Mehmed Hudovic - Zvornik PDF

IZDAVA:
UDRUENJE GRADJANA OPTINE ZVORNIK
ZA IZDAVAA:
Hasan Pezerovi
ODBOR ZA IZDAVANJE KNJIGE:
1. Vojislav Andri
2. Fadil Banjanovi
3. Milo Boi
4. Faruk aklovica
5. Hazim ati
6. Vlatko Doloek
7. Ibrahim Hadi
8. Hasan Hadiavdi
9. Hajrudin Hajdarevi
10. Muhamed Jelki
11. Kemal Kadri
12. Izet Mehinagi, predsjednik Odbora
13. Hasan Pezerovi
14. Cvijan Radovanovi
15. Dragia Trifkovi
16. Mujo Vili
RECENZENTI:
Prof. dr. Ibrahim Karabegovi
Dr. Fahrudin Kalender
Prof. Cvijan Radovanovi
LEKTOR:
Amira Kalender
TAMPA:
,J)ES Sarajevo
ZA TAMPARIJU:
Rasim Foo
NASLOVNA STRANA:
Nurko Hodi
TEHNIKA PRIPREMA:
Fatima Juki
Nurko Hodi
MEHMED HUDOVI
ZVORNIK
SLIKE I BILJEKE IZ PROLOSTI
(drugo dopunjeno i proireno izdanje)
Sarajevo, 2000. godine
t e
ISPRAVKE
1. Slika na 150. strani treba da je na 154. strani i obratno. Isto tako,

i tekstovi ispod ovih slika su zamijenjeni.
2. Na strani 304. u spisku porodica sa Fetije i Kanara izostavljena su
prezimena Imirovi, Jeniragi i Kamiali.
3. Na strani 320. u estom popisu stanovnitva umjesto 1981. godine
treba da stoji 1991. godina.
4. Na 343. strani zamijenjeni tekstovi ispod slika.
prije tih neoekivanih dogaaja, veina Zvomiana nije ni bila upoznata

sa njenim izlaenjem; vrlo mali broj je imao priliku daje proita ili ima
u rukama, dok su rijetki bili oni koji su knjigu sa sobom ponijeli u
izbjeglitvo. A oni koji bi je danas eljeli nabaviti, nemaju gdje.
Podstaknut tom injenicom, a jo vie eljom pojedinaca iz Udruenja
Zvomiana da doe do njenog ponovnog izdanja kako bije imao svaki
Zvomianin, da mu slui kao podsticaj i putokaz gdje treba jednog dana
da se vrati, odluio sam da pripremim ovo drugo izdanje.
A kako je, inae, dolo do nastanka ove knjige? Jo prije nekoliko
decenija, potaknut predavanjem Drage Sabljaka o spomenicima kulture
na podruju optine Zvomik, poeo sam da traim i itam literaturu u
kojoj sam pretpostavljao da ima podataka o Zvomiku, pa i da poneto iz
te literature zabiljeim. Istovremeno sam prikupljao i odgovarajuu
arhivsku gradju u Regionalnom istorijskom arhivu u Tuzli i Arhivu Bosne
i Hercegovine u Sarajevu, kao i fotografije starog Zvomika i dijelova
grada predvidjenih za ruenje.
Biljeei odreene podatke o Zvomiku na osnovu pisane grae,
uvidio sam daje to tek jedan dio iz bogate prolosti naeg grada, odnosno
5
W ii>
PREDGOVOR
Ovo je drugo, dopunjeno i proireno, izdanje knjige o gradu
Zvomiku i njegovim stanovnicima danas raseljenim na sve strane svijeta.
Namijenjena je, prije svega, njima da ih podsjea na zaviaj, djetinjstvo
i mladost, kao i njihovim buduim pokoljenjima da znaju gdje su im
korijeni i kako je grad njihovih oeva, djedova i pradjedova izgledao u
prolosti i kako je rastao i razvijao se.
Knjiga obuhvata period od najstarijih vremena do 1992. godine.
Prvo izdanje je objavljeno 1991. godine, a u proljee naredne godine
buknuo je rat u Bosni i Hercegovini. Zvomik i njegove itelje zadesila
je najvea tragedija od postanka ovog jednog od najstarijih bosanskih
gradova. Njegovi stanovnici Bonjaci su izbjegli ili protjerani, mnogi
ubijeni, a veina tragova njihove materijalne kulture unitena. Grad su
napustili i pojedini graani srpske nacionalnosti iz reda onih koji se nisu
slagali s takvom politikom. Zbog toga stoje knjiga objavljena neposredno
5
daje ostalo nezabiljeeno mnogo onoga to je inilo duu Zvomika, ali

i da postoji opasnost da se to zaboravi ako se ne zabiljei. Zbog toga
sam, koliko mi je vrijeme dozvoljavalo, biljeio i kazivanja starijih
Zvomiana. Njihova sjeanja nisu bila interesantna samo zbog dobijanja
znaajnih podataka o onome to nije zapisano, ve i zato to su to bila
kazivanja o vjekovnom zajednikom ivotu i slozi meu graanima
Zvomika, njihovoj upuenosti jednih na druge, meusobnom potovanju,
uvaavanju, toleranciji i ispomaganju, kada su se potovali rad, estitost
i ljudska sposobnost bez obzira na politiku, vjersku i nacionalnu
pripadnost.
Nakon prikupljene grae iz navedenih izvora nastala je ideja o
knjizi, njenoj koncepciji i sadraju. Prvo sam iz mnotva materijala
pristupio odabiranju fotografija i pisanju tekstova koji se odnose na te
fotografije ili imaju veze sa njima. Prije svega, nastojao sam da uz
fotografije zabiljeim ono to do tada nije zapisano da se ne zaboravi (u
prvom redu ono to se prvo desilo, osnovalo ili formiralo), da ostane
pisani trag o tome, rukovodei se naelom da sve ono to nije zapisano
kao da nije ni bilo.
U knjizi se jasno uoavaju tri dijela. U prvom je dat kratak pregled
istorije Zvomika do 1992. godine. U drugom su fotografije sa tekstovima
o dogaajim a, linostim a i pojm ovim a predstavljenim na tim
fotografijama ili su u vezi sa njima, a trei dio ine prilozi razliitog
sadraja. Za sva tri dijela koristio sam se raznom objavljenom i
neobjavljenom literaturom, arhivskom graom, kazivanjima pojedinaca,
kao i svojim sjeanjima. Zbog toga knjiga ne pretenduje da ima naunu
ve dokumentarnu vrijednost. Isto tako, ona nema namjeru da osvijetli
dugu i bumu istoriju Zvomika, ve samo da na osnovu preostalog i
sauvanog fotosa i pomenutih izvora ukae na dio te istorije od najstarijih
vremena do 1992. godine.
Nadam se da e ona svojim sadrajem posluiti i kao podsticaj i
inspiracija i nekim buduim autorima i stvaraocima iz Zvomika u izbom
tema i ideja vezanih za Zvomik, posebno to su neka pitanja u knjizi
samo dotaknuta i naeta. Takoe se nadam da e ona doprijnijeti
ponovnom uspostavljanju onakvih odnosa kakvi su decenij ama i
stoljeima vladali meu naim sugraanima, koji kao trajne i univerzalne
ljudske vrijednosti nemaju alternative ljepoj, sigurnijoj i srenijoj
budunosti generacija koje dolaze.
Na kraju elim iskazati zahvalnost recezentim a i svim
pojedincima koji su svojim kazivanjima i ustupljenim fotografijama dali
svoj doprinos nastanku ove knjige, kao i onima koji su materijalno ili na
neki drugi nain pomogli njezino tampanje.
Mehmed Hudovi
6
/ - ZVORNIK KROZ ISTORIJU

Prostor na kome se nalazi Zvomik bio je pokriven ljudskim
nastambama jo od davnih vremena. 0 tome svjedoe i razni ostaci
materijalne kulture. Prirodni i klimatski uslovi pruali su brojne
pogodnosti za ivot ljudina ovom prostom: na jednoj strani otvorena
plodna nizija, na drugoj planine bogate umom, rudom i divljai, a na
treoj bistra i snana rijeka bogata ribom i pogodna za plovidbu.
Bogata i buma je istorija Zvomika. Zbog svog geostratekog
znaaja uvijek je bio na vjetrometini.1 Za njega su se stalno otimali
domai i strani zavojevai. Zato je u svojoj dugogodinjoj istoriji esto
mijenjao gospodare. Bio je u sastavu Rimske imperije, Franake drave,
Bizantije, Maarske, srednjevjekovne Bosne, Srpske despotovine, te
Osmanskog i Austro-Ugarskog carstva. Svi su oni iza sebe ostavili
materijalne i pisane tragove znaajne za praenje istorijskog razvoja ovog
jednog od najstarijih gradova u Bosni i Hercegovini pa i u Evropi.
Stari vijek
N ajstariji poznati stanovnici u zvornikom kraju, prema
istorijskim izvorima, bili su Skordisci, narod keltskog porijekla.
Poetkom prvog vijeka nove ere Balkansko poluostrvo ulo je u sastav
Rimske imperije, kada je uspostavljena rimska vlast i na ovim
prostorima. Dokazano je da su Skordisci prihvatili novu vlast i da su joj
kasnije pomagali u guenju ustanaka to su ih vodili Iliri protiv Rimljana.
Na podruju Zvomika do sada nisu ustanovljeni tragovi rimskih
nastambi, dok su rimski tragovi u njegovoj okolini vrlo brojni. Na teritoriji
grada naen je samo rimski natpis iz III vijeka.2 Na Diviu, na stijeni
1.
Zvomik je grad na Drini, a ona je jo od ranog srednjeg vijeka granina rijeka

izmedju Bizantije i Franake drave, Madjarske i Srbije, kasnije Bosne i Srbije,
potom Srbije i Austro-Ugarske.
2. Dr. Irma remonik: Zvomiko podruje u starom i ranom srednjem vijeku, str.
1. (neobjavljen rukopis). Prilikom kopanja temelja za stambenu zgradu u haremu
zamlake damije, prije tridesetak godina, pronadjen je grob (ili vie njih) iz rimskog
perioda i u njemu vr sa vinom i jo neki predmeti (prilozi) koji se obino stavljaju
uz mrtve. Medjutim, nita od pronadjenog nije sauvano.
Ograda, gdje je danas hotel Vidikovac, pred Drugi svjetski rat otkrivena
je rimska utvrda koja se sastojala od tornja za osmatranje i zgrade za
smjetaj strae.3 Ovdje je pronaen i rtvenik (IOM COHORTALI) koji
potvruje daje tu boravilo odjeljenje neke rimske kohorte (strae) koja
je obezbjeivala put kroz Zvomik.
Teritorija Zvornika leala je u rimsko doba na vrlo vanoj
saobraajnici koja je vezivala rudnike u Srebrenici (Domaviji) sa vanim
rimskim centrom Sirmiumom (Sremska Mitrovica) u kome je bila
kovanica novca, a izvjesno vrijeme i rezidencija careva. Ostaci ove
rimske ceste uz Drinu nadjeni su sjeverno od Bratunca, zatim kod
Voljevice i najzad sjeverno od Zvomika izmedju Branjeva i epka u
duini od tri kilometra.4
Jedno od do sada najbogatijih rimskih nalazita je u selu
Dardagani, uz put Zvomik - Sapna. Godine 1960. u kamenolomu Sige
nadjeni su tragovi ranijeg rimskog kamenoloma. Ovdje su nadjeni komadi
keramike, tri rimska sarkofaga, etiri novia ijedan kasnoantiki grob
J. Spomenik Mitrinog kulta iz Dardagana

3.
Djuro Basler: Nenapisana istorija Podrinja, list Sazvorja, 2-3/73. god.
4.
Dr. Irma remonik: Zvomiko podruje u starom i ranom srednjem vijeku, str.
1-2 (neobjavljen rukopis).
iz IV vijeka. Najvrijedniji nalaz sa ovog mjesta je spomenik Mitrinog

kulta.5
Rimski tragovi pokazuju da je kraj oko Zvomika bio gusto
naseljen i da je rimskim utvrdama bio dobro zatien. Kako ovaj kraj
nije dovoljno arheoloki obradjen i istraen, nije jo mogue odrediti
rimski administrativni centar kojem je pripadao Zvomik sa okolinom,
niti daje na ovom prostom postojalo naselje.6
Iako je zvomiki kraj nekoliko stoljea bio pod rimskom upravom,
smatra se da romanizacija ovog kraja nije uspjela uhvatiti dubljeg
korijena.
U doba velike seobe naroda u V i VI vijeku na ovim prostorima
izmjenjuju se vlasti Zapadnog i Istonog rimskog carstva. Po svoj prilici,
slovenska plemena su dola u ove krajeve u drugoj polovini VI i prvoj
polovini VII vijeka. Mada u Zvomiku i njegovoj okolini nije do sada
pronaeno ranoslovensko naselje, postoje indicije da je ono, ipak, tu
postojalo.7
Srednji vijek
Po doseljenju Slovena u ove krajeve ovdje se izmjenjuju slovenski,
franaki, bizantijski i maarski gospodari. Godine 1153. njih zauzimaju
Maari u borbi protiv Bizantije i dre ih sa prekidima sve do osmanlijskog
doba. U meuvremenu spominju se vladari ovih krajeva: Radoslav
M ihajlovi, neki Henrik, srpski kralj Dragutin, ubaii, Stevan
Kotromani, kralj Tvrtko I, despot ura Brankovi. Od 1389. godine
zna se za porodicu Zlatonosovia, koja se esto pominje u vezi sa
Zvomikom, te se moe sa dosta sigurnosti pretpostaviti da su oni u to
vrijeme bili njegovi gospodari. Od Zlatonosovia pominju se vojvoda
Vukmir i knez Vukain. Za njihova ivota ovi krajevi esto mijenjaju
izgradnja Z. grada
gospodare - Maarsku, Bosnu, Srbiju.
Godine 1432-1433. dolazi do sukoba izmeu kralja Tvrtka II i
despota uraa.8 ur potpomognut Zlatonosoviima izvojevao je
pobjedu i zauzeo oblast Zlatonosovia od kada se naziva gospodarom
5.
Isto, str. 3. Spomenik je radjen od sige, dimenzija 50x70 cm. Nalazi se u Muzeju
istone Bosne u Tuzli. Znatno je oteen.
6.
Isto, str. 5.
7.
Isto, str. 11.
8.
Dr. Desanka Kovaevi-Koji: Srednjovjekovni Zvom ik (Zvonik) str. 2.

(neobjavljen rukopis).
Usore i Zvomika. Iz vremena dranja Zvomika od strane despota ura

ouvalo se nekoliko legendi o Prokletoj Jerini, njegovoj eni,
bizantijskoj princezi, koja nije bila omiljena u narodu, te je u predanju
ostala kao zavodnica, ubica i zulumar. Njoj se, ak, pripisuje i podizanje
starog zvomikog grada. Pria se da je Jerina, gradei zvomiki grad,
naredila da se kamen za gradnju dovlai ak iz majdana kod sela Vilevii
u brdu Rudniku (12 kilometara zrane linije od Zvomika) i da se kamen
dodavao iz ruke u ruku od majdana do grada. U sastavu Despotovine
Zvomik je ostao do 1459. godine, kada ponovo ulazi u sastav Bosanske
drave. Osmanlije su ga, najvjerovatnije, zauzele 1460. godine,
istovremeno sa Srebrenicom i Usorom9 , znai tri godine prije konanog
pada Bosne (1463.).
Zvomik se prvi put pominje u jednom dubrovakom dokumentu
21.maj a 1410. godine i to pod imenom Zvonik,10 a 1519. godine pod
sadanjim nazivom Zvomik.11 Zvomiki stari grad (tvrava) nastao je
znatno ranije, vjerovatno u vrijeme kada se na Drini ustalila granica
izmeu Srbije i Bosne, tj. u drugoj polovini XIII ili na poetku XIV
vijeka. Podignut je na pogodnom mjestu gdje Drina polako ulazi u plodnu
ravnicu i gdje su od davnina prolazili i ukrtali se vani putevi, od kojih
je posebno vaan onaj to je vodio od Dubrovnika i Vrhbosne (preko
Romanije i Drinjae) i dolinom Drine do njenog ua, pa dalje za
Sirmium (Sremsku Mitrovicu).
O
davanju imena Zvonik (Zvomik) postoje nekoliko verzija. Po
prvoj verziji grad je mogao dobiti ime po nekom usamljenom zvoniku
kakve poruene crkve, koja je stajala na mjestu dananjeg gradskog
podruja Gornjeg grada ili njegovoj blizini. Zvonik je morao biti vien
sa mnogo strana i iz vee daljine, te je tako sluio okolnom stanovnitvu
kao objekat za orijentaciju. Po njemu je mjesto gdje se nalazio dobilo
ime Zvonik, pa i grad koji je tu podignut. Kako su u to vrijeme
sjeveroistonu Bosnu drali Maari, pretpostavlja se da je crkva sa
zvonikom podignuta krajem XII ili poetkom XIII vijeka dok jo
katolika crkva nije dobila u narodnoj bosanskoj crkvi nepomirljivog
neprijatelja. Pod pritiskom njenih pristalica (patarena) u prvoj polovini
XIII vijeka pretpostavlja se da je crkva poruena, a njen zvonik ostao da
prkosi buri i vjetru i slui okolnom stanovnitvu kao putokaz. Svakako
9.
Isto, str. 2.
10. Dr.Desanka Kovaevi Koji: Naselja Srednjevjekovne bosanske drave,

V.Maslea, Sarajevo, 1978.
11. Marko Vego: Naselja bosanske srednjovjekovne drave, Svjetlost Sarajevo,
1957. str. 142.
10
je trebalo da proe nekoliko decenija pa da se mjesto na kome je ostao

prozove Zvonikom,a to bi nam posluilo i kao podatak da pretpostavimo
daje stari grad Zvomik podignut krajem XIII ili poetkom XIV vijeka.12
Po drugoj verziji koju zastupa dr. Desanka Kovaevi Koji13
grad je dobio ime po zvoniku franjevakog samostana koji je podignut
poetkom XV vijeka u Zvomiku na Fetiji. Po treoj verziji Zvonik
(Zvomik) je dobio ime po tome to teren na kome je podignut, kada se
gleda sa druge obale Drine, ima oblik zvona.14 Po jednoj od verzija
Zvomik se prvobitno zvao Izvornik, dobivi to ime po izvoru pitke vode
oko koje je nastala ljudska nastamba. Vremenom je u izgovoru otpao
prvi glas u rijei ( i ), te ostalo samo Zvomik.
Tanih podataka o vremenu podizanja starog zvomikog grada
(tvrave) i njegovim graditeljima, kao to je reeno, nema. Pretpostavlja
se da je podignut krajem XIII ili poetkom XIV vijeka i da su ga podigli
bosanski feudalci ili Maari. Osmanlije su ga znatno proirile i utvrdile.
Poslije okupacije Bosne i Hercegovine 1878. godine Austro-Ugarska ga
je obnovila i utvrdila kao pogranino mjesto prema Srbiji i njegove zidove
prilagodila tadanjem nainu ratovanja. Imao je vanost borbenog objekta
sve do 1918. godine. U periodu izmeu dva rata, do 1934. godine, u
Donjem gradu bila je artiljerija bive jugoslovenske vojske, kada je
konano naputen i preputen zubu vremena. U Dmgom svjetskom ratu
ponovo je dobio odreenu ulogu kao utvrenje okupatora i njegovih
saradnika.
Stari zvomiki grad (tvrava) inio je jednu cjelinu iako su se u
njemu razlikovala tri dijela: Gornji, Srednji i Donji grad. Gornji grad se
nalazi na platou brda to ima oblik zvona, odnosno iznad njegovih hridina,
Donji pored Drine i puta koji vodi pored nje, a prostor izmeu Donjeg i
Gornjeg grada poevi od Starog dvorca (Velika kula) pa dolje do litica
Donjeg grada je Srednji grad.15 Na ulazu u Donji grad i sa sjeverne
strane i june nalazile su se velike kule sa kapijama i straarskim
mjestima.
12. Djoko Mazali: Zvomik (Zvonik) stari grad na Drini, Glasnik Zemaljskog muzeja
X, Sarajevo, 1955. str. 75-76.
13. Desanka Kovaevi Koji: Gradska naselja Srednjovjekovne bosanske drave,
V.Maslea, Sarajevo, 1978. str. 136.
X, Sarajevo, 1955. str. 76,77.
15. Isto, str. 264.
11
2. Sjeverna kapija i kula u Donjem Gradu1
Q
I "", .,
t>m rum*
T>r | M
.....................
B( dramiCMr
* "**
ffllM J t P K H K :
.
; "V i" \ . i i i i
,v
3. Donji i Srednji grad (tvrdjava)

16. U vrijeme izgradnje hidroelektrane Zvomik u ovoj kuli bila je kafana sa batom
ispred. Drao ju je Mali Nuhanovi sa Bajra. Izmedju starog puta to se vidi na
slici i kule probijen je osamdesetih godina tunel za novi put.
12
Poetkom XV vijeka sjeverno od Zvomike tvrave (van zidina

Starog grada) formiralo se i podgrae Podzvonik (dananji Zvomik),
koji je najvei uspon u srednjem vijeku (u predosmanskom periodu)
imao u prvoj polovini 15. vijeka17. Podgrae Zvomika bila je tada poznata
varo, sa preko 2000 stanovnika i ubrajalo se u gradove srednje veliine
u Evropi, koji su prema savremenoj kategorizaciji brojali izmeu 2000 i
10000 stanovnika18. U Zvomiku i Visokom su se u prvoj polovini
15.vijeka razvile najjae dubrovake naseobine (kolonije) na podruju
srednjovjekovne Bosne, koje su povoljno uticale na njihovo privredno
aktiviranje. Ova dva grada bila su tada i najvei centri trgovine u Bosni.
Prvenstveno je Srebrenica i blizina njenog rudnika povoljno uticala na
okupljanje Dubrovana u Zvomiku, prije svega njihovih trgovaca i
zanatlija, kojih je najvie u Zvomiku bilo 1428. godine (238). Usponu
Zvomika doprinio je i njegov povoljan poloaj na raskrsnici vanijih
puteva za Srbiju, Maarsku i Bosnu, te je on, uistinu, postao polazna
taka za trgovinu i vano trgovinsko sredite dananjeg Podrinja19.
S obzirom na to daje glavno zanimanje Dubrovana bila trgovina,
oni su se koristili brojnim pogodnostima Zvomika i u njemu postepeno
formirali uporite za svoju trgovinu na iroj osnovi. U trgovini
dubrovakih trgovaca srebro i olovo zauzimali su posebno mjesto. Pored
Dubrovana i domai ljudi su uestvovali u trgovini i zanatstvu. Iz drugih
mjesta donosili su tkanine, pribor za jelo, pojaseve, dugmad, oruje,
opremu za konje, dijelove odjee itd. U to vrijeme u gradu je bilo dosta
imunijih kua. U njima se 1426. godine pominju ilimi, zavjese i
ogledala ukraena velikim maramama izradjenim na bosanski nain.
Kao razvijeno gradsko naselje Zvomik je bio privlaan ne samo
za trgovce ve i za dubrovake zanatlije. Najvie je bilo podstrigaa
sukna i krojaa, bila su i dva mesara, pet zlatara i po jedan kouhar,
obuar i brodar20. Oni su, nesumnjivo, doprinijeli razvoju zanatstva u
gradu, u koje se ukljuuju i starosjedioci.
17. Dr. Desanka Kovaevi Koji: Gradska naselja Srednjevjekovne bosanske
drave, V. Maslea, Sarajevo, 1978. str. 227-228. Gradovi sa manje od 2000
stanovnika (500-2000) inili su 90-95% svih evropskih gradova srednjeg vijeka.
18. Isto, str. 227-228.
drave, V. Maslea, Sarajevo, 1978. str. 59,60.
20. Dr. Desanka Kovaevi Koji: Srednjovjekovni Zvomik (Zvonik), str. 10.
13
U prvoj polovini 15.vijeka podignuti su samostan i franjevaka

crkva u Zvomiku (na Fetiji), koji se prvi put pominju u dubrovakim
izvorima 1423. godine, i to je do sada najranija pouzdana vijest o
njihovom postojanju21. Prestali su sa radom 1539. godine, kada su
franjevci zvono crkve i poznatu Gospinu sliku iz samostana prenijeli u
Gornju Tuzlu.
Samostan sa crkvom nalazio se na uzviici neposredno iznad
dananjeg centra grada, za oko 15 metara visinske razlike. Osmanlije
su u XVI vijeku franjevaku crkvu u Zvomiku pretvorili u Fethija
damiju, ne dirajui inae graevinu, osim to su zapadni ulaz zazidali,
a otvorili drugi sa sjeverne strane. Ona je s vremenom sve vie propadala
iako je bilo pokuaja od strane Austrije poslije 1878. godine da se ponovo
pretvori u hriansku bogomolju. Po zavretku II svjetskog rata crkva je
sruena, a materijal upotrijebljen u druge svrhe, prvenstveno za izgradnju
hambara (ardaka) za ito na lokaciji biveg vojnog logora (Lagera) u
Zvomiku22. U nekim istorijskim izvorima ova crkva se pominje pod
imenom Crkva sv. Marije.
Zvomik se slino ostalim srednjovjekovnim gradovima sastojao
iz grada (sjedita vlastele) i podgraa. U centru podgrada bio je trg gdje
se odvijao sav poslovni i javni ivot. Trg je bio okruen kuama trgovaca
i zanatlija, a u njima su se nalazile i njihove radnje. Naselje je imalo i
svratite za putnike, carinarnicu i gostionu,23 kao i groblje. Na lokaciji
sadanje kolske zgrade u Zamlazu, prilikom njene gradnje (1978.),
pronadjene su grobne konstrukcije iz 14. i 15. vijeka ozidane kamenom
i pokrivene polumermemim ploama sa reljefom maa, makaza i rozeta.
Ploe su sauvane i nalaze se u blizini kole.
Uporedo sa privrednim razvojem, Zvomik dobij a sve odlike
naprednog gradskog naselja koje se ogleda u ureenju gradske uprave,
spoljnjem izgledu grada i u svim drugim oblicima svakodnevnog ivota.
Zato nije sluajno to su docnije Turci Osmanlije od njega napravili
svoj administrativni centar, odnosno sandak24.
21. Isto, str. 16. Vidi vise o samostanu i crkvi u tekstu o mahali Fetija.
22. oko Mazali: Zvomik (Zvonik) stari grad na Drini, Glasnik Zemaljskog muzeja
Cl, Sarajevo, 1956,str. 272.
drave, V. Maslea, Sarajevo, 1978. str. 348.
24. Dr. Desanka Kovaevi: Srenjevjekovni Zvomik (Zvonik), str. 18. (neobjavljen
rukopis)
14
U predosmanskom periodu u Bosni i Hercegovini ivjelo je

iskljuivo slovensko stanovnitvo, koje je pripadalo trima vjerskim
skupinama (crkvama): katolikoj, pravoslavnoj i Crkvi bosanskoj25.
Poznato je da su zvomiko i srebreniko podruje predstavljali oblasti u
kojima su pristalice Crkve bosanske imali jaka uporita . Meutim,
zahvaljujui djelovanju franjevakih misionara i njihovih samostana u
Zvomiku, Srebrenici i Teoaku gotovo svi su jo prije dolaska Osmanlija
prevedeni u katoliku vjeru.
Period osmanske vladavine (1460-1878.)
Osvajanjem Despotovine (1459.) isti osmanski komandanti
nastavili su operacije i s lijeve strane Drine, u Bosni. Tako su zvomiko
i srebreniko podruje, kao i Usora, potpali pod osmansku vlast,
najvjerovatnije, poetkom 1460. godine26, tri godine prije konanog pada
Bosne (1463.) i bie u sastavu Osmanske carevine vie od etiri vijeka
(1460-1878). U osvojenim krajevima Osmanlije su formirale vee
administrativno-politike i vojne jedinice koje su se zvale sandaci. Na
teritoriji srednjevijekovne Bosne, nakon njenog osvajanja, formirana su
tri sandaka: Bosanski (1463.), Hercegovaki (1470.) i Zvomiki 1480.
godine. Formiranje Zvomikog sandaka diktirali su, prije svega, vojnostrategijski razlozi, tj. potrebe za daljnjim osvajanjima, vru odbranu
kao i bolju organizaciju steenih posjeda u Podrinju, koje su Maari
ugroavali.27
Od osnivanja Zvomikog sandaka pa sve do 1851. godine u
Zvomiku e biti njegovo sjedite, kada prelazi u Tuzlu, ali e se i dalje
zvati Zvomiki sandak. Iste godine u Tuzlu je premjeteno i sjedite
Zvomike eparhije od kada se ona zove Zvomiko-tuzlanska eparhija.28
Zvomikom sandaku pripadala je cijela sjeveroistona Bosna
(prostor izmeu Drine, Save i Bosne), a jednom svojom polovinom
protezao se i na zapadnu Srbiju (Mava, donje i srednje Podrinje). Na
25. Pristalice Crkve bosanskeu istorijskim izvorima pominju se pod raznim imenima
(bogumili, patareni, kristijani, dobri Bonjaci). U domaoj narodnoj sredini obino
se nazivaju bogumilima.
26. Dr. Adem Handi: Zvomik u drugoj polovini XV i u XVI vijeku, Godinjak
Drutva istoriara BiH, godina XVIII, Sarajevo, 1970. str. 142.
27. Isto, str. 143
28. Inae, Zvomik je, pored Sarajeva i Mostara, bio tree sjedite bosanskohercegovakih eparhija i za due vrijeme predstavljao glavnu vezu izmeu Srbije i
ovog dijela Bosne.
15
elu Sandaka bio je sandak-beg. On je bio vojni zapovjednik i najvii

administrativni rukovodilac u sandaku. Bio je potinjen (od 1580.)
bosanskom beglerbegu i u sluaju rata stavljao se pod njegovu komandu
sa svom svojom vojskom. U vrenju svojih dunosti sandak-beg se
oslanjao na malobrojan vojno-administrativni aparat i podreene
zapovjednike, u prvom redu na alajbega - zapovjednika svih spahija u
sandaku.29 Konak zvomikih sandak-begova bio je prvo u utvrenom
zvomikom gradu, a kasnije pod tvravom, u kasabi, (u Hridu).
Zvomiki sandak je bio administrativno podijeljen na kadiluke
kao ire i nahije kao ue administrativne jedinice. U 16. vijeku imao je 8
kadiluka (Srebreniki, Brvniki, Zvorniki, abaki, Krupanjski,
Z vO RNf CK OG S A N D A K A u XVI vijeku

4. Pregledna karta Zvom ikog sandaka u 16. vijeku
Drutva istoriara BiH, godina XVIII, Saiajevo, 1970. str. 148-149.
16
Tuzlanski, Graaniki i Bijeljinski) i 31 nahiju od kojih se 21 nalazila na

bosanskoj, a 10 na srbijanskoj strani.30
Godine 1830. dijelovi Zvomikog sandaka koji su se nalazili na
desnoj strani Drine prikljueni su Kneevini Srbiji, kao nagrada za
vjernost sultanu, osim Malog Zvornika i Sakara. Ova dva ista
muslimanska naselja ostae u sastavu Sandaka i Zvomike nahije sve
do 1878. godine, kada Austro-Ugarska preuzima vlast u Bosni od
Osmanlija, a Drina postaje prirodna granica na cijelom svom srednjem i
donjem toku izmeu Srbije i Bosne, odnosno Austro-Ugarske i Srbije.
Radi uvanja granica od neprijatelja i puteva od hajduka i
razbojnika, Osmanlije su osnivale u pojedinim mjestima du bosanskohercegovakih granica, koje su dijelile Osmansko od Austrijskog carstva,
(a od 18. vijeka i u unutranjosti), kapetanije. One su bile manje, tano
ograniene teritorije, vojniki organizovane u kojima je svaki od kapetana
do prostog vojnika bio plaen za svoju slubu. Kapetanije su postojale
od polovine 16. vijeka do 1835. godine. U cijelom Bosanskom ejaletu
(paaluku) bilo ih je 1829. godine 39, od kojih tri u Zvomikom sandaku:
Zvomiku, Tuzli i Gradacu. Kapetani zvomiki, koliko se zna, bili su
sve vrijeme iz begovske porodice Fidahia.31
Po dolasku u Zvomik, Osmanlije su udarile temelje utvrenju
pored Drine (Donjem gradu) obalskim bedemima i baterijama da zatvore
svaki prilaz tim pravcem (od vode). To je priblino dananja njegova
osnova.32
Istovremeno proirenje i uvren Gornji grad u kome je sultan
Mehmed II (Fatih) Osvaja po osvajanju Zvomika podigao damiju prije
1481. godine, a poslije 1460. koja je nazvana njegovim imenom. Tu su
odmah podignute stambene zgrade za posadu i predstavnike vlasti, jer
je oko sultanove damije nastala i prva stambena etvrt, najstarija mahala
u Zvomiku, koju pominju osmanski popisi, nazvana po imenu navedene
damije.33 U prvoj polovini 16. vijeka u ovoj mahali je bila atmja za
30. Dr. Adem Handi: Tuzla i njena okolina u XVI vijeku, Svjetlost, Sarajevo,
1975. str. 51-52.
31. Hamdija Kreevljakovi: Kapetanije u BiH, Svjetlost, Sarajevo, 1980. str. 11,
12, 16. i 199.
32. Dr. Mazali: ,Zvomik (Zvonik) stari grad na Drini, Glasnik Zemaljskog muzeja
X, Sarajevo, 1955. str. 85.
17
vodu, banja (javno kupatilo), 11 duana ijedna tekija uz koju je postojala

kuhinja za goste, putnike i tekijske dervie.34
Ona se s vremenom proirila i na prostranu zaravan uz kapiju
tvrave.
BITNO!!!
BITNO!!!
Takodje je u Donjem gradu uz Carsku kapiju (sjevernu) uz

popravak tvrdjave 1491. godine podignuta jedna damija.35 Kasnije je
po nareenju Sulejmana Velianstvenog u Zvomiku (najvjerovatnije na
Fetiji) podignuta damija zvana Sulejmanija. Za razliku od damija u
tvravi, podignuta je u podgrau i kao takva predstavljae poetak
izgradnje muslimanskog naselja van zidina tvrave, koje se nastavljalo
na srednjevjekovnu varo.36
Iz bezbjedonosnih razloga sve do Mohake bitke i pada Ugarske
(1526.) sjedite organa nove vlasti i muslimanske kulturne ustanove
nalazile su se u tvravi. Poslije ovog znaajnog istorijskog dogaaja
nastaje vrlo ubrzan proces stvaranja gradskog naselja (kasabe) van zidina
Zvomike tvrave, a naroito u periodu izmeu 1528. i 1533. godine. U
ovom vremenu u Zvomiku se razlikuju tri dijela grada: kala (tvrava i
naselje u njoj), nefis (samo m jesto, to je ovdje identino sa
muslimanskim dijelom podgraa, kasabom) i varo (zateeni dio
podgradja sa starim trgom i Crkvom sv. Marije).37
Kada su Osmanlije dole u Zvomik, kao to je reeno, zatekle su
razvijeno naselje sa dosta prometnim trgom, koje se nije direktno
naslanjalo na tvravu, nego se nalazilo znatno nie, tamo gdje su se
sastajala dva stara puta: onaj to je iao od pravca Vrhbosne preko
dananjih ekovia i Paprae, pa kroz sadanje selo Kula Grad i sputao
se prema Drini (negdje kod dananje Robne kue) i onaj to je vodio
lijevom obalom Drine prema Savi.38 Na ovom irem prostoru kao i na
prostoru dananje Fetije nalazilo se podgrae Zvomika (Podzvonik),
odnosno hrianska varo, iji su stanovnici tada bili uglavnom svi
katolici.
34. Isto, str. 159.
35. Dr. A. Handi: Tuzla i njena okolina u XVI v. Svjetlost, Sarajevo, 1975. str. 144.
36. Dr. M. Imamovi: Historija Bonjaka , BZK Preporod, Sarajevo 1997. Str. 187.
37. Dr. A. Handi: Tuzla i njena okolina u 16. stoljeu, Svjetlost, Sarajevo, 1975.
str. 146.
38. Dr. Adem Handi: Zvomik u XV i u XVI vijeku, Godinjak Drutva istoriara
BiH ( XVIII), Sarajevo, 1970. Str. 166.
18
Osnovna briga Turaka Osmanlija bila je obezbjeenje tvrave. U

tom cilju oni angauju zateeno varoko stanovnitvo za uvare
Zvomike tvrave (martolose) koji su primali plate i bili osloboeni od
poreza. Oni usmjeravaju u Zvomik i kolonizaciju stoara iz Hercegovine,
Crne Gore i Srbije (pravoslavno stanovnitvo) i od njih regrutuju nove
m artolose-dnevniare, uvare zvornike tvrave. 39 I katoliko i
pravoslavno stanovnitvo bilo je nastanjeno, a i dalje se nastanjivalo, u
ranije opisanom dijelu Zvomika, zvanom Varo. Na staru hriansku
(katoliku) varo na Fetiji, oko Crkve svete Marije, nadovezivala se sa
zapadne strane pravoslavna varo. U njoj su bili nastanjeni martolosi, a
ne u tvravi. Po popisu iz 1512. godine hrianska varo (podgrae)
imala je 270 kua od ega 200 hrianskih (jednih i drugih) i 70
muslimanskih.40
Poslije Mohake bitke i propasti Ugarske (1526.) primjetno je
stalno pomijeranje katolikog stanovnitva prema sjeveru u podruja s
jaom katolikom bazom, tako da je u zvomikom podgrau poeo naglo
da opada broj starog stanovnitva. Smanjenjem i nestankom katolikog
stanovnitva Zvomik su napustili i franjevci, pa su i Crkva svete Marije
i samostan prestali sa radom (najvjerovatnije 1539. godine). Uporedo s
tim u zvomikoj okolini se nastanjivalo pravoslavno stanovnitvo vlakog
porijekla.41 Zvomiki sandak-beg je i poslije 1541. pozivao vlake
knezove da nasele ovo podruje svojom rajom, uz znatne poreske
povlastice. Iz popisa od 1476. godine vidi se da su jo tada izvjesni
vlasi bili nastanjeni oko Zvomika za koje se kae da su doli sa strane
(dr. A.Handi Tuzla u 16. vijeku, Sarajevo, 1975. str. 97.)
Otklanjanjem ugarskih provala uz Drinu poslije 1526. godine
stvoreni su povoljni uslovi za razvitak Zvomika kao gradskog naselja sa
orijentalnom fizionomijom, a pogotovo to je on bio dobro utvren i to
je u njemu bilo sjedite Zvom ikog sandaka. Jednim dijelom
islamizacijom, a jo vie pomijeranjem varokog stanovnitva prema
sjeveru, poveavao se i broj muslimanskog stanovnitva u zvomikom
podgrau (varoi). Od ranijih 200 hrianskih kua ostalo ih je do 1533.
godine samo 29. Islam je primalo, gotovo ravnomjerno, i starosjedilako
kao i kolonizirano stoarsko stanovnitvo. Najraniji sluajevi islamizacije
39. Isto, str. 167.
40. Isto, str. 170.
41. Isto, str. 172.
19
dogaali su se meu sitnim hrianskim spahijama i tvravskim

posadama. Jo ranije je reeno da je zvomiko podruje predstavljalo
nekad jae uporite pristalica Crkve bosanske. Meutim, popisni
defteri iz 15. i 16. vijeka ne sadre sline podatke, to bi znailo da ih na
podruju Zvomika tada nije bilo, ili ih je bilo vrlo malo.42 Ako ih je i
bilo, oni su, kao u ostalim krajevima Bosne, primili islam.
N ajraniji podaci o nastanjenom m uslimanskom civilnom
stanovnitvu u Zvomiku datiraju iz 1512. godine, kada je evidentirano
70 muslimanskih domainstava u njegovom podgrau (varoi). Ve smo
ranije kazali da je jo na poetku osmanske vlasti, u drugoj polovini 15.
vijeka, formirano prvo muslimansko naselje u Gornjem gradu oko
damije Mehmeda Fatiha. Ono se u prvoj polovini 16. vijeka poelo da
seli od Gornjeg grada dolje, starom trgu, hrianskoj varoi. Ono se,
svakako, poelo formirati i du puta pored Drine, polazei od Donjeg
grada prema sjeveru, prema dananjem centru grada gdje su se sastajala
dva ranije pomenuta puta43. Tako se sredinom 16. vijeka formiralo novo
vee gradsko naselje sa preteno muslimanskim stanovnitvom koje je
dobilo, uglavnom, onu urbanu irinu kakvu je imao Zvomik za vrijeme
osmanske i austrougarske vladavine, izmeu dva svjetska rata i
neposredno poslije Drugog svjetskog rata. Tada su, pored ve ranije
formiranih dijelova grada (na Fetiji, Srpskoj varoi i Starom trgu - centru),
nastale zvomike mahale: Hadi-Durgutova (Hrid), Zamlaz, Bair,
Namazah, Rijeka, Kanare, Tabaci i Skela, tako da e Zvomik u 16.
vijeku imati 11 mahala.
Tek u 18. vijeku formirana je Beksuja, a Kuljanski put i Vidakova
njiva najvjerovatnije u 19. vijeku. U prvoj polovini 16.vijeka mahale su
se nazivale po zanatima (esnafima) koji su u njima bili zastupljeni
(krojai, obuari, sarai, tabaci itd.), a sredinom pomenutog vijeka po
imenima njihovih ivih mahalskih starjeina (Mahala Karaoza, sina
Ilijasa, Mahala Kara Sadije itd.). Od druge polovine 16.vijeka mahale
dobivaju imena po damijama i njihovim osnivaima. (Mahala
Hadidurgutove damije, Mahala Sulejmanija itd.).44 Nazivi mahala ija
42. Dr. A. Handi: Tuzla i njena okolina u 15. vijeku, Svjetlost, Sarajevo, 1975, str.
83.
43. Dr. A. Handi: Zvomik u II polovini 15 i 16. vijeku, Godinjak Drutva istoriara
BiH (XVIII) sarajevo, 1970. str. 180.
44. Dr. A. Handi: Tuzla i njena okolina u 16. vijeku, Sarajevo, 1975. str. 146-149.
20
su se imena u obiljeavanju dijelova grada zadrala do sredine 20.vijeka,

a u narodu sve do danas (Hrid, Zamlaz, Bair...) nastali su najvjerovatnije
u 17. i 18. vijeku.
U 16.vijeku u Zvomiku je otvoren veliki broj zanatskih radionica,
kulturnovjerskih i drugih objekata, kao to su damije, mesdidi, tekije,
musafirhane (gostionice), mektebi, javna kupatila (banje) i javne esme45.
U osmanskom periodu Zvomik je znaajan zanatski i trgovaki
centar. Jako je razvijen saobraaj laama niz Drinu i skelom preko Drine.
Godine 1533. ima neto vie od 580 domainstava,46 bez onih koja su
pripadala organima vlasti i vojnom staleu. U gradu je ove godine
zabiljeeno preko 25 razliitih zanata, i to: tabaci (tavljai koe), obuari,
sarai, izmadije, urije, papudije, nanuldije, krojai, kapari, klinari,
kalajdije, svjeari, duneri, pekari, halvadije, bazardije, mesari,
potkivai, kovai, samardije, klesari, berberi, kujundije, kazandije i
drugi.47 Zvomik je u ovo vrijeme predstavljao najvee gradsko naselje
u istoimenom sandaku. Interesantno je napom enuti da je i u
predosmanskom i osmanskom periodu u Zvomiku i okolini bilo jako
razvijeno vinogradarstvo i da je groe predstavljalo osnovno voe u
gradu. Znatan broj zanatlija i trgovaca bavio se i zemljoradnjom. 0 broju
stanovnika Zvomika u ovom periodu nema tanih podataka. U 18. vijeku
bilo ih je izmeu tri i tri i po hiljade. Grad je tada imao 8 damija i
pravoslavnu crkvu. Pred kraj osmanske vladavine Zvomik je bio meu 10
najveih gradova u BiH i spadao u grupu gradova koji su imali od 5 do
10.000 stanovnika.48 U Zvomiku je 1851. godine boravio Englez Skin
(Sken). Prema njemu grad je tada imao izmedju pet i est hiljada
stanovnika, od ega su jedna desetina hriani.U njemu je krajem
17.vijeka ivio i tu umro poznati bonjaki pjesnik Hasan Kaimija.
O
stanovnitvu Zvornika i nekim njegovim privrednim
karakteristikama uveni turski putopisac Evlija elebija, boravei u
Zvomiku 1664. godine, zapisao je: Stanovnici su Bonjaci, govore
bosanski, nose ohane dolame, tijesne krajike akire s kopama i
gizdaju se. Ima mnogo bata i vinograda. Iz ovog kraja glasovite su
ljive, jabuke, trenje, hrastove daske, smre, vina, ovija vuna i govea
45. Isto, str. 146.
46. Dr. A. Handi: Zvomik u l p . 15. i u 16. v.. GDI BiH (XVIII), str. 177.
47. Isto, str. 178.
48. M. Ljiljak: PTT BiH , knj II, PTT Preduzee saobraaja, Sarajevo 1981. str. 64.
21
koa. Skela mnogo radi. Stanovnici su dobri trgovci...49 Znaajne

podatke dao je elebija i o ivotu u Zvomikoj tvravi. On kae daje
prostor u Donjem i u Gornjem gradu bio krcat manjim i veim zgradama
za stanovanje, magazinima, kancelarijama, vojnikim barakama,
kuhinjama. Izmeu ovih objekata u Donjem gradu krivudao je put zakren
oporima djece i pasa, tako da su se njime jedva kola mogla provlaiti.
Tvrava je bila naikana mnotvom topova raznih kalibara koji su zjali
na sve strane. Prema Evliji elebiji u Zvomiku je bilo tada 18 damija,
8 tekija, javno kupatilo, 3 hana, 7 mekteba, 3 medrese, 8 mesdida i 18
mahala sa 2.800 kua.
U osmanskom periodu Zvomika tvrava bila je jedna od
najveih i najutvrenijih srednjovjekovnih gradova u Bosni. Godine
1830. u Gornjem gradu je bilo u upotrebi 13 topova, u Donjem 26, a u
spremitu jo 46 kompletnih topova sa zapregom, znai ukupno 85
topova, to je za ono vrijeme predstavljalo jaku silu u artiljeriji50
Saobraaj se nalazio u vrlo jadnom stanju. Stari rimski putevi su
zaputeni, a drugo vremena novi nisu izgraivani. Prevoz robe i putnika
obavljao se tovamim i jahaim konjima, a u kasnijem periodu u ravnijim
dijelovima konjskom i volovskom zapregom (tek od druge polovine
19.vijeka). Saobraaj se nije redovno odravao i zbog vremenskih
nepogoda, buna, bolesti, napada hajduka, nedovoljnog broja mostova i
si. Godine 1864. u Bosanskom paaluku otvorene su prve pote ( u l i
gradova), meu kojima i posta u Zvomiku. Ona od 1866. ima i telegrafsku
stanicu.51
Stanovnitvo u gradu bavilo se zanatstvom, trgovinom i
poljoprivredom, a na selu se iskljuivo ivjelo od zemljoradnje od koje
je svaka porodica obezbjeivala za sebe sve prehrambene artikle. Na
selu se u kunoj radinosti izraivao alat, odjea i druge potreptine,
najprije za sopstvene potrebe, a kasnije i za trite.
Na podruje Kamenice, kao i na jo neka podruja sjeveroistone
Bosne, doselilo se koncem 18. vijeka neto Karavlaha (rumunski Cigani,
pravoslavci). Bavili su se izradom i prodajom drvenog posudja. Njihovi
potomci i danas ive na ovom podruju.
49. Evlija elebija: Putopis II (odlomci ojugosl.zemljama), Svjetlost, Sarajevo, 1957.
str. 259.
XI, Sarajevo, 1956. str. 269.
51. M.Ljiljak: PTT BiH, knjiga I, Sarajevo, 1975. str. 40. i 137.
22
Dok je Zvomik bio u osmanskoj vlasti izdrao je etiri velike

opsade - najprije maarsku 1464. godine, a zatim tri austrijske (1688.,
1716.i 1737).
Najvea opsada bila je 1464. godine. Nakon stoje maarski kralj
Matija Korvin odbio Turke od Jajca 1464. godine, opsjeo je Zvomik.
Opsada je trajala od 8. oktobra do 9. novembra 1464. godine. Maarska
vojska brojala je 26000-30000 vojnika, a vodio ju je Mirko Zapolja.
im je bosanski sandak-beg Mehmed-beg Minet-oglu saznao da kralj
gradi most preko Save kod Rae, opremio je u zvomiki grad 500 po
izbom junaka. Korvin je doveo pod Zvomik brojne topove i druge sprave
za opsadu. Poeo je tui grad iz topova, a onda je zapovijedio juri.
Zvomika posada je u najteem momentu bitke saznala da joj se sprema
pomo, to ju je silno obradovalo. Ova vijest kod Maara je stvorila
paniku i kralj je digao opsadu i skoro u divljem bijegu povukao se prema
Savi.52
Austrija je u ofanzivi u septembru 1688.zauzela Beograd i Zvomik
u decembru 1688. pod komandom Ludviga Badenskog. etiri hiljade
Zvomiana tada bjei, sklanja se u Sarajevo. Topal Husein-paa je nakon
viednevne opsade uspio u ljeto 1689. godine povratiti Zvomik, a potom
je u drugoj polovini iste godine uspjeno ratovao protiv Austrije u Mavi
i Sremu. Eugen Savojski, jedan od najpoznatijih austrijskih vojskovoa,
pokuao je 1716. da zauzme Zvomik i time otvori dalji put prema
unutranjosti Bosne, ali su ga Bonjaci pod zapovjednitvom Numanpae uprilia uspjeli odbraniti.53
Ranije smo spomenuli da je u gradu od polovine 16. stoljea do
1835. godine bila kapetanija i da su zvomiki kapetani za sve ovo vrijeme
bili iz bogate begovske porodice Fidahia. Krajem dvadesetih i poetkom
tridesetih godina 19. vijeka kapetani bijahu amidii (strievii) Mahmud
beg Fidahi i Ali beg Fidahi. Obojica pristae na sultanove reforme iz
1826. godine o ukidanju janjiarskog reda i uvodjenju nizama (regularne
vojske). Za zasluge su nagradjeni - postae pae, visoki vojni i civilni
dostojanstvenici. U nadmetanju za prevlast izbi estok sukob izmedju
njih u proljee 1830. godine, koje isforsira novi namjesnik (valija) Bosne
52. Hamdija Kreevljakovi: Gradovi na Drini, Nae starine I, Sarajevo, 1953. str.
13.
53. Dr. Mustafa Imamovi: Historija Bonjaka, BZR Preporod, Sarajevo, 1997.
Namik paa da bi stvarao svadju medju naim ljudima kako bi mogao

da lake upravlja. O ovom dogadjaju ispjevana je i narodna pjesma U
Zvomiku, u Donjemu gradu, sauvana u jednom sefardskom rukopisu
na panskom jeziku. U sporu je posredovao (intervenisao) gradaaki
kapetan Husein Gradaevi i sukob je okonan u korist Mahmud pae
Fidahia, ali je Husein stao i u zatitu Ali pae Fidahia, od kada njih
dvojica postaju nerazdvojni prijatelji.
4a. Ali paa Fidahi i Husein kapetan Graaevi (Izmirenje). Crte D. Trifkovia
(idejna pretpostavka).
U Pokretu za autonomiju i nezavisnost Bosne 1831/32. godine,

to gaje predvodio Husein kapetan Gradaevi (Zmaj od Bosne), vrlo
znaaju ulogu imala su dvojica paa Fidahia, posebno Ali paa Fidahi.
Bio je vojskovodja bosanske vojske u bici na Kosovu polju u kojoj je
porazio sultanovu vojsku. Vodio je kao Huseinov komandant i druge
velike bitke protiv sultanove vojske. U najteim situacijama bili su
zajedno. I u odluujuoj bici za Bosnu i Sarajevo na podruju
Podromanije Ali paa i Husein bili su zajedno do posljednjeg trenutka i
nadmetali se u junatvu. Poslije sloma Pokreta u proljee 1832. godine
zajedno su preli u Austriju, gdje im je stigla vijest da su od strane sul
tana osudjeni na smrt. Ubrzo su pomilovani i na zahtjev Porte decembra
1832. godine otpremljeni zajedno Dunavom iz Beograda u Carigrad (u
24
progonstvo).53aNakon Huseinone smrti Ali paa Fidahi je bio u Carigradu

do 1835. godine. Dozvoljen mu je povratak u Bosnu, ali ne u Zvomik
ve u Bjeljinu, odakle je 1840. prognan na Kipar, gdje je umro 1845.
godine.
Pred kraj osmanskog perioda u Bosni je bilo samo 3% pismenog
stanovnitva, a zvorniko podruje u tom pogledu bilo je jo
drastinije.Ono osnovnih kola to je bilo imale su iskljuivo vjersko
obiljeje. Kvalifikovanih uitelja nije bilo. Otvaranje kola bilo je
preputeno privatnoj inicijativi. Pravoslavci su u Zvomiku do sredine
19.vijeka imali neku vrstu narodne uionice, koju su pohaala
trgovaka, zanatlijska i gdje koje seosko dijete. Znatno brojniji su bili
mektebi (za muslimansku djecu) koji su obino otvarani uz damije.
Godine 1871 postojala je u Zvomiku rudija, a vjerovatno i medresa.
Prema podacima ruskog konzulata iz 1874. godine na zvomikom
podruju ove godine radilo je 28 mekteba (1.354 uenika) i 4 hrianske
kole (147 uenika)54.
U Zvomikom sandaku nije bilo zdravstvenih ustanova ni
Ijekara. Pokustvo je bilo vrlo oskudno. Poneka stolica ili krevet mogla
se nai samo u kuama bogatijih trgovaca. Oni su se bavili, uglavnom,
izvozom sirovina i uvozom kolonijalne robe.
Od sredine 19. vijeka Zvomik je stagnirao dijelei sudbinu
Osmanskog carstva, zadravajui i dalje karakteristike trgovakozanatskog centra. Broj mahala (ulica) nastalih u osmanskom periodu
nije se mijenjao sve do poslije Drugog svjetskog rata, a njihova imena
(Hrid, Zamlaz, Fetija, Srpska varo itd.) zadrala su se u narodu sve do
danas.
U doba osmanske vladavine Zvomik su esto harali kuga, veliki
poari i poplave. Poznati poari bili su 1820. kada je izgorjelo 48 duana
(efenaka), i 1856. godine u kojem je izgorjela Nemazah mahala i
Alada han (areni han)55. U ovim poarima vjerovatno su nestali mnogi
znaajni graevinski objekti iz ovog perioda.
53a. Dr. Ahmed S.Alii: Pokret za autonomiju Bosne od 1831. do 1832. godine,
Orijentalni institut u Sarajevu, Sarajevo, 1996. str. 13, 26, 121, 135, 171, 182,
234, 309, 398, 399, 402.
54. Dr. Ibrahim Tepi: BiH u ruskim izvorima 1856-1878", Veselin Maslesa. Sarajevo,
1988. str. 521.
55. Ibni Hasan: ..Islamski spom. u Zvomiku, Islamska misao, br. 61/84. str. 42.
25
Prema uredbi o ureenju Bosanskog paaluka 1865.godine,

Paaluk je imao sedam sandaka, i to: Sarajevski, Zvomiki, Banjaluki,
Bihaki, Travniki, Hercegovaki i Novopazarski. U sastavu Zvomikog
sandaka bilo je tada devet kadiluka: Donja Tuzla, Zvomik, Gradaac,
Brko, Bijeljina, Srebrenica, Vlasenica (Bira), Maglaj i Graanica56
Vrijeme austrougarske vladavine (1878.-1918.)
Na Berlinskom kongresu 1878.godine velike evropske sile, uz
saglasnost sultana, odluile su da Turska preda Bosnu i Hercegovinu
Austro-Ugarskoj, d aje ona privremeno okupira i u njoj sredi prilike i
zavede red. Stigla je i sultanova poruka da se austrougarska vojska mimo
primi. Meutim, na vie mjesta u Bosni i Hercegovini pruen je otpor
ulasku austrougarske vojske, koji je trajao od kraja jula do kraja oktobra
1878. estok otpor organizovanje i pruen u Tuzli u ljeto 1878.godine,
U njemu su uestvovali i zvomiki ustanici sa 450 ljudi svrstanih u
jedan odred koje su predvodili Risto Popovi, bimbaa (major), i ordo
Nikoli, juzbaa (kapetan), oba rezervni oficiri osmanske vojske.
Ustanike snage koje su branile poloaje oko Tuzle brojale su oko 4.000
boraca, a glavnokomandujui je bio plevljanski muftija Vehbija
emsikadi. On je za komandanta Tuzle postavio Zvomianina Ali-agu
Tahirovia57.
Iako moderno naoruana i brojno jaa (preko 5.000 vojnika),
Dvadeseta austrougarska pjeadijska divizija generala Caparija nije
uspjela da u prvim naletima zauzme Tuzlu, ve je bila odbijena.
Zvomiani su vrsto drali i odbranili poloaje u Simin Hanu, gdje im
je bilo odredite. Tek u septembru (22.IX 1878.) austrougarska vojska
je ula u Tuzlu, a potom krenula na Zvomik, koji je bez velikog otpora
zauzet 27.septembra. Tako je 1878.osmansku vlast u Zvomiku zamijenila
austrougarska. Godine 1908. Austro-Uugarska je anektirala BiH i
prikljuila je svojoj carevini, u kojoj je BiH imala status pokrajine,
podijeljene na est okruga. Zvomik sa jo devet srezova pripadao je
okrugu Tuzla.
U doba austrougarske vladavine (1878.-1918.) Zvomik je, takoe,
razvijenije mjesto. On je kotarsko (sresko) sredite sa razvijenim
56. M.Ljiljak:PTT u B iH knjigaI,PTT, Sarajevo. 1975.str.27, 28, 31.
57. Dragia Trifkovi:"Tuzlanski vremeplov I,Pres kliping, Beograd,!98l.str.59.
26
zanatstvom i trgovinom. Tadanjem Zvomikom srezu, pored sadanjeg

podruja optine Zvornik, pripadalo je i podruje dananje optine
Kalesija, kao i dijelovi sadanjih optina Ugljevik (Teoak, Tavna),
Lopare (Tobut, Priboj) i Bijeljina (Glaviice), ije je stanovnitvo bilo,
uglavnom, srpske nacionalnosti, osim u Teoaku.
U cilju obezbjeenja koliko-toliko pismenih radnika i predradnika,
kao i kolovanja djece svojih inovnika, Austrija je u Bosni i Hercegovini
otvarala svjetovne osnovne kole po uzom na evropske. Tako je u
Zvomiku 1886. godine dolo do otvaranja narodne (dravne) osnovne
kole.58 Izgraeni su makadamski putevi za Lopare, Sarajevo,
Srebrenicu, Tuzlu i Bijeljinu, koji su dugo godina i poslije Drugog
svjetskog rata bili u upotrebi, a neki i do danas. Posebno se prodor Austrije
u BiH osjetio u Zvomiku u oblasti arhitekture i graevinarstva. Nasuprot
starim upravnim zgradama orijentalnog stila iz osmanskog perioda uskih
prozoria i malo svjetla, podiu se nove velike graevine koje su svojom
monumentalnou, pored osnovne namjene, trebale da predstave i novi
reim i istaknu njegovu snagu. Sadanja zgrada Skuptine optine,
Oficirski dom (Kasina), vojna bolnica na Fetiji, andarmerijska stanica,
biva zgrada osnovne kole u Beksuji, pota (sada poslovne prostorije
Agroproma u centru grada), medresa, samo su neki od veih objekata
podignutih u Zvomiku za vrijeme Austrije.
Odmah po okupaciji poela su doseljavanja dovoenjem
povjerljivih i strunih inovnika, zatim trgovaca, zanatlija i preduzimaa
iz dmgih dijelova Austro-Ugarske monarhije, tako da se u Zvomiku
nastanjuje i katoliko stanovnitvo, kojeg po popisu iz 1879. nije bilo
ni u gradu ni u Srezu.59 Formirana je i njemaka kolonija u Branjevu
doseljavanjem njemakih familija iz nekoliko vojvoanskih mjesta. U
prvih tridesetak godina austrougarske vladavine broj stanovnika u Srezu
se gotovo udvostruio. Sa 27.468 (1879.) poveao se na 47.756 (1910.).
Iz popisa stanovnitva 1910. godine vidi se daje grad te godine
imao 732 kue i 3688 stanovnika, od ega 754 pravoslavaca, 2092
muslimana, 185 katolika, 9 evangelista, 148 Jevreja i 498 vojnih lica.60
5 8. Mitar Papi: kolstvo u BiH za vrijeme austrougarske, Veselin Maslea, Sarajevo,
1972. str. 46.
59. Rezultati popisa iteljstva u BiH od 10.Oktobra 1910. godine. (Engebnisse der
volkszahlung Bosniein und der Hercegovina vom lO.oktober 1910), Sarajevo,
1912. str. 136.
60. Isto, str. 136
27
Prema pomenutom popisu prigradsko naselj e Kula Grad imala je

71 kuu i 314 stanovnika, Divi 133 kue i 479 stanovnika i Karakaj 54
kue i 205 stanovnika61.
U samom gradu na dan popisa bile su 192 porodice (sa 1004
lana domainstva) koje su se bavile zemljoradnjom i ivjele od
zemljoradnje, dok su se ostale porodice sa 2186 lanova bavile drugim
zanimanjima i ivjele od njih (zanatstvo, trgovina i dr.). Interesantno je
daje medu zemljoradnicima u gradu bilo tada 76 porodica koje su imale
svoje kmetove, a bilo je i pet kmetovskih porodica62.
Na podruju sreza Zvomik, ija je povrina bila 858 km2, bilo je
tada 9.169 kua i 48.407 stanovnika, i to 26.169 pravoslavaca, 20.906
muslimana, 294 katolika, 218 evangelista, 175 Jevreja i 651 vojno lice.63
Od ukupnog broja civilnog stanovnitva (47.756) od poljoprivrede je
ivjelo 44.468 stanovnika, a 3.288 od ostalih zanimanja. Zemljoradnikih
porodica bilo je te godine u Srezu 7.739, a ostalih 1.117.
Od ukupnog broja stanovnika u Srezu 1910. godine samo je 3.387
znalo itati i pisati (2.904 mukarca i 483 ene), 371 samo itati (358
mukaraca i 13 ena),64 dok su svi ostali bili potpuno nepismeni.
Uope, uinjen je znatan napredak u svim oblastima, posebno u
privrednom razvitku u odnosu na zateeno stanje. U cilju iskoritavanja
prirodnih bogatstava, odmah je otpoela izgradnja dobrih puteva. Tako
su ve do kraja 1879. otvoreni putevi Zvomik -Tuzla i Zvomik - Bijeljina,
a 1885. godine Zvomik - Sarajevo. Godine 1889. Zvomik dobiva i prvi
telefon (za vojne potrebe), a 1909. i za civilne potrebe, kada je
uspostavljena telefonska linija Bijeljina-Zvomik. Pred poetak Prvog
svjetskog rata (1914.) matina pota u Zvomiku ima i pomone pote u
Capardama, Kozluku, Paprai i Drinjai. Pota u Zvomiku imala je tada
14 zaposlenih radnika od toga pet slubenika i devet pomonog osoblja,
a pota u Drinjai jednog slubenika i jednog pomonog radnika.
Na liniji Z vornik-Srebrenica uveden je prevoz putnika
1886.godine u obinim kolima, a nekoliko godina kasnije obina kola
61. Isto, str. 74-76.

62. Isto, str. 136.
63. Isto, str. 14-37.
64. Rezultati popisa iteljstva u BiH 1879. godine, str. 4,100 i 101.
28
su zamijenjena natkrivenim sa dva mjesta za putnike.65 U Zvomiku je

1908. osnovana Kotarska poljoprivredna zadruga, iji je cilj bio
unapreivanje poljoprivrede u Srezu.66
Svrha zadruge.
149
Naredba
zemaljske vlad e za Bosnu i H ercegovinu od
15. septem bra 1908.,. br. 1 6 1 ,242/1.,
kojom sa obmanjuju pravila kotarske poljoprivredne
aarifge u Zvoroika.
<Odobtto o*pto?n c. I kr. m je d n isio f* m lo ltta n ir t Knuioil n polorira* Borao lH*rsgOTine oil 15. *optmbr 10B8., br. 11.1 G3/U. II.)
Ime i sjedite.
1Za kotar Z vom ik osniva se kotarska poljopri

vredna zadruga pod ittionom K o t a r s k a p o l j o
p r i v r e d n a z a d r u g a u Z v o m i k u* sa sje
ditem u Zvorniku.
Pravni odnoaj.
2.
K otarska poljoprivredna zadruga u d vorniku
nije povrona onim ustanovam a trgovak og z a
kona za Bosnu i H ercegovin u , koje se odnose mi
teovno i privredne zadruge; ona stupa u pravni
iv o t za javni i gragjanski saobraaj onda, kuda
zemaljska vlada za Bosnu i H ercegovinu odobri
ova pravila i kada se ista oglase u G lasnika
zakona in a r e d a b a za Bosnu i H ercegovinu".
Z a obveze zadruge jam i samo zadruga kao
p ravna osoba.
3- <
Svrha zadruge je poboljanje moralnih i m a

terijalnih prilika privredm kft gojenjem zajedni
tva, m egjusobnini pouavanjem i potpom aga
njem, podravanjem i podizanjem s t u l e k e svijesti,
zastupanjem stalek ih i podizanjem privrednih
interesa zadrugara, ali o ca iskljuuje svako Spe
kulativno djelovanje zadruge kao takovo.
Osobito je zadatak zadruge;
1. da podnada vlastim a mnijenja i prijed
lo g e u poslovim a zemaljske kulturo, bilo na
njihov zahtjev, bilo iz v la stito g nagona;
2. da pom ae rad zem aljske uprave u po
gled u podizanja zemaljske kulturo, a napose ra
tarstvu, voarstva, vinogradarstva i poumljavanja,
naroito u krevitim
krajevim a,
kao i
konjogojstva i stoarstva;
3. da sudjolujo pri podizanju uzornih se
ljakih kua, staja i gjubrita, pri uvagjanju
tednjaka i pei, da posreduje i pom ae pri
Sirenju novih poljoprivrednih alata i strojeva,
p ri nabavi d obrog itn o g sjemena, pri uvagjanju
sijanja pinih i novih, kulturnih biljaka, pri p o
pravljanju livada i panjaka, te pri uvagjanju
prikladnih uredaba za pae i dr. 8l.;>
4 . da dobavlja stoku za rasplod iz sredstava
zadruo, koja su za to oregjena, i da razdje-
4b. Naredba o osnivanju Katarske poljoprivredne zadruge u Zvorniku
Organ Socijaldemokratske stranke BiH Glas slobode zabiljeio

je da je 1909. godine bilo u Zvomiku 17 organizovanih radnika, od toga
tri drvodeljska, tri kovinarska i 10 koarskih, kao i da je ove godine na
zbor radnika u Zvomik dolazio Mitar Trifunovi Uo, radniki tribun iz
Tuzle. Poetkom 20. vijeka formirano je u Zvomiku Udruenje Srba
zanatlija i Zanatsko drutvo (bez vjersko-nacionalnog obiljeja), iji
zadatak je bio da unapredjuju zanatstvo.663Ona su nastavila rad i poslije
Prvog svjetskog rata.
65. Milan Ljiljak: Pota, telegraf i telefon u BiH, Preduzee PTT saobraaja,
Sarajevo 1981. str. 154, 182 i 228.
66. Glasnik zakona i naredbi za BiH, god. 1908. str. 448. Zemaljska tamparija
Sarajevo, 1909.
66a. Dr. Fahrudin Kalender: Radnike biblioteke i itaonice u BiH do 1941. godine,
Drutvo bibliotekara BiH, Sarajevo, 1998. str. 87 i 88.
29
Jo od osmanske vladavine pa sve do poetka Prvog svjetskog

rata na Drini u gradu (na Skeli) bila je carinarnica. U Zvomiku je Austrija
imala jak vojni garnizon koji je 1910. godine imao 651 vojnika i oficira67.
Vojni logor u gradu nalazio se na prostoru izmeu sadanjeg stambenog
bloka Namazah i nove zgrade Osnovne kole MitarTrifunovi Uo
(u Zamlazu). Cijelo vrijeme pod austrougraskom vladavinom u Zvomiku
su bile dvije vojne komande sa 19 kasarni i poslije Trebinja imao je
najvie kasarni u Bosni i Hercegovini.
Za vrijeme austrougarske vladavine od kultumo-prosvjetnih i
sportskih ustanova i organizacija bile su u Zvomiku dvije osnovne kole
(srpska i dravna ili narodna), Sokolsko drutvo Srpski soko, Srpska
narodna itaonica, medresa i rudija (vii stupanj muslimanskih vjerskih
kola), kao i nekoliko mekteba za osnovnu vjersku pouku muslimanske
djece. Od vjerskih objekata bile su dvije crkve (pravoslavna i katolika),
7 damija i sinagoga. Po kazivanju starog zvomikog krojaa aira
Bazardanovia na poetku mahale Bair, idui od Kanara, postojala je
jedna kua (zvali su je Kiraethana) u kojoj je bila muslimanska
itaonica.68
Poetkom 20. vijeka u Zvomiku je postojala i pozorina amaterska
grupa, koja je prireivala krae dramske prikaze, uglavnom jednoinke
i dramatizovane narodne pjesme.69 Za vrijeme austrougarske u Zvomiku
su osnovana kulturno-prosvjetna drutva Prosvjeta, Gajret i
Napredak.70
M isiju koja joj je nam ijenjena u Bosni i Hercegovini na
Berlinskom kongresu 1878. godine Austro-Ugarska je u potpunosti
izvrila. Sreene su prilike i zaveden red u svim oblastima drutvenog i
ekonomskog ivota. Poeo je privredni i svaki drugi razvoj, tako daje
67. Rezultati popisa iteljstva u BiH 1910. godine, str. 136.
68. U ovoj itaonici uvee su se priredjivala sijela na kojima su esto bili gosti sazlije,
guslari i gajdai iz drugih mjesta. U nju je dolazila i tampa medju kojom i literalni
listovi Bosanska vila i Behar, koji su i u Zvomiku imali svoje itaoce iz reda
napredne inteligencije.
69. Zabiljeeno je da je ova pozorina grupa 1909. godine priredila dvije aljive igre
Svetozara orovia (Poremeeni plan i Izdaje stan pod kiriju) i 1911. godine
dvije dramatizovane narodne pjesme (Ropstvo Jankovi Stojana, Jovana Protia
i Aneliju Hamida ahinovia). J. Lei: Vrijeme melodrme;araj evo, 1989.
str. 251,252,268 i 270.
70. Dr. Ibrahim Karabegovi: Zvomik i okoline izmedju dva svjetska rata 19181941), prilog za monografiju Zvomika, str. 18. (neobjavljen rukopis).
30
Zvomik, kao i ostali dijelovi BiH, krenuo putem progresa i napretka,

koji je naalost prekinut izbijanjem Prvog svjeskog rata 1914. godine.
Interesantno je da je u sjeanjima starijih Diviana doba austrougarske
vladavine upameno kao Zlatno doba Divia , a da se medju
Kozluanima i danas moe uti izreka vabo babo.
Razdoblje izmeu dva svjetska rata (1918-1941)
Po zavretku Prvog svjetskog rata u decembru 1918. godine
stvorena je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca (KSHS) kao nova drava,
u iji sastav je ula i pokrajina Bosna i Hercegovina. U prvo vrijeme je
zadrana onakva teritorijalna podjela BiH kakva je bila krajem
austrougarske vladavine. Bila je podijeljena na est okruga (od
1922.oblasti), i to: Banja Luka sa 11 srezova, Biha sa 6, Mostar 11,
Sarajevo 8, Travnik 10 i Tuzla sa 11 srezova. Zvomiki srez je ostao u
Tuzlanskom okrugu, odnosno oblasti. Od 1929.godine KSHS naziva se
Kraljevina Jugoslavija. Ukinute su pokrajinske uprave i oblasti u okviru
njih, a Jugoslavija je podijeljena na devet banovina. Zvomik je pripadao
Drinskoj banovini, ije je sjedite bilo u Sarajevu.
Za vrijeme KSHS, odnosno Kraljevine Jugoslavije (1918-1941.),
Zvornik je sjedte sreza koji se prostirao u granicam a gotovo
neizmijenjenim iz vremena austrougarske vladavine. Imao je deset
optina71. Prema prvom popisu stanovnitva u novoj dravi (1921.) grad
Zvomik imao je 3.139 itelja, od toga pravoslavnih 799, muslimana
2.025, katolika 190 i Jevreja 125. Prigradsko naselje Karakaj imalo je
ove godine 236 stanovnika (128 pravoslavnih, 98 muslimana i 10
katolika); Divi 399 i Kula Grad 294. U oba ova naselja svi stanovnici
bili su muslimani. itav Srez imao je tada 47.233 stanovnika
(pravoslavnih 26.249, muslimana 20 312, katolika i evangelista 537 i
Jevreja 134).
Agrarnom reformom sprovedenom odmah po zavretku Prvog
svjetskog rata zvornikim veleposjednicima (uglavnom agama i
begovim a) oduzeti su ogromni zem ljini posjedi i dodijeljeni
bezemljaima, bivim kmetovima, stoje dovelo do znaajne promjene
u stmkturi vlasnikih posjeda. Ovim je bio pogoen ogroman broj
dotadanjih vlasnika zemlje. Naknade za oduzetu zemlju su bile
71. Dr. I. Karabegovi: Zvomik i okolina izmedju dva svjetska rata 1918-1941, str.
12 (neobjavljen rukopis).
31
neodgovarajue i samo su djelimino isplaene do poetka Dmgog

svjetskog rata.
Veina stanovnika u Srezu bavila se zemljoradnjom, stoarstvom
i voarstvom. Radnika je bilo vrlo malo. Oni su radili, uglavnom, kao
najamna radna snaga na razliitim radovima u Zvomiku, bavili se
splavarenjem ili povremeno sjeom ume i radom u kamenolomima. U
samom gradu po klasnom sastavu pored zanatlija i trgovaca bilo je i
neto slubenika i zemljoradnika koji su posjedovali vee povrine zemlje
i izdavali je pod najam ili je obraivali uz najamnu radnu snagu. Obrada
zemljita bila je veoma zaostala, sa pretenom upotrebom ralice.72
Kako je i za vrijeme Kraljevine Jugoslavije glavno zanimanje
stanovnika u Srezu bilo zemljoradnja, veina zanata u gradu bila je vezana
za poljoprivredu, pa su dominirali zanati kao to su kovaki, kolarski,
potkivaki, obuarski, opanarski, pekarski, urijski, abadijski,
terzijski, kazandijski, kujundijski, mesarski, poslastiarski. Godine
1940. bilo je u Zvomikom srezu 180 zanatskih radnji u kojima je radilo
336 zanatlija.73
Zvomik je u ovom periodu i veoma znaajno trgovako mjesto.
Veina zanatskih i trgovakih radnji (duana) bile su na starinski nain
ureene, ali je bilo i nekoliko radnji koje su bile ureene po evropski.
Saobraaj i prenos robe obavljao se, uglavnom, konjskom zapregom,
neto kasnije i motornim vozilima, a sa bliom okolinom poznatim
bosanskim konjiima (samaricama). Laama zvomikuama izvozila
se niz Drinu drvena graa, koa, suhe ljive Jabuke, orasi, a samaricama
u pasivne susjedne srezove kukuruz. Poznati su bili zvomiki vaari,
prvi na Aliun ili Ilin-dan (2. avgusta) i drugi na Petkovicu (27.
oktobra).74
Zvomik je, kao i u ranijim periodima, raskrsnica puteva za
Bijeljinu, Tuzlu, Srebrenicu, Sarajevo, a preko mosta na Drini (podignut
1929.) za abac, Valjevo, Beograd i Uice. Iz Zvomika je polazilo 7
autobuskih linija. U ovom razdoblju grad je imao pet konaita (hanova)
ijedan hotel (Beograd). Nije imao nijedan industrijski objekat, ak ni
mlin ili strugaru. Do 1934. godine u njemu je bio i garnizon bive
72. Isto, str. 24,
73. Statistiki godinjak BiH 1945-1953. Zavod za statistiku i evidenciju, Sarajevo,
1954. str. 300.
74. Prof. Deroko: Drina, geografsko-turistika monografija, Drutvo Fruka gora,
N.Sad, 1939. str. 265.
32
jugoslovenske vojske, koji se nalazio u naputenim objektima austrijske

vojske u Lagerima i Zvomikoj tvravi.
Prema popisu iz 1931. godine u srezu Zvomik bilo je 9 seoskih i
jedna gradska optina sa ukupno 47.326 stanovnika, od toga pravoslavnih
22.025, muslimana 24.688, rimokatolika 253, evangelista 227, ostalih
hriana 21 i druge konfesije 112. Grad Zvomik imao je tada 3.487
stanovnika, od toga 886 pravoslavnih, 2304 m uslim ana, 177
rimokatolika, 7 evangelista, 4 ostalih hriana i 109 drugih konfesija.
Prema istom popisu nepismenih stanovnika u dobi od 11 do 60 godina
bilo je u Srezu 79,20%.75
Pred poetak II svjetskog rata u gradu je bio gotovo isti broj
stanovnika kao 1931. godine (oko 3500). Zvomik je tada imao elektrino
osvjetljenje, potu, telefon, telegraf, fmansijsku upravu, bolnicu, sreski
kao i erijatski sud, medresu, est damija, sinagogu i pravoslavnu crkvu.
Na podruju sreza Zvomik radilo je tada 11 narodnih osnovnih kola,
Graanska kola trgovakog smjera (radi od 1920. godine), Muka
zanatska (egrtska) kola i enska struna zanatska kola.76
Od javnih graevinskih objekata izmeu dva svjetska rata
podignuti su u gradu samo eljezni most na Drini (1929.) i bolnica na
Fetiji (1939/40.).
Osnovne kole, pored kole u gradu, radile su jo u Kozluku,
Triu, Skoiu, Branjevu, epku, Drinjai, Lijenju, Kalesiji, Teoaku
i Rastonici. kolske 1937/38. u sve kole bilo je upisano 1738 uenika
od I do IV razreda, rasporeenih u 27 odjeljenja, koja su vodila 22
uitelja.77 Evidentirano je d a je Zvornik 1936. godine imao dvije
biblioteke - biblioteku Sokolskog drutva Soko sa 508 knjiga i
biblioteku Muslimanske narodne itaonice Sloga sa 170 knjiga, dok
je na podruju Sreza radilo tada jo 6 knjinica u selima.78
75. Dr. Ibro Karabegovi: Zvornik i okolina izmedju dva svjetska rata (1918-1941),
str. 12. (neobjavljen rukopis).
76. Isto, str. 15.
77 Isto djelo, str. 15.
78. Pored biblioteka u gradu, u Srezu su radile biblioteke (knjinice) jo u Skoiu sa
98 knjiga, Branjevu 40, Teoaku, Kozluku, Drinjai i Kalesiji, a knjinicu je imala
i Osnovna kola u gradu i Graanska kola. Sve su imale mali knjini fond. Dr.
Ljubinka Baovi: Biblioteke i bibliotekarstvo u BiH 1918-1945", Veselin
Maslea, Sarajevo, 1986, str. 79, 216; i Izvjetaj Sreskog naelstva u Zvomiku
br. 476/36 poslat Kraljevskoj banskoj upravi II Sarajevo 6. maja 1936. godine.
33
5. lanovi diletantske (dramske) sekcije Narodne itaonice Sloga u komediji

Oba gluha Huseina Doze, snimak iz 1933. godine.
Slijeva na desno, sjede (djeca): Ohran Baijaktarevi i Semka Kasum; drugi red, sjede: Avdo
Mujezinovi, Mustafa Bazardanovi, Rasim ehagi (igrao ensku ulogu), Hasan akani i
Alija Kamenica; trei red, stoje: Hasan Hadiahmetbegovi, Hasan Kamiali, Mehmed Uzuni,
Selim Hadiahmetbegovi, Safeta Barjaktarevi, Ahmet Zaimovi, Mustafa Mustafi i Safet
Hadinurbegovi; etvrti red: Rasim ehavdi, Ahmet ehi, ulaga Tiri, Hakija Meanovi i
Besim Korkut; ene sa strane u seoskoj nonji: Zumreta Ljubovi i Semka Efendi.
Prema izvjetaju Sreskog naelstva Zvornik upuenom

Kraljevskoj banskoj upravi u Sarajevu (II), 8. februara 1935. godine pod
brojem 71/35, vidi se da je u srezu Zvomik tada postojalo 12 raznih
drutvenih organizacija.79
Zna se da su u gradu u ovo vrijeme postojala i dva fudbalska
kluba - Zmaj od Noaja i Sloga. Iako su ovi klubovi formirani vie
na konfesionalnoj osnovi, i u jednom i u drugom klubu igrali su omladinci
iz obje konfesije (pravoslavne i muslimanske), kao i iz drugih konfesija.
79. Prema ovom izvjetaju u Zvomiku su tada djelovale slijedee organizacije: Sokolsko
udruenje Soko (320 lanova), Kolo srpskih sestara (70), pododobr Prosvjete
(30) pododbor Gajreta (60), Povjerenitvo Narodne uzdanice (43), Sreski odbor
Crvenog krsta (84), Narodna itaonica Sloga (70), Udruenje dobrovoljaca (186),
Udruenje rezervnih oficira (16), Udruenje ratnih invalida (75), Vatrogasna eta
(18) i Lovako udruenje (100).
34
Od zdravstvenih ustanova u srezu Zvomik u godinama nakon

stvaranja Kraljevine SHS postojala je samo jedna ambulanta, jedna
apoteka, jedan sreski Ijekar i apotekar.80 Zbog nerazvijenosti zdravstvene
zatite kao i zdravstvene neprosvijeenosti stanovnitva, Zvomiki srez
su esto harale razne epidemije do 1941. godine. Naroito je bio rairen
sifilis, pa je u Zvomiku bila osnovana specijalna ambulanta za lijeenje
i suzbijanje ove bolesti.81
Politiki ivot na podruju Sreza izmeu dva svjetska rata bio je
vrlo intenzivan. Uglavnom su djelovale one politike graanske stranke
koje su imale uticaja u najveem dijelu zemlje. Do 1929. godine bile su
to Radikalna i Demokratska stranka, Jugoslovenska muslimanska
organizacija i Savez zemljoradnika. Najvie glasova na svim izborima u
Srezu imali su kandidati Radikalne stranke i JMO. U periodu od 1936.
do 1941. godine najvei uticaj imala je Jugoslovenska radikalna zajednica
(JRZ) koju su sainjavali pripadnici Narodne radikalne stranke,
Slovenake ljudske stranke i JMO.82
U periodu izmeu dva svjetska rata gradonaelnici optine
Zvomik bili su: ordo Vidakovi, Hakija Krdali, Demal ef. Hulusi
i Stanko Nikoli. Ovaj posljednji funkciju gradonaelnika obavljao je
od 1933. do 1941. godine.
Inae, ivotni standard veine u gradu za vrijeme Kraljevine
Jugoslavije bio je vrlo nizak, jer je malo ljudi imalo neko zaposlenje.
Dobro su ivjeli samo veleposjednici i veletrgovci, osrednje srednji sloj
(zanatlije, trgovci i inovnici), dok je ostali svijet, a takvih je bilo preko
50 %, ivio vrlo teko, meu kojima je bilo mnogo sirotinje. Uvozna i
industrijska roba bila je vrlo skupa za razliku od domaih proizvoda
koji su bili znatno jeftiniji. Tako je, na primjer, kilogram sitnog eera
kotao 12 dinara, ulja 12, kafe 40, rie 10-12,a mesa samo 6 dinara.
Kukuruzno brano bilo je pola dinara, penino jedan, bijelo dva, jabukov
pekmez dva itd. Vrlo rijetki su bili oni koji bi mogli odjednom kupiti, na
primjer, kilogram ili pola kilograma eera, ulja, kafe ili rie, ve se
kupovalo po 10,15,20 ili 25 dekagrama, i to najee na veresiju. Zato
80. Dr. Ibrahim Karabegovi: Zvomik i okolina izmedju dva svjetska rata (19181941), str. 19. (neobjavljen rukopis).
81. Isto, str. 20,21.
82. Isto, str. 32.
35
su muterije, s obzirom na nisku kupovnu mo veine stanovnitva, bile

cijenjene i uvaavane od vlasnika duana.
Iako nije utvreno daje Zvomik u vrijeme Kraljevine Jugoslavije
imao organizaciju Komunistike partije, njene socijalistike ideje irene
su i prihvatane i na podruju Zvomikog sreza, a naroito poslije dolaska
Josipa Broza Tita na elo KPJ. 0 tome svjedoi i nekoliko dokumenata u
vezi sa hapenjem i suenjem u Okrunom sudu u Tuzli grupi komunista
ili simpatizera KPJ iz Zvomika (Ferdi Gazinu, Omeru ehiu i Hasanu
akaniu) u jesen 1939. godine.82a Prvo otvoreno pismo napredne
bosanskohercegovake omladine iz decembra 1937.godine potpisali su
i studenti Beogradskog univerziteta iz Zvomika Safet Bazardanovi i
Ksenija Milinui, a potpisnik Treeg otvorenog pisma od 1. decembra
1939. godine bio je Zijah Hrustanbegovi, student prava.83 U ovim
pismima traila se autonomija BiH kao ravnopravne politike jedinice u
Kraljevini Jugoslaviji, koju je trebalo konstituisati i formirati kao
federativnu dravu. U njima se istovremeno apelovalo na organizovanju
otpora irenju faizma pred Drugi svjetski rat.
Kao lanovi KPJ iz ovog perioda sa podmja sreza Zvomik
pominju se Hasan auevi,84 Mustafa Hadihamzi, Petar Obradovi i
Mehmed Sahani iz Zvomika, Dragomir Popovi iz Drinjae i emsudin
ii iz Kozluka. Poznato je da su tada u Zvomiku i okolini kao nosioci
revolucionarnih stremljenja djelovali i Mili Popovi iz Pirota (uitelj u
Branjevu i Zvomiku) i Stojan Koraksi iz okoline aka (uitelj u
Lijenju i Zvomiku).85
Kao to je poznato, Kraljevina Jugoslavija pristupa Trojnom paktu
(ine ga faistike zemlje Njemaka, Italija i Japan) 25. marta 1941.
godine. Svoje nezadovoljstvo pristupu Trojnom paktu izrazili su 27. marta
mnogi graani irom zemlje pa i Zvomika demonstrirajui gradom i
uzvikujui parole Bolje rat, nego pakt!, Bolje grob nego rob! Ovog
Drutvo bibliotekara BiH, Sarajevo, 1998. str. 361.
83. Gradja o djelatnosti KPJ uBiH 1921-1941, Listovi, proglasi, leci, V. Maslea,
Sarajevo, 1971. str. 453,471.
84. Dr. Smail eki: Genocid na Bonjacima u Drugom svjetskom ratu, Sarajevo,
1996. str. 388. Hasan auevi je sin Salke i Zumre r. Tihi. Sudjelovao je kao
dobrovoljac u panskom gradjanskom ratu (1936-1939).
85. Dr. Ibrahim Karabegovi: Zvomik i okolina izmeu dva svjetska rata, prilog za
monografiju Zvomika, str. 44 (neobjavljen rukopis).
36
dana je na Zelenoj pijaci odrao okupljenom narodu vatren govor uitelj

Mili Popovi, nazvavi tadanju vladu izdajnikom, a Hitlera
krvopijom.86
Period Drugog svjetskog rata i NOB-e (1941-1945)
U aprilu 1941. godine Njemaka je napala i za 12 dana okupirala
Jugoslaviju kada je i Zvomik bombardovan od strane njemake avijacije.
Povlaei se pred Nijemcima iz Beograda, kralj i vlada su proli kroz
Zvornik, zadravajui se u njemu jedan dan, nakon ega je biva
jugoslovenska vojska sruila eljezni most na Drini u gradu.
U toku II svjetskog rata, odnosno Narodnooslobodilake borbe
(1941.-1945.), Zvomik je (kao i cijela BiH) bio u sastavu Pavelieve
ustake tvorevine tzv. Nezavisne Drave Hrvatske u kojoj su Muslimani
Bonjaci smatrani Hrvatima islamske vjere.87 Odmah po formiranju
kvislinke vlasti Zvomik postaje kotarsko (sresko) mjesto i sjedite
ustakog logora, administrativno ukljuen u Veliku upu Usora i Soli,
ije je sjedite bilo u Tuzli. S obzirom na to da je istoni dio Zvomikog
sreza odmah nakon okupacije postao granica izmeu ustake NDH i
Nedieve Srbije, relativno je brzo zaposjednut od strane njemakih i
ustakih jedinica, koje su bile locirane od Drinjae (preko Zvomika) do
Pilie. One su pomogle da se u Zvorniku ubrzo uspostave organi
kvislinke i okupatorske vlasti. Uspostavljene su, odnosno obnovljene,
andarmerijske stanice u Zvomiku, Kozluku, Palatoru, Tavni, Drinjai i
Sapni.
Oslonac ustakog pokreta prilikom uspostavljanja okupatorske i
ustake vlasti, najprije u Zvomiku, a zatim i u nekim mjestima u Srezu,
bio je jedan broj profaistiki orijentisanih elemenata, uglavnom ljudi
doseljenih u Zvomik sa strane prije poetka II svjetskog rata, kao to su
trgovac Ivan Mali, apotekar Zvonimir Kiler, profesor Nead Topi,
advokat Vladimir Pavlovi, uro Pleji i jo neki.
Odmah po uspostavljanju okupatorske i kvislinke vlasti u
Zvomiku je otpoeo ustaki teror nad Jevrejima i jednim brojem Srba
86. Isto, str. 44.
87. Dr. Enver Redi: BiH u U svjetskom ratu, Sarajevo, 1998. Pojedini muslimani
su jo od 1941. godine traili da se BiH izdvoji iz sastava NDH i dobije autonomiju
pod njemakim protektoratom. Pokretai ove ideje mislili su da bi se u njoj Bonjaci
Muslimani zatitili od nasilne ustake asimilacije.
37
kako bi NDH postala etniki ista i homogena. U maju 1942.godine

zvomiki Jevreji su odvedeni u koncentracioni logor na Banjici, gdje su
svi likvidirani. I nekoliko Srba iz grada i okoline u prvim mjesecima
okupacije je zatvoreno ili odvedeno u logore u kojima su veina ubijeni.
Plaei se da ne doive njihovu sudbinu, jedan broj zvomikih Srba se
na poetku rata sklonio u Srbiju, dok je ogromna veina ostala da ivi u
gradu uz komije Bonjake, sa kojima su, dijelei istu sudbinu, doekali
kraj Drugog svjetskog rata.88
Rezervisano dranje veine stanovnika Zvornika prema
okupatorskom i ustakom reimu, kao i injenica da ustaki pokret od
samog poetka nije imao podrku irokih narodnih masa Zvomika i
okoline,89 imalo je za posljedicu da je veoma mali broj Zvomiana
pristupio ustakom pokretu koji se nakon dva-tri mjeseca sveo samo na
nekoliko, tako da se ustaka vlast u Zvomiku nikada nije uvrstila,
naroito poslije dizanja narodnog ustanka jula 1941. godine, od kada je
ona odravana samo uz pomo i podrku njemakih oruanih snaga.
Isto tako, veoma mali broj Zvomiana je pristupio etnikom
pokretu, pa se moe rei daje Zvomik (izuzimajui pomenute sluajeve)
u toku Drugog svjetskog rata bio poteen zloina i meunacionalnih
sukoba, ve naprotiv i Srbi i Bonjaci su se meusobno odnosili komijski
i prijateljski, titei se i pomaui jedni drugima. Slina situacija je bila
i na podruju cijele sadanje optine Zvomik. Zloini masovnijih
razmijera poinjeni su samo 1941. godine - nad Srbima u Drinjai od
strane ustaa koji su doli iz Hrvatske,90 i nad Bonjacima u Sopotniku
od etnika sa podruja Bratunca.
Nepostojanje organizacije KPJ u Zvomiku prije rata i na poetku
NOB-e, prisustvo jakih okupacionih i kvislinkih snaga i njihova propa
88. Starjeinstvo Islamske vjerske zajednice BiH je 1941.godine protestvovalo kod
ustakih vlasti u tzv .NDH u Zagrebu i samog Ante Pavelia da ne ine teror nad
Srbima u Bosni. Neto slino u oktobru 1941.uinili su i najugledniji Bonjaci u
Sarajevu i u gotovo svim veim gradovima u BiH. U Rezoluciji koja je tim povodom
izdata u Sarajevu javno se osuuju nasilja ustaa nad Srbima , kao i Bonjaka u
njihovim redovima, poinioca zlodjela, a zalau se za slogu i ivot u prijateljstvu,
ljubavi, dobrosusjedstvu. Poslije ovih protesta, progona i zatvamja Srba u Zvomiku
nije bilo. A ako ih je i bilo, uglavnom su se odnosili na saradnike partizanskog
pokreta, meu kojima i na pripadnike bonjakog i drugih naroda.
89. Vie o tome vid.dr. Zdravko Antoni: Ustanak u istonoj i centralnoj Bosni 1941
Univerzal, Tuzla, 1981. i Jeremija Jea Peri: Optina Zvomik u NOB i
socijalistikoj revoluciji, Zvomik, 1982. str. 7. (neobjavljen rukopis).
90. Iako Hrvati, svi su nosili fesove (predstavljujui se muslimanima) da bi izazvali
revolt domaih Srba protiv Muslimana.
38
ganda, kao i udaljenost Zvomika od ustanikih centara, uticali su na to

daje relativno manji broj Zvomiana pristupio narodnooslobodilakom
pokretu i otiao u partizane ili se ukljuio u organizovan ilegalni rad u
prvoj i drugoj ratnoj godini. Veina Zvomiana koja je pristupila
narodnooslobodilakom i antifaistikom pokretu 1941. godine napustila
je Zvomik ranije ili je boravila u mjestima bliim ustanikim centrima.
Sa stanovita okupatorske vlasti Zvomik je bio vaan i znaajan
strateki centar. Gotovo za sve vrijeme rata u njemu su bile stacionirane
jake neprijateljske snage (njemake, ustake, domobranske, legionarske),
naroito do 1943. godine. Ve od maja 1941. godine u Zvomiku je bio
lociran Trei bataljon 738. puka 718. njemake pjeadijske divizije i
bila formirana njemaka komanda mjesta na elu sa kapetanom
Streckerom. U januaru 1942. godine u Zvomiku su boravila krae vrijeme
dva puka 342. njemake divizije, koja je uestvovala u tzv. II
neprijateljskoj ofanzivi na istonu Bosnu. U vrijeme borbi za konano
osloboenje Jugoslavije (kraj 1944. i poetak 1945. godine) Zvomik je
ponovo jaka otporna taka okupatora.
6. Filip Kljaji Fia.
39
Iako je Zvomik u toku veeg dijela rata bio jako neprijateljsko

uporite i njegovi prilazi (Stari grad, Mlaevac, Zmajevac i Vratolomac)
bili obezbijedeni rovovima, bodljikavom icom i drugim utvrdama sa
jakim posadama, jedinice Narodnooslobodilake vojske oslobaale su
ga sedam puta.91 Bataljoni Prve proleterske i Prve i Druge vojvoanske
brigade oslobodile su ga prvi put 5. jula 1943. godine i ovaj datum se
obiljeava kao dan osloboenja grada. U borbama za prvo osloboenje
Zvomika poginuo je 71 partizanski borac, a meu njima i narodni heroj
Filip Kljaji Fio, komesar Prve proleterske divizije.92 Inae, napad na
Zvomik poeo je 4.jula u 22 sata, a osloboenje sutradan oko podne uz
veoma estoke borbe na svim prilazima i u samom gradu, koji je branilo
oko 3.000 ustaa, domobrana i legionara.93 Napadom je zapovijedao Koa
Popovi, komlMant Prve proleterske divizije.94 Partizani su se zadrali
u Zvomiku do 8. jula, kada su napustili grad, a u njega iz pravca Tuzle
ule njemake jedinice.95
U toku 1943. godine partizanske jedinice su jo dva puta
oslobaale Zvomik - krajem septembra Biranski partizanski odred i
poetkom novembra dijelovi 19. biranske i etvrte vojvoanske bri
gade. Od sredine 1943. godine u Zvomiku i okolini djelovao je
organizovan ilegalni pokret, od kada slijedi znatniji odlazak mladia iz
graa i okoline u partrizanske jedinice.
91. Datumi osloboenja Zvom ika preuzeti su iz raa Jeremije Jee Peria Optina
Z vom ik u N O B i socijalistikoj revoluciji (III verzija), Zvom ik, febmara
1982.str. 88,103,111,133,134,142,150,153, (neobjavljen rukopis).
92. Filip Kljaji Fia roenje 1913.u okolini Petrinje ( Hrvatska). Obuarski radnik i
lan KPJ od 1936. U N O B stupio jula 1941. Prvi komesar Prve proleterske bri
gade. Poginuo kao komesar Prve proleterske divizije u tek osloboenom Zvomiku
5.jula 1943.godine. Za narodnog heroja proglaen 1944.godine,
93. Prethodno su partizanske jedinice, poslije bitke na Sutjesci (15.maj-15.juni 1943.),
u drugoj polovini juna oslobodile V lasenicu, M ilie, Drinjau, Srebrenicu i
Bratunac. Po padu ovih mjesta svi njihovi branioci su se povukli u Zvom ik i
ukljuili u njegovu odbranu. Zato ovoliko veliki broj neprijateljskih vojnika (oko
3.000) u gradu.
94. O napadu na Zvom ik i pogibiji Filipa Kljajia vidi vie u knjizi Koe Popovia:
"Beleke uz ratovanje, Bigz, 1988. str 156-158.
95. Dok su partizanske jedinice boravile u Zvom iku tokom njegovog prvog i drugog
oslobaanja (juli i septembar 1943.), grad je bombardovan od strane njemake i
N D H avijacije.
40
7, P je a k i m o st nu D rin i u Zvorniku. P o d ig li su g a na b u ra d im a u d ecem b ru 1944.

g o d in e in en jerci 14. k o rpu sa N OVJ. S lu io j e za p r e la z p a rtiza n sk ih je d in ic a u
p o slje d n jim o p era c ija m a N O V J 96
Od novembra 1943. godine do septembra 1944. Zvornik e

neprekidno biti u neprijateljskim rukama. U septembru 1944. godine
borci Narodnooslobodilake vojske dva puta su ga oslobaali: 12.
septembra borci 20. romanijske NOU brigade (Zvomik je tada branilo
400 ustaa, zelenokarovaca i Bjelorusa) i 21. septembra kada su dijelovi
19. biranske NOU brigade iznenadno upali u grad iz pravca Tuzle sa
dva kamiona i zarobili 50 neprijateljskih vojnika. Poslije ove operacije
na povratku iz grada, kod Caparda, smrtno je ranjen od strane etnike
zasjede narodni heroj Svetozar Vukovi arko, zamjenik komandanta
Devetnaeste biranske brigade.
U decembru 1944. i poetkom 1945. godine na podruju Zvomika
voene su velike borbe sa njemakim i kvislinkim snagama za konano
osloboenje Jugoslavije u kojima je samo u drugoj polovini decembra i
januaru poginulo preko 1000, ranjeno oko 2.500 i nestalo preko 500
boraca iz raznih dijelova Jugoslavije. U sklopu ovih operacija borci 18.
96. Velika zgrada na sprat kod mosta je zvom ika medresa podignuta za vrijeme
austrougarske (1891.god.).
41
hrvatske i 21. tuzlanske NOU brigade nakon veoma estokih borbi

oslobodili su Zvornik 20.decembra 1944. godine. Grad je bio u
partizanskim rukama sve do 3. februara 1945. godine, kada je 22.
njemaka divizija, povlaei se prema sjeverozapadu zemlje, uz velike
gubitke ula u Zvomik iz pravca Vlasenice. Zvomik je konano osloboen
od neprijatelja 19. februara 1945. godine od kada se u gradu i ire
formiraju organi narodne vlasti. to se tie sreza Zvomik i on je, takode,
bio ukljuen u NOB, a u vrijeme podizanja ustanka u mjeri koja je zavisila
od brojnih faktora.
U toku Drugog svjetskog rata gotovo da se nije odvijao nikakav
kultumo-zabavni i sportski ivot u gradu. Osnovne kole u Srezu nisu
radile, osim u Zvomiku i Kozluku, i to s prekidima, dok je Graanska
kola prestala sa radom jo u aprilu 1941. godine.
U Narodnooslobodilakoj vojsci sa podruja dananje optine
Zvomik uestvovalo je oko 600 boraca od kojih je jedna treina poginula,
a oko 1300 njenih itelja su rtve faistikog terora. Porazom okupatora
na kraju Drugog svjetskog rata (maj 1945.), poraeni su u Jugoslaviji od
strane Narodnooslobodilake vojske (partizana) i saveznici okupatora
ustae i etnici.97 Tako je zemlja osloboena i od okupatora i domaih
izdajnika, uniteni su ostaci njihove vlasti i uspostavljena vlast
Demokratske Federativne Jugoslavije, koju je u Bosni i Hercegovini
predstavljao ZAVNOBIH (Zemaljsko antifaistiko vijee narodnog
osloboenja Bosne i Hercegovine). Otpoela je prvo obnova, a potom i
izgradnja zemlje, koja e se razvijati i ivjeti u mim gotovo 50 godina.
Poslijeratni ili socijalistiki preriod
razvoja Zvornika (1945.-1992.)
Po osloboenju zemlje (1945.), u novoj Jugoslaviji, u Zvomiku
je opet sjedite Sreza, ijaje teritorija ostala, uglavnom, u istim granicama
koje je imao ovaj srez za vrijeme Austrije, Kraljevine Jugoslavije i tzv.
Nezavisne Drave Hrvatske. Ve u martu 1945. godine formiran je
Narodni odbor sreza Zvomik. Njegov prvi predsjednik bio je Veljko
Andri, a sekretar Dedo ehi. Na teritoriji Sreza formirano je tada 16
mjesnih narodnih odbora: Zvomik, Roevi, Pilia, elopek, Kozluk,
97. Jedan broj ustaa i etnika pobjegao je u inostranstvo, dok je veina zarobljena ili
se predalasa neki od njih zavrili su svoju sramnu istoriju kao malobrojne grupe
odmetnika i terorista.
42
Grbavci, Sapna, Petkovci, Snagovo, Drinjaa, Kamenica, Caparde,

Osmaci, Memii, Kalesija i Mea. Prvi predsjednik MNO Zvomik bio
je Nikola Manojlovi, a sekretar Drago Blagojevi. Godine 1952. dolazi
do nove teritorijalne podjele na podruju Sreza, kada se umjesto 16 MNO
formira osam narodnih odbora optina, i to: Zvomik, Drinjaa, Grbavci,
Kozluk, Pilia, Sapna, Memii i Osmaci. Ovakva podjela zadrae se
do ljeta 1955. godine. Prema popisu stanovnitva 1953. godine srez
Zvomik je imao 53.539, a grad (sa Diviem) 5.197 stanovnika.98
U prvoj godini poslije rata formirana su u Zvomiku i sreska
rukovodstva Komunistike partije, SKOJ-a, Narodne omladine,
Narodnog fronta i Antifaistikog fronta ena, kao i Mjesno sindikalno
vijee za Zvomik. S obzirom na to da je srez Zvomik osloboenje
doekao kao izrazito zaostalo podruje kako u privrednom tako i u
kuitumo-prosvjetnom pogledu, osnovni zadatak formiranih organizacija
bio je na ukljuivanju svog lanstva na otklanjanju ove zaostalosti i
posljedica rata. Njihova aktivnost naroito je dola do izraaja na
obnavljanju u ratu poruenih ili oteenih graevinskih objekata putem
organizovanja dobrovoljnih radnih akcija i akcija na zdravstvenom i
kulturnom prosvjeivanju stanovnitva u Srezu.
Uvoenjem novog komunalnog sistema u ljeto 1955. godine
dolazi do proirenja Zvomikog sreza. Ukinuti su tada Srebreniki i
Vlaseniki srez i pripojeni Zvomikom, tako da je podruje novog
Zvomikog sreza u periodu od 1955. do 1958. godine obuhvatalo
teritoriju sadanjih optina Vlasenica, ekovii, Han-Pijesak, Srebrenica,
Bratunac, Kalesija i Zvomik. Predsjednik Sreskog narodnog odbora
Zvomik u ovom periodu bio je Nikola Andri, a potpredsjednici su bili
Duko Jovanovi i Rizo Selmanagi. Zvomiki srez imao je tada 11
optina od kojih su se etiri nalazile na podruju ranijeg sreza Zvomik
(Memii, Sapna, Kozluk i Zvomik).99
U ljeto 1958. godine ugaen je Zvomiki srez i prikljuen
Tuzlanskom, koji je obuhvatao cijelo podruje sjeveroistone Bosne.
Ove godine optini Zvomik pripojena je optina Sapna, a etiri godine
98. Popis stanovnitva 1953. godine, knjigaXIV, Osnovni podaci o stanovnitvu,

Savezni zavod za statistiku, Beograd, 1958., st. 484 i 485.
99. U sastavu Zvom ikog sreza od 1955. do 1958. godine bile su optine: Han Pijesak,
Vlasenica, N ova Kasaba, Srebrenica, Bratunac, Skelani, Fakovii, Zvomik, Kozluk,
Sapna i Memii. Optini Zvom ik pripojene su tada ranije optine Drinjaa i Grbavci,
a optini Kozluk Pilia.
43
kasnije i optina Kozluk, tako d a je 1962. godine u administrativnom

smislu formirano sadanje podruje optine Zvomik, ija povrina iznosi
499 kilometara kvadratnih.
Kao stoje ranije reeno, stanovnitvo na selu u Zvomikom srezu
u predratnom periodu bavilo se zemljoradnjom, a u gradu, uglavnom,
trgovinom, zanatstvom i ugostiteljstvom. Zato su ove djelatnosti
zauzimale najvanije mjesto u privredi ovog sreza i u poslijeratnom
razvoju. Razumljivo je bilo to su i u izmijenjenim drutveno-politikim
uslovima, sve do ezdesetih godina, one predstavljale osnovu zvomike
privrede, jer na podruju Optine u to vrijeme nije bilo industrijskih
kapaciteta. Tek 1956. godine formirano je Preduzee za proizvodnju
graevinskih materijala Novi izvor, koje je proizvodilo crijep, ciglu,
betonske elemente, mermeme blokove, kamen krenjak, kvarcni pijesak,
kamen tucanik, kalcijum karbonat, serpentin i druge proizvode koji su
plasirani na domaem i stranom tritu. Bio je to zaetak industrije na
podruju Zvomika.
Godine 1956. zaposlenih u privredi optine Zvomik (bez bivih
optina Sapna i Kozluk) bilo je 841, od toga u industriji 116, poljoprivredi
41, umarstvu 21, graevinarstvu 201, saobraaju 61, trgovini 287,
ugostiteljstvu 46 i zanatstvu 68.100 Ukupna investiciona ulaganja u
privredu u ovoj godini bila su 26.558.000 dinara, od toga po oblastima:
industrija 500.000, saobraaj 6.700.000, trgovina 10.008, ugostiteljstvo
150.000, zanatstvo 300.000, komunalne i ostale djelatnosti 1.500.000
dinara. Nacionalni dohodak po stanovniku Optine ove godine bio je
20.900 dinara.101
Poznato je da su u Zvomiku 1956. godine iz oblasti privrede
djelovala ova preduzea: stolarsko Mladost, ugostiteljsko Majevica,
prehrambeno itopromet, za proizvodnju graevinskog materijala
Novi izvor, autotransportno Autotransport, za eksploataciju uma
Jelica, graevinsko Graditelj, krojako Ukus; zatim trgovaka
preduzea: Zadruni magazin, Poslovni savez, Duhan, Prvi maj,
Uzor i Tehnometal, te Obuarska i Brijaka zadruga.
100.Drutveni plan privrednog razvoja optine Z vom ik od 1957. do 1961. god.

Regionalni istorijski arhiv Tuzla, kutija 886, sumarno. Podaci se odnose samo na
drutveni sektor.
101.
44
Godine 1956. ukupan drutveni bruto proizvod u Optini bio je 888.242.000, a

nacionalni dohodak 378.520.ooo dinara. Isti izvor kao pod br. 100.
3
^
oj
3
2
~
a
.3
-SP
"a
o
<3 s:
5O
-G
5i>
90
0\
|^ R
'>
-V, JU Q
p >c
?u .8 e
a ^
^ i -s
KO N C
.*
3
K fc
G '5
i
o^ r
P -S
N g
od S?
robna kua i njeno p a r k ir a li te !
^3 J^3
fec ^
45
Na podruju sadanje optine Zvomik u 1956. godini bilo je i

sedam zemljoradnikih zadruga: u Zvomiku, Grbavcima, Roeviu,
Kozluku, Pilii, etiima i Drinjai.102 One su se, pored poljoprivredom,
bavile i trgovinom.
Evidentirano je da je u Zvorniku u 1957. godini bilo 11
ugostiteljskih radnji u drutvenom i privatnom sektom, od toga sedam
sa alkoholnim piem, tri bez alkoholnih pia i jedna narodna kuhinja
(ainica). Iste godine u gradu su bile i etiri privatne mesarske radnje i
tri paualne piljarske radnje.103 One su odigrale znaajnu ulogu u
snabdijevanju graana poljoprivrednim i drugim proizvodima u vrijeme
kada drutveni sektor nije mogao u potpunosti da udovolji potrebama
trita.
Na podruju sreza Zvomik 1948. godine bilo je 39 prodavnica, a
1953. pedeset, tako d a je u ovoj godini na 1.110 stanovnika dolazila
jedna prodavnica.104 Do 1957. godine podignute su u gradu i prve
stambene zgrade u drutvenoj svojini, prva 1955. sa etiri dvosobna stana
u Beksuji i dmga 1957. sa 8 jednosobnih stanova u Namazahu kod
fudbalskog igralita. Na njoj su krajem sedamdesetih godina ogradjena
jo dva sprata.
U sastavu preduzea Novi izvor, osnovanog 1956. godine,
izgraena je 1957. godine u Karakaju modema ciglana sa sunim
prostorom. Podizanjem ove ciglane nikao je i prvi industrijski dimnjak
na podruju optine Zvomik. Drugi industrijski objekat u Optini je
Fabrika perploa, ija izgradnja je poela 1960. a zavrena 1962. godine,
kada je putena u probnu proizvodnju. Fabrika je locirana, takode, u
Karakaju u neposrednoj blizini ciglane, tako daje poela koncentracija
industrije najednom mjestu, van grada. Fabrika perploa proizvodila
je parket, perploe, furnir, ambalau, bave i savijene dijelove
namjetaja. Bila je u sastavu IK Jadar, koji je imao svoje pogone i na
podmjima susjednih optina, a sjedite mu je bilo u Zvomiku.
Izgradnjom ova dva privredna objekta poeo je proces indu
strijalizacije u Optini, od kada su i ulaganja u ovu privrednu oblast
znatno vea u odnosu na ranije periode. Za est godina (1960-1965.) u
zvomiku privredu investirano je oko tri milijarde ondanjih dinara, od
102. Regionalni istorijski arhiv Tuzla, kutija 1040.
103. Isto
104. Statistiki godinjak BiH 1945-1953, Zavod za statistiku i evidenciju Sarajevo,
1954. godina
46
toga 1.536 miliona za izgradnju industrijskih kapaciteta, 281 za

poljoprivredu, 68 za umarstvo, 40 za graevinarstvo, 700 za saobraaj,
217 trgovinu i ugostiteljstvo i za zanatstvo 147 miliona dinara.105
Do sredine ezdesetih godina poljoprivreda je bila osnovna
privredna grana u optini Zvomik to se vidi i po kretanju nacionalnog
dohotka na relaciji selo - grad u periodu od 1956. do 1964. godine. Tako
je uee sela u nacionalnom dohotku 1956. godine iznosilo 66%, 1963.
godine 60%, a 1964. godine 45%, od kada se iz godine u godinu umanjuje
uee poljoprivrede u nacionalnom dohotku u Optini. U 1971. ono je
iznosilo 31,4%, a u 1981. 16,7%.106
9. Zvornik 1982. godine
105. Sredstva za ove investicije obezbijeena su od Republike, Sreza, Optine i radnih

organizacija, dok je manji dio obezbijeen iz saveznih sredstava. Zvomik 2000,
Urbanistiki plan, 25. novembar, organizacija za komunalno-graevinsku
djelatnost i urbanizam Zvomik, Zvomik, 1975. str. 50.
106. Prostorni plan optine Zvomik, Slubeni glasnik br. 4/90. SO-e Zvomik, 1990.
str. 30.
47
Iako je nacionalni dohodak po glavi stanovnika u Optini povean

sa 848 dinara (koliki je bio 1956. godine)^ na 14.394 dinara u 1977.
godini, optina Zvomik jo uvijek je zaostajala u odnosu na republiki
prosjek (20.093 dinara), posebno u odnosu na prosjek u Jugoslaviji
(30.502 dinara).107
Kretanje zaposlenosti u optini Zvornik (1960-1977.)
Godina
- Privreda
- Vanprivreda
Svega:
1960.
1.558
568
2.126
1965.
2.772
1.006
1977.
6.126
1.410
3.778
7.536108
Od sedamdesetih godina nastaje dinaminiji razvoj zvomike

privrede, tako da su od ovog perioda ostvarene veoma visoke prosjene
stope godinjeg rasta drutvenog proizvoda, stoje optinu Zvomik izvelo
iz kruga nerazvijenih. Najznaajniji privredni kapaciteti podignuti u ovom
periodu, ili nastali od nekadanjih zanatskih preduzea i zadruga,109 su:
Tvornica obue Standard, Fabrika odijela Alhos, Tvornica
mehanikog veza i konfekcije Vezionica, Preduzee za izradu
gradjevinskog materijala Novi izvor, Fabrika gumenih proizvoda
Fagum, Transportno preduzee Drina-trans; preduzea iz oblasti drvne
industrije: Fabrika perploa, Furniri, Bratstvo i Energoremont;
Preduzee za metalsko-montane, stolarske i instalaterske radove
Univerzal, Graevinsko preduzee Inenjering; Preduzee iz oblasti
poljoprivrede i trgovine Agroprom, Fabrika mineralne voe i sokova
Vitinka Kozluk, Tvornica glinice Bira (kapaciteta 600.000 tona,
meu najveim u Evropi, zapoljava oko 2500 radnika) itd. Veina
107. Elaborat o planu kadrova u privredi i vanprivrednim djelatnostima sa stanjem
1975. i 1977. godine, ocjenama do 1980. i projekcije do 1985. godine za optinu
Zvomik. Privredna komora Tuzla i SIZ za zapoljavanje Tuzla.
108. Po strunoj spremi 1977. godine bilo je 477 radnika sa visokom kolskom
spremom, 531 sa viom, 1.262 sa srednjom. 646 VKV, 2.346 KV, 1630 PK i 666
NK radnika. Isti elaborat.
109. Obuarska zanatska zadruga prerasla je u fabriku obue Standard, Krojaka u
fabriku odijela Alhos i Autotransportno preduzee Autotransport u fabriku
gum.proizvoda Fagum.
48
privrednih subjekata organizaciono je vezana za velike sisteme kao to

su Energoinvest, ipad, UPI i dr.
Znaajni rezultati postignuti su i u oblasti stambeno-komunalne
privrede o emu svjedoi oko 1600 izgraenih stanova u drutvenom
sektoru i preko 15.000 u privatnom vlasnitvu. Davno je zavrena
elektrifikacija cijele Optine, vodovodna mrea u gotovo svakom naselju,
izgraeni putevi za motorni saobraaj do svake mjesne zajednice, a Drina
je premoena jo sa tri nova mosta: dva drumska ijedan eljezniki,
izgraena pruga Tuzla-Zvomik itd.
I mala privreda imala je osjetan rast u ovom periodu. Prema
podacima Uprave prihoda SO Zvornik u 1990. godini radile su 544
privatne radnje, od kojih 88 ugostiteljskih i 50 trgovakih.
U Zvomiku je sjedite Osnovne banke - Privredne banke Sarajevo,
filijala Slube drutvenog knjigovodstva i ZOIL zapet optina zvomikog
regiona, dok organizacije u oblasti PTT saobraaja, odravanja puteva i
vodoprivrede djeluju na jo veem broju optina. U njemu je i sjedite
Zajednice optina regije Zvomik (Bratunac, Srebrenica, ekovii,
Vlasenica i Zvomik) kao i drutveno-politikih organizacia za ovu regiju
(Savez komunista, SSRN, Savez omladine i Savez sindikata).
Uporeo sa razvojem zvomike privrede smanjivalo se i uee
poljoprivrede, odnosno sela, u nacionalnom dohotku Optine, tako daje
u 1987. godini iznosilo 11,42% ili samo 7.671 miliona dinara od ukupno
67.168 miliona dinara nacionalnog dohotka u Optini u ovoj godini.110
Kao to smo kazali, Zvomik je uao u poslijeratni razvoj i kao
izrazito zaostalo podruje u kulturno-prosvjetnom, zdravstvenom i
sportskom pogledu. Godine 1948. evidentirano je daje na Zvomikom
srezu od 50.011 stanovnika samo 12 imalo visoku ili viu kolsku spremu,
124 srednju, 403 niu i 7.245 etverorazrednu osnovnu kolu, dok je
veina stanovnika bila bez ikakve kole.111 Pismenih je bilo svega 13.287
uskljuujui u ovaj broj i one sa zavrenim analfabetskim teajevima.
Opti elan koji je zahvatio stanovnitvo u obnovi i izgradnji
privrednih, komunalnih i drugih objekata osjetio se i na planu kultumoprosvjetnog uzdizanja graana kako u gradu tako i u selima zvomikog
110. Statistiki bilten 186. Zavod za statistiku BiH, Sarajevo, februara 1989. str. 77.
38.
111. Statistiki godinjak BiH 1945-1953., Zavod za statistiku i evidenciju, Sarajevo,
1954. str. 55.
49
podruja. U prvoj kolskoj godini u poslijeratnom periodu, koja je trajala

od juna do oktobra 1945. godine, radile su osnovne kole samo u Zvomiku
i Kozluku, a u drugoj (novembar 1945.-juni 1946) sedam kola.112
kolske 1946/47. godine u Srezu radi ve 12 osnovnih kola sa 32
odjeljenja, 1837 uenika i 16 uitelja, tako daje broj osnovnih kola u
Srezu u ovoj kolskoj godini premaio broj kola iz predratnog perioda
kada ih je bilo 11. Ove kolske godine u Zvomiku otpoinje sa radom i
Nia realna gimnazija (samo jedno odjeljenje I razreda). Broj osnovnih
kola se u Srezu svake godine poveavao tako da se u kolskoj 1952/53.
godini popeo na 27.113
Tokom 1945. godine u Zvomiku je formiran Kultumo-prosvjetni
odbor, a u 1946. godini ovi odbori se osnivaju u Kozluku, Drinjai,
Skoiu i u jo nekoliko veih sela.114 Oni su bili prvi nosioci kultumozabavnog ivota i prosvjeivanja stanovnitva. Organizovali su izdavanje
zidnih novina, otvaranje analfabetskih teajeva i itaonica, odravanje
predavanja, priredbi, igranki, sijela itd. U novembru 1947. godine
formiran je Sreski kultumo-prosvjetni odbor u Zvomiku sa zadatkom
da koordinira rad postojeih odbora i podstie njihovu aktivnost, kao i
da radi na osnivanju novih odbora. Posebna aktivnost kulturnoprosvjetnih odbora ispoljila se u organizovanju analfabetskih teajeva
za nepismeno odraslo stanovnitvo. U januaru 1947. godine u srezu
Zvomik radio je 141 analfabetski teaj sa ukupno 4.387 polaznika.115 U
toku nekoliko poslijeratnih godina putem ovih teajeva opismenjeno je
vie hiljada stanovnika u Srezu, a prema pisanju Fronta slobode od
13.01.1950. godine samo u 1949.godini opismenjeno je preko 4000.
U toku 1945., 1946. i 1947. godine Zvomik dobij a prve ustanove
iz oblasti kulture i prva kulturno-prosvjetna i kultumo-umj etnika
drutva. U drugoj polovini 1945.obnovljeno je Kulturno prosvjetno
drutvo Prosvjeta i osnovano KPD Preporod.116 U junu 1946. godine
112. Ove kolske godine radile su osnovne kole u Zvomiku, Drinjai, Kozluku, Diviu,
Meau, eheru i Memiima. Imale su 10 uitelja i 741 uenika. Regionalni
istorijski arhiv Tuzla, akt br. 2164/47.
113. Ove kolske godine u osnovnim kolama u Srezu bila su 93 odjeljenja sa 4.290
uenika i 56 uitelja.
114. Regionalni istorijski arhiv Tuzla, kultija 1233 sumarno.
115. Front slobode Tuzla, u broju od 25.01.1947. godine.
116. Oba ova drutva prestala su sa radom 1949. godine kada su ukinuta. Prosvjeta
je ponovo obnovljena 1991. godine.
50
otpoela je sa radom Narodna biblioteka, jula 1947. godine Bioskop

Drina a 1947. godine osnovana su kulturno-umjetnika drutva
Svetozar Vukovi - arko u Zvomiku i Bratstvo i jedinstvo u
Kozluku. Deset godina poslije rata (1955.) u Zvomiku je poeo izlaziti
Glas sa Drine, kao organ SSRN tadanjeg sreza Zvomik. Ugasio se
krajem 1958. godine. Ponovo je poeo izlaziti 1969. godine kao glasilo
SSRN optine Zvomik. Godine 1960. osnovan je Narodni univerzitet,
kao ustanova za kultumo-obrazovno prosvjeivanje.117 U okviru priprema
za Prvi bosanskohercegovaki sabor kulture, u Zvomiku je 18. marta
1974. godine pokrenut list mladih za drutvena pitanja, kulturu i
umjetnost Sazvorja.
Odmah poslije rata aktiviran je rad zvomike bolnice, a neto
kasnije i apoteke, u kojima su sve do 1955. godine radili samo po jedan
ljekar i farmaceut, dok stomatologa nije bilo. U septembru 1947. godine
otpoeo je sa radom i aki dom u Zvomiku, a iste godine u maju
obnovljenje i rad Vatrogasnog drutva. U avgustu 1945. godine osnovan
je Fudbalski klub Drina, a samo mjesec kasnije i Fiskultumo drutvo
Drina, koje je u svom sastavu pored fudbala imalo atletsku, odbojkaku
i ah sekciju.
Iz godine u godinu, iz decenije u deceniju, jaao je i proirivao se
rad ve formiranih institucija iz oblasti drutvenih djelatnosti, kao i
amaterskih kulturnih i sportskih organizacija. Istovremeno njihov broj
se i poveavao, tako da je krajem osamdesetih godina na podruju
Optine djelovalo preko 25 raznih drutvenih intitucija i organizacija, a
broj amaterskih organizacija se popeo na blizu 50.
N ajvea organizacija iz oblasti drutvenih djelatnosti je
Medicinski centar 5. ju li, koji ima regionalni karakter i prua
zdravstvenu zatitu stanovnitvu sa podruja pet optina. U 1991.imao
je 743 zaposlena, od toga 118 ljekara (u okviru ovog broja 48 specijalista),
stomatologa 25, farmaceuta 9, viih zdravstvenih tehniara 27,
zdravstvenih tehniara 330 i ostalih 234.118
117. Rjeenje NOO Zvomik br. 886/60 od 20. 11. 1960.

118. Stat.god. BiH za 1991., Rep.zavod za statistiku, Sarajevo, 1991. str. 414.
51
10. Centar grada, snimak iz 1986. godine. Na slici lijevo vidi se ostatak dijela stare
zvomike arije. Prva zgrada desno Robna kua Zvomianka ", podignuta 1982.
Osnovno obrazovanje u Optini se odvija u devet osmorazrednih

osnovnih kola i jednoj specijalnoj osnovnoj koli i 28 podrunih
etverorazrednih kola sa preko 11.500 uenika i 430 nastavnika. U
usmjerenom obrazovanju djeluju Srednjokolski i Tehniki kolski centar
sa oko 2.100 uenika i 100 nastavnika, koji pripremaju mlade za vie
raznih zanimanja u medicinskoj, ekonomskoj, mainskoj, elektro
tehnikoj, trgovakoj, ugostiteljskoj, koarskoj i koli uenika u privredi.
Zvornik ima i kolu za osnovno muziko obrazovanje (radi od
1957.godine) sa 5 zaposlenihih i 59 uenika, zatim Djeije zabavite
(od 1964.) sa 20 zaposlenih i 200 djece, Dom za socijalno nezbrinutu
djecu u Vitinikom Kiseljaku (radi od 1977. godine) sa 7 zaposlenih i
34 djece i Centar za socijalni rad sa 16 zaposlenih.119
119. Podaci o broju zaposlenih i broju djece u pomenutim ustanovama odnose se na

kolsku 1989/90. Stat.godinjak BiH za 1 9 9 1 Rep.zavod za statistiku, str. 404.
U periodu o kojem govorimo, a do 1992.godine, sedam naunih

radnika sa podruja Optine steklo je zvanje doktora nauka, a vie ih je
magistriralo. Doktorska zvanja su stekli: Demal Pezerovi sa Divia
(oblast medicinskih nauka), Zdravko Antoni iz Rastonice (istorija),
Faruk akalovica iz Zvomika (veterina), Ferhat Noinovi (sport),
Remzija Hadiefendi iz Malog Zvomika (jezik), Darko Kalajdi iz
Zvomika (sport) i Sabirovi Mirzet (veterina).
Od institucija iz oblasti kulture i informisanja na podruju Optine
djeluju Narodna biblioteka (9 zaposlenih) u ijem sastavu je i Muzejska
zbirka od 1980. godine (kada je i otvorena), zatim Centar za kulturu i
obrazovanje koji se bavi organizovanjem kulturnih manifestacija,
obrazovanjem odraslih i prikazivanjem filmova (18 zaposlenih) i Radio-novinska organizacija Glas sa Drine (10 zaposlenih) u ijem su
sastavu Radio-Zvomik (radi od 1976.) i list Glas sa Drine (izlazi dva
puta mjeseno).
Od amaterskih organizacija kulture djeluju kultumo-umjetnika
drutva u Zvomiku, Kozluku, Drinjai, Tabancima i elopeku, zatim
Likovni, Knjievni, Filmski i Enigmatski klub, te Gradski hor, Duhaki
orkestar i Drutvo sazlija.
Intenzivan kulturni ivot biljei se naroito u osamdestim
godinama, kada je u gradu gotovo svakodnevno prireivana neka od
kultumo-zabavnih manifestacija, kao to su pozorine predstave, izlobe
razliitog sadraja, knjievne veeri, promocije knjiga, koncerti narodne,
zabavne i ozbiljne muzike, smotre, festivali itd. Njihovi nosioci i izvoai,
pored domaih organizacija kulture, bile su i organizacije, grupe i
pojedinci iz veih kulturnih centara iz SFRJ, BiH i inostranstva. Kao
stalne manifestacije na republikom nivou u Zvomiku se svake godine
odravala Republika smotra sazlija (1989., 1990. i 1991.), Izloba listova
uenika osnovnih kola iz BiH i Republiko takmienje mladih recitatora.
I
u oblasti sporta i fizike kulture u optini Zvomik postignuti su
u ovom periodu znaajni rezultati, a naroito na planu izgradnje sportskih
objekata i poveanja broja organizacija fizike kulture. Dugo godina su
jedini sportski objekti u Optini bili fudbalsko igralite i Fiskultumi dom
(kasnije Dom DTV Partizan) u Zvomiku, a jedine organizacije iz oblasti
fizike kulture Fudbalski klub Drina i DTV Partizan, dok sportskih
objekata i organizacija nije bilo van Zvomika. Proces masovnijeg irenja
sporta i fizike kulture na podruju Optine zapoinje krajem ezdesetih
i poetkom sedamdesetih godina.U ovom periodu na Mejdanu je izgraen
novi Dom DTV Partizana (1972.) i Stadion za male sportove (1973.),
53
a odmah potom slijedi i podizanje sportskih terena i osnivanje fudbalskih

klubova po mjesnim zajednicama van grada.
Na podruju Optine 1990. godine bio je 41 sportski objekat sa
ukupno 108.580 kvadratnih metara povrine, od toga 29 otvorenih
(fudbalska igralita i poligoni za male sportove) i 12 zatvorenih (dvorane
i fiskultume sale). Najvei zatvoreni sportski objekat je Sportska dvorana
izgraena 1981. godine (3.947 m2 i 1.809 sjedista), a otvoreni stadion
Fudbalskog kluba Drina povrine 11.062 m2 i gledalinog kapaciteta
3.500 mjesta. U okviru SOFK-e Zvornik djelovalo je 36 sportskih
organizacija, drutava i saveza sa oko 3.500 aktivnih lanova. Najvei
broj je fudbalskih klubova (14) od kojih se jed an takm ii u
medurepublikom rangu takmienja (Drina iz Zvomika), a ostali u
regionalnoj, meuoptinskoj i opinskoj ligi, od kojih su najuspjeniji
Mineral iz Kozluka i Mladost sa Divia.120
Poslije fudbala po popularnosti dolaze koarka (3 kluba-Zvomik,
Kozluk i Divi), odbojka i ah (2 kluba Zvomik i Kozluk). U sve tri
pomenute sportske discipline Zvornik ima svoje predstavnike u
republikom rangu takmienja. Po uspjesima i rezultatima u radu posebno
se istiu Brodarsko drutvo Filip Kljaji Fio i Udruenje sportskih
ribolovaca.1203
Zahvaljujui izgraenosti sportskih objekata i kadrova, kao i
uspjenim rezultatima u oblasti fizike kulture, Zvomiku je povjereno
da osamdesetih godina bude domain i organizator nekoliko masovnih
sportskih takmienja na saveznom i republikom nivou (SFRJ i BiH).
Finale u odbojci u okviru Malih olimpijskih igara BiH, plej of (play off)
Prve savezne koarkake lige za ene, otvoreno i pojedinano prvenstvo
BiH u ahu; republiko, meurepubliko i savezno takmienje sportskih
ribolovaca, savezna i evropska prvenstva motonautiara, skokovi u vodu
s drinskog mosta, samo su neke od tih manifestacija.
Od zavretka Drugog svjetskog rata (1945.) do 1990. godine
jedina politika partija u Opini, kao i cijeloj SFRJ i BiH, bio je Savez
komunista, koji se 1990. u Bosni i Hercegovini transformie u Socijal
demokratsku partiju (SDP). U prvoj polovini iste godine u BiH je
formirano vie politikih partija, a 18. novembra 1990. godine su po
120. Osim u Zvomiku, Diviu i Kozluku, fudbalski klubovi bili su jo u Drinjai, Liplju,
Karakaju, Grbavcima, elopeku, Trsi u, Tabancima, Tmovici, Roeviu, Gornjem
epku, Donjem epku i Pilii. Svi su imali svoja igralita izuzev Liplja.
120a. Udruenje sportskih ribolovaca osnovano je 1950.god. Ima 1.200 lanova. Jedno
od najuspjenijh u BiH i SFRJ. Osvojili 140 raznih trofeja.
54
prvi put nakon 45 godina na podruju cijele Republike odrani viestra

naki izbori . Od ukupno 90 odbomikih mjesta u Skuptini optine
Zvomik, Stranka demokratske akcije (SDA) dobila je 43 mjesta, Srpska
demokratska stranka (SDS) 36, dok su sve ostale stranke dobile 11
odbom ikih mjesta.Tako su na osnovu izbornih rezultata dvije
pobjednike stranke (SDA i SDS) od kraja 1990. godine preuzele i
organizovale vlast u optini Zvomik.
Uporedo sa razvojem privrede i drutvenih djelatnosti u periodu
poslije Drugog svjetskog rata poveavao se i broj zaposlenih u ovim
djelatnostima kao i broj gradskog stanovnitva i stanovnitva u Optini.
U 1953.godini na podruju Optine ivjelo je 44.964 stanovnika, 1971.
godine 60.910, a 1991.godine 81.111. Sam grad (sa Karakajem) imao je
1971.godine 8.538, a 1991. godine 14.584 stanovnika. Broj zaposlenih
stanovnika u Optini 1964. godine iznosio je 3.366 (2.730 u privredi i
636 u vanprivredi), u 1974. godini 5.732 (4.491 privreda i 1.241
neprivreda), a u 1990. godini oko 15.500 (od toga u vanprivredi oko
2.300) ili oko 18 posto stanovnika Optine. Na privremenom radu u
inostranstvu nalazilo se ove godine oko 2.200 graana Optine, a na
podrujima drugih optina Jugoslavije jo oko 6.000.121
Prema posljednjem popisu (1991.) optina Zvomik je od ukupno
81.111 stanovnika imala 59,40% Bonjaka, 38% Srba i 2,60% ostalih, a
sam grad 14.584 stanovnika od toga 8.942 Bonjaka, 4 281 Srba i 1.437
ostalih. Po broju stanovnika i povrini koju je zauzimala (499 km
kvadratnih) spadala je meu deset najveih optina u Bosni i
Hercegovini, te iz reda nerazvijenih ula u red srednje razvijenih optina
u Republici. Prema istom popisu (1991.) u Optini je sa zavrenom
srednjom kolom bilo 12.244, sa viom 1.021 i sa visokom 965
stanovnika, to znai da je i kvalifikaciona struktura zaposlenih znatno
poboljana u odnosu na ranije periode.
Ovakav relativno brz ekonomski i drutveni razvoj doprinio je
da je Zvomik u sedamdesetim i osamdesetim godinama postao grad
progresa i razvoja, sa znatno visokim ivotnim standardom veine
njegovih graana. Svi koji su eljeli raditi, uiti i neto su vrijedili imali
su ansu. Skoro svako domainstvo imalo je kuu ili stan, velika veina
automobile i telefone, mnogi i vikendice, a svako TV prijemnike itd.
Kada se svemu ovome dodaju i njegove prirodne ljepote, povoljna klima,
mir, ivotna sigurnost, suivot, tolerancija i gostoljubivost za svakog,
121.Statistikog godinjaka BiH 1976. (str. 307 i 349); Statist, god. BiH 1982.
(str. 286), i Stat. god. BiH za 1991. str. 311, 320.
55
onda se sa sigurnou moe kazati da je u Zvomiku, kao i u cijeloj Optini,

zaista bilo lijepo ivjeti sve do 1992. godine.
U proljee te godine dolo je do rata u BiH u kome je Zvomik
doivio najtee dane u svojoj dugogodinjoj istoriji. Njegovi stanovnici
Bonjaci su izbjegli ili protjerani iz grada, mnogi ubijeni, a njihovi vjerski
objekti porueni. Istu ili slinu sudbinu doivjeli su i ostali Bonjaci u
Optini, osim u nekoliko sela s podruja apne, koja su pruila
organizovan otpor i odbranila se. Zvomik su napustili i pojedini gradjani
srpske nacionalnosti iz reda onih koji nisu prihvatili politiku novih
vlastodraca. Poslije mnogih lutanja, ne svojom voljom, danas svi oni
ive kao raseljena lica, izbjeglice ili prognanici u dijelu Bosne zvanom
Federacija i u inostranstvu. Nose u sebi Drinu, njene zvuke i obale,
oslukuju glasove o povratku i ekaju da se vrate u svoj zaviaj u nadi
da e u njemu ponovo ivjeti kao t6 ivjelo vijekovima - u prijateljstvu,
slozi i meusobnom potovanju i uvaavanju bez obzira na politiku,
vjersku i nacionalnu pripadnost, svjesni da bez toga nee biti sree ni za
koga.
Sa ovim zavravamo jedno poglavlje u istoriji Zvomika, a o ovom
drugom, iji dogadjaji praktino jo traju, uvjereni smo, objektivna
istorija dae svoj sud i svakoga staviti na mjesto koje mu pripada.
Neke geografske karakteristike optine Zvornik
Dananja teritorija optine Zvomik prostire se uz lijevu obalu
rijeke Drine u duini od 52 kilometra, dok se u dubinu najvie prostire
26 kilometara. Od ukupno 499 kilometara kvadratnih njene povrine 90
postoje brdsko-planinsko podruje. Nadmorska visina kree se od 130
do 916 metara, koliko iznosi najvea visina na planini Jelici. Sam grad
nalazi se na nadmorskoj visini od 146 metara. Najvei dio prostora
Optine (60%) nalazi se na nadmorskoj visini izmeu 300 i 500 metara.
Na junoj, zapadnoj i sjeverozapadnoj strani Optine su planina
Majevica i obronci planine Javor, a na istonoj rijeka Drina, koja je
ujedno i granica izmeu Srbije i Bosne i Hercegovine. Uskim pojasom
niz Drinu podruje Optine izlazi u ravnicu Semberiju.
Podruje optine Zvornik nalazi se pod uticajem umjerenokontinentalne klime. Bitne karakteristike ovoga klimata se ogledaju u
sljedeem: ljeta su topla (prosjena temperatura vazduha u julu je 20-22
C), a zime veinom hladne (januar 1-2 C), dok je prosjena temperatura
od 16 do 18 C.m
122.Prostorni plan optine Zvomik, Slubeni glasnik, br. 4/90, Skuptina optine
Zvomik, Zvomik 1990. str. 5,
56
Optina Zvomik granii se sa 10 optina od kojih su tri u Srbiji Ljubovija, Mali Zvomik i Loznica i sedam u Bosni i Hercegovini:
Bijeljina, Ugljevik, Lopare,
Kalesija, ekovii, Vlasenica i Bratunac. U svom sastavu ima 40
mjesnih zajednica, od toga 4 gradske i 36 seoskih.
Kretanje broja stanovnika u Opini i gradu po godinama
Godina
Optina
Grad
1948. 1953.
39.751 44.964
3.858
4.334
1961. 1971.
52.213 60.910
5.444
8.538
1981.
73.845
1991.
81.111
12.147
14.584
57
uzeti kartu
10 a. Karta optine Zvornik
II SLIKE I BILJEKE IZ PROLOSTI GRAA
11. Srednjevjekovni steak sa podruja Zvomika
ZVORNIKI STARI GRAD (tvrava)

Zvomiki stari grad podignut je, kao stoje ranije reeno, krajem
13. ili poetkom 14. vijeka. Njegovi kasniji gospodari (Osmanlije i
Austrijanci) proirili su ga i jo vie utvrdili. Strateka vanost mu
posebno raste nakon 1699. godine, od kada se vie puta popravlja i
utvrdjuje, a za izvodjae radova najee su angaovani majstori iz
Srebrenice. Od kraja 18. vijeka smatra se najtvrim gradom u Bosni. Sa
svojim kulama, kapijama, zidinama i anevima predstavljao je jedan
od najvijednijih objekata ove vrste ne samo u BiH nego i u bivoj SFRJ.
Od kakvog je znaaja Zvomik bio u pogledu odbrambenog i
stratekog poloaja najbolje nam ilustruje podatak da je i Karaore,
59
voa I srpskog ustanka, nastojao da se domogne Zvomika. U izvjetaju

francuskog generalnog konzula u Travniku od 29. maja 1807. godine
stoji:
...Zvomik je klju Bosne, te ako ga Srbijanci otmu, onda vie
nisu sigurni ni Travnik i Sarajevo.123
12. Zvomiki stari grad (tvrava), snimak s poetka 20. vijeka
Izmedju kula na Drini u Donjem gradu, odnosno od kapije do

kapije, bile su tale za konje i zidane barake u kojima su boravili vojnici.
Kapije su bile od hrastovine, okovane limom, sa velikim metalnim
halkama. Na svakoj od njih bila su po tri straara. U toku dana kapije su
bile otvorene, a nou su se zatvarale (ljeti od 21, a zimi u 20 sati), Ako
bi neki putnik ili prolaznik zakasnio, lupao bi strai halkama o kapiju,
koja bi potom otvorila kapiju i sprovela zakanjelog do druge kapije,
gdje je isputan van zidina grada. Tako je bilo sve do 1934. godine, do
kada je bio vojni garnizon u Zvorniku.
Na prostoru izmedju kula u Donjem gradu, s desne strane puta
idui prema Sarajevu, nalazi se kazamat. Poto je u njemu i ljeti relativno
hladno, narod mu je dao ime zimunica.
123. oko Mazli: Zvomik (Zvonik) stari grad na Drini, Glasnik Zemaljskog muzej aX,
Sarajevo, 1955,str. 104.
60
Nekada je prostor iznad kazamata (zimunice)124 bio lijepo uredjen

i prostraniji nego sada sa ravnim platoom obraslim travom. Okolno
stanovnitvo gaje zvalo Meraja. Na njoj su se prije II svjetskog rata,
ponekad i za vrijeme rata, kao i nekoliko godina po zavretku rata,
priredjivali teferii sa kultumo-zabavnim programom. Ulaznice su se
naplaivale na obje kapije. Poslije zvaninog programa nastajalo je
narodno veselje na kome se pjevalo, sviralo, igralo, aikovalo...
Na Meraji u Donjem gradu 1946. godine prireena je proslava
Prvog maja za graane Zvomika i partizanske jedinice koje su tada boravile
u Zvomiku. Bilo je to prvo veliko narodno veselje u osloboenom gradu.
Pjevale su se partizanske pjesme, igrala partizanska kola i pucalo iz svih
lakih oruja, kao i iz minobacaa sa kula i zidina starog grada. U
poslijeratnom periodu Meraja je bila i mjesto gdje su se najvie okupljala
djeca iz Hrida i tu uz nogomet i druge djeije igre najradije provodila
svoje slobodno vrijeme.
13.
Crte starog grada i dijela Malog Zvomika poznatog austrijskog slikara von
W. Leo Arndta.
124. Duina unutranjosti kazamata je 55, irina 6,5 i visina 4,5 metara. Pria se u
narodu daje Stojan upi, Zmaj od Noaja, zadavljen u ovom kazamatu 1815.
godine.
61
Izmeu kazamata (zimunice) i june kapije bila je betonska

ostava, koja je dugo zvomikim poslastiarima sluila za uvanje leda
preko ljeta. Kad je izgraena sadanja benzinska pumpa na izlazu iz
Donjeg grada, u kazamatu je uvan benzin u buradima, a jedno vrijeme
u njemu su uzgajane gljive.
Kao stoje ranije reeno, Zvomik je od 1433. do 1459. godine bio
u sastavu Srpske despotovine. Iz ovoga perioda potie i legenda o lijepoj
gospodarici Jerini ili Prokletoj Jerini, koja je poput kakve Kirke
zavodila mlade junake i, zasitivi ih se, sunovraala ih kroz tajna vrata s
najvie kule u hunu Drinu. Najzad se namjerila na mladog junaka Vuka
Jugovia, koji ju je u posljednjem asu zgrabio i sunovratio se zajedno s
njom u bezdan. Njoj se pripisuje i podizanje Zvomikog starog grada,
to nema istorijsku osnovu. Jerina je ustvari Jelena, ena Despota ura,
inae bizantijska princeza iz porodice Kantakuzen (dakle Grkinja), koja
je ivjela u 15. vijeku, a grad je podignut znatno ranije.
Duina Donjeg grada (tvrave) od june do sjeverne kapije iznosi
230 metara, a prosjena irina oko 30 metara. Nadmorska visina mu je
144 metra. Duina Gornjeg grada od zapadnog anca do istonog kraja
bedema je 185 metara, prosjena irina 35 metara (izmeu bedema), a
povrina oko 8.000 kvadratnih metara. Njegova nadmorska visina je 407
metara, a visinska razlika izmeu Donjeg i Gornjeg grada je 273 me
tra.125 Prilaz Gornjem gradu bio je iz Varoi (grada) dananjim starim
zaputenim kaldrmisanim putem koji je vodio u selo Kulu. Austrijanci
su kasnije desno od ovog puta izgradili novi iri makadamski put sa
manjom strminom, koji je i danas u upotrebi uporedo sa novim asfaltnim
putem izgraenim preko Mekinja sredinom osamdesetih godina 20.
vijeka. Od Donjeg u Gornji grad vodio je preko Srednjeg grada pjeaki
put, iji su ostaci i danas dosta vidljivi.126
U periodu poslije Drugog svjetskog rata Donji grad je dva puta
popravljan. Sredinom ezdesetih godina (1965/66.) sanirani su priobalni
bedemi, popravljene i sindrom pokrivene tri kule, a na kazamatu sa
istone strane zatvoreni su svi ulazi i na prozore postavljene metalne
mree, samo je sa june strane ostao jedan ulaz, na koji su ugraena
eljezna vrata. A u osamdesetim godinama izvedeni su na svim objektima
u Donjem gradu konzervatorsko-restauratorski radovi, ime je on zatien
od propadanja. U isto vrijeme probijen je tunel izmeu stare ceste i
sjeverne kule. Uz Zavod za zatitu spomenika kulture BiH, u finansiranju
XI, Sarajevo 1956. str. 260, 261.
126. Vidi vie o starom gradu u tekstu Srednji vijek.
62
su uestvovali Skuptina optine Zvomik i Optinski SIZ kulture. Radovi

su trajali nekoliko godina.
14. Stari zvomiki grad (juna kapija). Crte Dragie Trifkovia.
ZVORNIKE MAHALE (ulice)

Grad Zvomik sa svojim mahalama stotinama godina bitstvuje u
uzanoj kotlini na lijevoj obali Drine, od srednjovjekovnog grada (tvrave)
na jugu do Meteriza na sjeveru. Sa zapada ga stiskaju brda: Mlaevac,
Kaplan, Kahvenjaa, Zmajevac, Vratolomac i Debelo brdo, a na istoku
samo ga korito Drine odvaja od istoimenog naselja u Srbiji, Malog
Zvomika. Jo od osmanskog perioda Zvomik je imao 14 mahala (Tabaci,
Hrid, Zamlaz, arija, Bair, Fetija, Srpska varo, Kanare, Namazah,
Skela, Rijeka, Beksuja, Kuljanski put i Vidakova njiva), iji e se broj i
nazivi zadrati 10 do 15 godina u obiljeavanju ulica u gradu i poslije
Dmgog svjetskog rata.127 Sve su imale po nekoliko sokaka od kojih su
neki u kasnijim periodima prerasli u ulice.
127. U periodu izmeu dva svjetska rata tadanje vlasti dale su zvomikim mahalama
i pojedinim dijelovima grada nova imena. Tako se, na primjer, Beksuja zvala Ulica
Koste Todorovia, Srpska varo - Vojvode Miia, Zamlaz i Centar - Ulica kralja
Petra, Namazdjah - Ulica Avde Karabegovia, sadanji prostor izmeu Privredne
banke i Robne kue (nekada itna pijaca) - Trg regenta Aleksandra itd. Meutim,
ona od stanovnika Zvomika nisu nikada prihvaena, ve su u narodu u upotrebi i
dalje ostali stari nazivi ulica (mahala).
63
Tabaci su naselje izmeu Donjeg grada i Divia. Hrid se protee

uz cestu od Starog zvomikog grada (tvrave) do zgrade Skuptine
optine, Zamlaz od Optine do izvorske vode Zamlaz i bive
andarmerijske stanice (kasnije Stanice milicije i Auto-moto drutva),
arija od Zamlaza do Zlatice i mosta na auevcu, Beksuja od auevca
do kue Hambiralovia, gdje je iznad nje na breuljcima nastala Vidakova
njiva.
Srpska varo je podruje s obje strane Zlatice uzvodno od
auevca do Tuzlanske malte, a Kuljanski put naselje uz put za Kula
Grad. Dio Kuljanskog puta odmah iznad Spomen obiljeja u centru grada
(sada poetak Ulice 19. februara) zvao se Kanare. Fetija je visoravan
izmeu Kuljanskog puta, Srpske varoi i arije, a Bair naselje koje se
formiralo na brdu iznad arije, izmeu Kuljanskog puta i Boria.
Namazah se nalazio izmeu Mejdana na istoku i arije na
zapadu. Prostirao se od vojnog logora (sada hotel Drina) do eljeznog
mosta na Drini. Mahala Skela se pruala od mosta na Drini do ua
Zlatice, dok se mahala Rijeka formirala oko rjeice Zlatice nizvodno od
auevca do njenog ua u Drinu. iri prostor (raskre) ispod Grobnica,
gdje je nekad bio jak izvor pitke vode, zove se auevac. Od njega su
poinjale ili su se kod njega zavravale pojedine zvomike mahale. Tako
je i danas.
Od sredine pedesetih godina 20. vijeka grad poinje da dobiva
nove nazive ulica (mahala), a neki od starih naziva zadrali su se samo
u obiljeavanju pojedinih mjesnih podruja (Zamlaz, Beksuja, Varo).
ezdesetih, a naroito sedamdesetih i osamdesetih godina, u gradu
zapoinje intenzivna stambena i druga izgradnja od kada se Zvomik
znatnije proiruje i m ijenja svoj urbani izgled. Ruenjem
najinteresantnijih starih zgrada, pa i itavih dijelova grada, i podizanjem
novih koji se ni istorijski ni vizuelno ne uklapaju u zvomiku sredinu,
znatno je oskmavljen stari Zvomik, posebno njegova arija. Uporedo
sa ovim procesom, kao i sa podizanjem veih privrednih objekata (napr.
Tvornice glinice Bira), poveava se i broj stanovnika u gradu. Oni
dolaze, uglavnom, iz sela sa podruja optine Zvomik i iz susjednih
optina, ali i sa dmgih prostora, ime se u velikoj mjeri mijenja i
nacionalna i socijalna struktura itelja zvomikih ulica i poveava njihov
broj. Svi su oni, bez obzira ko su i odakle su, srdano primani i prihvatani
od domaih ljudi, to je jedna od bitnih karakteristika starosjedilaca grada.
64
K o v itla c
vrem ena
U duu mahale pokuao je da zaviri Zvomianin Topi Muharem

u prii Kovitlac vremena iz koje donosimo ovaj odlomak.
... A ko znade ta je to mahala ? Samo onaj ko je njen ivot
proivio, onaj koji se u mahali rodio, sa njom ivio, radovao se i tugovao.
Samo onaj ko jo j je dio ivota svoga podario. Svaka mahala je posebna
pria, sa svojim ivljenjem, svojim ljudima, dogaajima i ljudskim
sudbinama. Mahalom struji i tee ivot vijekovima. Valja se kroz nju
magloviti kovitlac vremena to ljude donosi i odnosi, a ono izmeu to
se ivotom naziva provodi se po toj mahali, po njenim sokacima, kuama
i baama, a sve pored rijeke i uz rijeku.
ivot je prost i jednostavan oduvijek bio. Mahalom se brzo
pronese glas da se ovijeku tome i tome, nadimkom tim i tim po kojem
ga svi poznaju, a koji mu ama ba odgovara, rodio sin ili curica. Bezbeli
radost u kuu ue i ostane. Ne proe dugo, a dijete se pojavi u avliji,
prohoda i promrna pa e i na sokak uskoro koraiti, Ponu igre uz
rijeku i po umarcima kao prelijepi vez na jastucima . I kao da e
djetinjstvo vjeno trajati. Al jest vraga. Pone kola, ponu obaveze, a
bogami pone i aikovanje. Doe i vrijeme da te ta neka drava epa,
ni kriva ni duna, pa hajdnekud na vojevanje, za nekoga i protiv nekoga,
a ne zna ni zato ni zbog ega. Pa doe i enidba i hajd tako krene
ivot, krenu radosti, a l' i brige, sree i nesree, djeca i unuci, tako do
smiraja, a sve uz rijeku. A ona sve pie i biljei da se ne otrgne od
zaborava, da se zna ko je tu i kada ivio i kakva je traga ostavio, na
rijeci, na gradu, na ljudima...
(Iz neobjavljene zbirke pria Muharema Topia)
Kao to smo ranije rekli, od sredine pedesetih godina 20. vijeka
poeli su se uvoditi sadanji nazivi ulica u gradu, a sa poveanjem broja
stanovnika poveavao se i njihov broj formiranjem po nekoliko novih
ulica na prostorima veine nekadanjih mahala. Tako se danas na
podruju nekadanje Beksuje nalazi est ulica (19. biranske brigade,
Drinska, Spreanska, Jadarska, Ribarska i Pionirska), Srpske varoi etiri
(Sime Peria, Majevika, Brae Obradovia i Brae Stefanovia), Fetije
pet (Bolnika, Prvomajska, Partizanska, Kamenika i Brae Stefanovia,
iji se jedan dio nalazi i u Varoi), Bairu nekoliko (Oslobodjenja, Gornji
put, 19. februara...) i Vidakove njive dvije (Vidakova njiva i Podrinjska
ulica).
65
Kanare i dio Baira dobili su ime Ulica 19. februara, Skela i

Namazah - Ulica brae Skopljakovia, Rijeka - Jadarska ulica. Vei
dio nekadanje arije (od mosta na Drini do Zamlaza), zatim Zamlaz i
Hrid postali su jedna ulica - Filipa Kljajia Fie. Dio arije na prostoru
oko pijace dobio je ime Trg bratstva i jedinstva, a onaj od Privredne
banke i nekadanje itne pijace do mosta na Zlatici kod auevca Ulica Djure Pucara Starog. U novoformiranom naselju Grobnice ili
Novom naselju takodje je nastalo nekoliko ulica (Zeiengorska,
Omladinska, Radnika, 27. jula, Vratolomaki put, Nova ulica...).
H R I D
Hrid je jedna od najstarijih mahala u Zvomiku i jedno od prvih
naselja nastalih van zidina gradske tvrave. Formirano je u prvoj polovini
XVI vijeka na uskom pojasu izmeu Drine sa istoka i stjenovitog terena
(hridina) na zapadu, po emu je, kae legenda, i dobio ime. To je prostor
izmeu Donjeg grada i zgrade Skuptine optine. Godine 1955. imao je
37 kua u kojima je ivjelo 40 porodica, od toga 39 muslimanskih i
jedna pravoslavna (Jove Ostojia). Sve su imale cvijetne avlije i bae
sa puno raznog voa, naroito groa. Na obali Drine ispod prvih kua
u Hridu bilo je, priali su stari ljudi, u osmanskom periodu pristanite
drinskih laa. Na ovom dijelu obale u Hridu u to doba, kau, cvjetala je
trgovina. Na cijelom prostom Hrida, do prije tridesetak godina, izmeu
Drine i ceste nalazile su se bate hrianske (bilo ih je 13), pored kojih je
nekoliko putia vodilo prema Drini, a glavni je bio ispod kua Fahre
Alajbegovia (tridesetak metara iznad sadanje itaonice).
Na Drini iznad ,,H ukova, u Hridu, naspram sadanjeg
nogometnog igralita i nove O u Malom Zvomiku, bila je hrianska
vodenica, iji su vlasnici bili u novije vrijeme Diviani Hasan Tuhi,
Halid Kapidi i Mustafa Hadiavdi. Prestala je sa radom 1950. godine.
Pedesetak metara nie od vodenice bilo je nekada nogometno igralite
djece iz Hrida. A samo tridesetak metara uzvodno od vodenice bilo je
poznato kupalite mladih iz Hrida. Zvalo se Zelenac. U njemu je po
cijeli dan vrilo od razdraganih djeijih glasova. U Zelencu su sva
hridjanska djeca nauila plivati, a da bi to dokazala i pred drugima, trebalo
je nauenu vjetinu potvrditi prvim preplivanjem Drine i sputanjem niz
Hukove, to se inilo u pratnji starijih i iskusnijh plivaa.
Hukovi su se nalazili naspram zgrade stare osnovne kole u Malom
Zvomiku i itaonice kod Optine. Na alost mnogim generacijama
67
I.Konakporodice Fidahia u Hridu, crte Dragie Trifkovia.
Zvom iana, njih vie nema. U nitila ih je ljudska nem arnost

eksploatacijom ljunka sa srbijanske strane 1990.i 1991.godine.
U ovoj mahali je podignuta ijedna od prvih damija van zidina
tvrave. Bila je od drveta i vie puta je obnavljana i popravljana. Zbog
dotrajalosti sruena je 1948. godine. Zvala se Hadi Durgutova damija,
po kojoj e se i naselje zvati Hadi Durgutova mahala do druge polovine
XVIII vijeka,128 od kada se zove mahala Hrid. Hrianska damija imala
128. Mustafa Sulejmanovi: etiri zvomike damije, Islamska misao br. 81/85,
Sarajevo, 1985. str. 33-35.
68
je unutranje dimenzije 9x10x6 metara, a na sve etiri zida po dva prozora.

