Mhendislik Etii

Prof. Dr. Cengizhan pbker

Y. Do. Dr. idem Gksel
Prof. Dr. Rasim Deniz

Mhendislik Etii

Blm

indekiler
nsz

Etie Giri
Tarihsel Geliim Sreci inde Etie Bak
Etik Szcnn Kkeni ve Anlam
Etik Neden Gereklidir?
Temel Etik Kuram Tipleri
Etiin Temel lkeleri
Tutarllk, znel Etik Modeli
Sonular, Nesnel Etik Modeli
nemseme, Sorumluluk Etii
nsann Davran Ykmllkleri
Deerler Etii, Altn Kural, Evrensel Deerler
Pratiin Bilimi olarak Etik
nsan Pratiinde Etiin nemi
Etiin Ampirik Bilimlerle likisi
Etiin Normatif Bilimlerle likisi
Eitim ve Etik
Etik Gerekelendirme ve Temellendirmeler
Somut bir gerek ve somut bir olguyla ilikilendirme
Duygularla likilendirme
Olas Sonularla likilendirme
Ahlak Yasalaryla likilendirme
Ahlaki Yetkinlikle likilendirme
Vicdanla likilendirme
Etik Gerekelendirme Yntemleri
Mantksal Yntem
Sylemsel Yntem
Diyalektik Yntem
Analojik Yntem
Transsendental yntem
Analitik yntem
Yorumsama yntemi
Etiin Kresel ve Evrensel Boyutu
ve Meslek Etii (Uygulamal Etik)
Bir Kurum Olarak Meslek
Bilimsel Mesleki Etik Standartlar
Mhendislik Etii lkeleri
TMMOB Mesleki Davran lkeleri
Dnya Mhendisler Birliinin Etik Kodlar

Sonu ve Dnceler

rnekolay ncelemeleri
Kiiler ve kavramlar
Etik zerine szler
Kaynaklar

Sayfa No.

Mhendislik Etii

nsz
Mhendislik, matematiksel ve doal bilimlerden, alma, deneyim ve uygulama yollar ile kazanlm
bilgileri akllca kullanarak, doann madde ve kuvvetlerini insanolu yararna sunmak zere ekonomik yntemler
gelitiren bir meslektir.
Gelecein mhendislerinin bilim ve teknolojinin ve mhendislik etkinliklerinin topluma olan etkilerini,
mhendislerin bu etkilerden doan kiisel sorumluluklarn, kararlarnda bavurduklar deerleri ve etik ikilemleri
tanmalar gerekmektedir.
Bir etik dersinden pratik olarak beklenen, rencilerin kendi durumlar hakkndan dnmeleri ve
yaamlarnn eski paralarn daha farkl bir biimde grmek ve anlamak zere yeni bir etkinlik modeli
oluturmalar, kendi etik ve ahlaki deerlerinin nereden geldiinin farkna varmalar, bylece evrelerindeki etik
sorunlara daha zgvenli ve daha uygun tepki vermeleridir.
Mhendislik Etii dersi, bu balamda, etiin bireysel ve evrensel zgrlk boyutunun nemi, evrensel etik
kurallar ve deerlerin kavranmas, mhendislik etii ilkelerininin ve mesleki sorumluluun renilmesi ve bunlara
dayanarak mesleki ikilemlerin sorgulanmas yeteneinin kazandrlmasn amalanmaktadr. Bu amaca kout
olarak, rencilerimizin yaam kltr dzeyini ykseltmek, bir bilgi ve dnce zenginlii yaratmak, etik
ikilemleri tartma yeteneini gelitirmek en byk arzumuzdur.
Prof.Dr.Rasim Deniz
Do.Dr.Cengizhan pbker
Y.Do.Dr. idem Gksel
Aralk 2005-stanbul

lke
lkelerin olacak.
Seni satn alamayacaklar.
Aptallarn uydurduu
ataszlerine inanmayacaksn:
Parann satn alamayaca ey yoktur.
Herkesin fiyat vardr.
Gibi szlere kanmayacaksn.
Onurunla
kimliinle
ve beyninle
akll yaayacaksn.
reteceksin
seveceksin
sevileceksin
inanlarnn arkasnda duracaksn
sevgilerin karlksz,
yardmlarn gizli olacak.
Seni attan, ottan ayran zelliin
farkna varacaksn.
nk sen insansn.
Ve bunu yakaladn gn
bembeyaz yaayacaksn.

Mjdat GEZEN

iirim geldi brakn beni

Mhendislik Etii

1. Etie Giri
Etik szc, giderek canlanan bir ilgi ile son yllarn moda szckleri
arasnda yer almaktadr. Geride braktmz 2003 ylnn son gnndeki
bir gazete haberinde, gelimi bat toplumu insannn en belirgin kiilik
zelliklerinin belirlenmesine ynelik bir anketin,
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Kesin etik deerlere sahip

Drst
Sorumluluk sahibi
Kural ve yasalara saygl
Dier yurttalarn haklarna saygl
alma evki olan
Byk iler yapma istei olan
Dakik

sralamasyla sonuland aklanyordu. Bu sralamada yer alan ilk

be zellik, hepimizin gnlk yaammzda eksikliini srekli hissettiimiz
ve yakndmz deerlerdir ve dorudan etik ile ilgilidir.
Firmalar, gazetelerin insan kaynaklar eklerine verdikleri i ilanlarnda
elemanlarda aradklar nitelikler arasnda, etik deerleri nemsemeyi en
bata belirtmektedirler.
Etik deerler, gelimi ve modern toplumlarn en n planda tuttuklar
temel nitelikler olarak belirginlemektedir. Modern kavram, akln bilgiye
dayal kullanmn salt ara-gere kullanmnn tesinde etkin klar. Modern
olmada, evrensel olan nemseme, hesap verebilirlik, sorumluluk,
bilinlilik ve farknda olu egemen e olarak belirir. Modern olma,
yaratclk, bilgiye yeni bilgiler ekleme, ngrde bulunma, gelecei
hesaba katma, proaktif olma, sonular hakknda kestirimlerde bulunma,
eletiri yapma zeletiri sunma niteliklerini ifade eder (TMMOB 2004).
Bunlar akln modern kullanm yoluyla bilgiyi ve teknolojiyi reten
toplumlarda ne kan deerlerdir.
Buna karn modernist, modernci ya da modernizm yanllar olarak
tanmlanan topluluklar, modern olmay sadece grnte benimseyen,
bakalar tarafndan retilen modern ara-gereleri, ileyileri ve ilevlerini
yeterince kavramadan salt kullanmay yeleyen, kr taklitilerdir.
Davran bakmndan ezbere bir tutum ierisinde, hiyerarik olan, yerel
olan, geleneksel olan, ksa erimli olan tercih ederler (TMMOB 2004). Etik
deerleri korumay isteme konusunda eitilmeye, aydnlanmaya ihtiyalar
vardr.
Mhendislik, bilimsel almalarn, aratrmalarn sonularn toplumun
somut ihtiyalarn karlamak zere teknolojiye ve uygulamaya geiren

Mhendislik Etii

almalar btndr. Mhendis, bir zne olarak insann dnyayla olan

ilikisine araclk eden ve bilimsel bilgiyi teknolojik bilgiye dntren
kiidir. Mhendis olarak insan, bakalaryla veya doayla kurduu ya da
oluturduu btn ilikiler dnyasnda farkna varsn ya da varmasn, etik
eylemlerin ve ayn zamanda buna bal olarak etik ilikilerin de znesi ve
nesnesidir. (TMMOB 2004)
Mhendisin yaratcl araclyla tmyle etkilenen insan ilikileridir,
insan-insan, insan-dnya ilikileridir. Her mhendis bir bakma yerel,
kltrel ilikilerin bir bilekesidir. Mhendisin toplumsal evresini, iinde
bizzat yaad toplum dinamikleri oluturuken, dnsel evresini,
evrensel bilgi balamnda ulat entellektel dinamikler, diyalog kurduu
kendi meslektalar ya da o alanda yetimesini salayan kiiler
oluturmaktadr. Mhendis, ya gerekten evrensel nitelikli bilgileri
iselletirecektir, ya da yerel, kltrel normlarn etkisiyle geleneksel bilgi
kalplarn kullanmaya devam edecektir. (TMMOB 2004)
Din, dil, rk,her trl inan, cinsiyet farkll, cografi ayrm gzetmeden
bir yapnn korunmas,kltrel zenginliin gelitirilmesinin n koulu;teki
kltrlerde benimsenmi, sayg gren ve merulatrlm olarak kabul
edilen normlarn ve deerlerin ok iyi bilinmesi,giderek bunlarn o
kltrlerde gerek pratie gerekse eylemleri ynlendirici ve dzenleyici
ilevlerini eletirel bir gzle somutlatrp,bunlarn nereye kadar evrensel
lekte geerlilik talebi tayacann yoklanmasdr.
Ekonominin ve teknolojinin dnyada olup biten hereyi belirledii bir
ada, Dnya etii; etik yaama dnyasnn tek ynl kayglarla
gerekletirilmesine ynelmi bir yarar hesaplnn ykc etki ve
sonularn eletirel bir aynadan yanstan nemli bir grevi yklenmitir.
2. Tarihsel Geliim Sreci inde Etie Bak

Etik nedir? sorusunun cevabn verebilmek iin tarihsel geliim

srecini biraz gzden geirmek yararl olacaktr.
Felsefe anlaylar ve kavraylarnn, felsefi nermelerin ortaya
konduklar an temel felsefi disiplini olarak kabul edilen bir disipline
gre ekillendii sylenebilir.
Eskian temel felsefi disiplini ontolojidir. Eskian ya da dier bir
deyile antikan filozoflar hereyin ls insandr, doadadr.
dncesi ile kozmolojik bir temellendirmeye dayal olarak bir yarar
etiinin, mutluluku etiin savunucusu olmulardr.

Mhendislik Etii

Ortaaa egemen olan felsefi disiplin teoloji ve metafiziktir. Ortaa

filozoflar hereyin ls tanrdr dncesinden yola karak teolojik
bir temellendirme zerinde dinsel etiin savunucular olmulardr.
Yeniada etkili olan felsefi disiplin epistemolojidir. Hereyin ls
akl ve bilgidir dncesi ile ifade edilen empirizm ve rasyonalizm
akmlarnn etkili olduu bu a insanlk iin felsefi anlamda bir
aydnlanma a olarak da nitelendirilmektedir. Ahlaksal yaam insandan
yola karak temellendirme yani antropolojik temellendirme bu ada ne
kmaktadr.
Aristotelesten 20. yzyln bana kadar, halis problemler veya
felsefenin lmsz problemleri

1.
2.
3.

Ne bilebiliriz?
Ne yapmamz gerek?
Ne umabiliriz?

sorularyla ifade ediliyordu. Ne bilebiliriz? sorusunu bilgi

metafizii, Ne yapmamz gerek? sorusunu ahlak metafizii , Ne
umabiliriz? sorusunu din metafizii aratryordu. Immanuel Kant bu
sorulara, nsan nedir? sorusunu ekledi.
nsan; baars, davran, tavr taknmas v.b. yapp-etmeleri ile aktif
bir varlktr. Btn eylemler ve yapp-etmeler herhangi bir ekilde
ynetilmektedir. nsan dnyasnda determine edilmeyen hibir eylem ve
yapp-etme yoktur. te
insann yapp-etmelerini zel bir problem alan
olarak aratran, bu alann varlk-niteliklerini ve bu
alan yneten ilkelerin, deerlerin, insann yappetmelerinin baml ya da bamsz olduklarn
inceleyen disipline etik ad verilmektedir.
Tarihsel geliim incelendiinde, etiin nceleri felsefenin iinde,
felsefenin bir disiplini olarak incelendii ve dar bir alan iinde kapal
kald grlmektedir.
Btn dinler, amalar bakmndan etik birer sistemdir ve insann nasl
olmas gerektiini retmeye alrlar. Dinler, bunun iin insann ne
yapmas, ne yapmamas ve ne ummas gerektiini ona retmeye
alrlar. Ancak, dinlerin btn buyruklar insanlara zet olarak iki ey
vaadederler, iyiyi gerekletirirlerse mutluluk, lmszlk, kty
gerekletirirlerse ceza vardr. Dinlerin ama gden bu etkisi felsefe
zerinde ve dolays ile felsefi etikte de grlr. Bu erevede, felsefi

Mhendislik Etii

etiin geliimi ve gnmz etiine geiinde nemli aama vardr.

Bunlar;
1. Eski Yunanllarn etii ve bu etiin Kanta kadar ayn ynde
ilenii,
2. Kant tarafndan etiin yepyeni bir ekilde yeniden kurulmas,
3. amzn rn olan deerler etiine gei ve materyal deerler

etii

Felsefi etikle ilk kez eski Yunanllarda karlalmtr. Burada ama

insan mutluluudur. Bu nedenle,

Mutlulua erimek iin ne gibi aralara, yollara bavurmak gerekir?

sorusu temel sorudur. Ancak, mutluluk anlay ok deiiktir ve
herkes iin farkldr. Bu ise, eylemlerin ahlakl olmas veya olmamasn da
deitirecektir. Burada esas olan en stn iyiye ulama fikri idi. Kant, en
stn iyi, ideal szc ile aklamaktadr:
deal, insann dnebilecei, her eyi ona gre belirleyecei ve
lp biecei eyin azamisidir.
En stn iyi ideali gemite kavram altnda snflandrlmakta idi:
Kinik ideali; bu, Diogenes (M.413-327)in okuludur.
Epikur ideali; bu, Epikuros (M.341-270)un okuludur.
Stoa ideali; bu Zenon (M.336-264)un okuludur.
Kinik ideali, masumiyet ya da daha dorusu sadelik idealidir.
Diogenese gre; doann bize salad aralar ve bahettii eyler

oaldka ihtiyalarmz da artar. nk ne kadar ok araca sahip

olursak, o kadar ok ihtiya ortaya kar ve insan artk daha azla tatmin
olmamaya balar.Sadelik ahlaka giden en ksa yoldur.

Epikurculara gre; Masumiyet ve sadelik gven altnda deildir,

doutan kt huylara sahip deilsek de, buna eilimimiz vardr. Epikur
yle der; Kendini sulamayacak ve bakalarndan kt sz duymayacak
ekilde davran, ite o zaman mutlu olursun.
Zenona gre; mutluluk sadece ahlaklln sonularndan biridir.
Erdemi beenmeyen yoktur, ama tek bana erdem kimseye zevk vermez,
aksi taktirde herkes erdemli olurdu.
Kant, ahlakn temelini mutluluk gibi kiiden kiiye, durumdan duruma
gre deien bir kavrama balamann doru olmadn gsterdi. Kant,
herkes iin ayn kalan deimeyen bir eyin ahlakn temelini oluturmas

Mhendislik Etii

gerektiini syleyerek,iyiyi isteme

kavramlarn gelitirdi.

(iyi niyet) ve ahlak yasas

Kanta gre

yle hareket et ki,senin hareketlerinin yasas, ayn

zamanda baka insanlarn hareketleri iin de bir ilke ve
yasa olsun
ahlak yasasna gre (ltne gre) hareket eden ve iyi niyetli olan
herkes ahlakl hareket etmektedir.
Kanta gre, ahlakllk ve ahlak alanndaki bilgi genel zorunluluk
tayan bilgidir. Yani, ahlakl davranmak bir zorunluluktur.
Kantn etiinde ele ald nemli bir problem de zgrlk problemidir.
zgrlk problemiyle Kant, ahlak felsefesine tarihte rneine
rastlanmayan bir yenilik getirmitir. Kanttan nce, zgrlk problemine,
ya kadercilie gtren determinist veya snrsz zgrle gtren
indeterminist yaklamla baklyordu. Kant, zgrlk problemine yepyeni
bir zm ekli getirmitir. Hibir etiki Kantn zm yolunu gz nnde
bulundurmadan zgrlk problemini ele alamaz.
Kant iin zgrlk, doadan, dardan gelmeyen, kendi nedensillii
olan bir determinasyondur. Bu determinasyonu saf isteme, pratik akl
veya vicdan salar. Pratik akln veya vicdann koyduu yasaya gre
hareket etmek zgr olmaktr. Tutkular,eilimler gibi doal varlk alan
ile ilgili olmayan alanda sadece pratik akln ,vicdann yasalar kalr. Kanta
gre, insan mutluluk peinde komakla onu elde edemez. nsan ancak,
mutlu olmay hak etmeye alabilir. Bunun iin de, insann hibir d
amaca, hibir d motife bal kalmadan ahlak yasasna, kendi vicdanna,
pratik aklna gre, iyiyi istemeye dayanarak hareket etmesi yeterlidir.
Temelini Nietzche ve Kantta bulan ierikli (materyal) deerler etii
etiin nc basamadr. Deerler etii, Edmund Husserl, Max Scheler
Nicolai Hartmann ve Hans Reiner tarafndan maddi deerler etiine
dntrlmtr. (Bkz. Kiiler ve Kavramlar) Burada maddi ifadesi
biimsel szcnn kart olarak anlalmaktadr.
Deer kavram, Max Scheler tarafndan etie yerletirilmitir. Deer
kavramnn etie ampirizmi getirecei dncesinin n yargdan baka bir
ey olmadn gsteren Schelerdir.
Deerler etiinin ilk aamalarnda, insan; beden ve ruhveya maddi
olan ve maddi olmayan biiminde iki ayr alan olarak ele alnmtr.
Daha sonralar, antropolojik ve ontolojik temellere dayanan etikte insan

Mhendislik Etii

bir btn olarak (beden ve ruh birlii) ele alnmtr. Antropoloji ve

ontolojide, insann btn eylemlerinin deerler tarafndan ynetildii
kabul edilir. Bu nedenle, deerler etiin aratrma alanna girerler. nsann
eylem ve yapp-etmeleri, her gerek varlk alan gibi bir varlk alandr. Bu
varlk alann aklayan ilkeler deer olarak adlandrlr.
Gnmze kadar, etik alannda ok sayda tez, model ve kavram
gelitirilmitir. Bu byk hacimli etiin tarihini incelemek nemli ve ilgin
olacaktr ancak tarih sistematik bir dzene oturtulamadnda, sadece bir
yn tez, model ve kuram sunar. Bunlarn konu asndan birbiriyle
ilikisinin kurulmas olduka gtr. Kronolojik sralama istenen sonucu
vermez. Bu nedenle, mmkn olabildii kadar gnlk hayatn pratii ve
dilindeki mevcut kavramadan yola kp ,tartlan sorunlar nemli etikpratik argmanlar da dikkate alarak sistemletirmek uygun olacaktr.
Herkesin aina olduu konular somutlatrarak, tarihsel ve sistematik
unsurlar snrlandrmak, etik zerine dnmenin nemini gstermek
daha uygun olacaktr. Bu nedenle, Mhendislik etii dersi kapsamnda
geneldeuygulamal etikve daha zel olarakdeerler etii zerinde
younlalacaktr.
3. Etik Szcnn Kkeni ve Anlam
Etik szc Aristotelesten beri kullanlagelen ok eski bir kelimedir.
Etimolojik kkeni olarak yunanca ethos szcnden gelmektedir.
Yunancada oul olarak kullanldnda genellikle bir kiinin esas yurdu,
kald yer, ikamet ettii ev-bark, memleket demektir. Karlalan dier
anlamlar, alkanlklar, gemiten uzanan birikimleri, insan davrannn
alldk, bildik tarzlarn, hayatn belli alkanlklar, treleri, adetleri vb.
kapsar. Szcn nc bir bekte karmza kan anlamlar ise,
tresel-ahlaksal bilin, tresel ahlaksal inan ve davranlar, tutumlar;
tresel ahlaksal karakter, tresel-ahlaksal olann kendisidir (Atayman
2005a).
Yunanca syn-ethes szc, hem birlikte oturma, birlikte yaama
anlamlarna hem de birbirine alm, birbirini tanyan, hatta akraba
hsm olma, ortak yaama alkanlklar ve yaama tarz sayesinde
birbirine balanm anlamlarna da gelmektedir. Ya da syn-ethia
szcsadece birlikte yaamak ve oturmak, dostluk ilikileri kurmak,
sosyal insan topluluu ve akrabal anlamlarna gelmeyip alkanlk
edinmek, alkanlk, adet, alma, altrma yapma anlamlarn da ierir
(Atayman 2005a).
Latin kkenli dillerde moral szc, etik ile eanlaml olarak yaygn
olarak kullanlmaktadr. Moral szc kkn latince mos (oulu
mores) kelimesinden almaktadr. Moral karl olarak dilimizde
kullandmz ahlak szc arapa hulk kknden gelmektedir.

Mhendislik Etii

10

Ethos da, mos da, hulk da tre, gelenek, grenek, alkanlk,

yerleik hale gelmi duygululuk hali karakter, huy, miza anlamlarna
gelmektedir. Buna gre etik, moral ve ahlak szckleri, nanslar
gzard edildiinde etimolojik olarak her dilde hemen hemen ayn anlama
sahip szcklerdir. Ancak felsefede kendilerine atfedilen anlamlar dikkate
alndnda birbirinden ayrlrlar.
Trkede etik, kiisel ahlak olarak aktre, toplumsal ahlak olarak tre
ve bilim olarak da trebilim kelimeleri ile karlanmaktadr. Pek ok yerde
etik ve ahlak kavramlar birbirinin yerine kullanlmakta, gnlk yaamda
yaygn kartrmalara uramaktadr. Bu balamda en bata; bir kavram
olarak etik, bir isim olarak etik ve bir sfat olarak etik tanmlamalarnn
yaplmas yararl olacaktr.
Etik szc, dil kullanm bakmndan gnmzde genel olarak
farkl anlamda ve kategoride kullanlmakta ve tartlmaktadr.
Etik szc, bazen ahlak anlamnda, yani; belirli bir grupta, belirli bir
zamanda, kiilerin birbirleri ile ilikilerinde deerlendirmelerini ve
eylemlerini belirlemeleri beklenen deerlendirme ve davran normlar
sistemleri anlamnda kullanlmaktadr. Bunlar, belirli bir zamanda, belirli
bir kltrde neyin iyi neyin kt olduuna ilikin, dolaysyla kiilerin
genel olarak neleri yapmalar, neleri yapmamalar gerektiini dile
getiren deiik, deiken ve yazl olamayan norm sistemleridir. Ahlak
normlar ad verilen ve kltrel deer yarglarndan oluan bu sistemi etik
deerlerle kartrmamak gerekir (Kuuradi, 2003).
Etik szc, bir grup insann belirli amalarla oluturduu, o ama
iin tretilmi normlardan ve/veya mevcut normlar arasndan seilmi,
konsensslerle kararlatrlm ve evrensel olarak geerli klnmak
istenen norm btnleri anlamnda da kullanlmaktadr. Bir tr ahlakllk
bildirgeleri eklinde dzenlenen bu normlar insanlarn baka insanlara
nasl muamele etmeleri ve nasl muamele grmeleri gerektiine ilikin
talepler getiren normlardr. Etik szcnn bu ikinci anlam, en yaygn
kullanlan anlamdr (Kuuradi 2003). Bu kitap kapsamnda, isim olarak
etik szcnn bu anlamyla kullanlmas tercih edilmitir. Sfat olarak
etik szc ise bu bildirgelerde ngrlen normlar karlayan kii veya
eylemlere atanmaktadr.
Etik szc bir de, insansal bir fenomen olan etik fenomeni hakknda
dorulanabilir-yanllanabilir bilgi ortaya koyan ya da koymas beklenen
felsefe daln dile getirmek iin kullanlmaktadr. Bu balamda, etik
fenomeni nesne edinen ve bir btn olarak aydnlatan, insanlar aras
ilikilerde etik deerlerin bilgisini ortaya koyan ve bir kavram olarak etik

Mhendislik Etii

szcn karlayan
isimlendirilecektir.

