Laonikos Chalkokondylesin Hayat ve Tarihi*

The Life and History/Demonstrations of Histories of

Laonikos Chalkokondyles
Ferhan Krldkme Mollaolu**
zet
Laonikos Chalkokondyles 143032 yllar arasnda bir tarihte
Atinada domu ve babas Georgiosun kentin Latin idarecileri
tarafndan srgne gnderilmesi sebebiyle Mora Despotluunun merkezi
Mistraya yerlemitir (1435). Burada Georgios Plethon Gemistosun
rencisi olmu ve Yunan ve Latin filolojileri konularnda iyi bir eitim
alma frsatn elde etmitir. Mistrada bulunduu zaman zarfnda Sultan
II. Muradn Mora Seferi (1446) ve blgede Osmanl egemenliinin tesisi
gibi nemli olaylara tanklk etmi ve 1460 ylndan sonra Atinaya
yerleerek Laonikou Apodeiksis Historin/Tarih adl eserini kaleme
almtr. Son aratrmalar tarihinin 1470 ylndan ksa bir sre sonra vefat
ettiini ortaya koymutur. Chalkokondyles toplam olduu malzemeyi
on kitap/blm halinde tasnif etmi ve Osmanl Devletinin
kuruluundan 1463/64 ylna kadar meydana gelen olaylar nakletmitir.
ada Bizans tarihilerinin aksine stanbul merkezli bir tarih yazmam
ve Bizans Devletine sadece Osmanllar ile olan mnasebetleri
erevesinde deinmitir. Chalkokondylesin konuya yaklam eserin
olduka erken bir dnemde tannmasna ve 16. yzyldan itibaren batl
tarihiler tarafndan kaynak olarak kullanlmasna sebep olmutur. Ayn
dnemde Latince ve Franszcaya evrilen Tarih, Osmanl tarihiyle ilgili
Greke yazlm en nemli kaynaklardan biridir.
Anahtar Kelimeler: Laonikos Chalkokondyles, Osmanl, Bizans, tarih.
Abstract
Laonikos Chalkokondyles was born in Athens either in 1430 or in
1432. Following his fathers expulsion by the Latin rulers of the city he
was settled in Mistra, the capital of the Despotate of Morea (1435) where
he became a pupil of Georgios Plethon Gemistos. As a result of these
lessons he gained a good knowledge on both Greek and Latin language
and literature. During his lifetime in Mistra he became an eyewitness of
some important historical events such as the Sultan Murad IIs campaign
*Bu

makale, Laonikos Chalkokondylesin Kronii ve Deerlendirilmesi (V.-VII. Blmler)

(Ankara niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Ankara 2005) adl doktora tezim esas
alnarak ksmi deiiklikler ve eklerle hazrlanmtr.
**Dr. Ankara niversitesi, Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi, ada Yunan Dili ve Edebiyat
Anabilim Dal.

42

FERHAN KIRLIDKME MOLLAOLU

in the Morea (1446) and the establishment of the Ottoman rule in the
area. Sometime after 1460 he was moved back to Athens where he wrote
the Laonikou Apodeiksis Historin/Demonstrations of Histories.
According to the recent publications Chalkokondyles died in early
1470s. In his History Chalkokondyles has arranged his materials into
ten books and he narrated the historical events from the establishment
of the Ottoman State until 1463/64. Also in contrary with his fellow
Byzantine historians he has focused his account on the history of the
Ottoman Turks, an approach due to which Chalkokondyles work
became popular soon after its compilation. By the 16th century it was
used as a source material by many western historians and it was
translated into French and Latin. Chalkokondyles Demonstrations of
Histories is one of the most important Greek sources for the Ottoman
history.

Keywords: Laonikos Chalkokondyles, Byzantine, Ottoman, history.

Chalkokondyles Ailesi
Tarihi Laonikos, Atinann ileri gelen ailelerinden biri olan
Chalkokondyleslere1 mensuptur. Ailenin ilk bilinen yesi XI. yzylda yaam
Chalkokondyles soyadnn yazl ve etimolojisi hakknda eitli farkl grler ne
srlmtr. Laonikosun eserini ieren yazmalarda Chalkokandyles, Chalkondyles
veya Chalkokondyles eklinde farkl kayt bulunmaktadr. Bkz. Karl Krumbacher,
I(Bizans Edebiyat Tarihi I), Almancadan Yunancaya
ev. G. Sotirades, 19742, s. 615616. Krumbacher, Chalkondylesi kullanmay
tercih etmitir. Etimolojik bir incelemede bulunan Miller, Chalkokandyles
(chalkos+kandyla)in
bakr
lamba
veya
amdan;
Chalkokondyles
(chalkos+kondyles)in ise bakr kalem anlamna geldiini ve bu sebeple de ikincisinin
kullanlmasnn daha doru olacan kaydetmitir. Bkz. William Miller, The Last
Athenian Historian: Laonikos Chalkokondyles, JHS, 42 (1922), s. 3637.
Chalkokondyles ailesi hakknda yapt aratrmalar 1926 ylnda yaynlad monografik
bir almada ele alan Kampouroglou, Kondylai-dilbilgisi bakmndan kondylesin
oul nominativ hali- ailesinin, Chalkokondylesler gibi Atinann ileri gelen ailelerinden
biri olduunu tespit etmi ve Yunanistanda soyadlarnn birleik veya tek bana
kullanlmas olduka sk rastlanlan bir durum olduunu gz nnde bulundurarak bu
iki ailenin zdeletirilmesinin hatal olmayacan savunmutur. Bkz. Demetrios Gr.
Kampouroglou, , , ..
(Chalkokondylesler, Monografi, G.K. Savvidesin Kampouroglounun hayat ve neriyat hakknda
bir nszle birlikte tpkbasm), 1996, s. 2223. Ayrca Kampouroglou aile
bireylerinin eitli dnemlerde soyadlarn 28 farkl ekilde kullandn tespit ederek
farkllklarn soyadnn en yaygn grld ekiller olan Chalkokondyles ve
Chalkokandyles in halk diline yanl aktarmndan kaynaklandn ifade etmitir.
Bunun Chalkokondylesin halk diline yanl bir aktarm olan Chalkondyles iin de
geerli olduunu belirtmitir. Bkz. Kampouroglou, , s. 21deki liste; ve
1

