkh lrkak'
by; IC fjkqjg 4001, 4011, 4030, 4071, 4077, yd 4081 hk CMOS IC jqjo mm:fha w.% fjkila
fkdue;s j Nd; l< yels h'
WodyrK ( 9V cj iemhqula Nd; lr md,l m%;sfrdaOlfha w.h .Kkh lrk whqre my; oelaf'
R yryd f.a kshuh fhfuka"
10
( 9 2.0 ) =
R
1000
R = 700
R i|yd fj<| fmdf<ka m%dfhda.sl j ,nd .; yels g wdikak; u w.h jk
mK wxl
lhl wdldrfhka we;s f,dayhl ^jdfka& hx udmdxlh fiu
41
jH yd WmlrK
tlu oDV wdOdrlhlska (B) t,ajd we;s 3 m muK .e;s IalNh 0'5 mm muK jQ taldldr l
folla" ,sgrj,ska l%udxls; m%Odk mudKhla (M) yd thg mfilska wfkla lhg i l<
jZkshr mudKhla (V), nr r|jkhla" gr rE,la" uhsfl%dagr bial=remamq wdudkhla" 1/2 kg l m
lg,hla'
isoaOdka;h
hx udmdxlh =
Mg / A
E =
e/l
e =
wd;kH m%;Hdn,h
gl
M
AE
41'1 rEmh
A
FT
t,ajd we;s Ndrh Mg o" lfha yrialv j.M,h A o" ;;sh e o"
uq,a . l o" k"
l%uh
41'2 rEmh
M g t j e m%ia;drfha"
40'1 rEmfha oelafjk m m%Odk mudKh i lr we;s lh ^p) iDcq j ke rys; j we mj;sk
fia iqiq nrla t,a,kak' jZkshr mudKh i l< fo jeks lfhka (Q) nr r|jkh t,ajkak'
jZksh mudKfha mdGdxlh igyka lr .kak' oeka 1$2 kg mh r|jkh u; ;nd mdGdxlh igyka
lr .kak' 1$2 kg m folla r|jkh u; ;nd mdGdxlh igyka lr .kak' oeka tla mhla bj;a
lr mdGdxlh igyka lr .kak' f wdldrhg jrlg 1$2 kg ne.ska m fhdoka yd bj;a lrka
b;s m o Nd; lrka mdGdxl my; oelafjk 41'1 j.=f igyka lr .kak'
(M) g t j (e) m%ia;dr .kajkak' m%ia;drfha wkql%uKh fidhd .kak'
wdOdrlfha isg lh jZkshr mudKh f;la Q lfha iM, . gr rE, wdOdrfhka ukskak'
uhsfl%dagr bial=remamq wdudkh weiqka lfha ia:dk ;=klska tys yrialv IalNh tlsfklg
,n IalN folla Tiafia ,nd .kak'
96
mdGdxl yd .Kkh
41'1 j.=j
r|jkhg
fhdod we;s
nr
(kg)
jZkshr mdGdxlh
nr tla
lsrSf oS
(mm)
nr bj;a
lsrSf oS
(mm)
;;sh
nr tla
lsrSf oS
(mm)
nr bj;a
lsrSf oS
(mm)
uOHkH
;;sh
(m)
0
/2
1
1 1/2
2
2 1/2
A
FT
ks.ukh
idlPdj
igyk
E ys iu; w.h o;a; fmd;lska ,nd f.k mlaIKfhka ,enqKq m%;sM, yd ieiefuka fodaIh
fidhd m%;sY; fodaIh fidhkak'
mK wxl
flaYsl m%jdy l%ufhka jhl ^c,fha& iai%d;d ix.=Klh fiu
^fmdhsfi,a iQ;%h weiqka&
42
jH yd WmlrK
25cm muK . flaYsl k<hla" ksh; mSvk WmlrKh" kq irdjla (100 ml)" gr fldajla"