11
bu

felsefe

dal,

felsefi

etik

olarak

Etik kavram, ahlaksal dzlemde ierdii ve birbirine balad tm

anlamlarnn yannda ayn zamanda bir kolektif bilincinin ifadesidir.
Kolektif yaamann, almann ve ikametin belli bir tarz ve biimi, zorunlu
olarak bir yasal dzenlilik iinde bulunduunda belirli davran tarz ve
biimlerine, alkanlklara, tre, adet, gelenek ve greneklere yol amakla
kalmayp ayn zamanda belli ahlaksal gr ve anlaylar, duygular, kural
ve normlar da beraberinde getirmektedir (Atayman 2005a). Bu balamda
etik, toplumsal yaamn ahlaksal pratiine ynelik bir gereklilik retisi,
insanlarn birtakm ortak deerleri koruyarak birlikte yaama ilikilerini
dzenlemeye ynelik ahlaki davran standartlar bilimidir.
4. Etik-Ahlak ilikisi
Ahlakn kendisi sosyolojik bir konu olmasna karlk, ahlak ve ahlakilik
etiin konusunu oluturur. Etiin ynelttii sorular, dorudan tekil
eylemlere ilikin olmadklar iin; yani belirli bir somut, mnferit, zel
durumla ilgilenmedikleri iin ahlak sorularndan ayrlr. Ahlak ve etik
arasndaki bu kavramsal farkllktan kan sonu, etik dncelerin
kendiliinden ahlaki olmad, ahlaka ilikin belli bir sorunsala duyulan
ilgiden de kaynaklanabilecei ya da tersine, ahlaki dncelerin srf ahlaki
olmakla etik dnceler olmad ama pekala etik sorunlara
dntrlebileceidir.

Klavuz gsterdii yoldan gitmek zorunda deildir!

Dier bir deyile etik ve ahlakn rtmesi art deildir.
nsan ahlak sahibi olabilmek iin nce etik sahibi olmaldr (Ricoeur
1992).
Erdemlere sahip olma fakat erdeme benzer eylere ya da onun
suretine deil- isel iyilere ulamak iin zorunludur; ama dier taraftan,
zenginlik, n, g olarak ifade edilen dsal iyilere ulamay da kesin bir
ekilde engelelleyebilir. (MacIntyre 2001b)
5. Etik Neden Gereklidir?
Gnmzde,etiin nemi ve etikten beklenenler aadaki biimde
zetlenebilir:

i-) Din, dil, rk, her trl inan, cinsiyet farkll, cografi ayrm
gzetmeden ok kltrl bir yapnn korunmas, kltrel zenginliin
gelitirilmesinin n koulu; teki kltrlerde benimsenmi, sayg gren ve
merulatrlm olarak kabul edilen normlarn ve deerlerin ok iyi

Mhendislik Etii

12

bilinmesi, giderek bunlarn o kltrde gerek pratie gerekse genelde

eylemleri ynlendirici ve dzenleyici ilevlerini eletirel bir gzle
somutlatrp, nereye kadar evrensel lekte geerlilik talebi tayacann
yoklanmasdr. zellikle de Dnya etii, ekonominin ve teknolojinin
Dnyada olup biten hereyi belirledii bir ada, etik yaama dnyasnn
tek ynl kayglarla gereklemesine ynelmi bir yarar hesaplnn
ykc etki ve sonularn eletirel bir aynadan yanstan nemli bir uyar
grevi yklenmitir.
Etik bize, salt kazanc en st dzeye karma endielerine
endekslenmi nicelikselletirici dnce karsnda, nitelikleri pratik akln
ahlaksal yetkinliiyle dorulanm olan ama ve hedefler sunan bir
kaynan, niceliksel deerlendirmelere smayan niteliksel deerlerinin
de olduunu anmsatmaktadr. Bunlar; zgrlk, eitlik, adalet, hogr
gibi niteliksel deerlerdir ve kollektif sorumluluun bilincinde, ahlaksal
talepleri genel balayc talepler olarak benimseyip pratiklerinde onlar
kendilerine maletmi olan bireylerin kendi kaderlerini tayin etme hakkn
btn haklarn en stne koyan bir yaama biiminin ahlakn kurar.

ii-) nsan bir toplulukta kuralsz olunamayacan, buyruklar, yasaklar,

normlar v.b. kurallarn bulunduunu erken yalarda renir. Ama asl
ahlaki kavray, bylesi kurallarn dardan dayatlm kurallar olarak
yorumlanmamas gerektiinin grlmesi, bu kurallarn sosyal topluluun
tm yelerinin gerekleebilecek en fazla zgrlkten yararlanabilmesini
garanti eden unsurlar olduunun anlalmasyla ortaya kar.
iii-) Ergin olamay, bakas tarafndan ynlendirilmeden kendi akln
kullanamamak durumudur. Ergin olmam insan, zgrln elde etmesi
gerektii, ne kadar zgr olacann kendisine bal olduu ve
zgrlemek iin riske girmesi ve karar verebilmesi konusunda
aydnlatlmaldr. Bir insan, iyi olann kendisine artk domatik biimde
emredilmesini istemedii zaman, yani;dnce asndan olgunlatnda,
hem kendi karlaryla hem de bakalarnn yarglaryla kendi arasnda bir
mesafe koyarak bir insan topluluu ya da tm insanlar iin hangi
amalarn iyi dier bir deyile elde etmeye deer amalar olduuna kendi
karar verdiinde ahlakilik boyutlarna ulam demektir. Bu yaklam
demokratik bir toplum oluturulmasnn da temel kouludur.
Gnmzde etik, zerine
aadaki hususlar esas alr:

yklenen

grevleri

yerine

getirirken

Etik ahlak retmez, ahlak zerine konuur,

Etik, insan eylemlerinde, zgrlk ilkesini temel zemin olarak alr.
Bylece etik bir zgrlk retisi olur. zgrl dnsel

Mhendislik Etii

13

dzeyde snrsz kullanr. Etik olmayan dnce yoktur. Etik

olmayan davran vardr.

zgrln ne olduunu anlamak demek, zgrl istemek ve

fiilen gerekletirmek demektir. Pratie ynelik sonular
retmeyen bir etik almas amacndan, yani zgrl pratikte
gerekletirme amacndan sapar.
Etik, bir anda bir yerde ne yaplabilecei hakknda yarglara
varmaz. Daha ok, eylemin ahlaki olarak kabul edilebilmesi iin
nasl davranlmas gerektii bilgisini aktarr.
Etik, kiiyi ahlaki olarak grlen eylemi gerekten yapmaya
zorlamakszn, sadece eylem yapma iradesini ahlaki adan
belirlemesinde yardmc olur. Kii,uygulamada ahlaki adan
yaplmas gereken davran reddedebilir, hatta sonuta ahlaka
aykr davranabilir, insan zgrl sadece iyi olan yapma
zgrl deildir, ktlk yapma zgrl olarak da oluabilir.
Etiin gnlk pratikteki yarar, dorudan eylem ve yapp-etmeleri
belirleme anlamnda deildir. Kiiyi ahlaki pratiin koullar ve
anlam konusunda aydnlatarak onu hem gemite ve hem de
gelecekteki eylemleri asndan aydnlatan, kendisini eletirel
olarak yarglayabilme ve o zamana kadar sorgulamadan izledii
normlar, deerleri ahlakilik asndan yoklayabilme becerisine
kavuturacak eylemin yapsn saydamlatrmaktr.
Etik, iinde etik kavramlarn birbiriyle ilikilendirildii mantksal bir
emadr.
zetlenirse, etiin hedef ve amalar;
1. Gnlk yaamda, dil ve eylem alkanlklarndan hareket
ederek, insan eyleminin ahlaki adan iyi olarak grld
koullar aratrr ve ahlaki eylemi dier olas eylemlere (ahlakd,
ahlaki olmayan) kar snamak,
2. yi ile kty birbirinden ayrd etmeyi renerek ahlaki
yarg verme yetenei kazanmay salamak,
3. Ahlaki yarglar verme ile birlikte, ahlaki yetkinlik ile
toplumsal sorumluluk arasndaki temel ilkesel ilikinin nemini ve
anlamn kavratmak. Ahlaki yetkinlik gelitirmek.
4. Eletirel-pratik yarglama gc kazandrmak
Yukardaki hedef ve amalar gerekletirmede temel koul;
katlmclarnn her birinin eit sz hakkna sahip olduu ak aratrma
toplumudur.

Mhendislik Etii

14

6. Etik Problem Nedir?

Bu ayrmlar yapmak iin, burada, etik problem denilen eitli problemler
arasndaki baz epistemolojik ve ontolojik farklar gstermeye alacam.
Bir anlamdaki etik problemler, felsefenin balanglarndan beri
filozoflarn urat ana bir soru ya da problem demetini oluturuyor:
erdem nedir?, adalet nedir? ve bunlara benzer birok soru, Platonun
birok dialounun ve Aristotelesin Nikomakhosa Etikinin merkezindeki
konular oluturuyor. Baka bir anlamdaki etik problemler, eylemde
bulunmak zorunda olduumuz gnlk yaamla farknda olsak da,
olmasak da- dorudan doruya ilgili olan problemlerdir. Bu demektir ki,
sizin, benim, gnlk yaammzda ve meslek yaammzda her an
karlatmz ve eylemde bulunmak iin u veya bu ekilde zmek
zorunda olduumuz etik problemler, bir filozofun ele ald ve cevap
bulmaya alt etik problemlerden t r c e farkl problemlerdir: ilkleri,
gerek, bir defalk problemlerdir. Byle bir problemle belirli bir kii, belirli
bir anda, belirli bir durumda karlar; dolaysyla ona verilen ve kiinin o
durumdaki eylemini belirleyen cevap (belirli kiinin bulduu zm),
yalnzca o belirli probleme verilen bir cevaptr. Bu sorunlar zmenin
reetesi yoktur; cevabn her durumda bulunmas gerekir. Oysa ikinci
trden etik problemler genel, teorik problemlerdir. Onlara verilen cevap,
felsef bilgi oluturur. rnein: Doru eylem nedir? sorusu ile Bu
durumda benim ne yapmam doru olur? sorusu epistemolojik bakmdan
farkl eyler soruyor. lk (felsef) soruya bir cevap, eylemle ilgisinde
doru teriminin kavramsallatrlmasdr; oysa ikinci soruya cevap vermek
iin, kii, o belirli, gerek, somut, tek durumda neyi yapmas gerektiini
bulmak zorunda. Bunu da, eyleminin deeri iin farkl sonular yaratan,
farkl ekillerde yapabilir: bir doru eylem kavramna dayanarak
yapabilir, kendisi iin geerli bir norma gre yapabilir, ya da sadece
amacna nasl ulaacan hesap ederek eylemde bulunabilir. rnein
bam alp gitmem gerek diyebilir, ya da kardeimden durumu
saklamam gerek diyebilir. Grld gibi bu iki cevabn felsefeyle ilgisi
yoktur. Bu son trden problemlere ahlksal problemler denmektedir
(Kuuradi 2003).
7. Kii Eyleminin Deerlendirilmesi
Kiinin, yaarken her yapt, btn arka planyla birlikte her davran ve
tutumu bir eylemdir. Eylem, amal bir yapma ya da yapmamadr.
Yapmann grnts bir davran, yapmamann grnts ise bir
tutumdur. Kii eylemleri, ilikiyi yaantlayan kiiler bakmndan, ilikinin
yaand gerek koullar bakmndan, tektir (Kuuradi 1999).

Mhendislik Etii

15

Etik iliki, kiinin ister yzyze gelsin, ister gelmesin dier insanlarla,
eylemde bulunarak yaad ve deer sorunlarnn sz konusu olduu
ilikisidir. nsanlararas iliki, insan merkeze alnarak ve toplum merkeze
alnarak deerlendirilebilir (Kuuradi 1999).
Model, toplumsal ve toplumsal olmayan deer sorunlar ile ilgili ilkelere
dayanarak ortaya konan, ilev ilikileri ya da toplumsal ilikiler kurma
olanaklar btndr.
Kii Eyleminin Deerlendirilmesi
Bilme edimi ile deerlendirme
Bilgilenme
(bilgilendirme)
Anlama
Sorgulama ve snama

nanma edimi ile deerlendirme

(Ezbere deerlendirme)

Deer atfetme
Deer bime

(zel deer yargs)

Deer atfetme, bir eylemin, onu deerlendirenin ilgili sonular asndan

deerlendirmesidir. Eylemi deerlendirene salad yarar ya da yol at
zarar, eylemin deeri olarak eyleme atfedilir (Kuuradi 1999).
Eyleme deer bime, deerlendirenin grup yeliine bal olarak zel
deer yarglar ile yalnzca davran hesaba katarak deerlendirmesidir
(Kuuradi 1999).
Meyveyle, armudu toplamak... (I.K.)
Salt
deer
yarglaryla
yaplan
deerlendirme,
ezbere
bir
deerlendirmedir. hangi deer yargsndan hareket ediliyorsa ona gre bir
sonu kacaktr. Deerlendirenin iine nasl geliyorsa ona uygun bir
deer atfedecektir. Bir kiinin bir eyleminin, onu deerlendiren iin
yaratt sonular bakmndan deerlendirilmesi uygun bir zm
olmayacaktr (Kuuradi 1999).
Doru bir deerlendirme yapabilmek iin eylemi anlamak, o eylemin ne
gibi elerden oluturunu bilmek gerekir. Eylemi anlamak demek, kiiyi
o eyleme srkleyen koullar ve nedenleri anlamaya almak demektir.
Bu anlama edimi iin o eylem hakknda bilgiye gereksinim vardr. Bilgiyi
kullanmadan salt teoriden hareket ederek bir durumu deerlendirmeye
almak ezbere deerlendirme anlamna gelir. Ahlaklar ve normlar bilgi
deildir Kuuradi 1999).

Mhendislik Etii

16

8. Temel Etik Kuram Tipleri

Etie zg bilgi oluturmada kabaca iki yntemden bahsedilebilir.
Bunlar;
1.
2.

Betimleyici etik yntem

Normatif etik yntem

dir. Bu iki yntem etii birbirinden bamsz iki alana ayrr.

Betimleyici yntem araclyla;belirli bir toplum ya da topluluktaki fiili
eylem ve davran biimleri, sz konusu toplum ya da topluluk iindeki
etkin deerler ve geerlilik talepleri asndan aratrlr. Aratrlan toplum
iin,mevcut ve geerli olan, topluluk iindeki pratii ynlendiren ve
ounluun balayc olduunu kabul ettii ahlak yasalar belirlenir,
zmlenir ve yorumlanr (Pieper 1999).
Etiin nemli felsefi, teorik sorunlarn ele alan bu yntemde, ahlakn
znn ve ilevinin, toplumsal ve bireysel bilin yapsnn, toplum ile
bireyin kiilii rasndaki ilikinin, determinizm- zgrlk ve zgr karar
verebilme yeteneinin, ahlaki deerlerin ilevinin ve yaplarnn, olgular ile
deer yarglarnn incelenmesi gibi sorunlar yer alr. Ayrca ahlaki
kavramlarn karakteristik zellikleri ve ilevlerinin incelenmesi ve bir bilim
olarak etiin kategorilerinin zgnlkleri de, bu alann konusuna girer.
Ahlakn dili ve benzeri meta-etik (st-etik) sorunlar da gene etiin felsefiteorik blmnn ilgi alanna ait sorunlardandr (Atayman 2005a).
Betimleyici etik modellerine
Fenomenolojik anlay (deerler etii)
Dil analizi yaklam (meta etik)
Evrimci etik,
rnek gsterilebilir.
Dil analizi anlay, gndelik ahlak dilini analiz ederek ahlaki eylemin
zellii ve nedenleri hakknda bizi aydnlatmaya alr. Etik zerine
dnmeyi, eletirel maksatlarla etiin talepleri ve snrlar asndan
inceleyen dnme, meta-etiktir. Betimleyici etik modelllerinde, insann
eline, geerlilik taleplerinin ahlakilii hakknda karar verebilmeyi
salayacak bir l yada lt verme iddias bulunmamaktadr. Bu
modeller daha ok, gndelik yaam ierisinde olaan bulduumuz norm
ve deer sistemlerini tipik durumlar, davran biimleri ve deyilerle
balantl olarak eitli bak alarndan gsterir ve aklarlar (Pieper
1999).
Normatif yntemde, ahlaki talep ve normlarn betimlenmesinden ok
gerekelendirilip temellendirilmesi hedeflenmitir. Bunun iin, nceden

Mhendislik Etii

17

tanmlanan ve kaytsz artsz uyulmas istenilen en st dzeydeki ahlak

ilkesine dayanr ya da gerekletirilmesi herkesi balayan en st iyiye
gnderme yapar. Bu yntem domatik bir bak asyla uygulandnda,
neyin nasl yaplacan nceden tanmladndan kolayca ideolojiye
dnme riski tar (Pieper 1999).
nsanlarn eylem ve davranlarn, dnce ve duygularn, kararlarn,
tercihlerini, ani tepkilerini, zihinsel tasarmlarnn ynn ve bu
tasarmlarn (projelerin) pratikte gerekletiriliini belirleyici normatif
ierikler (nermeler), bu alann konusudur. Yazl ya da szl yoldan
aktarlagelmi, iyi ile kty birbirinden ayrt eden, grev, ykmllk,
vazife, sorumluluk, onur, vicdan, eref vb. hakkndaki nermeler, kiiliin
ynelmesi gereken erdemler ya da benimsenmesi gereken karakter
zellikleri vb. hkkndaki normlar, ilkeler hep bu ikinci bee girerler
(Atayman 2005a).
Etiin teorik ya da betimleyici (deskriptif) yan ile norm koyucu yan
birbiriyle ayrlmaz bir btn oluturur ve birbirini tamamlar (Atayman
2005a).
Prof. Dr. Nermi Uygurun, Ahlaklln, ahlakszln anlam nedir?
Ahlaklln ayralar var mdr? sorular ile sunduu tartma bu anlamda
meta-etie nemli katklar vermektedir. Prof. Uygur, Her ulusun,

ahlakl ve ahlaksz yanstan kavramlarn araclyla yrtebildikleri

ahlak konumalar geniliince bir ahlak bilincine erimi olduklar
sylenebilir. tezini savunmakta ve ancak ahlak konumalar erevesinde

ahlaklnn ve ahlakszn anlamndan sz edilebileceini ifade

etmektedir. Ahlakl deyince anlalan, olumlulukla benimsediimiz
birtakm deer szcklerinin kiiler ve eylemlere uygulanabilmesidir.
Ahlakszn anlamysa olumsuz birtakm deer szcklerini onaylayarak
kullanmaktr. Ahlakl ve ahlaksz, insan yaratsdr. nsann olmad yerde
ahlak diye birey yoktur. Ahlaklnn ahlakszn yaratcs, dolaysyla da
ayrac insandr. nsan deerlendiren, yarglayan, karar veren, seen bir
varlk olduu iin ahlakl-ahlaksz ayrm ortaya kar. Ahlak belirlemeleri
insann rndr (Uygur 2003).

Ahlak dnyamz ahlak konumalarnn tmdr. Ne denli zenginse bu

konumalar, ahlak dnyamz o kadar zengindir. Hayvanlarn ne ahlak
alan ne de ahlak dnyas vardr. Ahlak szcklerinden yoksundurlar,
konuamazlar nk. (Uygur 2003)
Normatif etik modellerine rnek olarak,
Transsendental felsefi anlay (irade etii, konstrktif
etik, dil pragmatii ve genetik etik)
Varoluu anlay (varlk etii)

Mhendislik Etii

18
Eudaimonist anlay (Hedonist ve utilitarist etik)
Toplum szlemesi anlay (adalet etii)
Materyalist anlay (fizyolojik ve Marksist etik)

verilebilir.
9-Etiin Temel lkeleri
Herhangi bir eylemin etik adan deerlendirilmesinde yaklam sz
konusudur. Bu yaklamlar birbirlerini tamamlarlar ve bir etik karar verme
srecinin temelini olutururlar. Bu yaklamlar;

1.

Tutarllk,znel etik modeli,

2.

Sonular,nesnel etik modeli,

3.

nemseme,sorumluluk etii

dir. Bu yaklamlarn her biri ayr ayr etik kuram olarak gelitirilmitir
ve birok etik sistemin temellerini olutururlar. Ancak,bu kuramlar
birbirlerine kar olarak deil, sadece ahlakn farkl ynlerini inceleyen
kuramlar olarak ele almak daha yararl olacaktr.
5.1-Tutarllk, znel etik modeli
Tutarllk kuramna gre,kiinin eylemleri kendi yaplandrd ilkeleriyle
ne kadar tutarl olursa,kii o kadar etiktir. Etik davran, ahlaki yarg ve
ahlaki davran olarak ele alnrsa, tutarllk bu ikisinin bir btn
oluturduunu savunur. selletirilmi eylem kavram, tutarll ifade
eden deyimlerden biridir. Bir kii belli bir durumda ahlaki adan ne
yapmak zorundaysa, benzer durumlardaki tm dier kiiler de onu
yapmaya zorunlu olmaldr. Bu yaklam dier insanlara,onlarn sana
nasl davranmalarn istediin gibi davran altn kuralyla evrenselletirilir.
nsanlara sayg gstermek, tm insanlar ahlaki adan eit grmeyi
gerektirir. Bu da, tutarlln temellerinden biridir. Koullar ne olursa
olsun , yalan sylemek her zaman yanltr kural aklc tutarlln
gereidir.
Kanta gre,herhangi bireyin ilkeleriyle tutarszl olanakszdr ve bu
nedenle tutarllk zorunludur. nk, bu davran kiiyi fiziksel adan
rahatsz edicidir, btnlkten yoksunluu gsterir ve insan vicdan
kemirir. Tutarszlk, herhangi bir bireysel eylemi ahlaki adan aklamay
gletirir.
Tutarllk yaklamnn zayf yn, gerek ve yaanm durumlarn
karmakl nedeniyle, bir durumdan dierine genelleme yapmann

Mhendislik Etii

19

gldr. Durumlar arasnda genelleme yaparken, gemi yaantlar

temelinde kemikleme olasl vardr ve bir tekrara dnn tehlikesi her
zaman gz nnde bulundurulmaldr.
5.2-Sonular, Nesnel Etik Modeli
Sonuu yaklamda, balang noktas kurallar deil hedeflerdir.
Eylemler,bu hedeflere ne lde ulatklarna gre deerlendirilir. Bu
yaklam yararclk olarak da adlandrlr. Yararclk, olas tm yararl
sonular karr, bunlar olas zararl sonulara kar tartar ve en fazla

insan iin en byk mutluluk ya da gnenci salayan eylemi

gerekletirir.