LAONIKS CHALKOKONDYLESIN HAYATI VE TARH

43

olan Mikhael Chalkokondylestir.2 Chalkokondyles ailesi, Atinann Trkler

tarafndan fethinden sonra nfuz elde etmi ve kent idaresinde sz sahibi
olmutur.3 Chalkokondyleslerin en nemli bireyleri XV. yzylda yaam tarihi
Laonikos, kuzeni Demetrios4 ve babas Georgiostur.
Laonikosun babas Georgios Chalkokondyles, Atina ve Thebainin
Floransal idarecisi I. Antonio Acciajuolinin lmnden sonraki (1435 yaz)
dnemde kent siyasetinde etkin bir rol stlenmitir. Georgios, I. Antonionun
Bizans asll ei Maria Melissenenin akrabas olmas mnasebetiyle
Acciajuolileri idareden uzaklatrmak isteyen Atinallar ile birlikte hareket
etmitir. I. Antonionun dul ei ve etrafndakiler, o dnemde Balkanlarda
nemli bir g olan Osmanllarn rzas olmadan iktidar deiikliinde baarl
olamayacaklarn bildiklerinden Georgiosu Edirneye Sultan II. Murada eli
olarak gndermilerdir. Chalkokondyles bu olay u ekilde nakletmektedir:
<Atina Dk> Antonio bir gece uykusunda damla hastalnn isabet
etmesiyle vefat edince, Antonionun kars, kent idaresinin kendisine
verilmesi iin akrabas olan babam Sultana eli olarak gnderdi.
Antonionun kars, Attika ve Boiotia blgelerinin idaresinin kendisine
verilmesi iin ykl miktarda bir meblala babam Sultan ile
mzakerelerde bulunmas iin grevlendirmiti. Babam, Sultann yanna
gitmek zere kentten ayrldnda, kentin ileri gelenleri babam
Chalkokondylese duyduklar nefretten dolay Antonionun karsn
hileyle kaleye kapatarak Antonionun akrabalarn idareci yaptlar. Kalede
tuttuklar kadnla saf bir kii olan vey olunu evlendirdiler ve ksa bir
sre sonra bu kadnla bizim ailemizi kentten srgne gndererek idareyi
ele geirdiler. Chalkokondyles Sultann huzuruna kt ve Sultann lkeyi
kendisine teslim etmeyi emretmesi zerine hapse konuldu.
<Chalkokondyles> otuzbin ake vermeyi vaad ettii halde hibir sonu
elde edemedi ve Sultann Thebaiyi hkimiyeti altna almak maksadyla
Gyula Moravcsik, Byzantinoturcica I, Die Byzantinischen Quelen der Geschichte der Trkvolker,
Berlin 1958, s. 391.
2 Kampouroglou, , s. 9596.
3 Miller, The Last Athenian Historian, s. 36; Kampouroglou, , s. 35;
Moravcsik, Byzantinoturcica I, s. 391; Nicolaos Nicoloudis, Laonikos Chalkokondyles, A
Translation and Commentary of the Demonstrationes of Histories (Books I-III), Athens 1996, s.
41.
4 Demetrios Chalkokondyles (1423 Atina1511 Milano), 1449 ylnda talyaya yerlemi
ve Padua niversitesindeki Yunanca krssnde eitim vermeye balayarak talyadaki
entelektel evrelerde ismini duyurmutur. Francesco Filelfonun desteiyle Floransa
niversitesindeki Yunanca krsnn idareciliine getirilen Demetrios, Homerosun
eserlerini yaynlamtr (1488). Milano Dk Francesco Sforzann davetlisi olarak
Milanoya gitmi ve Galenosun Anatomisi de dhil baz klasik eserleri talyancaya
evirmitir. Bkz. Kampouroglou, , s. 181205; J. Deno Geneakoplos,
Interaction of the Sibling, Byzantine and Western Cultures in the Middle Ages and Italian
Renaissance (3301600), New Haven-London 1976, s. 232240.

44

FERHAN KIRLIDKME MOLLAOLU

Boiotiaya ordu gnderdiini rendiinde hizmetkrlarn, adrlarn ve

yk hayvanlarn terk ederek stanbula kamay baard. stanbuldan bir
gemiye binerek Moraya doru yola kt. Fakat seyahat ettii gemi, Atina
idarecilerinin gemileri tarafndan yakaland iin Chalkokondyles Sultana
tutsak olarak geri gtrld. Sultan onun hatasn affederek sabrl
davrand, yine de otuzbin ake demesini isteyince Chalkokondyles
verecek paras olmadn syledi. Bu tarihte blge, Sultann Tesalyada
bulunan ordular tarafndan yamaland.5

II. Nerio Atinada iktidar ele geirdikten sonra tarihinin de belirttii zere
Chalkokondyles ailesini srgne gndermitir.6 Bu sebeple Georgios
Chalkokondyles Mistraya giderek Mora Despotunun hizmetine girmitir.
Georgiosun hayatyla ilgili bildiimiz ikinci olay Despot Konstantinosun
hizmetindeyken yaanmtr. Sultan II. Murad 1446 ylnda Moraya sefere
kmak iin hazrlklarn tamamlayp Germehisara yaklat srada Despot bir
casusunu Osmanl ordusunu takiple grevlendirmiti. Casus, Osmanl
ordusunun bykl karsnda korkuya kaplarak geri dnm ve
Konstantinosa Sultan ile anlama yapmasnn faydal olacan tavsiye etmiti.
Despot Konstantinos duyduklar karsnda sinirlenmi ve casusu hapse attrd
halde tavsiyeye uyarak Georgios Chalkokondylesi Sultann huzuruna eli olarak
gndermitir. Tarihi Laonikos, babasnn bu elilik grevini yle
anlatmaktadr:
<Despot>, anlama yaplmas iin ne srd koullarda haddini at.
nk Germehisarn kendisine verilmesini ve Germehisar tesinde
Sultann topraklar olduu halde ele geirmi olduu yerlerin kendisine
Laonikos Chalkokondyles, Laonici Chalkokandylae, Historiarum Demonstrationes I-II, ed. E.
Darco, Budapestini 19221927, s. 9394; Ferhan Krldkme Mollaolu, Laonikos
Chalkokondylesin Kronii ve Deerlendirilmesi (V.-VII. Blmler), Ankara niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits, Yaynlanmam Doktora Tezi, Ankara 2005, s. 159160; Miller,
The Last Athenian Historian, s. 37; Eugenius Darko, Zum Leben des Laonikos
Chalkokandyles, BZ, 24 (19231924), s. 31; Kampouroglou, , s. 100101;
Moravcsik, Byzantinoturcica I, s. 391392; erif Batav, Laonikos Halkondilas, Trk
Kltr Aratrmalar, Prof. Dr. brahim Kafesolunun Ansna Armaan, XXIII/12 (1985),
s. 127; Nicoloudis, Laonikos Chalkokondyles, s. 41. Sphrantzese gre I. Antonionun
lmnden sonra ei, Mora Despotu Konstantinos ile temasa geerek kendisine
Morada verilecek arazi karlnda Atinay teslim etmeyi teklif etmitir. Ancak Turahan
Beyin Thebaiyi kuatmas ve ele geirmesi zerine zerine Atinay devralmak zere
yola kan Sphrantzes Germehisardan geri dnmtr. Georgios Sphrantzes, Georgii
Sphrantzae Chronicon, ed. Richardus Maisano, Romae 1990, s. 74; Keneth M. Setton, The
Papacy and Levant (12041571), vol. II, The Fifteenth Century, Philadelphia 1978, s. 5152.
6 Georgios Chalkokondyles dnda dier aile bireyleri Acciajuolilere yakn ilikileri olan
Katalanlar tarafndan idare edilen Aigina Adasna gnderilmitir. Atinada Osmanl
egemenliinin kurulmasndan sonra bu aile bireyleri 14581460 yllar arasnda kente
geri dnmlerdir. Kampouroglou, , s. 103.
5

LAONIKS CHALKOKONDYLESIN HAYATI VE TARH

45

braklmasn istedi. Bu sebeple Despotun elisi Sultan tarafndan kt

muameleye maruz kald. <Sultan>, bu eliyi yakalatarak Sereze hapse
gnderdikten sonra Mora zerine sefere kt. Bu eli Atinal
Chalkokondylesti.7