isoaOdka;h
A
FT
wrh r o os. l o jQ flaYsl k<hl fo fl<jr p mSvk wka;rhla hgf;a t ld,hla ;=<
.,d hk j mudj V o k"
fmdhsfi,a iQ;%hg wkqj"
V
p r4
=
8l
t
p = hg
tneka"
V
h g r4
=
t
8l
V
t
0
42'1 rEmh
98
42'2 rEmh
l%uh
flaYsl k<h m<uq j fidah yhsfv%dlaihs djKfhka o" fo jkq j ;kql yhsfv%dlaf,dala
w,fhka o" wjidkfha c,fhka o" fydka fidaod .kak' 42'1 rEmfha oelafjk wdldrhg th rn
k<hlska ksh; iam%S;= f,j,hla Nd;fhka mSvk WmlrKhg inkaO fldg k<h ;sria f,i
wdOdrlhg i lrkak' flaYsl k<fha jD; fl<jr wi,ska lmq kQ,a lene,a,la .eg .id lrduh
wer flaYsl k<fhka c,h fifuka jEiafik whqka ksh; mSvk WmlrKh ilia lrkak' rdu
Trf,daiqj ls%hd;aul lrkjd;a iu`. u k<fha jD; fl<jr hka kq irdj ;nkak' m%udKj;a
c, m%udKhla kd 3la muK ksYa; ld,hla ;=< kq irdf tl;= jQ miq c, mudj igyka
lr .kak' ksh; mud WmlrKfha c, ugu;a" flaYsl k<h;a w;r isria Wi ^h& gr fldaj
Nd; lr ukskak' mSvk ysfiys msysu fjkia lrka h ys w.hka lsysmhla i|yd by; i|yka
l< wdldrhg mdGdxl ,nd f.k 42'1 j.=f igyka lr .kak'
A
FT
gr fldaj Nd; lr" flaYsl k<fha uq . ukskak' p, wKalaIh Nd; lr tlsfklg ,nl
Yd folla Tiafia flaYsl k<fha wNHka;r IalNh ukskak'
mdGdxl yd .Kkh
42'1 j.=j
V (cm)3
V/t (m3s-1)
h (cm)
= ----- s
= -----cm
= -----cm
uOHkH IalNh
(d2 )
= ----- cm
d1 + d2
2
= ----- cm
flaYsl k<fha uOHkH wrh (r&
= -----cm
isoaOdka;fha i|yka lr we;s iQ;%h Nd;fhka c,fha iai%d;d ix.=Klh .Kkh lrkak'
ks.ukh
.Kkfhka ,nd .;a w.h wkqj c,fha iai%d;d ix.=Klh ks.ukh lrkak'
idlPdj
wod< WIaK;ajfha c,fha iai%d;d ix.=Klfha iu; w.h mlaIKfhka ,nd .;a m%;sM, yd
ii|kak' m%;sY; fodaIh fidhkak'
99
igyk
flaYsl k<fha wNHka;r wrh fif th ;=<g . rih fmdgla we;= lr tys . p,
wKalaIfhka uek we;= l< rifhys nr f;o`vq ;=,djla wdOdrfhka fidhd wrh .Kkh lsfuka
jvd ksje/ w.hla ,nd .; yels h'
m%ldYkfhays r4 wvx.= jk fyhska o" r ys w.h oYu ixLHdjla jk fyhska o" fuu mlaIKfha
jvd;a ksje/ j ,nd .; hq;= w.h r f'
h ys by< w.hka i|yd h g t j V/t m%ia;drh jl%ldr f k" th jfha m%f.h" wj m%f.h
blauu ksid is jk wdl+, m%jdyh f,i ks.ukh l< yels h' tu ksid m%ia;drfha wkql%uKh