Ispred damije bila je velika lipa koja je posjeena desetak godina po
ruenju damije. Posljednji mutevelija ove damije bio je Avdaga
ehavdi (Idrizovi), a posljednji imami Mula Hamdo ef. ehagi (18701940) i njegov brat Mula Raid ef. (1874-1945).129
17. Hrid, kua i ardak Avdage Idrizovia - snimak iz 1938. godine. Izmeu kue i lipe
vidi se Hrianska damija. Na prostoru ispred nje i ispod lipe svakodnevno su se igrala
djeca iz Hrida. Posebno je ovdje bilo ivo zimi, je r je pored damije bila najvea plaa
u Hridu. Kua i ardak srueni su 1970. godine,a damija 1948.
Hrid je imao i poneto to druge mahale u gradu nisu. U njemu je

bilo sjedite zvomikih kapetana od polovine 16.vijeka do ukidanja
kapetanija u Bosanskom paaluku 1835.godine.
Izmeu dva svjetska rata u Zvomiku se samo jedan ovijek
profesionalno bavio ribolovom i od toga ivio. Ime mu je bilo Ludvig
Holcner (Austrijanac), ali su ga svi poznavali samo po nadimku Otika.
ivio je u Hridu u jednoj maloj kui (sada lokacija kue stakloresca
Ibrahima Hadiavdia) sa enom koju su svi u komiluku zvali Otikinca.
129. Isto, str. 33-35.
69
Iako mu je otac, inovnik u Srezu, elio da i sin krene njegovim putem,

on se opredijelio za Drinu, za njene ljepote i ari, iji zaljubljenik i
zarobljenik postaje. Po cijeli dan bi u svome amcu punom mrea,
strukova i tapova, zajedno sa enom, bio negdje na Drini od Drinjae
do Banje Koviljae, bez obzira na vremenske prilike i godinja doba. Na
ovoj relaciji vaio je za najboljeg poznavaoca Drine. Znao je svaki njen
brzak, svaki liman, sprud i kamen. Najvie je ribe hvatao u mreu i ive
prodavao muterijama.
18. Kua (konak) Eejbega Hrustanbegovia (etia) u Hridu iz osmanskog perioda,

snimak iz 1964. godine. Imala j e podrum i dva sprata i bila opasana visokim kamenim
zidovima. Uz nju su se nalazile staje za konje i pomona kua za poslugu. Po prianju
stare Eejbegovice kuu je kupio od porodice Gradaevia iz Gradaca poetkom 20.
vijeka njen mu Eefbeg Hrustanbegovi, koji je do tada ivio na imanju u etiima
kod Petkovaca. Po zavretku I svjetskog rada kua j e renovirana i spolja i iznutra; na
drugom spratu su izbijeni stari prozori a postavljeni novi, kao to se vidi na slici. Sruena
je 1967. godine. Sada se na ovoj lokaciji nalazi stambena zgrada sa 24 stana podignuta
1970. godine, kada i etverospratnica kod zgrade Optine na placu Atlagia i
Alajbegovia. M ogueje da j e i ova kua (konak) nekada pripadala begovskoj porodici
Fidahia (zvornikih kapetana).
Od 1935.do 1941. i od 1945.do kraja ezdesetih godina u Hridu

je bila poznata lonarska radionica, jedna od dvije ove vrste u gradu.
Vodila su je braa Vukain i Rade orevi iz Krive Palanke (istona
Srbija), gdje su im ivjele porodice. Sa komijama u Hridu su se vrlo
lijepo slagali i ako je trebalo, posuivali su im novac. Radionica i pekara
za sue su se nalazile uz cestu, na placu iji je vlasnik bio Abdulahaga
70
Mehinagi, ranije Mustafaga Idrizovi (ehavdi). Sada su na ovoj

lokaciji kue Hamida Hodia i Hariza Hadiavdia. Radionica je ustvari
bila u jednom ardaku, ispod kojeg su bile dvije omanje prostorije. U
jednoj se izraivalo zemljano posue, a druga je sluila za stanovanje.
Na ardaku se suilo i pripremalo za peenje izraeno posue, a sluio
je i kao ostava za gotove proizvode. Lonari iz Hrida su svojim
rukotvorinama (asama, loncima, erpama, upovima, bardacima,
testijama, figurama raznih ivotinja i drugim zemljanim posuem)
snabdijevali zvomiko i vlaseniko trite. Svakog etvrtka popodne bi
svojim zaprenim kolima Rizah Hadiefendi iz Divia sa majstorom
Radom prevozio u Vlasenicu dobro upakovano posue u sijeno i slamu.
Stizalo se u petak ujutro, a istog dana, predvee, se kretalo nazad za
Zvomik.
Zbog godina i sve manje potranje njihovih proizvoda, orevii
su zatvorili radnju i vratili se u svoj rodni kraj, uz iskreno aljenje njihovih
komija iz Hrida. Kada se poetkom sedamdesetih golina majstor Rado
pojavio u Zvomiku (zbog nekih papira), svi su eljeli da ga vide, da
bude njihov gost, da kod njih spava. Naravno, on se opredijelio za
Avdulahagu, ali je obiao veinu starih komija.
ZAMLAZ
Zamlaz je naselje izmeu zgrade Skuptine optine i izvorske
voe Zamlaz, sada dio Ulice Filipa Kljajia Fie. Stariji ljudi kau da
je dobio ime od rijei za i mlaz. Naime, daje na sadanjem mjestu vode
Zamlaz nekada izvirala u velikom mlazu voda, pa su ljudi, ako bi trebalo
da idu juno od izvora, govorili da idu za mlaz (iza mlaza) po emu i
naziv Zamlaz. Vjerovatnije je daje mahala nazvana po damiji Zamlaz,
a ova po istoimenom izvoru nedaleko od nje. Izmeu dva svjetska rata
Zamlaz je imao 40 kua,130 koliko je i porodica tada ivjelo u njima, od
kojih muslimanskih 31, jevrejskih 4, katolikih etiri i jedna pravoslavna
(ore Vasia). Sve su imale bae i prostrane kaldrmisane avlije sa
puno cvijea. Najvee i najurednije dvorite bilo je Velidbega Grbavca,
pa su se u njemu u poslijeratnom periodu najee odravale igranke.
Izmeu kua u Zamlazu i Drine bile su bate i vrtovi i zamlaki mejdan.
130. Kue u kojima se sada nalaze porodice Hadiefendia, Sabirovia, kao i kua
Vasia, nekada su pripadale Skopljakoviima.
71
Sedamdesetih godina podignute su ovdje stambene zgrade Z-14 i Z-15,

a 1982.godine Z-16.
Na dijelu mejdana (izmeu sadanjeg stambenog objekta Z-14 i
crpne stanice) bilo je poslije II svjetskog rata fudbalsko igralite djece i
omladine iz Zamlaza i Hrida, na kome su se ona svakog dana u
popodnevnim satima sastajala i igrala razne igre. Naravno, najomiljenija
igra bio je nogomet. Igralo se loptom krpenjaom koju su djeca sama
pravila od krpa i enskih arapa, kao i loptama od kravlje dlake ili goveeg
mijeha.
Svi koji bi eljeli da igraju dijelili bi se u dvije ekipe, a one bi se,
obino, formirale putem badoenja, i to na taj nain to bi svi igrai
stali u red u parovima. Igrai u paru su morali biti istih kvaliteta. Oni bi
davali sebi, potom, imena ali da drugi ne uju, obino imena suprotnih
znaenja, na primjer: jedan bi bio nebo, drugi zemlja, ili jabuka-kruka,
orah - ljiva, voda - vatra i si. Parovi bi potom prilazili dvojici buduih
kapitena ekipa (bili bi to najbolji igrai) i govorili: kruka-jabuka,
,,vatra-voda, odnosno izgovarali su nazive pojmova kojima su
privremeno obiljeili svoja imena. Kapiteni bi birali jedan od ponuenih
pojmova; jedan je govorio, na primjer Meni vatra, a drugi Meni voda,
19. Lijeva stranci Zamlaza idui od Divia ka centru grada (1955. godina). S lijeva na
desno kue: Avde Fidahia, Kemala Selmanagia, Ahmeta Ahmetbegovia i H.
Mehmeda ef. Hadia i Za mlaska damija. U prizemlju svoje kue Hadii su drali
(za ono vrijeme - period izmedju dva svjetska rata) dosta veliki duan kolonijalne
robe.
12
20. Dio Zamlaza sa lijeve strane puta idui od centra prema Optini (1974. godina).Na
slici s lijeva na desno: kua Hane Burekali iz turskog perioda (kasnije porodice
Sadikovi), zatim kua Demalefendije Hulusia (kasnije Muriza ehavdia), magaza
porodice Hadi i kua Smajlbega Skopljakovia (kasnije Huseina Kamialia). Na
ovom mjestu su sada zgrada Osnovne kole Mitar Trifunovi Uo i stambeni objekat
Z-16".
i sve tako dok se ne izvri podjela svih parova. Svi igrai poslije badoenja
stali bi iza svog kapitena i tako bi se formirale dvije grupe (ekipe),
nakon ega bi kapiteni odredivali ta e ko igrati u ekipi.
Gotovo na isti nain igrala su nogomet djeca i u ostalim mahalama
u grau po zavretku Drugog svjetskog rata. Gumena lopta i fudbal
pojavie se neto kasnije. Prvu gumenu loptu imao je Jusuf Dukunovi
sa Bajra, a fudbal Rado Antoni (Zvrca) iz Srpske varoi. Igrati ovim
loptama u ono vrijeme bila je privilegija. Zato su djeca iz drugih mahala
da bi priutila sebi taj uitak plaala vlasnicima lopti ili njihovim
menaerima odreenu svotu novca.
Skoro sve mahale u Zvomiku imale su svoja djeja igralita i
timove izmeu kojih su odigravane fudbalske utakmice. Najjae ekipe
imale su Beksuja, Zamlaz i Varo, iji su kapiteni najee bili Nurija
ati, Halid Grbavac i Rado Antoni.
U zimskom periodu djeca iz Zamlaza i Hrida najvie su se
okupljala oko velikih zaleenih bara na zamlaskom mejdanu (a bilo ih
73
21. Damija u Zamlazu, crte D. Trijkovia.
je etiri) gdje su se klizala i ticala na sankama, kao i na plazi zvanoj

Majdan to se nalazila ispod Boria u sokaku izmeu Zamlakog
groblja i sadanjih kua Muje Raidovia i Dede ehia. Omladina je u
duge jesenje i zimske noi, kao i u ostalim mahalama u gradu,
organizovala sijela po kuama na kojima su uz alu, pjesmu i aikovanje
igralo fota, kaia, prstena, a vrlo esto su spremane i etenije. A
na ovim sijelima nezaobilazna je bila Hana orbegua sa svojom
harmonikom.
U proljee i ljeto pored fudbala i kupanja u Drini, djeca su najvie
igrala kua i ize (igre sa orasima), mrtvih kobila, palije i klisa
(nekoliko igara s klisom), uprija,piljaka (s kameniima), Neka
bije, ganje, mure, skakanja i vaganja na dasci, pula, zatim tjeranje
obrua (kola), igre (buhina) itd.
74
pogledati sliku
Sadanja damija u Zamlazu podignuta je u 17.stoljeu. Vanjske
strane su joj 10x10 metara,a verande 10x3 metra. Graena je od lomljenog
kamena i pokrivena etvero stresnim krovom pod crijepom. Munara joj
je takoe od kamena, visoka oko 25 metara. Upisana je u gr.ul.br. 1839 i
ima plac od 142 kvadratna metra i dvorite od 377 kvadrata, ukupne
povrine 519 metara kvadratnih.131 Uz damiju je bio i manji harem,
koji je znatno smanjen izgradnjom jedne stambene zgrade i jedne privatne
kue. Damija je krajem osamdesetih godina renovirana, a u proljee
1992.godine uz nju je dograena i gasulhana.
Poznati imami ove damije bili su Selim ef. Hulusi (bio je imam
oko 50 godina, umro 1907.) i njegov sin Demal ef. Hulusi s prekidima
od 1907.do 1954.godine.132 Pred Drugi svjetski rat mutevelija je bio
Mustajbeg Adembegovi.
N A M A Z A H
Namazah je mahala koja se prostirala od sadanjeg hotela
Drina do mosta na Drini, kroz koji je vodio put od hotela i DTV
Partizana na sjever do izlaska na Ulicu Filipa Kljajia Fie (kod mosta).
Dobio je ime od turskih rijei namaz (molitva) i ah (nekad, ponekad)
to u prevodu znai mjesto gdje se ponekad obavljala molitva,133 Otuda
je i damija koja je u ovom naselju podignuta dobila ime Namazah
damija. U njoj je posljednje godine ivota proveo kao imam poznati
pjesnik iz druge polovine 17.vijeka Hasan Kaimija. Kue i drugi
graevinski objekti u Namazahu pripadali su, uglavnom, trgovakim
porodicama. Za vrijeme Austro-Ugarske i Kraljevine Jugoslavije u njoj
se nalazio jedan dio vojnog logora, zatim automehaniarska radionica i
garaa Blagojevia, han Selmanagia i Sokolski dom (poslije Dom DTV
Partizan),a kasnije bioskop Drina, Stolarsko preduzee Mladost...
Na ovoj lokaciji su danas podignuta dva velika gradjevinska objekta Robna kua Zvomianka i stambeni blok Namazah kao i nekoliko
manjih (Zabavite, Autobuska stanica, stambena zgrada sa tri sprata kod
131. Mustafa Sulejmanovi: etiri zvomike damije, Islamska misao br. 81.
132. Isto, str. 33-35.
133. Sama rije Namazah (Namazgah) znai mjesto na otvorenom prostoru gdje se
obavlja molitva, to znai da se na mjestu gdje je podignuta damija obavljala
molitva i prije njene izgradnje.
75
stadiona N.K. Drina). Njihovom izgradnjom nestala je ova zvomika

mahala,a sa njom i Namazah damija, iako nisu postojali nikakvi ozbiljni
razlozi za njeno ruenje. Ona je bila van stambenog objekta i njeno
postojanje u centru graa samo bi uljepalo novi ambijent. U svakom
sluaju, trebalo je ostaviti bar put to je vodio kroz ovu ulicu.
Namazah damija podignuta je 1911.godine na mjestu gdje je
do 1910. godine postojala stara drvena damija. Sruena je 1978.godine.
Njen graditelj bio je poznati graevinski preduzima Andra Skibar. Bila
je glavna damija u Zvomiku. Posljednji imam u njoj bio je Hivzija ef.
Suljki.
Vakufsko povjerenitvo u Zvorniku uputilo je 24.avgusta
1911.poziv muslimanima povodom proklanjavanja damije sljedee
sadrine:
22. Nantazah damija snimak iz 1976.godine u vrijeme kada su oko nje porueni svi
stari objekti da bi se na ovoj lokaciji podigao stambeno-poslovni blok "Namazah
Lijevo na slici jedna od kua u vlasnitvu trgovaca Kuria u kojoj j e poslije Drugog
svjetskog rata bio MUP Zvornik
Prigodom sveanog otvaranja nove Namazah-damije u

Zvomiku, sutra 25. 08.1911. godine u 11. sati i 30 minuta bie sveanost
na koju se pozivaju muslimani da uzmu to vie uea.
Takoer se na ovu sveanost poziva svetenik pravoslvane crkve,
Crkveni odbor i Predsjednik Kotorskog vijea gosp. Stevan Nikoli.
76
Poziv je potpisao predsjednik Vakufskog povjerenitva u

Zvomiku Smail-beg Skopljak.134
U dijelu Namazaha zvanom Lageri, izmedju sadanje zgrade
Pote i Autobuske stanice, nalazila se jedna duga baraka koju je podigla
austrougarska vojska za svoje potrebe. Pored nekim drugim sadrajima,
ona je sluila i kao vjerski objekat za vojnike katolike i katolino
stanovnitvo sve do 1918. godine, pa i u periodu izmedju dva svjetska
rata za preostale katolike u grau. Narod ju je zvao katolika crkva iako
spolja nije imala nikakva vjerska obiljeja. Poruena je odmah po
zavretku Drugog svjetskog rata, a na slobodnom prostom izmedju
sadanje Autobuske stanice i glavne gradske ulice podignut je park, koji
je bio u funkciji do izgradnje sadanje zgrade Pote (1958.).
U ovoj crkvi bila je istaknuta umjetnika slika (ulje na platnu,
dim enzija 200 x 100 cm, ukraena rezbarenim ramom), rad
austrougarskog oficira Klara s kraja 19. vijeka. Na njoj je predstavljen
Isus kako lebdi nad gradom (tvravom) kao njegov zatitnik. Nalazila
se u crkvi do njenog ruenja, kada ju je preuzeo Andra Skibar i sauvao.
Sada je u vlasnitvu Narodne biblioteke i Muzejske zbirke Zvomik.
ZVORNIKA ARIJA (centar grada)

Stanovnitvo Zvomika i okoline centar grtada zvalo je arija.
Kroz nju je vodila glavna ulica sa zgradama i s jedne i druge strane
ceste, koje su se nastavljale (nadovezivale) jedna na drugu, to je bila
karakteristika svih arija, odnosno gradskih naselja. Kako je Zvomik
vijekovima bio zanatsko-trgovinski centar, u ariji su i oko nje bili
koncentrisani duani (radnje) zanatlija i trgovaca. Roba za prodaju bila
je izloena u duanima i ispred njih. Veina duana imala je magacine
(magaze) koje su se nalazile iznad duana na spratu. Poslije II svjetskog
rata najvei dio ovih magaza je pretvoren u stambene povrine.
Duani sa magazama, koje vidimo na snimku iz 1970. godine,
podignuti su za vrijeme osmanske i austrougarske vladavine. Posljednja
zgrada u nizu (samo prizemlje) podignuta je u osmanskom periodu. U
njoj je bila gradska uprava (beledija), a kada je dola austrougarska vlast,
podigla je na njoj sprat. I za vrijeme Austro-Ugarske i Kraljevine
Jugoslavije uj^rizemlju ove zgrade bila je gradska policija, a na spratu
134. Mustafa Sulejmanovi: Namazah i Skela damija u Zvomiku, "Islamska misao,
br. 82, Sarajevo, 1985. str. 32-33.
77
sjedite gradske uprave. I u poslijeratnom periodu, sve do 1958. godine,

u ovoj zgradi je bilo sjedite optine Zvomik.
Nakon II svjetskog rata, naroito u posljednje 2-3 decenije, raznim
gradjevinskim zahvatima na objektima (izmjena fasada, izloga, vrata,
prozora, krovova), kao i nepotrebnim ruenjem pojedinih zgrada, pa i
itavih dijelova grada, Zvornika arija je znatno izmijenila svoj
nekadanji izgled. Zahvalnost za ovu nemarnost prema prolosti graa
i buduim generacijama pripada kako pojedincima na istaknutim
funkcijama u Optini tako i odgovarajuim slubama optinskih organa
uprave. U svakom sluaju trebalo je sauvati jezgro arije, a to je prostor
na kome se sada nalaze Privredna banka i Robna kua Zvomianka.
23. Dio Zvornike arije, snimak iz 1970. godine (zvorniko korzo). Na ovoj lokaciji
su sada dijelovi Robne kue i stambenog objekta "Namazah ", odnosno slobodni
prostori ispred njih. Drugi duan na slicije pripadao poznatom zvomikom sajdiji Hajri
Muzuroviu.!S5
U prolim vremenima zvornika arija je esto stradala od poara.

Poznati poari bili su 1820., 1856. i 1887. godine. Ibni Hasan u tekstu
135. Svojom prirodnom nadarenou, znanjem i umijeem Hajro Muzurovi i Hasan
Pedi su dugo godina nakon zavretka Drugog svjetskog rata, kada u Zvomiku
nije bilo ininjera i tehniara, novih maina i rezervnih dijelova, otklanjali kvarove
na svim vrstama aparata i maina u gradu i to vrlo uspjeno. Za ove majstore nije
bilo nerijeivih problema.
78
24.
Jezgro Zvomike arije. Ulaz u grad sa Drinskog mosta, snimak iz 1959.
godine (sada prostor izmedju Robne kue i Privredne banke). U pozadini Andraeva
vila.
25. Centar grada, snimak iz 1956. godine (sada dio Ulice Filipa Kljajia ispred Robne
kue i Privredne banke). Na snimku grupa Zvomiana u etnji gradom. S lijeva na
desno: Mehmed Hubli, Asim Korkut, Antika Knajter, Avdo Fidahi, Meho ehi,
Dedo ehi, Flao Zorbi i Alija Mustafi.
79
26. Zvornika arija i njeni duani, snimak iz 1940. godine. Danas su na ovom
prostoru Privredna banka i Robna kua.
Islamski spomenici u Zvomiku136 navodi da su u aprilu 1887. godine u

Zvomiku bila dva velika poara. Prvi je izbio u prijepodnevnim satima
3. aprila u duanu ora Radovanovia i odmah uzeo velike razmjere,
tako da se uskoro prenio i na drugu stranu ulice. U gaenju poara
uestvovao je zvomiki vojni garnizon, andarmerija, posada rijenog
broda Vag Duna koja se tu zatekla, kao i optinski slubenici. Poar je
ugaen 4. aprila, a u njemu je izgorjelo 25 kua i 43 duana.
Drugi poar izbio je, takorei, odmah po ugaenju prvog, 5. aprila.
Prvo se pojavio u hanu Osmana Fidahia i Saliha Suljagia, a zatim se
proirio na okolne objekte. Ovaj poar je bio neto manji - u njemu je
izgorjelo 12 duana i dvije kue. Ukupna teta procijenjena je na 36.535
forinti.
BAIR
Mahala Bair dobila je ime od turske rijei bair (bajir), to znai
brijeg, odnosno zemljite na padinama brda. Nekada su gotovo sve kue
u ovoj mahali bile pokrivene indrom. Do njih se samo do prije tridesetak
136. lbni Hasan je pseudonim Hivzije ef. Suljkia
80
godina nije moglo doi ni konjskom zapregom. Sve se prenosilo runo

ili na konjima. Inae, i Bair spada u najstarije zvomike mahale sa puno
sokaka. U njoj je podignuta damija u XVI vijeku, to znai da je i mahala
formirana u to vrijeme. Damija je zbog dotraj alosti sruena 1935. godine,
a njen posljednji imam bio je Salih ef. Sarajli (1878. - 1957.)137. Pred
damijom je bila velika lipa pod kojom bi ljudi sjedili prije i poslije
namaza. Lokalitet ove damije dugo vremena je bio mjesto gdje su se
okupljala i igrala djeca sa Baira, a mjetani su ga (iako na njemu nije
bilo vie bogomolje) zvali "Damija. Na njemu su danas kua Sejde
Mujkovia (mesara) i trafostanica.
Za vrijeme austrougarske vladavine na poetku Baira, s desne
strane idui od Kanara uz stepenice, nalazila se kiraethana (muslimanska
itaonica), jedina ove vrste u gradu. U vrijeme bajramskih dana u avliji
porodice Juzbaia, najprostranjenijoj i najljepoj na Bairu, prireivana
su izmeu dva svjetska rata bajramska veselja (igranke), najvea i
najpoznatija za ove prilike u Zvomiku. Na njima je uvijek nastupao
Tamburaki orkestar Muslimanske itaonice Sloga, u kome su, pored
ostalih, svirali Besim Hadihasanovi, Mustafa Bazardanovi i Hamdija
Kitovnica.
Od nastanka Bajra u njemu su ivjeli iskljuivo muslimani, kao
i u susjednoj mahali Kuljanski put.
Predio iznad Baira zove se Garibovina, a brdo iznad nje Kulina.
Na njemu se nalazi, odmah iznad puta za Kulu Grad, vrlo lijep proplanak
(zaravan) sa kojeg se prua divan pogled na Zvomik i njegovu iru
okolinu. Odmah ispod proplanka i puta je mjesto odakle se nekad uz
Ramazan oglaavao top (prangija) najavljujui poetak akama, a time i
kraj posta i vrijeme mrsa. Od kraja Drugog svjetskog rata omladina Baira
je na ovom mjestu uoi svakog Prvog maja palila veliku logorsku vatru,
vidljivu sa svih strana.
F E T I J A
Fetija je, uz trg u centru grada, najstarije naselje formirano u
Zvomiku. Kao stoje ranije reeno, datira jo iz predosmanskog perioda.
Dobilo je ime po Fethija damiji, a ova, opet, od turske rijei feth
(osvajanje ili osvojenje), to bi znailo osvojeno mjesto ili mjesto gdje
je izvojevana pobjeda. Meutim, lokalitet ove damije nije tano utvren,
niti se zna kada je sruena.
81
Na Fetiji se nalaze ostaci i najstarijeg graevinskog objekta u

Zvomiku (u dvoritu Vase Joviia). To su zidine uvene Crkve sv. Marije
i franjevakog samostana podignutih u predosmanskom periodu (oko
1423.), to znai da je u to vrijeme i stanovnitvo u Zvomiku bilo
katoliko. Ovom crkvom su se sluili i Dubrovani kojih je, kao stoje
ve reeno, 1428. godine u Zvomiku bilo 238.
Crkva i samostan prestali su da djeluju negdje oko 1538/39.
godine, kada su je franjevci napustili i odselili u Gornju Tuzlu, jer je u
Zvomiku preovladalo muslimansko stanovnitvo. Katoliko stanovnitvo
se povlailo prema sjeveru gdje je bilo kompaktnije. Crkva je zatim
pretvorena u damiju, koja se u osmanskim izvorima iz 1600. godine
naziva "Damija od crkve (Zatvoren je ulaz na crkvi sa zapadne strane
i otvoren novi sa sjeverne).
Zvono iz Crkve sv. Marije u Zvomiku, lijepo oblikovano i
ukraeno kasnogotskim tekstom, preneseno je u Tuzlanski samostan,
gdje se nalazilo do 1857. godine kada je od udara groma palo na trg i
napuklo. Franjevci su ga potom prenijeli u samostan u Kraljevoj Sutjesci
gdje se i danas nalazi. Zvono je visine 41 cm (bez krune) i 41 cm donjeg
promjera. Samostan uz Crkvu sv. Marije bio je poznat po udotvornoj
Gospinoj slici. Nakon naputanja Zvomika 1539. godine franjevci su
sliku donijeli u Gornju Tuzlu, odnosno u Gradovrh, odakle su je kasnije
prenijeli u Ba u Vojvodini.138
Na izlazu iz Fetije prema Kula Gradu, sa desne strane puta, nalazio
se decenij ama i stotinama godina lijepo oblikovan kamen mejta, a u
blizini kua Kavazovia i Avdage Hambrilovia Neznani grob
(otvoreno turbe). Na ovom mejtau su obavljane denaze sve do pred
kraj 19. vijeka. Zato je najvjerovatnije daje na ovoj lokaciji bila Fethija
damija, koja se prvobitno zvala po svom osnivau Sultan Sulejmanova,
podignuta u prvoj polovini 16. vijeka. Po njoj se i mahala formirana oko
nje jedno vrijeme zvala Mahala Sulejmanija, koja je 1600.godine imala
54 kue poreskih obveznika. Neto kasnije ona e dobiti ime Fetija
(Fethija). A mejta i turbe bez traga su nestali u posljednjih tridesetak
godina. Inae, i Fetija je sve do pedesetih godina 20. vijeka bila,
uglavnom, muslimansko naselje. Hrianske kue bile su samo etiri
(Nikole Manojlovia, porodice Stefanovi, babice Jele Ostoji i Andraa
Skibara).
138. D. Trifkovi: Tuzlanski vremeplov II, Pres kliping, Beograd, 1983. str. 15. i
Fra Ljubo Lui: Franjevaka prisutnost u sjeveroistonoj Bosni i Posavini,
Zbornik radova sa Okruglog stola o temi Bosanska Posavina - dio cjelovite BiH,
odranog 24.11.1994. godine, Sarajevo, 1997. str. 123.
82
Na Fetiji se nalazila prva zvornika bolnica. Izgradila ju je Austrija

za svoje potrebe. Iako je bila vojna, sluila je i civilnom stanovnitvu
grada sve do kraja Prvog svjetskog rata. U dijelu Fetije zvanom Terezije
podignuta je 1940. godine nova bonica koja je bila u funkciji i bolnice i
ambulante sve do 1957. godine, od kada slui kao stambeni objekat.
Na lokaciji gdje se sada nalazi zgrada bive bolnice i irem
prostoru oko nje bile su nekada radionice (duani) u kojima su se
izraivale terezije (vage), kantarovi i mlinovi za kafii. Po njima je ovaj
dio Fetije dobio ime Terezije139. Ovim zanatima najdue se bavila
27. Andraeva vila na Fetiji, snimak iz 1980. godine. Vlasnik zgrade na slici bio j e
Slovenac Andrija Skibar Andra, stolar po profesiji i graevinski preduzima. On je
po sopstvenom projektu 1912. godine sagradio za svoje potrebe ovu kua i to na
zauujue tekom terenu. Podignuta u alpskom stilu, neobinom za Zvornik, na mjestu
sa kojega dominira arijom, ona j e u svoje vrijeme bila najljepa zgrada u Zvorniku
i Zvorniani j e nisu bez razloga prozvali Andraeva vila ".
139.1 danas stanovnici Fetije dio naselja to se nalazi uz put koji vodi uzbrdo od kue
Krste Obradovia prema zgradi bive bolnice i prostor oko nje zovu Terezije.
83
porodica Hadiosmanovia. Dio Fetije gdje se nalazila vojna bolnica za

vrijeme austrougarske (kasnije Finansijska kasama, pa aki dom) sa
irom okolinom stanovnici Zvomika zvali su pitalj.
Jo od davnih vremena svi putevi koji su vodili preko Fetije bili
su kaldrmisani, kao i veina sokaka u njoj. Kao takvi neki su se i do
danas odrali.
Tajna porodice Kuri

Sa Fetije je i poznata trgovaka porodica Kuri.
Po bogatstvu i ivotu punom tajni ova porodica je posebna pria.
Bilo ih je pet brae i tri sestre. Niko se nije ni enio ni udavao. Da li
zbog toga to se prosioci nisu ni smjeli pribliiti djevojkama sa takvim
imetkom, ili to momci za sebe ne naoe odgovarajue djevojke, ili
naprosto to za udaju i enidbu nisu ni imali vremena, zauvijek je ostala
tajna.
28. Porodina kua trgovaca Kuria na Fetiji u kojoj je jula 1943. godine boravio
tab 1 proleterske divizije i u kojoj j e poslije ranjavanja 5.jula 1943. godine
preminuo narodni heroj Filip Kljaji Fio, komesar I proleterske divizije.
84
Pria se daje svaki radoznalac prije nego to vidi ogromnu gomilu

njihovih zlatnika morao (radi uroka) kroz jedan kapak da ubaci i svoj
novi. Najblii Kuriima i u poslu i ivotu bio je Slavko Kljaji, koji je
kao njihov trgovaki pomonik radio od 1932. do 1941. godine. On se
sjea da je pred Alijagom, u ijim su rukama bili svi konci kapitala,
uvijek bila velika gomila novca. U to vrijeme imali su samo gotovine od
20 do 24 miliona dinara. Nisu se, veli Slavko, rasipali. Za tezgom su
ujutru usput jeli lepinu namazanu maslom. Ali su dijelili velik zekat
(vjerska obaveza pomoi siromanim). Godinje od 100 do 150 hiljada
dinara. Samo uz ramazan podijelili bi toliko da se od tih para mogla
pokrenuti jedna manja trgovina. Kurii su od svog trgovakog uspona
imali monopol soli i duhana za tri sreza: Zvomik, Vlasenicu i Srebrenicu.
Trgovali su i industrijskom robom na malo. Ali kada je Slavko Kljaji
doao na vojno odsustvo 1936. godine, posao Kuria bio se ve
prepolovio. Javili su se veliki konkurenti Boro Risti i Miloevi iz
Beograda sa filijalom u Loznici. Oni su sa tri kamiona veoma brzo
dopremali robu sitnim trgovcima i potroaima. Kurii, meutim, nisu
imali smisla da se brzo prestroje na novu trgovinu. Trebalo je, naime,
robu uzimati direktno od proizvoaa i bre je dopremati. Oni su tada
robu prevozili zapregom. Tek pred kraj bojaljivo su zakupili prevoznika
Omera Selmanagia. Bojali su se da im po loim putevima vlastiti
kamioni ne propadnu.
Nepotroenu mladost djevojaku i momaku prekrila je zemlja.
Bogatstvo se rasulo u prah. Osam grobova: Ibrahim (1891 - 1941),
Alijaga (1893 - 1 937). Hajrudin (1895 - 1954), Hasan (1901 - 1953),
Adem (1903 - 1962), Fata (1885 - 1933), Devla (1890 - 1970) i Hasiba
(1902 - 1988) lee jedan do drugoga na Kuli Grau uz Kaimijino turbe.
To mjesto gdje su sahranjeni moda je i jedini dokaz da Kurii nisu bili
makar ko u Zvomiku.
(Alija Musi)
KANARE I KULJjANSKl P U T
Kanare su dio Zvomika iznad Spomen-obiljeja palim borcima u
NOB-i u centru grada, odnosno udolina izmeu Baira, Kuljanskog puta
i Fetije, preko koje se silazilo u grad kod Robne kue. Zato se govorilo
da neko silazi u grad niz Kanare ili izlazi iz grada uz Kanare. Na njima
su seljani iz Glodi, Kamenice, Snagova, Liplja i jo nekih sela donesenu
robu pretovarali i pripremali za iznoenje na pijacu i tu se poslije pazara
sastajali i zajedno kretali put svojih sela. Ovdje se, ustvari, pripremalo
85
za ulazak u grad i povratak kuama. Zato je na Kanarama bilo vie

trgovakih i zanatskih radnji i duana (pekari, brice, terzije, uari). U
Kanarama se nalazila i poznata zvornika kahvedinica, iji vlasnik je
bio Mehmed Imirovi sa Fetije. Njeni gosti bili su, uglavnom, stariji i
ugledniji Zvomiani. Oni bi u njoj, uz dobru tursku kafu, vodili i
najozbiljnije razgovore o aktuelnim dogaajima i zbivanjima u ariji,
gradu i ire, razmjenjivali informacije, miljenja i iskustva o poslovima,
a vrlo esto su donosili i jednostavne stavove o razgovorima koje su
vodili itd.
Najvjerovatnije je da su Kanare dobile ime od turske rijei kanara,
to znai klaonica. U ranijim periodima pa i u prvim godinama poslije II
svjetskog rata Kanare su bile poznate po tome to su se na njima prodavale
uprte i tovari drva koje su seljaci iz oblinjih sela (Samara, Liplja,
Snagova, Kule) donosili na leima (uprte) ili dogonili na konjima
samaricama (tovari). Ovdje je sve do 1930. godine bila i javna kua, iji
je vlasnik bio neki Pero Obradovi. Na njoj je pisalo: Kafana Pere
Obradovia Bujrum\ Nalazila se na lokaciji na kojoj je sada kua brice
29. Zvornik u vrijeme izgradnje Robne kue u centru grada 1982. godine. U sredini
slike j e Spomen obiljeje palim borcima Narodnooslobodilakog i antifaistikog rata
(1941-1945) i rtvama faistikog terora. U ranijim periodima na ovom mjestu je bila
mrsna ili enska pijaca. Odmah iznad spomenika su Kanare, a sasvim pozadi naziru se
Kuljanski put (desno) i lijevo Bair.
86
Adem a ehia. Imala je sobe na spratu, a u prizemlju kafanu. Interesantno

je napomenuti da se nekoliko Zvomiana oenilo djevojkama iz ove
javne kue i da su sa njima ivjeli u srenom braku.
Kuljanski put je mahala s preteno romskim stanovnitvom,
nastala u 17. ili 18. vijeku ispod brda Kahvenjaa, sjedne i druge strane
potoka to je do njegovog regulisanja tekao kroz ovo naselje i Kanare.
To je danas prostor izmeu Fetije, Bajra i Kanara, uz put to vodi na
Kula Grad, po emu je dobio sadanje ime. Inae se ovo naselje u ranijim
periodima sve do kraja Drugog svjetskog rata u svim popisnim listama
iskazivalo kao mahala Ciganluk. Meutim, stanovnici Kuljanskog puta
danas se iskazuju kao Bonjaci, a vrlo mali broj kao Romi.
Sa zapadne strane Kahvenjae, uz puti to se odvaja od
Kuljanskog puta prema Muratovcu, visoko iznad Srpske varoi i Zlatice,
formirano je u prvoj polovini 20, vijeka isto romsko naselje zvano Misir
baa. Odmah iznad Kuljanskog puta u podnoju Kahvenjae, nalazilo
se staro pravoslavno groblje sve do njegovog izmjetanja u Karakaj
sedamdesetih godina 19. vijeka.
SRPSKA VARO
U gotovo svim veim gradovima u osmanskom periodu u Bosni
i Hercegovini, sa preteno muslimanskim stanovnitvom, postojali su
dijelovi grada koji su se formirali oko pravoslavnih crkava u kojima je
veinsko stanovnitvo bilo pravoslavno. Zato su ovi dijelovi grada
(varoi) oznaavani kao pravoslavne varoi, a od druge polovine 19.vijeka
kao srpske varoi. Zvornika Srpska varo nastala je na prostoru sjedne
i druge strane rijeke Zlatice uzvodno od auevca do Tuzlanske malte,
zatim oko potoka Liinjak i crkve podignute jo na poetku osmanske
vladavine. Izmeu dva svjetska rata sve kue u Varoi bile su pravoslavne.
Ista situacija je bila i prije ovog perioda, kao i desetak godina kasnije.
Formirana je dolaskom Osmanlija u Zvomik kada se u njega
nastanjuje i pravoslavno stanovnitvo, koje je sluilo kao uvari gradske
tvrave (martolozi). Svi su, uglavnom, kolonizovani stoari (vlasi) iz
Crne Gore, Hercegovine i Srbije doseljeni u drugoj polovini 15. i prvoj
polovini 16. vijeka. Oni su se prvobitno nastanjivali u ranije opisanom
dijelu Zvomika, zvanom Varo. Tako se na stam kriansku (katoliku)
varo na Fetiji nadovezala sa zapadne strane pravoslavna varo, koja e
se vremenom proiriti na ranije reenu lokaciju. Na ire podruje
87
Zvomika doseljavanje pravoslavnog stanovnitva odvijae se neto

kasnije, iza 1541. godine.140
Zvornika episkopija osnovana je poslije osnivanja Zvomikog
sandaka (1480.) i bie joj sjedite u Zvomiku do 1851. godine kada
prelazi u Tuzlu. Ona se i danas zove Zvomiko-tuzlanska. Sadanja
pravoslavna crkva u Zvomiku sagraena je 1823. godine na mjestu gdje
se nekada nalazila stara manja crkva, pa je poruena da bi se podigla
nova. Osveena je 7.jula 1823. a taj in obavio je mitropolit Gavrilo
Hromi.141 Prilikom gradnje u nju je ugraen ikonostas nakadanje
loznike crkve, koja je sruena da bi se na njenom mjestu podigla vea
30. Pravoslavna crk\>a u Srpskoj varoi, crte D. Trijkovia
140. Dr. A. Handi:"Zvornik u II pol. 15. i u 16. vijeku, GDI, br 18, Sarajevo 1970.
Str. 167, 170 i 172.
141. ematizam Zvomiko-tuzlanske eparhije, str. 201.
(sadanja) crkva u Loznici. Za vrijeme austrougarske (1878-1918.) i u

periodu izmeu dva svjetska rata (1918-1941.) najistaknutiji vjerski
slubenici u Zvomiku bili su prota Vasilije Ostoji i njegov sin pop
Dragomir Ostoji.
Pojedini dijelovi Srpske varoi imali su i svoja posebna imena.
Naselje formirano u podnoju Vratolomca, uz obale potoka Liinjak,
dobila je ime po ovome potoku (sada Majevika ulica). U njemu su
preteno ivjele porodice opanara. Kue su im bile male, pokrivene
indrom, sa jednom sobom i predsobljem i podrumom od kamena. U
ovom dijelu Varoi rodio se knjievnik Marko Markovi.
Bukre je naselje nastalo oko crkve (sada Ulica brae
Stefanovia), Ada dio ulice od Arene do bive Osnovne kole (sada Ulica
brae Obradovia) i Goge od mostia kod kua Blagojevia i Joviia
(od orlukine kue) uzvodno do Tuzlanske malte.
Bukre i Liinjak imali su najbolje plaze (prostore za sankanje)
u Zvomiku. Zato se zimi na njima okupljalo najvie djece iz grada.
Jo od osmanskog perioda u Srpskoj varoi je radila pravoslavna
osnovna kola. Nova zgrada sa etiri uionice podignuta je za ovu kolu
1880. godine. U njoj je sada tamparija etvrti juli.
SI. Snimak centra Srpske varoi iz 1919.godine na kome se vide uesnici Prve proslave
Srba zanatlija iz Zvomika (povorka se kree od crkve prema auevcu). Na slici lijevo
(preko mosta) vidi se kua zvom ikog trgovca Pere Joviia, a u sredini iza mosta i
povorke je poznata Husina vodenica (vlasnitvo Joviia). Duga kua u pozadini
pripadala je Blagojeviima, prvim zvornikim automehaniarima i vlasnicima
automobila.
89
32. Dio Varoi (Ada), snimak iz 1986.godine. Zgrada na sprat je kua poznatog
zvom ikog trgovca Stevana Nikolia, oca Stankova, podignuta 1888.godine. Od 1947,
do 1949. godine u njoj j e bio aki dom, a sada su u ovom lijepom objektu prostorije
Centra za socijalini rad.
Potoi Liinjak u sjeanjima Slavka Vasia

Slavko Vasi, uitelj u penziji, roen je uLiinjaku gdje je proveo
i djetinjstvo. On se sjea da su se u potoiu Liinjak ljeti sa uivanjem
kupala djeca i gazala po njegovoj bistroj vodi. Na potoiu kod Ostojia
kue bio je vodopad Skakavac u ijem lijepom prizoru i zvonkom umu
90
vode su uivala i djeca i odrasli. Uproljee ijesen Liinjakje nadolazio.

Kada bi opao i izbistrio se, djeca bi na njemu pravila vodenice i
skupljala iste glatke kamenie.
Svaka kua na lijevoj obali potoka, kae Slavko, imala je svoju
upriju samo za prelaz pjeaka, bez ograde. Jednoga ljeta, poslije provale
oblaka, potoi je toliko nabujao da je proirio svoje korito i na put koji
je vodio pored njega i unakazio ga. Poslije povlaenja vode, prokopano
je novo korito (pravo), duboko i sa kamenim podzidama (kakvo je bilo
sve do pokrivanja Liinjaka 1968. godine), ali u njega djeca vie nisu
mogla tako lako silaziti kao prije.
Na ulazu u Varo s lijeve strane idui od auevca, izmeu Zlatice
i puta, podignut je jo za vrijeme austrougarske vladavine lijep i prostran
park s puno zelenila i drvea. Bio je u funkciji sve do 1969. godine,
kada je u njemu podignuta benzinska pumpa! Sada je na ovom prostoru
najnoviji objekat Medicinskog centra.
Sve do poetka Drugog svjetskog rata na izlazu iz Varoi prema
Snagovu bila je tzv. Tuzlanska malta (neto kao carinarnica). Sada je
zgrada malte u vlasnitvu porodice Popovi iz Drinjae.
Dvije etverospratnice to se nalaze u dijelu Varoi zvanom Ada
podignute su poetkom 70-tih godina, jedna u dvoritu kole, a druga na
slobodnom prostoru do zgrade Centra za socijalni rad.
RI J E K A
Stanovnici Zvomika rjeicu Zlaticu zvali su i Rijeka, po emu je
i dio grada na lijevoj obali od auevca do njenog ua u Drinu dobio
ime Rijeka, a damija na desnoj obali Rijeanska damija. Do 1929.
godine Zlatica je u luku zaobilazila sadanju pijacu, odnosno od kua
Muhameda Zejnilagia i Demila Nakievia tekla je ka jugu iznad
sadanje pijace do bioskopa i kafane Lovac, odakle je naglo skretala
ulijevo i tekla ukoso u pravcu sjeveroistoka do ua u Drinu. Poto se
esto izlijevala iz korita i pravila tete okolnim objektima, posebno
lokalitetu sadanje pijace na kojem se tada nalazila kaara za rakiju
Andrije Skibara i gdje se prodavala drvena graa, prokopano je sadanje
korito Zlatice kod pijace preko koga su s vremenom podignuti mostovi.
Iste godine regulisano je gotovo cijelo korito Zlatice podizanjem kamenih
zidova na njenim obalama, radi osiguranja od bujica.
91
U dijelu mahale Rijeka, od posljednjeg mosta na Zlatici (to se

nalazio u blizini njenog ua n Drinu) do stone pijace (sada dio Ulice
brae Skopljakovia koji vodi ka stambenim blokovima u Beksuji), bile
su nekada jedna do druge kovake i kolarske radionice, pa je ovdje po
cijeli dan vladala zagluujua jeka od udaraca ekia. Ovaj dio grada,
priaju stari, zvao se Kovai.
U Rijeci je za vrijeme Kraljevine Jugoslavije Safetbeg
Nurbegovi drao u prizemlju svoje kue kafanu. Iza kue, uz samu
Zlaticu, imala je vrlo lijepu ljetnju batu u kojoj je od proljea do jeseni
svirala muzika. Zato je u njoj i oko nje u ove dane u veernjim satima
bilo uvijek ivo. A na lokaciji gdje je Simoni Simo drao bojadijsku
radnju (odmah uz Zlaticu preko puta pijace) bila je izmeu dva svjetska
rata, a i tridesetak godina poslije Drugog svjetskog rata, lonarska
radionica.
33. M ostovi na Zlatici (Rijeci) kod pijace,1979. godina.
Graani Zvomika dugo e pamtiti poplavu Zlatice i tete koje je

priinila 25. juna 1987. godine ovom gradu, a poplava iz 1830. godine
inspirisala je nepoznatog pjesnika da napie ove stihove:
92
Rasrdi se Zlatica vodica,

Pa potopi po Zvornika grada,
AV ne moe Fidahia dvora.
Govori jo j Zlata Fidahia:
to se srdi, Zlatice vodice,
Ako doe babo Ali paa
I sa njime Husein kapetane,
Popie te u dva-tri fildana.
Osim snage Zlatice, u pjesmi su istaknuti i snaga i prijateljstvo
izmeu zvomikog kapetana Ali pae Fidahia i gradaakog Huseina
Gradaevia (Zmaja od Bosne).
U ranijim periodima na uem podruju grada, od Tuzlanske malte
do Drine, na Zlatici je uvijek bilo vie vodenica. Za vrijeme austrougarske
vladavine bilo ih je pet, a danas umjesto Zlatice i njenih vodenica i
mostova imamo samo gomile i gomile hladnog betona! Naalost, to je
dokaz da pojedini urbanisti i odgovorni ljudi u gradu nisu imali dovoljno
sluha da poetinost ove rjeice sauvaju za budua pokoljenja!
34. Zvornik iz austrougarskog perioda. Na slici u sredini Rijeanska ili Hadi Mahmud
damija. Poruena j e maja 1980. godine, a na istoj lokaciji podignuta je 1985. nova
mnogo vea damija sa gasulhanom, esmama i drugim korisnim prostorima.
93
Stara Rijeanska damija se nalazila u centru grada na desnoj

obali Zlatice uz sami put to vodi prema pijaci. Vrijeme njene izgradnje
je nepoznato. Imala je unutranje dimenzije 13x12 metara i kamenu
munaru visoku 35 metara sa 86 basamaka. Zajedno sa dvoritem imala
je 366 metara kvadratnih i s lijeve strane manji harem. Posljednja dva
imama ove damije bili su Hadi hafiz Ahmet ef. Zejnilagi do 1942. i
Hadi hafiz Nezir Imirovi od 1942. do 1979. godine.142
SKELA
Mahala Skela formirana je jo u 16. vijeku na prostoru to se
danas prua od eljeznog mosta na Drini do ua Zlatice (sada dio Ulice
brae Skopljakovia). Dobila je ime od rijei skela, koja je oznaavala
mjesto na rijeci gdje se skelom obavljao preko rijeke prevoz putnika,
zaprege, stoke i robe. Najpoznatija skela na Drini bila je u Zvomiku, po
35. Prof. T. Krizman (Zagreb): "ivot na ulici" (1934. godina). Na slici vidimo dijelove
nekadanjih mahala Rijeka i Skela (Pogled iz Beksuje). Rad Ibrahima Bahia prema
orginalu T. Krizmana.
142. Mustafa Sulejmanovi: Tri zvomike damije Islamska misao, br. 78-79,
94
emu je ovaj dio drinske obale gdje se nalazila skela sa zgradama i

objektima u njenoj okolini dobio ime Skela. U njoj se vrio i istovar i
utovar robe u lae i skele, pa je ona bila ustvari rijeno pristanite (luka).
Imala je damiju i dva hana, a pred kraj osmanske vladavine i za vrijeme
austrougarske u njoj se nalazila i carinarnica.
Mahala Skela imala je svoju damiju jo od 16. vijeka. I ova koju
vidimo na slici podignuta je u ranijem osmanskom periodu. Izgraena
je od od hrastovine sa dosta ukrasnih elemenata. Imala je drvenu munaru
visoku 26 m sa 62 basamaka. U njezinom prizemlju bila su dva duana
s efencima i poznata kafana (kahva), iji je vlasnik bio hafiz Salih ef.
Hodi, zvani Hafiz.143 On je bio posljednji imam ove damije (19361946). U jednom od duana prodavalo se lonarsko posue, a u drugom
samardijski proizvodi. Zbog dotrajalosti sruena je 1946. godine, a na
36. Skela damija , snimak iz 1938.
143. Mustafa Sulejmanovi: Namazah i Skela damija, Islamska misao, br. 82,
95
njenoj lokaciji neto kasnije podignuta je kafana Podrinje, sada

vlasnitvo Fudbalskog kluba Drina(s desne strane izlaza na priobalni
put kod pijace).
Za vrijeme osmanske uprave ispred Skela damije telali su itali
graanima sultanove naredbe (fermane) to su dolazile iz Istambula. Na
ovom mjestu su se preko telala vrile sve licitacije pokretne i nepokretne
imovine, pozivali ratnici pod barjak i drugo.144
U Skela mahali jo od osmanskog perioda bila je medresa. Zvala
se Podrinjska. U njoj su se spremali kadrovi za vjerske slubenike. Nova
zgrada za medresu podignuta je 1891. godine. U prizemlju je imala
uionice, a na spratu spavaonice za softe (polaznike medrese). Sluila je
kao kolski muslimanski vjerski objekat (medresa i rudija) sve do
Drugog svjetskog rata. Poslije je u njoj jedno vrijeme bio aki dom, pa
Sreski sud, a danas slui kao stambeni objekat. Posljednji muderisi u
ovoj medresi bili su H. akir ef. Korkut i H. Abdulah ef. Aganovi (Vidi
sliku br. 7 u knjizi i fus notu br. 96).
B E K U S I J A
Naselje preko rijeke Zlatice i ispod brda Vratolomac zove se
Beksuja. Nastanjeno je, odnosno formirano, tek u 17. i 18. vijeku. Do
ovog perioda ovdje su bile samo bate i vonjaci. Prema legendi dobilo
je ime po begu Suji, koji je navodno ovdje imao kuu i posjed (beg Suja
- Beksuja). Vjerovatnije je daje mahala dobila ime od turskih rijei beg
i su (begova voda), koja se nalazila na mjestu sadanje kue Nezira
Mehinagia, gdje je dovedena sa Bukovika. Beksuja, kao i Vidakova
njiva, bila je muslimansko naselje. U periodu izmeu dva svjetska rata i
desetak godina poslije u njima je bilo samo pet hrianskih kua (ora
Pekilia, Ljube Popovia, Raje Ilia, Dagana Stefanovia i njemake
porodice Meder).
Na podruju Beksuje (sada prostor izmeu stambenog objekta
B-l i bive lokacije preduzea Univerzal) nalazila se zvornika stona
pijaca sve do njenoga izm ijetanja iz grada 1973. godine. Na
beksujanskom mejdanu bilo je i prvo fudbalsko igralite u Zvomiku.
Nalazilo se na prostoru sadanjih stambenih objekata izgraenih krajem
sedamdesetih i poetkom osamdesetih godina i priobalnog puta. Na
144. Ibni Hasan: Islamski spomenici u Zvomiku, Islamska misao br. 61/84 str. 42.
96
37. Dio mahale Beksuja iz osmanskog perioda. Kue na slici lijevo bile su vlasnitvo
Nasirage Zejnilagia. (Sada j e ovo dio Ulice 19. biranske brigade, izmeu zgrade SC
i Vatrogasnog drutva).
njemu su igrane sve utakmice do poetka II svjetkog rata. I u Beksuji su

izmeu mejdana i kua bile bate i vonjaci.
Sve do poetka Drugog svjetskog rata na prostoru izmeu
fudbalskog igralita u Beksuji i stone pijace (sada je tu stambeni objekat
B-l) sabirala su se (skupljala) goveda iz grada odakle su ih svakog jutra
(osim zimi) profesionalni obani (kravari) izgonili na ispau na Zlatne
vode, Vran potok, Kuljankuu i emliju (u proljee i ljeto), a kada se
pobere kukuruz u Tiladu (Zvomiko polje). Stariji Zvomiani se jo
sjeaju zvomikih kravara Muse Topalovia i Salke Gobeljia, njihovih
vitljanja biem po zraku i uzvika: Hajde!, Hajde!, ime se pokretao
karavan krava kroz mahale zvomike, gdje su im se pridruivale nove
krave i djeca koja su sa njih skidala dlaku od koje su pravila loptice za
igranje.
1
U Beksuji je 1888. godine podignuta nova zgrada za potrebe
narodne (dravne) osnovne kole sa sedam uionica, prva ove vrste u
srezu Zvomik. Imala je veliki vrt iza zgrade i dva dvorita. Osnovna
kola radila je u njoj do 1955. godine. Sruena je 1967. godine, a na
njenoj lokaciji iste godine podignut je sadanji kolski objekat, u kojem
od 1978. godine radi Srednjokolski centar.
97
Beksuja je bila prepoznatljiva i po svojih desetak sokaka, a uposljednjih etrdesetak godina i po paroli izraenoj od drinskih oblutaka
na istonoj strani Vratolomca, iznad naselja. Na njoj je pisalo ivio
Tito, a poslije njegove smrti (1980.) samo Tito. Postavila ju je omlain
Beksuje neposredno po zavretku Drugog svjetskog rata, a kasnije i
odravala, predvoena Mustafom Odobaiem, koji ima najvie zasluga
to se ona odrala do danas. Kada je iznad parole postavljen reflektor,
bila je i nou upadljiva sa svih strana. Na Vratolomcu uoi Prvog maja
svake godine omladina Beksuje palila je veliku vatru1443.
Ispod Vratolomca je, iza nekadanje zgrade Uprave puteva
(kasnije Zvomik-puteva), na lokaciji gdje je sada Vatrogasni dom, bila
kula iz osmanskog perioda, koja je iznad prizemlja imala dva sprata.
Spratove je pojeo zub vremena do kraja Drugog svjetskog rata, a prizemlje
se odralo sve do pedesetih godina 20. vijeka. U njemu je godinama
Uprava puteva drala svoje konje, koji su sluili za vuu kamena, a zimi
grtalica za snijeg. Kamen od kule je raznesen ili je upotrijebljen kao
tucanik za odravanje puteva.
38. Beksuja, snimak iz 1946.godine
114a. Godine 1981. Sutjeska film iz Sarajeva snimio je dokumentarni film o

Vratolomcu i paradi Tito pod naslovom Ime u kamenu autora Suada Mrkonjia,
na 35 mil. traci u koloru, duine 302 metara i trajanja oko 10 minuta.
98
Sadanja damija u Beksuji datira od formiranja ovog naselja.

Graena je od lomljivog kamena, a munara od drveta. Vanjske dimenzije
su joj 10,50x6,50 metara. Posljednji imami ove damije bili su: H. hafiz
Mumin ef. aklovica, H. Muradif ef. Karaosmanovi, Safet ef. Softi i
dannji imam Mustafa ef. Muharemovi.145
39. Beksuja damija, snimak iz 1984.
Jo od davnina na Drini u Beksuji, pored igralita, bile su dvije

vodenice (drinke). Vlasnik jedne od njih bio je Avdaga Hambiralovi, a
druga je bila Diviana poredara (vie vlasnika). Posljednja je nestala u
poplavi 1968.godine.
Izmeu dva svjetska rata Beksuja je, pored Zamlaza, bila jedina
zvornika mahala (osim arije) koja je imala duan (prodavnicu)
kolonijalne robe. Pripadala je porodici Mehinagia, a vodio ju je jedan
od brae Mehinagia (Hakija).
VIDAKOVA NJIVA
Vidakova njiva je naselje koje se meu posljdnjim formiralo u
gradu i to na breuljku iznad ceste na izlazu iz grada prema Karakaju.
145. Mustafa Sulejmanovi: etiri zvomike damije, Islamska misao, br. 81 str.
99
Na obali Drine ispod Vidakove njive i ceste bio je liman u kome su se u

ljetne dane kupala djeca i omladina iz ovog naselja i susjedne Beksuje.
U njemu su se rajzovale (vezivale) splavi i drinske lae. Vlasnik laa i
preduzima za isporuku drvne grae u ovom dijelu Zvomika bio je
Avdaga Hambiralovi.
Naselje je, pria se, dobilo ime po njivi nekoga Vidaka koja se
alazila na dijelu prostora na kome je kasnije nastala ova zvornika mahala.
U ranijim periodima u njoj su, osim kue Hambiralovia, sve kue bile
male i pokrivene sindrom. Svi stanovnici bili su Bonjaci. Bavili su se
splavarenjem i laarenjem ili su radili kao nadniari kod bogatijih ljudi
na izvoenju raznih radova.
Izmeu dva svjetska rata na Bukoviku, iznad Vidakove njive,
prireivane su zabave i teferii uz kultumo-zabavni program lanova
Muslimanskog KPD Sloga. Sa svojom pjesmom, igrom, odjevanjem i
ljepotom posebno zapaena djevojka na ovim zabavama bila je Nura
Tahirbegovi (kasnije Klempi), zvana Nura Lafica, unuka Dervi bega
opjevanog u poznatoj sevdalinki Pod Skoiem trava potrvena.
Poslije Drugog svjetskog rata, sve do izgradnje privatnih kua i
formiranja naselja na slobodnim zelenim povrinama Bukovika
' sedamdesetih i osamdesetih godina, ovdje se na svaki urev dan (Juijev)
40. Snimak fudbalera debelih" i mravih" pred utakmicu u Beksuji 1936.godine. U

pozadini fotografije vidi se Vidakova njiva. -Stoje s lijeva na desno (u prvom redu):
pekar Herman Ginsberger (u beretki), Panto Risti, p eti od Hermana j e Drago
Blagojevi, do njega Rifet Ali (mesar), pa Krsto Miloevi (u odjelu) i Smajo
elibagi (sa kravatom).
100
odravalo narodno veselje. A uoi ureva (5.aprila), isto tako svake

godine, prireivano je veselje zvano Omaha, slino bukovikom ali
znatno posjeenije. I mjesto gdje se odravalo narod je zvao Omaha. A
to je iri prostor oko vodenice na Zlatici, to se nalazi na drugom kilometru
puta idui od Varoi prema Gornjoj Glumini (stari put prema Tuzli).
Najveselije je bilo oko vodenice gdje su se djevojke umivale i prskale
vodom ispod vodenikog kamena. Od sredine osamdesetih godina,
umjesto na Bukoviku, narodno veselje na urev dan prireuje se na
ostatku Mejdana uzvodno od mosta na Drini izmeu priobalnog puta i
Drine, odnosno najednom djelu zvomike plae.
Za utakmicu izmeu debelih i "mravih u ono vrijeme je
vladalo veliko interesovanje. Prihodi sa utakmice bili su namijenjeni
kolskoj kuhinji u Zvomiku. Dogaaji i scene sa utakmice dugo su
prepriavani, jer je ona i organizovana, prije svega, da razonodi navijae,
rezultat nije bio vaan. Jo i danas stariji Zvomiani se sjeaju ove
utakmice, kao prijatnog ugoaja i golmana "debelih" Rifata mesara koji
je, kada lopta nije bila pred njegovim golom, utakmicu pratio sjedei na
stolici nasred gola.
Na nekada potpuno praznom prostoru od Vidakove njive do
Karakaja, od prije tridesetak godina, poele su da niu" nove kue i da
se formiraju nova naselja. Tako je izmeu Vidakove njive i Meteriza,
iznad Jevrejskog groblja, nastalo ezdesetih godina drugo romsko naselje
u Zvomiku. Svi su doli sa podruja opine Vlasenica. A sredinom
osamdesetih godina na samim Meterizima, iznad puta, izgraen je novi
stambeni blok, uglavnom za radnike Fabrike glinice Bira.
PRIGRADSKA NASELJA
Prigradska naselja Tabaci, Divi, Kula Grad, Karakaj i Mali
Zvomik, iako nisu dijelovi grada, uvrtena su u knjigu zato to su u
njegovoj neposrednoj blizini ili to su u prolosti neka od njih bili njegovi
sastavni dijelovi. Na Kuli je nastala prva muslimanska mahala u
Zvomiku; Tabaci su u ranijim periodima u popisima iskazivani kao jedna
od mahala zvomikih; Divi se do austrougarskih popisa stanovnitva
nigdje ne pominje, pa je pretpostaviti da je i ovo naselje tretirano kao
sastavni dio grada, a Karakaj se u novijim popisima ne iskazuje kao
posebno naselje ve u sastavu grada kao jedna od njegovih mjesnih
zajednica, dok je Mali Zvomik, iako u drugoj republici, zbog neposredne
blizine i ekonomskih, rodbinskih, kultumoprosvjetnih, istorijskih i drugih
veza sa Zvomikom uvijek inio tako-rei jednu cjelinu.
101
T A B A C l
Tabaci su danas naselje od desetak kua smjetenih u podnoju
brda Mlaevac, iznad ceste, izmeu brane hidroelektrane Zvornik i
Donjeg grada. Nekada je to bila jedna od mahala zvomikih, koja se
protezala i s jedne i druge strane puta od Donjeg grada (tvrave) do
prvih divikih kua. To potvruju i austrougarski popisi stanovnitva iz
1895.i 1910.godine u kojima se Tabaci tretiraju kao sastavni dio grada,
kao posebna mahala. Formirani su, najvjerovatnije, sredinom 16. vijeka
kada i ostala podgraa Zvomika.
Tabaci su jedina zvornika mahala koja je zadrala svoje prvobitno
ime iz vremena kada su mahale dobivale imena po zanatima kojima su
se bavili njihovi stanovnici. A kako su se oni, uz neto zemljoradnje,
bavili tavljenjem koe (bili tabaci) i naselje je po njima dobilo ime. Oni
su tavili friku kou i pravili od nje on i kundure. Bio je to teak
posao, pa se smatralo da je njihov novac najpotenije zaraen, da je
halal para. Zato bi, kada bi prolazile na had, budue hadije svoj
novac zamjenjivale za novac tabaka.
Koliko je stanovnika u Tabacima bilo u raznim periodima se ne
zna, jer su oni, kao to je reeno, u popisima iskazivani u ukupnom
broju stanovnika grada. U vrijeme izgradnje puta Sarajevo - Zvomik
krajem 19. vijeka, veina naselja je po nalogu austrougarskih vlasti
premjetena na Divi, jer se veliki broj kua nalazio na trasi puta pa su
se morale ruiti. Zbog izumiranja zanata kojime su se bavili, kao i
nepogodne lokacije na kojoj su se nalazili, nastavljeno je iseljavanje
Tabaana i kasnije, a najvie u vrijeme izgradnje hidroelektrane
Zvomik (1947.-1955.). Posljednji su u Tabacima ostali Smajlovii,
Zehii, Tuhii i ibljakovii (Sahanii). I oni su se 1950. godine odselili
na Divi, osim Sibljakovia. Neto kasnije u Tabake su se doselile dvije
porodice iz Kule Grada, dvije iz Kamenice i jedna sa Vidakove njive,
tako da danas u ovom malom naselju ima svega desetak kua Tuia,
Subaia, Jusia, Selimovia, ibljakovia (Sahania)...
U Tabacima je poznato izvorite pitke vode, zvano Bijela voda.
Tu je podignut rezervoar jo pred Drugi svjetski rat, a od njega vodovod
na koji su prikljuene javne esme, prvo u Donjem gradu i Hridu, a
potom i u Zamlazu. Ispod rezervoara i kua koje se sada nalaze u
Tabacima, s desne strane puta idui prema Diviu, bila su dva pojilajedno za ljude ijedno za stoku. Ono prvo i danas postoji, ali je zaputeno.
Ve je ranije reeno da su ibljakovii (Sahanii) jedina od starih
porodica koja je ostala u Tabacima. Njihova stara kua (kasnije je Demo
102
Sahani podigao novu kuu iznad ceste) nalazila se odmah ispod puta
na izlazu iz Donjeg grada i june kapije. Imala je veliku bau koja se
pruala izmeu Drine i ceste od zidina Donjeg grada do ispod Bijele
vode (neto nie od brane HE). U ovoj bai, pored puta, u blizini Bijele
vode, nalazilo se jedno od najstarijih turbeta u ovom kraju. Nije imalo
oblik graevinskog objekta i nije bilo pokriveno. Bio je to samo mezar
sa velikim nianima, ograen drvenom ogradom. Nestalo je poetkom
ezdesetih godina prilikom podizanja radionice i parkiralita za kamione
Vihora (nanoenjem ogromnih koliina zemlje i kamena), koji su
prevozili rudu boksita iz Rupova brda kod Milia. Nestala je tada i baa
Sahania i sa njom i posljednja kua starih Tabaka. Sada su na ovom
prostoru benzinska pumpa i Auto-moto drutvo. O podizanju ovog turbeta
i prvim hadijama iz ovog kraja jo ivi legenda u narodu, posebno kod
Diviana. Zato bi oni, kad bi prolazili pored turbeta, svaki put zastali
da proue Fatihu. A sve do sedamdesetih godina 20. stoljea u Zvornik
se ilo pjeke ili u zaprenim vozilima.
S obzirom na lokaciju ovog naselja, njegovi stanovnici su
odravali tijesne veze sa Divianima, Hrianima, Kuljanima i
Malozvomianima. Jo od davnih vremena, idui ukoso prema Gornjem
gradu, vodio je put od Tabaka do Kule. On je i danas u funkciji. Do
poetka Drugog svjetskog rata u Tabacima je, ispod puta, kod Bijele
vode, bio han Jove Kalajdia. Odmah do hana bila je malta (neto kao
carinarnica), gdje se plaao ulaz u grad na stoku, zaprena vozila i robu.
Posljednji maltadija bio je Suljaga Kitovnica iz Hrida.
I Tabci su, nema sumnje, imali i svoju damiju jo od vremena
formiranja naselja. Gdje se nalazila i kada je sruena, ne zna se. Imali su
i svoje groblje koje se nalazilo ispod puta Zvomik-Divi. Tragova od
njega nije ostalo.
Vis Zvornika Bijela vodica
Vis Zvornika Bijela vodica,
Tu dolazi dilber udovica.
Na njoj koa od stotinu groa,
anterija, trista madarija.
Gledalo je mome preko Drine,

Gledalo je pa jo j govorilo:
Sapnipuce, dilber udovice,
Sapni puce, puknue mi srce !
Da mi je te mladu uhvatiti,
bijelo lice mladoj poljubiti,
bijeloj koi hrum uiniti
i u vinu dukate p o p iti!
(Pjesmu je zapisao Himzo Tuli od sazlije Selima Salihovia iz Janje
1983. godine).
103
D I V I
Naselje Divi se nalazi na Zvomikom jezeru, na treem kilometru
puta Zvomik-Sarajevo, odmah iza brane Hidroelektrane Zvomik. Do
izgradnje HE Drina g aje zaobilazila u velikom luku, a sada omeeno
vodama Jezera sa tri strane ima oblik poluostrva. Nastalo je, vjerovatno,
sredinom 16.vijeka, kada i podgrae Zvomika, poslije Mohake bitke
1526.godine. O vjekovnom postojanju ovog naselja svjedoi i veliko
muslimansko groblje (mezaristan), koje se prostiralo s obje strane
sadanjeg asfaltnog puta Zvomik-Sarajevo.146 Prema Drini sputalo se
do Gornjeg mejdana, koje se nalazilo iznad damije, a iznad asfalta
penjalo se do puta za Kulu Grad ispod Mlaevca. Na jug se protezalo do
brda zvanog Hadibajr (iznad Vakufa), a na sjever do Donjeg turbeta,
odnosno do ulaza u Divi iz pravca Zvomika i Tabaka. Kroz Divi je
vodio i stari rimski put Srebrenica - Sremska Mitrovica (DomaviaSirmium). O tome svjedoe i tragovi materijalne kulture. Pred Drugi
svjetski rat na stijeni Ograda, gdje je danas hotel Vidikovac, otkrivena
smjetaj strae, koji potvruju da je tu boravilo odjeljenje neke manje
rimske vojne jedinice koja je obezbjeivala put kroz Zvomik.
Prvobitno naselje formirano na sadanjoj lokaciji Divia nekada
se nije zvalo Divi i nije bilo uz Drinu, ve na prostorima gdje se sada
nalaze Vakuf, Gornje turbe i put to od Vakufa i Turbeta vodi u centar
Divia, kao i oko Starog Vakufa gdje se nalazilo Donje turbe. Veina
sadanje lokacije Divia i one to se nalazila uz Drinu prije podizanja
brane HE i formiranja Jezera bila je takorei nenaseljena i zvala se Ada.
Bila je pod pijeskom i vrbacima, a imala je neto bai, vonjaka i punica
za suenje ljiva. Kada je i kako naselje dobilo sadanje ime, jo je
nepoznato. U popisima iz osmanskog perioda nigdje se ne pominje ime
Divi. Prvi put se pominje tek u popisima stanovnitva iz austrougarskog
perioda, pa se moe pretpostaviti daje u osmanskom periodu iskazivano
kao sastavni dio grada Zvomika, isto kao i susjedno naselje Tabaci.
Vremenom Divi se poveavao i proirivao na Adu, gdje se iz decenije
u deceniju poveavao broj kua u blizini Drine, a naroito od tridesetih
godina 19. vijeka, kada je otpoelo nasilno iseljavanje muslimana iz
Srbije. Godine 1833. i 1834. doselilo se u Divi, kao i u Mali Zvomik i
146. Za obradu vjerskih objekata na Diviu koritenje u znatnoj mjeri tekst Ibni Hasana
(1. Hasan je pseudonim Hivzije ef. Suljkia)Damija u Diviu, objavljen u
Glasniku Vrhovnog islamskog starjeinstva SFRJ br.5-6/81. Sarajevo, 1981 .str.544554.
104
42. Dio Vakufa na Diviu iz austrougarskog perioda
Sakar vie familija iz Srbije. Zna se da su se tada iz okoline Uzica iz

mjesta Paia ravan (tako se i danas zove) doselile porodice Paia. Drugo
vee naseljavanje muslimana iz Srbije bilo je 1862. Ove godine, poznato
je, u Divi su doselili iz Uica Hadiefendii.
Meutim, najbrojnije doseljavanje u Divi bilo je osamdesetih
godina 19.vijeka iz Tabaka, u vrijeme izgradnje ceste Zvomik-Sarajevo,
jer se veina kua u ovom naselju nalazila na trasi puta pa su se morale
ruiti. Tada je u Tabacima ostalo malo kua. Ovaj proces doseljavanja iz
Tabaka nastavljen je i kasnije i trajae sve do pedesetih godina 20.vijeka.
Doseljavanja na Divi bilo je i za vrijeme Kraljevine Jugoslavije, kao i
neposredno po zavretku Drugog svjetskog rata, a najvie sa podruja
Kamenice, Kule Grada, Janje, Nove Kasabe, Malog Zvomika, Sakara...
Kada je Austrija gradila cestu Zvomik-Sarajevo, put koji je
probijen kroz Divi podijelio je ranije pomenuto groblje na dva dijela.
Tada je rasjeena i stijena to se nalazila odmah iza Divia na prostom
zvanom Kisar ili Hisar (po narodnom predanju Kidisar, to dolazi od
turske rijei kidisati). Stijena je bila vrlo strma pa je ograena da ne bi
sa nje padala u Drinu djeca i stoka. Zato je dobila ime Ograda (sada
Vidikovac).
Do izgradnje novog puta preko mezaristana, stari put kroz Divi
za Sarajevu iao je od Tabaka sputajui se ukoso prema Drini pa pored
105
43. Divi, snimak iz 1946. godine. U pozadini se vidi brdo Orlovina u Sakaru.
Drine i drinke do Donjeg turbeta, odakle se ukoso penjao prema Vakufu

i nastavljao dalje prema Drinjai. Od Donjeg turbeta odvajao se od ovog
puta jedan krak za diviki mejdan i damiju. Kako je u blizini ovog
turbeta do izgradnje novog puta bilo nekoliko duana, ovaj dio naselja
na ulazu u Divi starim putem narod je prozvao Stari Vakuf, a raniji
put Stara cesta.
Meutim, bilo je i iseljavanja Diviana u druga mjesta, a naroito
u vrijeme podizanja brane HE Zvornik i formiranja Jezera (1955.).
Tada je potopljen veliki dio Divia, ime je on izgubio svoj prvobitni
izgled. Jedan broj porodica, ije su kue potopljene, naselio se u Zvomik
i jo neka mjesta, a veina ih je podigla nove kue u Diviu u groblju
ispod asfaltnog puta Zvomik-araj evo, tako daje od starog groblja ostalo
samo ono iznad puta, koje je i danas aktivno. Znatan broj kua podignut
je i na raun Gornjeg mejdana i (do tada) prostranih avlija i baa divikih.
Orlovino, visoka planino
Orlovino, visoka planino,
S tebe mi se eher Divi vidi.
U Diviu dvanaest sokaka,
U svakome dvanaest djevojaka.
106
Sve se cure redom poudae,

Samo Fata os ta neudata.
Divi selo za me je maleno
I za moga ruha bijeloga
(Pjesma je odavno poznata u Diviu. Objavio ju je Alija Musi u

Glasu sa Drine Njemu je otac priao daje ovu pjesmu prvi uo Jusuf
Numanovi u nekoj kafani u donjem toku Drine).
Do podizanja brane Divi je imao veliku i vrlo lijepu prirodnu i
pjeskovitu plau, zvanu Burun. Prema prof. Deroku bila je to najljepa
plaa na Drini od Foe do Rae. Ispod Buruna bio je veliki liman, zvani
Otoka, gdje su se vezivale lae, kojih je pred Drugi svjetski rat u Diviu
bilo oko 25. Ovdje su vezivani i amci, a ponekad i splavi. Iznad Buruna
i limana nalazila se Teibaa, veliki slobodan prostor izmeu kua i
Drine, na kome su prireivana narodna veselja. A na sredini Drine,
naspram Sakara, bilo je do podizanja brane veliko ostrvo zvano Ada.
Na njemu su Diviani imali svoje njive i bae. S jeseni i s proljea
ostrvo je bilo pod vodom.
Na ulazu u Divi iz pravca Tabaka, na mjestu gdje je Drina bila
najbra i gdje je sada brana HE, decenij ama se nalazila divika vodenica
(drinka). Prvi je drinku na Diviu napravio i imao neki Smajo Topi
(1905.). Poslije su na Diviu, ali i u Hridu i Beksuji, imali svoje ili
zajednike (poredarske) drinke Diviani Haso Boji, Halid Kapidi,
Haso Kurumovi (Kasalica), te Mustafa, Nezir i Abdulah Hadiavdi.
Posljednja divika vodenica prestala je sa radom 1952. godine, kada je
sputena u Janju, gdje je jo dugo bila u funkciji. Odmah iznad vodenice,
sa srbijanske strane, iz Drine su trale dvije velike stijene, Bremena
44. Divi poslije podizana] brane HE "Zvomik", snimak iz 1958. godine.
107
(Veliko i Malo breme), koje su bile najvea opasnost za splavare jer je

kod njih Drina bila najbra i najua. I one su, takoe, potopljene vodama
Jezera.
Osnovno zanimanje Divana za vrijeme osmanskog perioda bilo
je poljoprivreda (zemljoradnja, stoarstvo i voarstvo) i laarenje, a od
dolaska Austro-Ugarske (1878.) pa sve do 1955.godine i splavarenje, s
tim to se laarenje kao zanimanje ugasilo 1941. kada su sve lae Nijemci
unitili. Za vrijeme Austrougarske znatan broj ljudi bio je ukljuen u
izvoenje javnih radova, najvie na izgradnji puteva, a od 1947.do 1955.
i na podizanju HE Zvomik. Jo od austrougarskog perioda Divi je,
izuzimajui grad Zvomik, jedino mjesto u srezu Zvomik ijih se preko
pedeset posto stanovnika bavilo nekim drugim zanimanjima, a ne
zemljoradnjom i prehranjivalo od tih zanimanja. Osim naprijed navedenih
poslova kojima su se bavili, Diviani su bili poznati i kao majstori za
izradu laa, amaca i vodenica.
Osim u Diviu, Diviani su imali svoje zemljine posjede u
Zvomikom polju, neto u akam, Malom Zvorniku, Novom Selu i
Joanici, a najvie u dolini Drine od Divia do Drinjae, kao i oko ua
Joanike i Kamenike rijeke i na adama. Sve ovo plodno i voem bogato
zemljite pored Drine i njenih utoka (orasi, ljive, jabuke, eftelije)
potopljeno je vodama Jezera 1955. godine, tako da je od njega ostalo
vrlo malo. Sa nestankom zemljita prijeti opasnost da nestanu i stari
nazivi mjesta na kojima su se nalazila kao to su Svrabljivac (ondje su
se uz Meunovcu, krajem avgusta, odravala narodna veselja), Ljuica,
Torovi, Zlohanje, evanje i erzelez kamen. Na ovim prostorima od
Divia do Drinjae do Drugog svjetskog rata bilo je nekoliko hanova,
od kojih je onaj na uu Joanike rijeke bio u vlasnitvu divike damije,
a u Torovima Muratovi Kadrije.
Prema priama najstarijih Diviana (upamenih od oeva, djedova
i pradjedova), na Diviu se najbolje ivjelo (izuzimajui posljednje
decenije 20. vijeka) za vrijeme austrougarske vladavine, kada se najvie
zaraivalo i kada je u Diviu sve ivnulo. Zato je u narodu ovo doba
upameno kao Zlatno doba Divia. Tada se Vakuf najvie izgradio.
Izgraeno je i otvoreno nekoliko duana, a meu prvima Hadi Alije
Softia, Reida Kuroevia i Hasana Halilovia, te Vilia pekara. Neto
kasnije duane e na Vakufu imati i Hadiavdii, Numanovii i Boj ii,
Uzunii pekaru i Kurii magazin. I za vrijeme Austro-Ugarske i
Kraljevine Jugoslavije sa Divia su laama izvoene jabuke, orasi, a
naroito suhe ljive, zbog ega je ovdje u ranijim periodima bilo dosta
ljiva i punica za njihovo suenje.
108
U vrijeme Kraljevine Jugoslavije (1918-1941.) na Diviu se tee

ivjelo nego ranije. Posla je bilo manje, a broj splavarskih porodica se
poveao, pa za sve splavare nije uvijek bilo posla. Ovu muku njihovu
obilato su koristili sprovodnici splavi koji su ih na razne naine
eksploatisali, a vrlo esto i njihove ene. Da bi dobili posao, sprovodni
cama bi besplatno po nekoliko dana radili razne poslove (cijepali drva,
radili u batama, na njivama i si.), a ene bi prale ves, istile po kui,
kreile ili obavljale neke druge poslove. Prvi preduzima splavi na Diviu
bio je neki Mean Begovi (do 1914.), potom Ahmet Salihovi (Bumjak),
a poslije Haso Boji, Mustafa Hadiavdi i Juso Boji.
U ranijim periodima posebno je bio teak poloaj ene. Sjeajui
se vremena izmeu dva svjetska rata (1918-1941.) i neposredno poslije
Drugog svjetskog rata, kao i pria svojih roditelja i djedova, jedan od
boljih poznavalaca Divia, Osman Pai,146ao ivotu ene iz toga perioda
na Diviu kae:
I ene su radile kod kua razne poslove, a vrlo esto i po cijelu
no uz lampu ili svijeu. Za zvomike trgovce Jevreje su tkale bez od
pamuka, zatim su po narudbi ali i za prodaju tkale ilime, ponjave,
razne bezane tronboloze, a na ruke su ile razne bluze, jastuke, jorgane,
anterije, alvare, akire, belengrudi napunjene pamukom... Plele su
arape, kape, dempere... Sve su to radile uz ostale kune poslove i
poslove oko kue i stoke. Nije ena smijela usput ni zastati a kamoli
otii koni bez znanja ovjeka. ena je tako bila u strogi da nije smjela
dati ni sadaku prosjaku, a pogotovo neto drugo bez odobrenja ovjeka...
Nije smjela sjesti ni do svog ovjeka, pa ak ni za siniju u kui, a kamoli
da bi u polje ili iz polja sjela u kola do svog ovjeka ili da bi potepala
svom djetetu pred svekrom ili svekrvom... U Diviu su ene bile
pokrivene tako da ena nije smijela ni koni prei ili vode donijeti sa
Drine ili izvora bez ferede...ene su bile pokrivene do 1950. (tada je
donesen Zakon o zabrani noenja zara i ferade, op.a). Prva je otkrivena
Ajka Kurumovi i takva otila u Zvomik, druga ena Husejna ikaria,
a trea nevjesta ima ihi. Prva je obukla suknju djevojka Hanifa Boji,
a haljinu Cima ihi... Od tada su ene dobivale vlast u ruke, a ovijek
gubio svoje i sve nie i nie padao sa stepenice na stepenicu... U ta
prijanja vremena, kae Osman, ljudi u Diviu nisu bili zainteresovani
za neka zanimanja, osim za zemljoradnju i poslove na Drini. ak nije
146a. Osman Pai ima ijedan tekst (u vidu sjeanja na stari Dini), istina nesreen i
vrlo konfuzan, bez znakova interpunkcije i prav. pravila, u svakom sluaju
interesantan i koristan. Djelimino sam ga koristio.
109
bilo majstora da bi znao dobar plot oplesti oko bae, a kamoli neto
drugo...
Do izgradnje HE Zvomik (1947-1955.) samo je nekoliko kua
u Diviu bilo pokriveno crijepom. U naselje su uvijek vodila tri puta jedan od Tabaka i Bijele vode koji se sputao ukoso prema vodenici i
dva od Vakufa. Tako je i danas, osim to je umjesto starog puta pored
vodenice sedamdesetih godina podignut iznad brane HE novi asfaltni
put, kao glavni ulazni put u Divi. Njegovom izgradnjom mjesto dobiva
stalnu autobusku liniju za Zvomik i ukljuuje se u lokalni saobraaj.
Naselje je imalo i dva mejdana - Gornji iznad i Donji ispod
damije. Donji je potopljen vodama jezera, a na gornjem su izgraene
nove kue 1954. i 1955.godine. Na Gornjem mejdanu prireena je
1947.godine centralna proslava Prvog maja za Zvomik. Ovog dana u
ranim ju tarn jim satim a p ristizale su na Divi sa parolam a i
transparentima, uz pjesmu i svirku, kolone graana Zvomika, pionira i
omladine, gdje je uz narodno veselje odran i kulturno-sportski pro
gram.
Na mejdanima se odmah po zavretku Drugog svjetskog rata
poeo na Diviu igrati i fudbal. Brzo su ga prihvatili mladi iako je u
poetku bilo otpora od nekih starijih ljudi ovoj vrsti nove igre. Poznato
je da su fudbaleri sa Divia prvu nogometnu utakmicu odigrali u proljee
1947.godine. Bila je to utakmica izmeu pionira Zvomika i pionira
Divia, prireena na fudbalskom igralitu Drine u Zvorniku. Krajem
etrdesetih i poetkom pedesetih godina 20. vijeka Divi je imao
fudbalski klub Splavar. Sadanji F.K. Mladost djeluje od poetka
sedamdesetih godina, kada je podignuto i nogometno igralite pored
Jezera. Nastalo je nanoenjem ogromnih koliina kamena, zemlje i
busena na dio jezera gdje je bilo najplie, a uz nesebino angaovanje
graana Divia, posebno omladine, ukljuenih u dobrovoljne radne akcije
predvoene aktivistima iz Mjesne zajednice. Uz nogomentno igralite
podignuti su hangari za glisere, kajake i jedrilice, a poetkom osamdesetih
godina izgradjeno je i koarkako igralite, od kada Divi ima i
Koarkaki klub Mladost. Tako je Divi dobio svoj sportsko-rekreativni
centar. I nogometni i koarkaki klub bili su ukljueni u regionalni rang
takmienja, a u pojedinim periodima i u vie rangove takmienja.
Divi je posebno poznat po sportovima na vodi. U njemu od
poetka sedamdesetih godina djeluje Brodarsko drutvo u kojem su
zastupljeni motonautika, jedriliarstvo, skijanje na vodi i kajakatvo.
Njegovi motonautiari su vie puta osvajali prvenstva Evrope i
Jugoslavije u ovoj vrsti sporta. Po broju osvojenih medalja istie se
Mustafa Tuhi, zvani Golub. Drutvo je svake godine na Jezeru u dane
110
julskih praznika (4.-7. juli) bilo organizator motonautikih trka na

dravnom i evropskom nivou, koje su okupljale na hiljade gledalaca.
U ranijim periodima omiljene djeije igre i zabave bile su ljulja,
igre s orasima (kua i ize), palije i klisa, igra piljaka s kameniima,
bacanje kamena s ramena, te skakanje u stojeem i klackanje u sjedeem
poloaju na dasci postavljenoj preko kakvog debelog oborenog stabala.
Ova posljednja naroito je bila omiljena meu enskom djecom.
Damija na Diviu najvjerovatnije postoji od sredine 16.vijeka,
od kada datira i ovo naselje, kao i mezaristan u njemu. Damija koja je
sruena 1935. (da bi se na njenom mjestu 1936. godine podigla nova),
bila je od kamena, erpia i drveta. Nova damija imala je dimenzije
14,5x10,5 metara i zidanu munaru visine 30 metara. Uz nju je tada
podignut i novi mekteb. Prema Ibni Hasanu sagradio ju je o svom troku
H. Haso Boji. Proklanjavanje damije bilo je krajem oktobra 1936.
godine, kojim povodom je, kao i povodom predstojeih optinskih izbora,
odran na Diviu zbor Jugoslovenske radikalne zajednice na kojem su
govorili dr. Mehmed Spaho, predsjednik Jugoslovenske muslimanske
organizacije, te Duan Davidovi i Husein umavi, narodni poslanici.147
Svi imami u staroj damiji od 1863. do njenog ruenja 1935. bili
su iz porodice Hadiefendia. Bilo ih je pet . Prvi je bio Ahmet ef.
Hadiefendi, doseljenik u Divi 1862. iz Uica, gdje je bio muftija. U
novoj damiji prvi imam bio je mladi kafiz Salih Kavazbai, koji e
ovu dunost obavljati do odlaska u penziju 1979. godine, kada dolazi
novi mladi imam Ruvejd Jahi iz Kalesije. Godine 1973. damija je
renovirana. Umjesto krova poistavljena su kubeta. Radove je vodio
Graevinski odbor, iji je predsjednik bio H. Mustafa Hadiavdi.
Proklanjavanje je bilo 1974. godine. Dvije godine kasnije na mektebu je
podignut stan za imama i dovedena voda u dvorite damije.
Iznad Vakufa (kazano je ve ranije) nalazi se Hadibair, jedno
uzvieno mjesto vidljivo i nou i po svakom vremenu, sa kojeg se vidi
cijela kotlina Drine od Zvornika do Joanike rijeke. Uz Ramazan sa
njega su akam najavljivale prangije, a uoi Prvog maja na njemu su
goijele vatre. Na ovome brdu, u dubokoj travi meu krupnim nianima,
nalazi se veliki mezar Tatar hana, po narodnoj legendi jednog od
osmanskih komandanata koji je ovdje poginuo.
Nadaleko su bila poznata i divika turbeta - Gornje na Vakufu,
ispod puta, u blizini hotela Vidikovac (na Kisaru), i Donje na ulazu u
Divi iz pravca Zvornika, u blizini Drine, kod Starog Vakufa. Ovo prvo
147. Dr. Zbrahim Karabegovi: Zvomik i okolina izmeu dva svjetska rata (19181941), neobjavljen rukopis, str. 40.
111
je turbe dvojice palih neznanaca. Prema legendi oni su braa rodom iz

Persije, poginuli zajedno sa Tatar hanom i na mjestu pogibije sahranjeni.
Njegove dimenzije su 11x5,50 metara. U haremu pored Turbeta bilo je
mnogo ljiva, eflelija i drugog voa. Uz turbe je bilo puno zelenila i
drveno korito do kojeg je bila dovedena pitka voda kroz zemljane peene
cijevi sa Malog Hadibaira. Zato je ovdje bilo uvijek prijatno boraviti.
Ovo turbe zvalo se i Turbe tekija. Obnovljeno je krajem osamdesetih
godina. Umjesto krova postavljena su kubeta, a unutranjost renovirana.
Donje turbe zvalo se jo i Dudakovo, po turbetaru Dudaku
Kuroeviu, a postoje bilo u ljivaku, zvalo se i Turbe u ljivaku, ali
se ne zna kome je bilo podignuto. U njegovoj blizini bila je jedna omanja
meraja na kojoj su bila dva velika dudova stabla. Za vee se vezivala
drinka, a za manje bi omladina petkom vezivala ljulj aku, tu se okupljala
i zabavljala, a predvee bi se poigralo i zapjevalo uz argiju. Potopljeno
je vodama Jezera 1955. godine. Zadnji turbetar ovog turbeta bio je neki
Dedo Joanica, poznat po dugoj kosi i velikoj bradi.
Do zavretka Drugog svjetskog rata, Divi nije imao osnovnu
kolu te je samo poneko dijete s Divia pohaalo osnovnu kolu u
Zvorniku i za vrijeme austrougarske vladavine i Kraljevine Jugoslavije.
U novembru 1945. godine otpoela je sa radom u Diviu etverorazredna
osnovna kola, u jednoj privatnoj kui na Vakufu (iznad pekare), iji
vlasnik je bila porodica Boji. Sadanja zgrada osnovne kole pored
Jezera podignuta je 1962. godine. Prvi uitelj na Diviu bio je Sulejman
ananovi, a potom oro Ostoji iz Zvomika. U prvoj godini djelovanja
(kolska 1945/46.) imala je samo prvi i drugi razred. U I razredu je bilo
75 djeaka, a u drugom 12,148 dok djevojice nisu pohaale nastavu.
Prvi Diviani koji su zavrili osnovnu kolu na Diviu i nastavili
kolovanje u Nioj realnoj gimnaziji u Zvorniku bili su: Hasan
Hadiavdi, Mujo Vili, Demal Pezerovi, Ahmet Boji i alim Efendi.
Prva etvorica e stei fakultetske diplome, a peti srednje kole, i bie
poslije Mustafe Bojia i Ismeta Softia (oba uitelji) prvi kolovani
mladii sa Divia.
Iz godine u godinu poveavao se i broj enske djece u
etverorazrednoj osnovmoj koli u Diviu, kao i u starijim razredima
osnovnih kola u Zvorniku. Jedan broj ih nastavlja kolovanje u srednjim,
viim i visokim kolama. Hadiefendi Saliha Mensura je prva djevojka
148. Jedna grupa djeaka iz Divia je za vrijeme NDH i Drugog svjetskog rata privatno
pohaala prvi razred osnovne kole kod Nade Ostoji iz Hrida. Od njih je formiran
drugi razred. Svi su imali preko 10 godina.
112
sa Divia koja je zavrila srednju kolu (medicinska, 1965.), Hafiza Vili

viu (pedagoka akademija 1971.), a Hadiavdi Jusufa Habiba visoku
(farmacija, 1979.).
Divi je iznjedrio i prve svoje stvaraoce iz oblasti kulture. To su
novinar i knjievnik Alija Musi i crta stripova, ilustracija i slika uljem
na platnu Mehmed ihi. Sa Divia je i prvi doktor nauka s podruja
opine Zvornik. To je ranije pomenuti Demal Pezerovi, doktor
medicinskih nauka.
S razvojem privrede i drutvenih djelatnosti, posebno kolstva,
sve vie mladih sa Divia (i mukih i enskih) zavrava zanate, srednje,
vie i visoke kole i zapoljava na podruju opine Zvomik pa i ire,
tako daje u sedamdesetim i osamdesetim godinama 20. vijeka skoro iz
svake kue radilo po nekoliko lanova domainstva. Sve je ovo uticalo
da su se ivotni uslovi, kao i standard ljudi na Diviu, znatno poboljali.
U ovo vrijeme postavljena je i kanalizacija u cijelom naselju (nestalo je
klozeta po dvoritima i batama), dovedena pitka voda skoro u svaku
kuu i dvorite,1483 asfaltirani glavni putevi i veina sokaka, izgraeno
nogometno i koarkako igralite, priobalni put pored Jezera, novi put
od brane HE do igralita, uvedeni telefoni u veini kua, otvorena
zdravstvena ambulanta itd. Organizator izvoenja pomenutih radova
bila je Mjesna zajednica Divi predvoena aktivistima Ismetom
Okanoviem, Salihom Haliloviem, Jusufom H.Avdiem, Demalom
Kurumoviem... Pored linog uea graana u radnim akcijama,
prilozima u novcu i mjesnog samodoprinosa, znatnu pomo pruile su i
pojedine radne organizacije, naroito HE Zvomik, smatrajui to svojim
dugom prema ovom mjestu.
Uporedo sa izgradnjom komunalnih i sportskih objekata, otvoren
je znatan broj novih i modernih prodavnica, zatim kafia i restorana,
kao i nekoliko nadaleko poznatih mesara. Proradilo je i diviko korzo
na Kisaru, gdje su se zabavljali mladi, dok su starije i srednje generacije
u predveeije najradije etale u amcima po mirnom Jezem (uz jelo i
pie), to se smatralo svojevrsnim divikim teferiem. A zna se, svaka
kua imala je svoj amac (neke i po dva), i to motorni, tako da je na
148a. Meutim, Diviani su jo ranije (1957.) radnim akcijama i linim prilozima
podigli iznad Tabaka rezervoar i pocinkovanim cijevima doveli vodu u Divi u
est javnih esama iz kojih se cijelo naselje napajalo vodom sve do prikljuka na
vodovod evanje-Zvomik. Istovremeno, djelimino je postavljena i kanalizacija
u mjestu. Prilikom pravljenja kua poslije podizanja brane HE, uz put koji vodi
od Vakufa prema damiji, pronaeni su na vie mjesta ostaci keramikih cijevi,
to upuuje na zakljuak daje nekada u prolosti bila sprovedena voda (vodovod)
od Gornjeg turbeta do damije.
113
Diviu 1991. godine bilo 385 amaca. A veslati i upravljati amcem

znali su svi, pa i ene koje nisu znale plivati. Tako je Divi sve vie, a
naroito poslije podizanja hotela Vidikovac na stijeni Ograda 1978.
godine, izrastao u mjesto privlano ne samo za lokalno stanovnitvo,
nego i ire, postajui postepeno turistikom atrakcijom.
Divi je bio prepoznatljiv i po jednoj interesantnoj linosti, u
ijem drutvu ili njegovoj blizini su nastojali da budu svi oni koji su
eljeli da se opuste i za trenutak odvoje od svakodnevnice. To je Ibrahim
Dervievi, zvani Pilac, poznati splavar i eret. Svojim dosjetkama i
alama oduevljavao je i uveseljevao sve oko sebe. Republiki i dravni
rukovodioci kada bi dolazili na Zvomiko jezero, obavezno bi traili da
s njima u drutvu bude Pilac. On bi tada i na njihov raun smiljao vrlo
inteligentne ale i upuivao im otre satirine primjedbe, na to se oni,
zaudo, nikada nisu ljutili.
Diviani su bili posebno poznati po uzgoju kvalitetne prase, a u
novije vrijeme i zelene salate, kojima su snabdijevali zvomiku pijacu.
Jo i danas se od starijih Zvomiana (kada hoe da istaknu kako je neko
naglo izrastao ili kako se neto brzo namnoilo) moe uti poredjenje:
Izikao (la) k o divika prasa.
Prema austrougarskom popisu iz 1910. Divi je te godine imao
133 kue i 479 stanovnika, od kojih se 236 bavilo poljoprivredom i ivjelo
od nje, a 243 od drugih zanimanja. U ovo vrijeme u mjestu je bilo 40
slobodnih seljaka i etiri zemljoposjednika, od kojih su trojica imali i
svoje kmetove, ali nijedan kmet nije bio iz Divia.149 Po popisu iz
1921 .godine Divi je imao samo 349 stanovnika, to navodi na zakljuak
daje u Prvom svjetskom ratu ili od njegovih posljedica stradalo dosta
stanovnika ovoga mjesta. Deset godina kasnije (popis 1931.) Divi e
imati 609 stanovnika, ili preko 50 posto vie nego poslije Prvog svjetskog
rata. Iz sve tri pomenuta popisa vidi se da su svi stanovnici u mjestu bili
Bonjaci (Muslimani).
Kretanje broja stanovnika u Diviu po popisima poslije Drugog
svjetskog rata:
Godina
1948.
Stanovnitvo 796
1953.
863
1961.
1.032
1971.
1.183
1981.
1.276
1991.
1.388
Od 1.388 stanovnika Divia, po popisu iz 1991. godine, 1360

bili su Bonjaci, 4 Srbi, 4 Hrvati, 7 Jugosloveni i 13 ostali.150
149. Rezultati popisa iteljstvaod 10. oktobra 1910. godine, Sarajevo, 1912, str. 4 i 136.
150. Stanovnitvo BiH po popisima, Zavod za statistiku Hrvatske, Zagreb, 1995. str.
294 i 295.
114
KULA
GRAD
Kula Grad
Malehan
U zjenicu oka sav se smjesti
A opet
I Kula i Grad
Od rijeke se u nj ne moe
Zboka inekako
Pa se u grad okolokole uhodi
Nigdje takvog grada
I nigdje grada s takvim imenom
S kule baci kamen
U zelencima drinskim
Ribe se uznemire
Mrka brda s onu stranu
ne prestaju nas mrko gledati
Tako vijekovima151
(Nijaz Alispahi)
Iznad Zvomika na nadmorskoj visini od 407 metara, odmah iza

zidina Gornjeg grada (tvrave), sa njegove jugozapadne strane, nalazi
se selo Kula Grad. Vremenom se ono smanjivalo ili proirivalo,
zadravajui uglavnom sadanju lokaciju, pruajui se od podnoja
Mlaevcana Dalagovinu, Pribievac, Zukia brdo, Jasikov do, Terzijinu
japiju i Kuriluk, dijelove naselja smjetenih oko i iznad potoka Cetina,
to od Zukia brda tee kroz Kulu Grad, a potom pored Srednjeg i Donjeg
grada kamenitim i strmim koritom do utoka u Drinu kod June kapije u
Donjem gradu, u blizini kue Deme Sahania (ibljakovia).
151.Nijaz Alispahi:Karakazam, Radio Kameleon Tuzla i Bosanska biblioteka
Klagenfurt, 1996.
115
S obzirom na to daje Gornji grad podignut krajem 13. ili poetkom

14.vijeka, kada su u ovim krajevima vladali Maari i domai feudalci,
pretpostaviti je daje u okviru grada i u njegovoj neposrednoj blizini bilo
ljudsko naselje prije dolaska Osmanlija u Bosnu, kao i da su njegovi
stanovnici u to vrijeme bili katolici ili bogumili, zavisino od perioda u
kojem su ivjeli. Meutim, sigurnih pisanih izvora i tragova materijalne
kulture o ovoj pretpostavci nemamo.
Odmah po dolasku u Zvomik 1460. godine, Osmanlij e su uvrstile
i proirile Gornji grad u kome je sultan Mehmed II Osvaja (Fatih) izmeu
1460. i 1481. podigao damiju koja je nazvana njegovim imenom. Bila
je pokrivena olovom i tavan-kupolama (kubetima) i u prvim stoljeima
osmanske vladavine jedna je od najljepih i najpoznatijih u Zvomikom
sandaku. Tu su podignute i stambene zgrade za posadu i predstavnike
vlasti, pa je oko sultanove damije nastalo u drugoj polovini 15. vijeka
prvo muslimansko naselje (mahala), najstarije na podruju Zvornika,152
Ono se s vremenom proirilo i na prostranu zaravan uz kapiju tvrave.
U prvoj polovini 16.vijeka u ovoj mahali je bila banja (javno kupatilo),
atmja za vodu, 11 duana i jedna tekija uz koju je postojala kuhinja za
goste, putnike I tekijske dervie.153 Mahala se u prvoj polovini 16. vijeka
(formiranjem podgraa) poela da seli od Gornjeg grada dalje ka
hrianskoj varoi, nastaloj u predosmanskom periodu, tako da se broj
kua i stanovnika u njoj smanjivao. Godine 1600. brojala je svega 14
kua154, to je najmanji broj kua od formiranja ovog naselja. Meutim,
u kasnijim periodima broj stanovnika i kua na Kuli (od novijeg vremena
naselje se zove Kula Grad)155 se poveavao. Po popisu iz 1879. naselje
ima 65 kua i 283 stanovnika,156 a po posljednjem (1991.) 1.120
stanovnika. U svim popisima Kuljam su iskazivani kao Bonjaci
(Muslimani).
Kula je poznata i po tome to se na njoj nalazi ijedno od najstarijih
i najveih muslimanskih grobalja (mezaristana), u kome se jo od ranijeg
osmanskog perioda sahranjuju osim Kuljana i Zvomiani. U njemu je
152. Dr. Adem Handi:Zvomik u drugoj polovini 15.i u 16. vijeku, GDI BiH, godina
XVIII, Sarajevo. 1970.str.155.
153. Isto, str. 159.
154. Ibni Hasan (Hivzija ef. Suljki):Islamski spomenici u Zvorniku, Islamska
misao br.69, Sarajevo, 1984. str. 44-66.
155. Naselje se do iza Drugog svjetskog rata zvalo samo Kula, od kada se uvodi novi
(sadanji) naziv od dvije rijei-Kula Grad.
156. Popis stanovnitva BiH 1879.str. 101.
116
45. Sultan Mehmedova damija u Gornjem gradu.
1691. godine sahranjen poznati pjesnik i derviki ejh Hasan Kaimija,157

gdje mu je podignuto i turbe, koje je pod zatitom drave. U novije
vrijeme Kula Grad se proula i po damiji sa pet munara, koju je svojim
sredstvima i svojim radom sa svojim sinovima podigao na Zukia brdu
hadija Avdo Tui, zidar sa Kule. Gradio ju je pet godina, a na
proklanjavanju 1989. godine, kau, bilo je blizu 50.000 ljudi. Dolazio je
svijet i kasnije daje vidi i da uiva u njenoj ljepoti.
Damija kod izvorske vode Bunar podignuta je za vrijeme
austrougraske vladavine na mjestu gdje je nekada bila stara damija, pa
je zbog dotrajalosti sruena. Ispred nje je bila velika lipa. Renovirana je
krajem osamdesetih godina 20. vijeka, a umjesto drvene izgraena je
zidana munara. Najpoznatiji imam ove damije bio je neki Redo
Mehmedovi iz Kamenice, koji je ivio na Kuli za vrijeme Kraljevine
Jugoslavije i neposredno poslije Drugog svjetskog rata. Imao je konja i
plug pa je, pored damijskih poslova, orao mjetanima i to, kau, vrlo
jeftino. Ostao je u narodu upamen kao izuzetno vrijedan i poten ovjek.
157.0 Kaimiji vidi vie u tekstu Hasan Kaimija.
117
46. Damija na Kula Gradu sa p e t munara
Jo od predosmanskog perioda preko Kule je vodio put od srednj e

Bosne do rijeke Save. Iao je od Vrhbosne (Sarajeva) preko dananjih
ekovia i Paprae, zatim kraj samog Gornjeg grada i sputao se prema
Drini preko Kanara i negdje kod Spomenika palim borcima iz NOB-e
izlazio na put to je vodio lijevom obalom Drine prema Savi.158 Ovim
putem dolazili su u Zvomik, posebno petkom na pijacu, pjeice ili na
konjima seljani sa podruja Kamenice, Glodi, Snagova, Liplja i jo nekih
sela sve do izgradnje Kamenikog (ezdesetih) i Joanikog puta
sedamdesetih godina 20. vijeka i uspostavljanja redovnih autobuskih
linija sa ovim selima. Kada su Austrijanci doli u Bosnu 1878.godine,
158. Dr. A. Hani: Zvomik u II polovini XV i u XVI vijeku, GDI (XVIII), Sarajevo.
1970. str. 166
118
oni su desno od ovog (pjeakog) puta na relaciji od Zvomika do Gornjeg

grada i Kule izgradili novi iri makadamski put za zaprena vozila sa
putem podignutim sredinom osamdesetih godina preko Mekinja, od kada
saobraa nekoliko puta dnevno autobus na relaciji Zvomik-Kula Grad i
obratno. Inae, jo od davnih vremena Kula je povezana pjeakim
putevima sa Diviem preko Mlaevca i sa Tabacima dolinom Cetine i
istonom stranom Mlaevca. Od Donjeg preko Srednjeg grada, takoe,
vodi jedan stari put za Gornji grad, ali je jako zaputen.
Osnovno zanim anje K uljanja sve do poetka izgradnje
Hidroelektrane Zvomik na Drini (1947-1955.) bilo je zemljoradnja,
voarstvo i stoarstvo. Najvie su se uzgajale itarice, od voa ljive, a
od stoke ovce i koze. U novije vrijeme, uglavnom od sedamdesetih
godina, dosta uspjeno se uzgaja i duhan. I za vrijeme osmanske i
austrougarske vladavine svi mjetani Kule su imali status slobodnih
seljaka, to znai da meu njima nije bilo ni zemljoposjednika (aga i
begova) ni kmetova. Osim zemljita na Kuli, koje je pripadalo mjetanima
ili Vakufu, jedan broj Kuljana imao je svoja zemljita ili ume na podruju
Gornjeg i Donjeg Snagova, a neto i u Zvomikom polju.
Prvo zapoljavanje Kuljana (mukaraca) na poslovima izvan Kule
bilo je na izgradnji Hidrocentrale, gdje su u beogradskim preduzeima
Hidrogradnja i Rad, koja su izvodila radove na Centrali, radili kao
nekvalifikovani radnici. Veina ili je po zavretku izgradnje Centrale
nastavila da radi u ovim preduzeima, radei najvie u Beogradu, ali i u
nekim drugim mjestima irom Jugoslavije, dok je jedan manji broj, ali
neto kasnije, otiao na rad u inostranstvo.
Osim poslova u kui, oko stoke i u polju, ene sa Kule privreivale
su i tkanjem bezova, ponjava i krpara, kao i pletenjem odjevnih predmeta,
ali znatno manje, na primjer, od ena sa Divia.
U ranijim periodima, sve do zavretka Drugog svjetskog rata pa
i neto kasnije, sve kue na Kuli su bile pokrivene indrom (parmakue),
samo su dvije bile pod crijepom (Povlakia i turbetara ehmehmedovia).
Dugo je na Kuli bio samo jedan duan (prodavnica). Za vrijeme
Kraljevine Jugoslavije drao ga je Mujaga Povlaki, a odmah poslije
Drugog svjetskog rata Abdurahman Povlaki, ali je ubrzo zatvoren. Zatim
e selo vie godina biti bez ijedne prodavnice. Sve do 1950. godine mjesto
nije imalo ni kolu, ve je samo poneko muko dijete ilo u
etverorazrednu osnovnu kolu u Zvomik ili na Divi (od 1945. do 1950.
godine).
119
47. Turbe Hasana Kaimije, snimak iz 1990.godine
Od kolske 1950/51. godine u zgradi nekadanjeg mekteba

otpoela je sa radom i osnovna kola na Kula Gradu. U prizemljuje bila
uionica, a na spratu stan za uitelja. U prvoj kolskoj godini imala je
samo odjeljenje prvoga razreda, dok e u narednim kolskim godinama,
zbog malog broja djece, stalno imati po dva kombinovana odjeljenja (I i
III, II i IV razered). Prvi uitelj bio je neki Ilija, a poslije njega dvije
sestre iz Vrca-Duanka i Milica Koi, a iza njih Mehmed Nuhi iz
Lukovca. Na Kuli su radila i dva uitelja iz Zvomika - Razija Avdispahi
i Memnun Kasum. Kao uitelj u selu se najdue zadrao Dragan Joji
(1962-1972.). Interesantna je njegova biografija. Zavrio je bogosloviju
120
i prije nego to je doao na Kulu raspopio se i prekovalifikovao. Sa

mjetanima se lijepo slagao, pa su ga birali i za svoga odbornika u
Skuptini optine Zvomik. Vanredno je zavrio ekonomski fakultet i
magistrat, te poslije izvjesnog rada kao finansijski rukovodilac u nekoliko
firmi, otiao je u Njemaku, gdje se ponovo zapopio.
U ranijim periodima na Kuli nije postojao nijedan ugostiteljski
objekat. Negdje poslije Drugog svjetskog rata u jednoj kuici na raskru,
u centru Kule, drao je nekoliko godina neto kao kafanu vojni penzioner
Ahmet Hadi. Narod ju je zvao Han. Odjela u njoj su se mogli dobiti
samo pasulj, makaroni i cicvara, a od pia samo rakija. Jelo se spremalo
kod kue i donosilo u kafanu u velikim posudama. Imala je 2-3
improvizovana stola unutra i isto toliko napolju i klupe oko njih. Muterije
su bili seljani iz udaljenih krajeva koji su prolazili kroz Kulu na putu za
Zvomik i obratno, a naroito petkom kada je u gradu pazami dan.
Izgradnjom ranije pomenutih puteva ezdesetih i sedamdesetih godina
20. vijeka put preko Kule izgubio je prijanju funkciju, a time i svoje
stalne prolaznike, pa je i ova kafanica ubrzo prestala sa radom. Tako je
od ovog vremena Kula izgubila dosta od svoje ivosti, postepeno
objektivno postajui sve vie zatvorena sredina poznata po vrijednim,
potenim, estitim i nadasve vjeri odanim ljudima.
U ranijim periodima na Kuli nije bilo nijednog zanatlije, niti
zanatske radnje. Poslije Drugog svjetskog rata, i neto ranije, majstor za
sve u selu bio je neki Osman Hadi, ovjek prirodno nadaren za razne
poslove. Njemu su se mjetani obraali za sve to bi trebalo napraviti ili
popraviti. Obavljao je stolarske i kolarske poslove, pravio furune od
keramike, gline i lima, popravljao mlinove, plugove, pravio eljeve od
rogova ivotinja i si.
Prvi kolovani mladi sa Kule bio je Demal Povlaki. Poslije
zavrene etverorazredne osnovne kole u Zvorniku (1947.) i Nie realne
gimnazije (1950.), zavrio je Srednju ekonomsku kolu u Tuzli (1954.)
i Ekonomski fakultet u Sarajevu 1960. godine. Zatim je nastao period
od nekoliko godina u kome nijedan mladi sa Kule nije pohaao niti
zavrio srednju kolu. Tek po otvaranju Ekonomske kole u Zvorniku,
otpoinje kolovanje mladih u srednjim kolama. Poslije Demala prvi
mladii koji su zavrili srednje kole (svi SE) su Fehim Povlaki (1961.),
Ibrahim Hodi (1962.), Abdurahman Hadi (1963.) i Bahrija Selimovi
(1963.), a od ena evala Povlaki (1967.). Vise kole prvi su zavrili
Abdurahman Hadi (1965.) i Ibrahim Hodi (1966.), a neto kasnije i
Bahrija Selimovi.
Razvojem kolstva i privrede u Zvorniku, a po zavretku
osmogodinjih i srednjih kola, kao i zanata, a naroito od ezdesetih
121
godina, zapoinje masovnije upoljavnje Kuljana u privredu i drutvene

djelatnosti u gradu, a od sedamdesetih godina i prvo zapoljavanje
djevojaka sa Kule, a najvie u Standardu, Alhosu i Vezionici
Krajem osamdesetih godina skoro da nije bilo kue iz koje nije radilo
najmanje jedno ili dvoje, ime su se znatno poboljali ivotni uslovi
stanovnika na Kuli.
Popravljene su i dograene stare kue, a jo vie je podignuto
novih. Nestale su i parmakue. Godine 1959. dovedena je struja u selo,
a poetkom ezdesetih godina svako domainstvo dobilo je elektrino
osvjetljenje. Krajem sedamdesetih podignuta je nova kola sa dvije
uionice, stanom za uitelje i drugim prateim prostorom.
Znaajan doprinos opem razvoju mjesta, posebno njegove
infrastrukture, dali su njegovi itelji organizovani u Mjesnoj zajednici,
koja je bila inicijator i pokreta svih akcija. Sredinom osamdesetih godina
izgraen je i asfaltni put od Zlatne vode (preko Mekinja) za Kula Grad,
kada je asfaltiran i glavni put kroz selo, a uz njega i gotovo svi prilazni
sokaci. U ovom vremenu mjesto je dobilo vodovod, telefon, itaonicu,
igralite, nekoliko prodavnica, savremenu rasvjetu, a skoro svaka trea
kua imala je auto. Pored linog uea graana u novcu, radnim akcijama
i mjesnom samodoprinosu, svoj doprinos u razvoju sela dale su i neke
organizacije i institucije iz grada i ire.
Ah, moj dragi iz Donjega grada
Ah moj dragi iz Donjega grada,
Donesi mi u njedrima hlada.
Donesi mi sa Drine vedrine,
Miladuha da se milujemo.
Neubrana i nemirisana,
to no raste na erefu mome.
Ja u tebi vezen jastuk dati,
da odmara poslije milovanja.
(Ljubavna poruka djevojke sa Kule askeru
na strai u Donjem gradu).
Kao i sva sela, i Kulaje imala svoje zabave, igre i obiaje, koji su
bili isti ili dosta slini onima ve reenim za Divi. Meutim, K ulaje
bila i jedno od rijetkih mjesta u optini Zvomik u kojem se nije nikada
prestajao svirati saz i u kojem je stalno postojala grupa sazlija. Uz njih
122
su bili i mehteri koji su svirali po narodnim veseljima. Za vrijeme

Kraljevine Jugoslavije grupom je rukovodio sazlija Juso ulbegovi,
zvani oso, a po Drugom svjetskom ratu Mustafa ehmehmedovi. Poto
su svirali uglavnom na zatvorenim sijelima po kuama, a povremeno na
narodnim veseljima, njihova aktivnost nije bila ire poznata. Na sazlijska
sijela na Kulu dolazile su i sazlije iz Zvornika, Meaa, Skoia, Tuzle
i Srebrenice. Sredinom ezdesetih godina, kada Mustafa ehmehmedovi
preseljava u Zvomik, ugasilo se djelovanje kuljanske sazlijeske grupe,
a u Zvorniku po ugledu na Mustafu poinje da se sve vie i vie svira
saz, iji ljubitelji okupljeni oko Mustafe i Himze Tulia poinju da djeluju
kao drutvo sazlija Zvornika, nastupajui po kuama na sazlijskim
sijelima i druenjima, ali i na RTV Sarajevo. Od poetka osamdesetih
godina Drutvo pristupa KUD Svetozar Vukovi arko, djelujui i
nastupajui u programima kao jedna od njegovih sekcija, ali organizujui
i samostalne cjeloveernje programe u gradu. Zato i nije udno to je
Zvomik bio 1989. godine organizator i domain Prve smotre sazlija
Bosne i Hercegovine, a potom i Druge i Tree (1990. i 1991. godine).
Zasluuje da se istakne da je odravanju saza, njegovoj
popularnosti i irenju znatno doprinio i Ismet ehmehmedovi s Kule,
mlai brat pomenutog Mustafe. On je bio poznat kao majstor za izradu
sazova, ali i kao slikar naivac. Izlagao je na zajednikim izlobama
lanova Likovnog kluba Zvomik i slikara amatera radnika PTT
Jugoslavije, ali i samostalno u Zvorniku.
Vis Zvornika na grebenu

Kula grad se bijeli,
a u kuli Osman paa
uz tamburu sijeli.
Niz grebene zvuk tambure
sputa se do Drine,
u Zvorniku srce puca
lijepe ul Emine.
123
Osta mlada neudata

rad tambure i rad derta.
Danguba je suze liti
s Drinom e se zagrliti.
Ode paa i Emina
bez denaze i bez dina,
odnese ih valovima
plahovita Drina.159
Sva narodna veselja na Kuli prireivana su kod izvorske vode
zvane Bunar, kod damije, gdje je bilo i jedno guvno na komu se
igralo kolo. Svakoga petka predvee ovdje je bilo vrlo ivo, osim zimi.
Sviralo se, igralo, pjevalo i aikovalo, a posebno je bilo veselo kada su
odravana veselja povodom bajrama, svadbi, pilava, suneta, mevluda,
kna, naselja i si. Prvo bi sazlije odsvirale kolo zvano Kolanje (neto
slino kolu etvorka), a omladina bi igrala (dva koraka naprijed, jedan
nazad). Kad obiu dva-tri kruga, sazlije se povlae, a nastupaju mehteri
svirajui za novac.
Na Gornjem gradu, a time i u naselju Kula Grad, svake godine
za Prvi maj, poevi od 1948. pa sve do 1991. godine, prireivana su
narodna veselja i teferii za graane Zvomika i okolnih mjesta. Tad se
najvie obilazilo turbe Hasana Kaimije, pa se ono od strane Kuljanki za
ovu priliku posebno ureivalo, kao i prostor oko njega.
Negdje do poetka pedesetih godina 20. vijeka na Kuli su ivjele
sljedee porodice: ulbegovii, Gutii, Fejzii, Hadii, Halilovii,
Hodii,Nasupovii, Povlakii, Selimovii, Smajlovii, ehmehmedovii,
Tarabii, Tuii...
Kretanje broja stanovnika na Kula Gradu po popisima:
(Popisi 1879-1921.)
1879. godina: 65 kua i 283 stanovnika, od toga 151 mukarac i 132
ene.
1895. godina: 75 kua i 304 stanovnika.
1910. godina: 71 kua i 314 stanovnika (M 172, 142)
1921. godina: 294 stanovnika.
159. Vrlo je mogue da je Osman paa iz pjesme Vi Zvomika na grebenu Osman
paa Gradaevi, rodjeni brat Husein kapetana, koji je jedno vrijeme tridesetih
godina 19. vijeka bio mutesarif Zvomikog sandaka (upravitelj) zamijenivi na
toj dunosti smijenjenog Mahmud pau Fidahia.
124
Popisi 1948.-1991/160
Godina
1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991.
Broj stanovnika
338
423
543
622
693 1.120
Od 1.120 stanovnika po popisu iz 1991. godine 1.118 su Bonjaci,
jedan Hrvat i jedan iz reda ostalih.
K A R A K A JI ZVORNIKO POLJE
Danas se pod imenom Karakaj podrazumijeva iri prostor to se
prua od mosta za drumski saobraaj na Drini do sela elopek na sjeveru
i na zapad od Drine do mosta na Sapni i Jardana, na ijem veem dijelu
se sada nalazi zvomika industrijska zona. Meutim, u ranij im periodima,
sve do poetka ezdesetih godina 20.vijeka, na ovom prostoru egzistirala
su dva geografska pojma-selo Karakaj i Zvomiko polje.
Selo Karakaj bilo je nekad rijetko naseljeno. Nalazilo se u
Zvomikom polju uz cestu Zvomik-Kozluk, pruajui se od Meteriza i
Debelog brda do Tomina hana i puta to se odvaja za apnu, gdje je
ivjelo iskljuivo pravoslavno stanovnitvo. Neto pravoslavnih kua
bilo je i po rubnim dijelovima okolnih brda. Dobilo je ime po stijeni
Kara kaj a, koja se nalazi na maloj krivini odmah iznad puta i pomenutog
mosta na Drini, odakle se nekada odvajao put prema Drini i u dio
Zvomikog polja zvanog Tilada. Sama rije Karakaj nastala je od turskih
rijei kara (crna) i kaj a (stijena), to bi znailo crna stijena. Idui uzvodno
uz rjeicu Hou i sadanji put prema Tuzli nalazio se muslimanski dio
Karakaja (sada ile i dr.), nastao najvjerovatnije 1862. godine
Za vrijeme austrougraske vladavine i Kraljevine Jugoslavije (do
1934.) u Karakaju je na mjestu gdje se sada nalaze Drina trans i
benzinska pumpa bio vojni poligon, a preko puta njega, na dananjoj
lokaciji Faguma, bile su vojne tale za konje, a uz njih veterinarska
ambulanta. Izmeu dva svjetska rata, kao i nekoliko godina poslije, Kara
kaj a je bio poznat po uglednoj ekonomiji sa uzornim vonjakom. Na
njenoj lokaciji podignuta je kasnije Fabrika m ehanikog veza
Vezionica, a od ekonomije je ostala samo prizemna poslovna zgrada,
koja danas svojom duinom tri ispod nivoa puta s desne strane idui
prema Karakaju od Zvornika. Preko puta nje nalazila se javna esma za
160. Stanovnitvo BiH po popisima, Zavod za statistiku Hrvatske, Zagreb 1995. str.
224 i 295.
125
putnike i prolaznike sa koritom za napajanje stoke. Za vrijeme Kraljevine

Jugoslavije izmeu Zvomika i Karakaja, odmah iza Meteriza (ispod puta),
drao je kafanu Meho orbegovi.
Pravoslavno groblje u Karakaju formirano je sedamdesetih godina
19. vijeka, pred kraj osmanske vladavine, kada je izmjeteno iz Zvomika.
U sjevernom dijelu ovog groblja sahranjuje se i katoliko stanovnitvo
od dolaska Austro-Ugarske u Bosnu (1878.). Za vrijeme Prvog svjetskog
rata preko puta ekonomije, odmah uz cestu, u blizini Crne stijene, bilo
je vojniko groblje u kojem su sahranjivani austrougarski vojnici 1914.
i 1915. godine. Ostaci ovog groblja bili su vidljivi desetak godina i poslije
Drugog svjetskog rata, od kada im se gubi svaki trag.
U ranijim periodima stanovnitvo Karakaja bavilo se samo
zemljoradnjom, osim njemake porodice Buh, koja se uz stolarske i
kolarske poslove bavila jo nekim srodnim poslovima. Do ezdesetih
godina 20. vijeka u selu nije bilo nijedne kafane ni prodavnice, ve se
sve moralo kupovati u Zvorniku. Po popisu iz 1910. Karakaja je imala
54 kue i 225 stanovnika, od toga 114 muslimana, 102 pravoslavca i 9
katolika,161 a 1921 .godine 236 stanovnika (muslimana 98, pravoslavaca
128 i katolika 10). U popisima stanovnika poslije Drugog svjetskog rata
Karakaja se tretira kao prigradsko naselje Zvomika, pa se broj njegovih
stanovnika iskazivao u okviru grada, kao jedna od njegove etiri mjesne
zajednice.
Zvomiko polje je bilo jedno od najplodnijih u Podrinju.
Prostiralo se od mosta za drumski saobraaj na Drini (podignutog
1973 .godine) do rijeke apne u elopeku, na istoku do Drine i na zapadu
do Jardana i Cera. Do kraja pedesetih i poetka ezdesetih godina
20.vijeka na ovom prostoru nije bilo kua i drugih graevinskih objekata,
osim onih ranije pomenutih u pravoslavnom dijelu Karakaja, ve je skoro
svo zemljite sluilo za uzgoj poljoprivrednih kultura, najvie kukuruza.
Vlasnici zemljita bile su, uglavnom, zvornike porodice, jednog manjeg
dijela divike, a neto zemljita imale su i pojedine porodice iz Karakaja,
i to na rubnim dijelovima Polja. Ve ranije je reeno da se jedan dio
Zvomikog polja zvao Tilada. Ona je zauzimala najvei dio Polja,
pruajui se od Hoe na jugu do rijeke apne na sjeveru i izmeu Drine
i ceste Zvomik-Kozluk. Kroz nju je od davnina vodio kolski put, a od
njega su se odvajali putii na jednu i drugu stranu. Negdje u sredini
Tilade, odmah uz put, na imanju H. Mehmeda ef. Hadia, a poslije
njegovih sinova, nalazila se jedna kuica (neto kao ljetnikovac). Sluila
je za odmor, spremanje hrane i kao sklonite od kie i bila jedini
graevinski objekt u Tiladi. Uz nju je bilo veliko ograeno dvorite sa
161. Popis stanovnitva u BiH 1910. strana 138 i 140.
126
vonjakom i bunarom za vodu, sa dosta hladovine, to je bio vrlo prijatan

kutak za odmor i razonodu.
Kada se pobere ljetina, profesionalni zvomiki obani (kravari)
su u Zvomiko polje izgonili na ispau karavane krava. Sabirali su ih
(skupljali) u Beksuji svako jutro, a predvee dogonili na isto mjesto,
gdje su ih prihvatili vlasnici . Polje je imalo i profesionalne poljare,
uvare polja. Oni bi svakodnevno (i uvee) obilazili polje pazei da se
usjevima ne nanese teta od ljudi ili stoke. Kada se usjevi poberu, svaki
vlasnik zemljita bio je duan da poljaru da odreenu koliinu od ubranih
prihoda. Naroito su se djeca i obani plaili poljara. Po svojoj
korpolentnosti, debeloj toljagi koju je nosio i strogosti najdue im je
ostao u sjeanju neki Ibro, zvani Guzonja.
Od kraja pedesetih i poetka ezdesetih godina postepeno nestaje
Zvomiko polj e, kada ono poinje da se pretvara u zvomiku industrijsku
zonu koncentracijom privrednih kapaciteta najednom mjestu, van grada.
Prvo je 1957. godine izgraena modema ciglana u sastavu preduzea
Novi izvor, zatim Fabrika perploe 1962.godine, a potom, (naroito
sedamdesetih i osamdesetih godina), nastaje jo intenzivnija izgradnja
privrednih objekata, kao to su Fabrika gumenih proizvoda Fagum,
Tvornica obue Standard, odijela Alhos, Transportno preduzee
Drina trans, Fabrika glinice Bira, Tvornica mehanikog veza
Vezionica, Metalno-montano preduzee Univerzai, Distributivni
centar, Zvomik-putevi, zatim pekara, mlin itd. U ovom vremenu
podignuta su dva betonska mosta na Drini, jedan za drumski (1973), a
drugi za eljezniki saobraaj (1991). Poetkom sedamdesetih godina
izgraen je i novi asfaltni put Zvomik -Tuzla, kada je asfaltiran i put
Zvomik-Kozluk. Negdje od ovog perioda, odnosno od kraja 20. stoljea,
cijeli prostor na kome se nekada nalazilo Zvomiko polje poinje se
zvati Karakaj a.
Uporedo sa izgradnjom pomenutih privrednih kapaciteta
izgraivalo se i samo naselje Karakaj a. Od nekada malog i ratrkanog
sela od 27 kua i 139 stanovnika (popis 1879.),162 razvilo se u Mjesnu
zajednicu koja danas ima preko 1.500 stanovnika, vie prodavnica,
restorana i radionica, vodovod i kanalizaciju, fudbalsko igralite i
fudbalski klub, bioskop i niz drugih za ivot ljudi znaajnih objekata.
Od 1972.godine u Karakaju djeluje i Tehniki kolski centar u ijem
sastavu rade mainska, elektrotehnika i kola uenika u privredi.
Po posljednjem popisu stanovnitva (1991.) Mjesna zajednica
Karakoja imala je 1.530 itelja od ega Bonjaka 820, Srba 616, Hrvata
5, Jugoslovena 48 i ostalih 41. Koliko se zna, izmeu dva svjetska rata u
162. Popis stanovnitva u BiH 1879. strana 101.
127
Karakaju su ivjeli Blagojevii, Bokani, Buh, ilii, Grebii, Jovanovii,

Mitrovii, Rahii, Stojkovii...
MALI ZVORNIK I SAKAR

Na desnoj obali Drine, sa srbijanske strane, naspram Zvomika,
Tabaka i Divia, formirana su jo u osmanskom periodu seoska naselja
Mali Zvomik i Sakar. Interesantno je da su ova dva naselja ostala kao
jedina m uslim anska naselja u Srbiji poslije velikih m igracija
muslimanskog seoskog stanovnitva iz Srbije 1830. i 1834.godine i
gradskog 1862. godine. ak se poslije ovih migracija broj muslimana u
njima i poveao. Godine 1833.i 1834.u Mali Zvomik i Sakar doselile su
porodice Ekmedia, onlia, Kravia, Hadiefendia (6 kua),
olakovia(10 kua), Durakovia(5 kua), Mustafia(5 kua) i mdia
(6 kua).I62a
Kada su godine 1830. dijelovi Zvomikog sandaka koji su se
nalazili na desnoj strani Drine prikljueni Kneevini Srbiji, Mali Zvomik
i Sakar su ostali u sastavu Zvomikog sandaka, Bosanskog paaluka i
nahije Zvomik sve do dolaska Austro-Ugarske u Bosnu 1878. godine.
Iako je u okviru pomenutih migracija stanovnitva i konanog iseljavanja
Muslimana iz Srbije 1862. godine (u dogovoru sa osmanskim vlastima
u Carigradu) na mjetane ovih sela vren snaan pritisak da se isele, oni
su poslije tekih natezanja sa srpskim vlastima jednostavno odbili da
idu i tako do danas ostali tamo. Malom Zvorniku i Sakaru, odnosno
njihovim mjetanima muslimanima, pripadalo je nekad cjelokupno
zemljite od Radaljskog mosta na sjeveru do iznad Sakara na jugu, a u
dubinu od dva do tri kilometra. Sve do izgradnje hidrocentrale Zvomik
(1947-1955.) pravoslavnog stanovnitva u ovim selima bilo je vrlo malo.
Imali su neto kua iznad Sakara i nizvodno od eljeznog drinskog
mosta, dok ih u samim naseljima nije bilo. Bile su to porodice Jevtia,
Tomia, Bojia, Sekulia, Mitrovia, Lukia(iznad Sakara)..., te Arsia,
Zeljkovia, Zeljia, Vesia, Vasia, ukanovia, Damjanovia (nizvodno
od mosta)...
Inae, Sakar je nastao oko potoka Petanice negdje oko 1737/38.
godine od muslimana iz Srbije, koji su se tu nastanili u vrijeme ratova u
to doba. Prema dr. Dimitriju Miiu, Mali Zvomik je 1912. godine bilo
162a. aban Hodi: Migracija muslimanskog stanovnitva iz Srbije u sjevemoistonu
Bosnu 1788-1862, lanci i graa za kulturnu i storiju istone Bosne, knjiga II,
Tuzla 1958.str.63.
128
jedino isto muslimansko selo koje je tada postojalo u Srbiji u njenim

granicama.163 Pomenute godine imalo je 90 kua. Veina onih koji su u
prolosti prolazili kroz Mali Zvomik smatrali su gajednom od zvomikih
mahala, jer se ni po emu nije razlikovao od mahala s druge obale Drine.
Vjerovatno zbog toga i danas Malozvomiane zovu Maholjanima.
Osnovno zanimanje im je bilo zemljoradnja, ali su oni bili poznati i kao
splavari i laari.
Do izgradnje Hidrocentrale, Mali Zvomik je imao dvije damije
(gornju i donju) i tri groblja (mezaristana). Jedno se nalazilo izmeu
stare i nove osnovne kole, najvee na mjestu zvanom Vrelo(sada je
na toj lokaciji razvedeno postrojenje HE) i tree kod donje damije (sada
lokacija Doma zdravlja).
N a prostoru na kojem se sada nalaze upravna zgrada
Hidroelektrane i njen restoran bila je na breuljku iznad Drine jedna
zaravan. Zvala se TVRTAK. Na njemu su prireivana narodna veselja
uz narodne instrumente tamburu, saz, zurle i pite. Idui od Malog
Zvornika prema Sakaru, na udaljenosti od brane HE 200-300 metara,
izviralo je 20-30 metara iznad korita Drine jako vrelo zvano Sum bunar
sa nadaleko poznatom vodom za pie i pojilom za stoku. Na njemu su
bile dvije vodenice, a u blizini livada Mehmedhode Imirovia na kojoj
su odravane borbe bikova. I s jedne i s druge strane ceste od Malog
Zvornika do Sakara bile su bae i vonjaci s ogromnim stablima
najkvalitetnijih oraha. Sve je potopljeno vodama Jezera 1955.godine,
kao i stara cesta.
Kako je samo rijeka Drina razdvajala Sakar i Mali Zvomik u
Srbiji od isto tako muslimanskih naselja Divi i Tabaci u Bosni, stanovnici
ovih sela stotinama godina su enidbenim i rodbinskim vezama bili vrsto
povezani, a i ekonomski su bili upueni jedni na druge.
U vrijeme izgradnje HE Zvomik(1947-1955.) i neposredno
poslije njene izgradnje rasformirano je prvobitno naselje Mali Zvomik,
a njegovi starosjedioci su iselili u Zvomik, ili na novu lokaciju ispod
eljeznike stanice i benzinske pumpe, koja je dobila ime Novo Naselje.
U njemu je podignuta nova damija 1969.godine. Tako je ovo isto
muslimansko naselje ostalo bez svojih starosjedilaca, sada optereenih
osjeanjem nepravde uinjene prema njima, posebno to od starog Malog
Zvornika nisu ostali nikakvi tragovi materijalne kulture. Uporedo sa
nestajanjem starog Malog Zvornika u kome je veina kua bila pokrivena
sitnim crijepom (biberom), sa mnogo zelenila, bata i vonjaka i sa
163. Dr. Dimitrije Mii: Hidroelektrana Zvomik, Narodna knjiga, Beograd,
1952.str.19.
129
48. Panorama Zvornika (lijevo) i Malog Zvornika (desno), snimak iz 1938.godine. Na

mjestu gdje Drina poinje da pravi luk, ispod stijena to tre iz vode (Bremena),
podignuta j e brana HE "Z vom ik", a stijene poplavljene jezerskom vodom.
prostranim dvoritima (avlijama), nastajalo je novo, odnosno dananje

naselje Mali Zvomik sa potpuno izmijenjenim urbanim izgledom i
socijalnim i nacionalnim sastavom stanovnitva. U podnoju brda Kulin
izgraeno je stambeno naselje zvano Vile. Ujesen 1949. godine zavrna
je eljeznika pruga do Malog Zvomika od kada je naselje povezano
eljeznicom sa Beogradom i drugim mjestima irom Jugoslavije. Godine
1948. otvorena je Zdravstvena ambulanta kada mjesto dobiva prvog
ljekara i bolniara (dr.Bojinovi). Neto kasnije otvorena je sadanja
zgrada Doma zdravlja. Prvi specijalista u Domu bila je dr. Zorica Deli,
pedijatar.
Osnovna kola u Malom Zvorniku radi od poetka 20.vijeka.
Meu prvim uiteljima bili su Avdo Karabegovi iz Morie (18781908.) i Nezir Nali iz epa. kolska zgrada nalazila se na ulazu u
naselje. Krajem pedesetih adaptirana je u stambeni objekat, kada je na
njenom prizemlju podignut sprat. Nova kolska zgrada (sadanja)
podignuta je 1960.godine od kada etverorazredna osnovna kola prerasta
u punu osmorazrednu osnovnu kolu. Do kolske 1960/61. djeca iz Malog
Zvomika i njegove okoline u starije razrede osnovne kole ila su u
Zvomik.
Pomenuti uitelji Avdo Karabegovi i Nezir Nali bile su poznate
linosti iz kulturnog i politikog ivota iz tog vremena u Srbiji pa i ire.
Prvi je bio ugledni pjesnik ije su pjesme sa ikievim i Skopljakovim

izale u zbirci Pobratimstvo 1900. godine. Umro je od turbelukoze u
loznikoj bolnici 1908. Sahranjen je u Beogradu uz nadahnuto posmrtno
slovo knjievnika Branislava Nuia.164 Nezir N alije bio uitelj u
Malom Zvorniku od 1911 .do 1914.godine. Iz Prvog svjetskog rata izaao
je kao major srpske vojske i bio prvi srpski oficir koji je sa srpskom
vojskom uao u Zvomik u jesen 1918. godine. Nosilac je Albanske
spomenice i uesnik Solunskog fronta.
Avdo Karabegovi
Pred tvojim stanom
No je tavna, nepregledna,
vjetar iba sa svih strana...
Izmuena sjenka jedna
Stajala je kraj tvog stana.
Lene kapi hladne kie
ibahu je cijelo vee
I nita se ne u vie
Do Zlatica kako tee.
Ti u svilu zatrpana
Blaeno si snove snila;
Njena dua uplakana
Molitve je Bogu vila.
O svemoni, Boe sveti
u se kroz mrak noi tije,
Jednoga se srca sjeti:
uvaj mi je, uvaj mi je...
(Zvomik, 1907.)
Kao to je ranije reeno, izgradnja HE Zvomik kapaciteta 100
MW godinje, poela je 1947., a zavrena 1955. godine. Putena je u
rad 26.septembra 1955. godine. Na sveanosti koja je ovim povodom
organizovana, a pred vie hiljada graana i s jedne i druge strane Drine,
govorio je Josip Broz Tito, predsjednik Jugoslavije. Duina brane HE je
164. Marko Markovi: Dvadesetogodinjica smrti Avde Karabegovia, Pregled
br.2/1928.
131
166,5 metara, a zaj eno sa mainskim zgradama koje ine njen produetak
260 metara. Konstruktivna visina brane je 42 metra, a povrina
formiranog jezera 13 kilometara kvadratnih.
...Brana se podizala u tjesnacu gdje se zavravao Mali Zvomik.
Na tom relativno uskom prostoru od mosta na Drini do tjesnaca trebalo
je izgraditi bazu gradilita. Otudaje taj dio Malog Zvornika morao da se
porui i raseli. Dvije treine kua su poruene. Stanovnici su smjeteni u
ostalom dijelu Malog Zvornika i u Velikom Zvorniku, a neki su dobili
zemlju i kue u drugim mjestima i odselili se... U poetku stanovnicima
nije bilo pravo to se moraju seliti i privikavati na nove us love ivota i
rada. Meutim, danas je vei dio zaposlen na gradilitu i u elanu pri
radu ne zaostaju za drugim radnicima...
(Izpublikacije dr. D.Miia Hidroelektrana
Zvom ik, Narodna knjiga,Bgd.l952.str.l9)
48a. Josip Broz Tito u pratnji domaina kree prema Hidroelektrani. Do Tita lijevo
Boro Jovanovi, zvani Boro Investitor, direktor Elektrane u izgradnji.
Za vrijeme Kraljevine Jugoslavije (pa i kasnije) Mali Zvomik i

Sakar pripadali su srezu Raevina. Po popisu iz 1921. godine ova dva
sela sa irom okolinom imala su 594 stanovnika, od kojih 447 muslimana,
146 pravoslavnih ijedan katolik. Deset godina kasnije na ovom podruju
bilo je 179 kua i 933 stanovnika. A pedeset godina poslije (1981.) samo
132
48b. Mali Zvomik (Donje naselje) danas.
naselje Mali Zvomik imalo je 3.786 stanovnika, od toga 2.349 Srba, 755
Bonjaka, 540 Jugosovena i 142 ostalih. Ove godine Sakar je imao 587
itelja, od toga 282 Srba, 226 Bonjaka, 59 Jugoslovena i 20 ostalih.
Cijela optina Mali Zvomik imala je 1981. godine 13.074 stanovnika.
Pored naprijed istaknutih, najstarije malozvomike i sakarske
porodice su: orii, Kokorovii, Buljubaii, Hmjii, Kujundii,
Imirovii, Zulii, Potokovii, Halilovii, Beganovii, Rustemovii,
Jakubovii, Ibrahimovii, Havkii, Hamidovii, emalovii, Pirii,
Kajtazovii...
STARA GROBLJA U ZVORNIKU

Najstarije i najvee muslimansko groblje (mezaristan) nalazilo
se u podnoju Vratolomca, zvanom Zulfikarovac, sada naselje Grobnice
ili Novo naselje. Na njemu sve do poetka ezdesetih godina 20. vijeka
nije bilo stambenih objekata, osim nekoliko kua koje su se nalazile
iznad groblja (Huseinbega Borogovca i Abdurahmana Jahia, Avde i
Muje Pukarevia, Rame Fazlia i Begana Mehmedovia). Danas je to
veliko stambeno naselje sa nekoliko ulica. Grobnice su od grada bile
odvojene kamenim zidom visokim oko 120 cm, koji se pruao uz staru
cestu Tuzla-Zvomik-Bijeljina od kue Atlage Halilovia u Varoi do
sadanjeg ulaza u naselje Grobnice u Beksuji kod mekteba (sada kua
Halide Tabakovi Zejnilagi). Bilo je zasaeno ljivama i obraslo travom,
133
a kako je bilo zaputeno, sluilo je za ispau stoke i igru djece sve do

poetka ezdesetih godina 20. vijeka od kada otpoinje na njemu
intenzivna izgradnja stambenih i drugih objekata.
Staro muslimansko groblje postojalo je sve do ezdesetih godina
i u Zamlazu, ispod boria, na prostoru na kome se sada nalaze objekti
Optinskog suda, Suda za prekraje, Novog izvora, stambena zgrada
eljezniara i dograeni dio zgrade Skuptine optine. Bilo je sa sve
etiri strane opasano debelim kamenim zidom visokim oko 120 cm. Kao
i beksujansko, bilo je pod travom i ljivama, a uz glavnu cestu je imalo
lipe od kojih su se neke i do danas odrale.
U Zvorniku je ubijen i na ovom groblju sahranjen 1827. godine
poznati sarajevski gazija Ibrahim Barjaktar Pinjo, uveni protivnik
sultanovih reformi i organizator bune protiv aktuelne turske vlasti 1826/
27. godine. Danas jedna ulica na Bjelavama u Sarajevu nosi njegovo
ime.165
O
postojanju ova dva najvea muslimanska groblja u gradu ni
ostali nikakvi materijalni tragovi. Njihovim potpunim unitenjem nestali
su najznaajniji dokazi o vjekovnom bitisanju Muslimana na ovim
prostorima.
Manja muslimanska groblja nalaze se jo kod turbeta na Bairu i
kod dzamijau Rijeci i Zamlazu, od kojih je ovo drugo smanjeno za vie
od 50% izgradnjom na njegovoj lokaciji drutvenog stambenog objekta
(do Maieve kue) ijedne privatne kue.
Staro pravoslavno groblje nalazilo se izmeu Kuljanskog puta i
Misir-bae, u podnoju Kahvenjae. Na sadanju lokaciju u Karakaju
izmjeteno je sedamdesetih godina 19. vijeka, odnosno pred kraj
osmanske vladavine. U sjevernom dijelu ovog groblja sahranjuje se i
katoliko stanovnitvo od 1878. godine.
165.Bosanski vezir Abdurahman-paa odsjeo je u Zvorniku 1826.godine, odakle je
poslao u Sarajevo Alibega Fidahia (mlaeg) sa 500 vojnika da pohvata buntovnike
protiv sultanovih reformi u Bosni i dovede ih u Zvomik na suenje. Ali-beg je
zadatak uspjeno izvrio i za zasluge imenovan je paom. U Zvorniku su tada
(7.III.1827.) ubijeni Mujaga i Sulejman Tahmiija, Ibrahimaga Bakarevi, Aliaga Ruuklija (zapovjednik janjiara), Fejzaga Turundija, Avdaga Miloevi i
poznati gazija Pinjo Bajraktar. Glave su im otpremljene u Carigrad, a tijela pokopana
u zamlakom groblju. Muslimanski svijet u Zvorniku palio im je svijee uoi
mubare noi, smatrajui ih muenicima i ehidima. (Ibni Hasan: Islamski
spomenici u Zvorniku , Islamska misao, br. 62, Sarajevo, 1984. str. 42. i dr.
Ahmed Alii: Pokret za autonomiju Bosne 1831. do 1832. Sarajevo, 1996. str.
171-172.
134
U Zvorniku je ubijen i na starom pravoslavnom groblju sahranjen

1815. godine Stojan upi (Zmaj od Noaja), jedan od voa II srpskog
ustanka. Njegovi posmrtni ostaci i spomenik preneseni su 1988. godine
u njegovo rodno mjesto Sala Noajski, gdje mu je 1990. uz stari podignut
i novi spomenik u bronzi.
Sadanje muslimansko groblje na Kula Gradu formirano je jo u
ranom osmanskom periodu, a na Meterizima (Kazanbaa) poslije Prvog
svjetskog rata. Na lijevoj strani puta idui prema Karakaju, izmeu
Vidakove njive i Meteriza, nalazi se staro jevrejsko groblje, koje je jako
zaputeno i oteeno. Sa desne strane, idui prema Kuli starim
kaldrmisanim putem, izmedju zaravni na Kaplanu i Gornjeg grada, nalazi
se romsko groblje.
48C. Pogled na Zvomik iz Malog Zvornika, u pozadini desno groblje na

Zulfikarovcu. Uz obalu ispod mosta vide se rajzovane splavi. Snimak iz 1929.
godine.
ZVORNIKIJEVREJI
Poslije progona iz panije prvi Jevreji doli su u Bosnu
1566.godine. Sve do 19.vijeka ivjeli su samo u Sarajevu i neto u
135
Travniku.166 Podstaknuti porastom trgovine i trgovakog prometa u

19.vijeku oni se iz Sarajeva i Travnika naseljavaju prvo po oblinjim
mjestima, a kasnije i u udaljenija mjesta.167 Po popisu stanovnitva iz
1879. u Zvorniku ih je bilo 50,168 a 1895. godine 125. Uglavnom su bili
nastanjeni u Zvomikoj ariji ili u njenoj blizini. Upranjavali su sve
svoje vjerske i druge obiaje i bili ukljueni u drutveni ivot grada, u
kome su bili vrlo cijenjeni i potovani.
49. Zvomika sinagoga (bogomolja)
166. "Spomenica 400 godina od dolaska Jevreja u BiH, Odbor za proslavu 400 godina
od dolaska Jevreja u B iH (l566-1966), Sarajevo, 1966, str. 47.
167. Isto, str. 138.
168. Rezultati popisa stanovnika u BiH 1879.str.101.
136
Zvomika sinagoga sagraena je 1902. godine od priloga Jevreja

koji su tada ivjeli u Zvorniku i okolini. Nalazila se u Srpskoj varoi na
desnoj obali Zlatice, naspram sadanje nove zgrade Medicinskog cen
tra. Ulaz u sinagogu bio je, kao to se na slici vidi, sa sjeverne strane (od
Zlatice).
Poslije II svjetskog rata sinagogu je otkupio Jovo Todoran i
adaptirao je u stambeni objekat. Na izlazu iz Zvornika (izmeu Vidakove
njive i Meteriza) nalazilo se lijepo ureeno jevrejsko groblje, koje je
danas vrlo zaputeno.
Prema popisu stanovnitva iz 1910. godine u Zvorniku je tada
ivjelo 148 Jevreja, a u srezu Zvomik 175.169 Pred II svjetski rat u gradu
ih je bilo 118 (24 porodice), od kojih su veina bili malotrgovci i zanatlije.
Svi su, osim desetak njih koji su se na vrijeme sklonili, odvedeni u
zloglasni logor na Banjici kod Beograda i ubijeni. Bilo je to u maju
1942. godine kada su ih ustae pohvatale, kamionima sprovele u abac
i predale Nijemcima, koji su ih potom otpremili u logor na Banjici.
Kada su protjerani, njihova cjelokupna pokretna i nepokretna imovina
je opljakana, to je bilo u skladu sa Hitlerovim nacistikim planom o
biolokom unitenju Jevreja. Poznate jevrejske porodice u Zvorniku bile
su Salom, Ginsberger, Fier, Koen, Bararon, Gracijani, Haj on, Kraus,
Levi...170 Stariji Zvomiani se sa zadovoljstvom jo sjeaju vekni, kifli,
50. Naselje oko rjeice Zlatice, austrougraskiperiod. U sredini slike (naprijed)

sinagoga, a lijevo Rijeanska damija.
169. Rezultati popisa iteljstva u BiH od 10. oktobra 1910. godine, Sarajevo, 1912. str. 4.
170. Spisak jevrejskih porodica koje su ivj ele u Zvorniku do II svjetskog rata sainjen
1982. po sjeanju Bebe iri roene Hajon - N i , i Duke Salom ro. Ginsberger,
Beograd, Kosmajska 22/1.
137
zemiki, peretaka i drugih peciva uvenog zvomikog pekara Jevrejina

Hermana Ginsbergera, ija je radnja bila na mjestu na kome se sada
nalazi kafana Lovac(kod pijace), naspram stolarske radje Ilijaza iia.
TVgovci Jevreji
Jevreja je u ono vrijeme u Zvorniku bilo dosta. Bilo je zanatlija,
a neki su se bavili trgovinom. Drali su se svoje nacije i vjere, i to strogo.
Malo ih je bilo bogatih. Meusobno su se pomagali. Nisu dali da neko
od njih propadne. U svojoj bogomolji imali su za svaku svoju siromanu
curu posebnu kasu u kojoj su jo j pare za udaju prikupljali. I svako je
davao koliko je mogao. Subotom su izbjegavali rad.
Najvei trgovac od njih bio je neki Bela Fier. Drao je magacin
u Namazahu na tri sprata, svakave robe od tekstila, metala pa do gasa u
buradima. Kua mu j e bila prava gospodska, ondi e j e sada
Komunalno Jedne godine zapali mu se magacin i izgore do temelja.
Letila su burad sa gasom u nebo. A on od tuge polude...
Trojica brae Bararon bili su trgovci. Avram je im o mjeovitu
radnju, Sakita tekstilnu, a Sadiksepored trgovine bavio i otkupom koe.
Imali su ardake za suenje koe u Namazahu. Otkupom i prodajom
koe bavio se isto tako i Jakica Gracijani, a Isidor, njegov brat, im oje
piljarnicu.
Neki Abinun im je bio rabin, a ujedno i trgovac. On je prodavao
samo pamuk za tkanje. To se mnogo trailo. Pa ondar Nahman Hajon i
Moina Levi sa sinom Salamonom imali su tekstilne radnje sa
kvalitetnom robom i prodajom odijela. A jedan stari Juda Mamalo dr o
je malu radnjicu sitnih stvarica i boje za vunu. Svake subote doe on u
na duan, kupi dvije kile ita i hrani golubove na sred arije. A oni
mu slijeu na ramena.
(Zabiljeio Muharem Topi po kazivanju
svog oca Hasana, najstarijeg ivog zvomikog trgovca,
88 godina, u izgnanstvu)
ZGRADA SRESKOG NAELNIKA

Austrija je i u Zvorniku podigla nekoliko veih graevina. Jedna
od njih je i zgrada na slici podignuta 1886. godine. U njoj je za vrijeme
Austro-Ugarske, Kraljevine Jugoslavije i u poslijeratnom periodu, sve
do 1958. godine, bilo sjedite Zvomikog sreza. Ove je godine ugaen
138
51. Zgrada Sreskog naelstva u Zvorniku (sada Skuptina optine), snimak iz

1986.godine.
Zvomiki srez i pripojen Tuzlanskom, a sjedite Narodnog odbora optine

Zvornik prem jeteno je u ovaj objekat, gdje se i danas nalazi.
Stanovnitvo Zvornika i okoline zvalo je ovu zgradu Konak i desetak
godina po zavretku Drugog svjetskog rata. Godine 1958. uz nju je sa
sjeverne strane, u zamlakom groblju, dograen novi prostor od sige sa
salom za sjednice. Tada je raniji ulaz u zgradu zatvoren, a otvoren
sadanji. U ovoj zgradi sve do pedesetih godina bio je i zatvor. Nalazio
se u prizemlju junog dijela zgrade (ne do ulice). Na prostom sadanje
zgrade MUP-a bilo je zatvorsko dvorite opasano visokim kamenim
zidom.
Uporedo sa izgradnjom zgrade Sreskog naelstva podignut je i
park ispred zgrade sa fontanom, a na brdu iza zgrade posaeni su borii.
Kada su porasli, od njih je formirana borova umica, zvana Borii,
koja je sa klupama i stazama to su se penjale u serpentinama sluila
Zvomianima kao park i izletite.
U junom dijelu parka, od jedne razmontirane drvene barake,
podignuta je 1955. godine itaonica Zamlaz. Poruena je 1967., a na
njenom mjestu iste godine od tvrdog materijala izgraena je sadanja
itaonica. Svi mjetani Zamlaza i Hrida dali su novane priloge za njenu
izgradnju. Ona je bila mjesto okupljanja graana ne samo iz pomenutih
ulica, nego i iz ostalih, naroito penzionera i ljubitelja aha.
139
52. inovnici Poreske uprave sreza Zvomik, snimak iz 1940.godine u parku kod zgrade
Sreskog naelstva. Na slici s lijeva na desno u prvom redu .'Antika Knajter, Ostoja
(prezime nepoznato) i Avdo Fidahi; drugi red: Tahir H udovi (u bosanskoj
muslimanskoj narodnoj nonji), Dragica Cvjetinovi Bonjak, ef Poreske uprave (ime
nepoznato), Semka Kamenica Aganovi i Rus itnik.
VOJNI LOGOR (Lageri)

Za vrijeme Austro-Ugarske i Kraljevine Jugoslavije (sve do 1934.
godine) u Zvorniku je bio jak vojni garnizon. Nalazio se u tvravama
Donjeg i Gornjeg starog zvomikog grada i u logoru u Zvorniku, koji je
podigla Austrija odmah po okupaciji Bosne 1878. godine. Po zavretku
Prvog svjetskog rata (1918.) pripao je vojsci Kraljevine SHS. Vojni logor
sa poligonom u Zvorniku nalazio se na prostoru od sadanje zgrade O
u Zamlazu (na jugu) do sadanjeg stambenog bloka Namazah (na
sjeveru), te izmeu mejdana na istoku i glavne ulice to vodi kroz grad
na zapadu. Poslije izmjetanja garnizona iz Zvomika (1934.) ovaj
naputeni prostor najvie je koristio zvornikoj djeci, gdje su se
svakodnevno okupljala i igrala razne igre, kao to su "kazana, kua i
ize (igre sa orasima), truhlih kobila, klisa, ganje, murke, "andara
i lopova, pula...
140
Vojne barake u Lageru poruene su, uglavnom, do 1941. godine,

a njihov materijal rasprodat.
Stanovnici Zvornika su dugo vremena prostor gdje se nalazio logor
zvali Lageri, odnosno sve do podizanja na ovoj lokaciji zgrade Srednje
ekonomske kole, hotela Drina, parka, Autobuske stanice, Pote i
stambene zgrade S-8.
Na mjestu gdje se sada nalaze biva zgrada Srednje ekonomske
kole i hotel Drina nalazili su se jedno vrijeme poslije II svjetskog
rata ardaci za otkup ita i radionice Stolarskog preduzea "Mladost.
Kao stoje ranije reeno, u gradu je 1910. godine bilo 498 vojnih
lica (u Srezu 651).
Do 1934. godine dio vojnog garnizona izZvomika imao je kasarnu
i u Karakoju, uz koju je bila i veterinarska ambulanta. Poligon se nalazio
naspram pravoslavnog groblja, na sadanjoj lokaciji Drina transa.
53. Konjiki vojni puk na obuci na Zvornikom mejdanu 1933.godine. Na ovom mjestu
sada se nalaze Sportska dvorana "Mejdan " i dio fudbalskog igralita. Objekti na slici
iznad mejdana (lijevo) su pripadali vojnom logoru u Zvorniku, a zgrade (desno) na
slici mahali Namazah. Ispod njih j e p u t kojim se silazilo na mejdan. U drugom planu
slike lijevo vidi se munara Zamlake damije.
141
54. P o g le d na vo jn i lo g o r u Zvorniku, sn im a k 1895.go d in e. B a ra k e i d ru g i vojni

o b jek ti k oje vidim o na snim ku g ra d je n i su o d kam ena, c ig le i eljeza .
OFICIRSKI D O M (Kasina)
Oficirski dom (Kasina) je izgraen 1910. godine, od kada je do
1934. sluio svojoj namjeni, prvo za potrebe austrougarske, a potom
vojske Kraljevine Jugoslavije. Imao je veliku batu sa fontanom i do
ulice lijepu visoku ianu ogradu sapodzidom. Od 1934. do 1946. godine
u njemu su prireivane sve znaajnije sveanosti i kultumo-zabavne
manifestacije u gradu. Sluio je kao ugostiteljski objekat do 1962. godine,
kada je predat na koritenje omladini Zvomika. Godine 1979. predat je
SIZ kulture koji gaje 1980. popravio, renovirao i proirio i u njemu iste
godine otvorio Muzejsku zbirku, gradsku itaonicu i salu koja je sluila
za izlobe, razne kultumo-zabavne manifestacije manjeg sadraja i za
odravanje raznih sastanaka i skupova u grau. U bati Kasine (u njenom
sjevernom dijelu) bila je do 1934. godine kuglana. U periodu od 1934.
do 1940. u sali Kasine su prireivani i javni asovi Sokola. Godine
1964. u jednom dijelu bate Kasine podignuta je zgrada Djeijeg
zabavita. Kasnijim neodgovarajuim graevinskim radovima na
prostorima oko Kasine i u njenoj bati i ona i njena bata izgubile su
svoj prvobitni izgled i ljepotu.
142
5 5 .O ficirski dom (K asin a), sn im ak iz 1973.godin e.
Nekada je na lokaciji na kojoj je podignuta Kasina bila kua sa

velikom avlijom i batom poznatog i uglednog zvomikog kovaa Jusufa
Hadijusufovia, iji su sinovi Salih efendija i Mula Alija u ono vrijeme
posjedovali najvee vjersko obrazovanje u Zvorniku, steeno u Istanbulu
u Turskoj.
Restoran Kasina bio je posebno poznat po tome to su u njemu
uvijek svirale kvalitetne muzike, u proljee i ljeto u bati, a u jesen i
56. D e ta lj o g ra d e i b a te K asin e. N a
biciklu e lek tri a r B o o Joci.
143
zimu u sali. Svojim glasom, armom, ljepotom i popularnou u prvim

poslijeratnim godinama posebno su se isticale pjevaice Jovanka i
Danijela. Kad su one pjevale (a pjevale su bez ozvuenja J e r tih sprava
u ono vrijeme nije bilo u Zvorniku), oko Kasine i njene bate okupljalo
se tako rei pola Zvornika da uiva u ljepoti njihove pjesme i arma.
One su esto bile izloene i prijetnjama ena iji su muevi najvei dio
vremena provodili u kafani i zanemarivali svoje porodine obaveze. Na
njihove napade i prijetnje one bi dostojanstveno odgovarale da njih ne
interesuju njihovi muevi ve njihove pare.
Svake veeri orkestri su svirali i muziku za ples, a nedjeljom od
11,00 do 13,00 sati priredjivan je matine. Ove lijepe zabave nastavljene
su od 1962. godine i u novosagradjenom hotelu Drina. One su bile
pristupane zrelijoj i starijoj omladini i branim parovima, dok su se
mladje generacije zabavljale na igrankama organizovanim po kolama i
mjesnim itaonicama, a nedjeljom na matineu u fiskultumoj sali DTV
Partizana. A u ono vrijeme, da zabiljeimo i to, popularni plesovi su
bili tango, sving, valcer, engli valcer i sloufoks.
PRVI AUTOMOBILI U ZVORNIKU

Godine 1908. austrougarski ministar i zapovjednik Bosne, Apel,
trebalo je da doputuje u Zvomik. Sveani doek prireen je na auevcu,
gdje se skupilo mnogo svijeta (zvaninici grada, aci, graani). Prostor
je bio ukraen zastavama, cvijeem, parolama... To je bio dogaaj za
zvomiku ariju u kojoj se rijetko ta znaajno deavalo.
Gost je trebalo da doe iz pravca Sarajeva i sve oi prisutnih bile
su uprte u tom pravcu. Oekivala se zaprega sa vitkim konjima i
raskonim kolima. Najavljen je dolazak gosta. Sadanjom Ulicom ure
Pucara od centra grada pojavilo se vozilo bez konja, koje je putalo
udne zvukove i iza koga se dizala gusta praina. Nekoje povikao: Bjei,
bjei narode, eto kola bez konja i koijaa, pogazie nas! Nastala je
vika, graja, pla djece. Narod se razbjeao na sve strane, a najvie ih se
sklonilo u grobnice iznad uevca. Tek kada je gost sa svojim vozilom
stigao pred sveanu tribinu na auevcu i kada se ugasio motor na vozilu,
narod se poeo vraati, polako, oprezno i nepovjerljivo, radoznalo
zagledajui u udo kojim je doputovao u njihov grad zapovjednik
Bosne.171
171. Ovaj dogaaj je zabiljen po kazivanju Borka Jokanovia.
144
Eto, to je bio prvi susret Zvomika i Zvomiana sa automobilom.

Ujesen 1909. godine u duan zvomikog trgovca i gazde Stevana
Nikoliajednog pazamog dana doao je njegov stalni muterija i prijatelj,
ugledni domain, seljak iz Petkovaca, Suljo Topalovi. Uz duhan i kafii
vodio se prijateljski razgovior izmeu njih o svakodnevnim poslovima,
dok e ti Suljo najednom tiho: "Brate Stevane, imam neto u povjerenju
da ti kaem, samo da se dalje ne uje. I ispria mu kako je on, i ne samo
on, vidio prije dvije veeri svojim oima kako je cestom kroz Petkovce
od pravca apne prolo nekakvo udovite, ejtan li je, ta li je, sa
ogromnim oima koje svijetle, die iza sebe prainu, stenje i roke. Narod
se uplaio, svate se pria.
Gazda Stevan je znao o emu se radi i umirio je svog prijatelja.
Ustvari, to je bio prvi automobil koji je proao kroz apnu i Petkovce
vozei ovom relacijom nekoliko austrijskih oficira iz Tuzle u Bijeljinu.172
Prva redovna autobuska linija za prevoz putnika i potanskih
poiljaka od Tuzle do drugih mjesta u sjeveroistonoj Bosni uspostavljena
57. P rv a m otorna vo zila u Z vorniku (au tobu s i m ala kola b ra e B la g o je v i a jisp re d

ben zin ske p u m p e u centru g ra d a (sada p r o s to r izm eu kn jiare Veleprom eta i a p o tek e
u stam ben om bloku N am azah). U p o za d in i lije v o vid i s e m rsna ili en sk a p ija c a (sa d a
S p o m en -o b iljeje p a lim b o rcim a u N O R -u u centru g ra d a ). S n im ak iz 1929. god.
172. Zabiljeeno po kazivanju Stanka Nikolia, koj ije tada radio kao trgovaki pomonik
kod svog oca Stevana i sluao ovaj razgovor.
145
je 1929. godine, kada je krenuo prvi autobus koji je saobraao na relaciji

Tuzla-Zvomik-Bijeljina. Vlasnik i prvi voza autobusa bio je Joko
etkovi iz Podgorice.173
58. N a s lic i J oko etk o vi (lijevo ) i k on du kter au to b u sa desno. Snim ak j e n a p ra vljen

22. a vg u sta 1929. g o d in e isp re d h o tela " B risto l1 u Tuzli p r e d p o la z a k au to b u sa na
p r v o p u to v a n je u Z v o m ik i Bijeljinu.
SAOBRAAJ IZMEU DVA SVJETSKA RATA I

NEPOSREDNO POSLIJE II SVJETSKOG RATA
Za vrijeme Kraljevine Jugoslavije, do 1926. godine, redovan
saobraaj sa okolnim mjestima (Vlasenica, Srebrenica, Tuzla i Bijeljina)
odvijao se zaprenim vozilima i to jednom dnevno. Vlasnik zaprege bio
je Jevrejin Bela Fier. Godine 1924. i 1925. Zvomik je dobio prve auto
mobile i autobuse, od kada otpoinje da se uspostavlja prvo povremen,
a potom i redovan autobuski saobraaj sa pomenutim mjestima i jo sa
Ljubovijom, Valjevom i Sarajevom.
173. Dragia Trifkovi:Tuzlanski vremeplov IV, Grafiar, Tuzla, 1990. str. 105.
146
Prvi vlasnici automobila i autobusa u Zvomiku bili su braa Drago

i Kajo Blagojevi. Oni su imali svoju autogarau u kojoj su sami izraivali
karoserije za svoje autobuse. Nalazila se najednom dijelu prostora
sadanjeg stambenog bloka Namazah. Ispred garae na ulici, na trotoaru,
podignuta je i prva benzinska pumpa u Zvomiku. Prvi autobusi imali su
6, a kasnije 1016 sjedita i svi su polazili u isto vrijeme, u 14 sati.
Prvi vozai autobusa i automobila iz Zvornika, pored pomenutih
brae Blagojevia, bili su Tonika Pokorni, Aco Poli, Aco Blagojevi,
Fuad Isajbegovi, Hasan Peta, Milo Kordik, Mato Kazina, Mehmedalija
Karamuji, Ibro Fazli, Stevo Stefanovi...
Autobusi su polazili i stizali na svoja odredita tano u minut, pa
su ljudi u mjestima kroz koja su prolazili odreivali prema njima vrijeme
i navijali satove. Kako su se autobusima prevozile i potanske poiljke
(pisma, paketi i dr.), narod je autobuse zvao pota (Proe pota,
dvanaest je sati).
59.P rv a autokaroserija, izra en a u a u to g a ra i b ra e B la g o jevi (1 9 2 9 .g odin a). S lijeva

na desn o: D ra g o i B ran ko B la g o je v i (isp red vozila), H asan P e d i i S a ir J a h i (sto je
u z v o zilo ), s je d i na to k u B e r iz P o v la k i (sa k ra va to m ), iza njih s je d i M u sta fa
B a za rd a n o vi, a p re tp o slje d n ji na s lic i j e A co B la g o jev i (sa eiro m i kravatom ).
Pred II svjetski rat autobuski saobraaj preuzeli su Selmanagii

iz Srebrenice, a Blagojevii su se preorijentisali na teretni saobraaj.
Poslije Drugog svjetskog rata ponovo je uspostavljen saobraaj
sa okolnim mjestima i sa Sarajevom (1946. godine). Nije bilo autobusa
pa su se za prevoz putnika koristili kamioni tuzlanskog preduzea Dask.
Bili su pokriveni ceradom, a kao sjedita sluile su klupe bez naslona.
Pedesetih godina u saobraaj e biti ukljueno nekoliko autobusa, pa e
147
60. A u to b u si D ra g e B la g o je v i a i n jih o vi vo za i, s lijeva na d esn o : F u a d Isa jb e g o v i ,

M ilo K o rd ik i A c o P oli. -S n im a k iz 1 9 3 8 .g o d in e isp re d n ekadan jeg h o tela "B e o g ra d "
i sa d a n je zg r a d e SD K . U p o za d in i, na brdu, v id e s e kue na B airu.
se sve do 1953. godine za prevoz putnika uporedo koristiti i kamioni i

autobusi. Vozila sa putnicima na svoja odredita kretala su iz Zvornika
jednom dnevno sa polazita koja su se esto mijenjala (najee sa
auevca, zatim ispred starog hotela "Drina i Fiskulturnog doma) sve
do izgradnje autobuske stanice u Zvorniku na prostoru biveg
Fiskulturnog doma (Doma DTV "Partizan), koja je otvorena na Dan
borca 4.jula 1969. godine.
Godine 1957. kroz Zvomik je dnevno prolazilo 14 autobusa, od
kojih su 9 bili prolazni, a samo pet ih je polazilo iz Zvornika. Oni su
saobraali na ovim relacijama:
1. Zvomik - Beograd
2. Zvomik - Sarajevo
3. Zvomik - Vlasenica
4. Dubrovnik - Beograd
5. Tuzla - ekovii
6. Srebrenica - Brko
7. Bajina Bata - Loznica
148
(2 autobusa)
(2 autobusa)
(1 autobus)
(1 autobus)
(1 autobus)
(2 autobusa)
(1 autobus)
8. Ljubovija- abac
9. Tuzla - Bijeljina
(2 autobusa)
(2 autobusa)174
S obzirom na neizgraenost lokalnih puteva, o lokalnom

saobraaju u ovo vrijeme nije moglo biti ni govora. On se poeo
intenzivnije uvoditi tek sredinom sedamdesetih godina.
I od najudaljenijih mjesta do Zvornika se putovalo pjeke ili
zaprenim vozilima, a od mjesta koja su bila uz glavne saobraajnice i
autobusima meugradskog saobraaja, ako je bilo u njima mjesta. Prve
autobuske linije u lokalnom saobraaju uspostavljene su 1967.godine,
kada su u apnu i Kiseljak krenuli prvi autobusi. Deset godina kasnije
(1976.) krenue i prvi autobusi u Kamenicu i Krievie. Autobusi su sa
pomenutim mjestima u poetku saobraali samo jednom dnevno.
Godine 1968.Zvom ik je imao samo 319 automobila (236
putnikih i 83 teretna),175 a osam godina kasnije 1.730, od ega 1.563
putnikih i 167 teretnih.
PRVI POTANSKI SAOBRAAJ

Za vrijeme osmanlijske vladavine u Zvorniku je postojala
carinarnica preko koje se odvijala trgovina sa susjednim mjestima u Srbiji.
Razvijenom zanatstvu i trgovini u Zvorniku bio je neophodno potreban
potanski i telegrafski saobraaj. Zbog toga i nije udo to je pota u
Zvorniku osnovana (otvorena) jo 1864. godine, kada i u Sarajevu i u
jo devet veih gradova u Bosni i Hercegovini. Dvije godine kasnije
(1866.) u Zvorniku je osnovana i telegrafska stanica. Upravnik pote
bio je jedino zaposleno lice i obavljao je sve poslove u poti i telegrafu
sve do dolaska Austro-Ugarske u Bosnu 1878. godine. Za osmanskog
perioda postaje i stanica gdie se mijenjaju potanski konji, a u isto vrijeme
ove su stanice neka vrsta prenoita za pratioce potanskih konja. Potu
su obezbjeivale zaptije kako bi pota nepovrijeena na mjesto dolaska
stigla. Prema turskim slubenim normama jahaem konju bilo je
potrebno da pree put Sarajevo-Zvomik-Raa - 38 sati.176
174. Regionalni istorijski arhiv Tuzla, kutija 1047 (sumarno).
175. "Godinjak optina Jugoslavije 1970, Stalna konferencija gradova Jugoslavije,
Beograd, 1970, str, 102 i 103.
176. Milan Ljiljak: Pota, telegraf i telefon u BiH, I dio, Preduzee PTT saobraaja,
Sarajevo, 1975.str.40,41,91,137.
149
61. N a s lic i sn im ak zv o r n i k e p o te iz 1939.g o d in e ( au evac).
Pota je u osmanskom periodu iz Zvornika otpremana jednom

nedjeljno u Sarajevo i druga mjesta. I pota iz drugih mjesta stizala je,
takoe, jednom nedjeljno u odreene dane.
Za vrijeme austrougarske vladavine (i kasnije) pota se nalazila
u zgradi preko puta stambenog bloka Namazah (sada prostorije
"Agroproma), a od tridesetih godina sve do izgradnje sadanjeg objekta
poste (1958.) u prizemnoj kui na auevcu, koja je u vlasnitvu porodice
Suljagi iz Zamlaza. Poznato je da su upravnici pote izmeu dva svjetska
rata (izmeu ostalih) bili Revnik Pokorni i Vojislav Ivo (1932-1936.).
I za vrijeme austrougarske vladavine i Kraljevine Jugoslavije (sve
do 1929. godine.) pota se prenosila konjima i konjskom zapregom.
Dnevno su u Zvomik stizala 3-4 pisma ili paketa, a toliko ih je dnevno i
otpremano iz Zvornika.
Za vrijeme Kraljevine Jugoslavije vlasnik zaprege za prevoz pote
i putnika u Zvomiku bio je ve pomenuti Bela Fier, trgovac, veliki
zaljubljenik konja i konjskih trka. Iza njegove zgrade u centru grada
(sada prostorije Komunalnog preduzea 25. novembar) nalazile su se
tale za konje.
150
POSTA VUANJE KOCKE I ASFALTA IZVORNIKO

KORZO
Makadam u centru grada zamijenjen je kockom 1937. i 1938.
godine, a do poetka Drugog svjetskog rata pokockana je i sadanja
Ulica Filipa Kljajia od mosta na Drini do kue babice Sadete Dautovi
u Hridu. Ostale ulice u gradu bile su pod makadamom i takve e ostati
do ezdesetih i sedamdesetih godina. Kocka u gradu i ploice na
trotoarima zamijenjeni su asfaltom 1975. godine, kada je i glavna ulica
znatno proirena.
Sve do 1974. godine (do izgradnje priobalnog puta) cjelokupan
saobraaj preko Zvornika odvijao se kroz centar grada. Kroz zvomiko
korzo, razvojem saobraaja, danonono su prolazile u oba pravca kolone
vozila, ometajui slobodno kretanje graana, a naroito kada je otpoela
eksploatacija boksita u Rupovom brdu od kada su centrom grada tutnjali
kamioni sa prikolicama prevozei rudu od Milia do eljeznike stanice
u Malom Zvorniku. Moe se samo zamisliti kako su se tada osjeali
brojni etai uvijek punog zvomikog korza.
62. K o ck a u centru g ra d a , sn im a k iz 1 9 6 8 .g o d in e (sada p r o s to r izm eu R obn e kue i

P riv re d n e banke). S va k o d n evn a slik a g ra d a iz o v o g p e rio d a , in teresan tn a i p o en sk o j
m u slim anskoj se o sk o j nonji, koja s e v ie n e m o e vid jeti na zvo rn ik im ulicam a.
151
Inae, zvomiko korzo je decenij ama bilo poznato (sve negdje

do sedamdesetih godina, kada ga zamjenjuju brojni restorani i kafii)
po svojoj ivosti, istoi, broju etaa i mlaih i starijih i njihovom
uzornom ponaanju, pa ga se i srednje i starije generacije, kao i posjetioci
Zvornika iz ovog perioda, vrlo rado sjeaju. Glavno etalite bilo je u
centru grada od Privredne banke i mosta na Drini do izvorske vode
Zamlaz. Na korzo je izlazila gotovo itava mladost Zvornika, ujesen
i zimu izmedju 17,00 i 20,00 sati, a u proljee i ljeto izmedju 18,00 i
21,00 sat.
U drugoj polovini pedesetih i poetkom ezdesetih godina na
korzu su se posebno isticale zvomike ljepotice Hatida Tida Klempi
i Milena Seka Dabi. Svojom ljepotom, pojavom, neposrednou i
komunikativnou, nainom hoda i dranja, doprinosile su stvaranju
prijatnog ugoaja na korzu, privlaei na sebe panju i starijih i mladih,
naroito mladia kako domaih tako i onih sa strane. Zato su svi eljeli
da ih vide, da im se priblie, da im upute kompliment... A one su to
prihvatale ljudski, dostojanstveno i bez imalo uobrazbe. Voljene od svih,
inile su i bile dio due grada.
ZVORNIKA PIJACA
U periodu izmeu dva svjetska rata, a i ranije, Zvomik je mijenjao
lokacije za svoju zelenu pijacu. Najdue je bila u centru arije, na
trouglu ispred sadanje zgrade Privredne banke. U narodu je bila poznata
pod imenom itna pijaca. U prolosti je tu bilo veliko granato drvo,
koje je svojom kronjom pravilo hlad i titilo od kie, ali je posjeeno
poslije I svjetskog rata. Tu se prodavala zrnasta hrana (u vrhu trougla),
povre, voe, hljeb i poslastiarski proizvodi. Prodavci ove poslednje
robe bili su najgrlatiji na pijaci. Pekari su petkom iznosili na pijacu i
hljeb koji nije bio svje, bilo ga je od dva, tri i vie dana, ali su ga oni
svojom tehnologijom dotjerali da bude kao svje. I iao je taj hljeb,
kupovao gaje narod.
Bilo je dozvoljeno glasno nuenje i reklamiranje robe, pa se
petkom na pijaci stvarala paklena vika i dreka. Makar bio bajat i cm,
pekari su (a bilo ih je 10) iz sveg glasa nudili i hvalili hljeb:
152
Vrelo bijelo, vrelo bijelo!