Ahlaki yarglama, belirli koullar altnda yararl sonularna bakmakla

balar. Daha sonra ahlaki kurallar ve devlerle uyumlu ak davrana
kayar.
Sonuu yaklamda, bir kiinin etik olup olmad sorusunun cevab,
ona neden baktmza veya neye baktmza bal olarak deiir.
Burada, bir benlik geliim modeline gereksinim vardr. Benlik
yaplandrmas, fiziksel gereklikten balayp kavramsal tutarlla ulaan
bir gelime sreci izler ve insann ocukluktan erginlie geiindeki
evreleri ierir. Ahlaki yarglama kiinin benlik geliim evresine gre
farkllk gsterecektir. lk okuldaki bir renciden beklenen ahlaki davran
ile niversite mezunundan beklenen ahlaki davran benlik geliimine
uygun olarak farkl olur.
Etikilerin ounluu, geleneklerin tesine geebilecek zerk ve akn
bir benlik geliiminin mmkn olduunu varsayyor. Postmodernistler ya
da davranlar, bu benlik yaplandrmasn kabul etmezler.
nsanlarn, etik ilkeler gibi biimsel kavramlar,sonularnn ne
olacan grmek iin fiziksel olarak denemek zorunda kalmadan
kullanmalarna olanak salayan ve giderek soyutlaan kavramlar modeli
zerk vatandalar yetitirmeyi amalayan eitim-retim programlarnn
da konusudur. Her hangi bir kavramn edinilmesi iin, sebep ve sonu, iyi
ve kt sonularn olasl hakknda belli bir miktar uygulamal bilgi
gereklidir. Dier insanlarn duygularn, isteklerini,gereksinimlerini
v.b.anlama yetenei gibi bilgiler zaman iinde oalr.
Diyelim ki bir ey yapmak istiyorsunuz ve bunun sonuu yaklama
gre yaplacak doru ey olup olmadn merak ediyorsunuz. Bu durum
iin nerilen snama evrenselletirme snamasdr. Basit bir ifadeyle

herkes,benim u anda yapmay dndm eyi yapsayd ne olurdu?

diye sorulabilir. Herkes byle davransa daha iyi olmazmyd?, Herkesin

Mhendislik Etii

20

bunu yapmasnn sonular, yapmamasnn sonularndan daha iyi olmaz

myd? Sorular da benzer evrenselletirme sorulardr.
5.3. nemseme, Sorumluluk Etii
nemseme etii, duruma verilen tepkiye odaklanr. Bu nedenle
tutarllk ya da sonular modelinde gerektii gibi soyutlanm biimde
dnlmesi ya da llmesi yerine durumlarn alglan biimleri zerine
temellenir. Tutarllk ve sonular yaklamlar, bilisel sorumluluk
biimlerine bavururken, nemseme kiisel olan grmeyi de vurgular.

Etik bir topluluun yeleri birbirlerini nemsemelidir. Dnyada ve

Dnyaya neler olduunu nemsemek ,herhangi bir ciddi aratrmann
nkouludur.

Alman sosyolog ve dnr Jrgen Habermas (1929-) a gre

nemsemek, yaam dnyasnda dnmek yerine farknda olmaktr.
nem vermek, mantk ya da adaletle ilgili bir konu deildir. Bir
sorumluluk evresi ya da a iinde nem vermeyle ilgilidir. Sorumluluk
etii olan kii, dev duygusuyla deil, duyarl bir karlkllk duygusuyla
bakalarnn kayglarna tepki verir. Komusuna veya arkadana bu
duyguyla naslsn? diye soran bir kii, seni de benim gibi kabul ediyorum
ve soruyorum demektedir.
Etik yarglamada ve eylemde; tutarllk,sonular ve nemseme
yaklamlar birlikte dnlmelidir. Borrom dm, bu yaklamn
kenetlenmesini gsterir. Halkalardan birini zerseniz sistem dalr.
Borrom dmnn zellikle vurgulad ey, yaklamlardan hibirinin
ayrcalnn olmaddr. Ancak, diyalektiin arkasndaki gcn, nem
verme bak as olduu sylenebilir.

sonular

ETK
tutarllk

nemseme

Mhendislik Etii

21
ekil 5.1

Borrom dm (Lacan 1975)

6. nsann Davran Ykmllkleri

nsan davranlarnda ykmllk
Aktif ykmllk (ykml olan ykmllk)
Pasif ykmllk (ykmlln ykmll)
olarak iki ana balk altnda incelenebilir. Bu ykmllkler arasnda
nemli farklar vardr.
Hayrsever
davranlara
ilikin
ykmllklerin
tm
aktif
ykmllktr. Bakalarna kar davran asndan ykmllkler tarz,
ama bu, onlara kar ykml olduumuz anlamna gelmez. Sadece
davran asndan ykml olma, fakat kiinin kendisine kar bir
ykmllk tamama, aktif ykmllk kavram ile tanmlanr. Pasif
ykmllk, ykmlln ykmldr ve akl yoluyla deil bakalar
ile gerekletirilmek zorunda braklan ykmllktr (Kant 2003).
Bir ii ne kadar ok alrsa ykmlk de o kadar artar; ama, creti
denince o ykmllk sona erer. Bir ykmllkle sonulanan edimin
ad eylemsel ykmllktr. Her szleme bir anlamda bir eylemsel
ykmllk tar. Ykmllk iin insann zgrln kullanmas gerekir.
Eylemlerin zgr olmad, kiiliin bulunmad yerde ykmllk de
yoktur (Kant 2003). rnein, insann yutkunmay brakma gibi bir
ykmll olamaz, nk bu onun iradesine bal deildir.
Ykmllkler pozitif ve doal ykmllkler olarak iki balk altnda
da incelenebilir. Pozitif ykmllk insan iradesine bal bir saptamadan,
doal ykmllk ise eylemin doasndan ortaya kar. Belirsiz veya
nedeni bir baka kiinin iradesi ile belirlenen ykmllkler pozitif (ya da
dier bir deyile dolayl) ykmllklerdir (Kant 2003)..
Temelinde eylemin kendisi bulunan ve doal yasalardan ortaya kan
ykmllk doal ykmllktr.

Bir eyi yle yapmam emredildii veya bana kiisel yarar

salad iin yapyorsam ya da tam tersi yasakland veya
bana kiisel olarak zarar getirdii iin yapmyorsam
bu, etik bir eylem ve ahlaksal bir dnce yaps deildir
(Pieper 1999).
7. Deerler Etii, Altn Kural, Evrensel Deerler
Deer veya maddi deer, insan eylemleriyle gerekletirilmi olan bir
meta dnyasndan bamsz olarak, a priori zel bir sezgi araclyla,

Mhendislik Etii

22

deer nitelikleri asndan ideal nesneler olarak somutlatrlabilir ya da

duyumsanabilir fenomenlerdir. Buna gre deerler;
zerk bir varolua sahiptir,
bamsz olarak var olurlar,
kendinde varlk nitelii gsterirler,
duyularla alglanamazlar,
ancak isel gr ile duyumsanrlar,
zihinsel ama objektif nitelie sahip
olarak tanmlanmaktadr. Deer bir anlam-nem ilikisidir.
Her trl insan faaliyetinin en tayin edici zellii belli bir amala
belirlenmi olmasdr. nsan nne bilinli olarak setii ama ve hedefleri
koyarken, bu ama ve hedeflerin yneldii nesneleri kendi bireysel
ihtiyalaryla ya da toplumsal ihtiyalarla ilikilendirir (Atayman 2005a).
Pratik, retken ve teki toplumsal faaliyetlerinin oluturduu sreler
iinde, insan milyonlarca kez tekrarlanm ve birikmi deneyimlerinin
temeli zerinde, doann ve toplumun hengi nesnelerinin ve
fenomenlerinin ihtiya ve karlarnn karlanmas bakmndan
vazgeilmez nemde olduunu renir. Deerler hakkndaki dncesinin
gelimesini salayan sre de budur. nsana, doal nesnelerin ya da
toplumsal fenomenlerin, ilikilerin deeri biiminde yansyan ey, z
itibaryla zne ile nesnenin sosyal ilikilerinin zgn bir yan, insanlarn,
belli bal fenomenlerin gerek toplumsal gerekse bireysel hayat iin
tad nem ve anlama ilikin bilgilerinin ve genellemelerinin belli bir
ideolojik biimidir (Atayman 2005a).
nsanlarn belli bir tarihsel-toplumsal pratii iindeki belli bir tarihsel
toplumsal dzenin rndr, deerler. nsann kolektif ya da tek zne
olarak, gerek doayla gerekse de toplumla kurduu ilikinin yansra bu
ilikilerin hem znesi hem de nesnesi olarak kendisiyle kurduu iliki de
deer sorunsalnn anlalmasnda belirleyicidir. nsanlar, deerleri
renerek, onlar zmseyerek, mevcut sosyal hayata, sosyal insan
topluluklarna ve topluma bilinli bir ekilde katlr ve sosyal dnyann
iindeki ama ve hedeflerle, normlar ve yaama biimleriyle vb. kiisel
olarak zdeleirler (Atayman 2005a).
Deeri duyumsama, deeri hem kendinde, naslsa yle, hem de dier
deerlerle ilikili olarak kavramak demektir. Bylece, deerler arasndaki
niteliksel farkllklardan bir deerler hiyerarisi ortaya kar. Bu ayn
zamanda, hangi deerlere ncelik verileceini ya da hangilerinin sonraya
braklacan bize syler. Buna gre, belli bir durumda, sz konusu
deerler iinden hiyerarik dzlemdeki en st deer gerekletirildiinde
o eylem ahlaki olur.

Mhendislik Etii

23

Deerlerin nesnel dnyas insanlarn ahlaki pratiini dzenler. Ancak,

burada ahlaki sezgininya da ahlaki deeri duyumsamann tm
insanlarda ayn olduu varsaylmaktadr. Kimde ahlaki sezgi eksikse o
insan deer krdr. Baka bir deyile ahlaki boyutu eksiktir.
Nasl gzleri grmeyen birine renkler arasndaki farklar argmanlarla
aklamak zor ise, deer krne de deeri duyumsamas retilemez, olsa
olsa onun birdenbire doruyu greceini umut edebiliriz.
Deerler ve ahlaki kurallar, etik davranlarn olumasnda klavuzluk
grevi yaparlar. Ne kadar zele inerlerse, davranlarda klavuzluk
andan yararlar o kadar artar.
Deerlerin hiyerarik yaplanmasn,en stten aaya doru kabaca,
i.
ii.
iii.
iv.

Altn kural ve temel kurallar

Evrensel deerler
st deerler
Yerel deerler,mesleki ve i ahlak deerleri

olarak sralayabiliriz.
Altn kural ve temel kurallar, evrensel deerler, hangi kltrde
yaarsak yaayalm, daha yerel dzeyde ileyen etik kurallardaki
atmalar saptamamza yardmc olacak bir anlay oluturabilir.
Kurallarn atmas,kiinin belli bir durumda kendi ahlaki llerinin ne
olduunun farkna varmasn salar. Yukarda sralanan deerlerle uyumlu
kurallar uygulamak, her zaman yarglama ,yorumlama ve sorumluluk
gerektirecektir. Byle bir yarglama, sonular hakknda bilginin
arttrlmas, zerkliin oaltlmas, btnlk ve genileyen bir toplumsal
yaant hakknda farkndalk zerine kurulu bir geliim matrisi ile
yaplandrlabilir. Bu biimde oluturulan etik matris,kendiliinden, sezgisel
ya da mantksal deil,aklc olmal, kantlara,iyi nedenler kavramna ve
bakalarn nemsemeye dayanmaldr.

Altn kural, tm dinlerin ortak kural olan sana yaplmasn

istemediin eyi sen de bakasna yapma veya baka bir ifade
ilesana nasl davranlmasn istiyorsan sen de baka insanlara yle
davran kuraldr. Altn kuraln kendisi bizzat bir ahlaki norm

deil,ahlaki normlar iin l ilke olarak ortaya kmaktadr. Benzer

ekilde, ahlaki l ilkesi olan temel kurallar; herkes senin gibi

davransa ne olacan dn,

kendi iradeni baladn ana ilkelerin,herzaman genel bir yasa
koyucu ilke olarak geerli olabilecei ekilde davran,
toplumdaki herkes yaptnz gryormu gibi davranmalsnz,
olarak sralanabilir.

Mhendislik Etii

24
Evrensel deerler;

Yaamn kutsall
nsanlara sayg
Adalet
Sznde durmak
Gizlilik
Mlkiyet haklar
Halkn gnenci (refah)

Yaamn deeri
Drstlk
Eitlik
zgrlk
Ballk
Mahremiyet
levsel gnen

Evrensel zgrlk deerinin ST deerleri,

Kt olmamak
yi olmak
Zarar vermemek
Zarar nlemek
Zarar verme riskine girmemek
Zarar ortadan kaldrmak
nsan gnencini arttrmak

Evrensel zgrlk deerinin ALT deerleri,

Ahlaki zgrlk
Dnce ve basn zgrl
Din ve vicdan zgrl
Bilimsel aratrma zgrl
Seyahat zgrl

Eylem zgrl
Toplanma ve seim zgrl
Mlk edinme zgrl
renim zgrl

olarak sralanabilir.
Pek ok i ve meslek topluluu, zellikle kendi durumlar iin geerli
olan deerleri, yukarda ifade edilen her dereceden deerden
zelletirerek, mesleki etik kurallarn hazrlamlardr. Baz mesleklerde,
zellikle tpta, kurallar yle ayrntl hale gelmitir ki neredeyse yasann
yerini almtr. Ancak bir etik kurallar sistemi, yasalar gibi ayrntlara
inmeye uygun deildir. Bu nedenle etik kurallar sistemi, genel yol
gsterici ilkeleri veren bir stratejidir ve yasalarn izin vereceinden ok
daha geni bir yoruma aktr. Bu kurallar belli bir tarihsel uygulamalardan
kar ve uygulamalardaki deiikliklere gre deiebilirler.
8.Pratiin Bilimi Olarak Etik
Etik bir pratik felsefesi ya da pratik bilimidir. Etik bir ahlaki eylem
kuramdr. Pratik, hem etiin var olma koulu hemde onun hedefi ve
amacdr. Pratik niyet ve hedeflere ynelik bir kuram olarak etik, siyaset
ve hukuk felsefesini de kapsayan pratik felsefenin klasik alanlarndan
biridir.
Etik insan pratiinin ahlaki boyutunu, siyaset ise onun siyasi boyutunu
yanstr. Aristoteles iin etik ile siyaseti birbiriyle birletiren ey adalet
kavramdr. Bir pratik siyasal kuram, etik ncller olmadan bir fayda

Mhendislik Etii

25

salayamaz; nk ahlaki normlarn ynelttii talepler sadece zel eylem

alanyla snrl olmayp kamusal irade oluturma sreleri iin de
balaycdr. Ahlaki yetkinlik, meslei gerei devlete ve sosyal yaama
ilikin sorunlar dikkate almas gereken kiiden de hatta zellikle bu
kiiden de talep edilir. Dolaysyla etik, bir temel bilimdir; siyasi felsefe,
etik zgrlk ilkesini gerek hukuksal gerekse kurumsal dzlemde
gvenceye alarak bu temel bilim zerine kurulur.
Hukuk dzeninin normlar, ahlak normlarndan farkl olarak, aykr
eylemler karsnda cezai yaptrmlarla tehdit eden yasalar olarak ortaya
konur. Ahlakn normlar genellikle yazlmam yasa anlamna gelirken,
hukuk normlar yasalara balanm, yazl olan ve yaptrmlarla birlikte dile
getirilmi kurallardr.
Doal hukukun savunucular, balayc olduu savunulan hukukun
geerliliini, insana verilmi doann deer ve anlamllndan tretirken;
pozitivist hukukun yandalar byle bir doann olmadn ve hukukun
geerliliinin yalnzca yasalara balanm olan hukukla, yani insanlarn
karlkl ilikilerini dzenlemek iin ortaklaa kararlatrdklar ve yazl
olarak kesinletirip kada dktkleri genel balayc yasalarla ilikili
olduunu iddia etmektedir.
Hukuk normlarna uyma zorunluluunun ille de ahlaki nedenlere
dayanmas gerekmez; hangi nedenle olursa olsun onlar benimsemek ve
onlara sayg duymak yeterli olacaktr. Etik sadece siyaset karsnda deil
hukuk felsefesi karsnda da temel bilim olarak yerini alr (Pieper 1999).
9. nsan Pratiinde Etiin nemi
Etik, pratiin ahlakiliini inceleyen bir kuram olarak pratiin de
kuramdr. Etik, ahlak kavramndan hareket ederek bir eylem ve
davrann anlamn gelitirir. Bu eylem znel, keyfi, geliigzel bir
istemenin eseri olmayp, eletirel bir mesafeden kendini zgrce
belirleyen ve tekilerin zgrlne gre kendi zgrlne snrlar
koyabilen bir iradenin eseridir.
Etiin kendisi, belli bir anda ve yerde ne yaplaca hakknda ahlaki
yarglara varmaz. Daha ok eylemin ahlaki kabul edilebilmesi iin nasl
davranlmas gerektiinin bilgisini aktarr, ahlaki adan uygun eylemin
nasl belirlenecei hakknda bilgi verir (Pieper 1999).

Pusula dorudan yolu gstermez, yolun nasl belirlenebileceini

gsterir.
9.1. Etiin Ampirik Bilimlerle likisi

Mhendislik Etii

26

Etik insan eylemlerinin ahlaki olarak nitelenebilecei koullar bir araya

getirir. nsan pratii balamnda ahlak ve ahlakilik ilikisi zerinde
dndrr. Bu bakmdan, dier pratikle ilikili bilimlerle, baka bir
deyile hayatn pratiine ait eylemin bilimleriyle yakn iliki iindedir.
Ampririk bilimler iinde zellikle psikoloji ve sosyoloji somut olarak
insan pratiini konu alr.
Psikoloji, zellikle de psikoterapi, hastann ruhsal salna (akl
salna) yeniden kavuabilmesi iin hastalkl davranlar ve davran
bozukluklarn iyiletirme areleri gelitirir. Burada ama, hastann,
hastalna yol aan temel nedenleri kavrayp, bunalmnn zmne
bizzat katkda bulunacak konuma getirilmesidir. Tedavinin hedefi hastay
kendi geliim srecinin bilincine vardrmaktr. Buradaki anlama edimi,
hastann kendi zerine dnmdr. Tedavi ancak hastann, bir zgrlk
edimi ile kendisini baml klan, kstlayan herey ile kendisi arasna bir
mesafe koyarak, gerekten olmak istedii ve olmas gereken (kii) olarak
kendisini yeniden tanmlamas ile baarya ulam saylr.
Psikanaliz, etik ile ban kopartrsa ve sadece iyiletirme unsurunu n
plana kartrsa kty masumlatrma riski tar.
Sosyoloji, insan toplumunun rgtlenmesinin bilimidir. Sosyoloji,
sosyal eylemi yorumlamak, anlamak ve onun ileyiinin ve sonularnn
nedenlerine inerek onu aklamak isteyen bir bilimdir. Sosyoloji, sosyal
eylemi ve kltrel arka plan nemli derecede belirleyen norm ve
deerleri aratrma kapsamna alr, fakat bunu normatif-eletirel deil
ncelikle betimleyici-zmleyici tarzda yapar. nsan eylemi, olgularn
olgularla ilikilendirilmesi modeline gre aklanr. Birinin yle ya da byle
davranmas olgusu, belli olgusal durumlara dayandrlarak (rnein erken
ocukluk yaantlarna, sosyal ilikilerine, genetik faktrlere, siyasal,
iktisadi koullara vb) yorumlanr ve kavranr (Pieper 1999)..
9.2. Etiin Normatif Bilimlerle likisi
Normatif bilimler, insan eylemlerini betimlemekten ok, belli eylem
biimlerini emreden, bunlara izin veren ya da bunlar yasaklayan ve
bylesi yasaklar iin bir aklama getiren ilkeleri gelitiren bilimlerdir.
nsann pratik eylemlerini inceleyen normatif bilimlerin banda hukuk ve
teoloji gelir.
Teoloji, tanrsal bir etii savunur, dier bir deyile tm balayc eylem
nomlarn sonuta tanrnn iradesinden tretir. Bu balamda din olgusu
zerine temellendirilmi bir etikteki yapmalsn ya da yapmamalsn
biimindeki ahlaki gereklilik buyruunda Tanr insana hitap etmektedir. Bu

Mhendislik Etii

27

nedenle ahlaki teolojide, kiinin ahlaki sorumluluu Tanrya bir tr cevap

nitelii tar.
Teolojiden farkl olarak etik, tm ahlaki normlarn kaynan tanrsal bir
irade yerine, dier insanlarla birlikte zgr iradesiyle kendisi olmaya
ynelen insann aklc iradesinde bulur.
Hukuk bilimi de insan eylemlerini konu alr, ama incelemelerini
ahlakilik asndan deil, yasalara uygunluk asndan yapar. Sosyal
eylemin sadece hukuksal erevede tad nemle ilgilenir. Hukuk
normlar, ahlaki normlar deildir, ama balayc olmay ahlaki normlarla
salamaya alr. Hukuk normlar, ahlakla dorudan doruya hibir ilikisi
olmayan ahlakiliin dolayl bir ifadesidir. Kii hukuksal adan tmyle
doru, ama yine de ahlaksz davranabilir. Hukuk biliminde, kiinin
yanlzca hukuku inedii zaman cezalandrlmas ngrlr, yoksa ahlaki
normlarn inemesine ceza verilmesi szkonusu deildir (Pieper 1999).
Hukuk biliminde temel adalet ilkeleri yle aklanmaktadr:
1.lke: Herkes, herkesin yararlanabilecei ayn temel zgrlkleri
kapsayan genel bir sistemin iinde ayn haklara sahiptir.
2.lke: Sosyal ve ekonomik eitsizliklere yle mdahale edilmelidir:
a)
Adil kesinti ilkesi, durumu en elverisiz, kazanc en az
olana en byk fayday getirecek ekilde dzenlenmelidir.
b)
Drste bir frsat eitlii ilkesince,
memuriyetler ve i olanaklar yaratlmaldr.

herkese

ak

9.3. Eitim ve Etik

nsan doas gerei ahlaki bir varlk deildir. Ahlaki olarak eitilmesi
gerekir. Doal insan davranlar benmerkezcidir ve bencilcedir.. Bu bak
asnn karsna, dier insanlarn ihtiyalarnn da ayn lde hakl
bencillikler olarak kabul edilmesi talebi konmazsa, en glnn ve hileleri
en iyi bilenin iktidar ele geirmeye urat, herkesin herkesle savat
doal durum ortaya kar.
Kant iin eitimin grevi insan insan yapmaktr:

nsan yalnzca eitim yoluyla insan olur. Eitim onu nasl

ekillendirdiyse o sadece odur.