Bu tarihten sonra Georgios Chalkokondylesin akbetiyle ilgili bilgimiz

yoktur.8
Laonikos Chalkokondylesin Hayat:
Laonikos Chalkokondylesin hayatyla ilgili tartmaya ak olmayan ok az
bilgi vardr.9 Bu nedenle kaynaklardan ve Chalkokondylesin eserinden elde
ettiimiz bilgileri u ekilde sralamamz mmkndr:
7 Chalkokondyles, (Darko), II, s. 113; Krldkme Mollaolu, Laonikos Chalkokondylesin, s.
199200; Akdes Nimet Kurat, Bizansn Son Osmanllarn lk Tarihileri, Trkiyat
Mecmuas, III (19261935), s. 199; Darko, Zum Leben des Laonikos Chalkokandyles,
s. 3132; Kampouroglou, , s. 101102; Moravcsik, Byzantinoturcica I, s.
391392; Batav, Laonikos Halkondilas, s. 128; Nicoloudis, Laonikos Chalkokondyles, s.
41.
8 Kampouroglou Georgios Chalkokondylesin 1466 ylna kadar yaadn kaydetmitir.
Bkz. Kampouroglou, , s. 95.
9 Laonikos Chalkokondylesin hayat ve Tarihi XVI. yzyl gibi erken bir dnemde ilgi
ekmitir. Bu dnemde kaleme alnm iki eserde tarihinin hayatyla bilgi vardr.
Bunlardan ilki, aslen Giritli bir doktor olan Antonios Calosynas; ikincisi ise Theodoro
Spandugnino tarafndan yazlmtr. Bkz. Antonios Calosynas,
, ed. Carl Hoph, Chroniques GrecoRomanes, Berlin 1873, s. 242245; Kampouroglou, , s. 108109 ve
Theodoro Spandugnino, Patritio Constantinopolitano, de la origine deli Imperatori Ottomani,
ordini de la corte, forma del guerregiare loro, religione, rito, et custumi de la natione, ed.
Konstantinos Sathas, Documents indits relatifs a lhistoire Grque au Moyen Age, IX, Paris
1890, s. 261; ngilizce evirisi iin bkz. Theodore Spandounes, On the Origin of the
Ottoman Emperors, trans. and ed. by Donald M. Nicol, Cambridge 1997, s. 145. XVI.
yzylda spanyann Toledo kentinde yaam olan Antonios Calosynasn yazm
olduu biyografi Laonikos ve Demetrios Chalkokondylesin edebi slubu hakknda bir
aklama niteliindedir. Calosynas, Morann Trkler tarafndan fethinden sonra
Chalkokondylesin renme merak yznden Yunanistan terk ettiini iddia etmitir.
Laonikos ile Demetrios Chalkokondylesin karde olduu gibi nemli noktalarda
ierdii bilgi hatalar yznden biyografinin tarihi deerinin olduka snrl olduu tespit
edilmitir. Bkz. Krumbacher, , s. 616; Kampouroglou,
, s. 110; Moravcsik, Byzantinoturcica I, s. 391; Nicoloudis, Laonikos
Chalkokondyles, s. 43. Theodoro Spandugnino, Chalkokondylesin Varna Sava (1444)
srasnda Sultan II. Muradn ktibi olarak savaa katldn kaydetmitir. Krumbacher,
, s. 610da bu bilgiyi doru kabul edip aynen
nakletmitir. Fakat savan vuku bulduu tarihte Chalkokondylesin byle bir grevi
stlenmek iin olduka kk yata olduunu tespit eden tarihiler bu gr kabul
etmemektedir. Bkz. Miller, The Last Athenian Historian, s. 37; Darko, Zum Leben
des Laonikos Chalkokandyles, s. 31; Kampouroglou, , s. 135;

46

FERHAN KIRLIDKME MOLLAOLU

1. Atinada domutur, Georgios Chalkokondylesin oludur, gerek ad

Nikolaostur ve 1435 ylndan sonra babas ile birlikte Mistraya yerletikten
sonra Georgios Gemistos Plethonun rencisi olmutur. Antik Yunan ve Latin
dili ve edebiyat hakknda geni bilgi sahibidir.10
2. Sultan II. Muradn 1446 ylnda Moraya gerekletirdii seferin grg
tandr,11
3. Anconal Cyriaconun Moray ziyareti esnasnda seyyah ile tanm ve
antik Sparta kentinin harabelerine gerekletirdii gezintilerde ona rehberlik
etmitir (30 Temmuz2 Austos 1447),12
4. 1453 ylnda Mistrada bulunmaktadr ve Morann fethine kadar (1460)
burada yaamtr.13
Laonikos Chalkokondylesin ne zaman doduu tam olarak
bilinmemektedir. Ancak kendisi doum tarihini tespit etmemize yardmc olacak
dolayl bir bilgi nakletmitir:
Doduum tarihte Helenlerin <idaresi altnda bulunan> mparatorluk
nce Trakyada yaayan soylar <Bulgar ve Srplar> daha sonra da
barbarlar tarafndan ele geirilmiti. O tarihte <Helenler>, stanbul;
stanbulun dnda Silivri ile Karadeniz sahilinde Misivriye kadar olan
Moravcsik, Byzantinoturcica I, s. 391392; Batav, Laonikos Halkondilas, s. 128;
Nicoloudis, Laonikos Chalkokondyles, s. 43.
10 Bkz. Chalkokondyles Ailesi ve Anconal Cyriaco, Cyriac of Ancona Later Travels, ed.
and trans. by Edward W. Bodnar with Clive Foss, London 2003, s. 298299; Miller,
The Last Athenian Historian, s. 37; Darko, Zum Leben des Laonikos
Chalkokandyles, s. 31; Kampouroglou, , s. 94 ve 121; Batav,
Laonikos Halkondilas, s. 127128; Nicoloudis, Laonikos Chalkokondyles, s. 42.
11 Sultann buradaki ordugh; adrlarn okluu, erzakn bolluu ve harp silah
aralarnn mkemmellii bakmndan grdmz ve iittiimiz btn ordughlardan
en gzeliydi. ifadesi Chalkokondylesin seferin grg tan olduunu gstermektedir.
Chalkokondyles, (Darko), II, s. 115; Krldkme Mollaolu, Laonikos Chalkokondylesin, s.
201; Kurat, Bizansn Son Osmanllarn lk Tarihileri, s. 199; Miller, The Last
Athenian Historian, s. 37; Darko, Zum Leben des Laonikos Chalkokandyles, s. 31;
Kampouroglou, , s. 134; Batav, Laonikos Halkondilas, s. 128;
Nicoloudis, Laonikos Chalkokondyles, s. 45.
12 Anconal Cyriaco, Cyriac of Ancona Later Travels, s. 300301 ve dipnot 10.
13 Batav, Laonikos Halkondilas, s. 128. Chalkokondyles, Tarihinin VIII.-X.
kitaplarnda 1452/53 kndan itibaren Morada meydana gelen olaylar detayl olarak
nakletmitir. Sultan II. Mehmedin 1458 ylnda Moraya gerekletirdii seferi ve
Morann Osmanl idaresine balanmasyla sonulanan harekt (1460) etrafl olarak
kaydetmitir. Chalkokondylesin Tarihi bahse konu dnemde Morada meydana gelen
gelimelerle ilgili birinci elden kaynak kabul edilmektedir. Bkz. Krldkme Mollaolu,
Laonikos Chalkokondylesin, s. 4750.