Vru, vrio!
Taze, taze, kod majstora Loze!
Hajde vamo, ne varaj se tamo!
Pita lije, baklava li je, sta li je!?
Prodado-propado, prodado-propado!
akije, akije, simiti, simiti, navali narodeI
Pekar Herman Ginsberger, Jevrejin, imao je najbolji hljeb i
najljepe pecivo (kifle, zemike, vekne, peretke, kajzerice). Njegov stol
za hljeb (svaki prodava donosio je svoj stol) bio je najljepe ureen.
Imao je platneni krov i natpis Hermanovo pecivo.
Poslastari su prodavali arene kolae i bombone i hladnu bozu.
Pa kao i pekari i oni su se nadvikivali:
Hladna boza, hladna!
Sampanjerka, ampanjerka!
Ledena ko led, slatka ko med!
Vidi, vidi, ta je kajmaklija!
Bozu su drali u vrlo lijepim drvenim kantama od dudovog drveta,
okovanim irokim mesinganim obruima. Kante su bile uvijek iste i
uredne i u njima se boza dugo odravala, hladna i prijatna. U takvim
kantama bozu su ljeti nosili po ariji i prodavali. Zimi su umjesto boze
prodavali vru salep, vrlo ukusan napitak, sladak. Nosili su ga u okruglom
bakraetu, koji je na dnu imao privren sud za uarenim drvenim
ugljem, tako daje salep uvijek bio vru. Oko pasa su imali opasan drveni
dra za olje i kada bi nasuli salep, posuli bi ga odozgo naroitim
prakom, zendefilom, koji je salepu davao specifian i izvanredno prijatan
ukus. Vru salep, vru salep! Pari guu, vadi kaljavicu! - razlijegao
se gradom njihov glas. A najbolju bozu i salep, zna se, pravili su Mehmed
i Zuber Sabirovi i njegovi sinovi Feta, Nedib i Daut.
Pijaca za bijeli mrs (mrsna pijaca) bila je na mjestu gdje se sada
nalazi Spomen obiljeje palim borcima NOR. Na poetku u uglu bila je
visoka gvozdena esma, a do nje optinska vaga, kojom su rukovali
Nezir Vehbi i Suljaga Kitovnica. Uza zid bilo je nekoliko piljamica u
crnim drvenim barakama. One su imale vrlo irok izbor robe, a specijalitet
im je bio suhi sir u kaicama. Mrsna pijaca zvala se jo i enska pijaca.
Na tezgama su se prodavali mlijeni proizvodi i jaja, a ispod tezgi perad.
153
63. C en ta r g ra d a (1942.). N a s lic i lijevo v id i s e m rsna p ija c a .
Dananju lokaciju pijaca je dobila pred II svjetski rat. Zlatica na

tom mjestu nije nekada tekla pravo kao danas nego je, kao to je ranije
reeno, u velikom luku opasivala plac na kome je sada pijaca. Na placu
je bila daara i pecara rakije Andreasa Skibara Andraa, kako su
Zvomiani popularno zvali ovog doseljenog Slovenca. iroka i prostrana
u svome poetku, sadanja pijaca ve je postala tijesna.
Zvornik je imao i nadaleko poznatu stonu pijacu. Sve do
izmijetanja iz grada 1973. godine nalazila se u Beksuji pored Drine,
iznad beksujanskog mejdana. Sa tri strane bila je ograena bodljikavom
icom, a etvrtom je izlazila na Drinu.
ZVORNIKI DUANI, TRGOVCI IH A M A LI U

PERIODU IZMEU DVA SVJETSKA RATA
(Kazivanje Topi Hasana, najstarijeg zvornikog
trgovca - 88 godina)
Kako sam posto trgovac
Ja sam ti prvo trebo biti brico. Dala me mati na zanat kod
Salihage ehia. Prvi dan, pometem ja radnju i majstor me poalje po
154
vodu na auevac sa velikom testijom. Tamo ti se ja poukam sa nekom

ecom i razbijem testiju. I bezbeli, ne smjednem vie majstoru na oi.
Tako zavrim zanat za bricu.
Ondar me dadnu u trgovinu kod rahmetli Hasanage Kamialia.
Duan bio usred arije, ondje e je sada Delikates. Ispred radnje na
onom sadanjem trgu bila pijaca. U duanu svega i svaega. etiri godine
sam egrtovo. Po cijeli dan se radilo. Zimi mangala ara nasred radnje
da ruke ogrije, a vrata ne smije zatvarati. Ako zatvori, odbija
muteriju. Sva roba u vreama ii u buradima, a sve na deke mjeri i
prodaje. Ali, opet, gazda je bio dobar ovjek. Na nesreu, propije se on
pa stalno u kafani sa nekim bezima. A ja radim u duanu i tako postanem
kalfa, a ondar i pravi trgovac.
Zvorniki trgovci
arija je bila puna duana. Sve se poredali jedan do drugog.
Veinom mjeovita roba i kolonijal. A bilo je i onih tekstilnih, pa
gvoara, piljamica, trafika i raznih drugih. ta god je narodu trebalo,
bilo je u duanu. Ako nejma, ti zapie pa nabavi. Muterija je morala
biti zadovoljena. Dosta se nabavljalo u Kuria magacinu. A bilo je i
trgovakih putnika. Zastupali razne firme. Donesu mustre, a ti bira i
zakljuuje poso. Ovo hou, ovo neu. Ako napravi dobar pazar, poklon
dobije. I to dobar. Tako se radilo.
Narod je bio siromaan. Dan i komad. Nije bilo fabrika. Sve se
na deke prodavalo. Dva deca zejtina. Zafati iz bureta. Pet deka kahve,
ako nekome dou musafiri. A pekmez nalije u fiek i tako prodaje. Za
onu slatku puru. Nije bilo ko sad, sve upakovano. Dosta se nosilo i na
veresiju pa to u tefter biljei, ali samo kome gazda odobri. Seljaci nose
ta im treba i na jesen plaaju svojom robom. A kad neto vrate sa pijace,
ondar gazda otkupljuje u pola cijene i na tavan slae. Na proljee, opet
im prodaje za duple pare-na veresiju.
Dosta je trgovaca bilo, ali malo pravih gazda. Veinom se
ivotarilo. Koje imo, imo je. Iznad svih su bili Kurii. Petorica brae.
Nisu se ni enili da se kapital ne rasipa. Sve je ilo na jednu kamaru.
Izmeu sebe poslove su podijelili. Najstariji, Ibrahimaga, je samo
nabavljo robu. Obilazio fabrike i veletrgovine. Vodio velike poslove.
Alijaga je bio na kasi. Samo brojo i slagao pare. Kau da su seljaci
plaali samo da vide kamaru para. Hajraga je vozio robu po drugim
gradovima i trgovinama. Ademaga je samo kupovo robu po pijaci i
otpremo sa laama. Nije imo kad ni jesti od posla. Uzme lepinu u
155
svojoj pekari, zadije je za pojas i usput jede. U trgovini je radio Hasanaga.

Kod njih su radili Slavko Kljaji, Mehmed Boji i Mahmut Kavazovi,
a glavni hamal je bio neki Mehmed Muji, zvani elo. Dosta su narod
pomagali, zeat dijelili, ali su se bojali konkurencije. Ja sam im na Fetiji
bio prvi komija. A kad sam od njih zatraio pozajmnicu da otvorim
duan i zaponem raditi, nisu mi dali. I eto, vremenom, sve im je propalo.
U ono vrijeme selo je bilo temelj privrede. A raalo je dobro i
bilo svega. Od pola ljeta do pred zimu otkupljivalo se sve to seljak
donese u ariju. Jabuke, suhe ljive, orasi, pekmez, med, ito. Osim
Kuria otkupom su se bavili Jelki Sabitaga i njegov sin Salih. Njihovi
su bili svi magacini oko pijace. Time se bavio i ehavdi Idrizaga. Roba
je otpremana laama u Beograd i druga mjesta, a odatle sigurno i
izvoena u inostranstvo. ehi Salih je otkupljivao, pakovao i otpremao
jaja. Zato su ga zvali Salih Jajar.
Veliki dio para dobijenih prodajom svoje robe seljaci su troili u
trgovini. Kod Mustafi Ahmetage i njegovog sina Mustafe nabavljali su
svu metalnu robu, razne halatke, sue i ostalo. Prodajom metalne robe,
isto tako, se bavio i Blagojevi Marko. On je prvi prodavao i bicikle.
Kod Bate i Jove Nikoli pravoslavni seljaci su kupovali tekstilnu robu,
sukno, ohu, a posebno akire, gunjeve i pojaseve, a opanke kod
opanara u pet-est radnji. Tekstilnu robuje prodavao i Popovi Tiko.
Da bi privukao muterije, Cviko Dabi je na radnju stavio firmu Kod
seljaka. On je bio na zanatu kod Joviia. A ti Joviii su imali najbolju
tekstilnu radnju, a posebno tofove i odijela za graane. Bili su braa
Pero i Drago, a staroga oca Jocu dovodili su u radnju da sjedi za kasom.
Od sve robe imali su mustre pa su ih slali muslimanskim enama po
kuama da izaberu basmu za haljine jer one nisu ile po duanima. Osim
njih tekstilnu radnju dro je i Popovi Drago.
N ajvie duana je bilo sa industrijskom , kolonijalnom i
prehrambenom robom. Time su se bavili Kamiali Hasanaga i
Huseinaga, Pekli Vlado, Joviii, Hambiralovi Avaga, Kavazovi
Ibrahimaga i Huseinaga, Tuevijakovii, Skopljakovi Halidbeg, Popovi
Stanko, Kovaevi Drago, Vasi oro, Pai Salihaga i jo neki.
Veina zvomikih duana bila je na sadanjem prostoru Robne
kue, Privredne banke i niz ariju od sadanjeg spomenika do apoteka.
Skoro svi su porueni, a i ono malo to je ostalo, i ne lii vie na
nekadanje duane.
156
Zvorniki hamali
Hamali su ti bili ljudi koji su nosili vree iz magacina u duane

ili sluili narod po mahalama. Svi su bili iz Ciganluka. Ujutro siu niz
Kanare sa konopcima za pojasom pa pravo pred na duan. Tu ih se
iskupi po tridesetak i ekaju kad e ih ko zovnuti. Zima, sunce, kia, oni
su tu povazdan oko pijace. Zovne ga. Sto kila prenese za dinar. Najjai
je bio neki Osman Gico. Taj je za opkladu po trista kila nosio. Bio je
mali, zdepast i jak.
Posla je bilo malo. Po itav dan bi ekali, dosaivali se. Nekad bi
se i potukli. A uveer, ako su ta zaradili, eto ih u duan da kupe malo
brana i zejtina, a ako nisu ondar od gazde trae na veresiju. Eto, tako su
ti hamali ivili. Svoj ivot su svakim danom prodavali. I kad pogleda,
jednog dana, nestane ga. Prestane pred duan dolaziti.
Zvorniki duani
Sad u ti rei gdje je koji duan bio u ariji prije ezdeset do
sedamdeset godina. Pamtim ko da sad gledam. A ti to nacrtaj da se ne
zaboravi. Neka se zna kako je to nekada bilo.
(Zabiljeio Muharem Topi).
z
-
PREGLED
v a
DUANA
n j
IZ M E U
DVA
ft
S V /J E T S K A
RATA
- i m . - >9^-
Grobmc e
P reg te d n u s k ic u iz r a d io : H a z im
$r
158
C a tic
f cf i r M-M
63 a. Z von rika ar'sija (p r e g le d du a n a izm ed ju d v a sv je tsk a rata).

P reg le d u ra d io p re m a sk ici M u h arem a Topia, H azim ati.
VLASNICI DUANA, M AGACINAI PEKARA

DUANI
1. Bato Nikoli
2. Sabrija Ribi
3. Karaosmanovi
4. Nepoznat
5. Nepoznat
6. Nepoznat
7. Vlado Peki
8. Sakita Bararon
9. Husein Kamiali
10. Stanko Popovi
11. Tuevljakovi
12. Mustafa Mustafi
13. Kavazovii
14. Halid Skopljakovi
15. Isidor Gracijani
16. Alinun
17. Piljamica
18. Piljamica
19. Piljamica
20. Trgovac maina
21. Bata Prodavnica obue
22. Braa Kurii
23. Avram Bararon

24. M. Krtii
25. Sadik Bararon
26. Jakica Gracijani
27. Joviii
28. Nahman Haj on
29. Mica Jovii
30. Vidakovii
31. Nikola Manojlovi
32. . Popovi
3 3 .Juda
34.
Salih Pai
35. Tiko Popovi
36. Blagojevii
37. Stanko Nikoli
38. Husein Kamiali
39. Vekaz efendija
40. Drago Kovaevi
41. Juda Mamalo
42. Nepoznato
43. Alija Hadihamzi
MAGACINI
4. Bela Fier
5. Kurii
6. Kurii
1. Jelkii
2. ehavdi
3. Joviii
PEKARE
1. B. Jelki
2. A. Sarajli
3. P. Tomi
4. M. Hadiosmanovi
5. Kurii
6. M. ati
7. S. Begi
8. Imirovi
9. Nepoznato
10. Herman Guinskerger
11. Nepoznato
BILI SU ONI DIO ZVORNIKE ARIJEI NJENE DUE

Hamal orbeg
(Novinski tekst iz Bosna presa, 23.09.1993.)
Uvijek kada bih se vraao iz araja u zagrljaj rodnome ognjitu,
vie nego esto, sretao bih tog ovjeka. Jednom na staroj autobusnoj
stanici, u susjednom parku, ponekad u burekdinici. etao bi zajapuren,
rumen, neto i nekog traei, zagledao se u svakog prolaznika, prosto
zabadajui oi u lice. Sjedio bi na klupi u parku i itao Politiku , ispraao
prolaznike i svakog ko sjedne zapitkivao sve i svata.
"Kad e biti rata, ovo ovako vie ne mere, svijet se nakotio, to se
izrodilo, narod se posilio, to mora da se oisti. Pedeset godina, mnogo
je. I jedni drugima zavide. Brat s bratom ne mere. Snahe od svekrvi se
dijele. Kijamet. Ovu prugu do Tuzle to prave, nije dobro. Pravila je
Austrija pa se zaratilo, pa za vrijeme kralja - pa se opet zaratilo. I sad
trei put. Nevolja .
Ustajao bi sa klupe, mahao rukama, govorei povienim tonom,
poput pravog govornika. Skretao bi panju prolaznika, ukazujui na
nepravilnosti, govorei o svemu i svaemu.
Onda bi se smijao do besvijesti, nekud urei.
Kada bi me sreo, trao bi maui rukama, donosei neku
informaciju, pokazujui lanak iz novina, opet pitajui sve i svata.
Prelazilo bi to u znatielju, ponekad u dosadu. Umor, ponekad i urba,
inili bi svoje.
Samo u evabdinicama kod Arnauta, bilo bi neko udno
zadovoljstvo s tim ovjekom sjediti uz aj.
Nije traio mnogo, neku crvenu i aj. Puio nije, kakvu troio
nije, samo aj. Srkao bi i smijao se.
Crvenu kad dobije, njegova su dva bureka. Smae ih za tren.
Zamasti ruke i kaput.
Rodjenije Zvornianin. Od porodice orbegovi. Posljednji njen
predstavnik. Propali begovi. Uvijek bi u svakom obraanju morao
spomenuti hamalski posao u Beogradu, ezdesetih - sedamdesetih
godina. Autobusni i eljezniki kolodvor. Gospodje i koferi...
Ja sam se vratio ovom gradu jer ga volim. Iz njega vie ne idem.
Ovdje mi je najsigurnije
160
Na udan nain mi se taj ovjek dopadao. Ne znam zato, mislim

ibhije koje je nauio od svoje rahmetli majke, budile su u meni neku
posebnu privlanost. Nain na koji bi ih recitirao sa povremenim
grekama, bio je jedan veliki koncertni nastup...
Poslije bi se u meni otvorio merhamet, ruka u depu i pala bi
poneka crvena. aj, ja l burek.
Deavalo se i to da bi ga pokupili zvorniki mangupi i njima bi
tamo pjevao neke druge pjesme. Za to vrijeme oni bi ga aavali. Bio
sam povrijedjen zbog toga. Preda mnom to nikada nije inio.
Kad bi u kahvi kod rnde sjedili stariji ljudi, petkom pred dumu
bio bi naruen.
Imao je vremena na bacanje, klanjati nije htio nit umio. Denaze
je redovno posjeivao, samo kad bi u safovima stajao, ruke bi dizao i
sputao.
Znao bi ko je umro u gradu. Svakome je govorio ko je i to je bio
umrli. Uglavnom, poznavao je vidjenije ljude, kod njih je radio i oni su
mu za obavljene poslove davali poneku paru.
Sjeam se kad je umro posljednji Jevrej u Zvorniku, poznati
doktor, ispriao mi je cijelu istoriju o njemu. Mnogi Zvomiani to nisu
znali.
Izgleda da se jako bojao smrti. Njegov govor bio bi ispunjen
priom o kijametu, sudnjem danu. I stalno tako. Gutala ga je samoa.
Kao podstanar patio je godinama. Kuu nije imao, enu i djecu nikad
nije imao. Narod bi mu davao odijela i ostalo.
Jednom, od brata iz Nia, dobio je neki oferski mantil i neto
para. Mislim da tih dana nije bilo srenijeg ovjeka. Kad me vidio, trao
je koliko ga noge nose. Okretao se kao na modnoj reviji i smijao od
sree do besvijesti.
Poslije mnogo godina sjetio sam se tog orbega iz zvornike
arije. Gdje lije?
(Redi Haris)
Napomena: pomenuti doktor nije Jevrejin, ve Rus KLjahov.
Ovaj novinski lanak, sloiete se, je lijepa pria o jednom

neobinom liku, svima nama dobro poznatom i voljenom na svoj nain,
liku koji je bio sastavni dio zvornike arije, dio njene due. Pravo ime
161
mu je Mustafa orbegovi. Njegov otac Mehaga je bio austrougarski

oficir, a izmeju dva rata drao je kafanu ispod puta Zvomik - Karakaja,
odmah iza Meteriza. Majka mu je svirala harmoniku i bila u svoje vrijeme
jedna od poznatijih zvomikih djevojaka. Posljednjih petnaestak godina
ivota ivjela je od sviranja i pjevanja po sijelima, na kojima joj je stalni
pratilac bio Mustafa, njeno najmladje dijete. Svi su je zvali Hana
Corbegua.
Inae, poznato je da orbeg nije volio da radi i da se prihvatao
samo lakih poslova. Imao je u gradu svoje stalne rtve koje su mu
davale novac kad ga sretnu na ulici, ili bi im on tano svakog prvog u
mjesecu dolazio u kancelarije po svju nafaku, a medju jima je bila i
veina zvomikih advokata. Na ulici bi zaustavljao one koje je poznavao
ili im se pridruivao pratei ih kroz grad i propitujui ih o svemu i
svaemu, a najee da li e doi do treeg svjetskog rata i zato dinar
nema zlatnu podlogu, ali i da im kae neku novost u gradu. Sa policijom
i vlastima nikada nije imao problema, niti je od njih ita traio. Puio
nije, pio nije i na ulici nije vidjan u none sate.
Usmren je na svirep nain u zatvoru u Alhosu (Karakaja) aprila
1992. godine.
Nezaboravni su i neki drugi likovi od sredine pedesetih godina
20. stoljea pa naovamo, isto tako svim nama dragi, po kojima je
zvomika arija bila prepoznatljiva i bez ijeg postojanja bi dua grada
bila siromanija. Sjetimo se samo Fildusa Hadiosmanovia (Filde) i
njegovih prefinjenih i lakih plesnih pokreta, zatim njegovog divnog glasa
i njegove pjesme posebno kada se na laufu sputao niz Drinu; pa Halida
Grbavca (Halida Cara), ljubimca i zabavljaa mladih duhovitim i
interesantnim alama, dosjetkama, priama i komentarima punim mate,
naroito na aktuelne dogadjaje i linosti u svijetu. A bio je sin, jedinac,
nekada najbogatije djevojke iz Janje (Ajanovike) i unuk Smail bega
Grbavca iz Zamlaza, isto tako jednog od najbogatijih i najuglednijih
Zvomiana, u ijem vlasnitvu je bilo nekada skoro svo zemljite u selu
Grbavci.
Zato se ne sjetiti i poznate kafane Burence i drutva to se u
njoj svakodnevno sastajalo, uz ank, ili za stolom prvim do anka (Mea
Mustafi, Zijo arajli, Borko Jokanovi, Osmah Trhulj, Suljo Gobelji,
Ibrahim Ohranovi Beg, Djordjo Tomi, konobar Harambai...) i
njihovih duhovitih ala i bezazlenih smicalica i podvala, prvo na svoj
raun, pa onda i drugih. Starije i srednje generacije se vjerovatno jo
sjeaju podvale o kojoj se dugo prialo po gradu, a koju je Zijo Sarajli
162
priredio Ibrahimu Begu. On je, naime, iz Begova tanjiria u kome se

nalazilo kuhano jaje i pare zdenke sira (Begovo omiljeno meze)
neprimijetno uzeo kuhano, a stavio sirovo jaje i neopaeno se udaljio od
anka i drutva do izlaznih vrata, odakle je pratio ishod svoje igre. A
kada je Beg, neto kasnije, sa uivanjem i merakom lupnuo vrhom jajeta
0 tanjir i podigao jaje, zna se ta se desilo. Zijo, Zijo! Gdje je Zijo!? ljutito se osvrtao naokolo pogledom traei Ziju uvjeren da mu je ovo
samo on mogao prirediti, a Zijo je ve bio na vratima Burenceta
zadovoljan to mu je ala uspjela, kao i drutvo koje je sve ovo sa
uivanjem pratilo.
U Burence su se, inae, slijevale sve informacije o dogadjajima
1zbivanjima u gradu i iz njega dalje irile po ariji.
Oekujemo da e ovaj tekst biti podsticaj jo nekim Zvomianima
da o naprijed pomenutim ili njima slinim linostima i dogadjajima ostave
pisane tragove, to bi bio njihov doprinos rodnom gradu i zaviaju.
ULINE ILI JAVNE ESME

U ranijim periodima grad nije imao vodovod, ve se stanovnitvo
snabdijevalo vodom sa izvora ili iz Drine, a za vrijeme Kraljevine
Jugoslavije i neposredno poslije Drugog svjetskog rata iz gradskog
vodovoda i nekoliko izvora u gradu. S obzirom na to da voda nije bila
razvedena u domainstva i javne objekte (samo je nova bolnica na Fetiji
imala vodu), ve samo do javnih esama u gradu, bilo ju je relativno
dovoljno da zadovolji osnovne potrebe graana, osim u ljetne dane kada
bi se ipred esama i izvora stvarali veliki redovi. U vrijeme velikih ljetnih
vruina presuile bi i esme, pa bi stanovnici iz gornjih dijelova grada
(Fetija, Bair, Kuljanski put) donosili vodu sa auevca i Zamlaza.
Za vrijeme Kraljevine Jugoslavije kaptirana su u blioj okolini
Zvornika etiri izvora pitke voe iz ijih je rezervoara voda dovedena
do javnih esama u gradu. Iz rezervoara Bukovik snabdijevane su vodom
tri esme u Beksuji (jedna kod itaonice, druga kod Srednjokolskog
centra i trea kod kua Demala Kasuma i Raje Ilia), zatim esma u
centru grada kod mrsne pijace (sada Spomen obiljeje palim borcima) i
na Fetiji kod biveg akog doma ("pitalj esma). Rezervoar Zmajevac
snabdijevao je vodom dvije esme u Srpskoj varoi - jedna se nalazila
kod kue Vase Novakovia, a druga ispred kue trgovaca Joviia u
163
Bukreu. esme na Kuljanskom putu i Bajru i Marina esma177na Fetiji

dobijale su vodu iz rezervoara zvanog Hazma, podignutog jo za
vrijeme vladavine austrougarske u udolini izmeu brda Kap lan i
Kahvenjaa, kuda danas vodi prijeki put na Kulu Grad.
Rezervoar Bijela voda, podignut u Tabacima, snabdijevao je
vodom dvije esme. Jedna se nalazila u Hridu ispred kue Salihage
ehia, a druga u Donjem starom gradu. esme podignute poslije II
svjetskog rata (u Hridu kod kue azimbega Zaimovia, itaonice u
Zamlazu i ispred sadanje zgrade Osnovne kole Mitar Trifunovi
Uo), prikljuene su, takoe, na ovaj rezervoar.
Poslije osloboenja i zavretka Drugog svjetskog rata radnim
akcijama omladine i graana podignut je rezervoar i iznad Liinjaka,
ali e Zvomik dugi niz godina u poslijeratnom periodu imati samo 16
javnih esama.
Izvorskih voa iz kojih je voda neprekidno isticala kroz cijevi
bilo je est, od kojih su najpoznatije i sa najveim kapacitetom bile:
Zamlaz, auevac i Begova voda u Beksuji to se nalazila na mjestu
sadanje kue Nezira Mehinagia. Dvije izvorske vode nalazile su se u
Varoi i jedna u Hridu.178
Voda se sa esama i izvora donosila u kantama, kafovima,
ugumima, bardacima, ibricima, a donosioci vode obino su bile djevojke
i starija djeca.
Ljeti usijed sue esto se smanjivao dotok vode pa su se na
esmama stvarale guve i redovi, ali je uvijek oko njih bilo ivo i veselo;
bilo je tu i pjesme i ale i smijeha, pa i aikovanja, jer su u tim prilikama
na esmama nezaobilazni bili i mahalski momci. A dijevojke bi se obino
zbog njih zadravale na vodi due nego stoje trebalo, a majkama kod
kue su se pravdale kako su jedva dole na red za vodu.
177. Marina esma se nalazila u blizini raskra od kojeg su se odvajali sokaci prema
Srpskoj varoi i Kuljanskom putu, u neposrednoj blizini kue branog para Mare
i Ibre. Oni su imali najljepu avliju na Fetiji, punu raznovrsnog cvijea. Mara se
brinula o odravanju prostora oko esme. Oplemenila gaje zelenilom i cvijeem
i svakodnevno istila. Zato joj je narod dao ime Marina esma.
178. Voda u Hridu je ustvari otoka izvorita Hridova glava to se nalazi stotinjak
metara u umi iznad Hrida. Kod nje je bilo i raskre umskih putia, gdje se
odmaralo i osvjeavalo istom vodom. Jedan od njih vodio je do Gornjeg grada
preko Hadia bae.
164
64. Izvorska voda u Beksuji (Begova voda) dovedena sa Bukovika, snimak iz

1940.godine. Prva zgrada desno-mekteb sa voom u prizemlju (sada kua Nezira
Mehinagia), druga kua Nasirage Zejnilagia, a u pozadini se nazire zgrada bive
Osnovne kole. Objekat lijevo na slici je beksujanska damija.
Zimi je esto bilo problema sa javnim esmama. Uslje niskih

temperatura voda se u njima zaledivala, pa se morala odleivati toplom
vodom i mangalama sa arom, a poseban problem je bio led koji se
stvarao oko esama i izvora, to im je oteavalo prilaz.
165
U nedostatku vode sa javnih esama, koritena je drinska voda

koja je u vrijeme o kojem govorimo bila vrlo ista.
65. auevac oktobra J955. godine. Na snimku svatovi Razije Bektaevi iz Kozluka i
Hamzalije Ganibegovi iz Gradaca. Upozadini snimka desno poetak mahale Beksuja,
a lijevo grobnice ispod kojih se nalazila izvorska voda auevac (na snimku
zaklonjena iza svatova). Na ovom mjestu podignut j e 1972. stam beni objekat
auevac ". Prve tri linosti na slici sa lijeve strane: Hakibeg Klempi (Dedo), Esma
Hadinurbegovi i Eefa Hadinurbegovi.
HANOVI U ZVORNIKU
Od druge polovine XV vijeka do 1851.goine Zvomik je bio
upravni centar Zvomikog sandaka, a ovdje je bio i vaan prelaz preko
Drine. Zato je u njemu bilo uvijek vie hanova. U novije vrijeme bilo ih
je pet - dva na Skeli, a tri uz glavnu cestu to prolazi kroz Zvomik. Svi
su osim soba za prenoite imali i dovoljno prostora i tala za smjetaj
konja i zaprege. Do 1945. godine zadrala su se dva velika hana. Jedan
od njih bio je na mjestu gdje se sada nalazi zgrada Privredne banke, a
drugi kod zgrade bive optine (sada stambeni blok Namazah). Oba su
graena na sprat sa kapijama na svod i velikim dvoritima. Prvi je bio u
vlasnitvu Namazah damije. Godinja kirija mu je bila (1889. godine)
180 forinti, a 1913. godine 400 kruna za han i dvije magaze. Godine
166
1913. handija je bio Murat Hadiornerag, a kasnije Ibrahimaga

Hadhamzi. Han kod bive optine pripadao je porodici Selmanagia
iz Srebrenice.179
Na putu Podromanija-Zvornik-Raa u periodu izmeu dva
svjetska rata bilo je 38 hanova,180 od kojih je, koliko se zna (osim hanova
u Zvorniku), bilo na podruju dananje optine jo 12, i to: Drinjai,
evanju, Zlohanju (3 hana), Joanici, Diviu, Bijeloj vodi,181 Karakaju,
Krivoj Drini, Kozluku i epku. Veina ovih hanova propala je u Drugom
svjetskom ratu. Hanovi u Karakaju (Tomin han), Bijeloj vodi i epku ne
pominju se u knjizi H. Kreevljakovia, ali se zna da su postojali.
66. Jedan od zvomikih hanova (velika zgrada na sprat sa svodovima), snimak iz

pedesetih godina 20. vijeka. D o njega desno j e kafedinica Mustafe Nalia, zavnog
D oktor, u kojoj se do ruenja ovih objekata (krajem pedesetih godina) spremala
najbolja kafa u gradu (uvena doktorova kahva "). Na ovoj lokacijije potom podignuta
upravna zgrada Preduzea za eksplotaciju i uzgoj ume Jadar . Od 1973.godine u
njoj j e sjedite Privredne banke arajevo-Osnovne banke Zvomik.
179. Hamdija Kreevljakovi:Hanovi i karavansaraji u BiH, Nauno drutvo NR

Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1957.,str. 108, 109.
180. Isto, str.109.
181. Han u Tabacima nalazio se ispod ceste kod Bijele vode. Vlasnik mu je bio Jovo
Kalaj di iz Zvornika. Na Bijeloj vodi uz han je bila i malta sve do 1941 .godine.
Han na Diviu bio je na sprat. Drao gaje pod zakup Aljo Vili.
167
Naroito su hanovi bili posjeeni u pazame dane, posebno ujesen,

kada su romanijski seljaci, kiridije (Zvomiani su ih zvali Ere), dolazili
na zvomiku pijacu gdje su kupovali kukuruz i na bosanskim konjima
osedlanim samarima ga dopremali do svojih pasivnih sela da bi prehranili
svoje mnogolane porodice. Svaki od njih imao je obino po 2-3 konja,
a kako su dolazili i odlazili iz Zvornika grupno, kroz grad bi tada u
karavanu prolazile desetine konja natovarenih kukuruzom u pratnji
romanijskih gortaka u ivopisnim narodnim nonjama svoga kraja. Ova
slika mogla se vidjeti na zvomikim ulicama i desetak godina po
zavretku II svjetskog rata. Kiridije sa Romanije najee su konaile
u hanu Hakije Hadigrahia, koji se nalazio na Skeli (sada dvorite i
kua Mehmeda Jeniragia).
Gosti zvomikih hanova bili su u ranijim vremenima pa sve do
Drugog svjetskog rata i trgovci urkama i njihovi gonii, koji su na irem
podruju apne, Grbavca i jo nekih sela otkupljivali hiljade urki i u
jatima ih tjerali do Zvornika i dalje kroz Zvomik do veih centara, odakle
su otpremane ne englesko trite.
HOTELI U ZVORNIKU
Prvi hotel u Zvorniku podignut je za vrijeme austrougarske
vladavine (prije 1895.), a vlasnik mu je bio Jevrejin Lazar Kraus, otac
Emila Krausa. Do 1918. godine nosio je naziv Wien (Be), a izmeu
dva rata Beograd.
Poslije Drugog svjetskog rata hotel je otkupljen od vlasnika i
nakon renoviranja i modernizacije, a pod novim imenom Drina, puten
je u rad 1.oktobra 1947. godine. Imao je 21 leaj. Dugo nije imao vodu,
ve se donosila sa Zamlaza. Sluio je kao hotel sve do aprila 1962.
godine, kada je podignut novi hotel Drina sa 54 leaja. Proirenjem
prema jugu i podizanjem jo jednog sprata, hotel je 1972. godine dobio
jo 79 leaja, tako da ih danas ima 133. Hotel Vidikovac na Diviu
podignut je 1978. godine.
168
67. Prvi zvorniki hotel (trea zgrada na snimku), fotos iz austmugarskog perioda.
Danas su u ovoj zgradi market Drina i kafana Bour , a na spratu stanovi. Stariji
Zvorniani i danas ovu zgradu nazivaju Stara D rin a. Na snimku se vide i uesnici
proslave katolikog blagdana Braanevo
VODENICE NA DRINI
Vodenice na Drini zvale su se drinke. Zvomik je stalno imao
dvije drinke (u Hridu i Beksuji) i vodeniare koji su se bavili samo
ovim zanimanjem. U njima su se mljele itarice. Postavljane su na brzim
dijelovima rijeke i bile vezane za obalu sajlama koje su lengerima bile
vezane za zemlju ili za kakvo debelo stablo. Oko njih je uvijek bilo
ivo, a naroito u ljetnje mjesece kada bi usljed sue potoare prestale
sa radom. Posebnu ivost davala su djeca koja su se najradije kupala
ispod vodenica i skakala sa njihovih tumbasa i platica. Naravno, Drina
je tada bila ista, bistra i zelena. Od obale do vodenice prelazilo se preko
platice, ili se prevozilo amcem, vezanim za pokretnu halku na metalnoj
sajli, koja je jednim krajem bila privrena za obalu a drugim za
vodenicu. Vodenica u Hridu radila je do 1950., a u Beksuji do 1968.
godine, kada ju je kao posljednju vodenicu u Zvomiku odnijela nabujala
Drina.
169
68. M ladi Beksuje na kupanju kod vodenice, snimak iz 1966.godine. S lijeva na desno
(odrasli):Ferhat Noinovi, Semija Mehinagi, Emina Mehinagi, JusufDedovi, Galib
Avdi, Izet Mehinagi, Fatima Klempi; sjede u amcu, djeaci: Fadil Talavani i
Mujo Avdi
Drina se u starom vijeku zvala Drinus ili Drinos i to ime se nalazilo

i na najstarijim kartama.182
U staro vrijeme narod je Drinu nazivao Zelenika i Zelenka zbog
njene bistre i zelene vode u kojoj su se ogledali etinari.
Pria se da je turskom sultanu Mehmedu II Fatihu (Osvajau),
koji je 1463. godine osvajao Bosnu, pao konj u vodu na sredini rijeke i
utopio se. Sultan je tada uzviknuo: Bu su derin! (Ova voda je duboka).
Od rijei derin, kau, docnije je Drina dobila ime.183
182. Drinus je latinska, a Dinos graka verzija imena.

183. Moj zaviaj, Prosvjetno ped. zavod Tuzla i Front slobode, Tuzla, 1963. str. 20.
170
69. Vodenica na Drini
. * . . : '
v'e; i yv-iri&L
70. Na plai u Zvomiku, snimak iz 192 7. godine. Djeak sasvim desno na slici je Risto
Blagojevi. Prema p r o f Deroku najljepe prirodne plae na Drini izmeu dva svjestka
rata nalazile su se u Zvorniku i Diviu. Bile su vrlo iste ipjeskovite.
DRINSKE LAE I SKELE

Za vrijeme osmanske i austrougarske vladavine, kao i u periodu
izmeu dva svjetska rata, znaajan dio saobraaja odvijao se Drinom
laama, a preko Drine skelama. A lae i skele su tada, pored zaprenih
171
vozila, bile jedina prevozna sredstva. Saobraaj laama niz Drinu zadrao
se sve o poetka II svjetskog rata. Mjesto gdje se vrio utovar i istovar
robe, kao i prevoz putnika preko rijeke, zvalo se skela. Najpoznatija
skela na Drini bila je u Zvorniku, po emu je i dio grada gdje se ona
nalazila dobio ime Skela. Nalazila se na prostoru izmeu sadanjeg
eljeznog mosta na Drini i ua Zlatice, odnosno na mjestu gdje sada
izlazi saobraaj iz grada na priobalni put (kod pijace). Poslije zvomike,
poznate skele na Drini bile su jo u epku i Brodu kod Foe.
Drinske lae bile su na vesla, a prevozile su poljoprivredne
proizvode zvomikog kraja. Bili su to veliki amci dugaki 20 i iroki
na sredini 2,5 metara. Zvale su se burinke i zvomikue, a poto su
oblikom liile na papuu, neko ih je zvao i papuare. Na zadnjem
dijelu imale su polukruni krov, ispod kojeg je bila koliba, kutak za
spavanje posade i sklonite od nevremena. Ispred kolibe bilo je ognjite,
na kom se u zemljanom loncu kuhala hrana za posadu i pekao hljeb
ispod saa ili peke. Prednji dio lae zvao se burin(nos) i u njemu sjede
etri momka-veslaa, a srednji hazna u koji se tovari roba.184
71. Laa burin ka na Bremenima kod Divia, snimak iz 1937. godine

Novi Sad, 1939. str. 39,40.
172
Lae su mogle da nose do 13 tona. Prevozile su veinom suhe

ljive, dasku, vunu, orahe i jabuke do ua Drine u Savu, do Brkog,
Sremske Mitrovice i Beograda, a po potrebi i putnike. Po povratku uz
Drinu nisu uvijek ile prazne, ve su u Zvomik dovozile industrijsku
robu kao to su gas, ulje, eer, ekseri, posue... U vrijeme gradnje
mosta kod Ljubovije uzvlaile su uz Drinu po etiri tone gvozdene
konstrukcije natovarene u apcu. Matina luka bila im je Divi, gdje ih
je bilo 25, a bilo ih je neto i u Malom Zvorniku i na Vidakovoj njivi.
Priprema grae za izradu laa bila je u Budiiu iznad Sakara na mjestu
zvanom Tezga.
Drinskim laama su jo od osmanskog perioda prevoeni i
zvomiki mladii u vojsku i na ratita irom Carevine, pa i za vrijeme
Kraljevine Jugoslavije. Jedan se broj njih nikada nije vratio, te su mnoge
djevojke ostale neudate, uplakane. Njihovu tugu i bol jedna od njih je
pretoila u divne stihove poznate sevdalinke:
Dola Drina od brijega do brijega,
n it' od kie nit od bijela snijega,
ve od suza zvornikije cura...
Bog ubio zvornikog muhtara
to otjera momke u soldate,
pa ostae cure neudate.
72. Ispraaj i odlazak zvomikih regmta (20.juna 1920.godine) drinskom laom do

Loznice, odakle e potom nastaviti put do Valjeva.
173
Posada lae imala je pet lanova: etiri veslaa i zapovjednika

koji je bio kormilar ili dumendija. On je ujedno bio i kuhar i pekar.
Postojale su prie o izvanredno ukusnom hljebu i jelu spremljenom na
ognjitu lae. Zvanje dumendije bilo je vrlo cijenjeno, pa su Divike
majke tepale svojoj djeci: Bio ti majci dumendija!. Laari su bili
Diviani, Malozvomiani i Vidakovci.
Dok je niz Drinu laa ila brzo i lako, dotle je njen povratak bio
neuporedivo teak i muan posao. O veslanju nije moglo biti ni govora,
nego se laa morala vui uz vodu. Tri veslaa ila bi obalom i vukla
lau: na ramena bi natakli ome ispletene na kraju 200 metara dugakog
konopca privezanog za lau i prebaenog preko dugake katarke usaene
na pregradi izmeu burina i hazne. etvrti vesla je posebnom motkom
(ticom) odbijao lau od obale da se ne nasue.
73.Zadnji dio lae (koliba). U drugom planu slike splav.
Dumendija je krmanio. Ta vua bila je i podnoljiva ondje gdje

je Drina imala normalan tok. Ali na njenim brzacima bio je to strahovit
napor. Napreui se do krajnje snage, savijeni u horizontalan poloaj,
ljudi su obalom napredovali stopu po stopu, brzinom ne veom od pueve.
Stoga i nije udo to je meu laarima postojala kletva, upuena onome
kome se eli najvee zlo: Dabogda lau vuko!
174
Za vrijeme neprijateljske okupacije 1941. godine Nijemci su

unitili lae. Bacali su u njih bombe i sve ih porazbijali. Sa ovim je
nestalo i laa niz Drinu i drinskih laara.
SPLAVARENJE NA DRINI
Prevoz drvene grae (balvana) u obliku splavi niz Drinu poeo je
jo za vrijeme austrougarske vladavine u Bosni.
Za razliku od laa, splavi nisu bile prevozno sredstvo nego je to
bio nain transportovanja Drinom sirove drvene grae od uma do pilana.
amova stabla (balvani), sjeena u umama gornjeg toka Drine,
dopremana su do rijeke gdje je sa njih skidana kora, zatim su slagana u
vodi jedno do drugog i uvrivana poprijeko jakim ianim
vezama.Tako je formiran splav. U njoj je bilo u prosjeku 30 kubnih metara
drveta, odnosno 40-100 balvana, a bila je duga do 25 m. Na prednjem i
zadnjem dijelu bio je dumen, upravljala su, znai, dva splavara. Prednji
dumendija (prednjak ili prvak) je bio zapovjednik splavi i bio je
znatno vie plaen od drugog dumendije (zadnjaka). Veslaa nije
bilo jer splav je ila noena brzinom toka vode. Kraj ognjita je bila
razga na koju je bila okaena odjea i druga oprema da se ne ukvasi.
Splavi nisu ile pojedinano nego u grupama. Polazile su od Foe
i drugih mjesta nizvodno od nje. Kada bi ule u Savu, sastavilo bi se vie
njih u jedan skup (kerep) i tako plovile do pilana u Sremskoj Mitrovici,
Obrenovcu ili Beogradu (Maki). Splavari su bili iz Divia, Malog
Zvornika, Vidakove njive i drugih priobalnih mjesta sa obje strane Drine.
U ljetnim mjesecima kada je vodostaj Drine bio nizak, splavi su
ile vrlo sporo, a znale su i da se nasuu na sprud u nekom brzaku.
Splavari tada silaze u vodu i nastoje da odsuu splav. Ali, deavalo se i
da poprene veze pucaju, splav se raspada i pojedini balvani plove sami,
pa su ih splavari morali hvatati i ponovo skivati u splav.
Izmeu dva svjetska rata poeo je i sve vie se razvijao splavarski
turizam-sputanje splavom niz Drinu kroz njene uvene kanjone i
plahovite brzake. On je nastavljen i poslije Drugog svjetskog rata sve
do podizanja Hidroelektrane Peruac 1963. godine. Specijalno skivane
splavi sa turistima, ljubiteljima prirode, obino bi polazile iz Foe, a
svoju vonju zavravale u Zvorniku. Organizator splavarenja za vrijeme
Kraljevine Jugoslavije bilo je Turistiko drutvo Fruka gora iz Novog
Sada, koje je imalo svoje povjerenitvo u Zvorniku, iji je starjeina bio
turistiki entuzijast Jovan Blagojevi, trgovac iz Zvornika.
175
Splavima, kao i laama, plovilo se samo danju. Od Viegrada

do Zvornika splav je putovala 16 sati kad je voda velika, 22 pri srednjoj
vodi, 36 pri maloj, a sasvim maloj 4-5 dana.185 Na prednjem dijelu splav
je ua (oko 4 metra), a na zadnjem ira. Najobinija duina joj je oko 20
metara.
Za vrijeme II svjetskog rata splavarenje je bilo obustavljeno, ali
je odmah po zavretku rata nastavljeno. Prestalo je izgradnjom HE
Zvomik 1955. godine. Meutim, splavarenje se odvijalo jedno vrijeme
i poslije podizanja brane na Drini, s tim to su splavari splavi raskivali u
Jezeru, balvane proputali kroz branu, zatim ih hvatali ispod mosta u
Zvorniku ili na Vidakovoj njivi i tu ih ponovo skivali, odakle su
nastavljale put prema Savi. A to je trajalo samo godinu-dvije. Tako
zauvijek nestae i posljednji splavari u srednjem i donjem toku Drine.
Ugasi se i njihovo zanimanje.
185. Isto, str. 32-39.
176
Splavar u ravnici
Vie glave uzdiu se
Samo vode i trave
Puta nema u ravnici
Ravnica je bogaz za oko neba
(zar da me raznese tetrijebova pjesma
i da padnem sa ove grane nesna)
arke lae dosadno kao pjeaci
Teret odvoze nenaznaenim pristanitima
Poluge erma kao ukorijenjene katarke
Drede na suncu
(Alija Musi, iz zbirke Oblutak iz
Drine , Prosvjetni list, Sarajevo, 1998.)
Splavarenje na Drini
(Odlomak iz feljtona)
Zvorniki splavari pojavljuju se na Drini poetkom 20. vijeka.
Oni suprihvatali splavi, ali i grau koju su furmani dovozili do Drinjae
sa Romanije i Krama (Han-Pijeska) i transportovali je splavovima do
Zemuna za prometnika Borgana Fintera. Za vrijeme Austrougarske se u
Diviu, prema iskazu starog splavara 83-godinjeg Mustafe Atlia, ovim
poslom poeli baviti Atlii, Bojici, Jamakovii, Kapidii, Kuljanovii,
Musii, Pezerovii, a iza 1918. godine gotovo svi Diviani odoe u
splavare.
Splavari su sa sobom nosili dvije poluge za skidanje splavi, kolac,
drveni potuk ili kamen za udaranje koca, a zadnjakjo sjekiru i imao je
obavezu da napravi ognjite (pomou granja, busenja i ljunka). Vonja
bi poinjala tako to prvak zakree splav i uvodi ga u putanju. Zadnjak
ga ispravlja u bukovima, tjesnacima i otrim prevozima. Prvak je izdavao
kratke i otre komande: Srbiji!, B osni! , Dosta ! , a zbog bukeje
to inio esto rukom ili glavom. Od brzine i snalaljivosti splavara zavisio
je i uspjean prolaz splavi je r je dodir sa kamenom znaio potpuno ili
dijelimino raspadanje. Uspjeni prvaci bili su na cijeni, pa su ih nerijetko
vlasnici splavi pridobijali poveanjem dnevnica i tako ih preuzimali od
178
76. Amblem DRUTVA - FRUKA GORA, povjerenitva Zvornik.
dotadanjih vlasnika. Bilo je zadnjaka koji nikada nisu traili prednji

dumen, iako je on donosio veu zaradu, jer nisu bili sigurni u sebe.
Mjetani naselja uz Drinu imali su lijep obiaj da pozdravljaju
splavaresa: "Sretanputsplavari!", a ovi su im otpozdravljali. Meutim,
bilo je i ala na raun splavara, pa i zadirldvanja, u emu su, kako istie
jedan diviki sagovornik, prednjaile janjanske, a iza njih i kozluke
djevojke. Pria se da su nekada zvorniki laari imali pijetla na svojoj
zvornikui , vjerovatno da bi u nekoj prilici spremili jelo (a moda i
radi buenja u dane ramazanskog posta). Pijetao je kukurikao, a to je
podstaklo mjetane da svaki prolazak lae (i kasnije splava) poprate
podrugljivim kukurikanjem.
(Alija Uzunovi: Splavarenje na Drini,
Glas sa Drine br.315 o d 26.08.1983.)
POPLAVE U GRADU
Sve do izgradnje priobalnog puta (1974.) Drina se esto izlijevala
iz svog korita i plavila dijelove grada uz njenu lijevu obalu. Bilo bi to s*
jeseni ili s proljea kad nabuja i nadoe od brijega do brijega od kia
ili od snjegova to se tope u njenom gornjem toku. Onako silna, mutna,
brza, huna i neukrotna nosila bi sve pred sobom. A kada se povue u
svoje korito, ostavljala je iza sebe uz obalu naneseno granje, drvee,
klade i itava stabla, koje je okolnom stanovnitvu sluilo za ogijev.
Najvea poplava bila je u novembru 1896. godine, kada je Drina poplavila
sve kue koje su se nalazile du glavne ulice u gradu. Stariji ljudi su
priali da su amci bili vezani na prostoru ispred sadanje zgrade
Privredne banke i za zgradu Sreskog naelstva (sada zgrada Optine)
179
ije su prizemne prostorije bile tada sve pod vodom. Na njoj su uklesani
datum (10. XI 1986. godine) i crta koji oznaavaju dan najveeg nivoa
vode i visinu do koje je voda toga dana prodrla u zgradu. U novije vrijeme
najvea poplava je bila ujesen 1968. godine. Ona je odnijela i posljednju
zvomiku vodenicu. I Zlatica se esto izlijevala iz svog korita i pravila
tete, posebno u ranijim periodima dok nije bilo regulisano njeno korito.
Poznata je njena poplava iz 1830. godine, a u novije vrijeme najvea je
bila 25. juna 1987. godine.
77. Jedna od poplava u Zvorniku. Snimakj e nainjen u Beksuji ujesen i 968.godine. U

pozadini snimka, ispod mosta, vide se bive prostorije "Univerzalap o d vodom, kao i
stona pijaca koja se nalazila ispod njih. Danas se na ovom prostoru nalaze
priobalni put i stambeni objekti (viespratnice).
MOSTOVI NA DRINI
Prvi most na Drini u Zvorniku podignut je za vrijeme Prvog
svjetskog rata (1916. godine).186 Nalazio se neto nie od sadanjeg
eljeznog i bio je od drveta. Podigla gaje Austrija, a kao radna snaga
koriteni su italijanski zarobljenici. Oteenje od nabujale Drine ujesen
1922. godine od kada nije u upotrebi.187
186. Dr. Adem Handi u svom radu Zvomik u drugoj polovini XV i u XVI vijeku,
(Godinjak Drutva istoriara BiH, br. 18. Sarajevo, 1970.str. 141-196.) navodi da
je u Zvorniku na Drini u 16. vijeku bio most, ali da nije utvrena tana njegova
lokacija. Prema izvorima kojima se on sluio most se nalazio u blizini zvomike
tvrave. Meutim, on pretpostavlja da se most, ipak, nalazio na podruju grada
zvanom Skela.
187. Ibro Karabegovi:"Zvomik i okolina izmeu dva svjetska rata (1918-1941),
180
78. Drveni most na Drini, snimak iz 1922. godine. Na splavi s lijeva na desno:
Branko Risti, Stanko Nikoli, Risto Popovi i Jovan Blagojevi.
79.
D o e k regen ta A leksan dra
Karaorevia na drinskom mostu 14.
ju la 1919. godine, kada j e uinio
posjetu Zvorniku iz Banje Koviljae.1SS
U kuici sa bosanske strane bila j e u
ranijim periodima carinarnica.
188. Na sredini mosta odvijala se ceremonija doeka gdje su za goste i velikodostojnike

Zvomika uenici osnovne kole priredili program. Zna se daje tom prilikom uenik
IV razreda ehi Ahmet, sin tadanjeg zvomikog kadije, recitovao pjesmu Zmaja
Jove Jovanovia Alija, Alija, ti u zurlu svira.
181
Dananji eljezni mostu gradu na Drini izgradjen je 1929. godine,

uglavnom sredstvima ratne reparacije.189 Radovi su trajali 3-4 godine, a
njima su rukovodili inenjeri Mii (iz Ljubovime) i ilov (Rus). Po
zavretku gradnje, zaprenim vozilima dovezene su na most ogromne
koliine kamena da bi se ispitala njegova izdrljivost. Nakon 15 dana,
kada se utvrdilo daje most vrst i stabilan, kamenje podignut, a most na
svean nain puten u promet (oktobar 1929. godine).
U aprilu 1941. godine most je sruen. Radovi na dogradnji i
dovoenju mosta u sadanje stanje zapoeti su u jesen 1945. godine, a
zavreni u junu 1946. godine. Kao radna snaga i ovog puta koriteni su
zarobljenici, ali sada njemaki i italijanski. U vrijeme ovih radova
saobraaj preko Drine odvijao se skelom. Kao privremeno rjeenje u
martu 1945. godine (za 18 dana) osposebljen je prelaz preko mosta-na
sredini je sagraen visei dio mosta na sajlama, a na poruenim eljeznim
dijelovima postavljena je drvena konstrukcija. Bio je u upotrebi do jeseni
1945. Obnovljeni eljezni most puten je u saobraaj 9. juna 1946. godine.
Na sveanosti tim povodom govorio je Rodoljub olakovi, predsjednik
Vlade BiH.
80. Radovi na popravci eljeznog mosta na Drini u Zvorniku, snimak iz 1946.

godine.
189. Stajao je oko 13,5 miliona ondanjih dinara.
182
... Po osloboenju zemlje ukazala se potreba da se most obnovi

i dovede u predratno stanje. Sekcija za izgradnju mostova pri Ministarstvu
saobraaja poelaje u augustu ove godine sa predradnjama za podizanje
mosta. Poto su predradnje bile gotove i uspostavljena skela na Drini,
pristupilo se prije 20 dana podizanju eljezne konstrukcije, koja je bila
u vodi. Za kratko vrijeme podignuta su dva dijela te konstrukcije sa
srbijanske strane, te se ta strana mosta dovela u ispravno stanje. Da ne bi
docnije, nadolaskom Drine, bili onemogueni u radu, radnici koriste
lijepo vrijeme te dobrovoljno rade i nou do 12 sati
(Iz Fronta slobode , br. 26, od 28. X 1945. god.)
Most za drumski saobraaj u Karakaju puten je u promet 1973.
godine, a eljezniki u januaru 1992. godine.
ZVORNIKI VAAR
U Zvorniku se svake godine izmeu dva svjetska rata i u
poslijeratnom periodu sve do izgradnje priobalnog puta odravao vaar.
Poinjao je na Ilindan (Aliun) 2. augusta i trajao etiri dana. Vaarite
se nalazilo pored Drine na mejdanu, na prostoru od fudbalskog igralita
do ispod eljeznog mosta na Drini. Roba se prodavala u atrama, od
kojih su najinteresantnije bile atre kolaara i one u kojima se prodavalo
82. Vaar u Zvorniku (etvrti dan). Snimak napravljen sa mosta na Drini 1939. godine.
U pozadini slike, preko Drine, vidi se biva zgrada O u Malom Zvorniku.
183
jagnjee peenje, sluio alkohol i gdje su tretale muzike grupe.

Obavezni pratioci vaara bile su razne sprave za razonodu i zabavu kao
to su ringipili, komendije, kriva ogledala, zidovi smrti, gaanja iz
vazdune puke u cilj, bacanje alke na noeve i flae. Zatim, maioniari,
pehlivani, zooloki vrtovi, dizai tereta... Svi oni koji su nudili svoju
robu i usluge inili su to glasno, sa dosta hvale, nadvikujui druge, sluei
se raznim pojaalima, tako daje na vaaritu za cijelo vrijeme trajanja
vaara vladala paklena vika i dreka. Na sve strane se igralo, pjevalo i
sviralo to je pojaavalo vaarsku atmosferu. Naroito interesantno je
bilo pod mostom gdje su se prodavale argije i isprobavao njihov zvuk.
Za Zvomiki vaar uvijek je vladalo veliko interesovanje ne samo
Zvomiana nego i stanovnika susjednih optina iz Bosne i Srbije. Uoi
vaara prema Zvorniku su kretale kolone vaarlija iz pravca Vlasenice,
Srebrenice, Kalesije, Bijeljine, Ljubovije, Loznice, te sela sa podruja
optine Zvomik, pjeke ili u zaprenim vozilima. Prvog dana vaara u
Zvomik se sjati po nekoliko hiljada vaarlija da kupe neku od potreptina,
da se razonode ili vide do tada uda neviena. Svi su oni mjesecima,
a naroito djeca, tedjeli novac za ovu priliku.
Zvomianke i Zvomiani koji su ivjeli van Zvornika obavezno
su o vaaru dolazili u Zvomik sa svojim lanovima porodice, tako daje
to bila i prilika da se bar jednom godinje nau na okupu svi lanovi
83. Zvomik iz 1971. godine. Na mejdanu pored Drine to ga vidimo na slici

prireivan j e Zvorniki vaar.
184
pojedinih zvomikih porodica, kao i da se sretnu stari znanci, komije i

prijatelji.
Na vaaru se obino ostajalo dan-dva, pa su sretni bili oni koji su
imali roake i prijatelje u Zvorniku kod kojih bi konaili, dok je veina
spavala na prostorima oko vaarita.
Naravno, vaaru su se najvie radovali mladi. To je bila posebna
prilika za njihovo meusobno upoznavanje, druenje i aikovanje. etalo
se i aikovalo na sve strane. Momci bi obino nosili drvene vaijae kojima
bi iznenada po butinama udarali djevojke da bi se naalili sa njima, ili
skrenuli na sebe panju djevojaka koje im se sviaju i sa kojima bi eljeli
da se upoznaju. Zato su varjae na vaaru bile najtraenija roba. Istu
namjenu imale su i arene loptice od papira napunjene pilotinom i
privrene na gutneni konac.
Vaarje
(odlomak iz prie)
... A kad se mrak pone sputati i kotlinu prekrivati, odjednom
bijesnu svjetla vaarska, umiju ljude, atre i ringipile. Hiljade svjetiljki
se upali. Progovore arenila svih boja. Vreva, dreka, svirka i muzika se
pojaaju i pomijeaju i dopiru do svakog budaka mahalskog. Pa ti onda,
hajde, ne kreni na vaar kad te on tako mami i doziva da te svojim talasima
zapljusne i niz svoje valove ponese. A on se tada razmakne i zamahne
pa zahuke ko neki zmaj ili adaha, a ljudi samo nestaju u plamenu
njegove igrarije.
No je ve zagospodarila uveliko, a mjesec e se uskoro nad
brdom raskreveljiti. Ko da se ruga tom narodu, ali ga vaarska rijeka ne
benda ve samo tee i ljulja se, gega se lagano od atre do atre, od uda
viena do uda neviena. Po stotinu puta proe se taj isti put po mehkoj,
ko kadifa, praini, zaviri se pod svaku atru ko da si tu neto izgubio, a
svaki put se neto novo otkrije i ovjeka neka nova radost obuzme. Zna
da je to radost vaarska...
(Iz neobjavljene zbirke pria
Zvornianina Muharema Topia)
ZAR I FEREDA
Sve muslimanke ene (djevojke i udate) jo od osmanskog perioda
nosile su zar i feredu (zar mlae a feredu starije), osim jednog manjeg
broja, uglavnom kolovanih i slobodoumnijih. I zar i ferada nosili su se
185
izvan kue, a bili su sastavni dio muslimanske gradske enske odjee

koja se nosila preko cijelog tijela u vidu ogrtaa.190 Uz zar se od ela do
ispod brade nosila providna tkanina (pea) kojom se pokrivalo lice, a na
rukama bi mlade ene obino imale i tanke rukavice. Naravno, nije to
bila nikakva enska moda ve jedan enama nametnut vjerski obiaj da
ne smiju otkrivene izlaziti pred mukarce, prije svega nepoznate i one
koji im nisu u rodu.
Zakon o zabrani noenja zara i ferede donesen je 28. IX 1950.
godine, ali je akcija za skidanje zara i ferede u Zvorniku poela jo u
ljeto ove godine, kada je postavljen zahtjev za donoenje ovog zakona.
Akciju su vodile sve drutveno-politike organizacije, u prvom redu
Narodni front i AF, a u nju su bili ukljueni aktivisti i graani iz reda
bonjake nacionalnosti. Oni su vrili propagandu prvo po kuama, a
84. Zvornianke u zaru na ulici. Snimak iz 193 7. godine. Montana zgrada na slici (iza
ograde i mladih lipa) j e zdravstvena ambulanta to se nalazila u blizini izvorske vode
Zamlaz". Sada su na ovom prostoru kue Alije Efendia, Avde i Hase Hadia i
porodice Jakubovi. Naslonjen na ogradu j e Raid ehi, posljednji zvorniki muhtar
(za Hrid, Zamlaz, ariju, Bajr, Fetiju i Namazah) i sin mu Osman.
190. Zar se krojio od basme, tofa ili svile, a fereda samo od modre ili crne ohe. ene
na selu umjesto zara i ferede obino su nosile boe (etverougaono platno otkano
od lana ili konoplje).
186
potom na konferencijama po mahalama. Njihove sestre, majke i blie

rodice bile su prve ene u gradu koje su skinule zar i feredu. Prva gradska
(za cijeli grad) konferencija organizovana povodom skidanja zara odrana
je oktobra 1950. godine u Fiskultumom domu kojoj su prisustvovale i
ene koje su do tada skinule zar ili feredu. Njih 18 je tog dana otkrivenih
prolo kroz grad do Fiskultumog doma, to je bilo vrlo neobino za
Zvomik u to vrijeme. Na konferenciji je referat podnio Osman Fidahi,
tadanji predsjednik Narodnog fronta Zvomika, a poslije njega govorilo
je jo nekoliko aktivista, nakon ega je 60 ena, izlazei pred binu u
Domu, skinulo zar. Po odranoj konferenciji one su po prvi put prole
ulicama svoga grada otkrivene.
Akciji skidanja zara bilo je i otpora zbog ega je ona trajala sve
do 1952. godine. Prva od starijih ena koja je skinula zar bila je
Muratbegovica Fidahi (nena Osmana Fidahia), a od mlaih Razija
Hadiomerovi.
Prema kazivanju Osmana Fidahia u akciji skidanja zara i ferede
u gradu najvie su se angaovali Mea Mustafi, Abdulah Hambiralovi,
Mahmut i Bahrija Kavazovi, Zijo Hrustanbegovi, Salih Sarajli, Juso
Hadiomerovi i on, a u nju su se ukljuile i neke hode kao, na primjer,
Safet ef. Softi.
Front Slobode je u broju od 27. oktobra 1950. godine objavio
opiran lanak o akciji skidanja zara u Zvorniku.
PRVA ELEKTRINA STRUJA U ZVORNIKU

Ulice u Zvorniku nisu bile u mraku i kada grad nije imao elektrinu
struju. Osvjetljavane su fenjerima koji su se nalazili na posebno
izgraenim stubovima postavljenim na vie mjesta u gradu. 0 njihovom
punjenju gasom (u ranijem periodu svijeama), ienju, paljenju i
gaenju brinuo je ovijek koji je uvijek sa sobom nosio pribor za ienje,
kantu sa gasom i merdevine. Zvao se posvandija. Istovremeno, on je
nou, obilazei ariju, provjeravao da li su svi prozori i vrata na
duanima dobro zatvoreni. Ukoliko bi primijetio to sumnjivo, odmah
bi otiao do kue vlasnika duana i budio ga lupanjem tapom o prozor.
Posljednji zvomiki posvandija bio je Biaki Huso iz Beksuje, koji
e ovaj posao obavljati do 1937. godine, kada Zvomik dobija elektrinu
struju i kada fenjere na ulicama zamjenjuju elektrine svjetiljke.
Inicijativu za dovoenje struje u Zvomik dala je Gradska optina
na elu sa tadanjim gradonaelnikom Stankom Nikoliem. Dovoenju
187
struje suprotstavila se veina zvomikih trgovaca, posebno Joviii i

Kurii, plaei se da struja ne potisne potronju gasa. Propaganda se
meu graanima i odbornicima vrila sa obje strane. Ipak su odbornici
veinom glasova donijeli odluku da Zvomik dobije struju, a kada je tu
odluku odobrila i potvrdila Drinska banovska uprava u Sarajevu,
pristupilo se njenom sprovoenju.
Prvo je 1936. godine podignuta mala centrala ija je parna maina
imala 75 konjskih snaga, a za gorivo je koriteno drvo. Nalazila se na
prostoru izmeu, sadanje zgrade Zabavita i stambenog bloka
Namazah, gdje je izgraen i stan za prvog zvomikog elektriara
Bou Jocia. Poto je drvo kao gorivo poskupjelo, bilo je rentabilnije da
se Zvomik snabdijeva strujom iz termoelektrane iz Banje Koviljae, to
je i uinjeno 1937. godine kada su bandere za icu postavljene od Banje
Koviljae do Zvornika sa bosanske strane. Najvei dio sredstava za
dalekovode kao i druge radove obezbijedilo je preduzee Mava ( u
njenom sastavu je bila i termoelektrana u Koviljai), iji je vlasnik bio
Vladislav Dani.
O
danu putanja struje graanstvo Zvornika je bilo obavijeteno.
Najvie ih se okupilo oko Kasine u kojoj je tog dana, uvee, prireena
sveanost kojoj su prisustvovali i protivnici dovoenja struje. Svi su sa
nestrpljenjem oekivali da padne mrak i da budu svjedoci tog neobinog
dogaaja, da vide, eto, i to udo u svom gradu (struju) u koje su mnogi
85. Lampa na ulje zvana zvornianka
188
sa nepovjerenjem i sumnjom gledali. Kada je svjetlo bljesnulo u Kasini

i nekoliko okolnih zgrada i na ulici, nastalo je neopisivo oduevljenje
meu prisutnima - spontan aplauz, grljenje i ljubljenje, bacanje kapa u
vis... Tek sada su i najokoijeliji protivnici elektrifikacije grada shvatili
da su bili u zabludi i da su grijeili, pa su, ne krijui i oni svoje
zadovoljstvo, prilazili gradonaelniku i drugim zagovornicima dovoenja
struje da im estitaju na uspjehu.
86. Centar grada, period neposredno poslije Prvog svjetskog rata. Na snimku u
zaprenim vozilima su svatovi. Na sredini, u prvom planu slike, vidi se ulini fenjer,
a u pozadini brdo Vratolomac.
189
|
r
Interesantan je podatak daje 1937. godine u gradu bilo 38 ulinih

sijalinih mjesta i daje samo 80 domainstava imalo struju, a deset godina
kasnije oko 20% gradskih domainstava. Kozluk je prvo naselje poslije
Zvornika u Srezu koje je dobilo elektrinu struju. Bilo je to u ljeto 1952.
godine. O sveanosti povodom ovog dogaaja pisao je tuzlanski Front
slobode u broju 312 od 28.8.1952. godine. Godinu dana poslije Kozluka
struju je dobio i elopek.
Godine 1951. u srezu Zvomk od 10.118 domainstava samo je
517 im alo elektrinu struju (samo grad), a 1953. godine 667
domainstava.
87. Boo Joci, p rvi zvorniki elektriar. Zvorniani se sa simpatijama sjeaju ovog
lika, uvijek u poslu ili na biciklu sa obaveznom tanom sa prirunim alatom. Stariji
ljudi priaju da j e siromanima besplatno, ili uz minimalnu nadokanadu, uvodio
svjetlo u kue ili otklanjao kvarove na instalacijama.
Do 1947. godine jedini elektriar u Zvorniku bio je Boo Joci, a

njegov uenik Nurija arajli Roda bie poslije Boe dmgi elektriar u
gradu. Oni su obavljali sve poslove u vezi sa elektrikom (uvoenje struje
u domainstva, odravanje javne rasvjete, trafostanica, otklanjanje
kvarova, nabavke elektromaterijala i dr.).
Kada bi nestalo svjetla u nekoj ustanovi ili radnoj organizaciji,
gdje je nastali kvar trebalo brzo otkloniti, a Boo nije bio kod kue,
njegova supruga Ljubica bi u trafostanici tri puta povlaila ruku na
190
automatu (tri puta se tada u cijelom gradu svjetlo gasilo i palilo), to je

bio znak Boi da se hitno javi kui i otkloni prijavljeni kvar. Graani
Zvomika, znajui za ovaj Boin izum, tada bi govorili: Boinica trai
Bou.
Rekonstrukcija elektrine mree u gradu i postavljanje neonskog
svjetla u glavnim ulicama izvreno je 1959. godine uz pomo HE
Zvomik. Ove godine sela Sapna i Kula Grad dobila su elektrino
osvjetljenje.191
ZANATI I ZANATSKE ZADRUGE

Zvomik je u predosmanskom periodu, za vrijeme osmanske i
austrougarske vladavine, kao i izmeu dva svjetska rata, bio poznat
zanatski centar. Tu tradiciju zadrao je i poslije Drugog svjetskog rata.
Meutim, broj zanatskih radnji i broj zanatlija poslije rata dugo godina
nee dostii broj zanatskih radnji i zanatlija koje je Zvomik imao 1940.
godine. Ove godine Zvomiki srez imao je 180 radnji sa 250 zanatlija i
86 egrta.192 Sve radnje bile su privatne. Godine 1946. u Srezu ima 118
radnji sa 213 zaposlenih193, od ega 36 egrta. Od 118 radnji samo je
jedna pripadala zadrunom sektoru (Obuarska zadruga), dok su sve
ostale bile privatne. Najzastupljeniji zanati bili su oni po kojima je
Zvomiki srez bio poznat i prije rata: kovai, obuari, krojai, opanari,
brice, limari, kolari, stolari, poslastiari, pekari i aije. Od ukupno 213
zanatlija sa uenicima (egrtima) 55 su bili metalci, 30 stolari i kolari,
16 krojai, 63 obuari i opanari, 33 poslastiari, pekari i aije, 2
graevinari i 14 zanatlije za razne usluge.194
U samom gradu zanatskih radnji (duana) 1946. godine bilo je
oko 70, i to: kovakih 6, potkivakih 2, limarskih 3, kolarskih 2, brijakih
7, ainica 3, obuarskih 7, opanarskih 3, po slastiarskih 8, lonarskih
2, krojakih 5, pekarskih 8, mesarskih 2, kalajdijskih 2 i po jedna
bravarska, kazandijska, sajdijska, zlatarska, saraka,195 abadijska,
sehardijska, samardijska, mutabdijska i sodadijska radnja.
191. Regionalni istorijski arhiv Tuzla, Arhiv SNO Tuzla, kutija 898 sumarno.
192. "Statistiki godinjak BiH 1945-1953, Zavod za statistiku i evidenciju, Sarajevo
1954. strana 300.
193. Isto, str. 300.
194. Isto, str. 307.
191
Izmeu dva svjetska rata, kao i nekoliko godina poslije Drugog

svjetskog rata, najpoznatije zvornike zanatske porodice bile su:
Mehinagii i Meanovii (obuari), Bazardanovii i Hajdarevii
(krojai), Jeniragii, Stefanovii i Uzunalii (kovai i potkivai), ehii,
Ibrahimovii, Smajii, Lehovac (brice), atii, araj lii i Kasumi (aije),
atii, Jelkii i Hadiomerovii (pekari), Mujii, Ribii i Alii (mesari),
Sabirovii (poslastiari), Novakovii i Kljajii (opanari), Janjii
(kazandije), Pukarevii (stolari), Muzurovii i Vehbii (sajdije)...
Iako je zvomiko zanatstvo u ovom periodu bilo nedovoljno
razvijeno u odnosu na potrebe grada i sela, od osloboenja zemlje 1945.
godine pa sve do 1955. godine zvornike zanatlije, uz neto splavara na
Diviu i Vidakovoj njivi i sezonskih radnika povremeno angaovanih
na sjei uma i radu u kamenolomima, predstavljale su jedinu radniku
klasu u Zvorniku.
88. Snimak opanarske radnje Vase Novakovia prije II svjetkog rata. Na slici s lijeva
na desno: CvikoDabi, Pero Kljaji (jedan od posljednjih opanara u Zvorniku),
Novak Novakovi, Vaso Novakovi, M ilorad Tanasi i Risto Risti.
195. Sarai su izraivali konjsku opremu (uzde, sedla, bisage), remenja, pletene kandije;
mutabdije od kozje kostreti pokrivae za konje, prostirae, torbe, a abdadije od
grubog sukna seljaka odijela. Posljednji sara bio je Juso Kadi.
192
Da bi jedan zanatlija mogao otvoriti samostalnu radnju, morao

je poslije poloenog zanatskog ispita i nekoliko godina uspjenog
praktinog rada kao kalfa polagati majstorski ispit. Kako je osnovna
kola sve do 1958. godine trajala etiri godine, uenici su ukljuivani na
izuavanje zanata sa navrenih 11 ili 12 godina ivota. Prijepodne
izuavao se zanat u radionicama kod privatnih poslodavaca ili u
radionicama drutvenog sektora, a poslijpodne pohaala se nastava u
zanatskim (egrtskim) kolama, odnosno koli uenika u privredi.
Izuavanje zanata i kole trajalo je tri godine. Zanataska kola u Zvorniku
otpoela je sa radom poslije zavretka Prvog svjetskog rata, a nastava se
odvijala u zgradi Graanske kole (sada tamparija u Varoi) u
poslijepodnevnim odnosno veernjim asovima sve do 1941. godine.
Rad zanatske kole obnovljenje 1946. godine. Kada je otpoela sa radom,
imala je 36 uenika, a tri godine kasnije e imati 93 uenika rasporeena
u tri odjeljenja.196
Ekonomska politika prvih godina poslije II svjetskog rata nije
podravala razvoj privatnih zanata, ve je tendencija bila da se zanatlije
89.Pekarska zanatska radnja (vaganje tijesta), snimak iz 1959.godine. Na slici Juso

Arnautovi, kao egrt.
196. Prvi razred imao je 37,1144 i III 12 uenika. Najvie uenika je bilo na izuavanju
stolarskog (1 3 ), obuarskog (1 3 ), krojakog (9), trgovakog (11),
automehaniarskog (8), metalostrugarskog (8), brijakog (4) i mehaniarskog
zanata (4). Regionalni istorijski arhiv Tuzla, kutija 76 (sumarno).
193
udruuju u zanatske zadruge i da se osnivaju dravne radionice i radionice

drutvenih organizacija. Ovaj proces zapoeo je 1945. godine kada je
osnovana prva zanatska zadruga u srezu Zvomik. Bila je to Obuarska
zadruga, formirana 10. oktobra 1945. godine. Startovala je sa 8 radnika
(majstora i kalfi) i bila je prva zadruga ove vrste u Bosni i Hercegovini.
Od 01.01.1946. godine Zadruzi se prikljuuju braa Mehinagii sa svojom
radionicom i 8 novih radnika. Prvi upravnik Zadruge bio je Avdurahman
Jahi, a poslije njega Haso Zorbi, koji e ovu dunost obavljati najdue.
I sindikalna podrunica Zadruge bila je prva u BiH u svojoj brani i
nosila registarski broj (1). Njen prvi predsjednik bio je Nezir Vehbi.
U januaru 1950. godine osnovane su Krojaka i Frizerska
(brijaka) zadruga, a neto ranije otpoele su sa radom i tri dravne
radionice: Stolarsko preduzee Mladost, Automehaniarska radionica
Auto-transport i Metalska radionica Sreskog poslovnog saveza.197
90. Radnici Obuarske zadruge Zvom ik za pankom (radni sto); snimak iz 1953.godine.
S lijeva na desno, lijevo za pankom: Pao Tupekovi, Ibro Dedovi, Stevo Meder,
Meho Tupekovi (u naoarima na kraju), a iza njih stoji Muharem onli; desno za
pankom: Ibrahim Jelki (s beretkom na glavi), Hajro Jahi, Muhidin Hodi i Husejn
Ali. Sve se radilo runo. Pravili su obuu za prodaju i p o namdbi.
197. Front slobode, br. 242 od 2. II 1950.
194
Ulazei u zadruge i dravne radionice zanatlije su unosile u njih

i svoj alat i maine.
U 1951. godini na podruju sreza Zvomik djelovalo je 120
zanatskih radnji, od ega tri u dravnom, 10 u zadrunom i 107 u
privatnom sektoru.198 Od ukupno 254 zaposlena u zanatstvu, 26 je
pripadalo dravnom, 77 zadrunom i 151 privatnom sektoru, to znai
daje u zanatstvu i dalje dominirao privatni sektor iako nije podravan.
Sresko sindikalno vijee i Narodni front bili su inicijatori pruanja
pomoi selu i odravanju veza izmedju radnika (zanatlija) iz grada sa
zemljoradnicima. One se organizuju kao vid jedinstva radnika i seljaka
i slue podravanju raznih kampanja. U tom cilju iz Zvornika su
upuivane po selima ekipe zanatlija da pomognu seljacima. Ovih dana
jedna grupa od 15 koarskih radnika obilazila je sela u Zvomikom srezu
i dobrovoljnim radom popravljala besplatno seljacima cipele. U Drinjai
i Kamenici popravili su oko 200 cipela, a u selima Glodi i Lijenju oko
300 cipela - pie Front slobode u broju 60 od 14. aprila 1946. godine
i nastavlja: Seljaci su bili dirnuti panjom radnika iz grada i toplo ih
pozdravili i zahvalili im se. Prije smo ih zvali kaputaima, kae jedan
prosjedi starac, a sada u ovoj naoj dravi zaista smo svi jednaki.
U br. 247 od 8. III 1950. godine Front slobode u lanku pod
nazivom Zanatlije Zvornika posjetile seljake radne zadruge pie: Ovih
dana u ast izbora za Narodnu skuptinu Sresko sindikalno vijee u
Zvorniku organizovalo je posjetu seljakim radnim zadrugama. Oko 40
zanatlija iz Zvornika: obuara, krojaa, kovaa, kolara, berbera i limara
su izvrili razne radove i opravke u zadrugama u vrijednosti od 25.000
dinara...
U kasnijem periodu zanatske zadruge i zanatska preduzea sve
vie poinju da se bave proizvodnjom i postepeno prerastaju u industrijska
preduzea i fabrike. Godine 1949. Obuarska zadruga prerasta u
Zanatsko obuarsko preduzee Rekord, koje se od 1. januara 1960.
godine ujedinjuje sa Znatskim krojakim preduzeem Ukus u
jedinstveno preduzee Standard. Iz njega e neto kasnije izrasti
F abrika obue Standard i F abrika konfekcije A lhos .
Automehaniarska radionica prerasta u preduzee Autotransport (danas
Fagum), a Stolarsko preduzee Mladost (1954.) i Brijaka zadruga
(1958.) su se raspali na vie privatnih radnji. Jedan dio Stolarskog
preduzea Mladost 1954. godine uao je u sastav novoformiranog
preduzea Jadar.
198. Statistiki godinjak Bosne i Hercegovine 1945-1953, Zavod za statistiku i
evidenciju, Sarajevo 1954.str. 300.
195
GRADITELJ VIOLINA IZ ZVORNIKA
Malo kome je poznato d aje najbolji graditelj violina u svijetu

izmeu dva svjetska rata bio Zvominanin Nikola Vasi, sin zvomikog
terzije Riste. Rodio se u Zvorniku 1896. godine, a umro u Baltimoru
(SAD) 1961.
Godine 1908. iz Zvornika odlazi u Novi Sad na izuavanje zanata
za pravljenje gudakih instrumenata, a usavrava ga u Cehosiovakoj.
Zatim boravi u Rusiji, Kini i Japanu da bi se najzad 1925. godine nastanio
u SAD. Tu ga otkriva uveni sjevemoameriki virtuoz na violini Elman
i naziva najveim ivim svjetskim graditeljem violina. Uporeuje ga sa
Stradivarijem (1644 -1737), najveim i najpoznatijim graditeljem violina
i drugih gudakih instrumenata na kojima su svirali ili sviraju najvei
umjetnici.
Elman je ak smatrao da Vasieva ica G ima bolje tonove od
Straivarijusove. Vasi je za uveni Elmanov kvartet napravio dvije
violine, violu i elo.
O
Vasiu kao umjetniku, graditelju violina, izmeu dva svje
rata pisali su ameriki listovi Herald-Tribune, Sealtle post-Inteligencer
i jo neki, a beogradski Ilustrovani list 1928. godine objavio je opiran
lanak o Nikoli Vasiu uz njegovu fotografiju povodom Vasievog
boravka u Francuskoj (zbog nabavke drveta za violine) i Jugoslaviji.
Dolazio je u Zvornik 1928. i 1930. godine. Osjeao je nostalgiju
za rodnim krajem, nije zaboravio jezik, te se stalno dopisivao sa rodbinom
u Zvorniku.
U jednom od pisama upuenih bratiu Slavku Vasiu, uitelju u
penziji, koje u sebi sadri i dosta literarnih elemenata, doarava i sliku
Zvornika s poetka 20. vijeka (koju je on sa sobom ponio u svijet).
Evo izvoda iz tog pisma.
Dragi nai,
...E, ba nam je bilo milo uti od vas o Zvorniku, a naroito o
stanju naeg ore. Vrlo nam je ao da i mi nismo bili tamo. Mi vam
zaista zavidimo. Vaem kupanju u Drini, etnji po srbijanskoj strani i
ono gore-dolje po ariji / Vjerujte da bih dao bog zna ta da sam tamo
! Izgleda mi da im vie ovjek stari, tim vie udi za prolim djetinjstvom
/ To nije ni malo logino, alije eto tako! Evo na primjer, sliice iz prolosti
mog djetskog Zvornika:
Vrh Vratolomca blaeno se suna, a dolje pod njim Liinjak uiva
u hladovini pod beharom ljiva, danarika i dudova. Eh, kakva divota.
196
91. Nikola Vasi u svojoj radionici u Baltimoru (SAD).
Djeca se ganjaju po Baelucima igrajui se dandara i lopova

nema kole, a stara naminkana Petra urika bi k njima doviknula:
Ama vucite se s tog plota, avoli jedni ! " Djeiji smijeh bi
onda pratao po cijelom Liinjaku.
Kraj uprije, kod Miina duana, stari Iki bi razasuo svoju robu
- neto treanja oko kojih se muhe ganjaju !
Neki Mujo bi proao na svome kljusetu, zabrinuto pogrbljen, sa
pazara put Goga, neeksvom selu. Izmeu alme ifesa vire mu dvije
lojane svijee.
Sa minareta odjekuje divan tenor hode - iindija je !
Dolje kraj Stevanove vodenice Huso vodeniar Ijenivo rastee
svoju ramuniku koja na jedve-jade podmuklo hri ono monotono
TAFUR FUTU, FUTU, TAFUR, FUTU, FUTV, F U TU !
Evo, to je Zvomik koga sam ja znao prije 60 godina.
Baltimor, 11. septembara 1960. godine.
197
PRVI ZVORNIANIN SA FAKULTETSKOM DIPLOMOM

Koliko je poznato prvi Zvomianin koji je stekao fakultetsku
diplomu bio je Safet Bazaranovi, mlai sin zvomikog krojaa
Osmana Bazardanovia, a poslije emsudina iia1983 iz Kozluka bio
je drugi visoko obrazovani mladi sa podruja sadanje opine Zvomik.
Roenje 30. juna 1914. godine. Poslije zavrene osnovne kole
u Zvorniku pohaa Dravnu eriatsku gimnaziju u Sarajevu (trajala osam
godina), koju zavrava 1935. godine, a potom studira na Univerzitetu u
Beogradu, gdje je na Filozofskom fakultetu 1940. zavrio orijentalistiku.
Aktivno je bio ukljuen u napredni studentski pokret Beogradskog
91a. Safet Bazaranovi
198a. emsudin ii je sin kozlukog pekara Mehdina. I on je kao i Safet Bazaranovi

u Sarajevu zavrio Dravnu serijatsku gimnaziju (1932.), a potom studirao pravo
na Univerzitetu u Beogradu, koje zavrava 1937.godine. Poslije zavretka studija
pa sve do hapenja 1942. raioje u Direkciji eljeznica u Sarajevu. Bio je lan
ilegalne Komunistike partije. Semsudinov kolski drug Kasim Alikadi (danas
sudija u penziji, Sarajevo, Ulica Valtera Peria 22/VI) sa kojim je pohaao
erijatsku gimnaziju i sudiraojpravo u Beogradu, kae da su on i emsudin bili u
istoj partijskoj organizaciji (DZS) i da su iste veeri bili uhapeni od strane ustake
policije. Uhapen sam 13/14. aprila 1942. godine, dva sata poslije emsudina. S
njim sam suoen prilikom tue u Sarajevskoj ustakoj policiji (sada zgrada
Predsjednitva BiH). Kada su mene uvodili, njega su izvodili iz kancelarije policije.
emsudin je bio prebijen, gotovo umrtvljen od tue. Nakon tri dana baen je kroz
prozor policije (ili je sam skoio) i usmren, ispriao mi je izmeu ostalog u
decembru 1996. godine Alikadi i zamolio da ovo zapisem.
198
univerziteta i njegove ljeviarske organizacije. Bio je potpisnik Prvog

otvorenog pisma napredne studentske omladine Bosne i Hercegovine iz
decembra 1937. godine, upuenog svim politikim i javnim radnicima i
svoj potenoj javnosti, u kome se trai autonomnost BiH i naglaava da
e ona samo udruenim snagama zauzeti ono mjesto u dravi koje joj po
njenom posebnom poloaju i pripada, to je i ostvarila tokom
Narodnooslobodilake borbe i odlukama u Mrkonji Gradu i Jajcu u
novembru 1943. godine.
Na fakultetu se Safet isticao, pored politike aktivnosti, i
uspjesima u studiju. Kao apsolvent orijentalistike proveo je godinu dana
na strunom usavravanju u Istanbulu. Volio je Zvornik, esto ga
posjeivao i druio se sa mnogim Zvomianima, a sa svojima se stalno
dopisivao, posebno sa bratom Mustafom. Zato nije sluajno to je za
seminarski rad na studijima obradio temu Zvomik do austrougarskog
perioda, u kojem je prikazao istorijat Zvornika od najstarijih vremena
do 1878. godine, odnosno do kraja osmanskog perioda u Bosni. Mentor
mu je bio prof.dr. Vladimir orovi, rektor Beogradskog univerziteta.
Najednom konkursu u Beogradu 1939. godine ovaj njegov rad osvojio
je, za ono vrijeme, visoku novanu nagradu, iji iznos je bio 1.500
ondanjih dinara. Ubrzo Safetov rukopis otkupljuje opina Zvomik, ali
mu se naalost tokom Drugog svjetskog rata izgubio trag. A Safetov
brati Husref, uvjeren da se bar jedan primjerak rukopisa nalazi negdje
u Beogradu, decenij ama pokuava da ga pronae i kae da je na putu da
u tome uspije.
Po zavretku studija Safet radi kao profesor u Zenici, gdje je 1941.
godine bio potpisnik protesnog pisma uglednih Bonjaka upuenog
ustakim vlastima u Zagrebu u kome se zahtijeva da se odmah prestane
sa progonima i ubijanjem Srba. Iste godine je bio hapen od strane ustaa.
U 1942. i 1943. godini sluio je redovni vojni rok u domobranima u
Sarajevu u kojima je obavljao dunost vjerskog slubenika i za to vrijeme
bio simpatizer i pomaga narodnooslobodilakog pokreta (partizana).
Nakon odsluenja vojnog roka vraa se u Zenicu, odakle u septembru
1944.godine odlazi u partizane. Od kraja Dmgog svjetskog rata (1945.)
ponovo je u Zenici, gdje radi najprije kao povjerenik Prosvjetnog
odjeljenja pri Sreskom narodnom odboru, a potom kao upravnik akog
doma. Na poetku kolske 1946/47. godine premjeten je u Fou na
mjesto direktora gimnazije. U januaru 1947. prilikom obilaska seoskih
analfabetskih teajeva ubijen je od strane etnikih odmetnikih bandi.
Sahranjen je u mjestu pogibje u selu Slatini udaljenom dvadesetak
kilometara od Foe.
199
(Za obradu ove teme, pored drugih izvora, koritenje i tekst Alije
Uzunovia Napredni student i prvi monograf Zvornika, objavljen u
Glasu sa Drine 29. XI 1979.)
IZ ZVORNIKE KNJIEVNE BATINE I

SAVREMENOG KNJIEVNOG STVARALATVA
Korijeni knjievne rijei nastali u ovom gradu relativno su duboki,
o emu svjedoe nekoliko knjievnih stvaralaca iz ranijih perioda, od
kojih posebno istiemo Hasana Kaimiju, Marka Markovia, Jelu Ostoji,
Ali-Rizu Dautovia i Avdu Karabegovia. Zvomika sredina iznjedrila
je i nekoliko savremenih knjievnih stvaralaca koji su, djelujui u veim
kulturnim centrima u BiH ili samom Zvorniku, stekli iru literarnu
afirmaciju. To su, prije svih, Nijaz Alispahi iz Kozluka, Alija Musi iz
Divia, Drago Jovanovi iz elopeka i Muhamed Imamovi iz Zvornika.
Dugogodinji su lanovi Drutva knjievnika Bosne i Hercegovine,
poznati i priznati ne samo u BiH i prostorima bive SFRJ, nego i u svijetu.
Prevoeni su na vie stranih jezika. Tematika njihovih knjievnih
ostvarenja vezana je, uglavnom, za ire zvomiko podruje, koje im je,
osim nadahnua i inspiracija, bilo izvor tema i ideja. Odmah iza njih po
svom djelu, znaaju i afirmaciji dolaze Sead Hambiralovi i Izet Handi,
istaknuti dugogodinji lanovi Knjievnog kluba u Zvorniku.
Krae biografije kao i izvode iz knjievnih ostvarenja nekih od
naprijed istaknutih pisaca donosimo u knjizi.
HASAN KA1MIJA
Hasan Kaimija, odnosno Hasan Kaimi-Baba, rodio se u Sarajevu.
Nakon kolovanja u Sofiji vrio je dunost upravitelja (ejha)
Hadisinanagine tekije (nastamba dervia, neka vrsta muslimanskog
samostana). Bio je bogat i uz to obuzet opim hum anistikim
sklonostima: sagradio je jedan most na Miljacki, a svoju kuu u Ajaspainoj mahali pretvorio je u tekiju. Poznat je kao pjesnik buntovnik.
Godine 1682. za vrijeme gladi u Sarajevu stavio se na elo gradske
sirotinje zahtijevajui da se ito koje su bogatai bili skupili u
spekulativne svrhe razdijeli meu gladnim stanovnitvom. Protjeran je
zbog toga u Zvomik gdje je 1691. godine i umro. Posljednje godine
ivota proveo je kao imam Namazah damije. Sahranjen je na Kula
200
92. Turbe Hasana Kaimije na Kula Gradu kod Zvornika
Gradu, gdje mu je podignuto turbe, koje je pod zatitom drave. U

septembru 1991. odranje u Zvorniku nauni skup o H. Kaimiji kada je
postaljena nova ploa na Turbe i ono renovirano.
Inae, Turbe kao gradjevinski objekat nema arhitektonskih
vrijednosti. Izgradjeno je od drveta i erpia. Bilo je pokriveno sindrom,
koja je kasnije zam ijenjena crijepom. U unutranjosti ima dva
jednostavna niana bez natpisa, nekoliko zemljanih iraka, zelenu
zastavu, nekoliko levhi...
O
odravanju turbeta brinuli su turbetari. Svi su, koliko se zna,
bili iz porodice ehmehmedovia. Iz potovanja prema ovom objektu
kulture i muslimani i pravoslavni iz okolnih sela, kada bi prolazili pored
Turbeta na putu za Zvomik i obratno, sjaili bi s konja prije prilaza turbetu
i ugasili cigarete ako su puili.
Kaimija spada u red nekoliko najpoznatijih pisaca ilahija i kasida.
Skraja 17. stoljea najpopularnija je duhovna linost evropskog dijela
Osmanskog carstva. Pjevao je na turskom i bosanskom jeziku
(alhamijado). Bio je neobino cijenjen od svojih savremenika. Uspomena
na njega ivjela je i u kasnijim pokoljenjima, posebno su se rado njega
sjeali bosanski dervii sve do najnovijih vremena.199
199. Pet stoljea hrvatske knjievnosti
1969.
knjiga 10, Matica hrvatska i Zora, Zagreb
201
Kaimija je objavio dvije zbirke pjesama na turskom jeziku Di

van I i Divan II (Varidat), to uprevodu znai Boanske inspiracije.
Prepisi njegovih djela nalaze se u mnogim velikim bibliotekama irom
svijeta (Parizu, Rimu, Kairu, Istanbulu, Bratislavi, Sarajevu, Beogradu,
Zagrebu itd.),200 a jedna od najboljih poznavalaca ilahija i kasida u nas ,
Jasna ami, je doktorirala na njegovom ivotu i djelu. Rezultat njenog
istraivanja je knjiga Divan e Kaimi u kojoj su do sada najbolje
obraene ilahije i kaside201.
O
Hasanu Kaimiji ili Kaim-Babi kruilo je nekoliko legendi. U
svim legendama se kae daje on bio uen, uzoran i poboan ovjek i da
je ivio u Sarajevu odakle je protjeran u Zvomik gdje je i umro. Sam
in njegova protjerivanja dugo je u Sarajevu kvalifikovan kao gest koji
baca ljagu na Sarajlije.
Po jednom kazivanju (predanju), koje je zabiljeio Tihomir
orevi, on j e , dok je bio hoda u Sarajevu, poao jedne blagoslovne
(praznike) veeri u damiju.' Odjednom vjetar duhne i ugasi mu fenjer.
Na to on izvadi svijeu iz fenjera i prui je prema kandilima koja su
gorjela visoko na munari i svijea se upali. Ljudi koji su gledali ovo
udo, odmah opaze d aje Kaim-Baba veliki pravednik i boiji ovjek.
Vidjevi ta je uinio, on se pokaje i rekne E, to uinih! Da bi pokazao
da nije, on ode u kafanu i pone piti, to ni obini muslimani ne smiju
initi, jo manje sveti ljudi. Sarajlije se zaude takvoj sablazni i protjerae
gaKaim-Baba je imao mnogo uenika koji su ga voljeli i koji ga
nisu htjeli ostaviti, ve pou sa njim. Kad su izali iz Sarajeva, KaimBaba je uinio dovu (molitvu), a uenici su mu aminali. Poslije dove,
zemlja se stane tresti. Kaim-Baba se pomoli bogu i zemljotres stane.
Za zemlju se umolismo, a za trijee (drvo) i kamen ne mogosmo. U
to, Sarajevo plane i izgori.
(Iz studije Tihomira orevia "Na narodni ivot , knjiga II,
Beograd, 1984. godine, str. 129-131.)
iroj italakoj publici najvie su poznate dvije Kaimijine kasidePjesma o tetnosti puenja duhana i Pjesma o osvajanju Kandije,
napisane na bosanskom jeziku. Pjesma o osvajanju Kandije nastala je
za vrijeme rata izmeu Turske i Venecije (Mleana). U njoj on prijeti
200. Jasna ami:Hasan Kaim-Baba, Izraz br. 6/86. Sarajevo, juni 1986. str. 517.
201. Slobodna Bosna br.ll6,od 06.02.1999, str.52-55.
202
Mleanima da e zbog raznih ratnih nevolja koje su pogodile Bosnu

zlatom platiti kad im ode Kandija (ostrvo Krit).202
Pjesma o tetnosti puenja duhana
(odlomak)
Bujurmidur gospodar:
Ostante se tutuna!
Kim isterse boji dar,
Nek se uvede tutuna.
Nemojte se po zlu vret,
ujte ta e slovo rijet,
Her kim ister isto mrijet,
Zloasta je rabota,
Puitga je sramota,
Jere vrle grehota,
Ostante se tutuna!
Uvedte se smrada,
Nek je ista brada,
Ne orite grada
Ostante se tutuna!
Nuto muke tvrde,
Sve haljine smrade,
Svakome se grde,
Ostante se tutuna!
Nemojte se karat,
Svakoga srce parat,
Bogme e vas darat,
Ostante se tutuna!
Pjesma o tetnosti puenja duhana ima 18 strofa.

Pounog je sadraja, protiv puenja ("pijenja ) duhana.
Bujurmidur
Ostante se
Tutun
Kim isterse
Nek se uvede
Her kim ister
naredio je
okanite se
duhan
ko eli
nek se okani
ko god hoe
(Iz knjige Hrestomatija bosanske alhamijado knjievnosti dr.

Abdurahmana Nametka, Svjetlost, Sarajevo, 1981.str.202 i 209.)
M ARKO M ARKOVI
Marko Markovi rodio se u Zvorniku 1896. godine, a umro na
Palama kod Sarajeva 1961. godine. Bio je prozni pisac i publicista.
Trgovaku akademiju zavrio u Bijeljini. Bio je direktor Izdavakog
preduzea Svijetlost u Sarajevu, zatim direktor drame Narodnog
202. Dr. Mustafa Imamovi: Historija Bonjaka, sr. 273.
203
93. Marko Markovi, knjievnik iz Zvornika
pozorita, osniva i urednik revije Odjek, urednik knjievnog asopisa

ivot, a prije Drugog svjetskog rata ureivao asopis Pregled. Bio
je predsjednik Udruenja knjievnika BiH u dva maha, a obavljao je i
niz drugih drutvenih funkcija. Za svoja djela Markovi je crpio teme iz
svoga Podrinja, jer je za ljude toga kraja bio intimno vezan. Pisao je i o
kulturnoj istoriji Bosne i Hercegovine i njegovi zapisi predstavljaju
dragocjeno svjedoanstvo za budueg istoriara.
Objavio je dvije zbirke pria - Kriva Drina (1935.) i Od
sumraka do zore (1954.)203
Nur i j a
k r a va r
(Odlomak iz prie)
...Bledi polako no i kasaba izranja iz sna. I dok isti ha trne
svetlucanje jutarnje rose, a najedrale kapljice poinju da kaplju, Nurija
na raskru i, murei, naporno duva u volovski rog, okrnjen malo sa
otre strane.
Truu! R u - r u - ru!
Odzvanja zvuk i vraa se odnekle iza Vratolomca, muklo i kao
iz podzemlja, tako da strah podie oveka. Nurija se, iz navike, strese i
203.Jugoslovenski knjievni leksikon, Matica srpska Novi Sad, 1971. str.302.
204
dune opet, dok se vratnice ne ponu bre i sve ee da otvaraju. Tada

ivot poinje da bruji, nanule da klepeu o kaldrmu i o bose noge, i da
se pomaljaju upave glave neumivena enskinja. Olakane posle muenja,
muu krave, teglei vratove prema svome Nuriji, a on ih prima i miluje,
i ne sluajui uvek iste molbe i savete.
Pripazi mi, bogati, Nurija, na moju mrkulju. Jue mije dola, ne
budi ti potueno, neto slaba.
Ois-ha, ha,ha! Hajde, Bjelka. Ois-ha! Ej, ti Mrkulja, denabete
jedan, kud si zahrmila k o p jan kroz plot! Ois-ha!
I krave poinju da se kreu, polako i tromo. Pridolaze sve nove
i obrazuje se krdo pri kraju kasabe. Nurija se pomea sa njima i stalno
im neta pria. A krdo se gega, joguni i mue, diui oblake praine
koju uvek nosi sa sobom.. I dok se sunce odnekle raa a svet se jo
protee u toplim posteljama, krdo odmie iz kasabe. I Nurija s njim...
Kad sunce zae, on polazi polako kui s krdom. Opet se digne
praina i krdo se gega tromo i sa vimenima tekim od mleka. Zastaju
kola, sklanja se sve ivo u stranu dok Nurija ne proe. Ulazak u grad
najavljuje on im proe maltu:
Tru-ru-ruuu!
Izlaze opet ene i prihvataju svoje krave, tepajui im. Smanjuje
se polako krdo dok Nurija opet ne ostane sam, vas beo od praine sa
svojom torbom i rogom, i onom dobrotom u visokoj, povijenojpojavi...
(Marko Markovi: Izabrana djela, knj. I,
Svjetlost, Sarajevo, 1968. str. 84.)
PJESNIKINJA JELA OSTOJI

Iz Zvornika je i poznata pjesnikinja Jela Ostoji, kerka
zvomikog prote Vasilija Ostojia. Bila je jedna od prvih ena knjievnica
u Bosni i Hercegovini za vrijeme austrougarske vladavine i izmeu dva
svjetska rata. Roena je u Zvorniku 1874. godine, a umrla u Sarajevu
1963. Pripadala je krugu naprednih ena svoga vremena i druila se,
uglavnom, s ljudima iz knjievnih krugova (Ognjen Pria, Janko
Veselinovi, Marko Markovi). Objavljivala je pjesme u Bosanskoj vili
i drugim asopisima s poetka 20. vijeka.
205
94. Sestre Jela i Rua Ostoji, u amcu na Drini, austrougarski period.
Tuga
e ne
Dolaze, dolaze, a njega jo nema,

Jo strepnja i enja razara jo j grudi,
Svaki dan ga eka, na susret se sprema,
A miso jo j jedna ko bezglava bludi.
Ah, te lae esto dolaze u luku,
kad e moja doi? Zar u ekat dovek?
Kad e stii glasnik veseo, u trku,
i javiti: eno, dolazi ti ovjek ! "
Svaka zora svie oblana i rujna
kao njena dua u nevolji dugoj...
Svako vee strepnja mrka i olujna:
da se nije i on priljubio drugoj ?
I kad zgasnu svetla u dubokom miru
i mrakom se are tajanstvene ospu,
sve su dnevne nade njene na uvim,
pa se na uzglavlju suze enje prospu...
(Jela Ostoji)
(Iz knjige Aje Zahirovi Od stiha do pjesme (Poezija ena BiH),
Univerzal, Tuzla, 1985. god. str. 76-78.)
206
NIJAZ ALISPAHI
R o e n j e 1 9 4 0 . u K o z lu k u k od
Zvornika, O snovno i srednje obrazovanje
stekao je u Tuzli. Studij jezika i knjievnosti
zavrio u Beogradu, a postdiplomske studije
u Sarajevu. Sedam godina je gim nazijski
profesor u Gradacu,gdje 1973. sa grupom
prijatelja pokree knjievnu m anifestaciju
K ikievi susreti. U Tuzlu se vraa 1978,
otkad radi kao dramaturg Narodnog pozorita
Tuzla, umjetniki direktor, a od 1989. i kao
g la v n i i o d g o v o r n i u red n ik a s o p is a
Pozorite .
Nijaz Alispahi
Stvaralaki agaman Nijaza Alispahia

obuhvata iroko polje djelovanja: poezija,
proza, drama, dram atizacija, teatrologija,
kritika, esejistika, publicistika, filmski scenario, feljton, kulturna hronika, kolumnistika,
pozorina i televizijska reija, istraivanje
k n ji e v n o -d r a m sk e b a tin e , u r e iv a k i
angaman.
D jela
K n jige
Vatre stiane pjesm om poezija, (1971), Vrtovi sirotog Halim ije,
pripovijetke, (1979), Zmaja od Bosne, drama (1989), Karakazan, poezija
(1 9 9 6 ), Leda Saliniana - Kulturna hronika T uzle (1 9 9 7 ), Sihirbaz,
propovijetke (1998), Hamdibeg, dramatizacija (1998), Sire, doli su ratnici,
Narodno pozorite Tuzla 1992 - 1995 (1998).
D ram e
Gola prsa protiv bajoneta - igrokaz (1980), ivotopis Ha Ha - m ono
drama (1980), Raja s Mejdana mjuzikl (1986), Zmaj od B osne drama (1987),
Insani i uprije - poetski igrokaz (1995), Hasanaginica - libreto (1998),
Hasanaginica - drama (1999).
D ram atizacije i adaptacije
Odumiranje meeda (1987), Dervi i smrt (1988), Tijesna ulica
(1995), Hamdibeg (1997).
N agrade i priznanja
Dvostruki laureat Nagrade Ivo Andri za najbolju pripovijetku za 1983.
i 1989. godinu; Nagrada Zijo D izdarevi za najbolju pripovijetku za 1977. i
1978. godinu; Nagrada asopisa ivot za najbolju prozu (1977); Prva nagrada
za najbolju kratku priu banjalukog Glasa (1977) i pritinskog Jedinstva
(1977); dvije prve nagrade za najbolju novinsku priu Fronta slobode; Trostruki
207
laureat Nagrade Udruenja pozorinih kritiara i teatrologa B osne i H ercegovine

za najbolji repertoar u jednoj sezoni (1983/84, 1985/86, 1988/89); Nagrada
Udruenja pozorinih kritiara i teatrologa Bosne i H ercegovine za najbolju
dramatizaciju (Dervi i smrt, 1989).
N ijaz A lispahi je prevoen na v ie stranih jezika. Zastupljen je u
Antologiji bonjake pripovijetke X X stoljea
Halugia hrast
(odlomak iz prie)
Ja, Ahmo Kupina, daleksam i taman sebi i drugima u ovoj hladnoj
zemlji stranakoj. Gluho i mrno je u meni: ni laje pas, ni rie Huskin
vo, ni se rakoli djedova grahorka. Jedino, srce pisti, pisti ko zmija skrivena
u mojoj unutrici. Nigdje ptice, zglave nigdje ptice. Sad znam ta je Bosna,
milu jo j majku njenu, sad, kad sam daleko od nje.
Stjeran sam i zatvoren meu etiri zida. Tijelo mi mrtvo, u klupko
svijeno, smotano u kolut zmijski. Pod ovom tintarom bosanskom busen
mi je zemlje bosanske. Malo sam zvrknut, i dobro je to je tako. Nijedan
pametan ovjek ne bi radio ovo to ja radim: odvrem pipu da ujem
ubor vode! Sklapam oi dok voda civi, i vidim kako se Drina provlai
kroz kozluka polja i na Suharama pravi zavijutak. U mozgu mi ute
vrbove mladice iz Popinog vrbaka. U rebra mi se zaplie zloslutni vjetar
drinski, prvi put ga se bojim. A meni da je da ujem pjesmu, je r ovdje ne
pjevaju ni ljudi ni ptice. Da mi je da na mjeseini posjedim sa mojom
Ajom, na onom brdeljku ispod djedove jabuke mirisavke. Gladan sam
i edan huke potoka brdskih i kreketa aba bobanjskih. ta bih sve dao
da sad neto mogu skoiti s one najvie vrbe na Suhrama u tajnoviti
zelenac drinski. Do neba bih skoio, zajaio mjeseev srp i ljuljao se s
jednog na drugi kraj neba. Do zore bih pjevao s momcima kozlukim.
Svata da mi je, a sve je daleko od mene. Sve.
Zato je dobro to sam malo blesav i to odvrem ovu pipu. ubor
vode popne me na granu Halugia hrasta. Lijepo je sjediti na grani i
gledati svijet. Nebo negdje daleko pada na zemlju. A kad se sunce
zakoprca u kronji Halugia hrasta, tada umire dan. Odavde sam vidio
kad su etnici zapalili Corinu talu. Za treptaj oka izgorje mu tala i
jedina kravica u njoj. Evo, ujem kako orina krava rie. Od njene rike
jei sav Kozluk Nikada vie neu smjeti sii s Halugia hrasta.
ute, ute kapi vode i nastaju slike. Vidi, na jednoj me djed
Juso dri na krilu. Djedove se noge razmakoe i ja propadoh. Nikada
vie neu letjeti kao ptica.
208
Onda se oblaci sjatie na kronju Halugia hrasta. Svaki oblak

lii mi na nekog. Onaj crveni, onaj to je kao krv crven, lii mina djeda.
Onaj iljati na djedovu bradu. Plaim se, ide mati. Sokakom ide mati.
Na glavijoj tepsija u bou umotana. Majka se spotae, tepsija joj pade,
otkotrlja se niz kaldrmu u Harem. I sada majka lei u Haremu, znam da
je iznadmezara bio orah...
Vjetar zamahnu sabljom, glavu mi skide, a amida se dere na to.
to li amida kae da sam magarac l To je bilo jue. Jue nisam volio
amidu, danas ga volim. Danas ga volim kao to volim djeda Jusu. Danas
volim amidu kao oca. Danas nema ni jednog od njih.
U avliji i danas raste zambak. Molio sam edu da mi nakida
cvijea. Hou cvijee da odnesem uiteljici Mariji. Danas je i uiteljica
Marija mrtva...
Koliko je godina prolo od kako ga nisam posjetio. Teke bolesti
boluje Halugia hrast, a ja ga ne obilazim...
Dosta je, velim - i zavmem pipu. Voda prestade da uti. Dosjetim
se, sjednem i piem pismo. Na kraju pisma kaem: tupim u te noem
zaklati, kaem, ako bude istina ovo to je do mojih uiju, ak u ovoj
zemlji stranakoj, doprlo. A kroz tri hevte, kaem, kroz tri hevte, eto me
kui. Ako bude sve istina, kaem, zna se ta te eka. I, na kraju napiem
ljuto ime svoje.
Kui sam stigao mnogo ranije. Javili su mi da se moja Aja
objesila. Nali su jejednojutro kako visi na grani Halugia hrasta. Nisam
stigao ni mrtvu da je vidim. Dok sam doputovao iz ove daleke zemlje
nesretne, moja Aja se ve u Haremu naleala...
(Iz zbirke pria Vrtovi sirotog Halimije N.Alispahia,
Svjetlost , Sarajevo, 1979.)
ALIJA M USI
Alija Musi je roen 1943.godine u Diviu kod Zvornika.
Osnovnu i srednju kolu zavrio je u Zvomiku.Nakon zavrenih studija
junoslovenskih jezika i knjievnosti bio je prosvjetni radnik, potom
novinar sarajevskog Osloboenja, te glavni i odgovorni urednik listova
za djecu Male novine i Vesela sveska. Danas ivi u Sarajevu i djeluje
kao samostalni novinar. Godine 1988. prim ljen je u Udruenje
knjievnika Bosne i Hercegovine.
209
96. Alija Musi
Pjesme je poeo objavljivati 1965. godine u mnogim listovima i

asopisima. Prvu knjigu pjesama Ustoka objavio je 1973. godine.
Slijedi zbirka kratkih pria Stablo u dnu sobe (1985.), te knjiga pria
za djecu Poljana kod este vodenice (1986.). Drugo izdanje Poljane
kod este vodenice, dopunjeno Gradskom kapijom, tampano je u
kompletu Bonjaka knjievnost za djecu u 20 knjiga. Musi je autor
itanke za trei razred osnovne kole, izdanje Ministarstva obrazovanja,
nauke i kulture Republike Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1994. Drugu
knjigu pjesama Oblutak iz Drine objavio je 1998. godine.
Za pjesme i prie vie puta je nagraivan. Djela su mu uvrtavana
u razne izbore, antologije i kolske itanke. Neke prie za djecu su mu
prevedene na njemaki, vedski, holandski, makedonski i bugarski jezik.
Poljana kod este vodenice je obavezna lektira za uenike osnovne
kole.
Knjiga pria Stablo u dnu sobe je prevedena na holandski jezik
i objavljena 1999. u Roterdamu u izdanju Mondi Taal Publishinga, pod
naslovom Sen boom achter in de kamer.
Abulkaderov ponovni nastup
(odlomak iz prie)
...Na vaaritu, odmah do zida smrti, stajao je autobus iaran
krupnim natpisom: Abdulkader, podrinjski udotvorac i fakir...
Sa dasaka iznad ulaza u Abdulkaderovu menaeriju publiku je
megafonom prizivao onizak ovjek sa otrim briima. Prije njegovih
210
rijei, koje niko nije razumijevao, proulo se da je doao pravo iz Bea.

Dva koraka iza njega Abdulkader se oborene glave koncentrisao za
uvodni nastup. Kroz rijetku plavu kosu popalu po elu gledaoje u publiku
natiskanu pred ulazom. Gotovo ista lica okruivala su ga kad je na ovaj
mejdan prije dvanaest godina prvi put doao iz Nove Kasabe nosei pod
pazuhom kartonski kofer pun bjelouki sa kojima je izvodio "poljubac
smrti Tadaje pred atrom napravljenom od vojnikih ebadi i ponjava
bacao plamen iz usta, premetao karte i iz eira izvlaio povezane
raznobojne maramice. Jedini pomonik mu je Tarzan iz Sakara, kome
su na grudima razbijali plou od stotinu kilograma. I ve na drugoj
predstavi, dok je Abdulkader ekao da se publika umiri, neko pokrade
zmije i pobaca pod noge enama i djeci ija cika odue udotvornost
njegovoj prii.
Na trei nerazumljiv plotun iz megafona Abdulkader se odluno
pope na tokrlu pred kojom se klatio konopac sa omom. Kroz elipsasti
prsten lagano uvue ruku do polovine podlaktice, a onda naglo potee
na dolje. Oma se odjednom stee, a prsti raskreie kao kande. Nakon
ovakve probe ueta slijedilo je vjeanje...
- Smrt niks fe r tik ! uzviknuo je Belija kad se objeenik laganim
njihanjem domogao stolice.
Zakanjelim posjetiocima koji su se uzalud nadnosili nad kapkom
za karte, kia je prekinula ushienje izazvano uvodnom takom. Krupne
kapljice sve glasnije su obotale po ceradi, i brzo kao gladna ivina,
kljucale po dubokoj praini...
Zato je Abdulkader prije druge predstave na podiju iznad ulaza
morao jo bre i odlunije izvesti uvodnu taku.
- Prvo smrt, pa ifo t! ulo se iz megafona.
im je Abdulkader prenio teinu sa tokrle na omu, nevidljive
kapljice zastale u vazduhu podijelie mu kosu na potiljku. Kad se
oekivalo pobjedonosno huljanje prema izmaknutoj tokrli, vrhovi
Abdulkaderovih cipela oborie se prema daskama. Konopac zatreperi
kao struna kad beki pomonik preko njega povue no. Gotovo
istovremeno udotvorevo tijelo se sroza na daske i ostade zguvano na
gomili.
Uvidjevi da e zbog sitne kie jo neko vrijeme ostati zgreni uz
trenju, Alirizah poslije duge utnje pokua produiti razgovor sa
Salahudinom:
- Ovaj narod se razlikuje od ostalih.
- Narod je narod.
211
U taj as kao pucanj rastavi e ih rijei iz vaari ta:

- Abdulkader se objesio ! Nije la !
(Iz knjige pria Stablo u dnu sobe Alije
Musia, Univerzal, Tuzla, 1985.)
MIROSLAV KRLEA I RODOLJUB OLAKOVI U

ZVO RN IKU
Miroslav Krlea i Rodoljub olakovi zadrali su se u Zvomiku
samo jedan dan. Za vrijeme ovog njihovog kratkog boravka dogodila se
jedna neprijatnost koja je posebno "pogodila njihove domaine
Zvomiane. Poslije doeka na auevcu domaini su goste (kako je ranije
ve bilo planirano) odveli u batu restorana Kasina, gdje je trebalo da
se uz kafu odmore od puta i dogovore o daljem toku boravka u Zvomiku.
97. Miroslav Krlea i Rodoljub olakovi u Zvomiku. Snimak je napravljen na brani

hidroelektrane Zvornik" 1960.god.ine. Na fotografiji sa lijeva na desno, prvi red:
Radenko Nikoli, Aco Krsmanovi, M ilo Dimitrijevi, Bogoljub Pavlaevi, Omer
Porobi, Miroslav Krlea, Slavko Milojkovi, Rodoljub olakovi, Pero Zdravkovi,
Novak Boi, Dragan Stefanovi i Muhamed Zahirovi; drugi red: (1. nepoznat, Rade
Grujii, Zijo Mehinagi, Vlado Radovanovi, Jusuf abi, Lazo Srdi i Vaso Jovii.
212
Plaei se da kuharice restorana "Kasina nee znati skuhati dobru

kafu, domaini su za ovu priliku doveli pomonu radnicu iz Osnovne
kole Braa Skopljakovi Rifu Karaosmanovi, enu ve u godinama,
za koju se prialo daje "majstor za kafu. Spremljena kafa nala se pred
gostima i domainima. Domaini su ekali da kafu prvo ponu piti gosti.
Prvi je poeo Roko. Popio je gutljaj, spustio oljicu i polako odgurnuo
dezvicu od sebe ne govorei nita. To isto je uinio i Krlea. Tek sada
su i domaini poeli da piju. Iznenaeni i zbunjeni, zgledajui se, drei
oljice sa kafom jo u rukama, stidljivo i kao u strahu, prozborili su: Pa
kafa je slana! Meutim, ovu neprijatnost i za domaine i goste nisu
ozbiljno primili ni Krlea ni Roko.
A kako se desilo da kafa bude slana? Naime, pomemuta Rifa je,
da bi gosti bili to bre uslueni, kafu zasula ve prokljualom vodom iz
jednog lonca ne znajui d aje voda u njemu slana, odnosno d aje bila
namijenjena zajedno od slanih jela. Ali ostala je i pria da su joj sve to
iz pakosti i ljubomore "namjestile kuharice restorana "Kasina.
Kako je, inae, susret domaina sa Krleom i olakoviem bio
nesvakidanji dogaaj, veina se u njihovom prisustvu nala u nekoj
vrsti zabune, imala je tremu, to se jo vie osjetilo poslije dogaaja sa
kafom. Oni su to primijetili i sa neposrednou velikih ljudi, i uz to i
knjievnih stvaralaca koji poznaju ljudsku duu, sa dozom humora, brzo
su uspostavili najprisniji kontakt sa domainima, to je ovima olakalo
posao da se program boravka velikana pisane rijei u Zvomiku obavi po
planu i u prijatnom raspoloenju.
SUENJE OMERU EHIU, FERDI G AZIN U IH A SI

A K AN IU
Poslije dolaska Josipa Broza Tita na elo Komunistike partije
Jugoslavije, uticaj Partije osjetio se gotovo u svim dijelovima Jugoslavije.
Iako Zvomik u to vrijeme nije imao ni industrije ni proletarijata, ideje
socijalizma i socijalne pravde irene su i prihvatane i u ovom gradu. 0
tome svjedoi nekoliko dokumenata iz 1939. i 1940. godine, koji se
odnose na hapenje i suenje grupi sim patizera (ili lanova)
Komunistike partije u Zvomiku.
U januaru 1940. godine u Okrunom sudu u Tuzli sueno je
Omeru ehiu, Hasanu akaniu i Ferdi Gazinu za komunistiku
djelatnost i propagandu na podruju sreza Zvomik. Nakon viemjesenog
213
praenja njihove aktivnosti, oni su uhapeni 20.novembra 1939. godine

kada je izvren i pretres njihovih stanova. Meutim, Okruni sud ih je
uslijed nedostatka dokaza oslobodio optube. O suenju ehiu i
drugovima objavio je 23. januara 1940. godine lanak zagrebaki "Jutarnji
list iz pera svog sarajevskog dopisnika.
98. Na slici s lijeva na desno: Omer ehi, Ferdo Gazin i Haso akani p o izlasku
iz zatvora.204
Nezadovoljno ishodom suenja i sadrajem lanka u "Jutarnjem

listu", Upravno odjeljenje Kraljevske banske uprave u Sarajevu zatrailo
je od Naelstva sreza zvornikog, odnosno od sreskog naelnika,
detaljnija objanjenja u vezi sa hapenjem i suenjem propagatorima
komunizma u Zvomiku. Sreski naelnik je 5. februara 1940. godine
uputio sljedei odgovor svom pretpostavljenom u Sarajevu:
204. Ferdo Gazin, ostrvljanin, diplomirani ekonomista, prvoborac, grekom strijeljan
od strane partizana u proljee 1942. godine kao komandant B lokovskog
partizanskog odreda. Poslije osloboenja rehabilitovan. Omer ehi, prvoborac,
poginuo 1941. godine na Kozari kao komesar ete. Haso akani, uesnik
NOR-a, umro poslije osloboenja, odnosno Drugog svijetskog rata. Najvjerovatnije
je on bio seketar ilegalne organizacije KP u Zvomiku pred II svjetski rat (ako je
postojala).
214
Na nareenje II br. 2397 od 31. januara 1940. godine ast m ije

podnijeti sljedei izvjetaj:
Ovo naelstvo od prije godinu i vie dana motrilo je na rad i
kretanje Omera ehia, sina Ahmedova (erijatski sudija u Zvomiku),
Hasana akania, posjednika, i Ferde Gazina, inovnika Zemaljske
banke u Zvomiku, jer su svojim dranjem, izjavama i uopte svojim
radom uvjeravali da su lanovi Komunistike partije i da kao takvi
aktivno djeluju. Svakodnevno su, potpuno izolovani, odravali sastanke
na gradskoj periferiji, a docnije i u stanovima. Kada je Naelstvo
primijetilo da su poeli okupljati oko sebe i omladince ispod 18 godina
i kada su poeli davati izjave javno pred veim skupovima, bilo je jasno
da se nee moi ovako njihovo postupanje samo posmatrati. Traio sam
zgodan as da bih im izvrio pretres, iako sam od strane Ministarstva
unutranjih poslova upoznat preko Banske uprave (pov. d. z. br. 1408
od 15. juna 1939. godine) da im se iz Beograda upuuju leci komunistike
sadrine, ipak to nisam uinio sve do 20. 11. 1939. godine kada sam se
na pretres njihovih stanova odluio, bivi potpuno uvjeren da imam pred
sobom jednu aktivnu komunistiku druinu.
Tog dana, tj. 20. novembra, naredio sam da se istovremeno izvre
kuni i lini pretesi kod sve trojice, poslije kojeg sam ih odmah uhapsio...
U prilogu ovog dopisa sreski naelnik je proslijedio u Sarajevo i
pismo koje je Omer ehi, neposredno poslije izlaska iz zatvora, poslao
jednom svom drugu u Vare, a do koga je naelnik "povjerljivim putem
doao". Zbog ishoda suenja bie interesantno ako navedemo jedan dio
iz tog pisma.
Dragi Ismete,
... Izgleda mi da ti nisi upoznat sa naom provalom kada onako
pie. Tu nema niije krivnje ili neopreznosti. Mi smo znali da oni
spremaju jo odavno hapenje, pa smo bili spremni da ih doekamo.
Oni su se iznenadili kada su izvrili premetainu i nali samo faistike
broure i letke, a od onog to su traili nema ni habera. Onda su se
poeli sluiti laima i podmetanjima... Bile su sudije u tekoj muci
ovakvoj druini suditi Sud je donio rjeenje da mi ne pripadamo
Komunistikoj partiji nego da smo lanovi HSS...
U policijskoj arhivi tog vremena, a u vezi sa pomenutim sudskim
procesom i istragom, kao lanovi Partije iz Zvomika pominju se jo
Mehmed Sahani, koji je tada kao geometar radio u Pritini i Mustafa
Hadihamzi, eljezniki slubenik u Zagrebu.
215
KOLSTVO PRIJE DRUGOG SVJETSKOG RATA I

NEPOSREDNO POSLIJE RATA
Pravoslavna osnovna kola u Zvomiku poela je sa radom za
vrijeme osmanske vladavine. Meu raunima Srpske pravoslavne
crkvene optine u Sarajevu iz 1836. g. nalazi se jedan prema kome je
isplaeno daskalu iz Zvomika 5 groa i 20 para. Prema ovome izgleda
da je kola u Zvomiku otvorena dosta rano.205 Zna se da je u njoj u
periodu od 1870.do 1878. godine bio uitelj neki ivko, a od 1878. do
1884. Nenad Obili iz Travnika.
Nova zgrada za ovu kolu podignuta je 1880.206 u dijelu Varoi
zvanom Ada. Imala je 4 uionice, dvije kancelarije i kabinet. Izgradili
su je (od priloga) zvomiki pravoslavci, ali su nju pohaala i djeca drugih
konfesija. Bila je u vlasnitvu Srpske pravoslavne crkve. U njoj je do
1914. godine bila Pravoslavna osnovna kola, od 1920. do 1941.
Graanska kola trgovakog smjera i Zanatska kola, a poslije
osloboenja (od 1947.) u njoj je radila Nia realna gimnazija, potom
Osnovna kola, a sada je u njoj tamparija 4. juli. U dvoritu ove
kole 1956. godine podignuta je baraka sa 4 uionice, na ijoj lokaciji je
poetkom sedamdesetih godina podignuta stambena etverospratnica.
99. Spomenik uitelju Nenadu Obiliu, snimak iz 1988. godine
205. Mitar Papi: "Istorija srpskih kola u BiH, Veselin Maslea, Sarajevo, 1978. str. 40.
206. Arhiv BiH, Kraljevska banska uprava Drinske banovine, IV odjeljenje, br 29.590.
216
Nenad Obili je bio uitelj u Srpskoj pravoslavnoj koli u

Zvomiku do 1884. godine, kada je umro i sahranjen na zvomikom
pravoslavnom groblju. Spomenik su od priloga podigli njegovi bivi
aci, pripadnici raznih narodnosti, zbog ega na njemu vjerovatno nije
uklesan krst nego knjiga, divit (pisaljka) i cvijet djeteline, kao simboli
znanja, pismenosti i mladosti.
100. Uenici zvoniike pravoslavne osnovne kole sa uiteljem Duanom

Markoviem, snimak iz 1896.godine.
Austro-Ugarska je u Zvomiku otvorila narodnu (dravnu) osnovnu

kolu, koja je otpoela sa radom kolske 1886/87207 godine, tako da su u
Zvomiku od ove godine do poetka I svjetskog rata radile uporedo dvije
osnovne kole. Od 1914. godine radi jedinstvena osnovna kola. Za
Narodnu osnovnu kolu podignuta je nova zgrada u Beksuji 1888. godine
sa 7 uionica i stanom za uitelja. Imala je vrt od 70 i dvorite od devet
207. Mitar Popi:kolstvo u BiH za vrijeme austrougarske ,Veselin Maslea, Sarajevo,

1972. str. 46.
208. Zoran Ivanovi: Razvoj kolstva u Zvomikom srezu izmeu dva rata, Glas sa
Drine br. 478 od 9. III 1990. Zvomik, 1990.
217
101. Trei ra zred N arodne osnovne kole u Zvom iku sa uiteljem Os manom
Gruhonjiem, snimak iz 1934. godine. S lijeva na desno, p rvi red sjede: ida Mustafi,
Persa Popovi, Duanka Peri, LelaJevti, uitelj Osman Gruhonji, Analvo, urica
Skibar, Paa ehi (ervrta od uitelja) i Fatima Hodi; drugi red: 2. Nenad Obradovi,
4. Dokara Janji, 5. Ljubia Popovi, 7. Salko Pukarevi, 9. oro Pekli, 11. Rudija
ehi, 12. Huso Hadihamzi i 13. Mahmut ehavdi; trei red: 3. Drago Stefanovi;
4. Ahmei Jelki, 5. EsadAjanovi i 6. SeadPai. Za ostale na slici nije utvren identitet,
kao i za cijeli etvrti red.
Zgrada Pravoslavne osnovne kole u Srpskoj varoi u toku I

svjetskog rata je oteena. Po zavretku rata je popravljena i 1920. godine
u njoj se otvara Graanska kola trgovakog smjera. U nju su se upisivala
djeca sa zavrenom etverorazrednom osnovnom kolom. Imala je etiri
razreda i bila je u rangu nie gimnazije ili viih razreda dananje osnovne
kole. U prvoj kolskoj godini imala je 37 uenika od kojih 22 mukih
i 15 enskih.209
Davala je uenicima neka praktina znanja i (osim za upis u
srednje kole) osposobljavala ih je i za zapoljavanje u bankarstvu,
trgovini, upravi prihoda, poti i dr. S obzirom na to da na podruju
susjednih srezova i optina nije bilo kola ovog ranga, nju su pohaala
djeca i sa podruja Vlasenice, Srebrenice, Bratunca, Malog Zvomika i
Kalesije. U toku svog postojanja imala je samo po jedno odjeljenje svakog
razreda. Prestala je sa radom u aprilu 1941. godine.
Godine 1929. Gradjanska kola je imala etiri odjeljenja, 49
uenika i pet nastavnika,210 a kolske 1940/41 etiri odjeljenja i 137
uenika.
209. Dr. lbro Karabegovi: Zvomik i okolina izmeu dva svjetska rata (1918-1941),
210. Isto, str. 15.
218
T <
^ S i gs>-U &0-5
r5S a :p ^
Cj svJ ^
2 2
=: 5 * c ^ C
5 "13
S
Si ' n
r
.^ -< 3
,G
-L ;^
3 ;u
=
-
t
O $!
I 'S*> H# .S
Cv^.O
O^ 5I g 2 . o $
a S'^ rS . . r K .
.u
3^ b
- '^
fj-3 .s- S-g 5â
*1 g
'3 ^
k
5 a? 2-y
?? ?
II
1 ;,'**1
O
l)^
3 .e
. .y ^ | Sb^ io
^
SgJ a >
g | ^ S S*! * q 2 a j 3^
^p < 1>3s co
Ci-H
-5,
>^
$ E
2
.u *5 iS ^ 's
S d ,'
^
Vv j
"1
>
C l.
b
SK * jg S
Q
2
c
S
S
.2 .^
<3 * e
bo3
a
i
^ s ? '& ' o S M 5 2
- a ^ y ^ ^ :<j g
i
^ a'u4;
10 s
S
1
.
o
~
,
to
~
>
r2J b^
o'if? Se >5
h :u * . . ^
a
o :y
v - : .S J . S J 3
i3f -5
^
<u a 3? cq
S l^
P
S -^-3
^ dq .y
-S
fe'&IJha
l 2 f . s , * l e>. i
^ S I~ ^s '"v' ':8
S
;S
J?
S
O
K "
^5-
5 1
3-0 a *.-- $
SL^ 5 f S ? ; > .
S1 3 S -S
P s
-j
KS
3 Qa^ '"i
:5)J | S ^ 3 3 a:
<3 ja . i>i "Q *N 5* ^
<3
'O
^
^
^ '^ ,
_ c- . î:'U
o .
s ?
* .^ 5 ^
5.S s - i
%5
8 ^01.1O 1 1
^
^ 3 3 H ^ :<j 5J 52
^ ri>
'S;y*^ >gO
N
g g-S'C^~
K
(y
0- ^ C f .i<
3 *-Si:~
P*u*-i 1 A ^; ^s |S
o ^ &jea . ^g fS'iS
$, u
*! > ~ .S>=5 5 ^ a 5i
E&
-
i i
C5 SN |
" &So'sj ^
^ aa
s-S s.|'l*^ Sl
>! . o
|n
:i
ZZ
^?5 ^
3 - 2
| sl ^&. Sr*
|4-| l>fs1e>vSo*y iu
g- 2agB-^t ;
. NO
kO
s:
<5
S'5-S :s o '?5 s
219
Bivi uenik zvomike Graanske kole Slavko Vasi, sada uitelj

u penziji, sjea se prve ekskurzije zvomikih aka. Bilo je to u junu
1925. godine kada su svreni uenici etvrtog razreda Graanske kole,
pod rukovodstvom nastavnika prirodnih nauka Vase Marinkovia, krenuli
na put Zvomik-Beograd-Uice-Sarajevo-Dubrovnik. Tom prilikom, pria
on, vidjelo se ta moe da se desi kada kontinentalci prvi put dou na
more. Kada su u Dubrovniku prvi dan poli na kupanje, uenice su,
mislei da idu na svoju Drinu, ponijele sapune da se u moru lijepo operu.
Ali sapuni nisu htjeli da sapunjaju. Kada su sutradan dole na kupanje,
dubrovaki mladii, plivajui oko njih, dobacivali su im: A to sinjorine
nisu i danas ponijele sapune?
U toku II svjetskog rata Osnovna kola u Zvomiku radila je s
prekidima. Prva kolska godina u osloboenom Zvomiku poela je u
junu 1945. godine (zgrada u Beksuji), a zavrena 15. oktobra iste godine.
Ove kolske godine Osnovna kola u gradu imala je samo 4 odjeljenja
od I do IV razreda, koje su vodili uitelji Damjan Miloevi, Milan
Jovii, Miodraga Jovii i Natalija enk. U prvoj kolskoj godini u
Srezu zvomikom radila je jo samo kola u Kozluku, ija je sve etiri
razreda u dva kombinovana odjeljenja vodila uiteljica Marija Lazarevi,
103. U itelji O snvne ( etvororazredne) kole u Z vo m ik u na kraju kolske 1957/58. godine. Ve o d naredn e
ko lsk e g o d in e osnovno osm o g o d in je ko lo va n je p o s ta je obavezno, kad a s e g a si O snovna etvororazredn a
kola u Z vom iku , a fo rm ira ju d vije osm ogodinje. U itelji na slic i b ili su p o sled n ji n astavn iki kolektiv
O snovne (etvororazredne) k o le u Zvom iku. S lijeva na desno, sjede: Jovanka Andreje\>i, N ada Radovanovi,
M arija L a za revi i B o sa M a rk o vi; stoje: M eh m ed H udovi, R ajna Stefanovi, Sojlja P ejie, N ada H udovi,
Vera M arin, R uica A leksi, M irjana R aji, Bokan Ivanka i G radim ir S tam en kovi (Snimak:
F oto Dem ko, 18.06.1958.).
220
Ove kolske godine nastavu je pohaalo u Zvomiku 217, a u Kozluku

80 djece.211
Druga kolska godina poela je novembra 1945. godine, a
zavrena u junu 1946. godine. U ovoj kolskoj godini, pored kola u
Zvomiku i Kozluku, radile su u Srezu osnovne kole jo u Drinjai,
Diviu, Meau, eheru i Memiima. Uitelji u ovim kolama bili su:
Persa Popovi iz Zvomika (Drinjaa, samo I razred, 63 uenika, 44 m. i
19 .), oro Ostoji iz Zvomika (Divi, samo I razred, 75 uenika,
mukaraca), Ejub ehagi iz Zvomika (Mea, samo I razred 55 uenika,
46 m. 9 .), Hasan Dindo iz Tuzle (eher I i II razred, 136 uenika, 106
m. i 30 .) i Sead Hadimehmedovi iz Gornje Tuzle (Memii, samo I
razred 58 uenika, 56 m i 2 ).212
U Zvomiku je u drugoj kolskoj godini u etiri odjeljenja od I do
IV razreda bilo 249 uenika (160 muke i 89 enske djece), a u Kozluku
105, od toga 98 muke i 7 enske djece.213
Nia realna gimnazija
.Nia realna gimnazija u Zvorniku otpoela je sa radom u
decembru 1946. godine u jednoj uionici O u Beksuji. U nju su se
upisivala djeca sa zavrena etiri razreda osnovne kole. U prvoj kolskoj
godini imala je samo jedno odjeljenje. Druge kolske godine (1947/48)
Gimnazija je dobila prostorije bive Graanske kole u Varoi, gdje e
se nalaziti sve do 1955. godine, kada u ovu zgradu prelazi Osnovna
kola iz Beksuje, u ije prostorije useljava tek formirana via gimnazija
u Zvomiku. Do 1952. godine kolovanje u Nioj gimnaziji trajalo je tri,
a potom etiri godine, a nakon zavrenog III, odnosno IV razreda,
polagala se mala matura. U prve dvije kolske godine njeni uenici,
osim djece iz Zvomika, bila su i djeca sa podruja sadanjih optina
Srebrenica, Bratunac i Kalesija, jer su u to vrijeme na ovim podrujima
postojale su samo etverorazredne osnovne kole.
Polaznici Nie realne gimnazije u Zvomiku (kasnije i viih razreda
osmogodinje osnovne kole) bila su i djeca sa podruja Malog Zvomika,
jer je osmogodinja kola u Malom Zvomiku otpoela sa radom u
211. Izvjetaj Sreskog narodnog odbora Zvom ik o stanju kolstva u srezu zvom ikom ,
upuen Oblasnom narodnom odboru Tuzla, 2.XI 1945. godine. Regionalni istorijski
arhiv Tuzla, br. 2164/47.
212. Regionalni istorijski arhiv Tuzla, kutija 86 sumarno. Fond Oblasnog narodnog
odbora Tuzla.
213. Isti izvor
221
104. D ru g a g e n e ra c ija N i e rea ln e g im n a zije u Z v o m ik u (III ra zred ), k o lsk a 1949/5Q .godin a (prva
g e n e ra c ija nem a za jed n ik u fo to g ra fiju ). Snim ak j e nainjen a p rila 1950. u B an ji K o vilja i, glavn om
zvorn ikom izletitu p o otvaran ju p ru g e abac - Z vornik u je s e n 1949.godine. N a slic i s lijeva na desno:
P rv i red: H asija Purkovri, F ahreta H adiom erovi, Vesna Ankster, R azija A vdispahi, F ahreta Novo, M ilena
S ek a D a b i, D uanka Sprem o, D a ra V idakovii Vinka R adoevi. D ru g i red : (nepoznat), L jubica B lagojevi,
(nastavnik), A vd o K rtii, llonka Vanke, (nastavnik), Salih ehom erovi Tale, D ra g o S abljak (direktor) i
N em anja Popovi. T rei red: a sla v Pui, N usret B anjanovi, M ilo m ir A nti, M iliivo je B lagojevi, alim
Efendi, Husein H adiosm anovi, H aim K lan evi i M ilovan Jevti. etvrti red : Tom oPeri, B eir M eholji,
A z iz F e rh a tb e g o v i , A vd o H a fizb e g o v i, D e m a l P o v la k i , J o v o B abi, A sim H a d im u ja g i , H asan
H adiavdi, D anilo D ra g ievi i A lija Sabirovi. P e ti red: R isto B lagojevi (nastavnik), H akijaD ozi, M ilorad
irkovi, o k a ra D a n o jlo vi. P o slje d n ji red: Vasko Duki, Salih K a m iali, M eh m ed H udovi, H asan
B ektaevi, M u h am ed Z a im o vi i M eh m ed K a ri (o d Srebrenice). N e d o sta je na s lic i nastavn ica R azija
Voli.
septembru 1960.godine, odnosno od kolske 1960/61. godine kada je

podignuta sadanja zgrada ove kole.
kolske 1946/47. Gimnazija je imala jedno, naredne dva, a 1948/
49. kolske godine etiri odjeljenja (ove godine izlazi i prva generacija
maturanata Nie gimnazije u Zvomiku).
kolske 1949/50. godine Gimnazija je imala pet odjeljenja (dva
prva, dva II ijedan III razred) ijedno odjeljenje pripremnog uiteljskog
teaja, sa ukupno 236 uenika i pet nastavnika.214
Pripremni uiteljski teaj radio je pri Nioj realnoj gimnaziji i
trajao je dvije kolske godine (1949/50. i 1950/51), nakon ega je veina
njegovih svrenih polaznika nastavila kolovanje u prvom razredu
Uiteljske kole u Tuzli.
214. Isti izvor.
222
105. Uenici I godine Priprem nog uiteljskog teaja u Zvomiku. Snimak napravljen u Banji Kovilljai 17..aprila
1950. godine. N a slici s lijeva na desno, p r v i red: 3. M ilena Bokan, 4. M ara Stankovi, 6. D ragin ja N edi, 9.
Tahira Tahirbegovi, 10. evala H a jd a revi i 11. H a sib a H adiefendi, d ru g i r e d : 2. H akija Sahbegovi, 5.
ivka N edi, 5. Cvijan R adovanovi, 7. Z dravko Antoni, 8. M uham ed Bei, 10. D ra g o Zeki; tre i red: p rvi
M ilo Simani, 2. R atko R istanovi, 3. D anilo Laki, 4. M ita rP e ri , 5. R isto B lagvjevi (razredni starjeina),
8. Cvijan Jovi, 9. D ra g o Ivanovi; etvrti red: Ljubo Tomi, 2. N ed a d A lajbegovi, 3. M iljan
Jeki, 4, Veljko Vukajlovi, 5. D iko Jovii, 6. Stanim ir M ihajlovi i 7. Veljko Jovi.
Bili su to najbolji uenici seoskih osnovnih kola sa podruja

sreza Zvomik dobi od 13 do 15 godina. Svi su imali besplatan smjetaj u
akom domu u Zvomiku.
U prvoj kolskoj godini direktor Nie realne gimnazije bila je
Natalija Jovanovi iz Bijeljine, prof. Hajrudin Rebac iz Mostara u
narednoj, a prof. Ibrahim Mujinovi u 1948/49. kolskoj godini. kolske
1949/50. godine za direktora dolazi Drago Sabljak iz Sarajeva, koji e
ovu dunost, kao i dunosti direktora pune gimnazije u Zvorniku,
obavljati sve do 1958. godine.
Od 1953. do 1957. godine u Zvomiku je radila i Nia enska
domaika kola. Imala je samo jedno odjeljenje. Prva i jedina generacija
zavrila je svoje obrazovanje u ovoj koli 1956/57. kolske godine.
Specijalna osnovna kola (kao samostalna institucija) radi u
Zvomiku od kolske 1968/69. godine. Prvi nastavnici u njoj bili su Ejub
i Milka ehagi, kojima propada i najvie zasluga za njeno osnivanje.
Od poetka rada smjetena je u montani kolski objekat u Grobnicama,
podignut 1963. godine. Imala je odjeljenja od I do VIII razreda.
223
Od 1965. do 1968.godine u Zvomiku je djelovao Prosvjetno

pedagoki zavod za osnovno obrazovanje. Pokrivao je podruje opina
Bratunac, Srebrenica, Vlasenica, ekovii i Zvomik. Prvi savjetnici u
Zavodu bili su Drago Sabljak (bio i direktor), Salih Subai, Mehmed
Hudovi, Miodrag Tomi i Dragoslav Mihajlovi.
PR VE SREDNJE KOLE
Nia realna gimnazija radila je od 1946. do 1955. godine, kada
je u Zvomiku otvoren V i VI razred, od kada ona prerasta u punu
gimnaziju (I-VIII razred).215 Prva generacija uenika- maturanata iz ove
kole izala je 1958. godine.
106. Nastavniki kolektiv Gimnazije u Zvomiku, kolska 1956/57. godina. V prvom

redu etvrti s lijeva na desno Drago Sabljak, direktor Gimnazije.
215. Rjeenje Narodnog odbora sreza Zvom ik o otvaranju V i VI razreda gimnazije u

Zvomiku, br. 735/56 od 24.1.1956. godine, Regionafhi istorijski arhiv Tuzla, kutija
1233 sumarno. Fond Sreskog komiteta KP Zvomik. esti razred je formiran od
aka (uglavnom iz Zvomika) koji su zavrili peti razred gimnazije ili prvi razred
neke srednje kole u Tuzli, Sarajevu, Bijeljini, Loznici ili nekim drugim veim
gradovima.
224
Od 1955. do 1958. godine prostorije Gimnazije bile su u kolskoj

zgradi Beksuji, koja je tada proirenjem i dogradnjom dobila etiri nove
uionice i fiskultumu salu.
U istoriji zvomikog kolstva 1955/56. godina ostae znaajna
po tome to od ove kolske godine Zvornik dobij a i svoje prve
srednjokolce.
Do 1958. godine u Zvomiku je radila etvororazredna osnovna
kola (I-IV razred) i Gimnazija sa odjeljenjima od I do VIII razreda. Te
godine u gradu su formirane dvije osmogodinje osnovne kole (I i II)
koje e godinu dana kasnije dobiti i svoja posebna imena - Osnovna
kola Braa Obradovi(I) i Osnovna kola Braa Skopljakovi(II).2'6
Nii razredi Gimnazije (I do IV) transformiu se tada u vie razrede
osnovnih kola, a vii (V-VIII) u I, II, III i IV razred gimnazije kao srednje
kole.
107. Maturanti druge generucije Gimnazije u Zvomiku, kolska 1958/59. godina (Prva
generacija nema zajedniku fotografiju). Snimak je napravljen u jednoj od uionica
Osnovne kole Braa Obradovi" u Varoi, u kojojj e Gimnazija radila kolske 1958/
59. godine. Slijeva nadesno (sjede), p rv i red: Milanka Avramovi, Mara Lazi, Jelena
Jovi, Milica Savi, Ratka Tomaevi i Milan Mijanovi; drugi red: Savo Mitrovi,
Miladin Radi, Anelka Dui, Slobodanka Kaldesi, Izet Sabirovi, Ratko Arsi i
Alija Efendi; trei red: Slobodanka Aimovi, Njegosava Petrovi i Nada Kalajdi;
stoje: D rago Bosi, aslav Pui, Abdulah Ahmi, Savo Lonarevi, Nafiz
Hrustanbegovi, Sead Kamenica, Darko Kalajdi, Ismet Okanovi, Veselin Sunari,
Ljubomir Bogdanovi i prof. Julijana Lazarevi, razredni starjeina. Iz ove generacije
su, a nisu na slici: Danka Aimovi, Milka Soki, Mio Eri, Bato Trifunovi i Ratko
Vidakovi. (Uprepoznavanju linosti sa slike pomogli su dr.Milica Savi Ibrahimagi
i Izet Sabirovi).
216. Godine 1973. osnovne kole u gradu objedinjene su u jednu, koja dobija ime po
istaknutom lideru radnikog pokreta u sjeverositonoj Bosni Mitru Trifunoviu Ui.
225
Godine 1957. otpoela je u Zvomiku sa radom Srednja ekonomska

kola,217 koja je u prvoj godini svog postojanja imala samo jedno
odjeljenje I razreda. Od njega e se kolske 1959/60. godine formirati
dva III razreda. Prve dvije kolske godine kola je radila u jednoj baraci
koja se nalazila na sadanjoj lokaciji B bloka stambene zgrade
Namazah. Poetkom 1959/60. kolske godine zajedno sa Gimnazijom
useljava se u novi kolski objekat izraen za potrebe srednjeg kolstva
(sada stara zgrada Osnovne kole Mitar Trifiinovi Uo), u kome e
raditi sve do preseljenja u kolski objekat u Beksuji (1978.).218 Prva
generacija uenika SE (a bilo ih je 41) zavrila je svoje kolovanje u
ovoj koli 1961. godine.
108. Prva generacija uenika SE u Zvomiku, snimak iz II razreda juna 1959. godine.
Sjede s lijeva na desno, p r v i red: Sadija Zaimovi, Hidajeta Purkovi, Subhija
Bektaevi, Vera Nikoli, Borka Vukajlovi; drugi red: Mehmed Stoevi, Ehtimana
Hadigrahi, Marija Savi, Milosava Beri, Jelena Krstanovi, Zar/a Kamiali iN ezir
Dedi; trei red: Ramiz Muratovi, Hariz Tiri, Adolf mit, Blako Vidakovi, Stojanka
Gvozdenovi, Milojka Savi; etvrti red: Muharem Topi, Cvjetko Savi, Munib ehi,
Anto Pokorni, Dragan Nikoli, Mile olakovi i Nurija Hadigrahi; p eti red: Savo
Pisi, Mirko Janji, Drago akoti, emsudin Noinovi, Fehim Povlaki, ivojin
Ristanovi i Ibro ini - posluitelj. Stoje s lijeve strane: Vlajim Milan, profesor, i
Kiovi Dragan, profesor. (U prepoznavanju linosti sa slike pom ogao Nurija
Hadigrahi).
217. Rjeenje NOS Zvomik o osnivanju SE u Zvomiku, br. 3.683/57 od 3. VII 1957.
Regionalni istorijski arhiv Tuzla, kutija 1233 sumarno. Fond Sreskog komiteteta
KP Zvomik.
218. Stara kolska zgrada u Beksuji sruena je 1967. godine da bi se na njenoj lokaciji
iste godine podigao novi vei kolski objekat za potrebe osnovnog kolstva u
gradu. Jedanaest godina kasnije (1978.) izgraena je modema kolska zgrada u
Zamlazu u koju prelazi osnovna kola, a u zgradu u Beksuji useljava Srednjokolski
centar u ijem je sastavu i SE.
226
Udruivanjem Gimnazije i SE 1972. godine formiran je

Srednjokolski centar Zvomik u ijem sastavu, pored ove dvije, djeluju
jo ugostiteljska, trgovaka i koarska kola.
Zanatska ili kola uenika u privredi u poslijeratnom periodu
radila je od 1946. do 1962. godine.219 Nakon prekida od osam godina
ponovo je poela da radi kao samostalna ustanova 1970. godine. kolske
1970/71. imala je dva razreda (I i II). Godine 1972. podignuta je u
Karakaju nova zgrada za potrebe ove kole, od kada ona prerasta u
Tehniki kolski centar u ijem sastavu od poetka rade tri kole mainska, elektrotehnika i kola uenika u privredi. Prva generacija
mainskih i elektro-tehniara izala je iz ovog centra 1976. godine.
aki dom
JI0. Zgrada u kojo jje septembra J947. godine otpoeo sa radom aki dom u
Zvorniku. Snimak iz 1986. godine.
219. Vidi vie o tome pod "Zanati i zanatske zadruge.
228
U septembru 1947. godine u prizemlju ove zgrade u Varoi

otpoeo je sa radom prvi aki dom u Zvomiku. Pitomci su spavali na
podu po kome je bila prostrta slama prekrivena ebadima. Dva mjeseca
kasnije Dom je premjeten u kuu Stanka Nikolia (sada Centar za
socijalni rad) gdje e se nalaziti do poetka kolske 1949/50. godine,
kada prelazi u Medresu (sada stambena zgrada nie mosta na Drini). U
Domu su bili smjeteni uenici sa podruja Zvornika, Kalesije i
Srebrenice, koji su tada pohaali Niu realnu gimnaziju u Zvomiku, a
kasnije zvomike srednje kole. Prvi pitomci Doma sa simpatijama se
sjeaju domskih dana i prvog osoblja Doma - uitelja Halima
Mulaosmanovia (upravnika), Abida Hasanovia (ekonoma i domara) i
Rajfe Imirovi, spremaice i vearice, koja e ovaj posao obavljati sve
do rasformiranja Doma 1962. godine.
Kako se broj aka sa strane u Zvomiku svake godine poveavao,
u jesen 1950. godine akom domu je ustupljen i objekat na Fetiji
(podignut za vrijeme Austro-Ugarske kao vojna bolnica. U zgradu na
Fetiji tada su smjetena muka, a u bivoj medresi su ostala enska djeca
(do ustupanja ove zgrade Sreskom sudu u Zvomiku). Uz objekat na Fetiji
podignuta je i baraka u kojoj su bile kuhinja, trpezarija, uionica i
prostorije uprave Doma.
Na dan 17. maja 1950. godine u akom domu u Zvomiku bila
su 103 pitomca. Upravnik Doma bio je tada uitelj Milan Jovii, a jedan
od vaspitaa uiteljica Rajna uki (sada Stefanovi).220
U strukturi pitom aca u kasnijem periodu preovladali su
srednjokolci i uenici kole uenika u privredi, te je u skladu s tim i
Dom dobio novo ime - Srednjokolski aki dom. Bio je u nadlenosti
Sreskog narodnog odbora do 22. maja 1958. godine, kada je prenijet u
nadlenost Narodnom odboru optine Zvomik. Od 8. maja 1957. godine
je ustanova sa samostalnim finansiranjem.221
Otvaranjem srednjih kola u susjednim optinama i razvojem
lokalnog saobraaja, kao i prelaskom na samofinansiranje, smanjivao se
i broj pitomaca Doma, pa je on rasformiran 1962. godine, a posljednji
njegov upravnik bio je Ejub ehagi (od 1956. do 1962. godine).
Svi bivi pitomci akog doma u Zvomiku istiu da su im dani
provedeni u Domu ostali u najljepem sjeanju.
220. Regionalni istorijski arhiv Tuzia, kutija 86 sumarno, Fond ONO Tuzla.
221. Regionalni istorijski arhiv Tuzia, kutija 1041 sumarno.
229
PRVE KULTURNE USTANOVE

Prve kulturne ustanove u Zvorniku su Narodna biblioteka i
Bioskop Drina.222
Narodna biblioteka u Zvorniku radi od juna 1946. godine. Prvi
bibliotekar bila je Dragica Cvjetinovi Bonjak. U prvoj godini postojanja
imala je 423 knjige i 85 italaca. Od osnivanja do 1973. godine 7 puta je
mijenjala prostorije.223 U 1980. godini imala je 9 zaposlenih, 63.000
knjiga i 8.500 italaca u osam pokretnih, tri podruna i dva odjeljenja u
gradu (za odrasle i djecu), kao i lijepo ureene itaonice u Zvorniku i
Kozluku i po razvijenosti bila na 11 mjestu u Bosni i Hercegovini. Godine
1979. proglaena je za najuspjeniju biblioteku u BiH. Iste godine dobila
je i Plaketu optine Zvomik.
Od novembra 1980. u sastavu Biblioteke djeluje i Muzejska
zbirka, koja ima etnoloko i prirodnjako odjeljenje i blizu 1.000
eksponata, a u pripremi je bilo postavljanje i arheolokog odjeljenja sa
eksponatima iz kamenog, metalnog i rimskog doba i srednjeg vijeka.
III. Dio starog Zvorniku, poetak nekadanje mahale Skela (ulica desnoj. U prizemlju
zgrade sa balkonom (kua Cvike Da bia) bila je smjetena Narodna biblioteka Zvomik
od 1955. do 1960. godine. Snimak iz 1979. godine.
222. O kulturnim ustanovama vidi i 4 8 ,4 9 . i 51. str.