Mhendislik Etii

28

nsan doasn kurallara balayan eitim ve yetitirme sreci Kanta

gre, disiplin altna alma, sosyalletirme, uygarlatrma ve ahlakiletirme
srecidir.
Bireylerin amalarna ulamak iin etik d yollara bavurmalarnn
nedenleri arasnda yer alan nemli etmenlerden birisi bilgisizliktir. yi
dzenlenmi eitim almalar ile bireylerin etik deerler ve ilkeler
konusunda bilgilendirilmesi byk nem tamaktadr (Aydn 2002).
Ahlakilik ve eitim birbirlerini karlkl olarak tanmlayan kavramlardr.
Doada ahlak kavram yoktur ve insan doas gerei ahlaki bir varlk
deildir. Dolaysyla ahlaki olarak eitilmesi, yetitirilmesi gerekir. Doal
insan davran benmerkezcidir. Bu durum, salt ihtiyalarn giderilmesi,
kiinin kendi yarar ya da kar iin eylem yapmas anlamndaki bir
bencilliktir. Bu bak asnn karsna, dier insanlarn ihtiyalarnn da
ayn lde hakl bencillikler olarak kabul edilmesi talebi ortaya
konmazsa, en glnn ve hileleri en iyi bilenin iktidar ele geirip
herkesin herkesle att doal durum ortaya kar (Pieper 1999).
Etik eitimi genel olarak aadaki amacn gereklemesini salar
(Kirrane 1990) (Catron ve Denhardt 1994):
Etik eitimi, insanlarn verecekleri kararlarda, davranlarnda,
mesleki faaliyetlerinde etik bir boyut olduunu kavramalarna yardm
eder.
Etik eitimi, bireylerin kiisel, rgtsel ve bakalarna ait deerleri
anlamalarn salar, meslek alannda yaanan etik sorunlara ilikin
duyarllklarn gelitirir.
Etik eitimi insanlarn, deerlerin mesleki yaamdaki farkl davran
seenekleri zerindeki etkilerini tartmalarna, verecekleri kararn
sonularn hesaba katarak sorgulamalarna yardm eder.
Bireyler arasndaki gr ve anlay farkllklarna kar hogr
gelitirir, kar atmalar, rgtsel normlar, etik ilkeler ve standartlar
hakknda bilgilendirir.
Mesleki rgtsel kltr besler, etik davranlar sergilemenin nemi
ve etik sorunlarn zm konusunda beceri kazandrr, zellikle kamu
hizmetlerinde grev alacak bireyleri, kiisel sorumluluk ve ve ahlaki
ykmllklerin stlenilmesi konusunda aydnlatr.
Etik eitimi, insanlara zgr yaamay retir.
Btn mesleklerdeki eitimciler, bireylerin alacaklar alanla ilgili
grev ve sorumluluklar renmelerini salayacak programlar
gelitirmekle ykmldrler. Grev ve sorumluluklar, meslee ilikin
kuramsal ve teknolojik bilgi kadar deer yaratan ve normatif gelenekleri
de ierir. Bir meslein etik deerlerinin retilmesi, meslek eitiminin
ayrlmaz bir parasdr.

Mhendislik Etii

29

yi retmen, etik zgrlk fikrini gerekletirmekle ykml olduunu

bilir. Bu dnce, renciyi aydn, ergin, zerk, kendi hakknda karar
veren ve kendi eylemine sahip kan bir yurtta yapacak olan eitim ve
yetitirme faaliyetinin amacdr.
retmen, rencinin gelimekte olan zgrln, zgrleim
srecini kendini bu srecin aracna dntrerek desteklemek
durumundadr. Dier bir deyile retmen, rencinin kiiliinde,
gelecekte erginlie ulam, ilkesel olarak kendisiyle boy lecek insan
dikkate almaldr.
Yksek retimde bilimsel temelli bir etik eitiminin amalar yle
sralanabilir (Haynes 2002):
a) Toplumsal deneyim: renciye, kendi aile evresinden ve
yksek okuldakinden farkl bir sistemde sosyal deneyim kazandrlmaya
allmaldr.
b) Bilgi: rencinin felsefi etiin sorunlarn, insan bilimlerinin temel
sorunlarn, tarihsel ve sistematik olarak temellendirilmi bir zeminden
kavramas gerekir.
c) Sorun bilinci: renci, etik sorunlarn ortaya konu biimlerini,
tartabilirliini grebilmeli ve aktarabilmelidir.
d) Karar verebilme yetenei: renci, kiisel, toplumsal ve
yaama ilikin sorunlar etik adan yarglama yetenei kazanmaldr.
e) Sorunu ortaya koyabilme: renci derslerde sorunlar somut
olarak ve genel bir bak as ile yanstabilmeli ve etik tartma
balamnda deerlendirebilmelidir.
f) Metin yorumlar: renci etik kavramlar ve dile getirilen
sorunlar kavrayabilmeli ve bunu yanstabilmelidir.
g) renim sonras eitim: renci, renimini tamamladktan
sonra sosyal ve felsefi konulardaki gelimeleri izleyebilme ve kisel
geliiminde onlardan yararlanabilme konumuna gelmelidir.
Baar deerlendirmesinde uygulanacak not yntemi konusunda
ltler unlar olmaldr:
nanlara not vermekten zellikle kanlmaldr. nemli olan
rencinin bilgilenme ve davranlarn ayarlama konusundaki rtdr.

Mhendislik Etii

30

renciye not verirken, bilgiyi edinip saklamas, uygulamas,

nyarglara teslim olmamas, kararlarnda erginlie ulamas, baka bak
alarn anlamas, ok ynl dnebilmesi, incelikler koyabilmesi,
gerekeli aklama yapabilmesi, yarglarn etik ilkeler zerine
temellendirmesi, neyin mmkn ve uygun olduunu hissedebilmesi
dikkate alnmaldr.
Ahlaki yetkinliin kazanlmas, elbette sadece kuramsal bilgi
aktarmyla mmkn olacak birey deildir. Bu yetkinlik, kiinin iradesini,
kuramsal yoldan edindii iyi kavrayna uygun ekilde gelitirdiini
pratikte kantlamasyla ve bu iradeye uygun eylemleri yapabildiini
gstermesiyle kendini belli eder ve ispatlar (Haynes 2002).
10. Etik Gerekelendirme ve Temellendirmeler
Ahlaki eylem ve yarglar zerinde etik tezleri aklayp temellendiren
farkl yntemler bulunmaktadr. Gerek bir eylemin ahlakiliinin tartld
durumlarda gerekse ahlaki bir yargya ulamak iin kiinin kendisinin ya
da bir bakasnn gemite ya da gelecekteki eylemleri hakknda fikir
yrtt durumlarda, hem eylemi hem de eylemde ifadesini bulan ahlaki
yargy hakl klabilecek iyi gerekeler ne srlmesi gerekir. Bu
gerekeler, eitli ilikilendirme yntemleri kullanlarak sunulabilir (Pieper
1999).
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Somut bir gerek ve somut bir olguyla ilikilendirme

Duygularla ilikilendirme
Olas sonularla ilikilendirme
Ahlak yasalaryla ilikilendirme
Ahlaki yetkinlikle ilikilendirme
Vicdanla ilikilendirme

10.1. Somut bir gerek ve somut bir olguyla ilikilendirme

Tand veya tanmad bir insana neden yardm ettii sorusuna kii
u ekilde yantlar verebilir:

Kadnn gzleri grmyordu

O kadar aresizdi ki
Benim ok yakn arkadamdr
Bana yardm etmem iin yalvard
Bu, en sk rastlanan ve en tipik olan ahlaki temellendirme biimidir.
Sz konusu davrann, tutum ve eylemin kurallara uygunluunu,
nesnellii sayesinde garanti edecek bir olguyu kullanma yntemidir.

Mhendislik Etii

31

Salt yardm etme kurallarn benimsetecek bir sosyal uzlama

durumunda eylemde bulunma zorunluluu doar ve eylem artk ahlakilii
asndan sorgulanmaz, olsa olsa etkisi ya da baars sorgulanabilir.
Ahlaki yarglarn hayatn iinden olgulara dayanarak temellendirilmesi,
dier bir deyile ahlaki bir yargy ya da davran olgulara dayanarak
meru klmaya allmas ilkece itirazlara neden olabilir. Olgulardan
normlarn tretilemeyecei, nk olgunun zaten olan durum, bir vaka
anlamna geldii, buradan olmas gerekenin karlamayaca ileri
srlebilir (Pieper 1999).
10.2. Duygularla ilikilendirme
Bir eylem ya da davrann ve bunlar hakkndaki bir yargnn kurallara
uygunluu gsterilmek istenirken ounlukla bir duyguya iaret edilir.
Niin sorusuna u ekilde yantlar verilir;

Baka trl yapamazdm, yardm etmek zorundaydm.

Hrszlk yapmasn tyler rpertici bulduum iin
Birine zarar vereceinden korktum ve kendimi kt
hissettim
ok houma gittii iin
Ona teekkr bor bildiim iin
Onu iren bulduum iin
Kendimizde ve dier insanlarda var olduunu ima ettiimiz duygu ve
duyarlklar belli bir eylem biiminin gerekesi olarak gsterildiinde,
eylem bir dereceye kadar aklanr ve anlalr klnr, fakat onun ahlaki
adan hakll ortaya konmu olmaz. Zira istedii kadar youn olsun
hibir duygu (sevgi, nefret, beenme, irenme vb.) ahlaki bir norm gibi
balayc bir lt olmaz.
Duygu ykl ahlaki argmantasyonlarn ahlakilii yine duygulara
dayanarak aklanamaz. Aksi halde bu argman ikna etmekten ok
kandran bir argman olur (Pieper 1999).
10.3. Olas sonularla ilikilendirme
Davrannn nedeni sorulduunda kii eyleminin yol aabilecei olas
sonularna dikkat ekerek yant verebilir;

Yoksa ocuklar zlecek ac ekeceklerdi

Tm geleceim mahvolacakt
Ailem hayal krklna urayacakt
Bylelikle birok ac nlenebilir
ou insan mutluluk duyacakt

Mhendislik Etii

32

Bir eylemin neden yaplmas ya da yaplmamas gerektiinin gerekesi

olarak onu olumlu ya da olumsuz sonularla ilikilendirme yolu, yararcl
biricik aklama ve gerekelendirme anlay olarak benimsenmi argman
sunma biimidir.
Bir eylemi olas sonular ile ilikilendirerek, o eylemin hakllnn
gsterilip gsterilemeyeceini ya da ne kadar gsterilebileceini anlamak
iin sonular yalnzca beklenen fayda asndan deerlendirmekle
kalmamal, hedeflenen faydann ve ona ulamak iin kullanlacak aralarn
ahlaki olup olmadklarna da baklmaldr. Ayrca, bir eylem ya da
davrann ahlakilik dzeyinin yeterli lt bu eylemden beklenen ya da
onun gerekte salad fayda deildir. Ayn ekilde, bir eylemin yol
aabilecei ya da gerekten yol at zarar, onun ahlaki olmadn
kendiliinden gstermez (Pieper 1999).
10.4. Ahlak yasalaryla ilikilendirme
Bir eylemin ya da bir eylem hakkndaki bir yargnn ahlaki olduunu
ileri srebilmenin bir baka yolu da, sz konusu eylemi, ounlukla yazl
olmayan ve ylece benimsenmi norm ya da kural katalou gibi anlalan
ahlak yasalaryla ilikilendirmektir. Bu gerekelendirme tipinde u cevaplar
verilir;

Dinimiz yasaklad iin

nsann szn tutmas gerektii iin
Drstlk bir erdem olduu iin
Anayasal olarak gvence altna alnm bir temel hak olduu iin
Bu tarz gerekelendirmeler, sz konusu yasalarn tartmasz
benimsendii grup yeleri tarafndan yeterli grlr. Fakat eylemin ahlaki
adan haklln srdrebilmesi iin bu yasalarn geerliliinin srekli
kontrol edilmesi arttr. Herhangi bir ahlak yasas normu, yelerinin o
normu otorite kld bir toplumda her zaman ve ebediyete kadar geerli
kalmaz. htiyalar ve dolaysyla doal bak deitiinde, sk sk
karlatmz gibi normlar eskiyebilir, hatta ad kalabilir ve bu durum
ncelikle ciddi deiim dnemlerinde elikilere yol aar (Pieper 1999).
10.5. Ahlaki yetkinlikle ilikilendirme
Bir eylemi ahlaki olarak temellendirebilmek iin bazen belli bir kabul
grm kii ya da kurumlarn otoritesine de bavurduumuz olur;

Babam (retmen, patron vd.) byle syledii iin

Yksek mahkeme bu hkm verdii iin
Ahlaki konularda hi kimse eylemlerini temellendirme ykmlln
bakasna devrederek kiisel sorumluluundan kurtulamaz. Ayn ekilde

Mhendislik Etii

33

bir kimse kendi ahlaki yetkinliini amaz bir ahlaki kurum olarak
gremez ve kendi taleplerini temellendirmeden bakalarna ne yapmalar
gerektiini dikte edemez (Pieper 1999).
10.6. Vicdanla ilikilendirme
En son ahlaki merci olarak vicdana dayanmak , eylem ve
davranlarmz meru klmann en yaygn ve benimsenmi yoludur. Bu
kategoriye giren anlayta, bir davran aklayabilmek iin u gerekeler
kullanlr:

Vicdanmla eliiyordu
Vicdanmn sesini dinledim
Vicdan, deerler hakkndaki a priori bilincimizin bizzat kendisidir,
iimizdeki yargtr (zlem 2004). Kantn dev etiinde tanmlad
vicdan, kendi kendimize koyduumuz ahlak ilkeleri ile eylemlerimiz
arasndaki tutarll aklc ltlere gre denetleyen, bir tutarszlk halinde
bu tutarszl bize bir eit ac olarak yaatan bir st duygudur.
Vicdan da amaz deildir, dolaysyla vicdann buyurduunu ve
yasakladn eletirel bir deerlendirmeden geirmemiz gerekir. Burada
sorgulanmas gereken husus, vicdanmz olarak, aldmz eitim sreci
boyunca buyruk ve yasaklamalarn kendimize mal edip farknda olmadan
iselletirdiimiz otoritelerin sesi mi konuuyor, yoksa vicdan dediimiz
eyin iinde kendini zgrce belirleyen bireyin ahlaki yetkinlii mi dile
geliyor, buna baklmaldr.
Gnlk yaamdaki ahlaki tartmalarda karmzdakini, tutum, tavr,
davran ya da eylemimizin sorumluluunu kiisel olarak stlendiimize,
eletirel itirazlara kar iyi gerekelerle savunmaya hazr olduumuza,
eylemimizin temelinde ahlaki bir ama olduuna, gerekelerimizin
sahicilii ve drstlne ikna etmek, en azndan onun bu amalarmz
bize teslim etmesini salamak durumundayz (Pieper 1999).
11. Etik Gerekelendirme Yntemleri
Etik gerekelendirme, kimsenin hibir zaman bakasnn yerine
yapamayaca, herkesin bizzat yerine getirecei bir edim ve davrantr.
Kiinin yapt hibireyde bakasnn vesayeti altna girmemesi,
bakalarna kar her zaman eyleminin gerekelerini aklayabilmeye, yani
sorumluluunu stlenmeye hazr bir ekilde kendi kararlarn bizzat kendi
vermesi istenir. Etik gerekelendirme yntemleri aadaki balklar
altnda incelenebilir:
1.
2.

Mantksal yntem
Sylemsel yntem

Mhendislik Etii

3.
4.
5.
6.
7.

34
Diyalektik yntem
Analojik yntem
Transsendental yntem
Analitik yntem
Yorumsama yntemi

lk be yntem, ahlakilik talebini karlayan eylem normlarnn

kazanlmas ve kontrol iin kurallar gelitiren normatif yntemlerdir. Son
iki yntem ise; eylem ve davran alkanlklarn ve deer-ufkunu iten
aydnlatmaya alan betimleyici yntemlerdir (Pieper 1999).
11.1. Mantksal yntem
Bilimsel sonulara varmamz salamalar gerektii lde etik
yntemlerin hepsi biimsel mantk llerine uygun olmak zorundadr. Bu
anlamda her etik yntem ayn zamanda mantksal bir yntemdir.
Bir etik yntemi olarak deontik mantk (nermeler mant) biimsel
mantn mmkn, imkansz ve zorunlu kavramlarnn yerine, izin verilen,
yasaklanan ve buyurulan kavramlarn koyar ve ahlaki kavray ve
bilgilerin eitim, aklc dnme, danma vb. yoluyla kazanldktan sonra
biimselletiren bir bilimsel aratr (Pieper 1999).
11.2. Sylemsel yntem
Sylemsel (diskrsif) dnme yntemi, bir problemi kavramsal
argmanlarla eni-konu ileme ve bir konuma biiminde birlikte irdeleme
yntemidir. Normlar merulatrma ve hakl klma sorununa ynelir.
Diskrsif yntem, gndelik yaamdaki uyumazlk durumlarnda,
amazlarda ve kar atmalarnda ilgili herkese ynelik balayc zme
ulamak iin nasl bir yol izlenebileceini gsteren pratik bir yntemdir.
Jrgen Habermas, iletiimsel etik kavramn ne srmekte ve
demokratik rasyonaliteyi geniletmeye almaktadr (Habermas 2003).
Kanaat her trl iletiimin asli malzemesidir (Badiou 2003)
Hakikat Etii Yaadklarn asla unutma- kar gzetmeyen kar=etik
tutarllk
Diskrsif yntem ilkesel etik ncl zerine kuruludur:
1. Uyumazlklar iddet yoluyla deil, ilgili herkesin ya da
onlar temsil edenlerin aralarnda grlerek zlmelidir.
2. Byle bir grmeye katlan herkesin, karlarn ve
ilgilerini herhangi bir engelle karlamadan savunmaya hakk
vardr.

Mhendislik Etii

35

3. Byle bir grmeye katlan herkes, ikna yntemleriyle

kendi karlarn savunmamaya karlarn yeniden gzden
geirmeye hazr olmaldr.
Bu danma-fikir alverii modelinde, geerlilik taleplerinin kurallara
uygunluu, meruluu ve yasall, eylem ve davran normlarnn
doruluu konusunda uzlama kuram (konsensus kuram) balamnda
pratik bir tartma mant gelitirilir. Fakat insanlar arasndaki tm
uzlamazlklarn bu yoldan zlp zlemeyecei sorusu her zaman
gndemdedir (Pieper 1999).
11.3. Diyalektik yntem
Diyalektik yntem de diskrsif yntem gibi konuma ilkesi zerine
kurulu yntemlerdir. Bu yntemler, konuma ve kar konuma biiminde,
ne yaplmas gerektii ya da hangi normlarn genel geerlilik talep
edebilecekleri hakknda gr birliine varmay amalar.
Konuma ilkesi zerine kurulu yntemler insanlarn bavurduu en
eski ve bu nedenle en deneyimli olduklar varsaylan yntemlerdir. Ayn
zamanda bir praksis olmayan hibir gerek sz yoktur. Eyleme
dnmeyen laf lafazanlktr. Gerek sz sylemek her insann hakkdr.
Diyalog, insanlar arasndaki yzlemedir.
Diyalog, insanlarn insan olarak tadklar anlamn hakkn verme
tarzdr.
Diyalog, varolusal bir gerekliliktir.
Diyalog bir yaratma edimidir.
Diyalog, insann kendini, dier insanlar ve dnyay
adlandrmasdr.
Hibir diyalog alakgnlllk olmakszn srdrlemez.
Kendinden menkul hakllk diyalogla badamaz.
Hibir diyalog derin bir dnya ve insan sevgisi olmadan
varolamaz.
Dier insanlara dncelerini aklama hakk tanmayanlarla,
dncelerini aklama zgrln ellerinde bulundurmayanlar
arasnda diyalog olmaz.
nsana inan, diyaloun a priori bir gereidir, fakat gven diyalogla
kurulur. Sahte sevgi, sahte alakgnlllk, insana zayf inancn olduu
yerde, ortan szlerinin eylemleriyle uyumad yerde gven olmaz .
(Freire 2003)
Diyalektik yntem, -kuramsal ya da pratik- her insan faaliyetini, en st
normatif kurum olarak grd iyi dncesi ile ilikilendiren etik bir
temellendirme kuramdr. Bu kurama gre;

Mhendislik Etii

36

Bir eylem, yalnzca mutlak koulsuz geerli olan bir eyle

ilikilendirilerek etik adan temellendirilebilir. Dier bir deyile, mutlak iyi
davrandn ileri sren kii, bununla balantl olan herkesin bu eylemi,
ilkesel anlamda yaplmas gereken eylem olarak grmesi gerektiini ne
srm olur (Pieper 1999).
11.4. Analojik yntem
Etikte, belli bir mevcut durumda hangi eylemin ahlaksal olarak
gerekletirilmek istenilen eylem olduunu balayc bir ekilde belirlemek
iin genel tarafndan benimsenmi normlar ve deerleri, o belli, tek
durumla ilikilendirmek gerektiinde analoji yntemi kullanlr. Norm ile
mevcut durumun birbiriyle ilintilendirilmesi, karlatrlabilirlik ve
oranlanabilirlik esasna gre gerekletirilir. Belli bir durumda norm ile
durumu birbirine uygun bir ekilde balayacak tutum ve davrann
hangisi olduuna karar verilmeden nce benzer durumlar gene benzer
eylemlerle karlatrma yapabilmek iin gznnde tutulur (Pieper 1999).
Analojik yntem, doru ortay bulma aklll olarak tanmlanr.
11.5. Transsendental yntem
Transsendental yntem, ahlakilik kavramnn kkenine inerek, ahlaki
eylemin imkanlarn oluturan mutlak, kurucu koullar aratrr, ahlaki
gerekliliin argmanlarn sunmaya alr. nsan neden ahlaka uygun
davranmaldr? Ya da, insan niin ahlaki olmayan davranlarda
bulunmamaldr? (Pieper 1999).
Kant, zgrlk ilkesi olarak tanmlad felsefesinde, ahlaki gerekliliin
nedenini, bizzat zgrlkten kaynaklanan ve zgrlk adna kendine yasa
koyan ve ona uyan serbest, bamsz irade olarak tanmlar. Kant, bu ilkeyi
yle formle etmitir:

Kendi iradeni baladn ana ilkelerin, her zaman genel

bir yasa koyucu ilke olarak geerli olabilecei ekilde
davran.
11.6. Analitik yntem
Her yntemsel almann biimsel olarak mantn gerekliliklerini
yerine getirmesi gibi, her etik yntemin de, karmak bir nesnenin
unsurlarn ancak kavramsal dzeyde ayrtrarak gstermesi art
olduuna gre, bir analiz (zmleme) yapmadan ie yaramas
olanakszdr. Bu nedenle etik, ahlak dilinin mantksal incelemesini, bir dil
analizini gerekli klar. nsanlarn kendi eylem ve davranlarn aklamak,
gerekelendirmek, balatmak, hakl klmak iin nasl konutuklar

Mhendislik Etii

37

aratrlr. Bu dil zmlemesinin nesnesi; iinde ahlaki szcklerin,

rnein iyi, kt, gnll, pimanlk, su, vicdan, arzu, dev, haz, yasak
vb.nin yer ald cmlelerdir (Pieper 1999).
11.7. Yorumsama yntemi
Eylem yapan, belli bir davranta bulunan birinin kendini, kendi eylemi
iinde anlayp kavrayabilmesi iin, bakalarnn eylemlerinikendini onlarn
yerine koyarak anlayp kavramas gerekir. Bakalarnn eylemlerindeki
ahlaki anlam aramaya ynelik abada yorumsama (hermeneutik) yntem
nem kazanr. Yorumsama, insann kendini ahlaki bir varlk olarak olarak
kavramasna yardmc olur, onun ahlaki nyarglarn eletirel olarak
gzden geirip hakllklar ynnden deerlendirmesine, bylelikle ahlaki
anlaynn aydnlatlmasna yardmc olur (Pieper 1999).
12. Etiin Kresel ve Evrensel Boyutu
Etikle ilgili grdmz yeni bir gelime de, btn kltrlere sayg talebinin ve
postmodernizmin norm sorunlarna relativist yaklamnn -her ey olur (anything goes)
ilkesinin- yaratt kargaa karsnda, baz evrelerde evrensel bir etik veya
evrenselletirilebilir bir etik ya da global bir etik gelitirme giriimleridir.
Evrensel nsan Haklar Bildirgesi bu tr temel etik normlar getirme niyetiyle
oluturulmutur, bu bakmdan da bir evrensel ahlkllk bildirgesi -ya da evrensel etiksaylabilir (Kuuradi 2003). Evrensel bir etik veya global bir etik oluturmaya
alanlar da normlar peindedirler. Aradklar davran normlar da, zerlerinde bir
konsenssn olabilecei normlardr. Ama aradklar ya da ne srdkleri bu normlarn
epistemolojik zelliklerine hi mi hi dikkat etmiyorlar.