fiu i|yd ir, fh fldgi fhdod .; hq;= f'
A
FT
flaYsl k<fha fl<jfrys lmq kQ, fhdojd we;af;a c,h bj;g .e,Su j<ld,Sug;a" c, mDIaGhla
iE mDIaGl wd;;sh ksid mSvk fjkila we;s u j<ld,Sug;a h'
100
mK wxl
wKalaI lodjla Nd;fhka c,fha mDIal wd;;sh fiu
43
jH yd WmlrK
wKa
a laI lodjla " fm ishla" is o`vq$ridhksl ;=,djla" jZkshr le,smrhla" l lene,s lsym
s hla"
;kql fidah yhsfv%dlaihs djKhla" ;kql yhsfv%dlaf,dala w, djKhla" uhsfl%dagr
bial=remamq wdudkhla
43'1 rEmh
A
FT
isoaOdka;h
43'2 rEmh
;=,dfjka t,a l|dj c, mDIaGfha hdka;ka iamI jk g tys my< m;sh flfrys
lsh
% d;aul jk mDIal wd;;s n,h ;=,kh lrkq ,nk Ndrh mg o" c,fha mDIal wd;;sh
T o" lodfjys . yd >klu ms<sfj<ska a iy b o" k"
2(a + b)T = mg
l%uh
wkaalaI lodjla f.k th m<uq j fidah yhsfv%dlaihs jKfhka o" B <`.g yhsfv%dlaf,dala
w, djKfhka o" wjidkfha c,fhka o" fydka fidaod msis lr .kak' bkamiq weuqKq la,sm
iy kQ,a Nd; lr th isria j msysgk fia 43'1 rEmfhys oelafjk m t,ajd ;=,dj ix;=,kh lr
.kak' oeka c, lrh fifuka Tijd wkalaI lodj c, mDIaGfha hka;ka iamY jk fia 43'2
rEmfhys oelafjk m ilia lr .kak' t g ;=,df ix;=,kh hhs' kej; ix;=,kh ,nd
.ekSu i|yd wur; j fhh hq;= Ndrh fidhd .kak' lodj bj;g f.k tys . jZkshr le,smrh
Nd;fhka o" >klu uhsfl%dagr bial=remamq wdudkh Nd;fhka o" wjia:d ;=kl ne.ska uek
.kak'
101
mdGdxl yd .Kkh
= ----- cm
lodf . ^uOHkH&
= ----- cm
fh wu;r Ndrh
= ----- g
c,fha mDIal wd;;sh T isoaOdka;hg wkqj .Kkh lrkak'
ks.ukh
.Kkfhka ,enqKq m%;sM, weiqfrka c,fha mDIal wd;;sh ks.ukh lrkak'
idlPdj
c,fha mDIal wd;;sfha iu; w.h iu`. ii|ka Tf m%;sM,h .ek idlPd lrkak'
A
FT
igyk
c,fha mDIal wd;;sh WIaK;ajh iu`. p,kh jk neka mlaIKh is lrk wjia:df
c,fha WIaK;ajh igyka lr f.k wod< WIaK;ajhg wkqj ks.ukh lsu jvd W; h'
re c,fhka f;;ukh jk nj Wml,amkh lr we;' tk c, re uqyqK; i|yd iamI
fldaKh Y+kH nj h'
re l|dj c, mDIaGfha hdka;ka iamI jk wjia:dj ,nd.ekSug j. n,d .; hq;= h' tfia
fkdjQ g re l|dj u; jfhka we;s jk Wvql=re f;rmqfuka we;s jk n, o ie,ls,a,g .;
hq;= h'
l|j wjid; fiau i|yd wdi%e; c,h Nd; fkdl< hq;= h' ula ksid o h;a wdi%e; c,h ksIamdo
