Professional Documents
Culture Documents
Sesungguhnya Kami telah menciptakan manusia dari setetes mani yang bercampur
(nutfatin Amshaj) yang kami hendak menguji (dengan perintah dan larangan), karena itu
Kami jadikan ia mendengar dan melihat.
(Surat Al-Insan (76) ayat 2)
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
SISTEM
REPRODUKSI WANITA
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
Pendahuluan
Sistem reproduksi
wanita
Genitalia Eksterna
Genitalia Interna
Ovarium
Tuba Uterina Fallopii
Uterus
vagina
Labium mayus
Labium minus
Klitoris
himen
Organ lain
Kelenjar Mammae
Kelenjar endokrin
Hipofisis
Hipotalamus
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
Siklus Menstruasi
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
Pendahuluan
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
Ovarium
Struktur dibawah
epitel germinativum
Tunika albuginea
Dibagi menjadi
korteks dan medula
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
Ovarium
Korteks
Folikel ovarium
Folikel Primordial
Folikel
berkembang
Berkembang
menjadi Folikel
Primer
Dibungkus oleh
epitel selapis
gepeng
Folikel primer
Folikel sekunder
Folikel tertier
Folikel de Graaf
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
10
Korteks Ovarium
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
11
Folikel Ovarium
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
12
Korteks Ovarium
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
13
Ovarium
Korteks
Corpus
hemorrhagicus
Corpus rubrum
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
14
Ovarium
Korteks
Corpus Luteum
Dibentuk dari
corpus rubrum
Dipengaruhi
hormon
Luteinizing
hormone (LH)
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
15
Ovarium
Korteks
Corpus Luteum
Disusun oleh
banyak mengandung
SER (smooth
endoplasmic
reticulum), RER
(rough ER)
mitochondria, Golgi
complex dan tetes
lipid
Turunan sel-sel
granulosa
Menghasilkan hormon
progesteron dan
relaxin
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
16
Ovarium
Korteks
Corpus Luteum
Disusun oleh
Berukuran kecil (
15m) dan
terletak didaerah
pinggiran corpus
luteum
Menghasilkan
sedikit estrogen
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
17
Ovarium
Korteks
Corpus albicans
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
18
Ovarium
Korteks
Folikel atretis
Folikel yang
berdegenerasi pada
stadium apapun
Degenerasi ovum
Degenerasi sel-sel
granulosa
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
19
Ovarium
Medula
Mengandung
pembiuluh darah,
pembuluh limf,
serat saraf dan
jaringan ikat
longgar
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
20
Oviduct dibagi
menjadi 4 daerah
Infundibulum
dengan fimbriae
Ampulla
Tempat
fertilisasi
Istmus
Bagian intramural
uterus
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
21
Mukosa
Sel peg
Fungsi : memfasilitasi
transportasi embrio yang
sedang berkembang ke arah
uterus
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
22
Dinding tuba
fallopii
Lamina Propria
Terdiri atas
jaringan ikat yang
mengandung
serat retikular,
fibroblas, sel mast
dan limfosit
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
23
Tunika muskularis
Menggerakkan embrio
ke arah uterus
Tunika serosa
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
24
Uterus
Corpus
Fundus
Servix
Endometrium
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
25
Uterus
Endometrium
Lapis fungsional
Superfisial
Tebal
Berubah dan rontok
setiap bulan
Dipengaruhi oleh hormon
Lapis basal
Terletak di basal
Dipertahankan selama
siklus mentruasi
Sumber reepitelisasi lapis
fungsional
basal layer (basalis)
deeper layer
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
26
Uterus
Dinding
dibagi
menjadi 3 bagian
Endometrium
Mendapat perdarahan
dari 2 tipe arteri yang
berasal dari
miometrium
Arteri berkelok
(Coiled artery)
lapis fungsional
Arteri tak berkelok
(straight artery)
Lapis basal
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
27
Fase-fase
Endometrium
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
28
Uterus
Miometrium
Selama persalinan
Pasca persalinan
Mengalami apoptosis
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
29
Uterus
Dinding
dibagi
menjadi 3 bagian
Pembungkus
Lapis serosa
Membungkus uterus
yang menonjol ke dalam
rongga peritoneum
Lapis adventisia
Melapisi permukaan
retroperitoneum uterus
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
30
Uterus
Fase Menstruasi
Hari ke1-4
Ditandai oleh perdarahan lapis
fungsional
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
31
Uterus
Fase Proliferasi
Hari ke 5-14
Ditandai oleh perdarahan lapis
fungsional
Terjadi setelah fase menstruasi