LAONIKS CHALKOKONDYLESIN HAYATI VE TARH

47

topraklar idareleri altnda bulunduruyorlard. Ayrca Venediklilere ait

drt kent dnda tm Morann hkimiydiler. Ayn ekilde Limni ve
Gkeada gibi Egede birka tane daha meskn aday hkimiyetleri altnda
tutmaktaydlar.14

Chalkokondylesin verdii bilginin incelenmesi sonucunda tarihinin

doum tarihinde Selanik de dhil Bizans Devletinin Yunanistann kuzeyinde
hi topra kalmad anlalmaktadr.15 Ayrca, Bizans Devleti ile Trkler
arasnda yaplan anlama sonucunda (ubat 1424) Bizansn hkimiyet sahasnn
stanbul, Silivri ve Karadeniz sahilindeki Misivriden baka birka kaleyle
snrland bilinmektedir.16 Bu itibarla Chalkokondylesin 1424den sonraki bir
tarihte doduunu kabul etmemiz gerekmektedir.
Dier taraftan Bizansllarn Moradaki hkimiyet sahas mparator VIII.
oannes ve kardeleri Despot II. Theodoros, Konstantinos ve Thomasn ortak
faaliyetleri sonucunda 1427 ylndan sonra genilemitir. Thomas Palaiologosun
son Ahaya Prensi Zaccaria Centurionenin kzyla evlenmesi sebebiyle (Ocak
1430) Prensin idaresi altndaki blge Thomasa eyiz olarak verilmitir. Thomas
Centurionenin lmnden sonra (1432) bu topraklarn hkimi olunca,
Venediklilere ait birka kent dnda tm Mora Bizansl Despotlarn idaresine
gemitir.17 Bu nedenle Anconal Cyriaco ile karlat 1447 yaznda gen bir
adam olan Chalkokondylesin 14301432 yllar arasnda bir tarihte domu
olduu tahmin edilmektedir.18
Tarihinin 1447 ylndan 1453 ylna kadar ne yapt konusunda kesin
bilgimiz yoktur. Moravcsik, Chalkokondylesin 1449 ylnda Bizans tahtna
gemek iin stanbula giden Konstantinos Palaiologos ile birlikte seyahat
ettiini ne srmtr.19 Laonikos Chalkokondylesin Giritin Hanya kentinde
Chalkokondyles, (Darko), I, s. 67; Nicoloudis, Laonikos Chalkokondyles, s. 9495.
Selanik 14 Eyll 1423te Despot Andronikos tarafndan Venedike teslim edilmitir.
Bkz. Melek Delilba, Selanik ve Yanyada Osmanl Egemenliinin Kurulmas, Belleten,
LI/199 (1987), s. 78.
16 Donald M. Nicol, Bizansn Son Yzyllar (12611453), ev. B. Umar, stanbul 1999, s.
358.
17 Sphrantzes, (Maisano), s. 30, 3646, 5666; Peter Schreiner, Die Byzantinschen
Kleinchroniken I Einleitung und Text, Wien 1975, no. 22/25, 22/38, 32/40, 32/4344,
34/3, 34/7, 35/16, 42/67 ve II Historischer Kommentar, Wien 1977, s. 435436, 438
440; Denis A. Zakythinos, Le Despotat grec de More Histoire Politique, ed. Chryssa
Maltzou, London 1975, s. 204209.
18 Chalkokondylesin doum tarihiyle ilgili 14201437 yllar arasnda deien muhtelif
tahminler vardr. Konuyla ilgili tartmalar iin bkz. Darko, Zum Leben des Laonikos
Chalkokandyles, s. 31; Kampouroglou, , s. 104105; Nicoloudis,
Laonikos Chalkokondyles, s. 4344.
19 Moravcsik, Byzantinoturcica, I, s. 392; Nicoloudis, Laonikos Chalkokondyles, s. 45.
14
15

48

FERHAN KIRLIDKME MOLLAOLU

yaam rahip Laonikos olduu grn kabul eden aratrmaclar sz konusu

seyahatin gereklemi olma olasl zerinde durmaktadrlar.20 Ancak
Chalkokondylesin bu seyahati gerekletirmesine sebep olacak herhangi bir
resmi grev aldna dair bir bilgi bulunmamaktadr.21 Ayrca Chalkokondylesin
stanbulda kalm olduu sre iki ylla snrl olmu olmaldr. nk
eserindeki anlatmdan kentin fethi srasnda burada bulunmad
anlalmaktadr.22
Chalkokondylesin Morann fethinden sonra (1460) talya, Girit ve
Atinaya yerletiine dair ayr gr mevcuttur:
1. Chalkokondyles talyaya yerlemitir. Miller, Antonios Calosynas23
kaynak gstererek Chalkokondylesin kuzeni Demetrios ve dier Bizansl
entelekteller gibi yaamna talyada devam ettiini ne srmtr. Ayn
aratrmac, tarihinin talyadaki kentler, zellikle de Venedikin topografyas,
idari ve mali yaps hakknda verdii bilgilerin grn destekler nitelikte
olduunu ifade etmitir.24 Ancak Darko ve Kampouroglou, Chalkokondylesin
sz konusu bilgileri Anconal Cyriaco gibi seyyahlardan, Floransa Konsiline
katlmak zere talyaya gitmi olan Plethondan veya Mistray ziyaret eden
denizcilerden elde edebilecei zerinde durmular ve Tarihteki konuyla ilgili
anlatmn tarihinin kiisel bilgisine dayanmadn savunmulardr. 25
2. Chalkokondyles Girite yerlemitir. Bu gr 1927 ylnda E. Darko
tarafndan ne srlm ve tarihi Laonikosun Giritin Hanya kentinde yaam
olan rahip Laonikos ile zdeletirilmesine dayandrlmtr. Darkonun
kulland en nemli kaynak rahip Laonikosun Mikhael Apostoles ile yazmas
olmutur. Buna gre:
a.

Rahip Laonikos aynen tarihi Laonikos gibi aslen Giritli deildir,26

Eugenius Darko, Neue Beitrage zur Biographie des Laonikos Chalkokandyles, BZ,
27 (1927), s. 280; Nicoloudis, Laonikos Chalkokondyles, s. 46. Ayrca bkz. dipnot 26 ve 27.
21 Darko, Zum Leben des Laonikos Chalkokandyles, s. 37; Kampouroglou,
, s. 147148.
22 Moravcsik, Byzantinoturcica, I, s. 392; Nicoloudis, Laonikos Chalkokondyles, s. 46.
stanbulun fethi Tarihin VIII. kitabnda yer almaktadr. Bkz. Krldkme Mollaolu,
Laonikos Chalkokondylesin, s. 4748.
23 Bkz. dipnot 9.
24 Miller, The Last Athenian Historian, s. 38. Venedik ve talyadaki kentler ile ilgili
anlatm Tarihin IV. ve VI. kitaplarnda yer almaktadr. Bkz. Krldkme Mollaolu,
Laonikos Chalkokondylesin, s. 46 ve 8497.
25 Darko, Zum Leben des Laonikos Chalkokandyles, s. 34; Kampouroglou,
, s. 129 ve 131.
26 Darko, Neue Beitrage zur Biographie des Laonikos Chalkokandyles, s. 280281;
Nicoloudis, Laonikos Chalkokondyles, s. 53.
20

LAONIKS CHALKOKONDYLESIN HAYATI VE TARH

49

b. Hanyadaki rahiplik grevi nce Apostolese teklif edilmi, ancak mali

konularda anlama salanamad iin rahip Laonikos bu greve
getirilmitir.27
c.