l%shdj,sfha .%Sia jeks jH Nd; jk fyhska wdi%e; c,fha whksl jH fkdue;s jqj o f;,a
l=Kq mej;sh yels neks' f i|yd gema c,h Nd; lsu jvd fhda.H h'
102
mK wxl
l rduqjla Nd;fhka inka mg,hl mDIal wd;;sh ksKh lsu
44
jH yd WmlrK
isyk
s a ;U l lene,a,la" lmq kQ,a fmdgla" fm ishla iso`vq $ ridhksl ;=,djla" p, wkalaIhla"
;kql fidah yhsfv%dlaihs djKhla" ;kql yhsfv%dlaf,dala w,h djKhla
isoaOdka;h
2Tl = mg
A
FT
l rduqf ;sria fldgfia . l o" jfha mDIal wd;;sh T o" j mg,h ksid my<g
we;s jQ mDIaGsl wd;;s n,h ;=,kh lsug fh wu;r n,h mg o k"
44'1 rEmh
l%uh
os. 5 cm muK jQ;a" m<, 0'5 cm muK jQ;a" iDcqfldaKdi%hl tla os. mdohla o" fl mdo folla
o" iEfok fia ;U lh ;=kg kukak' 44'1 rEmfha oelafjk wdldrhg ABC lmq kQ,a lene,a,la
A ys ;a" C ys ;a" l rduqf fo fl<jrg .eg .ikak' ;kql fidah yhsfv%dlaihs ;kql
yhsfv%dlaf,dala w,h yd c,h Nd; lr l rduqj fydka fidaod .kak' fu fia msis l<
hq;af;a f;,a l=Kq wmjH ;snqK fyd;a mDIal wd;;sh fjkia jk neks'
kQf,a y ueka jQ ,laIHh (B) fmkajd we;s m fldlaflka t,a,kak' 41'1 rEmfha olajd we;s
wp, ;eh u; inka djKh iys; fm ish ;nkak' l rduqf AC mdoh ;sria lr th inka
djKh hdka;ka fkd .efgk fia iSreudre lr ;=,df mdGdxlh ,nd .kak' wp, ;eh Tijd
my;a lsfuka rduqf inka mg,hla ;kd .kak' rduqf AC ndyqj u; mg,fhka we;s lrk mDIal
wd;;s n,h ksid ix;=,kh hhs' mg,h fkd f|k fia oKav ix;=,kh lsu i|yd kej;;a
;=,djg iqiq wu;r Ndrh fhdod tys w.h igyka lr .kak' oeka rduqj bj;g f.k tys fl mdo
fol w;r we;=<; . p, wKalaIh Nd;fhka ,nd .kak'
103
mdGdxl yd .Kkh
(m1)
= ----- g
mg,h iys; l rduqj ;=,kh lsfuka miq (m2)
----- g
(m2 - m1)
= ----- g
(l)
rduqf .
= ----- cm
A
FT
inka djKfha WIaK;ajh =
0
----- C
isoaOdka;hg wkqj mdGdxl weiqka inka djKfha mDIal wd;;sh (T) .Kkh lrkak'
ks.ukh
idlPdj
igyk
msis lr .;a miqj l rduqj w;ska fkdwe,a,sh hq;= w;r ta i|yd veys w~qjla Nd; l< hq;= h'
isria l M, c,fha .s,S we;s m%udKh mG,h idod .ekSug fmr yd miqj iudk h hq;= h" tajd
u; l%shd lrk Wvql=re f;rmqu iudk u i|yd
rduqj u; idod.kakd mG,h yels ;r l=vd h hq;= h' tu.ska mG,fha nr ksid we;s jk fodaIh