Perbaikan lapis fungsional
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
32
Uterus
Fase
Sekretorik (luteal)
Hari ke15-28
Setelah ovulasi
Ditandai oleh endometrium
yang tebal karena kelenjar
yang penuh terisi sekret
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
33
Cervix
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
34
Vagina
Saluran fibromuskular
tersusun oleh lapis
mukosa, muskularis
dan adventisia
Pada bagian luar
orifisium dikelilingi
oleh sfingter otot lurik
pada
Diminyaki oleh
kelenjar yang berasal
dari serviks
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
35
Vagina
Lapis mukosa
Mengandung glikogen
Lapis muskularis
menurunkan pH selama
masa folikular untuk
mencegah invasi bakteri
patogen
Tunika adventisia
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
36
Genitalia Eksterna
Labia mayora
Labia minora
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
37
Genitalia Eksterna
Vestibulum
Clitoris
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
38
Kelenjar Mammae
Mammae Rehat
(Resting/nonlactating
mammary glands)
Lamina basal
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
39
Kelenjar Mammae
2 bentuk
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
40
Kelenjar Mammae
Selama kehamilan
mengandung kelenjar
areolar Montgomery
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
41
Colostrum
Susu
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
42
Plasenta
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
43
SISTEM
REPRODUKSI PRIA
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
45
Pendahuluan
Struktur
testis
Saluran genitalia
Kelenjar assesoris
Vesikula seminalis
Prostat
bulbouretralis
Penis
Fungsi
Menghasilkan
spermatozoa
Menghasilkan hormon
testosteron
Menghasilkan cairan
semen
Saluran keluar sperma
dan urin
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
46
Testis
Berkembang di
rongga abdomen
Menjelang lahir
turun ke scrotum
(descensus
testiculorum)
Tergantung pada
tali sperma
Tempat
spermatogenesis
dan menghasilkan
hormon sex lakilaki terutama
testosteron
Nopember 8-9, 2007
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
47
Testis
Lapisan Pembunglkus
testis
Kulit
Tunika Dartos
Fascia scrotalis superfisialis
Muskulus cremaster
Tunika vaginalis testis
Tunika albugenia
Mediastinum testis
Membentuk septa
Membagi testis
menjadi 250 lobus
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
48
Testis
Lobulus testis
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
49
Testis
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
50
Tubulus Seminiferus
Karakteristik
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
51
Testis
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
52
Tubulus Seminiferus
Sel Sertoli
Struktur
Bagian basal
Bagian adluminal
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
53
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
54
Tubulus Seminiferus
Sel Sertoli
Menghasilkan inhibin
Hormon yang
menghambat sintesa dan
pelepasan FSH oleh
kelenjar hipofisis
anterior
Berperan dalam
membentuk sawar darah
testis
Mensintesa dan
melepaskan hormon anti
Mullerian (AMH)
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
55
Tubulus Seminiferus
Spermatogenesis
Spermatositogenesis
Meiosis
Spermiogenesis
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
56
Tubulus Seminiferus
Spermatogonia
Dipengaruhi homon
testosteron
2 macam spermatogonia
spermatogonia tipe A
yang terang
Spermatogonia tipe A
yang gelap
Spermatogonia tipe A
yang terang
Spermatogonia tipe B
spermatosit
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
57
Tubulus Seminiferus
Spermatosit
Spermatosit primer
Jumlah Kromosom
diploid
Jumlah gen tetraploid
Mengalami pembelahan
meiosis I
Spermatosit sekunder
Jumlah kromosom
separuh dari spermatosit
primer
Jumlah kromosom
haploid
Jumlah gen diploid
Mengalami pembelahan
meiosis II
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
58
Tubulus Seminiferus
Spermatid
Mengandung
jumlah gen haploid
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
59
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
60
Tubulus Seminiferus
Spermiogenesis
Proses perubahan
spermatid menjadi
spermatozoa
Pengurangan
sitoplasma
4 fase
Fase Golgi
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
61
Tubulus Seminiferus
Spermiogenesis
4 fase
Fase Cap
Vesikel akrosom
lebih melebar
menutupi inti
Fase akrosom
(Acrosomal phase)
Ditopang oleh
mikrotubulus
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
62
Tubulus Seminiferus
Spermiogenesis
4 fase
Fase maturasi
hilangnya sebagian
besar sitoplasma
Hilangnya
hubungan dengan
spermatid lainnya
dalam satu
sisnsitium
Menjadi