Rahip Laonikos da tarihi gibi Thoukydidesi rnek alm ve benzeri

felsefi konulara ilgi duymutur.28

d. Rahip Laonikosun ksa bir sre stanbulda Plethon Gemistosun

disiplinine bal Apostolesin yannda kalmtr. Chalkokondyles 1449
ylnda stanbula gitmi ise bir sreliine Apostolesin rencisi
olmutur.29
e.

Rahip Laonikos Homerosa atfedilen Batrachomyomachia adl eseri

1486 ylnda Venedikte yaynlamtr. 30

Nicoloudis, Darkonun grn kabul etmi ve Chalkokondylesin Girite

yerlemi olma ihtimalini destekleyen baz kantlar ne srmtr:
a.

Chalkokondylesin Venedik hakknda naklettii bilgiler tarihinin

Girite yerletiinin delili niteliindedir; nk Chalkokondyles
Osmanl idaresi altnda bulunan Atinadan ziyade Giritten Venedike
daha kolay seyahat etme imknn bulmutur.31

b. Rahip Laonikosun Batrachomyomachiay Venedikte yaynlam

olmas, tarihinin bir sre kentte bulunduuna iaret etmesi sebebiyle
Tarihte kent ile ilgili nakledilen bilgilere aklk getirmitir.32
c.

Chalkokondylesin antik Yunan dili ve edebiyat hakknda sahip olduu

bilgi, Batrachomyomachia gibi bir eseri yaynlamas iin yeterli
dzeydedir.33

Darko, Neue Beitrage zur Biographie des Laonikos Chalkokandyles, s. 284;

Nicoloudis, Laonikos Chalkokondyles, s. 56.
28 Darko, Neue Beitrage zur Biographie des Laonikos Chalkokandyles, s. 278279;
Nicoloudis, Laonikos Chalkokondyles, s. 52.
29 Bkz. dipnot 20.
30 Deno J. Geneakoplos, Greek Scholars in Venice, Cambridge 1962, s. 58; Nicoloudis,
Laonikos Chalkokondyles, s. 5153.
31 Nicoloudis, Laonikos Chalkokondyles, s. 54. Kanaatimizce bu argmann bir mantkl
dayana bulunmamaktadr.
32 Nicoloudis, Laonikos Chalkokondyles, s. 54. Darko ve Kampouroglounun farkl gr
iin bkz. dipnot 25.
33 Nicoloudis, Laonikos Chalkokondyles, s. 5556. Bu doru olmakla birlikte Nicoloudis,
Chalkokondylesin Tarihin yazmyla megul olduu srada neden esas meguliyetini
bir tarafa brakp yaynclk yaptna dair bir aklama getirmez.
27

50

FERHAN KIRLIDKME MOLLAOLU

d. Batrachomyomachiann 1488 ylnda Chalkokondylesin kuzeni

Demetrios tarafndan yeniden yaynlanm olmas, iki kuzen arasndaki
iyi iliki gz nnde bulundurularak tarihi Laonikos ile rahip
Laonikosun ayn kiiler olduunun bir dier delilidir.34
e. Atinaya nazaran Giritte yksek bir kltrel evrenin bulunmas
Chalkokondylesin yaamna devam etmek iin buray tercih etmi
olmasnn temel sebebidir.35
3. Chalkokondyles Atinaya yerlemitir. Bu gr 1926 ylnda
Kampouroglou tarafndan ne srlm ve Prof. Batav tarafnda da
kabul grmtr. Buna gre:
a. Chalkokondyleslerin kentten srlmesine sebep olan Acciajuoli
taraftarlarnn kentten uzaklatrlmasndan sonra tm aile bireyleri gibi
Laonikos da Atinaya geri dnmtr.36
b. Georgios Chalkokondylesin akrabas olan I. Antonio Acciajuolinin ei
Maria Melissenenin ayn zamanda Vezir Mahmud Paann da
yakndr. Bu sebeple aile kentin itibaren Atinada imtiyazl bir konuma
sahip olmutur.37
c. Chalkokondyles ailesi Osmanl dnemi boyunca kent idaresinde sz
sahibi olmaya devam etmitir.38

Nicoloudis, Laonikos Chalkokondyles, s. 5556. Kampouroglou byle bir ilikiden

bahsetmez.
35 Nicoloudis, Laonikos Chalkokondyles, s. 54.
36 Bkz. dipnot 6. Kampouroglou ve Batav Chalkokondylesin Atinaya geri dn tarihi
olarak 1458 veya 1460 vermilerdir. Bkz. Kampouroglou, , s. 131132;
Batav, Laonikos Halkondilas, s. 128. Atina 1456 yaznda Turahan Beyin olu mer
Bey tarafndan fethedilmitir. Trkler kent iine hkim olduklar halde Atina Dk II.
Franco Akropolise snarak direnmeye devam etmitir. Daha sonra kendisine Osmanl
vasal olarak Boiotya ve Thebaiyinin idaresi verilmi ve kent tmyle Trk idaresine
gemitir. 1458 ylnda Mora seferinden sonra mer Beyin daveti zerine Sultan II.
Mehmed kenti ziyaret ederek halka geni imtiyazlar tanmtr. Osmanl Sultann kente
ikinci ziyareti Morann fethinden hemen sonra gereklemitir. Bu srada II. Mehmed,
idareye II. Francoyu getirmek isteyen on tane Atinal aileyi srgne gndermi ve
Zaanos Paa Francoyu ldrtmtr. Bu itibarla Chalkokondylesin 1460 ylndan
Atinaya yerlemi olduunu kabul etmek daha doru grnmektedir.
Chalkokondylesin Tarihi konuyla ilgili en nemli kaynaklardan biridir. Bkz.
Chalkokondyles, (Darko), II, s. 211213 ve 237; Wiliam Miller, The Latins in the Levant,
London 1908, s. 405; Setton, The Papacy and Levant, s. 51.
37 M. Cazacu, Les parentes byzantines et Ottomanes de lhistorien Laonikos
Chalkokondyles (c. 1423-c.1470), Turcica, 17 (1984), s. 108109.
38 Bkz. Chalkokondyles Ailesi.
34

LAONIKS CHALKOKONDYLESIN HAYATI VE TARH

51

d. Chalkokondylesin Tarihi XV. yzylda Atinada bilinen bir eserdir ve

en az iki kez kopyalanmtr,39
e. Laonikos Chalkokondyles Osmanl egemenlii altnda yaamasna engel
tekil edebilecek herhangi bir olumsuz deneyim yaamamtr,40
f. Kz Louisa 1492 ylna kadar Atinada kalmtr,41
g. Chalkokondyles Tarihi yazarken geni lde Osmanl kaynaklarndan
faydalanmtr42 ve
h. Tarihi Laonikos Giritte yaayan rahip Laonikos olamaz, nk
Chalkokondylesin 1470 ylndan sonra yaadna dair herhangi bir
bilgi bulunmamaktadr.
Yakn gemie kadar Chalkokondylesin 1490 ylna kadar yaad kabul
edilmekteydi. Fakat eserin el yazma metinlerinde inceleme yapan iki tarihi,
mellifin 1490 ylna kadar yaadnn kant olarak gsterilen Macaristan ve
Polonya ile ilgili bilgilerin en eski yazmalarda bulunmad tespit etmiler ve
Chalkokondylesin 1470 ylndan sonra yaadna dair herhangi bir kant
bulunmad savunmulardr.43 Yukarda belirtilen hususlar erevesinde
Chalkokondylesin Atinada yaad ve eserini burada kaleme ald tahmin
edilmektedir.