223. Prvo je bila u kui Nakievia u Rijeci, potom u zgradi na ijoj lokaciji je sada
objekat Privredne banke, zaim u sadanjim prostorijama Komunalnog preduzea,
pa u prizemlju kue Cvike Dabia, itaonici u Varoi, Kasini ( 1962-972), a u
sadanje prostorije iznad Zabavita uselila je u januaru 1973. Po adaptaciji Kasine
1980.godine u ovoj zgradi je dobila itaonicu i odgovarajui prostor za Muzejsku
zbirku. Ustvari, cijeli objekat Kasine planiranje za budui muzej grada Zvornika.
230
112, la n o vi d ileta n tsk e (dram ske) sek cija Na rodim iia o ittte Slogu 11 kom adu "lii >j p o d U ztjom
Sa fetb eg a B a agia, sn im ak iz 1930. godine. S lijeva na desno, sjede: H asan H ad iia h m etb eg o vi, sin
kadije B ajraktarevia (djeak), B esim K orku t i M ustafa H ad io m eivvi; d r u g i red, sje d e : M eh m ed Uzuni,
M eh m edM u labi, M ustafa Im irovi, M ustafa B a za rd an ovi i Salih elibagi; tre i red: A hm et M ulabdi
(u uniform i), Safet H a d in u rb eg o vi, H a lil H ad in u rbegovi, M usrafa ( - ) , A h m et Z aim ovi, Zum reta
Ljubovi, Safeta B arjaktarevi, A vdo M ujezin ovi, IbroJusi, H asan K am iali, u uniform i je d a n od fin a n sa
u Z vom iku , A lija K am en ica i D em ko A lija g i; etvrti red: D zem alefen dija H ulusi, Ism et Bektaevi,
k a d ija B arjaktarevi, Selim H a d iia h m etb eg o vi, H usein K a m ia li (o sta li u etvrtom i s v i u p etom redu
nisu identifkovani). U p rep o zn a va n ju lin o sti s a slik e p o m a g a o H a lilb e g H adinurbegovi.
Ispred Muzejske zbirke (u bati Kasine) postavljen je lapidarij sa

objektima iz rimskog perioda i stecima iz srednjeg vijeka. Za osnivanje
Zbirke najvie zasluga ima nastavnik Rajko Avramovi.
Meutim, u Zvomiku je i za vrijeme Austro-Ugarske i Kraljevine
Jugoslavije na organizovan nain irena knjiga. 0 tome svjedoe podaci
o narodnim itaonicama iz ovog perioda, formiranim uglavnom u okviru
kulturno prosvjetnih i sportskih organizacija. U gradu je jo 1903. godine
osnovana Srpska itaonica,224 a izmeu dva svjetska rata postojala je i
Sokolska itaonica koja je 1936. godine imala 508 knjiga.223
Muslimanska itaonica Sloga formirana je u Zvomiku 13.03.1924,
godine (od 1930. zove se Narodna itaonica Sloga). U svom sastavu
224. Dr. Lamija Hadiosmanovi: "Biblioteke u BiH 1878-1918", Veseliti MoBloBtl,
Sarajevo, 1980., str. 159.
225. Izvjetaj Sreskog nacelstva u Zvomiku, pov.br. 476/36 upuen Kra\jeVflkoJ banskoj
upravi II Sarajevo, 6. maja 1936, godine.
231
imala je knjinicu i dvije sekcije - tamburaku i diletantsku. Knjinica

(biblioteka) je 1931. godine imala 70 knjiga i 85 italaca, a osam godina
kasnije 215 knjiga i 125 lanova. Predsjednik "Sloge 1931. godine bio
je uitelj Mehmed Mulabdi, a 1935. Hasan Kamiali, a knjiniar
Hamdija Hambiralovi.226 Pred Drugi svjetski rat postojala je i ilegalna
biblioteka lanova i simpatizera Komunistike partije u Zvorniku, ije
djelovanje je otkriveno od strane tadanjeg reima u novembru 1939.
godine. Njeni najaktivniji lanovi (Hasan akani, Ferdo Gazin i Omer
ehi) su uhapeni, a literatura zaplijenjena.227
Zvomik ima stalni bioskop od 1947. godine, kada je poelo i
prikazivanje prvih filmova u gradu. Do 1951. godine predstave su davane
u Fiskultumom domu (kasnije Dom DTV Partizan) i to dvije do tri
nedjeljno. O prvim filmovima u Zvorniku Ljubav i fereda, Po
113. Snimak dijela Namazaha iz 1973. godine. Na slici desno zgrada bioskopa "Drina
i dio damije. Sada su na ovom prostoru kotlarnica objekta Namazah i Klub
penzionera. Bioskop j e poruen 1976, a Namazah damija dvije godine kasnije.
226. Dr. Ljubinka Baevi: "Biblioteka i bibliotekarstvo u BiH 1918-1945, "Veselin

M aslea, Sarajevo, 1986. str. 79.
227. Dr. Fahrudin Kalender: Radnike biblioteke i itaonice u BiH do 1941. godine,
Sarajevo, 1998. str. 361, 362. Vidi vie o ovom e pod Suenje Omeru ehiu,
Ferdi Gazinu i Hasanu akaniu.
232
tukinoj zapovijesti, Sin puka, Slavica, U planinama Jugoslavije,

Tarzan... dugo se i sa oduevljenjem prialo meu graanima, a njihovi
sadraji su prepriavani onima koji ih nisu gledali. Godine 1951. Bioskop
je dobio svoj objekat u Namazahu (adaptirana u ratu oteena zgrada
mekteba), gdje se nalazilo do 1975. Uz ovaj objekat bilo je i ljetnje kino
od 1959. do 1961. sa 320 sjedita.
U sadanji montani objekat kod pijace Bioskop je uselio 1975.
godine. Bio je u sastavu Narodnog odbora ooptine Zvomik do 1955.
godine, od kada posluje kao samostalna ustanova.
Prvi upravnik Bioskopa bio je zvomiki Jevrejin Emil Kraus, a
najdue je na ovoj dunosti bio Mustafa Tiri (od 1951. do odlaska u
penziju 1982. godine). Prvi kinoaparater bio je Zijo Bai Kerempuh iz
Sarajeva, poslije njega Mia Joci (1948-1950.). Njega e 1950. godine
zamijeniti Ibro Kani i ostati na toj dunosti sve do 1989. godine.
U osamdesetim godinama Bioskop je imao vlastito sale u
Zvorniku, Kozluku, Sapni i Karakaju sa ukupno 1.150 sjedita i 760
kvadratnih metara povrine. U ovim mjestima i u Drinjai davane su
stalne bioskopske predstave, a povremeno u jo desetak naselja. Samo u
1984.godini prikazano je 270 filmova sa preko 1.500 predstava i 250.000
posjetilaca. Po broju stalnih i pokretnih bioskopa, broju predstava i
gledalaca, kao i broju zaposlenih (oko 20) i dohotku koji je ostvarivao
spadao je u red najrazvijenijih bioskopa u BiH. Od 1983. godine posluje
u sastavu Centra za kulturu, koji je nastao spajanjem Bioskopa i
Radnikog univerziteta.
Hajde da zabiljeimo i to da je prvi televizor u Zvorniku nabavio
i imao Bioskop Drina (1960.). Neto kasnije televizijske prijemnike
e imati i neke institucije i organizacije u gradu, a tek od 1962. i 1963.
godine poinju ih nabavljati i pojedina domainstva. U prvoj polovini
sedamdesetih godina Bioskop e imati i prvi televizor u boji u gradu.
KUD Svetozar Vukovi arko
Prosvjeta i Preporod
Odmah po zavretku Drugog svjetskog rata i osloboenja zemlje
u gradu je osnovan Kultumo-prosvjetni odbor. On je zajedno sa Narodnim
frontom u drugoj polovini 1945. godine obnovio u Zvorniku rad
predratnog Kulturno prosvjetnog drutva Prosvjeta i osnovao
Preporod, a na inicijativu glavnih odbora ovih drutava za BiH. U
prvim poslijeratnim godinama ona su bila nosilac kultumo-zabavnog
ivota i prosvjeivanja stanovnitva. Organizovala su izdavanje zidnih
novina, otvaranje analfabetskih teajeva i itaonica, predavanja, priredbe,
233
igranke, sijela po mahalama u gradu itd. Samo u toku 1946. diletanske

sekcije ovih drutava pripremile su i izvele est dramskih prikaza, i to:
"Iz mraka, Kako se kalio elik, "Zlatija, "Sumnjivo lice, "Narodni
poslanik i Uskipjela krv".
Oba drutva bila su zasovana na nacionalnoj osnovi. "Prosvjeta
je bila srpsko kultumo-prosvjetno drutvo i ona je nastavila tradicije
predratne "Prosvjete, dok je "Preporod rezultat ujedinjenja Gajreta
i "Narodne uzdanice, odnosno zdravih snaga u ovim muslimanskim
drutvima koja su jo prije rata bila za njihovo ujedinjenje. Ukinuta su
1949. godine, kada i u drugim mjestima u BiH. Prosvjeta je ponovo
obnovljena 1991. godine.
U decembru 1947. godine formirano je u Zvorniku Kulturno
umjetniko drutvo Svetozar Vukovi arko.228 U izvjetaju Sreskog
komiteta KP Zvomik za decembar 1947. godine o ovom dogaaju
zabiljeeno je i sljedee:
U toku ovog mjeseca oformili smo KUD arko Vukovi Pucar, koje ima horsku, pozorinu,folklornu i muziku sekciju. Uprava
Drutva je stvorila plan rada i sekcije su ve poele sa radom. Drutvo
ima 270 lanova (od kojih 120 izvravajuih), prostorije i strune
rukovodioce, ali se osjea nedostatak instrumenata... Prilikom proslave
Dana JNA, 22. decembra, Drutvo je izvelo sliku Konjuh planinom ,
kao i nekoliko recitacija... 229
Prostorije Drutva nalazile su se u Fiskultumom domu, odnosno
domu DTV Partizana, a po njegovom ruenju u jednoj baraci to se
nalazila na sadanjoj lokaciji nove zgrade O.. "Mitar Trifunovi Uo,
iz koje je otuen najvei dio imovine Drutva. Krajem ezdesetih godina
aktivnost Drutva poinje da se gasi, a poetkom sedamdesetih ono u
potpunosti prestaje sa radom. Ujesen 1974. godine ponovo je oivljen
njegov rad, prvo u prostorijama Kasine, a od 1979. u prizemlju D
bloka stambene zgrade Namazah.
Na meunarodnoj smotri izvornog narodnog stvaralatva
balkanskih zemalja u Ohridu 1976. godine Drutvo je zauzelo tree
mjesto sa scenskim prikazom bonjake svadbe, a na smotri najboljih
228. Svetozar N ukovi arko je jedini narodni heroj sa podruja biveg Zvom ikog
sreza. Roen je u Zelini (Papraa), zemljoradnik. U NOB stupio 1941. Teko ranjen
u glavu kao zamjenik komandanta Devetnaeste biranske brigade u septembru
1944. godine na Snagovu od etnike zasjede. Ubrzo je poslije operacije u Tuzli
umro, gdje je i sahranjen l.X 1944., "Narodni heroji Jugoslavije, knjiga II,
"Mladost, Beograd, 1975. godine, str. 339. Prvobitno je KUD u Zvorniku nosio
iskrivljeno ime ovog narodnog heroja.
229. Regionalni istorijski arhiv Tuzia, kutija 1233 (sumarno).
234
kulturno-umjetnikih drutava iz optina lanica Meurepublike

zajednice kulture Sava 1982. godine prvo mjesto.
Zijo Hrustanbegovi, saradnik "Fronta slobode, u lanku
"Godinja zabava Mjesnog odbora Preporoda u Zvomiku, objavio je u
Frontu slobode 14. aprila 1946. godine sljedeu vijest: Dana 23. marta
1946. godine Mjesni odbor "Preporoda priredio je u Zvomiku svoju
godinju zabavu za koju je u gradu vladalo veliko interesovanje. Pro
gram je vrlo dobro uvjeban i izveden sa mnogo uspjeha. U izvoenju
programa uestvovali su lanovi Preporoda i "Prosvjete Isti pro
gram ponovljen je i za pripadnike Tree krajike brigade u nedjelju, 24.
marta ove godine
114. lanovi dramske sekcije KUD "Svetozar Vukovi arko", snimljeni 1954. godine
u Narodnom pozoristu u Tuzli na festivalu dramskog stvaralatva kulturno-umjetnikih
drutava za sjeveroistonu Bosnu, gdje su izvedbom Zulumara " Svetozara orovia
zauzeli tree mjesto. S lijeva na desno, stoje: Hamdija Kitovnica, Marko Danojlovi,
azim Imirovi, Mehmed Hubli, H alil Hadinurbegovi, Mustafa Sikiri, Risto
Blagojevi, Vojna Popovi, DevadMulabi, Drago Sabljak, Bosa Ostoji, Fahrudin
Zaimovi, Smilja Mijatovi, Zahida Odobai, Vida Vasili, Mili Markovi, Dragan
Milanovi, oko Tomi i Bosa Markovi; ue: Semka Kamenica. Dragan Stefanovi,
M ustafa Odobai, L azar Vojinovi, D em ila ehagi, Jovanka Tomi, Emka
Ahmetovi, evket Beirovi, M ilka K rstanovi i D rago Jovanovi - Makso.
235
115. lanovifolklorne sekcije KUD Svetozar Vukovi arko , snimak iz 1953. godine.
S lijeva na desno, momci: Hajrudin Mehinagi, emsudin Avdi, Jusuf Dukanovi,
okara Danojlovi i Mehidin Avdi; djevojke: Zumra Hamzabegovi, Faketa Sarajli,
Zahida Odobai, Milka Krstanovi i Safeta Pukarevi.
Enigmatski i Kino-klub
Od sedamdesetih godina u Zvorniku djeluje nekoliko klubova,
od kojih su najaktivniji Enigmatski Simon Rackovi i Kino klub
Bira. Prvi spada u red najpoznatijih klubova ove vrste u Jugoslavij, a
drugi u red najboljih kino-klubova u BiH. Oba su registrovani kao
samostalni klubovi.
Enigmatski klub je osnovan aprila 1972. godine, ima vlastite
prostorije i oko 100 lanova. Svojom aktivnou stekao je iru afirmaciju,
kao i pojedini njegovi lanovi. Ostvario je stalnu saradnju sa svim
enigmatskim listovima i klubovima u Jugoslaviji. Ima stalne enigmatske
sekcije u kolama i preduzeima. Svake godine organizuje desetak
manifestacija iz oblasti enigmatike. Od 1984. izdaje u tirau od 25.000
primjeraka mjesenik ZEN (Zvomike enigmatske novine). U izdanju
bjelovarskog vora izala je 1982. godine knjiga poznatog zvomikog
enigmate profesora Fehima Kujundia Zagonetni talas. Iste godine u
organizaciji Kluba u Zvorniku su odrani etrnaesti susreti zagonetaa
i odgonetaa Jugoslavije, te pojedinano i meuklubsko prvenstvo
Jugoslavije u enigmatici uz uee ekipe enigmatskog kluba iz Seksarda
(Maarska). Pored pomenutog profesora Kujundia koji ima najvie
zasluga za uspjehe kluba, znaajan doprinos afirmaciji Kluba dali su i
Omer Fazli, Midhat Sarajlija, Dragoljub Stojanovi i Vojin Krsmanovi.
Kino-klub Bira radi od 1978. Ima 30 stalnih lanova koji
uestvuju sa svojim filmskim ostvarenjima na gotovo svim republikim
i saveznim smotrama amaterskog filmskog stvaraitva, gdje postiu
zapaene rezultate. U saradnji sa Kino savezom BiH, Klub je bio

novembra 1982. organizator i domain 22. festivala amaterskog filma
Bosne i Hercegovine. U kategoriji dokumentarnog filma, film
najistaknutijeg lana Kluba Seada Hambiralovia Neki novi grad
osvojio je prvo mjesto i predstavljao BiH na festivalu amaterskog filma
Jugoslavije.
PRVE ZVORNIKE BOLNICE I APOTEKE

Prva bolnica u Zvomiku podignuta je na Fetiji za vrijeme Austrije.
Izgraena je za potrebe vojnog garnizona u Zvomiku, ali je istovremeno
sluila i civilnom stanovnitvu do kraja I svjetskog rata. Narod ju je
zvao pitalj. Izmeu dva svjetska rata u njenom prizemlju bila je
Finansijska kasama, na spratu stanovi, a poslije Drugog svjetskog rata
u njoj je najdue bio aki dom. Zbog dotrajalosti ovaj objekat je sruen
krajem osamdesetih godina. Uz bolnicu je bilo i nekoliko zidanih baraka
u kojima su bile pomone bolnike prostorije. Izmeu dva rata one su
sluile za stanovanje.
116. Bolnica u Fetiji, podignuta p red Drugi svjetski rat (danas stambeni objekat),
snimak iz 1986. godine.
Nova bolnica na Fetiji izgradjena je pred Drugi svjetski rat, a

Dom zdravlja u Grobnicama 1957. godine.
Za vrijeme Kraljevine Jugoslavije, do podizanja nove bolnice na
Fetiji pred Dmgi svjetski rat, Zvomik je imao samo ambulantu. Bila je
237
to, ustvari, jedna drvena montana baraka, koja se nalazila na dijelu

prostora na kome su sada kue Hase i Avde Hadia, Alije Efendia i
porodice Jakubovi (u blizini izvorske vode Zamlaz).
Na ovom mjestu je, po ruenju ambulante (do podizanja
pomenutih kua), bio manji park. Prvi ljekar u ovoj ambulanti bio je
Veljko Pejovi iz Maglaja. U njoj je radio i dr. Asim emerli iz Janje.
Izmeu dva svjetska rata u Zvorniku je najdue kao ljekar radio dr. Sergije
Janikijevi. sve do 1941. godine.
117. Dom zdravlja u Zvorniku podignut 195 7. godine (druga zgrada na snimku). Preko
puta Doma zdravlja nalazio se lijep p a rk podignut jo za vrijeme austrougarske
vladavine, iji se ostaci vide na slici. U njemu j e 1968. godine otvorena benzinska
pumpa! Sada se na ovom prostoru nalazi najnovija zgrada Medicinskog centra podignuta
osamdesetih godina.
Prvi ljekar u Zvorniku u poslijeratnom periodu (od 1945.) bio je

dr. Kiril Ljahov, a prvi specijalisti za pojedine oblasti medicine dr. Sergije
Lugovski (hirurg, od 1959. godine), dr. Muriz Ibrahimovi (ginekolog,
1967.), dr. Muhamed Jelki (intemista, 1970.) i dr. Pavle Ignjatovi
(pedijatar, 1970.) Godine 1979. Zvornik dobiva i prvog ljekara sa
zavrenom sub specijalizacijom (kardiolog Muhamed Jelki).
Bolnica na Fetiji sluila je i kao ambulanta i bolnica sve do
izgradnje Doma zdravlja u Grobnicama 1957. godine, kada je cjelokupna
zdravstvena sluba Zvornika uselila u ovaj objekat. Na njemu je
formiranjem Medicinskog centra 1972. godine dograen jo jedan sprat.
Istovremeno u sastav Centra ula je i stambena zgrada to je vidimo na
slici br. 117, a na slobodnom prostoru izmeu nje i Doma zdravlja
izgraen je nov zdravstveni prostor.
238
118. Dr. Kiril Ljahov, snimak iz 1980. Vie godina poslije Drugog svjetskog rata bio je
jedini Ijekaru Zvomiku, gdje j e i umro 28.oktobra 1984. Stariji Zvornianiga se sjeaju
sa puno uvaavanja i potovanja. Njegov lik toplo su doarali scenarista Abdulah Sidran
i reditelj Emir Kusturica u filmu Otac na slubenom putu.
119. Dio stare u rije sa zgradama u kojima su bile prva zvornika apoteka i najstarije
i najpoznatijeposlastiarnice u gradu (Uzeirova-prva na slici i Hodina L ovacposljednji duan u nizu niskih objekata). U ovoj drugoj pila se nadaleko poznata boza
i je le najukusnije tulumbe. Snimak iz 1978. godine.
239
U drugom dijelu zgrade na sprat (sada vlasnitvo Mustafe

Jeniragia), posljednjoj u nizu objekata na slici, bila je zvomika apoteka
od svog osnivanja 1885. godine pa sve do 1958., kada je preseljena u
novi objekat podinut u istoj ulici, samo sa druge strane, pedesetak metara
junije prema centru graa, gdje se i sada nalazi. Godine 1977. zvomiko
apotekarstvo dobija novi poslovni prostoru stambenom bloku Namazah,
tako da grad od ove godine ima dvije apoteke.
Od osnivanja apoteke pa sve do 1955. godine u njoj je radio po
jedan farmaceut, dok danas u zvomikom apotekarstvu radi 7 farmaceuta
i 10 farmaceutskih tehniara. Prvi zvomiki apotekar (farmaceut) bio je
Franjo Ivanu (1885-1910), a poslije njega bili su Stanislav Ilakovac
(1910- 1911), Alojz Vjekoslav Komes (1914-1916. i od 1920. do 1927.),
Zvonimir Kiler (1927-1942) i Marko Feler (1942-1945). Od kraja rata
1945. do poetka 1946. godine apoteka u Zvorniku nije radila.
Prvi farmaceuti u poslijeratnom periodu bili su Tibor Ki (19461947), Petar Pani (1948-1954), Dragan Milanovi (1954-1968), Zlata
Jovanovi Joksimovi (1955-1960) i Jezdimir Keci (1959- ), a
farmaceutski tehniari Marko Danojlovi i Fatima Alibegovi.230
CRVENI KRST
Crveni krst kao humanitarna meunarodna organizacija djeluje u
Zvorniku od zavretka Prvog svjetskog rata. U periodu izmeu dva rata
bila je to vrlo aktivna drutvena organizacija pa nije sluajno stoje njoj,
poslije izmijetanja vojnog garnizona iz Zvornika 1934. godine,
dodijeljen u vlasnitvo Oficirski dom (Kasina). U njoj je bilo i sjedite
Sreskog odbora Crvenog krsta do 1941. godine, kada se okupacijom
Jugoslavije gasi njegova aktivnost. Obnovljena je odmah po osloboenju
zemlje 1945. Pored rjeavanja niza socijalnih problema, Sreski odbor
Crvenog krsta Zvomik u poslijeratnom periodu poseban doprinos dao je
u zdravstvenom prosvjeivanju seoskog stanovnitva. Za ene i
omladinke organizovao je u svim selima kurseve o odravanju higijene
i istoe, voenju domainstva, spremanju hrane i zimnice i o drugim
domaikim poslovima, koje su vodili seoski uitelji.
Izmeu bate Kasine, kue Selmanagia i Fiskultumog doma
nekada je bio prazan prostor na kome je bilo odbojkako igralite i gdje
je tokom ljeta radio ringipil. Na ovom prostoru podignuta je 1957. godine
230. Jezdimir Keci Sto godina zvomike apoteke 1885-1985, (neobjavljen rukopis).
240
120. Diletantipodmlatka Crvenog ki'sta u Zvomiku 1927. godine. Snimakj e napravljen

u bosti Osnovne kole u Beksuji (sada su na ovom prostoru sportski poligon ifiskulturna
sala SC).
121. Delegati Sreskog odbora Crvenog krsta Zvomik, 9. maj 1954. godine. Snimak je
nainjen na prostoru izmeu Kosine, bate Kosine (sada zgrada Zabavita) i Fiskulturnog
doma (sada autobus ka stanica za meugradski saobraaj). U pozadini j e kua
Selmanagia (kasnije Buljubaiaj.Na slicis lijeva na desno, ue: Hamdija Buljubai,
Jovo Vukelja, Blako etkovi, Avdo Novo, Mehmed Zejnilagi, Selimir Sele Sekani,
(7. nepoznat), Panto iz Osmaka i Murat Muratovi iz epka; stoje u prvom redu: (1.
nepoznat), Rado Tomi, Stjepan Mlaenovi, ulzida Loznica, AiaNovo, Julka Kraus,
9. Veljko Andri, 10. dr. Kiril Ljahov; 11. uitelj Blago Jovanovi, 13. Safet efendija
Softi, 14. uitelj Bozo Lakievi, 15. Mustajbeg Alibegovi (pretposljednji).
druga stambena zgrada u gradu u drutvenoj svojini (poslije objekta u

Beksuji od etiri stana podignutog 1954. godine). To je stambeni objekat
S-8 sa osam jednosobnih stanova na kome su 1978. godine podignuta
jo dva sprata.
FISKULTURNO DRUTVO SOKO"

Zvomiki Soko231 kao drutvo za irenje fizike kulture osnovan
je 1907.godine. Prvi predsjednik Drutva bio je Pero Stefanovi, a
starjeina Risto Blagojevi(djed nastavnika Riste Blagojevia). Do I
svjeskog rata asovi Sokola su odravani u jednoj prizemnoj uionici
Pravoslavne osnovne kole u Varoi i u dvoritu ove kole, a poslije rata
u jednoj baraci kod bive bolnice na Fetiji i u naputenim vojnim
barakama u Lagerima (sada lokacija hotela Drina). Od 1940. godine
cjelokupna aktivnost D rutva odvijala se u novosagraenom
Fiskultumom domu (Domu Sokola), koji se nalazio na mjestu sadanje
Autobuske stanice u gradu. Napadom faistikih zemalja na Jugoslaviju
1941. godine gasi se aktivnost Drutva, a njegov dom je izloen
propadanju.
Za graane Zvornika Soko je organizovao javne asove na
kojima su, pored vjebi na spravama, bile zastupljene i sletske vjebe.
Prvi nastup van Zvornika lanovi zvomikog Sokola imali su na
sokolskom sletu 1910. godine u Priboju kod Lopara na kome su, pored
Zvomiana, nastupili lanovi sokolskih drutava iz Tuzle, Bijeljine i
Brkog. Bila je to najvea manifestacija ove vrste do tada odrana u
Bosni. Svaki lan Sokola morao je imati propisnu uniformu (kao to
se vidi na fotografijama).
Sokolsko drutvo 1935. godine imalo je u gradu 205 lanova i
115 u seoskim etama u Kozluku (35) i Branjevu (80).
Drutvo je u poetku okupljalo lanove samo iz reda srpske, a
kasnije svih konfesija i nacionalnosti. U njemu su uvijek vladaii
harmonija, drugarstvo i sloga, a povrh svega savren red i disciplina. Do
1929. godine zvalo se Srpski soko, a potom Sokolsko drutvo Soko.
Sokolsko drutvo razvijalo je i kultumo-prosvjetnu aktivnost.
Imalo je i svoju biblioteku koja je 1936. godine, kao to je ve reeno,
posjedovala 508 knjiga.
231. "Soko, organizacija za tjelesno vaspitanje, ponikao je u ekoj (u Pragu 1862.),
a zatim i u mnogim drugim zemljama Evrope. Pored sportskog imao je i karakter
patriotske organizacije slovenskih naroda pod austrougarskom upravom.
242
122. Starjeine i vjebai fiskulturnog drutva "Soko u Zvorniku, snimak u dvoritu

Osnovne kole u Varoi 1909. godine. U sredini snimka, u narodnoj nonji, starjeina
"Sokola "Risto Blagojevi (djednastavnika Riste Blagojevia),232do njega desno Stefan
Stefanovi.
Poznati vjebai "Sokola izmeu dva svjetska rata bili su: Stevo
Popovi, Aco Blagojevi, Vojo Popovi, Mustafa Mustafi, Mustafa
Jeniragi, Vaso Kovaevi, Krsto Jefti,233 ivan ivanovi, Osman
ehi, Mara Jefti, Mustafa Avdispahi... Takmiili su se sa sokolaima
iz Tuzle, Vlasenice, Brkog, Bijeljine, Loznice, Srebrenice i drugih
mjesta, a uestvovali su i na sveslovenskim sletovima u Zagrebu, Pragu,
Sarajevu, Strugi, Subotici... Naroito su bili poznati i priznati odbojkai
i gimnastiari zvomikog Sokola Bili su meu najboljima na podruju
okruga Tuzla, iji su prvaci bili vie puta.
232. Kao to se na slici vidi, starjeine Sokola su u bosanskoj pravoslavnoj narodnoj

nonji (s fesovima), kako su se oblaili Srbi u gradu u drugoj polovini 19.i 1UI
poetku 20. vijeka. Bonjaci u gradu su u ovom periodu, a neki i kaanflo, nonili
bosansku muslimansku narodnu nonju, kao to se vidi kod jedne linosti Ml Hlici
br. 52. Tek od kraja Prvog svjetskog rata poinje znatnije da gradsku booiinttku
narodnu nonju zamjenjuje evropejska (a la franko) nonja.
233. Krsto Jefti je bio profesor fizikog vaspitanja na Vojnoj akademci
Poznat je kao autor i koreograf vjebi za savezne sletove.
U Dcogrudu.
243
I -i
a . 'C
s *
3
I -2'
i
3!
s -s
.X
*N
>3
Q5
Si - ~
3 > | 1<u 35
5 ;si 2 O . r<3
aX Q
p *G c *s a
t f
$ -|
Q
-3 -X3
<=> o
o
g s
. ^ i cl g .s(50 ?
& &o
' .
M>
. 1 ,s
.*
"3 f ?
-s : 5
s ^
& !N
aS
k;
-s
.
l!5
t< ?
- g
?
& T2 -- 5"j3
* 1
j~ i I ^ &
*
Sb fe.
"- *r & s
2=: i*
N ^ D a e e
'^-1 d
a *~a i
a
o -o
> a, >- -> ^
^ P
L> .N
p
'3 i; Sk )3 5
^
sf
t
2 c^
^
&
~Sk
'^ 5
Ki .r>
a '
; a:
5* ^ 5 *y a>
s l 'S11
.? vS> I l s | l
â 'S?*fS
> :i s
3 S
j Q
05
?^
60 V
'5 '
-*
s: ^ ^
y ^' >\J
^
sJ
3<
5^
55v&
s^
-'s
S 3 i?
t2 a. -k
3 ^ P .2
a-<j
o, ___
a :* *
^ tiX
.ig-o g 5 s 'g.
- -*
IIS
| | S5 S Cj
Cj ^^
r3s
^. . c
*0
244
>t^5
V.
60
c!_ o
7^"SS "TJ.
124. lanovi zvornikog Sokola uparadnom stroju kroz grad, snimak iz 1935. godine.
Upozadini snimka han Jbrahimage Hadzihamzia i do njega desno Trgovaka kafana ,
u poslijeratnom periodu poznata kao Doktorova kahva . Trei u redu Mustafa
Mustafi, a esti Halil Hadinurbegovi.
FUDBAL U GRADUIZMEDJU
DVA SVJETSKA RATA
Fudbal se u Zvorniku poeo igrati odmah poslije Prvog svjetskog
rata. Prvi su ga prihvatili srednjokolci koji su ga i donijeli u Zvomik iz
gradova u kojima su se kolovali, pa je i razumljivo to se fudbal u
poetku igrao, uglavnom, u vrijeme ljetnih ferija i praznika. Poznato je
daje prva fudbalska utakmica u Zvorniku odigrana 1924. godine i to
izmeu omladinaca Srebrenice i Zvornika.
Prvi fudbalski klub u Zvorniku bio je Zmaj od Noaja, osnovan
1933. godine. Njegovi osnivai i finansijeri bili su Stania Jovii
(trgovac) i Husein Krtii. Pria se da je ovaj drugi vei dio svog imanja
uloio u Klub.
Godinu dana kasnije (1934.) osnovan je u Zvorniku i fudbalski
klub "Sloga, tako daje grad tridesetih godina imao dva fudbalska kluba.
Pred poetak II svjetskog rata od njih je formiran jedan fudbalski klub
(Omladinac), koji je djelovao do poetka ljeta 1943. godine.
245
125. Fudbaleri Zmaja od Noaja iz Zvornika, snimak iz 1939. godine. S lijeva na

desno, lee i sjede: oro Ostoji, Jovo Stefanovi (golman), Simo Peri-Akan i
Zivan Kalajdi (limar); stoje: Rafo Levi, Vojo Batovanovi, Rato Dugonji (iz
sarajevske "Slavije ),Jovo Todoran, Isidor Bararon, Ivica Franji, Vaso Popovi, Halid
Cosi, Sreo Popovi, Slobodan Jeremi, Nacika mesar, Husein Krtii i StaniaJovii.
126. Fudbaleri zvornike "Sloge ", snimak na igralitu u Beksuji 1937. godine. S lijeva
na desno, stoje: Odaar Jovo, Ibrahim Hajdarevi, Nasir ehi, Enver Skopljakovi,
Enver Mulabdi, Eso Krtii, Dedo ehi, Suljo Hasanovi, Abdulah aklovica, Mile
Markovi i Avdo Fidahi; sjede: Branko izmar, Johan Maho i FuadHrustanbegovi.
Kako zvomiki klubovi nisu bili ukljueni ni u jedan organizovani

oblik takmienja, igrane su samo prijateljske utakmice sa klubovima iz
susjednih gradova (Tuzla, Bijeljina, Vlasenica, Ljubovija, Loznica,
Krupanj, Srebrenica, Bajina Bata, Koviljaa). Na utakmice se putovalo
kamionima, ijee autobusima, a ponekad i konjskom zapregom, pa i
pjeke. Za utakmice u Zvorniku uvijek je vladalo veliko interesovanje
graana, a poslije utakmica komentarima nije bilo kraja, to je i
razumljivo jer je slinih zabava u ono vrijeme bilo vrlo malo. Posebno
interesovanje bilo je za utakmice sa "Biraem iz Vlasenice, najveim
rivalom zvomikih klubova, koje su okupljale i najvie gledalaca. Na
utakmice u Vlasenicu sa fudbalerima ila su i po tri kamiona navijaa,
iako se za prevoz plaalo po 50 dinara, to je za ono vrijeme bio veliki
iznos (za te pare mogla se tada, kau, kupiti ovca i jagnje).
Iako su zvomiki fudbalski klubovi bili formirani na konfesionoj
osnovi, uvijek su meu njima odnosi bili korektni, fer i prijateljski;
meusobno su se pomagali, "pozajmljivali pojedine igrae za vanije
utakmice, a i igralite im je bilo zajedniko itd.
127. Fudbaleri i simpatizeri Sloge " iz Zvornika, snimak iz 1936, godine, napravljen ispod
Andraeve vile u ba ti Narodne itaonice Sloga " 6. aprila pred utakmicu sa biieljinskom
Zorom Na slici s lijeva na desno, sjede, prvi red: Enver Mulabdi, Halid Cosi zvani
Jare, Johan Maho, Mujo Kurtagi iz Vlasenice i Karlo Poe; drugi red, stoje: Obren Risti
(u odijelu), Kasim Beirovi, Bahrija Aganovi, Avdo Fidahi, Drago kobasiar, Hajnrih
Maho, Suljo Hasanovi, Fuad Hrustanbegovi i Alija Gemi (u odijelu); trei red, stoje
(svi u odijelima): Ibrahim Hajdarevi,Mustafa Avdispahi, Adem ehi, Mustafa Redepovi,
ulaga Tiri, Hamdija Hambiralovi, Husein Dukunovi, Hasan Kamiali, Began
Mehmedovi, Hamdija Kitovnica, Hamdija arka, Mustafa Bazardanovi, Nurija
Hadigrahi i Fehim Hadigrahi. (U prepoznavanju linosti na slici pomagao Avdo
Fidahi).
247
Interesantno je daje istoga dana (6. aprila 1936. godine) zakazana

u Zvorniku i utakmica izmeu domaeg Zmaja od Noaja i umadije
iz Tuzle. Kako je u Zvorniku bilo jedno igralite, a obje utakmice
zakazane u isto vrijeme, oekivalo se da e, moda, doi do odreenih
nesporazuma izmeu "Sloge i Zmaja. Meutim, do problema nije
dolo jer su se uprave zvomikih klubova brzo i lako dogovorile. Prvo
su odigrana prva poluvremena obje utakmice, potom druga, a prihod od
ulaznica ravnomjerno je podijeljen. Svi su bili zadovoljni, publika najvie
to joj se pruila prilika da tako-rei istovremeno gleda dvije utakmice
za koje je u ono vrijeme u gradu vladalo veliko interesovanje.
U ovom dvostmkom meu "Sloga je pobijedila Zoru sa 2:1,
a "umadija" "Zmaja sa 4:2. Nakon ove utakmice nastali su stihovi
kojih se jo i danas sjeaju stariji Zvomiani:
Utakmica bila estoga aprila,
"umadija" "Zmaju polomila krila.
Fudbalsko igralite nalazilo se na mejdanu u Beksuji (sadanja
lokacija stambenih blokova u ovom naselju) sve do poetka Drugog
svjetskog rata, od kada fudbal u gradu poinje da se igra na mejdanu
iznad mosta (priblino sadanja lokacija igralita "Drine).
SPORT U ZVORNIKU NEPOSREDNO POSLIJE

DRUGOG SVJETSKOG RATA
Opti elan koji je zahvatio stanovnike Zvornika odmah poslije
Drugog svjetskog rata u obnovi i izgradnji privrednih, komunalnih i
drugih objekata osjetio se i na planu razvoja prosvjete, kulture i sporta.
Ve u avgustu 1945. godine formiranje Fudbalski klub "Drina, a neto
kasnije iste godine i Fiskulturno drutvo "Drina", a na inicijativu
Narodnog fronta i Odsjeka za kulturu i prosvjetu sreza Zvomik. Ono je
objedinjavalo i usmjeravalo rad svih grana sporta u gradu, u kome su
tada pored fudbalskog kluba djelovale odbojkaka, atletska enska i
muka i ah sekcija.234 Interesantno je napomenuti da se ovo drutvo
bavilo i organizovanjem kultumo-zabavnog ivota u gradu zajedno sa
kultumo-prosvjetnim drutvima "Preporod i "Prosvjeta". Znaajan je
njihov zajedniki nastup na priredbi koju su priredili 30. aprila 1946.
godine u Zvorniku povodom otvaranja Fiskulturnog doma (nakon
renoviranja i popravke). O ovom dogaaju pisao je "Front slobode u
broju 64. od 12. maja 1946. godine.
234. Regionalni istorijski:arhiv Tuzla, kutija 1233 sumarno.
248
128. Fiskulturni dom (Dom DTV.Partizan "), snimak iz 1962. godine, Na ovom
mjestu se sada nalazi Autobuska stanica za meugradski saobraaj
(podignuta 1969. godine). Desno na slici j e hotel Drina .
Tront slobode je pisao i o priredbi koju je dramska sekcija

Fiskulturnog drutva D rina priredila za graane Zvornika u
Fiskultumom domu 31. decembra 1946. godine, kojom prilikom je
izveden pozorini komad Iz mraka, kao i vei broj taaka kultumozabavnog sadraja.
Prva znaajnija sportska manifestacija poslije Drugog svjetskog
rata prireena je u Zvomiku 14. aprila 1946. godine. Tog dana sastale
su se sportske ekipe Omladinskog fiskulturnog drutva "Jedinstvo iz
Tuzle i Fiskultunog drutva Drina iz Zvornika. 0 ovom susretu Front
slobode je objavio ovu vijest: U nedjelju ,14. aprila ove godine sa
svojim ekipama: ahovskom, odbojkakom i nogometnom gostovalo je
OFD Jedinstvo- Tuzla u Zvomiku... ahovski rezultat bio je 4:2 za
Jedinstvo, a u odbojkakom natjecanju pobjedu je odnijela ekipa
Drine sa 2:1... Fudbalska ekipa Jedinstva pobijedila je sa 3:0.
Meutim, malo je kome poznato daje u osloboenom Zvomiku
25. marta 1945. godine (znai prije zavretka rata) organizovano
lakoatletsko takmienje u tranju, bacanju kamena, skoku u vis i gaanju
iz puke. Prema pisanju Nae borbe, lista USAOJ-a za istonu Bosnu

(1943-1945.), u njemu su uestvovali omladinci Srbijanci i Bosanci i
omladinke Biranke.235
Otvoren Fiskulturni dom u Zvorniku
(lanak iz Fronta Slobode br. 64. od 12. V 1946.g.)
Praznik rada, 1, maj, u Zvorniku je proslavljen na svean nain.
Navee, uoi 1. maja, vatre zapaljene po brdima oko grada objavile su
poetak prvomajske proslave. Ujutru rano omladina, radnici i graani
napravili su zajedniki uranak u okolinu grada, koji je protekao u
raspoloenju i radnikoj solidarnosti. Poslije podne odran je velian
stven miting na itnoj pijaci. Iz svih sela sreza zvornikog na miting je
dolo preko 2.000 seljaka, ljudi, ena i omladine. Prije poetka mitinga
radnici i seljaci su manifestovali kroz ulice grada kliui nerazruivom
savezu radnika i seljaka. Nosili su transparente sa ispisanim rezultatima
postignutim u prvomajskom takmienju. Na mitingu su govorili
predstavnici Fronta, narodne vlasti, sindikata i Jugoslovenske armije...
Poslije mitinga nastalo je narodno veselje.
Uvee je izvreno otvaranje Fiskulturnog doma sa priredbom.
Novi fiskulturni dom, ponos naeg grada, je jedan od rezultata
prvomajskog takmienja. Veliki broj dobrovoljnih nadnica na podizanju
Doma dali su radnici i omladina. Priredba je bila na visini i jedna od
najboljih koje su do danas davane u Zvorniku
FUDBALSKI KLUB DRINA I NJENI ZNAAJNIJI

USPJESI
Fudbalski klub "Drina osnovan je avgusta 1945. godine i bio je
prva sportska organizacija formirana u gradu poslije Drugog svjetskog
rata. Inicijativni sastanak odran je na fudbalskom igralitu (priblino
ista lokacija na kojoj se i sada nalazi), a prisustvovali su mu: Nikola
Mastilica, Branko izmar, oro Tomi, Zijo Sarajli, Feta Sabirovi,
Boko Kovaevi, Demko Alijagi i kapetan JNA Prokica igi.
Nakon rasprave o potrebi osnivanja kluba i obezbjeenja
najnunije opreme, kao i o davanju imena klubu (da li Zlatica ili Drina),
dogovoreno je da klub dobije ime Drina i da se za prvog predsjednika
235. Naa borba, br. 13, Tuzla, aprila 1945;
250
129. Fudbaieri "Drine" 1946. gvdin epred urakmicu sa Radnikom" iz Bijeljine. S

lijeva na desno: azim Noinovi, oro Tomi, Avdo Fidahi, Sreo Ostoji, Zijo
Sarajli, Alija Mustafi, Dedo ehi, Abdulah Hambiralovi, Vojo Peri, Jovo Bokan
i Mujo Cati. Ovo je prvi nastup "Drine u novoj opremi, saivenoj u krojakoj radionici
Zije Sarajlia i ore Tomia.
izabere Nikola Mastilica. Kada je osnovan, Klub je imao samo jednu

loptu i 5 crvenih dresova predratnog fudbalskog kluba Zmaj Ostatak
dresova nadoknaivanje crvenim bluzama posuivanim za utakmice od
zvomikih djevojaka, a umjesto kopaki sluile su platnene patike koje
su u svojoj radionici ili Zijo Sarajli i oro Tomi Pop. Ukoliko bi
lopta izduhala ili se otetila (pukla), utakmice i treninzi su prekidani (a
to se deavalo esto) sve dok se ne bi osposobila lopta za igru. Za to
vrijeme gledaoci su se zabavljali grickajui oranice, gurabije i druge
slatkie koje su, uz glasno reklamiranje etajuci gledalitem, prodavali
na drvenim tabljama zvomiki poslastilari braa Daut i Nedib (Hoda)
Sabirovi. Kako su obojica voljeli fudbal i Drinu, ponekad se deavalo
da su oni, kad Drina postigne gol, u oduevljenju bacali tablje sa
slatkiima, emu su se posebno radovala djeca, jer bi tada nastala halaba
na baenu robu.
U prvoj godini postojanja Drina nije bila ukljuena u
takmiarsko-registrovani sport, ve je igrala samo prijateljske utakmice
sa klubovima iz susjednih gradova i oblinjih vojnih jedinica. Prvu
utakmicu Drina je odigrala u Ljuboviji sa domaim timom i pobijedila
251
sa 3:1. Na gostujue utakmice putovalo se kamionima sve do 1955. godine,

a vrlo esto i kasnije.236
Prva utakmica Zvomiana o kojoj je tampa pisala odigrana je
17.marta 1946. godine u Tuzli izmeu "Slobode i Drine. Pobijedila
je "Sloboda sa 9:1. Front slobode u broju 57 od 24. marta 1946. godine
0 ovoj utakmici zabiljeio je, izmedju ostalog, slijedee: U nedjelju
17. marta odigrana je u Tuzli prvenstvena utakmica izmeu F.D.
Sloboda i F.D. "Drina iz Zvornika. U nehotinom sudaru sa lijevim
braniem "Drine igra "Slobode Aleksandar Avramovi-Pae slomio
je lijevu nogu. Prelom nije teak...
U prvim godinama poslije Drugog svjetskog rata "Drina je
najvei uspjeh postigla 1949. i 1952. godine, kada osvaja prvenstvo
Tuzlanskog podsaveza i razigrava za ulazak u Republiku ligu sa
prvakom Dobojskog (1949.) i Banjalukog (1952.) podsaveza. Posebno
interesovanje vladalo je za utakmicu sa Tekstilcem iz Dervente,
prvakom Dobojskog podsaveza, koji je u ono vrijeme imao vrlo jak tim.
Danima se ivjelo za ovu utakmicu i sa nestrpljenjem se oekivao dolazak
Dervenana u Zvomik. Juni je 1949. godine, lijep je i sunan dan, a na
utakmici nikada vie gledalaca. Oekuje se "Drinina" pobjeda. Zvomiki
tim istrava na teren: Mujo ati, Zijo arajli, Ismet Cati, Momo Risti,
Demalija Sabirovi, David Stefanovi, Suljo Sahani, oro Tomi,
okara Janji, Munib Risi i Abdulah Hambiralovi. Ori se stadionom
"Drina, Drina! Utakmica je lijepa, dopadljiva, borbena. Kod rezultata
1:1 dosuen je jedanaesterac za domai tim. Izvodi ga kapiten Risi i
promauje gol. Na stadionu tajac. Neto kasnije jedanaesterac je za goste
1 vodstvo Tekstilca od 2: 1. Ubrzo je i kraj utakmice. Zvomiani su
potiteni, tuni, mnogi sa suzama u oima, a njihovom neraspoloenju
doprinio je i ogroman pljusak kie pred kraj utakmice.Revan utakmica
sljedee nedjelje odigrana je u Derventi. Drina je izgubila sa 9 : 1.
Godine 1952. Drina je izborila ulazak u Republiku ligu
razigravajui sa fudbalerima iz Prijedora (u Zvorniku pobjeda od 3:1 i
poraz u Prijedoru od 2:1), ali u ovom rangu takmienja nije odigrala
nijednu utakmicu, jer je iste godine rasformirana Republika liga.
Prema kazivanju Jove Bokana za obje utakmice u gradu vladalo
je veliko interesovanje. Poslije pobjede u Zvorniku, kae on, na revan
utakmicu u Prijedor putovalo se kamionom prekrivenim ceradom. Po
karoseriji je bila prostrta slama a preko nje ebad, stoje za ono vrijeme
bila najvea udobnost. Vijest daje "Drina u Prijedoru izborila povoljan
236. Podaci o osnivanju Kluba i njegovim pravim aktivnostima zabiljeeni ujesen
1969. godine u kafani Burence po kazivanju Zije Sarajlia i ore Tomia.
252
ISO. Fudbaleri Drine "pred utakmicu sa Jedinstvom " iz Prijedora u Zvorniku u ljeto
1952. godine (ekipa koja j e izborila ulazak u Republiku ligu). Na slici s desna na
lijevo: Miso urkovi, Pero Sipka, Jovo Bokan, Nikola Pei, Zijo Sarajlir, Mile
Marii Sijedi, Anton Deba, Dokara Janji, Drago Sabljak, oro Tomi i David
Srefanovi. Na drugoj utakmici, u Prijedoru, za D rinusu igralijoIsm et ati i
Mensur Kasum.
rezultat primljena je u Zvorniku sa najveim oduevljenjem. Fudbalerima

je organizvan doek prvo na Snagovu, a potom u gradu, a navee je za
njih u sali Kasine prireena sveana veera.
Pored fudbalera sa slika i onih ija su imena ve pomenuta u
ovom tekstu, poznatiji fudbaleri "Drine i oni koji su njene boje branili
vie godina u poslijeratnom periodu (negdje do sredine ezdesetih godina)
bili su: Nurija ati, emso Hadinurbegovi, Sait Sabirovi, Rado
Antoni, Dokara Danojlovi, Jusuf ati, Ahmet Boji, Mehmed Tiri,
Safet Kurumovi, Nazif ehi, Abdulah aklovica, Mehidin Avdi,
Dragomir Vaskovi, Hazim Ibrahimovi, Salih Meanovi, Zijo Kadi,
Mujo Vili, Krsto Mili, Midhat Hadiomerovi...
Kao dugogodinje aktiviste i lanove uprave Drine u ovom
periodu posebno istiemo Abdulaha Hambiralovia, Bratu Danojlovia
i Saliha Mujakovia, kao i trenera Avdu Smajia.237
237. Spisak poznatijih i dugogodinjih fudbalera i aktivista Drinesainjen je uz pomo
bivih fudbalera i aktivista ovog kluba (Fahrudin Dugali, Muhamed Zaimovi,
Husref Bazardanovi, Hazim ati, Muris Taslidi, Milivoje Blagojevi i dr.).
253
131. Fudbaleri "Drine, snimak izseprembra 1960. godine. Slijeva na desno: Vlado
Vlahovi (trener), Husref Bazardanovi, Eef Kara asm ano vi, JusufDukunovi, Salih
Arifovi, Rasim Ibrahimovi, Fahmdin Dugaii, Mensur Kasutn, Darko Kalajdi,
Mustafa Kasum, Salih Cati, Abdulah Kitrumovi, Hazim Tiri i Edhem Juki.
Period od kraja ezdesetih do kraja osamdesetih godina je period

najveih uspjeha Drine. U ovom periodu ona je lan Republike
fudbalske lige BiH, plasirajui se svake godine u sami vrh ili gornji dio
tabele, a sredinom osamdesetih bila je lan i Meurepublike, odnosno
Tree savezne lige SFRJ. Najznaajniji uspjeh postigla je u sezoni 1970/
71 .kada postaje amaterski viceampion SFRJ. Kao amaterski prvak BiH
za 1970. godinu uestvuje u polufinalu u Pljevljima sa prvakom Slovenije,
Hrvatske (Segesta iz Siska) i Crne Gore (Rudar iz Pljevlja). Kao
pobjednik ove grupe igra 1971. godine sa Vrbasom iz Vrbasa, prvakom
grupe za Srbiju, Makedoniju, Kosovo i Vojvodinu. U Vrbasu gubi
utakmicu, tako da Vrbas postaje prvak, a Drina viceampion
Jugoslavije.
Vrlo zapaen uspjeh postigla je Drina i 1983. godine u Kupu
Jugoslavije. Nakon pobjede nad prvoligaem Veleom iz Mostara,
plasirala se u osminu finala SFRJ. Igra sa Rijekom u Rijeci i gubi sa
2:1. Cijeli tok ove utakmice prenosio je Radio-Zvornik.
Uspjehu Drine u ovom periodu znatno su doprinijeli njeni
dugogodinji treneri Obren Ekmei i Abdulah Kurumovi Manjo, kao
i aktivisti i lanovi uprave Muriz Taslidi, Mujo Vili, Edhem Juki
254
Makac, Hazim ati, Midhat Hadiomerovi, Muhamed Numamovi,

Nusret araj li...
Medju dobrim poznavaocima zvornikog fudbala opte je
miljenje da su za Drinu najdue igrali oro Tomi, Abdulah
Kurumovi i Salih ati (oko 20 godina), a da je najbolji zvomiki
fudbaler svih vremena Mensur Kasum, a od golmana Savo Zeki.
Na poetku perioda o kojem govorimo za Drinu su igrali i
kasnije poznati prvoligaki nogometai Mustafa Hatuni Musa (Parti
zan) i Duko Alempi (Osijek).
132.Ekipa Drine , snimak ispred prostorija Kluba (sredina sedamdesetih godina). S

lijeva na desno,ue: Zoran Milovanovi, Stevo Blagojevi, Esad Mujaevi Caze,
N'jaz Sejdinovi i Miso Radovi; stoje: ore Vukainovi, Savo Zeki, Beriz Vejzovi,
Vahidin Zahirovi Vaha, M irsad Vejzovi, Todor Vukajlovi i Mensur Hadiefendi.
Nisu na slici, ali su sa ovom generacijom nogometaa vie godina igrali SadikJoguni,
Mirsad Galijaevi, Muharem Kapidi Pican i Enver Numanovi Rora.
DRUTVO ZA TJELESNO VASPITANJE PARTIZAN"

U okviru Fiskultumog drutva Drma u Zvorniku je 1948. godine
otpoelo sa radom Gimnastiko drutvo, nastavljajui tradiciju i rad
Sokolskog drutva Soko, iji su vjebai bili i prvi prednjaci novog
255
drutva. Godine 1951. ono se transformic u Drutvo za tjelesno

vaspitanje "Partizan (masovnu organizaciju za opte fiziko vaspitanje
naroda) u kojem su osim gimnastike bile zastupljene i ostale sportske
discipline, osim fubala. Iste godine prestalo je sa radom Fiskultumo
drutvo Drina.
U ratu oteeni dom "Sokola popravl jen je i doveden u prvobitno
stanje dobrovoljnim radnim akcijama i 30. aprila 1946. godine sveano
otvoren uz bogat kulturno-zabavni program. Od otvaranja do 1951.
godine zvae se Fiskultumi dom, a potom Dom DTV "Partizana. Imao
je veliku fiskulturnu salu i prostranu pozornicu i vie poslovnih i
pomonih prostorija, kao i veliko dvorite koje je sluilo kao sportski
poligon na kome su odravani gimnastiki asovi, igrala odbojka, a
kasnije rukomet i mali fudbal. Osim prostorija Gimnastikog drutva,
odnosno DTV "Partizana, u Domu su bile i prostorije FK "Drina", KUD
"Svetozar Vukovi arko" i Odreda izviaa, a u njemu su odravane i
sve kulturno-zabavne i drutveno-politike manifestacije u gradu
(priredbe, igrankc, doeci Nove godine, konferencije), kao i bioskopske
predstave sve do 1951. godine. Sruen je 1968. godine, a na njegovoj
lokaciji podignuta je Autobuska stanica za medjugradski saobraaj.
133. G im nastika sen io rsk a ekipa D T V "Partizana " Z vom ik, 1 958.godina, na igralitu
F.K. D rin a
S lijeva na desno, sto je; K ald esi, F ahrudin D u gali, Jo va n M itrovi,
S a id B uljubai, Izet S abirovi, Z ijo K a d i i D ra g o B a sic ;ue: N a fiz H ru stan begovi,

Afilan M ijan ovi i M iien ko D ab i. U p o za d in i snim ka lijevo D om D T V "P a rtiza n a
(ran ije dom Sokola "), a d esn o sta m b en i o b jek a t S-8.
256
Sadanji objekat DTV Partizana na Mejdanu podignut je od priloga

gradjana i radnih organizacija 1972. godine.
Prvi vjebai i prednjaci 11 Drutvu bili su: Mustafa Avdispahi,
Aco Blagojevi, Stevo Popovi, Mustafa Sikiri, Mustafa Jcniragi,
Alija Mustafi, Osman ehi, Alija Avdispahi, a neto kasnije Toljo
Serpuhovitin, Ivica Francevi, Hazim H usejnagi, Dobrica
Dragutinovi, Sadik Kofrc, Fehrat Noinovi, Edhem Tiri, Aif
Mustafi, Mensur Jeniragi, Uzeir Buljubai, Faik Noinovi, Drago
Bosi, Sakib Noinovi...
Prvi naelnik je bio Osman ehi, a naelnica Rua ermanovi.
Funkciju predsjednika Drutva najdue je obavljao Mirko Batovac.
U okviru Gimnastikog drutva, odnosno DTV "Partizana,
djelovale su gimnastika, kajakaka, atletska, odbojkaka, skijaka,
teniska i koarkaka sekcija. Veina ih je uestvovala u raznim sportskim
manifestacijama od sreskog do saveznog nivoa. Zvomiki "Partizan
bio je uesnik na svim republikim i saveznim sletovima u Sarajevu,
Beogradu i Zagrebu. Na saveznom sletu u Beogradu 1959. godine
koarkai iz Zvornika (kao prvaci BiH) zauzeli su tree mjesto u SFRJ
medju osam republikih i pokrajinskih prvaka.
Osnivanjem pojedinih sportskih klubova u gradu smanjivao se i
broj sekcija u Drutvu Partizan, tako daje od sedamtesetih godina (uz
J34 Slciska vjeba lan ova D TV "P artizan a
" na
ig ra litu l'.K. "Drina
" Snim ak
iz
1958. godine.
257
135, Omladinska vrsta DTV "Partizana " Zvom ik, koja se takmiila na Prvim
republikim partizanskim, igrama u Sarajevu 1954. godine. S lijeva na desno: Hazim
Husejnagi (prednjak), Slavko ivanovi, Miso ukovi, Milan Jovanovi, SadikKofrc,
Petko Boi, Janko Popovi, Zijo Kadi i Hazim atim. Snimak iz 1954. godine.
rekreaciju) u njemu zastupljena samo gimnastika sekcija. Njeni pioniri

i juniori u osamdesetim godinama bili su medju najboljim u Bosni i
Hercegovini. Zasluuje da se zabiljei daje u ovom periodu mladi Mirza
Kadi tri puta bio prvi u BiH u kategoriji juniora i deveti u SFRJ.
ODBOJKAKI KLUB DRINA

Uz gimnastiku i fudbal, odbojka je sport koji se najdue igra u
gradu. Naroito se dosta igrala izmeu dva svjetska rata, a najvie u
okviru Sokolskog drutva Soko. U prvim decenijama poslije Drugog
svjetskog rata postaje jo popularnija i masovnija sportska grana, kada
je u gradu bilo nekoliko odbojkakih terena. Takvi tereni su postojali i u
gotovo svim dvoritima seoskih osnovnih kola. Vrlo esto su bili
organizovani u gradu turniri odbojkakih ekipa sindikalnih podrunica,
a na terenu utakmice izmeu pojedinih sela.
Ve ranije je reeno da je pri Fiskultumom drutvu Drina,
formiranom 1945. godine, djelovala odbojkaka sekcija, ija je aktivnost
kontinuirano i uspjeno nastavljena i u kasnije formiranom Drutvu za
258
136. enska selekcija OK "Drina " Zvomik, snimak iz 1981. godine. S lijeva na desno,
stoje: 1. nepoznata, 2. Aia (prez.nepoznato), Ezmana Hadigrahi, Sabina Pedi,
M irsada Karaosm anovi, Alma Jelki i trener Faruk Noinovi; klee: Fadila
Mahmutovi, Jovanka Mii, (nepoznata), NazaArifovi, ZoranaDamjanovi i Jasmina
H u lu s i .
tjelesno vaspitanje Partizan (1951). Odbojkaka ekipa ovog Drutva

uvijek je postizala zapaene rezultate na nivou regije u okviru redovnih
takmienja organizovanih izmeu odbojkakih sekcija DTV Partizan.
Prvu utakmicu sa nekom ekipom sa strane Odbojkaka sekcija je
odigrala 14. aprila 1946. godine. Bila je to utakmica sa odbojkaima
Omladinskog fiskulturnog drutva Jedinstvo iz Tuzle, odigrana u
dvoritu Fiskultumog doma u Zvorniku. Rezultat je bio 2:1 za Zvomiane,
za koje su tada, poznato je, igrali: Branko izmar, Zijo Sarajli, Brano
Tuevljakovi, oro Tomi, Jovo Bokan, Pero Mati i Ismet ati.
Odbojkaki klub Drina formiranje relativno kasno, tek 1972.
godine. Prvi trener, a ujedno ijedan od zaslunijih za razvoj odbojkakog
sporta u Zvorniku, bio je nastavnik fizikog vaspitanja Mirko Popovi.
Poslije njega zapaeni treneri su bili profesori braa Faruk i Nihad
Noinovi i Himzo Duri. Prvi igrai u Klubu bili su: Enver Odobai,
braa Mirsad i Fikret Barui, Dragan Savi, Dragan Simi, Dragan
Maksimovi, Muhidin Sulji, Senad Junuzovi, Mia Janji...
Odmah po formiranju O.K Drina je bila ukljuena u Republiku
ligu Sjever, ali je ubrzo ula u Jedinstvenu republiku ligu. enska
odbojkaka ekipa osnovana je 1980. godine i odmah ukljuena u ensku
259
republiku ligu Bosne i Hercegovine, a dvije godine kasnije postaje lan

Prve savezne koarkake B lige. U osamdesetim godinama Klub je
postizao najzapaenije rezultate. U ovom periodu i muka i enska ekipa
bile su u vrhu republike lige BiH, uvijek osvajajui II ili III mjesto.
Istaknutiji igrai i igraice, pored naprijed pomenutih, bili (le)
su: Sefedin Hadiavdi, braa Irfan i Fahrudin Cori, Faruk Avdispahi,
Danijela Komnenovi, Aida Purkovi, Adnana Jati, Nataa Viki...
Klub je imao vrlo jake juniorske i pionirske i muke i enske
ekipe. U svojim kategorijama bivali su prvaci BiH i SFRJ, ili su osvajali
drugo ili tree mjesto.
Razvoju i uspjehu odbojke u grau znatno su doprinijeli i
nekadanji predsjednici Kluba: Husref Bazardanovi, drNedib Jahi,
Nurija Hadigrahi, dr. Zoran Stainenkovi i Mehmed Vrabac.
KOARKAKI KLUB D RIN A

Koarka se u Zvorniku poela igrati sredinom pedesetih godina,
a Koarkaki klub Drina'5osnovan je 1960. godine. Do osnivanja kluba
pri Drutvu za tjelesno vaspitanje Partizan djelovala je vrlo jaka
koarkaka sekcija. Ona je kao prvak Bosne i Hercegovine uestvovala
1959. na saveznom koarkakom takmienju omladine u Beogradu
(republikih i pokrajinskih prvaka) i meu osam najboljih ekipa iz SFRJ
zauzela tree mjesto nakon odluujue utakmice na Tamajairu sa
Slavonskim Brodom, prvakom Hrvatske. Za ekipu Zvornika na turniru
u Beogradu igrali su : Zijo Kadi, Hazim Tiri, Milenko Dabi, Milan
Mijanovi, Slobodan ii, Esad Ibrahimagi, Vladimir Cvetkovi,
Ferhat Noinovi, Nazif Hrustanbegovi i Haso Hadimejli (Pista).
K.K. Drina takmiila se prvo u republikoj ligi, zatim od 1976.
do 1985. godine u Drugoj saveznoj, kada postaje lan Prve B savezne
lige. Prve utakmice i treninzi odravani su u dvoritu DTV Partizana
(stari srueni objekat), zatim na igralitu kod nekadanje zgrade
Gimnazije (kod hotela) i u sali DTV Partizana, gdje su 1955. godine
postavljeni prvi koevi u gradu. Izgradnjom novog objekta DTV
Partizana na Mejdanu (1972.) i Sportske dvorane (1981.) zvornika
koarka doivljava svoj najvei uspon.
Na inicijativu KK Drina osnovana je Optinska koarkaka
liga od 12 ekipa iz mjesnih zajednica van grada. U kolskim dvoritima,
gdje se igralo, izgraeni su sportski poligoni sa koevima. U mjesnim
zajednicama Kozluk i Divi, ije su ekipe bile najbolje, osnovani su
260
137. enska koa rk a k a ek ip a "Drine iz Zvornika, sn im ak iz J 96)4.godin e. S lijeva na

desno, ue : S adi/a B uljubui, B ed rija Stnaji, Jasm in ka H asan ovie, D a n ica Vukelja
i efika A lidik, sto je : M irja n a M arai, M irsa d a H uhli, Seka K a la jd zi , Branka
B lagojevi, Esnui H adin u rbegovi, Suada Trlntlj i tren er D arko K alajdzi.
138. M uka koarkaka ekipa "Drine ", snim ak sa m eu n arodn og turnira u B udim peti
1983.godin e. S lijeva ne desno, ue: F a d il Sa ra ji i, (2 .n epozn at), Gorem Vidakovi,
Zlatko S ikirie i H azim Tiri (tehniki ru k o vo d ila c K lu ba); stoje: N eb o ja S teva n o vi
(igra, p o vrije en ), R asim e ero vi (trener), (3. n epozn at). R aden ko Riki, D ragan
P relovi, G oran M itro vi, N en a d M ilo evi, Janko okanovi, Z ijo K a d i i D ragan
P o p o v i (p red sjed n ik i p o tp re d sje d n ik K luba).
261
koarkaki klubovi (u Kozluku Mineral i Diviu Mladost). Takmiili

su se prvo u Regionalnoj ligi Tuzla, a potom u Drugoj republikoj ligi.
Najvie zasluga za razvoj ova dva odbojkaka kluba imaju Ismet
Okanovi na Diviu i emsudin ii u Kozluku, koji je bio i trener u
Klubu.
Pored igraa sa slike, za KK Drina su dugo i uspjeno igrali
Naser Hadi, Mensur Fidahi, Asidin Hadiomerovi...
Prve koarkake sudije u Zvorniku su bili Vojo Boi i Abdulah
Malovi (Abule), a u kasnijem periodu u sudije e biti proizvedeni Alija
Mehmedovi, Zlatko Tiri, Emir Trhulj...
Dobri poznavaoci zvornike koarke istiu da su za razvoj ovog
sporta u gradu i Optini najzasluniji Hazim Tiri, Zijo Kadi, Vojo Boi,
Dragan Popovi i Fadil Sarajli...
MOTO TRKE
Krajem pedesetih i poetkom ezdesetih godina 20. stoljea u
Zvomiku su svake godine u vrijeme julskih praznika prireivane mototrke, iji organizator je bilo Auto-moto drutvo Zvornik.238 Za njih je
vladalo uvijek veliko interesovanje kako graana Zvornika i ire okoline
tako i kod samih uesnika trka. U Zvorniku su vozili najbolji
jugoslovenski asovi Milenko Konjevi (Novi Sad), Pero Popovi (Banja
Luka), Kemal Bucalo i Mustafa Sulempai iz Sarajeva.
Start i cilj trke je bio ispred zgrade Pote, odakle se vozilo kruno
u pravcu Divia, zatim preko brane i kroz Mali Zvomik, pa preko mosta
u gradu ponovo kroz Zvomik.
Prve moto-trke organizovane su 1958., a posljednje 1965. godine.
Zanimljivo je napomenuti da su moto-trkama u Zvomiku prethodile
konjske trke u krug (oko fudbalskog igralita) za koje je, takoe, vladalo
veliko interesovanje. One su organizovane 1956. i 1957. godine.
238 Auto moto drutvo osnovano je poetkom pedesetih godina sa zadatkom da vri
obuku buduih vozaa i organizuje polaganje vozakih ispita. Do preseljenja na
sadanju lok aciju u Tabacima najdue se n a la zilo u objektu nekadanje
Zandarmerijske stanice (kasnije Stanice milicije) u Zamlazu, gdje se danas nalazi
zgrada Osnovne kole. Prvi poligon za obuku bio je na Mejdanu iznad nogometnog
igralita, a obuka je obavljana najednom kamionetu na kome se polagao i ispit.
Dunost predsjednika Drutva najdue je obavljao Sead Pai. Interesantno je da
zabiljeimo i to da su prve ene iz Zvornika koje su poloile vozaki ispit bile
Hanifa I ladi i Sadeta Dautovi (negdje oko 1955.)
262
J40. P o eta k m oto-trke, d io strn e i g le d a lita isp red p a rk a k o d h otela "Drina". U

dru gom p la n u slik e lijevo zg ra d a n ek a d a n je SE i G im n azije (sa d a O sn ovn e kole).
D esn o do ulice je sta m b en a zg ra d a p o ro d ic a H a di iz Z a m la za i K u ri sa F etije,
p o d ig n u ta p r e d D ru g i svjetsk i rat. Sruena j e p rije d v a d eseta k g odin a. U njoj su nekada
b ile p ro s to rije S tan ice m ilicije i S resk o g su da (do p re se lje n ja u zg ra d u n ekadan je
m edrese), a p o slije je slu ila sam o kao sta m b en i objekat, za koju nam jenu j e i pravljen a.
263
ODRED IZVIA A "FILIP KLJAJI FIA
Odred izviaa Filip Kljaji Fia osnovan je 1955. godine. Prve

prostorije Odreda bile su u Domu DTV Partizana. Od osnivanja Odreda
njegovi lanovi uestvovali su na skoro svim saveznim i republikim
akcijama i smotrama i tokom svog rada uvijek bili meu najistaknutijim
izviaima u Jugoslaviji, to govori i injenica da je Odred 5 puta
proglaen za partizanski (najvee izviako priznanje). Naroito je bila
zapaena aktivnost Odreda u izvoenju mareva, bivakovanju, smotrama,
druenjima sa drugim odredima, te u kultumo-prosvjetnom i sportskom
radu (organizovanju kulturno-zabavnih i sportskih manifestacija).
Odred je organizovao i ljetovanja za svoje lanove i graane
Zvornika. U Omiu je poetkom sedamdesetih godina imao zakupljen
kamp kroz koji su proli mnogi itelji Zvornika.
141. Na slici predstavnici Odreda izviaa "Filip Kljaji Fia " Zvomik na Drugoj
smotri izviaa Jugoslavije, odranoj na Palama kod Sarajeva 1957. godine. S lijeva na
desno, lee: Salko Dedie i Omer Fazli; drugi red, sjede (mukarci): Kasum Memnun,
Kasam Mustafa, Semsudin Purkovi i Fahrudin Dugali; trei red, stoje (mukarci):
Maso Loznica, Rifko Nali, Vejsil Paali, Sead Kamenica, Kemal Kadri, Midhat
Hadiomerovi i Mu harem Topi.
Djevojke na slici su pripadnice sarajevskog odreda Slavia Vajner

Cia. Na ovoj smotri zvomiki izviai uspjeno su se takmiili u
izviakim disciplinama i Odredu zaradili etiri prva mjesta.
264
Pored lanova Odreda sa slike, medju prvim zvornikim

izviaima bili su i: efket Beirovi, Nurija Hadigrahi, Abdulah
Iiajdarevi, Sead Spahi, Duko olakovi, Fahruin Zaimovi, Himzo
Zejnilagi, Rada Jovi, Maca Novkovi, Bahrija Dukunovi, Hazim
Ibrahimovi, Darko Kalajdi, Drago Jovanovi, Muharem Paali...
DOBROVOLJNO VATROGASNO DRUTVO

ZVO RNIK
Dobrovoljno vatrogasno drutvo u Zvorniku, odnosno Vatrogasnu
etu, osnovale su zvomike zanatlije 1924. godine. Prvi predsjednik
Drutva bio je pekar Herman Ginsberger, a potpredsjednik Emil Kraus
(obojica zvorniki Jevreji). Startovalo se sa jednom klipnom pumpom,
neto kudeljnih crijeva sa dvije mlaznice i dvokolicom sa buretom od
500 litara sa ljudskom vuom. Tridesetih godina nabavljene su jos dvije
klipne rune pumpe, ljestve rastegljae ijedna kola sa buretom od 1.000
litara sa konjskom zapregom. U ovom vremenu vatrogasci dobijaju i
prve uniforme kao i potrebne prostorije za rad i smjetaj opreme u jednoj
od naputenih vojnih baraka u Lagerima, gdje 1936. godine otpoinje sa
radom i vatrogasna pleh-muzika. U periodu izmeu dva svjetska rata
broj lanova Drutva, odnosno Vatrogasne ete, kree se od 15 do 30.
Okupacijom Jugoslavije 1941. godine gasi se i aktivnost Drutva.
Rad Drutva obnovljenje u maju 1947. godine. Prvi poslijeratni
predsjednik Drutva bio je Drago Bonjak, a komandir Veljko Vidakovi.
Oprema Drutva bila je vrlo skromna i odgovarala je, uglavnom, opremi
koju je Drutvo imalo u predratnom periodu. Bila je smjetena u jednoj
upi Narodnog odbora optine.
U istoriji zvomikog vatrogastva posebno je znaajna 1957.
godina kada je Drutvo uz pomo Vatrogasnog saveza BiH i Optine
dobilo odgovarajuu opremu (u prvom redu vatrogasna kola na motorni
pogon) i prostorije za Vatrogasni dom, koje su se nalazile u blizini damije
u Namazahu, od kada je znaajnije pojaana aktivnost Drutva. Ove
godine Zvomik je dobio i prvog vatrogasnog oficira (Omer Subai),
koji e vie godina po zavretku vatrogasne kole obavljati dunost
komandira u Drutvu.
Brojni su i znaajni rezultati u radu ovog Drutva na spasavanju
ljudstva i imovine od poara i poplava i to ne samo na podruju Zvornika
nego i ire, o emu svjedoe mnogobrojna priznanja.
265
Godine 1976. Drutvo je iz objekta u Namazahu, koji je sruen,

preselilo u prostorije Tuzla-puteva (kasnije Zvornik-putevi) u
Beksuji. Na ovoj lokaciji poela je 1980. godine etapna izgradnja novog
Vatrogasnog doma sa svim potrebnim prostorima, a zavrena je 1988.
Uporedo sa izgradnjom doma Drutvo je opremano i najsavremenijom
opremom, tako da se osamdesetih godina 20. stoljea uvrstilo u red
najboljih vatrogasnih drutava u Bosni i Hercegovini, kada je pri Drutvu
djelovao i Duvaki orkestar, koji je vodio profesor Franjo Franji. U
ovo vrijeme predsjednik Drutva je bio Hajrudin Omerovi.
J42. lanovi Iatrogasnog drutvu Zvomik, snimak 12 J954. godine. S lijeva na desno,
prvi red (ue): Omer Subai, Mehmed Zejnilagic, Bajro Behari, StevoMeder, Mustafa
Odobai i Salih Kani; drugi red: Adem Sehi, (2. nepoznat), SeadPai, Jakov Kamhi
Jakica, Veljko Vidakovi, Meho Hodi, lbrahim Nali, Nikola Vasi i Zaim Zejnilagic;
trei red: Vlado Starevi, Rado Tomi, Avdo Beganovi, Jbro Jelki, Husejn
Hadziosmanovi, Orhan Beganovi, Pao Tupekovi, Mehmed Krdzali, Haso Zorbi
i Mustafa Radasli. U pozadini snimka Fiskulturni dom (desno) i natkriveni dio bate
Kasine (lijevo). P ored vatrogasaca sa slike, dugogodinji zvom iki vatrogasci u
poslijeratnom periodu bili su iAlijaAli, Hajro Muzurovi, Abdulah Pukarevi, ulaga
Tiri i Muhidin Hodi.
NARODNA BANKA
Prostorije Narodne banke (sada Privredne banke Sarajevo,
Osnovne banke Zvomik) nalazile su se u sadanjoj zgradi Optinskog
sekreterijata za narodnu odbranu, preko puta Pote, od njenog
otpoinjanja sa radom krajem 1945. godine pa sve do 1967. Te godine je
266
143. Slubenici filijaleN aradne banke u Zvorniku, snimak iz 1955. gvdinc. Slijeva na
desno - stoje: Miroslav uroevi, Duko Novakovi, Jovanka Tomi, Dedo Sehi
(direktor), Vojna Popovi, Bozo Markovi, Mira Spremo, Semka Kamenica i Fatima
Imirovi; sjede: Milena Tomaevi, Marta Nikoli, Nada Peruica i (nepoznata
slubenica). Fotos j e napravljen ispred zgrade Banke (sada prostorije Opstinskog
sekretarijata za narodnu odbrana).
preselila u prostorije na spratu Slube drutvenog knjigovodtva, gdje se

nalazila do useljenja u zgradu biveg preduzea Jadar 1973. godine u
kojoj joj je i sada sjedite.
U zgradi preko puta Pote bila je banka i za vrijeme Kraljevine
Jugoslavije, sve do 1941. godine. Njen vlasnik i direktor bio je izvjesni
gospodin uri.
TVORNICA GLINICE BIRA

Najvei industrijski objekat podignut na podruju optine Zvomik
je Tvornica glinice Bira. Sa kapacitetom od 600.000 tona godinje i
oko 2.500 zaposlenih najvea je fabrika ove vrste u Jugoslaviji. Njena
izgradnja poela je u aprilu 1974, a zavrena u oktobru 1978. godine.
Prvi direktor fabrike u izgradnji bio je Stanko elikovi, a potom Jefto
Suboti, koji od putanja Tvornice u rad obavlja i dunost generalnog
direktora.
267
Na proslavi povodom otpoinjanja radova na izgradnji Tvornice

govorili su Vladimir Novikov, zamjenik predsjednika Ministarskog
savjeta SSSR, i Emerik Blum, tadanji predsjednik Poslovnog odbora
SOUR-a Energoinvest. Na sveanosti organiziranoj na dan putanja
Fabrike u rad govorio je Veselin uranovi, predsjednik Saveznog
izvrnog vijea, koji je i pustio fabriku u rad. Pored brojnih gostiju iz
SSSR, SFRJ i BiH sveanosti su prisustvovali i Ivan V. Arhipov,
potpredsjednik Ministarskog savjeta SSSR, i Nikolaj N. Rodinov,
ambasador SSSR u Jugoslaviji.
144. Zamjenik Ministarskog savjeta SSSR Vladimir Novikov postavlja kamen

temeljac za Tvornicu glinice B ira 30. aprila 1974.godine
268
145. Snimak sa sveanosti povodom pustanaja u rad Tvoprnice glinice B ira 6.

oktobra 1978. godine. Za govornicom Dragutin Kosovac, predsjednik Poslovodnog
odbora SOUR-a Energoinvest iz Sarajeva.
PRUGA TUZLA - ZVORNIK

Pitanje izgradnje pruge od Tuzle do Zvornika prisutno je od
poetka 20. vijeka. Jo za vrijeme austrougarske vladavine, pred poetak
Prvog svjetskog rata, zapoeta je izgradnja uskotrane pruge od Simina
Hana, preko Poamice i Tojia, prema Zvomiku.
Do poetka rata, kada je prestala njena izgradnja, bila je zavrena
do Capardi (35 km) i bila u upotrebi za potrebe austrougraske vojske
tokom Prvog svjetskog rata. Graena je, uglavnom, kuluenjem
stanovnika mjesta kroz koja je prolazila. Narod je nije prihvatio kao
svoju pa ju je pred kraj rata razruio.
Za vrijeme Kraljevine Jugoslavije ponovo je poela izgradnja
pruge Tuzla-Zvomik. Ovoga puta njena gradnja zapoeta je kopanjem
tunela Krievii. Zapoela pa stala, jer se opet zarati. Poslije Drugog
svjetskog rata dugo se utalo o pruzi do Zvornika. Najzad, njena izgradnja
po trei put zapoinje 1986. godine. Sveanost povodom otvaranja radova
odrana je u Krieviima 19. aprila uz bogat kulturno-zabavni program
i u prisustvu vie hiljada graana Zvomike optine. U programu su
uestvovala kulturno-umj etnika drutva Karadi iz Loznice i
Bratstvo i jedinstvo iz Kozluka, Hor i orkestar Doma mladih iz Tuzle
i recitator Rale Damjanovi iz Beograda.
269
Pruga Tuzla - Zvomik proglaena je omladinskom, tako daje

omladina uestvovala u njenoj izgradnji na dobrovoljnim radnim
akcijama od 1986. do 1989. godine. Meutim, sa izgradnjom pruge ne
ide sve po planu (sredsatva malo, a tunel Krievii nezgodan i
nepredvidiv), pa njena izgradnja kasni 3-4 godine. A narod, ko narod, sa
sumnjom gleda u njen zavretak i veli: Kad god je poela gradnja te
nesrene pruge, izbijao je rat. Neki, opet, kau da ovo nije pruga TuzlaZvomik, ve Zivinice-Zvornik (a za taj se pravac nikakav rat ne vezuje),
te da nema razloga da se sumnja u njen zavretak, kao i da se strahuje od
izbijanja novoga rata. Nadajmo se da e se ona, ipak, zavriti u 1991.
godini kako nagovjetavaju njeni graditelji i direktor DP za izgradnju
eljeznike pruge Tuzla - Zvomik Izet Mehinagi.239
!4(). P rvi teretni voz koji j e p ro su o p ru g o m litz lu Z vo m ik ulazi u eljezn iku

stan icu u K aru kaju 18 .0 1 .1 9 9 2 . go d in e, na p u tu za N jem aku, sa au to m o b ilim a
"golf" iz T vo rvica a u to m o b ila Sarajevo.
239. Piuga je zavrena kako je najavljeno i otvorena 1 7 .0 1 .1 9 9 2 ., ali je doli i d orata

na ovim prostorim a u proljee 1992.
270
III P R I L O Z I
IZVODI IZ RECENZIJA UZ DRUGO IZDANJE KNJIGE
Sticajem sluajnih, moe se rei i sretnih, okolnosti ukzala mi se
prilika da po drugi put dajem svoje miljenje o knjizi Mehmeda Hudovia.
U sjeanju mi je ostalo vrijeme i atmosfera njenog promovisanja, 28.
juna 1991. godine u Zvomiku. U tom trenutku niko ni u snu nije mogao
pretpostaviti kakva e tragedija zadesiti Zvornik i veinu njegovih
stanovnika, preteno Bonjaka...
... Tek se sada moe ocijeniti od kakvog je znaaja ovo djelo
Mehmeda Hudovia. Sretna je okolnost daje ono napisano i publikovano
prije 1992. godine i daje na taj nain sauvana prava slika o Zvorniku i
njegovom stanovnitvu. Da se to nije desilo, teko bi se mogla
rekonstruisati slika o ovoj znaajnoj urbanoj cjelini u Bosni i Hercegovini.
Knjiga Mehmeda Hudovia je trajni i neunitivi spomenik, spomenik
koji e podsticati i ohrabrivati stanovnike Zvornika da se vraaju u
svoj zaviaj i nastave suivot sa svojim komijama.
Budui da sam bio recenzet i promotor prvog izdanja, razumljivo
je da u i u ovoj recenziji ponoviti neke ranije izreene stavove i ocjene.
Meutim, ve na poetku potrebno je istai da se ne radi o knjizi
koju bismo mogli smatrati historijom grada Zvornika. Ona to, svakako,
dobrim djelom i jeste, ali je, ipak, po svom konceptu i sadraju blia
nekoj vrsti fotomonografije, koja je popraena i kraim uvodnim
historiografskim tekstom. Nije se sluajno autor Mehmed Hudovi
opredijelio za naslov Zvomik - slike i biljeke iz prolosti, a ne
naprimjer za naslov Historija grada Zvornika. Uvodni tekst u njegovoj
knjizi zaprema tek jednu estinu ukupnog njenog obima. U njemu je
autor, u saetoj formi, uglavnom, izloio sve ono to je u uskoj vezi sa
nastankom grada i njegovim razvojem... Ovaj dio teksta uspjeno je
elaboriran i on predstavlja solidnu historijsku podlogu navedene knjige...
Najvei dio obima knjige Zvomik - slike i biljeke iz prolosti
posveen je znam enitostim a Zvornika, njegovim m aterijalnim
spomenicima, kulturnom naslijeu, znamenitim linostima, drutvima,
271
ustanovama, javnim i vjerskim objektima itd. Ova knjiga je neka vrsta

kaleidoskopa-razglednice Zvornika. Sauvana fotodokumentacija i druga
graa daju joj posebnu vrijednost. Ponovo istiem da bi se u sadanjim
uslovima sve to to je u knjizi prezentirano teko moglo istraiti i
prikupiti...
Knjiga Mehmeda Hudovia kao specifino historiografsko, pa i
literarno djelo, zasnovana je na veoma bogatoj i raznovrsnoj arhivskoj
fotograi, memoarskoj grai, literaturi i drugoj dokumentaciji. Autor je
uloio veliki napor, posebno pripremajui prvo izdanje, i na sreu
Zvomiana, u zadnji as uspio da otrgne od zaborava onu sliku o Zvorniku
koju pamte mnoge generacije, mnogi koji su kroz ovaj grad prolazili i
bili njegovi gosti. Jednostavno reeno, knjiga je najbolji spomenik ovom
gradu na Drini i njegovim graanima.
Nakon svega to je o ovoj knjizi do sada reeno, a i povodom
drugog izdanja, suvino je i naglaavati da najiskrenije preporuujem
publiciranje novog dopunjenog izdanja.
Sarajevo, januara 2000. godine
(Prof dr. Ibrahim Karabegovi)
... Za svaku je pohvalu inicijativa Udruenja graana opine

Zvomik koje se odluilo da izda II izdanje ove knjige, koju je autor u
meuvremenu dopunio novim povijesnim injenicama, naravno u
granicama dostupne grae.
Autor je je grau za ovu knjigu godinama strpljivo prikupljao u
Zvorniku, Tuzli , Sarajevu i drugim mjestima bive Jugoslavije i uspio
je sistematizovati po odreenim problemima, doavi na taj nain do
dragocijenih podataka do kojih sada nee biti mogue doi, jer su izvori
djelimino, a neki i u cijelosti zauvijek izgubljeni. Stoga je sauvani
materijal utoliko znaajniji i dragocjeniji.
Svako onaj ko se prihvati ovako delikatnog posla-pisanja historije
jednog kraja ili grada u Bosni i Hercegovini, zna na kakve sve tekoe
istraiva nailazi. One su sutinske prirode i sastoje se u veoma malom
broju izvora prvog reda, to se naroito odnosi na daleku prolost... Sada
se tome pridruio i novi fakt-nestanak mnogih baza podataka (zaviajnih
zbirki, paljevina Nacionalne i univerzitetske biblioteke, Orijentalnog
instituta itd.). Sve su to razlozi koji su oteavali vrijednog istraivaa
Hudovi Mehmeda da napie jo potpuniju monografiju grada Zvornika,
ali i njegove okoline, naroito seoskih naselja.
Bez obzira na to, s posebnim zadovoljstvom preporuujem ovu
knjigu za tampu, jer e ona doprinijeti da dopunimo znanja o veoma
272
znaajnom naselju kakav je grad Zvomik. Ovim djelom obogati e se

malobrojna zbirka monografskih publikacija, odnosno monografija o
gradovima Bosne i Hercegovine koje su nam izuzetno potrebne.
(Dr. Fahrudin Kalendar)
Ponudjeni rukopis Zvomik - slike i biljeke iz prolosti sastoji

se iz tri dijela...
U sva tri poglavlja autor globalno obradjuje istorijske dogaaje
na podruju Zvornika u vrlo irokom razdoblju od preko deset vijekova
(I dio) ilustrujui ih slikama, biljekama i prilozima i najznaajnijim
vrijednostima materijalne i duhovne kulture grada Zvornika i njegove
okoline (II i III dio).
Ogroman je to i vrlo teak bio posao kako zbog obimnosti grae,
tako isto i zbog velikog izbora mogunosti, tj. lake je razluiti ta od te
silne gradje nije za ovu knjigu, nego li ta jeste. I pored navedenih tekoa
Hudovi poput Dragie Trifkovia u Tuzlanskom vremeplovu (u pet
knjiga) i Zuke Dumhura u Hodoljubljima traga i otkriva civilizacijske
vrijednosti svoga grada koje cvjetaju u svakom vremenu i u svim
godinjim dobima.
Polazei od injenice da istorija nije samo ono to u knjigama
pie, ve i ono to italac doivljava, autor je pokazao visoku odanost
prema svom gradu i pretvorio je u impulse stvaralake ljubavi. On ne
sudi linostima prolosti, ukoliko ih i sama prolost nije osudila, niti
zaboravlja ono to se nikako i nikada ne bi smjelo zaboraviti... Pri svemu
tome izbjegnut je opasan virus politike nacionalnih i vjerskih podjela
naroito iz vremena kada je bilo lake pokoriti neki narod nego ga imati
za prijatelja. Umejsto toga virusa autor nam otkriva itavo sajmite slika,
biljeki i priloga iz prolosti Zvornika i njegove okoline koji govore da
svako vrijeme ima svoju duu i da pravoj ljudskoj vrijednosti ni jedna
sila niti ideja nije dorasla. A te univerzalne vrijednosti, po Hudovievim
slikama i bljekama, nalaze se u raznolikosti vjera, nacija i kultura i
uopte oblika ivota u kojima svi imaju ansu da se oplemene sem
nesposobnih ili neizljeivih vjerskih i nacionalnih fanatika, koji su
oduvijek bili uzronici i izvrioci najgnusnijih ljudskih zala...
Iako rukopis govori iskljuivo o prolosti, on nas na neki nain
pribliava sadanjosti sa svojim civilizacijskim vrijednostima materijalne
273
IZDAVA:
UDRUENJE GRADJANA OPTINE ZVORNIK
ZA IZDAVAA:
Hasan Pezerovi
ODBOR ZA IZDAVANJE KNJIGE:
1. Vojislav Andri
2. Fadil Banjanovi
3. Milo Boi
4. Faruk aklovica
5. Hazim ati
6. Vlatko Doloek
7. Ibrahim Hadi
8. Hasan Hadiavdi
9. Hajrudin Hajdarevi
10. Muhamed Jelki
11. Kemal Kadri
12. Izet Mehinagi, predsjednik Odbora
13. Hasan Pezerovi
14. Cvijan Radovanovi
15. Dragia Trifkovi
16. Mujo Vili
RECENZENTI:
Prof. dr. Ibrahim Karabegovi
Dr. Fahrudin Kalender
Prof. Cvijan Radovanovi
LEKTOR:
Amira Kalender
TAMPA:
,J)ES Sarajevo
ZA TAMPARIJU:
Rasim Foo
NASLOVNA STRANA:
Nurko Hodi
TEHNIKA PRIPREMA:
Fatima Juki
Nurko Hodi
MEHMED HUDOVI
ZVORNIK
SLIKE I BILJEKE IZ PROLOSTI
(drugo dopunjeno i proireno izdanje)
Sarajevo, 2000. godine
t e
ISPRAVKE
1. Slika na 150. strani treba da je na 154. strani i obratno. Isto tako,

i tekstovi ispod ovih slika su zamijenjeni.
2. Na strani 304. u spisku porodica sa Fetije i Kanara izostavljena su
prezimena Imirovi, Jeniragi i Kamiali.
3. Na strani 320. u estom popisu stanovnitva umjesto 1981. godine
treba da stoji 1991. godina.
4. Na 343. strani zamijenjeni tekstovi ispod slika.

W ii>
PREDGOVOR
Ovo je drugo, dopunjeno i proireno, izdanje knjige o gradu
Zvomiku i njegovim stanovnicima danas raseljenim na sve strane svijeta.
Namijenjena je, prije svega, njima da ih podsjea na zaviaj, djetinjstvo
i mladost, kao i njihovim buduim pokoljenjima da znaju gdje su im
korijeni i kako je grad njihovih oeva, djedova i pradjedova izgledao u
prolosti i kako je rastao i razvijao se.
Knjiga obuhvata period od najstarijih vremena do 1992. godine.
Prvo izdanje je objavljeno 1991. godine, a u proljee naredne godine
buknuo je rat u Bosni i Hercegovini. Zvomik i njegove itelje zadesila
je najvea tragedija od postanka ovog jednog od najstarijih bosanskih
gradova. Njegovi stanovnici Bonjaci su izbjegli ili protjerani, mnogi
ubijeni, a veina tragova njihove materijalne kulture unitena. Grad su
napustili i pojedini graani srpske nacionalnosti iz reda onih koji se nisu
slagali s takvom politikom. Zbog toga stoje knjiga objavljena neposredno
daje ostalo nezabiljeeno mnogo onoga to je inilo duu Zvomika, ali

i da postoji opasnost da se to zaboravi ako se ne zabiljei. Zbog toga
sam, koliko mi je vrijeme dozvoljavalo, biljeio i kazivanja starijih
Zvomiana. Njihova sjeanja nisu bila interesantna samo zbog dobijanja
znaajnih podataka o onome to nije zapisano, ve i zato to su to bila
kazivanja o vjekovnom zajednikom ivotu i slozi meu graanima
Zvomika, njihovoj upuenosti jednih na druge, meusobnom potovanju,
uvaavanju, toleranciji i ispomaganju, kada su se potovali rad, estitost
i ljudska sposobnost bez obzira na politiku, vjersku i nacionalnu
pripadnost.
Nakon prikupljene grae iz navedenih izvora nastala je ideja o
knjizi, njenoj koncepciji i sadraju. Prvo sam iz mnotva materijala
pristupio odabiranju fotografija i pisanju tekstova koji se odnose na te
fotografije ili imaju veze sa njima. Prije svega, nastojao sam da uz
fotografije zabiljeim ono to do tada nije zapisano da se ne zaboravi (u
prvom redu ono to se prvo desilo, osnovalo ili formiralo), da ostane
pisani trag o tome, rukovodei se naelom da sve ono to nije zapisano
kao da nije ni bilo.
U knjizi se jasno uoavaju tri dijela. U prvom je dat kratak pregled
istorije Zvomika do 1992. godine. U drugom su fotografije sa tekstovima
o dogaajim a, linostim a i pojm ovim a predstavljenim na tim
fotografijama ili su u vezi sa njima, a trei dio ine prilozi razliitog
sadraja. Za sva tri dijela koristio sam se raznom objavljenom i
neobjavljenom literaturom, arhivskom graom, kazivanjima pojedinaca,
kao i svojim sjeanjima. Zbog toga knjiga ne pretenduje da ima naunu
ve dokumentarnu vrijednost. Isto tako, ona nema namjeru da osvijetli
dugu i bumu istoriju Zvomika, ve samo da na osnovu preostalog i
sauvanog fotosa i pomenutih izvora ukae na dio te istorije od najstarijih
vremena do 1992. godine.
Nadam se da e ona svojim sadrajem posluiti i kao podsticaj i
inspiracija i nekim buduim autorima i stvaraocima iz Zvomika u izbom
tema i ideja vezanih za Zvomik, posebno to su neka pitanja u knjizi
samo dotaknuta i naeta. Takoe se nadam da e ona doprijnijeti
ponovnom uspostavljanju onakvih odnosa kakvi su decenij ama i
stoljeima vladali meu naim sugraanima, koji kao trajne i univerzalne
ljudske vrijednosti nemaju alternative ljepoj, sigurnijoj i srenijoj
budunosti generacija koje dolaze.
Na kraju elim iskazati zahvalnost recezentim a i svim
pojedincima koji su svojim kazivanjima i ustupljenim fotografijama dali
svoj doprinos nastanku ove knjige, kao i onima koji su materijalno ili na
neki drugi nain pomogli njezino tampanje.
Mehmed Hudovi
/ - ZVORNIK KROZ ISTORIJU

Prostor na kome se nalazi Zvomik bio je pokriven ljudskim
nastambama jo od davnih vremena. 0 tome svjedoe i razni ostaci
materijalne kulture. Prirodni i klimatski uslovi pruali su brojne
pogodnosti za ivot ljudina ovom prostom: na jednoj strani otvorena
plodna nizija, na drugoj planine bogate umom, rudom i divljai, a na
treoj bistra i snana rijeka bogata ribom i pogodna za plovidbu.
Bogata i buma je istorija Zvomika. Zbog svog geostratekog
znaaja uvijek je bio na vjetrometini.1 Za njega su se stalno otimali
domai i strani zavojevai. Zato je u svojoj dugogodinjoj istoriji esto
mijenjao gospodare. Bio je u sastavu Rimske imperije, Franake drave,
Bizantije, Maarske, srednjevjekovne Bosne, Srpske despotovine, te
Osmanskog i Austro-Ugarskog carstva. Svi su oni iza sebe ostavili
materijalne i pisane tragove znaajne za praenje istorijskog razvoja ovog
jednog od najstarijih gradova u Bosni i Hercegovini pa i u Evropi.
Stari vijek
N ajstariji poznati stanovnici u zvornikom kraju, prema
istorijskim izvorima, bili su Skordisci, narod keltskog porijekla.
Poetkom prvog vijeka nove ere Balkansko poluostrvo ulo je u sastav
Rimske imperije, kada je uspostavljena rimska vlast i na ovim
prostorima. Dokazano je da su Skordisci prihvatili novu vlast i da su joj
kasnije pomagali u guenju ustanaka to su ih vodili Iliri protiv Rimljana.
Na podruju Zvomika do sada nisu ustanovljeni tragovi rimskih
nastambi, dok su rimski tragovi u njegovoj okolini vrlo brojni. Na teritoriji
grada naen je samo rimski natpis iz III vijeka.2 Na Diviu, na stijeni
1.
Zvomik je grad na Drini, a ona je jo od ranog srednjeg vijeka granina rijeka

izmedju Bizantije i Franake drave, Madjarske i Srbije, kasnije Bosne i Srbije,
potom Srbije i Austro-Ugarske.
2. Dr. Irma remonik: Zvomiko podruje u starom i ranom srednjem vijeku, str.
1. (neobjavljen rukopis). Prilikom kopanja temelja za stambenu zgradu u haremu
zamlake damije, prije tridesetak godina, pronadjen je grob (ili vie njih) iz rimskog
perioda i u njemu vr sa vinom i jo neki predmeti (prilozi) koji se obino stavljaju
uz mrtve. Medjutim, nita od pronadjenog nije sauvano.
Ograda, gdje je danas hotel Vidikovac, pred Drugi svjetski rat otkrivena
smjetaj strae.3 Ovdje je pronaen i rtvenik (IOM COHORTALI) koji
potvruje daje tu boravilo odjeljenje neke rimske kohorte (strae) koja
je obezbjeivala put kroz Zvomik.
Teritorija Zvornika leala je u rimsko doba na vrlo vanoj
saobraajnici koja je vezivala rudnike u Srebrenici (Domaviji) sa vanim
rimskim centrom Sirmiumom (Sremska Mitrovica) u kome je bila
kovanica novca, a izvjesno vrijeme i rezidencija careva. Ostaci ove
rimske ceste uz Drinu nadjeni su sjeverno od Bratunca, zatim kod
Voljevice i najzad sjeverno od Zvomika izmedju Branjeva i epka u
duini od tri kilometra.4
Jedno od do sada najbogatijih rimskih nalazita je u selu
Dardagani, uz put Zvomik - Sapna. Godine 1960. u kamenolomu Sige
nadjeni su tragovi ranijeg rimskog kamenoloma. Ovdje su nadjeni komadi
keramike, tri rimska sarkofaga, etiri novia ijedan kasnoantiki grob
J. Spomenik Mitrinog kulta iz Dardagana

3.
Djuro Basler: Nenapisana istorija Podrinja, list Sazvorja, 2-3/73. god.
4.
Dr. Irma remonik: Zvomiko podruje u starom i ranom srednjem vijeku, str.
1-2 (neobjavljen rukopis).
iz IV vijeka. Najvrijedniji nalaz sa ovog mjesta je spomenik Mitrinog

kulta.5
Rimski tragovi pokazuju da je kraj oko Zvomika bio gusto
naseljen i da je rimskim utvrdama bio dobro zatien. Kako ovaj kraj
nije dovoljno arheoloki obradjen i istraen, nije jo mogue odrediti
rimski administrativni centar kojem je pripadao Zvomik sa okolinom,
niti daje na ovom prostom postojalo naselje.6
Iako je zvomiki kraj nekoliko stoljea bio pod rimskom upravom,
smatra se da romanizacija ovog kraja nije uspjela uhvatiti dubljeg
korijena.
U doba velike seobe naroda u V i VI vijeku na ovim prostorima
izmjenjuju se vlasti Zapadnog i Istonog rimskog carstva. Po svoj prilici,
slovenska plemena su dola u ove krajeve u drugoj polovini VI i prvoj
polovini VII vijeka. Mada u Zvomiku i njegovoj okolini nije do sada
pronaeno ranoslovensko naselje, postoje indicije da je ono, ipak, tu
postojalo.7
Srednji vijek
Po doseljenju Slovena u ove krajeve ovdje se izmjenjuju slovenski,
franaki, bizantijski i maarski gospodari. Godine 1153. njih zauzimaju
Maari u borbi protiv Bizantije i dre ih sa prekidima sve do osmanlijskog
doba. U meuvremenu spominju se vladari ovih krajeva: Radoslav
M ihajlovi, neki Henrik, srpski kralj Dragutin, ubaii, Stevan
Kotromani, kralj Tvrtko I, despot ura Brankovi. Od 1389. godine
zna se za porodicu Zlatonosovia, koja se esto pominje u vezi sa
Zvomikom, te se moe sa dosta sigurnosti pretpostaviti da su oni u to
vrijeme bili njegovi gospodari. Od Zlatonosovia pominju se vojvoda
Vukmir i knez Vukain. Za njihova ivota ovi krajevi esto mijenjaju
gospodare - Maarsku, Bosnu, Srbiju.
Godine 1432-1433. dolazi do sukoba izmeu kralja Tvrtka II i
despota uraa.8 ur potpomognut Zlatonosoviima izvojevao je
pobjedu i zauzeo oblast Zlatonosovia od kada se naziva gospodarom
5.
Isto, str. 3. Spomenik je radjen od sige, dimenzija 50x70 cm. Nalazi se u Muzeju
istone Bosne u Tuzli. Znatno je oteen.
6.
Isto, str. 5.
7.
Isto, str. 11.
8.
Dr. Desanka Kovaevi-Koji: Srednjovjekovni Zvom ik (Zvonik) str. 2.

Usore i Zvomika. Iz vremena dranja Zvomika od strane despota ura

ouvalo se nekoliko legendi o Prokletoj Jerini, njegovoj eni,
bizantijskoj princezi, koja nije bila omiljena u narodu, te je u predanju
ostala kao zavodnica, ubica i zulumar. Njoj se, ak, pripisuje i podizanje
starog zvomikog grada. Pria se da je Jerina, gradei zvomiki grad,
naredila da se kamen za gradnju dovlai ak iz majdana kod sela Vilevii
u brdu Rudniku (12 kilometara zrane linije od Zvomika) i da se kamen
dodavao iz ruke u ruku od majdana do grada. U sastavu Despotovine
Zvomik je ostao do 1459. godine, kada ponovo ulazi u sastav Bosanske
drave. Osmanlije su ga, najvjerovatnije, zauzele 1460. godine,
istovremeno sa Srebrenicom i Usorom9 , znai tri godine prije konanog
pada Bosne (1463.).
Zvomik se prvi put pominje u jednom dubrovakom dokumentu
21.maj a 1410. godine i to pod imenom Zvonik,10 a 1519. godine pod
sadanjim nazivom Zvomik.11 Zvomiki stari grad (tvrava) nastao je
znatno ranije, vjerovatno u vrijeme kada se na Drini ustalila granica
izmeu Srbije i Bosne, tj. u drugoj polovini XIII ili na poetku XIV
vijeka. Podignut je na pogodnom mjestu gdje Drina polako ulazi u plodnu
ravnicu i gdje su od davnina prolazili i ukrtali se vani putevi, od kojih
je posebno vaan onaj to je vodio od Dubrovnika i Vrhbosne (preko
Romanije i Drinjae) i dolinom Drine do njenog ua, pa dalje za
Sirmium (Sremsku Mitrovicu).
O
davanju imena Zvonik (Zvomik) postoje nekoliko verzija. Po
prvoj verziji grad je mogao dobiti ime po nekom usamljenom zvoniku
kakve poruene crkve, koja je stajala na mjestu dananjeg gradskog
podruja Gornjeg grada ili njegovoj blizini. Zvonik je morao biti vien
sa mnogo strana i iz vee daljine, te je tako sluio okolnom stanovnitvu
kao objekat za orijentaciju. Po njemu je mjesto gdje se nalazio dobilo
ime Zvonik, pa i grad koji je tu podignut. Kako su u to vrijeme
sjeveroistonu Bosnu drali Maari, pretpostavlja se da je crkva sa
zvonikom podignuta krajem XII ili poetkom XIII vijeka dok jo
katolika crkva nije dobila u narodnoj bosanskoj crkvi nepomirljivog
neprijatelja. Pod pritiskom njenih pristalica (patarena) u prvoj polovini
XIII vijeka pretpostavlja se da je crkva poruena, a njen zvonik ostao da
prkosi buri i vjetru i slui okolnom stanovnitvu kao putokaz. Svakako
9.
Isto, str. 2.
10. Dr.Desanka Kovaevi Koji: Naselja Srednjevjekovne bosanske drave,

V.Maslea, Sarajevo, 1978.
11. Marko Vego: Naselja bosanske srednjovjekovne drave, Svjetlost Sarajevo,
1957. str. 142.
10
je trebalo da proe nekoliko decenija pa da se mjesto na kome je ostao

prozove Zvonikom,a to bi nam posluilo i kao podatak da pretpostavimo
daje stari grad Zvomik podignut krajem XIII ili poetkom XIV vijeka.12
Po drugoj verziji koju zastupa dr. Desanka Kovaevi Koji13
grad je dobio ime po zvoniku franjevakog samostana koji je podignut
poetkom XV vijeka u Zvomiku na Fetiji. Po treoj verziji Zvonik
(Zvomik) je dobio ime po tome to teren na kome je podignut, kada se
gleda sa druge obale Drine, ima oblik zvona.14 Po jednoj od verzija
Zvomik se prvobitno zvao Izvornik, dobivi to ime po izvoru pitke vode
oko koje je nastala ljudska nastamba. Vremenom je u izgovoru otpao
prvi glas u rijei ( i ), te ostalo samo Zvomik.
Tanih podataka o vremenu podizanja starog zvomikog grada
(tvrave) i njegovim graditeljima, kao to je reeno, nema. Pretpostavlja
se da je podignut krajem XIII ili poetkom XIV vijeka i da su ga podigli
bosanski feudalci ili Maari. Osmanlije su ga znatno proirile i utvrdile.
Poslije okupacije Bosne i Hercegovine 1878. godine Austro-Ugarska ga
je obnovila i utvrdila kao pogranino mjesto prema Srbiji i njegove zidove
prilagodila tadanjem nainu ratovanja. Imao je vanost borbenog objekta
sve do 1918. godine. U periodu izmeu dva rata, do 1934. godine, u
Donjem gradu bila je artiljerija bive jugoslovenske vojske, kada je
konano naputen i preputen zubu vremena. U Dmgom svjetskom ratu
ponovo je dobio odreenu ulogu kao utvrenje okupatora i njegovih
saradnika.
Stari zvomiki grad (tvrava) inio je jednu cjelinu iako su se u
njemu razlikovala tri dijela: Gornji, Srednji i Donji grad. Gornji grad se
nalazi na platou brda to ima oblik zvona, odnosno iznad njegovih hridina,
Donji pored Drine i puta koji vodi pored nje, a prostor izmeu Donjeg i
Gornjeg grada poevi od Starog dvorca (Velika kula) pa dolje do litica
Donjeg grada je Srednji grad.15 Na ulazu u Donji grad i sa sjeverne
strane i june nalazile su se velike kule sa kapijama i straarskim
mjestima.
X, Sarajevo, 1955. str. 75-76.
13. Desanka Kovaevi Koji: Gradska naselja Srednjovjekovne bosanske drave,
V.Maslea, Sarajevo, 1978. str. 136.
X, Sarajevo, 1955. str. 76,77.
15. Isto, str. 264.
11
2. Sjeverna kapija i kula u Donjem Gradu1
Q
I " " , .,
t>m rum*
T>r | M
.....................
B( dramiCMr
. ; "V i"
* "**
ffllM J t P K H K :
\ . i i i i
,v
3. Donji i Srednji grad (tvrdjava)

16. U vrijeme izgradnje hidroelektrane Zvomik u ovoj kuli bila je kafana sa batom
ispred. Drao ju je Mali Nuhanovi sa Bajra. Izmedju starog puta to se vidi na
slici i kule probijen je osamdesetih godina tunel za novi put.
12
Poetkom XV vijeka sjeverno od Zvomike tvrave (van zidina

Starog grada) formiralo se i podgrae Podzvonik (dananji Zvomik),
koji je najvei uspon u srednjem vijeku (u predosmanskom periodu)
imao u prvoj polovini 15. vijeka17. Podgrae Zvomika bila je tada poznata
varo, sa preko 2000 stanovnika i ubrajalo se u gradove srednje veliine
u Evropi, koji su prema savremenoj kategorizaciji brojali izmeu 2000 i
10000 stanovnika18. U Zvomiku i Visokom su se u prvoj polovini
15.vijeka razvile najjae dubrovake naseobine (kolonije) na podruju
srednjovjekovne Bosne, koje su povoljno uticale na njihovo privredno
aktiviranje. Ova dva grada bila su tada i najvei centri trgovine u Bosni.
Prvenstveno je Srebrenica i blizina njenog rudnika povoljno uticala na
okupljanje Dubrovana u Zvomiku, prije svega njihovih trgovaca i
zanatlija, kojih je najvie u Zvomiku bilo 1428. godine (238). Usponu
Zvomika doprinio je i njegov povoljan poloaj na raskrsnici vanijih
puteva za Srbiju, Maarsku i Bosnu, te je on, uistinu, postao polazna
taka za trgovinu i vano trgovinsko sredite dananjeg Podrinja19.
S obzirom na to daje glavno zanimanje Dubrovana bila trgovina,
oni su se koristili brojnim pogodnostima Zvomika i u njemu postepeno
formirali uporite za svoju trgovinu na iroj osnovi. U trgovini
dubrovakih trgovaca srebro i olovo zauzimali su posebno mjesto. Pored
Dubrovana i domai ljudi su uestvovali u trgovini i zanatstvu. Iz drugih
mjesta donosili su tkanine, pribor za jelo, pojaseve, dugmad, oruje,
opremu za konje, dijelove odjee itd. U to vrijeme u gradu je bilo dosta
imunijih kua. U njima se 1426. godine pominju ilimi, zavjese i
ogledala ukraena velikim maramama izradjenim na bosanski nain.
Kao razvijeno gradsko naselje Zvomik je bio privlaan ne samo
za trgovce ve i za dubrovake zanatlije. Najvie je bilo podstrigaa
sukna i krojaa, bila su i dva mesara, pet zlatara i po jedan kouhar,
obuar i brodar20. Oni su, nesumnjivo, doprinijeli razvoju zanatstva u
gradu, u koje se ukljuuju i starosjedioci.
drave, V. Maslea, Sarajevo, 1978. str. 227-228. Gradovi sa manje od 2000
stanovnika (500-2000) inili su 90-95% svih evropskih gradova srednjeg vijeka.
18. Isto, str. 227-228.
drave, V. Maslea, Sarajevo, 1978. str. 59,60.
20. Dr. Desanka Kovaevi Koji: Srednjovjekovni Zvomik (Zvonik), str. 10.
13
U prvoj polovini 15.vijeka podignuti su samostan i franjevaka

crkva u Zvomiku (na Fetiji), koji se prvi put pominju u dubrovakim
izvorima 1423. godine, i to je do sada najranija pouzdana vijest o
njihovom postojanju21. Prestali su sa radom 1539. godine, kada su
franjevci zvono crkve i poznatu Gospinu sliku iz samostana prenijeli u
Gornju Tuzlu.
Samostan sa crkvom nalazio se na uzviici neposredno iznad
dananjeg centra grada, za oko 15 metara visinske razlike. Osmanlije
su u XVI vijeku franjevaku crkvu u Zvomiku pretvorili u Fethija
damiju, ne dirajui inae graevinu, osim to su zapadni ulaz zazidali,
a otvorili drugi sa sjeverne strane. Ona je s vremenom sve vie propadala
iako je bilo pokuaja od strane Austrije poslije 1878. godine da se ponovo
pretvori u hriansku bogomolju. Po zavretku II svjetskog rata crkva je
sruena, a materijal upotrijebljen u druge svrhe, prvenstveno za izgradnju
hambara (ardaka) za ito na lokaciji biveg vojnog logora (Lagera) u
Zvomiku22. U nekim istorijskim izvorima ova crkva se pominje pod
imenom Crkva sv. Marije.
Zvomik se slino ostalim srednjovjekovnim gradovima sastojao
iz grada (sjedita vlastele) i podgraa. U centru podgrada bio je trg gdje
se odvijao sav poslovni i javni ivot. Trg je bio okruen kuama trgovaca
i zanatlija, a u njima su se nalazile i njihove radnje. Naselje je imalo i
svratite za putnike, carinarnicu i gostionu,23 kao i groblje. Na lokaciji
sadanje kolske zgrade u Zamlazu, prilikom njene gradnje (1978.),
pronadjene su grobne konstrukcije iz 14. i 15. vijeka ozidane kamenom
i pokrivene polumermemim ploama sa reljefom maa, makaza i rozeta.
Ploe su sauvane i nalaze se u blizini kole.
Uporedo sa privrednim razvojem, Zvomik dobij a sve odlike
naprednog gradskog naselja koje se ogleda u ureenju gradske uprave,
spoljnjem izgledu grada i u svim drugim oblicima svakodnevnog ivota.
Zato nije sluajno to su docnije Turci Osmanlije od njega napravili
svoj administrativni centar, odnosno sandak24.
21. Isto, str. 16. Vidi vise o samostanu i crkvi u tekstu o mahali Fetija.
Cl, Sarajevo, 1956,str. 272.
drave, V. Maslea, Sarajevo, 1978. str. 348.
24. Dr. Desanka Kovaevi: Srenjevjekovni Zvomik (Zvonik), str. 18. (neobjavljen
rukopis)
14
U predosmanskom periodu u Bosni i Hercegovini ivjelo je

iskljuivo slovensko stanovnitvo, koje je pripadalo trima vjerskim
skupinama (crkvama): katolikoj, pravoslavnoj i Crkvi bosanskoj25.
Poznato je da su zvomiko i srebreniko podruje predstavljali oblasti u
kojima su pristalice Crkve bosanske imali jaka uporita . Meutim,
zahvaljujui djelovanju franjevakih misionara i njihovih samostana u
Zvomiku, Srebrenici i Teoaku gotovo svi su jo prije dolaska Osmanlija
prevedeni u katoliku vjeru.
Period osmanske vladavine (1460-1878.)
Osvajanjem Despotovine (1459.) isti osmanski komandanti
nastavili su operacije i s lijeve strane Drine, u Bosni. Tako su zvomiko
i srebreniko podruje, kao i Usora, potpali pod osmansku vlast,
najvjerovatnije, poetkom 1460. godine26, tri godine prije konanog pada
Bosne (1463.) i bie u sastavu Osmanske carevine vie od etiri vijeka
(1460-1878). U osvojenim krajevima Osmanlije su formirale vee
administrativno-politike i vojne jedinice koje su se zvale sandaci. Na
teritoriji srednjevijekovne Bosne, nakon njenog osvajanja, formirana su
tri sandaka: Bosanski (1463.), Hercegovaki (1470.) i Zvomiki 1480.
godine. Formiranje Zvomikog sandaka diktirali su, prije svega, vojnostrategijski razlozi, tj. potrebe za daljnjim osvajanjima, vru odbranu
kao i bolju organizaciju steenih posjeda u Podrinju, koje su Maari
ugroavali.27
Od osnivanja Zvomikog sandaka pa sve do 1851. godine u
Zvomiku e biti njegovo sjedite, kada prelazi u Tuzlu, ali e se i dalje
zvati Zvomiki sandak. Iste godine u Tuzlu je premjeteno i sjedite
Zvomike eparhije od kada se ona zove Zvomiko-tuzlanska eparhija.28
Zvomikom sandaku pripadala je cijela sjeveroistona Bosna
(prostor izmeu Drine, Save i Bosne), a jednom svojom polovinom
protezao se i na zapadnu Srbiju (Mava, donje i srednje Podrinje). Na
25. Pristalice Crkve bosanskeu istorijskim izvorima pominju se pod raznim imenima
(bogumili, patareni, kristijani, dobri Bonjaci). U domaoj narodnoj sredini obino
se nazivaju bogumilima.
27. Isto, str. 143
28. Inae, Zvomik je, pored Sarajeva i Mostara, bio tree sjedite bosanskohercegovakih eparhija i za due vrijeme predstavljao glavnu vezu izmeu Srbije i
ovog dijela Bosne.
15
elu Sandaka bio je sandak-beg. On je bio vojni zapovjednik i najvii

administrativni rukovodilac u sandaku. Bio je potinjen (od 1580.)
bosanskom beglerbegu i u sluaju rata stavljao se pod njegovu komandu
sa svom svojom vojskom. U vrenju svojih dunosti sandak-beg se
oslanjao na malobrojan vojno-administrativni aparat i podreene
zapovjednike, u prvom redu na alajbega - zapovjednika svih spahija u
sandaku.29 Konak zvomikih sandak-begova bio je prvo u utvrenom
zvomikom gradu, a kasnije pod tvravom, u kasabi, (u Hridu).
Zvomiki sandak je bio administrativno podijeljen na kadiluke
kao ire i nahije kao ue administrativne jedinice. U 16. vijeku imao je 8
kadiluka (Srebreniki, Brvniki, Zvorniki, abaki, Krupanjski,
Z vO RNf CK OG S A N D A K A u XVI vijeku

4. Pregledna karta Zvom ikog sandaka u 16. vijeku
Drutva istoriara BiH, godina XVIII, Saiajevo, 1970. str. 148-149.
16
Tuzlanski, Graaniki i Bijeljinski) i 31 nahiju od kojih se 21 nalazila na

bosanskoj, a 10 na srbijanskoj strani.30
Godine 1830. dijelovi Zvomikog sandaka koji su se nalazili na
desnoj strani Drine prikljueni su Kneevini Srbiji, kao nagrada za
vjernost sultanu, osim Malog Zvornika i Sakara. Ova dva ista
muslimanska naselja ostae u sastavu Sandaka i Zvomike nahije sve
do 1878. godine, kada Austro-Ugarska preuzima vlast u Bosni od
Osmanlija, a Drina postaje prirodna granica na cijelom svom srednjem i
donjem toku izmeu Srbije i Bosne, odnosno Austro-Ugarske i Srbije.
Radi uvanja granica od neprijatelja i puteva od hajduka i
razbojnika, Osmanlije su osnivale u pojedinim mjestima du bosanskohercegovakih granica, koje su dijelile Osmansko od Austrijskog carstva,
(a od 18. vijeka i u unutranjosti), kapetanije. One su bile manje, tano
ograniene teritorije, vojniki organizovane u kojima je svaki od kapetana
do prostog vojnika bio plaen za svoju slubu. Kapetanije su postojale
od polovine 16. vijeka do 1835. godine. U cijelom Bosanskom ejaletu
(paaluku) bilo ih je 1829. godine 39, od kojih tri u Zvomikom sandaku:
Zvomiku, Tuzli i Gradacu. Kapetani zvomiki, koliko se zna, bili su
sve vrijeme iz begovske porodice Fidahia.31
Po dolasku u Zvomik, Osmanlije su udarile temelje utvrenju
pored Drine (Donjem gradu) obalskim bedemima i baterijama da zatvore
svaki prilaz tim pravcem (od vode). To je priblino dananja njegova
osnova.32
Istovremeno proirenje i uvren Gornji grad u kome je sultan
Mehmed II (Fatih) Osvaja po osvajanju Zvomika podigao damiju prije
1481. godine, a poslije 1460. koja je nazvana njegovim imenom. Tu su
odmah podignute stambene zgrade za posadu i predstavnike vlasti, jer
je oko sultanove damije nastala i prva stambena etvrt, najstarija mahala
u Zvomiku, koju pominju osmanski popisi, nazvana po imenu navedene
damije.33 U prvoj polovini 16. vijeka u ovoj mahali je bila atmja za
30. Dr. Adem Handi: Tuzla i njena okolina u XVI vijeku, Svjetlost, Sarajevo,
1975. str. 51-52.
31. Hamdija Kreevljakovi: Kapetanije u BiH, Svjetlost, Sarajevo, 1980. str. 11,
12, 16. i 199.
32. Dr. Mazali: ,Zvomik (Zvonik) stari grad na Drini, Glasnik Zemaljskog muzeja
X, Sarajevo, 1955. str. 85.
17
vodu, banja (javno kupatilo), 11 duana ijedna tekija uz koju je postojala

kuhinja za goste, putnike i tekijske dervie.34
Ona se s vremenom proirila i na prostranu zaravan uz kapiju
tvrave.
Takodje je u Donjem gradu uz Carsku kapiju (sjevernu) uz
popravak tvrdjave 1491. godine podignuta jedna damija.35 Kasnije je
po nareenju Sulejmana Velianstvenog u Zvomiku (najvjerovatnije na
Fetiji) podignuta damija zvana Sulejmanija. Za razliku od damija u
tvravi, podignuta je u podgrau i kao takva predstavljae poetak
izgradnje muslimanskog naselja van zidina tvrave, koje se nastavljalo
na srednjevjekovnu varo.36
Iz bezbjedonosnih razloga sve do Mohake bitke i pada Ugarske
(1526.) sjedite organa nove vlasti i muslimanske kulturne ustanove
nalazile su se u tvravi. Poslije ovog znaajnog istorijskog dogaaja
nastaje vrlo ubrzan proces stvaranja gradskog naselja (kasabe) van zidina
Zvomike tvrave, a naroito u periodu izmeu 1528. i 1533. godine. U
ovom vremenu u Zvomiku se razlikuju tri dijela grada: kala (tvrava i
naselje u njoj), nefis (samo m jesto, to je ovdje identino sa
muslimanskim dijelom podgraa, kasabom) i varo (zateeni dio
podgradja sa starim trgom i Crkvom sv. Marije).37
Kada su Osmanlije dole u Zvomik, kao to je reeno, zatekle su
razvijeno naselje sa dosta prometnim trgom, koje se nije direktno
naslanjalo na tvravu, nego se nalazilo znatno nie, tamo gdje su se
sastajala dva stara puta: onaj to je iao od pravca Vrhbosne preko
dananjih ekovia i Paprae, pa kroz sadanje selo Kula Grad i sputao
se prema Drini (negdje kod dananje Robne kue) i onaj to je vodio
lijevom obalom Drine prema Savi.38 Na ovom irem prostoru kao i na
prostoru dananje Fetije nalazilo se podgrae Zvomika (Podzvonik),
odnosno hrianska varo, iji su stanovnici tada bili uglavnom svi
katolici.
34. Isto, str. 159.
35. Dr. A. Handi: Tuzla i njena okolina u XVI v. Svjetlost, Sarajevo, 1975. str. 144.
36. Dr. M. Imamovi: Historija Bonjaka , BZK Preporod, Sarajevo 1997. Str. 187.
37. Dr. A. Handi: Tuzla i njena okolina u 16. stoljeu, Svjetlost, Sarajevo, 1975.
str. 146.
38. Dr. Adem Handi: Zvomik u XV i u XVI vijeku, Godinjak Drutva istoriara
BiH ( XVIII), Sarajevo, 1970. Str. 166.
18
Osnovna briga Turaka Osmanlija bila je obezbjeenje tvrave. U

tom cilju oni angauju zateeno varoko stanovnitvo za uvare
Zvomike tvrave (martolose) koji su primali plate i bili osloboeni od
poreza. Oni usmjeravaju u Zvomik i kolonizaciju stoara iz Hercegovine,
Crne Gore i Srbije (pravoslavno stanovnitvo) i od njih regrutuju nove
m artolose-dnevniare, uvare zvornike tvrave. 39 I katoliko i
pravoslavno stanovnitvo bilo je nastanjeno, a i dalje se nastanjivalo, u
ranije opisanom dijelu Zvomika, zvanom Varo. Na staru hriansku
(katoliku) varo na Fetiji, oko Crkve svete Marije, nadovezivala se sa
zapadne strane pravoslavna varo. U njoj su bili nastanjeni martolosi, a
ne u tvravi. Po popisu iz 1512. godine hrianska varo (podgrae)
imala je 270 kua od ega 200 hrianskih (jednih i drugih) i 70
muslimanskih.40
Poslije Mohake bitke i propasti Ugarske (1526.) primjetno je
stalno pomijeranje katolikog stanovnitva prema sjeveru u podruja s
jaom katolikom bazom, tako da je u zvomikom podgrau poeo naglo
da opada broj starog stanovnitva. Smanjenjem i nestankom katolikog
stanovnitva Zvomik su napustili i franjevci, pa su i Crkva svete Marije
i samostan prestali sa radom (najvjerovatnije 1539. godine). Uporedo s
tim u zvomikoj okolini se nastanjivalo pravoslavno stanovnitvo vlakog
porijekla.41 Zvomiki sandak-beg je i poslije 1541. pozivao vlake
knezove da nasele ovo podruje svojom rajom, uz znatne poreske
povlastice. Iz popisa od 1476. godine vidi se da su jo tada izvjesni
vlasi bili nastanjeni oko Zvomika za koje se kae da su doli sa strane
(dr. A.Handi Tuzla u 16. vijeku, Sarajevo, 1975. str. 97.)
Otklanjanjem ugarskih provala uz Drinu poslije 1526. godine
stvoreni su povoljni uslovi za razvitak Zvomika kao gradskog naselja sa
orijentalnom fizionomijom, a pogotovo to je on bio dobro utvren i to
je u njemu bilo sjedite Zvom ikog sandaka. Jednim dijelom
islamizacijom, a jo vie pomijeranjem varokog stanovnitva prema
sjeveru, poveavao se i broj muslimanskog stanovnitva u zvomikom
podgrau (varoi). Od ranijih 200 hrianskih kua ostalo ih je do 1533.
godine samo 29. Islam je primalo, gotovo ravnomjerno, i starosjedilako
kao i kolonizirano stoarsko stanovnitvo. Najraniji sluajevi islamizacije
39. Isto, str. 167.
40. Isto, str. 170.
41. Isto, str. 172.
19
dogaali su se meu sitnim hrianskim spahijama i tvravskim

posadama. Jo ranije je reeno da je zvomiko podruje predstavljalo
nekad jae uporite pristalica Crkve bosanske. Meutim, popisni
defteri iz 15. i 16. vijeka ne sadre sline podatke, to bi znailo da ih na
podruju Zvomika tada nije bilo, ili ih je bilo vrlo malo.42 Ako ih je i
bilo, oni su, kao u ostalim krajevima Bosne, primili islam.
N ajraniji podaci o nastanjenom m uslimanskom civilnom
stanovnitvu u Zvomiku datiraju iz 1512. godine, kada je evidentirano
70 muslimanskih domainstava u njegovom podgrau (varoi). Ve smo
ranije kazali da je jo na poetku osmanske vlasti, u drugoj polovini 15.
vijeka, formirano prvo muslimansko naselje u Gornjem gradu oko
damije Mehmeda Fatiha. Ono se u prvoj polovini 16. vijeka poelo da
seli od Gornjeg grada dolje, starom trgu, hrianskoj varoi. Ono se,
svakako, poelo formirati i du puta pored Drine, polazei od Donjeg
grada prema sjeveru, prema dananjem centru grada gdje su se sastajala
dva ranije pomenuta puta43. Tako se sredinom 16. vijeka formiralo novo
vee gradsko naselje sa preteno muslimanskim stanovnitvom koje je
dobilo, uglavnom, onu urbanu irinu kakvu je imao Zvomik za vrijeme
osmanske i austrougarske vladavine, izmeu dva svjetska rata i
neposredno poslije Drugog svjetskog rata. Tada su, pored ve ranije
formiranih dijelova grada (na Fetiji, Srpskoj varoi i Starom trgu - centru),
nastale zvomike mahale: Hadi-Durgutova (Hrid), Zamlaz, Bair,
Namazah, Rijeka, Kanare, Tabaci i Skela, tako da e Zvomik u 16.
vijeku imati 11 mahala.
Tek u 18. vijeku formirana je Beksuja, a Kuljanski put i Vidakova
njiva najvjerovatnije u 19. vijeku. U prvoj polovini 16.vijeka mahale su
se nazivale po zanatima (esnafima) koji su u njima bili zastupljeni
(krojai, obuari, sarai, tabaci itd.), a sredinom pomenutog vijeka po
imenima njihovih ivih mahalskih starjeina (Mahala Karaoza, sina
Ilijasa, Mahala Kara Sadije itd.). Od druge polovine 16.vijeka mahale
dobivaju imena po damijama i njihovim osnivaima. (Mahala
Hadidurgutove damije, Mahala Sulejmanija itd.).44 Nazivi mahala ija
42. Dr. A. Handi: Tuzla i njena okolina u 15. vijeku, Svjetlost, Sarajevo, 1975, str.
83.
43. Dr. A. Handi: Zvomik u II polovini 15 i 16. vijeku, Godinjak Drutva istoriara
BiH (XVIII) sarajevo, 1970. str. 180.
44. Dr. A. Handi: Tuzla i njena okolina u 16. vijeku, Sarajevo, 1975. str. 146-149.
20
su se imena u obiljeavanju dijelova grada zadrala do sredine 20.vijeka,

a u narodu sve do danas (Hrid, Zamlaz, Bair...) nastali su najvjerovatnije
u 17. i 18. vijeku.
U 16.vijeku u Zvomiku je otvoren veliki broj zanatskih radionica,
kulturnovjerskih i drugih objekata, kao to su damije, mesdidi, tekije,
musafirhane (gostionice), mektebi, javna kupatila (banje) i javne esme45.
U osmanskom periodu Zvomik je znaajan zanatski i trgovaki
centar. Jako je razvijen saobraaj laama niz Drinu i skelom preko Drine.
Godine 1533. ima neto vie od 580 domainstava,46 bez onih koja su
pripadala organima vlasti i vojnom staleu. U gradu je ove godine
zabiljeeno preko 25 razliitih zanata, i to: tabaci (tavljai koe), obuari,
sarai, izmadije, urije, papudije, nanuldije, krojai, kapari, klinari,
kalajdije, svjeari, duneri, pekari, halvadije, bazardije, mesari,
potkivai, kovai, samardije, klesari, berberi, kujundije, kazandije i
drugi.47 Zvomik je u ovo vrijeme predstavljao najvee gradsko naselje
u istoimenom sandaku. Interesantno je napom enuti da je i u
predosmanskom i osmanskom periodu u Zvomiku i okolini bilo jako
razvijeno vinogradarstvo i da je groe predstavljalo osnovno voe u
gradu. Znatan broj zanatlija i trgovaca bavio se i zemljoradnjom. 0 broju
stanovnika Zvomika u ovom periodu nema tanih podataka. U 18. vijeku
bilo ih je izmeu tri i tri i po hiljade. Grad je tada imao 8 damija i
pravoslavnu crkvu. Pred kraj osmanske vladavine Zvomik je bio meu 10
najveih gradova u BiH i spadao u grupu gradova koji su imali od 5 do
10.000 stanovnika.48 U Zvomiku je 1851. godine boravio Englez Skin
(Sken). Prema njemu grad je tada imao izmedju pet i est hiljada
stanovnika, od ega su jedna desetina hriani.U njemu je krajem
17.vijeka ivio i tu umro poznati bonjaki pjesnik Hasan Kaimija.
O
stanovnitvu Zvornika i nekim njegovim privrednim
karakteristikama uveni turski putopisac Evlija elebija, boravei u
Zvomiku 1664. godine, zapisao je: Stanovnici su Bonjaci, govore
bosanski, nose ohane dolame, tijesne krajike akire s kopama i
gizdaju se. Ima mnogo bata i vinograda. Iz ovog kraja glasovite su
ljive, jabuke, trenje, hrastove daske, smre, vina, ovija vuna i govea
45. Isto, str. 146.
46. Dr. A. Handi: Zvomik u l p . 15. i u 16. v.. GDI BiH (XVIII), str. 177.
47. Isto, str. 178.
48. M. Ljiljak: PTT BiH , knj II, PTT Preduzee saobraaja, Sarajevo 1981. str. 64.
21
koa. Skela mnogo radi. Stanovnici su dobri trgovci...49 Znaajne

podatke dao je elebija i o ivotu u Zvomikoj tvravi. On kae daje
prostor u Donjem i u Gornjem gradu bio krcat manjim i veim zgradama
za stanovanje, magazinima, kancelarijama, vojnikim barakama,
kuhinjama. Izmeu ovih objekata u Donjem gradu krivudao je put zakren
oporima djece i pasa, tako da su se njime jedva kola mogla provlaiti.
Tvrava je bila naikana mnotvom topova raznih kalibara koji su zjali
na sve strane. Prema Evliji elebiji u Zvomiku je bilo tada 18 damija,
8 tekija, javno kupatilo, 3 hana, 7 mekteba, 3 medrese, 8 mesdida i 18
mahala sa 2.800 kua.
U osmanskom periodu Zvomika tvrava bila je jedna od
najveih i najutvrenijih srednjovjekovnih gradova u Bosni. Godine
1830. u Gornjem gradu je bilo u upotrebi 13 topova, u Donjem 26, a u
spremitu jo 46 kompletnih topova sa zapregom, znai ukupno 85
topova, to je za ono vrijeme predstavljalo jaku silu u artiljeriji50
Saobraaj se nalazio u vrlo jadnom stanju. Stari rimski putevi su
zaputeni, a drugo vremena novi nisu izgraivani. Prevoz robe i putnika
obavljao se tovamim i jahaim konjima, a u kasnijem periodu u ravnijim
dijelovima konjskom i volovskom zapregom (tek od druge polovine
19.vijeka). Saobraaj se nije redovno odravao i zbog vremenskih
nepogoda, buna, bolesti, napada hajduka, nedovoljnog broja mostova i
si. Godine 1864. u Bosanskom paaluku otvorene su prve pote ( u l i
gradova), meu kojima i posta u Zvomiku. Ona od 1866. ima i telegrafsku
stanicu.51
Stanovnitvo u gradu bavilo se zanatstvom, trgovinom i
poljoprivredom, a na selu se iskljuivo ivjelo od zemljoradnje od koje
je svaka porodica obezbjeivala za sebe sve prehrambene artikle. Na
selu se u kunoj radinosti izraivao alat, odjea i druge potreptine,
najprije za sopstvene potrebe, a kasnije i za trite.
Na podruje Kamenice, kao i na jo neka podruja sjeveroistone
Bosne, doselilo se koncem 18. vijeka neto Karavlaha (rumunski Cigani,
pravoslavci). Bavili su se izradom i prodajom drvenog posudja. Njihovi
potomci i danas ive na ovom podruju.
49. Evlija elebija: Putopis II (odlomci ojugosl.zemljama), Svjetlost, Sarajevo, 1957.
str. 259.
XI, Sarajevo, 1956. str. 269.
51. M.Ljiljak: PTT BiH, knjiga I, Sarajevo, 1975. str. 40. i 137.
22
Dok je Zvomik bio u osmanskoj vlasti izdrao je etiri velike

opsade - najprije maarsku 1464. godine, a zatim tri austrijske (1688.,
1716.i 1737).
Najvea opsada bila je 1464. godine. Nakon stoje maarski kralj
Matija Korvin odbio Turke od Jajca 1464. godine, opsjeo je Zvomik.
Opsada je trajala od 8. oktobra do 9. novembra 1464. godine. Maarska
vojska brojala je 26000-30000 vojnika, a vodio ju je Mirko Zapolja.
im je bosanski sandak-beg Mehmed-beg Minet-oglu saznao da kralj
gradi most preko Save kod Rae, opremio je u zvomiki grad 500 po
izbom junaka. Korvin je doveo pod Zvomik brojne topove i druge sprave
za opsadu. Poeo je tui grad iz topova, a onda je zapovijedio juri.
Zvomika posada je u najteem momentu bitke saznala da joj se sprema
pomo, to ju je silno obradovalo. Ova vijest kod Maara je stvorila
paniku i kralj je digao opsadu i skoro u divljem bijegu povukao se prema
Savi.52
Austrija je u ofanzivi u septembru 1688.zauzela Beograd i Zvomik
u decembru 1688. pod komandom Ludviga Badenskog. etiri hiljade
Zvomiana tada bjei, sklanja se u Sarajevo. Topal Husein-paa je nakon
viednevne opsade uspio u ljeto 1689. godine povratiti Zvomik, a potom
je u drugoj polovini iste godine uspjeno ratovao protiv Austrije u Mavi
i Sremu. Eugen Savojski, jedan od najpoznatijih austrijskih vojskovoa,
pokuao je 1716. da zauzme Zvomik i time otvori dalji put prema
unutranjosti Bosne, ali su ga Bonjaci pod zapovjednitvom Numanpae uprilia uspjeli odbraniti.53
Ranije smo spomenuli da je u gradu od polovine 16. stoljea do
1835. godine bila kapetanija i da su zvomiki kapetani za sve ovo vrijeme
bili iz bogate begovske porodice Fidahia. Krajem dvadesetih i poetkom
tridesetih godina 19. vijeka kapetani bijahu amidii (strievii) Mahmud
beg Fidahi i Ali beg Fidahi. Obojica pristae na sultanove reforme iz
1826. godine o ukidanju janjiarskog reda i uvodjenju nizama (regularne
vojske). Za zasluge su nagradjeni - postae pae, visoki vojni i civilni
dostojanstvenici. U nadmetanju za prevlast izbi estok sukob izmedju
njih u proljee 1830. godine, koje isforsira novi namjesnik (valija) Bosne
52. Hamdija Kreevljakovi: Gradovi na Drini, Nae starine I, Sarajevo, 1953. str.
13.
53. Dr. Mustafa Imamovi: Historija Bonjaka, BZR Preporod, Sarajevo, 1997.
Namik paa da bi stvarao svadju medju naim ljudima kako bi mogao

da lake upravlja. O ovom dogadjaju ispjevana je i narodna pjesma U
Zvomiku, u Donjemu gradu, sauvana u jednom sefardskom rukopisu
na panskom jeziku. U sporu je posredovao (intervenisao) gradaaki
kapetan Husein Gradaevi i sukob je okonan u korist Mahmud pae
Fidahia, ali je Husein stao i u zatitu Ali pae Fidahia, od kada njih
dvojica postaju nerazdvojni prijatelji.
4a. Ali paa Fidahi i Husein kapetan Graaevi (Izmirenje). Crte D. Trifkovia
(idejna pretpostavka).
U Pokretu za autonomiju i nezavisnost Bosne 1831/32. godine,

to gaje predvodio Husein kapetan Gradaevi (Zmaj od Bosne), vrlo
znaaju ulogu imala su dvojica paa Fidahia, posebno Ali paa Fidahi.
Bio je vojskovodja bosanske vojske u bici na Kosovu polju u kojoj je
porazio sultanovu vojsku. Vodio je kao Huseinov komandant i druge
velike bitke protiv sultanove vojske. U najteim situacijama bili su
zajedno. I u odluujuoj bici za Bosnu i Sarajevo na podruju
Podromanije Ali paa i Husein bili su zajedno do posljednjeg trenutka i
nadmetali se u junatvu. Poslije sloma Pokreta u proljee 1832. godine
zajedno su preli u Austriju, gdje im je stigla vijest da su od strane sul
tana osudjeni na smrt. Ubrzo su pomilovani i na zahtjev Porte decembra
1832. godine otpremljeni zajedno Dunavom iz Beograda u Carigrad (u
24
progonstvo).53aNakon Huseinone smrti Ali paa Fidahi je bio u Carigradu

do 1835. godine. Dozvoljen mu je povratak u Bosnu, ali ne u Zvomik
ve u Bjeljinu, odakle je 1840. prognan na Kipar, gdje je umro 1845.
godine.
Pred kraj osmanskog perioda u Bosni je bilo samo 3% pismenog
stanovnitva, a zvorniko podruje u tom pogledu bilo je jo
drastinije.Ono osnovnih kola to je bilo imale su iskljuivo vjersko
obiljeje. Kvalifikovanih uitelja nije bilo. Otvaranje kola bilo je
preputeno privatnoj inicijativi. Pravoslavci su u Zvomiku do sredine
19.vijeka imali neku vrstu narodne uionice, koju su pohaala
trgovaka, zanatlijska i gdje koje seosko dijete. Znatno brojniji su bili
mektebi (za muslimansku djecu) koji su obino otvarani uz damije.
Godine 1871 postojala je u Zvomiku rudija, a vjerovatno i medresa.
Prema podacima ruskog konzulata iz 1874. godine na zvomikom
podruju ove godine radilo je 28 mekteba (1.354 uenika) i 4 hrianske
kole (147 uenika)54.
U Zvomikom sandaku nije bilo zdravstvenih ustanova ni
Ijekara. Pokustvo je bilo vrlo oskudno. Poneka stolica ili krevet mogla
se nai samo u kuama bogatijih trgovaca. Oni su se bavili, uglavnom,
izvozom sirovina i uvozom kolonijalne robe.
Od sredine 19. vijeka Zvomik je stagnirao dijelei sudbinu
Osmanskog carstva, zadravajui i dalje karakteristike trgovakozanatskog centra. Broj mahala (ulica) nastalih u osmanskom periodu
nije se mijenjao sve do poslije Drugog svjetskog rata, a njihova imena
(Hrid, Zamlaz, Fetija, Srpska varo itd.) zadrala su se u narodu sve do
danas.
U doba osmanske vladavine Zvomik su esto harali kuga, veliki
poari i poplave. Poznati poari bili su 1820. kada je izgorjelo 48 duana
(efenaka), i 1856. godine u kojem je izgorjela Nemazah mahala i
Alada han (areni han)55. U ovim poarima vjerovatno su nestali mnogi
znaajni graevinski objekti iz ovog perioda.
53a. Dr. Ahmed S.Alii: Pokret za autonomiju Bosne od 1831. do 1832. godine,
Orijentalni institut u Sarajevu, Sarajevo, 1996. str. 13, 26, 121, 135, 171, 182,
234, 309, 398, 399, 402.
54. Dr. Ibrahim Tepi: BiH u ruskim izvorima 1856-1878", Veselin Maslesa. Sarajevo,
1988. str. 521.
55. Ibni Hasan: ..Islamski spom. u Zvomiku, Islamska misao, br. 61/84. str. 42.
25
Prema uredbi o ureenju Bosanskog paaluka 1865.godine,

Paaluk je imao sedam sandaka, i to: Sarajevski, Zvomiki, Banjaluki,
Bihaki, Travniki, Hercegovaki i Novopazarski. U sastavu Zvomikog
sandaka bilo je tada devet kadiluka: Donja Tuzla, Zvomik, Gradaac,
Brko, Bijeljina, Srebrenica, Vlasenica (Bira), Maglaj i Graanica56
Vrijeme austrougarske vladavine (1878.-1918.)
Na Berlinskom kongresu 1878.godine velike evropske sile, uz
saglasnost sultana, odluile su da Turska preda Bosnu i Hercegovinu
Austro-Ugarskoj, d aje ona privremeno okupira i u njoj sredi prilike i
zavede red. Stigla je i sultanova poruka da se austrougarska vojska mimo
primi. Meutim, na vie mjesta u Bosni i Hercegovini pruen je otpor
ulasku austrougarske vojske, koji je trajao od kraja jula do kraja oktobra
1878. estok otpor organizovanje i pruen u Tuzli u ljeto 1878.godine,
U njemu su uestvovali i zvomiki ustanici sa 450 ljudi svrstanih u
jedan odred koje su predvodili Risto Popovi, bimbaa (major), i ordo
Nikoli, juzbaa (kapetan), oba rezervni oficiri osmanske vojske.
Ustanike snage koje su branile poloaje oko Tuzle brojale su oko 4.000
boraca, a glavnokomandujui je bio plevljanski muftija Vehbija
emsikadi. On je za komandanta Tuzle postavio Zvomianina Ali-agu
Tahirovia57.
Iako moderno naoruana i brojno jaa (preko 5.000 vojnika),
Dvadeseta austrougarska pjeadijska divizija generala Caparija nije
uspjela da u prvim naletima zauzme Tuzlu, ve je bila odbijena.
Zvomiani su vrsto drali i odbranili poloaje u Simin Hanu, gdje im
je bilo odredite. Tek u septembru (22.IX 1878.) austrougarska vojska
je ula u Tuzlu, a potom krenula na Zvomik, koji je bez velikog otpora
zauzet 27.septembra. Tako je 1878.osmansku vlast u Zvomiku zamijenila
austrougarska. Godine 1908. Austro-Uugarska je anektirala BiH i
prikljuila je svojoj carevini, u kojoj je BiH imala status pokrajine,
podijeljene na est okruga. Zvomik sa jo devet srezova pripadao je
okrugu Tuzla.
U doba austrougarske vladavine (1878.-1918.) Zvomik je, takoe,
razvijenije mjesto. On je kotarsko (sresko) sredite sa razvijenim
56. M.Ljiljak:PTT u B iH knjigaI,PTT, Sarajevo. 1975.str.27, 28, 31.
57. Dragia Trifkovi:"Tuzlanski vremeplov I,Pres kliping, Beograd,!98l.str.59.
26
zanatstvom i trgovinom. Tadanjem Zvomikom srezu, pored sadanjeg

podruja optine Zvornik, pripadalo je i podruje dananje optine
Kalesija, kao i dijelovi sadanjih optina Ugljevik (Teoak, Tavna),
Lopare (Tobut, Priboj) i Bijeljina (Glaviice), ije je stanovnitvo bilo,
uglavnom, srpske nacionalnosti, osim u Teoaku.
U cilju obezbjeenja koliko-toliko pismenih radnika i predradnika,
kao i kolovanja djece svojih inovnika, Austrija je u Bosni i Hercegovini
otvarala svjetovne osnovne kole po uzom na evropske. Tako je u
Zvomiku 1886. godine dolo do otvaranja narodne (dravne) osnovne
kole.58 Izgraeni su makadamski putevi za Lopare, Sarajevo,
Srebrenicu, Tuzlu i Bijeljinu, koji su dugo godina i poslije Drugog
svjetskog rata bili u upotrebi, a neki i do danas. Posebno se prodor Austrije
u BiH osjetio u Zvomiku u oblasti arhitekture i graevinarstva. Nasuprot
starim upravnim zgradama orijentalnog stila iz osmanskog perioda uskih
prozoria i malo svjetla, podiu se nove velike graevine koje su svojom
monumentalnou, pored osnovne namjene, trebale da predstave i novi
reim i istaknu njegovu snagu. Sadanja zgrada Skuptine optine,
Oficirski dom (Kasina), vojna bolnica na Fetiji, andarmerijska stanica,
biva zgrada osnovne kole u Beksuji, pota (sada poslovne prostorije
Agroproma u centru grada), medresa, samo su neki od veih objekata
podignutih u Zvomiku za vrijeme Austrije.
Odmah po okupaciji poela su doseljavanja dovoenjem
povjerljivih i strunih inovnika, zatim trgovaca, zanatlija i preduzimaa
iz dmgih dijelova Austro-Ugarske monarhije, tako da se u Zvomiku
nastanjuje i katoliko stanovnitvo, kojeg po popisu iz 1879. nije bilo
ni u gradu ni u Srezu.59 Formirana je i njemaka kolonija u Branjevu
doseljavanjem njemakih familija iz nekoliko vojvoanskih mjesta. U
prvih tridesetak godina austrougarske vladavine broj stanovnika u Srezu
se gotovo udvostruio. Sa 27.468 (1879.) poveao se na 47.756 (1910.).
Iz popisa stanovnitva 1910. godine vidi se daje grad te godine
imao 732 kue i 3688 stanovnika, od ega 754 pravoslavaca, 2092
muslimana, 185 katolika, 9 evangelista, 148 Jevreja i 498 vojnih lica.60
5 8. Mitar Papi: kolstvo u BiH za vrijeme austrougarske, Veselin Maslea, Sarajevo,
1972. str. 46.
59. Rezultati popisa iteljstva u BiH od 10.Oktobra 1910. godine. (Engebnisse der
volkszahlung Bosniein und der Hercegovina vom lO.oktober 1910), Sarajevo,
1912. str. 136.
60. Isto, str. 136
27
Prema pomenutom popisu prigradsko naselj e Kula Grad imala je

71 kuu i 314 stanovnika, Divi 133 kue i 479 stanovnika i Karakaj 54
kue i 205 stanovnika61.
U samom gradu na dan popisa bile su 192 porodice (sa 1004
lana domainstva) koje su se bavile zemljoradnjom i ivjele od
zemljoradnje, dok su se ostale porodice sa 2186 lanova bavile drugim
zanimanjima i ivjele od njih (zanatstvo, trgovina i dr.). Interesantno je
daje medu zemljoradnicima u gradu bilo tada 76 porodica koje su imale
svoje kmetove, a bilo je i pet kmetovskih porodica62.
Na podruju sreza Zvomik, ija je povrina bila 858 km2, bilo je
tada 9.169 kua i 48.407 stanovnika, i to 26.169 pravoslavaca, 20.906
muslimana, 294 katolika, 218 evangelista, 175 Jevreja i 651 vojno lice.63
Od ukupnog broja civilnog stanovnitva (47.756) od poljoprivrede je
ivjelo 44.468 stanovnika, a 3.288 od ostalih zanimanja. Zemljoradnikih
porodica bilo je te godine u Srezu 7.739, a ostalih 1.117.
Od ukupnog broja stanovnika u Srezu 1910. godine samo je 3.387
znalo itati i pisati (2.904 mukarca i 483 ene), 371 samo itati (358
mukaraca i 13 ena),64 dok su svi ostali bili potpuno nepismeni.
Uope, uinjen je znatan napredak u svim oblastima, posebno u
privrednom razvitku u odnosu na zateeno stanje. U cilju iskoritavanja
prirodnih bogatstava, odmah je otpoela izgradnja dobrih puteva. Tako
su ve do kraja 1879. otvoreni putevi Zvomik -Tuzla i Zvomik - Bijeljina,
a 1885. godine Zvomik - Sarajevo. Godine 1889. Zvomik dobiva i prvi
telefon (za vojne potrebe), a 1909. i za civilne potrebe, kada je
uspostavljena telefonska linija Bijeljina-Zvomik. Pred poetak Prvog
svjetskog rata (1914.) matina pota u Zvomiku ima i pomone pote u
Capardama, Kozluku, Paprai i Drinjai. Pota u Zvomiku imala je tada
14 zaposlenih radnika od toga pet slubenika i devet pomonog osoblja,
a pota u Drinjai jednog slubenika i jednog pomonog radnika.
Na liniji Z vornik-Srebrenica uveden je prevoz putnika
1886.godine u obinim kolima, a nekoliko godina kasnije obina kola
61. Isto, str. 74-76.

62. Isto, str. 136.
63. Isto, str. 14-37.
64. Rezultati popisa iteljstva u BiH 1879. godine, str. 4,100 i 101.
28
su zamijenjena natkrivenim sa dva mjesta za putnike.65 U Zvomiku je

1908. osnovana Kotarska poljoprivredna zadruga, iji je cilj bio
unapreivanje poljoprivrede u Srezu.66
Svrha zadruge.
149
Naredba
zemaljske vlad e za Bosnu i H ercegovinu od
15. septem bra 1908.,. br. 1 6 1 ,242/1.,
kojom sa obmanjuju pravila kotarske poljoprivredne
aarifge u Zvoroika.
<Odobtto o*pto?n c. I kr. m je d n isio f* m lo ltta n ir t Knuioil n polorira* Borao lH*rsgOTine oil 15. *optmbr 10B8., br. 11.1 G3/U. II.)
Ime i sjedite.
1Za kotar Z vom ik osniva se kotarska poljopri

vredna zadruga pod ittionom K o t a r s k a p o l j o
p r i v r e d n a z a d r u g a u Z v o m i k u* sa sje
ditem u Zvorniku.
Pravni odnoaj.
2.
K otarska poljoprivredna zadruga u d vorniku

nije povrona onim ustanovam a trgovak og z a
kona za Bosnu i H ercegovin u , koje se odnose mi
teovno i privredne zadruge; ona stupa u pravni
iv o t za javni i gragjanski saobraaj onda, kuda
zemaljska vlada za Bosnu i H ercegovinu odobri
ova pravila i kada se ista oglase u G lasnika
zakona in a r e d a b a za Bosnu i H ercegovinu".
Z a obveze zadruge jam i samo zadruga kao
p ravna osoba.
3-<
Svrha zadruge je poboljanje moralnih i m a
terijalnih prilika privredm kft gojenjem zajedni
tva, m egjusobnini pouavanjem i potpom aga
njem, podravanjem i podizanjem stuleke svijesti,
zastupanjem stalek ih i podizanjem privrednih
interesa zadrugara, ali o ca iskljuuje svako Spe
kulativno djelovanje zadruge kao takovo.
Osobito je zadatak zadruge;
1. da podnada vlastim a mnijenja i prijed
lo g e u poslovim a zemaljske kulturo, bilo na
njihov zahtjev, bilo iz v la stito g nagona;
2. da pom ae rad zem aljske uprave u po
gled u podizanja zemaljske kulturo, a napose ra
tarstvu, voarstva, vinogradarstva i poumljavanja,
naroito u krevitim
krajevim a,
kao i
konjogojstva i stoarstva;
3. da sudjolujo pri podizanju uzornih se
ljakih kua, staja i gjubrita, pri uvagjanju
tednjaka i pei, da posreduje i pom ae pri
Sirenju novih poljoprivrednih alata i strojeva,
p ri nabavi d obrog itn o g sjemena, pri uvagjanju
sijanja pinih i novih, kulturnih biljaka, pri p o
pravljanju livada i panjaka, te pri uvagjanju
prikladnih uredaba za pae i dr. 8l.;>
4 . da dobavlja stoku za rasplod iz sredstava
zadruo, koja su za to oregjena, i da razdje-
4b. Naredba o osnivanju Katarske poljoprivredne zadruge u Zvorniku
Organ Socijaldemokratske stranke BiH Glas slobode zabiljeio

je da je 1909. godine bilo u Zvomiku 17 organizovanih radnika, od toga
tri drvodeljska, tri kovinarska i 10 koarskih, kao i da je ove godine na
zbor radnika u Zvomik dolazio Mitar Trifunovi Uo, radniki tribun iz
Tuzle. Poetkom 20. vijeka formirano je u Zvomiku Udruenje Srba
zanatlija i Zanatsko drutvo (bez vjersko-nacionalnog obiljeja), iji
zadatak je bio da unapredjuju zanatstvo.663Ona su nastavila rad i poslije
Prvog svjetskog rata.
65. Milan Ljiljak: Pota, telegraf i telefon u BiH, Preduzee PTT saobraaja,
Sarajevo 1981. str. 154, 182 i 228.
66. Glasnik zakona i naredbi za BiH, god. 1908. str. 448. Zemaljska tamparija
Sarajevo, 1909.
Drutvo bibliotekara BiH, Sarajevo, 1998. str. 87 i 88.
29
Jo od osmanske vladavine pa sve do poetka Prvog svjetskog

rata na Drini u gradu (na Skeli) bila je carinarnica. U Zvomiku je Austrija
imala jak vojni garnizon koji je 1910. godine imao 651 vojnika i oficira67.
Vojni logor u gradu nalazio se na prostoru izmeu sadanjeg stambenog
bloka Namazah i nove zgrade Osnovne kole MitarTrifunovi Uo
(u Zamlazu). Cijelo vrijeme pod austrougraskom vladavinom u Zvomiku
su bile dvije vojne komande sa 19 kasarni i poslije Trebinja imao je
najvie kasarni u Bosni i Hercegovini.
Za vrijeme austrougarske vladavine od kultumo-prosvjetnih i
sportskih ustanova i organizacija bile su u Zvomiku dvije osnovne kole
(srpska i dravna ili narodna), Sokolsko drutvo Srpski soko, Srpska
narodna itaonica, medresa i rudija (vii stupanj muslimanskih vjerskih
kola), kao i nekoliko mekteba za osnovnu vjersku pouku muslimanske
djece. Od vjerskih objekata bile su dvije crkve (pravoslavna i katolika),
7 damija i sinagoga. Po kazivanju starog zvomikog krojaa aira
Bazardanovia na poetku mahale Bair, idui od Kanara, postojala je
jedna kua (zvali su je Kiraethana) u kojoj je bila muslimanska
itaonica.68
Poetkom 20. vijeka u Zvomiku je postojala i pozorina amaterska
grupa, koja je prireivala krae dramske prikaze, uglavnom jednoinke
i dramatizovane narodne pjesme.69 Za vrijeme austrougarske u Zvomiku
su osnovana kulturno-prosvjetna drutva Prosvjeta, Gajret i
Napredak.70
M isiju koja joj je nam ijenjena u Bosni i Hercegovini na
Berlinskom kongresu 1878. godine Austro-Ugarska je u potpunosti
izvrila. Sreene su prilike i zaveden red u svim oblastima drutvenog i
ekonomskog ivota. Poeo je privredni i svaki drugi razvoj, tako daje
67. Rezultati popisa iteljstva u BiH 1910. godine, str. 136.
68. U ovoj itaonici uvee su se priredjivala sijela na kojima su esto bili gosti sazlije,
guslari i gajdai iz drugih mjesta. U nju je dolazila i tampa medju kojom i literalni
listovi Bosanska vila i Behar, koji su i u Zvomiku imali svoje itaoce iz reda
napredne inteligencije.
69. Zabiljeeno je da je ova pozorina grupa 1909. godine priredila dvije aljive igre
Svetozara orovia (Poremeeni plan i Izdaje stan pod kiriju) i 1911. godine
dvije dramatizovane narodne pjesme (Ropstvo Jankovi Stojana, Jovana Protia
i Aneliju Hamida ahinovia). J. Lei: Vrijeme melodrme;araj evo, 1989.
str. 251,252,268 i 270.
70. Dr. Ibrahim Karabegovi: Zvomik i okoline izmedju dva svjetska rata 19181941), prilog za monografiju Zvomika, str. 18. (neobjavljen rukopis).
30
Zvomik, kao i ostali dijelovi BiH, krenuo putem progresa i napretka,

koji je naalost prekinut izbijanjem Prvog svjeskog rata 1914. godine.
Interesantno je da je u sjeanjima starijih Diviana doba austrougarske
vladavine upameno kao Zlatno doba Divia , a da se medju
Kozluanima i danas moe uti izreka vabo babo.
Razdoblje izmeu dva svjetska rata (1918-1941)
Po zavretku Prvog svjetskog rata u decembru 1918. godine
stvorena je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca (KSHS) kao nova drava,
u iji sastav je ula i pokrajina Bosna i Hercegovina. U prvo vrijeme je
zadrana onakva teritorijalna podjela BiH kakva je bila krajem
austrougarske vladavine. Bila je podijeljena na est okruga (od
1922.oblasti), i to: Banja Luka sa 11 srezova, Biha sa 6, Mostar 11,
Sarajevo 8, Travnik 10 i Tuzla sa 11 srezova. Zvomiki srez je ostao u
Tuzlanskom okrugu, odnosno oblasti. Od 1929.godine KSHS naziva se
Kraljevina Jugoslavija. Ukinute su pokrajinske uprave i oblasti u okviru
njih, a Jugoslavija je podijeljena na devet banovina. Zvomik je pripadao
Drinskoj banovini, ije je sjedite bilo u Sarajevu.
Za vrijeme KSHS, odnosno Kraljevine Jugoslavije (1918-1941.),
Zvornik je sjedte sreza koji se prostirao u granicam a gotovo
neizmijenjenim iz vremena austrougarske vladavine. Imao je deset
optina71. Prema prvom popisu stanovnitva u novoj dravi (1921.) grad
Zvomik imao je 3.139 itelja, od toga pravoslavnih 799, muslimana
2.025, katolika 190 i Jevreja 125. Prigradsko naselje Karakaj imalo je
ove godine 236 stanovnika (128 pravoslavnih, 98 muslimana i 10
katolika); Divi 399 i Kula Grad 294. U oba ova naselja svi stanovnici
bili su muslimani. itav Srez imao je tada 47.233 stanovnika
(pravoslavnih 26.249, muslimana 20 312, katolika i evangelista 537 i
Jevreja 134).
Agrarnom reformom sprovedenom odmah po zavretku Prvog
svjetskog rata zvornikim veleposjednicima (uglavnom agama i
begovim a) oduzeti su ogromni zem ljini posjedi i dodijeljeni
bezemljaima, bivim kmetovima, stoje dovelo do znaajne promjene
u stmkturi vlasnikih posjeda. Ovim je bio pogoen ogroman broj
dotadanjih vlasnika zemlje. Naknade za oduzetu zemlju su bile
71. Dr. I. Karabegovi: Zvomik i okolina izmedju dva svjetska rata 1918-1941, str.
12 (neobjavljen rukopis).
31
neodgovarajue i samo su djelimino isplaene do poetka Dmgog

svjetskog rata.
Veina stanovnika u Srezu bavila se zemljoradnjom, stoarstvom
i voarstvom. Radnika je bilo vrlo malo. Oni su radili, uglavnom, kao
najamna radna snaga na razliitim radovima u Zvomiku, bavili se
splavarenjem ili povremeno sjeom ume i radom u kamenolomima. U
samom gradu po klasnom sastavu pored zanatlija i trgovaca bilo je i
neto slubenika i zemljoradnika koji su posjedovali vee povrine zemlje
i izdavali je pod najam ili je obraivali uz najamnu radnu snagu. Obrada
zemljita bila je veoma zaostala, sa pretenom upotrebom ralice.72
Kako je i za vrijeme Kraljevine Jugoslavije glavno zanimanje
stanovnika u Srezu bilo zemljoradnja, veina zanata u gradu bila je vezana
za poljoprivredu, pa su dominirali zanati kao to su kovaki, kolarski,
potkivaki, obuarski, opanarski, pekarski, urijski, abadijski,
terzijski, kazandijski, kujundijski, mesarski, poslastiarski. Godine
1940. bilo je u Zvomikom srezu 180 zanatskih radnji u kojima je radilo
336 zanatlija.73
Zvomik je u ovom periodu i veoma znaajno trgovako mjesto.
Veina zanatskih i trgovakih radnji (duana) bile su na starinski nain
ureene, ali je bilo i nekoliko radnji koje su bile ureene po evropski.
Saobraaj i prenos robe obavljao se, uglavnom, konjskom zapregom,
neto kasnije i motornim vozilima, a sa bliom okolinom poznatim
bosanskim konjiima (samaricama). Laama zvomikuama izvozila
se niz Drinu drvena graa, koa, suhe ljive Jabuke, orasi, a samaricama
u pasivne susjedne srezove kukuruz. Poznati su bili zvomiki vaari,
prvi na Aliun ili Ilin-dan (2. avgusta) i drugi na Petkovicu (27.
oktobra).74
Zvomik je, kao i u ranijim periodima, raskrsnica puteva za
Bijeljinu, Tuzlu, Srebrenicu, Sarajevo, a preko mosta na Drini (podignut
1929.) za abac, Valjevo, Beograd i Uice. Iz Zvomika je polazilo 7
autobuskih linija. U ovom razdoblju grad je imao pet konaita (hanova)
ijedan hotel (Beograd). Nije imao nijedan industrijski objekat, ak ni
mlin ili strugaru. Do 1934. godine u njemu je bio i garnizon bive
72. Isto, str. 24,
73. Statistiki godinjak BiH 1945-1953. Zavod za statistiku i evidenciju, Sarajevo,
1954. str. 300.
N.Sad, 1939. str. 265.
32
jugoslovenske vojske, koji se nalazio u naputenim objektima austrijske

vojske u Lagerima i Zvomikoj tvravi.
Prema popisu iz 1931. godine u srezu Zvomik bilo je 9 seoskih i
jedna gradska optina sa ukupno 47.326 stanovnika, od toga pravoslavnih
22.025, muslimana 24.688, rimokatolika 253, evangelista 227, ostalih
hriana 21 i druge konfesije 112. Grad Zvomik imao je tada 3.487
stanovnika, od toga 886 pravoslavnih, 2304 m uslim ana, 177
rimokatolika, 7 evangelista, 4 ostalih hriana i 109 drugih konfesija.
Prema istom popisu nepismenih stanovnika u dobi od 11 do 60 godina
bilo je u Srezu 79,20%.75
Pred poetak II svjetskog rata u gradu je bio gotovo isti broj
stanovnika kao 1931. godine (oko 3500). Zvomik je tada imao elektrino
osvjetljenje, potu, telefon, telegraf, fmansijsku upravu, bolnicu, sreski
kao i erijatski sud, medresu, est damija, sinagogu i pravoslavnu crkvu.
Na podruju sreza Zvomik radilo je tada 11 narodnih osnovnih kola,
Graanska kola trgovakog smjera (radi od 1920. godine), Muka
zanatska (egrtska) kola i enska struna zanatska kola.76
Od javnih graevinskih objekata izmeu dva svjetska rata
podignuti su u gradu samo eljezni most na Drini (1929.) i bolnica na
Fetiji (1939/40.).
Osnovne kole, pored kole u gradu, radile su jo u Kozluku,
Triu, Skoiu, Branjevu, epku, Drinjai, Lijenju, Kalesiji, Teoaku
i Rastonici. kolske 1937/38. u sve kole bilo je upisano 1738 uenika
od I do IV razreda, rasporeenih u 27 odjeljenja, koja su vodila 22
uitelja.77 Evidentirano je d a je Zvornik 1936. godine imao dvije
biblioteke - biblioteku Sokolskog drutva Soko sa 508 knjiga i
biblioteku Muslimanske narodne itaonice Sloga sa 170 knjiga, dok
je na podruju Sreza radilo tada jo 6 knjinica u selima.78
75. Dr. Ibro Karabegovi: Zvornik i okolina izmedju dva svjetska rata (1918-1941),
76. Isto, str. 15.
77 Isto djelo, str. 15.
78. Pored biblioteka u gradu, u Srezu su radile biblioteke (knjinice) jo u Skoiu sa
98 knjiga, Branjevu 40, Teoaku, Kozluku, Drinjai i Kalesiji, a knjinicu je imala
i Osnovna kola u gradu i Graanska kola. Sve su imale mali knjini fond. Dr.
Ljubinka Baovi: Biblioteke i bibliotekarstvo u BiH 1918-1945", Veselin
Maslea, Sarajevo, 1986, str. 79, 216; i Izvjetaj Sreskog naelstva u Zvomiku
br. 476/36 poslat Kraljevskoj banskoj upravi II Sarajevo 6. maja 1936. godine.
33
5. lanovi diletantske (dramske) sekcije Narodne itaonice Sloga u komediji

Oba gluha Huseina Doze, snimak iz 1933. godine.
Slijeva na desno, sjede (djeca): Ohran Baijaktarevi i Semka Kasum; drugi red, sjede: Avdo
Mujezinovi, Mustafa Bazardanovi, Rasim ehagi (igrao ensku ulogu), Hasan akani i
Alija Kamenica; trei red, stoje: Hasan Hadiahmetbegovi, Hasan Kamiali, Mehmed Uzuni,
Selim Hadiahmetbegovi, Safeta Barjaktarevi, Ahmet Zaimovi, Mustafa Mustafi i Safet
Hadinurbegovi; etvrti red: Rasim ehavdi, Ahmet ehi, ulaga Tiri, Hakija Meanovi i
Besim Korkut; ene sa strane u seoskoj nonji: Zumreta Ljubovi i Semka Efendi.
Prema izvjetaju Sreskog naelstva Zvornik upuenom

Kraljevskoj banskoj upravi u Sarajevu (II), 8. februara 1935. godine pod
brojem 71/35, vidi se da je u srezu Zvomik tada postojalo 12 raznih
drutvenih organizacija.79
Zna se da su u gradu u ovo vrijeme postojala i dva fudbalska
kluba - Zmaj od Noaja i Sloga. Iako su ovi klubovi formirani vie
na konfesionalnoj osnovi, i u jednom i u drugom klubu igrali su omladinci
iz obje konfesije (pravoslavne i muslimanske), kao i iz drugih konfesija.
79. Prema ovom izvjetaju u Zvomiku su tada djelovale slijedee organizacije: Sokolsko
udruenje Soko (320 lanova), Kolo srpskih sestara (70), pododobr Prosvjete
(30) pododbor Gajreta (60), Povjerenitvo Narodne uzdanice (43), Sreski odbor
Crvenog krsta (84), Narodna itaonica Sloga (70), Udruenje dobrovoljaca (186),
Udruenje rezervnih oficira (16), Udruenje ratnih invalida (75), Vatrogasna eta
(18) i Lovako udruenje (100).
34
L
Od zdravstvenih ustanova u srezu Zvomik u godinama nakon

stvaranja Kraljevine SHS postojala je samo jedna ambulanta, jedna
apoteka, jedan sreski Ijekar i apotekar.80 Zbog nerazvijenosti zdravstvene
zatite kao i zdravstvene neprosvijeenosti stanovnitva, Zvomiki srez
su esto harale razne epidemije do 1941. godine. Naroito je bio rairen
sifilis, pa je u Zvomiku bila osnovana specijalna ambulanta za lijeenje
i suzbijanje ove bolesti.81
Politiki ivot na podruju Sreza izmeu dva svjetska rata bio je
vrlo intenzivan. Uglavnom su djelovale one politike graanske stranke
koje su imale uticaja u najveem dijelu zemlje. Do 1929. godine bile su
to Radikalna i Demokratska stranka, Jugoslovenska muslimanska
organizacija i Savez zemljoradnika. Najvie glasova na svim izborima u
Srezu imali su kandidati Radikalne stranke i JMO. U periodu od 1936.
do 1941. godine najvei uticaj imala je Jugoslovenska radikalna zajednica
(JRZ) koju su sainjavali pripadnici Narodne radikalne stranke,
Slovenake ljudske stranke i JMO.82
U periodu izmeu dva svjetska rata gradonaelnici optine
Zvomik bili su: ordo Vidakovi, Hakija Krdali, Demal ef. Hulusi
i Stanko Nikoli. Ovaj posljednji funkciju gradonaelnika obavljao je
od 1933. do 1941. godine.
Inae, ivotni standard veine u gradu za vrijeme Kraljevine
Jugoslavije bio je vrlo nizak, jer je malo ljudi imalo neko zaposlenje.
Dobro su ivjeli samo veleposjednici i veletrgovci, osrednje srednji sloj
(zanatlije, trgovci i inovnici), dok je ostali svijet, a takvih je bilo preko
50 %, ivio vrlo teko, meu kojima je bilo mnogo sirotinje. Uvozna i
industrijska roba bila je vrlo skupa za razliku od domaih proizvoda
koji su bili znatno jeftiniji. Tako je, na primjer, kilogram sitnog eera
kotao 12 dinara, ulja 12, kafe 40, rie 10-12,a mesa samo 6 dinara.
Kukuruzno brano bilo je pola dinara, penino jedan, bijelo dva, jabukov
pekmez dva itd. Vrlo rijetki su bili oni koji bi mogli odjednom kupiti, na
primjer, kilogram ili pola kilograma eera, ulja, kafe ili rie, ve se
kupovalo po 10,15,20 ili 25 dekagrama, i to najee na veresiju. Zato
80. Dr. Ibrahim Karabegovi: Zvomik i okolina izmedju dva svjetska rata (19181941), str. 19. (neobjavljen rukopis).
81. Isto, str. 20,21.
82. Isto, str. 32.
35
su muterije, s obzirom na nisku kupovnu mo veine stanovnitva, bile

cijenjene i uvaavane od vlasnika duana.
Iako nije utvreno daje Zvomik u vrijeme Kraljevine Jugoslavije
imao organizaciju Komunistike partije, njene socijalistike ideje irene
su i prihvatane i na podruju Zvomikog sreza, a naroito poslije dolaska
Josipa Broza Tita na elo KPJ. 0 tome svjedoi i nekoliko dokumenata u
vezi sa hapenjem i suenjem u Okrunom sudu u Tuzli grupi komunista
ili simpatizera KPJ iz Zvomika (Ferdi Gazinu, Omeru ehiu i Hasanu
akaniu) u jesen 1939. godine.82a Prvo otvoreno pismo napredne
bosanskohercegovake omladine iz decembra 1937.godine potpisali su
i studenti Beogradskog univerziteta iz Zvomika Safet Bazardanovi i
Ksenija Milinui, a potpisnik Treeg otvorenog pisma od 1. decembra
1939. godine bio je Zijah Hrustanbegovi, student prava.83 U ovim
pismima traila se autonomija BiH kao ravnopravne politike jedinice u
Kraljevini Jugoslaviji, koju je trebalo konstituisati i formirati kao
federativnu dravu. U njima se istovremeno apelovalo na organizovanju
otpora irenju faizma pred Drugi svjetski rat.
Kao lanovi KPJ iz ovog perioda sa podmja sreza Zvomik
pominju se Hasan auevi,84 Mustafa Hadihamzi, Petar Obradovi i
Mehmed Sahani iz Zvomika, Dragomir Popovi iz Drinjae i emsudin
ii iz Kozluka. Poznato je da su tada u Zvomiku i okolini kao nosioci
revolucionarnih stremljenja djelovali i Mili Popovi iz Pirota (uitelj u
Branjevu i Zvomiku) i Stojan Koraksi iz okoline aka (uitelj u
Lijenju i Zvomiku).85
Kao to je poznato, Kraljevina Jugoslavija pristupa Trojnom paktu
(ine ga faistike zemlje Njemaka, Italija i Japan) 25. marta 1941.
godine. Svoje nezadovoljstvo pristupu Trojnom paktu izrazili su 27. marta
mnogi graani irom zemlje pa i Zvomika demonstrirajui gradom i
uzvikujui parole Bolje rat, nego pakt!, Bolje grob nego rob! Ovog
Drutvo bibliotekara BiH, Sarajevo, 1998. str. 361.
83. Gradja o djelatnosti KPJ uBiH 1921-1941, Listovi, proglasi, leci, V. Maslea,
Sarajevo, 1971. str. 453,471.
84. Dr. Smail eki: Genocid na Bonjacima u Drugom svjetskom ratu, Sarajevo,
1996. str. 388. Hasan auevi je sin Salke i Zumre r. Tihi. Sudjelovao je kao
dobrovoljac u panskom gradjanskom ratu (1936-1939).
85. Dr. Ibrahim Karabegovi: Zvomik i okolina izmeu dva svjetska rata, prilog za
monografiju Zvomika, str. 44 (neobjavljen rukopis).
36
dana je na Zelenoj pijaci odrao okupljenom narodu vatren govor uitelj

Mili Popovi, nazvavi tadanju vladu izdajnikom, a Hitlera
krvopijom.86
Period Drugog svjetskog rata i NOB-e (1941-1945)
U aprilu 1941. godine Njemaka je napala i za 12 dana okupirala
Jugoslaviju kada je i Zvomik bombardovan od strane njemake avijacije.
Povlaei se pred Nijemcima iz Beograda, kralj i vlada su proli kroz
Zvornik, zadravajui se u njemu jedan dan, nakon ega je biva
jugoslovenska vojska sruila eljezni most na Drini u gradu.
U toku II svjetskog rata, odnosno Narodnooslobodilake borbe
(1941.-1945.), Zvomik je (kao i cijela BiH) bio u sastavu Pavelieve
ustake tvorevine tzv. Nezavisne Drave Hrvatske u kojoj su Muslimani
Bonjaci smatrani Hrvatima islamske vjere.87 Odmah po formiranju
kvislinke vlasti Zvomik postaje kotarsko (sresko) mjesto i sjedite
ustakog logora, administrativno ukljuen u Veliku upu Usora i Soli,
ije je sjedite bilo u Tuzli. S obzirom na to da je istoni dio Zvomikog
sreza odmah nakon okupacije postao granica izmeu ustake NDH i
Nedieve Srbije, relativno je brzo zaposjednut od strane njemakih i
ustakih jedinica, koje su bile locirane od Drinjae (preko Zvomika) do
Pilie. One su pomogle da se u Zvorniku ubrzo uspostave organi
kvislinke i okupatorske vlasti. Uspostavljene su, odnosno obnovljene,
andarmerijske stanice u Zvomiku, Kozluku, Palatoru, Tavni, Drinjai i
Sapni.
Oslonac ustakog pokreta prilikom uspostavljanja okupatorske i
ustake vlasti, najprije u Zvomiku, a zatim i u nekim mjestima u Srezu,
bio je jedan broj profaistiki orijentisanih elemenata, uglavnom ljudi
doseljenih u Zvomik sa strane prije poetka II svjetskog rata, kao to su
trgovac Ivan Mali, apotekar Zvonimir Kiler, profesor Nead Topi,
advokat Vladimir Pavlovi, uro Pleji i jo neki.
Odmah po uspostavljanju okupatorske i kvislinke vlasti u
Zvomiku je otpoeo ustaki teror nad Jevrejima i jednim brojem Srba
86. Isto, str. 44.
87. Dr. Enver Redi: BiH u U svjetskom ratu, Sarajevo, 1998. Pojedini muslimani
su jo od 1941. godine traili da se BiH izdvoji iz sastava NDH i dobije autonomiju
pod njemakim protektoratom. Pokretai ove ideje mislili su da bi se u njoj Bonjaci
Muslimani zatitili od nasilne ustake asimilacije.
37
kako bi NDH postala etniki ista i homogena. U maju 1942.godine

zvomiki Jevreji su odvedeni u koncentracioni logor na Banjici, gdje su
svi likvidirani. I nekoliko Srba iz grada i okoline u prvim mjesecima
okupacije je zatvoreno ili odvedeno u logore u kojima su veina ubijeni.
Plaei se da ne doive njihovu sudbinu, jedan broj zvomikih Srba se
na poetku rata sklonio u Srbiju, dok je ogromna veina ostala da ivi u
gradu uz komije Bonjake, sa kojima su, dijelei istu sudbinu, doekali
kraj Drugog svjetskog rata.88
Rezervisano dranje veine stanovnika Zvornika prema
okupatorskom i ustakom reimu, kao i injenica da ustaki pokret od
samog poetka nije imao podrku irokih narodnih masa Zvomika i
okoline,89 imalo je za posljedicu da je veoma mali broj Zvomiana
pristupio ustakom pokretu koji se nakon dva-tri mjeseca sveo samo na
nekoliko, tako da se ustaka vlast u Zvomiku nikada nije uvrstila,
naroito poslije dizanja narodnog ustanka jula 1941. godine, od kada je
ona odravana samo uz pomo i podrku njemakih oruanih snaga.
Isto tako, veoma mali broj Zvomiana je pristupio etnikom
pokretu, pa se moe rei daje Zvomik (izuzimajui pomenute sluajeve)
u toku Drugog svjetskog rata bio poteen zloina i meunacionalnih
sukoba, ve naprotiv i Srbi i Bonjaci su se meusobno odnosili komijski
i prijateljski, titei se i pomaui jedni drugima. Slina situacija je bila
i na podruju cijele sadanje optine Zvomik. Zloini masovnijih
razmijera poinjeni su samo 1941. godine - nad Srbima u Drinjai od
strane ustaa koji su doli iz Hrvatske,90 i nad Bonjacima u Sopotniku
od etnika sa podruja Bratunca.
Nepostojanje organizacije KPJ u Zvomiku prije rata i na poetku
NOB-e, prisustvo jakih okupacionih i kvislinkih snaga i njihova propa
88. Starjeinstvo Islamske vjerske zajednice BiH je 1941.godine protestvovalo kod
ustakih vlasti u tzv .NDH u Zagrebu i samog Ante Pavelia da ne ine teror nad
Srbima u Bosni. Neto slino u oktobru 1941.uinili su i najugledniji Bonjaci u
Sarajevu i u gotovo svim veim gradovima u BiH. U Rezoluciji koja je tim povodom
izdata u Sarajevu javno se osuuju nasilja ustaa nad Srbima , kao i Bonjaka u
njihovim redovima, poinioca zlodjela, a zalau se za slogu i ivot u prijateljstvu,
ljubavi, dobrosusjedstvu. Poslije ovih protesta, progona i zatvamja Srba u Zvomiku
nije bilo. A ako ih je i bilo, uglavnom su se odnosili na saradnike partizanskog
pokreta, meu kojima i na pripadnike bonjakog i drugih naroda.
89. Vie o tome vid.dr. Zdravko Antoni: Ustanak u istonoj i centralnoj Bosni 1941
Univerzal, Tuzla, 1981. i Jeremija Jea Peri: Optina Zvomik u NOB i
socijalistikoj revoluciji, Zvomik, 1982. str. 7. (neobjavljen rukopis).
90. Iako Hrvati, svi su nosili fesove (predstavljujui se muslimanima) da bi izazvali
revolt domaih Srba protiv Muslimana.
38
ganda, kao i udaljenost Zvomika od ustanikih centara, uticali su na to

daje relativno manji broj Zvomiana pristupio narodnooslobodilakom
pokretu i otiao u partizane ili se ukljuio u organizovan ilegalni rad u
prvoj i drugoj ratnoj godini. Veina Zvomiana koja je pristupila
narodnooslobodilakom i antifaistikom pokretu 1941. godine napustila
je Zvomik ranije ili je boravila u mjestima bliim ustanikim centrima.
Sa stanovita okupatorske vlasti Zvomik je bio vaan i znaajan
strateki centar. Gotovo za sve vrijeme rata u njemu su bile stacionirane
jake neprijateljske snage (njemake, ustake, domobranske, legionarske),
naroito do 1943. godine. Ve od maja 1941. godine u Zvomiku je bio
lociran Trei bataljon 738. puka 718. njemake pjeadijske divizije i
bila formirana njemaka komanda mjesta na elu sa kapetanom
Streckerom. U januaru 1942. godine u Zvomiku su boravila krae vrijeme
dva puka 342. njemake divizije, koja je uestvovala u tzv. II
neprijateljskoj ofanzivi na istonu Bosnu. U vrijeme borbi za konano
osloboenje Jugoslavije (kraj 1944. i poetak 1945. godine) Zvomik je
ponovo jaka otporna taka okupatora.
6. Filip Kljaji Fia.
39
Iako je Zvomik u toku veeg dijela rata bio jako neprijateljsko

uporite i njegovi prilazi (Stari grad, Mlaevac, Zmajevac i Vratolomac)
bili obezbijedeni rovovima, bodljikavom icom i drugim utvrdama sa
jakim posadama, jedinice Narodnooslobodilake vojske oslobaale su
ga sedam puta.91 Bataljoni Prve proleterske i Prve i Druge vojvoanske
brigade oslobodile su ga prvi put 5. jula 1943. godine i ovaj datum se
obiljeava kao dan osloboenja grada. U borbama za prvo osloboenje
Zvomika poginuo je 71 partizanski borac, a meu njima i narodni heroj
Filip Kljaji Fio, komesar Prve proleterske divizije.92 Inae, napad na
Zvomik poeo je 4.jula u 22 sata, a osloboenje sutradan oko podne uz
veoma estoke borbe na svim prilazima i u samom gradu, koji je branilo
oko 3.000 ustaa, domobrana i legionara.93 Napadom je zapovijedao Koa
Popovi, komlMant Prve proleterske divizije.94 Partizani su se zadrali
u Zvomiku do 8. jula, kada su napustili grad, a u njega iz pravca Tuzle
ule njemake jedinice.95
U toku 1943. godine partizanske jedinice su jo dva puta
oslobaale Zvomik - krajem septembra Biranski partizanski odred i
poetkom novembra dijelovi 19. biranske i etvrte vojvoanske bri
gade. Od sredine 1943. godine u Zvomiku i okolini djelovao je
organizovan ilegalni pokret, od kada slijedi znatniji odlazak mladia iz
graa i okoline u partrizanske jedinice.
91. Datumi osloboenja Zvomika preuzeti su iz raa Jeremije Jee Peria Optina
Zvom iku NOB i socijalistikoj revoluciji (III verzija), Zvomik, febmara
1982.str. 88,103,111,133,134,142,150,153, (neobjavljen rukopis).
92. Filip Kljaji Fia roenje 1913.u okolini Petrinje ( Hrvatska). Obuarski radnik i
lan KPJ od 1936. U NOB stupio jula 1941. Prvi komesar Prve proleterske bri
gade. Poginuo kao komesar Prve proleterske divizije u tek osloboenom Zvomiku
5.jula 1943.godine. Za narodnog heroja proglaen 1944.godine,
93. Prethodno su partizanske jedinice, poslije bitke na Sutjesci (15.maj-15.juni 1943.),
u drugoj polovini juna oslobodile Vlasenicu, Milie, Drinjau, Srebrenicu i
Bratunac. Po padu ovih mjesta svi njihovi branioci su se povukli u Zvomik i
ukljuili u njegovu odbranu. Zato ovoliko veliki broj neprijateljskih vojnika (oko
3.000) u gradu.
94. O napadu na Zvomik i pogibiji Filipa Kljajia vidi vie u knjizi Koe Popovia:
"Beleke uz ratovanje, Bigz, 1988. str 156-158.
95. Dok su partizanske jedinice boravile u Zvomiku tokom njegovog prvog i drugog
oslobaanja (juli i septembar 1943.), grad je bombardovan od strane njemake i
NDH avijacije.
40
7, Pjeaki most nu Drini u Zvorniku. Podigli su ga na buradima u decembru 1944.

godine inenjerci 14. korpusa NOVJ. Sluio je za prelaz partizanskih jedinica u
posljednjim operacijama NOVJ96
Od novembra 1943. godine do septembra 1944. Zvornik e

neprekidno biti u neprijateljskim rukama. U septembru 1944. godine
borci Narodnooslobodilake vojske dva puta su ga oslobaali: 12.
septembra borci 20. romanijske NOU brigade (Zvomik je tada branilo
400 ustaa, zelenokarovaca i Bjelorusa) i 21. septembra kada su dijelovi
19. biranske NOU brigade iznenadno upali u grad iz pravca Tuzle sa
dva kamiona i zarobili 50 neprijateljskih vojnika. Poslije ove operacije
na povratku iz grada, kod Caparda, smrtno je ranjen od strane etnike
zasjede narodni heroj Svetozar Vukovi arko, zamjenik komandanta
Devetnaeste biranske brigade.
U decembru 1944. i poetkom 1945. godine na podruju Zvomika
voene su velike borbe sa njemakim i kvislinkim snagama za konano
osloboenje Jugoslavije u kojima je samo u drugoj polovini decembra i
januaru poginulo preko 1000, ranjeno oko 2.500 i nestalo preko 500
boraca iz raznih dijelova Jugoslavije. U sklopu ovih operacija borci 18.
96. Velika zgrada na sprat kod mosta je zvomika medresa podignuta za vrijeme
austrougarske (1891.god.).
41
hrvatske i 21. tuzlanske NOU brigade nakon veoma estokih borbi

oslobodili su Zvornik 20.decembra 1944. godine. Grad je bio u
partizanskim rukama sve do 3. februara 1945. godine, kada je 22.
njemaka divizija, povlaei se prema sjeverozapadu zemlje, uz velike
gubitke ula u Zvomik iz pravca Vlasenice. Zvomik je konano osloboen
od neprijatelja 19. februara 1945. godine od kada se u gradu i ire
formiraju organi narodne vlasti. to se tie sreza Zvomik i on je, takode,
bio ukljuen u NOB, a u vrijeme podizanja ustanka u mjeri koja je zavisila
od brojnih faktora.
U toku Drugog svjetskog rata gotovo da se nije odvijao nikakav
kultumo-zabavni i sportski ivot u gradu. Osnovne kole u Srezu nisu
radile, osim u Zvomiku i Kozluku, i to s prekidima, dok je Graanska
kola prestala sa radom jo u aprilu 1941. godine.
U Narodnooslobodilakoj vojsci sa podruja dananje optine
Zvomik uestvovalo je oko 600 boraca od kojih je jedna treina poginula,
a oko 1300 njenih itelja su rtve faistikog terora. Porazom okupatora
na kraju Drugog svjetskog rata (maj 1945.), poraeni su u Jugoslaviji od
strane Narodnooslobodilake vojske (partizana) i saveznici okupatora
ustae i etnici.97 Tako je zemlja osloboena i od okupatora i domaih
izdajnika, uniteni su ostaci njihove vlasti i uspostavljena vlast
Demokratske Federativne Jugoslavije, koju je u Bosni i Hercegovini
predstavljao ZAVNOBIH (Zemaljsko antifaistiko vijee narodnog
osloboenja Bosne i Hercegovine). Otpoela je prvo obnova, a potom i
izgradnja zemlje, koja e se razvijati i ivjeti u mim gotovo 50 godina.
Poslijeratni ili socijalistiki preriod
razvoja Zvornika (1945.-1992.)
Po osloboenju zemlje (1945.), u novoj Jugoslaviji, u Zvomiku
je opet sjedite Sreza, ijaje teritorija ostala, uglavnom, u istim granicama
koje je imao ovaj srez za vrijeme Austrije, Kraljevine Jugoslavije i tzv.
Nezavisne Drave Hrvatske. Ve u martu 1945. godine formiran je
Narodni odbor sreza Zvomik. Njegov prvi predsjednik bio je Veljko
Andri, a sekretar Dedo ehi. Na teritoriji Sreza formirano je tada 16
mjesnih narodnih odbora: Zvomik, Roevi, Pilia, elopek, Kozluk,
97. Jedan broj ustaa i etnika pobjegao je u inostranstvo, dok je veina zarobljena ili
se predalasa neki od njih zavrili su svoju sramnu istoriju kao malobrojne grupe
odmetnika i terorista.
42
Grbavci, Sapna, Petkovci, Snagovo, Drinjaa, Kamenica, Caparde,

Osmaci, Memii, Kalesija i Mea. Prvi predsjednik MNO Zvomik bio
je Nikola Manojlovi, a sekretar Drago Blagojevi. Godine 1952. dolazi
do nove teritorijalne podjele na podruju Sreza, kada se umjesto 16 MNO
formira osam narodnih odbora optina, i to: Zvomik, Drinjaa, Grbavci,
Kozluk, Pilia, Sapna, Memii i Osmaci. Ovakva podjela zadrae se
do ljeta 1955. godine. Prema popisu stanovnitva 1953. godine srez
Zvomik je imao 53.539, a grad (sa Diviem) 5.197 stanovnika.98
U prvoj godini poslije rata formirana su u Zvomiku i sreska
rukovodstva Komunistike partije, SKOJ-a, Narodne omladine,
Narodnog fronta i Antifaistikog fronta ena, kao i Mjesno sindikalno
vijee za Zvomik. S obzirom na to da je srez Zvomik osloboenje
doekao kao izrazito zaostalo podruje kako u privrednom tako i u
kuitumo-prosvjetnom pogledu, osnovni zadatak formiranih organizacija
bio je na ukljuivanju svog lanstva na otklanjanju ove zaostalosti i
posljedica rata. Njihova aktivnost naroito je dola do izraaja na
obnavljanju u ratu poruenih ili oteenih graevinskih objekata putem
organizovanja dobrovoljnih radnih akcija i akcija na zdravstvenom i
kulturnom prosvjeivanju stanovnitva u Srezu.
Uvoenjem novog komunalnog sistema u ljeto 1955. godine
dolazi do proirenja Zvomikog sreza. Ukinuti su tada Srebreniki i
Vlaseniki srez i pripojeni Zvomikom, tako da je podruje novog
Zvomikog sreza u periodu od 1955. do 1958. godine obuhvatalo
teritoriju sadanjih optina Vlasenica, ekovii, Han-Pijesak, Srebrenica,
Bratunac, Kalesija i Zvomik. Predsjednik Sreskog narodnog odbora
Zvomik u ovom periodu bio je Nikola Andri, a potpredsjednici su bili
Duko Jovanovi i Rizo Selmanagi. Zvomiki srez imao je tada 11
optina od kojih su se etiri nalazile na podruju ranijeg sreza Zvomik
(Memii, Sapna, Kozluk i Zvomik).99
U ljeto 1958. godine ugaen je Zvomiki srez i prikljuen
Tuzlanskom, koji je obuhvatao cijelo podruje sjeveroistone Bosne.
Ove godine optini Zvomik pripojena je optina Sapna, a etiri godine
98. Popis stanovnitva 1953. godine, knjigaXIV, Osnovni podaci o stanovnitvu,

Savezni zavod za statistiku, Beograd, 1958., st. 484 i 485.
99. U sastavu Zvomikog sreza od 1955. do 1958. godine bile su optine: Han Pijesak,
Vlasenica, Nova Kasaba, Srebrenica, Bratunac, Skelani, Fakovii, Zvomik, Kozluk,
Sapna i Memii. Optini Zvomik pripojene su tada ranije optine Drinjaa i Grbavci,
a optini Kozluk Pilia.
43
kasnije i optina Kozluk, tako d a je 1962. godine u administrativnom

smislu formirano sadanje podruje optine Zvomik, ija povrina iznosi
499 kilometara kvadratnih.
Kao stoje ranije reeno, stanovnitvo na selu u Zvomikom srezu
u predratnom periodu bavilo se zemljoradnjom, a u gradu, uglavnom,
trgovinom, zanatstvom i ugostiteljstvom. Zato su ove djelatnosti
zauzimale najvanije mjesto u privredi ovog sreza i u poslijeratnom
razvoju. Razumljivo je bilo to su i u izmijenjenim drutveno-politikim
uslovima, sve do ezdesetih godina, one predstavljale osnovu zvomike
privrede, jer na podruju Optine u to vrijeme nije bilo industrijskih
kapaciteta. Tek 1956. godine formirano je Preduzee za proizvodnju
graevinskih materijala Novi izvor, koje je proizvodilo crijep, ciglu,
betonske elemente, mermeme blokove, kamen krenjak, kvarcni pijesak,
kamen tucanik, kalcijum karbonat, serpentin i druge proizvode koji su
plasirani na domaem i stranom tritu. Bio je to zaetak industrije na
podruju Zvomika.
Godine 1956. zaposlenih u privredi optine Zvomik (bez bivih
optina Sapna i Kozluk) bilo je 841, od toga u industriji 116, poljoprivredi
41, umarstvu 21, graevinarstvu 201, saobraaju 61, trgovini 287,
ugostiteljstvu 46 i zanatstvu 68.100 Ukupna investiciona ulaganja u
privredu u ovoj godini bila su 26.558.000 dinara, od toga po oblastima:
industrija 500.000, saobraaj 6.700.000, trgovina 10.008, ugostiteljstvo
150.000, zanatstvo 300.000, komunalne i ostale djelatnosti 1.500.000
dinara. Nacionalni dohodak po stanovniku Optine ove godine bio je
20.900 dinara.101
Poznato je da su u Zvomiku 1956. godine iz oblasti privrede
djelovala ova preduzea: stolarsko Mladost, ugostiteljsko Majevica,
prehrambeno itopromet, za proizvodnju graevinskog materijala
Novi izvor, autotransportno Autotransport, za eksploataciju uma
Jelica, graevinsko Graditelj, krojako Ukus; zatim trgovaka
preduzea: Zadruni magazin, Poslovni savez, Duhan, Prvi maj,
Uzor i Tehnometal, te Obuarska i Brijaka zadruga.
100.Drutveni plan privrednog razvoja optine Zvomik od 1957. do 1961. god.