Evrensel gereksinimler, evrensel kurumlar ve kurallar ister. Prof. Dr.

Leslie Lipson (Lipson 2000)
Dnyadaki gelir blm konusunda yaplan bir bilimsel aratrmaya
gre, yeryzndeki doal kaynaklardan ve yaam olanaklarndan pay
alma dengesi kuzey yarmkre iin %85, gney yarmkre iin %15
olarak belirlenmitir.
Birlemi Milletler Ticaret ve Kalknma rgtnn verilerine gre 2000
ylnda Ular yani ok Uluslu irketler tarafndan gerekletirilen
yabanc sermaye yatrmlarndan Bat Avrupa 700 milyar dolar pay alrken
Afrikann payna 10 milyar dolar dmtr.
Dnya Bankas verilerine gre dnya nfusunun yarsndan fazlasn
oluturan dk gelirli lkelerin milli gelirleri toplam dnya
toplamnn%6snda kalrken dnya nfusunun 1/6sn oluturan gelimi
lkelerin pay %80e ulamaktadr. Dnyann en zengin 200 kiisinin sahip

Mhendislik Etii

38

olduu toplam servet yeryzndeki yoksul 2.5 milyar insann toplam

gelirinden fazladr. (Bu en zengin kiinin 112si ABDlidir.) Her yl alk
yznden dnyada 38 milyon insan lmektedir. UNICEFin 1989 tarihli
yllk raporuna gre, temel salk hizmetlerinden yoksun olduklar iin
hergn 40000 ocuk lmektedir. Bu lmleri nlemek iin gerekli olan
miktar 2.5 milyar dolardr. 1988 ylnda dnyann askeri amalarla
harcad para yaklak 900 milyar dolardr.
Indra Gandhi, tek bir ktalararas fze fiyatna, 200 milyon aa
dikmek, 1 milyon hektar alana sulama sistemi salamak, 50 milyon kt
beslenen ocuu beslemek, 65000 salk merkezi 340000 okul amak
mmkndr demitir.
(Dedeolu 2004)
13. ve Meslek Etii (Uygulamal Etik)
Son yllarda, i ve mesleki alanda mesleki etikten beklentiler dramatik
biimde artmtr. verenler,alanlar ve mteriler bilinli olarak temel
etik kurallar tanmlayanlar aramaktadrlar. Bunun nedenleri, Giri
Blmndeki gerekelere ilave olarak,
Kabul edilmi/edilebilir davranlar belirlemek,
uygulamann standartlarn ykseltmek,
z eletiri yapmak iin yol gstericilik salamak,
mesleki davran ve sorumluluklar iin bir ereve oluturmak,
bir mesleki kimlik (stat) arac
bir mesleki olgunluk standard
saylabilir.
Etik, doru kararlara varmak iin bireylerin gelitirdii ereve
kurallarn btndr. Etik, topluluun ortak isteklerini bireylere
benimsetme giriimidir. Bu balamda, etik kurallarn ak ve belirli bir
alana ilikin yazl kurallar iermesi beklenir. Bu ilkeler, uymas beklenen
bireylerin zelliklerine gre deil evrensel kabul gren kavramlara dayal
olarak gelitirilirler. Etik ilkeler, kendisini balayan topluluun genel
deerler sistemi ve amalarn tanmlayan, verilen kararlarn bu ilkelere
uygunluu iin rehberlik eden mekanizmay oluturular (Bilgi ve pbker
2005).
Etik, bir davran standartlar bilimidir. Etik sadece kuramsal ve bu
anlamda zerk bir bilim olarak deil, uygulamal bir bilim olarak da
yaplabilir. Yani, genel etik ilkeler genel etik ilkeler, etik temellendirme
yntemleri kullanlarak belirli yaam ve eylem alanlarna uygulanabilir. Bu
durumda etik; ahlakiliin mutlaklk ve koulsuzluk talebini, ahlakla bir

Mhendislik Etii

39

balam iinde ya da bir eylem bilimi ethosuyla balantl olarak

yorumlayan zel ve somut bir etik olur. Ait olduu eylem alann aklayan
kavramn adn n isim olarak alr, o kavramn etii olur: Tbbi etik,
Biyoetik, Sosyal etik, ktisat etii, Bilim etii, Ekoloji etii, Bar etii,
Basn etii ve benzeri gibi Bu etikler uygulamada, o eylem alannda
faaliyet gsteren insan gruplarnn davran ilkeleri eklinde
dzenlendiinde ya da dier bir deyile sadece o kavramn altnda
toplanan ura alanlarn ilgilendirecek ekilde zelletirildiinde i veya
meslek etii olarak anlr (Pieper, 1999).
Meslek ya da zmre onuru, meslek etiinin alanlarna zg kurallarla
sk skya baldr ve bunlar ineyen yalnzca kendi prestijine deil
meslee de zarar verir. Genelletirme ilkesine gre bir eylem, genelde
kabul edilemez sonulara yolatnda ahlakd saylr. Gnlk konuma
dilinde bu durum herkes senin gibi davransa ne olur? sorusu ile
sorgulanr.
zel etik ilkelere olan gereksinim, genel olarak tm toplumun etik
gereksinimi ile ayndr. Etik ilkeler, karlkl olarak ilikinin kurulmas ve
muafakatin srdrlmesine yardmc olur.
Burada yalnz gzden karlmamas gereken bir husus vardr. Kiiler,
normlara uygun davranmaya zorlanabilirler ama etik deer korumay
istemeye ve koruyarak eylemde bulunmaya zorlanamazlar (Kuuradi
2003). Ancak bazlar, byle bir istemeyi iselletirebilecek dzeyde
eitilebilir ve yaamlarnda deer koruyarak eylemde bulunabilmek iin
gerekli deer bilgilerle donatlabilir.
Mesleki davran kurallar ya da ngilizce konuulan lkelerde daha ok
kullanlan deyimiyle mesleki etik kodlar, evrensel etik ilkeler
erevesinde zel olarak bir meslein uygulama alanndaki hizmetlerle
snrl olarak dzenlenmi yazl dizgelerdir. Kayna evrensel etik
deerlere dayal olmas nedeniyle, mesleki etik kodlarn en nemli
zelliinden biri, dnyann neresinde olursa olsun, ayn meslekte alan
bireylerin bu davran kurallarna uygun davranmalarnn gerekli olmasdr
(Aydn 2002, Kuuradi 1988).
Davran ilkeleri, genellikle kiinin yaplr-yaplmaz, etmeli-etmemeli
konusunda yani baz gereklilikler konusunda dnceleri, bu konuda
genel kabulleridir.
Bir davran ilkesi bir bilgi deil, bir dncedir: yaplmas-yaplmamas
gereken ya da yaplmasna izin verilen-verilmeyen konusunda bir
dnceyi dile getirir. Dolaysyla her dnce gibi bir karm rndr
ya da karlan bir sonutur.

Mhendislik Etii

40

Davran ilkeleri bir genellemedirler, ama genel (evrensel) deildirler.

Bilgi olmadklar iin doruluklar-yanllklar snanamazlar. Ancak
geerlilikleri llebilirler. Bir davran ilkesinin yararllna inanma ne
kadar fazla genele yaylrsa bu ilkenin genel geer (evrensel) bir deer
yargsna dnmesi olgusuyla karlama olasl artar. Bu durum ancak
akl sahibi her insan iin geerli olmas talebinde bulunulabilecek nitelikli
ilkeler iin sz konusu olabilir.
karmlarn yani davran ilkelerinin farkl trnden sz edilebilir:
Sonularn yarar-zarar bakmndan deerlendirilmesinden yaplan
indktif grg karmlar
nsanlararas ilikilerde eylemleri belirleme istemleri olarak karmza
kan ve insann deerinin bilgisine dayanarak yaplan karmlar
Deer yarglar
karmlar

zerindeki

meta

yarglardan

yaplan

mantksal

(Kuuradi 1999)
Etik kodlar, bir meslein ve toplumun yeleri arasndaki inandrcln
aracdr ve ortak deerlere ve misyona sahip yeler arasnda aidiyet
duygusunu arttrr, topluma kar grevlerinin olduu bilincini canl tutar.
Mesleki etik kodlarn ve mesleki davran ilkelerinin belirlenmesindeki
temel ama, o meslein insanlara daha iyi hizmet etmesi iin klavuzluk
grevini salamak olmaldr. Bu ilkelerin ortaya konmas ile, kiilerin
damgalanmas, ahlakl-ahlaksz olarak nitelendirilmesi veya bu kurallarn
siyasal-kiisel-ynetsel vb. kayglarla dayatlmas amalanmamaldr.
Mesleki davran ilkeleri ile nasl davranrsak daha iyi hizmet
veririz? sorusuna yant aranmaldr.
13.1. Bir Kurum Olarak Meslek
Bir uran, meslek olarak saylabilmesi iin tamas gereken
zellikler aadaki ekilde zetlenebilir (Bilgi ve pbker 2005):
Meslekler, genellikle insanlarn toplumca deer verilen
hedeflere, yararlara ve hizmetlere ulamalarna olanak salar. Bir
meslek dal toplumun kanlmaz olan bir gereksinimini karlar
(Aydn, 2002).
Mesleklerin, mesleki faaliyetleri yneten gizli veya ak
yeterlik ve davran standartlar vardr (Bayles, 1988). Bu
anlamda meslek, kiinin salt kendi doyumu iin deil ayn
zamanda bakalarnn yarar iin de yapt bir uratr.

Mhendislik Etii

41

Profesyoneller, bir meslee kabul edilmeden nce, resmi

ve gayri resmi uzun bir eitimden geerler (Fuchs, 1992).
Sistemli bir eitimle kazandrlan zel bilgi ve becerilerle
donatlm olan meslek eleman toplum tarafndan uzman olarak
grlr ve o hizmette kiiye tam bir gven duyulur.
Meslek dallar, aratrma ve deneylerle, mesleki
deneyimlerle gelitirilir ve zamanla kendilerine zg tekniklere
sahip olurlar. Meslektalar tarafndan kuaktan kuaa aktarlan
bu mesleki birikim sre ierisinde yeni tekniklerin kefedilmesine
de olanak salar (Aydn, 2002).
Mesleklerin,
meslek
standartlarna
uyulmasn
garantileyen ynetim birimleri vardr. Bunlar meslek odalar,
mesleki birlikler, dernekler vb. kurumlar eklinde organize olurlar.
Meslekler kariyerdir ve itir. Mesleki rolleri stlenen
insanlar yaptklar ilerden para kazanrlar ve kariyerleri
kendilerine sayg duyulmasn salar. Meslek elemanlar
yaamlarn, mesleklerinden elde ettikleri yasal maddi kazan ile
srdrrler (Resnik, 2004, Aydn, 2002).
Profesyonellerin topluma salayacaklar yararlara ve
hizmetlere ilikin olarak ayrcalklar vardr. Halk, onlarn bu
hizmetleri toplumsal sorumlulukla ve etie uygun bir biimde
sunacaklarna inanr.
Profesyoneller, kendi uzmanlk alanlar iinde entellektel
otoriteler olarak grlrler (Bayles, 1988). Meslek elemanlarnn,
kendi konular zerinde zel bir bilgiye, yargya ve uzmanla
sahip olduklar dnlr (Resnik, 2004).
Ayn meslei ok sayda kiinin yapmas, bu kiilerin bir
arayagelmelerine ve bir meslek birlii etrafnda toplanmalar olgusunu
gerekli klar. Bu ekilde bir birlik ve dayanma, hem meslein
saygnlnn ykseltilmesi hem de topluma daha iyi hizmet sunulmas
hedefine yneliktir (Aydn, 2002). Meslek Odalar byle bir zgrevi
tarlar. Bir meslek birliinin temel kaygs, meslei gelitirmek, yeleri
arasnda birlik ve beraberlii salamak, ayn ilke ve deerler etrafnda
toplamak, meslek grubunu toplum iin onurlu ve saygn bir konuma
getirmek ve sonuta herkes iin yararl bir meslek ortam salamaktr
(Aydn, 2002).
13.2. Bilimsel Mesleki Etik Standartlar
Bilim, gzlem yoluyla, gzleme dayanan dnce yoluyla, evrendeki
tek tek olgular, bu olgular birbirine balayan yasalar bulmaya, bylece
gelecekteki olaylarn da nceden bilinlerini salamaya almaktr. Bilimin
bu kuramsal ynnden baka bir yn de, bilimsel dncelerden
yararlanarak, bilim ncesi alarda elde edilemeyen, ya da ok daha

Mhendislik Etii

42

pahalya malolan yaama kolaylklarn, ok stn yaama olanaklarn

salayan bilimsel tekniktir. Bu ikinci ynyle bilim, bilim adam olmayanlar
iin bile byk nem tar (Russell 2005).
Kendini gelien bilim ve teknolojiye uygun olarak srekli yeniden
tanmlamak ve gelitirmek durumunda olan meslekler bilimsel meslekler
olarak tanmlanrlar. Mhendislik meslei bu tanma uygun olarak bilimsel
bir meslektir.
Bir meslein bilimsel bir meslek olarak nitelendirilebilmesi iin gereken
etik standartlar aadaki balklar altnda zetlenebilir ((Resnik 2004,
Aydn 2002, Bilgi ve pbker 2005):
a)

Drstlk

Profesyoneller, bilgiyi veya sonular saptrmamal, yalanlara

dayandrmamal ve yanl sunmamaldrlar. Bilgilerin analizi, retimi ve
sunumunda, her adan nesnel, tarafsz ve drst olmalar gerekir. Yanl
ve uydurma bilgi sunma veya sonularn doru ve nesnel olarak
bildirilmemesinden oluan tahrifat, hilekarlk anlamnda en ciddi etik
ihlaller olarak kabul edilir. ngrleri desteklemeyen sonular gizleme
eklinde tanmlanan krpma, sonular olduklarndan daha farkl gsterme
eklinde tanmlanan bulandrma ve sahte sonular yaynlama olarak
tanmlanan uydurma, bavurulan tahrifat biimleridir.
b)

Dikkat

Profesyoneller, sistem tasarmnda ve zellikle sonularn sunarken

hatalardan kanmaldrlar. Yntemsel hatalar ve insan hatalarn asgari
dzeye indirmeli ve kendi kendini kandrmaktan, tarafllktan ve menfaat
atmalarndan uzak durmaldrlar. nk profesyoneller, baka bir
uzmann almasna bel baladklarnda, ondan yararlandklarnda,
referans aldklarnda sonularnn doru olduunu varsayarlar. Ayrca
tekrarlanan hatalar bir ihmal biimi olarak deerlendirilebilir. Hatalarn
tesbit edilmesi durumunda gelitirilecek en iyi tavr, hatay kabul etmek,
hatay belirtmek, dzeltme yaynlamak veya rn geri ekmektir.
c)

Aklk

Profesyoneller, verileri, sonular, yntemleri, fikirleri, etkinlikleri ve

aralar paylamaldrlar. Baka uzmanlarn kendi almalarn
deerlendirmelerine izin vermeli, eletiriye, yeni fikirlere ak olmaldrlar.
d)

Onur pay

Profesyoneller, fikri mlkiyet haklarna ve bu haklar ellerinde

bulunduranlarn nceliklerine saygl olmaldrlar. Patentli, lisansl rnleri
bedellerini deyerek kullanmaldrlar. Kullandklar verilerin, bakalarnn

Mhendislik Etii

43

rettikleri sonularn telif haklarn demelidirler. Maddi bedellerin dnda,

hak edilen yerde, hak eden kiiye mutlaka onur pay vermelidirler.
e)

Toplumsal sorumluluk

Profesyoneller, topluma faydal olmaya almaldrlar. Toplumsal

sorumluluk, halkn gvenini sarsmamay ve bu gvene sayg gstermeyi
gerektirir.
f)

Yasallk

Profesyoneller, almalar ile ilgili olan yasa, ynetmelik ve mevzuata

uymal, uyulmas konusunda duyarl olmaldr. Bu yasa ve ynetmeliklerin
hazrlanmasnda katkda bulunmaldr. Yasalara uymak tm insanlarn
ahlaki grevidir.
g)

Karlkl sayg

Profesyoneller, meslektalarna kar saygl bir tutum ierisinde

olmaldrlar. nk, zellikle bilimsel mesleklerde ibirlii ve gven son
derece nemlidir. Meslektalarn birbirlerine fiziksel veya psikolojik olarak
zarar vermeleri, kiisel srlarna sayg gstermemeleri, birbirlerinin
almalarn mdahale anlamnda haksz eletirmeleri gven ve ibirliini
zedeler.
h)

Verimlilik

Profesyoneller, kaynaklardan verimli olarak faydalanmay bilmelidirler.

Ekonomik, insani, doal ve teknolojik kaynaklar amalarna ulamak iin
akllca kullanmaldrlar. Kaynak israf etik d bir tavr olarak grlr.
14. Mhendislik Etii lkeleri
Etik sorumluluklar, etik kurallar etrafnda rgtl, kurumsal bir yapy
gerektirir. Uluslararas meslek rgtleri, baz ulusal birlikler evrensel
mesleki etik deerler erevesinde kendi mesleki etik kodlarn uzun yllar
nce yaynlamlardr. Kendini topluma bir meslek grubu olarak kabul
ettirerek ortaya kan her grup ncelikli olarak mesleki etik kodlarn
meslektalarna ve kamuoyuna aklamaktadr.
Etik kodlar, bir meslein ve toplumun yeleri arasndaki inandrcln
aracdr. Ortak deerlere ve misyona sahip yeler arasnda aidiyet
duygusunu arttrr, topluma kar grevlerinin olduu bilincini canl tutar.
Etik kodlar, mhendislerin, mesleine, meslektalarna, kendi
alanlarna, iverenlerine, mterilerine ve onlarn alanlarna,
topluma, evreye ve doaya kar sorumluluklarn vurgular (Bilgi ve
pbker 2005).
Mhendislik mesleinin etik kodlar anlamnda uluslararas nitelikte
saylabilecek ilk yazl dizge Mesleki Gelime iin Mhendisler Birlii

Mhendislik Etii

44

tarafndan 5 Ekim 1977de yaynlanmtr. lkemizde ise Trkiye

Mhendis Mimar Odalar Birlii-TMMOBnin yaynlad Mesleki Davran
lkeleri mhendislik meslei etik kodlar anlamnda ilk ulusal belge
niteliindedir.
14.1. TMMOB Mesleki Davran lkeleri
Mhendis ve mimarlarn mesleki sorumluluklar, mhendislik ve
mimarlk hizmetlerinin topluma, doaya, amza ve geleceimize
olan etkileriyle dorudan balantldr. Aada yer alan TMMOB
Mesleki Davran lkeleri, mhendislerin ve mimarlarn mesleki
etkinliklerinde gz nnde bulundurmalar gereken deerleri,
kararlarna klavuzluk edecek bir toplumsal szlemenin elerini
vermek iin hazrlanm ve kabul edilmitir.
Mesleki
Kararlar:

Davran

lkeleri

Hakknda

TMMOB

Kurultay

A)Mhendislerin ve Mimarlarn, birey olarak kendilerine kar

sorumluluklar;
A-1.Mhendis ve Mimarlar; Bilim ve teknolojiyi insanlk yararna ve
doal dengeyi koruyacak biimde kullanmay mesleinin temel ilkesi
kabul eder.
A-2.Bilgi ve yeteneklerini srekli gelitirme dncesi ve abasyla
hareket etmenin sorumluluunu duyarlar.
A-3.Meslek alan ierisindeki en iyi tasarm ve uygulama hizmetini
vermekte sorumluluk duyarlar.
A-4.Hizmet retimi ve yaam boyunca ulusal ve uluslararas
boyutlardaki adalet, eitlik, zgrlk, drstlk, gvenilirlik, sayg ve
hukuk alanlarndaki geliim ve deiikliklerde sorumlu olduu bilinciyle
hareket eder.
A-5. szlemelerinde yer alan, kurallara uyarlar ve kar taraftan da
ayn anlay beklerler.
A-6.Yeterli olduklar alanlarda mesleki hizmet retmeyi hedef ve ilke
kabul ederler. ok disiplinli almalarda birlikte retmeyi amalar ve
dier meslek mensuplarna gereken saygy gsterirler. Mhendis ve
Mimarlar sadece hak ettii nvanlar kullanmay uygun bulurlar.