wju f'
mlaIK wxl 43 Nd; lr mDIal wd;;sh fif iamI fldaKh Y+kH jk >k $ j uqyqK;a
fhdod .ekSug ie,ls,su;a h hq;= h' kuq;a mlaIK wxl 44 l rduqj ;=< we;s mg,hla fhdod
.kakd neka iamI fldaKh Y+kH fkdjk >k $ j uqyqK;la i|yd jqjo myiqfjka mDIal
wd;;sh fih yel'
104
mK wxl
flaYsl Woa.uk l%ufhka c,fha mDIal wd;;sh fiu
45
jH yd WmlrK
15cm muK .e;s flaYsl k<hla" p, wkalaIhla" lrhla" Wia my;a l< yels wdOdrlhla"
iDcqfldaKsj kjk ,o we,afmka;;la fyda oYlhla " msis c,h" ;kql fidah yhsfv%dlaishs
iy ;kql yhsfv%dlaf,dala w, djK iaj,amh ne.ska" wdOrlhla ;=kS rn mqvq'
isoaOdka;h
2 T cos
= hg
r
A
FT
2T
r
= hg
tg"
45'1 rEmh
l%uh
flaYsl k<h m<uqj fidah yhsf%vdlaihs djKfhka o fojkqj ;kql yhsfv%dlaf,dala w,
jKhka o fidaod wk;=rej lsysmjrla msis c,fhka fidaod h<d .kak'
c,h iys; lrh Wi fjkia l, yels nxl=j u; ;nd kjk ,o we,afmfk;a; fyda oYlh
rn mqvq u.ska ilr .;a flaYsl k<h 45'1 rEmfha oelafjk whqre isria j isk fia o" k<fha
my< fl<jr lrfha we;s c,h ;=< iaj,am jYfhka .sf,k fia o wdOdrlh u.ska i lr .kak'
lrfha j mDIaGh kjd.;a we,afmk;a;s ;=v ^fyda oYlfha ;=v& iu. iamY jk fia nxl=f
Wi ilikak' oeka flaYsl k<h ;=< c,fha Woa.ukh imQK jQ g by< ke.s c, lf|ys udjl
p, wkalaIh ;=<ska kslaIKh lrka ^fuu m%;snh hl=re jkq we;& th yd kdNs .; lr
udjlfha m;=, ;sria lh iamY jk fia wKalaIh ilid wod< mdGdxlh (H1) wkaalaIfha isria
mudKfhka ,nd .kak.
105
wk;=rej c, lrh bj;a fldg" p, wkalaIh isria mudKh Tiafia my;a fldg oYlfha ;=vg
th kdNs.; lr oYlfha ;=v ;sria lh iamY jkfia wKalaIh ilid wod< mdGdxlh (H2)
wKalaIfha isria mudKfhka ,nd .kak'
flaYsl k<fha YalNh fiu i|yd p, wkalaIfha yria l 45'2 rEmfha oelafjk m imd;
lrka tlsfklg ,n jQ IalN folla i|yd mdGdxl (X1, X2 yd Y1 ,Y2) , ,nd f.k igyka lr
.kak'
mdGdxl yd .Kkh
A
FT
45'2 rEmh
flaYsl Woa.ukh [ H1 - H2 ]
[ ]
d
2
( X2 - X1 ) + ( Y2 - Y1 )
2
ks.ukh
.Kkfhka T i|yd ,enQ w.h c,fha mDIal wd;;sh f,i ks.ukh lrkak'
idlPdj
m%;sM,j, ksrjoH;dj je lr.ekSug wod< fhdackd idlPd lrkak'
igyk
flaYsl k<h c, lrh ;=< .s,ajk m%udK fjkia lsfuka k<fha ia:dk lsysmhl flaYsl Woa.