Regionalni istorijski arhiv Tuzla, kutija 886, sumarno. Podaci se odnose samo na
drutveni sektor.
101.
44
Godine 1956. ukupan drutveni bruto proizvod u Optini bio je 888.242.000, a

nacionalni dohodak 378.520.ooo dinara. Isti izvor kao pod br. 100.
3
^
oj
5
3
2
~
a
.3
-SP
"a
o
<3 s: 5
O
-G
90
0\
5i>
| R
^
'>
-V, JU Q
p >c
?u .8 e
a ^
^ i -s
KO N C
.*
3i i
K fc
G '5
o^ r
P -S
N g
od S?
robna kua i njeno parkiralite!
^
3 ^J3
fec ^
45
Na podruju sadanje optine Zvomik u 1956. godini bilo je i

sedam zemljoradnikih zadruga: u Zvomiku, Grbavcima, Roeviu,
Kozluku, Pilii, etiima i Drinjai.102 One su se, pored poljoprivredom,
bavile i trgovinom.
Evidentirano je da je u Zvorniku u 1957. godini bilo 11
ugostiteljskih radnji u drutvenom i privatnom sektom, od toga sedam
sa alkoholnim piem, tri bez alkoholnih pia i jedna narodna kuhinja
(ainica). Iste godine u gradu su bile i etiri privatne mesarske radnje i
tri paualne piljarske radnje.103 One su odigrale znaajnu ulogu u
snabdijevanju graana poljoprivrednim i drugim proizvodima u vrijeme
kada drutveni sektor nije mogao u potpunosti da udovolji potrebama
trita.
Na podruju sreza Zvomik 1948. godine bilo je 39 prodavnica, a
1953. pedeset, tako d a je u ovoj godini na 1.110 stanovnika dolazila
jedna prodavnica.104 Do 1957. godine podignute su u gradu i prve
stambene zgrade u drutvenoj svojini, prva 1955. sa etiri dvosobna stana
u Beksuji i dmga 1957. sa 8 jednosobnih stanova u Namazahu kod
fudbalskog igralita. Na njoj su krajem sedamdesetih godina ogradjena
jo dva sprata.
U sastavu preduzea Novi izvor, osnovanog 1956. godine,
izgraena je 1957. godine u Karakaju modema ciglana sa sunim
prostorom. Podizanjem ove ciglane nikao je i prvi industrijski dimnjak
na podruju optine Zvomik. Drugi industrijski objekat u Optini je
Fabrika perploa, ija izgradnja je poela 1960. a zavrena 1962. godine,
kada je putena u probnu proizvodnju. Fabrika je locirana, takode, u
Karakaju u neposrednoj blizini ciglane, tako daje poela koncentracija
industrije najednom mjestu, van grada. Fabrika perploa proizvodila
je parket, perploe, furnir, ambalau, bave i savijene dijelove
namjetaja. Bila je u sastavu IK Jadar, koji je imao svoje pogone i na
podmjima susjednih optina, a sjedite mu je bilo u Zvomiku.
Izgradnjom ova dva privredna objekta poeo je proces indu
strijalizacije u Optini, od kada su i ulaganja u ovu privrednu oblast
znatno vea u odnosu na ranije periode. Za est godina (1960-1965.) u
zvomiku privredu investirano je oko tri milijarde ondanjih dinara, od
102. Regionalni istorijski arhiv Tuzla, kutija 1040.
103. Isto
104. Statistiki godinjak BiH 1945-1953, Zavod za statistiku i evidenciju Sarajevo,
1954. godina
46
toga 1.536 miliona za izgradnju industrijskih kapaciteta, 281 za

poljoprivredu, 68 za umarstvo, 40 za graevinarstvo, 700 za saobraaj,
217 trgovinu i ugostiteljstvo i za zanatstvo 147 miliona dinara.105
Do sredine ezdesetih godina poljoprivreda je bila osnovna
privredna grana u optini Zvomik to se vidi i po kretanju nacionalnog
dohotka na relaciji selo - grad u periodu od 1956. do 1964. godine. Tako
je uee sela u nacionalnom dohotku 1956. godine iznosilo 66%, 1963.
godine 60%, a 1964. godine 45%, od kada se iz godine u godinu umanjuje
uee poljoprivrede u nacionalnom dohotku u Optini. U 1971. ono je
iznosilo 31,4%, a u 1981. 16,7%.106
9. Zvornik 1982. godine
105. Sredstva za ove investicije obezbijeena su od Republike, Sreza, Optine i radnih

organizacija, dok je manji dio obezbijeen iz saveznih sredstava. Zvomik 2000,
Urbanistiki plan, 25. novembar, organizacija za komunalno-graevinsku
djelatnost i urbanizam Zvomik, Zvomik, 1975. str. 50.
106. Prostorni plan optine Zvomik, Slubeni glasnik br. 4/90. SO-e Zvomik, 1990.
str. 30.
47
Iako je nacionalni dohodak po glavi stanovnika u Optini povean

sa 848 dinara (koliki je bio 1956. godine)^ na 14.394 dinara u 1977.
godini, optina Zvomik jo uvijek je zaostajala u odnosu na republiki
prosjek (20.093 dinara), posebno u odnosu na prosjek u Jugoslaviji
(30.502 dinara).107
Kretanje zaposlenosti u optini Zvornik (1960-1977.)
Godina
- Privreda
- Vanprivreda
Svega:
1960.
1.558
568
2.126
1965.
2.772
1.006
1977.
6.126
1.410
3.778
7.536108
Od sedamdesetih godina nastaje dinaminiji razvoj zvomike

privrede, tako da su od ovog perioda ostvarene veoma visoke prosjene
stope godinjeg rasta drutvenog proizvoda, stoje optinu Zvomik izvelo
iz kruga nerazvijenih. Najznaajniji privredni kapaciteti podignuti u ovom
periodu, ili nastali od nekadanjih zanatskih preduzea i zadruga,109 su:
Tvornica obue Standard, Fabrika odijela Alhos, Tvornica
mehanikog veza i konfekcije Vezionica, Preduzee za izradu
gradjevinskog materijala Novi izvor, Fabrika gumenih proizvoda
Fagum, Transportno preduzee Drina-trans; preduzea iz oblasti drvne
industrije: Fabrika perploa, Furniri, Bratstvo i Energoremont;
Preduzee za metalsko-montane, stolarske i instalaterske radove
Univerzal, Graevinsko preduzee Inenjering; Preduzee iz oblasti
poljoprivrede i trgovine Agroprom, Fabrika mineralne voe i sokova
Vitinka Kozluk, Tvornica glinice Bira (kapaciteta 600.000 tona,
meu najveim u Evropi, zapoljava oko 2500 radnika) itd. Veina
107. Elaborat o planu kadrova u privredi i vanprivrednim djelatnostima sa stanjem
1975. i 1977. godine, ocjenama do 1980. i projekcije do 1985. godine za optinu
Zvomik. Privredna komora Tuzla i SIZ za zapoljavanje Tuzla.
108. Po strunoj spremi 1977. godine bilo je 477 radnika sa visokom kolskom
spremom, 531 sa viom, 1.262 sa srednjom. 646 VKV, 2.346 KV, 1630 PK i 666
NK radnika. Isti elaborat.
109. Obuarska zanatska zadruga prerasla je u fabriku obue Standard, Krojaka u
fabriku odijela Alhos i Autotransportno preduzee Autotransport u fabriku
gum.proizvoda Fagum.
48
privrednih subjekata organizaciono je vezana za velike sisteme kao to

su Energoinvest, ipad, UPI i dr.
Znaajni rezultati postignuti su i u oblasti stambeno-komunalne
privrede o emu svjedoi oko 1600 izgraenih stanova u drutvenom
sektoru i preko 15.000 u privatnom vlasnitvu. Davno je zavrena
elektrifikacija cijele Optine, vodovodna mrea u gotovo svakom naselju,
izgraeni putevi za motorni saobraaj do svake mjesne zajednice, a Drina
je premoena jo sa tri nova mosta: dva drumska ijedan eljezniki,
izgraena pruga Tuzla-Zvomik itd.
I mala privreda imala je osjetan rast u ovom periodu. Prema
podacima Uprave prihoda SO Zvornik u 1990. godini radile su 544
privatne radnje, od kojih 88 ugostiteljskih i 50 trgovakih.
U Zvomiku je sjedite Osnovne banke - Privredne banke Sarajevo,
filijala Slube drutvenog knjigovodstva i ZOIL zapet optina zvomikog
regiona, dok organizacije u oblasti PTT saobraaja, odravanja puteva i
vodoprivrede djeluju na jo veem broju optina. U njemu je i sjedite
Zajednice optina regije Zvomik (Bratunac, Srebrenica, ekovii,
Vlasenica i Zvomik) kao i drutveno-politikih organizacia za ovu regiju
(Savez komunista, SSRN, Savez omladine i Savez sindikata).
Uporeo sa razvojem zvomike privrede smanjivalo se i uee
poljoprivrede, odnosno sela, u nacionalnom dohotku Optine, tako daje
u 1987. godini iznosilo 11,42% ili samo 7.671 miliona dinara od ukupno
67.168 miliona dinara nacionalnog dohotka u Optini u ovoj godini.110
Kao to smo kazali, Zvomik je uao u poslijeratni razvoj i kao
izrazito zaostalo podruje u kulturno-prosvjetnom, zdravstvenom i
sportskom pogledu. Godine 1948. evidentirano je daje na Zvomikom
srezu od 50.011 stanovnika samo 12 imalo visoku ili viu kolsku spremu,
124 srednju, 403 niu i 7.245 etverorazrednu osnovnu kolu, dok je
veina stanovnika bila bez ikakve kole.111 Pismenih je bilo svega 13.287
uskljuujui u ovaj broj i one sa zavrenim analfabetskim teajevima.
Opti elan koji je zahvatio stanovnitvo u obnovi i izgradnji
privrednih, komunalnih i drugih objekata osjetio se i na planu kultumoprosvjetnog uzdizanja graana kako u gradu tako i u selima zvomikog
110. Statistiki bilten 186. Zavod za statistiku BiH, Sarajevo, februara 1989. str. 77.
38.
111. Statistiki godinjak BiH 1945-1953., Zavod za statistiku i evidenciju, Sarajevo,
1954. str. 55.
49
podruja. U prvoj kolskoj godini u poslijeratnom periodu, koja je trajala

od juna do oktobra 1945. godine, radile su osnovne kole samo u Zvomiku
i Kozluku, a u drugoj (novembar 1945.-juni 1946) sedam kola.112
kolske 1946/47. godine u Srezu radi ve 12 osnovnih kola sa 32
odjeljenja, 1837 uenika i 16 uitelja, tako daje broj osnovnih kola u
Srezu u ovoj kolskoj godini premaio broj kola iz predratnog perioda
kada ih je bilo 11. Ove kolske godine u Zvomiku otpoinje sa radom i
Nia realna gimnazija (samo jedno odjeljenje I razreda). Broj osnovnih
kola se u Srezu svake godine poveavao tako da se u kolskoj 1952/53.
godini popeo na 27.113
Tokom 1945. godine u Zvomiku je formiran Kultumo-prosvjetni
odbor, a u 1946. godini ovi odbori se osnivaju u Kozluku, Drinjai,
Skoiu i u jo nekoliko veih sela.114 Oni su bili prvi nosioci kultumozabavnog ivota i prosvjeivanja stanovnitva. Organizovali su izdavanje
zidnih novina, otvaranje analfabetskih teajeva i itaonica, odravanje
predavanja, priredbi, igranki, sijela itd. U novembru 1947. godine
formiran je Sreski kultumo-prosvjetni odbor u Zvomiku sa zadatkom
da koordinira rad postojeih odbora i podstie njihovu aktivnost, kao i
da radi na osnivanju novih odbora. Posebna aktivnost kulturnoprosvjetnih odbora ispoljila se u organizovanju analfabetskih teajeva
za nepismeno odraslo stanovnitvo. U januaru 1947. godine u srezu
Zvomik radio je 141 analfabetski teaj sa ukupno 4.387 polaznika.115 U
toku nekoliko poslijeratnih godina putem ovih teajeva opismenjeno je
vie hiljada stanovnika u Srezu, a prema pisanju Fronta slobode od
13.01.1950. godine samo u 1949.godini opismenjeno je preko 4000.
U toku 1945., 1946. i 1947. godine Zvomik dobij a prve ustanove
iz oblasti kulture i prva kulturno-prosvjetna i kultumo-umj etnika
drutva. U drugoj polovini 1945.obnovljeno je Kulturno prosvjetno
drutvo Prosvjeta i osnovano KPD Preporod.116 U junu 1946. godine
112. Ove kolske godine radile su osnovne kole u Zvomiku, Drinjai, Kozluku, Diviu,
Meau, eheru i Memiima. Imale su 10 uitelja i 741 uenika. Regionalni
istorijski arhiv Tuzla, akt br. 2164/47.
113. Ove kolske godine u osnovnim kolama u Srezu bila su 93 odjeljenja sa 4.290
uenika i 56 uitelja.
114. Regionalni istorijski arhiv Tuzla, kultija 1233 sumarno.
115. Front slobode Tuzla, u broju od 25.01.1947. godine.
116. Oba ova drutva prestala su sa radom 1949. godine kada su ukinuta. Prosvjeta
je ponovo obnovljena 1991. godine.
50
otpoela je sa radom Narodna biblioteka, jula 1947. godine Bioskop

Drina a 1947. godine osnovana su kulturno-umjetnika drutva
Svetozar Vukovi - arko u Zvomiku i Bratstvo i jedinstvo u
Kozluku. Deset godina poslije rata (1955.) u Zvomiku je poeo izlaziti
Glas sa Drine, kao organ SSRN tadanjeg sreza Zvomik. Ugasio se
krajem 1958. godine. Ponovo je poeo izlaziti 1969. godine kao glasilo
SSRN optine Zvomik. Godine 1960. osnovan je Narodni univerzitet,
kao ustanova za kultumo-obrazovno prosvjeivanje.117 U okviru priprema
za Prvi bosanskohercegovaki sabor kulture, u Zvomiku je 18. marta
1974. godine pokrenut list mladih za drutvena pitanja, kulturu i
umjetnost Sazvorja.
Odmah poslije rata aktiviran je rad zvomike bolnice, a neto
kasnije i apoteke, u kojima su sve do 1955. godine radili samo po jedan
ljekar i farmaceut, dok stomatologa nije bilo. U septembru 1947. godine
otpoeo je sa radom i aki dom u Zvomiku, a iste godine u maju
obnovljenje i rad Vatrogasnog drutva. U avgustu 1945. godine osnovan
je Fudbalski klub Drina, a samo mjesec kasnije i Fiskultumo drutvo
Drina, koje je u svom sastavu pored fudbala imalo atletsku, odbojkaku
i ah sekciju.
Iz godine u godinu, iz decenije u deceniju, jaao je i proirivao se
rad ve formiranih institucija iz oblasti drutvenih djelatnosti, kao i
amaterskih kulturnih i sportskih organizacija. Istovremeno njihov broj
se i poveavao, tako da je krajem osamdesetih godina na podruju
Optine djelovalo preko 25 raznih drutvenih intitucija i organizacija, a
broj amaterskih organizacija se popeo na blizu 50.
N ajvea organizacija iz oblasti drutvenih djelatnosti je
Medicinski centar 5. ju li, koji ima regionalni karakter i prua
zdravstvenu zatitu stanovnitvu sa podruja pet optina. U 1991.imao
je 743 zaposlena, od toga 118 ljekara (u okviru ovog broja 48 specijalista),
stomatologa 25, farmaceuta 9, viih zdravstvenih tehniara 27,
zdravstvenih tehniara 330 i ostalih 234.118
117. Rjeenje NOO Zvomik br. 886/60 od 20. 11. 1960.

118. Stat.god. BiH za 1991., Rep.zavod za statistiku, Sarajevo, 1991. str. 414.
51
10. Centar grada, snimak iz 1986. godine. Na slici lijevo vidi se ostatak dijela stare
zvomike arije. Prva zgrada desno Robna kua Zvomianka ", podignuta 1982.
Osnovno obrazovanje u Optini se odvija u devet osmorazrednih

osnovnih kola i jednoj specijalnoj osnovnoj koli i 28 podrunih
etverorazrednih kola sa preko 11.500 uenika i 430 nastavnika. U
usmjerenom obrazovanju djeluju Srednjokolski i Tehniki kolski centar
sa oko 2.100 uenika i 100 nastavnika, koji pripremaju mlade za vie
raznih zanimanja u medicinskoj, ekonomskoj, mainskoj, elektro
tehnikoj, trgovakoj, ugostiteljskoj, koarskoj i koli uenika u privredi.
Zvornik ima i kolu za osnovno muziko obrazovanje (radi od
1957.godine) sa 5 zaposlenihih i 59 uenika, zatim Djeije zabavite
(od 1964.) sa 20 zaposlenih i 200 djece, Dom za socijalno nezbrinutu
djecu u Vitinikom Kiseljaku (radi od 1977. godine) sa 7 zaposlenih i
34 djece i Centar za socijalni rad sa 16 zaposlenih.119
119. Podaci o broju zaposlenih i broju djece u pomenutim ustanovama odnose se na

kolsku 1989/90. Stat.godinjak BiH za 1 9 9 1 Rep.zavod za statistiku, str. 404.
U periodu o kojem govorimo, a do 1992.godine, sedam naunih

radnika sa podruja Optine steklo je zvanje doktora nauka, a vie ih je
magistriralo. Doktorska zvanja su stekli: Demal Pezerovi sa Divia
(oblast medicinskih nauka), Zdravko Antoni iz Rastonice (istorija),
Faruk akalovica iz Zvomika (veterina), Ferhat Noinovi (sport),
Remzija Hadiefendi iz Malog Zvomika (jezik), Darko Kalajdi iz
Zvomika (sport) i Sabirovi Mirzet (veterina).
Od institucija iz oblasti kulture i informisanja na podruju Optine
djeluju Narodna biblioteka (9 zaposlenih) u ijem sastavu je i Muzejska
zbirka od 1980. godine (kada je i otvorena), zatim Centar za kulturu i
obrazovanje koji se bavi organizovanjem kulturnih manifestacija,
obrazovanjem odraslih i prikazivanjem filmova (18 zaposlenih) i Radio-novinska organizacija Glas sa Drine (10 zaposlenih) u ijem su
sastavu Radio-Zvomik (radi od 1976.) i list Glas sa Drine (izlazi dva
puta mjeseno).
Od amaterskih organizacija kulture djeluju kultumo-umjetnika
drutva u Zvomiku, Kozluku, Drinjai, Tabancima i elopeku, zatim
Likovni, Knjievni, Filmski i Enigmatski klub, te Gradski hor, Duhaki
orkestar i Drutvo sazlija.
Intenzivan kulturni ivot biljei se naroito u osamdestim
godinama, kada je u gradu gotovo svakodnevno prireivana neka od
kultumo-zabavnih manifestacija, kao to su pozorine predstave, izlobe
razliitog sadraja, knjievne veeri, promocije knjiga, koncerti narodne,
zabavne i ozbiljne muzike, smotre, festivali itd. Njihovi nosioci i izvoai,
pored domaih organizacija kulture, bile su i organizacije, grupe i
pojedinci iz veih kulturnih centara iz SFRJ, BiH i inostranstva. Kao
stalne manifestacije na republikom nivou u Zvomiku se svake godine
odravala Republika smotra sazlija (1989., 1990. i 1991.), Izloba listova
uenika osnovnih kola iz BiH i Republiko takmienje mladih recitatora.
I u oblasti sporta i fizike kulture u optini Zvomik postignuti su
u ovom periodu znaajni rezultati, a naroito na planu izgradnje sportskih
objekata i poveanja broja organizacija fizike kulture. Dugo godina su
jedini sportski objekti u Optini bili fudbalsko igralite i Fiskultumi dom
(kasnije Dom DTV Partizan) u Zvomiku, a jedine organizacije iz oblasti
fizike kulture Fudbalski klub Drina i DTV Partizan, dok sportskih
objekata i organizacija nije bilo van Zvomika. Proces masovnijeg irenja
sporta i fizike kulture na podruju Optine zapoinje krajem ezdesetih
i poetkom sedamdesetih godina.U ovom periodu na Mejdanu je izgraen
novi Dom DTV Partizana (1972.) i Stadion za male sportove (1973.),
53
a odmah potom slijedi i podizanje sportskih terena i osnivanje fudbalskih

klubova po mjesnim zajednicama van grada.
Na podruju Optine 1990. godine bio je 41 sportski objekat sa
ukupno 108.580 kvadratnih metara povrine, od toga 29 otvorenih
(fudbalska igralita i poligoni za male sportove) i 12 zatvorenih (dvorane
i fiskultume sale). Najvei zatvoreni sportski objekat je Sportska dvorana
izgraena 1981. godine (3.947 m2 i 1.809 sjedista), a otvoreni stadion
Fudbalskog kluba Drina povrine 11.062 m2 i gledalinog kapaciteta
3.500 mjesta. U okviru SOFK-e Zvornik djelovalo je 36 sportskih
organizacija, drutava i saveza sa oko 3.500 aktivnih lanova. Najvei
broj je fudbalskih klubova (14) od kojih se jed an takm ii u
medurepublikom rangu takmienja (Drina iz Zvomika), a ostali u
regionalnoj, meuoptinskoj i opinskoj ligi, od kojih su najuspjeniji
Mineral iz Kozluka i Mladost sa Divia.120
Poslije fudbala po popularnosti dolaze koarka (3 kluba-Zvomik,
Kozluk i Divi), odbojka i ah (2 kluba Zvomik i Kozluk). U sve tri
pomenute sportske discipline Zvornik ima svoje predstavnike u
republikom rangu takmienja. Po uspjesima i rezultatima u radu posebno
se istiu Brodarsko drutvo Filip Kljaji Fio i Udruenje sportskih
ribolovaca.1203
Zahvaljujui izgraenosti sportskih objekata i kadrova, kao i
uspjenim rezultatima u oblasti fizike kulture, Zvomiku je povjereno
da osamdesetih godina bude domain i organizator nekoliko masovnih
sportskih takmienja na saveznom i republikom nivou (SFRJ i BiH).
Finale u odbojci u okviru Malih olimpijskih igara BiH, plej of (play off)
Prve savezne koarkake lige za ene, otvoreno i pojedinano prvenstvo
BiH u ahu; republiko, meurepubliko i savezno takmienje sportskih
ribolovaca, savezna i evropska prvenstva motonautiara, skokovi u vodu
s drinskog mosta, samo su neke od tih manifestacija.
Od zavretka Drugog svjetskog rata (1945.) do 1990. godine
jedina politika partija u Opini, kao i cijeloj SFRJ i BiH, bio je Savez
komunista, koji se 1990. u Bosni i Hercegovini transformie u Socijal
demokratsku partiju (SDP). U prvoj polovini iste godine u BiH je
formirano vie politikih partija, a 18. novembra 1990. godine su po
120. Osim u Zvomiku, Diviu i Kozluku, fudbalski klubovi bili su jo u Drinjai, Liplju,
Karakaju, Grbavcima, elopeku, Trsi u, Tabancima, Tmovici, Roeviu, Gornjem
epku, Donjem epku i Pilii. Svi su imali svoja igralita izuzev Liplja.
120a. Udruenje sportskih ribolovaca osnovano je 1950.god. Ima 1.200 lanova. Jedno
od najuspjenijh u BiH i SFRJ. Osvojili 140 raznih trofeja.
54
prvi put nakon 45 godina na podruju cijele Republike odrani viestra

naki izbori . Od ukupno 90 odbomikih mjesta u Skuptini optine
Zvomik, Stranka demokratske akcije (SDA) dobila je 43 mjesta, Srpska
demokratska stranka (SDS) 36, dok su sve ostale stranke dobile 11
odbom ikih mjesta.Tako su na osnovu izbornih rezultata dvije
pobjednike stranke (SDA i SDS) od kraja 1990. godine preuzele i
organizovale vlast u optini Zvomik.
Uporedo sa razvojem privrede i drutvenih djelatnosti u periodu
poslije Drugog svjetskog rata poveavao se i broj zaposlenih u ovim
djelatnostima kao i broj gradskog stanovnitva i stanovnitva u Optini.
U 1953.godini na podruju Optine ivjelo je 44.964 stanovnika, 1971.
godine 60.910, a 1991.godine 81.111. Sam grad (sa Karakajem) imao je
1971.godine 8.538, a 1991. godine 14.584 stanovnika. Broj zaposlenih
stanovnika u Optini 1964. godine iznosio je 3.366 (2.730 u privredi i
636 u vanprivredi), u 1974. godini 5.732 (4.491 privreda i 1.241
neprivreda), a u 1990. godini oko 15.500 (od toga u vanprivredi oko
2.300) ili oko 18 posto stanovnika Optine. Na privremenom radu u
inostranstvu nalazilo se ove godine oko 2.200 graana Optine, a na
podrujima drugih optina Jugoslavije jo oko 6.000.121
Prema posljednjem popisu (1991.) optina Zvomik je od ukupno
81.111 stanovnika imala 59,40% Bonjaka, 38% Srba i 2,60% ostalih, a
sam grad 14.584 stanovnika od toga 8.942 Bonjaka, 4 281 Srba i 1.437
ostalih. Po broju stanovnika i povrini koju je zauzimala (499 km
kvadratnih) spadala je meu deset najveih optina u Bosni i
Hercegovini, te iz reda nerazvijenih ula u red srednje razvijenih optina
u Republici. Prema istom popisu (1991.) u Optini je sa zavrenom
srednjom kolom bilo 12.244, sa viom 1.021 i sa visokom 965
stanovnika, to znai da je i kvalifikaciona struktura zaposlenih znatno
poboljana u odnosu na ranije periode.
Ovakav relativno brz ekonomski i drutveni razvoj doprinio je
da je Zvomik u sedamdesetim i osamdesetim godinama postao grad
progresa i razvoja, sa znatno visokim ivotnim standardom veine
njegovih graana. Svi koji su eljeli raditi, uiti i neto su vrijedili imali
su ansu. Skoro svako domainstvo imalo je kuu ili stan, velika veina
automobile i telefone, mnogi i vikendice, a svako TV prijemnike itd.
Kada se svemu ovome dodaju i njegove prirodne ljepote, povoljna klima,
mir, ivotna sigurnost, suivot, tolerancija i gostoljubivost za svakog,
121.Statistikog godinjaka BiH 1976. (str. 307 i 349); Statist, god. BiH 1982.
(str. 286), i Stat. god. BiH za 1991. str. 311, 320.
55
onda se sa sigurnou moe kazati da je u Zvomiku, kao i u cijeloj Optini,

zaista bilo lijepo ivjeti sve do 1992. godine.
U proljee te godine dolo je do rata u BiH u kome je Zvomik
doivio najtee dane u svojoj dugogodinjoj istoriji. Njegovi stanovnici
Bonjaci su izbjegli ili protjerani iz grada, mnogi ubijeni, a njihovi vjerski
objekti porueni. Istu ili slinu sudbinu doivjeli su i ostali Bonjaci u
Optini, osim u nekoliko sela s podruja apne, koja su pruila
organizovan otpor i odbranila se. Zvomik su napustili i pojedini gradjani
srpske nacionalnosti iz reda onih koji nisu prihvatili politiku novih
vlastodraca. Poslije mnogih lutanja, ne svojom voljom, danas svi oni
ive kao raseljena lica, izbjeglice ili prognanici u dijelu Bosne zvanom
Federacija i u inostranstvu. Nose u sebi Drinu, njene zvuke i obale,
oslukuju glasove o povratku i ekaju da se vrate u svoj zaviaj u nadi
da e u njemu ponovo ivjeti kao t6 ivjelo vijekovima - u prijateljstvu,
slozi i meusobnom potovanju i uvaavanju bez obzira na politiku,
vjersku i nacionalnu pripadnost, svjesni da bez toga nee biti sree ni za
koga.
Sa ovim zavravamo jedno poglavlje u istoriji Zvomika, a o ovom
drugom, iji dogadjaji praktino jo traju, uvjereni smo, objektivna
istorija dae svoj sud i svakoga staviti na mjesto koje mu pripada.
Neke geografske karakteristike optine Zvornik
Dananja teritorija optine Zvomik prostire se uz lijevu obalu
rijeke Drine u duini od 52 kilometra, dok se u dubinu najvie prostire
26 kilometara. Od ukupno 499 kilometara kvadratnih njene povrine 90
postoje brdsko-planinsko podruje. Nadmorska visina kree se od 130
do 916 metara, koliko iznosi najvea visina na planini Jelici. Sam grad
nalazi se na nadmorskoj visini od 146 metara. Najvei dio prostora
Optine (60%) nalazi se na nadmorskoj visini izmeu 300 i 500 metara.
Na junoj, zapadnoj i sjeverozapadnoj strani Optine su planina
Majevica i obronci planine Javor, a na istonoj rijeka Drina, koja je
ujedno i granica izmeu Srbije i Bosne i Hercegovine. Uskim pojasom
niz Drinu podruje Optine izlazi u ravnicu Semberiju.
Podruje optine Zvornik nalazi se pod uticajem umjerenokontinentalne klime. Bitne karakteristike ovoga klimata se ogledaju u
sljedeem: ljeta su topla (prosjena temperatura vazduha u julu je 20-22
C), a zime veinom hladne (januar 1-2 C), dok je prosjena temperatura
od 16 do 18 C.m
122.Prostorni plan optine Zvomik, Slubeni glasnik, br. 4/90, Skuptina optine
Zvomik, Zvomik 1990. str. 5,
56
Optina Zvomik granii se sa 10 optina od kojih su tri u Srbiji Ljubovija, Mali Zvomik i Loznica i sedam u Bosni i Hercegovini:
Bijeljina, Ugljevik, Lopare,
Kalesija, ekovii, Vlasenica i Bratunac. U svom sastavu ima 40
mjesnih zajednica, od toga 4 gradske i 36 seoskih.
Kretanje broja stanovnika u Opini i gradu po godinama
Godina
Optina
Grad
1948. 1953.
39.751 44.964
3.858
4.334
1961. 1971.
52.213 60.910
5.444
8.538
1981.
73.845
1991.
81.111
12.147
14.584
57
10 a. Karta optine Zvornik
II SLIKE I BILJEKE IZ PROLOSTI GRAA
11. Srednjevjekovni steak sa podruja Zvomika
ZVORNIKI STARI GRAD (tvrava)

Zvomiki stari grad podignut je, kao stoje ranije reeno, krajem
13. ili poetkom 14. vijeka. Njegovi kasniji gospodari (Osmanlije i
Austrijanci) proirili su ga i jo vie utvrdili. Strateka vanost mu
posebno raste nakon 1699. godine, od kada se vie puta popravlja i
utvrdjuje, a za izvodjae radova najee su angaovani majstori iz
Srebrenice. Od kraja 18. vijeka smatra se najtvrim gradom u Bosni. Sa
svojim kulama, kapijama, zidinama i anevima predstavljao je jedan
od najvijednijih objekata ove vrste ne samo u BiH nego i u bivoj SFRJ.
Od kakvog je znaaja Zvomik bio u pogledu odbrambenog i
stratekog poloaja najbolje nam ilustruje podatak da je i Karaore,
59
voa I srpskog ustanka, nastojao da se domogne Zvomika. U izvjetaju

francuskog generalnog konzula u Travniku od 29. maja 1807. godine
stoji:
...Zvomik je klju Bosne, te ako ga Srbijanci otmu, onda vie
nisu sigurni ni Travnik i Sarajevo.123
12. Zvomiki stari grad (tvrava), snimak s poetka 20. vijeka
Izmedju kula na Drini u Donjem gradu, odnosno od kapije do

kapije, bile su tale za konje i zidane barake u kojima su boravili vojnici.
Kapije su bile od hrastovine, okovane limom, sa velikim metalnim
halkama. Na svakoj od njih bila su po tri straara. U toku dana kapije su
bile otvorene, a nou su se zatvarale (ljeti od 21, a zimi u 20 sati), Ako
bi neki putnik ili prolaznik zakasnio, lupao bi strai halkama o kapiju,
koja bi potom otvorila kapiju i sprovela zakanjelog do druge kapije,
gdje je isputan van zidina grada. Tako je bilo sve do 1934. godine, do
kada je bio vojni garnizon u Zvorniku.
Na prostoru izmedju kula u Donjem gradu, s desne strane puta
idui prema Sarajevu, nalazi se kazamat. Poto je u njemu i ljeti relativno
hladno, narod mu je dao ime zimunica.
123. oko Mazli: Zvomik (Zvonik) stari grad na Drini, Glasnik Zemaljskog muzej aX,
Sarajevo, 1955,str. 104.
60
Nekada je prostor iznad kazamata (zimunice)124 bio lijepo uredjen

i prostraniji nego sada sa ravnim platoom obraslim travom. Okolno
stanovnitvo gaje zvalo Meraja. Na njoj su se prije II svjetskog rata,
ponekad i za vrijeme rata, kao i nekoliko godina po zavretku rata,
priredjivali teferii sa kultumo-zabavnim programom. Ulaznice su se
naplaivale na obje kapije. Poslije zvaninog programa nastajalo je
narodno veselje na kome se pjevalo, sviralo, igralo, aikovalo...
Na Meraji u Donjem gradu 1946. godine prireena je proslava
Prvog maja za graane Zvomika i partizanske jedinice koje su tada boravile
u Zvomiku. Bilo je to prvo veliko narodno veselje u osloboenom gradu.
Pjevale su se partizanske pjesme, igrala partizanska kola i pucalo iz svih
lakih oruja, kao i iz minobacaa sa kula i zidina starog grada. U
poslijeratnom periodu Meraja je bila i mjesto gdje su se najvie okupljala
djeca iz Hrida i tu uz nogomet i druge djeije igre najradije provodila
svoje slobodno vrijeme.
13.
Crte starog grada i dijela Malog Zvomika poznatog austrijskog slikara von
W. Leo Arndta.
124. Duina unutranjosti kazamata je 55, irina 6,5 i visina 4,5 metara. Pria se u
narodu daje Stojan upi, Zmaj od Noaja, zadavljen u ovom kazamatu 1815.
godine.
61
Izmeu kazamata (zimunice) i june kapije bila je betonska

ostava, koja je dugo zvomikim poslastiarima sluila za uvanje leda
preko ljeta. Kad je izgraena sadanja benzinska pumpa na izlazu iz
Donjeg grada, u kazamatu je uvan benzin u buradima, a jedno vrijeme
u njemu su uzgajane gljive.
Kao stoje ranije reeno, Zvomik je od 1433. do 1459. godine bio
u sastavu Srpske despotovine. Iz ovoga perioda potie i legenda o lijepoj
gospodarici Jerini ili Prokletoj Jerini, koja je poput kakve Kirke
zavodila mlade junake i, zasitivi ih se, sunovraala ih kroz tajna vrata s
najvie kule u hunu Drinu. Najzad se namjerila na mladog junaka Vuka
Jugovia, koji ju je u posljednjem asu zgrabio i sunovratio se zajedno s
njom u bezdan. Njoj se pripisuje i podizanje Zvomikog starog grada,
to nema istorijsku osnovu. Jerina je ustvari Jelena, ena Despota ura,
inae bizantijska princeza iz porodice Kantakuzen (dakle Grkinja), koja
je ivjela u 15. vijeku, a grad je podignut znatno ranije.
Duina Donjeg grada (tvrave) od june do sjeverne kapije iznosi
230 metara, a prosjena irina oko 30 metara. Nadmorska visina mu je
144 metra. Duina Gornjeg grada od zapadnog anca do istonog kraja
bedema je 185 metara, prosjena irina 35 metara (izmeu bedema), a
povrina oko 8.000 kvadratnih metara. Njegova nadmorska visina je 407
metara, a visinska razlika izmeu Donjeg i Gornjeg grada je 273 me
tra.125 Prilaz Gornjem gradu bio je iz Varoi (grada) dananjim starim
zaputenim kaldrmisanim putem koji je vodio u selo Kulu. Austrijanci
su kasnije desno od ovog puta izgradili novi iri makadamski put sa
putem izgraenim preko Mekinja sredinom osamdesetih godina 20.
vijeka. Od Donjeg u Gornji grad vodio je preko Srednjeg grada pjeaki
put, iji su ostaci i danas dosta vidljivi.126
U periodu poslije Drugog svjetskog rata Donji grad je dva puta
popravljan. Sredinom ezdesetih godina (1965/66.) sanirani su priobalni
bedemi, popravljene i sindrom pokrivene tri kule, a na kazamatu sa
istone strane zatvoreni su svi ulazi i na prozore postavljene metalne
mree, samo je sa june strane ostao jedan ulaz, na koji su ugraena
eljezna vrata. A u osamdesetim godinama izvedeni su na svim objektima
u Donjem gradu konzervatorsko-restauratorski radovi, ime je on zatien
od propadanja. U isto vrijeme probijen je tunel izmeu stare ceste i
sjeverne kule. Uz Zavod za zatitu spomenika kulture BiH, u finansiranju
XI, Sarajevo 1956. str. 260, 261.
126. Vidi vie o starom gradu u tekstu Srednji vijek.
62
su uestvovali Skuptina optine Zvomik i Optinski SIZ kulture. Radovi

su trajali nekoliko godina.
14. Stari zvomiki grad (juna kapija). Crte Dragie Trifkovia.
ZVORNIKE MAHALE (ulice)

Grad Zvomik sa svojim mahalama stotinama godina bitstvuje u
uzanoj kotlini na lijevoj obali Drine, od srednjovjekovnog grada (tvrave)
na jugu do Meteriza na sjeveru. Sa zapada ga stiskaju brda: Mlaevac,
Kaplan, Kahvenjaa, Zmajevac, Vratolomac i Debelo brdo, a na istoku
samo ga korito Drine odvaja od istoimenog naselja u Srbiji, Malog
Zvomika. Jo od osmanskog perioda Zvomik je imao 14 mahala (Tabaci,
Hrid, Zamlaz, arija, Bair, Fetija, Srpska varo, Kanare, Namazah,
Skela, Rijeka, Beksuja, Kuljanski put i Vidakova njiva), iji e se broj i
nazivi zadrati 10 do 15 godina u obiljeavanju ulica u gradu i poslije
Dmgog svjetskog rata.127 Sve su imale po nekoliko sokaka od kojih su
neki u kasnijim periodima prerasli u ulice.
127. U periodu izmeu dva svjetska rata tadanje vlasti dale su zvomikim mahalama
i pojedinim dijelovima grada nova imena. Tako se, na primjer, Beksuja zvala Ulica
Koste Todorovia, Srpska varo - Vojvode Miia, Zamlaz i Centar - Ulica kralja
Petra, Namazdjah - Ulica Avde Karabegovia, sadanji prostor izmeu Privredne
banke i Robne kue (nekada itna pijaca) - Trg regenta Aleksandra itd. Meutim,
ona od stanovnika Zvomika nisu nikada prihvaena, ve su u narodu u upotrebi i
dalje ostali stari nazivi ulica (mahala).
63
Tabaci su naselje izmeu Donjeg grada i Divia. Hrid se protee

uz cestu od Starog zvomikog grada (tvrave) do zgrade Skuptine
optine, Zamlaz od Optine do izvorske vode Zamlaz i bive
andarmerijske stanice (kasnije Stanice milicije i Auto-moto drutva),
arija od Zamlaza do Zlatice i mosta na auevcu, Beksuja od auevca
do kue Hambiralovia, gdje je iznad nje na breuljcima nastala Vidakova
njiva.
Srpska varo je podruje s obje strane Zlatice uzvodno od
auevca do Tuzlanske malte, a Kuljanski put naselje uz put za Kula
Grad. Dio Kuljanskog puta odmah iznad Spomen obiljeja u centru grada
(sada poetak Ulice 19. februara) zvao se Kanare. Fetija je visoravan
izmeu Kuljanskog puta, Srpske varoi i arije, a Bair naselje koje se
formiralo na brdu iznad arije, izmeu Kuljanskog puta i Boria.
Namazah se nalazio izmeu Mejdana na istoku i arije na
zapadu. Prostirao se od vojnog logora (sada hotel Drina) do eljeznog
mosta na Drini. Mahala Skela se pruala od mosta na Drini do ua
Zlatice, dok se mahala Rijeka formirala oko rjeice Zlatice nizvodno od
auevca do njenog ua u Drinu. iri prostor (raskre) ispod Grobnica,
gdje je nekad bio jak izvor pitke vode, zove se auevac. Od njega su
poinjale ili su se kod njega zavravale pojedine zvomike mahale. Tako
je i danas.
Od sredine pedesetih godina 20. vijeka grad poinje da dobiva
nove nazive ulica (mahala), a neki od starih naziva zadrali su se samo
u obiljeavanju pojedinih mjesnih podruja (Zamlaz, Beksuja, Varo).
ezdesetih, a naroito sedamdesetih i osamdesetih godina, u gradu
zapoinje intenzivna stambena i druga izgradnja od kada se Zvomik
znatnije proiruje i m ijenja svoj urbani izgled. Ruenjem
najinteresantnijih starih zgrada, pa i itavih dijelova grada, i podizanjem
novih koji se ni istorijski ni vizuelno ne uklapaju u zvomiku sredinu,
znatno je oskmavljen stari Zvomik, posebno njegova arija. Uporedo
sa ovim procesom, kao i sa podizanjem veih privrednih objekata (napr.
Tvornice glinice Bira), poveava se i broj stanovnika u gradu. Oni
dolaze, uglavnom, iz sela sa podruja optine Zvomik i iz susjednih
optina, ali i sa dmgih prostora, ime se u velikoj mjeri mijenja i
nacionalna i socijalna struktura itelja zvomikih ulica i poveava njihov
broj. Svi su oni, bez obzira ko su i odakle su, srdano primani i prihvatani
od domaih ljudi, to je jedna od bitnih karakteristika starosjedilaca grada.
64
K o v itla c
vrem ena
U duu mahale pokuao je da zaviri Zvomianin Topi Muharem

u prii Kovitlac vremena iz koje donosimo ovaj odlomak.
... A ko znade ta je to mahala ? Samo onaj ko je njen ivot
proivio, onaj koji se u mahali rodio, sa njom ivio, radovao se i tugovao.
Samo onaj ko jo j je dio ivota svoga podario. Svaka mahala je posebna
pria, sa svojim ivljenjem, svojim ljudima, dogaajima i ljudskim
sudbinama. Mahalom struji i tee ivot vijekovima. Valja se kroz nju
magloviti kovitlac vremena to ljude donosi i odnosi, a ono izmeu to
se ivotom naziva provodi se po toj mahali, po njenim sokacima, kuama
i baama, a sve pored rijeke i uz rijeku.
ivot je prost i jednostavan oduvijek bio. Mahalom se brzo
pronese glas da se ovijeku tome i tome, nadimkom tim i tim po kojem
ga svi poznaju, a koji mu ama ba odgovara, rodio sin ili curica. Bezbeli
radost u kuu ue i ostane. Ne proe dugo, a dijete se pojavi u avliji,
prohoda i promrna pa e i na sokak uskoro koraiti, Ponu igre uz
rijeku i po umarcima kao prelijepi vez na jastucima . I kao da e
djetinjstvo vjeno trajati. Al jest vraga. Pone kola, ponu obaveze, a
bogami pone i aikovanje. Doe i vrijeme da te ta neka drava epa,
ni kriva ni duna, pa hajdnekud na vojevanje, za nekoga i protiv nekoga,
a ne zna ni zato ni zbog ega. Pa doe i enidba i hajd tako krene
ivot, krenu radosti, a l' i brige, sree i nesree, djeca i unuci, tako do
smiraja, a sve uz rijeku. A ona sve pie i biljei da se ne otrgne od
zaborava, da se zna ko je tu i kada ivio i kakva je traga ostavio, na
rijeci, na gradu, na ljudima...
(Iz neobjavljene zbirke pria Muharema Topia)
Kao to smo ranije rekli, od sredine pedesetih godina 20. vijeka
poeli su se uvoditi sadanji nazivi ulica u gradu, a sa poveanjem broja
stanovnika poveavao se i njihov broj formiranjem po nekoliko novih
ulica na prostorima veine nekadanjih mahala. Tako se danas na
podruju nekadanje Beksuje nalazi est ulica (19. biranske brigade,
Drinska, Spreanska, Jadarska, Ribarska i Pionirska), Srpske varoi etiri
(Sime Peria, Majevika, Brae Obradovia i Brae Stefanovia), Fetije
pet (Bolnika, Prvomajska, Partizanska, Kamenika i Brae Stefanovia,
iji se jedan dio nalazi i u Varoi), Bairu nekoliko (Oslobodjenja, Gornji
put, 19. februara...) i Vidakove njive dvije (Vidakova njiva i Podrinjska
ulica).
65
Kanare i dio Baira dobili su ime Ulica 19. februara, Skela i

Namazah - Ulica brae Skopljakovia, Rijeka - Jadarska ulica. Vei
dio nekadanje arije (od mosta na Drini do Zamlaza), zatim Zamlaz i
Hrid postali su jedna ulica - Filipa Kljajia Fie. Dio arije na prostoru
oko pijace dobio je ime Trg bratstva i jedinstva, a onaj od Privredne
banke i nekadanje itne pijace do mosta na Zlatici kod auevca Ulica Djure Pucara Starog. U novoformiranom naselju Grobnice ili
Novom naselju takodje je nastalo nekoliko ulica (Zeiengorska,
Omladinska, Radnika, 27. jula, Vratolomaki put, Nova ulica...).
HRID
Hrid je jedna od najstarijih mahala u Zvomiku i jedno od prvih
naselja nastalih van zidina gradske tvrave. Formirano je u prvoj polovini
XVI vijeka na uskom pojasu izmeu Drine sa istoka i stjenovitog terena
(hridina) na zapadu, po emu je, kae legenda, i dobio ime. To je prostor
izmeu Donjeg grada i zgrade Skuptine optine. Godine 1955. imao je
37 kua u kojima je ivjelo 40 porodica, od toga 39 muslimanskih i
jedna pravoslavna (Jove Ostojia). Sve su imale cvijetne avlije i bae
sa puno raznog voa, naroito groa. Na obali Drine ispod prvih kua
u Hridu bilo je, priali su stari ljudi, u osmanskom periodu pristanite
drinskih laa. Na ovom dijelu obale u Hridu u to doba, kau, cvjetala je
trgovina. Na cijelom prostom Hrida, do prije tridesetak godina, izmeu
Drine i ceste nalazile su se bate hrianske (bilo ih je 13), pored kojih je
nekoliko putia vodilo prema Drini, a glavni je bio ispod kua Fahre
Alajbegovia (tridesetak metara iznad sadanje itaonice).
Na Drini iznad ,,H ukova, u Hridu, naspram sadanjeg
nogometnog igralita i nove O u Malom Zvomiku, bila je hrianska
vodenica, iji su vlasnici bili u novije vrijeme Diviani Hasan Tuhi,
Halid Kapidi i Mustafa Hadiavdi. Prestala je sa radom 1950. godine.
Pedesetak metara nie od vodenice bilo je nekada nogometno igralite
djece iz Hrida. A samo tridesetak metara uzvodno od vodenice bilo je
poznato kupalite mladih iz Hrida. Zvalo se Zelenac. U njemu je po
cijeli dan vrilo od razdraganih djeijih glasova. U Zelencu su sva
hridjanska djeca nauila plivati, a da bi to dokazala i pred drugima, trebalo
je nauenu vjetinu potvrditi prvim preplivanjem Drine i sputanjem niz
Hukove, to se inilo u pratnji starijih i iskusnijh plivaa.
Hukovi su se nalazili naspram zgrade stare osnovne kole u Malom
Zvomiku i itaonice kod Optine. Na alost mnogim generacijama
67
I.Konakporodice Fidahia u Hridu, crte Dragie Trifkovia.
Zvom iana, njih vie nema. U nitila ih je ljudska nem arnost

eksploatacijom ljunka sa srbijanske strane 1990.i 1991.godine.
U ovoj mahali je podignuta ijedna od prvih damija van zidina
tvrave. Bila je od drveta i vie puta je obnavljana i popravljana. Zbog
dotrajalosti sruena je 1948. godine. Zvala se Hadi Durgutova damija,
po kojoj e se i naselje zvati Hadi Durgutova mahala do druge polovine
XVIII vijeka,128 od kada se zove mahala Hrid. Hrianska damija imala
68
je unutranje dimenzije 9x10x6 metara, a na sve etiri zida po dva prozora.

Ispred damije bila je velika lipa koja je posjeena desetak godina po
ruenju damije. Posljednji mutevelija ove damije bio je Avdaga
ehavdi (Idrizovi), a posljednji imami Mula Hamdo ef. ehagi (18701940) i njegov brat Mula Raid ef. (1874-1945).129
17. Hrid, kua i ardak Avdage Idrizovia - snimak iz 1938. godine. Izmeu kue i lipe
vidi se Hrianska damija. Na prostoru ispred nje i ispod lipe svakodnevno su se igrala
djeca iz Hrida. Posebno je ovdje bilo ivo zimi, je r je pored damije bila najvea plaa
u Hridu. Kua i ardak srueni su 1970. godine,a damija 1948.
Hrid je imao i poneto to druge mahale u gradu nisu. U njemu je

bilo sjedite zvomikih kapetana od polovine 16.vijeka do ukidanja
kapetanija u Bosanskom paaluku 1835.godine.
Izmeu dva svjetska rata u Zvomiku se samo jedan ovijek
profesionalno bavio ribolovom i od toga ivio. Ime mu je bilo Ludvig
Holcner (Austrijanac), ali su ga svi poznavali samo po nadimku Otika.
ivio je u Hridu u jednoj maloj kui (sada lokacija kue stakloresca
Ibrahima Hadiavdia) sa enom koju su svi u komiluku zvali Otikinca.
129. Isto, str. 33-35.
69
Iako mu je otac, inovnik u Srezu, elio da i sin krene njegovim putem,

on se opredijelio za Drinu, za njene ljepote i ari, iji zaljubljenik i
zarobljenik postaje. Po cijeli dan bi u svome amcu punom mrea,
strukova i tapova, zajedno sa enom, bio negdje na Drini od Drinjae
do Banje Koviljae, bez obzira na vremenske prilike i godinja doba. Na
ovoj relaciji vaio je za najboljeg poznavaoca Drine. Znao je svaki njen
brzak, svaki liman, sprud i kamen. Najvie je ribe hvatao u mreu i ive
prodavao muterijama.
18. Kua (konak) Eejbega Hrustanbegovia (etia) u Hridu iz osmanskog perioda,

snimak iz 1964. godine. Imala j e podrum i dva sprata i bila opasana visokim kamenim
zidovima. Uz nju su se nalazile staje za konje i pomona kua za poslugu. Po prianju
stare Eejbegovice kuu je kupio od porodice Gradaevia iz Gradaca poetkom 20.
vijeka njen mu Eefbeg Hrustanbegovi, koji je do tada ivio na imanju u etiima
kod Petkovaca. Po zavretku I svjetskog rada kua j e renovirana i spolja i iznutra; na
drugom spratu su izbijeni stari prozori a postavljeni novi, kao to se vidi na slici. Sruena
je 1967. godine. Sada se na ovoj lokaciji nalazi stambena zgrada sa 24 stana podignuta
1970. godine, kada i etverospratnica kod zgrade Optine na placu Atlagia i
Alajbegovia. M ogueje da j e i ova kua (konak) nekada pripadala begovskoj porodici
Fidahia (zvornikih kapetana).
Od 1935.do 1941. i od 1945.do kraja ezdesetih godina u Hridu

je bila poznata lonarska radionica, jedna od dvije ove vrste u gradu.
Vodila su je braa Vukain i Rade orevi iz Krive Palanke (istona
Srbija), gdje su im ivjele porodice. Sa komijama u Hridu su se vrlo
lijepo slagali i ako je trebalo, posuivali su im novac. Radionica i pekara
za sue su se nalazile uz cestu, na placu iji je vlasnik bio Abdulahaga
70
Mehinagi, ranije Mustafaga Idrizovi (ehavdi). Sada su na ovoj

lokaciji kue Hamida Hodia i Hariza Hadiavdia. Radionica je ustvari
bila u jednom ardaku, ispod kojeg su bile dvije omanje prostorije. U
jednoj se izraivalo zemljano posue, a druga je sluila za stanovanje.
Na ardaku se suilo i pripremalo za peenje izraeno posue, a sluio
je i kao ostava za gotove proizvode. Lonari iz Hrida su svojim
rukotvorinama (asama, loncima, erpama, upovima, bardacima,
testijama, figurama raznih ivotinja i drugim zemljanim posuem)
snabdijevali zvomiko i vlaseniko trite. Svakog etvrtka popodne bi
svojim zaprenim kolima Rizah Hadiefendi iz Divia sa majstorom
Radom prevozio u Vlasenicu dobro upakovano posue u sijeno i slamu.
Stizalo se u petak ujutro, a istog dana, predvee, se kretalo nazad za
Zvomik.
Zbog godina i sve manje potranje njihovih proizvoda, orevii
su zatvorili radnju i vratili se u svoj rodni kraj, uz iskreno aljenje njihovih
komija iz Hrida. Kada se poetkom sedamdesetih golina majstor Rado
pojavio u Zvomiku (zbog nekih papira), svi su eljeli da ga vide, da
bude njihov gost, da kod njih spava. Naravno, on se opredijelio za
Avdulahagu, ali je obiao veinu starih komija.
ZAMLAZ
Zamlaz je naselje izmeu zgrade Skuptine optine i izvorske
voe Zamlaz, sada dio Ulice Filipa Kljajia Fie. Stariji ljudi kau da
je dobio ime od rijei za i mlaz. Naime, daje na sadanjem mjestu vode
Zamlaz nekada izvirala u velikom mlazu voda, pa su ljudi, ako bi trebalo
da idu juno od izvora, govorili da idu za mlaz (iza mlaza) po emu i
naziv Zamlaz. Vjerovatnije je daje mahala nazvana po damiji Zamlaz,
a ova po istoimenom izvoru nedaleko od nje. Izmeu dva svjetska rata
Zamlaz je imao 40 kua,130 koliko je i porodica tada ivjelo u njima, od
kojih muslimanskih 31, jevrejskih 4, katolikih etiri i jedna pravoslavna
(ore Vasia). Sve su imale bae i prostrane kaldrmisane avlije sa
puno cvijea. Najvee i najurednije dvorite bilo je Velidbega Grbavca,
pa su se u njemu u poslijeratnom periodu najee odravale igranke.
Izmeu kua u Zamlazu i Drine bile su bate i vrtovi i zamlaki mejdan.
130. Kue u kojima se sada nalaze porodice Hadiefendia, Sabirovia, kao i kua
Vasia, nekada su pripadale Skopljakoviima.
71
Sedamdesetih godina podignute su ovdje stambene zgrade Z-14 i Z-15,

a 1982.godine Z-16.
Na dijelu mejdana (izmeu sadanjeg stambenog objekta Z-14 i
crpne stanice) bilo je poslije II svjetskog rata fudbalsko igralite djece i
omladine iz Zamlaza i Hrida, na kome su se ona svakog dana u
popodnevnim satima sastajala i igrala razne igre. Naravno, najomiljenija
igra bio je nogomet. Igralo se loptom krpenjaom koju su djeca sama
pravila od krpa i enskih arapa, kao i loptama od kravlje dlake ili goveeg
mijeha.
Svi koji bi eljeli da igraju dijelili bi se u dvije ekipe, a one bi se,
obino, formirale putem badoenja, i to na taj nain to bi svi igrai
stali u red u parovima. Igrai u paru su morali biti istih kvaliteta. Oni bi
davali sebi, potom, imena ali da drugi ne uju, obino imena suprotnih
znaenja, na primjer: jedan bi bio nebo, drugi zemlja, ili jabuka-kruka,
orah - ljiva, voda - vatra i si. Parovi bi potom prilazili dvojici buduih
kapitena ekipa (bili bi to najbolji igrai) i govorili: kruka-jabuka,
,,vatra-voda, odnosno izgovarali su nazive pojmova kojima su
privremeno obiljeili svoja imena. Kapiteni bi birali jedan od ponuenih
pojmova; jedan je govorio, na primjer Meni vatra, a drugi Meni voda,
19. Lijeva stranci Zamlaza idui od Divia ka centru grada (1955. godina). S lijeva na
desno kue: Avde Fidahia, Kemala Selmanagia, Ahmeta Ahmetbegovia i H.
Mehmeda ef. Hadia i Za mlaska damija. U prizemlju svoje kue Hadii su drali
(za ono vrijeme - period izmedju dva svjetska rata) dosta veliki duan kolonijalne
robe.
12
20. Dio Zamlaza sa lijeve strane puta idui od centra prema Optini (1974. godina).Na
slici s lijeva na desno: kua Hane Burekali iz turskog perioda (kasnije porodice
Sadikovi), zatim kua Demalefendije Hulusia (kasnije Muriza ehavdia), magaza
porodice Hadi i kua Smajlbega Skopljakovia (kasnije Huseina Kamialia). Na
ovom mjestu su sada zgrada Osnovne kole Mitar Trifunovi Uo i stambeni objekat
Z-16".
i sve tako dok se ne izvri podjela svih parova. Svi igrai poslije badoenja
stali bi iza svog kapitena i tako bi se formirale dvije grupe (ekipe),
nakon ega bi kapiteni odredivali ta e ko igrati u ekipi.
Gotovo na isti nain igrala su nogomet djeca i u ostalim mahalama
u grau po zavretku Drugog svjetskog rata. Gumena lopta i fudbal
pojavie se neto kasnije. Prvu gumenu loptu imao je Jusuf Dukunovi
sa Bajra, a fudbal Rado Antoni (Zvrca) iz Srpske varoi. Igrati ovim
loptama u ono vrijeme bila je privilegija. Zato su djeca iz drugih mahala
da bi priutila sebi taj uitak plaala vlasnicima lopti ili njihovim
menaerima odreenu svotu novca.
Skoro sve mahale u Zvomiku imale su svoja djeja igralita i
timove izmeu kojih su odigravane fudbalske utakmice. Najjae ekipe
imale su Beksuja, Zamlaz i Varo, iji su kapiteni najee bili Nurija
ati, Halid Grbavac i Rado Antoni.
U zimskom periodu djeca iz Zamlaza i Hrida najvie su se
okupljala oko velikih zaleenih bara na zamlaskom mejdanu (a bilo ih
73
21. Damija u Zamlazu, crte D. Trijkovia.
je etiri) gdje su se klizala i ticala na sankama, kao i na plazi zvanoj

Majdan to se nalazila ispod Boria u sokaku izmeu Zamlakog
groblja i sadanjih kua Muje Raidovia i Dede ehia. Omladina je u
duge jesenje i zimske noi, kao i u ostalim mahalama u gradu,
organizovala sijela po kuama na kojima su uz alu, pjesmu i aikovanje
igralo fota, kaia, prstena, a vrlo esto su spremane i etenije. A
na ovim sijelima nezaobilazna je bila Hana orbegua sa svojom
harmonikom.
U proljee i ljeto pored fudbala i kupanja u Drini, djeca su najvie
igrala kua i ize (igre sa orasima), mrtvih kobila, palije i klisa
(nekoliko igara s klisom), uprija,piljaka (s kameniima), Neka
bije, ganje, mure, skakanja i vaganja na dasci, pula, zatim tjeranje
obrua (kola), igre (buhina) itd.
74
Sadanja damija u Zamlazu podignuta je u 17.stoljeu. Vanjske

strane su joj 10x10 metara,a verande 10x3 metra. Graena je od lomljenog
kamena i pokrivena etvero stresnim krovom pod crijepom. Munara joj
je takoe od kamena, visoka oko 25 metara. Upisana je u gr.ul.br. 1839 i
ima plac od 142 kvadratna metra i dvorite od 377 kvadrata, ukupne
povrine 519 metara kvadratnih.131 Uz damiju je bio i manji harem,
koji je znatno smanjen izgradnjom jedne stambene zgrade i jedne privatne
kue. Damija je krajem osamdesetih godina renovirana, a u proljee
1992.godine uz nju je dograena i gasulhana.
Poznati imami ove damije bili su Selim ef. Hulusi (bio je imam
oko 50 godina, umro 1907.) i njegov sin Demal ef. Hulusi s prekidima
od 1907.do 1954.godine.132 Pred Drugi svjetski rat mutevelija je bio
Mustajbeg Adembegovi.
N A M A Z A H
Namazah je mahala koja se prostirala od sadanjeg hotela
Drina do mosta na Drini, kroz koji je vodio put od hotela i DTV
Partizana na sjever do izlaska na Ulicu Filipa Kljajia Fie (kod mosta).
Dobio je ime od turskih rijei namaz (molitva) i ah (nekad, ponekad)
to u prevodu znai mjesto gdje se ponekad obavljala molitva,133 Otuda
je i damija koja je u ovom naselju podignuta dobila ime Namazah
damija. U njoj je posljednje godine ivota proveo kao imam poznati
pjesnik iz druge polovine 17.vijeka Hasan Kaimija. Kue i drugi
graevinski objekti u Namazahu pripadali su, uglavnom, trgovakim
porodicama. Za vrijeme Austro-Ugarske i Kraljevine Jugoslavije u njoj
se nalazio jedan dio vojnog logora, zatim automehaniarska radionica i
garaa Blagojevia, han Selmanagia i Sokolski dom (poslije Dom DTV
Partizan),a kasnije bioskop Drina, Stolarsko preduzee Mladost...
Na ovoj lokaciji su danas podignuta dva velika gradjevinska objekta Robna kua Zvomianka i stambeni blok Namazah kao i nekoliko
manjih (Zabavite, Autobuska stanica, stambena zgrada sa tri sprata kod
131. Mustafa Sulejmanovi: etiri zvomike damije, Islamska misao br. 81.
132. Isto, str. 33-35.
133. Sama rije Namazah (Namazgah) znai mjesto na otvorenom prostoru gdje se
obavlja molitva, to znai da se na mjestu gdje je podignuta damija obavljala
molitva i prije njene izgradnje.
75
stadiona N.K. Drina). Njihovom izgradnjom nestala je ova zvomika

mahala,a sa njom i Namazah damija, iako nisu postojali nikakvi ozbiljni
razlozi za njeno ruenje. Ona je bila van stambenog objekta i njeno
postojanje u centru graa samo bi uljepalo novi ambijent. U svakom
sluaju, trebalo je ostaviti bar put to je vodio kroz ovu ulicu.
Namazah damija podignuta je 1911.godine na mjestu gdje je
do 1910. godine postojala stara drvena damija. Sruena je 1978.godine.
Njen graditelj bio je poznati graevinski preduzima Andra Skibar. Bila
je glavna damija u Zvomiku. Posljednji imam u njoj bio je Hivzija ef.
Suljki.
Vakufsko povjerenitvo u Zvorniku uputilo je 24.avgusta
1911.poziv muslimanima povodom proklanjavanja damije sljedee
sadrine:
22. Nantazah damija snimak iz 1976.godine u vrijeme kada su oko nje porueni svi
stari objekti da bi se na ovoj lokaciji podigao stambeno-poslovni blok "Namazah
Lijevo na slici jedna od kua u vlasnitvu trgovaca Kuria u kojoj j e poslije Drugog
svjetskog rata bio MUP Zvornik
Prigodom sveanog otvaranja nove Namazah-damije u

Zvomiku, sutra 25. 08.1911. godine u 11. sati i 30 minuta bie sveanost
na koju se pozivaju muslimani da uzmu to vie uea.
Takoer se na ovu sveanost poziva svetenik pravoslvane crkve,
Crkveni odbor i Predsjednik Kotorskog vijea gosp. Stevan Nikoli.
76
Poziv je potpisao predsjednik Vakufskog povjerenitva u

Zvomiku Smail-beg Skopljak.134
U dijelu Namazaha zvanom Lageri, izmedju sadanje zgrade
Pote i Autobuske stanice, nalazila se jedna duga baraka koju je podigla
austrougarska vojska za svoje potrebe. Pored nekim drugim sadrajima,
ona je sluila i kao vjerski objekat za vojnike katolike i katolino
stanovnitvo sve do 1918. godine, pa i u periodu izmedju dva svjetska
rata za preostale katolike u grau. Narod ju je zvao katolika crkva iako
spolja nije imala nikakva vjerska obiljeja. Poruena je odmah po
zavretku Drugog svjetskog rata, a na slobodnom prostom izmedju
sadanje Autobuske stanice i glavne gradske ulice podignut je park, koji
je bio u funkciji do izgradnje sadanje zgrade Pote (1958.).
U ovoj crkvi bila je istaknuta umjetnika slika (ulje na platnu,
dim enzija 200 x 100 cm, ukraena rezbarenim ramom), rad
austrougarskog oficira Klara s kraja 19. vijeka. Na njoj je predstavljen
Isus kako lebdi nad gradom (tvravom) kao njegov zatitnik. Nalazila
se u crkvi do njenog ruenja, kada ju je preuzeo Andra Skibar i sauvao.
Sada je u vlasnitvu Narodne biblioteke i Muzejske zbirke Zvomik.
ZVORNIKA ARIJA (centar grada)

Stanovnitvo Zvomika i okoline centar grtada zvalo je arija.
Kroz nju je vodila glavna ulica sa zgradama i s jedne i druge strane
ceste, koje su se nastavljale (nadovezivale) jedna na drugu, to je bila
karakteristika svih arija, odnosno gradskih naselja. Kako je Zvomik
vijekovima bio zanatsko-trgovinski centar, u ariji su i oko nje bili
koncentrisani duani (radnje) zanatlija i trgovaca. Roba za prodaju bila
je izloena u duanima i ispred njih. Veina duana imala je magacine
(magaze) koje su se nalazile iznad duana na spratu. Poslije II svjetskog
rata najvei dio ovih magaza je pretvoren u stambene povrine.
Duani sa magazama, koje vidimo na snimku iz 1970. godine,
podignuti su za vrijeme osmanske i austrougarske vladavine. Posljednja
zgrada u nizu (samo prizemlje) podignuta je u osmanskom periodu. U
njoj je bila gradska uprava (beledija), a kada je dola austrougarska vlast,
podigla je na njoj sprat. I za vrijeme Austro-Ugarske i Kraljevine
Jugoslavije uj^rizemlju ove zgrade bila je gradska policija, a na spratu
134. Mustafa Sulejmanovi: Namazah i Skela damija u Zvomiku, "Islamska misao,
br. 82, Sarajevo, 1985. str. 32-33.
77
sjedite gradske uprave. I u poslijeratnom periodu, sve do 1958. godine,

u ovoj zgradi je bilo sjedite optine Zvomik.
Nakon II svjetskog rata, naroito u posljednje 2-3 decenije, raznim
gradjevinskim zahvatima na objektima (izmjena fasada, izloga, vrata,
prozora, krovova), kao i nepotrebnim ruenjem pojedinih zgrada, pa i
itavih dijelova grada, Zvornika arija je znatno izmijenila svoj
nekadanji izgled. Zahvalnost za ovu nemarnost prema prolosti graa
i buduim generacijama pripada kako pojedincima na istaknutim
funkcijama u Optini tako i odgovarajuim slubama optinskih organa
uprave. U svakom sluaju trebalo je sauvati jezgro arije, a to je prostor
na kome se sada nalaze Privredna banka i Robna kua Zvomianka.
23. Dio Zvornike arije, snimak iz 1970. godine (zvorniko korzo). Na ovoj lokaciji
su sada dijelovi Robne kue i stambenog objekta "Namazah ", odnosno slobodni
prostori ispred njih. Drugi duan na slicije pripadao poznatom zvomikom sajdiji Hajri
Muzuroviu.!S5
U prolim vremenima zvornika arija je esto stradala od poara.

Poznati poari bili su 1820., 1856. i 1887. godine. Ibni Hasan u tekstu
135. Svojom prirodnom nadarenou, znanjem i umijeem Hajro Muzurovi i Hasan
Pedi su dugo godina nakon zavretka Drugog svjetskog rata, kada u Zvomiku
nije bilo ininjera i tehniara, novih maina i rezervnih dijelova, otklanjali kvarove
na svim vrstama aparata i maina u gradu i to vrlo uspjeno. Za ove majstore nije
bilo nerijeivih problema.
78
24.
Jezgro Zvomike arije. Ulaz u grad sa Drinskog mosta, snimak iz 1959.
godine (sada prostor izmedju Robne kue i Privredne banke). U pozadini Andraeva
vila.
25. Centar grada, snimak iz 1956. godine (sada dio Ulice Filipa Kljajia ispred Robne
kue i Privredne banke). Na snimku grupa Zvomiana u etnji gradom. S lijeva na
desno: Mehmed Hubli, Asim Korkut, Antika Knajter, Avdo Fidahi, Meho ehi,
Dedo ehi, Flao Zorbi i Alija Mustafi.
79
26. Zvornika arija i njeni duani, snimak iz 1940. godine. Danas su na ovom
prostoru Privredna banka i Robna kua.
Islamski spomenici u Zvomiku136 navodi da su u aprilu 1887. godine u

Zvomiku bila dva velika poara. Prvi je izbio u prijepodnevnim satima
3. aprila u duanu ora Radovanovia i odmah uzeo velike razmjere,
tako da se uskoro prenio i na drugu stranu ulice. U gaenju poara
uestvovao je zvomiki vojni garnizon, andarmerija, posada rijenog
broda Vag Duna koja se tu zatekla, kao i optinski slubenici. Poar je
ugaen 4. aprila, a u njemu je izgorjelo 25 kua i 43 duana.
Drugi poar izbio je, takorei, odmah po ugaenju prvog, 5. aprila.
Prvo se pojavio u hanu Osmana Fidahia i Saliha Suljagia, a zatim se
proirio na okolne objekte. Ovaj poar je bio neto manji - u njemu je
izgorjelo 12 duana i dvije kue. Ukupna teta procijenjena je na 36.535
forinti.
BAIR
Mahala Bair dobila je ime od turske rijei bair (bajir), to znai
brijeg, odnosno zemljite na padinama brda. Nekada su gotovo sve kue
u ovoj mahali bile pokrivene indrom. Do njih se samo do prije tridesetak
136. lbni Hasan je pseudonim Hivzije ef. Suljkia
80
godina nije moglo doi ni konjskom zapregom. Sve se prenosilo runo

ili na konjima. Inae, i Bair spada u najstarije zvomike mahale sa puno
sokaka. U njoj je podignuta damija u XVI vijeku, to znai da je i mahala
formirana u to vrijeme. Damija je zbog dotraj alosti sruena 1935. godine,
a njen posljednji imam bio je Salih ef. Sarajli (1878. - 1957.)137. Pred
damijom je bila velika lipa pod kojom bi ljudi sjedili prije i poslije
namaza. Lokalitet ove damije dugo vremena je bio mjesto gdje su se
okupljala i igrala djeca sa Baira, a mjetani su ga (iako na njemu nije
bilo vie bogomolje) zvali "Damija. Na njemu su danas kua Sejde
Mujkovia (mesara) i trafostanica.
Za vrijeme austrougarske vladavine na poetku Baira, s desne
strane idui od Kanara uz stepenice, nalazila se kiraethana (muslimanska
itaonica), jedina ove vrste u gradu. U vrijeme bajramskih dana u avliji
porodice Juzbaia, najprostranjenijoj i najljepoj na Bairu, prireivana
su izmeu dva svjetska rata bajramska veselja (igranke), najvea i
najpoznatija za ove prilike u Zvomiku. Na njima je uvijek nastupao
Tamburaki orkestar Muslimanske itaonice Sloga, u kome su, pored
ostalih, svirali Besim Hadihasanovi, Mustafa Bazardanovi i Hamdija
Kitovnica.
Od nastanka Bajra u njemu su ivjeli iskljuivo muslimani, kao
i u susjednoj mahali Kuljanski put.
Predio iznad Baira zove se Garibovina, a brdo iznad nje Kulina.
Na njemu se nalazi, odmah iznad puta za Kulu Grad, vrlo lijep proplanak
(zaravan) sa kojeg se prua divan pogled na Zvomik i njegovu iru
okolinu. Odmah ispod proplanka i puta je mjesto odakle se nekad uz
Ramazan oglaavao top (prangija) najavljujui poetak akama, a time i
kraj posta i vrijeme mrsa. Od kraja Drugog svjetskog rata omladina Baira
je na ovom mjestu uoi svakog Prvog maja palila veliku logorsku vatru,
vidljivu sa svih strana.
F E T I J A
Fetija je, uz trg u centru grada, najstarije naselje formirano u
Zvomiku. Kao stoje ranije reeno, datira jo iz predosmanskog perioda.
Dobilo je ime po Fethija damiji, a ova, opet, od turske rijei feth
(osvajanje ili osvojenje), to bi znailo osvojeno mjesto ili mjesto gdje
je izvojevana pobjeda. Meutim, lokalitet ove damije nije tano utvren,
niti se zna kada je sruena.
81
Na Fetiji se nalaze ostaci i najstarijeg graevinskog objekta u

Zvomiku (u dvoritu Vase Joviia). To su zidine uvene Crkve sv. Marije
i franjevakog samostana podignutih u predosmanskom periodu (oko
1423.), to znai da je u to vrijeme i stanovnitvo u Zvomiku bilo
katoliko. Ovom crkvom su se sluili i Dubrovani kojih je, kao stoje
ve reeno, 1428. godine u Zvomiku bilo 238.
Crkva i samostan prestali su da djeluju negdje oko 1538/39.
godine, kada su je franjevci napustili i odselili u Gornju Tuzlu, jer je u
Zvomiku preovladalo muslimansko stanovnitvo. Katoliko stanovnitvo
se povlailo prema sjeveru gdje je bilo kompaktnije. Crkva je zatim
pretvorena u damiju, koja se u osmanskim izvorima iz 1600. godine
naziva "Damija od crkve (Zatvoren je ulaz na crkvi sa zapadne strane
i otvoren novi sa sjeverne).
Zvono iz Crkve sv. Marije u Zvomiku, lijepo oblikovano i
ukraeno kasnogotskim tekstom, preneseno je u Tuzlanski samostan,
gdje se nalazilo do 1857. godine kada je od udara groma palo na trg i
napuklo. Franjevci su ga potom prenijeli u samostan u Kraljevoj Sutjesci
gdje se i danas nalazi. Zvono je visine 41 cm (bez krune) i 41 cm donjeg
promjera. Samostan uz Crkvu sv. Marije bio je poznat po udotvornoj
Gospinoj slici. Nakon naputanja Zvomika 1539. godine franjevci su
sliku donijeli u Gornju Tuzlu, odnosno u Gradovrh, odakle su je kasnije
prenijeli u Ba u Vojvodini.138
Na izlazu iz Fetije prema Kula Gradu, sa desne strane puta, nalazio
se decenij ama i stotinama godina lijepo oblikovan kamen mejta, a u
blizini kua Kavazovia i Avdage Hambrilovia Neznani grob
(otvoreno turbe). Na ovom mejtau su obavljane denaze sve do pred
kraj 19. vijeka. Zato je najvjerovatnije daje na ovoj lokaciji bila Fethija
damija, koja se prvobitno zvala po svom osnivau Sultan Sulejmanova,
podignuta u prvoj polovini 16. vijeka. Po njoj se i mahala formirana oko
nje jedno vrijeme zvala Mahala Sulejmanija, koja je 1600.godine imala
54 kue poreskih obveznika. Neto kasnije ona e dobiti ime Fetija
(Fethija). A mejta i turbe bez traga su nestali u posljednjih tridesetak
godina. Inae, i Fetija je sve do pedesetih godina 20. vijeka bila,
uglavnom, muslimansko naselje. Hrianske kue bile su samo etiri
(Nikole Manojlovia, porodice Stefanovi, babice Jele Ostoji i Andraa
Skibara).
138. D. Trifkovi: Tuzlanski vremeplov II, Pres kliping, Beograd, 1983. str. 15. i
Fra Ljubo Lui: Franjevaka prisutnost u sjeveroistonoj Bosni i Posavini,
Zbornik radova sa Okruglog stola o temi Bosanska Posavina - dio cjelovite BiH,
odranog 24.11.1994. godine, Sarajevo, 1997. str. 123.
82
Na Fetiji se nalazila prva zvornika bolnica. Izgradila ju je Austrija

za svoje potrebe. Iako je bila vojna, sluila je i civilnom stanovnitvu
grada sve do kraja Prvog svjetskog rata. U dijelu Fetije zvanom Terezije
podignuta je 1940. godine nova bonica koja je bila u funkciji i bolnice i
ambulante sve do 1957. godine, od kada slui kao stambeni objekat.
Na lokaciji gdje se sada nalazi zgrada bive bolnice i irem
prostoru oko nje bile su nekada radionice (duani) u kojima su se
izraivale terezije (vage), kantarovi i mlinovi za kafii. Po njima je ovaj
dio Fetije dobio ime Terezije139. Ovim zanatima najdue se bavila
27. Andraeva vila na Fetiji, snimak iz 1980. godine. Vlasnik zgrade na slici bio j e
Slovenac Andrija Skibar Andra, stolar po profesiji i graevinski preduzima. On je
po sopstvenom projektu 1912. godine sagradio za svoje potrebe ovu kua i to na
zauujue tekom terenu. Podignuta u alpskom stilu, neobinom za Zvornik, na mjestu
sa kojega dominira arijom, ona j e u svoje vrijeme bila najljepa zgrada u Zvorniku
i Zvorniani j e nisu bez razloga prozvali Andraeva vila ".
139.1 danas stanovnici Fetije dio naselja to se nalazi uz put koji vodi uzbrdo od kue
Krste Obradovia prema zgradi bive bolnice i prostor oko nje zovu Terezije.
83
porodica Hadiosmanovia. Dio Fetije gdje se nalazila vojna bolnica za

vrijeme austrougarske (kasnije Finansijska kasama, pa aki dom) sa
irom okolinom stanovnici Zvomika zvali su pitalj.
Jo od davnih vremena svi putevi koji su vodili preko Fetije bili
su kaldrmisani, kao i veina sokaka u njoj. Kao takvi neki su se i do
danas odrali.
Tajna porodice Kuri

Sa Fetije je i poznata trgovaka porodica Kuri.
Po bogatstvu i ivotu punom tajni ova porodica je posebna pria.
Bilo ih je pet brae i tri sestre. Niko se nije ni enio ni udavao. Da li
zbog toga to se prosioci nisu ni smjeli pribliiti djevojkama sa takvim
imetkom, ili to momci za sebe ne naoe odgovarajue djevojke, ili
naprosto to za udaju i enidbu nisu ni imali vremena, zauvijek je ostala
tajna.
28. Porodina kua trgovaca Kuria na Fetiji u kojoj je jula 1943. godine boravio
tab 1 proleterske divizije i u kojoj j e poslije ranjavanja 5.jula 1943. godine
preminuo narodni heroj Filip Kljaji Fio, komesar I proleterske divizije.
84
Pria se daje svaki radoznalac prije nego to vidi ogromnu gomilu

njihovih zlatnika morao (radi uroka) kroz jedan kapak da ubaci i svoj
novi. Najblii Kuriima i u poslu i ivotu bio je Slavko Kljaji, koji je
kao njihov trgovaki pomonik radio od 1932. do 1941. godine. On se
sjea da je pred Alijagom, u ijim su rukama bili svi konci kapitala,
uvijek bila velika gomila novca. U to vrijeme imali su samo gotovine od
20 do 24 miliona dinara. Nisu se, veli Slavko, rasipali. Za tezgom su
ujutru usput jeli lepinu namazanu maslom. Ali su dijelili velik zekat
(vjerska obaveza pomoi siromanim). Godinje od 100 do 150 hiljada
dinara. Samo uz ramazan podijelili bi toliko da se od tih para mogla
pokrenuti jedna manja trgovina. Kurii su od svog trgovakog uspona
imali monopol soli i duhana za tri sreza: Zvomik, Vlasenicu i Srebrenicu.
Trgovali su i industrijskom robom na malo. Ali kada je Slavko Kljaji
doao na vojno odsustvo 1936. godine, posao Kuria bio se ve
prepolovio. Javili su se veliki konkurenti Boro Risti i Miloevi iz
Beograda sa filijalom u Loznici. Oni su sa tri kamiona veoma brzo
dopremali robu sitnim trgovcima i potroaima. Kurii, meutim, nisu
imali smisla da se brzo prestroje na novu trgovinu. Trebalo je, naime,
robu uzimati direktno od proizvoaa i bre je dopremati. Oni su tada
robu prevozili zapregom. Tek pred kraj bojaljivo su zakupili prevoznika
Omera Selmanagia. Bojali su se da im po loim putevima vlastiti
kamioni ne propadnu.
Nepotroenu mladost djevojaku i momaku prekrila je zemlja.
Bogatstvo se rasulo u prah. Osam grobova: Ibrahim (1891 - 1941),
Alijaga (1893 - 1 937). Hajrudin (1895 - 1954), Hasan (1901 - 1953),
Adem (1903 - 1962), Fata (1885 - 1933), Devla (1890 - 1970) i Hasiba
(1902 - 1988) lee jedan do drugoga na Kuli Grau uz Kaimijino turbe.
To mjesto gdje su sahranjeni moda je i jedini dokaz da Kurii nisu bili
makar ko u Zvomiku.
(Alija Musi)
KANARE I KULJjANSKl P U T
Kanare su dio Zvomika iznad Spomen-obiljeja palim borcima u
NOB-i u centru grada, odnosno udolina izmeu Baira, Kuljanskog puta
i Fetije, preko koje se silazilo u grad kod Robne kue. Zato se govorilo
da neko silazi u grad niz Kanare ili izlazi iz grada uz Kanare. Na njima
su seljani iz Glodi, Kamenice, Snagova, Liplja i jo nekih sela donesenu
robu pretovarali i pripremali za iznoenje na pijacu i tu se poslije pazara
sastajali i zajedno kretali put svojih sela. Ovdje se, ustvari, pripremalo
85
za ulazak u grad i povratak kuama. Zato je na Kanarama bilo vie

trgovakih i zanatskih radnji i duana (pekari, brice, terzije, uari). U
Kanarama se nalazila i poznata zvornika kahvedinica, iji vlasnik je
bio Mehmed Imirovi sa Fetije. Njeni gosti bili su, uglavnom, stariji i
ugledniji Zvomiani. Oni bi u njoj, uz dobru tursku kafu, vodili i
najozbiljnije razgovore o aktuelnim dogaajima i zbivanjima u ariji,
gradu i ire, razmjenjivali informacije, miljenja i iskustva o poslovima,
a vrlo esto su donosili i jednostavne stavove o razgovorima koje su
vodili itd.
Najvjerovatnije je da su Kanare dobile ime od turske rijei kanara,
to znai klaonica. U ranijim periodima pa i u prvim godinama poslije II
svjetskog rata Kanare su bile poznate po tome to su se na njima prodavale
uprte i tovari drva koje su seljaci iz oblinjih sela (Samara, Liplja,
Snagova, Kule) donosili na leima (uprte) ili dogonili na konjima
samaricama (tovari). Ovdje je sve do 1930. godine bila i javna kua, iji
je vlasnik bio neki Pero Obradovi. Na njoj je pisalo: Kafana Pere
Obradovia Bujrum\ Nalazila se na lokaciji na kojoj je sada kua brice
29. Zvornik u vrijeme izgradnje Robne kue u centru grada 1982. godine. U sredini
slike j e Spomen obiljeje palim borcima Narodnooslobodilakog i antifaistikog rata
(1941-1945) i rtvama faistikog terora. U ranijim periodima na ovom mjestu je bila
mrsna ili enska pijaca. Odmah iznad spomenika su Kanare, a sasvim pozadi naziru se
Kuljanski put (desno) i lijevo Bair.
86
Adem a ehia. Imala je sobe na spratu, a u prizemlju kafanu. Interesantno

je napomenuti da se nekoliko Zvomiana oenilo djevojkama iz ove
javne kue i da su sa njima ivjeli u srenom braku.
Kuljanski put je mahala s preteno romskim stanovnitvom,
nastala u 17. ili 18. vijeku ispod brda Kahvenjaa, sjedne i druge strane
potoka to je do njegovog regulisanja tekao kroz ovo naselje i Kanare.
To je danas prostor izmeu Fetije, Bajra i Kanara, uz put to vodi na
Kula Grad, po emu je dobio sadanje ime. Inae se ovo naselje u ranijim
periodima sve do kraja Drugog svjetskog rata u svim popisnim listama
iskazivalo kao mahala Ciganluk. Meutim, stanovnici Kuljanskog puta
danas se iskazuju kao Bonjaci, a vrlo mali broj kao Romi.
Sa zapadne strane Kahvenjae, uz puti to se odvaja od
Kuljanskog puta prema Muratovcu, visoko iznad Srpske varoi i Zlatice,
formirano je u prvoj polovini 20, vijeka isto romsko naselje zvano Misir
baa. Odmah iznad Kuljanskog puta u podnoju Kahvenjae, nalazilo
se staro pravoslavno groblje sve do njegovog izmjetanja u Karakaj
sedamdesetih godina 19. vijeka.
SRPSKA VARO
U gotovo svim veim gradovima u osmanskom periodu u Bosni
i Hercegovini, sa preteno muslimanskim stanovnitvom, postojali su
dijelovi grada koji su se formirali oko pravoslavnih crkava u kojima je
veinsko stanovnitvo bilo pravoslavno. Zato su ovi dijelovi grada
(varoi) oznaavani kao pravoslavne varoi, a od druge polovine 19.vijeka
kao srpske varoi. Zvornika Srpska varo nastala je na prostoru sjedne
i druge strane rijeke Zlatice uzvodno od auevca do Tuzlanske malte,
zatim oko potoka Liinjak i crkve podignute jo na poetku osmanske
vladavine. Izmeu dva svjetska rata sve kue u Varoi bile su pravoslavne.
Ista situacija je bila i prije ovog perioda, kao i desetak godina kasnije.
Formirana je dolaskom Osmanlija u Zvomik kada se u njega
nastanjuje i pravoslavno stanovnitvo, koje je sluilo kao uvari gradske
tvrave (martolozi). Svi su, uglavnom, kolonizovani stoari (vlasi) iz
Crne Gore, Hercegovine i Srbije doseljeni u drugoj polovini 15. i prvoj
polovini 16. vijeka. Oni su se prvobitno nastanjivali u ranije opisanom
dijelu Zvomika, zvanom Varo. Tako se na stam kriansku (katoliku)
varo na Fetiji nadovezala sa zapadne strane pravoslavna varo, koja e
se vremenom proiriti na ranije reenu lokaciju. Na ire podruje
87
Zvomika doseljavanje pravoslavnog stanovnitva odvijae se neto

kasnije, iza 1541. godine.140
Zvornika episkopija osnovana je poslije osnivanja Zvomikog
sandaka (1480.) i bie joj sjedite u Zvomiku do 1851. godine kada
prelazi u Tuzlu. Ona se i danas zove Zvomiko-tuzlanska. Sadanja
pravoslavna crkva u Zvomiku sagraena je 1823. godine na mjestu gdje
se nekada nalazila stara manja crkva, pa je poruena da bi se podigla
nova. Osveena je 7.jula 1823. a taj in obavio je mitropolit Gavrilo
Hromi.141 Prilikom gradnje u nju je ugraen ikonostas nakadanje
loznike crkve, koja je sruena da bi se na njenom mjestu podigla vea
30. Pravoslavna crk\>a u Srpskoj varoi, crte D. Trijkovia
140. Dr. A. Handi:"Zvornik u II pol. 15. i u 16. vijeku, GDI, br 18, Sarajevo 1970.
Str. 167, 170 i 172.
141. ematizam Zvomiko-tuzlanske eparhije, str. 201.
(sadanja) crkva u Loznici. Za vrijeme austrougarske (1878-1918.) i u

periodu izmeu dva svjetska rata (1918-1941.) najistaknutiji vjerski
slubenici u Zvomiku bili su prota Vasilije Ostoji i njegov sin pop
Dragomir Ostoji.
Pojedini dijelovi Srpske varoi imali su i svoja posebna imena.
Naselje formirano u podnoju Vratolomca, uz obale potoka Liinjak,
dobila je ime po ovome potoku (sada Majevika ulica). U njemu su
preteno ivjele porodice opanara. Kue su im bile male, pokrivene
indrom, sa jednom sobom i predsobljem i podrumom od kamena. U
ovom dijelu Varoi rodio se knjievnik Marko Markovi.
Bukre je naselje nastalo oko crkve (sada Ulica brae
Stefanovia), Ada dio ulice od Arene do bive Osnovne kole (sada Ulica
brae Obradovia) i Goge od mostia kod kua Blagojevia i Joviia
(od orlukine kue) uzvodno do Tuzlanske malte.
Bukre i Liinjak imali su najbolje plaze (prostore za sankanje)
u Zvomiku. Zato se zimi na njima okupljalo najvie djece iz grada.
Jo od osmanskog perioda u Srpskoj varoi je radila pravoslavna
osnovna kola. Nova zgrada sa etiri uionice podignuta je za ovu kolu
1880. godine. U njoj je sada tamparija etvrti juli.
SI. Snimak centra Srpske varoi iz 1919.godine na kome se vide uesnici Prve proslave
Srba zanatlija iz Zvomika (povorka se kree od crkve prema auevcu). Na slici lijevo
(preko mosta) vidi se kua zvom ikog trgovca Pere Joviia, a u sredini iza mosta i
povorke je poznata Husina vodenica (vlasnitvo Joviia). Duga kua u pozadini
pripadala je Blagojeviima, prvim zvornikim automehaniarima i vlasnicima
automobila.
89
32. Dio Varoi (Ada), snimak iz 1986.godine. Zgrada na sprat je kua poznatog
zvom ikog trgovca Stevana Nikolia, oca Stankova, podignuta 1888.godine. Od 1947,
do 1949. godine u njoj j e bio aki dom, a sada su u ovom lijepom objektu prostorije
Centra za socijalini rad.
Potoi Liinjak u sjeanjima Slavka Vasia

Slavko Vasi, uitelj u penziji, roen je uLiinjaku gdje je proveo
i djetinjstvo. On se sjea da su se u potoiu Liinjak ljeti sa uivanjem
kupala djeca i gazala po njegovoj bistroj vodi. Na potoiu kod Ostojia
kue bio je vodopad Skakavac u ijem lijepom prizoru i zvonkom umu
90
vode su uivala i djeca i odrasli. Uproljee ijesen Liinjakje nadolazio.

Kada bi opao i izbistrio se, djeca bi na njemu pravila vodenice i
skupljala iste glatke kamenie.
Svaka kua na lijevoj obali potoka, kae Slavko, imala je svoju
upriju samo za prelaz pjeaka, bez ograde. Jednoga ljeta, poslije provale
oblaka, potoi je toliko nabujao da je proirio svoje korito i na put koji
je vodio pored njega i unakazio ga. Poslije povlaenja vode, prokopano
je novo korito (pravo), duboko i sa kamenim podzidama (kakvo je bilo
sve do pokrivanja Liinjaka 1968. godine), ali u njega djeca vie nisu
mogla tako lako silaziti kao prije.
Na ulazu u Varo s lijeve strane idui od auevca, izmeu Zlatice
i puta, podignut je jo za vrijeme austrougarske vladavine lijep i prostran
park s puno zelenila i drvea. Bio je u funkciji sve do 1969. godine,
kada je u njemu podignuta benzinska pumpa! Sada je na ovom prostoru
najnoviji objekat Medicinskog centra.
Sve do poetka Drugog svjetskog rata na izlazu iz Varoi prema
Snagovu bila je tzv. Tuzlanska malta (neto kao carinarnica). Sada je
zgrada malte u vlasnitvu porodice Popovi iz Drinjae.
Dvije etverospratnice to se nalaze u dijelu Varoi zvanom Ada
podignute su poetkom 70-tih godina, jedna u dvoritu kole, a druga na
slobodnom prostoru do zgrade Centra za socijalni rad.
RI J E K A
Stanovnici Zvomika rjeicu Zlaticu zvali su i Rijeka, po emu je
i dio grada na lijevoj obali od auevca do njenog ua u Drinu dobio
ime Rijeka, a damija na desnoj obali Rijeanska damija. Do 1929.
godine Zlatica je u luku zaobilazila sadanju pijacu, odnosno od kua
Muhameda Zejnilagia i Demila Nakievia tekla je ka jugu iznad
sadanje pijace do bioskopa i kafane Lovac, odakle je naglo skretala
ulijevo i tekla ukoso u pravcu sjeveroistoka do ua u Drinu. Poto se
esto izlijevala iz korita i pravila tete okolnim objektima, posebno
lokalitetu sadanje pijace na kojem se tada nalazila kaara za rakiju
Andrije Skibara i gdje se prodavala drvena graa, prokopano je sadanje
korito Zlatice kod pijace preko koga su s vremenom podignuti mostovi.
Iste godine regulisano je gotovo cijelo korito Zlatice podizanjem kamenih
zidova na njenim obalama, radi osiguranja od bujica.
91
U dijelu mahale Rijeka, od posljednjeg mosta na Zlatici (to se

nalazio u blizini njenog ua n Drinu) do stone pijace (sada dio Ulice
brae Skopljakovia koji vodi ka stambenim blokovima u Beksuji), bile
su nekada jedna do druge kovake i kolarske radionice, pa je ovdje po
cijeli dan vladala zagluujua jeka od udaraca ekia. Ovaj dio grada,
priaju stari, zvao se Kovai.
U Rijeci je za vrijeme Kraljevine Jugoslavije Safetbeg
Nurbegovi drao u prizemlju svoje kue kafanu. Iza kue, uz samu
Zlaticu, imala je vrlo lijepu ljetnju batu u kojoj je od proljea do jeseni
svirala muzika. Zato je u njoj i oko nje u ove dane u veernjim satima
bilo uvijek ivo. A na lokaciji gdje je Simoni Simo drao bojadijsku
radnju (odmah uz Zlaticu preko puta pijace) bila je izmeu dva svjetska
rata, a i tridesetak godina poslije Drugog svjetskog rata, lonarska
radionica.
33. M ostovi na Zlatici (Rijeci) kod pijace,1979. godina.
Graani Zvomika dugo e pamtiti poplavu Zlatice i tete koje je

priinila 25. juna 1987. godine ovom gradu, a poplava iz 1830. godine
inspirisala je nepoznatog pjesnika da napie ove stihove:
92
Rasrdi se Zlatica vodica,

Pa potopi po Zvornika grada,
AV ne moe Fidahia dvora.
Govori jo j Zlata Fidahia:
to se srdi, Zlatice vodice,
Ako doe babo Ali paa
I sa njime Husein kapetane,
Popie te u dva-tri fildana.
Osim snage Zlatice, u pjesmi su istaknuti i snaga i prijateljstvo
izmeu zvomikog kapetana Ali pae Fidahia i gradaakog Huseina
Gradaevia (Zmaja od Bosne).
U ranijim periodima na uem podruju grada, od Tuzlanske malte
do Drine, na Zlatici je uvijek bilo vie vodenica. Za vrijeme austrougarske
vladavine bilo ih je pet, a danas umjesto Zlatice i njenih vodenica i
mostova imamo samo gomile i gomile hladnog betona! Naalost, to je
dokaz da pojedini urbanisti i odgovorni ljudi u gradu nisu imali dovoljno
sluha da poetinost ove rjeice sauvaju za budua pokoljenja!
34. Zvornik iz austrougarskog perioda. Na slici u sredini Rijeanska ili Hadi Mahmud
damija. Poruena j e maja 1980. godine, a na istoj lokaciji podignuta je 1985. nova
mnogo vea damija sa gasulhanom, esmama i drugim korisnim prostorima.
93
Stara Rijeanska damija se nalazila u centru grada na desnoj

obali Zlatice uz sami put to vodi prema pijaci. Vrijeme njene izgradnje
je nepoznato. Imala je unutranje dimenzije 13x12 metara i kamenu
munaru visoku 35 metara sa 86 basamaka. Zajedno sa dvoritem imala
je 366 metara kvadratnih i s lijeve strane manji harem. Posljednja dva
imama ove damije bili su Hadi hafiz Ahmet ef. Zejnilagi do 1942. i
Hadi hafiz Nezir Imirovi od 1942. do 1979. godine.142
SKELA
Mahala Skela formirana je jo u 16. vijeku na prostoru to se
danas prua od eljeznog mosta na Drini do ua Zlatice (sada dio Ulice
brae Skopljakovia). Dobila je ime od rijei skela, koja je oznaavala
mjesto na rijeci gdje se skelom obavljao preko rijeke prevoz putnika,
zaprege, stoke i robe. Najpoznatija skela na Drini bila je u Zvomiku, po
35. Prof. T. Krizman (Zagreb): "ivot na ulici" (1934. godina). Na slici vidimo dijelove
nekadanjih mahala Rijeka i Skela (Pogled iz Beksuje). Rad Ibrahima Bahia prema
orginalu T. Krizmana.
142. Mustafa Sulejmanovi: Tri zvomike damije Islamska misao, br. 78-79,
94
emu je ovaj dio drinske obale gdje se nalazila skela sa zgradama i

objektima u njenoj okolini dobio ime Skela. U njoj se vrio i istovar i
utovar robe u lae i skele, pa je ona bila ustvari rijeno pristanite (luka).
Imala je damiju i dva hana, a pred kraj osmanske vladavine i za vrijeme
austrougarske u njoj se nalazila i carinarnica.
Mahala Skela imala je svoju damiju jo od 16. vijeka. I ova koju
vidimo na slici podignuta je u ranijem osmanskom periodu. Izgraena
je od od hrastovine sa dosta ukrasnih elemenata. Imala je drvenu munaru
visoku 26 m sa 62 basamaka. U njezinom prizemlju bila su dva duana
s efencima i poznata kafana (kahva), iji je vlasnik bio hafiz Salih ef.
Hodi, zvani Hafiz.143 On je bio posljednji imam ove damije (19361946). U jednom od duana prodavalo se lonarsko posue, a u drugom
samardijski proizvodi. Zbog dotrajalosti sruena je 1946. godine, a na
36. Skela damija , snimak iz 1938.
143. Mustafa Sulejmanovi: Namazah i Skela damija, Islamska misao, br. 82,
95
njenoj lokaciji neto kasnije podignuta je kafana Podrinje, sada

vlasnitvo Fudbalskog kluba Drina(s desne strane izlaza na priobalni
put kod pijace).
Za vrijeme osmanske uprave ispred Skela damije telali su itali
graanima sultanove naredbe (fermane) to su dolazile iz Istambula. Na
ovom mjestu su se preko telala vrile sve licitacije pokretne i nepokretne
imovine, pozivali ratnici pod barjak i drugo.144
U Skela mahali jo od osmanskog perioda bila je medresa. Zvala
se Podrinjska. U njoj su se spremali kadrovi za vjerske slubenike. Nova
zgrada za medresu podignuta je 1891. godine. U prizemlju je imala
uionice, a na spratu spavaonice za softe (polaznike medrese). Sluila je
kao kolski muslimanski vjerski objekat (medresa i rudija) sve do
Drugog svjetskog rata. Poslije je u njoj jedno vrijeme bio aki dom, pa
Sreski sud, a danas slui kao stambeni objekat. Posljednji muderisi u
ovoj medresi bili su H. akir ef. Korkut i H. Abdulah ef. Aganovi (Vidi
sliku br. 7 u knjizi i fus notu br. 96).
B E K U S I J A
Naselje preko rijeke Zlatice i ispod brda Vratolomac zove se
Beksuja. Nastanjeno je, odnosno formirano, tek u 17. i 18. vijeku. Do
ovog perioda ovdje su bile samo bate i vonjaci. Prema legendi dobilo
je ime po begu Suji, koji je navodno ovdje imao kuu i posjed (beg Suja
- Beksuja). Vjerovatnije je daje mahala dobila ime od turskih rijei beg
i su (begova voda), koja se nalazila na mjestu sadanje kue Nezira
Mehinagia, gdje je dovedena sa Bukovika. Beksuja, kao i Vidakova
njiva, bila je muslimansko naselje. U periodu izmeu dva svjetska rata i
desetak godina poslije u njima je bilo samo pet hrianskih kua (ora
Pekilia, Ljube Popovia, Raje Ilia, Dagana Stefanovia i njemake
porodice Meder).
Na podruju Beksuje (sada prostor izmeu stambenog objekta
B-l i bive lokacije preduzea Univerzal) nalazila se zvornika stona
pijaca sve do njenoga izm ijetanja iz grada 1973. godine. Na
beksujanskom mejdanu bilo je i prvo fudbalsko igralite u Zvomiku.
Nalazilo se na prostoru sadanjih stambenih objekata izgraenih krajem
sedamdesetih i poetkom osamdesetih godina i priobalnog puta. Na
144. Ibni Hasan: Islamski spomenici u Zvomiku, Islamska misao br. 61/84 str. 42.
96
37. Dio mahale Beksuja iz osmanskog perioda. Kue na slici lijevo bile su vlasnitvo
Nasirage Zejnilagia. (Sada j e ovo dio Ulice 19. biranske brigade, izmeu zgrade SC
i Vatrogasnog drutva).
njemu su igrane sve utakmice do poetka II svjetkog rata. I u Beksuji su

izmeu mejdana i kua bile bate i vonjaci.
Sve do poetka Drugog svjetskog rata na prostoru izmeu
fudbalskog igralita u Beksuji i stone pijace (sada je tu stambeni objekat
B-l) sabirala su se (skupljala) goveda iz grada odakle su ih svakog jutra
(osim zimi) profesionalni obani (kravari) izgonili na ispau na Zlatne
vode, Vran potok, Kuljankuu i emliju (u proljee i ljeto), a kada se
pobere kukuruz u Tiladu (Zvomiko polje). Stariji Zvomiani se jo
sjeaju zvomikih kravara Muse Topalovia i Salke Gobeljia, njihovih
vitljanja biem po zraku i uzvika: Hajde!, Hajde!, ime se pokretao
karavan krava kroz mahale zvomike, gdje su im se pridruivale nove
krave i djeca koja su sa njih skidala dlaku od koje su pravila loptice za
igranje.
1
U Beksuji je 1888. godine podignuta nova zgrada za potrebe
narodne (dravne) osnovne kole sa sedam uionica, prva ove vrste u
srezu Zvomik. Imala je veliki vrt iza zgrade i dva dvorita. Osnovna
kola radila je u njoj do 1955. godine. Sruena je 1967. godine, a na
njenoj lokaciji iste godine podignut je sadanji kolski objekat, u kojem
od 1978. godine radi Srednjokolski centar.
97
Beksuja je bila prepoznatljiva i po svojih desetak sokaka, a uposljednjih etrdesetak godina i po paroli izraenoj od drinskih oblutaka
na istonoj strani Vratolomca, iznad naselja. Na njoj je pisalo ivio
Tito, a poslije njegove smrti (1980.) samo Tito. Postavila ju je omlain
Beksuje neposredno po zavretku Drugog svjetskog rata, a kasnije i
odravala, predvoena Mustafom Odobaiem, koji ima najvie zasluga
to se ona odrala do danas. Kada je iznad parole postavljen reflektor,
bila je i nou upadljiva sa svih strana. Na Vratolomcu uoi Prvog maja
svake godine omladina Beksuje palila je veliku vatru1443.
Ispod Vratolomca je, iza nekadanje zgrade Uprave puteva
(kasnije Zvomik-puteva), na lokaciji gdje je sada Vatrogasni dom, bila
kula iz osmanskog perioda, koja je iznad prizemlja imala dva sprata.
Spratove je pojeo zub vremena do kraja Drugog svjetskog rata, a prizemlje
se odralo sve do pedesetih godina 20. vijeka. U njemu je godinama
Uprava puteva drala svoje konje, koji su sluili za vuu kamena, a zimi
grtalica za snijeg. Kamen od kule je raznesen ili je upotrijebljen kao
tucanik za odravanje puteva.
38. Beksuja, snimak iz 1946.godine
114a. Godine 1981. Sutjeska film iz Sarajeva snimio je dokumentarni film o

Vratolomcu i paradi Tito pod naslovom Ime u kamenu autora Suada Mrkonjia,
na 35 mil. traci u koloru, duine 302 metara i trajanja oko 10 minuta.
98
Sadanja damija u Beksuji datira od formiranja ovog naselja.

Graena je od lomljivog kamena, a munara od drveta. Vanjske dimenzije
su joj 10,50x6,50 metara. Posljednji imami ove damije bili su: H. hafiz
Mumin ef. aklovica, H. Muradif ef. Karaosmanovi, Safet ef. Softi i
dannji imam Mustafa ef. Muharemovi.145
39. Beksuja damija, snimak iz 1984.
Jo od davnina na Drini u Beksuji, pored igralita, bile su dvije

vodenice (drinke). Vlasnik jedne od njih bio je Avdaga Hambiralovi, a
druga je bila Diviana poredara (vie vlasnika). Posljednja je nestala u
poplavi 1968.godine.
Izmeu dva svjetska rata Beksuja je, pored Zamlaza, bila jedina
zvornika mahala (osim arije) koja je imala duan (prodavnicu)
kolonijalne robe. Pripadala je porodici Mehinagia, a vodio ju je jedan
od brae Mehinagia (Hakija).
VIDAKOVA NJIVA
Vidakova njiva je naselje koje se meu posljdnjim formiralo u
gradu i to na breuljku iznad ceste na izlazu iz grada prema Karakaju.
145. Mustafa Sulejmanovi: etiri zvomike damije, Islamska misao, br. 81 str.
99
Na obali Drine ispod Vidakove njive i ceste bio je liman u kome su se u

ljetne dane kupala djeca i omladina iz ovog naselja i susjedne Beksuje.
U njemu su se rajzovale (vezivale) splavi i drinske lae. Vlasnik laa i
preduzima za isporuku drvne grae u ovom dijelu Zvomika bio je
Avdaga Hambiralovi.
Naselje je, pria se, dobilo ime po njivi nekoga Vidaka koja se
alazila na dijelu prostora na kome je kasnije nastala ova zvornika mahala.
U ranijim periodima u njoj su, osim kue Hambiralovia, sve kue bile
male i pokrivene sindrom. Svi stanovnici bili su Bonjaci. Bavili su se
splavarenjem i laarenjem ili su radili kao nadniari kod bogatijih ljudi
na izvoenju raznih radova.
Izmeu dva svjetska rata na Bukoviku, iznad Vidakove njive,
prireivane su zabave i teferii uz kultumo-zabavni program lanova
Muslimanskog KPD Sloga. Sa svojom pjesmom, igrom, odjevanjem i
ljepotom posebno zapaena djevojka na ovim zabavama bila je Nura
Tahirbegovi (kasnije Klempi), zvana Nura Lafica, unuka Dervi bega
opjevanog u poznatoj sevdalinki Pod Skoiem trava potrvena.
Poslije Drugog svjetskog rata, sve do izgradnje privatnih kua i
formiranja naselja na slobodnim zelenim povrinama Bukovika
' sedamdesetih i osamdesetih godina, ovdje se na svaki urev dan (Juijev)
40. Snimak fudbalera debelih" i mravih" pred utakmicu u Beksuji 1936.godine. U

pozadini fotografije vidi se Vidakova njiva. -Stoje s lijeva na desno (u prvom redu):
pekar Herman Ginsberger (u beretki), Panto Risti, p eti od Hermana j e Drago
Blagojevi, do njega Rifet Ali (mesar), pa Krsto Miloevi (u odjelu) i Smajo
elibagi (sa kravatom).
100
odravalo narodno veselje. A uoi ureva (5.aprila), isto tako svake

godine, prireivano je veselje zvano Omaha, slino bukovikom ali
znatno posjeenije. I mjesto gdje se odravalo narod je zvao Omaha. A
to je iri prostor oko vodenice na Zlatici, to se nalazi na drugom kilometru
puta idui od Varoi prema Gornjoj Glumini (stari put prema Tuzli).
Najveselije je bilo oko vodenice gdje su se djevojke umivale i prskale
vodom ispod vodenikog kamena. Od sredine osamdesetih godina,
umjesto na Bukoviku, narodno veselje na urev dan prireuje se na
ostatku Mejdana uzvodno od mosta na Drini izmeu priobalnog puta i
Drine, odnosno najednom djelu zvomike plae.
Za utakmicu izmeu debelih i "mravih u ono vrijeme je
vladalo veliko interesovanje. Prihodi sa utakmice bili su namijenjeni
kolskoj kuhinji u Zvomiku. Dogaaji i scene sa utakmice dugo su
prepriavani, jer je ona i organizovana, prije svega, da razonodi navijae,
rezultat nije bio vaan. Jo i danas stariji Zvomiani se sjeaju ove
utakmice, kao prijatnog ugoaja i golmana "debelih" Rifata mesara koji
je, kada lopta nije bila pred njegovim golom, utakmicu pratio sjedei na
stolici nasred gola.
Na nekada potpuno praznom prostoru od Vidakove njive do
Karakaja, od prije tridesetak godina, poele su da niu" nove kue i da
se formiraju nova naselja. Tako je izmeu Vidakove njive i Meteriza,
iznad Jevrejskog groblja, nastalo ezdesetih godina drugo romsko naselje
u Zvomiku. Svi su doli sa podruja opine Vlasenica. A sredinom
osamdesetih godina na samim Meterizima, iznad puta, izgraen je novi
stambeni blok, uglavnom za radnike Fabrike glinice Bira.
PRIGRADSKA NASELJA
Prigradska naselja Tabaci, Divi, Kula Grad, Karakaj i Mali
Zvomik, iako nisu dijelovi grada, uvrtena su u knjigu zato to su u
njegovoj neposrednoj blizini ili to su u prolosti neka od njih bili njegovi
sastavni dijelovi. Na Kuli je nastala prva muslimanska mahala u
Zvomiku; Tabaci su u ranijim periodima u popisima iskazivani kao jedna
od mahala zvomikih; Divi se do austrougarskih popisa stanovnitva
nigdje ne pominje, pa je pretpostaviti da je i ovo naselje tretirano kao
sastavni dio grada, a Karakaj se u novijim popisima ne iskazuje kao
posebno naselje ve u sastavu grada kao jedna od njegovih mjesnih
zajednica, dok je Mali Zvomik, iako u drugoj republici, zbog neposredne
blizine i ekonomskih, rodbinskih, kultumoprosvjetnih, istorijskih i drugih
veza sa Zvomikom uvijek inio tako-rei jednu cjelinu.
101
T A B A C l
Tabaci su danas naselje od desetak kua smjetenih u podnoju
brda Mlaevac, iznad ceste, izmeu brane hidroelektrane Zvornik i
Donjeg grada. Nekada je to bila jedna od mahala zvomikih, koja se
protezala i s jedne i druge strane puta od Donjeg grada (tvrave) do
prvih divikih kua. To potvruju i austrougarski popisi stanovnitva iz
1895.i 1910.godine u kojima se Tabaci tretiraju kao sastavni dio grada,
kao posebna mahala. Formirani su, najvjerovatnije, sredinom 16. vijeka
kada i ostala podgraa Zvomika.
Tabaci su jedina zvornika mahala koja je zadrala svoje prvobitno
ime iz vremena kada su mahale dobivale imena po zanatima kojima su
se bavili njihovi stanovnici. A kako su se oni, uz neto zemljoradnje,
bavili tavljenjem koe (bili tabaci) i naselje je po njima dobilo ime. Oni
su tavili friku kou i pravili od nje on i kundure. Bio je to teak
posao, pa se smatralo da je njihov novac najpotenije zaraen, da je
halal para. Zato bi, kada bi prolazile na had, budue hadije svoj
novac zamjenjivale za novac tabaka.
Koliko je stanovnika u Tabacima bilo u raznim periodima se ne
zna, jer su oni, kao to je reeno, u popisima iskazivani u ukupnom
broju stanovnika grada. U vrijeme izgradnje puta Sarajevo - Zvomik
krajem 19. vijeka, veina naselja je po nalogu austrougarskih vlasti
premjetena na Divi, jer se veliki broj kua nalazio na trasi puta pa su
se morale ruiti. Zbog izumiranja zanata kojime su se bavili, kao i
nepogodne lokacije na kojoj su se nalazili, nastavljeno je iseljavanje
Tabaana i kasnije, a najvie u vrijeme izgradnje hidroelektrane
Zvomik (1947.-1955.). Posljednji su u Tabacima ostali Smajlovii,
Zehii, Tuhii i ibljakovii (Sahanii). I oni su se 1950. godine odselili
na Divi, osim Sibljakovia. Neto kasnije u Tabake su se doselile dvije
porodice iz Kule Grada, dvije iz Kamenice i jedna sa Vidakove njive,
tako da danas u ovom malom naselju ima svega desetak kua Tuia,
Subaia, Jusia, Selimovia, ibljakovia (Sahania)...
U Tabacima je poznato izvorite pitke vode, zvano Bijela voda.
Tu je podignut rezervoar jo pred Drugi svjetski rat, a od njega vodovod
na koji su prikljuene javne esme, prvo u Donjem gradu i Hridu, a
potom i u Zamlazu. Ispod rezervoara i kua koje se sada nalaze u
Tabacima, s desne strane puta idui prema Diviu, bila su dva pojilajedno za ljude ijedno za stoku. Ono prvo i danas postoji, ali je zaputeno.
Ve je ranije reeno da su ibljakovii (Sahanii) jedina od starih
porodica koja je ostala u Tabacima. Njihova stara kua (kasnije je Demo
102
Sahani podigao novu kuu iznad ceste) nalazila se odmah ispod puta
na izlazu iz Donjeg grada i june kapije. Imala je veliku bau koja se
pruala izmeu Drine i ceste od zidina Donjeg grada do ispod Bijele
vode (neto nie od brane HE). U ovoj bai, pored puta, u blizini Bijele
vode, nalazilo se jedno od najstarijih turbeta u ovom kraju. Nije imalo
oblik graevinskog objekta i nije bilo pokriveno. Bio je to samo mezar
sa velikim nianima, ograen drvenom ogradom. Nestalo je poetkom
ezdesetih godina prilikom podizanja radionice i parkiralita za kamione
Vihora (nanoenjem ogromnih koliina zemlje i kamena), koji su
prevozili rudu boksita iz Rupova brda kod Milia. Nestala je tada i baa
Sahania i sa njom i posljednja kua starih Tabaka. Sada su na ovom
prostoru benzinska pumpa i Auto-moto drutvo. O podizanju ovog turbeta
i prvim hadijama iz ovog kraja jo ivi legenda u narodu, posebno kod
Diviana. Zato bi oni, kad bi prolazili pored turbeta, svaki put zastali
da proue Fatihu. A sve do sedamdesetih godina 20. stoljea u Zvornik
se ilo pjeke ili u zaprenim vozilima.
S obzirom na lokaciju ovog naselja, njegovi stanovnici su
odravali tijesne veze sa Divianima, Hrianima, Kuljanima i
Malozvomianima. Jo od davnih vremena, idui ukoso prema Gornjem
gradu, vodio je put od Tabaka do Kule. On je i danas u funkciji. Do
poetka Drugog svjetskog rata u Tabacima je, ispod puta, kod Bijele
vode, bio han Jove Kalajdia. Odmah do hana bila je malta (neto kao
carinarnica), gdje se plaao ulaz u grad na stoku, zaprena vozila i robu.
Posljednji maltadija bio je Suljaga Kitovnica iz Hrida.
I Tabci su, nema sumnje, imali i svoju damiju jo od vremena
formiranja naselja. Gdje se nalazila i kada je sruena, ne zna se. Imali su
i svoje groblje koje se nalazilo ispod puta Zvomik-Divi. Tragova od
njega nije ostalo.
Vis Zvornika Bijela vodica
Vis Zvornika Bijela vodica,
Tu dolazi dilber udovica.
Na njoj koa od stotinu groa,
anterija, trista madarija.
Gledalo je mome preko Drine,

Gledalo je pa jo j govorilo:
Sapnipuce, dilber udovice,
Sapni puce, puknue mi srce !
Da mi je te mladu uhvatiti,
bijelo lice mladoj poljubiti,
bijeloj koi hrum uiniti
i u vinu dukate p o p iti!
(Pjesmu je zapisao Himzo Tuli od sazlije Selima Salihovia iz Janje
1983. godine).
103
D I V I
Naselje Divi se nalazi na Zvomikom jezeru, na treem kilometru
puta Zvomik-Sarajevo, odmah iza brane Hidroelektrane Zvomik. Do
izgradnje HE Drina g aje zaobilazila u velikom luku, a sada omeeno
vodama Jezera sa tri strane ima oblik poluostrva. Nastalo je, vjerovatno,
sredinom 16.vijeka, kada i podgrae Zvomika, poslije Mohake bitke
1526.godine. O vjekovnom postojanju ovog naselja svjedoi i veliko
muslimansko groblje (mezaristan), koje se prostiralo s obje strane
sadanjeg asfaltnog puta Zvomik-Sarajevo.146 Prema Drini sputalo se
do Gornjeg mejdana, koje se nalazilo iznad damije, a iznad asfalta
penjalo se do puta za Kulu Grad ispod Mlaevca. Na jug se protezalo do
brda zvanog Hadibajr (iznad Vakufa), a na sjever do Donjeg turbeta,
odnosno do ulaza u Divi iz pravca Zvomika i Tabaka. Kroz Divi je
vodio i stari rimski put Srebrenica - Sremska Mitrovica (DomaviaSirmium). O tome svjedoe i tragovi materijalne kulture. Pred Drugi
svjetski rat na stijeni Ograda, gdje je danas hotel Vidikovac, otkrivena
smjetaj strae, koji potvruju da je tu boravilo odjeljenje neke manje
rimske vojne jedinice koja je obezbjeivala put kroz Zvomik.
Prvobitno naselje formirano na sadanjoj lokaciji Divia nekada
se nije zvalo Divi i nije bilo uz Drinu, ve na prostorima gdje se sada
nalaze Vakuf, Gornje turbe i put to od Vakufa i Turbeta vodi u centar
Divia, kao i oko Starog Vakufa gdje se nalazilo Donje turbe. Veina
sadanje lokacije Divia i one to se nalazila uz Drinu prije podizanja
brane HE i formiranja Jezera bila je takorei nenaseljena i zvala se Ada.
Bila je pod pijeskom i vrbacima, a imala je neto bai, vonjaka i punica
za suenje ljiva. Kada je i kako naselje dobilo sadanje ime, jo je
nepoznato. U popisima iz osmanskog perioda nigdje se ne pominje ime
Divi. Prvi put se pominje tek u popisima stanovnitva iz austrougarskog
perioda, pa se moe pretpostaviti daje u osmanskom periodu iskazivano
kao sastavni dio grada Zvomika, isto kao i susjedno naselje Tabaci.
Vremenom Divi se poveavao i proirivao na Adu, gdje se iz decenije
u deceniju poveavao broj kua u blizini Drine, a naroito od tridesetih
godina 19. vijeka, kada je otpoelo nasilno iseljavanje muslimana iz
Srbije. Godine 1833. i 1834. doselilo se u Divi, kao i u Mali Zvomik i
146. Za obradu vjerskih objekata na Diviu koritenje u znatnoj mjeri tekst Ibni Hasana
(1. Hasan je pseudonim Hivzije ef. Suljkia)Damija u Diviu, objavljen u
Glasniku Vrhovnog islamskog starjeinstva SFRJ br.5-6/81. Sarajevo, 1981 .str.544554.
104
42. Dio Vakufa na Diviu iz austrougarskog perioda
Sakar vie familija iz Srbije. Zna se da su se tada iz okoline Uzica iz

mjesta Paia ravan (tako se i danas zove) doselile porodice Paia. Drugo
vee naseljavanje muslimana iz Srbije bilo je 1862. Ove godine, poznato
je, u Divi su doselili iz Uica Hadiefendii.
Meutim, najbrojnije doseljavanje u Divi bilo je osamdesetih
godina 19.vijeka iz Tabaka, u vrijeme izgradnje ceste Zvomik-Sarajevo,
jer se veina kua u ovom naselju nalazila na trasi puta pa su se morale
ruiti. Tada je u Tabacima ostalo malo kua. Ovaj proces doseljavanja iz
Tabaka nastavljen je i kasnije i trajae sve do pedesetih godina 20.vijeka.
Doseljavanja na Divi bilo je i za vrijeme Kraljevine Jugoslavije, kao i
neposredno po zavretku Drugog svjetskog rata, a najvie sa podruja
Kamenice, Kule Grada, Janje, Nove Kasabe, Malog Zvomika, Sakara...
Kada je Austrija gradila cestu Zvomik-Sarajevo, put koji je
probijen kroz Divi podijelio je ranije pomenuto groblje na dva dijela.
Tada je rasjeena i stijena to se nalazila odmah iza Divia na prostom
zvanom Kisar ili Hisar (po narodnom predanju Kidisar, to dolazi od
turske rijei kidisati). Stijena je bila vrlo strma pa je ograena da ne bi
sa nje padala u Drinu djeca i stoka. Zato je dobila ime Ograda (sada
Vidikovac).
Do izgradnje novog puta preko mezaristana, stari put kroz Divi
za Sarajevu iao je od Tabaka sputajui se ukoso prema Drini pa pored
105
43. Divi, snimak iz 1946. godine. U pozadini se vidi brdo Orlovina u Sakaru.
Drine i drinke do Donjeg turbeta, odakle se ukoso penjao prema Vakufu

i nastavljao dalje prema Drinjai. Od Donjeg turbeta odvajao se od ovog
puta jedan krak za diviki mejdan i damiju. Kako je u blizini ovog
turbeta do izgradnje novog puta bilo nekoliko duana, ovaj dio naselja
na ulazu u Divi starim putem narod je prozvao Stari Vakuf, a raniji
put Stara cesta.
Meutim, bilo je i iseljavanja Diviana u druga mjesta, a naroito
u vrijeme podizanja brane HE Zvornik i formiranja Jezera (1955.).
Tada je potopljen veliki dio Divia, ime je on izgubio svoj prvobitni
izgled. Jedan broj porodica, ije su kue potopljene, naselio se u Zvomik
i jo neka mjesta, a veina ih je podigla nove kue u Diviu u groblju
ispod asfaltnog puta Zvomik-araj evo, tako daje od starog groblja ostalo
samo ono iznad puta, koje je i danas aktivno. Znatan broj kua podignut
je i na raun Gornjeg mejdana i (do tada) prostranih avlija i baa divikih.
Orlovino, visoka planino
Orlovino, visoka planino,
S tebe mi se eher Divi vidi.
U Diviu dvanaest sokaka,
U svakome dvanaest djevojaka.
106
Sve se cure redom poudae,

Samo Fata os ta neudata.
Divi selo za me je maleno
I za moga ruha bijeloga
(Pjesma je odavno poznata u Diviu. Objavio ju je Alija Musi u

Glasu sa Drine Njemu je otac priao daje ovu pjesmu prvi uo Jusuf
Numanovi u nekoj kafani u donjem toku Drine).
Do podizanja brane Divi je imao veliku i vrlo lijepu prirodnu i
pjeskovitu plau, zvanu Burun. Prema prof. Deroku bila je to najljepa
plaa na Drini od Foe do Rae. Ispod Buruna bio je veliki liman, zvani
Otoka, gdje su se vezivale lae, kojih je pred Drugi svjetski rat u Diviu
bilo oko 25. Ovdje su vezivani i amci, a ponekad i splavi. Iznad Buruna
i limana nalazila se Teibaa, veliki slobodan prostor izmeu kua i
Drine, na kome su prireivana narodna veselja. A na sredini Drine,
naspram Sakara, bilo je do podizanja brane veliko ostrvo zvano Ada.
Na njemu su Diviani imali svoje njive i bae. S jeseni i s proljea
ostrvo je bilo pod vodom.
Na ulazu u Divi iz pravca Tabaka, na mjestu gdje je Drina bila
najbra i gdje je sada brana HE, decenij ama se nalazila divika vodenica
(drinka). Prvi je drinku na Diviu napravio i imao neki Smajo Topi
(1905.). Poslije su na Diviu, ali i u Hridu i Beksuji, imali svoje ili
zajednike (poredarske) drinke Diviani Haso Boji, Halid Kapidi,
Haso Kurumovi (Kasalica), te Mustafa, Nezir i Abdulah Hadiavdi.
Posljednja divika vodenica prestala je sa radom 1952. godine, kada je
sputena u Janju, gdje je jo dugo bila u funkciji. Odmah iznad vodenice,
sa srbijanske strane, iz Drine su trale dvije velike stijene, Bremena
44. Divi poslije podizana] brane HE "Zvornik", snimak iz 1958. godine.
107
(Veliko i Malo breme), koje su bile najvea opasnost za splavare jer je

kod njih Drina bila najbra i najua. I one su, takoe, potopljene vodama
Jezera.
Osnovno zanimanje Divana za vrijeme osmanskog perioda bilo
je poljoprivreda (zemljoradnja, stoarstvo i voarstvo) i laarenje, a od
dolaska Austro-Ugarske (1878.) pa sve do 1955.godine i splavarenje, s
tim to se laarenje kao zanimanje ugasilo 1941. kada su sve lae Nijemci
unitili. Za vrijeme Austrougarske znatan broj ljudi bio je ukljuen u
izvoenje javnih radova, najvie na izgradnji puteva, a od 1947.do 1955.
i na podizanju HE Zvomik. Jo od austrougarskog perioda Divi je,
izuzimajui grad Zvomik, jedino mjesto u srezu Zvomik ijih se preko
pedeset posto stanovnika bavilo nekim drugim zanimanjima, a ne
zemljoradnjom i prehranjivalo od tih zanimanja. Osim naprijed navedenih
poslova kojima su se bavili, Diviani su bili poznati i kao majstori za
izradu laa, amaca i vodenica.
Osim u Diviu, Diviani su imali svoje zemljine posjede u
Zvomikom polju, neto u akam, Malom Zvomiku, Novom Selu i
Joanici, a najvie u dolini Drine od Divia do Drinjae, kao i oko ua
Joanike i Kamenike rijeke i na adama. Sve ovo plodno i voem bogato
zemljite pored Drine i njenih utoka (orasi, ljive, jabuke, eftelije)
potopljeno je vodama Jezera 1955. godine, tako da je od njega ostalo
vrlo malo. Sa nestankom zemljita prijeti opasnost da nestanu i stari
nazivi mjesta na kojima su se nalazila kao to su Svrabljivac (ondje su
se uz Meunovcu, krajem avgusta, odravala narodna veselja), Ljuica,
Torovi, Zlohanje, evanje i erzelez kamen. Na ovim prostorima od
Divia do Drinjae do Drugog svjetskog rata bilo je nekoliko hanova,
od kojih je onaj na uu Joanike rijeke bio u vlasnitvu divike damije,
a u Torovima Muratovi Kadrije.
Prema priama najstarijih Diviana (upamenih od oeva, djedova
i pradjedova), na Diviu se najbolje ivjelo (izuzimajui posljednje
decenije 20. vijeka) za vrijeme austrougarske vladavine, kada se najvie
zaraivalo i kada je u Diviu sve ivnulo. Zato je u narodu ovo doba
upameno kao Zlatno doba Divia. Tada se Vakuf najvie izgradio.
Izgraeno je i otvoreno nekoliko duana, a meu prvima Hadi Alije
Softia, Reida Kuroevia i Hasana Halilovia, te Vilia pekara. Neto
kasnije duane e na Vakufu imati i Hadiavdii, Numanovii i Boj ii,
Uzunii pekaru i Kurii magazin. I za vrijeme Austro-Ugarske i
Kraljevine Jugoslavije sa Divia su laama izvoene jabuke, orasi, a
naroito suhe ljive, zbog ega je ovdje u ranijim periodima bilo dosta
ljiva i punica za njihovo suenje.
108
U vrijeme Kraljevine Jugoslavije (1918-1941.) na Diviu se tee

ivjelo nego ranije. Posla je bilo manje, a broj splavarskih porodica se
poveao, pa za sve splavare nije uvijek bilo posla. Ovu muku njihovu
obilato su koristili sprovodnici splavi koji su ih na razne naine
eksploatisali, a vrlo esto i njihove ene. Da bi dobili posao, sprovodni
cama bi besplatno po nekoliko dana radili razne poslove (cijepali drva,
radili u batama, na njivama i si.), a ene bi prale ve, istile po kui,
kreile ili obavljale neke druge poslove. Prvi preduzima splavi na Diviu
bio je neki Mean Begovi (do 1914.), potom Ahmet Salihovi (Bumjak),
a poslije Haso Boji, Mustafa Hadiavdi i Juso Boji.
U ranijim periodima posebno je bio teak poloaj ene. Sjeajui
se vremena izmeu dva svjetska rata (1918-1941.) i neposredno poslije
Drugog svjetskog rata, kao i pria svojih roditelja i djedova, jedan od
boljih poznavalaca Divia, Osman Pai,146ao ivotu ene iz toga perioda
na Diviu kae:
I ene su radile kod kua razne poslove, a vrlo esto i po cijelu
no uz lampu ili svijeu. Za zvomike trgovce Jevreje su tkale bez od
pamuka, zatim su po narudbi ali i za prodaju tkale ilime, ponjave,
razne bezane tronboloze, a na ruke su ile razne bluze, jastuke, jorgane,
anterije, alvare, akire, belengrudi napunjene pamukom... Plele su
arape, kape, dempere... Sve su to radile uz ostale kune poslove i
poslove oko kue i stoke. Nije ena smijela usput ni zastati a kamoli
otii koni bez znanja ovjeka. ena je tako bila u strogi da nije smjela
dati ni sadaku prosjaku, a pogotovo neto drugo bez odobrenja ovjeka...
Nije smjela sjesti ni do svog ovjeka, pa ak ni za siniju u kui, a kamoli
da bi u polje ili iz polja sjela u kola do svog ovjeka ili da bi potepala
svom djetetu pred svekrom ili svekrvom... U Diviu su ene bile
pokrivene tako da ena nije smijela ni koni prei ili vode donijeti sa
Drine ili izvora bez ferede...ene su bile pokrivene do 1950. (tada je
donesen Zakon o zabrani noenja zara i ferade, op.a). Prva je otkrivena
Ajka Kurumovi i takva otila u Zvomik, druga ena Husejna ikaria,
a trea nevjesta ima ihi. Prva je obukla suknju djevojka Hanifa Boji,
a haljinu Cima ihi... Od tada su ene dobivale vlast u ruke, a ovijek
gubio svoje i sve nie i nie padao sa stepenice na stepenicu... U ta
prijanja vremena, kae Osman, ljudi u Diviu nisu bili zainteresovani
za neka zanimanja, osim za zemljoradnju i poslove na Drini. ak nije
146a. Osman Pai ima ijedan tekst (u vidu sjeanja na stari Dini), istina nesreen i
vrlo konfuzan, bez znakova interpunkcije i prav. pravila, u svakom sluaju
interesantan i koristan. Djelimino sam ga koristio.
109
bilo majstora da bi znao dobar plot oplesti oko bae, a kamoli neto
drugo...
Do izgradnje HE Zvomik (1947-1955.) samo je nekoliko kua
u Diviu bilo pokriveno crijepom. U naselje su uvijek vodila tri puta jedan od Tabaka i Bijele vode koji se sputao ukoso prema vodenici i
dva od Vakufa. Tako je i danas, osim to je umjesto starog puta pored
vodenice sedamdesetih godina podignut iznad brane HE novi asfaltni
put, kao glavni ulazni put u Divi. Njegovom izgradnjom mjesto dobiva
stalnu autobusku liniju za Zvomik i ukljuuje se u lokalni saobraaj.
Naselje je imalo i dva mejdana - Gornji iznad i Donji ispod
damije. Donji je potopljen vodama jezera, a na gornjem su izgraene
nove kue 1954. i 1955.godine. Na Gornjem mejdanu prireena je
1947.godine centralna proslava Prvog maja za Zvomik. Ovog dana u
ranim ju tarn jim satim a p ristizale su na Divi sa parolam a i
transparentima, uz pjesmu i svirku, kolone graana Zvomika, pionira i
omladine, gdje je uz narodno veselje odran i kulturno-sportski pro
gram.
Na mejdanima se odmah po zavretku Drugog svjetskog rata
poeo na Diviu igrati i fudbal. Brzo su ga prihvatili mladi iako je u
poetku bilo otpora od nekih starijih ljudi ovoj vrsti nove igre. Poznato
je da su fudbaleri sa Divia prvu nogometnu utakmicu odigrali u proljee
1947.godine. Bila je to utakmica izmeu pionira Zvomika i pionira
Divia, prireena na fudbalskom igralitu Drine u Zvomiku. Krajem
etrdesetih i poetkom pedesetih godina 20. vijeka Divi je imao
fudbalski klub Splavar. Sadanji F.K. Mladost djeluje od poetka
sedamdesetih godina, kada je podignuto i nogometno igralite pored
Jezera. Nastalo je nanoenjem ogromnih koliina kamena, zemlje i
busena na dio jezera gdje je bilo najplie, a uz nesebino angaovanje
graana Divia, posebno omladine, ukljuenih u dobrovoljne radne akcije
predvoene aktivistima iz Mjesne zajednice. Uz nogomentno igralite
podignuti su hangari za glisere, kajake i jedrilice, a poetkom osamdesetih
godina izgradjeno je i koarkako igralite, od kada Divi ima i
Koarkaki klub Mladost. Tako je Divi dobio svoj sportsko-rekreativni
centar. I nogometni i koarkaki klub bili su ukljueni u regionalni rang
takmienja, a u pojedinim periodima i u vie rangove takmienja.
Divi je posebno poznat po sportovima na vodi. U njemu od
poetka sedamdesetih godina djeluje Brodarsko drutvo u kojem su
zastupljeni motonautika, jedriliarstvo, skijanje na vodi i kajakatvo.
Njegovi motonautiari su vie puta osvajali prvenstva Evrope i
Jugoslavije u ovoj vrsti sporta. Po broju osvojenih medalja istie se
Mustafa Tuhi, zvani Golub. Drutvo je svake godine na Jezeru u dane
110
julskih praznika (4.-7. juli) bilo organizator motonautikih trka na

dravnom i evropskom nivou, koje su okupljale na hiljade gledalaca.
U ranijim periodima omiljene djeije igre i zabave bile su ljulja,
igre s orasima (kua i ize), palije i klisa, igra piljaka s kameniima,
bacanje kamena s ramena, te skakanje u stojeem i klackanje u sjedeem
poloaju na dasci postavljenoj preko kakvog debelog oborenog stabala.
Ova posljednja naroito je bila omiljena meu enskom djecom.
Damija na Diviu najvjerovatnije postoji od sredine 16.vijeka,
od kada datira i ovo naselje, kao i mezaristan u njemu. Damija koja je
sruena 1935. (da bi se na njenom mjestu 1936. godine podigla nova),
bila je od kamena, erpia i drveta. Nova damija imala je dimenzije
14,5x10,5 metara i zidanu munaru visine 30 metara. Uz nju je tada
podignut i novi mekteb. Prema Ibni Hasanu sagradio ju je o svom troku
H. Haso Boji. Proklanjavanje damije bilo je krajem oktobra 1936.
godine, kojim povodom je, kao i povodom predstojeih optinskih izbora,
odran na Diviu zbor Jugoslovenske radikalne zajednice na kojem su
govorili dr. Mehmed Spaho, predsjednik Jugoslovenske muslimanske
organizacije, te Duan Davidovi i Husein umavi, narodni poslanici.147
Svi imami u staroj damiji od 1863. do njenog ruenja 1935. bili
su iz porodice Hadiefendia. Bilo ih je pet . Prvi je bio Ahmet ef.
Hadiefeni, doseljenik u Divi 1862. iz Uica, gdje je bio muftija. U
novoj damiji prvi imam bio je mladi kafiz Salih Kavazbai, koji e
ovu dunost obavljati do odlaska u penziju 1979. godine, kada dolazi
novi mladi imam Ruvejd Jahi iz Kalesije. Godine 1973. damija je
renovirana. Umjesto krova postavljena su kubeta. Radove je vodio
Graevinski odbor, iji je predsjednik bio H. Mustafa Hadiavdi.
Proklanjavanje je bilo 1974. godine. Dvije godine kasnije na mektebu je
podignut stan za imama i dovedena voda u dvorite damije.
Iznad Vakufa (kazano je ve ranije) nalazi se Hadibair, jedno
uzvieno mjesto vidljivo i nou i po svakom vremenu, sa kojeg se vidi
cijela kotlina Drine od Zvomika do Joanike rijeke. Uz Ramazan sa
njega su akam najavljivale prangije, a uoi Prvog maja na njemu su
goijele vatre. Na ovome brdu, u dubokoj travi meu krupnim nianima,
nalazi se veliki mezar Tatar hana, po narodnoj legendi jednog od
osmanskih komandanata koji je ovdje poginuo.
Nadaleko su bila poznata i divika turbeta - Gornje na Vakufu,
ispod puta, u blizini hotela Vidikovac (na Kisaru), i Donje na ulazu u
Divi iz pravca Zvomika, u blizini Drine, kod Starog Vakufa. Ovo prvo
147. Dr. Ibrahim Karabegovi: Zvomik i okolina izmeu dva svjetska rata (19181941), neobjavljen rukopis, str. 40.
111
je turbe dvojice palih neznanaca. Prema legendi oni su braa rodom iz

Persije, poginuli zajedno sa Tatar hanom i na mjestu pogibije sahranjeni.
Njegove dimenzije su 11x5,50 metara. U haremu pored Turbeta bilo je
mnogo ljiva, eflelija i drugog voa. Uz turbe je bilo puno zelenila i
drveno korito do kojeg je bila dovedena pitka voda kroz zemljane peene
cijevi sa Malog Hadibaira. Zato je ovdje bilo uvijek prijatno boraviti.
Ovo turbe zvalo se i Turbe tekija. Obnovljeno je krajem osamdesetih
godina. Umjesto krova postavljena su kubeta, a unutranjost renovirana.
Donje turbe zvalo se jo i Dudakovo, po turbetaru Dudaku
Kuroeviu, a postoje bilo u ljivaku, zvalo se i Turbe u ljivaku, ali
se ne zna kome je bilo podignuto. U njegovoj blizini bila je jedna omanja
meraja na kojoj su bila dva velika dudova stabla. Za vee se vezivala
drinka, a za manje bi omladina petkom vezivala ljulj aku, tu se okupljala
i zabavljala, a predvee bi se poigralo i zapjevalo uz argiju. Potopljeno
je vodama Jezera 1955. godine. Zadnji turbetar ovog turbeta bio je neki
Dedo Joanica, poznat po dugoj kosi i velikoj bradi.
Do zavretka Drugog svjetskog rata, Divi nije imao osnovnu
kolu te je samo poneko dijete s Divia pohaalo osnovnu kolu u
Zvomiku i za vrijeme austrougarske vladavine i Kraljevine Jugoslavije.
U novembru 1945. godine otpoela je sa radom u Diviu etverorazredna
osnovna kola, u jednoj privatnoj kui na Vakufu (iznad pekare), iji
vlasnik je bila porodica Boji. Sadanja zgrada osnovne kole pored
Jezera podignuta je 1962. godine. Prvi uitelj na Diviu bio je Sulejman
ananovi, a potom oro Ostoji iz Zvomika. U prvoj godini djelovanja
(kolska 1945/46.) imala je samo prvi i mgi razred. U I razredu je bilo
75 djeaka, a u drugom 12,148 dok djevojice nisu pohaale nastavu.
Prvi Diviani koji su zavrili osnovnu kolu na Diviu i nastavili
kolovanje u Nioj realnoj gimnaziji u Zvorniku bili su: Hasan
Hadiavdi, Mujo Vili, Demal Pezerovi, Ahmet Boji i alim Efendi.
Prva etvorica e stei fakultetske diplome, a peti srednje kole, i bie
poslije Mustafe Bojia i Ismeta Softia (oba uitelji) prvi kolovani
mladii sa Divia.
Iz godine u godinu poveavao se i broj enske djece u
etverorazrednoj osnovmoj koli u Diviu, kao i u starijim razredima
osnovnih kola u Zvomiku. Jedan broj ih nastavlja kolovanje u srednjim,
viim i visokim kolama. Hadiefendi Saliha Mensura je prva djevojka
148. Jedna grupa djeaka iz Divia je za vrijeme NDH i Drugog svjetskog rata privatno
pohaala prvi razred osnovne kole kod Nade Ostoji iz Hrida. Od njih je formiran
drugi razred. Svi su imali preko 10 godina.
112
sa Divia koja je zavrila srednju kolu (medicinska, 1965.), Hafiza Vili

viu (pedagoka akademija 1971.), a Hadiavdi Jusufa Habiba visoku
(farmacija, 1979.).
Divi je iznjedrio i prve svoje stvaraoce iz oblasti kulture. To su
novinar i knjievnik Alija Musi i crta stripova, ilustracija i slika uljem
na platnu Mehmed ihi. Sa Divia je i prvi doktor nauka s podruja
opine Zvornik. To je ranije pomenuti Demal Pezerovi, doktor
medicinskih nauka.
S razvojem privrede i drutvenih djelatnosti, posebno kolstva,
sve vie mladih sa Divia (i mukih i enskih) zavrava zanate, srednje,
vie i visoke kole i zapoljava na podruju opine Zvomik pa i ire,
tako daje u sedamdesetim i osamdesetim godinama 20. vijeka skoro iz
svake kue radilo po nekoliko lanova domainstva. Sve je ovo uticalo
da su se ivotni uslovi, kao i standard ljudi na Diviu, znatno poboljali.
U ovo vrijeme postavljena je i kanalizacija u cijelom naselju (nestalo je
klozeta po dvoritima i batama), dovedena pitka voda skoro u svaku
kuu i dvorite,1483 asfaltirani glavni putevi i veina sokaka, izgraeno
nogometno i koarkako igralite, priobalni put pored Jezera, novi put
od brane HE do igralita, uvedeni telefoni u veini kua, otvorena
zdravstvena ambulanta itd. Organizator izvoenja pomenutih radova
bila je Mjesna zajednica Divi predvoena aktivistima Ismetom
Okanoviem, Salihom Haliloviem, Jusufom H.Avdiem, Demalom
Kurumoviem... Pored linog uea graana u radnim akcijama,
prilozima u novcu i mjesnog samodoprinosa, znatnu pomo pruile su i
pojedine radne organizacije, naroito HE Zvomik, smatrajui to svojim
dugom prema ovom mjestu.
Uporedo sa izgradnjom komunalnih i sportskih objekata, otvoren
je znatan broj novih i modernih prodavnica, zatim kafia i restorana,
kao i nekoliko nadaleko poznatih mesara. Proradilo je i diviko korzo
na Kisaru, gdje su se zabavljali mladi, dok su starije i srednje generacije
u predveeije najradije etale u amcima po mirnom Jezem (uz jelo i
pie), to se smatralo svojevrsnim divikim teferiem. A zna se, svaka
kua imala je svoj amac (neke i po dva), i to motorni, tako da je na
148a. Meutim, Diviani su jo ranije (1957.) radnim akcijama i linim prilozima
podigli iznad Tabaka rezervoar i pocinkovanim cijevima doveli vodu u Divi u
est javnih esama iz kojih se cijelo naselje napajalo vodom sve do prikljuka na
vodovod evanje-Zvomik. Istovremeno, djelimino je postavljena i kanalizacija
u mjestu. Prilikom pravljenja kua poslije podizanja brane HE, uz put koji vodi
od Vakufa prema damiji, pronaeni su na vie mjesta ostaci keramikih cijevi,
to upuuje na zakljuak daje nekada u prolosti bila sprovedena voda (vodovod)
od Gornjeg turbeta do damije.
113
Diviu 1991. godine bilo 385 amaca. A veslati i upravljati amcem

znali su svi, pa i ene koje nisu znale plivati. Tako je Divi sve vie, a
naroito poslije podizanja hotela Vidikovac na stijeni Ograda 1978.
godine, izrastao u mjesto privlano ne samo za lokalno stanovnitvo,
nego i ire, postajui postepeno turistikom atrakcijom.
Divi je bio prepoznatljiv i po jednoj interesantnoj linosti, u
ijem drutvu ili njegovoj blizini su nastojali da budu svi oni koji su
eljeli da se opuste i za trenutak odvoje od svakodnevnice. To je Ibrahim
Dervievi, zvani Pilac, poznati splavar i eret. Svojim dosjetkama i
alama oduevljavao je i uveseljevao sve oko sebe. Republiki i dravni
rukovodioci kada bi dolazili na Zvomiko jezero, obavezno bi traili da
s njima u drutvu bude Pilac. On bi tada i na njihov raun smiljao vrlo
inteligentne ale i upuivao im otre satirine primjedbe, na to se oni,
zaudo, nikada nisu ljutili.
Diviani su bili posebno poznati po uzgoju kvalitetne prase, a u
novije vrijeme i zelene salate, kojima su snabdijevali zvomiku pijacu.
Jo i danas se od starijih Zvomiana (kada hoe da istaknu kako je neko
naglo izrastao ili kako se neto brzo namnoilo) moe uti poredjenje:
Izikao (la) k o divika prasa.
Prema austrougarskom popisu iz 1910. Divi je te godine imao
133 kue i 479 stanovnika, od kojih se 236 bavilo poljoprivredom i ivjelo
od nje, a 243 od drugih zanimanja. U ovo vrijeme u mjestu je bilo 40
slobodnih seljaka i etiri zemljoposjednika, od kojih su trojica imali i
svoje kmetove, ali nijedan kmet nije bio iz Divia.149 Po popisu iz
1921 .godine Divi je imao samo 349 stanovnika, to navodi na zakljuak
daje u Prvom svjetskom ratu ili od njegovih posljedica stradalo dosta
stanovnika ovoga mjesta. Deset godina kasnije (popis 1931.) Divi e
imati 609 stanovnika, ili preko 50 posto vie nego poslije Prvog svjetskog
rata. Iz sve tri pomenuta popisa vidi se da su svi stanovnici u mjestu bili
Bonjaci (Muslimani).
Kretanje broja stanovnika u Diviu po popisima poslije Drugog
svjetskog rata:
Godina
1948.
Stanovnitvo 796
1953.
863
1961.
1.032
1971.
1.183
1981.
1.276
1991.
1.388
Od 1.388 stanovnika Divia, po popisu iz 1991. godine, 1360

bili su Bonjaci, 4 Srbi, 4 Hrvati, 7 Jugosloveni i 13 ostali.150
149. Rezultati popisa iteljstvaod 10. oktobra 1910. godine, Sarajevo, 1912, str. 4 i 136.
150. Stanovnitvo BiH po popisima, Zavod za statistiku Hrvatske, Zagreb, 1995. str.
294 i 295.
114
KULA
GRAD
Kula Grad
Malehan
U zjenicu oka sav se smjesti
A opet
I Kula i Grad
Od rijeke se u nj ne moe
Zboka inekako
Pa se u grad okolokole uhodi
Nigdje takvog grada
I nigdje grada s takvim imenom
S kule baci kamen
U zelencima drinskim
Ribe se uznemire
Mrka brda s onu stranu
ne prestaju nas mrko gledati
Tako vijekovima151
(Nijaz Alispahi)
Iznad Zvomika na nadmorskoj visini od 407 metara, odmah iza

zidina Gornjeg grada (tvrave), sa njegove jugozapadne strane, nalazi
se selo Kula Grad. Vremenom se ono smanjivalo ili proirivalo,
zadravajui uglavnom sadanju lokaciju, pruajui se od podnoja
Mlaevcana Dalagovinu, Pribievac, Zukia brdo, Jasikov do, Terzijinu
japiju i Kuriluk, dijelove naselja smjetenih oko i iznad potoka Cetina,
to od Zukia brda tee kroz Kulu Grad, a potom pored Srednjeg i Donjeg
grada kamenitim i strmim koritom do utoka u Drinu kod June kapije u
Donjem gradu, u blizini kue Deme Sahania (ibljako vica).
151.Nijaz Alispahi:Karakazam, Radio Kameleon Tuzla i Bosanska biblioteka
Klagenfurt, 1996.
115
S obzirom na to daje Gornji grad podignut krajem 13. ili poetkom

14.vijeka, kada su u ovim krajevima vladali Maari i domai feudalci,
pretpostaviti je daje u okviru grada i u njegovoj neposrednoj blizini bilo
ljudsko naselje prije dolaska Osmanlija u Bosnu, kao i da su njegovi
stanovnici u to vrijeme bili katolici ili bogumili, zavisino od perioda u
kojem su ivjeli. Meutim, sigurnih pisanih izvora i tragova materijalne
kulture o ovoj pretpostavci nemamo.
Odmah po dolasku u Zvomik 1460. godine, Osmanlij e su uvrstile
i proirile Gornji grad u kome je sultan Mehmed II Osvaja (Fatih) izmeu
1460. i 1481. podigao damiju koja je nazvana njegovim imenom. Bila
je pokrivena olovom i tavan-kupolama (kubetima) i u prvim stoljeima
osmanske vladavine jedna je od najljepih i najpoznatijih u Zvomikom
sandaku. Tu su podignute i stambene zgrade za posadu i predstavnike
vlasti, pa je oko sultanove damije nastalo u drugoj polovini 15. vijeka
prvo muslimansko naselje (mahala), najstarije na podruju Zvomika,152
Ono se s vremenom proirilo i na prostranu zaravan uz kapiju tvrave.
U prvoj polovini 16.vijeka u ovoj mahali je bila banja (javno kupatilo),
atmja za vodu, 11 duana i jedna tekija uz koju je postojala kuhinja za
goste, putnike I tekijske dervie.153 Mahala se u prvoj polovini 16. vijeka
(formiranjem podgraa) poela da seli od Gornjeg grada dalje ka
hrianskoj varoi, nastaloj u predosmanskom periodu, tako da se broj
kua i stanovnika u njoj smanjivao. Godine 1600. brojala je svega 14
kua154, to je najmanji broj kua od formiranja ovog naselja. Meutim,
u kasnijim periodima broj stanovnika i kua na Kuli (od novijeg vremena
naselje se zove Kula Grad)155 se poveavao. Po popisu iz 1879. naselje
ima 65 kua i 283 stanovnika,156 a po posljednjem (1991.) 1.120
stanovnika. U svim popisima Kuljani su iskazivani kao Bonjaci
(Muslimani).
Kula je poznata i po tome to se na njoj nalazi ijedno od najstarijih
i najveih muslimanskih grobalja (mezaristana), u kome se jo od ranijeg
osmanskog perioda sahranjuju osim Kuljana i Zvomiani. U njemu je
152. Dr. Adem Handi:Zvomik u drugoj polovini 15.i u 16. vijeku, GDI BiH, godina
XVIII, Sarajevo. 1970.str.155.
153. Isto, str. 159.
154. Ibni Hasan (Hivzija ef. Suljki):Islamski spomenici u Zvomiku, Islamska
misao br.69, Sarajevo, 1984. str. 44-66.
155. Naselje se do iza Drugog svjetskog rata zvalo samo Kula, od kada se uvodi novi
(sadanji) naziv od dvije rijei-Kula Grad.
156. Popis stanovnitva BiH 1879.str. 101.
116
45. Sultan Mehmedova damija u Gornjem gradu.
1691. godine sahranjen poznati pjesnik i derviki ejh Hasan Kaimija,157

gdje mu je podignuto i turbe, koje je pod zatitom drave. U novije
vrijeme Kula Grad se proula i po damiji sa pet munara, koju je svojim
sredstvima i svojim radom sa svojim sinovima podigao na Zukia brdu
hadija Avdo Tui, zidar sa Kule. Gradio ju je pet godina, a na
proklanjavanju 1989. godine, kau, bilo je blizu 50.000 ljudi. Dolazio je
svijet i kasnije daje vidi i da uiva u njenoj ljepoti.
Damija kod izvorske vode Bunar podignuta je za vrijeme
austrougraske vladavine na mjestu gdje je nekada bila stara damija, pa
je zbog dotrajalosti sruena. Ispred nje je bila velika lipa. Renovirana je
krajem osamdesetih godina 20. vijeka, a umjesto drvene izgraena je
zidana munara. Najpoznatiji imam ove damije bio je neki Redo
Mehmedovi iz Kamenice, koji je ivio na Kuli za vrijeme Kraljevine
Jugoslavije i neposredno poslije Drugog svjetskog rata. Imao je konja i
plug pa je, pored damijskih poslova, orao mjetanima i to, kau, vrlo
jeftino. Ostao je u narodu upamen kao izuzetno vrijedan i poten ovjek.
157.0 Kaimiji vidi vie u tekstu Hasan Kaimija.
117
46. Damija na Kula Gradu sa p e t munara
Jo od predosmanskog perioda preko Kule je vodio put od srednj e

Bosne do rijeke Save. Iao je od Vrhbosne (Sarajeva) preko dananjih
ekovia i Paprae, zatim kraj samog Gornjeg grada i sputao se prema
Drini preko Kanara i negdje kod Spomenika palim borcima iz NOB-e
izlazio na put to je vodio lijevom obalom Drine prema Savi.158 Ovim
putem dolazili su u Zvomik, posebno petkom na pijacu, pjeice ili na
konjima seljani sa podruja Kamenice, Glodi, Snagova, Liplja i jo nekih
sela sve do izgradnje Kamenikog (ezdesetih) i Joanikog puta
sedamdesetih godina 20. vijeka i uspostavljanja redovnih autobuskih
linija sa ovim selima. Kada su Austrijanci doli u Bosnu 1878.godine,
158. Dr. A. Handi: Zvomik u II polovini XV i u XVI vijeku, GDI (XVIII), Sarajevo.
1970. str. 166
118
oni su desno od ovog (pjeakog) puta na relaciji od Zvomika do Gornjeg

grada i Kule izgradili novi iri makadamski put za zaprena vozila sa
putem podignutim sredinom osamdesetih godina preko Mekinja, od kada
saobraa nekoliko puta dnevno autobus na relaciji Zvomik-Kula Grad i
obratno. Inae, jo od davnih vremena Kula je povezana pjeakim
putevima sa Diviem preko Mlaevca i sa Tabacima dolinom Cetine i
istonom stranom Mlaevca. Od Donjeg preko Srednjeg grada, takoe,
vodi jedan stari put za Gornji grad, ali je jako zaputen.
Osnovno zanim anje K uljanja sve do poetka izgradnje
Hidroelektrane Zvomik na Drini (1947-1955.) bilo je zemljoradnja,
voarstvo i stoarstvo. Najvie su se uzgajale itarice, od voa ljive, a
od stoke ovce i koze. U novije vrijeme, uglavnom od sedamdesetih
godina, dosta uspjeno se uzgaja i duhan. I za vrijeme osmanske i
austrougarske vladavine svi mjetani Kule su imali status slobodnih
seljaka, to znai da meu njima nije bilo ni zemljoposjednika (aga i
begova) ni kmetova. Osim zemljita na Kuli, koje je pripadalo mjetanima
ili Vakufu, jedan broj Kuljana imao je svoja zemljita ili ume na podruju
Gornjeg i Donjeg Snagova, a neto i u Zvomikom polju.
Prvo zapoljavanje Kuljana (mukaraca) na poslovima izvan Kule
bilo je na izgradnji Hidrocentrale, gdje su u beogradskim preduzeima
Hidrogradnja i Rad, koja su izvodila radove na Centrali, radili kao
nekvalifikovani radnici. Veina ili je po zavretku izgradnje Centrale
nastavila da radi u ovim preduzeima, radei najvie u Beogradu, ali i u
nekim drugim mjestima irom Jugoslavije, dok je jedan manji broj, ali
neto kasnije, otiao na rad u inostranstvo.
Osim poslova u kui, oko stoke i u polju, ene sa Kule privreivale
su i tkanjem bezova, ponjava i krpara, kao i pletenjem odjevnih predmeta,
ali znatno manje, na primjer, od ena sa Divia.
U ranijim periodima, sve do zavretka Drugog svjetskog rata pa
i neto kasnije, sve kue na Kuli su bile pokrivene indrom (parmakue),
samo su dvije bile pod crijepom (Povlakia i turbetara ehmehmedovia).
Dugo je na Kuli bio samo jedan duan (prodavnica). Za vrijeme
Kraljevine Jugoslavije drao ga je Mujaga Povlaki, a odmah poslije
Drugog svjetskog rata Abdurahman Povlaki, ali je ubrzo zatvoren. Zatim
e selo vie godina biti bez ijedne prodavnice. Sve do 1950. godine mjesto
nije imalo ni kolu, ve je samo poneko muko dijete ilo u
etverorazrednu osnovnu kolu u Zvomik ili na Divi (od 1945. do 1950.
godine).
119
47. Turbe Hasana Kaimije, snimak iz 1990.godine
Od kolske 1950/51. godine u zgradi nekadanjeg mekteba

otpoela je sa radom i osnovna kola na Kula Gradu. U prizemljuje bila
uionica, a na spratu stan za uitelja. U prvoj kolskoj godini imala je
samo odjeljenje prvoga razreda, dok e u narednim kolskim godinama,
zbog malog broja djece, stalno imati po dva kombinovana odjeljenja (I i
III, II i IV razered). Prvi uitelj bio je neki Ilija, a poslije njega dvije
sestre iz Vrca-Duanka i Milica Koi, a iza njih Mehmed Nuhi iz
Lukovca. Na Kuli su radila i dva uitelja iz Zvomika - Razija Avdispahi
i Memnun Kasum. Kao uitelj u selu se najdue zadrao Dragan Joji
(1962-1972.). Interesantna je njegova biografija. Zavrio je bogosloviju
120
i prije nego to je doao na Kulu raspopio se i prekovalifikovao. Sa

mjetanima se lijepo slagao, pa su ga birali i za svoga odbornika u
Skuptini optine Zvomik. Vanredno je zavrio ekonomski fakultet i
magistrat, te poslije izvjesnog rada kao finansijski rukovodilac u nekoliko
firmi, otiao je u Njemaku, gdje se ponovo zapopio.
U ranijim periodima na Kuli nije postojao nijedan ugostiteljski
objekat. Negdje poslije Drugog svjetskog rata u jednoj kuici na raskru,
u centru Kule, drao je nekoliko godina neto kao kafanu vojni penzioner
Ahmet Hadi. Narod ju je zvao Han. Odjela u njoj su se mogli dobiti
samo pasulj, makaroni i cicvara, a od pia samo rakija. Jelo se spremalo
kod kue i donosilo u kafanu u velikim posudama. Imala je 2-3
improvizovana stola unutra i isto toliko napolju i klupe oko njih. Muterije
su bili seljani iz udaljenih krajeva koji su prolazili kroz Kulu na putu za
Zvomik i obratno, a naroito petkom kada je u gradu pazami dan.
Izgradnjom ranije pomenutih puteva ezdesetih i sedamdesetih godina
20. vijeka put preko Kule izgubio je prijanju funkciju, a time i svoje
stalne prolaznike, pa je i ova kafanica ubrzo prestala sa radom. Tako je
od ovog vremena Kula izgubila dosta od svoje ivosti, postepeno
objektivno postajui sve vie zatvorena sredina poznata po vrijednim,
potenim, estitim i nadasve vjeri odanim ljudima.
U ranijim periodima na Kuli nije bilo nijednog zanatlije, niti
zanatske radnje. Poslije Drugog svjetskog rata, i neto ranije, majstor za
sve u selu bio je neki Osman Hadi, ovjek prirodno nadaren za razne
poslove. Njemu su se mjetani obraali za sve to bi trebalo napraviti ili
popraviti. Obavljao je stolarske i kolarske poslove, pravio furune od
keramike, gline i lima, popravljao mlinove, plugove, pravio eljeve od
rogova ivotinja i si.
Prvi kolovani mladi sa Kule bio je Demal Povlaki. Poslije
zavrene etverorazredne osnovne kole u Zvomiku (1947.) i Nie realne
gimnazije (1950.), zavrio je Srednju ekonomsku kolu u Tuzli (1954.)
i Ekonomski fakultet u Sarajevu 1960. godine. Zatim je nastao period
od nekoliko godina u kome nijedan mladi sa Kule nije pohaao niti
zavrio srednju kolu. Tek po otvaranju Ekonomske kole u Zvomiku,
otpoinje kolovanje mladih u srednjim kolama. Poslije Demala prvi
mladii koji su zavrili srednje kole (svi SE) su Fehim Povlaki (1961.),
Ibrahim Hodi (1962.), Abdurahman Hadi (1963.) i Bahrija Selimovi
(1963.), a od ena evala Povlaki (1967.). Vise kole prvi su zavrili
Abdurahman Hadi (1965.) i Ibrahim Hodi (1966.), a neto kasnije i
Bahrija Selimovi.
Razvojem kolstva i privrede u Zvorniku, a po zavretku
osmogodinjih i srednjih kola, kao i zanata, a naroito od ezdesetih
121
godina, zapoinje masovnije upoljavnje Kuljana u privredu i drutvene

djelatnosti u gradu, a od sedamdesetih godina i prvo zapoljavanje
djevojaka sa Kule, a najvie u Standardu, Alhosu i Vezionici.
Krajem osamdesetih godina skoro da nije bilo kue iz koje nije radilo
najmanje jedno ili dvoje, ime su se znatno poboljali ivotni uslovi
stanovnika na Kuli.
Popravljene su i dograene stare kue, a jo vie je podignuto
novih. Nestale su i parmakue. Godine 1959. dovedena je struja u selo,
a poetkom ezdesetih godina svako domainstvo dobilo je elektrino
osvjetljenje. Krajem sedamdesetih podignuta je nova kola sa dvije
uionice, stanom za uitelje i drugim prateim prostorom.
Znaajan doprinos opem razvoju mjesta, posebno njegove
infrastrukture, dali su njegovi itelji organizovani u Mjesnoj zajednici,
koja je bila inicijator i pokreta svih akcija. Sredinom osamdesetih godina
izgraen je i asfaltni put od Zlatne vode (preko Mekinja) za Kula Grad,
kada je asfaltiran i glavni put kroz selo, a uz njega i gotovo svi prilazni
sokaci. U ovom vremenu mjesto je dobilo vodovod, telefon, itaonicu,
igralite, nekoliko prodavnica, savremenu rasvjetu, a skoro svaka trea
kua imala je auto. Pored linog uea graana u novcu, radnim akcijama
i mjesnom samodoprinosu, svoj doprinos u razvoju sela dale su i neke
organizacije i institucije iz grada i ire.
Ah, moj dragi iz Donjega grada
Ah moj dragi iz Donjega grada,
Donesi mi u njedrima hlada.
Donesi mi sa Drine vedrine,
Miladuha da se milujemo.
Neubrana i nemirisana,
to no raste na erefu mome.
Ja u tebi vezen jastuk dati,
da odmara poslije milovanja.
(Ljubavna poruka djevojke sa Kule askeru
na strai u Donjem gradu).
Kao i sva sela, i Kulaje imala svoje zabave, igre i obiaje, koji su
bili isti ili dosta slini onima ve reenim za Divi. Meutim, K ulaje
bila i jedno od rijetkih mjesta u optini Zvomik u kojem se nije nikada
prestajao svirati saz i u kojem je stalno postojala grupa sazlija. Uz njih
122
su bili i mehteri koji su svirali po narodnim veseljima. Za vrijeme

Kraljevine Jugoslavije grupom je rukovodio sazlija Juso ulbegovi,
zvani oso, a po Drugom svjetskom ratu Mustafa ehmehmedovi. Poto
su svirali uglavnom na zatvorenim sijelima po kuama, a povremeno na
narodnim veseljima, njihova aktivnost nije bila ire poznata. Na sazlijska
sijela na Kulu dolazile su i sazlije iz Zvomika, Meaa, Skoia, Tuzle
i Srebrenice. Sredinom ezdesetih godina, kada Mustafa ehmehmedovi
preseljava u Zvomik, ugasilo se djelovanje kuljanske sazlijeske grupe,
a u Zvomiku po ugledu na Mustafu poinje da se sve vie i vie svira
saz, iji ljubitelji okupljeni oko Mustafe i Himze Tulia poinju da djeluju
kao drutvo sazlija Zvomika, nastupajui po kuama na sazlijskim
sijelima i druenjima, ali i na RTV Sarajevo. Od poetka osamdesetih
godina Drutvo pristupa KUD Svetozar Vukovi arko, djelujui i
nastupajui u programima kao jedna od njegovih sekcija, ali organizujui
i samostalne cjeloveernje programe u gradu. Zato i nije udno to je
Zvomik bio 1989. godine organizator i domain Prve smotre sazlija
Bosne i Hercegovine, a potom i Druge i Tree (1990. i 1991. godine).
Zasluuje da se istakne da je odravanju saza, njegovoj
popularnosti i irenju znatno doprinio i Ismet ehmehmedovi s Kule,
mlai brat pomenutog Mustafe. On je bio poznat kao majstor za izradu
sazova, ali i kao slikar naivac. Izlagao je na zajednikim izlobama
lanova Likovnog kluba Zvomik i slikara amatera radnika PTT
Jugoslavije, ali i samostalno u Zvomiku.