Mhendislik Etii

45

A-7.Mesleki Davran ilkelerine aykr tutum davranlarda,

bulunamazlar. Bu ilkelere kar davrananlara hogrl yaklamaz
rgtsel tepkinin gelimesine katk koyarlar.
B)rgtsel Davran Kurallar;
B-1.rgt faaliyetleri srasnda oluturulan, karar altna alnan ilke ve
kurallarn hayata geirilmesi, yazl kurallar ve rgt gelenek ve
kltrne saygl davranmay ve bunlar gelitirmeyi ilke kabul eder.
B-2.rgtsel, ynetsel sorumluluklarn yerine getirilmesinde en st
dzeyde duyarllk gsterilir.
B-3.nsanln evrensel deerlerine ve hukukun stnlne dayal
rgt ynetimini gelitirerek rgt ii demokrasisinin dzenlenmesini
salar.
B-4.Meslein ve meslektan toplumdaki itibarn yceltecek mesleki
davran ilkelerinin yaama geirmeyi grev kabul eder.
B-5.Meslek ilkelerinin uygulama ve denetiminde etik kurallar gelitirir.
B-6.Mhendis ve Mimarlarn mesleki, sosyal, kltrel,ekonomik
gelimeleri iin rgtl mcadeleyi n planda tutar.
C)Toplumsal ve Sosyal Sorumluluklar;
C-1.Mhendis ve Mimarlar insan haklarna bara, demokrasiye,
topluma saygl n planda tutarak iliki gelitirirler.
C-2.Mhendis ve Mimarlar din, dil, rk, her trl inan, cinsiyet
farkll, corafi ayrm ile gzetmeden ok kltrl bir yapnn
korunmas, kltrel zenginliin gelitirilmesi ynnde aba sarf ederek
hizmetleri bu anlay iinde yrtrler.
C-3.Toplumun salkl gelimesini evreyi n planda tutarak
gelitirecek davranlar destekler. Bu amala doal ve toplumsal
evrenin salkl gelimesini n planda tutar.
D)Doaya ve evreye Kar Sorumluluklar;
D-1.nsan merkezli insann mutluluu, refah ve yararn n planda
tutan deerlendirme ve davranlar artan nfusunda etkisiyle hava
toprak ve suyun kirlenmesine neden olmu bata insan olmak zere
tm canllarn hayatn tehdit eder boyuta gelmesinde etkili olmutur.
Bu bilgiler nda, Mhendis ve Mimarlar, gelecek kuaklar, dier

Mhendislik Etii

46

canllar ve canl organizmalar ile arzn varln srdrmesini bir hak ve

deer olarak kabul ederek davran gelitirmeyi sorumluluk olarak
grrler.
D-2.TMMOB Mesleki Davran lkeleri, gelecein mhendislerinin ve
mimarlarnn, bilim ve teknolojinin, mhendislik ve mimarlk
etkinliklerinin topluma olan etkilerini, meslek mensuplarnn bu
etkilerden doan kiisel sorumluluklarn, kararlarnda bavurduklar
deerleri ve etik ikilemleri tanmalarn gerektirmektedir. Bu amala,
bilgi ve dnce zenginlii yaratmak, yaam kltr dzeyini
ykseltmek, etik ikilemleri tartma yeteneini gelitirmek iin,
mhendislik ve mimarlk lisans eitiminin "etik" le ilikili konularla
zenginletirilmesi ynnde almalar yaplmas ngrlmtr.
D-3.Toplumun gvenliini, saln, refahn ve doann dengesini
temel alacak ilkeler, lkemizde uygulanmakta olan sosyal, siyasal ve
ekonomik politikalarn zendirdii ya da dllendirdii davranlarla
byk lde eliebilecektir. Bu tr durumlar, kimi meslektalarmz
iin geerli olabilecei gibi, kimi iveren giriimci ve kamu yneticileri
tarafndan da kendi karlarna aykr bulunabilecektir. Bu tr
durumlarda, meslek etiine uygun davranacak yelerimiz zerinde
iten karlmaya kadar varan yaptrmlar sz konusu olabilecektir.
Olaan d koullara ve basklara karn bu ilkelerin uygulanmasnda
kararl davranan yelerimizin dllendirilmesi ve bu tr uygulamalarda
hakszla urayan yelerimize sahip klabilmesi iin TMMOB
bnyesinde zel bir fon oluturulmas karara balanmtr.
D-4.Mhendis ve mimarlar, Mesleki bilgi, beceri ve deneyimlerini,
toplumsal karlarn, evrensel insani kazanmlarn ve kltrel mirasn
korunmas iin kullanrlar. Toplum yarar iin duymu olduklar
sorumluluk ve kayg her zaman zel karlarnn stnde yer alr.
D-5.Mhendis ve mimarlar, kendilerinden istenen iin, toplum ve evre
iin bir tehlike yarataca dorultusunda pheleri olduunda,
dnceleri iveren tarafndan dikkate alnmyorsa ilgili meslek
rgtn bilgilendirirler. Meslek rgt konuyu takip etmekle
ykmldr. ye, meslek rgtne kar sorumludur, rgt duyarsz
davrand takdirde, kamuoyunu bilgilendirmelidir.
D-6.Mhendis ve mimarlar, iyerlerinde ii sal ve i gvenlii iin
gerekli nlemlerin alnmas amacyla;
Meslek rgtlerinin nclnde, mevcut yasa, ynetmelik,tzk
vd. yasal mevzuaatta yer alan nlemlerin hayata geirilmesi iin
mcadele eder.

Mhendislik Etii

47

retim sistemlerinde ve srelerindeki yaplan deiikliklere bal

olarak, nlemlerin gelitirilmesi amacyla meslek rgt ile birlikte alr.
Karlat sorunlar rgtne bildirir.
Meslek rgtnn bu konudaki
getirmesini talep eder, takipisi olur.

ykmllklerini

yerine

D-7.Mhendis ve mimarlar alma yaamnda,

Kamusal karlar gzeterek alrlar.
Yapt iin gereklerinin dnda, alma arkadalarna gre
ayrcalkl bir konum edinmek amacyla ivereniyle zel ilikiler
gelitirmezler.
D-8.Mhendis ve mimarlar bilime ve mesleine kar sorumluluunun
gerei olarak;
Yalnz, becerileri ve eitimleri olan konularda mesleki hizmet
verirler; grev yetki ve sorumluluklarn sadece zorunlu durumlarda ehil
olan meslektalarna devrederler.
alt alanda ve genel entelektel faaliyetinde,iletme
verimliliinin
ykseltilmesine,
emein
haklarn
koruyup
gelitirme;istihdamn dar alt l m amas, ulusal karlar gzetme kaydyla
teknolojinin geliimi ve enerji younluunun drlmesi dorultusunda
katk koyar, bu dorultudaki almalar desteklerler.
D-9.Mhendis ve mimarlarn topluma, yaadklar aa ve doaya kar
sorumluluklar hizmetlerinin kapsamyla ayn oranda artmaktadr.
Toplumun refah ve mutluluuna katkda bulunmak iin mhendis ve
mimarlarn gerekletirecei mesleki etkinliklerde uygulanmak zere;
Topluma kar sorumluluklarnn, rn ve hizmet isteyene ve tketiciye
kar sorumluluklarnn , meslee ve meslektalarna dier meslek
disiplinlerine kar sorumluluklarnn, kendilerine kar sorumluluklar
ivedilikle "Mesleki Davran lkeleri" olarak tanmlanmal, dl ve
yaptrmlar belirlenmeli ve TMMOB'nin ilk Genel Kurulu'nda ilevsel ve
iler bir dzenlemeye dntrlmelidir.
TMMOB MESLEK DAVRANI LKELER
Giri
Mhendislik ve mimarlk hizmetleri, gerek tek tek bireylerin, gerekse
toplumun gnlk yaamnn her noktasn daha ok etkilemekte, bu
etki gnmzle snrl kalmayp geleceimizi ve kaynaklarmzn

Mhendislik Etii

48

kullanmn da kapsamaktadr. Bu nedenle de, mhendislerin ve

mimarlarn topluma, yaadklar aa, doaya kar sorumluluklar da
hizmetlerinin kapsamyla ayn oranda artmaktadr. Ayrca, gelime
srecinin skntlarn yaayan lkemizde bu toplumsal sorumluluk daha
da fazladr.
Mhendisler ve mimarlar, ayrlmaz bir paras olduklar toplumun refah
ve mutluluuna katkda bulunmak iin, mesleki etkinliklerinde aada
tanmlanan ilkelere uymay, uyulmas iin meslektalarn uyarmay bir
grev sayarlar.
Topluma Kar Sorumluluklar
Mhendisler ve Mimarlar,
1.Mesleki bilgi, beceri ve deneyimlerini, toplumun ortak karlar;
evrensel insani kazanmlarn ve kltrel mirasn korunmas ve insan
refahnn geliimi iin kullanrlar. Toplumun sal, gvenlii ve refah
iin duymu olduklar sorumluluk her zaman kendi kiisel karlarnn,
meslektalarnn karlarnn ya da mimar ve mhendisler topluluunun
karlarnn stnde yer alr.
2.Kendilerinden istenen iin toplum ve evre iin ciddi bir tehlike
yarataca sonucuna varrlarsa ve bu konudaki mesleki yarglar
iveren ya da mteri tarafndan dikkate alnmyorsa, grlerini
iverene ya da mterilerine yazl olarak bildirirler; sonu alamamalar
durumunda meslek rgtlerini ve gerektiinde yetkili makamlar ve
kamu oyunu bilgilendirirler.
3. Toplumun ilgi alan iinde bulunan teknik konulardaki grlerini,
raporlarn, konuyu yerinde ve tam anlamyla aratrm, incelemi ve
yeterli bir bilgi ve verilerle donanm olarak, ticari ve kiisel kayglar
bir yana brakarak, doru, tam ve nesnel bir biimde aklarlar.
4. yerlerinde ii saln korumak ve i gvenliini salamak iin
gerekli nlemleri alrlar, i yerlerinde alanlar bu konularda
bilgilendirirler.
5.verenleri, mterileri, meslektalar da dahil olmak zere,
toplumdaki herkese adil, drst ve iyi niyetle davranrlar.
6.lkenin teknoloji ve mhendislik yeteneinin ykselmesi iin,
teknolojinin, teknolojinin uygun kullanmnn ve potansiyel sonularnn
toplum tarafndan anlalmas iin aba gsterirler.
Doaya ve evreye Kar Sorumluluklar

Mhendislik Etii

49

Mhendisler ve Mimarlar, doay ve evreyi korumay, onlara zarar

vermemeyi, uygulamalarnn doayla uyumlu olmasn salamay
mesleki sorumluluklarnn ayrlmaz paras olarak grrler, doal
kaynaklarn ve enerjinin tasarrufuna zel nem verirler.
verene ve Mteriye Kar Sorumluluklar
Mhendisler ve Mimarlar,
1.veren/mteriyle teknik konulardaki mesleki alverilerinde her
zaman gvenilir bir i gren ya da vekil ya da danman olarak ve
iveren/mterinin karlar iin, toplumun refah ve saln ve
gvenliini tehlikeye atmakszn, mesleki beceri ve deneyimlerini
sonuna kadar kullanarak, uygun ve dzgn bir i dzeyi ile alrlar.
2.verenleri ya da mterileriyle olan i ilikilerini etkileyecek ekilde
dorudan ya da dolayl olarak herhangi bir armaan, para ya da
hizmet ya da i teklifi kabul etmezler; bakalarna teklif
etmezler,mesleki ilikilerini gelitirmek amacyla siyasal amal ba
yapmazlar.
3.verenin/mterinin ticari ve teknolojik srlarn izin almadan
bakalarna aklamazlar, kiisel karlar iin kullanmazlar.
Meslee ve Meslektaa Kar Sorumluluklar
Mhendisler ve Mimarlar,
1.Mesleki etkinliklerini, tm meslektalarnn gvenini kazanacak bir
biimde ve meslein saygnlna azami zen gstererek srdrrler.
2.Tm meslektalarna saygyla yaklarlar; meslektalaryla haksz
rekabet iinde olmazlar ve astlarnn geliimi iin zel aba harcarlar,
onlara yardmc olurlar, telif haklarna ve zgn almalara sayg
gsterirler, almalara katklar ve katkda bulunanlar belirtirler.
3.Yalnzca yeterli olduklar alanlarda mesleki hizmet verirler;
hizmetlerini etkileyebilecek dier uzmanlk alanlarndaki yetkililerin
grlerine bavururlar, disiplinler aras ortak almay zendirirler.
4. Mesleki grev, yetki ve sorumluluklarn, sadece zorunlu durumlarda
ve ehil olan meslektalarna devrederler.
5.lerini yalnzca kendilerine tannm mesleki grev, yetki ve
sorumluluk erevesinde yaparlar, yalnzca resmi olarak hak kazanm
olduklar sfat ve unvanlar kullanrlar.

Mhendislik Etii

50

6.Bu mesleki davran ilkelerine aykr davrananlara yardmc olmazlar,

onlarn etkinliklerinin iinde yer almazlar, onlar uyarrlar, bu konuda
meslek rgtleriyle ibirlii yaparlar; bu ilkelere uygun davrananlar
btn gleriyle desteklerler.
7.Meslek rgtlerinin etkinliklerine aktif olarak katlmaya aba
gsterirler, onlar desteklerler, meslein gelimesine katkda
bulunurlar.
Kendilerine Kar Sorumluluklar
Mhendisler ve Mimarlar,
1.Mesleki bilgilerini gncelletirirler, kltrlerini ve mesleki
yeterliliklerini gelitirirler.
2.Mesleki etkinliklerine ilikin olarak meslektalarnn drst ve nesnel
eletirilerini dikkate alrlar, gerektiinde kendileri de eletirmekten
kanmazlar.
3.Birlikte alt insanlar anlamaya, ok kltrl alma ortamlarna
uyum salamaya alrlar.
14.2. Dnya Mhendisler Birliinin Etik Kodlar
Temel lke:
Mhendisler, mhendislik mesleinin doruluunu, onurunu ve deerini
insanln refahnn artmas iin kendi bilgi ve becerilerini
kullanarak,
drst ve tarafsz olarak halka, kendi iverenlerine ve
mterilerine sadakatle hizmet ederek,
mhendislik mesleinin yeteneini ve prestijini artrmaya
abalayarak,
kendi disiplinlerinin mesleki ve teknik birliini destekleyerek,
yceltir ve gelitirirler.

Mhendisler, mesleki grevlerini yerine getirirken,

toplumun gvenliini, saln ve refahn en nde tutacaklardr .
1.lke:

1-a) Mhendisler; toplum yaamnn, gvenliinin, salnn ve

refahnn, yaplarn, makinelerin retimlerin, ilemlerin ve donanmlarn
retilmesindeki mhendislik kurallarna, kararlarna ve uygulamalarna
bal olduunu bilmelidir.

Mhendislik Etii

51

1-b) Mhendisler, toplumun sal ve refahnn gvenliini

tasarlamayan planlar ve benzerlerini kullanmayacak ve kabul edilen
mhendislik standartlarna uygun olanlar kullanacaktr.
1-c) Mhendisler toplumun gvenliini, saln ve refahn tehlikeye
sokan mesleki kararlarn devreden kt durumlarda, mterilerini
veya iverenlerini bilgilendirmeli ve durum hakknda dier otoritelerin
dikkatini ekmelidirler.
1c-l)Mhendisler, sorumlu olduklar sistemlerin tasarm ve
retiminin kullanlmasna ilikin gvenlik veya yaam beklentisini
halkn anlamasn salayacak yaynlanm standartlar, test kodlarn
ve kalite kontrol ilemlerini her durumda gerekletirecek ve temin
edeceklerdir.
1c-2)Mhendisler, tasarm iin planlama onaylarn vermeden nce
sorumlu olduklar sistem veya retimlerinin tasarm gvenirliliini
inceleyecek ve gvenlik eletirisini yapacaklardr.
1c-3)Mhendisler, halkn gvenlii veya saln tehlikeye
dreceine inanlan koullar gzleyecek ve durum hakknda
yetkilileri bilgilendireceklerdir.
1-d) Mhendisler, dier kiilere veya firmalara tasarm gvenirlii
ilkelerinin herhangi bir maddesinin ihlalinde olabileceklerin bilgisini
veya nedenlerini bildirmek zorundadrlar. Bu gibi bilgiyi zel yetkiliye
yazarak sunacaklar ve bu gibi bilginin elde edilmesinde yetkili ile
ibirlii yapacak ve gerektiinde yardmc olacaklardr.
1d.1)Mhendisler, retim veya retim sistemlerinin kontrol
yaplmam veya gvenirlilii salanmam, ise veya tasarm onu
kullanan halka zarar verecekse, bu durumu yetkililere
bildireceklerdir.
1d.2) Mhendisler, retim veya sistemlerin gvenlii ve
performansn etkileyecek deiimlerin veya dzenlemelerin onayn
vermeyeceklerdir.
1-e) Mhendisler, topluma ilikin olaylarda yapc hizmet olanaklar
arayacaklar ve kendi toplumlarnn gvenlii, sal ve esenliinin
gelitirilmesi iin alacaklardr.
1-f) Mhendisler,
iyiletirmelidirler.

yaamn

kalitesini

artrmak

iin

evreyi

Mhendislik Etii

Mhendisler, sadece
hizmetleri vermelidirler.
2.lke:

52

kendi

uzmanlk

alanlarndaki

2-a) Mhendisler, mhendislii ieren bir zel teknik alanda

eitim veya deneyle kazanm olduklar mhendislik etkinliklerini
yerine getirmeyi stleneceklerdir.
2-b) Mhendisler, kendi ihtisas alanlarnn dnda eitim ve deneyim
gerektiren bir etkinlii Kabul edebilirler, ancak hizmetleri projenin
kendi uzmanlk snrna kadar olmaldr. Projenin aamalarnda
uzmanlarla ibirlii, onlara danma veya onlardan yararlanma
salanmaldr.
2-c) Mhendisler, kendi uzmanlk alanlar dnda veya kendilerinin
dorudan kontrol altnda hazrlanmam herhangi bir mhendislik
plan, projesi veya belgeyi imzalamayacaklardr.
3.lke: Mhendisler, yalnzca objektif ve gerek resmi raporlar

yaynlayacaklardr.

3-a) Mhendisler, resmi bilgilerini yaymaya ve mhendislik

baarlarnn yanl anlalmasn nlemeye gayret edeceklerdir.
3-b) Mhendisler, tm mesleki raporlarda, beyanatlarda veya
ahitliklerde tamamen objektif ve gereki olacaklardr. Raporlar,
beyanatlar veya ahitlikler konusunda gerekli ve uygun bilgiye sahip
olacaklardr.
3-c) Mhendisler, herhangi bir mahkeme veya komisyonda uzman
veya teknik ahit ediyorlarsa grlerini; kendilerini ilgilendiren,
yeterli, doru, tam, teknik bilgi sahibi olduklarna inandklar zaman
bildirmelidirler.
3-d) Mhendisler, herhangi bir gruba veya gruplara ilikin deme veya
duyumlarn sz konusu olduu mhendislik konularnda, kesin kanaate
ulamadklar srece, grup veya gruplarn kimliklerini aklayarak
beyanat, eletiri veya tartma konusu yapamazlar.
3-e) Mhendisler, kendi almalarn ve deerlendirmesini ar bal ve
alak gnlllkle yapacaklar ve kendilerinin ykselmeleri karlnda
mesleini, onurunu, drstln tehlikeye atacak herhangi bir
eilimden kanacaklardr.
4.lke: Mhendisler, mesleki konularda, her iveren veya mteri

iin
gvenilir
vekil
olarak
atmalarndan kanacaklardr.

davranacaklar

ve

kar

Mhendislik Etii

53

4-a) Mhendisler, kendi iverenleri veya mterileriyle ilgili tm

anlamazlklardan kanacaklar ve kendi ilerini veya hizmet kalitelerini
etkileyen herhangi bilgi veya durumu iveren mterilerine vakit
geirmeden bildireceklerdir.
4-b) Mhendisler, kendileri ile iveren veya mteriler arasnda bir
potansiyel anlamazlk yaratacak herhangi bir anlamay bilerek (kastl
olarak) taahht etmeyeceklerdir.
4-c) Mhendisler, ne ayn proje hizmetleri iin ne de ayn projeyle ilgili
farkl hizmetler iin, tm ilgili taraflarn ak ve anlamaya dayanan
artlar dnda cret, mal veya benzeri eyleri kabul etmeyeceklerdir.
4-d) Mhendisler, kendi retimlerini gerekletirmek iin gerekli
malzeme veya donanm dnda, cretsiz mhendislik hizmetlerini
ieren konularda maddi veya dier deerlendirilebilir eyler
istemeyecekler ve kabul etmeyeceklerdir.
4-e) Mhendisler, stlerinden, kendi firmalarndan veya sorumlu
olduklar ile ilgili elemanlardan veya iilerden dorudan veya dolayl
olarak hediye (bahi) istemeyecek ve kabul etmeyeceklerdir.
4-f) Mhendisler, bir resmi komisyon yesi, kontrolr veya hkmet
memuru olarak kendisi tarafndan salanan hizmetlere kar olan
aklamalara, etkinliklere, organizasyonlara veya mhendislik
uygulamalarna katlmayacaklardr.
4-g) Mhendisler, kendi organizasyonlarnn bir eleman olarak,
ynetici, memur veya ii gibi resmi kiilerden bir anlama
istemeyecekler ve kabul etmeyeceklerdir.
4-h) Mhendisler, kendi almalarnn sonucu olarak bir projenin
baarl olamayacana inandklarnda, iverenlerine veya elamanlarna
bilgi vereceklerdir.
4-i) Mhendisler, bir jrinin atanan yesi olduklarnda kendilerine
ulaan bilgileri inceleyecekler ve bu etkinlik kendi elamanlarnn,
iverenlerinin veya kamunun karna ters dse bile bu bilgiyi kiisel
karlar iin kullanmayacaklardr.
4i-1) ilikilerine, mevcut teknik ilemlere, nceki iveren, eleman
veya deerlendirilen tekliflere ilikin gvenilir bilgileri, ilgililerin
rzalar olmakszn aklamayacaklardr.
4i-2)yesi bulunduklar herhangi bir komisyonun veya heyetin ne
bilgilerini ve ne de kararlarn aklamayacaklardr.

Mhendislik Etii

54

4i-3)Elemanlar tarafndan kendisine verilen fikirleri (tasarmlar)

kullandklarnda, bu tasarmlar ak izin almakszn dier
almalarda kullanmayacaklardr.
4i-4) Mhendisler alma esnasnda, alma konusunda gerilimi
artrc davranlara ve tartmalara girmeyecekler veya ynetici
olarak dier iiler iin anlamalar yapmayacak veya tm ilgililerin
rzas olmakszn hususi ve zel bilgileri ieren zel projelere ilikin
uygulamalara girmeyeceklerdir.
4-j) Mhendisler, bir inaatn (veya dierlerinin) kontroln yaparken
tm taraflara drst ve adaletli olarak davranacaklardr.
4-k) Mhendisler, iyiletirmeler, planlar, tasarmlar, icatlar veya telif
hakk veya patent ortaya karabilecek dier kaytlar konusunda, bir i
stlenmeden nce bu sahiplenmeye ilikin bir pozitif anlama
salayacaklardr.
4-l) Mhendisler, yanllarda kendi hatalarn yok edecek ve kendi
kararlarn dorulamak hususunda tahrifattan ve deiikliklerden
saknacaklardr.
4-m) Mhendisler, kendi iverenlerinin bilgisi olmakszn kendi dzenli
ilerinin dndaki mesleki grevleri kabul etmeyeceklerdir.
4-n) Mhendisler, hile ile veya aldatarak diger iverenlerden bir
eleman elde etme giriiminde bulunmayacaklardr.
4-o) Mhendisler, bitirilmi bir i iin anlama veya kontrat olmakszn,
ilgililerin bilgileri dnda gr bildiriminde bulunmayacaklardr.
4o-1)Kamudaki, endstrideki veya eitim iindeki mhendisler,
gr bildirmeye yetkilidirler ve grevleri gerektirdiinde dier
mhendislerin ilerini deerlendirirler.
4o-2)Pazarlamada ve endstride
retimlerle kendi retimlerinin
yetkilidirler.

alan mhendisler, dier

karlatrmalarn yapmaya

o-3)Pazarlamada alan mhendisler, kendileri tarafndan satlan

veya sata sunulan tehizat, materyal veya sistemlerin dndakiler
iin mhendislik danma hizmeti sunmayacak ve vermeyeceklerdir.
5.lke: Mhendisler, hizmetlerinin geerlilii konusunda mesleki

itibarlarn koruyacak
girmeyeceklerdir.

ve

dierleriyle

haksz

rekabete

Mhendislik Etii

55

5-a) Mhendisler, ii ele geirmek amacyla dorudan veya dolayl

olarak herhangi bir komisyon, politik destek, hediye veya dier benzeri
eyleri demeyecek, deme teklifinde bulunmayacaklardr.
5-b) Mhendisler, sadece istenen mesleki hizmet iin belirlenen
yetenek ve liyakat esasna gre ve gerekli mesleki hizmetler iin
anlamalar dzenlemelidir.
5-c) Mhendisler, hizmetin amacna uygun cret miktarnda ve
yntemde anlamaldrlar. Anlamaya taraflarn katlmda karlkl
gven zorunludur. Genel durum, mhendislik hizmetinin maliyetinin
uygun ve kabul edilebilir olmasn gerektirir, ancak bu hizmeti
salayacak kiilerin veya firmalarn seimindeki karar kontrol etmeyi
gerektirmez.
5c-1)Bu ilkeler dier mesleklere ait hizmetlerin elde edilmesinde,
mhendisler tarafndan uygulanacaktr.
5-d) Mhendisler, alrken veya almalar kesinlemiken dier
mhendislerin yerlerini almak (ayan kaydrmak) iin grmede
bulunmayacaklardr.
5d-1)Ayn i iin
istemeyeceklerdir.

kontratl

bulunduklar

mterilerinden

5d-2)Kontratl bulunduklar i tamamlanmadan veya demeler

tamamlanmadan veya varsa alm davalar tamamlanmadan
mterilerinden i kabul etmeyeceklerdir.
5-e) Mhendisler, mesleki ereflerini tehlikeye atabilecek bir terfi arac
olarak kullanlacak veya mesleki komisyonu ele geirmeye ynelecek
durumlarda, mesleki komisyon yeliklerini istemeyecekler, teklif
etmeyecekler ve de kabul etmeyecekler.
5-f) Mhendisler, kendi akademik ve mesleki yeteneklerini tahrif
etmeyecek ve bunlarn yanl olarak temsil edilmesine hizmet
etmeyeceklerdir. Tayinlerine ilikin konularda veya sorumluluklarnda
yanl beyanlar veya abartmalar yapmayacaklardr. istemeye ilikin
bror veya dier gsterimlerde, ileri, yelikleri, ilikileri veya
almalar ve yeteneklerini artrmak amac ve niyeti ile gemiteki
baarlar konularnda yanl beyanlarda bulunmayacaklardr.
5-g) Mhendisler, mesleki hizmetlerini aadaki gibi tanmlayabilir ve
aadaki koullarla snrlandrabilirler.