Darko, Zum Leben des Laonikos Chalkokandyles, s. 35; Kampouroglou,

, s. 131132.
40 Nicoloudis, tarihinin babas Georgios Chalkokondylesin Sultan II. Murada eli
olarak gnderildii iki seferde Trklerle ilgili olumsuz bir intiba edindiini savunmu ve
bu sebeple Chalkokondylesin Atinaya yerlemediini ne srmtr. Bkz. Nicoloudis,
Laonikos Chalkokondyles, s. 49. Hlbuki byle bir olumsuzluk Chalkokondylesin
anlatmnda bulunmamaktadr. Hatta tarihi babasnn 1446 ylndaki elilik grevini
naklederken Despot anlama yaplmas iin ne srd koullarda haddini at
ifadesiyle Mora Despotu Konstantinosu eletirmi ve bu sebeple babasnn hapse
konulduunu ifade etmitir. Bkz. Chalkokondyles. Ailesi.
41 Kampouroglou, , s. 220221.
42 Akdes Nimet Kurat, Die trkische Prosopografie bei Laonikos Chalkokondyles, Hamburg
1933, s. 1922; erif Batav, Die trkische Quellen des Laonikos Chalkokondylas,
Acts of the XIth International Byzantine Congress, Munich 1960, s. 35-42; Batav, Laonikos
Halkondilas, s. 128 ve 134; Ferhan Krldkme Mollaolu, Laonikos
Chalkokondylesin Tarihinde Sultan II. Murad Dnemi, Trk Tarih Kurumu tarafndan
dzenlenen XV. Trk Tarih Uluslararas Kongresinde Sunulan Bildiri (baskda).
43 H. Wurm - E. Gamillsceg, Bemerkungen zu Laonikos Chalkokondyles, JB, 42
(1992), s. 213219; A. Markopoulos, Das Bild des Anderen bei Laonikos
Chalkokondyles und das Vorbild Herodot, JB, 20 (2000), s. 205206. Nicoloudis,
Chalkokondylesin 1487 ylna kadar yaadn ifade etmitir. Bkz. Nicoloudis, Laonikos
Chalkokondyles, s. 4243.
39

52

FERHAN KIRLIDKME MOLLAOLU

Laonikos Chalkokondylesin Tarihi, Yaynlar, evirileri ve XVI.

Yzylda Osmanl Tarihiyle lgili Yazlm Eserlere Etkileri:
Laonikos Chalkokondyles, Osmanl Devletinin kuruluundan 1463/64
ylna kadar meydana gelen olaylarn konu edildii Laonikou Apodeiksis
Historin adl tarihi eserin yazardr. Tarihi eserinin giri(prooimion) ksmnda
Bizans mparatorluunun k ve buna karn Trklerin ykseliine sebep
olan olaylar kaleme aldn ifade etmitir. Bundan dolay Chalkokondyles
dier Bizans tarihilerinin aksine, stanbul merkezli bir tarih yazmam ve
Bizansa Osmanllar ile mnasebetleri erevesinde deinmitir.
Laonikos Chalkokondylesin Tarihi on kitaptan olumaktadr. Tarihin
I.-IV. blmlerinde Osmanl Devletinin kuruluundan 1421 ylna kadarki
olaylar; V.-VII. blmlerde Sultan II. Murad dnemi (14211451) ve VIII.-X.
blmlerde ise 14521463/64 yllarndaki olaylar ele alnmtr. 44 X. blm
dier blmlere nazaran daha ksadr ve anlatm bu k Morada bunlar oldu
ifadesiyle aniden son bulmaktadr.
Chalkokondylesin Tarihini inceleyen modern tarihilerin karlat
glkler iki noktada odaklanmaktadr. lki tarihinin kulland dildir.
Chalkokondyles Tarihini ortaa Yunancas ile yazmtr. Ancak Herodotos
ve Thukydidese yknm olmas eserin anlalmas olduka zor ve karmak
bir dil ile yazlmasna sebep olmutur. kincisi ise olaylarn kronolojik sra takip
edilmeksizin nakledilmi olmasdr. Tarihi olaylarn hangi tarihte gerekletiini
yazmamtr fakat nakledilen olaylar kronolojik olarak Chalkokondylesin
yaad dneme yaklatka Tarihteki anlatm daha mufassal bir hal alm ve
eserin tarihi deeri artmtr.
Belirtildii zere, Laonikos Chalkokondyles Tarihini kaleme alrken antik
Yunan tarihileri Herodotos ve Thoukydidesi rnek almtr. Herodotosun
etkisi ilk bakta gze arpmaktadr. Tarihi Laonikos, Herodotosun
Tarihinin ismi Hrodotou Alikarnsseos historis apodeiksis hdeden
esinlenerek eserine, Laonikou apodeiksis historin adn vermitir.
Yunancada tarih anlamna gelen historia szc, aratrmak, bilgi
edinmek, anlatmak anlamna gelen histore fiilinden tremitir. Ayrca,
Chalkokondylesin eserine verdii ismin ikinci kelimesi olan apodeiksis,
sunmak anlamna gelen apodeiknymi fiilinden tremi bir szcktr ve
ispat, delil anlamnda kullanlmaktadr.
Eserin ismi Darko tarafndan Macarcaya Laonici Chalcocandylae
Historiarum Demonstrationes;45 Nicoloudis tarafndan ngilizceye Laonikos
Chalkokondylesin naklettii olaylarn zeti iin bkz. Krldkme Mollaolu, Laonikos
Chalkokondylesin, s. 4250.
45 Bkz. dipnot 5.
44