Kula grad se bijeli,
a u kuli Osman paa
uz tamburu sijeli.
Niz grebene zvuk tambure
sputa se do Drine,
u Zvorniku srce puca
lijepe ul Emine.
123
Osta mlada neudata

rad tambure i rad derta.
Danguba je suze liti
s Drinom e se zagrliti.
Ode paa i Emina
bez denaze i bez dina,
odnese ih valovima
plahovita Drina.159
Sva narodna veselja na Kuli prireivana su kod izvorske vode
zvane Bunar, kod damije, gdje je bilo i jedno guvno na komu se
igralo kolo. Svakoga petka predvee ovdje je bilo vrlo ivo, osim zimi.
Sviralo se, igralo, pjevalo i aikovalo, a posebno je bilo veselo kada su
odravana veselja povodom bajrama, svadbi, pilava, suneta, mevluda,
kna, naselja i si. Prvo bi sazlije odsvirale kolo zvano Kolanje (neto
slino kolu etvorka), a omladina bi igrala (dva koraka naprijed, jedan
nazad). Kad obiu dva-tri kruga, sazlije se povlae, a nastupaju mehteri
svirajui za novac.
Na Gornjem gradu, a time i u naselju Kula Grad, svake godine
za Prvi maj, poevi od 1948. pa sve do 1991. godine, prireivana su
narodna veselja i teferii za graane Zvomika i okolnih mjesta. Tad se
najvie obilazilo turbe Hasana Kaimije, pa se ono od strane Kuljanki za
ovu priliku posebno ureivalo, kao i prostor oko njega.
Negdje do poetka pedesetih godina 20. vijeka na Kuli su ivjele
sljedee porodice: ulbegovii, Gutii, Fejzii, Hadii, Halilovii,
Hodii,Nasupovii, Povlakii, Selimovii, Smajlovii, ehmehmedovii,
Tarabii, Tuii...
Kretanje broja stanovnika na Kula Gradu po popisima:
(Popisi 1879-1921.)
1879. godina: 65 kua i 283 stanovnika, od toga 151 mukarac i 132
ene.
1895. godina: 75 kua i 304 stanovnika.
1910. godina: 71 kua i 314 stanovnika (M 172, 142)
1921. godina: 294 stanovnika.
159. Vrlo je mogue da je Osman paa iz pjesme Vi Zvomika na grebenu Osman
paa Gradaevi, rojeni brat Husein kapetana, koji je jedno vrijeme tridesetih
godina 19. vijeka bio mutesarif Zvomikog sandaka (upravitelj) zamijenivi na
toj dunosti smijenjenog Mahmud pau Fidahia.
124
Popisi 1948.-1991.160
Godina
1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991.
Broj stanovnika
338
423
543
622
693 1.120
Od 1.120 stanovnika po popisu iz 1991. godine 1.118 su Bonjaci,
jedan Hrvat i jedan iz reda ostalih.
KARAKAJ I ZVORNIKO POLJE

Danas se pod imenom Karakaj podrazumijeva iri prostor to se
prua od mosta za drumski saobraaj na Drini do sela elopek na sjeveru
i na zapad od Drine do mosta na Sapni i Jardana, na ijem veem dijelu
se sada nalazi zvornika industrijska zona. Meutim, u ranij im periodima,
sve do poetka ezdesetih godina 20.vijeka, na ovom prostoru egzistirala
su dva geografska pojma-selo Karakaj i Zvomiko polje.
Selo Karakaj bilo je nekad rijetko naseljeno. Nalazilo se u
Zvomikom polju uz cestu Zvomik-Kozluk, pruajui se od Meteriza i
Debelog brda do Tomina hana i puta to se odvaja za apnu, gdje je
ivjelo iskljuivo pravoslavno stanovnitvo. Neto pravoslavnih kua
bilo je i po rubnim dijelovima okolnih brda. Dobilo je ime po stijeni
Kara kaj a, koja se nalazi na maloj krivini odmah iznad puta i pomenutog
mosta na Drini, odakle se nekada odvajao put prema Drini i u dio
Zvomikog polja zvanog Tilada. Sama rije Karakaj nastala je od turskih
rijei kara (cma) i kaj a (stijena), to bi znailo crna stijena. Idui uzvodno
uz rjeicu Hou i sadanji put prema Tuzli nalazio se muslimanski dio
Karakaja (sada ile i dr.), nastao najvjerovatnije 1862. godine
Za vrijeme austrougraske vladavine i Kraljevine Jugoslavije (do
1934.) u Karakaju je na mjestu gdje se sada nalaze Drina trans i
benzinska pumpa bio vojni poligon, a preko puta njega, na dananjoj
lokaciji Faguma, bile su vojne tale za konje, a uz njih veterinarska
ambulanta. Izmeu dva svjetska rata, kao i nekoliko godina poslije, Kara
kaj a je bio poznat po uglednoj ekonomiji sa uzornim vonjakom. Na
njenoj lokaciji podignuta je kasnije Fabrika m ehanikog veza
Vezionica, a od ekonomije je ostala samo prizemna poslovna zgrada,
koja danas svojom duinom tri ispod nivoa puta s desne strane idui
prema Karakaju od Zvomika. Preko puta nje nalazila se javna esma za
160. Stanovnitvo BiH po popisima, Zavod za statistiku Hrvatske, Zagreb 1995. str.
224 i 295.
125
putnike i prolaznike sa koritom za napajanje stoke. Za vrijeme Kraljevine

Jugoslavije izmeu Zvomika i Karakaja, odmah iza Meteriza (ispod puta),
drao je kafanu Meho orbegovi.
Pravoslavno groblje u Karakaju formirano je sedamdesetih godina
19. vijeka, pred kraj osmanske vladavine, kada je izmjeteno iz Zvomika.
U sjevernom dijelu ovog groblja sahranjuje se i katoliko stanovnitvo
od dolaska Austro-Ugarske u Bosnu (1878.). Za vrijeme Prvog svjetskog
rata preko puta ekonomije, odmah uz cestu, u blizini Crne stijene, bilo
je vojniko groblje u kojem su sahranjivani austrougarski vojnici 1914.
i 1915. godine. Ostaci ovog groblja bili su vidljivi desetak godina i poslije
Drugog svjetskog rata, od kada im se gubi svaki trag.
U ranijim periodima stanovnitvo Karakaja bavilo se samo
zemljoradnjom, osim njemake porodice Buh, koja se uz stolarske i
kolarske poslove bavila jo nekim srodnim poslovima. Do ezdesetih
godina 20. vijeka u selu nije bilo nijedne kafane ni prodavnice, ve se
sve moralo kupovati u Zvomiku. Po popisu iz 1910. Karakaja je imala
54 kue i 225 stanovnika, od toga 114 muslimana, 102 pravoslavca i 9
katolika,161 a 1921 .godine 236 stanovnika (muslimana 98, pravoslavaca
128 i katolika 10). U popisima stanovnika poslije Drugog svjetskog rata
Karakaja se tretira kao prigradsko naselje Zvomika, pa se broj njegovih
stanovnika iskazivao u okviru grada, kao jedna od njegove etiri mjesne
zajednice.
Zvomiko polje je bilo jedno od najplodnijih u Podrinju.
Prostiralo se od mosta za drumski saobraaj na Drini (podignutog
1973 .godine) do rijeke apne u elopeku, na istoku do Drine i na zapadu
do Jardana i Cera. Do kraja pedesetih i poetka ezdesetih godina
20.vijeka na ovom prostoru nije bilo kua i drugih graevinskih objekata,
osim onih ranije pomenutih u pravoslavnom dijelu Karakaja, ve je skoro
svo zemljite sluilo za uzgoj poljoprivrednih kultura, najvie kukuruza.
Vlasnici zemljita bile su, uglavnom, zvomike porodice, jednog manjeg
dijela divike, a neto zemljita imale su i pojedine porodice iz Karakaja,
i to na rubnim dijelovima Polja. Ve ranije je reeno da se jedan dio
Zvomikog polja zvao Tilada. Ona je zauzimala najvei dio Polja,
pruajui se od Hoe na jugu do rijeke apne na sjeveru i izmeu Drine
i ceste Zvomik-Kozluk. Kroz nju je od davnina vodio kolski put, a od
njega su se odvajali putii na jednu i drugu stranu. Negdje u sredini
Tilade, odmah uz put, na imanju H. Mehmeda ef. Hadia, a poslije
njegovih sinova, nalazila se jedna kuica (neto kao ljetnikovac). Sluila
je za odmor, spremanje hrane i kao sklonite od kie i bila jedini
graevinski objekt u Tiladi. Uz nju je bilo veliko ograeno dvorite sa
161. Popis stanovnitva u BiH 1910. strana 138 i 140.
126
vonjakom i bunarom za vodu, sa dosta hladovine, to je bio vrlo prijatan

kutak za odmor i razonodu.
Kada se pobere ljetina, profesionalni zvomiki obani (kravari)
su u Zvomiko polje izgonili na ispau karavane krava. Sabirali su ih
(skupljali) u Beksuji svako jutro, a predvee dogonili na isto mjesto,
gdje su ih prihvatili vlasnici . Polje je imalo i profesionalne poljare,
uvare polja. Oni bi svakodnevno (i uvee) obilazili polje pazei da se
usjevima ne nanese teta od ljudi ili stoke. Kada se usjevi poberu, svaki
vlasnik zemljita bio je duan da poljaru da odreenu koliinu od ubranih
prihoda. Naroito su se djeca i obani plaili poljara. Po svojoj
korpolentnosti, debeloj toljagi koju je nosio i strogosti najdue im je
ostao u sjeanju neki Ibro, zvani Guzonja.
Od kraja pedesetih i poetka ezdesetih godina postepeno nestaje
Zvomiko polj e, kada ono poinje da se pretvara u zvomiku industrijsku
zonu koncentracijom privrednih kapaciteta najednom mjestu, van grada.
Prvo je 1957. godine izgraena modema ciglana u sastavu preduzea
Novi izvor, zatim Fabrika perploe 1962.godine, a potom, (naroito
sedamdesetih i osamdesetih godina), nastaje jo intenzivnija izgradnja
privrednih objekata, kao to su Fabrika gumenih proizvoda Fagum,
Tvornica obue Standard, odijela Alhos, Transportno preduzee
Drina trans, Fabrika glinice Bira, Tvornica mehanikog veza
Vezionica, Metalno-montano preduzee Univerzal, Distributivni
centar, Zvomik-putevi, zatim pekara, mlin itd. U ovom vremenu
podignuta su dva betonska mosta na Drini, jedan za drumski (1973), a
drugi za eljezniki saobraaj (1991). Poetkom sedamdesetih godina
izgraen je i novi asfaltni put Zvomik -Tuzla, kada je asfaltiran i put
Zvomik-Kozluk. Negdje od ovog perioda, odnosno od kraja 20. stoljea,
cijeli prostor na kome se nekada nalazilo Zvomiko polje poinje se
zvati Karakaj a.
Uporedo sa izgradnjom pomenutih privrednih kapaciteta
izgraivalo se i samo naselje Karakaj a. Od nekada malog i ratrkanog
sela od 27 kua i 139 stanovnika (popis 1879.),162 razvilo se u Mjesnu
zajednicu koja danas ima preko 1.500 stanovnika, vie prodavnica,
restorana i radionica, vodovod i kanalizaciju, fudbalsko igralite i
fudbalski klub, bioskop i niz drugih za ivot ljudi znaajnih objekata.
Od 1972.godine u Karakaju djeluje i Tehniki kolski centar u ijem
sastavu rade mainska, elektrotehnika i kola uenika u privredi.
Po posljednjem popisu stanovnitva (1991.) Mjesna zajednica
Karakoja imala je 1.530 itelja od ega Bonjaka 820, Srba 616, Hrvata
5, Jugoslovena 48 i ostalih 41. Koliko se zna, izmeu dva svjetska rata u
162. Popis stanovnitva u BiH 1879. strana 101.
127
Karakaju su ivjeli Blagojevii, Bokani, Buh, ilii, Grebii, Jovanovii,

Mitrovii, Rahii, Stojkovii...
MALI ZVORNIK I SAKAR

Na desnoj obali Drine, sa srbijanske strane, naspram Zvomika,
Tabaka i Divia, formirana su jo u osmanskom periodu seoska naselja
Mali Zvomik i Sakar. Interesantno je da su ova dva naselja ostala kao
jedina m uslim anska naselja u Srbiji poslije velikih m igracija
muslimanskog seoskog stanovnitva iz Srbije 1830. i 1834.godine i
gradskog 1862. godine. ak se poslije ovih migracija broj muslimana u
njima i poveao. Godine 1833.i 1834.u Mali Zvomik i Sakar doselile su
porodice Ekmedia, onlia, Kravia, Hadiefendia (6 kua),
olakovia(10 kua), Durakovia(5 kua), Mustafia(5 kua) i mdia
(6 kua).I62a
Kada su godine 1830. dijelovi Zvomikog sandaka koji su se
nalazili na desnoj strani Drine prikljueni Kneevini Srbiji, Mali Zvomik
i Sakar su ostali u sastavu Zvomikog sandaka, Bosanskog paaluka i
nahije Zvomik sve do dolaska Austro-Ugarske u Bosnu 1878. godine.
Iako je u okviru pomenutih migracija stanovnitva i konanog iseljavanja
Muslimana iz Srbije 1862. godine (u dogovoru sa osmanskim vlastima
u Carigradu) na mjetane ovih sela vren snaan pritisak da se isele, oni
su poslije tekih natezanja sa srpskim vlastima jednostavno odbili da
idu i tako do danas ostali tamo. Malom Zvomiku i Sakaru, odnosno
njihovim mjetanima muslimanima, pripadalo je nekad cjelokupno
zemljite od Radaljskog mosta na sjeveru do iznad Sakara na jugu, a u
dubinu od dva do tri kilometra. Sve do izgradnje hidrocentrale Zvomik
(1947-1955.) pravoslavnog stanovnitva u ovim selima bilo je vrlo malo.
Imali su neto kua iznad Sakara i nizvodno od eljeznog drinskog
mosta, dok ih u samim naseljima nije bilo. Bile su to porodice Jevtia,
Tomia, Bojia, Sekulia, Mitrovia, Lukia(iznad Sakara)..., te Arsia,
Zeljkovia, Zeljia, Vesia, Vasia, ukanovia, Damjanovia (nizvodno
od mosta)...
Inae, Sakar je nastao oko potoka Petanice negdje oko 1737/38.
godine od muslimana iz Srbije, koji su se tu nastanili u vrijeme ratova u
to doba. Prema dr. Dimitriju Miiu, Mali Zvomik je 1912. godine bilo
162a. aban Hodi: Migracija muslimanskog stanovnitva iz Srbije u sjevemoistonu
Bosnu 1788-1862, lanci i graa za kulturnu i storiju istone Bosne, knjiga II,
Tuzla 1958.str.63.
128
jedino isto muslimansko selo koje je tada postojalo u Srbiji u njenim

granicama.163 Pomenute godine imalo je 90 kua. Veina onih koji su u
prolosti prolazili kroz Mali Zvomik smatrali su gajednom od zvomikih
mahala, jer se ni po emu nije razlikovao od mahala s druge obale Drine.
Vjerovatno zbog toga i danas Malozvomiane zovu Maholjanima.
Osnovno zanimanje im je bilo zemljoradnja, ali su oni bili poznati i kao
splavari i laari.
Do izgradnje Hidrocentrale, Mali Zvomik je imao dvije damije
(gornju i donju) i tri groblja (mezaristana). Jedno se nalazilo izmeu
stare i nove osnovne kole, najvee na mjestu zvanom Vrelo(sada je
na toj lokaciji razvedeno postrojenje HE) i tree kod donje damije (sada
lokacija Doma zdravlja).
N a prostoru na kojem se sada nalaze upravna zgrada
Hidroelektrane i njen restoran bila je na breuljku iznad Drine jedna
zaravan. Zvala se TVRTAK. Na njemu su prireivana narodna veselja
uz narodne instrumente tamburu, saz, zurle i pite. Idui od Malog
Zvomika prema Sakaru, na udaljenosti od brane HE 200-300 metara,
izviralo je 20-30 metara iznad korita Drine jako vrelo zvano Sum bunar
sa nadaleko poznatom vodom za pie i pojilom za stoku. Na njemu su
bile dvije vodenice, a u blizini livada Mehmedhode Imirovia na kojoj
su odravane borbe bikova. I s jedne i s druge strane ceste od Malog
Zvomika do Sakara bile su bae i vonjaci s ogromnim stablima
najkvalitetnijih oraha. Sve je potopljeno vodama Jezera 1955.godine,
kao i stara cesta.
Kako je samo rijeka Drina razdvajala Sakar i Mali Zvomik u
Srbiji od isto tako muslimanskih naselja Divi i Tabaci u Bosni, stanovnici
ovih sela stotinama godina su enidbenim i rodbinskim vezama bili vrsto
povezani, a i ekonomski su bili upueni jedni na druge.
U vrijeme izgradnje HE Zvomik(1947-1955.) i neposredno
poslije njene izgradnje rasformirano je prvobitno naselje Mali Zvomik,
a njegovi starosjedioci su iselili u Zvomik, ili na novu lokaciju ispod
eljeznike stanice i benzinske pumpe, koja je dobila ime Novo Naselje.
U njemu je podignuta nova damija 1969.godine. Tako je ovo isto
muslimansko naselje ostalo bez svojih starosjedilaca, sada optereenih
osjeanjem nepravde uinjene prema njima, posebno to od starog Malog
Zvomika nisu ostali nikakvi tragovi materijalne kulture. Uporedo sa
nestajanjem starog Malog Zvomika u kome je veina kua bila pokrivena
sitnim crijepom (biberom), sa mnogo zelenila, bata i vonjaka i sa
163. Dr. Dimitrije Mii: Hidroelektrana Zvomik, Narodna knjiga, Beograd,
1952.str.19.
129
48. Panorama Zvornika (lijevo) i Malog Zvornika (desno), snimak iz 1938.godine. Na

mjestu gdje Drina poinje da pravi luk, ispod stijena to tre iz vode (Bremena),
podignuta j e brana HE "Z vom ik", a stijene poplavljene jezerskom vodom.
prostranim dvoritima (avlijama), nastajalo je novo, odnosno dananje

naselje Mali Zvomik sa potpuno izmijenjenim urbanim izgledom i
socijalnim i nacionalnim sastavom stanovnitva. U podnoju brda Kulin
izgraeno je stambeno naselje zvano Vile. Ujesen 1949. godine zavrna
je eljeznika pruga do Malog Zvomika od kada je naselje povezano
eljeznicom sa Beogradom i drugim mjestima irom Jugoslavije. Godine
1948. otvorena je Zdravstvena ambulanta kada mjesto dobiva prvog
ljekara i bolniara (dr.Bojinovi). Neto kasnije otvorena je sadanja
zgrada Doma zdravlja. Prvi specijalista u Domu bila je dr. Zorica Deli,
pedijatar.
Osnovna kola u Malom Zvomiku radi od poetka 20.vijeka.
Meu prvim uiteljima bili su Avdo Karabegovi iz Morie (18781908.) i Nezir Nali iz epa. kolska zgrada nalazila se na ulazu u
naselje. Krajem pedesetih adaptirana je u stambeni objekat, kada je na
njenom prizemlju podignut sprat. Nova kolska zgrada (sadanja)
podignuta je 1960.godine od kada etverorazredna osnovna kola prerasta
u punu osmorazrednu osnovnu kolu. Do kolske 1960/61. djeca iz Malog
Zvomika i njegove okoline u starije razrede osnovne kole ila su u
Zvomik.
Pomenuti uitelji Avdo Karabegovi i Nezir Nali bile su poznate
linosti iz kulturnog i politikog ivota iz tog vremena u Srbiji pa i ire.
Prvi je bio ugledni pjesnik ije su pjesme sa ikievim i Skopljakovim

izale u zbirci Pobratimstvo 1900. godine. Umro je od turbelukoze u
loznikoj bolnici 1908. Sahranjen je u Beogradu uz nadahnuto posmrtno
slovo knjievnika Branislava Nuia.164 Nezir N alije bio uitelj u
Malom Zvomiku od 1911 .do 1914.godine. Iz Prvog svjetskog rata izaao
je kao major srpske vojske i bio prvi srpski oficir koji je sa srpskom
vojskom uao u Zvomik u jesen 1918. godine. Nosilac je Albanske
spomenice i uesnik Solunskog fronta.
Avdo Karabegovi
Pred tvojim stanom
No je tavna, nepregledna,
vjetar iba sa svih strana...
Izmuena sjenka jedna
Stajala je kraj tvog stana.
Lene kapi hladne kie
ibahu je cijelo vee
I nita se ne u vie
Do Zlatica kako tee.
Ti u svilu zatrpana
Blaeno si snove snila;
Njena dua uplakana
Molitve je Bogu vila.
O svemoni, Boe sveti
u se kroz mrak noi tije,
Jednoga se srca sjeti:
uvaj mi je, uvaj mi je...
(Zvomik, 1907.)
Kao stoje ranije reeno, izgradnja HE Zvomik kapaciteta 100
MW godinje, poela je 1947., a zavrena 1955. godine. Putena je u
rad 26.septembra 1955. godine. Na sveanosti koja je ovim povodom
organizovana, a pred vie hiljada graana i s jedne i druge strane Drine,
govorio je Josip Broz Tito, predsjednik Jugoslavije. Duina brane HE je
164. Marko Markovi: Dvadesetogodinjica smrti Avde Karabegovia, Pregled
br.2/1928.
131
166,5 metara, a zaj eno sa mainskim zgradama koje ine njen produetak
260 metara. Konstruktivna visina brane je 42 metra, a povrina
formiranog jezera 13 kilometara kvadratnih.
...Brana se podizala u tjesnacu gdje se zavravao Mali Zvomik.
Na tom relativno uskom prostoru od mosta na Drini do tjesnaca trebalo
je izgraditi bazu gradilita. Otudaje taj dio Malog Zvornika morao da se
porui i raseli. Dvije treine kua su poruene. Stanovnici su smjeteni u
ostalom dijelu Malog Zvornika i u Velikom Zvorniku, a neki su dobili
zemlju i kue u drugim mjestima i odselili se... U poetku stanovnicima
nije bilo pravo to se moraju seliti i privikavati na nove us love ivota i
rada. Meutim, danas je vei dio zaposlen na gradilitu i u elanu pri
radu ne zaostaju za drugim radnicima...
(Izpublikacije dr. D.Miia Hidroelektrana
Zvom ik, Narodna knjiga,Bgd.l952.str.l9)
48a. Josip Broz Tito u pratnji domaina kree prema Hidroelektrani. Do Tita lijevo
Boro Jovanovi, zvani Boro Investitor, direktor Elektrane u izgradnji.
Za vrijeme Kraljevine Jugoslavije (pa i kasnije) Mali Zvomik i

Sakar pripadali su srezu Raevina. Po popisu iz 1921. godine ova dva
sela sa irom okolinom imala su 594 stanovnika, od kojih 447 muslimana,
146 pravoslavnih ijedan katolik. Deset godina kasnije na ovom podruju
bilo je 179 kua i 933 stanovnika. A pedeset godina poslije (1981.) samo
132
48b. Mali Zvornik (Donje naselje) danas.
naselje Mali Zvomik imalo je 3.786 stanovnika, od toga 2.349 Srba, 755
Bonjaka, 540 Jugosovena i 142 ostalih. Ove godine Sakar je imao 587
itelja, od toga 282 Srba, 226 Bonjaka, 59 Jugoslovena i 20 ostalih.
Cijela optina Mali Zvomik imala je 1981. godine 13.074 stanovnika.
Pored naprijed istaknutih, najstarije malozvomike i sakarske
porodice su: orii, Kokorovii, Buljubaii, Hmjii, Kujundii,
Imirovii, Zulii, Potokovii, Halilovii, Beganovii, Rustemovii,
Jakubovii, Ibrahimovii, Havkii, Hamidovii, emalovii, Pirii,
Kajtazovii...
STARA GROBLJA U ZVORNIKU

Najstarije i najvee muslimansko groblje (mezaristan) nalazilo
se u podnoju Vratolomca, zvanom Zulfikarovac, sada naselje Grobnice
ili Novo naselje. Na njemu sve do poetka ezdesetih godina 20. vijeka
nije bilo stambenih objekata, osim nekoliko kua koje su se nalazile
iznad groblja (Huseinbega Borogovca i Abdurahmana Jahia, Avde i
Muje Pukarevia, Rame Fazlia i Begana Mehmedovia). Danas je to
veliko stambeno naselje sa nekoliko ulica. Grobnice su od grada bile
odvojene kamenim zidom visokim oko 120 cm, koji se pruao uz staru
cestu Tuzla-Zvomik-Bijeljina od kue Atlage Halilovia u Varoi do
sadanjeg ulaza u naselje Grobnice u Beksuji kod mekteba (sada kua
Halide Tabakovi Zejnilagi). Bilo je zasaeno ljivama i obraslo travom,
133
a kako je bilo zaputeno, sluilo je za ispau stoke i igru djece sve do

poetka ezdesetih godina 20. vijeka od kada otpoinje na njemu
intenzivna izgradnja stambenih i drugih objekata.
Staro muslimansko groblje postojalo je sve do ezdesetih godina
i u Zamlazu, ispod boria, na prostoru na kome se sada nalaze objekti
Optinskog suda, Suda za prekraje, Novog izvora, stambena zgrada
eljezniara i dograeni dio zgrade Skuptine optine. Bilo je sa sve
etiri strane opasano debelim kamenim zidom visokim oko 120 cm. Kao
i beksujansko, bilo je pod travom i ljivama, a uz glavnu cestu je imalo
lipe od kojih su se neke i do danas odrale.
U Zvomiku je ubijen i na ovom groblju sahranjen 1827. godine
poznati sarajevski gazija Ibrahim Barjaktar Pinjo, uveni protivnik
sultanovih reformi i organizator bune protiv aktuelne turske vlasti 1826/
27. godine. Danas jedna ulica na Bjelavama u Sarajevu nosi njegovo
ime.165
O
postojanju ova dva najvea muslimanska groblja u gradu ni
ostali nikakvi materijalni tragovi. Njihovim potpunim unitenjem nestali
su najznaajniji dokazi o vjekovnom bitisanju Muslimana na ovim
prostorima.
Manja muslimanska groblja nalaze se jo kod turbeta na Bairu i
kod damijau Rijeci i Zamlazu, od kojih je ovo drugo smanjeno za vie
od 50% izgradnjom na njegovoj lokaciji drutvenog stambenog objekta
(do Maieve kue) ijedne privatne kue.
Staro pravoslavno groblje nalazilo se izmeu Kuljanskog puta i
Misir-bae, u podnoju Kahvenjae. Na sadanju lokaciju u Karakaju
izmjeteno je sedamdesetih godina 19. vijeka, odnosno pred kraj
osmanske vladavine. U sjevernom dijelu ovog groblja sahranjuje se i
katoliko stanovnitvo od 1878. godine.
165.Bosanski vezir Abdurahman-paa odsjeo je u Zvomiku 1826.godine, odakle je
poslao u Sarajevo Alibega Fidahia (mlaeg) sa 500 vojnika da pohvata buntovnike
protiv sultanovih reformi u Bosni i dovede ih u Zvomik na suenje. Ali-beg je
zadatak uspjeno izvrio i za zasluge imenovan je paom. U Zvomiku su tada
(7.III.1827.) ubijeni Mujaga i Sulejman Tahmiija, Ibrahimaga Bakarevi, Aliaga Ruuklija (zapovjednik janjiara), Fejzaga Turundija, Avdaga Miloevi i
poznati gazija Pinjo Bajraktar. Glave su im otpremljene u Carigrad, a tijela pokopana
u zamlakom groblju. Muslimanski svijet u Zvomiku palio im je svijee uoi
mubare noi, smatrajui ih muenicima i ehidima. (Ibni Hasan: Islamski
spomenici u Zvomiku , Tslamska misao, br. 62, Sarajevo, 1984. str. 42. i dr.
Ahmed Alii: Pokret za autonomiju Bosne 1831. do 1832. Sarajevo, 1996. str.
171-172.
134
U Zvomiku je ubijen i na starom pravoslavnom groblju sahranjen

1815. godine Stojan upi (Zmaj od Noaja), jedan od voa II srpskog
ustanka. Njegovi posmrtni ostaci i spomenik preneseni su 1988. godine
u njegovo rodno mjesto Sala Noajski, gdje mu je 1990. uz stari podignut
i novi spomenik u bronzi.
Sadanje muslimansko groblje na Kula Gradu formirano je jo u
ranom osmanskom periodu, a na Meterizima (Kazanbaa) poslije Prvog
svjetskog rata. Na lijevoj strani puta idui prema Karakaju, izmeu
Vidakove njive i Meteriza, nalazi se staro jevrejsko groblje, koje je jako
zaputeno i oteeno. Sa desne strane, idui prema Kuli starim
kaldrmisanim putem, izmedju zaravni na Kaplanu i Gornjeg graa, nalazi
se romsko groblje.
48C. Pogled na Zvornik iz Malog Zvornika, u pozadini desno groblje na

Zulfikarovcu. Uz obalu ispod mosta vide se rajzovane splavi. Snimak iz 1929.
godine.
ZVORNIKIJEVREJI
Poslije progona iz panije prvi Jevreji doli su u Bosnu
1566.godine. Sve do 19.vijeka ivjeli su samo u Sarajevu i neto u
135
Travniku.166 Podstaknuti porastom trgovine i trgovakog prometa u

19.vijeku oni se iz Sarajeva i Travnika naseljavaju prvo po oblinjim
mjestima, a kasnije i u udaljenija mjesta.167 Po popisu stanovnitva iz
1879. u Zvomiku ih je bilo 50,168 a 1895. godine 125. Uglavnom su bili
nastanjeni u Zvomikoj ariji ili u njenoj blizini. Upranjavali su sve
svoje vjerske i druge obiaje i bili ukljueni u drutveni ivot grada, u
kome su bili vrlo cijenjeni i potovani.
49. Zvomika sinagoga (bogomolja)
166. "Spomenica 400 godina od dolaska Jevreja u BiH, Odbor za proslavu 400 godina
od dolaska Jevreja u B iH (l566-1966), Sarajevo, 1966, str. 47.
167. Isto, str. 138.
168. Rezultati popisa stanovnika u BiH 1879.str.101.
136
Zvornika sinagoga sagraena je 1902. godine od priloga Jevreja

koji su tada ivjeli u Zvomiku i okolini. Nalazila se u Srpskoj varoi na
desnoj obali Zlatice, naspram sadanje nove zgrade Medicinskog cen
tra. Ulaz u sinagogu bio je, kao to se na slici vidi, sa sjeverne strane (od
Zlatice).
Poslije II svjetskog rata sinagogu je otkupio Jovo Todoran i
adaptirao je u stambeni objekat. Na izlazu iz Zvomika (izmeu Vidakove
njive i Meteriza) nalazilo se lijepo ureeno jevrejsko groblje, koje je
danas vrlo zaputeno.
Prema popisu stanovnitva iz 1910. godine u Zvomiku je tada
ivjelo 148 Jevreja, a u srezu Zvomik 175.169 Pred II svjetski rat u gradu
ih je bilo 118 (24 porodice), od kojih su veina bili malotrgovci i zanatlije.
Svi su, osim desetak njih koji su se na vrijeme sklonili, odvedeni u
zloglasni logor na Banjici kod Beograda i ubijeni. Bilo je to u maju
1942. godine kada su ih ustae pohvatale, kamionima sprovele u abac
i predale Nijemcima, koji su ih potom otpremili u logor na Banjici.
Kada su protjerani, njihova cjelokupna pokretna i nepokretna imovina
je opljakana, to je bilo u skladu sa Hitlerovim nacistikim planom o
biolokom unitenju Jevreja. Poznate jevrejske porodice u Zvomiku bile
su Salom, Ginsberger, Fier, Koen, Bararon, Gracijani, Haj on, Kraus,
Levi...170 Stariji Zvomiani se sa zadovoljstvom jo sjeaju vekni, kifli,
50. Naselje oko rjeice Zlatice, austrougraskiperiod. U sredini slike (naprijed)

sinagoga, a lijevo Rijeanska damija.
169. Rezultati popisa iteljstva u BiH od 10. oktobra 1910. godine, Sarajevo, 1912. str. 4.
170. Spisak jevrejskih porodica koje su ivj ele u Zvomiku do II svjetskog rata sainjen
1982. po sjeanju Bebe iri roene Hajon - N i , i Duke Salom ro. Ginsberger,
Beograd, Kosmajska 22/1.
137
zemiki, peretaka i drugih peciva uvenog zvomikog pekara Jevrejina

Hermana Ginsbergera, ija je radnja bila na mjestu na kome se sada
nalazi kafana Lovac(kod pijace), naspram stolarske radje Ilijaza iia.
TVgovci Jevreji
Jevreja je u ono vrijeme u Zvomiku bilo dosta. Bilo je zanatlija,
a neki su se bavili trgovinom. Drali su se svoje nacije i vjere, i to strogo.
Malo ih je bilo bogatih. Meusobno su se pomagali. Nisu dali da neko
od njih propadne. U svojoj bogomolji imali su za svaku svoju siromanu
curu posebnu kasu u kojoj su jo j pare za udaju prikupljali. I svako je
davao koliko je mogao. Subotom su izbjegavali rad.
Najvei trgovac od njih bio je neki Bela Fier. Drao je magacin
u Namazahu na tri sprata, svakave robe od tekstila, metala pa do gasa u
buradima. Kua mu j e bila prava gospodska, ondi e j e sada
Komunalno Jedne godine zapali mu se magacin i izgore do temelja.
Letila su burad sa gasom u nebo. A on od tuge polude...
Trojica brae Bararon bili su trgovci. Avram je im o mjeovitu
radnju, Sakita tekstilnu, a Sadiksepored trgovine bavio i otkupom koe.
Imali su ardake za suenje koe u Namazahu. Otkupom i prodajom
koe bavio se isto tako i Jakica Gracijani, a Isidor, njegov brat, im oje
piljarnicu.
Neki Abinun im je bio rabin, a ujedno i trgovac. On je prodavao
samo pamuk za tkanje. To se mnogo trailo. Pa ondar Nahman Hajon i
Moina Levi sa sinom Salamonom imali su tekstilne radnje sa
kvalitetnom robom i prodajom odijela. A jedan stari Juda Mamalo dr o
je malu radnjicu sitnih stvarica i boje za vunu. Svake subote doe on u
na duan, kupi dvije kile ita i hrani golubove na sred arije. A oni
mu slijeu na ramena.
(Zabiljeio Muharem Topi po kazivanju
svog oca Hasana, najstarijeg ivog zvomikog trgovca,
88 godina, u izgnanstvu)
ZGRADA SRESKOG NAELNIKA

Austrija je i u Zvomiku podigla nekoliko veih graevina. Jedna
od njih je i zgrada na slici podignuta 1886. godine. U njoj je za vrijeme
Austro-Ugarske, Kraljevine Jugoslavije i u poslijeratnom periodu, sve
do 1958. godine, bilo sjedite Zvomikog sreza. Ove je godine ugaen
138
51. Zgrada Sreskog naelstva u Zvorniku (sada Skuptina optine), snimak iz

1986.godine.
Zvomiki srez i pripojen Tuzlanskom, a sjedite Narodnog odbora optine

Zvornik prem jeteno je u ovaj objekat, gdje se i danas nalazi.
Stanovnitvo Zvomika i okoline zvalo je ovu zgradu Konak i desetak
godina po zavretku Drugog svjetskog rata. Godine 1958. uz nju je sa
sjeverne strane, u zamlakom groblju, dograen novi prostor od sige sa
salom za sjednice. Tada je raniji ulaz u zgradu zatvoren, a otvoren
sadanji. U ovoj zgradi sve do pedesetih godina bio je i zatvor. Nalazio
se u prizemlju junog dijela zgrade (ne do ulice). Na prostom sadanje
zgrade MUP-a bilo je zatvorsko dvorite opasano visokim kamenim
zidom.
Uporedo sa izgradnjom zgrade Sreskog naelstva podignut je i
park ispred zgrade sa fontanom, a na brdu iza zgrade posaeni su borii.
Kada su porasli, od njih je formirana borova umica, zvana Borii,
koja je sa klupama i stazama to su se penjale u serpentinama sluila
Zvomianima kao park i izletite.
U junom dijelu parka, od jedne razmontirane drvene barake,
podignuta je 1955. godine itaonica Zamlaz. Poruena je 1967., a na
njenom mjestu iste godine od tvrdog materijala izgraena je sadanja
itaonica. Svi mjetani Zamlaza i Hrida dali su novane priloge za njenu
izgradnju. Ona je bila mjesto okupljanja graana ne samo iz pomenutih
ulica, nego i iz ostalih, naroito penzionera i ljubitelja aha.
139
52. inovnici Poreske uprave sreza Zvomik, snimak iz 1940.godine u parku kod zgrade
Sreskog naelstva. Na slici s lijeva na desno u prvom redu .'Antika Knajter, Ostoja
(prezime nepoznato) i Avdo Fidahi; drugi red: Tahir H udovi (u bosanskoj
muslimanskoj narodnoj nonji), Dragica Cvjetinovi Bonjak, ef Poreske uprave (ime
nepoznato), Semka Kamenica Aganovi i Rus itnik.
VOJNI LOGOR (Lageri)

Za vrijeme Austro-Ugarske i Kraljevine Jugoslavije (sve do 1934.
godine) u Zvomiku je bio jak vojni garnizon. Nalazio se u tvravama
Donjeg i Gornjeg starog zvomikog grada i u logoru u Zvomiku, koji je
podigla Austrija odmah po okupaciji Bosne 1878. godine. Po zavretku
Prvog svjetskog rata (1918.) pripao je vojsci Kraljevine SHS. Vojni logor
sa poligonom u Zvomiku nalazio se na prostoru od sadanje zgrade O
u Zamlazu (na jugu) do sadanjeg stambenog bloka Namazah (na
sjeveru), te izmeu mejdana na istoku i glavne ulice to vodi kroz grad
na zapadu. Poslije izmjetanja garnizona iz Zvomika (1934.) ovaj
naputeni prostor najvie je koristio zvornikoj djeci, gdje su se
svakodnevno okupljala i igrala razne igre, kao to su kazana, kua i
ize (igre sa orasima), truhlih kobila, klisa, ganje, murke, "andara
i lopova, pula...
140
Vojne barake u Lageru poruene su, uglavnom, do 1941. godine,

a njihov materijal rasprodat.
Stanovnici Zvomika su dugo vremena prostor gdje se nalazio logor
zvali Lageri, odnosno sve do podizanja na ovoj lokaciji zgrade Srednje
ekonomske kole, hotela Drina, parka, Autobuske stanice, Pote i
stambene zgrade S-8.
Na mjestu gdje se sada nalaze biva zgrada Srednje ekonomske
kole i hotel Drina nalazili su se jedno vrijeme poslije II svjetskog
rata ardaci za otkup ita i radionice Stolarskog preduzea "Mladost.
Kao to je ranije reeno, u gradu je 1910. godine bilo 498 vojnih
lica (u Srezu 651).
Do 1934. godine dio vojnog garnizona izZvomika imao je kasarnu
i u Karakoju, uz koju je bila i veterinarska ambulanta. Poligon se nalazio
naspram pravoslavnog groblja, na sadanjoj lokaciji Drina transa.
53. Konjiki vojni puk na obuci na Zvomikom mejdanu 1933.godine. Na ovom mjestu
sada se nalaze Sportska dvorana "Mejdan " i dio fudbalskog igralita. Objekti na slici
iznad mejdana (lijevo) su pripadali vojnom logoru u Zvorniku, a zgrade (desno) na
slici mahali Namazah. Ispod njih j e p u t kojim se silazilo na mejdan. U drugom planu
slike lijevo vidi se munara Zamlake damije.
141
54. Pogled na vojni logor u Zvomiku, snimak 1895.godine. Barake i drugi vojni
objekti koje vidimo na snimku gradjeni su od kamena, cigle i eljeza.
OFICIRSKI D O M (Kasina)
Oficirski dom (Kasina) je izgraen 1910. godine, od kada je do
1934. sluio svojoj namjeni, prvo za potrebe austrougarske, a potom
vojske Kraljevine Jugoslavije. Imao je veliku batu sa fontanom i do
ulice lijepu visoku ianu ogradu sapodzidom. Od 1934. do 1946. godine
u njemu su prireivane sve znaajnije sveanosti i kultumo-zabavne
manifestacije u gradu. Sluio je kao ugostiteljski objekat do 1962. godine,
kada je predat na koritenje omladini Zvomika. Godine 1979. predat je
SIZ kulture koji gaje 1980. popravio, renovirao i proirio i u njemu iste
godine otvorio Muzejsku zbirku, gradsku itaonicu i salu koja je sluila
za izlobe, razne kultumo-zabavne manifestacije manjeg sadraja i za
odravanje raznih sastanaka i skupova u grau. U bati Kasine (u njenom
sjevernom dijelu) bila je do 1934. godine kuglana. U periodu od 1934.
do 1940. u sali Kasine su prireivani i javni asovi Sokola. Godine
1964. u jednom dijelu bate Kasine podignuta je zgrada Djeijeg
zabavita. Kasnijim neodgovarajuim graevinskim radovima na
prostorima oko Kasine i u njenoj bati i ona i njena bata izgubile su
svoj prvobitni izgled i ljepotu.
142
55.Oficirski dom (Kasina), snimak iz 1973.godine.
Nekada je na lokaciji na kojoj je podignuta Kasina bila kua sa

velikom avlijom i batom poznatog i uglednog zvomikog kovaa Jusufa
Hadijusufovia, iji su sinovi Salih efendija i Mula Alija u ono vrijeme
posjedovali najvee vjersko obrazovanje u Zvomiku, steeno u Istanbulu
u Turskoj.
Restoran Kasina bio je posebno poznat po tome to su u njemu
uvijek svirale kvalitetne muzike, u proljee i ljeto u bati, a u jesen i
56. Detalj ograde i ba te Kasine. Na

biciklu elektriar Boo Joci.
143
zimu u sali. Svojim glasom, armom, ljepotom i popularnou u prvim

poslijeratnim godinama posebno su se isticale pjevaice Jovanka i
Danijela. Kad su one pjevale (a pjevale su bez ozvuenja, jer tih sprava
u ono vrijeme nije bilo u Zvomiku), oko Kasine i njene bate okupljalo
se tako rei pola Zvomika da uiva u ljepoti njihove pjesme i arma.
One su esto bile izloene i prijetnjama ena iji su muevi najvei dio
vremena provodili u kafani i zanemarivali svoje porodine obaveze. Na
njihove napade i prijetnje one bi dostojanstveno odgovarale da njih ne
interesuju njihovi muevi ve njihove pare.
Svake veeri orkestri su svirali i muziku za ples, a nedjeljom od
11,00 do 13,00 sati priredjivan je matine. Ove lijepe zabave nastavljene
su od 1962. godine i u novosagradjenom hotelu Drina. One su bile
pristupane zrelijoj i starijoj omladini i branim parovima, dok su se
mladje generacije zabavljale na igrankama organizovanim po kolama i
mjesnim itaonicama, a nedjeljom na matineu u fiskultumoj sali DTV
Partizana. A u ono vrijeme, da zabiljeimo i to, popularni plesovi su
bili tango, sving, valcer, engli valcer i sloufoks.
PRVI AUTOMOBILI U ZVORNIKU

Godine 1908. austrougarski ministar i zapovjednik Bosne, Apel,
trebalo je da doputuje u Zvomik. Sveani doek prireen je na auevcu,
gdje se skupilo mnogo svijeta (zvaninici grada, aci, graani). Prostor
je bio ukraen zastavama, cvijeem, parolama... To je bio dogaaj za
zvomiku ariju u kojoj se rijetko ta znaajno deavalo.
Gost je trebalo da doe iz pravca Sarajeva i sve oi prisutnih bile
su uprte u tom pravcu. Oekivala se zaprega sa vitkim konjima i
raskonim kolima. Najavljen je dolazak gosta. Sadanjom Ulicom ure
Pucara od centra grada pojavilo se vozilo bez konja, koje je putalo
udne zvukove i iza koga se dizala gusta praina. Nekoje povikao: Bjei,
bjei narode, eto kola bez konja i koijaa, pogazie nas! Nastala je
vika, graja, pla djece. Narod se razbjeao na sve strane, a najvie ih se
sklonilo u grobnice iznad uevca. Tek kada je gost sa svojim vozilom
stigao pred sveanu tribinu na auevcu i kada se ugasio motor na vozilu,
narod se poeo vraati, polako, oprezno i nepovjerljivo, radoznalo
zagledajui u udo kojim je doputovao u njihov grad zapovjednik
Bosne.171
171. Ovaj dogaaj je zabiljen po kazivanju Borka Jokanovia.
144
Eto, to je bio prvi susret Zvomika i Zvomiana sa automobilom.

Ujesen 1909. godine u duan zvomikog trgovca i gazde Stevana
Nikoliajednog pazamog dana doao je njegov stalni muterija i prijatelj,
ugledni domain, seljak iz Petkovaca, Suljo Topalovi. Uz duhan i kafii
vodio se prijateljski razgovior izmeu njih o svakodnevnim poslovima,
dok e ti Suljo najednom tiho: "Brate Stevane, imam neto u povjerenju
da ti kaem, samo da se dalje ne uje. I ispria mu kako je on, i ne samo
on, vidio prije dvije veeri svojim oima kako je cestom kroz Petkovce
od pravca apne prolo nekakvo udovite, ejtan li je, ta li je, sa
ogromnim oima koje svijetle, die iza sebe prainu, stenje i roke. Narod
se uplaio, svate se pria.
Gazda Stevan je znao o emu se radi i umirio je svog prijatelja.
Ustvari, to je bio prvi automobil koji je proao kroz apnu i Petkovce
vozei ovom relacijom nekoliko austrijskih oficira iz Tuzle u Bijeljinu.172
Prva redovna autobuska linija za prevoz putnika i potanskih
poiljaka od Tuzle do drugih mjesta u sjeveroistonoj Bosni uspostavljena
57. Prva motorna vozila u Zvorniku (autobus i mala kola brae Blagojeviajispred
benzinske pumpe u centru grada (sada prostor izmeu knjiare Veleprometa i apoteke
u stambenom bloku Namazah). Upozadini lijevo vidi se mrsna ili enska pijaca (sada
Spomen-obiljeje palim borcima u NOR-u u centru grada). Snimak iz 1929. god.
172. Zabiljeeno po kazivanju Stanka Nikolia, koj ije tada radio kao trgovaki pomonik
kod svog oca Stevana i sluao ovaj razgovor.
145
je 1929. godine, kada je krenuo prvi autobus koji je saobraao na relaciji

Tuzla-Zvomik-Bijeljina. Vlasnik i prvi voza autobusa bio je Joko
etkovi iz Podgorice.173
58. Na slici Joko etkovi (lijevo) i kondukter autobusa desno. Snimak j e napravljen
22. avgusta 1929. godine ispred hotela "Bristol1 u Tuzli pred polazak autobusa na
prvo putovanje u Zvomik i Bijeljinu.
SAOBRAAJ IZMEU DVA SVJETSKA RATA I

NEPOSREDNO POSLIJE II SVJETSKOG RATA
Za vrijeme Kraljevine Jugoslavije, do 1926. godine, redovan
saobraaj sa okolnim mjestima (Vlasenica, Srebrenica, Tuzla i Bijeljina)
odvijao se zaprenim vozilima i to jednom dnevno. Vlasnik zaprege bio
je Jevrejin Bela Fier. Godine 1924. i 1925. Zvomik je dobio prve auto
mobile i autobuse, od kada otpoinje da se uspostavlja prvo povremen,
a potom i redovan autobuski saobraaj sa pomenutim mjestima i jo sa
Ljubovijom, Valjevom i Sarajevom.
173. Dragia Trifkovi:Tuzlanski vremeplov IV, Grafiar, Tuzla, 1990. str. 105.
146
Prvi vlasnici automobila i autobusa u Zvomiku bili su braa Drago

i Kajo Blagojevi. Oni su imali svoju autogarau u kojoj su sami izraivali
karoserije za svoje autobuse. Nalazila se najednom dijelu prostora
sadanjeg stambenog bloka Namazah. Ispred garae na ulici, na trotoaru,
podignuta je i prva benzinska pumpa u Zvomiku. Prvi autobusi imali su
6, a kasnije 1016 sjedita i svi su polazili u isto vrijeme, u 14 sati.
Prvi vozai autobusa i automobila iz Zvomika, pored pomenutih
brae Blagojevia, bili su Tonika Pokorni, Aco Poli, Aco Blagojevi,
Fuad Isajbegovi, Hasan Peta, Milo Kordik, Mato Kazina, Mehmedalija
Karamuji, Ibro Fazli, Stevo Stefanovi...
Autobusi su polazili i stizali na svoja odredita tano u minut, pa
su ljudi u mjestima kroz koja su prolazili odreivali prema njima vrijeme
i navijali satove. Kako su se autobusima prevozile i potanske poiljke
(pisma, paketi i dr.), narod je autobuse zvao pota (Proe pota,
dvanaest je sati).
59.Prva autokaroserija, izraena u autogarai brae Blagojevi (1929.godina). Slijeva

na desno: Drago i Branko Blagojevi (ispred vozila), Hasan Pedi i SairJahi (stoje
uz vozilo), sjedi na toku B eriz Povlaki (sa kravatom), iza njih sjedi Mustafa
Bazardanovi, a pretposljednji na slici j e Aco Blagojevi (sa eirom i kravatom).
Pred II svjetski rat autobuski saobraaj preuzeli su Selmanagii

iz Srebrenice, a Blagojevii su se preorijentisali na teretni saobraaj.
Poslije Drugog svjetskog rata ponovo je uspostavljen saobraaj
sa okolnim mjestima i sa Sarajevom (1946. godine). Nije bilo autobusa
pa su se za prevoz putnika koristili kamioni tuzlanskog preduzea Dask.
Bili su pokriveni ceradom, a kao sjedita sluile su klupe bez naslona.
Pedesetih godina u saobraaj e biti ukljueno nekoliko autobusa, pa e
147
60. Autobusi Drage Blagojevia i njihovi vozai, s lijeva na desno: Fuad Isajbegovi,
Milo Kordik i Aco Poli. -Snimak iz 1938.godine ispred nekadanjeg hotela "Beograd "
i sadanje zgrade SDK. U pozadini, na brdu, vide se kue na Bairu.
se sve do 1953. godine za prevoz putnika uporedo koristiti i kamioni i

autobusi. Vozila sa putnicima na svoja odredita kretala su iz Zvomika
jednom dnevno sa polazita koja su se esto mijenjala (najee sa
auevca, zatim ispred starog hotela Drina i Fiskultumog doma) sve
do izgradnje autobuske stanice u Zvorniku na prostoru biveg
Fiskultumog doma (Doma DTV "Partizan), koja je otvorena na Dan
borca 4.jula 1969. godine.
Godine 1957. kroz Zvomik je dnevno prolazilo 14 autobusa, od
kojih su 9 bili prolazni, a samo pet ih je polazilo iz Zvomika. Oni su
saobraali na ovim relacijama:
1. Zvomik - Beograd
2. Zvomik - Sarajevo
3. Zvomik - Vlasenica
4. Dubrovnik - Beograd
5. Tuzla - ekovii
6. Srebrenica - Brko
7. Bajina Bata - Loznica
148
(2 autobusa)
(2 autobusa)
(1 autobus)
(1 autobus)
(1 autobus)
(2 autobusa)
(1 autobus)
8. Ljubovija- abac
9. Tuzla - Bijeljina
(2 autobusa)
(2 autobusa)174
S obzirom na neizgraenost lokalnih puteva, o lokalnom

saobraaju u ovo vrijeme nije moglo biti ni govora. On se poeo
intenzivnije uvoditi tek sredinom sedamdesetih godina.
I od najudaljenijih mjesta do Zvomika se putovalo pjeke ili
zaprenim vozilima, a od mjesta koja su bila uz glavne saobraajnice i
autobusima meugradskog saobraaja, ako je bilo u njima mjesta. Prve
autobuske linije u lokalnom saobraaju uspostavljene su 1967.godine,
kada su u apnu i Kiseljak krenuli prvi autobusi. Deset godina kasnije
(1976.) krenue i prvi autobusi u Kamenicu i Krievie. Autobusi su sa
pomenutim mjestima u poetku saobraali samo jednom dnevno.
Godine 1968.Zvom ik je imao samo 319 automobila (236
putnikih i 83 teretna),175 a osam godina kasnije 1.730, od ega 1.563
putnikih i 167 teretnih.
PRVI POTANSKI SAOBRAAJ

Za vrijeme osmanlijske vladavine u Zvorniku je postojala
carinarnica preko koje se odvijala trgovina sa susjednim mjestima u Srbiji.
Razvijenom zanatstvu i trgovini u Zvomiku bio je neophodno potreban
potanski i telegrafski saobraaj. Zbog toga i nije udo to je pota u
Zvomiku osnovana (otvorena) jo 1864. godine, kada i u Sarajevu i u
jo devet veih gradova u Bosni i Hercegovini. Dvije godine kasnije
(1866.) u Zvomiku je osnovana i telegrafska stanica. Upravnik pote
bio je jedino zaposleno lice i obavljao je sve poslove u poti i telegrafu
sve do dolaska Austro-Ugarske u Bosnu 1878. godine. Za osmanskog
perioda pota je i stanica gdie se mijenjaju potanski konji, a u isto vrijeme
ove su stanice neka vrsta prenoita za pratioce potanskih konja. Potu
su obezbjeivale zaptije kako bi pota nepovrijeena na mjesto dolaska
stigla. Prema turskim slubenim normama jahaem konju bilo je
potrebno da pree put Sarajevo-Zvomik-Raa - 38 sati.176
174. Regionalni istorijski arhiv Tuzla, kutija 1047 (sumarno).
175. "Godinjak optina Jugoslavije 1970, Stalna konferencija gradova Jugoslavije,
Beograd, 1970, str, 102 i 103.
176. Milan Ljiljak: Pota, telegraf i telefon u BiH, I dio, Preduzee PTT saobraaja,
Sarajevo, 1975.str.40,41,91,137.
149
61. Na slici snimak zvom ike pote iz 1939.godine (auevac).
Pota je u osmanskom periodu iz Zvomika otpremana jednom

nedjeljno u Sarajevo i druga mjesta. I pota iz drugih mjesta stizala je,
takoe, jednom nedjeljno u odreene dane.
Za vrijeme austrougarske vladavine (i kasnije) pota se nalazila
u zgradi preko puta stambenog bloka Namazah (sada prostorije
"Agroproma), a od tridesetih godina sve do izgradnje sadanjeg objekta
poste (1958.) u prizemnoj kui na auevcu, koja je u vlasnitvu porodice
Suljagi iz Zamlaza. Poznato je da su upravnici pote izmeu dva svjetska
rata (izmeu ostalih) bili Revnik Pokorni i Vojislav Ivo (1932-1936.).
I za vrijeme austrougarske vladavine i Kraljevine Jugoslavije (sve
do 1929. godine.) pota se prenosila konjima i konjskom zapregom.
Dnevno su u Zvomik stizala 3-4 pisma ili paketa, a toliko ih je dnevno i
otpremano iz Zvomika.
Za vrijeme Kraljevine Jugoslavije vlasnik zaprege za prevoz pote
i putnika u Zvomiku bio je ve pomenuti Bela Fier, trgovac, veliki
zaljubljenik konja i konjskih trka. Iza njegove zgrade u centru grada
(sada prostorije Komunalnog preduzea 25. novembar) nalazile su se
tale za konje.
150
POSTA VUANJE KOCKE I ASFALTA IZVORNIKO

KORZO
Makadam u centru grada zamijenjen je kockom 1937. i 1938.
godine, a do poetka Drugog svjetskog rata pokockana je i sadanja
Ulica Filipa Kljajia od mosta na Drini do kue babice Sadete Dautovi
u Hridu. Ostale ulice u gradu bile su pod makadamom i takve e ostati
do ezdesetih i sedamdesetih godina. Kocka u gradu i ploice na
trotoarima zamijenjeni su asfaltom 1975. godine, kada je i glavna ulica
znatno proirena.
Sve do 1974. godine (do izgradnje priobalnog puta) cjelokupan
saobraaj preko Zvomika odvijao se kroz centar grada. Kroz zvomiko
korzo, razvojem saobraaja, danonono su prolazile u oba pravca kolone
vozila, ometajui slobodno kretanje graana, a naroito kada je otpoela
eksploatacija boksita u Rupovom brdu od kada su centrom grada tutnjali
kamioni sa prikolicama prevozei rudu od Milia do eljeznike stanice
u Malom Zvomiku. Moe se samo zamisliti kako su se tada osjeali
brojni etai uvijek punog zvomikog korza.
62. Kocka u centru grada, snimak iz 1968.godine (sada prostor izmeu Robne kue i
Privredne banke). Svakodnevna slika grada iz ovog perioda, interesantna i p o enskoj
muslimanskoj seoskoj nonji, koja se vie ne moe vidjeti na zvornikim ulicama.
151
Inae, zvomiko korzo je decenij ama bilo poznato (sve negdje

do sedamdesetih godina, kada ga zamjenjuju brojni restorani i kafii)
po svojoj ivosti, istoi, broju etaa i mlaih i starijih i njihovom
uzornom ponaanju, pa ga se i srednje i starije generacije, kao i posjetioci
Zvomika iz ovog perioda, vrlo rado sjeaju. Glavno etalite bilo je u
centru grada od Privredne banke i mosta na Drini do izvorske vode
Zamlaz. Na korzo je izlazila gotovo itava mladost Zvomika, ujesen
i zimu izmedju 17,00 i 20,00 sati, a u proljee i ljeto izmedju 18,00 i
21,00 sat.
U drugoj polovini pedesetih i poetkom ezdesetih godina na
korzu su se posebno isticale zvomike ljepotice Hatida Tida Klempi
i Milena Seka Dabi. Svojom ljepotom, pojavom, neposrednou i
komunikativnou, nainom hoda i dranja, doprinosile su stvaranju
prijatnog ugoaja na korzu, privlaei na sebe panju i starijih i mladih,
naroito mladia kako domaih tako i onih sa strane. Zato su svi eljeli
da ih vide, da im se priblie, da im upute kompliment... A one su to
prihvatale ljudski, dostojanstveno i bez imalo uobrazbe. Voljene od svih,
inile su i bile dio due grada.
ZVORNIKA PIJACA
U periodu izmeu dva svjetska rata, a i ranije, Zvomik je mijenjao
lokacije za svoju zelenu pijacu. Najdue je bila u centru arije, na
trouglu ispred sadanje zgrade Privredne banke. U narodu je bila poznata
pod imenom itna pijaca. U prolosti je tu bilo veliko granato drvo,
koje je svojom kronjom pravilo hlad i titilo od kie, ali je posjeeno
poslije I svjetskog rata. Tu se prodavala zrnasta hrana (u vrhu trougla),
povre, voe, hljeb i poslastiarski proizvodi. Prodavci ove poslednje
robe bili su najgrlatiji na pijaci. Pekari su petkom iznosili na pijacu i
hljeb koji nije bio svje, bilo ga je od dva, tri i vie dana, ali su ga oni
svojom tehnologijom dotjerali da bude kao svje. I iao je taj hljeb,
kupovao gaje narod.
Bilo je dozvoljeno glasno nuenje i reklamiranje robe, pa se
petkom na pijaci stvarala paklena vika i dreka. Makar bio bajat i cm,
pekari su (a bilo ih je 10) iz sveg glasa nudili i hvalili hljeb:
152
Vrelo bijelo, vrelo bijelo!

Vru, vrio!
Taze, taze, kod majstora Loze!
Hajde vamo, ne varaj se tamo!
Pita lije, baklava li je, sta li je!?
Prodado-propado, prodado-propado!
akije, akije, simiti, simiti, navali narodeI
Pekar Herman Ginsberger, Jevrejin, imao je najbolji hljeb i
najljepe pecivo (kifle, zemike, vekne, peretke, kajzerice). Njegov stol
za hljeb (svaki prodava donosio je svoj stol) bio je najljepe ureen.
Imao je platneni krov i natpis Hermanovo pecivo.
Poslastari su prodavali arene kolae i bombone i hladnu bozu.
Pa kao i pekari i oni su se nadvikivali:
Hladna boza, hladna!
Sampanjerka, ampanjerka!
Ledena ko led, slatka ko med!
Vidi, vidi, ta je kajmaklija!
Bozu su drali u vrlo lijepim drvenim kantama od dudovog drveta,
okovanim irokim mesinganim obruima. Kante su bile uvijek iste i
uredne i u njima se boza dugo odravala, hladna i prijatna. U takvim
kantama bozu su ljeti nosili po ariji i prodavali. Zimi su umjesto boze
prodavali vru salep, vrlo ukusan napitak, sladak. Nosili su ga u okruglom
bakraetu, koji je na dnu imao privren sud za uarenim drvenim
ugljem, tako daje salep uvijek bio vru. Oko pasa su imali opasan drveni
dra za olje i kada bi nasuli salep, posuli bi ga odozgo naroitim
prakom, zendefilom, koji je salepu davao specifian i izvanredno prijatan
ukus. Vru salep, vru salep! Pari guu, vadi kaljavicu! - razlijegao
se gradom njihov glas. A najbolju bozu i salep, zna se, pravili su Mehmed
i Zuber Sabirovi i njegovi sinovi Feta, Nedib i Daut.
Pijaca za bijeli mrs (mrsna pijaca) bila je na mjestu gdje se sada
nalazi Spomen obiljeje palim borcima NOR. Na poetku u uglu bila je
visoka gvozdena esma, a do nje optinska vaga, kojom su rukovali
Nezir Vehbi i Suljaga Kitovnica. Uza zid bilo je nekoliko piljamica u
crnim drvenim barakama. One su imale vrlo irok izbor robe, a specijalitet
im je bio suhi sir u kaicama. Mrsna pijaca zvala se jo i enska pijaca.
Na tezgama su se prodavali mlijeni proizvodi i jaja, a ispod tezgi perad.
153
63. Centar grada (1942.). Na slici lijevo vidi se mrsna pijaca.
Dananju lokaciju pijaca je dobila pred II svjetski rat. Zlatica na

tom mjestu nije nekada tekla pravo kao danas nego je, kao to je ranije
reeno, u velikom luku opasivala plac na kome je sada pijaca. Na placu
je bila daara i pecara rakije Andreasa Skibara Andraa, kako su
Zvomiani popularno zvali ovog doseljenog Slovenca. iroka i prostrana
u svome poetku, sadanja pijaca ve je postala tijesna.
Zvornik je imao i nadaleko poznatu stonu pijacu. Sve do
izmijetanja iz grada 1973. godine nalazila se u Beksuji pored Drine,
iznad beksujanskog mejdana. Sa tri strane bila je ograena bodljikavom
icom, a etvrtom je izlazila na Drinu.
ZVORNIKI DUANI, TRGOVCI IH A M A LI U

PERIODU IZMEU DVA SVJETSKA RATA
(Kazivanje Topi Hasana, najstarijeg zvomikog
trgovca - 88 godina)
Kako sam posto trgovac
Ja sam ti prvo trebo biti brico. Dala me mati na zanat kod
Salihage ehia. Prvi dan, pometem ja radnju i majstor me poalje po
154
vodu na auevac sa velikom testijom. Tamo ti se ja poukam sa nekom

ecom i razbijem testiju. I bezbeli, ne smjednem vie majstoru na oi.
Tako zavrim zanat za bricu.
Ondar me dadnu u trgovinu kod rahmetli Hasanage Kamialia.
Duan bio usred arije, ondje e je sada Delikates. Ispred radnje na
onom sadanjem trgu bila pijaca. U duanu svega i svaega. etiri godine
sam egrtovo. Po cijeli dan se radilo. Zimi mangala ara nasred radnje
da ruke ogrije, a vrata ne smije zatvarati. Ako zatvori, odbija
muteriju. Sva roba u vreama ii u buradima, a sve na deke mjeri i
prodaje. Ali, opet, gazda je bio dobar ovjek. Na nesreu, propije se on
pa stalno u kafani sa nekim bezima. A ja radim u duanu i tako postanem
kalfa, a ondar i pravi trgovac.
Zvorniki trgovci
arija je bila puna duana. Sve se poredali jedan do drugog.
Veinom mjeovita roba i kolonijal. A bilo je i onih tekstilnih, pa
gvoara, piljamica, trafika i raznih drugih. ta god je narodu trebalo,
bilo je u duanu. Ako nejma, ti zapie pa nabavi. Muterija je morala
biti zadovoljena. Dosta se nabavljalo u Kuria magacinu. A bilo je i
trgovakih putnika. Zastupali razne firme. Donesu mustre, a ti bira i
zakljuuje poso. Ovo hou, ovo neu. Ako napravi dobar pazar, poklon
dobije. I to dobar. Tako se radilo.
Narod je bio siromaan. Dan i komad. Nije bilo fabrika. Sve se
na deke prodavalo. Dva deca zejtina. Zafati iz bureta. Pet deka kahve,
ako nekome dou musafiri. A pekmez nalije u fiek i tako prodaje. Za
onu slatku puru. Nije bilo ko sad, sve upakovano. Dosta se nosilo i na
veresiju pa to u tefter biljei, ali samo kome gazda odobri. Seljaci nose
ta im treba i na jesen plaaju svojom robom. A kad neto vrate sa pijace,
ondar gazda otkupljuje u pola cijene i na tavan slae. Na proljee, opet
im prodaje za duple pare-na veresiju.
Dosta je trgovaca bilo, ali malo pravih gazda. Veinom se
ivotarilo. Koje imo, imo je. Iznad svih su bili Kurii. Petorica brae.
Nisu se ni enili da se kapital ne rasipa. Sve je ilo na jednu kamaru.
Izmeu sebe poslove su podijelili. Najstariji, Ibrahimaga, je samo
nabavljo robu. Obilazio fabrike i veletrgovine. Vodio velike poslove.
Alijaga je bio na kasi. Samo brojo i slagao pare. Kau da su seljaci
plaali samo da vide kamaru para. Hajraga je vozio robu po drugim
gradovima i trgovinama. Ademaga je samo kupovo robu po pijaci i
otpremo sa laama. Nije imo kad ni jesti od posla. Uzme lepinu u
155
svojoj pekari, zadije je za pojas i usput jede. U trgovini je radio Hasanaga.

Kod njih su radili Slavko Kljaji, Mehmed Boji i Mahmut Kavazovi,
a glavni hamal je bio neki Mehmed Muji, zvani elo. Dosta su narod
pomagali, zeat dijelili, ali su se bojali konkurencije. Ja sam im na Fetiji
bio prvi komija. A kad sam od njih zatraio pozajmnicu da otvorim
duan i zaponem raditi, nisu mi dali. I eto, vremenom, sve im je propalo.
U ono vrijeme selo je bilo temelj privrede. A raalo je dobro i
bilo svega. Od pola ljeta do pred zimu otkupljivalo se sve to seljak
donese u ariju. Jabuke, suhe ljive, orasi, pekmez, med, ito. Osim
Kuria otkupom su se bavili Jelki Sabitaga i njegov sin Salih. Njihovi
su bili svi magacini oko pijace. Time se bavio i ehavdi Idrizaga. Roba
je otpremana laama u Beograd i druga mjesta, a odatle sigurno i
izvoena u inostranstvo. ehi Salih je otkupljivao, pakovao i otpremao
jaja. Zato su ga zvali Salih Jajar.
Veliki dio para dobijenih prodajom svoje robe seljaci su troili u
trgovini. Kod Mustafi Ahmetage i njegovog sina Mustafe nabavljali su
svu metalnu robu, razne halatke, sue i ostalo. Prodajom metalne robe,
isto tako, se bavio i Blagojevi Marko. On je prvi prodavao i bicikle.
Kod Bate i Jove Nikoli pravoslavni seljaci su kupovali tekstilnu robu,
sukno, ohu, a posebno akire, gunjeve i pojaseve, a opanke kod
opanara u pet-est radnji. Tekstilnu robuje prodavao i Popovi Tiko.
Da bi privukao muterije, Cviko Dabi je na radnju stavio firmu Kod
seljaka. On je bio na zanatu kod Joviia. A ti Joviii su imali najbolju
tekstilnu radnju, a posebno tofove i odijela za graane. Bili su braa
Pero i Drago, a staroga oca Jocu dovodili su u radnju da sjedi za kasom.
Od sve robe imali su mustre pa su ih slali muslimanskim enama po
kuama da izaberu basmu za haljine jer one nisu ile po duanima. Osim
njih tekstilnu radnju dro je i Popovi Drago.
N ajvie duana je bilo sa industrijskom , kolonijalnom i
prehrambenom robom. Time su se bavili Kamiali Hasanaga i
Huseinaga, Pekli Vlado, Joviii, Hambiralovi Avaga, Kavazovi
Ibrahimaga i Huseinaga, Tuevijakovii, Skopljakovi Halidbeg, Popovi
Stanko, Kovaevi Drago, Vasi oro, Pai Salihaga i jo neki.
Veina zvomikih duana bila je na sadanjem prostoru Robne
kue, Privredne banke i niz ariju od sadanjeg spomenika do apoteka.
Skoro svi su porueni, a i ono malo to je ostalo, i ne lii vie na
nekadanje duane.
156
Zvorniki hamali
Hamali su ti bili ljudi koji su nosili vree iz magacina u duane
ili sluili narod po mahalama. Svi su bili iz Ciganluka. Ujutro siu niz
Kanare sa konopcima za pojasom pa pravo pred na duan. Tu ih se
iskupi po tridesetak i ekaju kad e ih ko zovnuti. Zima, sunce, kia, oni
su tu povazdan oko pijace. Zovne ga. Sto kila prenese za dinar. Najjai
je bio neki Osman Gico. Taj je za opkladu po trista kila nosio. Bio je
mali, zdepast i jak.
Posla je bilo malo. Po itav dan bi ekali, dosaivali se. Nekad bi
se i potukli. A uveer, ako su ta zaradili, eto ih u duan da kupe malo
brana i zejtina, a ako nisu ondar od gazde trae na veresiju. Eto, tako su
ti hamali ivili. Svoj ivot su svakim danom prodavali. I kad pogleda,
jednog dana, nestane ga. Prestane pred duan dolaziti.
Zvorniki duani
Sad u ti rei gdje je koji duan bio u ariji prije ezdeset do
sedamdeset godina. Pamtim ko da sad gledam. A ti to nacrtaj da se ne
zaboravi. Neka se zna kako je to nekada bilo.
(Zabiljeio Muharem Topi).
z
-
PREGLED
v a
DUANA
n j
IZ M E U
DVA
ft
S V /J E T S K A
RATA
- i m . - >9^-
Grobmc e
P reg te d n u s k ic u iz r a d io : H a z i/n
$r
158
C a tic
af i rAi . ' eAs /
63 a. Zvornika arija (pregled duana izmedju dva svjetska rata).

Pregleduradio prema skici Muharema Topia, Hazim ati.
VLASNICI DUANA, M AGACINAI PEKARA

DUANI
1. Bato Nikoli
2. Sabrija Ribi
3. Karaosmanovi
4. Nepoznat
5. Nepoznat
6. Nepoznat
7. Vlado Peki
8. Sakita Bararon
9. Husein Kamiali
10. Stanko Popovi
11. Tuevljakovi
12. Mustafa Mustafi
13. Kavazovii
14. Halid Skopljakovi
15. Isidor Gracijani
16. Alinun
17. Piljamica
18. Piljamica
19. Piljamica
20. Trgovac maina
21. Bata Prodavnica obue
22. Braa Kurii
23. Avram Bararon

24. M. Krtii
25. Sadik Bararon
26. Jakica Gracijani
27. Joviii
28. Nahman Haj on
29. Mica Jovii
30. Vidakovii
31. Nikola Manojlovi
32. . Popovi
3 3 .Juda
34.
Salih Pai
35. Tiko Popovi
36. Blagojevii
37. Stanko Nikoli
38. Husein Kamiali
39. Vekaz efendija
40. Drago Kovaevi
41. Juda Mamalo
42. Nepoznato
43. Alija Hadihamzi
MAGACINI
4. Bela Fier
5. Kurii
6. Kurii
1. Jelkii
2. ehavdi
3. Joviii
PEKARE
1. B. Jelki
2. A. Sarajli
3. P. Tomi
4. M. Hadiosmanovi
5. Kurii
6. M. ati
7. S. Begi
8. Imirovi
9. Nepoznato
10. Herman Guinskerger
11. Nepoznato
BILI SU ONI DIO ZVORNIKE ARIJEI NJENE DUE

Hamal orbeg
(Novinski tekst iz Bosna presa, 23.09.1993.)
Uvijek kada bih se vraao iz araja u zagrljaj rodnome ognjitu,
vie nego esto, sretao bih tog ovjeka. Jednom na staroj autobusnoj
stanici, u susjednom parku, ponekad u burekdinici. etao bi zajapuren,
rumen, neto i nekog traei, zagledao se u svakog prolaznika, prosto
zabadajui oi u lice. Sjedio bi na klupi u parku i itao Politiku , ispraao
prolaznike i svakog ko sjedne zapitkivao sve i svata.
"Kad e biti rata, ovo ovako vie ne mere, svijet se nakotio, to se
izrodilo, narod se posilio, to mora da se oisti. Pedeset godina, mnogo
je. I jedni drugima zavide. Brat s bratom ne mere. Snahe od svekrvi se
dijele. Kijamet. Ovu prugu do Tuzle to prave, nije dobro. Pravila je
Austrija pa se zaratilo, pa za vrijeme kralja - pa se opet zaratilo. I sad
trei put. Nevolja
Ustajao bi sa klupe, mahao rukama, govorei povienim tonom,
poput pravog govornika. Skretao bi panju prolaznika, ukazujui na
nepravilnosti, govorei o svemu i svaemu.
Onda bi se smijao do besvijesti, nekud urei.
Kada bi me sreo, trao bi maui rukama, donosei neku
informaciju, pokazujui lanak iz novina, opet pitajui sve i svata.
Prelazilo bi to u znatielju, ponekad u dosadu. Umor, ponekad i urba,
inili bi svoje.
Samo u evabdinicama kod Arnauta, bilo bi neko udno
zadovoljstvo s tim ovjekom sjediti uz aj.
Nije traio mnogo, neku crvenu i aj. Puio nije, kakvu troio
nije, samo aj. Srkao bi i smijao se.
Crvenu kad dobije, njegova su dva bureka. Smae ih za tren.
Zamasti ruke i kaput.
Rodjenije Zvornianin. Od porodice orbegovi. Posljednji njen
predstavnik. Propali begovi. Uvijek bi u svakom obraanju morao
spomenuti hamalski posao u Beogradu, ezdesetih - sedamdesetih
godina. Autobusni i eljezniki kolodvor. Gospodje i koferi...
Ja sam se vratio ovom gradu jer ga volim. Iz njega vie ne idem.
Ovdje mi je najsigurnije .
160
Na udan nain mi se taj ovjek dopadao. Ne znam zato, mislim

ibhije koje je nauio od svoje rahmetli majke, budile su u meni neku
posebnu privlanost. Nain na koji bi ih recitirao sa povremenim
grekama, bio je jedan veliki "koncertni nastup...
Poslije bi se u meni otvorio merhamet, ruka u depu i pala bi
poneka crvena. aj, ja l burek.
Deavalo se i to da bi ga pokupili zvorniki mangupi i njima bi
tamo pjevao neke druge pjesme. Za to vrijeme oni bi ga aavali. Bio
sam povrijedjen zbog toga. Preda mnom to nikada nije inio.
Kad bi u kahvi kod rnde sjedili stariji ljudi, petkom pred dumu
bio bi naruen.
Imao je vremena na bacanje, klanjati nije htio nit umio. Denaze
je redovno posjeivao, samo kad bi u safovima stajao, ruke bi dizao i
sputao.
Znao bi ko je umro u gradu. Svakome je govorio ko je i to je bio
umrli. Uglavnom, poznavao je vidjenije ljude, kod njih je radio i oni su
mu za obavljene poslove davali poneku paru.
Sjeam se kad je umro posljednji Jevrej u Zvorniku, poznati
doktor, ispriao mi je cijelu istoriju o njemu. Mnogi Zvomiani to nisu
znali.
Izgleda da se jako bojao smrti. Njegov govor bio bi ispunjen
priom o kijametu, sudnjem danu. I stalno tako. Gutala ga je samoa.
Kao podstanar patio je godinama. Kuu nije imao, enu i djecu nikad
nije imao. Narod bi mu davao odijela i ostalo.
Jednom, od brata iz Nia, dobio je neki oferski mantil i neto
para. Mislim da tih dana nije bilo srenijeg ovjeka. Kad me vidio, trao
je koliko ga noge nose. Okretao se kao na modnoj reviji i smijao od
sree do besvijesti.
Poslije mnogo godina sjetio sam se tog orbega iz zvomike
arije. Gdje lije?
(Redi Haris)
Napomena: pomenuti doktor nije Jevrejin, ve Rus KLjahov.
Ovaj novinski lanak, sloiete se, je lijepa pria o jednom

neobinom liku, svima nama dobro poznatom i voljenom na svoj nain,
liku koji je bio sastavni dio zvomike arije, dio njene due. Pravo ime
161
mu je Mustafa orbegovi. Njegov otac Mehaga je bio austrougarski

oficir, a izmeju dva rata drao je kafanu ispod puta Zvomik - Karakaja,
odmah iza Meteriza. Majka mu je svirala harmoniku i bila u svoje vrijeme
jedna od poznatijih zvomikih djevojaka. Posljednjih petnaestak godina
ivota ivjela je od sviranja i pjevanja po sijelima, na kojima joj je stalni
pratilac bio Mustafa, njeno najmladje dijete. Svi su je zvali Hana
Corbegua.
Inae, poznato je da orbeg nije volio da radi i da se prihvatao
samo lakih poslova. Imao je u gradu svoje stalne rtve koje su mu
davale novac kad ga sretnu na ulici, ili bi im on tano svakog prvog u
mjesecu dolazio u kancelarije po svju nafaku, a medju jima je bila i
veina zvomikih advokata. Na ulici bi zaustavljao one koje je poznavao
ili im se pridruivao pratei ih kroz grad i propitujui ih o svemu i
svaemu, a najee da li e doi do treeg svjetskog rata i zato dinar
nema zlatnu podlogu, ali i da im kae neku novost u gradu. Sa policijom
i vlastima nikada nije imao problema, niti je od njih ita traio. Puio
nije, pio nije i na ulici nije vidjan u none sate.
Usmren je na svirep nain u zatvoru u Alhosu (Karakaja) aprila
1992. godine.
Nezaboravni su i neki drugi likovi od sredine pedesetih godina
20. stoljea pa naovamo, isto tako svim nama dragi, po kojima je
zvomika arija bila prepoznatljiva i bez ijeg postojanja bi dua grada
bila siromanija. Sjetimo se samo Fildusa Hadiosmanovia (Filde) i
njegovih prefinjenih i lakih plesnih pokreta, zatim njegovog divnog glasa
i njegove pjesme posebno kada se na laufu sputao niz Drinu; pa Halida
Grbavca (Halida Cara), ljubimca i zabavljaa mladih duhovitim i
interesantnim alama, dosjetkama, priama i komentarima punim mate,
naroito na aktuelne dogadjaje i linosti u svijetu. A bio je sin, jedinac,
nekada najbogatije djevojke iz Janje (Ajanovike) i unuk Smail bega
Grbavca iz Zamlaza, isto tako jednog od najbogatijih i najuglednijih
Zvomiana, u ijem vlasnitvu je bilo nekada skoro svo zemljite u selu
Grbavci.
Zato se ne sjetiti i poznate kafane Burence i drutva to se u
njoj svakodnevno sastajalo, uz ank, ili za stolom prvim do anka (Mesa
Mustafi, Zijo Sarajli, Borko Jokanovi, Osmah Trhulj, Suljo Gobelji,
Ibrahim Ohranovi Beg, Djordjo Tomi, konobar Harambai...) i
njihovih duhovitih ala i bezazlenih smicalica i podvala, prvo na svoj
raun, pa onda i drugih. Starije i srednje generacije se vjerovatno jo
sjeaju podvale o kojoj se dugo prialo po gradu, a koju je Zijo Sarajli
162
priredio Ibrahimu Begu. On je, naime, iz Begova tanjiria u kome se

nalazilo kuhano jaje i pare zdenke sira (Begovo omiljeno meze)
neprimijetno uzeo kuhano, a stavio sirovo jaje i neopaeno se udaljio od
anka i drutva do izlaznih vrata, odakle je pratio ishod svoje igre. A
kada je Beg, neto kasnije, sa uivanjem i merakom lupnuo vrhom jajeta
0 tanjir i podigao jaje, zna se ta se desilo. Zijo, Zijo! Gdje je Zijo!? ljutito se osvrtao naokolo pogledom traei Ziju uvjeren da mu je ovo
samo on mogao prirediti, a Zijo je ve bio na vratima Burenceta
zadovoljan to mu je ala uspjela, kao i drutvo koje je sve ovo sa
uivanjem pratilo.
U Burence su se, inae, slijevale sve informacije o dogadjajima
1zbivanjima u gradu i iz njega dalje irile po ariji.
Oekujemo da e ovaj tekst biti podsticaj jo nekim Zvomianima
da o naprijed pomenutim ili njima slinim linostima i dogadjajima ostave
pisane tragove, to bi bio njihov doprinos rodnom gradu i zaviaju.
ULINE ILI JAVNE ESME

U ranijim periodima grad nije imao vodovod, ve se stanovnitvo
snabdijevalo vodom sa izvora ili iz Drine, a za vrijeme Kraljevine
Jugoslavije i neposredno poslije Drugog svjetskog rata iz gradskog
vodovoda i nekoliko izvora u gradu. S obzirom na to da voda nije bila
razvedena u domainstva i javne objekte (samo je nova bolnica na Fetiji
imala vodu), ve samo do javnih esama u gradu, bilo ju je relativno
dovoljno da zadovolji osnovne potrebe graana, osim u ljetne dane kada
bi se ipred esama i izvora stvarali veliki redovi. U vrijeme velikih ljetnih
vruina presuile bi i esme, pa bi stanovnici iz gornjih dijelova grada
(Fetija, Bair, Kuljanski put) donosili vodu sa auevca i Zamlaza.
Za vrijeme Kraljevine Jugoslavije kaptirana su u blioj okolini
Zvomika etiri izvora pitke voe iz ijih je rezervoara voda dovedena
do javnih esama u gradu. Iz rezervoara Bukovik snabdijevane su vodom
tri esme u Beksuji (jedna kod itaonice, druga kod Srednjokolskog
centra i trea kod kua Demala Kasuma i Raje Ilia), zatim esma u
centru grada kod mrsne pijace (sada Spomen obiljeje palim borcima) i
na Fetiji kod biveg akog doma (pitalj esma). Rezervoar Zmajevac
snabdijevao je vodom dvije esme u Srpskoj varoi - jedna se nalazila
kod kue Vase Novakovia, a druga ispred kue trgovaca Joviia u
163
Bukreu. esme na Kuljanskom putu i Bajru i Marina esma177na Fetiji

dobijale su vodu iz rezervoara zvanog Hazma, podignutog jo za
vrijeme vladavine austrougarske u udolini izmeu brda Kap lan i
Kahvenjaa, kuda danas vodi prijeki put na Kulu Grad.
Rezervoar Bijela voda, podignut u Tabacima, snabdijevao je
vodom dvije esme. Jedna se nalazila u Hridu ispred kue Salihage
ehia, a druga u Donjem starom gradu. esme podignute poslije II
svjetskog rata (u Hridu kod kue Cazimbega Zaimovia, itaonice u
Zamlazu i ispred sadanje zgrade Osnovne kole Mitar Trifunovi
Uo), prikljuene su, takoe, na ovaj rezervoar.
Poslije osloboenja i zavretka Drugog svjetskog rata radnim
akcijama omladine i graana podignut je rezervoar i iznad Liinjaka,
ali e Zvomik dugi niz godina u poslijeratnom periodu imati samo 16
javnih esama.
Izvorskih voda iz kojih je voda neprekidno isticala kroz cijevi
bilo je est, od kojih su najpoznatije i sa najveim kapacitetom bile:
Zamlaz, auevac i Begova voda u Beksuji to se nalazila na mjestu
sadanje kue Nezira Mehinagia. Dvije izvorske vode nalazile su se u
Varoi i jedna u Hridu.178
Voda se sa esama i izvora donosila u kantama, kafovima,
ugumima, bardacima, ibricima, a donosioci vode obino su bile djevojke
i starija djeca.
Ljeti usijed sue esto se smanjivao dotok vode pa su se na
esmama stvarale guve i redovi, ali je uvijek oko njih bilo ivo i veselo;
bilo je tu i pjesme i ale i smijeha, pa i aikovanja, jer su u tim prilikama
na esmama nezaobilazni bili i mahalski momci. A dijevojke bi se obino
zbog njih zadravale na vodi due nego stoje trebalo, a majkama kod
kue su se pravdale kako su jedva dole na red za vodu.
177. Marina esma se nalazila u blizini raskra od kojeg su se odvajali sokaci prema
Srpskoj varoi i Kuljanskom putu, u neposrednoj blizini kue branog para Mare
i Ibre. Oni su imali najljepu avliju na Fetiji, punu raznovrsnog cvijea. Mara se
brinula o odravanju prostora oko esme. Oplemenila gaje zelenilom i cvijeem
i svakodnevno istila. Zato joj je narod dao ime Marina esma.
178. Voda u Hridu je ustvari otoka izvorita Hridova glava to se nalazi stotinjak
metara u umi iznad Hrida. Kod nje je bilo i raskre umskih putia, gdje se
odmaralo i osvjeavalo istom vodom. Jedan od njih vodio je do Gornjeg grada
preko Hadia bae.
164
64. Izvorska voda u Beksuji (Begova voda) dovedena sa Bukovika, snimak iz

1940.godine. Prva zgrada desno-mekteb sa voom u prizemlju (sada kua Nezir a
Mehinagia), druga kua Nasirage Zejnilagia, a u pozadini se nazire zgrada bive
Osnovne kole. Objekat lijevo na slici je beksujanska damija.
Zimi je esto bilo problema sa javnim esmama. Uslje niskih

temperatura voda se u njima zaledivala, pa se morala odleivati toplom
vodom i mangalama sa arom, a poseban problem je bio led koji se
stvarao oko esama i izvora, to im je oteavalo prilaz.
165
U nedostatku vode sa javnih esama, koritena je drinska voda

koja je u vrijeme o kojem govorimo bila vrlo ista.
65. auevac oktobra J955. godine. Na snimku svatovi Razije Bektaevi iz Kozluka i
Hamzalije Ganibegovi iz Gradaca. Upozadini snimka desno poetak mahale Beksuja,
a lijevo grobnice ispod kojih se nalazila izvorska voda auevac (na snimku
zaklonjena iza svatova). Na ovom mjestu podignut j e 1972. stam beni objekat
auevac Prve tri linosti na slici sa lijeve strane: Hakibeg Klempi (Dedo), Esma
Hadinurbegovi i Eefa Hadinurbegovi.
HANOVI U ZVORNIKU
Od druge polovine XV vijeka do 1851.goine Zvomik je bio
upravni centar Zvomikog sandaka, a ovdje je bio i vaan prelaz preko
Drine. Zato je u njemu bilo uvijek vie hanova. U novije vrijeme bilo ih
je pet - dva na Skeli, a tri uz glavnu cestu to prolazi kroz Zvomik. Svi
su osim soba za prenoite imali i dovoljno prostora i tala za smjetaj
konja i zaprege. Do 1945. godine zadrala su se dva velika hana. Jedan
od njih bio je na mjestu gdje se sada nalazi zgrada Privredne banke, a
drugi kod zgrade bive optine (sada stambeni blok Namazah). Oba su
graena na sprat sa kapijama na svod i velikim dvoritima. Prvi je bio u
vlasnitvu Namazah damije. Godinja kirija mu je bila (1889. godine)
180 forinti, a 1913. godine 400 kruna za han i dvije magaze. Godine
166
1913. handija je bio Murat Hadiornerag, a kasnije Ibrahimaga

Hadhamzi. Han kod bive optine pripadao je porodici Selmanagia
iz Srebrenice.179
Na putu Podromanija-Zvornik-Raa u periodu izmeu dva
svjetska rata bilo je 38 hanova,180 od kojih je, koliko se zna (osim hanova
u Zvomiku), bilo na podruju dananje optine jo 12, i to: Drinjai,
evanju, Zlohanju (3 hana), Joanici, Diviu, Bijeloj vodi,181 Karakaju,
Krivoj Drini, Kozluku i epku. Veina ovih hanova propala je u Drugom
svjetskom ratu. Hanovi u Karakaju (Tomin han), Bijeloj vodi i epku ne
pominju se u knjizi H. Kreevljakovia, ali se zna da su postojali.
66. Jedan od zvornikih hanova (velika zgrada na sprat sa svodovima), snimak iz

pedesetih godina 20. vijeka. D o njega desno j e kafedinica Mustafe Nalia, zavnog
D oktor, u kojoj se do ruenja ovih objekata (krajem pedesetih godina) spremala
najbolja kafa u gradu (uvena doktorova kahva "). Na ovoj lokacijije potom podignuta
upravna zgrada Preduzea za eksplotaciju i uzgoj ume Jadar . Od 1973.godine u
njoj j e sjedite Privredne banke arajevo-Osnovne banke Zvomik.
179. Hamdija Kreevljakovi:Hanovi i karavansaraji u BiH, Nauno drutvo NR

Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1957.,str. 108, 109.
180. Isto, str.109.
181. Han u Tabacima nalazio se ispod ceste kod Bijele vode. Vlasnik mu je bio Jovo
Kalaj di iz Zvomika. Na Bijeloj vodi uz han je bila i malta sve do 1941 .godine.
Han na Diviu bio je na sprat. Drao gaje pod zakup Aljo Vili.
167
Naroito su hanovi bili posjeeni u pazame dane, posebno ujesen,

kada su romanijski seljaci, kiridije (Zvomiani su ih zvali Ere), dolazili
na zvomiku pijacu gdje su kupovali kukuruz i na bosanskim konjima
osedlanim samarima ga dopremali do svojih pasivnih sela da bi prehranili
svoje mnogolane porodice. Svaki od njih imao je obino po 2-3 konja,
a kako su dolazili i odlazili iz Zvomika grupno, kroz grad bi tada u
karavanu prolazile desetine konja natovarenih kukuruzom u pratnji
romanijskih gortaka u ivopisnim narodnim nonjama svoga kraja. Ova
slika mogla se vidjeti na zvomikim ulicama i desetak godina po
zavretku II svjetskog rata. Kiridije sa Romanije najee su konaile
u hanu Hakije Hadigrahia, koji se nalazio na Skeli (sada dvorite i
kua Mehmeda Jeniragia).
Gosti zvomikih hanova bili su u ranijim vremenima pa sve do
Drugog svjetskog rata i trgovci urkama i njihovi gonii, koji su na irem
podruju apne, Grbavca i jo nekih sela otkupljivali hiljade urki i u
jatima ih tjerali do Zvomika i dalje kroz Zvomik do veih centara, odakle
su otpremane ne englesko trite.
HOTELI U ZVORNIKU
Prvi hotel u Zvorniku podignut je za vrijeme austrougarske
vladavine (prije 1895.), a vlasnik mu je bio Jevrejin Lazar Kraus, otac
Emila Krausa. Do 1918. godine nosio je naziv Wien (Be), a izmeu
dva rata Beograd.
Poslije Drugog svjetskog rata hotel je otkupljen od vlasnika i
nakon renoviranja i modernizacije, a pod novim imenom Drina, puten
je u rad 1.oktobra 1947. godine. Imao je 21 leaj. Dugo nije imao vodu,
ve se donosila sa Zamlaza. Sluio je kao hotel sve do aprila 1962.
godine, kada je podignut novi hotel Drina sa 54 leaja. Proirenjem
prema jugu i podizanjem jo jednog sprata, hotel je 1972. godine dobio
jo 79 leaja, tako da ih danas ima 133. Hotel Vidikovac na Diviu
podignut je 1978. godine.
168
67. Prvi zvorniki hotel (trea zgrada na snimku), fotos iz austmugarskog perioda.
Danas su u ovoj zgradi market Drina i kafana Bour , a na spratu stanovi. Stariji
Zvorniani i danas ovu zgradu nazivaju Stara Drina''.Na snimku se vide i uesnici
proslave katolikog blagdana Braanevo
VODENICE NA DRINI
Vodenice na Drini zvale su se drinke. Zvomik je stalno imao
dvije drinke (u Hridu i Beksuji) i vodeniare koji su se bavili samo
ovim zanimanjem. U njima su se mljele itarice. Postavljane su na brzim
dijelovima rijeke i bile vezane za obalu sajlama koje su lengerima bile
vezane za zemlju ili za kakvo debelo stablo. Oko njih je uvijek bilo
ivo, a naroito u ljetnje mjesece kada bi usljed sue potoare prestale
sa radom. Posebnu ivost davala su djeca koja su se najradije kupala
ispod vodenica i skakala sa njihovih tumbasa i platica. Naravno, Drina
je tada bila ista, bistra i zelena. Od obale do vodenice prelazilo se preko
platice, ili se prevozilo amcem, vezanim za pokretnu halku na metalnoj
sajli, koja je jednim krajem bila privrena za obalu a drugim za
vodenicu. Vodenica u Hridu radila je do 1950., a u Beksuji do 1968.
godine, kada ju je kao posljednju vodenicu u Zvomiku odnijela nabujala
Drina.
169
68. M ladi Beksuje na kupanju kod vodenice, snimak iz 1966.godine. S lijeva na desno
(odrasli):Ferhat Noinovi, Semija Mehinagi, Emina Mehinagi, JusufDedovi, Galib
Avdi, Izet Mehinagi, Fatima Klempi; sjede u amcu, djeaci: Fadil Talavani i
Mujo Avdi
Drina se u starom vijeku zvala Drinus ili Drinos i to ime se nalazilo

i na najstarijim kartama.182
U staro vrijeme narod je Drinu nazivao Zelenika i Zelenka zbog
njene bistre i zelene vode u kojoj su se ogledali etinari.
Pria se da je turskom sultanu Mehmedu II Fatihu (Osvajau),
koji je 1463. godine osvajao Bosnu, pao konj u vodu na sredini rijeke i
utopio se. Sultan je tada uzviknuo: Bu su derin! (Ova voda je duboka).
Od rijei derin, kau, docnije je Drina dobila ime.183
182. Drinus je latinska, a Dinos graka verzija imena.

183. Moj zaviaj, Prosvjetno ped. zavod Tuzla i Front slobode, Tuzla, 1963. str. 20.
170
69. Vodenica na Drini
. * . ..
: '
v'e; i y v-iri&L
70. Na plai u Zvomiku, snimak iz 192 7. godine. Djeak sasvim desno na slici je Risto
Blagojevi. Prema p r o f Deroku najljepe prirodne plae na Drini izmeu dva svjestka
rata nalazile su se u Zvorniku i Diviu. Bile su vrlo iste ipjeskovite.
DRINSKE LAE I SKELE

Za vrijeme osmanske i austrougarske vladavine, kao i u periodu
izmeu dva svjetska rata, znaajan dio saobraaja odvijao se Drinom
laama, a preko Drine skelama. A lae i skele su tada, pored zaprenih
171
vozila, bile jedina prevozna sredstva. Saobraaj laama niz Drinu zadrao
se sve do poetka II svjetskog rata. Mjesto gdje se vrio utovar i istovar
robe, kao i prevoz putnika preko rijeke, zvalo se skela. Najpoznatija
skela na Drini bila je u Zvomiku, po emu je i dio grada gdje se ona
nalazila dobio ime Skela. Nalazila se na prostom izmeu sadanjeg
eljeznog mosta na Drini i ua Zlatice, odnosno na mjestu gdje sada
izlazi saobraaj iz grada na priobalni put (kod pijace). Poslije zvomike,
poznate skele na Drini bile su jo u epku i Brodu kod Foe.
Drinske lae bile su na vesla, a prevozile su poljoprivredne
proizvode zvomikog kraja. Bili su to veliki amci dugaki 20 i iroki
na sredini 2,5 metara. Zvale su se burinke i zvomikue, a poto su
oblikom liile na papuu, neko ih je zvao i papuare. Na zadnjem
dijelu imale su polukruni krov, ispod kojeg je bila koliba, kutak za
spavanje posade i sklonite od nevremena. Ispred kolibe bilo je ognjite,
na kom se u zemljanom loncu kuhala hrana za posadu i pekao hljeb
ispod saa ili peke. Prednji dio lae zvao se burin(nos) i u njemu sjede
etri momka-veslaa, a srednji hazna u koji se tovari roba.184
71. Laa burin ka na Bremenima kod Divia, snimak iz 1937. godine

Novi Sad, 1939. str. 39,40.
172
Lae su mogle da nose do 13 tona. Prevozile su veinom suhe

ljive, dasku, vunu, orahe i jabuke do ua Drine u Savu, do Brkog,
Sremske Mitrovice i Beograda, a po potrebi i putnike. Po povratku uz
Drinu nisu uvijek ile prazne, ve su u Zvomik dovozile industrijsku
robu kao to su gas, ulje, eer, ekseri, posue... U vrijeme gradnje
mosta kod Ljubovije uzvlaile su uz Drinu po etiri tone gvozdene
konstrukcije natovarene u apcu. Matina luka bila im je Divi, gdje ih
je bilo 25, a bilo ih je neto i u Malom Zvomiku i na Vidakovoj njivi.
Priprema grae za izradu laa bila je u Budiiu iznad Sakara na mjestu
zvanom Tezga.
Drinskim laama su jo od osmanskog perioda prevoeni i
zvomiki mladii u vojsku i na ratita irom Carevine, pa i za vrijeme
Kraljevine Jugoslavije. Jedan se broj njih nikada nije vratio, te su mnoge
djevojke ostale neudate, uplakane. Njihovu tugu i bol jedna od njih je
pretoila u divne stihove poznate sevdalinke:
Dola Drina od brijega do brijega,
n it' od kie nit od bijela snijega,
ve od suza zvornikije cura...
Bog ubio zvomikog muhtara
to otjera momke u soldate,
pa ostae cure neudate.
72. Ispraaj i odlazak zvornikih regmta (20.juna 1920.godine) drinskom laom do

Loznice, odakle e potom nastaviti put do Valjeva.
173
Posada lae imala je pet lanova: etiri veslaa i zapovjednika

koji je bio kormilar ili dumendija. On je ujedno bio i kuhar i pekar.
Postojale su prie o izvanredno ukusnom hljebu i jelu spremljenom na
ognjitu lae. Zvanje dumendije bilo je vrlo cijenjeno, pa su Divike
majke tepale svojoj djeci: Bio ti majci dumendija!. Laari su bili
Diviani, Malozvomiani i Vidakovci.
Dok je niz Drinu laa ila brzo i lako, dotle je njen povratak bio
neuporedivo teak i muan posao. O veslanju nije moglo biti ni govora,
nego se laa morala vui uz vodu. Tri veslaa ila bi obalom i vukla
lau: na ramena bi natakli ome ispletene na kraju 200 metara dugakog
konopca privezanog za lau i prebaenog preko dugake katarke usaene
na pregradi izmeu burina i hazne. etvrti vesla je posebnom motkom
(ticom) odbijao lau od obale da se ne nasue.
73.Zadnji dio lae (koliba). U drugom planu slike splav.
Dumendija je krmanio. Ta vua bila je i podnoljiva ondje gdje

je Drina imala normalan tok. Ali na njenim brzacima bio je to strahovit
napor. Napreui se do krajnje snage, savijeni u horizontalan poloaj,
ljudi su obalom napredovali stopu po stopu, brzinom ne veom od pueve.
Stoga i nije udo stoje meu laarima postojala kletva, upuena onome
kome se eli najvee zlo: Dabogda lau vuko!
174
Za vrijeme neprijateljske okupacije 1941. godine Nijemci su

unitili lae. Bacali su u njih bombe i sve ih porazbijali. Sa ovim je
nestalo i laa niz Drinu i drinskih laara.
SPLAVARENJE NA DRINI
Prevoz drvene grae (balvana) u obliku splavi niz Drinu poeo je
jo za vrijeme austrougarske vladavine u Bosni.
Za razliku od laa, splavi nisu bile prevozno sredstvo nego je to
bio nain transportovanja Drinom sirove drvene grae od uma do pilana.
amova stabla (balvani), sjeena u umama gornjeg toka Drine,
dopremana su do rijeke gdje je sa njih skidana kora, zatim su slagana u
vodi jedno do drugog i uvrivana poprijeko jakim ianim
vezama.Tako je formiran splav. U njoj je bilo u prosjeku 30 kubnih metara
drveta, odnosno 40-100 balvana, a bila je duga do 25 m. Na prednjem i
zadnjem dijelu bio je dumen, upravljala su, znai, dva splavara. Prednji
dumendija (prednjak ili prvak) je bio zapovjednik splavi i bio je
znatno vie plaen od drugog dumendije (zadnjaka). Veslaa nije
bilo jer splav je ila noena brzinom toka vode. Kraj ognjita je bila
razga na koju je bila okaena odjea i druga oprema da se ne ukvasi.
Splavi nisu ile pojedinano nego u grupama. Polazile su od Foe
i drugih mjesta nizvodno od nje. Kada bi ule u Savu, sastavilo bi se vie
njih u jedan skup (kerep) i tako plovile do pilana u Sremskoj Mitrovici,
Obrenovcu ili Beogradu (Maki). Splavari su bili iz Divia, Malog
Zvomika, Vidakove njive i drugih priobalnih mjesta sa obje strane Drine.
U ljetnim mjesecima kada je vodostaj Drine bio nizak, splavi su
ile vrlo sporo, a znale su i da se nasuu na sprud u nekom brzaku.
Splavari tada silaze u vodu i nastoje da odsuu splav. Ali, deavalo se i
da poprene veze pucaju, splav se raspada i pojedini balvani plove sami,
pa su ih splavari morali hvatati i ponovo skivati u splav.
Izmeu dva svjetska rata poeo je i sve vie se razvijao splavarski
turizam-sputanje splavom niz Drinu kroz njene uvene kanjone i
plahovite brzake. On je nastavljen i poslije Drugog svjetskog rata sve
do podizanja Hidroelektrane Peruac 1963. godine. Specijalno skivane
splavi sa turistima, ljubiteljima prirode, obino bi polazile iz Foe, a
svoju vonju zavravale u Zvomiku. Organizator splavarenja za vrijeme
Kraljevine Jugoslavije bilo je Turistiko drutvo Fruka gora iz Novog
Sada, koje je imalo svoje povjerenitvo u Zvomiku, iji je starjeina bio
turistiki entuzijast Jovan Blagojevi, trgovac iz Zvomika.
175
Splavima, kao i laama, plovilo se samo danju. Od Viegrada

do Zvomika splav je putovala 16 sati kad je voda velika, 22 pri srednjoj
vodi, 36 pri maloj, a sasvim maloj 4-5 dana.185 Na prednjem dijelu splav
je ua (oko 4 metra), a na zadnjem ira. Najobinija duina joj je oko 20
metara.
Za vrijeme II svjetskog rata splavarenje je bilo obustavljeno, ali
je odmah po zavretku rata nastavljeno. Prestalo je izgradnjom HE
Zvomik 1955. godine. Meutim, splavarenje se odvijalo jedno vrijeme
i poslije podizanja brane na Drini, s tim to su splavari splavi raskivali u
Jezeru, balvane proputali kroz branu, zatim ih hvatali ispod mosta u
Zvorniku ili na Vidakovoj njivi i tu ih ponovo skivali, odakle su
nastavljale put prema Savi. A to je trajalo samo godinu-dvije. Tako
zauvijek nestae i posljednji splavari u srednjem i donjem toku Drine.
Ugasi se i njihovo zanimanje.
185. Isto, str. 32-39.
176
Splavar u ravnici
Vie glave uzdiu se
Samo vode i trave
Puta nema u ravnici
Ravnica je bogaz za oko neba
(zar da me raznese tetrijebova pjesma
i da padnem sa ove grane nesna)
arke lae dosadno kao pjeaci
Teret odvoze nenaznaenim pristanitima
Poluge erma kao ukorijenjene katarke
Drede na suncu
(Alija Musi, iz zbirke Oblutak iz
Drine , Prosvjetni list, Sarajevo, 1998.)
Splavarenje na Drini
(Odlomak iz feljtona)
Zvomiki splavari pojavljuju se na Drini poetkom 20. vijeka.
Oni suprihvatali splavi, ali i grau koju su furmani dovozili do Drinjae
sa Romanije i Krama (Han-Pijeska) i transportovali je splavovima do
Zemuna za prometnika Borgana Fintera. Za vrijeme Austrougarske se u
Diviu, prema iskazu starog splavara 83-godinjeg Mustafe Atlia, ovim
poslom poeli baviti Atlii, Bojici, Jamakovii, Kapidii, Kuljanovii,
Musii, Pezerovii, a iza 1918. godine gotovo svi Diviani odoe u
splavare.
Splavari su sa sobom nosili dvije poluge za skidanje splavi, kolac,
drveni potuk ili kamen za udaranje koca, a zadnjakjo sjekiru i imao je
obavezu da napravi ognjite (pomou granja, busenja i ljunka). Vonja
bi poinjala tako to prvak zakree splav i uvodi ga u putanju. Zadnjak
ga ispravlja u bukovima, tjesnacima i otrim prevozima. Prvak je izdavao
kratke i otre komande: Srbiji!, B osni! , Dosta ! , a zbog bukeje
to inio esto rukom ili glavom. Od brzine i snalaljivosti splavara zavisio
je i uspjean prolaz splavi je r je dodir sa kamenom znaio potpuno ili
dijelimino raspadanje. Uspjeni prvaci bili su na cijeni, pa su ih nerijetko
vlasnici splavi pridobijali poveanjem dnevnica i tako ih preuzimali od
178
76. Amblem DRUTVA - FRUKA GORA, povjerenitva Zvornik.
dotadanjih vlasnika. Bilo je zadnjaka koji nikada nisu traili prednji

dumen, iako je on donosio veu zaradu, jer nisu bili sigurni u sebe.
Mjetani naselja uz Drinu imali su lijep obiaj da pozdravljaju
splavaresa: "Sretanputsplavari!", a ovi su im otpozdravljali. Meutim,
bilo je i ala na raun splavara, pa i zadirldvanja, u emu su, kako istie
jedan diviki sagovornik, prednjaile janjanske, a iza njih i kozluke
djevojke. Pria se da su nekada zvorniki laari imali pijetla na svojoj
zvornikui , vjerovatno da bi u nekoj prilici spremili jelo (a moda i
radi buenja u dane ramazanskog posta). Pijetao je kukurikao, a to je
podstaklo mjetane da svaki prolazak lae (i kasnije splava) poprate
podrugljivim kukurikanjem.
(Alija Uzunovi: Splavarenje na Drini,
Glas sa Drine br.315 o d 26.08.1983.)
POPLAVE U GRADU
Sve do izgradnje priobalnog puta (1974.) Drina se esto izlijevala
iz svog korita i plavila dijelove grada uz njenu lijevu obalu. Bilo bi to s*
jeseni ili s proljea kad nabuja i nadoe od brijega do brijega od kia
ili od snjegova to se tope u njenom gornjem toku. Onako silna, mutna,
brza, huna i neukrotna nosila bi sve pred sobom. A kada se povue u
svoje korito, ostavljala je iza sebe uz obalu naneseno granje, drvee,
klade i itava stabla, koje je okolnom stanovnitvu sluilo za ogijev.
Najvea poplava bila je u novembru 1896. godine, kada je Drina poplavila
sve kue koje su se nalazile du glavne ulice u gradu. Stariji ljudi su
priali da su amci bili vezani na prostoru ispred sadanje zgrade
Privredne banke i za zgradu Sreskog naelstva (sada zgrada Optine)
179
ije su prizemne prostorije bile tada sve pod vodom. Na njoj su uklesani
datum (10. XI 1986. godine) i crta koji oznaavaju dan najveeg nivoa
vode i visinu do koje je voda toga dana prodrla u zgradu. U novije vrijeme
najvea poplava je bila ujesen 1968. godine. Ona je odnijela i posljednju
zvomiku vodenicu. I Zlatica se esto izlijevala iz svog korita i pravila
tete, posebno u ranijim periodima dok nije bilo regulisano njeno korito.
Poznata je njena poplava iz 1830. godine, a u novije vrijeme najvea je
bila 25. juna 1987. godine.
77. Jedna od poplava u Zvorniku. Snimakj e nainjen u Beksuji ujesen i 968.godine. U

pozadini snimka, ispod mosta, vide se bive prostorije "Univerzalap o d vodom, kao i
stona pijaca koja se nalazila ispod njih. Danas se na ovom prostoru nalaze
priobalni put i stambeni objekti (viespratnice).
MOSTOVI NA DRINI
Prvi most na Drini u Zvomiku podignut je za vrijeme Prvog
svjetskog rata (1916. godine).186 Nalazio se neto nie od sadanjeg
eljeznog i bio je od drveta. Podigla gaje Austrija, a kao radna snaga
koriteni su italijanski zarobljenici. Oteenje od nabujale Drine ujesen
1922. godine od kada nije u upotrebi.187
186. Dr. Adem Handi u svom radu Zvomik u drugoj polovini XV i u XVI vijeku,
(Godinjak Drutva istoriara BiH, br. 18. Sarajevo, 1970.str. 141-196.) navodi da
je u Zvomiku na Drini u 16. vijeku bio most, ali da nije utvrena tana njegova
lokacija. Prema izvorima kojima se on sluio most se nalazio u blizini zvomike
tvrave. Meutim, on pretpostavlja da se most, ipak, nalazio na podruju grada
zvanom Skela.
187. Ibro Karabegovi:"Zvomik i okolina izmeu dva svjetska rata (1918-1941),
180
78. Drveni most na Drini, snimak iz 1922. godine. Na splavi s lijeva na desno:
Branko Risti, Stanko Nikoli, Risto Popovi i Jovan Blagojevi.
79.
D o e k regen ta A leksan dra
Karaorevia na drinskom mostu 14.
ju la 1919. godine, kada j e uinio
posjetu Zvorniku iz Banje Koviljae.1SS
U kuici sa bosanske strane bila j e u
ranijim periodima carinarnica.
188. Na sredini mosta odvijala se ceremonija doeka gdje su za goste i velikodostojnike

Zvomika uenici osnovne kole priredili program. Zna se daje tom prilikom uenik
IV razreda ehi Ahmet, sin tadanjeg zvomikog kadije, recitovao pjesmu Zmaja
Jove Jovanovia Alija, Alija, ti u zurlu svira.
181
Dananji eljezni mostu gradu na Drini izgradjen je 1929. godine,

uglavnom sredstvima ratne reparacije.189 Radovi su trajali 3-4 godine, a
njima su rukovodili inenjeri Mii (iz Ljubovime) i ilov (Rus). Po
zavretku gradnje, zaprenim vozilima dovezene su na most ogromne
koliine kamena da bi se ispitala njegova izdrljivost. Nakon 15 dana,
kada se utvrdilo daje most vrst i stabilan, kamenje podignut, a most na
svean nain puten u promet (oktobar 1929. godine).
U aprilu 1941. godine most je sruen. Radovi na dogradnji i
dovoenju mosta u sadanje stanje zapoeti su u jesen 1945. godine, a
zavreni u junu 1946. godine. Kao radna snaga i ovog puta koriteni su
zarobljenici, ali sada njemaki i italijanski. U vrijeme ovih radova
saobraaj preko Drine odvijao se skelom. Kao privremeno rjeenje u
martu 1945. godine (za 18 dana) osposebljen je prelaz preko mosta-na
sredini je sagraen visei dio mosta na sajlama, a na poruenim eljeznim
dijelovima postavljena je drvena konstrukcija. Bio je u upotrebi do jeseni
1945. Obnovljeni eljezni most puten je u saobraaj 9. juna 1946. godine.
Na sveanosti tim povodom govorio je Rodoljub olakovi, predsjednik
Vlade BiH.
80. Radovi na popravci eljeznog mosta na Drini u Zvorniku, snimak iz 1946.

godine.
189. Stajao je oko 13,5 miliona ondanjih dinara.
182
... Po osloboenju zemlje ukazala se potreba da se most obnovi

i dovede u predratno stanje. Sekcija za izgradnju mostova pri Ministarstvu
saobraaja poelaje u augustu ove godine sa predradnjama za podizanje
mosta. Poto su predradnje bile gotove i uspostavljena skela na Drini,
pristupilo se prije 20 dana podizanju eljezne konstrukcije, koja je bila
u vodi. Za kratko vrijeme podignuta su dva dijela te konstrukcije sa
srbijanske strane, te se ta strana mosta dovela u ispravno stanje. Da ne bi
docnije, nadolaskom Drine, bili onemogueni u radu, radnici koriste
lijepo vrijeme te dobrovoljno rade i nou do 12 sati".
(Iz Fronta slobode , br. 26, od 28. X 1945. god.)
Most za drumski saobraaj u Karakaju puten je u promet 1973.
godine, a eljezniki u januaru 1992. godine.
ZVORNIKI VAAR
U Zvorniku se svake godine izmeu dva svjetska rata i u
poslijeratnom periodu sve do izgradnje priobalnog puta odravao vaar.
Poinjao je na Ilindan (Aliun) 2. augusta i trajao etiri dana. Vaarite
se nalazilo pored Drine na mejdanu, na prostoru od fudbalskog igralita
do ispod eljeznog mosta na Drini. Roba se prodavala u atrama, od
kojih su najinteresantnije bile atre kolaara i one u kojima se prodavalo
82. Vaar u Zvorniku (etvrti dan). Snimak napravljen sa mosta na Drini 1939. godine.
U pozadini slike, preko Drine, vidi se biva zgrada O u Malom Zvorniku.
183
jagnjee peenje, sluio alkohol i gdje su tretale muzike grupe.

Obavezni pratioci vaara bile su razne sprave za razonodu i zabavu kao
to su ringipili, komendije, kriva ogledala, zidovi smrti, gaanja iz
vazdune puke u cilj, bacanje alke na noeve i flae. Zatim, maioniari,
pehlivani, zooloki vrtovi, dizai tereta... Svi oni koji su nudili svoju
robu i usluge inili su to glasno, sa dosta hvale, nadvikujui druge, sluei
se raznim pojaalima, tako daje na vaaritu za cijelo vrijeme trajanja
vaara vladala paklena vika i dreka. Na sve strane se igralo, pjevalo i
sviralo to je pojaavalo vaarsku atmosferu. Naroito interesantno je
bilo pod mostom gdje su se prodavale argije i isprobavao njihov zvuk.
Za Zvomiki vaar uvijek je vladalo veliko interesovanje ne samo
Zvomiana nego i stanovnika susjednih optina iz Bosne i Srbije. Uoi
vaara prema Zvomiku su kretale kolone vaarlija iz pravca Vlasenice,
Srebrenice, Kalesije, Bijeljine, Ljubovije, Loznice, te sela sa podruja
optine Zvomik, pjeke ili u zaprenim vozilima. Prvog dana vaara u
Zvomik se sjati po nekoliko hiljada vaarlija da kupe neku od potreptina,
da se razonode ili vide do tada uda neviena. Svi su oni mjesecima,
a naroito djeca, tedjeli novac za ovu priliku.
Zvomianke i Zvomiani koji su ivjeli van Zvomika obavezno
su o vaaru dolazili u Zvomik sa svojim lanovima porodice, tako daje
to bila i prilika da se bar jednom godinje nau na okupu svi lanovi
83. Zvomik iz 1971. godine. Na mejdamt pored Drine to ga vidimo na slici

prireivan j e Zvorniki vaar.
184
pojedinih zvomikih porodica, kao i da se sretnu stari znanci, komije i

prijatelji.
Na vaaru se obino ostajalo dan-dva, pa su sretni bili oni koji su
imali roake i prijatelje u Zvomiku kod kojih bi konaili, dok je veina
spavala na prostorima oko vaarita.
Naravno, vaaru su se najvie radovali mladi. To je bila posebna
prilika za njihovo meusobno upoznavanje, druenje i aikovanje. etalo
se i aikovalo na sve strane. Momci bi obino nosili drvene vaijae kojima
bi iznenada po butinama udarali djevojke da bi se naalili sa njima, ili
skrenuli na sebe panju djevojaka koje im se sviaju i sa kojima bi eljeli
da se upoznaju. Zato su varjae na vaaru bile najtraenija roba. Istu
namjenu imale su i arene loptice od papira napunjene pilotinom i
privrene na gutneni konac.
Vaarje
(odlomak iz prie)
... A kad se mrak pone sputati i kotlinu prekrivati, odjednom
bijesnu svjetla vaarska, umiju ljude, atre i ringipile. Hiljade svjetiljki
se upali. Progovore arenila svih boja. Vreva, dreka, svirka i muzika se
pojaaju i pomijeaju i dopiru do svakog budaka mahalskog. Pa ti onda,
hajde, ne kreni na vaar kad te on tako mami i doziva da te svojim talasima
zapljusne i niz svoje valove ponese. A on se tada razmahne i zamahne
pa zahuke ko neki zmaj ili adaha, a ljudi samo nestaju u plamenu
njegove igrarije.
No je ve zagospodarila uveliko, a mjesec e se uskoro nad
brdom raskreveljiti. Ko da se ruga tom narodu, ali ga vaarska rijeka ne
benda ve samo tee i ljulja se, gega se lagano od atre do atre, od uda
viena do uda neviena. Po stotinu puta proe se taj isti put po mehkoj,
ko kadifa, praini, zaviri se pod svaku atru ko da si tu neto izgubio, a
svaki put se neto novo otkrije i ovjeka neka nova radost obuzme. Zna
da je to radost vaarska...
(Iz neobjavljene zbirke pria
Zvornianina Muharema Topia)
ZAR I FEREDA
Sve muslimanke ene (djevojke i udate) jo od osmanskog perioda
nosile su zar i feredu (zar mlae a feredu starije), osim jednog manjeg
broja, uglavnom kolovanih i slobodoumnijih. I zar i ferada nosili su se
185
izvan kue, a bili su sastavni dio muslimanske gradske enske odjee

koja se nosila preko cijelog tijela u vidu ogrtaa.190 Uz zar se od ela do
ispod brade nosila providna tkanina (pea) kojom se pokrivalo lice, a na
rukama bi mlade ene obino imale i tanke rukavice. Naravno, nije to
bila nikakva enska moda ve jedan enama nametnut vjerski obiaj da
ne smiju otkrivene izlaziti pred mukarce, prije svega nepoznate i one
koji im nisu u rodu.
Zakon o zabrani noenja zara i ferede donesen je 28. IX 1950.
godine, ali je akcija za skidanje zara i ferede u Zvomiku poela jo u
ljeto ove godine, kada je postavljen zahtjev za donoenje ovog zakona.
Akciju su vodile sve drutveno-politike organizacije, u prvom redu
Narodni front i AF, a u nju su bili ukljueni aktivisti i graani iz reda
bonjake nacionalnosti. Oni su vrili propagandu prvo po kuama, a
84. Zvornianke u zaru na ulici. Snimak iz 193 7. godine. Montana zgrada na slici (iza
ograde i mladih lipa) j e zdravstvena ambulanta to se nalazila u blizini izvorske vode
Zamlaz". Sada su na ovom prostoru kue Alije Efendia, Avde i Hase Hadia i
porodice Jakubovi. Naslonjen na ogradu j e Raid ehi, posljednji zvorniki muhtar
(za Hrid, Zamlaz, ariju, Bajr, Fetiju i Namazah) i sin mu Osman.
190. Zar se krojio od basme, tofa ili svile, a fereda samo od modre ili crne ohe. ene
na selu umjesto zara i ferede obino su nosile boe (etverougaono platno otkano
od lana ili konoplje).
186
potom na konferencijama po mahalama. Njihove sestre, majke i blie

rodice bile su prve ene u gradu koje su skinule zar i feredu. Prva gradska
(za cijeli grad) konferencija organizovana povodom skidanja zara odrana
je oktobra 1950. godine u Fiskultumom domu kojoj su prisustvovale i
ene koje su do tada skinule zar ili feredu. Njih 18 je tog dana otkrivenih
prolo kroz grad do Fiskultumog doma, to je bilo vrlo neobino za
Zvomik u to vrijeme. Na konferenciji je referat podnio Osman Fidahi,
tadanji predsjednik Narodnog fronta Zvomika, a poslije njega govorilo
je jo nekoliko aktivista, nakon ega je 60 ena, izlazei pred binu u
Domu, skinulo zar. Po odranoj konferenciji one su po prvi put prole
ulicama svoga grada otkrivene.
Akciji skidanja zara bilo je i otpora zbog ega je ona trajala sve
do 1952. godine. Prva od starijih ena koja je skinula zar bila je
Muratbegovica Fidahi (nena Osmana Fidahia), a od mlaih Razija
Hadiomerovi.
Prema kazivanju Osmana Fidahia u akciji skidanja zara i ferede
u gradu najvie su se angaovali Mea Mustafi, Abdulah Hambiralovi,
Mahmut i Bahrija Kavazovi, Zijo Hrustanbegovi, Salih Sarajli, Juso
Hadiomerovi i on, a u nju su se ukljuile i neke hode kao, na primjer,
Safet ef. Softi.
Front Slobode je u broju od 27. oktobra 1950. godine objavio
opiran lanak o akciji skidanja zara u Zvomiku.
PRVA ELEKTRINA STRUJA U ZVORNIKU

Ulice u Zvomiku nisu bile u mraku i kada grad nije imao elektrinu
struju. Osvjetljavane su fenjerima koji su se nalazili na posebno
izgraenim stubovima postavljenim na vie mjesta u gradu. 0 njihovom
punjenju gasom (u ranijem periodu svijeama), ienju, paljenju i
gaenju brinuo je ovijek koji je uvijek sa sobom nosio pribor za ienje,
kantu sa gasom i merdevine. Zvao se posvandija. Istovremeno, on je
nou, obilazei ariju, provjeravao da li su svi prozori i vrata na
duanima dobro zatvoreni. Ukoliko bi primijetio to sumnjivo, odmah
bi otiao do kue vlasnika duana i budio ga lupanjem tapom o prozor.
Posljednji zvomiki posvandija bio je Biaki Huso iz Beksuje, koji
e ovaj posao obavljati do 1937. godine, kada Zvomik dobija elektrinu
struju i kada fenjere na ulicama zamjenjuju elektrine svjetiljke.
Inicijativu za dovoenje struje u Zvomik dala je Gradska optina
na elu sa tadanjim gradonaelnikom Stankom Nikoliem. Dovoenju
187
struje suprotstavila se veina zvomikih trgovaca, posebno Joviii i

Kurii, plaei se da struja ne potisne potronju gasa. Propaganda se
meu graanima i odbornicima vrila sa obje strane. Ipak su odbornici
veinom glasova donijeli odluku da Zvomik dobije struju, a kada je tu
odluku odobrila i potvrdila Drinska banovska uprava u Sarajevu,
pristupilo se njenom sprovoenju.
Prvo je 1936. godine podignuta mala centrala ija je parna maina
imala 75 konjskih snaga, a za gorivo je koriteno drvo. Nalazila se na
prostoru izmeu, sadanje zgrade Zabavita i stambenog bloka
Namazah, gdje je izgraen i stan za prvog zvomikog elektriara
Bou Jocia. Poto je drvo kao gorivo poskupjelo, bilo je rentabilnije da
se Zvomik snabdijeva strujom iz termoelektrane iz Banje Koviljae, to
je i uinjeno 1937. godine kada su bandere za icu postavljene od Banje
Koviljae do Zvomika sa bosanske strane. Najvei dio sredstava za
dalekovode kao i druge radove obezbijedilo je preduzee Mava ( u
njenom sastavu je bila i termoelektrana u Koviljai), iji je vlasnik bio
Vladislav Dani.
O
danu putanja struje graanstvo Zvomika je bilo obavijeteno.
Najvie ih se okupilo oko Kasine u kojoj je tog dana, uvee, prireena
sveanost kojoj su prisustvovali i protivnici dovoenja struje. Svi su sa
nestrpljenjem oekivali da padne mrak i da budu svjedoci tog neobinog
dogaaja, da vide, eto, i to udo u svom gradu (struju) u koje su mnogi
85. Lampa na ulje zvana zvornianka
188
sa nepovjerenjem i sumnjom gledali. Kada je svjetlo bljesnulo u Kasini

i nekoliko okolnih zgrada i na ulici, nastalo je neopisivo oduevljenje
meu prisutnima - spontan aplauz, grljenje i ljubljenje, bacanje kapa u
vis... Tek sada su i najokoijeliji protivnici elektrifikacije grada shvatili
da su bili u zabludi i da su grijeili, pa su, ne krijui i oni svoje
zadovoljstvo, prilazili gradonaelniku i drugim zagovornicima dovoenja
struje da im estitaju na uspjehu.
86. Centar grada, period neposredno poslije Prvog svjetskog rata. Na snimku u
zaprenim vozilima su svatovi. Na sredini, u prvom planu slike, vidi se ulini fenjer,
a u pozadini brdo Vratolomac.
189
|
,
Interesantan je podatak daje 1937. godine u gradu bilo 38 ulinih

sijalinih mjesta i daje samo 80 domainstava imalo struju, a deset godina
kasnije oko 20% gradskih domainstava. Kozluk je prvo naselje poslije
Zvomika u Srezu koje je dobilo elektrinu struju. Bilo je to u ljeto 1952.
godine. O sveanosti povodom ovog dogaaja pisao je tuzlanski Front
slobode u broju 312 od 28.8.1952. godine. Godinu dana poslije Kozluka
struju je dobio i elopek.
Godine 1951. u srezu Zvomk od 10.118 domainstava samo je
517 im alo elektrinu struju (samo grad), a 1953. godine 667
domainstava.
87. Boo Joci, p rvi zvorniki elektriar. Zvorniani se sa simpatijama sjeaju ovog
lika, uvijek u poslu ili na biciklu sa obaveznom tanom sa prirunim alatom. Stariji
ljudi priaju da j e siromanima besplatno, ili uz minimalnu nadokanau, uvodio
svjetlo u kue ili otklanjao kvarove na instalacijama.
Do 1947. godine jedini elektriar u Zvomiku bio je Boo Joci, a

njegov uenik Nurija arajli Roda bie poslije Boe dmgi elektriar u
gradu. Oni su obavljali sve poslove u vezi sa elektrikom (uvoenje struje
u domainstva, odravanje javne rasvjete, trafostanica, otklanjanje
kvarova, nabavke elektromaterijala i dr.).
Kada bi nestalo svjetla u nekoj ustanovi ili radnoj organizaciji,
gdje je nastali kvar trebalo brzo otkloniti, a Boo nije bio kod kue,
njegova supruga Ljubica bi u trafostanici tri puta povlaila ruku na
190
automatu (tri puta se tada u cijelom gradu svjetlo gasilo i palilo), to je

bio znak Bozi da se hitno javi kui i otkloni prijavljeni kvar. Graani
Zvomika, znajui za ovaj Boin izum, tada bi govorili: Boinica trai
Bou.
Rekonstrukcija elektrine mree u gradu i postavljanje neonskog
svjetla u glavnim ulicama izvreno je 1959. godine uz pomo HE
Zvomik. Ove godine sela Sapna i Kula Grad dobila su elektrino
osvjetljenje.191
ZANATI I ZANATSKE ZADRUGE

Zvomik je u predosmanskom periodu, za vrijeme osmanske i
austrougarske vladavine, kao i izmeu dva svjetska rata, bio poznat
zanatski centar. Tu tradiciju zadrao je i poslije Drugog svjetskog rata.
Meutim, broj zanatskih radnji i broj zanatlija poslije rata dugo godina
nee dostii broj zanatskih radnji i zanatlija koje je Zvomik imao 1940.
godine. Ove godine Zvomiki srez imao je 180 radnji sa 250 zanatlija i
86 egrta.192 Sve radnje bile su privatne. Godine 1946. u Srezu ima 118
radnji sa 213 zaposlenih193, od ega 36 egrta. Od 118 radnji samo je
jedna pripadala zadrunom sektoru (Obuarska zadruga), dok su sve
ostale bile privatne. Najzastupljeniji zanati bili su oni po kojima je
Zvomiki srez bio poznat i prije rata: kovai, obuari, krojai, opanari,
brice, limari, kolari, stolari, poslastiari, pekari i aije. Od ukupno 213
zanatlija sa uenicima (egrtima) 55 su bili metalci, 30 stolari i kolari,
16 krojai, 63 obuari i opanari, 33 poslastiari, pekari i aije, 2
graevinari i 14 zanatlije za razne usluge.194
U samom gradu zanatskih radnji (duana) 1946. godine bilo je
oko 70, i to: kovakih 6, potkivakih 2, limarskih 3, kolarskih 2, brijakih
7, ainica 3, obuarskih 7, opanarskih 3, po slastiarskih 8, lonarskih
2, krojakih 5, pekarskih 8, mesarskih 2, kalajdijskih 2 i po jedna
bravarska, kazandijska, sajdijska, zlatarska, saraka,195 abadijska,
sehardijska, samardijska, mutabdijska i sodadijska radnja.
191. Regionalni istorijski arhiv Tuzla, Arhiv SNO Tuzla, kutija 898 sumarno.
192. "Statistiki godinjak BiH 1945-1953, Zavod za statistiku i evidenciju, Sarajevo
1954. strana 300.
193. Isto, str. 300.
194. Isto, str. 307.
191
Izmeu dva svjetska rata, kao i nekoliko godina poslije Drugog

svjetskog rata, najpoznatije zvornike zanatske porodice bile su:
Mehinagii i Meanovii (obuari), Bazardanovii i Hajdarevii
(krojai), Jeniragii, Stefanovii i Uzunalii (kovai i potkivai), ehii,
Ibrahimovii, Smajii, Lehovac (brice), atii, araj lii i Kasumi (aije),
atii, Jelkii i Hadiomerovii (pekari), Mujii, Ribii i Alii (mesari),
Sabirovii (poslastiari), Novakovii i Kljajii (opanari), Janjii
(kazandije), Pukarevii (stolari), Muzurovii i Vehbii (sajdije)...
Iako je zvorniko zanatstvo u ovom periodu bilo nedovoljno
razvijeno u odnosu na potrebe grada i sela, od osloboenja zemlje 1945.
godine pa sve do 1955. godine zvornike zanatlije, uz neto splavara na
Diviu i Vidakovoj njivi i sezonskih radnika povremeno angaovanih
na sjei uma i radu u kamenolomima, predstavljale su jedinu radniku
klasu u Zvomiku.
88. Snimak opanarske radnje Vase Novakovia prije II svjetkog rata. Na slici s lijeva
na desno: CvikoDabi, Pero Kljaji (jedan od posljednjih opanara u Zvomiku),
Novak Novakovi, Vaso Novakovi, M ilorad Tanasi i Risto Risti.
195. Sarai su izraivali konjsku opremu (uzde, sedla, bisage), remenja, pletene kandije;
mutabdije od kozje kostreti pokrivae za konje, prostirae, torbe, a abdadije od
grubog sukna seljaka odijela. Posljednji sara bio je Juso Kadi.
192
Da bi jedan zanatlija mogao otvoriti samostalnu radnju, morao

je poslije poloenog zanatskog ispita i nekoliko godina uspjenog
praktinog rada kao kalfa polagati majstorski ispit. Kako je osnovna
kola sve do 1958. godine trajala etiri godine, uenici su ukljuivani na
izuavanje zanata sa navrenih 11 ili 12 godina ivota. Prijepodne
izuavao se zanat u radionicama kod privatnih poslodavaca ili u
radionicama drutvenog sektora, a poslijpodne pohaala se nastava u
zanatskim (egrtskim) kolama, odnosno koli uenika u privredi.
Izuavanje zanata i kole trajalo je tri godine. Zanataska kola u Zvomiku
otpoela je sa radom poslije zavretka Prvog svjetskog rata, a nastava se
odvijala u zgradi Graanske kole (sada tamparija u Varoi) u
poslijepodnevnim odnosno veernjim asovima sve do 1941. godine.
Rad zanatske kole obnovljenje 1946. godine. Kada je otpoela sa radom,
imala je 36 uenika, a tri godine kasnije e imati 93 uenika rasporeena
u tri odjeljenja.196
Ekonomska politika prvih godina poslije II svjetskog rata nije
podravala razvoj privatnih zanata, ve je tendencija bila da se zanatlije
89.Pekarska zanatska radnja (vaganje tijesta), snimak iz 1959.godine. Na slici Juso

Arnautovi, kao egrt.
196. Prvi razred imao je 37, II44 i III 12 uenika. Najvie uenika je bilo na izuavanju
stolarskog (1 3 ), obuarskog (1 3 ), krojakog (9), trgovakog (11),
automehaniarskog (8), metalostrugarskog (8), brijakog (4) i mehaniarskog
zanata (4). Regionalni istorijski arhiv Tuzla, kutija 76 (sumarno).
193
udruuju u zanatske zadruge i da se osnivaju dravne radionice i radionice

drutvenih organizacija. Ovaj proces zapoeo je 1945. godine kada je
osnovana prva zanatska zadruga u srezu Zvomik. Bila je to Obuarska
zadruga, formirana 10. oktobra 1945. godine. Startovala je sa 8 radnika
(majstora i kalfi) i bila je prva zadruga ove vrste u Bosni i Hercegovini.
Od 01.01.1946. godine Zadruzi se prikljuuju braa Mehinagii sa svojom
radionicom i 8 novih radnika. Prvi upravnik Zadruge bio je Avdurahman
Jahi, a poslije njega Haso Zorbi, koji e ovu dunost obavljati najdue.
I sindikalna podrunica Zadruge bila je prva u BiH u svojoj brani i
nosila registarski broj (1). Njen prvi predsjednik bio je Nezir Vehbi.
U januaru 1950. godine osnovane su Krojaka i Frizerska
(brijaka) zadruga, a neto ranije otpoele su sa radom i tri dravne
radionice: Stolarsko preduzee Mladost, Automehaniarska radionica
Auto-transport i Metalska radionica Sreskog poslovnog saveza.197
90. Radnici Obuarske zadruge Zvornik za pankom (radni sto); snimak iz 1953.godine.
S lijeva na desno, lijevo za pankom: Pao Tupekovi, Ibro Dedovi, Stevo Meder,
Meho Tupekovi (u naoarima na kraju), a iza njih stoji Muharem onli; desno za
pankom: Ibrahim Jelki (s beretkom na glavi), Hajro Jahi, Muhidin Hodi i Husejn
Ali. Sve se radilo runo. Pravili su obuu za prodaju i p o namdbi.
197. Front slobode, br. 242 od 2. II 1950.
194
Ulazei u zadruge i dravne radionice zanatlije su unosile u njih

i svoj alat i maine.
U 1951. godini na podruju sreza Zvomik djelovalo je 120
zanatskih radnji, od ega tri u dravnom, 10 u zadrunom i 107 u
privatnom sektoru.198 Od ukupno 254 zaposlena u zanatstvu, 26 je
pripadalo dravnom, 77 zadrunom i 151 privatnom sektoru, to znai
daje u zanatstvu i dalje dominirao privatni sektor iako nije podravan.
Sresko sindikalno vijee i Narodni front bili su inicijatori pruanja
pomoi selu i odravanju veza izmedju radnika (zanatlija) iz grada sa
zemljoradnicima. One se organizuju kao vid jedinstva radnika i seljaka
i slue podravanju raznih kampanja. U tom cilju iz Zvornika su
upuivane po selima ekipe zanatlija da pomognu seljacima. Ovih dana
jedna grupa od 15 koarskih radnika obilazila je sela u Zvomikom srezu
i dobrovoljnim radom popravljala besplatno seljacima cipele. U Drinjai
i Kamenici popravili su oko 200 cipela, a u selima Glodi i Lijenju oko
300 cipela - pie Front slobode u broju 60 od 14. aprila 1946. godine
i nastavlja: Seljaci su bili dirnuti panjom radnika iz grada i toplo ih
pozdravili i zahvalili im se. Prije smo ih zvali kaputaima, kae jedan
prosjedi starac, a sada u ovoj naoj dravi zaista smo svi jednaki.
U br. 247 od 8. III 1950. godine Front slobode u lanku pod
nazivom Zanatlije Zvomika posjetile seljake radne zadruge pie: Ovih
dana u ast izbora za Narodnu skuptinu Sresko sindikalno vijee u
Zvomiku organizovalo je posjetu seljakim radnim zadrugama. Oko 40
zanatlija iz Zvomika: obuara, krojaa, kovaa, kolara, berbera i limara
su izvrili razne radove i opravke u zadrugama u vrijednosti od 25.000
dinara...
U kasnijem periodu zanatske zadruge i zanatska preduzea sve
vie poinju da se bave proizvodnjom i postepeno prerastaju u industrijska
preduzea i fabrike. Godine 1949. Obuarska zadruga prerasta u
Zanatsko obuarsko preduzee Rekord, koje se od 1. januara 1960.
godine ujedinjuje sa Znatskim krojakim preduzeem Ukus u
jedinstveno preduzee Standard. Iz njega e neto kasnije izrasti
F abrika obue Standard i F abrika konfekcije A lhos .
Automehaniarska radionica prerasta u preduzee Autotransport (danas
Fagum), a Stolarsko preduzee Mladost (1954.) i Brijaka zadruga
(1958.) su se raspali na vie privatnih radnji. Jedan dio Stolarskog
preduzea Mladost 1954. godine uao je u sastav novoformiranog
preduzea Jadar.
198. Statistiki godinjak Bosne i Hercegovine 1945-1953, Zavod za statistiku i
evidenciju, Sarajevo 1954.str. 300.
195
GRADITELJ VIOLINA IZ ZVORNIKA
Malo kome je poznato d aje najbolji graditelj violina u svijetu

izmeu dva svjetska rata bio Zvominanin Nikola Vasi, sin zvomikog
terzije Riste. Rodio se u Zvomiku 1896. godine, a umro u Baltimoru
(SAD) 1961.
Godine 1908. iz Zvomika odlazi u Novi Sad na izuavanje zanata
za pravljenje gudakih instrumenata, a usavrava ga u Cehoslovakoj.
Zatim boravi u Rusiji, Kini i Japanu da bi se najzad 1925. godine nastanio
u SAD. Tu ga otkriva uveni sjevemoameriki virtuoz na violini Elman
i naziva najveim ivim svjetskim graditeljem violina. Uporeuje ga sa
Stradivarijem (1644 -1737), najveim i najpoznatijim graditeljem violina
i drugih gudakih instrumenata na kojima su svirali ili sviraju najvei
umjetnici.
Elman je ak smatrao da Vasieva ica G ima bolje tonove od
Stradivarijusove. Vasi je za uveni Elmanov kvartet napravio dvije
violine, violu i elo.
O
Vasiu kao umjetniku, graditelju violina, izmeu dva svje
rata pisali su ameriki listovi Herald-Tribune, Sealtle post-Inteligencer
i jo neki, a beogradski Ilustrovani list 1928. godine objavio je opiran
lanak o Nikoli Vasiu uz njegovu fotografiju povodom Vasievog
boravka u Francuskoj (zbog nabavke drveta za violine) i Jugoslaviji.
Dolazio je u Zvomik 1928. i 1930. godine. Osjeao je nostalgiju
za rodnim krajem, nije zaboravio jezik, te se stalno dopisivao sa rodbinom
u Zvomiku.
U jednom od pisama upuenih bratiu Slavku Vasiu, uitelju u
penziji, koje u sebi sadri i dosta literarnih elemenata, doarava i sliku
Zvomika s poetka 20. vijeka (koju je on sa sobom ponio u svijet).
Evo izvoda iz tog pisma.
Dragi nai,
...E, ba nam je bilo milo uti od vas o Zvorniku, a naroito o
stanju naeg ore. Vrlo nam je ao da i mi nismo bili tamo. Mi vam
zaista zavidimo. Vaem kupanju u Drini, etnji po srbijanskoj strani i
ono gore-dolje po ariji / Vjerujte da bih dao bog zna ta da sam tamo
! Izgleda mi da im vie ovjek stari, tim vie udi za prolim djetinjstvom
/ To nije ni malo logino, alije eto tako! Evo na primjer, sliice iz prolosti
mog djetskog Zvomika:
Vrh Vratolomca blaeno se suna, a dolje pod njim Liinjak uiva
u hladovini pod beharom ljiva, danarika i dudova. Eh, kakva divota.
196
91. Nikola Vasi u svojoj radionici u Baltimoru (SAD).
Djeca se ganjaju po Baelucima igrajui se dandara i lopova

nema kole, a stara naminkana Petra urika bi k njima doviknula:
Ama vucite se s tog plota, avoli jedni ! " Djeiji smijeh bi
onda pratao po cijelom Liinjaku.
Kraj uprije, kod Miina duana, stari Iki bi razasuo svoju robu
- neto treanja oko kojih se muhe ganjaju !
Neki Mujo bi proao na svome kljusetu, zabrinuto pogrbljen, sa
pazara put Goga, neeksvom selu. Izmeu alme ifesa vire mu dvije
lojane svijee.
Sa minareta odjekuje divan tenor hode - iindija je !
Dolje kraj Stevanove vodenice Huso vodeniar Ijenivo rastee
svoju ramuniku>>koja na jedve-jade podmuklo hri ono monotono
TAFUR FUTU, FUTU, TAFUR, FUTU, FUTV, F U TU !
Evo, to je Zvornik koga sam ja znao prije 60 godina.
Baltimor, 11. septembara 1960. godine.
197
PRVI ZVORNIANIN SA FAKULTETSKOM DIPLOMOM

Koliko je poznato prvi Zvomianin koji je stekao fakultetsku
diplomu bio je Safet Bazaranovi, mlai sin zvomikog krojaa
Osmana Bazardanovia, a poslije emsudina iia1983 iz Kozluka bio
je drugi visoko obrazovani mladi sa podruja sadanje opine Zvomik.
Roenje 30. juna 1914. godine. Poslije zavrene osnovne kole
u Zvomiku pohaa Dravnu eriatsku gimnaziju u Sarajevu (trajala osam
godina), koju zavrava 1935. godine, a potom studira na Univerzitetu u
Beogradu, gdje je na Filozofskom fakultetu 1940. zavrio orijentalistiku.
Aktivno je bio ukljuen u napredni studentski pokret Beogradskog
91a. Safet Bazaranovi
198a. emsudin ii je sin kozlukog pekara Mehdina. I on je kao i Safet Bazaranovi

u Sarajevu zavrio Dravnu erijatsku gimnaziju (1932.), a potom studirao pravo
na Univerzitetu u Beogradu, koje zavrava 1937.godine. Poslije zavretka studija
pa sve do hapenja 1942. radio je u Direkciji eljeznica u Sarajevu. Bio je lan
ilegalne Komunistike partije. Semsudinov kolski drug Kasim Alikadi (danas
sudija u penziji, Sarajevo, Ulica Valtera Peria 22/VI) sa kojim je pohaao
erijatsku gimnaziju i sudiraojpravo u Beogradu, kae da su on i emsudin bili u
istoj partijskoj organizaciji (DZS) i da su iste veeri bili uhapeni od strane ustake
policije. Uhapen sam 13/14. aprila 1942. godine, dva sata poslije emsudina. S
njim sam suoen prilikom tue u Sarajevskoj ustakoj policiji (sada zgrada
Predsjednitva BiH). Kada su mene uvodili, njega su izvodili iz kancelarije policije.
emsudin je bio prebijen, gotovo umrtvljen od tue. Nakon tri dana baen je kroz
prozor policije (ili je sam skoio) i usmren, ispriao mi je izmeu ostalog u
decembru 1996. godine Alikadi i zamolio da ovo zapiem.
198
univerziteta i njegove ljeviarske organizacije. Bio je potpisnik Prvog

otvorenog pisma napredne studentske omladine Bosne i Hercegovine iz
decembra 1937. godine, upuenog svim politikim i javnim radnicima i
svoj potenoj javnosti, u kome se trai autonomnost BiH i naglaava da
e ona samo udruenim snagama zauzeti ono mjesto u dravi koje joj po
njenom posebnom poloaju i pripada, to je i ostvarila tokom
Narodnooslobodilake borbe i odlukama u Mrkonji Gradu i Jajcu u
novembru 1943. godine.
Na fakultetu se Safet isticao, pored politike aktivnosti, i
uspjesima u studiju. Kao apsolvent orijentalistike proveo je godinu dana
na strunom usavravanju u Istanbulu. Volio je Zvornik, esto ga
posjeivao i druio se sa mnogim Zvomianima, a sa svojima se stalno
dopisivao, posebno sa bratom Mustafom. Zato nije sluajno to je za
seminarski rad na studijima obradio temu Zvomik do austrougarskog
perioda, u kojem je prikazao istorijat Zvomika od najstarijih vremena
do 1878. godine, odnosno do kraja osmanskog perioda u Bosni. Mentor
mu je bio prof.dr. Vladimir orovi, rektor Beogradskog univerziteta.
Najednom konkursu u Beogradu 1939. godine ovaj njegov rad osvojio
je, za ono vrijeme, visoku novanu nagradu, iji iznos je bio 1.500
ondanjih dinara. Ubrzo Safetov rukopis otkupljuje opina Zvomik, ali
mu se naalost tokom Drugog svjetskog rata izgubio trag. A Safetov
brati Husref, uvjeren da se bar jedan primjerak rukopisa nalazi negdje
u Beogradu, decenij ama pokuava da ga pronae i kae da je na putu da
u tome uspije.
Po zavretku studija Safet radi kao profesor u Zenici, gdje je 1941.
godine bio potpisnik protesnog pisma uglednih Bonjaka upuenog
ustakim vlastima u Zagrebu u kome se zahtijeva da se odmah prestane
sa progonima i ubijanjem Srba. Iste godine je bio hapen od strane ustaa.
U 1942. i 1943. godini sluio je redovni vojni rok u domobranima u
Sarajevu u kojima je obavljao dunost vjerskog slubenika i za to vrijeme
bio simpatizer i pomaga narodnooslobodilakog pokreta (partizana).
Nakon odsluenja vojnog roka vraa se u Zenicu, odakle u septembru
1944.godine odlazi u partizane. Od kraja Dmgog svjetskog rata (1945.)
ponovo je u Zenici, gdje radi najprije kao povjerenik Prosvjetnog
odjeljenja pri Sreskom narodnom odboru, a potom kao upravnik akog
doma. Na poetku kolske 1946/47. godine premjeten je u Fou na
mjesto direktora gimnazije. U januaru 1947. prilikom obilaska seoskih
analfabetskih teajeva ubijen je od strane etnikih odmetnikih bandi.
Sahranjen je u mjestu pogibje u selu Slatini udaljenom dvadesetak
kilometara od Foe.
199
(Za obradu ove teme, pored drugih izvora, koritenje i tekst Alije
Uzunovia Napredni student i prvi monograf Zvomika, objavljen u
Glasu sa Drine 29. XI 1979.)
IZ ZVORNIKE KNJIEVNE BATINE I

SAVREMENOG KNJIEVNOG STVARALATVA
Korijeni knjievne rijei nastali u ovom gradu relativno su duboki,
o emu svjedoe nekoliko knjievnih stvaralaca iz ranijih perioda, od
kojih posebno istiemo Hasana Kaimiju, Marka Markovia, Jelu Ostoji,
Ali-Rizu Dautovia i Avdu Karabegovia. Zvomika sredina iznjedrila
je i nekoliko savremenih knjievnih stvaralaca koji su, djelujui u veim
kulturnim centrima u BiH ili samom Zvorniku, stekli iru literarnu
afirmaciju. To su, prije svih, Nijaz Alispahi iz Kozluka, Alija Musi iz
Divia, Drago Jovanovi iz elopeka i Muhamed Imamovi iz Zvomika.
Dugogodinji su lanovi Drutva knjievnika Bosne i Hercegovine,
poznati i priznati ne samo u BiH i prostorima bive SFRJ, nego i u svijetu.
Prevoeni su na vie stranih jezika. Tematika njihovih knjievnih
ostvarenja vezana je, uglavnom, za ire zvomiko podruje, koje im je,
osim nadahnua i inspiracija, bilo izvor tema i ideja. Odmah iza njih po
svom djelu, znaaju i afirmaciji dolaze Sead Hambiralovi i Izet Handi,
istaknuti dugogodinji lanovi Knjievnog kluba u Zvomiku.
Krae biografije kao i izvode iz knjievnih ostvarenja nekih od
naprijed istaknutih pisaca donosimo u knjizi.
HASAN KA1MIJA
Hasan Kaimija, odnosno Hasan Kaimi-Baba, rodio se u Sarajevu.
Nakon kolovanja u Sofiji vrio je dunost upravitelja (ejha)
Hadisinanagine tekije (nastamba dervia, neka vrsta muslimanskog
samostana). Bio je bogat i uz to obuzet opim hum anistikim
sklonostima: sagradio je jedan most na Miljacki, a svoju kuu u Ajaspainoj mahali pretvorio je u tekiju. Poznat je kao pjesnik buntovnik.
Godine 1682. za vrijeme gladi u Sarajevu stavio se na elo gradske
sirotinje zahtijevajui da se ito koje su bogatai bili skupili u
spekulativne svrhe razdijeli meu gladnim stanovnitvom. Protjeran je
zbog toga u Zvomik gdje je 1691. godine i umro. Posljednje godine
ivota proveo je kao imam Namazah damije. Sahranjen je na Kula
200
92. Turbe Hasana Kaimije na Kula Gradu kod Zvomika
Gradu, gdje mu je podignuto turbe, koje je pod zatitom drave. U

septembru 1991. odranje u Zvomiku nauni skup o H. Kaimiji kada je
postaljena nova ploa na Turbe i ono renovirano.
Inae, Turbe kao gradjevinski objekat nema arhitektonskih
vrijednosti. Izgradjeno je od drveta i erpia. Bilo je pokriveno sindrom,
koja je kasnije zam ijenjena crijepom. U unutranjosti ima dva
jednostavna niana bez natpisa, nekoliko zemljanih iraka, zelenu
zastavu, nekoliko levhi...
O
odravanju turbeta brinuli su turbetari. Svi su, koliko se zna,
bili iz porodice ehmehmedovia. Iz potovanja prema ovom objektu
kulture i muslimani i pravoslavni iz okolnih sela, kada bi prolazili pored
Turbeta na putu za Zvomik i obratno, sjaili bi s konja prije prilaza turbetu
i ugasili cigarete ako su puili.
Kaimija spada u red nekoliko najpoznatijih pisaca ilahija i kasida.
Skraja 17. stoljea najpopularnija je duhovna linost evropskog dijela
Osmanskog carstva. Pjevao je na turskom i bosanskom jeziku
(alhamijado). Bio je neobino cijenjen od svojih savremenika. Uspomena
na njega ivjela je i u kasnijim pokoljenjima, posebno su se rado njega
sjeali bosanski dervii sve do najnovijih vremena.199
199. Pet stoljea hrvatske knjievnosti
1969.
knjiga 10, Matica hrvatska i Zora, Zagreb
201
Kaimija je objavio dvije zbirke pjesama na turskom jeziku Di

van I i Divan II (Varidat), to uprevodu znai Boanske inspiracije.
Prepisi njegovih djela nalaze se u mnogim velikim bibliotekama irom
svijeta (Parizu, Rimu, Kairu, Istanbulu, Bratislavi, Sarajevu, Beogradu,
Zagrebu itd.),200 a jedna od najboljih poznavalaca ilahija i kasida u nas ,
Jasna ami, je doktorirala na njegovom ivotu i djelu. Rezultat njenog
istraivanja je knjiga Divan e Kaimi u kojoj su do sada najbolje
obraene ilahije i kaside201.
O
Hasanu Kaimiji ili Kaim-Babi kruilo je nekoliko legendi. U
svim legendama se kae daje on bio uen, uzoran i poboan ovjek i da
je ivio u Sarajevu odakle je protjeran u Zvomik gdje je i umro. Sam
in njegova protjerivanja dugo je u Sarajevu kvalifikovan kao gest koji
baca ljagu na Sarajlije.
Po jednom kazivanju (predanju), koje je zabiljeio Tihomir
orevi, on j e , dok je bio hoda u Sarajevu, poao jedne blagoslovne
(praznike) veeri u damiju.' Odjednom vjetar duhne i ugasi mu fenjer.
Na to on izvadi svijeu iz fenjera i prui je prema kandilima koja su
gorjela visoko na munari i svijea se upali. Ljudi koji su gledali ovo
udo, odmah opaze d aje Kaim-Baba veliki pravednik i boiji ovjek.
Vidjevi ta je uinio, on se pokaje i rekne E, to uinih! Da bi pokazao
da nije, on ode u kafanu i pone piti, to ni obini muslimani ne smiju
initi, jo manje sveti ljudi. Sarajlije se zaude takvoj sablazni i protjerae
gaKaim-Baba je imao mnogo uenika koji su ga voljeli i koji ga
nisu htjeli ostaviti, ve pou sa njim. Kad su izali iz Sarajeva, KaimBaba je uinio dovu (molitvu), a uenici su mu aminali. Poslije dove,
zemlja se stane tresti. Kaim-Baba se pomoli bogu i zemljotres stane.
Za zemlju se umolismo, a za trijee (drvo) i kamen ne mogosmo. U
to, Sarajevo plane i izgori.
(Iz studije Tihomira orevia "Na narodni ivot , knjiga II,
Beograd, 1984. godine, str. 129-131.)
iroj italakoj publici najvie su poznate dvije Kaimijine kasidePjesma o tetnosti puenja duhana i Pjesma o osvajanju Kandije,
napisane na bosanskom jeziku. Pjesma o osvajanju Kandije nastala je
za vrijeme rata izmeu Turske i Venecije (Mleana). U njoj on prijeti
200. Jasna ami:Hasan Kaim-Baba, Izraz br. 6/86. Sarajevo, juni 1986. str. 517.
201. Slobodna Bosna br.ll6,od 06.02.1999, str.52-55.
202
Mleanima da e zbog raznih ratnih nevolja koje su pogodile Bosnu

zlatom platiti kad im ode Kandija (ostrvo Krit).202
Pjesma o tetnosti puenja duhana
(odlomak)
Bujurmidur gospodar:
Ostante se tutuna!
Kim isterse boji dar,
Nemojte se po zlu vret,
ujte ta e slovo rijet,
Her kim ister isto mrijet,
Zloasta je rabota,
Puitga je sramota,
Jere vrle grehota,
Ostante se tutuna!
Uvedte se smrada,
Nek je ista brada,
Ne orite grada
Ostante se tutuna!
Nuto muke tvrde,
Sve haljine smrade,
Svakome se grde,
Ostante se tutuna!
Nemojte se karat,
Svakoga srce parat,
Bogme e vas darat,
Ostante se tutuna!
Pjesma o tetnosti puenja duhana ima 18 strofa.