Mhendislik Etii

56

5g-1)Deerlendirilmi programlar, listeler ve yaynlar, uygun

boyutlarda ve bu gibi mesleki programlar ve listeleri dzenli olarak
yaynlayan yaynn bir paras olmak kouluyla yazlan bilgi; firma
ad, adresler, telefon numaralar, uygun sembol ve katlanlarn
adlar ve deerlendirmede bulunan firmann uygulama alan
5g-2)allan projelerin taraflar, grevler ve donanmlara ilikin
olarak, firma adlar, adresleri, telefon numaralan ve hizmetin tr
5g-3)Brorler, alma programlar, deneyimlere ilikin dier
gsterimler, hizmete ilikin kiisel kapasite ve olanaklar, projeye
katlanlara gre yanl olmayan ifadelerle ve geliigzel olmayan
dzenlemeler olmas kouluyla
5g-4)Snrl ad, adres, telefon numaralan ve allan firmalarn
zellikleri, zel veya koyu yaz tipine bavurmakszn...
5-h) Mhendisler, deerlendirilmi i ve mesleki yaynlarn tantmnda
gereksiz gsterie, methiyeye veya abartya kamadan, sz konusu
hizmet ve projenin ieriine ters dmeyen gerek ve sadece
mhendislie ilikin grntler kullanabilirler.
5-i) Mhendisler, gerek ve deerlendirilmi olarak yazlan veya teknik
yaynlar iin gsteriten uzak ve vgy iermeyen yazlar (makale)
hazrlayabilirler. Bu gibi yazlar, iin paylam iin bakalarna verilen
gveni ve itimad sarsmadan dorudan kendisinin katklarn
iermelidir.
5-j) Mhendisler, projede veya belirtilen retimdeki katklarn alak
gnlllkle ifade eden, ticari yaynlarda ve bilgilendirme yaynlarnda
adlarnn kullanlmasna izin verebilirler. Bu gibi izin, tescilli retimlerin
genel bir onayn iermeyecektir.
5-k) Mhendisler, kiisel yeliklerini zel yaynlara ilan edebilirler.
Buradaki bilgi, katlm ve katklarn gerek olarak ifade eden, alma
alann dier katlanlarn adlarn, firma adn, adresini ve telefon
numaralarn ieren biimde olmaldr.
5-l) Mhendisler, zel proje amal yarmalara, projenin dier
tasarmclarnn onay olmadan giremez.
5-m) Mhendisler, mesleki itibara, grne, uygulamaya veya dier
mhendislerin ilerine kt niyetle veya yalan yere ktlk etmeyecek
ve dier mhendislerin almalarn fark gzetmeden (tarafsz olarak)
irdeleyeceklerdir.

Mhendislik Etii

57

5-n) Mhendisler, kar amac olmayan zel profesyonel birliklerin

dndaki herhangi bir mhendislik kuruluunu destekleyemezler.
5-o)Mhendisler, alanlarn olanaklarn kendi zel almalar iin
kullanamayacaktr.
5-p) Mhendisler, renci indirimlerinden yararlanmazlar.
6.lke: Mhendisler, mesleki doruluunu, onurunu ve deerini

yceltmek ve gelitirmek iin alacaklardr.

6-a) Mhendisler, bilerek adlarnn veya firmalarnn baka firmalar

veya kiiler tarafndan kullanlmasna izin vermeyecekler ve hileli veya
aldatc mesleki uygulamalara veya ilere angaje olmayacaklardr.
6-b) Mhendisler, mhendisliin dndaki i birliklerini, yeliklerini etik
olmayan etkinliklerde paravan olarak kullanmayacaklardr.
7.lke: Mhendisler, mesleki gelimelerini kendi kariyerleriyle

devam ettirecekler ve kendi kontrolleri altndaki mhendislerin

mesleki gelimeleri iin olanaklar salayacaklardr.

7-a) Mhendisler, yanlarnda alan elemanlarnn daha da eitilmesi

iin alacaklardr.
7-b) Mhendisler, etik d olaylarda herhangi bir birlik ve beraberlii
desteklemeyeceklerdir.
7-c) Mhendisler, yanlarnda alan elamanlar mesleki yazlar yazmak
ve teknik toplantlara katlmak konusunda destekleyeceklerdir.
7-d) Mhendisler
desteklemelidirler.

disiplinlerinin

meslek

ve

teknik

birliklerini

7-e) Mhendisler, mhendislik almalar iin dier elemanlara

gereken gveni verecekler ve gereken ilgiyi gstereceklerdir.
Mmknse tasarm, icat, yazma veya dier etkinlikler iin sorumlu kii
veya kiiler olarak grevlendirileceklerdir.
7-f) Mhendisler, mhendislik bilgilerinin yaylmasna gayret
edecekler, gerek olmayan abartlm veya haksz durumlar ieren
mhendislik etkinliklerine katlmayacaklardr.
7-g) Mhendisler, mhendislik almalarnda, uygun ve yeterli
cretler ilkesini onaylayacaklardr.

Mhendislik Etii

58

7-h) Mhendisler, mhendislik mesleinin mmkn olan tm eitim ve

deneyiminden yararlanmay doal bir grev kabul etmelidirler ve
birlikte altklarna daha az sorumluluk yklemelidirler.
7-i) Mhendisler, ie alacaklar kimselere alma koullar ve
almadaki statleri hakknda tm bilgiyi verecekler ve sonradan bu
konuda herhangi bir deiiklik yapmayacaklardr.

Mhendislik Etii

59

RNEKOLAY NCELEMELER1

Aadaki sorulara
Evet,
birisini vermeye alnz.

Hayr,

Duruma Bal yantlarndan

Bu yantnzn nelere bal olduunu, yani kararnz etkileyen eylerin

neler olduunu irdeleyiniz. Sizce yantnz hakl gsteren ahlaki bir
kural var m? Eer yoksa; bu yantnz gerekelendirmek iin hangi
sezgilere, ilkelere ya da dzenlemelere bavuruyorsunuz? Tm
sorulara vermi olduunuz yantlar tutarllk asndan tekrar gzden
geiriniz.
1
Alt aylk szlemeli bir ie henz balamken, baka bir yerden
mkemmel kadrolu bir i nerisi alyorsunuz. neriyi derhal kabul eder
misiniz?
2
Arkadanz size dn verdii bir kitab unutuyor. Bu kitabn sizde
bulunmasn istiyor ve bir kopyasn da bulamyorsunuz. Arkadanza
kitab hatrlatr msnz?
3
Az rastlanan bir kaynan ondan iyi yararlanamayacan
dndnz birinin emrine verilmesine kar kar msnz?
4
Baar notlar bal deerlendirme sistemine gre hesaplanyor.
Kritik bir dersin snavndan nce bir grup renci snf ortalamasn
drmek iin aralarnda anlayorlar. Gruba katlmanz teklif ediliyor.
Kabul eder misiniz?
5
Bilim adamlarnn aratrmalarnn sonularn, bulularn basn
toplants yoluyla dorudan kamuoyuna aklamalarn yerinde bulur
musunuz?
6
Bilirkii olarak atandnz bir davann arazi kefi iin ehir dnda
bulunuyorsunuz. Davac tarafn kendi ilettikleri otelde arlama teklifini
kabul eder misiniz?
7
Bir arkadanz sizden, onun iin bir referans mektubu yazmanz
istiyor. Arkadanzn bu i iin gereken nitelikleri tamadna
inanyorsunuz. Mektubu yazmay kabul eder misiniz?
8
Bir arkadanz, bitirme projenizde kullanabileceiniz pahal bir
bilgisayar programn kopyalayp ifresini krarak sizinle dei-toku
yapmak istiyor. Kabul eder misiniz?
9
Bir firmada mhendis olarak alyorsunuz. Yeni bir reklam ve
pazarlama irketi kuran samimi bir arkadanz ofis bilgisayarnzn adres
1

Felicity Haynesin Eitimde Etik balkl kitabndan esinlenerek

gelitirilmitir.

Mhendislik Etii

60

defterinde kaytl firmalarn elektronik posta adreslerinin listesini rica

ediyor, kabul eder misiniz?
10
Bir firmada sorumlu mhendis olarak alyorsunuz. ok yakn bir
arkadanz sizden, mezuniyet durumunda olan ocuunun staj defterinin
onaylanmas iin rica da bulunuyor. Bunu kabul eder misiniz?
11
Bir firmann insan kaynaklar mdr olarak grev yapmaktasnz.
Ayn firmada alan ok samimi bir arkadanz son personel almnda
referanslar en iyi olanlar kendi birimine atamanz rica ediyor. Kabul eder
misiniz?
12
Bir grup arkadanz atrmak istedikleri bir dersin kontenjan
kotasn doldurmak iin sizin de kayt yaptrmanz ve ders aldktan sonra
ekilmeniz iin teklifte bulunuyorlar. Kabul eder misiniz?
13
Bir kamu kurumunda sorumlu mhendis olarak almaktasnz.
Kontrollnz altndaki bir mteahhit firmann kurum bnyesinde
datt yeni yl paketini kabul eder misiniz?
14
Bir kamu kurumunda ynetici konumunda alyorsunuz. Bir trafik
kuraln ihlal etmeniz nedeniyle yaplan evirme esnasnda grevli
memura kendinizi tantr msnz?
15
Bir kamu kurumunda yneticisiniz. Sadece mesai balangc ve
bitiminde servis aralar tarafndan kullanlan kurumunuza ait arka
baheyi, komunuz olan bir spermarket ba niteliinde kira karlnda
gndz saatleri ierisinde mterilerine otopark alan olarak kullanmak
istiyor. Kabul eder misiniz?
16
Bir kamu kurumunun at ak eksiltmeli bir ihaleye girdiniz.
Eksiltme oranlar %60-%70lere ulayor. Eksiltmeye devam eder misiniz?
17
Bir kurumda mhendis olarak alyorsunuz. Hazrlamakta
olduunuz raporun bir mterinin lehine yumuatmanz teklif ediliyor,
stelik raporun yneticiniz tarafndan da onaylanaca garantisi veriliyor.
Bu durum deerlendirmenizi etkiler mi?
18
Bir kurumda sorumlu mhendis olarak alyorsunuz. Emanet
usulu yaplacak bir malzeme alm iin gerekli teklif mektuplarnn
hazrlanmasn krtasiye ileri yapan enitenizden istemeniz konusunda
amirinizin ricasn kabul eder misiniz?
19
Byk bir maden ocann retim sorumlusu mhendis olarak
alyorsunuz. Ocan havalandrma sisteminde ortaya kan arzann
ancak 3 gnde giderilebileceini reniyorsunuz. i tatil eder misiniz?
20
alma arkadalarnzdan biri, ayrntsn sizinle paylaarak resmi
olmayan bir tatil iin izin almadan ehirden ayrlyor. Amiriniz acil bir ileti
iin kendisini aradnda, ona nasl ulaabileceini syler misiniz?
21
Daval konumunda olduunuz bir mahkeme dosyasnda bilirkiilik
yapan bir mhendisin kadro atamas ile ilgili jri yelii grevini kabul
eder misiniz?

Mhendislik Etii

61

22
Derslere dzenli olarak katlyor ve not alyorsunuz. Derslere
nadiren gelen bir arkada notlarnzn fotokopisini istiyor. Bunu kabul eder
misiniz?
23
Ekip almas eklinde yrtlen bir dersin genel baar notu
hesaplanrken, ekip yelerinin birbirleri iin verdikleri notlar arlkl olarak
deerlendirmeye alnyor. Ekipteki tm arkadalarnza tam not (100) verir
misiniz?
24
Fabrikanzn mutfak stokunda yaptnz son saymda gemi
dnemde satn alnm nemli miktarda un ve margarinin son kullanma
tarihinin gemi olduunu tespit ettiniz. Hepsini imha eder misiniz?
25
Firma olarak ldrc bir virse etken bir antibiyotiin patent
hakkn elinizde bulunduruyorsunuz. Virsn dnya apnda bir epidemiye
yol aacak ekilde bir yaylma riski ortaya ktnda patent hakkn dier
ila firmalar ile paylar msnz?
26
Fiziksel olarak bir hastalnz yok fakat duygusal adan kendinizi
tkenmi hissediyorsunuz. yerinde arkadanza telefon ap hasta
olduunuzu bahane ederek grevlerinizi birka gn stlenmesini rica eder
misiniz?
27
vereniniz olan belediye yerel seim takvimini bahane ederek
yklenicisi olduunuz projeyi yar srede bitirmeniz iin bask yapyor. i
hzlandrr msnz?
28
yerinizde bir elemann HIV pozitif tadn reniyorsunuz. Onu
iten kartmaya alr msnz?
29
Kardeinizin niversiteyi kazandn bildiren snav sonu belgesini
getiren posta memuruna bahi verir misiniz?
30
Kdeminiz nedeniyle uzmanlk alannz ilgilendirmeyen bir birime
ynetici olarak aday gsteriliyorsunuz. Kabul eder misiniz?
31
Kk hcre ve klonlama aratrmalar srdrlmeli mi? nsanlarn
klonlanmas, insan hayatnn esizliini, kutsalln ve onurunu tehdit eder
mi?
32
Lisansst programna kaytl rencisiniz. Ayn niversitenin
kadrosunda greve baladnz. niversitenin yemekhanesinin renci
indiriminden yararlanmaya devam eder misiniz?
33
Maddi durumunun hi iyi olmad bildiiniz bir arkadanzn pahal
bir cep telefonu ile konutuuna ahit oldunuz. Ona bu telefona nasl
sahip olduunu sorar msnz?
34
rencilerin derse katlm nemli bir belirleyici etken olarak
alnarak ders ierisinde ve nceden haber verilmeksizin ksa snav
uygulamas yaplyor. Dersin ortasnda snav yaplacan reniyorsunuz.
Derse girmeyen arkadanza snav cep mesaj ile haber verir misiniz?
35
Personel almnda baz iileri kiisel temizlik sorunlar nedeniyle ie
kabul etmiyorsunuz. Size niin ie kabul edilmediklerini sorduklarnda
drst cevap verir misiniz?

Mhendislik Etii

62

36
Projenizin teslim aamasnda snr deerlerde kabul edilebilecek
kk bir hata farkettiniz. Projeyi teslim eder misiniz?
37
Uzun zamandr okumay arzu ettiiniz fakat hayli pahal olmas
nedeniyle satn alamadnz bir kitaba korsan kitap satan bir sergide
drttebir fiyata rast geldiniz. Satn alr msnz?
38
nl bir firmann tannm bir projede grev vermek zere snrl
sayda stajyer renci aradn rendiniz. Bu haberin tm
arkadalarnza duyurulmasn salar msnz?
39
Yerel seimlerde ilenizin Belediye encmen yesi olarak seildiniz.
Seimden nceki iiniz olan, belediyenin taeronluu iine devam eder
misiniz?
40
Yetitirilemeyeceinden
endieye
kapldnz
proje
iin
iilerinizden hafta sonu fazla mesai yapmalarn talep ediyorsunuz. Bir
grup bayan ii aileleri ve ocuklarn, bir grup ii sendika toplantsn,
dier bir grup salk sorunlarn, kk bir grup ii ise takmlarnn kupa
man mazeret gsteriyor. Hepsine izin verir misiniz?
41
Bir ihale iin teklif verdiniz. Tekliflerin almasndan nce, ihaleye
katlan dier irketlerden biri ihaleden ekilmenizi ve bunun karlnda
da proje iin sarfettiiniz emein bedelini deyeceini aklyor. Nasl
davranrsnz?
42
O yal bir mhendis. Ne var ki uzun zamandr mesleki bilgisini

gncellemek ve artrmak iin aba sarfetmemi. Eski ve klasik

uygulamalara ynelik deneyimleri fazla. Fakat yeni mhendislik
kavramlar ve uygulamalarna ise yabanc. Gen meslektalarnn alma
biimlerine ve teknolojiye scak bakmyor Bir meslekta grubu yal
mhendisi, gelenekleri koruduu gerekesiyle meslein duayeni
konumunda deerlendirirken, dier bir grup ise yeni bilgi ve teknolojik
gelimelerden habersiz olduu ve bu nedenle pahal hizmet rettii
gerekesiyle meslein imajn bozmakla itham ediyor. Siz hangi grupta
yer alrsnz?

Mhendislik Etii

63

Kiiler ve Kavramlar
www.felsefetarihi.s5.com

A
Ak toplum: ada ngiliz bilim ve siyaset felsefecisi Karl Popperla
nl Fransz yaam filozofu ve metafizikisi Henri Bergsonun zgr,
demokratik, ak szl ve sivil topluma verdii ad.
Adalet: Bir toplumda, deerlerin, ilkelerin, ideallerin, erdemlerin
cisimlemi, somutlam, hayata geirilmi olmas durumu. Herkesin hak
ettii dl ya da cezayla karlamas hali.
Ahlk: 1- Genel anlamda, mutlak olarak iyi olduu dnlen ya da belli
bir yaam anlayndan kaynaklanan davran kurallar btn. nsanlarn
kendisine gre yaadklar, kendilerine rehber aldklar ilkeler btn ya
da kurallar toplam.
Akl: Genel olarak, insanda varolan soyutlama yapma, kavrama, bant
kurma, dnme, benzerliklerin ve farkllklarn bilincine varma kapasitesi,
karsama yapabilme yetisi.
Alg: D dnyay duyular yoluyla, i yaantlar ise iebakla kavrama
yetisi. insan varlnn kendisini evreleyen d dnyadan duyu organlar
araclyla edindii malumt.
Antik felsefe: nce Yunan kent devletinin, daha sonra da Roma
mparatorluunun siyasi gc ve egemenlii altnda, tarih-sel olarak M..
7. yzyln sonundan balayp, M. S. 2. yzyla dek sren dnemin
felsefesine verilen ad.
Antropoloji: nsann hayvanlar dnyasndaki kkenini ve yerini, bir birey
olarak geliimini, tarihsel sre boyunca geirdii fiziki ve zihinsel
deiimleri konu alan disiplin; bir toplumsal varlk olarak insan, insann
toplumsal yaamyla ilgili fenomenleri, zaman ve mekan snrlamas
olmadan aratran, farkl yerlerde ve zamanlarda ortaya kan rklar,
dilleri ve kltrleri inceleyen bilim.
Aristoteles: Milattan nce 384-322 yllar arasnda yaam olan nl
Yunanl bilim adam ve filozof. Mant, metafizii, fizii ve biyolojisiyle,
modern aa kadar tek ve en byk otorite olmu olan dnr.
Aydnlanma: Avrupada 17. yzyln ikinci yarsyla, 19. yzyln ilk
eyreini kapsayan ve nde gelen birtakm filozoflarn akl insan

Mhendislik Etii

64

yaamndaki mutlak ynetici ve yol gsterici yapma ve insan zihniyle

bireyin bilincini, bilginin yla aydnlatma ynndeki abalaryla
sekinleen kltrel dnem, bilimsel keif ve felsefi eletiri a, felsefi ve
toplumsal hareket.
Aydnlanma hareketi iinde yer alan dnrler., dnce ve ifade
zgrl, dini eletiri, akl ve bilimin deerine duyulan inan, sosyal
ilerlemeyle bireycilie nem verme bata olmak zere, bir dizi ilerici fikrin
geliimine katkda bulunmulardr. yle ki sz konusu temel ve laik
fikirlerin modern toplumlarn ortaya knda byk bir rol olmutur.

B
Banazlk: ounluk, dini ve siyasi alanda, belli bir inan, kanaat ya da
ideolojiye tutkuyla balanma durumu. Kiiyi, bilgisizliin, eitimsizliin,
gszlk, doyumsuzluk ve hogrszln bir sonucu olarak, belli bir
fikir. inan, ya da ideolojiye kr krne balanmaya iten tutku.
Bilgi: 1- Genel olarak, znenin amal ynelimi sonucunda, zneyle
nesne arasnda kurulan ilikinin rn olan ey. renilen ey. 2- Bir
eyin ayrdna ya da bilincine varma. Bir eyle aktel deney yoluyla kurulan yaknlk ya da tanklk. 3- Olgu, doru ya da dev olarak grlen bir
eye ilikin ak alg. 4- Biraz daha teknik bir anlam iinde,
temellendirilmi, hakllandrlm doru inan. 5- doruluu mevcut znel
ve nesnel koullarda, gerekli ve yeterli saylan delillerle temellendirilmi
nermelerle ifade edilen bilin ierii.
Bilim: D dnyaya, nesnel gereklie ve bu gereklikte yer alan olgulara
ilikin, tarafsz gzlem ve sistematik deneye dayal zihinsel etkinliklerin
ortak ad. Amac konu ald alanda, genel dorularn ya da temel
yasalarn bilgisine ulamak olan bilgi kmesi. Varolan eylerin mahiyeti
ve kaynayla aralarndaki ilikileri konu alan akla dayal bilgi. Belli bir
konusu olan, kabul edilmi yntemlere dayanlarak elde edilmi organize
ve rasyonel bilgiler btn.
Bireycilik: Genel olarak, bireylere. bireysel insan varlklarna ontolojik,
mantksal, metodolojik ve aksiyolojik bir ncelik veren, somut olan
gerekliini vurgulayan gr ya da anlay.