LAONIKS CHALKOKONDYLESIN HAYATI VE TARH

53

Demonstrationes of Histories46 olarak evrilmitir. Bunu Trkeye

Laonikosun Tarihinin/Tarihlerinin Delil veya Delilleri olarak evirmemiz
mmkndr. Prof. Batav47 ve Prof. Delilba48 sadece Historiaeyi
kullanmlardr. Bu nedenle eserin ismiyle ilgili Trkede Tarih veya
Laonikosun Tarihi ifadelerinin kullanlmasnn hatal olmayaca
deerlendirilmektedir.
Chalkokondylesin elde etmi olduu tarihi malzemeyi on kitap/blm
halinde tasnif etmi olmas, Herodotosun etkisini ortaya koyan dier bir
noktadr. Laonikosun Tarihinin esas konusunu Trkler tekil eder, yani
Herodotosun eseri esas alnarak bir deerlendirme yaplacak olursa,
Herodotosun Tarihindeki Perslerin yerini Chalkokondylesin Tarihinde
ada olan Trkler almtr.49 Ayrca Chalkokondyles, Herodotos gibi asl
konusunu ilgilendiren olaylar anlatrken yabanc bir millete rastlaynca, bu
milletin tarihini, corafyasn, rf ve adetlerini de nakletmitir. Bu itibarla eser
bir bakma dnemin dnya tarihi mahiyetindedir.50 Yine Herodotostan
etkilenerek bahis konusu ettii milletlerin antik isimlerini kullanmtr. Bu
durum Bizansllar tanmlamak iin kulland Helen ifadesi iin de
geerlidir.51
Tarihin giri ksmnda Laonikosun rnek ald dier tarihi,
Thoukydidesin etkisi ne kmaktadr. Chalkokondyles Tarihine u ifadeyle
balar: Laonik Athenai ... syggegraptai tade. Thoukydidesin ilk cmlesi ise
yledir: Thoukydids Athnaios synegrapse. ki cmlenin yalnzca znesi
farkldr; yklem ise kaydediyorum, yazyorum anlamndaki syggraph
fiilinin antik Yunancada dili ve mili gemi zaman kipinin nc tekil
ahsdr. Yani, Atinal Laonikos veya Atinal Thoukydides unlar
kaydetmitir.
Chalkokondylesin eserini yazarken kulland kaynaklara yaklam da
Thoukydides ile benzerlik gstermektedir. Her iki tarihinin de amac
gerein ortaya karlmasdr. Bu sebeple Chalkokondyles, aynen
Thoukydides gibi bizzat grg tan olmad olaylar kaleme alrken
kaynaklarna tenkitle yaklam ve sadece doruluundan emin olduu bilgileri
nakletmitir.
Bkz. dipnot 3.
Batav, Laonikos Halkondilas, s. 129.
48 Melek Delilba, Trk Tarihinin Bizans Kaynaklar, Cogito, 17 (K 1999), s. 345.
49 Chalkokondyles, Osmanl Sultan iin basileus tn Tourkn veya basileus
ifadelerini kullanmtr.
50 Batav, Laonikos Halkondilas, s. 129.
51 Bizansl yazarlar tarafndan Helen ifadesinin kullanm iin bkz. Angeliki Laiou,
From Roman to Helene, The Byzantine Fellowship Lectures at Hellenic College, 1 (1974), s.
1328.
46
47

54

FERHAN KIRLIDKME MOLLAOLU

Laonikos Chalkokondylesin eserinin 29 elyazma metni gnmze

ulamtr.52 Tarihin ilk yayn Latince evirisiyle birlikte 1615 ylnda J. B.
Baumbach tarafndan Cenevrede yaplmtr. 1650 ylnda C. A. Fabrot
tarafndan Corpus Sciptorum Byzantiumda; 1729 ylnda Venedikte; 1843
ylnda I. Bekker tarafndan Bon Corpusunda ve 1866da da J. Migne tarafndan
Patrologia Graecann 159. cildinde yaynlanmtr.53 E. Darko tarafndan
yaplan ve 19221927 yllar arasnda iki cilt halinde yaynlanan edition
critique Tarihin en son yayndr. Chalkokondylesin Darko yayn halen
modern tarihiler tarafndan kullanlmaktadr.
Tarihin ilk evirisinin yaynndan nce yapld bilinmektedir. 1556
ylnda C. Clauserus tarafndan yaplan Latince eviriyi, 1577 ylnda Blaise de
Vigenurenin Franszca evirisi takip etmitir. Vigenurenin evirisi, A.
Thomasn ekledii grsel malzemeyle birlikte 1620 ylnda Pariste iki cilt
halinde yaynlanmtr. Ayn evirinin grsel malzemelerinin karlm hali F. E.
du Mezerey tarafndan 1660da Rouende baslmtr.54
XX. yzyln ikinci yarsna kadar Chalkokondylesin eseri Latince ve
Franszca dnda herhangi bir dile evrilmemitir. Bu tarihten sonra olduka
youn bir eviri faaliyetinin olduu gzlemlenmektedir. Tarihin Avrupa,
talya, spanya, Macaristan ve Romanya hakkndaki blmlerinin Almanca
evirisi mevcuttur.55 Grecu tm eseri Romenceye evirmitir.56 Ayrca,
Tarihin ilk kitab N. Nicoloudis tarafndan Londra Kings Collegede
yaplan doktora tezinde ngilizceye evrilmi ve daha sonra yaymlanmtr.57
Tarafmdan hazrlanan doktora tezinde eserin V.-VII. kitaplar Trkeye
52 Darko, bunlardan sade 8 tanesinin ok iyi durumda olduunu tespit etmitir. Bkz.
Chalkokondyles, (Darko), I, Praefatio, s. 1625; Moravcsik, Byzantinoturcica I, s. 394; Ioannes
Karagianopoulos, , 1970, s. 5758; H. Wurm,
Der Codex Monacensis gr. 370A: ein Beitrag zur berlieferungsgeschichte des
Laonikos Chalkokondyles, JB, 44 (1994), s. 455462; H. Wurm, Die
handschriftliche berlieferung der des Laonikos Chalkokondyles,
JB, 45 (1995), s. 223232.
53 Chalkokondyles, (Darko), I, Praefatio, s. 515; Moravcsik, Byzantinoturcica I, s. 394;
Karagianopoulos, , s. 400401.
54 Kroniin Latince evirisi drt kez yaynland: 1556 (Bazel), 1562 (Bazel), 1657 (Paris)
ve 1578 (Frankfurt). Erken dnem eviriler evirmenlerin yorumlarn ve zeyiller
iermektedir. Ayrca bkz. Krumbacher, , s. 615616;
Moravcsik, Byzantinoturcica I, s. 394.
55 E. Ivanka - F. Grabler - G. Stkl, Europa im XV. Jahrhundert von Byzantinern Gesehen,
Graz - Wien - Kln 1954, s. 1397.
56 Vasile Grecu, Laonic Chalcocondil Expuneri storice, Bucuresti 1958.
57 Bkz. dipnot 3.

LAONIKS CHALKOKONDYLESIN HAYATI VE TARH

55

evrilmitir.58 Tarihin stanbulun fethiyle ilgili blmnn ngilizce,59

talyanca60 ve ada Yunanca61 evirileri vardr.
Prof. Kurata gre, Chalkokondylesin eseri uzun zamanlar garpta
Osmanllar hakknda yegne mufassal kaynak mahiyetinde62 olmutur. 1560
ylnda Venedikte Francesco Sansovino tarafndan yaynlanm olan Historia
Universale dellOrigine et mperio de Turchiye kaynak tekil etmitir.63 Theodoros
Spandugnino tarafndan etrafl bir ekilde kullanlmtr.64 XVI. yzylda yazlm
Anonim Greke Osmanl Tarihinin kaynaklar arasnda yer almaktadr.65 PseudoPhrantzes tarafndan kullanld Loenertz tarafndan tespit edilmitir.66
Chalkokondylesin Tarihi halen Osmanl tarihiyle ilgili alma yapan
aratrmaclar tarafndan kullanlmakta ve Trk tarihiyle ilgili Greke yazlm en
nemli kaynaklardan biri olarak kabul edilmektedir.