Pounog je sadraja, protiv puenja ("pijenja ) duhana.
Bujurmidur
Ostante se
Tutun
Kim isterse
Nek se uvede
Her kim ister
naredio je
okanite se
duhan
ko eli
nek se okani
ko god hoe
(Iz knjige Hrestomatija bosanske alhamijado knjievnosti dr.

Abdurahmana Nametka, Svjetlost Sarajevo, 1981.str.202 i 209.)
M ARKO M ARKOVI
Marko Markovi rodio se u Zvomiku 1896. godine, a umro na
Palama kod Sarajeva 1961. godine. Bio je prozni pisac i publicista.
Trgovaku akademiju zavrio u Bijeljini. Bio je direktor Izdavakog
preduzea Svijetlost u Sarajevu, zatim direktor drame Narodnog
202. Dr. Mustafa Imamovi: Historija Bonjaka, sr. 273.
203
93. Marko Markovi, knjievnik iz Zvom ika
pozorita, osniva i urednik revije Odjek, urednik knjievnog asopisa

ivot, a prije Drugog svjetskog rata ureivao asopis Pregled. Bio
je predsjednik Udruenja knjievnika BiH u dva maha, a obavljao je i
niz drugih drutvenih funkcija. Za svoja djela Markovi je crpio teme iz
svoga Podrinja, jer je za ljude toga kraja bio intimno vezan. Pisao je i o
kulturnoj istoriji Bosne i Hercegovine i njegovi zapisi predstavljaju
dragocjeno svjedoanstvo za budueg istoriara.
Objavio je dvije zbirke pria - Kriva Drina (1935.) i Od
sumraka do zore (1954.)203
Nur i j a
k r a va r
(Odlomak iz prie)
...Bledi polako no i kasaba izranja iz sna. I dok isti ha trne
svetlucanje jutarnje rose, a najedrale kapljice poinju da kaplju, Nurija
na raskru i, murei, naporno duva u volovski rog, okrnjen malo sa
otre strane.
Truu! R u - r u - ru!
Odzvanja zvuk i vraa se odnekle iza Vratolomca, muklo i kao
iz podzemlja, tako da strah podie oveka. Nurija se, iz navike, strese i
203.Jugoslovenski knjievni leksikon, Matica srpska Novi Sad, 1971. str.302.
204
dune opet, dok se vratnice ne ponu bre i sve ee da otvaraju. Tada

ivot poinje da bruji, nanule da klepeu o kaldrmu i o bose noge, i da
se pomaljaju upave glave neumivena enskinja. Olakane posle muenja,
muu krave, teglei vratove prema svome Nuriji, a on ih prima i miluje,
i ne sluajui uvek iste molbe i savete.
Pripazi mi, bogati, Nurija, na moju mrkulju. Jue mije dola, ne
budi ti potueno, neto slaba.
Ois-ha, ha,ha! Hajde, Bjelka. Ois-ha! Ej, ti Mrkulja, denabete
jedan, kud si zahrmila k o p jan kroz plot! Ois-ha!
I krave poinju da se kreu, polako i tromo. Pridolaze sve nove
i obrazuje se krdo pri kraju kasabe. Nurija se pomea sa njima i stalno
im neta pria. A krdo se gega, joguni i mue, diui oblake praine
koju uvek nosi sa sobom.. I dok se sunce odnekle raa a svet se jo
protee u toplim posteljama, krdo odmie iz kasabe. I Nurija s njim...
Kad sunce zae, on polazi polako kui s krdom. Opet se digne
praina i krdo se gega tromo i sa vimenima tekim od mleka. Zastaju
kola, sklanja se sve ivo u stranu dok Nurija ne proe. Ulazak u grad
najavljuje on im proe maltu:
Tru-ru-ruuu!
Izlaze opet ene i prihvataju svoje krave, tepajui im. Smanjuje
se polako krdo dok Nurija opet ne ostane sam, vas beo od praine sa
svojom torbom i rogom, i onom dobrotom u visokoj, povijenojpojavi...
(Marko Markovi: Izabrana djela, knj. I,
"Svjetlost", Sarajevo, 1968. str. 84.)
PJESNIKINJA JELA OSTOJI

Iz Zvornika je i poznata pjesnikinja Jela Ostoji, kerka
zvomikog prote Vasilija Ostojia. Bila je jedna od prvih ena knjievnica
u Bosni i Hercegovini za vrijeme austrougarske vladavine i izmeu dva
svjetska rata. Roena je u Zvomiku 1874. godine, a umrla u Sarajevu
1963. Pripadala je krugu naprednih ena svoga vremena i druila se,
uglavnom, s ljudima iz knjievnih krugova (Ognjen Pria, Janko
Veselinovi, Marko Markovi). Objavljivala je pjesme u Bosanskoj vili
i drugim asopisima s poetka 20. vijeka.
205
94. Sestre Jela i Rua Ostoji, u amcu na Drini, austrougarski period.
Tuga
e ne
Dolaze, dolaze, a njega jo nema,

Jo strepnja i enja razara jo j grudi,
Svaki dan ga eka, na susret se sprema,
A miso jo j jedna ko bezglava bludi.
Ah, te lae esto dolaze u luku,
kad e moja doi? Zar u ekat dovek?
Kad e stii glasnik veseo, u trku,
i javiti: eno, dolazi ti ovjek ! "
Svaka zora svie oblana i rujna
kao njena dua u nevolji dugoj...
Svako vee strepnja mrka i olujna:
da se nije i on priljubio drugoj ?
I kad zgasnu svetla u dubokom miru
i mrakom se are tajanstvene ospu,
sve su dnevne nade njene na uvim,
pa se na uzglavlju suze enje prospu...
(Jela Ostoji)
(Iz knjige Aje Zahirovi Od stiha do pjesme (Poezija ena BiH),
Univerzal, Tuzla, 1985. god. str. 76-78.)
206
NIJAZ ALISPAHI
R o e n j e 1 9 4 0 . u K o z lu k u k od
Zvornika, O snovno i srednje obrazovanje
stekao je u Tuzli. Studij jezika i knjievnosti
zavrio u Beogradu, a postdiplomske studije
u Sarajevu. Sedam godina je gim nazijski
profesor u Gradacu,gdje 1973. sa grupom
prijatelja pokree knjievnu m anifestaciju
K ikievi susreti. U Tuzlu se vraa 1978,
otkad radi kao dramaturg Narodnog pozorita
Tuzla, umjetniki direktor, a od 1989. i kao
g la v n i i o d g o v o r n i u red n ik a s o p is a
Pozorite .
Nijaz Alispahi
Stvaralaki agaman Nijaza Alispahia

obuhvata iroko polje djelovanja: poezija,
proza, drama, dram atizacija, teatrologija,
kritika, esejistika, publicistika, filmski scenario, feljton, kulturna hronika, kolumnistika,
pozorina i televizijska reija, istraivanje
k n ji e v n o -d r a m sk e b a tin e , u r e iv a k i
angaman.
D jela
K n jige
Vatre stiane pjesm om poezija, (1971), Vrtovi sirotog Halim ije,
pripovijetke, (1979), Zmaja od Bosne, drama (1989), Karakazan, poezija
(1 9 9 6 ), Leda Saliniana - Kulturna hronika T uzle (1 9 9 7 ), Sihirbaz,
propovijetke (1998), Hamdibeg, dramatizacija (1998), Sire, doli su ratnici,
Narodno pozorite Tuzla 1992 - 1995 (1998).
D ram e
Gola prsa protiv bajoneta - igrokaz (1980), ivotopis Ha Ha - m ono
drama (1980), Raja s Mejdana mjuzikl (1986), Zmaj od B osne drama (1987),
Insani i uprije - poetski igrokaz (1995), Hasanaginica - libreto (1998),
Hasanaginica - drama (1999).
D ram atizacije i adaptacije
Odumiranje meeda (1987), Dervi i smrt (1988), Tijesna ulica
(1995), Hamdibeg (1997).
N agrade i priznanja
Dvostruki laureat Nagrade Ivo Andri za najbolju pripovijetku za 1983.
i 1989. godinu; Nagrada Zijo D izdarevi za najbolju pripovijetku za 1977. i
1978. godinu; Nagrada asopisa ivot za najbolju prozu (1977); Prva nagrada
za najbolju kratku priu banjalukog Glasa (1977) i pritinskog Jedinstva
(1977); dvije prve nagrade za najbolju novinsku priu Fronta slobode; Trostruki
207
laureat Nagrade Udruenja pozorinih kritiara i teatrologa B osne i H ercegovine

za najbolji repertoar u jednoj sezoni (1983/84, 1985/86, 1988/89); Nagrada
Udruenja pozorinih kritiara i teatrologa Bosne i H ercegovine za najbolju
dramatizaciju (Dervi i smrt, 1989).
N ijaz A lispahi je prevoen na v ie stranih jezika. Zastupljen je u
Antologiji bonjake pripovijetke X X stoljea
Halugia hrast
(odlomak iz prie)
Ja, Ahmo Kupina, daleksam i taman sebi i drugima u ovoj hladnoj
zemlji stranakoj. Gluho i mrno je u meni: ni laje pas, ni rie Huskin
vo, ni se rakoli djedova grahorka. Jedino, srce pisti, pisti ko zmija skrivena
u mojoj unutrici. Nigdje ptice, zglave nigdje ptice. Sad znam ta je Bosna,
milu jo j majku njenu, sad, kad sam daleko od nje.
Stjeran sam i zatvoren meu etiri zida. Tijelo mi mrtvo, u klupko
svijeno, smotano u kolut zmijski. Pod ovom tintarom bosanskom busen
mi je zemlje bosanske. Malo sam zvrknut, i dobro je to je tako. Nijedan
pametan ovjek ne bi radio ovo to ja radim: odvrem pipu da ujem
ubor vode! Sklapam oi dok voda civi, i vidim kako se Drina provlai
kroz kozluka polja i na Suharama pravi zavijutak. U mozgu mi ute
vrbove mladice iz Popinog vrbaka. U rebra mi se zaplie zloslutni vjetar
drinski, prvi put ga se bojim. A meni da je da ujem pjesmu, je r ovdje ne
pjevaju ni ljudi ni ptice. Da mi je da na mjeseini posjedim sa mojom
Ajom, na onom brdeljku ispod djedove jabuke mirisavke. Gladan sam
i edan huke potoka brdskih i kreketa aba bobanjskih. ta bih sve dao
da sad neto mogu skoiti s one najvie vrbe na Suhrama u tajnoviti
zelenac drinski. Do neba bih skoio, zajaio mjeseev srp i ljuljao se s
jednog na drugi kraj neba. Do zore bih pjevao s momcima kozlukim.
Svata da mi je, a sve je daleko od mene. Sve.
Zato je dobro to sam malo blesav i to odvrem ovu pipu. ubor
vode popne me na granu Halugia hrasta. Lijepo je sjediti na grani i
gledati svijet. Nebo negdje daleko pada na zemlju. A kad se sunce
zakoprca u kronji Halugia hrasta, tada umire dan. Odavde sam vidio
kad su etnici zapalili Corinu talu. Za treptaj oka izgorje mu tala i
jedina kravica u njoj. Evo, ujem kako orina krava rie. Od njene rike
jei sav Kozluk. Nikada vie neu smjeti sii s Halugia hrasta.
ute, ute kapi vode i nastaju slike. Vidi, na jednoj me djed
Juso dri na krilu. Djedove se noge razmakoe i ja propadoh. Nikada
vie neu letjeti kao ptica.
208
Onda se oblaci sjatie na kronju Halugia hrasta. Svaki oblak

lii mi na nekog. Onaj crveni, onaj to je kao krv crven, lii mina djeda.
Onaj iljati na djedovu bradu. Plaim se, ide mati. Sokakom ide mati.
Na glavijoj tepsija u bou umotana. Majka se spotae, tepsija joj pade,
otkotrlja se niz kaldrmu u Harem. I sada majka lei u Haremu, znam da
je iznadmezara bio orah...
Vjetar zamahnu sabljom, glavu mi skide, a amida se dere na to.
to li amida kae da sam magarac l To je bilo jue. Jue nisam volio
amidu, danas ga volim. Danas ga volim kao to volim djeda Jusu. Danas
volim amidu kao oca. Danas nema ni jednog od njih.
U avliji i danas raste zambak. Molio sam edu da mi nakida
cvijea. Hou cvijee da odnesem uiteljici Mariji. Danas je i uiteljica
Marija mrtva...
Koliko je godina prolo od kako ga nisam posjetio. Teke bolesti
boluje Halugia hrast, a ja ga ne obilazim...
Dosta je, velim - i zavmem pipu. Voda prestade da uti. Dosjetim
se, sjednem i piem pismo. Na kraju pisma kaem: tupim u te noem
zaklati, kaem, ako bude istina ovo to je do mojih uiju, ak u ovoj
zemlji stranakoj, doprlo. A kroz tri hevte, kaem, kroz tri hevte, eto me
kui. Ako bude sve istina, kaem, zna se ta te eka. I, na kraju napiem
ljuto ime svoje.
Kui sam stigao mnogo ranije. Javili su mi da se moja Aja
objesila. Nali su jejednojutro kako visi na grani Halugia hrasta. Nisam
stigao ni mrtvu da je vidim. Dok sam doputovao iz ove daleke zemlje
nesretne, moja Aja se ve u Haremu naleala...
(Iz zbirke pria Vrtovi sirotog Halimije N.Alispahia,
Svjetlost , Sarajevo, 1979.)
ALIJA M USI
Alija Musi je roen 1943.godine u Diviu kod Zvornika.
Osnovnu i srednju kolu zavrio je u Zvomiku.Nakon zavrenih studija
junoslovenskih jezika i knjievnosti bio je prosvjetni radnik, potom
novinar sarajevskog Osloboenja, te glavni i odgovorni urednik listova
za djecu Male novine i Vesela sveska. Danas ivi u Sarajevu i djeluje
kao samostalni novinar. Godine 1988. prim ljen je u Udruenje
knjievnika Bosne i Hercegovine.
209
96. Alija Musi
Pjesme je poeo objavljivati 1965. godine u mnogim listovima i

asopisima. Prvu knjigu pjesama Ustoka objavio je 1973. godine.
Slijedi zbirka kratkih pria Stablo u dnu sobe (1985.), te knjiga pria
za djecu Poljana kod este vodenice (1986.). Drugo izdanje Poljane
kod este vodenice, dopunjeno Gradskom kapijom, tampano je u
kompletu Bonjaka knjievnost za djecu u 20 knjiga. Musi je autor
itanke za trei razred osnovne kole, izdanje Ministarstva obrazovanja,
nauke i kulture Republike Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1994. Drugu
knjigu pjesama Oblutak iz Drine objavio je 1998. godine.
Za pjesme i prie vie puta je nagraivan. Djela su mu uvrtavana
u razne izbore, antologije i kolske itanke. Neke prie za djecu su mu
prevedene na njemaki, vedski, holandski, makedonski i bugarski jezik.
Poljana kod este vodenice je obavezna lektira za uenike osnovne
kole.
Knjiga pria Stablo u dnu sobe je prevedena na holandski jezik
i objavljena 1999. u Roterdamu u izdanju Moni Taal Publishinga, pod
naslovom Sen boom achter in de kamer.
Abulkaderov ponovni nastup
(odlomak iz prie)
...Na vaaritu, odmah do zida smrti, stajao je autobus iaran
krupnim natpisom: Abdulkader, podrinjski udotvorac i fakir...
Sa dasaka iznad ulaza u Abdulkaderovu menaeriju publiku je
megafonom prizivao onizak ovjek sa otrim briima. Prije njegovih
210
rijei, koje niko nije razumijevao, proulo se da je doao pravo iz Bea.

Dva koraka iza njega Abdulkader se oborene glave koncentrisao za
uvodni nastup. Kroz rijetku plavu kosu popalu po elu gledaoje u publiku
natiskanu pred ulazom. Gotovo ista lica okruivala su ga kad je na ovaj
mejdan prije dvanaest godina prvi put doao iz Nove Kasabe nosei pod
pazuhom kartonski kofer pun bjelouki sa kojima je izvodio "poljubac
smrti Tadaje pred atrom napravljenom od vojnikih ebadi i ponjava
bacao plamen iz usta, premetao karte i iz eira izvlaio povezane
raznobojne maramice. Jedini pomonik mu je Tarzan iz Sakara, kome
su na grudima razbijali plou od stotinu kilograma. I ve na drugoj
predstavi, dok je Abdulkader ekao da se publika umiri, neko pokrade
zmije i pobaca pod noge enama i djeci ija cika odue udotvornost
njegovoj prii.
Na trei nerazumljiv plotun iz megafona Abdulkader se odluno
pope na tokrlu pred kojom se klatio konopac sa omom. Kroz elipsasti
prsten lagano uvue ruku do polovine podlaktice, a onda naglo potee
na dolje. Oma se odjednom stee, a prsti raskreie kao kande. Nakon
ovakve probe ueta slijedilo je vjeanje...
- Smrt niks fe r tik ! uzviknuo je Belija kad se objeenik laganim
njihanjem domogao stolice.
Zakanjelim posjetiocima koji su se uzalud nadnosili nad kapkom
za karte, kia je prekinula ushienje izazvano uvodnom takom. Krupne
kapljice sve glasnije su obotale po ceradi, i brzo kao gladna ivina,
kljucale po dubokoj praini...
Zato je Abdulkader prije druge predstave na podiju iznad ulaza
morao jo bre i odlunije izvesti uvodnu taku.
- Prvo smrt, pa ifot I ulo se iz megafona.
im je Abdulkader prenio teinu sa tokrle na omu, nevidljive
kapljice zastale u vazduhu podijelie mu kosu na potiljku. Kad se
oekivalo pobjedonosno huljanje prema izmaknutoj tokrli, vrhovi
Abdulkaderovih cipela oborie se prema daskama. Konopac zatreperi
kao struna kad beki pomonik preko njega povue no. Gotovo
istovremeno udotvorevo tijelo se sroza na daske i ostade zguvano na
gomili.
Uvidjevi da e zbog sitne kie jo neko vrijeme ostati zgreni uz
trenju, Alirizah poslije duge utnje pokua produiti razgovor sa
Salahudinom:
- Ovaj narod se razlikuje od ostalih.
- Narod je narod.
211
U taj as kao pucanj rastavi e ih rijei iz vaari ta:

- Abdulkader se objesio ! Nije la !
(Iz knjige pria Stablo u dnu sobe Alije
Musia, Univerzal, Tuzla, 1985.)
MIROSLAV KRLEA I RODOLJUB OLAKOVI U

ZVO RN IKU
Miroslav Krlea i Rodoljub olakovi zadrali su se u Zvomiku
samo jedan dan. Za vrijeme ovog njihovog kratkog boravka dogodila se
jedna neprijatnost koja je posebno "pogodila njihove domaine
Zvomiane. Poslije doeka na auevcu domaini su goste (kako je ranije
ve bilo planirano) odveli u batu restorana Kasina, gdje je trebalo da
se uz kafu odmore od puta i dogovore o daljem toku boravka u Zvomiku.
97. Miroslav Krlea i Rodoljub olakovi u Zvomiku. Snimak je napravljen na brani

hidroelektrane Z vom ik" I960.god.ine. Na fotografiji sa lijeva na desno, prvi red:
Radenko Nikoli, Aco Krsmanovi, M ilo Dimitrijevi, Bogoljub Pavlaevi, Omer
Porobi, Miroslav Krlea, Slavko Milojkovi, Rodoljub olakovi, Pero Zdravkovi,
Novak Boi, Dragan Stefanovi i Muhamed Zahirovi; drugi red: (1. nepoznat, Rade
Grujii, Zijo Mehinagi, Vlado Radovanovi, Jusuf abi, Lazo Srdi i Vaso Jovii.
212
Plaei se da kuharice restorana "Kasina nee znati skuhati dobru

kafu, domaini su za ovu priliku doveli pomonu radnicu iz Osnovne
kole Braa Skopljakovi Rifu Karaosmanovi, enu ve u godinama,
za koju se prialo daje majstor za kafu. Spremljena kafa nala se pred
gostima i domainima. Domaini su ekali da kafu prvo ponu piti gosti.
Prvi je poeo Roko. Popio je gutljaj, spustio oljicu i polako odgurnuo
dezvicu od sebe ne govorei nita. To isto je uinio i Krlea. Tek sada
su i domaini poeli da piju. Iznenaeni i zbunjeni, zgledajui se, drei
oljice sa kafom jo u rukama, stidljivo i kao u strahu, prozborili su: Pa
kafa je slana! Meutim, ovu neprijatnost i za domaine i goste nisu
ozbiljno primili ni Krlea ni Roko.
A kako se desilo da kafa bude slana? Naime, pomemuta Rifa je,
da bi gosti bili to bre uslueni, kafu zasula ve prokljualom vodom iz
jednog lonca ne znajui d aje voda u njemu slana, odnosno d aje bila
namijenjena zajedno od slanih jela. Ali ostala je i pria da su joj sve to
iz pakosti i ljubomore "namjestile kuharice restorana "Kasina.
Kako je, inae, susret domaina sa Krleom i olakoviem bio
nesvakidanji dogaaj, veina se u njihovom prisustvu nala u nekoj
vrsti zabune, imala je tremu, to se jo vie osjetilo poslije dogaaja sa
kafom. Oni su to primijetili i sa neposrednou velikih ljudi, i uz to i
knjievnih stvaralaca koji poznaju ljudsku duu, sa dozom humora, brzo
su uspostavili najprisniji kontakt sa domainima, to je ovima olakalo
posao da se program boravka velikana pisane rijei u Zvorniku obavi po
planu i u prijatnom raspoloenju.
SUENJE OMERU EHIU, FERDI G AZIN U IH A SI

A K AN IU
Poslije dolaska Josipa Broza Tita na elo Komunistike partije
Jugoslavije, uticaj Partije osjetio se gotovo u svim dijelovima Jugoslavije.
Iako Zvomik u to vrijeme nije imao ni industrije ni proletarijata, ideje
socijalizma i socijalne pravde irene su i prihvatane i u ovom gradu. 0
tome svjedoi nekoliko dokumenata iz 1939. i 1940. godine, koji se
odnose na hapenje i suenje grupi sim patizera (ili lanova)
Komunistike partije u Zvomiku.
U januam 1940. godine u Okrunom sudu u Tuzli sueno je
Omeru ehiu, Hasanu akaniu i Ferdi Gazinu za komunistiku
djelatnost i propagandu na podruju sreza Zvomik. Nakon viemjesenog
213
praenja njihove aktivnosti, oni su uhapeni 20.novembra 1939. godine

kada je izvren i pretres njihovih stanova. Meutim, Okruni sud ih je
uslijed nedostatka dokaza oslobodio optube. O suenju ehiu i
drugovima objavio je 23. januara 1940. godine lanak zagrebaki "Jutarnji
list iz pera svog sarajevskog dopisnika.
98. Na slici s lijeva na desno: Omer ehi, Ferdo Gazin i Haso akani p o izlasku
iz zatvora.204
Nezadovoljno ishodom suenja i sadrajem lanka u "Jutarnjem

listu, Upravno odjeljenje Kraljevske banske uprave u Sarajevu zatrailo
je od Naelstva sreza zvornikog, odnosno od sreskog naelnika,
detaljnija objanjenja u vezi sa hapenjem i suenjem propagatorima
komunizma u Zvomiku. Sreski naelnik je 5. februara 1940. godine
uputio sljedei odgovor svom pretpostavljenom u Sarajevu:
204. Ferdo Gazin, ostrvljanin, diplomirani ekonomista, prvoborac, grekom strijeljan
od strane partizana u proljee 1942. godine kao komandant B iokovskog
partizanskog odreda. Poslije osloboenja rehabilitovan. Omer ehi, prvoborac,
poginuo 1941. godine na Kozari kao komesar ete. Haso akani, uesnik
NOR-a, umro poslije osloboenja, odnosno Drugog svijetskog rata. Najvjerovatnije
je on bio seketar ilegalne organizacije KP u Zvomiku pred II svjetski rat (ako je
postojala).
214
Na nareenje II br. 2397 od 31. januara 1940. godine ast m ije

podnijeti sljedei izvjetaj:
Ovo naelstvo od prije godinu i vie dana motrilo je na rad i
kretanje Omera ehia, sina Ahmedova (erijatski sudija u Zvomiku),
Hasana akania, posjednika, i Ferde Gazina, inovnika Zemaljske
banke u Zvomiku, jer su svojim dranjem, izjavama i uopte svojim
radom uvjeravali da su lanovi Komunistike partije i da kao takvi
aktivno djeluju. Svakodnevno su, potpuno izolovani, odravali sastanke
na gradskoj periferiji, a docnije i u stanovima. Kada je Naelstvo
primijetilo da su poeli okupljati oko sebe i omladince ispod 18 godina
i kada su poeli davati izjave javno pred veim skupovima, bilo je jasno
da se nee moi ovako njihovo postupanje samo posmatrati. Traio sam
zgodan as da bih im izvrio pretres, iako sam od strane Ministarstva
unutranjih poslova upoznat preko Banske uprave (pov. d. z. br. 1408
od 15. juna 1939. godine) da im se iz Beograda upuuju leci komunistike
sadrine, ipak to nisam uinio sve do 20. 11. 1939. godine kada sam se
na pretres njihovih stanova odluio, bivi potpuno uvjeren da imam pred
sobom jednu aktivnu komunistiku druinu.
Tog dana, tj. 20. novembra, naredio sam da se istovremeno izvre
kuni i lini pretesi kod sve trojice, poslije kojeg sam ih odmah uhapsio...
U prilogu ovog dopisa sreski naelnik je proslijedio u Sarajevo i
pismo koje je Omer ehi, neposredno poslije izlaska iz zatvora, poslao
jednom svom drugu u Vare, a do koga je naelnik "povjerljivim putem
doao. Zbog ishoda suenja bie interesantno ako navedemo jedan dio
iz tog pisma.
Dragi Ismete,
... Izgleda mi da ti nisi upoznat sa naom provalom kada onako
pie. Tu nema niije krivnje ili neopreznosti. Mi smo znali da oni
spremaju jo odavno hapenje, pa smo bili spremni da ih doekamo.
Oni su se iznenadili kada su izvrili premetainu i nali samo faistike
broure i letke, a od onog to su traili nema ni habera. Onda su se
poeli sluiti laima i podmetanjima... Bile su sudije u tekoj muci
ovakvoj druini suditi Sud je donio rjeenje da mi ne pripadamo
Komunistikoj partiji nego da smo lanovi HSS...
U policijskoj arhivi tog vremena, a u vezi sa pomenutim sudskim
procesom i istragom, kao lanovi Partije iz Zvomika pominju se jo
Mehmed Sahani, koji je tada kao geometar radio u Pritini i Mustafa
Hadihamzi, eljezniki slubenik u Zagrebu.
215
KOLSTVO PRIJE DRUGOG SVJETSKOG RATA I

NEPOSREDNO POSLIJE RATA
Pravoslavna osnovna kola u Zvomiku poela je sa radom za
vrijeme osmanske vladavine. Meu raunima Srpske pravoslavne
crkvene optine u Sarajevu iz 1836. g. nalazi se jedan prema kome je
isplaeno daskalu iz Zvomika 5 groa i 20 para. Prema ovome izgleda
da je kola u Zvomiku otvorena dosta rano.205 Zna se da je u njoj u
periodu od 1870.do 1878. godine bio uitelj neki ivko, a od 1878. do
1884. Nenad Obili iz Travnika.
Nova zgrada za ovu kolu podignuta je 1880.206 u dijelu Varoi
zvanom Ada. Imala je 4 uionice, dvije kancelarije i kabinet. Izgradili
su je (od priloga) zvomiki pravoslavci, ali su nju pohaala i djeca drugih
konfesija. Bila je u vlasnitvu Srpske pravoslavne crkve. U njoj je do
1914. godine bila Pravoslavna osnovna kola, od 1920. do 1941.
Graanska kola trgovakog smjera i Zanatska kola, a poslije
osloboenja (od 1947.) u njoj je radila Nia realna gimnazija, potom
Osnovna kola, a sada je u njoj tamparija 4. juli. U dvoritu ove
kole 1956. godine podignuta je baraka sa 4 uionice, na ijoj lokaciji je
poetkom sedamdesetih godina podignuta stambena etverospratnica.
99. Spomenik uitelju Nenadu Obiliu, snimak iz 1988. godine
205. Mitar Papi: "Istorija srpskih kola u BiH, Veselin Maslea, Sarajevo, 1978. str. 40.
206. Arhiv BiH, Kraljevska banska uprava Drinske banovine, IV odjeljenje, br 29.590.
216
Nenad Obili je bio uitelj u Srpskoj pravoslavnoj koli u

Zvomiku do 1884. godine, kada je umro i sahranjen na zvomikom
pravoslavnom groblju. Spomenik su od priloga podigli njegovi bivi
aci, pripadnici raznih narodnosti, zbog ega na njemu vjerovatno nije
uklesan krst nego knjiga, divit (pisaljka) i cvijet djeteline, kao simboli
znanja, pismenosti i mladosti.
100. Uenici zvom ike pravoslavne osnovne kole sa uiteljem Duanom

Markoviem, snimak iz 1896.godine.
Austro-Ugarska je u Zvomiku otvorila narodnu (dravnu) osnovnu

kolu, koja je otpoela sa radom kolske 1886/87207 godine, tako da su u
Zvomiku od ove godine do poetka I svjetskog rata radile uporedo dvije
osnovne kole. Od 1914. godine radi jedinstvena osnovna kola. Za
Narodnu osnovnu kolu podignuta je nova zgrada u Beksuji 1888. godine
sa 7 uionica i stanom za uitelja. Imala je vrt od 70 i dvorite od devet
207. Mitar Popi:kolstvo u BiH za vrijeme austrougarske ,Veselin Maslea, Sarajevo,

1972. str. 46.
208. Zoran Ivanovi: Razvoj kolstva u Zvomikom srezu izmeu dva rata, Glas sa
Drine br. 478 od 9. III 1990. Zvomik, 1990.
217
101. Trei ra zred N arodne osnovne kole u Zvom iku sa uiteljem Os manom
Gruhonjiem, snimak iz 1934. godine. S lijeva na desno, p rvi red sjede: ida Mustafi,
Persa Popovi, Duanka Peri, LelaJevti, uitelj Osman Gruhonji, Analvo, urica
Skibar, Paa ehi (ervrta od uitelja) i Fatima Hodi; drugi red: 2. Nenad Obradovi,
4. Dokara Janji, 5. Ljubia Popovi, 7. Salko Pukarevi, 9. oro Pekli, 11. Rudija
ehi, 12. Huso Hadihamzi i 13. Mahmut ehavdi; trei red: 3. Drago Stefanovi;
4. Ahmet Jelki, 5. EsadAjanovi i 6. SeadPai. Za ostale na slici nije utvren identitet,
kao i za cijeli etvrti red.
Zgrada Pravoslavne osnovne kole u Srpskoj varoi u toku I

svjetskog rata je oteena. Po zavretku rata je popravljena i 1920. godine
u njoj se otvara Graanska kola trgovakog smjera. U nju su se upisivala
djeca sa zavrenom etverorazrednom osnovnom kolom. Imala je etiri
razreda i bila je u rangu nie gimnazije ili viih razreda dananje osnovne
kole. U prvoj kolskoj godini imala je 37 uenika od kojih 22 mukih
i 15 enskih.209
Davala je uenicima neka praktina znanja i (osim za upis u
srednje kole) osposobljavala ih je i za zapoljavanje u bankarstvu,
trgovini, upravi prihoda, poti i dr. S obzirom na to da na podruju
susjednih srezova i optina nije bilo kola ovog ranga, nju su pohaala
djeca i sa podruja Vlasenice, Srebrenice, Bratunca, Malog Zvomika i
Kalesije. U toku svog postojanja imala je samo po jedno odjeljenje svakog
razreda. Prestala je sa radom u aprilu 1941. godine.
Godine 1929. Gradjanska kola je imala etiri odjeljenja, 49
uenika i pet nastavnika,210 a kolske 1940/41 etiri odjeljenja i 137
uenika.
209. Dr. lbro Karabegovi: "Zvomik i okolina izmeu dva svjetska rata (1918-1941),
210. Isto, str. 15.
218
^ T< ? Si ' n r
-L;^
.^-< 3
=
t
^ S i gs>-U
&0$!-5
O
r5
S a :p ^
,G 3 ; u
2 2
=: 5 * c ^ C
5 "13
S
Cj svJ
I 'S*> H # .S
Cv^.O
O ^ 5I g 2. o $
a S'^ rS . . r K k.
.u 3 ^ b
- '^
fj-3 .s- S-g 5â
*1 g
'3 ^
5 a? 2-y
?? ?
3 .e
I I
**1
1 ;,'O
l)^
. .y ^ | Sb^ io
^
SgJ a >
g | ^ S S*! * q 2 aj 3^
^p < 1>3s - co
Ci-H
-5,
>^
^
$ E
b
SK * jg S
Q2
2 Sd,' . 2 . ^ o
i ;
"1
vO"
.u *5 iS ^ 's
c
i
<3 *e >
^ s ? '& ' o S M 5
- a ^ y ^ ^ :<j g
S
S
Cl.
bo3
i
2
â ga'u4;
10 s
5 o : y v-: .SJ .S J3
S
1
.
o
~
,
to
~
>
o'if? Se >5
h :u * . . ^r2J b^
if-5
a
?
^
-^-3
P -S
3 <u 3 cq S ^ dq.y
S l ^ fe'&#!*>
l 2 f . s , * l e>. i
^ S I~ ^s v
'"' 'S:8 S
;S J?
O K "
3 I * Sîrtg.S ^5 51 3-0
:<j.---
s: o .'a
->*S.
12 .JiJ$
.K
-j
SL^ 5 f S ? ; >
S1 3 S -S
P s
3 Qa^ '"i
:5)J | S ^ . 3 a:
<3 ja . i>i "Q *N 5* ^
<3
c .î:'U
t' O
^ ^ ^ '^ ,
_ o.
*. ^ 5 ^
5.S
s
K (y 0- ^
- i %5 g
01
g ;J< 8 ^ .1O 1 1
^ a ^3 ^ : o 3
^ ri>
N
g -S
g ' ^C~'S;sf^ ?g O^ s
3 *-Si:~
P*u* je
-i 1 A ^; s*!
o ^ & a^. ^gfo'iS
$, u s |
" > ~
.S>SS3 a i5
E&
Sî--O
II r4 ^ ^ tJ h
a a "
&E'sj ^ s^S a
-
s-S s . | ' l * ^
>! . o
K
|l &
s ^ .
|n
i :i
ZZ
^?5 ^
3 cS
| | l f e S -2
Sr*4- > s 1 > vo *y iu
<
ga
g- 2agB-^t ;
.N
kO O
s: <5
s ^ - s :s o '? 5 s
219
Bivi uenik zvornike Graanske kole Slavko Vasi, sada uitelj

u penziji, sjea se prve ekskurzije zvomikih aka. Bilo je to u junu
1925. godine kada su svreni uenici etvrtog razreda Graanske kole,
pod rukovodstvom nastavnika prirodnih nauka Vase Marinkovia, krenuli
na put Zvomik-Beograd-Uice-Sarajevo-Dubrovnik. Tom prilikom, pria
on, vidjelo se ta moe da se desi kada kontinentalci prvi put dou na
more. Kada su u Dubrovniku prvi dan poli na kupanje, uenice su,
mislei da idu na svoju Drinu, ponijele sapune da se u moru lijepo operu.
Ali sapuni nisu htjeli da sapunjaju. Kada su sutradan dole na kupanje,
dubrovaki mladii, plivajui oko njih, dobacivali su im: A to sinjorine
nisu i danas ponijele sapune?
U toku II svjetskog rata Osnovna kola u Zvomiku radila je s
prekidima. Prva kolska godina u osloboenom Zvomiku poela je u
junu 1945. godine (zgrada u Beksuji), a zavrena 15. oktobra iste godine.
Ove kolske godine Osnovna kola u gradu imala je samo 4 odjeljenja
od I do IV razreda, koje su vodili uitelji Damjan Miloevi, Milan
Jovii, Miodraga Jovii i Natalija enk. U prvoj kolskoj godini u
Srezu zvomikom radila je jo samo kola u Kozluku, ija je sve etiri
razreda u dva kombinovana odjeljenja vodila uiteljica Marija Lazarevi,
103. U itelji O snvne ( etvororazredne) kole u Z vo m ik u na kraju kolske 1957/58. godine. Ve o d naredn e
ko lsk e g o d in e osnovno osm o g o d in je ko lo va n je p o s ta je obavezno, kad a s e g a si O snovna etvororazredn a
kola u Z vo m ik a , a fo rm ira ju d vije osm ogodinje. U itelji na slic i b ili su p o sled n ji n astavn iki kolektiv
O snovne (etvororazredne) k o le u Zvom iku. S lijeva na desno, sjede: Jovanka Andreje\>i, N ada Radovanovi,
M arija L a za revi i B o sa M a rk o vi; stoje: M eh m ed H udovi, R ajna Stefanovi, Sojlja P ejie, N ada H udovi,
Vera M arin, R uica A leksi, M irjana R aji, Bokan Ivanka i G radim ir S tam en kovi (Snimak:
F oto Dem ko, 18.06.1958.).
220
Ove kolske godine nastavu je pohaalo u Zvomiku 217, a u Kozluku

80 djece.211
Druga kolska godina poela je novembra 1945. godine, a
zavrena u junu 1946. godine. U ovoj kolskoj godini, pored kola u
Zvomiku i Kozluku, radile su u Srezu osnovne kole jo u Drinjai,
Diviu, Meau, eheru i Memiima. Uitelji u ovim kolama bili su:
Persa Popovi iz Zvomika (Drinjaa, samo I razred, 63 uenika, 44 m. i
19 .), oro Ostoji iz Zvomika (Divi, samo I razred, 75 uenika,
mukaraca), Ejub ehagi iz Zvomika (Mea, samo I razred 55 uenika,
46 m. 9 .), Hasan Dindo iz Tuzle (eher I i II razred, 136 uenika, 106
m. i 30 .) i Sead Hadimehmedovi iz Gornje Tuzle (Memii, samo I
razred 58 uenika, 56 m i 2 ).212
U Zvomiku je u drugoj kolskoj godini u etiri odjeljenja od I do
IV razreda bilo 249 uenika (160 muke i 89 enske djece), a u Kozluku
105, od toga 98 muke i 7 enske djece.213
Nia realna gimnazija
.Nia realna gimnazija u Zvorniku otpoela je sa radom u
decembru 1946. godine u jednoj uionici O u Beksuji. U nju su se
upisivala djeca sa zavrena etiri razreda osnovne kole. U prvoj kolskoj
godini imala je samo jedno odjeljenje. Druge kolske godine (1947/48)
Gimnazija je dobila prostorije bive Graanske kole u Varoi, gdje e
se nalaziti sve do 1955. godine, kada u ovu zgradu prelazi Osnovna
kola iz Beksuje, u ije prostorije useljava tek formirana via gimnazija
u Zvomiku. Do 1952. godine kolovanje u Nioj gimnaziji trajalo je tri,
a potom etiri godine, a nakon zavrenog III, odnosno IV razreda,
polagala se mala matura. U prve dvije kolske godine njeni uenici,
osim djece iz Zvomika, bila su i djeca sa podruja sadanjih optina
Srebrenica, Bratunac i Kalesija, jer su u to vrijeme na ovim podrujima
postojale su samo etverorazredne osnovne kole.
Polaznici Nie realne gimnazije u Zvomiku (kasnije i viih razreda
osmogodinje osnovne kole) bila su i djeca sa podruja Malog Zvomika,
jer je osmogodinja kola u Malom Zvomiku otpoela sa radom u
211. Izvjetaj Sreskog narodnog odbora Zvomik o stanju kolstva u srezu zvomikom,
upuen Oblasnom narodnom odboru Tuzla, 2.XI 1945. godine. Regionalni istorijski
arhiv Tuzla, br. 2164/47.
212. Regionalni istorijski arhiv Tuzla, kutija 86 sumarno. Fond Oblasnog narodnog
odbora Tuzla.
213. Isti izvor
221
104. D ru g a g e n e ra c ija N i e rea ln e g im n a zije u Z v o m ik u (III ra zred ), k o lsk a 1949/5Q .godin a (prva
g e n e ra c ija nem a za jed n ik u fo to g ra fiju ). Snim ak j e nainjen a p rila 1950. u B an ji K o vilja i, glavn om
zvorn ikom izletitu p o otvaran ju p ru g e abac - Z v o m ik u je s e n 1949.godine. N a slic i s lijeva na desno:
P rv i red: H asija Purkovri, F ahreta H adiom erovi, Vesna Ankster, R azija A vdispahi, F ahreta Novo, M ilena
S ek a D a b i, D uanka Sprem o, D a ra V idakovii Vinka R adoevi. D ru g i red : (nepoznat), L jubica B lagojevi,
(nastavnik), A vd o K rtii, llonka Vanke, (nastavnik), Salih ehom erovi Tale, D ra g o S abljak (direktor) i
N em anja Popovi. T rei red: a sla v Pui, N usret B anjanovi, M ilo m ir A nti, M iliivo je B lagojevi, alim
Efendi, Husein H adiosm anovi, H aim K lan evi i M ilovan Jevti. etvrti red : Tom oPeri, B eir M eholji,
A z iz F e rh a tb e g o v i , A vd o H a fizb e g o v i, D e m a l P o v la k i , J o v o B abi, A sim H a d im u ja g i , H asan
H adiavdi, D anilo D ra g ievi i A lija Sabirovi. P e ti red: R isto B lagojevi (nastavnik), H akijaD ozi, M ilorad
irkovi, o k a ra D a n o jlo vi. P o slje d n ji red: Vasko Duki, Salih K a m iali, M eh m ed H udovi, H asan
B ektaevi, M u h am ed Z a im o vi i M eh m ed K a ri (o d Srebrenice). N e d o sta je na s lic i nastavn ica R azija
Voli.
septembru 1960.godine, odnosno od kolske 1960/61. godine kada je

podignuta sadanja zgrada ove kole.
kolske 1946/47. Gimnazija je imala jedno, naredne dva, a 1948/
49. kolske godine etiri odjeljenja (ove godine izlazi i prva generacija
maturanata Nie gimnazije u Zvomiku).
kolske 1949/50. godine Gimnazija je imala pet odjeljenja (dva
prva, dva II ijedan III razred) ijedno odjeljenje pripremnog uiteljskog
teaja, sa ukupno 236 uenika i pet nastavnika.214
Pripremni uiteljski teaj radio je pri Nioj realnoj gimnaziji i
trajao je dvije kolske godine (1949/50. i 1950/51), nakon ega je veina
njegovih svrenih polaznika nastavila kolovanje u prvom razredu
Uiteljske kole u Tuzli.
214. Isti izvor.
222
105. Uenici I godine Priprem nog uiteljskog teaja u Zvomiku. Snimak napravljen u Banji Kovilljai 17..aprila
1950. godine. N a slici s lijeva na desno, p r v i red: 3. M ilena Bokan, 4. M ara Stankovi, 6. D ragin ja N edi, 9.
Tahira Tahirbegovi, 10. evala H a jd a revi i 11. H a sib a H adiefendi, d ru g i r e d : 2. H akija Sahbegovi, 5.
ivka N edi, 5. Cvijan R adovanovi, 7. Zdravko Antoni, 8. M uham ed Bei, 10. D ra g o Zeki; tre i red: p rvi
M ilo Simani, 2. R atko R istanovi, 3. D anilo Laki, 4. M ita rP e ri , 5. R isto B lagvjevi (razredni starjeina),
8. Cvijan Jovi, 9. D ra g o Ivanovi; etvrti red: Ljubo Tomi, 2. N ed a d A lajbegovi, 3. M iljan
Jeki, 4, Veljko Vukajlovi, 5. D iko Jovii, 6. Stanim ir M ihajlovi i 7. Veljko Jovi.
Bili su to najbolji uenici seoskih osnovnih kola sa podruja

sreza Zvomik dobi od 13 do 15 godina. Svi su imali besplatan smjetaj u
akom domu u Zvomiku.
U prvoj kolskoj godini direktor Nie realne gimnazije bila je
Natalija Jovanovi iz Bijeljine, prof. Hajrudin Rebac iz Mostara u
narednoj, a prof. Ibrahim Mujinovi u 1948/49. kolskoj godini. kolske
1949/50. godine za direktora dolazi Drago Sabljak iz Sarajeva, koji e
ovu dunost, kao i dunosti direktora pune gimnazije u Zvorniku,
obavljati sve do 1958. godine.
Od 1953. do 1957. godine u Zvomiku je radila i Nia enska
domaika kola. Imala je samo jedno odjeljenje. Prva i jedina generacija
zavrila je svoje obrazovanje u ovoj koli 1956/57. kolske godine.
Specijalna osnovna kola (kao samostalna institucija) radi u
Zvomiku od kolske 1968/69. godine. Prvi nastavnici u njoj bili su Ejub
i Milka ehagi, kojima propada i najvie zasluga za njeno osnivanje.
Od poetka rada smjetena je u montani kolski objekat u Grobnicama,
podignut 1963. godine. Imala je odjeljenja od I do VIII razreda.
223
Od 1965. do 1968.godine u Zvomiku je djelovao Prosvjetno

pedagoki zavod za osnovno obrazovanje. Pokrivao je podruje opina
Bratunac, Srebrenica, Vlasenica, ekovii i Zvomik. Prvi savjetnici u
Zavodu bili su Drago Sabljak (bio i direktor), Salih Subai, Mehmed
Hudovi, Miodrag Tomi i Dragoslav Mihajlovi.
PR VE SREDNJE KOLE
Nia realna gimnazija radila je od 1946. do 1955. godine, kada
je u Zvomiku otvoren V i VI razred, od kada ona prerasta u punu
gimnaziju (I-VIII razred).215 Prva generacija uenika- maturanata iz ove
kole izala je 1958. godine.
106. Nastavniki kolektiv Gimnazije u Zvorniku, kolska 1956/57. godina. V prvom

redu etvrti s lijeva na desno Drago Sabljak, direktor Gimnazije.
215. Rjeenje Narodnog odbora sreza Zvomik o otvaranju V i VI razreda gimnazije u

Zvomiku, br. 735/56 od 24.1.1956. godine, Regionafhi istorijski arhiv Tuzla, kutija
1233 sumarno. Fond Sreskog komiteta KP Zvomik. esti razred je formiran od
aka (uglavnom iz Zvomika) koji su zavrili peti razred gimnazije ili prvi razred
neke srednje kole u Tuzli, Sarajevu, Bijeljini, Loznici ili nekim drugim veim
gradovima.
224
Od 1955. do 1958. godine prostorije Gimnazije bile su u kolskoj

zgradi Beksuji, koja je tada proirenjem i dogradnjom dobila etiri nove
uionice i fiskultumu salu.
U istoriji zvomikog kolstva 1955/56. godina ostae znaajna
po tome to od ove kolske godine Zvornik dobij a i svoje prve
srednjokolce.
Do 1958. godine u Zvomiku je radila etvororazredna osnovna
kola (I-IV razred) i Gimnazija sa odjeljenjima od I do VIII razreda. Te
godine u gradu su formirane dvije osmogodinje osnovne kole (I i II)
koje e godinu dana kasnije dobiti i svoja posebna imena - Osnovna
kola Braa Obradovi(I) i Osnovna kola Braa Skopljakovi(II).2'6
Nii razredi Gimnazije (I do IV) transformiu se tada u vie razrede
osnovnih kola, a vii (V-VIII) u I, II, III i IV razred gimnazije kao srednje
kole.
107. Maturanti druge generacije Gimnazije u Zvomiku, kolska 1958/59. godina (Prva
generacija nema zajedniku fotografiju). Snimak je napravljen u jednoj od uionica
Osnovne kole Braa Obradovi" u Varoi, u kojojj e Gimnazija radila kolske 1958/
59. godine. Slijeva nadesno (sjede), p rv i red: Milanka Avramovi, Mara Lazi, Jelena
Jovi, Milica Savi, Ratka Tomaevi i Milan Mijanovi; drugi red: Savo Mitrovi,
Miladin Radi, Anelka Dui, Slobodanka Kaldesi, Izet Sabirovi, Ratko Arsi i
Alija Efendi; trei red: Slobodanka Aimovi, Njegosava Petrovi i Nada Kalajdi;
stoje: D rago Bosi,
aslav Pui, Abdulah Ahmi, Savo Lonarevi, Nafiz
Hrustanbegovi, Sead Kamenica, Darko Kalajdi, Ismet Okanovi, Veselin Sunari,
Ljubomir Bogdanovi i prof. Julijana Lazarevi, razredni starjeina. Iz ove generacije
su, a nisu na slici: Danka Aimovi, Milka Soki, Mio Eri, Bato Trifunovi i Ratko
Vidakovi. (Uprepoznavanju linosti sa slike pomogli su dr.Milica Savi Ibrahimagi
i Izet Sabirovi).
216. Godine 1973. osnovne kole u gradu objedinjene su u jednu, koja dobija ime po
istaknutom lideru radnikog pokreta u sjeverositonoj Bosni Mitru Trifunoviu Ui.
225
Godine 1957. otpoela je u Zvomiku sa radom Srednja ekonomska

kola,217 koja je u prvoj godini svog postojanja imala samo jedno
odjeljenje I razreda. Od njega e se kolske 1959/60. godine formirati
dva III razreda. Prve dvije kolske godine kola je radila u jednoj baraci
koja se nalazila na sadanjoj lokaciji B bloka stambene zgrade
Namazah. Poetkom 1959/60. kolske godine zajedno sa Gimnazijom
useljava se u novi kolski objekat izraen za potrebe srednjeg kolstva
(sada stara zgrada Osnovne kole Mitar Trifimovi Uo), u kome e
raditi sve do preseljenja u kolski objekat u Beksuji (1978.).218 Prva
generacija uenika SE (a bilo ih je 41) zavrila je svoje kolovanje u
ovoj koli 1961. godine.
108. Prva generacija uenika SE u Zvorniku, snimak iz II razreda juna 1959. godine.
Sjede s lijeva na desno, p r v i red: Sadija Zaimovi, Hidajeta Purkovi, Subhija
Bektaevi, Vera Nikoli, Borka Vukajlovi; drugi red: Mehmed Stoevi, Ehlimana
Hadigrahi, Marija Savi, Milosava Beri, Jelena Krstanovi, Zar/a Kamiali iN ezir
Dedi; trei red: Ramiz Muratovi, Hariz Tiri, A dolf mit, Blako Vidakovi, Stojanka
Gvozdenovi, Milojka Savi; etvrti red: Muharem Topi, Cvjetko Savi, Munib ehi,
Anto Pokorni, Dragan Nikoli, Mile olakovi i Nurija Hadigrahi; p eti redi Savo
Pisi, Mirko Janji, Drago akoti, emsudin Noinovi, Fehim Povlaki, ivojin
Ristanovi i Ibro ini - posluitelj. Stoje s lijeve strane: Vlajim Milan, profesor, i
Kiovi Dragan, profesor. (U prepoznavanju linosti sa slike pom ogao Nurija
Hadigrahi).
217. Rjeenje NOS Zvomik o osnivanju SE u Zvomiku, br. 3.683/57 od 3. VII 1957.
Regionalni istorijski arhiv Tuzla, kutija 1233 sumarno. Fond Sreskog komiteteta
KP Zvomik.
218. Stara kolska zgrada u Beksuji sruena je 1967. godine da bi se na njenoj lokaciji
iste godine podigao novi vei kolski objekat za potrebe osnovnog kolstva u
gradu. Jedanaest godina kasnije (1978.) izgraena je modema kolska zgrada u
Zamlazu u koju prelazi osnovna kola, a u zgradu u Beksuji useljava Srednjokolski
centar u ijem je sastavu i SE.
226
Udruivanjem Gimnazije i SE 1972. godine formiran je

Srednjokolski centar Zvomik u ijem sastavu, pored ove dvije, djeluju
jo ugostiteljska, trgovaka i koarska kola.
Zanatska ili kola uenika u privredi u poslijeratnom periodu
radila je od 1946. do 1962. godine.219 Nakon prekida od osam godina
ponovo je poela da radi kao samostalna ustanova 1970. godine. kolske
1970/71. imala je dva razreda (I i II). Godine 1972. podignuta je u
Karakaju nova zgrada za potrebe ove kole, od kada ona prerasta u
Tehniki kolski centar u ijem sastavu od poetka rade tri kole mainska, elektrotehnika i kola uenika u privredi. Prva generacija
mainskih i elektro-tehniara izala je iz ovog centra 1976. godine.
aki dom
110. Zgrada u kojo jje septembra 1947. godine otpoeo sa radom aki dom u
Zvorniku. Snimak iz 1986. godine.
219. Vidi vie o tome pod "Zanati i zanatske zadruge.
228
U septembru 1947. godine u prizemlju ove zgrade u Varoi

otpoeo je sa radom prvi aki dom u Zvomiku. Pitomci su spavali na
podu po kome je bila prostrta slama prekrivena ebadima. Dva mjeseca
kasnije Dom je premjeten u kuu Stanka Nikolia (sada Centar za
socijalni rad) gdje e se nalaziti do poetka kolske 1949/50. godine,
kada prelazi u Medresu (sada stambena zgrada nie mosta na Drini). U
Domu su bili smjeteni uenici sa podruja Zvornika, Kalesije i
Srebrenice, koji su tada pohaali Niu realnu gimnaziju u Zvomiku, a
kasnije zvomike srednje kole. Prvi pitomci Doma sa simpatijama se
sjeaju domskih dana i prvog osoblja Doma - uitelja Halima
Mulaosmanovia (upravnika), Abida Hasanovia (ekonoma i domara) i
Rajfe Imirovi, spremaice i vearice, koja e ovaj posao obavljati sve
do rasformiranja Doma 1962. godine.
Kako se broj aka sa strane u Zvomiku svake godine poveavao,
u jesen 1950. godine akom domu je ustupljen i objekat na Fetiji
(podignut za vrijeme Austro-Ugarske kao vojna bolnica. U zgradu na
Fetiji tada su smjetena muka, a u bivoj medresi su ostala enska djeca
(do ustupanja ove zgrade Sreskom sudu u Zvomiku). Uz objekat na Fetiji
podignuta je i baraka u kojoj su bile kuhinja, trpezarija, uionica i
prostorije uprave Doma.
Na dan 17. maja 1950. godine u akom domu u Zvomiku bila
su 103 pitomca. Upravnik Doma bio je tada uitelj Milan Jovii, a jedan
od vaspitaa uiteljica Rajna uki (sada Stefanovi).220
U strukturi pitom aca u kasnijem periodu preovladali su
srednjokolci i uenici kole uenika u privredi, te je u skladu s tim i
Dom dobio novo ime - Srednjokolski aki dom. Bio je u nadlenosti
Sreskog narodnog odbora do 22. maja 1958. godine, kada je prenijet u
nadlenost Narodnom odboru optine Zvomik. Od 8. maja 1957. godine
je ustanova sa samostalnim fmansiranjem.221
Otvaranjem srednjih kola u susjednim optinama i razvojem
lokalnog saobraaja, kao i prelaskom na samofinansiranje, smanjivao se
i broj pitomaca Doma, pa je on rasformiran 1962. godine, a posljednji
njegov upravnik bio je Ejub ehagi (od 1956. do 1962. godine).
Svi bivi pitomci akog doma u Zvomiku istiu da su im dani
provedeni u Domu ostali u najljepem sjeanju.
220. Regionalni istorijski arhiv Tuzia, kutija 86 sumarno, Fond ONO Tuzla.
221. Regionalni istorijski arhiv Tuzia, kutija 1041 sumarno.
229
PRVE KULTURNE USTANOVE

Prve kulturne ustanove u Zvomiku su Narodna biblioteka i
Bioskop Drina.222
Narodna biblioteka u Zvomiku radi od juna 1946. godine. Prvi
bibliotekar bila je Dragica Cvjetinovi Bonjak. U prvoj godini postojanja
imala je 423 knjige i 85 italaca. Od osnivanja do 1973. godine 7 puta je
mijenjala prostorije.223 U 1980. godini imala je 9 zaposlenih, 63.000
knjiga i 8.500 italaca u osam pokretnih, tri podruna i dva odjeljenja u
gradu (za odrasle i djecu), kao i lijepo ureene itaonice u Zvomiku i
Kozluku i po razvijenosti bila na 11 mjestu u Bosni i Hercegovini. Godine
1979. proglaena je za najuspjeniju biblioteku u BiH. Iste godine dobila
je i Plaketu optine Zvomik.
Od novembra 1980. u sastavu Biblioteke djeluje i Muzejska
zbirka, koja ima etnoloko i prirodnjako odjeljenje i blizu 1.000
eksponata, a u pripremi je bilo postavljanje i arheolokog odjeljenja sa
eksponatima iz kamenog, metalnog i rimskog doba i srednjeg vijeka.
III. Dio starog Zvomiku, poetak nekadanje mahale Skela (ulica desnoj. U prizemlju
zgrade sa balkonom (kua Cvike Da bia) bila je smjetena Narodna biblioteka Zvomik
od 1955. do 1960. godine. Snimak iz 1979. godine.
222. O kulturnim ustanovama vidi i 48,49. i 51. str.

223. Prvo je bila u kui Nakievia u Rijeci, potom u zgradi na ijoj lokaciji je sada
objekat Privredne banke, zaim u sadanjim prostorijama Komunalnog preduzea,
pa u prizemlju kue Cvike Dabia, itaonici u Varoi, Kasini ( 1962-972), a u
sadanje prostorije iznad Zabavita uselila je u januaru 1973. Po adaptaciji Kasine
1980.godine u ovoj zgradi je dobila itaonicu i odgovarajui prostor za Muzejsku
zbirku. Ustvari, cijeli objekat Kasine planiranje za budui muzej grada Zvornika.
230
112, lan ov i d ileta n tsk e (d ra ms ke) sek cija Na rodim i i h i o n u e Slogu 11 kom adu "lii >j p o d Uzijom
Sa fetb eg a B a agia, sn im ak iz 1930. godine. S lijeva na desno, sjede: H asan H adiah m etbegovi, sin
kadije B ajrakiarevia (djeak), B esim K orku t i M ustafa H adiom erovi; d r u g i red, sje d e : M eh m ed Uzuni,
M eh m ed M ulabi, M ustafa Im irovi, M ustafa B a za rd an ovi i Salih elibagi; tre i red: A hm et M ulabdi
(u uniform i), Safet H a d in u rb eg o vi, H a lil H ad in u rbegovi, M usrafa ( - ) , A h m et Z aim ovi, Zum reta
L jubovi, Safeta B arjaktarevi, A vdo M ujezin ovi, IbroJusi, H asan K am iali, u uniform i je d a n od fin a n sa
u Zvorniku, A lija K am en ica i D em ko A lija g i; etvrti red: D em alefen dija H ulusi, Ism et Bektaevi,
k a d ija B arjaktarevi, Selim H a d ia h m etb eg o vi, H usein K a m ia li (o sta li u etvrtom i s v i u p etom redu
nisu identifkovani). U p rep o zn a va n ju lin o sti s a slik e p o m a g a o H a lilb e g H adinurbegovi.
Ispred Muzejske zbirke (u bati Kasine) postavljen je lapidarij sa

objektima iz rimskog perioda i stecima iz srednjeg vijeka. Za osnivanje
Zbirke najvie zasluga ima nastavnik Rajko Avramovi.
Meutim, u Zvomiku je i za vrijeme Austro-Ugarske i Kraljevine
Jugoslavije na organizovan nain irena knjiga. 0 tome svjedoe podaci
o narodnim itaonicama iz ovog perioda, formiranim uglavnom u okviru
kulturno prosvjetnih i sportskih organizacija. U gradu je jo 1903. godine
osnovana Srpska itaonica,224 a izmeu dva svjetska rata postojala je i
Sokolska itaonica koja je 1936. godine imala 508 knjiga.223
Muslimanska itaonica Sloga formirana je u Zvomiku 13.03.1924,
godine (od 1930. zove se Narodna itaonica Sloga). U svom sastavu
224. Dr. Lamija Hadiosmanovi: "Biblioteke u BiH 1878-1918", Veseliti MflBloStl,
Sarajevo, 1980., str. 159.
225. Izvjetaj Sreskog naelstva u Zvomiku, pov.br. 476/36 upuen Kra\jeVflkoJ banskoj
upravi II Sarajevo, 6. maja 1936, godine.
231
imala je knjinicu i dvije sekcije - tamburaku i diletantsku. Knjinica

(biblioteka) je 1931. godine imala 70 knjiga i 85 italaca, a osam godina
kasnije 215 knjiga i 125 lanova. Predsjednik "Sloge 1931. godine bio
je uitelj Mehmed Mulabdi, a 1935. Hasan Kamiali, a knjiniar
Hamdija Hambiralovi.226 Pred Drugi svjetski rat postojala je i ilegalna
biblioteka lanova i simpatizera Komunistike partije u Zvomiku, ije
djelovanje je otkriveno od strane tadanjeg reima u novembru 1939.
godine. Njeni najaktivniji lanovi (Hasan akani, Ferdo Gazin i Omer
ehi) su uhapeni, a literatura zaplijenjena.227
Zvomik ima stalni bioskop od 1947. godine, kada je poelo i
prikazivanje prvih filmova u gradu. Do 1951. godine predstave su davane
u Fiskultumom domu (kasnije Dom DTV Partizan) i to dvije do tri
nedjeljno. O prvim filmovima u Zvomiku Ljubav i fereda, Po
113. Snimak dijela Namazaha iz 1973. godim. Na slici desno zgrada bioskopa "Drina
i dio damije. Sada su na ovom prostoru kotlarnica objekta Namazah i Klub
penzionera. Bioskop j e poruen 1976, a Namazah damija dvije godine kasnije.
226. Dr. Ljubinka Baevi: "Biblioteka i bibliotekarstvo u BiH 1918-1945, "Veselin

Maslea, Sarajevo, 1986. str. 79.
227. Dr. Fahrudin Kalender: Radnike biblioteke i itaonice u BiH do 1941. godine,
Sarajevo, 1998. str. 361, 362. Vidi vie o ovome pod Suenje Omeru ehiu,
Ferdi Gazinu i Hasanu akaniu.
232
tukinoj zapovijesti, Sin puka, Slavica, U planinama Jugoslavije,

Tarzan... dugo se i sa oduevljenjem prialo meu graanima, a njihovi
sadraji su prepriavani onima koji ih nisu gledali. Godine 1951. Bioskop
je dobio svoj objekat u Namazahu (adaptirana u ratu oteena zgrada
mekteba), gdje se nalazilo do 1975. Uz ovaj objekat bilo je i ljetnje kino
od 1959. do 1961. sa 320 sjedita.
U sadanji montani objekat kod pijace Bioskop je uselio 1975.
godine. Bio je u sastavu Narodnog odbora ooptine Zvomik do 1955.
godine, od kada posluje kao samostalna ustanova.
Prvi upravnik Bioskopa bio je zvomiki Jevrejin Emil Kraus, a
najdue je na ovoj dunosti bio Mustafa Tiri (od 1951. do odlaska u
penziju 1982. godine). Prvi kinoaparater bio je Zijo Bai Kerempuh iz
Sarajeva, poslije njega Mia Joci (1948-1950.). Njega e 1950. godine
zamijeniti Ibro Kani i ostati na toj dunosti sve do 1989. godine.
U osamdesetim godinama Bioskop je imao vlastito sale u
Zvomiku, Kozluku, Sapni i Karakaju sa ukupno 1.150 sjedita i 760
kvadratnih metara povrine. U ovim mjestima i u Drinjai davane su
stalne bioskopske predstave, a povremeno u jo desetak naselja. Samo u
1984.godini prikazano je 270 filmova sa preko 1.500 predstava i 250.000
posjetilaca. Po broju stalnih i pokretnih bioskopa, broju predstava i
gledalaca, kao i broju zaposlenih (oko 20) i dohotku koji je ostvarivao
spadao je u red najrazvijenijih bioskopa u BiH. Od 1983. godine posluje
u sastavu Centra za kulturu, koji je nastao spajanjem Bioskopa i
Radnikog univerziteta.
Hajde da zabiljeimo i to da je prvi televizor u Zvomiku nabavio
i imao Bioskop Drina (1960.). Neto kasnije televizijske prijemnike
e imati i neke institucije i organizacije u gradu, a tek od 1962. i 1963.
godine poinju ih nabavljati i pojedina domainstva. U prvoj polovini
sedamdesetih godina Bioskop e imati i prvi televizor u boji u gradu.
KUD Svetozar Vukovi arko
Prosvjeta i Preporod
Odmah po zavretku Drugog svjetskog rata i osloboenja zemlje
u gradu je osnovan Kultumo-prosvjetni odbor. On je zajedno sa Narodnim
frontom u drugoj polovini 1945. godine obnovio u Zvorniku rad
predratnog Kulturno prosvjetnog drutva Prosvjeta i osnovao
Preporod, a na inicijativu glavnih odbora ovih drutava za BiH. U
prvim poslijeratnim godinama ona su bila nosilac kultumo-zabavnog
ivota i prosvjeivanja stanovnitva. Organizovala su izdavanje zidnih
novina, otvaranje analfabetskih teajeva i itaonica, predavanja, priredbe,
233
igranke, sijela po mahalama u gradu itd. Samo u toku 1946. diletanske

sekcije ovih drutava pripremile su i izvele est dramskih prikaza, i to:
Iz mraka, Kako se kalio elik, "Zlatija, Sumnjivo lice, "Narodni
poslanik i Uskipjela krv.
Oba drutva bila su zasovana na nacionalnoj osnovi. "Prosvjeta
je bila srpsko kultumo-prosvjetno drutvo i ona je nastavila tradicije
predratne "Prosvjete, dok je Preporod rezultat ujedinjenja Gajreta
i Narodne uzdanice, odnosno zdravih snaga u ovim muslimanskim
drutvima koja su jo prije rata bila za njihovo ujedinjenje. Ukinuta su
1949. godine, kada i u drugim mjestima u BiH. Prosvjeta je ponovo
obnovljena 1991. godine.
U decembru 1947. godine formirano je u Zvomiku Kulturno
umjetniko drutvo Svetozar Vukovi arko.228 U izvjetaju Sreskog
komiteta KP Zvomik za decembar 1947. godine o ovom dogaaju
zabiljeeno je i sljedee:
U toku ovog mjeseca oformili smo KUD arko Vukovi Pucar, koje ima horsku, pozorinu,folklornu i muziku sekciju. Uprava
Drutva je stvorila plan rada i sekcije su ve poele sa radom. Drutvo
ima 270 lanova (od kojih 120 izvravajuih), prostorije i strune
rukovodioce, ali se osjea nedostatak instrumenata... Prilikom proslave
Dana JNA, 22. decembra, Drutvo je izvelo sliku Konjuh planinom ,
kao i nekoliko recitacija... 229
Prostorije Drutva nalazile su se u Fiskultumom domu, odnosno
domu DTV Partizana, a po njegovom ruenju u jednoj baraci to se
nalazila na sadanjoj lokaciji nove zgrade O.. Mitar Trifunovi Uo,
iz koje je otuen najvei dio imovine Drutva. Krajem ezdesetih godina
aktivnost Drutva poinje da se gasi, a poetkom sedamdesetih ono u
potpunosti prestaje sa radom. Ujesen 1974. godine ponovo je oivljen
njegov rad, prvo u prostorijama Kasine, a od 1979. u prizemlju D
bloka stambene zgrade Namazah.
Na meunarodnoj smotri izvornog narodnog stvaralatva
balkanskih zemalja u Ohridu 1976. godine Drutvo je zauzelo tree
mjesto sa scenskim prikazom bonjake svadbe, a na smotri najboljih
228. Svetozar Nukovi arko je jedini narodni heroj sa podruja biveg Zvomikog
sreza. Roen je u Zelini (Papraa), zemljoradnik. U NOB stupio 1941. Teko ranjen
u glavu kao zamjenik komandanta Devetnaeste biranske brigade u septembru
1944. godine na Snagovu od etnike zasjede. Ubrzo je poslije operacije u Tuzli
umro, gdje je i sahranjen l.X 1944., "Narodni heroji Jugoslavije, knjiga II,
"Mladost, Beograd, 1975. godine, str. 339. Prvobitno je KUD u Zvomiku nosio
iskrivljeno ime ovog narodnog heroja.
229. Regionalni istorijski arhiv Tuzia, kutija 1233 (sumarno).
234
kulturno-umjetnikih drutava iz optina lanica Meurepublike

zajednice kulture Sava 1982. godine prvo mjesto.
Zijo Hrustanbegovi, saradnik "Fronta slobode, u lanku
"Godinja zabava Mjesnog odbora Preporoda u Zvomiku, objavio je u
"Frontu slobode 14. aprila 1946. godine sljedeu vijest: Dana 23. marta
1946. godine Mjesni odbor "Preporoda priredio je u Zvomiku svoju
godinju zabavu za koju je u gradu vladalo veliko interesovanje. Pro
gram je vrlo dobro uvjeban i izveden sa mnogo uspjeha. U izvoenju
programa uestvovali su lanovi Preporoda i 'Prosvjete Isti pro
gram ponovljen je i za pripadnike Tree krajike brigade u nedjelju, 24.
marta ove godine
114. lanovi dramske sekcije KUD "Svetozar Vukovi arko", snimljeni 1954. godine
u Narodnom pozoritu u Tuzli na festivalu dramskog stvaralatva kulturno-umjetnikih
drutava za sjeveroistonu Bosnu, gdje su izvedbom Zulumara " Svetozara orovia
zauzeli tree mjesto. S lijeva na desno, stoje: Hamdija Kitovnica, Marko Danojlovi,
azim Imirovi, Mehmed Hubli, H alil Hadinurbegovi, Mustafa Sikiri, Risto
Blagojevi, Vojna Popovi, DevadMulabdi, Drago Sabljak, Bosa Ostoji, Fahrudin
Zaimovi, Smilja Mijatovi, Zahida Odobai, Vida Vasili, Mili Markovi, Dragan
Milanovi, oko Tomi i Bosa Markovi; ue: Semka Kamenica. Dragan Stefanovi,
M ustafa Odobai, L azar Vojinovi, D em ila ehagi, Jovanka Tomi, Emka
Ahmetovi, evket Beirovi, M ilka K rstanovi i D rago Jovanovi - Makso.
235
115. lanovifolklorne sekcije KUD Svetozar Vukovi arko , snimak iz 1953. godine.
S lijeva na desno, momci: Hajrudin Mehinagi, emsudin Avdi, Jusuf Dukanovi,
okara Danojlovi i Mehidin Avdi; djevojke: Zumra Hamzabegovi, Faketa Sarajli,
Zahida Odobai, Milka Krstanovi i Safeta Pukarevi.
Enigmatski i Kino-klub
Od sedamdesetih godina u Zvomiku djeluje nekoliko klubova,
od kojih su najaktivniji Enigmatski Simon Rackovi i Kino klub
Bira. Prvi spada u red najpoznatijih klubova ove vrste u Jugoslavij, a
drugi u red najboljih kino-klubova u BiH. Oba su registrovani kao
samostalni klubovi.
Enigmatski klub je osnovan aprila 1972. godine, ima vlastite
prostorije i oko 100 lanova. Svojom aktivnou stekao je iru afirmaciju,
kao i pojedini njegovi lanovi. Ostvario je stalnu saradnju sa svim
enigmatskim listovima i klubovima u Jugoslaviji. Ima stalne enigmatske
sekcije u kolama i preduzeima. Svake godine organizuje desetak
manifestacija iz oblasti enigmatike. Od 1984. izdaje u tirau od 25.000
primjeraka mjesenik ZEN (Zvomike enigmatske novine). U izdanju
bjelovarskog vora izala je 1982. godine knjiga poznatog zvomikog
enigmate profesora Fehima Kujundia Zagonetni talas. Iste godine u
organizaciji Kluba u Zvomiku su odrani etrnaesti susreti zagonetaa
i odgonetaa Jugoslavije, te pojedinano i meuklubsko prvenstvo
Jugoslavije u enigmatici uz uee ekipe enigmatskog kluba iz Seksarda
(Maarska). Pored pomenutog profesora Kujundia koji ima najvie
zasluga za uspjehe kluba, znaajan doprinos afirmaciji Kluba dali su i
Omer Fazli, Midhat Sarajlija, Dragoljub Stojanovi i Vojin Krsmanovi.
Kino-klub Bira radi od 1978. Ima 30 stalnih lanova koji
uestvuju sa svojim filmskim ostvarenjima na gotovo svim republikim
i saveznim smotrama amaterskog filmskog stvaraltva, gdje postiu
zapaene rezultate. U saradnji sa Kino savezom BiH, Klub je bio

novembra 1982. organizator i domain 22. festivala amaterskog filma
Bosne i Hercegovine. U kategoriji dokumentarnog filma, film
najistaknutijeg lana Kluba Seada Hambiralovia Neki novi grad
osvojio je prvo mjesto i predstavljao BiH na festivalu amaterskog filma
Jugoslavije.
PRVE ZVORNIKE BOLNICE I APOTEKE

Prva bolnica u Zvomiku podignuta je na Fetiji za vrijeme Austrije.
Izgraena je za potrebe vojnog garnizona u Zvomiku, ali je istovremeno
sluila i civilnom stanovnitvu do kraja I svjetskog rata. Narod ju je
zvao pitalj. Izmeu dva svjetska rata u njenom prizemlju bila je
Finansijska kasama, na spratu stanovi, a poslije Drugog svjetskog rata
u njoj je najdue bio aki dom. Zbog dotrajalosti ovaj objekat je sruen
krajem osamdesetih godina. Uz bolnicu je bilo i nekoliko zidanih baraka
u kojima su bile pomone bolnike prostorije. Izmeu dva rata one su
sluile za stanovanje.
116. Bolnica u Fetiji, podignuta p red Drugi svjetski rat (danas stambeni objekat),
snimak iz 1986. godine.
Nova bolnica na Fetiji izgradjena je pred Drugi svjetski rat, a

Dom zdravlja u Grobnicama 1957. godine.
Za vrijeme Kraljevine Jugoslavije, do podizanja nove bolnice na
Fetiji pred Drugi svjetski rat, Zvomik je imao samo ambulantu. Bila je
237
to, ustvari, jedna drvena montana baraka, koja se nalazila na dijelu

prostora na kome su sada kue Hase i Avde Hadia, Alije Efendia i
porodice Jakubovi (u blizini izvorske vode Zamlaz).
Na ovom mjestu je, po ruenju ambulante (do podizanja
pomenutih kua), bio manji park. Prvi ljekar u ovoj ambulanti bio je
Veljko Pejovi iz Maglaja. U njoj je radio i dr. Asim emerli iz Janje.
Izmeu dva svjetska rata u Zvomiku je najdue kao ljekar radio dr. Sergije
Janikijevi. sve do 1941. godine.
117. Dom zdravlja u Zvorniku podignut 195 7. godine (druga zgrada na snimku). Preko
puta Doma zdravlja nalazio se lijep p a rk podignut jo za vrijeme austrougarske
vladavine, iji se ostaci vide na slici. U njemu j e 1968. godine otvorena benzinska
pumpa! Sada se na ovom prostoru nalazi najnovija zgrada Medicinskog centra podignuta
osamdesetih godina.
Prvi ljekar u Zvomiku u poslijeratnom periodu (od 1945.) bio je

dr. Kiril Ljahov, a prvi specijalisti za pojedine oblasti medicine dr. Sergije
Lugovski (hirurg, od 1959. godine), dr. Muriz Ibrahimovi (ginekolog,
1967.), dr. Muhamed Jelki (intemista, 1970.) i dr. Pavle Ignjatovi
(pedijatar, 1970.) Godine 1979. Zvornik dobiva i prvog ljekara sa
zavrenom sub specijalizacijom (kardiolog Muhamed Jelki).
Bolnica na Fetiji sluila je i kao ambulanta i bolnica sve do
izgradnje Doma zdravlja u Grobnicama 1957. godine, kada je cjelokupna
zdravstvena sluba Zvornika uselila u ovaj objekat. Na njemu je
formiranjem Medicinskog centra 1972. godine dograen jo jedan sprat.
Istovremeno u sastav Centra ula je i stambena zgrada to je vidimo na
slici br. 117, a na slobodnom prostom izmeu nje i Doma zdravlja
izgraen je nov zdravstveni prostor.
238
118. Dr. Kiril Ljahov, snimak iz 1980. Vie godina poslije Drugog svjetskog rata bio je
jedini Ijekaru Zvomiku, gdje j e i umro 28.oktobra 1984. Stariji Zvornianiga se sjeaju
sa puno uvaavanja i potovanja. Njegov lik toplo su doarali scenarista Abdulah Sidran
i reditelj Emir Kusturica u filmu Otac na slubenom putu.
119. Dio stare arije sa zgradama u kojima su bile prva zvornika apoteka i najstarije
i najpoznatijeposlastiarnice u gradu (Uzeirova-prva na slici i Hodina L ovacposljednji duan u nizu niskih objekata). U ovoj drugoj pila se nadaleko poznata boza
i je le najukusnije tulumbe. Snimak iz 1978. godine.
239
U drugom dijelu zgrade na sprat (sada vlasnitvo Mustafe

Jeniragia), posljednjoj u nizu objekata na slici, bila je zvornika apoteka
od svog osnivanja 1885. godine pa sve do 1958., kada je preseljena u
novi objekat podinut u istoj ulici, samo sa druge strane, pedesetak metara
junije prema centru graa, gdje se i sada nalazi. Godine 1977. zvomiko
apotekarstvo dobija novi poslovni prostoru stambenom bloku Namazah,
tako da grad od ove godine ima dvije apoteke.
Od osnivanja apoteke pa sve do 1955. godine u njoj je radio po
jedan farmaceut, dok danas u zvomikom apotekarstvu radi 7 farmaceuta
i 10 farmaceutskih tehniara. Prvi zvomiki apotekar (farmaceut) bio je
Franjo Ivanu (1885-1910), a poslije njega bili su Stanislav Ilakovac
(1910- 1911), Alojz Vjekoslav Komes (1914-1916. i od 1920. do 1927.),
Zvonimir Kiler (1927-1942) i Marko Feler (1942-1945). Od kraja rata
1945. do poetka 1946. godine apoteka u Zvomiku nije radila.
Prvi farmaceuti u poslijeratnom periodu bili su Tibor Ki (19461947), Petar Pani (1948-1954), Dragan Milanovi (1954-1968), Zlata
Jovanovi Joksimovi (1955-1960) i Jezdimir Keci (1959- ), a
farmaceutski tehniari Marko Danojlovi i Fatima Alibegovi.230
CRVENI KRST
Crveni krst kao humanitarna meunarodna organizacija djeluje u
Zvomiku od zavretka Prvog svjetskog rata. U periodu izmeu dva rata
bila je to vrlo aktivna drutvena organizacija pa nije sluajno stoje njoj,
poslije izmijetanja vojnog garnizona iz Zvornika 1934. godine,
dodijeljen u vlasnitvo Oficirski dom (Kasina). U njoj je bilo i sjedite
Sreskog odbora Crvenog krsta do 1941. godine, kada se okupacijom
Jugoslavije gasi njegova aktivnost. Obnovljena je odmah po osloboenju
zemlje 1945. Pored rjeavanja niza socijalnih problema, Sreski odbor
Crvenog krsta Zvomik u poslijeratnom periodu poseban doprinos dao je
u zdravstvenom prosvjeivanju seoskog stanovnitva. Za ene i
omladinke organizovao je u svim selima kurseve o odravanju higijene
i istoe, voenju domainstva, spremanju hrane i zimnice i o drugim
domaikim poslovima, koje su vodili seoski uitelji.
Izmeu bate Kasine, kue Selmanagia i Fiskultumog doma
nekada je bio prazan prostor na kome je bilo odbojkako igralite i gdje
je tokom ljeta radio ringipil. Na ovom prostoru podignuta je 1957. godine
230. Jezdimir Keci Sto godina zvomike apoteke 1885-1985, (neobjavljen rukopis).
240
120. Diletantipodmlatka Crvenog ki'sta u Zvorniku 1927. godine. Snimakj e napravljen

u bosti Osnovne kole u Beksuji (sada su na ovom prostoru sportski poligon ifiskulturna
sala SC).
121. Delegati Sreskog odbora Crvenog krsta Zvornik, 9. maj 1954. godine. Snimak je
nainjen na prostoru izmeu Kosine, bate Kasine (sada zgrada Zabavita) i Fiskultumog
doma (sada autobus ka stanica za meugradski saobraaj). U pozadini j e kua
Selmanagia (kasnije Buljubaiaj.Na slicis lijeva na desno, ue: Hamdija Buljubai,
Jovo Vukelja, Blako etkovi, Avdo Novo, Mehmed Zejnilagi, Selimir Sele Sekani,
(7. nepoznat), Panto iz Osmaka i Murat Muratovi iz epka; stoje u prvom redu: (1.
nepoznat), Rado Tomi, Stjepan Mlaenovi, ulzida Loznica, AiaNovo, Julka Kraus,
9. Veljko Andri, 10. dr. Kiril Ljahov; 11. uitelj Blago Jovanovi, 13. Safet efendija
Softi, 14. uitelj Bozo Lakievi, 15. Mustajbeg Alibegovi (pretposljednji).
druga stambena zgrada u gradu u drutvenoj svojini (poslije objekta u

Beksuji od etiri stana podignutog 1954. godine). To je stambeni objekat
S-8 sa osam jednosobnih stanova na kome su 1978. godine podignuta
jo dva sprata.
FISKULTURNO DRUTVO SOKO"

Zvomiki Soko231 kao drutvo za irenje fizike kulture osnovan
je 1907.godine. Prvi predsjednik Drutva bio je Pero Stefanovi, a
starjeina Risto Blagojevi(djed nastavnika Riste Blagojevia). Do I
svjeskog rata asovi Sokola su odravani u jednoj prizemnoj uionici
Pravoslavne osnovne kole u Varoi i u dvoritu ove kole, a poslije rata
u jednoj baraci kod bive bolnice na Fetiji i u naputenim vojnim
barakama u Lagerima (sada lokacija hotela Drina). Od 1940. godine
cjelokupna aktivnost D rutva odvijala se u novosagraenom
Fiskultumom domu (Domu Sokola), koji se nalazio na mjestu sadanje
Autobuske stanice u gradu. Napadom faistikih zemalja na Jugoslaviju
1941. godine gasi se aktivnost Drutva, a njegov dom je izloen
propadanju.
Za graane Zvomika Soko je organizovao javne asove na
kojima su, pored vjebi na spravama, bile zastupljene i sletske vjebe.
Prvi nastup van Zvomika lanovi zvomikog Sokola imali su na
sokolskom sletu 1910. godine u Priboju kod Lopara na kome su, pored
Zvomiana, nastupili lanovi sokolskih drutava iz Tuzle, Bijeljine i
Brkog. Bila je to najvea manifestacija ove vrste do tada odrana u
Bosni. Svaki lan Sokola morao je imati propisnu uniformu (kao to
se vidi na fotografijama).
Sokolsko drutvo 1935. godine imalo je u gradu 205 lanova i
115 u seoskim etama u Kozluku (35) i Branjevu (80).
Drutvo je u poetku okupljalo lanove samo iz reda srpske, a
kasnije svih konfesija i nacionalnosti. U njemu su uvijek vladaii
harmonija, drugarstvo i sloga, a povrh svega savren red i disciplina. Do
1929. godine zvalo se Srpski soko, a potom Sokolsko drutvo Soko.
Sokolsko drutvo razvijalo je i kultumo-prosvjetnu aktivnost.
Imalo je i svoju biblioteku koja je 1936. godine, kao to je ve reeno,
posjedovala 508 knjiga.
231. "Soko, organizacija za tjelesno vaspitanje, ponikao je u ekoj (u Pragu 1862.),
a zatim i u mnogim drugim zemljama Evrope. Pored sportskog imao je i karakter
patriotske organizacije slovenskih naroda pod austrougarskom upravom.
242
122. Starjeine i vjebai fiskulturnog drutva "Soko u Zvomiku, snimak u dvoritu

Osnovne kole u Varoi 1909. godine. U sredini snimka, u narodnoj nonji, starjeina
"Sokola "Risto Blagojevi (djednastavnika Riste Blagojevia),}ndo njega desno Stefan
Stefanovi.
Poznati vjebai "Sokola izmeu dva svjetska rata bili su: Stevo
Popovi, Aco Blagojevi, Vojo Popovi, Mustafa Mustafi, Mustafa
Jeniragi, Vaso Kovaevi, Krsto Jefti,233 ivan ivanovi, Osman
ehi, Mara Jefti, Mustafa Avdispahi... Takmiili su se sa sokolaima
iz Tuzle, Vlasenice, Brkog, Bijeljine, Loznice, Srebrenice i drugih
mjesta, a uestvovali su i na sveslovenskim sletovima u Zagrebu, Pragu,
Sarajevu, Strugi, Subotici... Naroito su bili poznati i priznati odbojkai
i gimnastiari zvomikog Sokola Bili su meu najboljima na podruju
okruga Tuzla, iji su prvaci bili vie puta.
232. Kao to se na slici vidi, starjeine Sokola su u bosanskoj pravoslavnoj narodnoj

nonji (s fesovima), kako su se oblaili Srbi u gradu u drugoj polovini 19.i 1UI
poetku 20. vijeka. Bonjaci u gradu su u ovom periodu, a neki i kaanflo, nonili
bosansku muslimansku narodnu nonju, kao to se vidi kod jedne linosti Ml Hlici
br. 52. Tek od kraja Prvog svjetskog rata poinje znatnije da gradsku booiinttku
narodnu nonju zamjenjuje evropejska (a la franko) nonja.
233. Krsto Jefti je bio profesor fizikog vaspitanja na Vojnoj akadetn^ 1 U Dcogrudu.
Poznat je kao autor i koreograf vjebi za savezne sletove.
243
I -i
a . 'C
s *
3
3 > |
I -2
' i
3!
*N
.X
>3
Q5
s -s
Si - ~
13
5 ;si 2 <uO . r<3S

aX Q
p *G c *s a
t f
$ -|
Q
-3 -X3
<=> o
o
g s
. ^ i cl g .s(50 ?
& &o
' .
M>
. 1 ,s
.*
"3 f ?
-s : 5
s ^
& !N
aS
k;
-s
.
l!5
t< ?
- g
?
& T2 -- 5"j3
* 1
j~ i I ^ &
*
Sb fe.
"- *r & s
2=: i*
N ^ D a e e
'^-1 d
a *~a i
a
o -o
> a, >- -> ^
^ P
L> .N
p
'3 i; Sk )3 5
^
sft
2 c^
^
&
~Sk
'^ 5
Ki .r>
a '
; a:
5* ^ 5 *y a>
s l 'S11
.? vS> I l s | l
â 'S?*fS
> :i s
3 S
j Q
05
?^
60 V
'5 '
-*
s: ^ ^
y ^' >\J
^
sJ
3<
5^
55v&
s^
-'s
S 3 i?
t2 a. -k
3 ^ P .2
a-<j
o, ___
a :* *
^ tiX
.ig-o g 5 s 'g.
- -*
IIS
| | S5 S Cj
Cj ^^
r3s
^. . c
*0
244
>t^5
V.
60
c!_ o
7^"SS "TJ.
124. lanovi zvornikog Sokola uparadnom stroju kroz grad, snimak iz 1935. godine.
Upozadini snimka han Jbrahimage Hadzihamzia i do njega desno Trgovaka kafana ,
u poslijeratnom periodu poznata kao Doktorova kahva . Trei u redu Mustafa
Mustafi, a esti Halil Hadinurbegovi.
FUDBAL U GRADUIZMEDJU
DVA SVJETSKA RATA
Fudbal se u Zvomiku poeo igrati odmah poslije Prvog svjetskog
rata. Prvi su ga prihvatili srednjokolci koji su ga i donijeli u Zvomik iz
gradova u kojima su se kolovali, pa je i razumljivo to se fudbal u
poetku igrao, uglavnom, u vrijeme ljetnih ferija i praznika. Poznato je
daje prva fudbalska utakmica u Zvomiku odigrana 1924. godine i to
izmeu omladinaca Srebrenice i Zvomika.
Prvi fudbalski klub u Zvomiku bio je Zmaj od Noaja, osnovan
1933. godine. Njegovi osnivai i finansijeri bili su Stania Jovii
(trgovac) i Husein Krtii. Pria se da je ovaj drugi vei dio svog imanja
uloio u Klub.
Godinu dana kasnije (1934.) osnovan je u Zvomiku i fudbalski
klub "Sloga, tako daje grad tridesetih godina imao dva fudbalska kluba.
Pred poetak II svjetskog rata od njih je formiran jedan fudbalski klub
("Omladinac), koji je djelovao do poetka ljeta 1943. godine.
245
125. Fudbaleri Zmaja od Noaja iz Zvomika, snimak iz 1939. godine. S lijeva na

desno, lee i sjede: oro Ostoji, Jovo Stefanovi (golman), Simo Peri-Akan i
Zivan Kalajdi (limar); stoje: Rafo Levi, Vojo Batovanovi, Rato Dugonji (iz
sarajevske "Slavije ),Jovo Todoran, Isidor Bararon, Ivica Franji, Vaso Popovi, Halid
Cosi, Sreo Popovi, Slobodan Jeremi, Nacifca mesar, Hitsein Krtii i StaniaJovii.
126. Fudbaleri zvornike "Sloge ", snimak na igralitu u Beksuji 1937. godine. S lijeva
na desno, stoje: Odaar Jovo, Ibrahim Hajdarevi, Nasir ehi, Enver Skopljakovi,
Enver Mulabdi, Eso Krtii, Dedo ehi, Suljo Hasanovi, Abdulah aklovica, Mile
Markovi i Avdo Fidahi; sjede: Branko izmar, Johan Maho i FuadHrustanbegovi.
Kako zvomiki klubovi nisu bili ukljueni ni u jedan organizovani

oblik takmienja, igrane su samo prijateljske utakmice sa klubovima iz
susjednih gradova (Tuzla, Bijeljina, Vlasenica, Ljubovija, Loznica,
Krupanj, Srebrenica, Bajina Bata, Koviljaa). Na utakmice se putovalo
kamionima, ijee autobusima, a ponekad i konjskom zapregom, pa i
pjeke. Za utakmice u Zvomiku uvijek je vladalo veliko interesovanje
graana, a poslije utakmica komentarima nije bilo kraja, to je i
razumljivo jer je slinih zabava u ono vrijeme bilo vrlo malo. Posebno
interesovanje bilo je za utakmice sa "Biraem iz Vlasenice, najveim
rivalom zvomikih klubova, koje su okupljale i najvie gledalaca. Na
utakmice u Vlasenicu sa fudbalerima ila su i po tri kamiona navijaa,
iako se za prevoz plaalo po 50 dinara, to je za ono vrijeme bio veliki
iznos (za te pare mogla se tada, kau, kupiti ovca i jagnje).
Iako su zvomiki fudbalski klubovi bili formirani na konfesionoj
osnovi, uvijek su meu njima odnosi bili korektni, fer i prijateljski;
meusobno su se pomagali, "pozajmljivali pojedine igrae za vanije
utakmice, a i igralite im je bilo zajedniko itd.
127. Fudbaleri i simpatizeri Sloge " izZvornika, snimak iz 1936, godine, napravljen ispod
Andraeve vile u ba ti Narodne itaonice Sloga " 6. aprila pred utakmicu sa biieljinskom
Zorom Na slici s lijeva na desno, sjede, prvi red: Enver Mulabdi, Halid Cosi zvani
Jare, Johan Maho, Mujo Kurtagi iz Vlasenice i Karlo Poe; drugi red, stoje: Obren Risti
(u odijelu), Kasim Beirovi, Bahrija Aganovi, Avdo Fidahi, Drago kobasiar, Hajnrih
Maho, Suljo Hasanovi, Fuad Hrustanbegovi i Alija Gemi (u odijelu); trei red, stoje
(svi u odijelima): Ibrahim Hajdarevi,Mustafa Avdispahi, Adem ehi, Mustafa Redepovi,
ulaga Tiri, Hamdija Hambiralovi, Husein Dukunovi, Hasan Kamiali, Began
Mehmedovi, Hamdija Kitovnica, Hamdija arka, Mustafa Bazardanovi, Nurija
Hadigrahi i Fehim Hadigrahi. (U prepoznavanju linosti na slici pomagao Avdo
Fidahi).
247
Interesantno je daje istoga dana (6. aprila 1936. godine) zakazana

u Zvomiku i utakmica izmeu domaeg Zmaja od Noaja i umadije
iz Tuzle. Kako je u Zvorniku bilo jedno igralite, a obje utakmice
zakazane u isto vrijeme, oekivalo se da e, moda, doi do odreenih
nesporazuma izmeu "Sloge i Zmaja. Meutim, do problema nije
dolo jer su se uprave zvomikih klubova brzo i lako dogovorile. Prvo
su odigrana prva poluvremena obje utakmice, potom druga, a prihod od
ulaznica ravnomjerno je podijeljen. Svi su bili zadovoljni, publika najvie
to joj se pruila prilika da tako-rei istovremeno gleda dvije utakmice
za koje je u ono vrijeme u gradu vladalo veliko interesovanje.
U ovom dvostmkom meu Sloga je pobijedila Zoru sa 2:1,
a umadija Zmaja sa 4:2. Nakon ove utakmice nastali su stihovi
kojih se jo i danas sjeaju stariji Zvomiani:
Utakmica bila estoga aprila,
umadija Zmaju polomila krila.
Fudbalsko igralite nalazilo se na mejdanu u Beksuji (sadanja
lokacija stambenih blokova u ovom naselju) sve do poetka Drugog
svjetskog rata, od kada fudbal u gradu poinje da se igra na mejdanu
iznad mosta (priblino sadanja lokacija igralita Drine).
SPORT U ZVORNIKU NEPOSREDNO POSLIJE

DRUGOG SVJETSKOG RATA
Opti elan koji je zahvatio stanovnike Zvomika odmah poslije
Drugog svjetskog rata u obnovi i izgradnji privrednih, komunalnih i
drugih objekata osjetio se i na planu razvoja prosvjete, kulture i sporta.
Ve u avgustu 1945. godine formiranje Fudbalski klub Drina, a neto
kasnije iste godine i Fiskulturno drutvo "Drina, a na inicijativu
Narodnog fronta i Odsjeka za kulturu i prosvjetu sreza Zvomik. Ono je
objedinjavalo i usmjeravalo rad svih grana sporta u gradu, u kome su
tada pored fudbalskog kluba djelovale odbojkaka, atletska enska i
muka i ah sekcija.234 Interesantno je napomenuti da se ovo drutvo
bavilo i organizovanjem kultumo-zabavnog ivota u gradu zajedno sa
kultumo-prosvjetnim drutvima "Preporod i "Prosvjeta. Znaajan je
njihov zajedniki nastup na priredbi koju su priredili 30. aprila 1946.
godine u Zvorniku povodom otvaranja Fiskulturnog doma (nakon
renoviranja i popravke). O ovom dogaaju pisao je "Front slobode u
broju 64. od 12. maja 1946. godine.
234. Regionalni istorijski:arhiv Tuzla, kutija 1233 sumarno.
248
128. Fiskulturni dom (Dom DTV.Partizan "), snimak iz 1962. godine, Na ovom
mjestu se sada nalazi Autobuska stanica za meugradski saobraaj
(podignuta 1969. godine). Desno na slici j e hotel Drina .
Front slobode je pisao i o priredbi koju je dramska sekcija

Fiskultum og drutva D rina priredila za graane Zvornika u
Fiskultumom domu 31. decembra 1946. godine, kojom prilikom je
izveden pozorini komad Iz mraka, kao i vei broj taaka kultumozabavnog sadraja.
Prva znaajnija sportska manifestacija poslije Drugog svjetskog
rata prireena je u Zvomiku 14. aprila 1946. godine. Tog dana sastale
su se sportske ekipe Omladinskog fiskultumog drutva "Jedinstvo iz
Tuzle i Fiskultunog drutva Drina iz Zvomika. 0 ovom susretu Front
slobode je objavio ovu vijest: U nedjelju ,14. aprila ove godine sa
svojim ekipama: ahovskom, odbojkakom i nogometnom gostovalo je
OFD "Jedinstvo- Tuzla u Zvorniku... ahovski rezultat bio je 4:2 za
"Jedinstvo , a u odbojkakom natjecanju pobjedu je odnijela ekipa
"Drine sa 2:1... Fudbalska ekipa "Jedinstva pobijedila je sa 3:0".
Meutim, malo je kome poznato daje u osloboenom Zvomiku
25. marta 1945. godine (znai prije zavretka rata) organizovano
lakoatletsko takmienje u tranju, bacanju kamena, skoku u vis i gaanju
iz puke. Prema pisanju Nae borbe, lista USAOJ-a za istonu Bosnu

(1943-1945.), u njemu su uestvovali omladinci Srbijanci i Bosanci i
omladinke Biranke.235
Otvoren Fiskulturni dom u Zvorniku
(lanak iz Fronta Slobode br. 64. od 12. V 1946.g.)
Praznik rada, 1, maj, u Zvorniku je proslavljen na svean nain.
Navee, uoi 1. maja, vatre zapaljene po brdima oko grada objavile su
poetak prvomajske proslave. Ujutru rano omladina, radnici i graani
napravili su zajedniki uranak u okolinu grada, koji je protekao u
raspoloenju i radnikoj solidarnosti. Poslije podne odran je velian
stven miting na itnoj pijaci. Iz svih sela sreza zvornikog na miting je
dolo preko 2.000 seljaka, ljudi, ena i omladine. Prije poetka mitinga
radnici i seljaci su manifestovali kroz ulice grada kliui nerazruivom
savezu radnika i seljaka. Nosili su transparente sa ispisanim rezultatima
postignutim u prvomajskom takmienju. Na mitingu su govorili
predstavnici Fronta, narodne vlasti, sindikata i Jugoslovenske armije...
Poslije mitinga nastalo je narodno veselje.
Uvee je izvreno otvaranje Fiskulturnog doma sa priredbom.
Novi fiskulturni dom, ponos naeg grada, je jedan od rezultata
prvomajskog takmienja. Veliki broj dobrovoljnih nadnica na podizanju
Doma dali su radnici i omladina. Priredba je bila na visini i jedna od
najboljih koje su do danas davane u Zvorniku
FUDBALSKI KLUB DRINA I NJENI ZNAAJNIJI

USPJESI
Fudbalski klub "Drina osnovan je avgusta 1945. godine i bio je
prva sportska organizacija formirana u gradu poslije Drugog svjetskog
rata. Inicijativni sastanak odran je na fudbalskom igralitu (priblino
ista lokacija na kojoj se i sada nalazi), a prisustvovali su mu: Nikola
Mastilica, Branko izmar, oro Tomi, Zijo Sarajli, Feta Sabirovi,
Boko Kovaevi, Demko Alijagi i kapetan JNA Prokica igi.
Nakon rasprave o potrebi osnivanja kluba i obezbjeenja
najnunije opreme, kao i o davanju imena klubu (da li Zlatica ili Drina),
dogovoreno je da klub dobije ime "Drina" i da se za prvog predsjednika
235. Naa borba, br. 13, Tuzla, aprila 1945;
250
129. Fudbaieri "Drine" 1946. gvdin epred urakmicu sa Radnikom" iz Bijeljine. S

lijeva na desno: azim Noinovi, oro Tomi, Avdo Fidahi, Sreo Ostoji, Zijo
Sarajli, Alija Mustafi, Dedo ehi, Abdulah Hambiralovi, Vojo Peri, Jovo Bokan
i Mujo Cati. Ovo je prvi nastup "Drine u novoj opremi, saivenoj u krojakoj radionici
Zije Sarajlia i ore Tomia.
izabere Nikola Mastilica. Kada je osnovan, Klub je imao samo jednu

loptu i 5 crvenih dresova predratnog fudbalskog kluba Zmaj Ostatak
dresova nadoknaivanje crvenim bluzama posuivanim za utakmice od
zvomikih djevojaka, a umjesto kopaki sluile su platnene patike koje
su u svojoj radionici ili Zijo Sarajli i oro Tomi Pop. Ukoliko bi
lopta izduhala ili se otetila (pukla), utakmice i treninzi su prekidani (a
to se deavalo esto) sve dok se ne bi osposobila lopta za igru. Za to
vrijeme gledaoci su se zabavljali grickajui oranice, gurabije i druge
slatkie koje su, uz glasno reklamiranje etajuci gledalitem, prodavali
na drvenim tabljama zvomiki poslastilari braa Daut i Nedib (Hoda)
Sabirovi. Kako su obojica voljeli fudbal i "Drinu, ponekad se deavalo
da su oni, kad Drina postigne gol, u oduevljenju bacali tablje sa
slatkiima, emu su se posebno radovala djeca, jer bi tada nastala halaba
na baenu robu.
U prvoj godini postojanja Drina nije bila ukljuena u
takmiarsko-registrovani sport, ve je igrala samo prijateljske utakmice
sa klubovima iz susjednih gradova i oblinjih vojnih jedinica. Prvu
utakmicu Drina je odigrala u Ljuboviji sa domaim timom i pobijedila
251
sa 3:1. Na gostujue utakmice putovalo se kamionima sve do 1955. godine,

a vrlo esto i kasnije.236
Prva utakmica Zvomiana o kojoj je tampa pisala odigrana je
17.marta 1946. godine u Tuzli izmeu "Slobode i "Drine. Pobijedila
je "Sloboda" sa 9:1. "Front slobode u broju 57 od 24. marta 1946. godine
0 ovoj utakmici zabiljeio je, izmeju ostalog, slijedee: U nedjelju
17. marta odigrana je u Tuzli prvenstvena utakmica izmeu F.D.
Sloboda i F.D. Drina iz Zvomika. U nehotinom sudaru sa lijevim
braniem Drine igra Slobode Aleksandar Avramovi-Pae slomio
je lijevu nogu. Prelom nije teak...
U prvim godinama poslije Drugog svjetskog rata Drina je
najvei uspjeh postigla 1949. i 1952. godine, kada osvaja prvenstvo
Tuzlanskog podsaveza i razigrava za ulazak u Republiku ligu sa
prvakom Dobojskog (1949.) i Banjalukog (1952.) podsaveza. Posebno
interesovanje vladalo je za utakmicu sa Tekstilcem iz Dervente,
prvakom Dobojskog podsaveza, koji je u ono vrijeme imao vrlo jak tim.
Danima se ivjelo za ovu utakmicu i sa nestrpljenjem se oekivao dolazak
Dervenana u Zvomik. Juni je 1949. godine, lijep je i sunan dan, a na
utakmici nikada vie gledalaca. Oekuje se "Drinina pobjeda. Zvomiki
tim istrava na teren: Mujo ati, Zijo arajli, Ismet Cati, Momo Risti,
Demalija Sabirovi, David Stefanovi, Suljo Sahani, oro Tomi,
okara Janji, Munib Risi i Abdulah Hambiralovi. Ori se stadionom
Drina, "Drina! Utakmica je lijepa, dopadljiva, borbena. Kod rezultata
1:1 dosuen je jedanaesterac za domai tim. Izvodi ga kapiten Risi i
promauje gol. Na stadionu tajac. Neto kasnije jedanaesterac je za goste
1 vodstvo Tekstilca od 2: 1. Ubrzo je i kraj utakmice. Zvomiani su
potiteni, tuni, mnogi sa suzama u oima, a njihovom neraspoloenju
doprinio je i ogroman pljusak kie pred kraj utakmice.Revan utakmica
sljedee nedjelje odigrana je u Derventi. Drina je izgubila sa 9 : 1.
Godine 1952. "Drina je izborila ulazak u Republiku ligu
razigravajui sa fudbalerima iz Prijedora (u Zvomiku pobjeda od 3:1 i
poraz u Prijedoru od 2:1), ali u ovom rangu takmienja nije odigrala
nijednu utakmicu, jer je iste godine rasformirana Republika liga.
Prema kazivanju Jove Bokana za obje utakmice u gradu vladalo
je veliko interesovanje. Poslije pobjede u Zvomiku, kae on, na revan
utakmicu u Prijedor putovalo se kamionom prekrivenim ceradom. Po
karoseriji je bila prostrta slama a preko nje ebad, to je za ono vrijeme
bila najvea udobnost. Vijest daje "Drina u Prijedoru izborila povoljan
236. Podaci o osnivanju Kluba i njegovim pravim aktivnostima zabiljeeni ujesen
1969. godine u kafani Burence po kazivanju Zije Sarajlia i ore Tomia.
252
ISO. Fudbaleri Drine "pred utakmicu sa Jedinstvom " iz Prijedora u Zvomiku u ljeto
1952. godine (ekipa koja j e izborila ulazak u Republiku ligu). Na slici s desna na
lijevo: Miso urkovi, Pero Sipka, Jovo Bokan, Nikola Pei, Zijo Sarajlir, Mile
Marii Sijedi, Anton Deba, Dokara Janji, Drago Sabljak, oro Tomi i David
Srefanovi. Na drugoj utakmici, u Prijedoru, za D rinusu igralijoIsm et ati i
Mensur Kasum.
rezultat primljena je u Zvomiku sa najveim oduevljenjem. Fudbalerima

je organizvan doek prvo na Snagovu, a potom u gradu, a navee je za
njih u sali Kasine prireena sveana veera.
Pored fudbalera sa slika i onih ija su imena ve pomenuta u
ovom tekstu, poznatiji fudbaleri "Drine i oni koji su njene boje branili
vie godina u poslijeratnom periodu (negdje do sredine ezdesetih godina)
bili su: Nurija ati, emso Hadinurbegovi, Sait Sabirovi, Rado
Antoni, okara Danojlovi, Jusuf ati, Ahmet Boji, Mehmed Tiri,
Safet Kurumovi, Nazif ehi, Abdulah aklovica, Mehidin Avdi,
Dragomir Vaskovi, Hazim Ibrahimovi, Salih Meanovi, Zijo Kadi,
Mujo Vili, Krsto Mili, Midhat Hadiomerovi...
Kao dugogodinje aktiviste i lanove uprave Drine u ovom
periodu posebno istiemo Abdulaha Hambiralovia, Bratu Danojlovia
i Saliha Mujakovia, kao i trenera Avdu Smajia.237
237. Spisak poznatijih i dugogodinjih fudbalera i aktivista Drinesainjen je uz pomo
bivih fudbalera i aktivista ovog kluba (Fahrudin Dugali, Muhamed Zaimovi,
Husref Bazardanovi, Hazim ati, Muris Taslidi, Milivoje Blagojevi i dr.).
253
131. Fudbaleri "Drine, snimak iz seprembra 1960. godine. Slijeva na desno: Vlado
Vlahovi (trener), Husref Bazardanovi, Eef Kam asm ano vi, JusufDukunovi, Salih
Arifovi, Rasim lbrahimovi, Fahntdin Dugali, Mensur Kasurn, Darko Kalajdi,
Mustafa Kasurn, Salih Cati, Abdulah Kurumovi, Hazim Tiri i Edhem Juki.
Period od kraja ezdesetih do kraja osamdesetih godina je period

najveih uspjeha Drine. U ovom periodu ona je lan Republike
fudbalske lige BiH, plasirajui se svake godine u sami vrh ili gornji dio
tabele, a sredinom osamdesetih bila je lan i Meurepublike, odnosno
Tree savezne lige SFRJ. Najznaajniji uspjeh postigla je u sezoni 1970/
71 .kada postaje amaterski viceampion SFRJ. Kao amaterski prvak BiH
za 1970. godinu uestvuje u polufinalu u Pljevljima sa prvakom Slovenije,
Hrvatske (Segesta iz Siska) i Crne Gore (Rudar iz Pljevlja). Kao
pobjednik ove grupe igra 1971. godine sa Vrbasom iz Vrbasa, prvakom
grupe za Srbiju, Makedoniju, Kosovo i Vojvodinu. U Vrbasu gubi
utakmicu, tako da Vrbas postaje prvak, a Drina viceampion
Jugoslavije.
Vrlo zapaen uspjeh postigla je Drina i 1983. godine u Kupu
Jugoslavije. Nakon pobjede nad prvoligaem Veleom iz Mostara,
plasirala se u osminu finala SFRJ. Igra sa Rijekom u Rijeci i gubi sa
2:1. Cijeli tok ove utakmice prenosio je Radio-Zvornik.
Uspjehu Drine u ovom periodu znatno su doprinijeli njeni
dugogodinji treneri Obren Ekmei i Abdulah Kurumovi Manjo, kao
i aktivisti i lanovi uprave Muriz Taslidi, Mujo Vili, Edhem Juki
254
Makac, Hazim ati, Midhat Hadiomerovi, Muhamed Numamovi,

Nusret araj li...
Medju dobrim poznavaocima zvornikog fudbala opte je
miljenje da su za Drinu najdue igrali oro Tomi, Abdulah
Kurumovi i Salih ati (oko 20 godina), a da je najbolji zvomiki
fudbaler svih vremena Mensur Kasum, a od golmana Savo Zeki.
Na poetku perioda o kojem govorimo za Drinu su igrali i
kasnije poznati prvoligaki nogometai Mustafa Hatuni Musa (Parti
zan) i Duko Alempi (Osijek).
132.Ekipa Drine , snimak ispred prostorija Kluba (sredina sedamdesetih godina). S

lijeva na desno,ue: Zoran Milovanovi, Stevo Blagojevi, Esad Mujaevi Caze,
N ja z Sejdinovi i Miso Radovi; stoje: ore Vukainovi, Savo Zeki, Beriz Vejzovi,
Vahidin Zahirovi Vaha, M irsad Vejzovi, Todor Vukajlovi i Mensur Hadiefendi.
Nisu na slici, ali su sa ovom generacijom nogometaa vie godina igrali SadikJoguni,
Mirsad Galijaevi, Muharem Kapidi Pican i Enver Numanovi Rora.
DRUTVO ZA TJELESNO VASPITANJE PARTIZAN"

U okviru Fiskultumog drutva Drma u Zvomiku je 1948. godine
otpoelo sa radom Gimnastiko drutvo, nastavljajui tradiciju i rad
Sokolskog drutva Soko, iji su vjebai bili i prvi prednjaci novog
255
drutva. Godine 1951. ono se transformie u Drutvo za tjelesno

vaspitanje "Partizan (masovnu organizaciju za opte fiziko vaspitanje
naroda) u kojem su osim gimnastike bile zastupljene i ostale sportske
discipline, osim fubala. Iste godine prestalo je sa radom Fiskultumo
drutvo Drina.
U ratu oteeni dom "Sokola popravl jen je i doveden u prvobitno
stanje dobrovoljnim radnim akcijama i 30. aprila 1946. godine sveano
otvoren uz bogat kulturno-zabavni program. Od otvaranja do 1951.
godine zvae se Fiskulturni dom, a potom Dom DTV "Partizana. Imao
je veliku fiskulturnu salu i prostranu pozornicu i vie poslovnih i
pomonih prostorija, kao i veliko dvorite koje je sluilo kao sportski
poligon na kome su odravani gimnastiki asovi, igrala odbojka, a
kasnije rukomet i mali fudbal. Osim prostorija Gimnastikog drutva,
odnosno DTV "Partizana, u Domu su bile i prostorije FK "Drina, KUD
"Svetozar Vukovi arko i Odreda izviaa, a u njemu su odravane i
sve kulturno-zabavne i drutveno-politike manifestacije u gradu
(priredbe, igranke, doeci Nove godine, konferencije), kao i bioskopske
predstave sve do 1951. godine. Sruen je 1968. godine, a na njegovoj
lokaciji podignuta je Autobuska stanica za medjugradski saobraaj.
133. Gimnastika seniorska ekipa DTV "Partizana " Zvornik, 1958.godina, na igralitu
F.K. Drina
S lijeva na desno, stoje; Kctldesi, Fahrudin Dugali, Jovan Mitrovi,
Said Buljuhai, Izet Sabirovi, ZijoKadi i Drago Basic ;ue: Nafiz Hrustanbegovi.
Milan Mijanovi i Milenko Dabi. U pozadini snimka lijevo Dom DTV "Partizanu"
(ranije dom Sokola "), a desno stambeni objekat S-8.
256
Sadanji objekat DTV Partizana na Mejdanu podignut je od priloga

gradjana i radnih organizacija 1972. godine.
Prvi vjebai i prednjaci u Drutvu bili su: Mustafa Avdispahi,
Aco Blagojevi, Stevo Popovi, Mustafa Sikiri, Mustafa Jcniragi,
Alija Mustafi, Osman ehi, Alija Avdispahi, a neto kasnije Toljo
Serpuhovitin, Ivica Francevi, Hazim H usejnagi, Dobrica
Dragutinovi, Sadik Kofrc, Fehrat Noinovi, Edhem Tiri, Aif
Mustafi, Mensur Jeniragi, Uzeir Buljubai, Faik Noinovi, Drago
Bosi, Sakib Noinovi...
Prvi naelnik je bio Osman ehi, a naelnica Rua ermanovi.
Funkciju predsjednika Drutva najdue je obavljao Mirko Batovac.
U okviru Gimnastikog drutva, odnosno DTV "Partizana,
djelovale su gimnastika, kajakaka, atletska, odbojkaka, skijaka,
teniska i koarkaka sekcija. Veina ih je uestvovala u raznim sportskim
manifestacijama od sreskog do saveznog nivoa. Zvomiki "Partizan
bio je uesnik na svim republikim i saveznim sletovima u Sarajevu,
Beogradu i Zagrebu. Na saveznom sletu u Beogradu 1959. godine
koarkai iz Zvomika (kao prvaci BiH) zauzeli su tree mjesto u SFRJ
medju osam republikih i pokrajinskih prvaka.
Osnivanjem pojedinih sportskih klubova u gradu smanjivao se i
broj sekcija u Drutvu Partizan, tako daje od sedamtesetih godina (uz
134
S lctska vjeb a la n o v a D T V " P a rtiza n a
"
n a i g r a l i t u l'.K. " D r i n a
"
S n i m a k iz
1958. godine.
257
135, Omladinska vrsta DTV "Partizana " Zvom ik, koja se takmiila na Prvim
republikim partizanskim, igrama u Sarajevu 1954. godine. S lijeva na desno: Hazim
Husejnagi (prednjak), Slavko ivanovi, Miso ukovi, Milan Jovanovi, SadikKofrc,
Petko Boi, Janko Popovi, Zijo Kadi i Hazim atim. Snimak iz 1954. godine.
rekreaciju) u njemu zastupljena samo gimnastika sekcija. Njeni pioniri

i juniori u osamdesetim godinama bili su medju najboljim u Bosni i
Hercegovini. Zasluuje da se zabiljei daje u ovom periodu mladi Mirza
Kadi tri puta bio prvi u BiH u kategoriji juniora i deveti u SFRJ.
ODBOJKAKI KLUB DRINA

Uz gimnastiku i fudbal, odbojka je sport koji se najdue igra u
gradu. Naroito se dosta igrala izmeu dva svjetska rata, a najvie u
okviru Sokolskog drutva Soko. U prvim decenijama poslije Drugog
svjetskog rata postaje jo popularnija i masovnija sportska grana, kada
je u gradu bilo nekoliko odbojkakih terena. Takvi tereni su postojali i u
gotovo svim dvoritima seoskih osnovnih kola. Vrlo esto su bili
organizovani u gradu turniri odbojkakih ekipa sindikalnih podrunica,
a na terenu utakmice izmeu pojedinih sela.
Ve ranije je reeno da je pri Fiskultumom drutvu Drina,
formiranom 1945. godine, djelovala odbojkaka sekcija, ija je aktivnost
kontinuirano i uspjeno nastavljena i u kasnije formiranom Drutvu za
258
136. enska selekcija OK "Drina " Zvomik, snimak iz 1981. godine. S lijeva na desno,
stoje: 1. nepoznata, 2. Aia (prez.nepoznato), Ezmana Hadigrahi, Sabina Pedi,
M irsada Karaosm anovi, Alma Jelki i trener Faruk Noinovi; klee: Fadila
Mahmutovi, Jovanka Mii, (nepoznata), NazaArifovi, Zorana Damjanovi i Jasmina
H u lu s i .
tjelesno vaspitanje Partizan (1951). Odbojkaka ekipa ovog Drutva

uvijek je postizala zapaene rezultate na nivou regije u okviru redovnih
takmienja organizovanih izmeu odbojkakih sekcija DTV Partizan.
Prvu utakmicu sa nekom ekipom sa strane Odbojkaka sekcija je
odigrala 14. aprila 1946. godine. Bila je to utakmica sa odbojkaima
Omladinskog fiskulturnog drutva Jedinstvo iz Tuzle, odigrana u
dvoritu Fiskultumog doma u Zvomiku. Rezultat je bio 2:1 za Zvomiane,
za koje su tada, poznato je, igrali: Branko izmar, Zijo Sarajli, Brano
Tuevljakovi, oro Tomi, Jovo Bokan, Pero Mati i Ismet ati.
Odbojkaki klub Drina formiranje relativno kasno, tek 1972.
godine. Prvi trener, a ujedno ijedan od zaslunijih za razvoj odbojkakog
sporta u Zvomiku, bio je nastavnik fizikog vaspitanja Mirko Popovi.
Poslije njega zapaeni treneri su bili profesori braa Faruk i Nihad
Noinovi i Himzo Duri. Prvi igrai u Klubu bili su: Enver Odobai,
braa Mirsad i Fikret Barui, Dragan Savi, Dragan Simi, Dragan
Maksimovi, Muhidin Sulji, Senad Junuzovi, Mia Janji...
Odmah po formiranju O.K Drina je bila ukljuena u Republiku
ligu Sjever, ali je ubrzo ula u Jedinstvenu republiku ligu. enska
odbojkaka ekipa osnovana je 1980. godine i odmah ukljuena u ensku
259
republiku ligu Bosne i Hercegovine, a dvije godine kasnije postaje lan

Prve savezne koarkake B lige. U osamdesetim godinama Klub je
postizao najzapaenije rezultate. U ovom periodu i muka i enska ekipa
bile su u vrhu republike lige BiH, uvijek osvajajui II ili III mjesto.
Istaknutiji igrai i igraice, pored naprijed pomenutih, bili (le)
su: Sefedin Hadiavdi, braa Irfan i Fahrudin Cori, Faruk Avdispahi,
Danijela Komnenovi, Aida Purkovi, Adnana Jati, Nataa Viki...
Klub je imao vrlo jake juniorske i pionirske i muke i enske
ekipe. U svojim kategorijama bivali su prvaci BiH i SFRJ, ili su osvajali
drugo ili tree mjesto.
Razvoju i uspjehu odbojke u grau znatno su doprinijeli i
nekadanji predsjednici Kluba: Husref Bazardanovi, drNedib Jahi,
Nurija Hadigrahi, dr. Zoran Stainenkovi i Mehmed Vrabac.
KOARKAKI KLUB D RIN A

Koarka se u Zvorniku poela igrati sredinom pedesetih godina,
a Koarkaki klub Drina'5osnovan je 1960. godine. Do osnivanja kluba
pri Drutvu za tjelesno vaspitanje Partizan djelovala je vrlo jaka
koarkaka sekcija. Ona je kao prvak Bosne i Hercegovine uestvovala
1959. na saveznom koarkakom takmienju omladine u Beogradu
(republikih i pokrajinskih prvaka) i meu osam najboljih ekipa iz SFRJ
zauzela tree mjesto nakon odluujue utakmice na Tamajami sa
Slavonskim Brodom, prvakom Hrvatske. Za ekipu Zvomika na turniru
u Beogradu igrali su : Zijo Kadi, Hazim Tiri, Milenko Dabi, Milan
Mijanovi, Slobodan ii, Esad Ibrahimagi, Vladimir Cvetkovi,
Ferhat Noinovi, Nazif Hrustanbegovi i Haso Hadimejli (Pita).
K.K. Drina takmiila se prvo u republikoj ligi, zatim od 1976.
do 1985. godine u Drugoj saveznoj, kada postaje lan Prve B savezne
lige. Prve utakmice i treninzi odravani su u dvoritu DTV Partizana
(stari srueni objekat), zatim na igralitu kod nekadanje zgrade
Gimnazije (kod hotela) i u sali DTV Partizana, gdje su 1955. godine
postavljeni prvi koevi u gradu. Izgradnjom novog objekta DTV
Partizana na Mejdanu (1972.) i Sportske dvorane (1981.) zvornika
koarka doivljava svoj najvei uspon.
Na inicijativu KK Drina osnovana je Optinska koarkaka
liga od 12 ekipa iz mjesnih zajednica van grada. U kolskim dvoritima,
gdje se igralo, izgraeni su sportski poligoni sa koevima. U mjesnim
zajednicama Kozluk i Divi, ije su ekipe bile najbolje, osnovani su
260
137. enska koarkaka ekipa "Drine iz Zvomika, snimak iz J96)4.godine. S lijeva na

desno, ue : Sadi/a Buljubui, Bedrija Stnaji, Jasminka Hasanovie, Danica Vukelja
i efika Alidik, stoje: Mirjana Marai, Mirsada Hubli, Seka Kalajdzie, Branka
Blagojevi, Esnui Hadinurbegovi, Suada Trlntlj i trener Darko Kalajdi.
138. Muka koarkaka ekipa "Drine ", snimak sa meunarodnog turnira u Budimpeti
1983.godine. S lijeva ne desno, ue: Fadil Sarajlie, (2.nepoznat), Gorem Vidakovi,
Zlatko Sikiri i Hazim Tiri (tehniki rukovodilac Kluba); stoje: Neboja Stevanovi
(igra, povrijeen), Rcisini eerovi (trener), (3. nepoznat). Radenko Riki, Dragan
Prelovi, Goran Mitrovi, Nenad Miloevi, Janko okanovi, Zijo Kadi i Dragan
Popovi (predsjednik i potpredsjednik Kluba).
261
koarkaki klubovi (u Kozluku Mineral i Diviu Mladost). Takmiili

su se prvo u Regionalnoj ligi Tuzla, a potom u Drugoj republikoj ligi.
Najvie zasluga za razvoj ova dva odbojkaka kluba imaju Ismet
Okanovi na Diviu i emsudin ii u Kozluku, koji je bio i trener u
Klubu.
Pored igraa sa slike, za KK Drina su dugo i uspjeno igrali
Naser Hadi, Mensur Fidahi, Asidin Hadiomerovi...
Prve koarkake sudije u Zvorniku su bili Vojo Boi i Abdulah
Malovi (Abule), a u kasnijem periodu u sudije e biti proizvedeni Alija
Mehmedovi, Zlatko Tiri, Emir Trhulj...
Dobri poznavaoci zvornike koarke istiu da su za razvoj ovog
sporta u gradu i Optini najzasluniji Hazim Tiri, Zijo Kadi, Vojo Boi,
Dragan Popovi i Fadil Sarajli...
MOTO TRKE
Krajem pedesetih i poetkom ezdesetih godina 20. stoljea u
Zvomiku su svake godine u vrijeme julskih praznika prireivane mototrke, iji organizator je bilo Auto-moto drutvo Zvornik.238 Za njih je
vladalo uvijek veliko interesovanje kako graana Zvomika i ire okoline
tako i kod samih uesnika trka. U Zvorniku su vozili najbolji
jugoslovenski asovi Milenko Konjevi (Novi Sad), Pero Popovi (Banja
Luka), Kemal Bucalo i Mustafa Sulempai iz Sarajeva.
Start i cilj trke je bio ispred zgrade Pote, odakle se vozilo kruno
u pravcu Divia, zatim preko brane i kroz Mali Zvomik, pa preko mosta
u gradu ponovo kroz Zvomik.
Prve moto-trke organizovane su 1958., a posljednje 1965. godine.
Zanimljivo je napomenuti da su moto-trkama u Zvomiku prethodile
konjske trke u krug (oko fudbalskog igralita) za koje je, takoe, vladalo
veliko interesovanje. One su organizovane 1956. i 1957. godine.
238 Auto moto drutvo osnovano je poetkom pedesetih godina sa zadatkom da vri
obuku buduih vozaa i organizuje polaganje vozakih ispita. Do preseljenja na
sadanju lok aciju u Tabacima najdue se n a la zilo u objektu nekadanje
Zandarmerijske stanice (kasnije Stanice milicije) u Zamlazu, gdje se danas nalazi
zgrada Osnovne kole. Prvi poligon za obuku bio je na Mejdanu iznad nogometnog
igralita, a obuka je obavljana na jednom kamionetu na kome se polagao i ispit.
Dunost predsjednika Drutva najdue je obavljao Scad Pai. Interesantno je da
zabiljeimo i to da su prve ene iz Zvomika koje su poloile vozaki ispit bile
Hanifa Hadi i Sadeta Dautovi (negdje oko 1955.)
262
J40. Poetak moto-trke, dio strne i gledalita ispred parka kod hotela "Drina". U
drugom planu slike lijevo zgrada nekadanje SE i Gimnazije (sada Osnovne kole).
Desno do ulice je stambena zgrada porodica Hadi iz Zamlaza i Kuri sa Fetije,
podignuta pred Drugi svjetski rat. Sruena j e prije dvadesetak godina. U njoj su nekada
bile prostorije Stanice milicije i Sreskog suda (do preseljenja u zgradu nekadanje
medrese), a poslije je sluila samo kao stambeni objekat, za koju namjenu je i pravljena.
263
ODRED IZVIA A FILIP KLJAJI FIA
Odred izviaa Filip Kljaji Fia osnovan je 1955. godine. Prve

prostorije Odreda bile su u Domu DTV "Partizana. Od osnivanja Odreda
njegovi lanovi uestvovali su na skoro svim saveznim i republikim
akcijama i smotrama i tokom svog rada uvijek bili meu najistaknutijim
izviaima u Jugoslaviji, to govori i injenica da je Odred 5 puta
proglaen za partizanski (najvee izviako priznanje). Naroito je bila
zapaena aktivnost Odreda u izvoenju mareva, bivakovanju, smotrama,
druenjima sa drugim odredima, te u kultumo-prosvjetnom i sportskom
radu (organizovanju kulturno-zabavnih i sportskih manifestacija).
Odred je organizovao i ljetovanja za svoje lanove i graane
Zvomika. U Omiu je poetkom sedamdesetih godina imao zakupljen
kamp kroz koji su proli mnogi itelji Zvornika.
141. Na slici predstavnici Odreda izviaa "Filip Kljaji Fia " Zvornik na Drugoj
smotri izviaa Jugoslavije, odranoj na Palama kod Sarajeva 1957. godine. S lijeva na
desno, lee: Salko Dei i Omer Fazli; drugi red, sjede (mukarci): Kasum Memmin,
Kasam Mustafa, Semsudin Purkovi i Fahrudin Dugali; trei red, stoje (mukarci):
Haso Loznica, Rijko Nali, Vejsil Paali, Sead Kamenica, Kemal Kadri, Midhat
Hadiomerovi i Mu harem Topi.
Djevojke na slici su pripadnice sarajevskog odreda Slavia Vajner

Cia. Na ovoj smotri zvomiki izviai uspjeno su se takmiili u
izviakim disciplinama i Odredu zaradili etiri prva mjesta.
264
Pored lanova Odreda sa slike, medju prvim zvornikim

izviaima bili su i: efket Beirovi, Nurija Hadigrahi, Abdulah
Iiajdarevi, Sead Spahi, Duko olakovi, Fahruin Zaimovi, Himzo
Zejnilagi, Rada Jovi, Maca Novkovi, Bahrija Dukunovi, Hazim
Ibrahimovi, Darko Kalajdi, Drago Jovanovi, Muharem Paali...
DOBROVOLJNO VATROGASNO DRUTVO

ZVO RNIK
Dobrovoljno vatrogasno drutvo u Zvorniku, odnosno Vatrogasnu
etu, osnovale su zvomike zanatlije 1924. godine. Prvi predsjednik
Drutva bio je pekar Herman Ginsberger, a potpredsjednik Emil Kraus
(obojica zvorniki Jevreji). Startovalo se sa jednom klipnom pumpom,
neto kudeljnih crijeva sa dvije mlaznice i dvokolicom sa buretom od
500 litara sa ljudskom vuom. Tridesetih godina nabavljene su jos dvije
klipne rune pumpe, ljestve rastegljae ijedna kola sa buretom od 1.000
litara sa konjskom zapregom. U ovom vremenu vatrogasci dobijaju i
prve uniforme kao i potrebne prostorije za rad i smjetaj opreme u jednoj
od naputenih vojnih baraka u Lagerima, gdje 1936. godine otpoinje sa
radom i vatrogasna pleh-muzika. U periodu izmeu dva svjetska rata
broj lanova Drutva, odnosno Vatrogasne ete, kree se od 15 do 30.
Okupacijom Jugoslavije 1941. godine gasi se i aktivnost Drutva.
Rad Drutva obnovljenje u maju 1947. godine. Prvi poslijeratni
predsjednik Drutva bio je Drago Bonjak, a komandir Veljko Vidakovi.
Oprema Drutva bila je vrlo skromna i odgovarala je, uglavnom, opremi
koju je Drutvo imalo u predratnom periodu. Bila je smjetena u jednoj
upi Narodnog odbora optine.
U istoriji zvomikog vatrogastva posebno je znaajna 1957.
godina kada je Drutvo uz pomo Vatrogasnog saveza BiH i Optine
dobilo odgovarajuu opremu (u prvom redu vatrogasna kola na motorni
pogon) i prostorije za Vatrogasni dom, koje su se nalazile u blizini damije
u Namazahu, od kada je znaajnije pojaana aktivnost Drutva. Ove
godine Zvomik je dobio i prvog vatrogasnog oficira (Omer Subai),
koji e vie godina po zavretku vatrogasne kole obavljati dunost
komandira u Drutvu.
Brojni su i znaajni rezultati u radu ovog Drutva na spasavanju
ljudstva i imovine od poara i poplava i to ne samo na podruju Zvornika
nego i ire, o emu svjedoe mnogobrojna priznanja.
265
Godine 1976. Drutvo je iz objekta u Namazahu, koji je sruen,

preselilo u prostorije Tuzla-puteva (kasnije Zvornik-putevi) u
Beksuji. Na ovoj lokaciji poela je 1980. godine etapna izgradnja novog
Vatrogasnog doma sa svim potrebnim prostorima, a zavrena je 1988.
Uporedo sa izgradnjom doma Drutvo je opremano i najsavremenijom
opremom, tako da se osamdesetih godina 20. stoljea uvrstilo u red
najboljih vatrogasnih drutava u Bosni i Hercegovini, kada je pri Drutvu
djelovao i Duvaki orkestar, koji je vodio profesor Franjo Franji. U
ovo vrijeme predsjednik Drutva je bio Hajrudin Omerovi.
J42. lanovi Iatrogasnog drutvu Zvomik, snimak 12 J954. godine. S lijeva na desno,
prvi red (ue): Omer Subai, Mehmed Zejnilagi, Bajro Behari, StevoMeder, Mustafa
Odobai i Salih Kani; drugi red: Adem ehi, (2. nepoznat), SeadPai, Jakov Kamhi
Jakica, Veljko Vidakovi, Meho Hodi, lbrahim Nali, Nikola Vasi i Zaim Zejnilagi;
trei red: Vlado Starevi, Rado Tomi, Avdo Beganovi, Jbro Jelki, Husejn
Hadziosmanovi, Orhan Beganovi, Pao Tupekovi, Mehmed Krdali, Haso Zorbi
i Mustafa Radasli. U pozadini snimka Fiskulturni dom (desno) i natkriveni dio bate
Kasine (lijevo). P ored vatrogasaca sa slike, dugogodinji zvom iki vatrogasci u
poslijeratnom periodu bili su iAlijaAli, Hajro Muzurovi, Abdulah Pukarevi, ulaga
Tiri i Muhidin Hodi.
NARODNA BANKA
Prostorije Narodne banke (sada Privredne banke Sarajevo,
Osnovne banke Zvomik) nalazile su se u sadanjoj zgradi Optinskog
sekreterijata za narodnu odbranu, preko puta Pote, od njenog
otpoinjanja sa radom krajem 1945. godine pa sve do 1967. Te godine je
266
143. Slubenici filijaleN aradne banke u Zvorniku, snimak iz 1955. gvdine. Slijeva na
desno - stoje: Miroslav uroevi, Duko Novakovi, Jovanka Tomi, Dedo Sehi
(direktor), Vojna Popovi, Bozo Markovi, Mira Spremo, Semka Kamenica i Fatima
Imirovi; sjede: Milena Tomaevi, Marta Nikoli, Nada Peruica i (nepoznata
slubenica). Fotos j e napravljen ispred zgrade Banke (sada prostorije Optinskog
sekretarijata za narodnu odbrana).
preselila u prostorije na spratu Slube drutvenog knjigovodtva, gdje se

nalazila do useljenja u zgradu biveg preduzea Jadar 1973. godine u
kojoj joj je i sada sjedite.
U zgradi preko puta Pote bila je banka i za vrijeme Kraljevine
Jugoslavije, sve do 1941. godine. Njen vlasnik i direktor bio je izvjesni
gospodin uri.
TVORNICA GLINICE BIRA

Najvei industrijski objekat podignut na podruju optine Zvomik
je Tvornica glinice Bira. Sa kapacitetom od 600.000 tona godinje i
oko 2.500 zaposlenih najvea je fabrika ove vrste u Jugoslaviji. Njena
izgradnja poela je u aprilu 1974, a zavrena u oktobru 1978. godine.
Prvi direktor fabrike u izgradnji bio je Stanko elikovi, a potom Jefto
Suboti, koji od putanja Tvornice u rad obavlja i dunost generalnog
direktora.
267
Na proslavi povodom otpoinjanja radova na izgradnji Tvornice

govorili su Vladimir Novikov, zamjenik predsjednika Ministarskog
savjeta SSSR, i Emerik Blum, tadanji predsjednik Poslovnog odbora
SOUR-a Energoinvest. Na sveanosti organiziranoj na dan putanja
Fabrike u rad govorio je Veselin uranovi, predsjednik Saveznog
izvrnog vijea, koji je i pustio fabriku u rad. Pored brojnih gostiju iz
SSSR, SFRJ i BiH sveanosti su prisustvovali i Ivan V. Arhipov,
potpredsjednik Ministarskog savjeta SSSR, i Nikolaj N. Rodinov,
ambasador SSSR u Jugoslaviji.
144. Zamjenik Ministarskog savjeta SSSR Vladimir Novikov postavlja kamen

temeljac za Tvornicu glinice B ira 30. aprila 1974.godine
268
145. Snimak sa sveanosti povodom pustanaja u rad Tvoprnice glinice B ira 6.

oktobra 1978. godine. Za govornicom Dragutin Kosovac, predsjednik Poslovodnog
odbora SOUR-a "Energoinvest iz Sarajeva.
PRUGA TUZLA - ZVORNIK

Pitanje izgradnje pruge od Tuzle do Zvomika prisutno je od
poetka 20. vijeka. Jo za vrijeme austrougarske vladavine, pred poetak
Prvog svjetskog rata, zapoeta je izgradnja uskotrane pruge od Simina
Hana, preko Poamice i Tojia, prema Zvomiku.
Do poetka rata, kada je prestala njena izgradnja, bila je zavrena
do Capardi (35 km) i bila u upotrebi za potrebe austrougraske vojske
tokom Prvog svjetskog rata. Graena je, uglavnom, kuluenjem
stanovnika mjesta kroz koja je prolazila. Narod je nije prihvatio kao
svoju pa ju je pred kraj rata razruio.
Za vrijeme Kraljevine Jugoslavije ponovo je poela izgradnja
pruge Tuzla-Zvomik. Ovoga puta njena gradnja zapoeta je kopanjem
tunela Krievii. Zapoela pa stala, jer se opet zarati. Poslije Drugog
svjetskog rata dugo se utalo o pruzi do Zvomika. Najzad, njena izgradnja
po trei put zapoinje 1986. godine. Sveanost povodom otvaranja radova
odrana je u Krieviima 19. aprila uz bogat kulturno-zabavni program
i u prisustvu vie hiljada graana Zvomike optine. U programu su
uestvovala kulturno-umjetnika drutva Karadi iz Loznice i
Bratstvo i jedinstvo iz Kozluka, Hor i orkestar Doma mladih iz Tuzle
i recitator Rale Damjanovi iz Beograda.
269
Pruga Tuzla - Zvomik proglaena je omladinskom, tako daje

omladina uestvovala u njenoj izgradnji na dobrovoljnim radnim
akcijama od 1986. do 1989. godine. Meutim, sa izgradnjom pruge ne
ide sve po planu (sredsatva malo, a tunel Krievii nezgodan i
nepredvidiv), pa njena izgradnja kasni 3-4 godine. A narod, ko narod, sa
sumnjom gleda u njen zavretak i veli: Kad god je poela gradnja te
nesrene pruge, izbijao je rat. Neki, opet, kau da ovo nije pruga TuzlaZvomik, ve Zivinice-Zvornik (a za taj se pravac nikakav rat ne vezuje),
te da nema razloga da se sumnja u njen zavretak, kao i da se strahuje od
izbijanja novoga rata. Nadajmo se da e se ona, ipak, zavriti u 1991.
godini kako nagovjetavaju njeni graditelji i direktor DP za izgradnju
eljeznike pruge Tuzla - Zvomik Izet Mehinagi.239
!4(). Prvi teretni voz koji j e prosuo prugom Jiizlu Zvomik ulazi u eljezniku
stanicu u Karukaju 18.01.1992. godine, na putu za Njemaku, sa automobilima
"golf" iz Tvorvica automobila Sarajevo.
239. Piuga je zavrena kako je najavljeno i otvorena 17.01.1992., ali je doli i dorata
na ovim prostorima u prol jee 1992.
270
III P R I L O Z I
IZVODI IZ RECENZIJA UZ DRUGO IZDANJE KNJIGE
Sticajem sluajnih, moe se rei i sretnih, okolnosti ukzala mi se
prilika da po drugi put dajem svoje miljenje o knjizi Mehmeda Hudovia.
U sjeanju mi je ostalo vrijeme i atmosfera njenog promovisanja, 28.
juna 1991. godine u Zvomiku. U tom trenutku niko ni u snu nije mogao
pretpostaviti kakva e tragedija zadesiti Zvornik i veinu njegovih
stanovnika, preteno Bonjaka...
... Tek se sada moe ocijeniti od kakvog je znaaja ovo djelo
Mehmeda Hudovia. Sretna je okolnost daje ono napisano i publikovano
prije 1992. godine i daje na taj nain sauvana prava slika o Zvomiku i
njegovom stanovnitvu. Da se to nije desilo, teko bi se mogla
rekonstruisati slika o ovoj znaajnoj urbanoj cjelini u Bosni i Hercegovini.
Knjiga Mehmeda Hudovia je trajni i neunitivi spomenik, spomenik
koji e podsticati i ohrabrivati stanovnike Zvomika da se vraaju u
svoj zaviaj i nastave suivot sa svojim komijama.
Budui da sam bio recenzet i promotor prvog izdanja, razumljivo
je da u i u ovoj recenziji ponoviti neke ranije izreene stavove i ocjene.
Meutim, ve na poetku potrebno je istai da se ne radi o knjizi
koju bismo mogli smatrati historijom grada Zvomika. Ona to, svakako,
dobrim djelom i jeste, ali je, ipak, po svom konceptu i sadraju blia
nekoj vrsti fotomonografije, koja je popraena i kraim uvodnim
historiografskim tekstom. Nije se sluajno autor Mehmed Hudovi
opredijelio za naslov Zvomik - slike i biljeke iz prolosti, a ne
naprimjer za naslov Historija grada Zvomika. Uvodni tekst u njegovoj
knjizi zaprema tek jednu estinu ukupnog njenog obima. U njemu je
autor, u saetoj formi, uglavnom, izloio sve ono to je u uskoj vezi sa
nastankom grada i njegovim razvojem... Ovaj dio teksta uspjeno je
elaboriran i on predstavlja solidnu historijsku podlogu navedene knjige...
Najvei dio obima knjige Zvomik - slike i biljeke iz prolosti
posveen je znam enitostim a Zvornika, njegovim m aterijalnim
spomenicima, kulturnom naslijeu, znamenitim linostima, drutvima,
271
ustanovama, javnim i vjerskim objektima itd. Ova knjiga je neka vrsta

kaleidoskopa-razglednice Zvornika. Sauvana fotodokumentacija i druga
graa daju joj posebnu vrijednost. Ponovo istiem da bi se u sadanjim
uslovima sve to to je u knjizi prezentirano teko moglo istraiti i
prikupiti...
Knjiga Mehmeda Hudovia kao specifino historiografsko, pa i
literarno djelo, zasnovana je na veoma bogatoj i raznovrsnoj arhivskoj
fotograi, memoarskoj grai, literaturi i drugoj dokumentaciji. Autor je
uloio veliki napor, posebno pripremajui prvo izdanje, i na sreu
Zvomiana, u zadnji as uspio da otrgne od zaborava onu sliku o Zvomiku
koju pamte mnoge generacije, mnogi koji su kroz ovaj grad prolazili i
bili njegovi gosti. Jednostavno reeno, knjiga je najbolji spomenik ovom
gradu na Drini i njegovim graanima.
Nakon svega to je o ovoj knjizi do sada reeno, a i povodom
drugog izdanja, suvino je i naglaavati da najiskrenije preporuujem
publiciranje novog dopunjenog izdanja.
(Prof dr. Ibrahim Karabegovi)
... Za svaku je pohvalu inicijativa Udruenja graana opine

Zvomik koje se odluilo da izda II izdanje ove knjige, koju je autor u
meuvremenu dopunio novim povijesnim injenicama, naravno u
granicama dostupne grae.
Autor je je grau za ovu knjigu godinama strpljivo prikupljao u
Zvorniku, Tuzli , Sarajevu i drugim mjestima bive Jugoslavije i uspio
je sistematizovati po odreenim problemima, doavi na taj nain do
dragocijenih podataka do kojih sada nee biti mogue doi, jer su izvori
djelimino, a neki i u cijelosti zauvijek izgubljeni. Stoga je sauvani
materijal utoliko znaajniji i dragocjeniji.
Svako onaj ko se prihvati ovako delikatnog posla-pisanja historije
jednog kraja ili grada u Bosni i Hercegovini, zna na kakve sve tekoe
istraiva nailazi. One su sutinske prirode i sastoje se u veoma malom
broju izvora prvog reda, to se naroito odnosi na daleku prolost... Sada
se tome pridruio i novi fakt-nestanak mnogih baza podataka (zaviajnih
zbirki, paljevina Nacionalne i univerzitetske biblioteke, Orijentalnog
instituta itd.). Sve su to razlozi koji su oteavali vrijednog istraivaa
Hudovi Mehmeda da napie jo potpuniju monografiju grada Zvomika,
ali i njegove okoline, naroito seoskih naselja.
Bez obzira na to, s posebnim zadovoljstvom preporuujem ovu
knjigu za tampu, jer e ona doprinijeti da dopunimo znanja o veoma
272
znaajnom naselju kakav je grad Zvomik. Ovim djelom obogati e se

malobrojna zbirka monografskih publikacija, odnosno monografija o
gradovima Bosne i Hercegovine koje su nam izuzetno potrebne.
(Dr. Fahrudin Kalendar)
Ponudjeni rukopis Zvomik - slike i biljeke iz prolosti sastoji

se iz tri dijela...
U sva tri poglavlja autor globalno obradjuje istorijske dogaaje
na podruju Zvomika u vrlo irokom razdoblju od preko deset vijekova
(I dio) ilustrujui ih slikama, biljekama i prilozima i najznaajnijim
vrijednostima materijalne i duhovne kulture grada Zvomika i njegove
okoline (II i III dio).
Ogroman je to i vrlo teak bio posao kako zbog obimnosti grae,
tako isto i zbog velikog izbora mogunosti, tj. lake je razluiti ta od te
silne gradje nije za ovu knjigu, nego li ta jeste. I pored navedenih tekoa
Hudovi poput Dragie Trifkovia u Tuzlanskom vremeplovu (u pet
knjiga) i Zuke Dumhura u Hodoljubljima traga i otkriva civilizacijske
vrijednosti svoga grada koje cvjetaju u svakom vremenu i u svim
godinjim dobima.
Polazei od injenice da istorija nije samo ono to u knjigama
pie, ve i ono to italac doivljava, autor je pokazao visoku odanost
prema svom gradu i pretvorio je u impulse stvaralake ljubavi. On ne
sudi linostima prolosti, ukoliko ih i sama prolost nije osudila, niti
zaboravlja ono to se nikako i nikada ne bi smjelo zaboraviti... Pri svemu
tome izbjegnut je opasan virus politike nacionalnih i vjerskih podjela
naroito iz vremena kada je bilo lake pokoriti neki narod nego ga imati
za prijatelja. Umejsto toga virusa autor nam otkriva itavo sajmite slika,
biljeki i priloga iz prolosti Zvomika i njegove okoline koji govore da
svako vrijeme ima svoju duu i da pravoj ljudskoj vrijednosti ni jedna
sila niti ideja nije dorasla. A te univerzalne vrijednosti, po Hudovievim
slikama i bljekama, nalaze se u raznolikosti vjera, nacija i kultura i
uopte oblika ivota u kojima svi imaju ansu da se oplemene sem
nesposobnih ili neizljeivih vjerskih i nacionalnih fanatika, koji su
oduvijek bili uzronici i izvrioci najgnusnijih ljudskih zala...
Iako rukopis govori iskljuivo o prolosti, on nas na neki nain
pribliava sadanjosti sa svojim civilizacijskim vrijednostima materijalne
273
i duhovne kulture, a ne kao povampirenje zlih duhova prolosti zbog

ega je i dolo do uasnog rata 1992. godine u Bosni i Hercegovini...
Iz navedenih razloga i preporuujem da se ovaj rukopis tampa
kako bi se vrijednosti te knjige stavile u funkciju sadanjim i buduim
generacijama kao putokaz i korisna pouka.
(Prof Radovanovi Cvijan)
U Tuzli, 03.02.2000. godine
REKLI SU O PRVOM IZDANJU KNJIGE M.HUDOVIA

ZVORNIK-SLIKE I BILJEKE IZ PROLOSTI
(Izvodi)
"
... Iz samog naslova moe se naslutiti d a je rije o posebnoj,

specijalnoj monografiji, knjizi kojoj je autor namijenio posebnu misiju.
Ta misija se sastoji u tome da se italac na veoma pristupaan i slikovit
nain upozna sa najznaajnijim istorijskim i kulturnim spomenicima,
dogadjajima i linostima poevi od praistorije do najnovijeg vremena...
Mehmed Hudovi je po mom miljenju pokazao da se ne radi samo o
entuzijasti, to je u ovom sluaju veoma znaajno, ve i o dobrom
poznavaocu optih istorijskih tokova i prolosti Zvornika i
okoline...Uloivi puno truda i ljubavi u ovaj posao, uinio je veliku
uslugu gradu i gradjanima Zvomika, otrgnuvi od zaborava mnogobrojne
dogaaje od manjeg i veeg znaaja za prolost Zvormka. Moe se
slobodno rei da je knjiga Zvomik-slike i biljeke iz prolosti neka
vrsta stalne i pokretne muzejske postavke o Zvomiku i njegovoj blioj
okolini.
Mladji stanovnici ovog graa tek e se iz ove knjige upoznati
kako je njihov grad izgledao u prolosti, kako je rastao i kako se razvijao
u savremeno naslje i znaajan industrijski centar u Bosni i Hercegovini.
Autom pripada posebna zasluga za uloenio trud na prikupljanju sjeanja
od starijih osoba, savremenika mnogih dogaaja i promjena u gradu i
okolini. Pored m em oarske grae i fotografije kao osnovne
dokumentacione podloge, knjiga je zasnovana na veoma opirnoj
istoriografskoj i drugoj literaturi i rezultatima najnovijih naunih
istraivanja. Analiza i interpretacija navedene literature uraena je
korektno i uz primjenu osnovnih metodolokih principa.
Kroz cio tekst knjige Zvornik-slike i biljeke iz prolosti

primjetna je autonomnost autora, njegov nepristrasan pristup, objektivan
prikaz dogaaja i linosti i poruka da se stalno okreemo samo
najvrjednijim iskustvima iz prolosti-onim vrijednostima koje znae
ljubav, slogu upuenost jednih na druge i meusobno uvaavanje i
potovanje...
Podvukao bih jo jednom daje rije o posebnoj vrsti knjige, veoma
sadranoj i pounoj, knjizi namijenjenoj, prije svih, gradjanima Zvomika
i okoline, od kojih e se ne mali broj tek iz ove knjige po prvi put poblie
upoznati sa prolou grada u kojem su roeni i u kojem danas ive...
(Recenzentprof. dr. Ibrahim Karabegovi
na promociji knjige 28.06.1991.)
... On pria o svom gradu Zvomiku i ivotu njegovih stanovnika,

ali ne na bazi mate, ve na osnovu spomenika materijalne kulture i
preostalih pisanih istorijskih izvora... Ovo je, ujedno, prva hronoloski
tematizirana i ovakvom strukturom izraajnih sredstava oblikovana
knjiga o Zvorniku... Autor je, s razlogom, rekao bih i uspjeno,
eksponirao one dogaaje koji su oznaavali preobraajne trenutke ili
pojedine sektore u drutvenoj i kulturnoj istoriji grada i time, pored
ostalog, svojoj knjizi obezbijedio pored dokumentarne vrijednosti i
zanimljivost. itaoci legendi i gledaocu faksimila nee biti teko
zakljuiti da je Zvomiki vremeplov svojevrstan dokument o jednom
neponovljivom dijelu nae istorije...
(Recenzent dr. Zdravko Antoni
sa promocije knjige 28.06.1991.)
... Zvomik je, s obzirom na vanost u prolosti, sa izvjesnim

zakanjenjem svoje istorijsko pamenje najzad sklopio u jednu posebnu
knjigu... iroko i nepretenciozno naslovljena, ali vjeto koncipirana
prema loginom slijedu interesovanja italaca takvog tiva, ova knjiga
je postigla osnovni cilj da priblii prolost na razumljiv nain, pri tome
ne oduzimajui nita od istorije, ali i ne dodajui proizvoljno nita to
se na tom prostoru nije dogodilo. Od zaborava su, u posljednji as, kada
je ve zavrena preurbanizacija arije, sauvane prie o ljudima oko
kojih se pletu emocije, slava i egzotika svake drutvene sredine, ulice i
275
mahale koje uvaju, namjerno ili iz nehata zaturenu, toponimiku i sve

ono to ini duu jednog grada... Knjigu je gradio s neskrivenim
emocijama, ali ne i pristrasno, ni prema ljudima ni prema epohama, ni
prema oblastima ljudskog ivota. Niemu nije dat primat-ni kulturi, ni
sportu, ni privredi, a gotovo da nita nije, bar u naznakama, zaboravio,
pa ni neprijatne anegdote ili mjesta koja bi neko i preutao. Svi ti detalji,
prie o zgradama , o nadgrobnim spomenicima ili pismima Zvomiana
koji su se zaturili negdje u dalekom svijetu, odaju jedan odista bogat
ivot. Otvaraju se istovremeno bezbrojna vrata neosvojivog grada.
Stvoren je simpatian roman u slici i rijei...
(Alija Musi, Osloboenje ,
02. I X 1991.)
... Mnogi koji su neto znaili u ovom gradu ili neto korisno
uinili, dobili su pomen u knjizi. Podjednako su vani i zanimljivi za
ovu lijepu monografiju nezavisno od toga jesu li bili veliki ili mali i
obini ljudi. Posebnu dra daju mali, ali nezaboravni kurioziteti...
... Nestao je jedan stari Zvornik, ali ga moemo pronai i
prepoznati u ovoj knjizi. Nestaje polako i mijenja svoj lik. Nema vie ni
mnogih starih Zvomiana. Ali, i oni i grad, i njihovo vrijeme su ovdje.
(IzetHandi, Tribina,
26. juli 199 L)
... Rekosmo, knjiga Zvornik-slike i biljeke iz prolosti nije
pravljena sa velikim pretenzijama. Ali, skromna nakana je prevaziena
jer je dobiveno izuzetno dragocjeno tivo koje dobrano prevazilazi
lokalne okvire. Pisao gaje ovjek koji osjea bilo ovoga grada, s ljubavlju
i toplinom...
(Sead Hambiralovic, "Bira ,
03. V II1991.)
... Ovaj nepretenciozni i po mom miljenju skromni naslov krije
izmeu korica pravu riznicu znanja, bogatstvo injenica koje osvjetljavaju
mnoge nepoznate ili malo poznate istine iz esto vjekovne zvornike
istorije. Knjiga je pisana, uslovno govorei, decenij ama, upornim
traganjima i to, kako po literaturi i arhivskoj grai, tako i neposrednim
uvidom, kontaktom sa starijim ljudima, razgovorom sa olovkom u ruci,
pribavljanjem starih fotografija i identifikacijom osoba na njima. Teak
276
je to i mukotrpan posao koga je mogao obaviti samo graanin zaljubljen

u svoj grad sa naglaenom istorijsko-istraivakom vokacijom i
upornou svojstvenom pionirima u razliitim krupnim poduhvatima...
(Alija Uzunovi,
sa promocije knjige 28.06.1991.)
147. Amblem Zvornika
148. Spomen plaketa optine Zvornik
P R E D S JE D N IC I I S E K R E T A R I S R E Z A Z V O R N IK O D 1945. D O
1958.G O D IN E
PREDSJEDNICI
1. Veljko Andri
2.Drago Simi
3.Ljubia Popovi
4.Nikola Andri
1945 -1949.
1950-1952.
1952 -1955.
1955 -1958.
POTPREDSJEDNICI
Rizo Selmanagi iz Srebrenice i Duko Jovanovi iz Vlasenice
(1955.- 1958.)
277
SEKRETARI
1. Dedo ehi april-decembar 1945.