ukh uek mDIal wd;;sh .Kkh lr tu w.hkaf.a uOHkH ,nd .ekSfuka flaYsl isr taldldr
fkd fuka isjk fodaIh wju flf'
106
mK wxl
f. l%ufhka jhl mDIal wd;;sh fiu
46
jH yd WmlrK
f. WmlrK lg,h" lrhla" mDIal wd;;sh fih hq;= jh" N+f;,a iaj,amhla" p,
wkalaIh" ,S l=hla ^fyda Wi fjkia l< yels nxl=jla& wdOdrl folla'
isoaOdka;h
A
FT
mDIal wd;;sh fih hq;= jfha mDIal wd;;sh T o" >k;ajh 1 o uefkdagrhg
fhdod we;s N+ f;,aj, >k;ajh 2 o" WmlrKfha flaYsl k<fha wrh r o" uefkdagrfha
j l|ka w;r Wfiys Wmu fjki h2 o" flaYsl k<fha fl<jrg j ugf isg we;s
.eUqr h1 o" jdhqf.da,Sh mSvkh o k "
w;sla; mSvkh = 1 2
+ h1 1 g
=
( h2 2 h1 1 ) g
46'1 rEmh
107
l%uh
46'1 rEmfha olajd we;s m f. WmlrK lg,fha Wmdx. i lr .kak' uefkda grhg N=f;,a
^2& m%udKj;a ;r fhdokak' WmlrKfha we;s flaYsl k<h isriaj mj;sk fia wdOdrlhla u.ska
ilr .kak' mDIal wd;;sh fih hq;= jh l=vd lrhg oud 46'1 rEmfha whqre flaYsl k<fha
my< fl<jr tu jh ;=< .s,S mj;sk whqre ,S l=hla ^fyda Wi fjkia l< yels nxl=jla&
wdOdrfhka ilia lr .kak' kjd.;a w,afmfk;af;a fyda oYlfha ;=v j mDIaGh iamY jk m
flaYsl k<fha msg;ska ilr .kak' oeka Yd, ma,dial=jg c,h l%ufhka .,d tk m T1 lrduh
jD; lrkak' tg ma,dial=f we;s jd;fha mSvkh l%ufhka je flaYsl k<fha jh ;=< .s,S
we;s fl<jka jdhq nqnq,la we;s fifuka jdhq nqnq jYfhka msgjk wjia:dj ,nd .kak'
A
FT
uefkda grfha A yd B ndyqj, j udjl w;r Wfiys Wmu fjki h2 ,nd .ekSu i|yd m<uqj
A ndyqfjys j udjl p, wKalaIfhka kslaIKh lrka tys by< u msysf p, wKalaIh
j udjlfha m;=< fj; kdNs.; lr" p, wKalaIfha isria mudKfha mdGdxlh H1 ,nd .kak' ta
wdldrfhka u B ndyqf j udjlfha m;=f,a msysf p, wKalaIfha mdGdxlh H2 ,nd .kak'
mdGdxl my; we;s 46'1 j.=f igyka lr .kak' bkamiq lrh bj;a lr flaYsl k<hg il<
w,afmfk;af;a fyda oYlfha ;=v p, wKaalaIh ;=<ska kslaIKh lr" tys ;=v ;sria lh iamY
jk fia yria lh u; kdNs .; lr .kak' wod< mdGdxlh H3 ,nd .kak' tfia u flaYsl k<fha
my< fl<jrg p, wKaalaIlfhka kdNs.; lr wod< mdGxlh H4 ,nd .kak'
oeka flaYsl k<h ;sriaj wdOdrlhla u.ska ilr tys wNHka;r IalNh fiu i|yd wjYH
p, wKaalaI mdGdxl ^46'2 rEmfha olajd we;s m& Y1 " Y2 yd X1 , X2 ,nd .kak' mdGdxl my; 46'1
j.=f igyka lr.ak'
46'2 rEmh
mdGdxl yd .Kkh
46'1 j.=j
H1
H2
h1 = ( H3 H4 )
h2 = ( H1 H2 )
H3
H4
Y1
Y2
( Y2 Y1 ) + ( X2 X1 )
2
X1
X2
ks.ukh
Tf .Kkfhka T i|yd ,enQ w.h jfha mDIal wd;;sh f,i ks.ukh lrkak'
igyk
jH ;=< iEfok nqnqf,a wrh jejk g mQks,fhka jefgk c, xj, YS>%;dj T1 lrduh Nd;
lr l%ufhka wvq lrkak' nqnq, .e, hk fudfydf;a uefkdagrfha j ugj, fjki Wmu
jk wjia:dj lsysm jdrhla kslaIKh lr tu Wmu wjia:d H1 yd H2 mdGdxl ,nd .kak'
A
FT
lrh ;=< we;s jH O WIaK;ajj,g r;a lr WIaK;ajh ksh;j ;ndf.k mlaIKh lsfuka
WIaK;ajh wkqj jfha mdIal wd;;sh p,kh wOHhkh l< yels f'
109