Bkz. dipnot 5.
J. R. Melville Jones, The Siege of Constantinople 1453: Seven Contemporary Accounts,
Amsterdam 1972, s. 4255.
60 Agostino Pertusi, La Caduta di Constantinopoli l eco nel mondo, Milano/Verona 1976, s.
194227.
61 Nicolaos Nicoloudis, , ( ,
38 [201] - 403 [214]), 1997.
62 Kurat, Bizansn Son Osmanllarn lk Tarihileri, s. 185186.
63 Elizabeth A. Zachariadou,
, 1960, s. 2226.
64 Eserin yayn iin bkz. yukarda dipnot 9. ki kronik arasndaki benzerlikler
Nicoloudis tarafndan incelenmitir. Bkz. Nicolaos Nicoloudis,
. , Acts
of the XIVth Panhellenic Congress (2830 May 1993), Thessalonike 1994, s. 135142.
65 Kroniin ilk yayn Zoras tarafndan yaplmtr. Bkz. G. Th. Zoras,
, 1958. Prof. Zachariadou kronigin orijinalinin talyanca
olduunu; 1573 ylndan sonra kaleme alndn ve Chalkokondylesin kaynak olarak
kullandn tespit etmitir. Bkz. Zachariadou, , s. 17, 3539, 58 ve 71.
Anonimin Trke evirisi ve deerlendirmesi iin bkz. erif Batav, 16. Asrda Yazlm
Greke Anonim Osmanl Tarihi, Ankara 1973.
66 R. J. Loenertz, Autour du Chronicon majus attribu Georges Sphrantzs,
Miscelana G. Mercati, III, Rome 1946, s. 288296 ve 306308.
58
59

56

FERHAN KIRLIDKME MOLLAOLU

Kaynaka
Anconal Cyriaco, Cyriac of Ancona Later Travels, ed. and trans. by Edward W. Bodnar
with Clive Foss, London 2003.
Batav, erif, Die trkische Quellen des Laonikos Chalkokondylas, Acts of the XIth
International Byzantine Congress, Munich 1960, s. 3542.
---------------, Laonikos Halkondilas, Trk Kltr Aratrmalar, Prof. Dr. brahim
Kafesolunun Ansna Armaan, XXIII/12 (1985), s. 127-134.
---------------, 16. Asrda Yazlm Greke Anonim Osmanl Tarihi, Ankara 1973.
Calosynas, Antonios,
, ed. Carl Hoph, Chroniques Greco-Romanes, Berlin 1873, s. 242245.
Cazacu, M., Les parentes byzantines et Ottomanes de l historien Laonikos
Chalkokondyles (c. 1423-c.1470), Turcica, 17 (1984), s. 95-114.
Chalkokondyles, Laonikos, Laonici Chalkokandylae, Historiarum Demonstrationes I-II, ed. E.
Darco, Budapestini 19221927.
Darko, Eugenius, Neue Beitrage zur Biographie des Laonikos Chalkokandyles, BZ,
27 (1927), s. 276285.
-----------------------, Zum Leben des Laonikos Chalkokandyles, BZ, 24 (19231924),
s. 2939.
Delilba, Melek, Selanik ve Yanyada Osmanl Egemenliinin Kurulmas, Belleten,
LI/199 (1987), s. 75106.
-------------------, Trk Tarihinin Bizans Kaynaklar, Cogito, 17 (K 1999), s. 339-351.
Geneakoplos, J. Deno, Interaction of the Sibling, Byzantine and Western Cultures in the
Middle Ages and Italian Renaissance (3301600), New Haven-London 1976.
Grecu, Vasile, Laonic Chalcocondil Expuneri storice, Bucuresti 1958.
Ivanka E. - F. Grabler - G. Stkl, Europa im XV. Jahrhundert von Byzantinern Gesehen,
Graz - Wien - Kln 1954.
Jones, J. R. Melville, The Siege of Constantinople 1453: Seven Contemporary Accounts,
Amsterdam 1972.
Kampouroglou, Demetrios Gr., , , ..
(Chalkokondylesler, Monografi, G.K. Savvidesin Kampouroglounun hayat ve
neriyat hakknda bir nszle birlikte tpkbasm), 1996.
Karagianopoulos, Ioannes, , 1970.
Krldkme Mollaolu, Ferhan, Laonikos Chalkokondylesin Tarihinde Sultan II.
Murad Dnemi, Trk Tarih Kurumu tarafndan dzenlenen XV. Trk Tarih
Uluslararas Kongresinde Sunulan Bildiri (baskda).
-----------------------------------, Laonikos Chalkokondylesin Kronii ve Deerlendirilmesi (V.VII. Blmler), Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaynlanmam
Doktora Tezi, Ankara 2005.
Krumbacher, Karl, I(Bizans Edebiyat Tarihi I),
Almancadan Yunancaya ev. G. Sotirades, 19742.
Kurat, Akdes Nimet, Bizansn Son Osmanllarn lk Tarihileri, Trkiyat Mecmuas, III
(19261935), s. 185-206.
------------------------, Die trkische Prosopografie bei Laonikos Chalkokondyles, Hamburg 1933.
Laiou, Aggelike, From Roman to Helene, The Byzantine Fellowship Lectures at Hellenic
College, 1 (1974), s. 1328.
Loenertz, R. J., Autour du Chronicon majus attribu Georges Sphrantzs, Miscelana
G. Mercati, III, Rome 1946, s. 288-308.

LAONIKS CHALKOKONDYLESIN HAYATI VE TARH

57

Markopoulos, A., Das Bild des Anderen bei Laonikos Chalkokondyles und das
Vorbild Herodot, JB, 20 (2000), s. 205-216.
Miller, Wiliam, The Latins in the Levant, London 1908.
------------------, The Last Athenian Historian: Laonikos Chalkokondyles, JHS, 42
(1922), s. 36-49.
Moravcsik, Gyula, Byzantinoturcica I, Die Byzantinischen Quelen der Geschichte der Trkvolker,
Berlin 1958.
Nicol, Donald M., Bizansn Son Yzyllar (12611453), ev. B. Umar, stanbul 1999.
Nicoloudis, Nicolaos,
. , Acts of the XIVth Panhellenic Congress
(28-30 May 1993), Thessalonike 1994, s. 135-142.
--------------------------, Laonikos Chalkokondyles, A Translation and Commentary of the
Demonstrationes of Histories (Books I-III), Athens 1996.
------------------------, , ( ,
38 [201] - 403 [214]), 1997.
Pertusi, Agostino, La Caduta di Constantinopoli l eco nel mondo, Milano/Verona 1976.
Schreiner, Peter, Die Byzantinschen Kleinchroniken I, Einleitung und Text, Wien 1975; II,
Historischer Kommentar, Wien 1977.
Setton, Keneth M., The Papacy and Levant (12041571), vol. II, The Fifteenth Century,
Philadelphia 1978.
Spandounes, Theodore, On the Origin of the Ottoman Emperors, trans. and ed. by Donald
M. Nicol, Cambridge 1997.
Spandugnino, Theodoro, Patritio Constantinopolitano, de la origine deli Imperatori Ottomani,
ordini de la corte, forma del guerregiare loro, religione, rito, et custumi de la natione, ed.
Konstantinos Sathas, Documents indits relatifs a lhistoire Grque au Moyen Age, IX,
Paris 1890.
Sphrantzes, Georgios, Georgii Sphrantzae Chronicon, ed. Richardus Maisano, Romae 1990.
Wurm H. - E. Gamillsceg, Bemerkungen zu Laonikos Chalkokondyles, JB, 42
(1992), s. 213219.
Wurm, H.,Der Codex Monacensis gr. 370A: ein Beitrag zur berlieferungsgeschichte
des Laonikos Chalkokondyles, JB, 44 (1994), s. 455-462.
-------------, Die handschriftliche berlieferung der des Laonikos
Chalkokondyles, JB, 45 (1995), s. 223232.
Zachariadou, Elizabeth A., ,
1960.
Zakythinos, Denis A., Le Despotat grec de More Histoire Politique, ed. Chryssa Maltzou,
London 1975.
Zoras, G. Th., , 1958.

58

FERHAN KIRLIDKME MOLLAOLU