2. Ljubo Aeri decemba 1945.-proljee 1946.
3. Ljubia Popovi
1946.-1947.
4. SeadPai
1947.-1948.
5. Bogdan Manojlovi
1949.-1950.
6. Sead Pai
1950.-1956.
7. Cvetko Markovi
1956.-1958.
U ljeto 1958.godine gasi se Zvomiki srez i pripaja Tuzlanskom.
P R E D S J E D N IC I I S E K R E T A R I O P T IN E Z V O R N IK O D 1945. D O 1992.
G O D IN E
PREDSJEDNICI
1. Nikola Manojlovi
2. Desa Popovi
3. Murat Muratovi iz Divia
4. Osman Fidahi
5. Mahmut Kavazovi
6. Mehmed Mustafi
7. Mahmut Kavazovi
8. Ljubia Popovi
9. Bahrija Kavazovi
10. Branko Ili
11. Vojo Peri
12. Cvijan apanovi
13. Ljubinko Mii
14. Mujo Vili
15. Hrusto Tupekovi
16. Mehmed eki
17. Kemal Kadri
18. Dragan Milievi
19. Mustafa Kamiali
20. Abdulah Pai
278
1945.-1946.
1946.-1947.
1947.-1949.
1949.-1950.
1951.-1952.
1952.-1954.
1954.-1955.
1955.-1956.
1956.-1957.
prva polovina 1958
1958.-1963.
1963.-1967.
1967.-1974.
1974.-1981.
1981.-1983
1983.-1985.
1985.-1986.
1986.-1988.
1988.-1990.
1990.-1992.
SEKRETARI
1945.-1946.
1947.-1948.
1948.-1949.
1950.-1951.
1952.-1954.
1954.-1955.
1955.-1957.
1957.-1958.
1958.-1963.
1963.-1967.
1967.-1973.
1973.-1974.
1983.-1988.
1981.-1983.
1983.-1988.
1988.-1990
1990.-1991.
1991.-
1. Drago Blagojevi
2. Vojo Peri
3. Selimir Sekani
4. Slavko Kljaji
5. Abdulah Hambiralovi
6. azim Jeniragi
7. Mehmed ehi
8. iko Aleksi
9. Sead Pai
10. Jovo Bokan
11. Rade Dejanovi
12. Josip Kubiek
13. Miodrag Maksimovi
14. Husein Nurki
15. Petko Maksimovi
16. Rado Radi
17. Hajrudin Omerovi
18. Stevo Radi
P R E D S JE D N IC I I S E K R E T A R I IZ V R N O G O D B O R A S K U P T IN E
O P T IN E Z V O R N IK (O ve fu n k c ije u v ed en e su 1974.godine).
PREDSJEDNICI
1. Miroslav Ili
2. Milan Miji
3. Miodrag Kusurovi
4. Mirsad Hasanovi
5. Haim Hodi
6. Jovan Ivanovi
1974.-1978.
1978.-1984.
1984.-1986.
1986.-1988.
1988.-1990.
1990.-
SEKRETARI
1. Muhamed Zaimovi
2. Petko Maksimovi
1974.-1977.
1977.-1983.
279
3. Rado Radi
1983.-1990.
4. Hajrudin Omerovi
1990.-1991.
5. Stevo Radi
1991.Od 1988. godine objedinjene suujednoj linosti funkcije sekretara
Skuptine optine i Izvrnog odbora Skuptine optine.
O P T IN S K I O R G A N I U P R A V E , IN S T IT U C IJE I P R E D U Z E A I
N JIH O V I R U K O V O D IO C I U V R IJ E M E V I E S T R A N A K IH IZ B O R A
1990. G O D IN E N A P O D R U JU O P T IN E Z V O R N IK
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
280
Predsjednik Skuptine opine

Predsjednik Izvrnog odbora SO
Sekretar Skuptine opine
Sekretar Izvrnog odbora Skuptine opine
Sekretarijat za narodnu odbranu
Sekretarijat drutvenih djelatnosti
Sekretarijat za unutranje poslove
Sekretarijat za privredu
Uprava prihoda
Optinska sluba za katastar
tab teritorijalne odbrane
Zavod za urbanizam optine
Optinski sud Zvomik
Optinsko javno tuilatvo
Optinski sud za prekraje
Optinski drutveni branilac
samoupravljanja
Optinski javni pravobranilac
drutvene svojine
Optinski tab civilne zatite
Optinska samoupravna interesna
zajednica kulture
Optinska samoup. int. zaj. fizike kulture
OSIZ za osn.obr.i OSIZ soc.i dje.zatite
OSIZ za penziono i invalidsko osiguranje
Mustafa Kamiali
Haim Hodi
Hajrudin Omerovi
Hajrudin Omerovi
Bahija Selimovi
Zdravko Spasojevi
Fadil Sarajli
Hazim Uzunali
Avdo Avdiauevi
Hazim ati
Mihajlo Gali
Himzo Tuli
Vaso Eri
Marko Zeki
Azra Imamovi
Muhamed Zaimovi
Mirzet Mustafi
Kota Eri
Mehmed Hudovi
Obren Ekmei
edomir Lazarevi
Radia Obradovi
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
Munever Halilovi
OSIZ za stanovanje
Milena Zeki
OSIZ za zapoljavanje
Alija Vejzovi
Struna sluba OSIZ i mjesnih zajednica
Radna organizacija osn.obraz.i vaspitanja
Cvijan apanovi
2 5. maj Zvomik
Osnovna kola Mitar Trifunovi Uo
Himo Galji
Zvomik
Emina Pukarevi
Specijalna O Vaso Pelagi Zvomik
Osnovna kola Bratstvo i jedinstvo
Miloj e Milutinovi
Roevi
Sreten Zelji
Osnovna kola arko V. Pucar Drinjaa
Rosi (Ime nepoznato)
Osnovna kola Ivo Andri Kamenica
Radoslav Gardi
Osnovna kola Veljko L.Kurjak Grbavci
Alija Imamovi
Osnovna kola Petar Koi Kozluk
Velislav Zekovi
Osnovna kola Filip Kljaji Fia Sapna
Hrustan Avdi
Osnovna kola Ivo Lola Ribar Petkovci
Osnovna kola Majevikih brigada Pilia Milenko Gruji
Olga Andrejevi
Srednjokolski centar Zvomik
Fehim Kujundi
Tehniki kolski centar Karakaj
Mio Bokovi
kola za osnovno muziko obrazovanje
Ustanova za predkolsko vaspitanje
Nadica Vesi
Naa radost Zvomik
Dragoslav Mihajlovi
Centar za kulturu Zvomik
Narodna biblioteka i Muzejska zbirka
Alija Uzunovi
Zvomik
Asim Imamovi
Radio-Zvomik i Glas sa Drine
Salko ezi
Sportska dvorana i DTV Partizan
Mujo Ali
tamparija 4.juli Zvomik
Salko Dedi
Centar za socijalni rad Zvomik
Enver Avdi
Optinska organizacija Crvenog krsta
Predstavnitvo Osloboenja Zvomik (IPC) ivojin Ristanovi
emsudin Purkovi
Regionalni osiguravajui zavod Zvomik
Muhamed Jelki
Regionalni medicinski centar Zvomik
Napomena: (OSIZ-optinska samoupr. interesna zajedinca)
281
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
78.
282
Dom zdravlj a Zvomik

Apoteka Zvijezda Zvomik
Sluba dmtvenog knjigovodstva
Privredna banka Sarajevo
- Osnovna banka Zvomik
Filijala PBS, Osnovne banke Zvomik
Filijala invensticione banke u Zvomiku
Filijala Jugobanke u Zvomiku
Veterinarska stanica Zvomik
Omladinska zadruga Zvomik
Pruga Tuzla-Zvomik
Elektrodistribucij a Zvomik
Komunalno preduzee 25.novembar
Preduzee PTT saobraaja
Preduzee za monterskoinstalaterske radove
Univerzar Zvomik
Preduzee za montano-metalne radove
Metalno Zvomik
Preduzee za izradu namjetaja Enterijer
Radna zajednica za Univerzar,
Metalno i Enterijer
Fabrika perploe u Karakaju
Fabrika furnira i panel ploa Furniri
Fabrika stolarije Bratstvo
Energoremont- Organizacija za odravanje
Fabrike perploe, Furnira i Bratstva
Radna zajednica za perplou Fumire,
Bratstvo i Energoremont
Fabrika obueStandard*
Fabrika konfekcije Alhos
Fabrika konfekcije i mehanikog
veza Vezionica
Fabrika gumenih proizvoda Fagum
Pred. za izradu grad. materijala Novi izvor
Graevinsko preduzee Injinjering
Muriz Ibrahimovi
Jezdimir Keci
Duko olakovi
Doka Jovii
Boko Vuceli
Krsto Mili
Alija Hasanovi
Izet Sabirovi
Mevludin Sulji
Izet Mehinagi
Mujo Jai
Neo Mlaenovi
Rastko Simani
Dafer Mujinovi
Hajrudin Mehinagi
Asim Gajai
Milan Cvjetinovi
Gaji (ime nep.)
ahbaz Avdi
Janko Popovi
Jaki(ime nepoznato)
Budimir Vidakovi
Vehid Seleskovi
Zagorka Kaldesi
Jasminka Mehinagi
Krsto Miketi
Huso Sarajli
Tomislav Stjepanovi
79.
80.
81.
82.
83.
84.
85.
86.
87.
88.
89.
90.
91.
92.
93.
94.
95.
96.
97.
Graevinsko preduzee 27 juli

Ugostiteljsko preduzee Drina
Vodoprivredno preduzee Drina
Transportno preduzee Drina-trans
Transportno preduzee Vihor
Preduzee 5. juli (pekara, mlin, silos)
Karakaj
Fabrika mineralne vode i sokova Vitinka
Kozluk
Polj oprivredno-trgovinsko preduzee
Agroprom, DD Zvomik
Trgovinsko preduzee Velepromet
Distributivni centar, DD Zvomik
Hladnjaa Karakoj
Bira-holding Karakaj
Tvornica glinice Glinica Karakaj
Tvornica zeolita Zeolit Karakaj
Drutveni standard Bira-holdinga
Preduzee za odravanje puteva
Zvomik-putevi
Auto-moto drutvo Zvomik
Agrosirovina Zvomik
Dobrovoljno vatrogasno drutvo Zvomik
Haso Hadimejli
Dragan Alempi
Mihajlo Tomaevi
Boko Mili
Mehmed Tiri
Ljubisav Jaki
Hazim Tiri
Mujo Vili
Milan Miji
Mustafa Kamiali
Izet Nakievi
Jefto Suboti
Avdo airbegovi
Momilo Savii
Vojin Pain
Branko Laki
Alija Efendi
Safet Muratovi
Zaim Zejnilagi
Alija Uzunovi
KOZLUK KROZ STOLJEA

(Skraena verzija dueg teksta)
Na 14. kilometru saobraajnice Zvornik-Bijeljina nalazi se
najvee naselje izvan optinskog centra Zvomika-Kozluk. Prema popisu
stanovnitva 1991. godine ovdje je ivjelo 3.003 stanovnika, i to u
ogromnoj veini Bonjaka, dok je Srba bilo 304 (10%).
Kozluk se razvio na dodiru dviju reljefnih oblasti: doline Drine i
brdsko-breuljkastog podruja. Izmeu Drine (koja predstavlja istonu
283
granicu sa Srbijom) i naselja je oko kilometar iroko plodno Drinsko

polje, a na zapadu su posljednji obronci Majevice (s najviim vrhom
Visoka glavica - 466 m). Kozluk je smjeten na 44 30 sjeverne
geografske irine, a nadmorska visina mu je 133 metra.
Iako se u historijskim izvorima Kozluk prvi put pominje u XVII
vijeku, arheoloka istraivanja upuuju na zakljuak da se na ovom
podruju ivot odvija preko tri hiljade godina. Strunjaci Muzeja istone
Bosne u Tuzli konstatovali su naselja iz neolitskog doba u Tmovici i
ostatke suhozidnog utvrenja na lokalitetu Kuite kod Kozluka.
Iz rimskog perioda nema tragova naselja u neposrednoj blizini
Kozluka, ali razliiti numizmatiki primjerci svjedoe da ovo podruje
nije bilo pusto niti zaobidjeno u ukupnom ivotu Rimskog Carstva.
Nakon pada Zapadnog Rimskog Carstva (476. god.) na
kozlukom podruju su se smjenjivali razni gospodari. Slaveni su naselili
ovo podruje u VII vijeku. U to vrijeme je ovo podruje bilo sastavni
dio Srednjovijekovne Bosanske Drave.
Nepobitni svjedok naseljenosti Kozluka i okoline u srednjem
vijeku su sauvani steci. Ovih kamenih nadgrobnih spomenika ima na
lokalitetu Rimsko groblje u junom dijelu naselja (3), te u centru (dvorite
Meanagia), zatim na periferiji-u Lugovima (3) i na njivi M. Jovia
(8).
Osmanlije su zagospodarile ovim podrujem 1460. godine, a 20
godina kasnije Zvomik je postao centar velike teritorij e-sjedite sandaka.
U opirnom defteru (registru) Zvomikog sandaka iz 1604.
godine, gdje su popisana naselja zbog oporezivanja, ne pominje se
Kozluk. Mogue je i to daje kod popisa 1604. godine (ili ranije) Kozluk
bio malo naselje, pa stoga nije registrovan. U svakom sluaju on se poeo
razvijati kao karavanska stanica na veoma znaajnom putu ZvornikBijeljina-Raa. Zna se da su se na ovom putu ve od XVII vijeka poela
koristiti zaprena kola.
Prvi zapisi putopisaca u XVII stoljeu
Francuz Kikle na svom putu po diplomatskom zadatku od Pariza
za Carigrad boravio je u Kozluku 1658. godine i zapisao o njemu nekoliko
dragocjenih injenica. On je iz Sarajeva doputovao u Zvornik odakle je
sa pratnjom nakon tri sata vonje stigao u Kozluk, te da su se ostali dio
dana zabavili lovom. Prenoivi u Kozluku on sutradan s pratnjom
kree za Bijeljinu, do koje je putovanje trajalo osam sati.
284
U Kozluku su, kako navodi ovaj putopisac, bila dva hana (kafane
s prenoitem), i to: araj li-han i Mehmed elebije han, zatim damija
koja nosi ime Mehmeda elebije kao utemeljitelja.
Postojanje damije i hanova u Kozluku potvrdio je est godina
kasnije Evlija elebija.
Ovaj svjetski putnik te 1664. godine prikazuje Kozluk kao
kasabu (gradi) sa nekoliko duana, a kue su mu pokrivene sindrom
(drvenim crijepom). On u svome Putopisu daje i tumaenje porijekla
imena - zato to tu raste mnogo orahovih stabala, zove se Kozluk
(Kozlide). Moglo bi se, prema tome, ime ove kasabe prevesti kao
Oraje Kozluk je neosporno egzisirao kao manja kasaba, a dr. Hazim
abanovi u studiji o Bosanskom paaluku navodi daje on bio vanije
naselje Zvomikog kadiluka u XVII vijeku. U sljedeem vijeku Kozluk
je neosporno nazadovao, a ne pominju ga ni putopisci iz prve polovine
XIX vijeka.
U osmanskom periodu Kozluk je kao strategijska taka na
znaajnom putu dobio kulu. Ona je vjerovatno izgraena po formiranju
Zvomike kapetanije. Nalazila se u centru, nedaleko od damije. Dokle
je kozluka kula imala stalnu posadu, nije nam poznato. Slina kula je
bila i u Tabancima (oko 2 km juno od Kozluka). Mlaeg je datuma od
kozluke, a podigao ju je Benan-aga Bujukali. Poznatija je kula u
Skoiu, koju je sagradio Smail-beg Begzadi poetkom XIX vijeka da
bi se titio od hajduije. Za Begzadie zna i narodna pjesma (Pod
Skoiem trava potrvena...) i legenda. Od druge polovine 19. vijeka
od loze Begzadia nastaju dvije - Tahirbegovii i Nurbegovii (kasnije
Hadinurbegovi, a prezime Begzadi se gasi.
Sredinom XIX vijeka kozluko podruje je u posjedu Fidahia
(vjerovatno od XVIII vijeka), a Skoi je selo gdje bezi stoje, kako
napominje Ivan Franjo Juki u Zemljopisu i povijesnici Bosne, izdatoj
1851. godine.
Doseljavnje Muslimana iz Srbije 1862. godine
Kneevina Srbija je poetkom XIX vijeka u vrijeme kneza Miloa
Obrenovia pokrenula pitanje iseljavanja muslimanskog stanovnitva
sa njene teritorije. Iseljavnje je dobrim dijelom obavljeno do 1834.
godine, poto je sultanovim hatierifom 1830. g. to naloeno. Nakon
sukoba grupe Srba i osmanskih vojnika 1862. na ukur-esmi u
Beogradu, dolazi do Carigradske konferencije. Ona je zavrena
potpisivanjem protokola (4. septembra 1862.), po kome su Osmanlije
285
trebali izai iz cijele Srbije, a u Beogradu, apcu, Smederevu i Kladovu

ostaju samo njihove posade.
Ovim naglo provedenim iseljavanjem ostalo je nerijeeno pitanje
nekretnina, koje nije adekvatno rijeeno, iako su godinama djelovale
mjeovite osmansko-srbijanske komije pravei spiskove i procjene
vrijednosti ostavljene imovine.
Iz Sokola se u Kozluk 1862, godine doselila 141 porodica sa 373
muka lana. Od tog broja je 6 porodica (13 mukaraca) muslimanskih
Cigana (Roma). Grad Soko nalazio se (kasnije je poruen, ostaci su se
ouvali do danas) izmeu dananjih zapadnosrbijanskih gradova Krupnja
i Ljubovije. Inae smjetaj sokolskih i drugih muslimana osmanskim
vlastima nije predstavljao veliki problm, poto je bilo dovoljno slobodne
erame zemlje.
Sokolski doseljenici su u Kozluku zatekli damiju i kulu.
Doseljenicima je osmanska vlast pomogla u pravljenju kua koje su imale
slian izgled (prizemlje i sprat). Zemljite, koje je turska vlast ranije
otkupila od zvomikog bega Fidahia, ispareelisano je i oni koji su uspjeli
dobiti veu naknadu za nekretnine ostavljene u Sokolu, obezbijedili su
za sebe vei zemljini posjed.
Od porodica navedenih u spisku doseljenika 1862. godine ostali
su u Kozluku: Alajbegovii, Alispahii, Arapovii, Banjanovii (Benane),
Baii, ajkii, atii, Duboanini, Dudakovii, Durakovii, Delii,
Fejzii, Grabovci, Hergii, Hadialii (Topagii), Haluge, Haranbaii,
Hadimuratovii, Hidii, Ibrievii, Isii, Iimovii, Jakubovii, Kupinii,
Markoevii, Mekii, Meanagii, Mulalii, Mulaibievii, Mutisagii,
Palamarevii, Pekmezovii, Pukarevii, Suljagii (Salihagii), Spahii,
abii, Terzii i Uzunovii.
U Kozluk su se kasnije doselile porodice: Brkii, Ekmeii,
H adialii, Jahii, M ulaosm anovii, M uratovii, M em ievii,
Omerhodii, Omerovii i drugi.
Doseljavnjem Sokoljanja u Kozluk poela je nova etapa u historiji
ovog naselja koje se u turskim dokumentima do kraja njihove vladavine
(1878.) i dalje naziva kasabom.
Period austrougarske vlasti i Kraljevine Jugoslavije
Za vrijeme austrougarske uprave (1878-1918.) Kozluk je bio
sjedite optine Zvomikog kotara (sreza), a pripadala su mu sela:
Baljkovica Donja, Dugi Dio, Jusii, Kraljevii, Petkovci, Sapna, Vitinica,
etii, Tri, Tabanci, Skoi, Roevi, Donji i Gornji epak. Kozluk
286
je, prema popisu stanovnitva iz 1895. godine, imao 909 stanovnika, od

ega ih je 821 ivio od poljoprivrede, a ostali od drugih zanimanja.
Kod sljedeeg popisa stanovnitva 1910.godine Kozluk je imao
1.063 stanovnika. Znatno je porastao broj onih koji se ne bave
poljoprivredom, kao i broj srpskog stanovnitva (1895. godine 51, a 1910.
128) koje se iz okolnih sela nastanjuje u Kozluku. Od ostalih je bilo 7
katolika i 17 Jevreja, koji zajedno sa porodicom Suljagii vode glavnu
rije u trgovini. Te 1910. godine ivjelo je 217 ljudi u ariji (u 58 kua),
a ostali u etiri mahale (ulice): Edrena 341 (65 kua), Luka 248 (53),
Potkraj 167 (32) i Maro 90 (20 kua).
Kozluk je po uspostavi nove vlasti dobio objekat orunike postaje
zvani Karaula-kasama (ustvari policijska stanica). Kasnije je otvorena i
pota, a poseban znaaj ima izgradnja i otvaranje osnovne kole
1886.godine. Prvi uitelj bio je Djuro Konar, a zbog porasta broja
uenika kasnije u njoj rade dva uitelja. Negdje iza 1878. godine izgraen
je blizu damije mekteb za kadije korien je materijal stare kule koja je
sruena. Damija je renovirana i njen drveni minaret zamijenjen je
visokim zidanim minaretom 1903. godine.
Poetkom XX vijeka Kozluk je dobio srednju vjersku kolumedresu, koja je imala stalne muderise (profesore). Zajedno sa
zvomikom bila je to jedina ustanova ove vrste u srezu Zvomik. Kozluka
medresa je radila i u periodu Kraljevine Jugoslavije.
Zbog potreba sve veeg broja pravoslavnog stanovnitva u
Kozluku i okolnim selima izgradjena je dobrovoljnim prilozima 1903.
godine Crkva sv. Apostola Petra i Pavla. Njenog prvog svjetenika Petra
Lazarevia objesile su austrougarske vlasti u Tuzli sa grupom od 29
Srba avgusta 1914. godine zbog sumnje u umijeanost u Sarajevski
atentat.
Oekivanja da e se ivotne prilike popraviti u novostvorenoj
jugoslavneskoj dravi (1918-1941.) nisu ispunjena, pa je kod obinog
stanovnitva daleko od vlasti i privilegija novih monika nastala izreka
vabo-babo, koja upuuje na zakljuak da im je austrougraska vlast
bila prihvatljivija. U poljoprivrednoj proizvodnji, kojom se bavila veina
Kozluana, bilo je izvjesnog napretka. Poljoprivrednici su formirali u
Kozluku nekoliko zadruga. Tako je od 1929. godine djelovala u Kozluku
Mjesna zadmga za poljoprivredni kredit.
Poetkom 1932. godine formirana je Stoarsko-selkcijska
zadruga, koja je bila meu najuspjenijim od tada 25 ovih zadruga u
Bosni i Hercegovini. O njenom radu pisale su slubene novine Narodno
jedinstvo 11. juna 1932. Iste godine formirana je i Zemljoradnika
287
itarska zadruga (u BiH ih je bilo 8), sa ciljem da prihvata itarice od

lanova radi zajednike prodaje, nabavlja kvalitetno sjeme, ratarska orua
i si. Zemljoradnika voarska zadruga djeluje takoe od l932.godine(u
BiH ih je bilo 14). Cilj joj je bio da od lanova preuzima voe i putem
zajednike prodaje postignu povoljne cijene od onih koje bi lanovi
ostvarili pojedinano. Ipak, ove zadruge u Kozluku nisu mogle bitno
promijeniti poloaj sitnih proizvoaa izloenih niskim cijenama, velikim
porezima, zelenatvu i dr. U njih su, uglavnom, bili ukljueni imuniji
poljoprivrednici i veleposjednici koji su u zadrugama imali glavnu rije.
Nepoljoprivredno stanovnitvo bilo je malobrojnije, a sainjavali
su ga trgovci, zanatlije, ugostitelji, dravni slubenici (andarmi, uitelji
i dr.). U centru je bilo nekoliko duana (meu kojima su dva iji vlasnici
su Jevreji Isak i Sumbul), dva hana (Turkuin i Suljagia han), dvije
kafane i desetak zanatskih radnji.
Kozluk je i u periodu Kraljevine Jugoslavije bio optinsko mjesto,
s tim to je sada podruje optine smanjeno formiranjem optina
Branjevo, Sapna i Grbavci (tako d a je 1931. Kozluka optina imala
samo 3.500 stanovnika). Naelnik se birao svake 4 godine, a naelnici
su uglavnom bili iz porodice Pisi iz Roevia ili Popovi iz Tria.
Pojedine partije su uoi izbora vrile agitaciju, davale obeanja, pa i
sitnije poklone buduim glasaima. Najee se obeavao nii porez, a
poveanje istog gazdama. Veina bolje stojeeg muslimanskog
stanovnitva bila je pristalica Jugoslavenske muslimanske organizacije.
S liste JMO izabran je 1935. godine za narodnog poslanika Narodne
skuptine Jugoslavije Husejn umavi iz Zvornika, a za njegovog
zamjenika Fehim Bektaevi iz Kozluka.
Opoziciono djelovanje i irenje naprednih ideja nije imalo vidnije
uporite. Znaajniji utjecaj na stanovnitvo nije mogla ostvariti nekolicina
intelektualaca, tim prije to je ivjela van Kozluka. Najistaknutija linost
bio je emsudin ii (1912-1942), koji se kao student prava na
Beogradskom univerzitetu ukljuio u studentski i komunistiki pokret.
Naprednim idejama i kulturnom aktivnou isticao se i Ljubo Markovi
(kolovao se u apcu).
Prosvjetno-kultumom ivotu osnovni peat davala je Osnovna
kola. Kroz koluje prolo mnogo uitelja, a Kozluanimaje u najljepem
sjeanju kao vrstan pedagog ostala Marija Lazarevi, koja je ovdje s
prekidima uiteljovala od 1926. do 1950. godine. Kao formu masovne
zabave za preteno mlai uzrast treba pomenuti i igranke petkom na
kozlukoj Meraji. Ova tradicija susretanja, druenja, igra i pjesme dugo
se odrala i nakon Drugog svjetskog rata.
288
Prilike tokom ratnih godina 1941-1945.

Kraljevina Jugoslavija je prestala postojati nakon kratkotrajnog
otpora njemakom faizmu u aprilu 1941. godine. U Zvorniku su
stacionirane snane njemake i kvislinke snage proglaene Nezavisne
Drave Hrvatske. U naseljima du Drine uspostavljene su domobranske
posade- u Kozluku je bila vea, a njemu najblie manje posade su u
Roeviu i Triu. U Kozluku je formirana i orunika postaja (tj.
policijska stanica), te kao politiko tijelo od desetak lanova ustaki
tabor (tabornik je Halim Spahi).
Dotadanji sloan ivot nacionalno heterogenih naselja ovog
dijela Podrinja je poremeen uspostavom NDH pod njemakom zatitom.
Muslimanima je, makar prividno, data povlaena uloga, dok su Srbi i
Jevreji stavljeni van zakona. Prvi su mobilisani u domobrane kao
redovnu vojsku NDH, ali politiki pritisak radi ukljuivanja u ustae
nije dao gotovo nikakve rezultate. Bilo je sluajeva odvoenja Srba u
logore, a to nije odveden vei broj zasluga je Luke Lovria. On je kao
novi komandir orunike postaje u Kozluku na sat prije planiranog
odvoenja pustio iz pritvora dvadesetak ljudi. Da se u odnosu domaeg
veinskog stanovnitva spram Srba nita nije promijenilo pokazuje nam
primjer iz avgusta 1941. godine. Tada je u Kozluku boravilo oko 50
srpskih porodica protjeranih iz Hrvatske. Ove porodice su lijepo
prihvaene i nakon 15 dana boravka prele su u Srbiju.
Kozluk se tokom ratnih godina nalazio daleko od ustanikih
centara i rukovodstava Komunistike partije, koja su imala presudnu
ulogu u organizovanju antifaistike narodnooslobodilake borbe. To
ne znai, pak, da ovdje nije bilo uticaja i djelovanja u tom smjeru. Od
1942. godine djeluje grupa ilegalnih radnika, u kojoj je Safet ii i
Milorad Peri, a sarauje i Vojo Markovi. Ona preko Pilie odrava
veze sa partizanima, a povremeno i sa ilegalnom grupom u Zvomiku,
obavljajui razne zadatke za potrebe Narodnooslobodilake borbe.
Partizani su neposredno nakon osloboanja Zvomika (5. jula
1943.) prvi put uli u Kozluk. Tog 7.jula borbi nije bilo, jer su sve vojne
snage i vlast pobjegli iz Kozluka.
Od oktobra 1943. do okobra 1944. godine na podruju Kozluka
voeno je vie borbi izmeu partizanskih snaga sjedne i okupatorskih i
kvislinkih snaga s druge strane. U ovom periodu njemu je vie puta
prelazio iz ruku jedne u ruke druge strane. U Kozluku se u oktobru 1944
formira ilegalni Narodnooslobodilaki odbor koji je uglavnom radio na
prikupljanju i doturanju hrane i odjee partizanima, razobliavanju
289
neprijateljske propagande, irenju ideja NOP-a (Narodnooslobodilakog

pokreta) i dr.
Od novembra 1944. do februara 1945. godine jedinice NOV vode
intezivne borbe na irem prostoru u kome faistike snage doivljavaju
teke gubitke. Kozluk je definitivno oslobaan 20. februara 1945. godine.
Nakon konanog osloboenja uloen je ogroman trud narodne vlasti na
normalizaciji stanja, naroito u povezivanju s masama i hvatanju i
unitenju jo nerazbijenih etnikih bandi, koje su u martu i aprilu 1945.
godine drali pod svojom kontrolom vei dio optine Kozluk, a zaklana
su i tri odbornika sa njene teritorije.
Teko je utvrditi brojani i stvarni doprinos Kozluka pobjedi nad
faizmom. U redovima NOVJ borilo se preko 300 ljudi sa biveg podruja
ove optine, a iza rata u podignutoj spomen-kostumici u Kozluku
poloeni su posmrtni ostaci 125 boraca. Kao doprinos Kozluana manjem
broju moguih rtava (a stvaranju uslova za budui suivot) mogu se
navesti brojni primjeri koji govore kako nacionalistika ideologija nije
nala uporite u narodu, a i u dijelu onih koji su bili ukljueni u njen
poredak.
Decenije intenzivnog razvoja u novoj Jugoslaviji
Po zavretku Drugog svjetskog rata (1945.) prve godine ivota u
socijalistikoj Jugoslaviji i ovdje su bile karakteristine po neponovljivom
entuzijazmu i brojnim aktivnostima graana, njihovih organizacija i
organa narodne vlasti u cilju otklanjanja ratnih posljedica i nasljedene
zaostalosti. Kozluk je u prvih osam godina bio sjedite Mjesnog narodnog
odbora. Prvi predsjednik Optine bio je Safet Sii. Ova optina imala je
1961. godine 17.430 stanovnika u 21 selu i naselju, a obuhvatala je
podruja: elopeka Tria, Maleia, Kiseljaka, Skoia, Roevia,
Sepka, Lokanja i Pilie, kao i samog Kozluka. Broj stanovnika u Kozluku
je u vidnom porastu -1953. bilo je 1.450,1971. 2.115, a kod posljednjeg
popisa 1991.godine preko tri hiljade ljudi.
Od 1962.godine teritorija kozluke optine ukljuena je u
zvomiku, a u Kozluku je organizovan Mjesni ured i, potom, Mjesna
zajednica. Njen prvi predsjednik bio je Vojo Markovi, koji je ovu dunost
obavljao sa velikim uspjehom sve do smrti 1971. godine.
G raani K ozluka predvoeni drutvenopolitikim
organizacijama, a kasnije organizovani u Mjesnoj zajednici, znatno su
doprinijeli stoje Kozluk iz godine u godinu mijenjao svoj lik.
Prvi znaajni novi objekat u Kozluku bio je Zadruni dom, ija
izgradnja je okonana 1949. godine, otkada se vienamjenski koristi.
290
Ima poslovni i trgovinski dio, te prostor za kulturne i drutvene sadraje:

salu sa 250 sjedita, itaonicu i biblioteku. Temeljito je renoviran i
dograen 1978. godine. Elektrifikacija je obavljena 1953. godine, a
izgradnja vodovodnog sistema krajem 60-tih godina. Dvije decenije
kasnije je poelo se sa realizacijom projekta kanalizacije, kao i sa
izgradnjom Z anatskog centra. Putna m rea je izgraivana i
osavrem enjivana, pri em u su znaajan izvor sredstava bili
samodoprinosi, a i radne akcije, te pomo sa strane. Sredinom 60-tih
godina Mjesna zajednica je okonala viegodinji projekt pokockavanja
ulica. Znatno kasnije (oko 1980.) Kozluk je modemom saobraajnicom
povezan sa Zvomikom i BIJELJINOM. Asfaltni put do 8 km udaljenog
Kiseljaka izgraen je krajem 50-tih godina. Tih godina izgraen je i
objekt Pote, a krajem 80-tih godina su sva sela njenog podmja imala
telefone...
Kozluk je 1957. godine dobio novu ambulantu, koja uskoro
prerasta u Zdravstvenu stanicu . Podignuta je i zgrada Veterinarske
stanice, otvorene apoteka i poljoprivredna apoteka. Izgraeno je i
nekoliko manjih stambenih zgrada radi udovoljavanja stambenim
potrebama slubenika Optine i prosvjetnih radnika. Znatno je porasla i
ponuda zanatskih, ugostiteljskih i trgovinskih usluga. Krajem 80-tih
godina otvoreno je desetak prodavnica u privatnoj svojini. Trg u uem
centru ovog gradia je uradjen, a tu je i novi objekat damije (izgraen
1968, dok je minaret stari). U blizini je i Vatrogasni dom (podignut 1960.),
na kome je kasnije Lovako drutvo Fazan (koje postoji od 1956)
izgradilo jedan sprat za svoje potrebe. Inae je Dobrovoljno vatrogasno
drutvo formirano 1954. godine, a moderno je opremljeno 1965. DVD
je sa pedesetak aktivnih lanova postiglo zapaene rezultate i pobralo
brojna priznanja na republikim i jugoslavenskim smotrama.
Najzasluniji za njegov rad su Vojo Markovi, Asif Hadi, Smajo
Spahi, Isinet Banjanovi, Paaga Alijagi, Salih Mehmedovi, Mustafa
Imamovi i dr.
Lik Kozluka bitno se mijnjao i kroz idividualnu stambenu
izgradnju. Starih kua podizanih po doseljavanju iz Sokola, a i znatno
kasnije, gotovo daje nestalo. Mnoge kue nastale su na zemljitu koje
se ranije obraivalo, tako daje dolo do stvaranja novih ili produavanja
starih ulica, osobito glavne uz put ka Zvomiku.
U osnovi navedenih prom jena je privredni preobraaj.
Poljoprivredom se iz godine u godinu bavio sve manji broj ljudi, ali i
oni koji su joj ostali vjerni ine to na moderniji nain. Bitan impuls
kozlukom razvoju dala je Zemljoradnika zadruga, osnovana u ljeto
291
1945. godine. Prvi predsjednik Zadruge bio je Boko Gali. Njenom

razvoju u prvim godinama dosta je doprinio Safet ii, a upravnik s
najduim staom bio je Vojo Markovi, za ije ime su vezani mnogi
uspjesi Zadruge.
Jedno vrijeme je Zadruga imala oko 1.500 lanova i predstavljala
je svojevrsni kombinat: pored savremene poljoprivredne proizvodnje,
bavila se prometom robe, otkupom; imala je u svom sastavu pogone za
rezanje drvne grae, elektrini mlin, klaonicu, sunice ljive, skele na
Drini, pogon za vrenje traktorskih i mainskih usluga itd. Zadruga je
pomagala i komunalnu izgradnju uglavnom u periodu svog samostalnog
rada (do 1970.). Kasnije je ukljuena u zvomiki Poljoprivrenoindustrijski kombinat, a od 1976. godine u republiki integracioni sistem
UPI Sarajevo (kao OOUR Poljozad Kozluk). Zanimljovo je da je
Zadruga formirala Trgovinsko preduzee Podrinje u Kozluku, koje je
sa oko 35 zaposlenih i 15 maloprodajnih mjesta poslovalo u periodu
1958-1962. god. Korisna aktivnost kozluke Zadruge bila je u naporima
Optine i kasnije Mjesne zajednice oko regulisanja i ureivanja vodotoka
Kozluke rijeke, te spreavanja Drine u odnoenju poljoprivrednog
zemljita.
Fabrika mineralne vode Vitinka poela je sa radom 1974. godine
koristei prirodna izvorita u svojoj neposrednoj blizini. Ovaj kozluki
industrijski prvenac brzo se afirmisao na prostorima Jugoslavije. Prije
pristupa izgradnji Vitinke izvrena su pod rukovodstvom akademika
Josipa Baa istraivanja izvorita u Kozluku i Kiseljaku, a ispitan je i
sastav vode i njena ljekovitost. Strunjaci su preporuili kozluku vodu
kao dopunsko sredstvo u lijeenju bolesti probavnih organa, hroninog
katara eluca i crijeva, hronine upale ui i unih puteva, bolesti
metabolizma (giht, eerna bolest) itd. Vitinka je 1978. godine ostvarila
godinji nivo proizvodnje od 5,5 miliona litara, a nekoliko godina kasnije
proizvodni asortiman je proiren sa nekoliko vrsta sokova pod imenom
Vitka.
Fabrika gornjih dijelova obue u sastavu zvomikog Standarda
izgraena je u Kozluku 1982. godine. Znatan broj Kozluana zapoljavao
se izvan ovog naselja - u Zvomiku, Loznici i dalje. Krajem 80-tih godina
u Kozluku je poelo sa radom i preduzee iz oblasti komunalne
djelatnosti. Bilo je i tridesetak zaposlenih u firmama ije je sjedite izvan
Kozluka (Jedinica Elektrodistribucije, agencije banaka itd.).
Osnovna kola je izrasla u veliku modemu obrazovnu ustanovu.
Do 1960. godine radila je u starom objektu, koji je bio nedovoljan, pa se
koristio i objekat ranije Medrese, Zadrunog doma i jo neki prostori u
292
Kozluku. Tada je izgraen novi objekat, a 14 godina kasnije jo jedan

dvospratni, uz koga je i moderan sportski poligon i fiskultuma dvorana.
Broj uenika brzo je rastao: 1946.biio ih je 56, dvije godine kasnije 273,
1952. -318, a krajem 80-tih godina kola ima blizu dvije hiljade uenika
(sa podrunim odjeljenjima od I-IV razreda u Triu, Malesiu i Skoiu).
Razumljivo je da se time formirao i veliki nastavniki kolektiv.
kola je u aprilu 1975. godine u saradnji sa zvomikom Narodnom
bibliotekom realizovala projekt savremene biblioteke od oko 10.000
knjiga smjetenih u jednoj od prostorija Doma kulture. Za razvoj sporta
i fizike kulture kozluka kola je 1976.godine dobila Majsku nagradu
BiH, a sljedee godine organizovan je republiki kros mladih u Kozluku.
Organizovane forme kulturnog stvaralatva u Kozluku pojavljuju
se od 1946.godine, kada se pri omladinskoj organizaciji formira dramska
sekcija od 12 lanova. Prvi nastup imala je ova sekcija 21. septembra
1946. godine. Bila je to Hanuma na teferiu, s kojom se u januaru
sljedee godine gostovalo u Banji Koviljai. U proljee 1947. godine
formira se Kulturno - prosvjetno drutvo Bratstvo i jedinstvo, koje je
imalo je dramsku, folklornu, recitatorsku i muziku sekciju. Prvi
predsjednik bio je Asif Hadi, a potom Omer Mutapi.
Sa otvaranjem Zadrunog doma KPD stie bolje uslove za rad.
Od 1951. godine djeluje i Tamburaki orkestar Zadrugar, a instrumenti
su dobijeni kao nagrada za osvojeno prvo mjesto na sreskom nivou.
Krajem 1954. godine dolo je je do preimenovanja u Kulturno-umj etniko
drutvo Bratstvo i jedinstvo, kada je dunost predsjednika povjerena
Salihu Subaiu. Od brojnih priznanja Drutvu izdvajamo prvu nagradu
za glumu, koja je na festivalu u Tuzli dodijeljena Asifu Hadiu, nosiocu
glavne uloge u Slikama sa Banjice.
Nakon ukidanja Optine i odlaska dijela kadrova, aktivnost
KUD-a slabi, a od 1965. godine se potpuno gasi. Obnavljanje rada KUDa (pod starim nazivom) uslijedie 1977. godine, a bitan povod za njegov
brzi uspon i materijalno jaanje (oprema, nove prostorije u dograenom
i renoviranom Zadrunom domu, od tada Domu kulture) bilo je uee
u tada popularnoj zajednikoj TV emisiji studija u Sarajevu, Beogradu,
Novom Sadu i Skoplju Znanje-imanje. Kozluk je bio domain gostima
iz Mjesne zajednice Velgoti kod Ohrida (Makedonija) 21. januara 1979.
godine. Tim povodom je pripremana monografija Kozluka, a izdala ju
je Mjesna zajednica u januaru 1979. godine (168 strana).
Narednih godina KUD biljei uspjeh za uspjehom. Zapaene
nastupe imali su kozluki amateri na brojnim smotrama kulture, naroito
293
u okviru Podrinjsko-semberijskih susreta i smotrama Meurepublike

zajednice kulture Sava.
Kozluki KUD bio je uvijek uspjean domain, a od gostovanja
treba posebno istai etri nastupa na Meunarodnoj smotri folklora u
Zagrebu 1982. godine, od kojih jedan u sali Vatroslav Lisinski, te dva
gostovanja u inostranstvu (vajcarska i Austrija). U drugoj fazi djelovanja
Drutva veliki doprinos njegovom radu dali su predsjednici -uz Muliju
Mutapi i Fadila Banjanovia, posebno Mustafa Imamovi, a od
uesnika programa izdvajaju se vrsni interpretatori Haim Jati (koji je
jo 70-tih godina snimio gramofonsku plou) i Mustafa Kupini.
Na kulturnom i zabavnom planu, pa i informativnom, u Kozluku
od 1950. godine djeluje Kino Zadrugar. Bioskopske predstave su bile
dobro posjeene, tim prije to ih je esto pratio urnal -svojevrsni
prozor u svijet u vremenu kada se za TV jo nije znalo. Inae je prvi
televizor nabavljen 1959. godine i smjeten u prostoriju Doma, u koju
se svako vee okupljao veliki broj graana. Poetkom 60- godina prestaje
aktivnost Zadrugara, da bi nekoliko godina kasnije zvorniko
Preduzee za prikazivanje filmova Drina poelo sa davanjem
bioskopskih predstava u Kozluku.
Sportski ivot poeo je odmah nakon rata 1945, iako
organizovanih takmienja jo nije bilo. Omladinska organizacija
formirala je 1946. godine Fudbalski klub emsudin ii. Prvu
zvaninu utakmicu Klub je te godine odigrao sa zvomikom Drinom.
Kasnije je dolo do preimenovanja u Zadrugar i prerastanja u Sportsko
drutvo, u ijem sastavu je i DTV Partizan (podruje rada mu je
uglavnom odbojka i gimnastika). Fudbaleri su dobili prvo igralite 1948,
na kome su odigrali prvu utakmicu sa Proleterom iz Tuzle. Klub je
gostovao u mnogim mjestima, odakle su dolazile ekipe na uzvratne
susrete. Najpopularniji fudbaleru to vrijeme, koji je imao i najdui igraki
sta, bio je Asif Hadi Mitoa
Zadrugar se ugasio poetkom 60-tih godina, a potom je na
jednom Zboru graana 1971. godine osnovano Sportsko drutvo Min
eral. Od te godine se Fudbalski klub takmii i nakon Optinske lige
brzo dospijeva u vii rang. Klub je uskoro po osnivanju dobio igralite
na novoj lokaciji sa prateim objektima, a na njegovom otvaranju susreli
su se Mineral i tuzlanski prvoliga Sloboda. U okviru Drutva poinje
da djeluje ahovski i kasnije Koarkaki klub. Oba ova kluba se takmie
u regionalnim ligama. Koarakai treniraju i igraju kao domaini na
koarkakom igralitu kolskog Sportskog poligona.
294
Kozluk danas nije ono to je bio ranije. U njemu od 26. juna

1992. godine nema vie potomaka sokolskih doseljenika. Svi Bonjaci
su tada iseljeni mimo svoje volje, kao to je to uinjeno s njihovim
precima 130 godina ranije. Iseljavnje su u grubljoj formi i bez najave
obavile vlasti tadanje optine Zvomik. Neto kasnije stigla ih je vijest
da je sruena damija. Neki novi sa strane doseljeni ljudi ive od te
istorijske godine u Kozluku, zajedno sa malobrojnim starosjediocimasvi su iskljuivo srpske nacionalnosti. A kozluki Bonjaci su u Tuzli,
Lukavcu, Austriji, Njemakoj-u drugim dijelovima svoje drave ili u
inostranstvu. Planiraju se vratiti u svoj Kozluk kada to bude bilo mogue.1
NURASMAJIKA
(Kozluk, 1908 - Be, 1992)
Nura Smajika, najstarija Kozluka, provela je i djetinjstvo i
mladost i vascio ivot
nako teaki tono se kae
I kad bi zastala uvrh njive da samo ciglu dekiku predahne
Ouh bi je busenom bubnuo u sred lea
Jer, biva, u poslu se ne moe zastajkivat i blehnut u nebo
Tako je haj-haj Nuri Smajiki i proletio ivot:
u tucanju voa u stupi,
u mijeanju recelja u haraniji,
u napasanju stoke u timarenju, u muzi vimena,
u kuhanju nakiselih orbi bahatom i uvijek namrgoenom
ouhu Ragibu, bivem dandaru i kanjeniku
koji je, i to uzgred da se rekne, markanjem odbio
sve do jednog Nurine prosce i muterije, koji je, i to da
se znade, bio sevep tog to je Nura sve do duboke starosti i same
smrti bila djevojka...
Je nom davno u mladosti Nura je o aliunu
0 'la u Zvornik na vaar I tader je prvi i posljednji
put sjela u pletenu korpu ringipila
1 nikadar ni prije ni poslije nije jo j se tako
1.
Uz drugu raspoloivu literaturu autor se iscrpno koristio knj igom Kozluk autora
Alije Uzunovia (period do 1945.) i Nusreta Banjanovia (1945-1978.), izdanje
Mjesne zajednice Kozluk, 1979. godine.
295
u glavi zanebesalo, pa cijeli dan presjedila

pod zvomikom uprijom i umivala se na Drini
Ip ri samom polasku kui uspjela je da se slikuje
I slike su bile odma' gotove za pet minuti
I jo je nom je Nura Smajika ila iz Kozluka,
Drinu prela na Navozu nie Kozluka, ila u Banju Koviljau
Nevolja je naerala pa ila u Banju doktoru
ouh Ragib je vodio ondar kad se Nuri na zlo
dalo divlje meso pod lijevim pazuhom
Doktor s naoalima vidio, dao crnu mast
da Nura mae ujutro i navee ono zlomjesto
sve dok zlomjesto ne presui I zlomjesto je,
fala Bogu, za heftu prisuilo poelo da prevehnjava
I na kraju druge hefte skoro se i nije znalo
e je bila guta I to je bilo posljednji put
da Nura Smajika nee ode iz svog rodnog Kozluka
A onda su se izmijenila vremena
Ouh Ragib proero sve to se moglo proerati
i umro k o to je i sve ostalo pomrlo
Ostala sama Nura k opanj Zivila je od onog
to jo j drugi donesu daju
A ondar kad su sve poerali iz Kozluka
komije ne edoe ostavit Nuru Smajiku samu
Povedoe i nju s ostalima, prvo u Loznicu,
pa Sabac, pa Novi Sad, pa u nekakvu Suboticu...
A iz te Subotice vozom kroz Madarsku pa sve do
nadomak starog carskog grada Bea Car Franjo je iz Bea
Nura je bila curetak kad se po Kozluku prialo
da su u Sarajevu ubijeni car i carica.
Deveti dan po dolasku Kozluana pod Be
zaspa i umrije Nura Smajika Umrije lahko usni
Ispusti duu u tuini
I ukopae je u tuini,u j e noj bai nadomak Bea
Nuru ukopae i dobie dozvolu da se i druge izbjeglice iz Bosne
mogu ukopavat tuder
Eto, tu je i kraj prie o Nuri Smajiki
kojoj bi sueno da u osamdeset etvrtoj godini
Umre u tuini daleko i od Bosne i od svog Kozluka
(Iz knjige Karakazan Nijaza Alispahia, Radio Kameleon Tuzla
i Bosanska biblioteka Klagenfurt - Austrija, 1996.)
296
NJEMAKA KOLONIJA BRANJEVO

Jo i danas se stari Zvomiani sjeaju njemakog naselja Branjevo
koje se nalazilo na jednoj blagoj uzviici iznad Drine, na pola puta od
Zvomika prema Bijeljini. Ono je nastalo za vrijeme Austro-Ugarske,
doseljavanjem njemakih familija iz nekoliko vojvoanskih mjesta,
poslije 1895., a prije 1910. godine. Neto ranije formirana je manja
njemaka kolonija u Glaviicama. Po popisu iz 1910. godine njemaka
kolonija u Branjevu imala je 161, a u Glaviicama 48 stanovnika.
Mukotrpnim radom, meusobnom slogom i pomaganjem, ovi
vrijedni ljudi su stvorili naselje koje je bilo uzor drugima. Bavili su se
zemljoradnjom, raznim zanatima koji su bili neophodni za njihov nain
ivota (kovai, stolari, zidari, kolari itd) kao i trgovinom.
U svakodnevnom ivotu ispoljavali su u svakom pogledu svoju
nacionalnu pripadnost poevi od jezika, vjere, preko kolstva, tradicije,
obiaja pa do kulturnih manifestacija. Nisu bili zatvoreni za okolno
stanovnitvo ve su se s njima druili, jedni drugima pomagali.
Jednostavno, osjeali su da je Branjevo njihovo mjesto, njihova
domovina. Posebno su za Branjevo bili vezani stanovnici Sepka koji su
149. Vodenica na Drini k o d Branjevu
ISO. A udre a s i Katharinu B a ye r (p rad jed
iprababa Muharema Topia iz Zvomika)

291
od Branjevana mnogo nauili u pogledu marljivosti, naina obavljanja

pojedinih poslova, tednje i uopte kulture ivljenja.
Vihor ratova zahvatio je i Branjevo koje je bilo na udaru mnogih
vojska, pa je dosta njegovih stanovnika izginulo. Pedesetak godina nakon
osnivanja selo je doivjelo svoj kraj. To se desilo 1942. godine kad je
Hitler iselio stanovnike Branjeva i umjesto u obeanu Njemaku prebacio
ih u Poljsku, gdje su mnogi nastradali. Tada je Branjevo imalo oko 50
porodica sa preko 180 lanova. Od njihovih kua danas u Branjevu nema
ni traga. Sve je porueno 1945. godine, a na tom mjestu dugo je bila
farma teladi.
Preivjeli Branjevani rasuti po Evropi i Americi i danas
odravaju stare veze ne zaboravljajui svoje rodno mjesto. Jedan od njih,
Gustav Bayer, napisao je vrlo zanimljivu i vrijednu knjigu na njemakom
jeziku Branjevo an der Drina (Branjevo na Drini), objavljenu 1975.
u Pfullingenu u Njemakoj sa puno podataka, opisa, sjeanja i fotografija
iz koje prenosimo kratki odlomak i fotografije.
B r a u c h e - S itte n - F e s te
Wir Deutschen in unserm Dorfe Branjevo waren auf uns selbst

angewiesen. Man half bei dringenden Arbeiten dem Volksgenossen und
lieh ihm Gerate und Werkzeuge. Einzelne Famillien schlossen engere
Freundschaft, und man traf sich an den langen, kalten Winterabenden
abvvechselnd in der guten Stube der befreundeten Familie zum Mojen.
So sparte man auch Brennmaterial und Licht. Die Manner berichteten
von ihren Arbeiten, tauschten Erfahrungen aus oder spielten Karten. Die
Frauen unterhielten sich uber Kindererziehung, Haus-und Gartenarbeiten.
Einige saaen am Spinnrocken, andere strickten, hakelten, stickten oder
nahten.
Da P farrer Jurany seine B ibliothek in unserem Hause
untergebracht hatte, nutzte ich die Gelegenheit und las alle mir
zuganglichen Bucher. Ich wurde immer besturmt, vorzulesen oder zu
erzahlen. Alle rzckten eng an mich heran, und ich muate erzahlen, bis
ich ganz heiser war. Wir standen unter strenger Zucht unserer Eltem,
unseren Lebensweg und unsere Zukunft bestimmeten unsere Eltem. Man
lemte den Beruf, den die Eltem fur richtig hielten, und heiratete den
Mann, den die Eltern fureinen ausgewahlt und bestimmt hatten.
298
H
j
Unsere Kirchweith fiel auf den letzten Sonntag im Oktober. Die

Emte war eingebracht, und man konnte feiem. Stolz zeigte man den
Nachbam den gutgeratenen Mais, die jungen Rinder, die Mastschweine
und liea sie vom Heurigen kosten. Jung und alt lieaen sich das Festessen
schmecken. Die Jugend genoa das Leben auf dem Tanzplatz.
Es gab weder Kino noch Radio, auch Sport im heutigen Sinne
wurde nicht getrieben, da die Dorfbewohner bei der schweren
korperlichen Arbeit genugend frische Luft und Bewegung hatten. Die
kleine deutsche Gemeinde muate sich selbst um Unterhaltung sorgen.
Besonders der Kathreinball am 25. Novembar war bei der Jugend beliebt.
(Iz knjige Branjevo an der Drina , Gustava Bayera,
Pfullingen, 1975. Deutschland)
Obiaji-zabave (prevod)
Mi Nijemci u naem selu Branjevo bili smo upueni jedni na
druge. Pomagalo se pri hitnim i neodlonim poslovima pozajmljujui
jedan drugom orue i alat. Pojedine porodice bi sklapale tjesnija
prijateljstva, te bi se tokom dugih, hladnih, zimskih veeri sastajali u
sobama prijateljske porodice. Mukarci bi razgovarali o njihovim
poslovima, izmjenjivali iskustva ili igrali karte. ene bi razgovarale o
odgoju djece, radovima u kui i bati. Jedne bi prele, dok bi druge plele,
heklale, vezle ili ile. Postoje biblioteka paroha Jurany bila smjetena u
naoj kui, koristio sam priliku te itao sve dostupne knjige. Od mene bi
svi traili da im itam ili priam. Svi bi se pribliili i ja bih morao priati
sve dok ne bih promukao. Mi smo bili pod strogim vaspitanjem naih
roditelja, na ivotni put i budunost odreivali su nai roditelji. Uio se
zanat kojeg su roditelji smatrali ispravnim, enio se onaj ovjek kojeg
su roditelji izabrali i odredili.
U jesen kad bi etva bila sakupljena, moglo se slaviti. Ponosno
su se susjedu pokazivali kukuruz, mlada goveda i tovljene svinje. Mladi
su uivali na plesnom podiju. Nije bilo niti kina niti radija, niti se bavilo
sportom kako se to danas radi, poto su stanovnici sela pri tekom
tjelesnom radu ve imali dovoljno kretanja i bili umorni. Mala njemaka
zajednica morala se sama brinuti za zabavu. Posebno omiljen meu
mladim bio je KathreinbaH odravan 25.novembra.
(Preveo Edin Topi)
299
ZA ZVORNIK
(Skraeni izv o d iz p u to p isa H ajnriha R enera, p r e v o d s njem akog)
Avdi-beg je poslao po svoja kola za vonju u Zvomik. Bila je to

prava koija, ali preko svake mjere zaputena. Zato su konji i koija
bili utoliko bolji... Vraamo se putem za Ljuboviju, istim onim kojim
smo doli vozei se za Srebrenicu...
... U Drinjai smo stali. Prihvatila nas je u svoj gostoljubivi
prostor ljupka gostionica. Ovdje smo sreli ono to je sad u cijeloj Evropi
postalo izuzetno moderno: nevoljne seoske mehandije. Muslimanski
zemljoposjednici alili su se na niske cijene ljiva ! Poto je koliina
pokrila gubitak cijene, nismo osjetili saaljenje;posjetili smo mjesto
zahvaeno poletom, sa njegovom andarmerijskom i finansijskom
kasarnom i onda krenuli dalje, preko mosta na Drinjai u Zvomik. Kraj
je postajao sve pitoreskniji; prekrasni stjenoviti predjeli pokazivali su
se na obje obale rijeke; svuda zelenilo, svuda ume i vonjaci. Tada se
iznenada na jednoj krivini puta otvorio pogled na na dananji cilj. Na
visokoj stijeni lei stara tvrava Zvomik, prijetei prema srpskoj obali.
A tamo, sasvim prijateljski Mali Zvomik i Sakar usred bati sa tri damije,
jedine (osim Beograda) u pravoj Kraljevini Srbiji. Visoke kapije vode
kroz utvrdu u stvarni grad Zvomik, koji je nakon poara ve skoro cijeli
ponovo izgraen. Stali smo ispred Hotela ka gradu Beu, istinske
raskone graevine. Uskoro smo se nali u prostorijama zastrtim tepisima,
a bolji se ne vide ni u evropskim velegradovima, sjeli smo u restoran,
sasvim kao u Beu, posluga je njemaka i, ako nam pogled na ulicu to
ne bi pokazao da se nalazimo u Bosni, ne bismo mogli vjerovati da smo
u jednoj staroj turskoj utvrdi, koja nekada jedva daje nudila i najskromniji
smjetaj.
Zvomik ima neto preko 3.000 stanovnika, ali je jedno neobino
prometno i ivahno mjesto.Grad se prostire po duini izmeu strmih
brda i Drine. Njegov poloaj je dragocjen. Kao to je pomenuto, na
junom kraju grada je prava utvrda, koja potpuno zatvara uzanost puta,
a preko tornjeva i zatitnih zidina povezana je sa citadelom koja stri
skoro okomito iznad njih na jednoj stijeni Velavnika. Na tu 660 stopa
visoku taku mora se uzverati, ako se hoe uivati u potpunoj romantici
poloaja Zvomika.
300
Danas graevine utvrde Zvomik imaju malo znaaja, ali su dobro

ouvane u svom srednjevjekovnom stanju i nude interesantnu sliku:
tadanju umjetnost utvrivanja. Ranije je Zvomik svakako bio klju za
cijeli taj kraj zemlje.
Crvena mramorna ploa u zidinama tvrave, na kojoj se nalaze
lik ene i starobosanski zapis, koji je postao ve neitljiv, podsjeaju na
najljepu gospodaricu Zvornika, Jelenu, koja je u narodu nazvana
Prokleta Jelena. To je divlja pria, koju je Milena Mrazovi u svom
Selamu (Berlin, Njemako udruenje pisaca) obradila u djelotvornu
novelu. Jelena je navodno sama vladala utvrdom Zvomik, kad je Bosna
jo uvijek bila jabuka razdora izmu Maarske, Srbije i dijela bosanskih
knezova. Ona je bila nadaleko poznata po svojoj ljepoti i djevojakom
ponosu koji je odbijao svakog prosca. Tri brata plemenitog Vuka Jugovia
lutala su ve za dalekim avanturama zbog svoje beznadene ljubavi prema
gospodarici tvrave, a i sam Vuk Jugovi - junak - provodio je duge
noi na onoj strani obale Drine, aljui enjive poglede na vrtove
Bosanske Semiramide, koji su se, okrueni jakim zidinama, prostirali
na stijeni koja se okomito sputala u Drinu...
itave dane i duge noi provodila je kraljica u tim vrtovima, ali
Muley, vjerni Cmac koji je uvao kapiju dvorskih vrtova, nikoga osim
nje nije putao unutra. Prilikom jedne sveane gozbe kod kraljice, kad
je ona pozvanu gospodu prepustila njihovom raspoloenju uz vinske
pehare, da bi se sama povukla u hladne vrtove, Vuk Jugovi, koji je
sjedio kraj krljice i vie nije mogao zapovjedati svome srcu, prikrao se
za njom. Uzalud je salijetao Jelenu svojom vrelom ljubavlju.
Kad gaje ona na vratima vrtova posljednji put odbila, Vuk ju je
preklinjao da ga pusti bar da ue u vrtove. Ne radi to Vue Jugoviu,
rekla je kraljica ukoenog lica, jer im ue bie moj i vie me nikada
ne moe napustiti, sve dok ivi ! Ali poto Vuk nije prestajao daje
salijee i uvjerava arkim molbama da nita enjivije ne eli nego da
stalno bude s njom, obeala je sa dubokim uzdahom i alosnim licem da
e mu uiniti po volji, ali da se on najprije vrati svojim drugovima i
objasni im da isto kao i njegova braa odlazi u daleki svijet za junakim
avanturama.. .Neopisivo blaen bio je Vuk u prekrasnim vrtovima, jer
Jelena ovdje nije bila hladna ni ponosna, nego je uzvraala na njegovu
vrelu ljubav grozniavom estinom. Samo nakon prvih sedmica kraljica
je sve rjee dolazila i ostajala sve krae. A Vuk je postajao sve blijedi i
tuniji u svom usamljenom zarobljenitvu. Kad je mjesecima kasnije, u
jednoj tamnoj noi, ponovo kao i esto do tada molio kraljicu da mu
vrati slobodu, prodrla je buka oruja i tutnjava iz tvrave u vrtove i
301
Muley je pun zaprepatenja javio daje vjerni titonoa Vuka Jugovia,

obuzet podozrenjem da kraljica ovoga dri zarobljenog, na elu jedne
pobunjene ete uao i svuda po tvravi trai svog gospodara. Jelena je
zatraila da joj se donese ma da bi se sama suprostavila pobunjenicima.
Ona je odbila Vukovu zatitu, jer je njena ast branila da ovdje nau
njenog dragog. Ona je ak zahtijevala da Vuk pobjegne. Udalji se kroz
ova vrata!, rekla je kneginja, sklanjajui jedan teki blok stijene u zidu
vrata...Vuk je, ve stojei na vratima, stotinama stopa duboko ispod
sebe ugledao Drinu. Jelena, jesam lija prvi koji ide ovim putem? Jelena,
jesi li ti ubila moju brau? Da, Vue Jugoviu, jer sam uivala njihovu
ljubav, kao i drugih, dok mi nije dotuila, kao i tvoja. Jelena, ljubljena,
ti si dijete smrti, budi prokleta! Ogromnom snagom Vuk je obuhvatio
kneginju. Ali Jelena nije htjela da umre sama, nauruani ljudi pojavili
su se u istom momentu kad su se oboje, ujedinjeni u obruu strane
borbe survali u Drinu...
Osim raznih prodavnica i nekoliko damija, Zvomik ne nudi nita
vrijedno panje; tu je samo dra istorijskih uspomena koje ga okruuju.
U jednoj gostionici na obali Drine zadrali smo se due. Ovdje se
Muslimani, Srbi, vojnici, ak i Cigani kuglaju zajedno. Bilo je to opte
bratimljenje, ali ipak ne ba prijatna slika...
Tako se ve bilo smrklo kad smo zastali na naem krunom putu
pred velikim muslimanskim imanjem, na kojem je upravo vladao veseli
mete. Odjekivala je ciganska muzika, igra i pjesma. Prvo smo nekoliko
trenutaka sluali, kad nas jedan mladi Musliman, koji je bio vrlo lijepo
obuen, pozvao da uemo i sudjelujemo u sveanosti. Bilo je to slavlje
jedne muslimanske svadbe. Sin kue, bogati beg, oenio se damom iz
okoline Brkog, koja mu je donijela u miraz 200 iftluka i postoje ovdje
doao novac na novac, poaen je svako ko se tu naao. Takav je
muslimanski obiaj, ali ovdje se ipak moe rei, da su dvije treine
Zvomika sudjelovale u toj gozbi. U ogromnom dvoritu postavljene su
klupe na kojima su mjesta zauzeli oficiri, civili, Muslimani svih boja.
To je oigledno bio ugao za najuglednije ljude, jer ovdje se toilo samo
pivo iz buradi i nevjesta je sama posluivala goste. U ostalim dijelovima
dvorita skrcalo se i mlado i staro, muko i ensko, na pivo i kafu, a pod
jednom nadstrenicom sjedjelo je na minderlucima nekoliko asnih
starina oko otvorene vatre na kojoj su sami sebi pripremali kafu.
U sredini dvorita igralo je jedno ivahno drutvo kolo uz sviranje
ciganskog orkestra (bosanska igra u krugu) koje je brzo smijenio pravi
arda, koji su traili vojnici. Usred tog igranja vidjela se jedna ivopisna
figura: takozvani au, osoba zaduena za pravljenje veselja. Bio je to
muslimanski Ciganin, koji je svoje lice posebno nacmio ugljeni. Preko
302
ramena je nosio jagnjeu kou, na glavi konu kapu sa dugim lisiijim

repom, a u ruci bi. Tako se on vratio uz gromoglasni smijeh prisutnih
ili je izlazio na ulicu i sluio djeci za podrugivnje. Na prozorima enskih
odaja kue primjeivali su se, koliko je to bilo mogue, enski likovi,
koji su uivali u tom glasnom komeanju. To opte slavlje trajalo je do
dana, kad je mlada ena uvedena u kuu.
im se jedan Musliman odlui za svadbu, on trai djevojku uz
posredovanje dvojice roaka ili dvojice prijatelja, koji nevjestu iza
zatvorenih vrata pitaju da li hoe Saliha ili Mehmeda, sina tog i tog, kao
ena. Naravno daje to ista formalnost jer su blii dogovori obavljeni
ve odavno izmeu oeva porodica. Ako uslijedi potvrdan odgovor,
roaci se upuuju kadiji skupa sa svjedocima, gdje su se u meuvremenu
nali mladoenja i njegov imam, kao i imam mladenke, dok mladenka
eka sama na rezultate razgovora kod kue. Kod kadije se utvruje
obostrani pristanak, obaveze u vezi sa izdravanjem ene u sluaju rastave
itd., a tada se preko oba imama mladenka i mladoenja kao Adam i Eva
pred Bogom, kao Muhamed i Chadidscha izjanjavaju sjedinjenim. To
izjanjavanje se ponavlja tri puta ime se zavrava prva ceremonija
vjenanja. Nakon tog zakonskog ina vezivanja mladoenja daruje
poklonima oba imama, uzvanike kao i mladenku, a oni takoe uzvraaju.
Ta meusobna panja koja u sebi sadri i slanje raznih poklona za
ureenje kue, kao to su tepisi, nastavlja se kroz vie dana i zavrava
donoenjem kunog servisa u kuu mladenke i tada je konano, nakon
to se podvrgla viesatnoj toaleti u kupatilu, roaci mladoenje odvoze
u zaprenim ili u modernim, ali zatvorenim kolima (u planinskim
predjelima na konjima). Tek nakon zajednike gozbe i molitve i
blagoslova imama, mladenka stie prava domaice i poinje njen
povueni haremski ivot. Otmice djevojaka, koje su se nekada obiavale,
danas se deavaju jo samo rijetko...
(Skraeni izv o d o Zvorniku iz p u to p isa H ajnriha R enera K ro z
Bosnu i H ercegovinu uzdu i p o p r ije k o , Berlin, 1896. str. 18 8 -1 9 8 ./
H einrich Renner: D urch B osnien und die H erzegow in a kreuz und guer,
Berlin, 1896.)
PREGLED ZVORNIKIH PORODICA PO MAHALAMA

(ULICAMA) I PRIGRADSKIM NASELJIMA IZMEU
PRVOG I DRUGOG SVJETSKOG RATA I NETO
KASNIJE
B A IR : Alii, Arnautovii, Avdi, Beharii, Behramovii,
Berberovii, Dautovii, Dedii, Edrenii, Ekmeii, Gobeljii,
303
Hadihasanovii, Hadiarapovii, Halilovii, Hrustanovii, Ibriimovii,

Jahii (2-3 kue), Juzbaii, Krdalii, Mujkanovii, Muzurovii, Nali,
Nuhanovii, Numanovii, arajlii, Selimovii, Smajii, ljivo, Tirii,
Uzunalii, Zulejhii...
B E K SU JA / R IJE K A : A libaii, Alibegovii, A lijagii,
A lirezovii, A rifovii, A vdii, A vdiauevii, A vdispahii,
B azardanovii, B iakii, B orogovci, Bukovice, aklovice,
orbegovii, atii (nekoliko kua), Dedovii, Dervibegovii,
D ervievii, D ukunovii, Edrenii, Fazlii, Fidahii, Gujii,
Hadigrahii, Hadinurbegovii, Hadiomerovii, Hadiosmanovii,
H am biralovii, Hodii, H usejnagii, Ibrahim ovii, Idrizovii
(ehavdii), Ilii, Imiirovii, Jahii, Jelkii, Jeniragii, Jusii, Kadii,
Karaosmanovii, Kasumi, Kitovnice, Klempii, Kamenice, Korkut,
Krdalii, Krtiii, Lehovac, Limii, Lomigorii, Mahmutovii, Meder,
Mehinagii, Mehmedovii, Mekii, Mujezinovii, Mulabdii, Mustafii,
Noinovii, Numagii, Odbaii, Pedii, Peklii, Popovii, Potokovii,
Pukarevii, Sabirovii, Sahanii, Serpuhovitin, Smajii, Softii,
Stefanovii, ahinpaii, akanii, ehii, Uzejrovii, Zejnilagii (vise
kua)...
ARIJA (CENTAR) I SKELA:Bararon, Blagojevii, iii,
izmar, urii, Dabii, Fier, Ginsberger, Hadihamzii (nekoliko
kua), Hajon, Jelkii, Jankijevii, Jeremii, Jokanovii, Jovii, Kraus,
Kondii, Koen, Mustafii, Novo, Popovii, Simi, akanii, Tanii,
Tuevljakovii, Vasilii...
IV I I Z ^ ^ C / . Aliefendii, Alihodii, Alimanovii, Atlii,
Begovii, Bikii, Bojii, ormehii, erimovii, Delagii, Dervievii,
ajii, ihii, Efendii, Fejzii, Hadiefendii (Hadiavdii), Halilovii,
Jahijagii, Jamakovii, Kapidii, Kavazbaii, Kavazovii, Kuljanovii
(Kuljanin), Kuroevii (Raidovii), Kurumovii, Mahmutovii,
M uratovii, Musii, M ustafii, Numanovii, Okanovii, Paii,
Pezerovii, Sahanii, Salihovii, Smajlovii, Softii, Suljagii, Topii,
Tuhii, Uzunii, Vilii, Zahirovii, Zehii...
FE TIJA I K A N AR E: Abazovii, Ajanovii, Baron, Begii,
Blagojevii, auevii, ekii, umavii, Dervievii, Edrenii,
Ekmeii, Ferhatovii, Hadigrahii, Hadiomerovii, Hadiosmanovii,
Karaosmanovii (3-4 kue), Jukii, Kavazbai, Kavazovii (ranije
Straevii), Kurii, Levi, Lozo, Manojlovii, Mekii, Meanovii,
Mustafii, Navalii, Obrado vii, Ostojii, Paevii, Prpo, Prcelj, Raketii,
Sarajlii, Skibari, Spremo, Stefanovii, Stoevii, Sultanovii,
ahbegovii, Tirii, Topii...
304
HRID: Alajbegovii, Atlagii (Hadiahmetbegovii), Bekteevii,

elibagii, Dautovii, ihanovii, Efendii, Fazlii, Fidahii, Gracijani,
Hrustanbegovii (nekada etii), Hodii, Hudovii, Idrizovii
(ehavdii 2 kue), Ibrahimagii, Juzbaii, Kadrii, Kamenice,
Kitovnice, Kladii, Klempii, Mahmutovii, Mehinagii, Nalii, Ostojii,
Subaii, ehagii (2 kue), ehii (2 kue), Tupekovii, Vehbii,
Zorbii...
KARAKAJ A: B lagojevii, Bokan, Buh, ilii, Grebii,
Jovanovii, Mitrovii, Rahii, Stojkii...
KULA GRAD: ulbegovii, Gutii, Fejzii, Hadii, Halilovii,
Hodii, Nasupovii, Povlakii, Selimovii, Smajii, ehmehmedovii,
Tarabii, Tuii...
KULJANSKI PUT: Ahmetovi, Alii, Batanovii, Beganovii,
Beharii, Beirevii, eli, elibagii, Hambii, Kamerii, Kanii,
Kiii, Kudii, Kugubii, Malagii, Motovac, Mujii, Ribii, Spahii,
abanovii, Zlatii...
M A LI ZV O RN IK I SAKAR: B eganovii, Buljubaii,
olakovii, emalovii, orii, Durakovii, onlii, Ekmedii,
Hadiefendii, Halilovii, Hamidovii, Havkii, Hmjii, Ibrahimovii,
Imirovii, Jakubovii, Kajtazovii, Kokorovii, Kravii, Mustafii,
Pirii, Potokovii, Rustemovii, mdii, Zulii.. .Bojici, Jevtii, Lukii,
Mitrovii, Panii, Sekulii, Tomii...Arsii, Damjanovii, ukanovii,
Vasii, Vesii, Zeljii, Zeljkovii...
NAMAZAH: Abinun, ivii, Bararon, Bazardanovii,
Hajdarevii, Jocii, Kurii, Kamialii (3-kue), Paii, Selmanagii,
Tomii, akanii, Uzejragii, Vidakovii...
SRPSKA VARO: Andrii, Antonii, Bilii, Blagojevii,
Cvjetinovii, iii, Danojlovii (2-kue), okii, ukii, urii, Janjii,
Jeftii, Jovanovii (2-kue), Joviii, Kalajdii, Kljajii, Kovaevii,
Krstii, Lukii, Markovii, Mijanovii, Mitrovii, Momilovii, Nikolii
(3-kue), Novakovii, Obradovii, Ostojii, Pantii, Perici (2-kue),
Popovii (2-3 kue), Ristii, Sekanii, Sirnici, Stankovii, Stefanovii,
Tanasii, Tomi, Tuevljakovi, Vasii, Vasilii, ivanovii...
VIDAKOVA NJIVA: Alii, Arapovii, Avdiauevii, Bilalovii,
Bukovice, iraci, osii, Hambiralovii, Herii, Hodii, Jusii, Karii,
Mahmutovii, Murtezii, Musii, Omerovii, Palii, Pedii...
ZAMLAZ: Adembegovii, Ahmetbegovii, Bararon, Burekalii,
Dautovii, Fidahii (2-kue), Grbavci, Hadii, Hadigrahii, Haj on,
Hulusii, (3 kue), Loznice, Mrahorovii, Maii, Omerefendii,
305
Pavlovii, Pokorni, Ram ii, Saler, Salom, Sarajlii, Siruii,

Skopljakovii (nekoliko kua), Smajii, Suljagii, Sehii (4 kue),
ahinpaii, Tirii, Vasii, Zaimovii...
Porodice koje su ivjele u Zvomiku izmeu dva svjetska rata i
neto kasnije, a za koje se nije moglo utvrditi kojoj su mahali (ulici)
pripadale: Aganovii, Barjaktarevii, Batovanovii, Beirovii,
Despotovii, Gemii, Hasanovii, Ljubovii, Miloevii, Petrovii,
Purkovii, Redepovii, Spremo, Todorovii, Trhulj, Uzuni, Zarii...
Napomene:
Ako sam u ovom pregledu, sainjenom po sjeanjima starijih
Zvomiana, propustio da navedem neke porodice, to nije uinjeno
namjerno ve iz neznanja ili previda. Zato se izvinjavam onima ija
prezimena nisu pomenuta.
Porodice Grbavac u Zamlazu i Hrustanbegovi u Hridu vode
porijeklo od Alajbegovia. Za vrijeme austrougarske vladavine
Alajbegovii koji su imali zemljine posjede u Grbavcima uzeli su
prezime Grbavac, a oni u etiima prezime eti. Po zavretku Prvog
svjetskog rata etii po H rustanbegu preuzim aju prezim e
Hrustanbegovi, dok su Alajbegovii u Hridu, epku i Bijeljini zadrali
svoje prvobitno prezime (Alajbegovi).
306
PREGLEDNA SKICA HRIDAIZAMLAZA

(sa kuama i njihovim vlasnicima koncem 1991. god.)
H R I D
37. Nasupovi Hasan
1. ali Ivan
38. Nasupovi Besim
2. Vehbi Aljo i Vehbi Nezir
39. Mehinagi Muhamed
3. Barui Sejdo
40.
Kitovnica Enisa
4. Barui Zineta
41. Klempi Nura
5. Kofrc Salih
42. Hodi Hamid
6. Kofrc Sadik
43. Hadiavdi Hariz
7. Tupekovi Ramiza
44. ehagi Fadil
8. Ostoji Nada
45. ehagi Ibrahim
9. Nikoli Mile
46. Mujinovi Lutvo
10. Hadiavdi Ibrahim
47. Hudovi Taib
11. Hamzabegovi Zijo
48. Hudovi Asim
12. Hadiavdi Hazim i
49. ehi Hakija
Hadiefendi Salih
50. Bilijar klub ehia
13. Lovi Fikret (limar)
51. Hrustanbegovi Hanumica
14. Zaimovi Nevresa
52. Stambena zgrada
15. Mehmedovi Haso
(etri sprata-24 stana)
16. Mehmedovi Meho
53. Dautovi Sadeta
17. Mehmedovi Tima
54. Grbavac Belkisa
18. Kerka Deme Sahania
55. Barui Nurija
19. Mahmutovi Mensur
56. ehagi Milka
20. Mahmutovi Isma
57. ehagi Mehmed
21. Subai Omer
58. ehagi Omeraga
22. ikarii
58a. Pandur Demo
23. ikari Meho
59. ehi Raida Hakija
24. Fazli Mujo
60. Hidi Hasan i Sarajli Salih
25. Daki Hatida
61. Kamenica Alija i
26. ezli Salko i Hodi Meho
elibagi Smajo
27. Uzunali Sufura
62. Stambena zgrada
28. Musi Asim
etri sprata (24 stana)
29. Mehmedovi Beriz
63. Alajbegovi Fahro
30. Karali Abdurahman
64. Jahi Izudin i Jahi Hajro
31. Turkovi Fazlija
65. Numanovi Salih i
32. Turkovi Zejnil
Numanovi Muhamed
33. Mehmedovi Husejn
66. Cvjetinovi Ilinka
34. Ismi Ismet
67. Meanovi Rabija
35. Mehinagi Ibrahim
68. Hadigrahi Nevresa
36. Nasupovi Husejn
69. Sarajli Zijo
307
K ul K
s-n . h ' b
P R E G L E D MA
HRIDA
I NJI H OVIM
G I3 K
ZAMLAZA
S K/
SA K
V L AS N [ C / M A
K&
jT /.; OjO l T l i j i , p C TTprZ T W ll "fihtfH
D
151. Pregled skica Hrida i Zamlaza sa stambenim objekti
308
I njihovim vlasnicima (stanje 199 L godine)
309
ZAMLAZ
1. itaonica Zamlaz
2. ehi Alija i ehi Ferhat
3. Alidik Dafer
4. Pokorni Anto
5. Foak Hasan
6. Stambena zgrada eljezniar
(6 stanova)
7. Upravna zgrada
Novog izvora
8. Sud za prekraje
9. Kemal Kadri
10. ehra (pr. nepozn.)
11. Mustafi Hrusto
12. Raidovi Hasan
13. Raidovi Mujo
14. ehi Dedo
15. Hmji Mehmed
16. mdi Hasan
17. Efendi alim
18. Efendi Muhidin
19. Sabirovi Izet
20. Halugi Abdurahman
21. ehi Salihaga
22. Fidahi Behlulbeg
23. Fidahi Avdo
24. Selmanagi Kemal
25. Bojanovi Boko
26. Stambena zgrada (4 stana)
27. Osiguravajui zavod (ZOIL)
28. Omerefendi Salih
29. Mii Milan
30. Hadi Ibrahim i Hadi Ahmet

31. Stambena zgrada
S-6 (12 stanova)
32. ehi Hajro
33. Damija
34. Stambena zgrada (6-stanova)
35. Kua Suljagia (Maia)
36. Kuica Drine transa
37. ehmehmedovi Mustafa
38. ehmehmedovi Alija
39. Loznica ulzida
40. Edreni Hrusto
40a. Mrahorovi Mina
41. Ohranovi Alija
42. Jahi Esma
43. Purkovi Safet
44. Hadiefendi Faruk
45. Efendi Alija, advokat
46. Stambena zgrada
Z-16 (72 stana)
47. Stambena zgrada
Z-14 (60 stanova)
48. Crpna stanica za vodu
49. Noinovi Gazija
(nekada ore Vasia)
50. Raidovi Fehim
51. Jelki Muhamed
52. Bektaevi Alija, Huso i Avdo
53. ipad-salon namjetaja
54. i 55. Stambeni blok
Z-15 (oko 150 stanova)
IZVODI IZ POPISA STANOVNITVA

1. Osmanski period
a)
Popis 1512. godine:U podgrau Zvomika (van zidina gradske
tvrave) bilo 270 kua, od toga 200 hrianskih (jednih i drugih) i 70
muslimanskih.
310
b)
Popis 1533.godine:580 domainstava (bez onih koja su
pripadala organima vlasti i vojnom staleu), od ega 551 muslimanskih
i 29 hrianskih.
(Dr. A dem H an di: "Z vorn ik u IIp o l.. X V i u X V I vijeku ",
G odinjak D ru tva isto ria ra (XVIII), Sarjevo 1970. str. 170 i 177.)
2. Stanovnitvo u okrugu Zvornik po popisu iz 1879. godine

(kopija originala)
(Izvor; P o p is stanovnitva u
B osn i i H ercegovini, 1879. str. 4)
311
3. Stanovnitvo u srezu (kotaru) Zvomik po popisu iz 1879. godine

(Izvor: P o p is stan ovn itva u B iH 1879. str. 100 i 101.)
Name
Naoh der Volksifihlunf: v. Nach der K eliclon theilt

16. Juni 1379 Anz&hl der
sich die BevO lkeruog in
Polftg popisa od 16. lipnja Polag vjere diele se sta
1879. broj
novnici na
Ime
Ime
d. politischen
Ex posl tur
der
Gemeinde
politike
ispostave
obine
(dem a ta)
S S
ej -a
i3
a a
rles Ortes mjesta
B cvolkornng
puanstva
122
Banjica . . . .
120
Bolocvac .
B eloevac
239
Ocugiu . . . .
G laviicu . .
Kaoviic . . .
Krtin:i . . . .
Lokanj . . . .
P i l i e ..............
Truova . . . .
20 7
83
101
421
447
420
ST>
37 >
r . a ! k i > v i r . i l' >i
P iijfitlio l
If'.ljTCli . . .
M eiliaitj:i . .
Pri boj
Prnjavor
Tcofirik
2o
17
118
130
41
<J3
1JSl
317
65
230
169
580
Ncr.uk. . . .
Potoi-.mi . .
Balkfivica iloljm
i.ii liavi . . .
Kuzluk . . .
Kllu'.ku):!
Hctkovci . .
K ocviii. . .
Skoriti . . .
cpak srbski
cpnk turski
Tabaitci . .
Trsiti . . . .
JJriest . . .
Lnbucka .
M aloSevci.
Priboj . . .
To!) u t . . .
Zloseln . .
Dulniicu . .
Kulcsla . .
Miljanovci
Prnjavor .
R sin o i. . .
araj . . .
Mengruja . . .
Kastuuica . .
TetiOak . . . .
Tvnova turska
.............
J u i c ..............
Kraljevica . .
53
17
131
238
404
113
409
334
399
D on
selo
liO*111
Vitinica
i>
Zvornik
1 lo u i
SajHiii
. . . .
. . . .
V lit:.................
V iiin iu a . . . .
Zaselak . . . .
"CoTopek . . . .
D ivi
Gluinninn .
Joiiiau . .
K;tv;ik;ij: L .
K itov uien .
K iiicvii .
.
,
,
.
.
.
.
.
.
.
K u la .................
Suago/o
. . .
S tvnrnik. . . .
Stadt
grad
123
123
243
214
62
103
379
452
378
S3
3-1U
1S
10
112
102
iii
67
187
285
59
213
181
559
U
165
115
228
77
337
116
408
311
170
24S
243
4S2
421
145
212
800
899
798
n;s
721
48
27
230
23 i
73
160
386
602
124
443
350
1139
91
341
246
466
165
741
229
817
645
362
S=s
530
43
27
230
232
73
203 463
442 963 708
194 425 425
157 316 31G
34-2 715 634
41
83
83
224 470
321
671
731 1581 1531
153 3
320
104 217
UI7
34
85
Sa
102 205 205
67 161
161
OS 231 231
580
108
323 688 425
136 315 315
153
44
232
489
187
330
60 131
20
62
139
71
9S 192
13
183 411
411
132 233 283
337
749 640 109
797 799 1300 1212 2512 IS09
261
521
231
159
373
42
-246
350
850
162
113
51
103
94
133
297
365
179
159
257
241
71
77;
94 [
228
151
412
233
*) Diosem Bczirke orden zngetheilc. flln Gcmoine Kamenica, voro Bczirke Srebrenica uo<l die Gem einde Qmik
>ra isciirke Vlaacmca.
Ovomu ju kotar doilioljena obtna Kamenica od srobrcniiikoe'.'i i obin.i Osmak o d rlaae^ckuga kotara.
c
312
4. Stanovnitvo u srezu (kotaru) Zvornik po popisu iz 1895. godine

(izvod iz popisnih lista)
(Izvor: G lavni rezu ltati p o p isa ite ljstv a u
B osni i H ercegovini o d 22. aprila 1895.,
Z em aljska vlada za BiH,
Sarajevo, 1895. str. 376-385)
Vidi tabelu na str. 314 i 315
5. Stanovnitvo u kotaru (srezu) Zvornik, gradu i prigradskim

naseljima po popisu iz 1910. godine (izvod iz glavne liste)
(Izvor: P o p is stanovnitva
u B iH 1910. godine, str. 136-145)
ZVORNIK
(P
Tuzla ) }
Vidi tabelu na str. 316 i 317
kadi der Volksziihluiig vom 1G. Ju ul

N a m e -1879 Anzahl dor Polag popisa od
(Ime)
16. lipnja 1879. broj
d.Bezirk. u. .
P13
l
0
<
ft
Bczirksbebd.
.d
2 *b) -iS to
O CS X
o
(zngl. Gcr. \\. zi
2
O
3
O
ta
a
PM
Bz.-St.-Amt) JA
a00 u&
,
JU
kotara, i ko
>
S
5?
Cii
e g
tarske oblasti
(ujed. kot. sud
B e r C 1 k c r ii n g
puanstvu
i porez*.ured)
Tuzla do Inja 8066 7964 22972 20684 43656
7356 73*2 1S034 16445 34479
Bjelina .
4044 4046
Breka . .
3322 3572
Gracauica
39:55 (3027
Gradsieac
3768 3S49
Maglaj. .
2013 *2926
Oraje . .
4000 4681
Srebrenica
2804 2810
Vlasenica .
0-125 5487
, Zvornik .
Summe 45623 46651
12396
10265
14352
12800
10497
14335
10290
14424
11192
9346
13041
11611
9852
13810
9130
13044
23588
19611
NacEi. der Rcligion thcilt aich

dio lievfllkerung in Polag
vjero dtele so stanovnici na
o
MO
<0 o
SS
TO
S
C
J
<
V
3^
"5 12
5 rt
fl
a) '*?
>cj
'C o
?'
P
05 *
S
Eb i
MS
32073] 5247
10601! 23728
104021 7472
12075) 6938
12056i 9980
8277| 14864)
1644! 7420;
150361 13025|
69851
13262j 14156
2
oj
Q)
O
i p
a<
*
4-1 5
au 1 1
c <d rt
,M.M
>o 3 j
<D^
:0 .p
<3 rt
i? ^
6231 j 21 84
li
5663!
572
5333
1265;
112421
1491
4 6 |
26 j
241-
27393
3 2
24411
38 5
20349
84
28145
8'
19420
50
27468
140365 128155 268520 1224111115257; 30312! 3G5 175
Stanovnitvo u srezu (kotaru) Zvornik po popisu iz 1895. godine

Hiiuscr
K ue - Kyhc
Politische Gcmeindcrt, Demate,

Ortssclia rten,
Ortsbest and Ilici In
nacli dem UcscTiICH

po spolu uocndH
O e ffe n tU c h e A n s ia U e n
X
u
Polititke o p i i ne, dematl

mjesta,
sastavni dijelovi mjesta,
ja v n i s n iv i
s
g
ti
c
E1
E.
n
zusam
cu
15
H
Ukupni broj
priû^no^
itelj ivu
ukupno
rio.iHTii'iKC Dithmie, ueMaTii
MjeCTLI,
cacTiiBini .'mjc.'ioBH Mjcirrn,
jl lH ll ll 31IHIHJII
l
Rezirk:
r -^
c
o
5
ji
yxynuo
Ccsjinumi;iht der
un.sanêsenden
EicvOlkcrun^
53
c
........... ..
jipiicnno.
AlIlC.ljciHU
Jl
nuinriKh
lich
c nm>ko ciuko
O
3
> MVIUKO SfcCHCKO
yija
>o
* o i
< < <
K; Z v o m ik
9
-
3 bophhk
|
12
Motovo, JManinn, Sefcrovii. Siriljecvo, ib, Veliki Kraj.

M dtobo, n.naiiuiKi. Cc<|>cpobiih;i. Crpii.ijcsKCBo, UJiifi. Bc.iumi Kp;ij.
105
93
490
265
225
27
24
130
75
55
75
59
304
165
139
233
213
i
Kula gornji grad - Ky;ia ropiut rpiui.........................................................................
Do Ina, halilovii, PaSalri, Uvcrluk, Zukia-brdo,
Ao.ia'ia,
nîuinuhn, yejnyk. 3yKnfuj*6pao.
59
16
Colopck - 7iaioncK....................................
193
Divi - /limiti . , .
110
...............
X . m e kr
Konzluk - Koh'j.?v k ................................................................................

Edrcna. Luka, Pokmj Ejipcmi. J1>ku, OoTKp.y
188
15
203
183
909
501
402
49
25
74
49
367
208
159
\tobvssc, M vth vsn. S lrtjp ec u, o n . p..%. n. v. ik., mvkf.
Glodi * r.iojn..................................................
ikari, Dedioi, Duga Njiva, Hamzabcgovii, Ka]ii, Ntifiî!
MitKjpn, ZUvjiihu. /lyra IfciiBa, XaMJu6croBiihH, Kajnhn. Hcoupiihn.
5, m eh.
........................
Glumina- r;iyMua........................................
Alii, Brdo, Bre/ik, Cerik, Durmicvii,GJumina. Guljcfccvina, Hoa, Kutlovaa, Lat,
Mihatovina,. Rakovei, Ramia*ba$a, Skakavac. Spasovniea. Stan. Semlija, Zcroi'ina.
A;shii, Epao. Opcjinc, UcpMK, iJypMiiujcbiihnvri>MiiH;i, ry,i>ctttfBmid, Xoitu,
/lu'ACTC. M<tX4TOBKK4. . PâKOBH, PiHUlha-fiilitlha, CkaKiiBUU,
CnjCOBJlIlUilv Cimi, UJficM.lIlja, 3cpOBUIU.
534
3 |
5]
291
'1
GoduS - rojyj.................................
Godui, Plane, Sarai * rojyui, n.T^Hc, Cup.pm
Grbavci Grbavci.................
irilovo brdo, Cirakovina, Dardagunr, Grbavci, ijajdarovii, Radii
Tinpii.ioao 6pô. lnpaKoniiiM, AupiiuruiKt, PpoaBU. XujjapoBiihsi. PU5sftn,
88
Guteri - ryiirTCpn................
GuSicri. Mchidii. Orahovac, Rnhmanovii, Sahanii.
PyLiJicpm McKiunihn, Opu*oamL PimuHOBiitm, Gi&uttuhH.
3J
47
Karakaja, Mciin brdo - Kupitkajj, Mcmnha 6pjo

Jardan - JupJatl,.................................
37
259
132
127
2 j[
4 67
246
221
4ffl
ia
119
102
2I
105
102
106
99
1590
1498
207
38
Zvomik *iBOpmiK, yr, up.

Zvornik - 3opHHK ............................................................... ...........................
Dajer, cgsujn, Cigantuk, Fetija. Namata. Rijcd, Rijeka. Srpska VaroS, tabaci
Zamlaz.
Bajcp, Ecrcyja, UiiniH.iyK. Ocrnja, Humiju. Pnjcj, Pnjcka CpncKi Bsipoiu, Tti&unn
672
89
761
708
3382
7029
685
7714
7122
39359
294
V
1
J
2(0
Ncbcnzoltani, Mcdrcssc. Truppeuspilal. MilitSrAtopfcgs-Ffttal-Magazin.

Uzgredni carinski ured, Medresa. Vojnika bolnica, Podrunica vojnikog op&krbnog
magazina.
VirpcjiHn uupmickir ypcj. Mcapeca, Bojmmv* 6o,ihiiu^ HojpvaKimu sojmi'ikor oneveponor
Marumnu.
lio. k. koi., fin.iv* zap.omi.v.. zap. k. oru.p.. 2isi. pr.p.u., 7
Summc des Etoikes...................................

Uuj cm Korsip.............................................
314
373 20704 18282
389S
O n s ' am vcsende CivilbevOlkerunjs Prisuino civilno itelj sivo - n p u c v r n o u nm um o tturc.'i'CTHO
Jiiich der C'ontcssion - po v je ri - no bjcpil
1 1 1
3 s rt
i 5
a i;
OO
z $ S
H l
i l i
J |3
fl 7 S
11
14
K7
43
,104
45
379
146
367
165
cl
n
'5>
5
o
>5
51
Christcn
K ria n i - X pm uh < iilil
.176
M
02 s
6
?! P
* 5 '* *
ff 2 2
S -c E .
16
a it h dem H aup ih cm le , um i ?war

po glavnom zanim anju, i to - no i ; iubum jiim is u i >)\ H70
an cr Lnnd\virthschufi b cth ciligte Rev6lkcm ny
osobe, koj se bave p oljod je lstvom ocooe, Koje w oubc n g - i.y ,ijd c t bom
K n'ibauem
Sonlii;c bei Jer
Frcbaucm.
vvdehe ruglcich
t-aruhvinh^chaR
G ut*bcsit zor
K m ctcn
ihan^c Fcrsoncit
Kntcivn sinU
Suimnc der
S lobodni
Ostalo osobe,
Slobodni zcmljbei der l,aiul>
zcm ljm jjc lc i
odjele!, koji jU
koje se bave
V lasnici
Hirthsehafl
K m e to vi
i Im elu vi
potjudjekivom
tvihcilijsrcn
C k iitic ocooc.
C u k V m HII 'KLb'
Pcrsoncn
C.ioG uiiHii
HllICHIIIIM
K mctobk
o njcitui. K<jjn
ko|c oe 6 j c
K H . ia ijcnun
m>;ijy .i je/i krtiKm
Ukupni broj
|
osoba, koju
*e bave poljo
=
jj
djelstvom
jj
S .|
o
Ynytlmi Gpuj
t
a
,
I
.12
*1
='1
ocooj. Koje
f l l
s
?
no-ijo5 c 1
1 1 1 C ._ = .sre s* s S | s,v6jbc
/jC/JCTSOM
-S'2 p | | | '| : s i
=3 5 5' ?
li 5 3
oo
H E
|1 i
J l l
<V=,iJ
<m U
3 Li <VSwi
32
17
IH
19
21
23
24
25
26
27
28
20
17'
69
259
65
288
73
30
20
23
97
30
96
17
72
77
24
419
19
53
120
326
160
628
15
821
82
8 75
27
193
27
13
355
12
15
57
270
27
98
24
21
524
10
38
199
__
__
254
466
112
34
30
16
125
122
85
34
21
98
36
152" -
109
44
221
30
100 572
2776
121
27
127
44
12875 2694 12007
583
40
3298
32
.11
258
163*
53
145
175
3(1
27
17S68 20626
29
32
194
2 125*
301
3 i * ali
- 5 3
1 1 - S * J f i
M &
59
49
112
1 | | i." M
IL r | P
i l i
39
820
130
s:
15
11
2029
| i f
H \p A 3 | | c - ^
254
163
487
213
42
A ng ch drijjc
Iripad n iti
n p M M .u iiiiiiii
__
221
207
205
35
512
2576
44
122
252
411
35568
3418
60 311
17
315
KoMp- Zvoruik SaopuiiK.

K u e K y fc e
Stan a rsk e
s tra n k e
P o l it i k a o p in a
M jesto
1 I u a u t h 4K( i o iif c u iia
M Jecro
K arakafa tu n ik a
K a r a k a ja s rp s k a ,
op.
o
X
3
>>
a
1
o
civilno
o
X
18
22
18
101
55
48
101
28
32
28
124
77
47
124
ukupno
yK ynuo
llpucyTiio
<4*(1T0JI'
napcite
C7HO ca
HOjNIl*
c ip a im c
JU TR O M
J4
-rr
S
s
itelji
S rpsko-p riv o sin
V
X
S
I
o
je
B
s
a x
O O
1 =
C|inci;o-u pa uoena
ukupno
y iiy iin o
e 2
p E.
E a
o a
-* 3
g Z
64
38
uku
KapaK ftja TjpcK a.
Kapaitaja T v p c ita .................
s. op.
P risu tn o
6
BS
9 0
a i
5 S
SS
a x
V 0
a n
K a ra k a ja t u r s k a ,
P risu tn o
iito ljitv o
s a v o j
ni Stvora
K a p a s a ja e p n e sa .
K a ra k a ja srp s k a K a p an a ja c p n c ic a .................
'
K ola (goroj 1 grad), s.
op.
Kj aa (ropitn TpnA).
Kula (gornji ftrad) Ky*a (ropit.ii rp o n ) .
Dl* 16, * o p i. AnaiciD lvit R u s i m ............................................................
65
71
66
314
172
142
116
18
133
115
479
263
220 |
314
479
. 1
j
voraMt, g r . op. SoopanC.
Zvornfk 3 b o p h h k .................
Cijsli k o tar \
U^jMa KOTapj 1
316
064
G8
732
Tfil
8534
G35
!)I0
H70(J
3GS8
IflSS
4&J07 25337
1502 |
m i9
3100
393
3fll
477511 1H7.SD lilS Ii
iCoiap: dvornik
111II C V T H U
n U 0 II ; i | | 0
JK I I T JL C T B 0
..................
Katolici
Je v re ji Jenpejii
g rk o -k n to lici
rpKn-H'iTn.'iiimi
rim o-katolicl
|niMO-i;aTO.nii un
Mvv>uim ii ic
------------------------
3noi>iimt.
o 3
X
-N X
ukupno
o o
* 2
3
O 8
M 3
S 3
.1 i?
s e ta rd itk i (panj.)
ciliap;(u<iKM (Ulnattv)
Jia 8Kl?
o S ukupno
uc o ytcynHO
i
Evangelici
KnaKi'e.nu uh
d rugi jipyrii
= a
5
o o
-* 5
3 a
a*
-* O
? 5
u kup u o
c o
>-KynMO
3 ii,
II
vkupno
SS
5
s
VKJJIHO
#3
u;
101
13
na
U2
311
l!5:i
221!
479
II .Vi
959
2094
7<1
100
179
64
62
io e
18
24
42
II2GU
!HM0
*>00015
13G
14
282
"t
GG
130
19
2<S
45
106
112
218*
**
vifynno
ukupni
yny uho
I J
JfS
ukupno
>
yKynno
1
o
l '
.3
S
... ;
6. Stanovnitvo po vlasnitvu zemljita u Zvorniku, Kozluku,

prigradskim naseljima i u srezu (kotaru) Zvornik po popisu iz
1910. godine (izvodi iz popisnih listi)
(Izvor: P opis stanovnitva
u B iH 1910., str. 462-466)
g
c.ioiig
Oai0V91KM OHrHIHh OKIJ90

0A)*r|3|IZ OU||A|3 D||30
>fo
o
tgS
SS
o
4
U v Toro |ifiAs
< 2K
5
uvaiupo udvmtiM
I-lKATIlS
=215
o NN
a
i
II
5
^
i-s~
si
tivfona p*fcu
1*13. s i !
?ss
6 =*
M *
-1
*>\
OJ
fO
cii
<?a
iS>
Cl
iA
ea
unrdiuoa nJtavirj
itjy)*.qo
M
sli
i 1!
?>
1
00
3
X
=I s
5 5
v> "
r~
JJ1 TOJ.U90 udvnvirj

lf|9)iqO U?4U|f)
S j
sa
3
1
Vufon? - pnfOAB
o
g
u^ram 90 irdenBtfj
cr>
KoTap: dvornik 3 b OPHHK.
ii
I|s
i3S
1
s
n g
ta
rCO
c<5
s
C"
lO
1
1
c
ee Ej
-i.
J E
h
o
1-H
IO
1
CD
**r
CM
Et
cg
i
w
60
-o
5
00
CP
**
<n
eo
ti
s
i
c
M
g
9
a.
^
a
?
M
S
s*
'
s
o
ii
se
-
s<
1
* .M
m
a
8
g K
W
318
O
CO
Jiirempo KdnaiM
lT[a)tqo
iS
5
t-*
co
so
e
5
o
g*
o
TS
5
ii
M
>o 2
53
^
<o
tfvfofl? pvfoiv
c m
C
tO
r-
U1T31H90 H?4IM
|fl*}jqo [JAU|9
a| i
|iss
S
S
Utfoo? pvToAS
, jf 2
352 2
CO
U
ro
o>
-*
, a
=-S a s
-r
o
o
<o
^
55
88
IlVA-LUpO
Ifpfoflo putoAB
2
00
l-
l-
tO
o
o
rO
Hi*
'M
ttvToii? pvtoA
li
e
Ok**
Iff
o>
(>
-f
HOlfBlIllUlfllOVOU HIBg 93
s(oh 'gii3D>aw M g nmuAna mopsjAfid
-o l\o t I** ai 9{#>|
fOJt)
3!
Ea.tg
a
64
S
p
n
*
<4
a
o
C
p,
*
ai
'5*
S
d
O.
M m
<* 5*
g- s
vi o.
^
23
) S
*o .
* i
i
^
,
&
i
i. J5
ci i/i
O.
S
^ ^
C ?
j. 5
s3 tfi
^
u
*-3 a
ej *
5
g
^
t
a
o
js,
i
U
O
5S
?CX
&
t4 B
1'
14
03
4 ^
: I i
'
1
O
ti
ti
CO
.
i
*
*
*c
o
>
*Z
s ec
T i
**^ ^
a 5
G
O
i
3
aa
U
1B
a
xi S
g co
12 s>
N
^9
5ig
7. Stanovnitvo Zvornika, Kozluka i prigradskih naselja po popisima

1921. i 1931. godine (Izvodi iz popisa)
Popis 1921. godine
Pravoslavni Muslimani Katolici Evengelisti Jevreji
M jesto
1. Zvomik(srez)
Ukupno
26.249
20.31
294
243
134
47.233
2. Zvornik (grad)
799
2.025
184
125
3.139
3. Kozluk
115
910
15
1.049
4. Karakaj
5. Kula Grad
6. Divi
128
98
10
236
294
294
399
399
Popis 1931. godine

Mjesto
[. Zvomik (srez)
2. Zvomik (grad)
Pravoslavni
22.025
886
Muslimani Katolici
Evengelisti Ost.hri.
Druge
konfesije
Ukupno
24.688
253
227
21
112
47.326
2.304
177
109
3.487
(Izvor: D e fin .re zu lta tip o p isa stan ovn itva 1921. i 1931. godine,
knjiga I i II (stanovnitvo), K raljevin a Jugoslavije,
O psta d ravna statistika, D ravn a tam parija, Sarajevo, 1932.)
8. Stanovnitvo opine Zvornik po popisima (1948. -1991. godina)

Vidi tabelu na str. 320-321
9. Stanovnitvo sreza Zvornik staro preko sedam godina po

pismenosti prema popisu 1910. godine
(Popis stanovn. 1910., str.36 i 37)
Ukupno Zna itati i pisati

preko 7g.
37.446
3.387
Zna samo itati
731
Ne zna ni itati
ni pisati
33.688
319
320
STANOVNITVO OPINE ZVORNIK PO POPISIMA (1948-1991)
S lalno slanovniSlvo hrv atsk e
rodom vi B o sn e i H erceco v rn e
S talno 9tanQvoiSlvQ B osdc i H ercegovine po popisim a

1981
srodni sastav
1953
K>
U kupno
Hrvai
M u sli
m ani
Srbi
ufiCslaveni'*
Hrvai
M u sli
m ani
Srbi
Jugo*
slaveni"
812 9 5
122
48102
30863
1248
O stali
i
ncpo*
znalo
960
H rvati
M u sli
m ani
Srbi
Jugo
slaveni"*
681
104
149
261
56
60910
73845
104
40801
30064
1970
266
310
307
237
-----
-----
237
-----
-----
319
-----
-----
314
557
602
572
629
-----
166
458
595
141
451
342
50
2X9
583
61
517
Androvii
249
Baljkovica
46 4
Baljkovica Donja
15 U
171
186
224
257
-----
-----
257
-----
BoSkovii
28 4
304
713
737
801
-----
295
452
-----
54
-----
-----
23 5
248
235
265
267
-----
267
-----
-----
241
-----
-----
241
-----
olopek
1 190
J 167
1307
1512
1755
97
1608
36
11
1896
119
1763
12
D ivi
7 96
863
1032
1 i 83
1276
-----
1259
14
1388
1360
13
Donja pilia
10R1
1161
1276
1237
1271
1258
1304
1282
11
17
11
Donji lokanj
Drinjaa
1223
1336
1470
1541
1537
-----
-----
1532
-----
1407
-----
1401
17
-----
12
33
-----
LI
-----
169
179
172
207
209
-----
161
31
14
238
199
Drugi dio
Djevanjc
139
14K
175
223
3)4
-----
313
-----
-----
342
-----
341
399
457
445
339
355
-----
34
321
-----
340
20
305
14
julii
422
490
530
696
894
-----
866
27
-----
1043
1022
17
-----
-----
Glodi
531
567
762
1130
1319
-----
1213
32
73
1260
1177
46
33
-----
Glumina
954
1108
1376
1979
11913
1716
183
2 399
-----
2249
123
21
GoduS
358
425
536
764
743
-----
-----
1150
1143
-----
Gornja pilia
1 138
122J
1308
1234
1206
737
-----
1205
-----
1 104
-----
1 096
-----
14
-----
12
Gornja lokanj
662
732
BOO
851
938
918
15
901
-----
898
-----
-----
Grbavci Donji
394
636
658
552
968
-----
Grbavci Gornji
588
656
729
863
1003
Guteri
474
574
637
908
Jar dan
Jasenica
22R
329
959
993
577
B22
8X5
958
1048
Jusii
K amenica Donja
183
222
229
294
S24
763
997
Kamenica Gornja
781
873
982
Kiseljak
349
677
509
535
600
K o z lu k
M -
141 1
678
259
27
1058
846
20 6
267
732
-----
939
-----
261
66 7
-----
-----
950
-----
928
22
500
-----
427
73
-----
13
13
-----
10
22
12
-----
1216
40
-----
1391
1354
22
1122
394
13
1609
-----
1291
306
589
51E0
-----
16
532
-----
2232
259
!?
49
111
3017
----3
2S&5
302
9
76
m.
71
*
25
----3
3
15
1 NO
52
32
10
1288
-----
1232
44
-----
1675.
10
2310
-----
2272
34
-----
-----
-----
-----
1697
-----
1300
3
11
-----
-----
1262
I 063
-----
-----
1536
796
1033
765
-----
1171
1
I
-----
108
-----
14
1055
1243
-----
430
435
2652
1024
-----
799
493
2 ! 15
-----
33B
690
-----
-----
543
J flt4
-----
1060
465
-----
777
472
1 4X2
-----
1532
328
14
420
578
nepo
znato
ttl
Buloani
O&luli
U kupno
52 2 1 3
44964
Kraljevii
Krievii
OJ
U kupno
O stali
1971
J
V ^
n a ro d n i Kastav
nepo
zn ato
906
3^751
Zvomik
J 961
o m narodni saslnv
1
1
----4
Krui Kula
104
331
400
727
830
629
183
15
970
657
305
-----
-----
-----
Kula Grad
388
423
543
622
693
690
-----
1120
1 118
-----
-----
-----
Lijean
354
415
423
384
373
372
296
-----
-----
-----
M aleii
608
709
821
743
839
-----
833
69
664
-----
-----
-----
300
736
Marii
120
J40
162
175
326
299
19
-----
197
-----
197
-----
-----
-----
-----
-----
-----
-----
Medjedja
348
4 J5
555
687
957
-----
947
1078
-----
1077
-----
-----
-----
-----
-----
238
-----
236
989
-----
901
Muhamedii
127
148
189
206
215
Nezuk
421
460
485
720
924
-----
N ovo Selo
470
653
735
788
999
812
180
1262
-----
Padjine
443
467
497
477
539
-----
-----
535
560
213
790
129
-----
-----
-----
-----
83
-----
-----
1066
186
-----
-----
-----
-----
553
-----
11
Paljcvii
156
141
218
243
297
-----
283
14
-----
355
-----
343
12
-----
-----
Petkovci
454
527
632
550
823
-----
823
-----
-----
-----
877
-----
871
-----
-----
PotoCani
Raslonica
192
187
223
276
266
-----
250
23
12
344
-----
325
17
-----
-----
1 9 J9
2056
2272
2338
1866
-----
1848
2335
2314
12
56
-----
41
Roevi
831
945
1014
1053
1167
-----
1161
20
1235
-----
-----
1222
12
10
-----
-----
-----
Roanj
376
403
454
475
1035
-----
1030
-----
401
-----
14
384
-----
13
-----
Sapna
529
602
723
1070
1660
-----
1652
1807
1722
46
14
19
Skoi
3 J9
334
400
453
583
-----
358
128
25
72
554
-----
412
107
34
13
Snagovo
3 94
456
516
694
-----
157
498
14
496
-----
97
391
Snagovo Donje
441
559
547
612
1583
-----
1576
-----
-----
800
7K9
-----
-----
Snagovo Gornje
538
622
79 1
923
767
-----
749
123
-----
1 194
37
-----
Sopotnik
148
J 57
171
201
174
170
258
-----
189
68
-----
epak Donji
354
396
441
391
466
-----
462
449
epak Gomji
951
M IO
1259
1485
1735
1690
23
16
1964
-----
673
438
-----
74)
656
82
36
905
-----
1180
-----
113
1050
-----
-----
746
-----
1033
1026
489
1453
39
2097
586
1490
30
507
-----
609
65
506
2563
199
32
-----
3116
2900
204
127
-----
127
etii
577
618
329
472
1116
Tabanci
Trnov ica
644
720
763
739
945
524
549
646
703
765
Tri
Ugljari
1 224
1343
1629
1700
1990
426
447
530
494
540
Vitinica
' -----
1 357
1575
1837
2179
2797
Vrela
152
164
180
156
133
---
Zaseok
Zc linije
Zvomik
4 63
492
461
767
708
707
---
---------
] 445
6 43
661
709
687
708
705
-----
529
3858
4334
5444
8538
12174
6686
3491
1506
398
14584
-----
66
133
1924
76
3
----A
1
-----
-----
-----
-----
__
446
-----
----
18
14
-----
-----
-----
-----
-----
-----
-----
-----
-----
13
12
18
18
---
-----
14
-----
-----
-----
-----
-----
-----
53
1 503
1219
209
-----
524
8854
4235
944
475
254
71
__
2(1
]
60
Ukupno
stanovnika
Opismenjeni bez
kole
(analfabete)
etverorazredna
osnovna kola
Nia kola
Srednja kola
Via i visoka
kola
Svega pismenih
10. Stanovnitvo sreza Zvornik po pismenosti i kolskoj spremi prema

popisu 1948.
50.011
5.503
7.245
403
124
12
13.287
Godina
Pol
svega
muko
ensko
svega
1991. muko
ensko
1981.
Osnovno
obrazovanje
(Statist, godinjak 1945-1953. Zavod za stat

BiH Sarajevo, 1954.)
11.
Stanovnitvo opine Zvornik Staro 15 i vie godina prema
polu i kolskoj spremi prema popisu 1981. i 1991. god.
Nezavreno
Bez
osnovno
Ukupno
kolske obrazovanje
spreme 1-3
4-7
razreda razreda
50162 14657 2031 14770 11200
3922 961 7515 7508
25102
25060 10735 1070 7255 3692
59585 11285 2049 12863 17417
30066
2670 853 5534 10612
29519
8615 1196 7329 6805
Zavrena kola
Vie Visoko Nepoz
Sred.
Obraz obraz obrazo nato
ovanje ovanje vanje
6410
579
4471
372
207
1939
12244 1021
8170 684
4074 337
430
303
127
965
647
318
85
50
35
1741
896
845
(Stanovnitvo, u p o re d n ip o d a c i 1971, 1981. 1991. godine,

S ta tistiki bilten br. 265, str. 146, F ederaln i za v o d za
statistiku, Sarajevo, 1998. godine)
322
LITERATURA I GRAA
I-Literatura
Alii Ahmed: Pokret za autonomiju Bosne od 1831. do 1832. godine,
Sarajevo, 1996;
Antoni Zdravko: Ustanak u istonoj i centralnoj Bosni 1941.,
Vojnoizdavaki zavod, Beograd, II dopunjeno izdanje, Univerzal
Tuzla, 1981. godine
Antoni Zdravko: Rad KPJ na pripremama ustanka 1941. godine,
Istorija SK Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1990;
Baevi Ljubinka: Biblioteke i bibliotekarstvo u BiH 1918-1945,
Veselin Maslea, Sarajevo, 1986;
eki Smail: Genocid nad Bonjacima u Drugom svjetskom ratu,
Sarajevo, 1996.,
uri Hajrudin: Muslimansko kolstvo u BiH do 1918, Veselin
Maslea, Sarajevo, 1983;
Deroko: Drina, geografsko-turistika monografija, Drutvo Fruka
gora, Novi Sad, 1939,
Djordjevi Tihomir: Na narodni ivot, knjiga II, Prosveta,
Beograd, 1984;
Ergebnisse der volkszahlung Bosnein und der Hercegovina (popisi
stanovnika, 1879, 1895, i 1910. godine)
Evlija elebija: Putopis II, Svjetlost, Sarajevo, 1957.,
Front slobode, novembar 1943 - decembar 1945, Filandra air;
Bonjaka politika 20. vijeka, Sejtarija, Sarajevo 1998. reprint
izdanje Front slobode Tuzla i NIP Zadrugar Sarajevo, Sarajevo
1975.,
Hadiosmanovi Lamija: Biblioteke u BiH 1878-1918, V.Maslea,
Sarajevo, 1980;
Handi Adem: Zvomik u drugoj polovini XV i u XVI vijeku,
Godinjak Drutva istoriara BiH, br. 18., Sarajevo, 1980;
HE Zvomik RNIPO Podrinje, Loznica, 1985;
Hodi aban: Migracija muslimanskog stanovnitva iz Srbije u
sjeveroistonu Bosnu 1788 -1 8 6 2 , lanci i graa za kulturnu istoriju
istone Bosne, knjiga II, Tuzla, 1958;
Ibni Hasan:1 Islamski spomenici u Zvomiku (uvodne napomene),
Islamska misao, godina VI, br. 62, Sarajevo, 1984;
Ibni Hasan; Damija u Diviu, Glasnik Vrhovnog islamskog
starjeinstva SFRJ; br. 5-6/81, Sarajevo, 1981;
(1 Ibni Hasan je pseudonim Hivzije Suljkia).
323
Imamovi Mustafa; Historija Bonjaka, BZK Preporod, Sarajevo,

1997;
Jugoslovenski knjievni leksikon, Matica srpska, Novi Sad, 1971;
Kalender Fahrudin: Radnike biblioteke i itaonice u Bosni i
Hercegovini do 1941. godine, Drutvo bibliotekara BiH, Sarajevo,
1998;
Karabegovi Ibrahim: ZVomik i okolina izmedju dva svjetska rata
(1918-1941), prilog za monografiju Zvomika (neobjavljeni rukopis);
Kosori Milica: Podruje Zvomika u praistorijskom periodu, prilog
za monografiju Zvomika (neobjavljeni rukopis);
Kovaevi Koji Desanka: Gradska naselja srednjevjekovne bosanske
drave, Veselin Maslea, Sarajevo, 1978;
Kreevljakovi Hamdija: Kapetanije u Bosni i Hercegovini,
Svjetlost, Sarajevo, 1980;
Kreevljakovi Hamdija: Hanovi i karavansaraji u BiH, Nauno
drutvo NR BiH, Sarajevo, 1957;
Lei Josip: Vrijeme melodrame (Dramska knjievnost u BiH u doba
austrougarske vladavine), Svjetlost, Sarajevo, 1989;
Lui Ljubo: Franjevaka prisutnost u Posavini i sjeveroistonoj
Bosni Bosanska Posavina - Zbornik rodama, Sarajevo, 1997;
Ljiljak Milan: Pota, telegraf i telefon u BiH, I dio, Preduzee PTT
saobraaja, Sarajevo, 1975; II dio 1981. i III dio 1989. godine
Mala enciklopedija Prosvete, 1-3, Prosveta, Beograd 1978;
Markovi Marko; Izabrana djela, knjiga I, Svjetlost, Sarajevo, 1968;
Mazali oko: Zvornik (Zvonik) stari grad na Drini, Glasnik
zemaljskog muzeja (G.Z.M) X, Sarajevo, 1955
Mazali oko: Zvornik (Zvonik) stari grad na Drini, Glasnik
zemaljskog muzeja (G.Z.M) XI, Sarajevo, 1956
Mii Dimitrije:!Hidroelektrana Zvomik, Narodna knjiga, Beograd,
1952;
N am etak Abdurahm an; H restom atija bosanske alham ijado
knjievnosti, Svjetlost, Sarajevo, 1981;
Narodni heroji Jugoslavije, knjiga I i II, Mladost, Beograd, 1975;
Papi Mitar: kolstvo u BiH za vrijeme austrougarske, Veselin
Maslea, Sarajevo, 1972;
Papi Mitar: kolstvo u BiH 1918-1941, Veselin Maslea, Sarajevo,
1984;
Papi Mitar: Istorija srpskih kola u BiH, Veselin Maslea,
Sarajevo, 1978;
324
Pet stoljea hrvatske knjievnosti, knjiga 10, Matica hrvatska i

Zora, Zagreb, 1969;
Peri Jeremija: Optina Zvomik u NOB i socijalistikoj revoluciji
(III verzija), Zvomik, februar 1982, (neobjavljen rukopis),
Popovi Koa: Beleke uz ratovanje, Bigz, Beograd, 1988;
Prostorni plan optine Zvomik, Sluben glasnik optine Zvomiik,
broj 4/90, Skuptina optine Zvomik 1990;
Purivatra Atif: JMO u politikom ivotu K SHS, Sarajevo, 1977;
Spomenica, 400 godina od dolaska Jevreja u BiH (1566-1966), Odbor
za proslavu, Sarajevo, 1966;
Redi Enver: BiH u Drugom svjetskom ratu, Sarajevo, 1998;
Sulejmanovi Mustafa: etiri zvomike damije, Islamska misao,
Sarajevo, 1985, br. 78-79/85, 81/85. i 82/85.
ami Jasna: Hasan Kaimija Baba, Izraz, br. 6/86, Sarajevo, juni
1986;
kalji Abdulah: Turcizam u srpskohrvatskom jeziku, Svjetslost,
Sarajevo, 1985;
ljivo Galib: Prilike u Zvomikom kajmakanluku 1856, Istorijski
zbornik br. 4, Institut za istoriju Banja Luka, Banja Luka, 1983;
Tepi Ibrahim: BiH u ruskim izvorima 1856-1878, Veselin Maslea,
Sarajevo, 1988;
Trifkovi Dragia: Tuzlanski vremeplov I, Pres kliping, Beograd,
1981;
Trifkovi Dragia: Tuzlanski vremeplov II, Pres kliping, Beograd,
1983.
Tucakovi emso: Genocid nad Bonjacima 1941-1945, Sarajevo,
1995;
Vasi Olivera: Igraka tradicija Podrinja, Drugari, Sarajevo, 1992;
Vego Marko: Naselja bosanske srednjovjekovne drave, Svjetlost,
Sarajevo, 1957;
Zahirovi Aja: Od stiha do poezije, (poezija ena BiH) Univerzal,
Tuzla, 1985;
Zvomik 2000. Urbanistiki plan, 25.novembar - organizacija za
komunalno-gradjevinsku djelatnost i urbanizam Zvomik, Zvomik,
1975;
325
II Graa
1. Graa iz Regionalnog istorijskog arhiva Tuzla i Arhiva BiH koja se

odnosi na Zvornik,
2. Statistiki godinjaci Bosne i Hercegovine i Jugoslavije
3. Razni objavljeni izvori, novine i asopisi u kojima se donose podaci
o
Zvomiku,
4. Popisi stanovnitva
5. Sjeanja starijih Zvomiana i autora knjige,
6. Neposredno prikupljeni podaci sa terena.
326
Registar linih imena
A
Aimovi, Slobodanka 235
Adembegovi, Mustabeg 75
Aganovi, Abdulah 96
Ahmetbegovi, Ahmet 72
Ahmetagi, Meho 219
Ahmetovi, Emka 235
Ajanovi, Esad 218
Alajbegovi, Fahro 67
Alempi (Dragan, Duko) 255, 283
Alibegovi, (Fatima, Mustabeg) 241, 242
Alii, Ahmed 25,134
Ali (Alija, Husein, Rifet) 100, 192, 266
Alidik, efika 261
Alijagi, Demko 220, 231, 244, 250
Alispahi, Nijaz 115, 190, 207, 209, 296
Andrejevi (Jovanka, Olga) 220, 281
Andri (Nikola, Veljko, Vojo) 42, 43, 219, 241, 243, 277
Antoni (Rado, Zdravko) 38, 53. 73, 223, 253, 276
Arhipov, Ivan 268
Arifovi (Naza, Salih) 254, 259
Atlii, 178
Avdi (Galib, Enver, Mehidin, Mujo, ahbaz, emsudin) 170,236,253,
281,282
Avdiauevi, Avdo 280
Avdispahi (Alija, Faruk, Mustafa, Razija) 120,222,231,243,247,257,
260
Avramovi, Rajko 231
B
Babi, Jovo 222
Bademski, Ludvig 23
Bauer, Gustav 297, 298, 299
Banjanovi (Fadil, Nusret) 222, 294, 295
Baijaktarevi (Fehrat, Ohran, Safeta) 34, 219, 231
Bararon (Izidor, Sakita, Avoram, Sadik) 159, 246
Barui (Fikret, Mirsad) 259
Basler, uro 8
Baagi, Safetbeg 231
327
Baovi, Ljubinka 33, 232

Batovac, Mirko 257
Bazardanovi (Husref, Mustafa, Safet, air, Bazardanovii) 30, 34,
36, 81, 147, 198, 199, 231, 247, 254, 260
Beganovi (Avdo, Ohran) 266
Begzadi, Smailbeg 285
Bektaevi (Fehim, Hasan, Ismet, Razija, Subhija) 166, 228, 226,
231, 288
Beirevi, evket 235,265
Biaki, Huso 187
Blagojevi (Aco, Branka, Branko, Dana, Drago, Jovan, Ljubica, Marko,
Milivoje, Risto djed, Ristounuk, Zdravko, 43, 100, 139, 147, 156, 171,
181,219,222,224,235,242,243, 244,253,255, 261,279
Blagojevii, 89, 145, 147, 159, 243, 244, 255
Blum, Emerik 268
Boji (Ahmet, Hanifa, Haso, Juso, Mehmed, Mustafa, Bojii) 107,
108, 109, 111, 112, 156, 178,219,253
Borogovac, Husenbeg 133
Bokan (Ivanka, Jovo, Milena) 219, 220, 223, 251, 252, 253, 259, 279
Bosi, Drago 225, 256, 257
Boi, Vojo 262
Bokovi, Mio 281
Bonjak, Drago 265
Buljubai (Hamdija, Nedim, Said, Sadija, Uzeir) 227,241,256,257,261
C
Cvjetinovi (Dragica, Milan) 140, 219, 282
aklovica (Abdulah, Faruk, Munir) 53, 99, 246, 253

auevi, Hasan 36
eki (Mehmed, Smail) 36, 278
elibagi (Salih, Smajo) 100, 231
izmar, Branko 244, 246, 250, 259, 261
okanovi, Janko 261
olakovi (Duko, Rodoljub) 182, 212, 282
orbegovi (Hana, Meho, Mustafa) 74, 126, 160, 162
remonik, Irma 7, 8
upi, Stojan 61, 135
uprili, Numan paa 23
ati (Hazim, Ismet, Jusuf, Mujo, Nurija, Salih, atii) 58, 73, 158,
159, 192, 251, 252, 253, 254, 255, 258, 259, 280
etkovi (Blako, Joko,) 146, 219, 241
328
emerli, Asim 238

ori (Fahrudin, Irfan) 260
orovi, Vladimir 199
osi, Halid 246, 247
ukovi, Miso 258
umavi, Husein 111,288
Dabi (Cviko, Milena, Milenko) 152, 156, 192, 222, 230, 256, 260,
Danojlovi (Brato, okora, Marko) 222, 235, 236, 240, 253)
Dautovi (Rizah, Sadeta) 200, 262
Davidovi, Duan 111
Dedi, Salko 226, 264, 281
Dedovi (Ibro, Jusuf,) 170, 194
Dejanovi, Rade 279
Deli Luketi, Zorica 130
Deroko, 32,172
Dervievi, Ibrahim Pilac 114
Dimitrijevi, Milo 212
Dragutinovi, Dobrica 257
Dugali, Fahrudin 253, 254, 256, 264
Duri, Himzo 259
Dukunovi (Husein, Jusuf, Bahrija) 73, 236, 247, 254, 265
D z
Dindo, Hasan 221

Deba, Anton 253
apanovi, Cvijan 278, 281

ermanovi, Rua 257
ezi, Salko 281
ihi (ima, Mehmed) 109, 113
oki, Olga 244
onli, Muharem 194
orevi (Tihomir, orevii) 70, 71, 202
ozi, Hakija 222
Dozo, Husein 34
uki, Vasko 222
ulbegovi, Juso 123
uranovi, Veselin 268
urevi, Danica 219
urkovi, Miso 253
329
E
Efendi, Alija 186, 225, 238, 283
Efendi (Rizah, alim, Semka) 34, 71, 112, 222
Ekmei, Obren 254 280
Eri (Mio, Kota, Vaso) 225, 280
Evlija, elebija 21, 22, 285
F
Fatih, Mehmed 17, 116, 117, 170
Fazli (Ibro, Omer, Ramo) 133, 147, 236, 264
Ferhatbegovi, Aziz 222
Fidahi (Ali-paa, Avdo, Mahmud, Mensur, Osman, Fidahii) 17, 23,
24, 25, 68, 70, 72, 79, 90, 93, 124, 134, 140, 187, 246, 247,251, 262,
278, 285, 286
Fier, Bela 146, 150,159
Franievi, Ivica 224, 257
Franji, Ivica 246
G
Gali (Boko, Mihajlo, Milan) 227, 280, 291
Galijaevi, Mirsad 255
Galji, Himzo 281
Ganibegovi, Hamzalija 166
Gazin, Ferdo 36, 213, 214, 215, 232
Ginsberger, Herman 100, 138, 153, 159, 265
Gradaevi, Husein kapetan 24, 93, 124
Grbavac (Halid, Smajlbeg, Velid) 71, 73, 162
Gobelji, Suljo 162
Grabe, Branko 227
Gruhanji, Osman 218
Grujii, Rade 212
H
Hadiahmetbegovi (Hasan, Selim) 34, 231
Hadiavdi (Habiba, Hasan, Jusuf, Mensura, Mustafa, Sefedin,
Hadiavdii) 67, 69, 71, 107, 109, 111, 112, 113, 222, 260
Hadi (Abdurahman, Ahmet, Asif, Hanifa, Mehmed, Naser, Nurija,
Hadii) 72, 121, 126, 219, 262, 291, 293, 294, 186, 238, 263
Hadiefendi (Ahmet, Mensur, Remzija, Hadiefendii) 53, 71, 105,
111,223,255
Hadigrahi (Ehlimana, Ezmana, Hakija, Nurija) 166, 224, 245, 257,
260, 265
Hadihamzi (Alija, Huso, Ibrahimaga, Mustafa) 36,159,167,215,218
330
Hadihasanovi, Besim, 81
Hadijusufovii, 143
Hadimejli, Haso 260, 283
Hadinurbegovi (Esma, Eefa, Halil, Safet, emso) 34, 92, 166, 231,
235 244, 253, 260, 261
Hadiomerovi (Asidin, Fahreta, Ibrahim, Juso, Midhat,
Hadiomerovii) 187, 192, 219, 222, 231, 253, 255, 262, 264
Hadiosmanovi (Fildus, Husejn, Hadiosmanovii) 84, 162, 222, 266
Hadiosmanovi, amija 231
Hafizbegovi, Avdo 222
Hajdarevi (Abdulah, Ibrahim, Sakib, Hajdarevii) 192, 227, 244, 246,
247, 265
Halilovi (Hasan, Munever, Salih) 108, 113, 281
Hambiralovi (Abdulah, Avdaga, Hamdija, Sead, Hambiralovii) 64,
82, 99,100,156, 187, 200, 232, 237, 247, 251, 252, 253, 277, 279
Hamzabegovi, Zumra 236
Handi (Adem, Izet) 15, 16, 17, 18, 20, 21, 116, 118, 180, 200, 276,
282,310
Harambai 162
Hasanovi (Alija, Abid, Jasminka, Mirsad) 229, 261, 279, 282
Hodi, Ibrahim 121
Hodi (Salih, Haim, aban, Meho, Mirsad, Muhidin) 95, 128, 194,
227, 266, 279, 280
Hrustanbegovi (Eefbeg, Fuad, Nazif, Zijah) 36, 70, 187, 225, 235,
246, 247, 256,260
Hulusi (Ahmet, Demal, Jasminka, Selim) 35, 73, 75, 219, 231, 259
Hubli, (Mehmed, Mirsada) 79, 235, 261
Hudovi (Asim, Mahir, Mehmed, Nada, Tahir, Taib) 140,220,222,224,
227 271,272, 280,308
Husejnagi, Hazim 257, 258
/
Ibrahimagi, Esad 260
Ibrahimovi (Hazim, Muriz, Rasim, Ibrahimovii) 192, 238, 253, 254,
265, 282
Idrizovi, Avdaga 69
Ignjatovi, Pavle 238
Ili (Branko, Milo, Rajo, Miroslav) 96, 163, 219, 278, 279
Imamovi (Alija, Asim, Azra, Muhamed, Mustafa) 18, 23, 200, 203,
280, 281,291,294
Imamovi, Mustafa 18, 23, 203
Imirovi (azim, Fatima, Mehmed, Nezir, Rajfa, Imirovii) 86, 94,
159, 229, 235,267
331
Isabegovi, Fuad 147, 148

Ivanovi (Jovan, Zoran) 217, 279
Ivo (Ana, Vojislav) 150, 218
J
Jahi (Abdurahman, Hajro, Nedib, Ruvejd, air) 111,133,147,194,260
Jaki, Ljubo 283
Jakubovii 186, 238
Janikijevi, Sergije 238
Janji (okora, Mia, Mirko, Janjii) 192, 218, 226, 252, 253, 260,
Jai, Mujo 282
Jati (Adnana, Haim) 260, 294
Jefti (Mara, Krsto) 219, 243
Jelki (Ahmet, Alma, Ibro, Muhamed, Sabitaga, Zekira, Jelkii) 156,
159, 192, 194, 227, 218, 238, 259, 266, 281
Jeniragi (Alija, azim, Mehmed, Mensur, Mustafa, Jeniragii) 168,
192,219, 243,257, 279
Jeremi, Slobodan 246
Joci (Boo, Mia) 143, 188, 190, 233
Joguni, Sadik 255
Joji, Dragan 120
Jokanovi, Borko 144, 162
Jovanovi (Danko, Drago, Jovan, Milan) 200, 219, 227, 235, 258
Jovi (Jelena, Rada) 225, 265
Jovii (Doka, Milan, Miodraga, Pero, Drago, Stania, Jovii) 89,156,
159, 163, 212, 220, 228, 229, 245, 246, 282
Juki, Edhenm 254
Junuzovi, Senad 259
Jusi (Ibro, Jusii) 102, 231
Juzbaii 81
K
Kadi (Juso, Mirza, Zijo) 192, 253, 256, 258, 260, 261, 262
Kadri, Kemal 264, 278
Kaimija, Hasan 21, 75, 117, 120, 124, 200, 201
Kalajdi (Darko, Jovo, ivan) 53, 103, 167, 225, 246, 254, 261, 265
Kalender, Fahrudin 29, 36, 232, 273
Kamenica (Alija, Sead, Semka) 34, 140, 231, 225, 235, 264, 267
Kamiali (Hasan, Husein, Mustafa, Salih, Zarfa) 34,73,155, 156,159,
222, 226, 231, 232,278, 280, 283
Kani (Ibro, Salih) 233, 266
332
Kapidi (Halid, Muhrem, Kapidii) 67, 107, 178, 255

Karabegovi, Avdo 63,130, 131, 200
Karabegovi, Ibrahim 30, 31, 33, 35, 36, 111,180, 218, 272, 275
Kari, Dafer 227
Karaosmanovi (Eef, Muradif, Mirsada, Rifa) 99, 213, 254, 259
Kasum (Demal, Memnun, Mensur, Mustafa, Senka) 34, 120, 163, 192,
253, 254,255,264
Kavazbai, Salih 111
Kavazovi (Bahrija, Huseinaga, Ibrahimaga, Mahmut, Kavazovii) 82,
156, 159, 187, 278
Keci, Jezdimir 240, 282
Kiler, Zvonimir 37, 240
Kitovnica (Hamdija, Suljaga) 81, 103, 153, 235
Klempi (Fatima, Hatida, Nura, Osman) 100, 152, 170, 219
Kljaji (Pero, Slavko, Sofija) 85, 156, 192, 244, 279
Kljaji, Filip Fio 39, 40, 54, 67, 71, 84
Knajter, Antika 79, 140
Kofrc, Sadik 257, 258
Komnenovi, Danijela 260
Kondi, Sabit 244
Korkut (Asim, Besim, ekir) 34, 79, 96, 231
Kosovac, Dragutin 69
Koraksi, Stojan 36
Koji, Desanka9, 10, 11, 13, 14
Kovaevi (Boko, Drago, Vaso) 156, 159, 243, 244, 250
Kraus (Drago, Emil, Julka, Lazar, Valter) 168, 219, 233, 244, 265
Kardali (Hakija, Mehmed) 35, 248
Kreevljakovi, Hamdija 17, 23, 167
Krlea, Miroslav 212
Krsmanovi, Vojin 236
Krstanovi (Jelena, Milka) 226, 235, 236
Krsti, Ilija 219
Krtii (Avdo, Eso, Husein) 222, 245, 246
Kujundi Fehim 236, 281
Kurii, 84, 85, 108, 155, 156, 159, 263
Kurumovi (Abdulah, Ajka, Demal, Haso, Safet) 107, 109,113, 253,
254, 255
Kurtagi, Mujo 247
Kusturica, Emir 239
Kusurovi, Miodrag 279
333
L
Lagumdija, Ahmet 219
Laki (Branko, Danilo) 223, 283
Lazarevi (edomir, Julijana, Marija) 220, 225, 280, 288
Lazi, Mara 225
Lehovci192
Lei Josip 30
Levi (Izidor, Laura, Moina, Rafo) 138, 219, 246
Loznica (ulzida, Haso) 241, 264
Lui, Ljubo 82
Lugovski, Sergije 238
Lj
Ljahov, Kiril 238, 239, 241
Ljiljak, Milan 21, 22, 26, 29, 149
Ljubovi, Zumreta 34, 231
M
Maho, Johan 246, 247
Mahmutovi, Fadila 259
Manojlovi (Bogdan, Nikola) 43, 76, 82, 159, 219, 278
Maksimovi (Dragan, Miodrag, Petko) 259, 279
Marai, Mirijana 261
Malovi, Abdulah 262
Markovi (Marko, Mili, Bosa, Boo, Ljubo, Vojo) 89, 131, 200, 203,
205, 220, 235, 267, 288, 269, 290, 291, 292
Mastilica, Nikola 250
Mazali, oko 11, 14, 17, 22, 60
Meder (Stevo, Mederi) 96, 194, 266
Mehinagi (Asim, Avdulahaga, Emina, Hajrudin, Hakija, Izet, Jasminka,
Nezir, Semija, Zijo, Mehinagii) 71, 96, 99, 164, 165, 170, 192, 194,
212, 236, 270,282
Mehmedovi (Alija, Began, Redo) 117, 133, 262
Meholji, Beir 222
Mekani, Beir 227
Meanovi (Hakija, Salih, Meanovii) 34, 192, 253
Mii (oko, Jovanka, Ljubinko) 227, 259, 278
Mihajlovi, Dragoslav 224, 278
Mijanovi (Kota, Milan) 225, 244, 256, 260
Miji, Milan 279, 283
Mili (Boko, Krsto) 253, 282, 283
Milievi, Dragan 278
334
Miloevi (Damnjan, Krsto) 100, 220

Milutinovi, Miloje 281
Mitrovi (Goran, Jovan, Savo) 225, 256, 261
Mlaenovi, Neo 282
Mrkonji, Suad 98
Muharemovi, Mustafa 99
Mujaevi, Esad255
Mujakovi, Salih 253
Mujinovi, Dafer 282
Muji (Mehmed, Mujii) 156, 192
Mulabdi (Ahmet, Deva, Enver, Mehmed) 231,232,235,244,246,247
Mulaosmanovi, Halim 228
Muratovi (Murat, Ramiz) 226, 278
Musi (Alija, Musii) 85, 107, 113, 178, 179, 200, 209, 210, 212, 276
Mustafi (Aif, Ahmetaga, Alija, Avdo, Mehmed, Mirza, Mustafa, ida)
34, 79, 156, 159, 162, 218, 219, 243, 244, 245, 251, 257, 278, 280
Mutapi (Mulija, Omer) 293, 294
Muzurovi (Hajro, Muzurovii) 78, 192, 266
N
Nakievi (Demil, Izet, Nakievii) 91, 230, 283
Nali (Ibrahim, Mustafa, Nezir, Rifko) 130, 131, 167, 264, 266
Nametak, Abdurahman 203
Nikoli (Bato, Branka, Dragan, oro, Stanko, Stevan, Vera) 26,35,76,
89, 90, 145, 181, 156, 159, 187, 226, 229, 244
Novakovi (Maca, Novak, Pero, Vaso, Novakovii) 163, 192, 265
Novo (Aia, Avdo, Fahreta) 222, 241
Noinovi (azim, Faik, Faruk, Ferhat, Nihad, Sakib, emsudin) 53,
170, 226, 251,257, 259, 260
Nuhanovi, Mali 12
Nuhi, Mehmed 120
Numanovi (Enver, Jusuf, Muhamed, Numanovii) 107, 108, 255
Nuki, Husein 279
Nui, Branislav 131
O
Obili, Nenad 216
Obradovi (Krsto, Nenad, Pero, Petar, Radia, Sara) 36, 83, 86, 218,
244, 281
Odobai (Enver, Mustafa, Zahida) 98, 235, 236, 259, 266,
Ohranovi, Ibrahim 162,
335
Okanovi, Ismet 113, 225, 262

Omerovi, Hajrudin 266, 279, 280
Ostoji (Doro, Dragomir, Jela, Jovo, Nada, Sreo, Vasilije, Vida) 67,
82, 89, 112, 200, 205, 206, 221, 244, 246, 251
P
Papi, Mitar 27, 216, 217
Paali (Muharem, Vejsil) 264, 265
Pai (Abdulah, Osman, Paii) 105, 109, 278
Pai (Salih, Sead) 156, 159, 218, 262, 266, 278, 279
Pavlaevi, Bogoljub 212
Pain, Vojin 227, 283
Peji (Ljubinka, Sofija) 220, 227
Pedi (Hasan, Sabina) 78, 147, 259
Pekli (oro, Vlado) 96, 156, 218
Peri (Duanka, Jeremija, Simo, Tomo, Vojo) 38, 40, 218, 219, 222,
244, 246, 251,278, 279
Pei, Nikola 253
Peruica, Nada 267
Pezerovi (Demal, Pezerovii) 53, 112, 1131, 179
Pisii, 288
Pokorni (Anto, Revnik, Tonika) 147, 150, 226
Poli, Aco 147, 148
Popovi (Dragan, Drago, Kojo, Ljubia, Ljubo, Persa, Risto, Stevo,
Stanko, Tiko, Vaso, Vojna, Vojo) 26, 96, 156, 159, 181, 218, 219, 221,
235, 244, 246, 257, 261, 262, 267, 277, 278
Popovi (Dragomir, Koa, Mili) 36, 40
Popovi (Janko, Nemanja, Sreo, Mirko) 222, 246, 258, 259, 282, 288
Porobi, Omer 212
Prokleta Jerina 10, 301
Povlaki (Beriz, Damal, Fehim, Mujaga, evala, Povlakii) 119, 121,
147, 222, 226
Purkovi (Aida, Hasija, Hidajeta, emsudin) 222, 226, 260, 264, 281
Pui, aslav 222, 225
Pukarevi (Abdulah, Emina, Salko, Pukarevii) 133, 192, 218, 236,
266, 281
R
Radasli, Mustafa 266
Radi (Rado, Stevo) 279, 280
Radovanovi (Cvijan, Nada, Vlado) 212, 220, 223, 274
Radovi, Miso 255
Raidovi, Mujo 74
336
Rebac, Hajrudin 223

Rei (Enver, Haris) 37, 161
Rener, Hajnrih 300, 303
Ribii, 159, 192
Riki, Radenko 261
Risi, Munib 252
Ristanovi (Ratko, ivajin) 223, 226, 281
Risti (Branko, Momo, Panto, Radmila, Risto) 100, 181, 192, 219, 252
5
Sabirovi (Alija, Daut, Demalija, Feta, Izet, Mehmed, Mirzet, Nedib, Sait,
Zuber, Sabirovii) 53,153, 192,222, 225, 250,251, 252,253, 256,282
Sabljak (Drago, Milica) 5, 223, 222, 224, 235, 253
Sadikovii 73
Sahani (Mehmed, Suljo) 36, 215, 252
Salihovi (Ahmet, Salih) 109
Sarajli (Fadil, Faketa, Huso, Nurija, Nusret, Salih, Zijo, arajlii) 162,
187, 190, 236, 250, 251, 252, 253, 255, 259, 261, 262, 280, 282
Sarajlija, Midhat 236
Savi, Milica 225
Savi (Dragan, Manija, Milojka, Sele) 219, 226, 259,
Savojski, Eugen 23
Sejdinovi, Nijaz 255
Selimovi, Bahrija 121, 280
Selmanagi (Kemal, Omer, Rizo, Selmanagii) 43, 72, 85, 147, 167,
219, 240, 241,277
Sekani, Selimir241, 279
Serpuhovitin (Angelina, Toljo)219, 257
Sidran, Abdulah 239
Sikiri (Mustafa, Zlatko) 235, 257, 261
Simani, Rastko 282
Skibar (Andra, August, urica) 76, 77, 83, 91, 154, 218, 219
Skopljakovi (Enver, Hajro, Halid, Smajlbeg, Skopljakovii) 67,71,73,
77,94, 156, 159,244, 246
Smaji (Bedrija, Smajii) 192, 261
Smaji, Avdo, 253
Smajlovii 102
Softi (Alija, Ismet, Safet ef.) 99, 108, 112, 187, 241
Spahi (Sead, Smajo) 265, 291
Spaho, Mehmed 111
Spasojevi, Zdravko 280
337
Spremo (Duanka, Mira) 222, 267

Srdi, Lazo 212
Stamenkovi (Gradimir, Zoran) 220, 260
Stefanovi (Anelija, David, Drago, Dragan, Jovo, Mio, Neboja, Pero,
Rajana, Stefan, Stevo, Stefanovii) 89,96,147,192,212,218,219,220,
229, 235, 242, 243, 244, 246, 252, 253, 261
Stoevi, Mehmed 226
Subai (Omer, Salih) 224, 265, 266, 293
Suboti, Jefto 267, 283
Sulejmanovi, Mustafa 68, 75, 77, 81, 94, 99
Suljagii 150
Sulji, Muhidin 259, 282
Suljki Hivzija (Ibni Hasan) 25, 76, 78, 96, 104, 111, 116, 134
Sunari (Ljubia, Desa, Veselin) 119, 225
abanovi, Rizo 219

abi, Jusuf 212
airbegovi, Avdo 283
ahbegovi (Hakija, Izet) 219, 223
akani, Hasan 34, 36, 213, 214, 215, 232
ami, Jasna 202
akoti, Drago 226
ehagi (Demila, Ejub, Hamdo, Milko, Rasim, Raid) 34,69,221,223,
229, 235
ehavdi (Idrizaga, Mahmut, Muriz, Mustafaga ehavdii) 71,73,156,218
ehi (Adem, Ahmed, Dedo, Mehmed) 34, 42, 74, 79, 87, 219, 246,
247, 251,266, 267, 278
ehi (Nasir, Nazif, Omer, Raid, Salihaga, Salih, ehii) 36,154, 164,
186,192,213,214,215,218,226, 232, 243, 246, 253, 257
ehmehmedovi (Ismet, Mustafa, Salih, ehmehmedovii) 119,123,227
ehomerovi, Salih 222
enk, Natalija 220
ibljakovii 102, 103, 115
ipka, Pero 253
ii (Ilijaz, Safet, emsudin) 36, 138, 198, 262,288, 289,290,292,294
T
Tabakovi, Halida 133
Tahirbegovi, Tahira 223
Talavani, Fadil 170
338
Taslidi, Muriz 253, 254

Tepi, Ibrahim 25
Tica (Nata, Zora) 244
Tiri (ulaga, Edhem, Ibariz, Hazim, Mehmed, Mustafa, Zlatko) 34,
226, 233, 247, 253, 254, 257, 260, 261, 262, 266, 283 '
Tito, Josip Broz 36, 131, 132, 213
Todoran, Jovo 137, 246
Tomaevi (Mihajlo, Milena, Ratka) 225, 267, 283
Tomi (Dara, oro, Jovanka, Miodrag, Rado, Veljo, Tomii) 159,162,
223, 224, 235, 241, 244, 250, 251, 252, 253, 255, 259, 266, 267
Topalovi, Suljo 145
Topi (Edin, Hasan, Muharem, Nead) 37,65,138, 154,157,158,185,
226,264, 297, 299
Trhulj (Emir, Osman, Suada) 162, 261, 262
Trifkovi, Dragia, 24, 26, 74, 82, 88
Trifunovi, Mitar Uo 29,73
Tui (Avdo, Tuii) 102, 117
Tuhi (Mustafa, Tuhii) 67, 102, 110
Tuli, Himzo 103, 123, 280
Tupekovi (Hrusto, Meho, Pao) 194, 266, 278
Tuevljakovi (Branka, Brano, Tuevljakovii) 156, 159, 219, 259
U
Uzunali (Hazim, Uzunalii) 192, 280
Uzuni(Mehmed, Uzunii) 34, 108, 231
Uzunovi, Alija 179, 200, 227, 281, 283, 295
V
Vanke, Ilonka 222
Vasi (oro, Nikola, Slavko) 71, 90, 156, 196, 197, 220
Vasili, Vida 235
Vaskovi, Dragomir 253
Vehbi (Nezir, Vehbii) 153, 192, 194
Vejzovi (Alija, Beriz, Mirsad) 255, 281
Vesi, Nadica281
Vidakovi (Budimir, Goran, Dara, oro, Veljko, Vidakovii) 35, 159,
244, 261,265, 266, 282
Viki, Nataa 260
Vili (Aljo, Hafiza, Mujo, Vilii) 108, 112, 113, 167,253,254,278,283
Vlajin, Milan 226
Voli, Razija 219, 222, 224
339
Vrabac, Mehmed 260

Vraevi, Zdravko 219
Vukainovi, ore 255
Vukajlovi (Borka, Todor) 226, 255
Vukelja (Danica, Jovo) 241, 261
Vukovi, Svetozar, arko 41, 51, 234, 235
Z
Zahirovi (Aja, Muhamed, Vahid) 206, 212, 255
Zaimovi (Ahmet, azim, Fahrudin, Muhamed, Sadija) 34, 164, 222,
226, 231,235, 265, 279, 280
Zari, Nedjeljko 243
Zdravkovi, Pero 212
Zehii, 102
Zejmilagi (Ahmet, Fahrudin, Himzo, Mehmed, Muhamed, Mustafa,
Nasiraga, Zajim) 91, 94, 97, 165, 219, 224, 241, 244, 265, 266, 283
Zeki (Drago, Marko, Milena, Savo) 223, 255, 280, 281
Zelji, Milorad219
Zlatonosovii 9
Zmaj, Jova Jovanovi 181
Zorbi, Haso 79, 194, 266
V
ivanovi, ivan 243

Napomena: S obzirom na to da se u knjizi pominje mnogo linih imena,
razumljivo je to su mnoga grupisana po prezimenima, kao i to sva nisu
ula u ovaj registar, to se posebno odnosi na imena navedena u prilozima
i pregledima u treem dijelu knjige.
340
IZBOR SLIKA IZ FOTOALBUMA HELMUTA

FRIDRIHSMELERA DES VERSUNKENE BOSNIEN
(FOTOGRAFIJE SA PUTOVANJA AUSTRIJSKOG
NAPORUNIKA EMILA BALKAREKA KROZ BUSNU I
HERCEGOVINU 1907/08. GODINE)
Album je zajedniki projekat Kelna, Graca i Bea. Objavljen je
1999. godine u izdanju Verlog Styrie. Ima 150 fotografija, od kojih se
znatan broj odnosi na Zvomik. Do njega sam doao u ljeto 2000. godine
(zahvaljujui Muji Kurumoviu) kada je knjiga ve bila predata u
tampariju. Cijenei vrijednost slika u albumu, izvrio sam njihov izbor
i naknadno ih unio na kraju knjige. Sve su snimljene 1907. i 1908.
godine.
1. Centar grada. U drugom planu slike se nazire Stari grad.
341
2. Stari dio Zvomike arije (danas ulica ure Pucara). U pozadini slike brdo
Vratolomac.
3. Damija Skela
342
4. uevac. Manja zgrada (desno) poslastiarnica i burekinica Demalije

Sabirovia, a vea lijevo kua Suljagia iz osmanskog perioda. Na njenoj lokaciji
Suljagii su tridesetih godina 20. stoljea podigli sadanju zgradu u kojoj je radila
zvornika pota sve do 1958. godine. Sasvim desno na slici vide se most preko Zlatice
i munara damije Rijeka.
5. Divi. Lijevo na slici stijene zvane "Bremena
343
6. Familija Smailbega Hdinurbegovia iz Zvomika (bez ena).
8. Vodenica na Diviu. Na Drini izmeu ove vodenice i stijena Bremena

podignuta j e brana HE Zvornik 1955. godine. Na snimku sasvim desno vide se
usidrene lae.
9. Drinske lae na mjestu gdje e 1929. godine biti podignut eljezni most na Drini.
345
10. Veirenjaa u Kozluku
11. U prvom planu slike dijelovi nekadanjih mahala Namazah i Skela, a iza njih
Fetija. U sredim snimka brdo Zmajevac, desno od njega podnoje Kahvenjae, a
lijevo podnoije Vratolomca (Zulfikarevac). Najvea zgrada na snimku (usredini) je
Podrinjska medresa.
346
12. Tipina bosanska gradska kua iz osmanskog perioda (Idrizovia - ehavia) i

damija u Hridu.
J3. Hotel l-Vien ( Be "). Danas su ovoj zgradi market Drina i kaj'ana Bour
347
14. Stari zvom iki grad (Juna kapija). Naprijed u snimku austrijski oficiri.
15. Gornji grad
348
17. Stara damija u Diviu. Naprijed na slici austrijski oficiri Balkareksa divikom
djecom.
349
18. Austrijski ojlciri na kupanju u Drini (negdje ispod sadanje stambene zgrade Z-15
u Zamlazu).
19. Vojna bolnica na Fetiji (lijevoj, desno jedan od pomonih bolnikih objekata.
Poslije drugog svjetskog rata u ovoj zgradi je vie godina bio aki dom.
350
DONA TORI
Knjiga je izdata zahvaljujui razumijevanju i pomoi donatora
ija imena sa zahvalnou navodimo:
Institucije i firme
Ado Europe aglar, DOO Sarajevo (Zijo Kadi)
Bosna plod Sarajevo (Hasan Hadiavdi)
Eskort trade DOO Sarajevo (Mujo Vili)
Likval, DOO Sarajevo (Himzo Meevi)
Ministarstvo za rad, socijalnu politiku i izbjeglice Kantona Sarajevo
Ministarstvo za kulturu i sport Kantona Sarajevo
Mutichem Ljubljana (Fadil Sarajli)
Opina Sapna
tamparija DES Sarajevo
HT TROPLAST BOSNA, DOO Tuzla (Samir Foak)
Pojedinci
Ahmetovi Hakija
Ahmetbegovi Mirza
Ali Agan
Ali Muhamed
Andri N. Vojislav
Azapagi efik (Tuzla)
Bajri Ahmet Blicko
Bazardanovi Husref
Beirovi Sead
Buljubai Beriz
aklovica Faruk
ati Hazim
ati Ismeta
Dugali Ida
ozi efket (Sarajevo)
Ganibegovi Maida
Garibovi Nijaz
Gazibegovi Husref (Sarajevo)
Hadiavdi Mensur
Hadi Ibrahim
Hadiomerovi Asidin
Hadiomerovi Enis
Hadiomerovi Muhamed (Bonj. inst.)
Hadiribi Mirhat
351
Hajdarevi Hajrudin
Hajdarevi Mirsad
Hajdarevi Talat
Hamzabegovi Razija
Hamzi Mahmut
Harambai Sead
Hodi Ibrahim
Hudovi Mahir
Ili Mitar Lale (Sarajevo)
Imirovi D. Mirsad
Imirovi D. Mustafa
Imirovi Zekira
Jai Mujo
Jelki Emira
Jelki Muhamed
Juki Fatima Zlata
Kadi Haso
Kadi Sedad (Doboj)
Kamiali Mustafa
Klempi Bischof Refija
Kugubi Alija
Kurumovi Mujo
Lehovac Idrizbegovi Azra
Martini Gordana (Oberrusel)
Mehinagi Izet
Meanovi Hazim
Muji Fadil
Nali Mehmed
Odobai Enes
Omerhodi Refik (Sarajevo)
Rezerovi A. Hasan
Raidovi Muriz
Sabirovi Nusret
Selimovi Admir (Sapna)
Selmanagi Jasmin (Sarajevo)
Slini Safeta
Smajlovi Beir (Ilida)
Talavani Fadil
Telalovi Avdo (Vlasenica)
Tiri Zlatko
Tuhi Muhidin
Veledarevi Haim
352
r%
SADRAJ
Predgovor ....... .........................................................................................5
I - ZVORNIK KROZ ISTORIJU............................................................7
Stari vijek................................................................................................. 7
Srednji v ijek ............................................................................................. 9
Period osmanske vladavine (1460.-1878.)........................................... 15
Vrijeme austrougarske vladavine (1878.-1918.)................................. 26
Razdoblje izmeu dva svjetska rata (1918.-1941.)............................. 31
Period Drugog svjetskog rata i NOB-e (1941-1945).......................... 37
Poslijeratni ili socijalistiki period razvoja Zvomka
(1945.-1992.)......................................................................... ................ 42
Neke geografske karakteristike optine Zvomik..................................56
II - SLIKE I BILJEKE IZ PROLOSTI GRADA.............................59
Zvomiki stari grad (tvrava)................................................................59
Zvomike mahale (ulice)...................................................................... 63
H rid..................................................................................................................... 67
Zamlaz........ ............................................................................................ 71
Namazah................................................................................................75
Zvornika arija (centar grada)............................................................ 77
Bair.......................................................................................................... 80
Fetija........................................................................................................ 81
Kanare i Kuljanski put...................................................................... 85
Srpska varo............................................................................................87
Rijeka...................................................................................................... 91
Skela..................................................... ..................................................94
Bekusija.................................................................................................. 96
Vidakova njiva....................................................................................... 99
Prigradska naselja................................................ ............ ................. 101
Tabaci....................................................................................................102
Divi....................................................................................................104
Kula Grad..............................................................................................115
353
Karakaj i Zvomiko polje.......... ....................................................... 125

Mali Zvomik i Sakar.......................................................................... 128
Stara groblja u Zvomiku.................................................................... 133
Zvomiki Jevreji.................................................................................135
Zgrada Sreskog naelii$ea^..............................................................138
Vojni logor (Lageri).......................................................................... 140
Oficirski dom (Kasina)..................................................................... 142
Prvi automobili u Zvomiku...............................................................144
Saobraaj izmeu dva svjetska rata i neposredno poslije II
svjetskog rata...................................................................................... 146
Prvi potanski saobraaj....................................................................149
Zvomiko korzo.................................................................................... 151
Zvornika pijaca.................................................................................152
Zvomiki duani, trgovci i hamali u periodu izmeu dva svjetska
rata.......................................................................................................154
Bili su oni dio Zvomike arije i njene due................................. 160
Uline ili javne esme....................................................................... 163
Hanovi u Zvomiku................................................................................166
Hoteli u Zvomiku...............................................................................168
Vodenice na Drini...............................................................................169
Drinske lae i skele...............................................................................171
Splavarenje na Drini.......................................................................... 175
Poplave u gradu..................................................................................179
Mostovi na Drini...................................................................................180
Zvomiki vaar......................................................................................183
Zari fereda......................................................................................... 185
Prva elektrina struja u Zvomiku..................................................... 187
Zanati i zanatske zadruge.....................................................................191
Graditelj violina iz Zvomika.............................................................196
Prvi Zvomianin sa fakultetskom diplomom...................................198
Iz zvomike knjievne batine i savremenog knjievnog
stvaralatva........................................................................................... 200
354
Hasan Kaimija.......................................................................................200
Marko Markovi............................................. ......................................203
Jela Ostoji............................................................................................ 205
Nijaz Alispahi...................................................................................207
Alija Musi............................................................................................209
Miroslav Krlea i Rodoljub olakovi u Zvomiku........................... 212
Suenje Omeru ehiu, Ferdi Gazinu i Hasi akaniu....................213
kolstvo prije Drugog svjetskog rata i neposredno poslije rata..... 216
Nia realna gimnazija...................................................................... 221
Prve srednje kole.................................................................................224
aki dom.............................................................................................228
Prve kulturne ustanove........................................................................ 230
KUD Svetozar Vukovi arko,
Prosvjeta i Preporod ........................... ...................................... 233
Enigmatski i Kino-klub........................................................................236
Prve zvomike bolnice i apoteke..................................................... 237
Crveni krst..................................................... .......................................240
Fiskultumo drutvo Soko.............................................................. 242
Fudbal u gradu izmeu dva svjetska rata............................................245
Sport u Zvomiku neposredno poslije Drugog svjetskog rata............ 248
Fudbalski klub Drina................................................................... 250
Drutvo za tjelesno vaspitanje Partizan ...................................... 255
Odbojkaki klub Drina.................................................................. 258
Koarkaki klub Drina......................................................................260
Moto trke........................................................................................... 262
Odred izviaa Filip Kljaji Fia.....................................................264
Dobrovoljno vatrogasno drutvo Zvomik.......................................... 265
Narodna banka......................................................................................266
Tvornica glinice Bira ...................................................................... 267
Pruga Tuzla - Zvomik...................................................................... 269
III-PRILO ZI........................................................................................271
Izvodi iz recenzija uz drugo izdanje knjige........................................ 271
355
Rekli su o prvom izdnju knjige M. Hudovia Zvomik-slike

i biljeke iz prolosti"........................................................................ 274
Predsjednici i sekretari sreza Zvomik od 1945. do 1958. godine ... 277
Predsjednici i sekretari optine Zvomik od 1945. do
1992. godine....................................................................................... 278
Predsjednici i sekretari Izvrnog odbora Skuptine
optine Zvom ik.................................................................................. 279
Optinski organi uprave, institucije i preduzea i njihovi
rukovodioci u vrijeme viestranakih izbora 1990. godine na
podruiju optine Zvomik................................................................ 280
Kuzluk kroz stoljea......................................................................... 283
Njemaka kolonija Branjevo............................................................297
Za Zvomik-izvod iz putopisa Hajnriha R enera............................. 300
Pregled zvomikih porodica po mahalama (ulicama) i
prigradskim naseljima izmeu Prvog i Drugog vjetskog rata......... 303
Pregledna skica Hrida i Zamlaza....................................................... 307
Izvodi iz popisa stanovnitva.............................................................310
Literatura i graa.................................................................................323
Registar linih imena......................................................................... 327
Izbor slika iz fotoalbuma Helmuta Fridrihsmelera.......................... 341
Donatori...............................................................................................351
356
Mehmed Hudovi
Hudovi (Tahira) Mehmed roenje 1934.
godine u Zvomiku gdje zavrio osnovnu kolu i
niu realnu gimnaziju. Uiteljsku kolu pohaao
je u Tuzli, a studirao na Vioj pedagokoj koli u
Sarajevu i Filolokom fakultetu u Beogradu.
Mehmed Hudovi
Cijeli radni vijek (1955-1990.) proveo je u

Zvomiku. Do 1973. godine radio je u prosvjeti na
poslovima u nastavi, pomonika direktora kole i
prosvjetnog savjetnika. Od 1973. do 1980. godine
bio je direktor Narodne biblioteke Zvomik, a
potom sekretar Optinske samoupravne interesne
zajednice kulture Zvomik (1980.-1990.). Uporedo
sa ovom funkcijom u periodu od 1982. do 1989.
godine obavljao je i dunost sekretara OSIZ-a
fizike kulture Zvomik.
Osim slubenih obavljao je i niz drutvenih funkcija. U dva mandata bio je

odbornik Skuptine optine Zvomik i predsjednik Savjeta za prosvjetu, nauku, kulturu
i sport optine Zvomik. Bio je lan Izvrnog odbora Drutva bibliotekara BiH,
Predsjednitva Meurepublike zajednice kulture Sava\ Savjeta Regionalnog
istorijskog arhiva Tuzla, delegat regije Zvomik u Skuptini SlZ-a za izdavaku i
biblioteku djelatnost BiH... Istarivanjem i prikupljanjem istorijske grae o Zvomiku
bavi se vie od trideset godina.
Za rezultate u radu dobio je vie nagrada i priznanja. Izmeu ostalih, nosilac
je Zlatnog znaka priznanja Crvenog krsta Bosne i Hercegovine i Plakete optine Zvomik.

Mehmed Hudovic - Zvornik PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mehmed Hudovic - Zvornik PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

IZDAVA:

UDRUENJE GRADJANA OPTINE ZVORNIK

Sarajevo, 2000. godine

1. Slika na 150. strani treba da je na 154. strani i obratno. Isto tako,

prije tih neoekivanih dogaaja, veina Zvomiana nije ni bila upoznata

daje ostalo nezabiljeeno mnogo onoga to je inilo duu Zvomika, ali

/ - ZVORNIK KROZ ISTORIJU

Zvomik je grad na Drini, a ona je jo od ranog srednjeg vijeka granina rijeka

J. Spomenik Mitrinog kulta iz Dardagana

Djuro Basler: Nenapisana istorija Podrinja, list Sazvorja, 2-3/73. god.

iz IV vijeka. Najvrijedniji nalaz sa ovog mjesta je spomenik Mitrinog

Isto, str. 11.

Dr. Desanka Kovaevi-Koji: Srednjovjekovni Zvom ik (Zvonik) str. 2.

Usore i Zvomika. Iz vremena dranja Zvomika od strane despota ura

10. Dr.Desanka Kovaevi Koji: Naselja Srednjevjekovne bosanske drave,

je trebalo da proe nekoliko decenija pa da se mjesto na kome je ostao

2. Sjeverna kapija i kula u Donjem Gradu1

3. Donji i Srednji grad (tvrdjava)

Poetkom XV vijeka sjeverno od Zvomike tvrave (van zidina

U prvoj polovini 15.vijeka podignuti su samostan i franjevaka

U predosmanskom periodu u Bosni i Hercegovini ivjelo je

elu Sandaka bio je sandak-beg. On je bio vojni zapovjednik i najvii

Z vO RNf CK OG S A N D A K A u XVI vijeku

Tuzlanski, Graaniki i Bijeljinski) i 31 nahiju od kojih se 21 nalazila na

vodu, banja (javno kupatilo), 11 duana ijedna tekija uz koju je postojala

Takodje je u Donjem gradu uz Carsku kapiju (sjevernu) uz

Osnovna briga Turaka Osmanlija bila je obezbjeenje tvrave. U

dogaali su se meu sitnim hrianskim spahijama i tvravskim

su se imena u obiljeavanju dijelova grada zadrala do sredine 20.vijeka,

koa. Skela mnogo radi. Stanovnici su dobri trgovci...49 Znaajne

Dok je Zvomik bio u osmanskoj vlasti izdrao je etiri velike

Namik paa da bi stvarao svadju medju naim ljudima kako bi mogao

U Pokretu za autonomiju i nezavisnost Bosne 1831/32. godine,

progonstvo).53aNakon Huseinone smrti Ali paa Fidahi je bio u Carigradu

Prema uredbi o ureenju Bosanskog paaluka 1865.godine,

zanatstvom i trgovinom. Tadanjem Zvomikom srezu, pored sadanjeg

Prema pomenutom popisu prigradsko naselj e Kula Grad imala je

61. Isto, str. 74-76.

su zamijenjena natkrivenim sa dva mjesta za putnike.65 U Zvomiku je

1Za kotar Z vom ik osniva se kotarska poljopri

Svrha zadruge je poboljanje moralnih i m a

4b. Naredba o osnivanju Katarske poljoprivredne zadruge u Zvorniku

Organ Socijaldemokratske stranke BiH Glas slobode zabiljeio

Jo od osmanske vladavine pa sve do poetka Prvog svjetskog

Zvomik, kao i ostali dijelovi BiH, krenuo putem progresa i napretka,

neodgovarajue i samo su djelimino isplaene do poetka Dmgog

jugoslovenske vojske, koji se nalazio u naputenim objektima austrijske

5. lanovi diletantske (dramske) sekcije Narodne itaonice Sloga u komediji

Prema izvjetaju Sreskog naelstva Zvornik upuenom

Od zdravstvenih ustanova u srezu Zvomik u godinama nakon

su muterije, s obzirom na nisku kupovnu mo veine stanovnitva, bile

dana je na Zelenoj pijaci odrao okupljenom narodu vatren govor uitelj

kako bi NDH postala etniki ista i homogena. U maju 1942.godine

ganda, kao i udaljenost Zvomika od ustanikih centara, uticali su na to

6. Filip Kljaji Fia.

Iako je Zvomik u toku veeg dijela rata bio jako neprijateljsko

7, P je a k i m o st nu D rin i u Zvorniku. P o d ig li su g a na b u ra d im a u d ecem b ru 1944.

Od novembra 1943. godine do septembra 1944. Zvornik e

hrvatske i 21. tuzlanske NOU brigade nakon veoma estokih borbi

Grbavci, Sapna, Petkovci, Snagovo, Drinjaa, Kamenica, Caparde,

98. Popis stanovnitva 1953. godine, knjigaXIV, Osnovni podaci o stanovnitvu,

kasnije i optina Kozluk, tako d a je 1962. godine u administrativnom

100.Drutveni plan privrednog razvoja optine Z vom ik od 1957. do 1961. god.