spermatozoa yang
non motile hingga
mencapai
epididimis
Mengalami
dekapitasi
ketika berada
di saluran
reproduksi
wanita
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
63
Tubulus Seminiferus
Spermatozoa
Kepala
Bentuk gepeng
Mengandung nukleus
dengan 23 kromosom
(22+Y/22+X)
Mempunyai akrosom
ensim hidrolitik :
Acid phosphatase,
Neuraminidase,
Hyaluronidase,
protease
Penetrasi korona
radiata dan zona
pelusida
Reaksi akrosom
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
64
Tubulus Seminiferus
Spermatozoa
Panjang 55mikrometer
Ditutupi oleh membran
plasma
Terdiri atas 4 bagian
Leher
Panjang kira-kira 5
mikron
Menghubungkan kepala
dengan ekor
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
65
Tubulus Seminiferus
Spermatozoa
Panjang 5 mikron
Terletak antara leher dan
principal piece
Ditandai oleh adanya
bungkus mitokondria yang
melingkari outer dense
fibers dan axoneme
Berhenti pada annulus
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
66
Tubulus Seminiferus
Spermatozoa
Principal piece
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
67
Tubulus Seminiferus
Spermatozoa
End piece
Panjang 5 mikron
Disusun oleh axoneme
yang terletak ditengah dan
dikelilingi oleh
plasmalema
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
68
Regulasi Spermatogenesis
Temperatur
Interaksi hormonal
GnRH (Gonadotrophin
Releasing Hormone)
Neuron di hipotalamus
Merangsang pelepasan LH
dan FSH dari kelenjar
hipofisis
LH merangsang sel-sel
Leydig menghasilkan
testosteron
FSH mempromosikan
sintesa Androgen
Binding Protein (ABP)
oleh sel-sel sertoli
Testosteron
Spermatogenesis
Tanda sex sekunder
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
69
Regulasi Spermatogenesis
Interaksi hormonal
Menghambat pelepasan
hormon LH sehingga
spermatogenesis
dihambat
Inhibin
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
70
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
71
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
72
Sawar Darah-Testis
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
73
Karakteristik sel
Sitoplasma
Mitokondria >>
kompleks Golgi
Tetes lipid yang mengandung
precursor untuk testosteron
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
74
Karakteristik sel
Menghasilkan hormon
testosteron
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
75
Tubulus Rektus
Sel-sel mempunyai
flagel
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
76
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
77
Duktus
Efferentes
Penghubung rete
testis dengan
epididimis
Mempunyai lapisan
otot polos dibawah
lamina basal
Epitelnya 2 macam
Fungsi reabsopsi
cairan dari semen
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
78
Duktus Epididmis
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
79
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
80
Kelenjar Aksesoris
Vesicula seminalis
Struktur Histologis
Epitel
Lamina propria
Tunika Adventisia
Fungsi
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
81
Kelenjar Aksesoris
Kelenjar Prostat
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
82
Kelenjar Aksesoris
Kelenjar Prostat
Struktur Histologis
Epitel
Konkremen
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
83
Kelenjar Aksesoris
Kelenjar Prostat
Fungsi
Mensekresikan cairan
keputihan
Mengandung ensim
proteolitik, asam sitrat,
acid phosphatase,
fibrinolysin dan lemak
Mengentalkan semen
setelah masuk kedalam
saluran genital wanita
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
84
Kelenjar Aksesoris
Kelenjar Bulbouretralis
(Cowper)
Epitel
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
85
Penis
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
86
Penis
Struktur histologis
ruang-ruang vaskular
menjadi menggelembung
terisi darah sebagai reaksi
terhadap impuls saraf
parasimpatis
A-V shunt menutup
Dilatasi arteri helisina
Terjadi peningkatan
aliran ke ruang darah
(kaverna) corpus
cavernosum penis
dan corpus
cavernosum uretra
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
87
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
88
Penis
Struktur
Histologis
Corpus Cavernosa
uretra (Corpus
spongiosum)
Dikelilingi oleh
jaringan ikat yang
lebih tipis
Berakhir pada
glands penis
sebagai meatus
uretra
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
89
Mekanisma Ereksi
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
90
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
91
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
92
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
93
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
94
References
Gartner
Modul Reproduksi/AAJ/HistologiFKUI/2007
95