C,
eliki: Bir ve ayn nermenin ayn anda hem tasdiki ve hem de
inkarna, hem evetlenmesi ve hem de deillenmesine; bir nerme ile bu
nermenin deillemesinden oluan kmeye verilen ad.

Mhendislik Etii

65

Davran: Bir nesnenin, zellikle de canl bir yaratn, bir organizmann

belli bir ortamdaki hareket tarz, canllarn eitli durum ve ortamlardaki
tepkileri, bireyin iinde bulunduu doal ya da toplumsal ortamn
uyaranlarna tepki gsterme ya da yant verme biimi iin kullanlan genel
terim.
Determinizim: Belirlenimcilik. Evrende olup biten her eyin bir
nedensellik balants iinde gerekletiini fiziksel evrendeki ve
dolaysyla da insann tarihindeki tm olgu ve olaylarn mutlak olarak
nedenlerine bal olduunu ve nedenleri tarafndan koullandn
savunan anlay. Evrendeki her sonucun, her olayn gerekte bir nedeni
ya da nedenleri bulunduu gr; doann nedensel yasalara tabi
olduu ve evrende hibir eyin nedensiz olmad dncesi. Buna gre:
a. sten ve eylem d etkenlerin rndr (mekanist belirlenimcilik).
b. nsann istemeleri her zaman iinde bulunduu toplumsal
koullara baldr; bu koullar istenci belirler (toplumsal
belirlenimcilik).
c. nsann eylemlerini tarih belirler (tarihsel belirlenimcilik).
Dil: Belirli ve standart anlamlar olan szcklerden ve bir iletiim yntemi
olarak kullanlan konuma formlarndan meydana gelen yap ya da btn.
Birbirleriyle karlkl olarak, sistematik bir iliki iinde bulunan ve szck
dzeyinde uzlam yoluyla oluan bir anlama sahip olan birimlerden
meydana gelen sistem.
Din: nsan varlnn yaam ve tecrbelerinin temel boyutuyla ilgili
sorulara, belirli zellikleri olan bir Tanr kavramyla yant getirmeye
alan inan sistemi. Doast bir tanrsal g ya da varlkla ilgili
inanlarn, bu varla ynelik manevi eilimlerin ve Tanrya yaplan
ibadetin oluturduu btn.
Diyalektik: Yunanca tartma sanat anlamna gelen dialektike
tekhneden treyen bir terim olarak, genelde aklyrtme yoluyla
aratrma ve dorulara ulama yntemi.
Dogmatizm: Genel olarak, kimi retilere en kk bir eletiriye izin
vermeden, rasyonel ve mantksal kantlar yerine, salt duygulara veya
kiisel eilimlere dayanarak kr krne inanma, onlar sorgusuz sualsiz
bir biimde benimseme
Doalclk: Genel olarak her eyin doal olduu, yani varolan her eyin
doal dnyann bir paras olup, bu dnyaya ilikin aratrmaya zg
yntemlerle aratrlmas gerektii gr; varolan ya da olup biten her
eyin doa bilimlerinde rneklenen yntemler tarafndan aklanabilme
anlamnda doal olduunu, varolan her eyin doann bir parasn
meydana getirdiini savunan anlay.

Mhendislik Etii

66

E
Egoizm: Ahlk felsefesinde her insann kendi iyiliini gzetmesi ve kendi
karlarn hayata geirmesi gerektiini, yaamdaki en yksek iyinin,
kiinin kendisi iin mmkn tm tatminleri (arzular, istekleri, ihtiyalar,
hazlar ve amalar) karlamas ya da gerekletirmesi olduunu, kiinin
kendi tatmin, baar ve mutluluunun ilk, en yksek ve nihai deer
olduunu, kalan tm deerlerin bundan ktn savunan anlay.
Empati: Kiinin baka bir kiinin istek ve duygularn anlayabilmesi,
baka bir kimsenin halini kavrayabilmesi durumu. Kiinin kendisi baka
bir bilincin yerine koyarak, sz konusu bilincin duygularn, isteklerini ve
dncelerini, onun bu yaantlarn o anda be etmeksizin. anlayabilmesi
yeten kiinin, kendi zihninde ya da iinde, bir kiinin roln kabul edip,
benimsemesi hali.
Empirizm: Genel olarak, zellikle, deneysel bilimin on altnc yzyldan
itibaren kazand nem ve kaydettii baarlarn bir sonucu olarak, F.
Bacon, T. Hobbes, J. Locke, G. Berkeley ve D. Hume gibi ngiliz
dnrleri tarafndan savunulan, tm bilgilerin deneyime, duyu algsna
dayand gr.
Entelektel: Geleneksel anlam iinde, dnsel veya zihinsel etkinlie
ynelmi, bilgili, deerlendirme ve eletiri gc yksek, topluma nclk
etme misyonu yklenmi aydn, ada varoluu filozof Camusnun
deyimiyle zihni kendi kendisini gzleyen kii.
Epistemoloji: Felsefenin, bilisel srelerin oluumlarndan ziyade,
bilgiyi genel olarak ele alan, bilgiyle ilgili problemleri aratran, bilginin
kaynan, doasn, doruluunu, snrlarn inceleyen dal.
Epikrizm: Haz duymann ahlakn z olduunu savunan reti
Erdem: Ahlki bakmdan her zaman ve srekli olarak iyi olma eilimi, iyi
ve doru eylemlerde bulunmaya yatkn olma durumu. nsan varlna en
zengin, en gerekli ve dolgun anlamn veren ahlki niteliklerin toplam
nsan iradesinin gerektii takdirde byk zverilerde bulunmak ve ciddi
engelleri amak pahasna, ahlki iyilii amalama, iyilik uruna hareket
etme gc.
Estetik: Sanat ya da gzellik alannda sz konusu olan deerleri konu
alan felsefi disiplin; felsefenin gzeli ya da gzellii konu alan, iyi, irkin,
ho, yce, trajik gibi gzellikle yakndan ilikili olan kavramlar aratran,
doal nesne ya da insan yarats olan rnlerde sergilenen gzelliklerle
ilgili yarg ve yaantlarmzda sz konusu olan deerleri, tavrlar, haz ve
tatlar analiz eden dal; estetik nesnelere, estetik tecrbenin nesnelerine
ynelen temaada sz konusu olan problemlerin zm ve kavramlar

Mhendislik Etii

67

olan felsefi disiplin.

Eitlik: Ahlki ve toplumsal bir ideakolalak, insanlarn birbirleriyle, ayn
insan doasna sahip olmak bakmndan, ayn konum ve deerde
olmalar hali. nsanlarn birbirleriyle edeerde olduunu, bundan dolay
insanlar arasnda ayrm gzetilmemesi gerektiini dile getiren ilke.
Evrensel: Evrensel dzen, evrensel zorunluluk deyimlerinde olduu gibi,
evrenin btnne yaylan, evrenin btn ve evrendeki her ey iin
geerli olan. Hibir istisna kabul etmeyen.
Eylem: Bir ey yapma bir ilemi gerekletirme bir etkinlikte bulunma, bir
ilevi yerine getirme bir ey zerine etkide bulunma bir i, davran ya da
olayla sonulanan, g ya da enerji uygulama durumu

F
Felsefe: Yunanca seviyorum, peinden kouyorum, aryorum anlamna
gelen phileo ve bilgi, bilgelik anlamna gelen sophia szcklerinden
treyen terimin iaret ettii entelektel faaliyet ve disiplin.
Fenomen: Genel olarak algnn nesnesi, alglanan ya da bilince grnen
ey gzlemlenebilir olan olay ya da olgu.
Fonksiyon: Bir nesnenin, bir eyin ya da bir kiinin ait olduu btn ya
da bir sistem iindeki kendine zg faaliyeti. Bir eyin, ait olduu snfa
zg olan tarzda eylemde bulunma yetisi ya da gc
Formel: 1- zel konu yada ierikten bamsz olarak geerli olan,
yalnzca mantksal bir anlam bulunan; 2- Maddeyi ya da somut gereklii
soyutlayarak, gerekliin yalnzca formunu ya da yapsn gz nne alan
yaklam; 3- Salt formla ilgili olan; 4- Olgular, maddi gerekleri dikkate
almayan tavr; 5- Amalarla, nihai hedeflerle deil de, salt aralarla ve
srelerle ilgili olan yaklam iin kullanlan sfat.

G
Gelenek: Gerek ya da hayali bir gemile olan srekliliin nemini ima
ederken, belirli eylem normlarn kutsayan ve reten pratik veya
uygulamalar btn. Bir topluluun, mevcut toplumsal yapsn ve deer
sistemini ok byk sarsntlar yaamadan koruyup devam ettirmek
amacyla, kendinden nceki kuaklardan devrald, belli bir dnme
uratarak sonraki nesillere aktard, bata inanlar, dnler ve
kurumlar olmak zere, her tr sosyal pratik.
Grecilik: Kiiden kiiye deimeyen nesnel bir hakikat, herkes iin
geerli olan mutlak dorular bulunmadn, hakikatin ya da dorularn

Mhendislik Etii

68

bireylere, alara ve toplumlara greli olduunu savunan anlay; kiiden

kiiye, adan aa, toplumdan topluma deimeyen birtakm dorular,
evrensel hakikatler bulunduunu reddeden tavr. Mutlak veya deimez
ya da evrensel standart ya da ltlerin bulunmadn ne sren
yaklam; bir teorinin, kendisinin dnda ve kendisinden bamsz olan
doruluk ltleri salayamamas durumu.

H
Hak: nsan varlna, bir kimseye var olan yasalarla, evrensel
beyannameler ya da en azndan szl bir gelenekle tannan belli
ekillerde hareket etme zgrl, yetkisi ya da imkan. nsana Tanr,
kral, yasa, toplumsal bilin ya da gelenek gibi bir otorite kayna
tarafndan verilen, desteklenen, kutsanan yetki, zgrlk ya da ayrcalk.
Bireylere toplumsal ilikiler ve ahlki bakmndan tannan davran
zgrl.
Haz: Genel olarak, hoa giden bir eyin yaratt, uyandrd duygu. Acnn karsnda yer alan ve psikolojik bir olgu olarak, houmuza giden ve
bizi eken bir eye sahip olmaktan doan tatl ve keyif verici duyum. Bir
arzunun, istein tatmin edilmesinin ya da ihtiyacn karlanmasnn sonucu olan duygu. radi bir tercihin hayata geirilmesinden kaynaklanan
honutluk duygusu.
Hartmann, Nicolai (1882-1950)
Hipotez: Bilim ya da metodolojide, gzlemlenen olgularla ve olgular
arasndaki ilikilerle ilgili aklama tasla ya da belirli olgulara ilikin
geici bir aklama ilevi gren nerme ya da kabul. Olgular aklama
gcne sahip grnen ve deney yoluyla snanmaya elverili bir yapda
olup, ilgili olgular ya da veriler tarafndan desteklenebildii gibi, ret de
edilen nerme.
Husserl, Edmund (1859-1938),
Hmanizm: Genel olarak akll insan varln tek ve en yksek deer
kayna olarak gren, bireyin yaratc ve ahlki geliiminin, rasyonel ve
anlaml bir biimde, doast alana hi bavurmadan, doal yoldan
gerekletirilebileceini belirten, ve bu ereve iinde, insann doalln,
zgrln ve etkinliini n plana kartan felsefi akm. nsann
kendisinin ve ilgili karlarn ok temel bir neme haiz olduunu savunan
yaklam; insan varlklarna varolanlarn meydana getirdii genel varlk
emas iinde zel bir konum atfeden reti.

I,
Irklk: Bir halkn, bir grup nsann dier halk ya da nsanlardan farkl

Mhendislik Etii

69

olmakla kalmayp, ayn zamanda dierlerinden fiziksel, entelektel ya da

ahlki bakmdan daha iyi, daha gl, daha yksek ya da daha yaratc
olduunu, bu stnln atalardan miras alnm olan biyolojik farkllklardan kaynaklandn savunan anlay. Birbirlerinden ayrlan eitli
nsan rklar bulunduunu, bu rklar arasnda eitlik bulunmadn, stn
rklarn aa rklara hkmetmesi gerektiini ne sren inan.
dealizm: En genel ve felsefi olmayan gndelik anlam iinde, yksek
ahlki amalara balanma, zihnin tasarm, ide ve ideallerini maddi, kaba
gerekliin tam karsna geirme ve onlara, nsann deerler cetvelinde
baat bir rol ve konum ykleme tavr; ideallerin, maddi ve deneyimsel
gerekliin snrlama, eksik ve kusurlarndan bamsz olduktan baka,
yetkin ve mutlak olan hedefleyen ynelimler olmalarndan dolay, yetkin
olann nceliini ve stnln vurgulama yaklam.
deoloji: Genel olarak siyasi ya da toplumsal bir reti meydana getiren
ve siyasi ve toplumsal eylemi ynlendiren dnce, inan ve grler
sistemi; bir topluma, bir dneme ya da toplumsal bir snfa zg inanlar
btn; bir toplumsal durumu yanstan dnceler dizgesi; nsanlarn
kendi varolu koullar ve ilikilerinden doan yaam tarzlaryla ilgili
tasarmlarn tm.
letiim: Zihinler ya da benler arasnda kurulan, ve dnce, mesaj, niyet
ve anlamlarn bir zihinden dierine aktarlmasn salayan etkileim; belirli
bir dnce, mesaj ya da bilin ieriinin, sz, konuma ya da
sylenimler trnden fiziki aralarla, bir nsandan, k ya da zihinden bir
bakasna aktarlmas sreci.
nan: 1- Genel olarak, bir eyin ya kimsenin varlna, bir iddiann
doruluuna inanma, biri iin gven besleme durumu. 2- Yine genel bir
ereve iinde. z itibariyle temsili bir karaktere sahip olup, bir nermeyi
kendisine ierik olarak alan, ama son zmlemede iradi davrann
kontrol altnda bulunan, zihin hali.
3- nan, biraz daha zel bir anlam iinde, doruluuyla ilgili olarak kesin
sonulu kantlarn, salam verilerin bulunmad, fakat yine de doruluu
lehinde belirli dayanaklarn sz konusu olduu gibi bir nermenin doru
olduunu dnme ya da savunma; kesin bilgiden daha zayf olmakla
birlikte, temelsiz sandan ok daha gl olan bilgi paras anlamna gelir.
rade: Eylemlerimizi, arzu, niyet ve amalarmza gre, kontrol altnda
tutabilme ve belirleme gc; kiinin belli eylem ya da eylemleri
gerekletirmede sergiledii kararllk; belli bir durum karsnda,
gerekletirilecek olan eylemi, herhangi bir d zorlama ya da zorunluluk
olmakszn, kararlatrma ve uygulama gc; eyleme neden olan eylemi
balatabilen yeti.

Mhendislik Etii

70

K
Kant, Immanuel: 1724-1804 yllar arasnda yaam olan nl Alman
filozofu.
Kamusal: zel kiisel yada mahrem olana kart olarak kamuyla,
meslekler veya siyasi alanla ilgili olan iin kullanlan niteleme. MO nun
kitabndan yaz***
Kavram: Bir eyin bir nesnenin zihindeki ve zihne ait tasarm; soyut
dnme faaliyetinde kullanlan ve belli bir somutluk ya da soyutluk
derecesi sergileyen bir dnce, fikir yada ide.
Kinikler: Sokratesin rencilerinden Antisthenesin kurduu felsefe
okulu
Kukuculuk: Genel bir tavr olarak, hibir eyi olduu gibi kabul etmeme,
her eyi belli bir eletiri szgecinden geirme tavr; belli bir doruya
ulamadan nce, kuku duymann zorunlu ve kanlmaz olduunu
savunan anlay.
Kltr: nsan toplumun, biyolojik olarak deil de, sosyal olarak kuaktan
Kuaa aktard maddi ve maddi olmayan rnler btn, sembolik ve
renilmi rnler ya da zellikler toplam.
Kreselleme: Modernizasyon srecinin bir paras olarak zellikle
yirminci yzyln son eyreinde ve dou blounun yklmasndan sonra
tek kutuplu bir dnyada zuhur eden kltrel sistemine, dnyann somut
bir biimde tek bir btn olarak yaplamas srecine verilen ad.

L
Liberalizm: Kkleri rnesans ve reformasyona dayanmakla birlikte, daha
ok on sekizinci yzyla salam temellere oturan felsefi akm; modern
dnyann temel politik ideolojilerinden biri olarak bireyleri sivil ve politik
haklarna verdii nemle sekinleen gr.

M
Maara benzetmesi: Platonun Devlet adl diyalounda ortaya koyduu
genel bilgi ve eitim anlayn mecazi bir dille ifade edip, somutlatrmak
iin kulland istiare; onun kendi bilgi ve eitim anlayn ifade ederken,
zamannn eitim anlayn eletirmek, nsanlk halini ifade etmek zere
kulland nl eretileme; onun felsefi bakmdan aydnlanmam
nsanlar bir yeralt maarasnda ellerinden, ayaklarndan ve
boyunlarndan zincire vurulmu olarak resmettii nl analoji.

Mhendislik Etii

71

Materyalizm: Yalnzca maddenin gerek olduunu, madde ve maddenin

deiimleri dnda hibir eyin varolmadn, varln madde cinsinden
olduunu ne sren gr; yer kaplayan, girilmez, yaratlmam ve yok
edilemez, kendinden kaim olan, harekete yetili maddenin, evrenin biricik
ya da temel bileeni olduunu savunan varlk anlay.
Mauetike: nl Yunan filozofu Sokratesin ilk bakta olumsuz bir retim
yntemiymi gibi grnen dourtma ya da retim yntemi.
Medinetl cahile: Devlet anlaynda veya siyaset felsefesinde, etikten
yola kan, ve dolaysyla nsann, tecrit edilmi bir halde deil, fakat iyi
ynetilen bir toplumda bakalaryla iyi ilikiler iinde yaad ve doru
ynlendirildii zaman ancak, erdemli olabileceini; erdemli olabilmek iin,
nsann iyi dzenlenmi ve doru ynlendirilen erdemli toplumlarda
yaama Zorunluluu bulunduunu syleyen Farabide, ideal devletin tan
zdd olan erdemsiz toplum.
Meruiyet: Siyaset biliminde, politik bir sisteme, devlete veya hkmete
itaat edilip edilmemek, bir teoriyi benimseyip benimsememek gerektiini
belirleyen durum.
Modern: Dncedeki aklk, zgrlk, otoritelerden bamszlk ve en
yeni ve en son dile getirilmi dnceler zerine bilgi anlamna gelen
sfat.
Modernizm: Genel olarak, geleneksel olan yeni olana tabi klma tavr,
yerleik ve allm olan yeni ortaya kana uydurma eilimi veya
dnce tarz.
Modernleme: Eski ve geleneksel toplumlarn modern olmalarna,
moderniteye ulamalarna imkan veren sreler iin kullanlan genel
terim.
Modernlik: imdiki zamann ya da halihazrda olann temel zelliklerini,
kendine zglk ya da yeniliini, onu kendisinden nceki a ile
kartlatrmak suretiyle kavrama fikrini ifade eden, modern toplumlarn
temel ve olmazsa olmaz zelliklerini betimleme tavr iin kullanlan terim.
Modern toplum: Bat uygarlnda endstri devrimi ya da kapitalizmin
douu ve teknolojinin geliimiyle birlikte ortaya kp, bir aklclk ve
bireycilik felsefesine dayanan: ve z itibariyle duraan ve muhafazakar
olup, kapitalizm ncesi retim tarzlarna bal olan geleneksel toplumun
karsnda yer alan toplum tr.

Mhendislik Etii

72

Nesnel: Genel olarak, bilen zihinden bamsz olarak varolan gerek bir
nesne; baka bir deyile, gerek, tantlanabilir ya da fiziki olan ve
dolaysyla, durum, fonksiyon ya da konumu isel tecrbeye, zihinsel
yaantya, znel deneyime bal olmayp, herkes tarafndan
gzlemlenebilir ve dorulanabilir bir ey olarak nesne; doas fiziki lm
yoluyla belirlenebilen bir ey iin kullanlan sfat.
Nietzsche, Friedrich: 1844-1900 yllar arasnda yaam olan nl
Alman dnr.
Norm: Genel olarak, dzg; l iin kullanlan standart birim. Her tr
yargnn zmnen ya da aka kendisine dayand ilke, model; Bir sosyal
grubun kendisi iin ilke edindii ve grup yelerinin eylemlerini ynlendiren
davran kurallar btn.

O,
Olay: 1- Genel olarak, ortaya kan, olup biten ey ya da durum; dikkati
eken ya da ekebilecek olan her trl oluum.
Bir deime ortaya koymakla birlikte, zaman iinde uzun sre boyunca
devam etmeyen hal olarak olay, bir eyin niteliklerinde, sfatlarnda,
bantlarnda sz konusu olan deiimi; varolan eyler arasnda ortaya
kan bir deime, etkinlik ya da sreci; baka eylerle nedensel ilikiler
iinde bulunan nesnelerin yol at oluumu tanmlar.
Olgu: Aktel olarak ortaya kan, gerekleen olay, nitelik, bant ya da
durum, tartlmaz, yadsnmaz olarak, tartlmazca inkar edilemezcesine
kabul edilemez ey.
Ontoloji: lk felsefe olarak da bilinen ve teolojiyle benzerlikleri olan,
zaman zaman metafizik anlamna gelecek ekilde anlalp, bazen de
metafiziin bir dal olarak grlen felsefe disiplin.
Ortaa Felsefesi: Klasik a ile modern a arasnda kalan tarihsel
dnemde sz konusu olan felsefe faaliyeti; dnce tarihinde M.S. 1. ya
da II. yzylla, XV. yzyl arasnda kalan tarihsel kesitin felsefesi.
Otorite: Toplumsal bir sistem kan kurumsallam ve meru g; bu
trden bir gce sahip olan birey.
n yarg: Bir kii bir gr yada bir ey hakknda, belirli birtakm
koullara, olay, durum ve grntlere dayanarak nceden edinilmi ya da
oluturulmu olumlu ya da olumsuz fikir.
z: Bir eyi her ne ise o yapan, kendisi olmadan, o eyin var
olamayaca ey, bir eyi, baka bir ey deil de, her ne ise o ey yapan
ey.

Mhendislik Etii

73

zgr dnce: Dini inanlardan batl itikatlardan bamsz olan ve

otorite ya da otoritelere gvenmeyip, yalnzca bireysel aratrmann
sonucu olan dnce tr; dini ilkelerden bamsz olup, dinin
dogmalaryla snrlanmayan, mantk kurallar, bilimsel metodoloji ve
epistemolojiye uygun olarak geliirken, ilerlemesi iin hibir snr
tanmayan bilim ve felsefe.
zgrleme etii: Marx ve ardllar tarafndan benimsenen nce insann
kapitalist
toplum
dzeninde
maruz kald
yabanclamadan
kurtarlmasn, sonra da kendisini tam bir zgrlk iinde
gerekletirmesini nihai hedef yapan etik anlay.
zgrlk: Kiinin kendisini belirlemesi, denetlemesi, ynlendirmesi ve
dzenlemesi durumu. Bireyin kendisini, d bask, etki ya da
zorlamalardan bamsz olarak, kendi arzu edilir ideallerine, motiflerine ve
isteklerine gre ynlendirmesi. Kiinin, bakalarnn buyruk ve isteklerine
gre deil de, kendi isteklerine gre davranabilmesi gc.
znel: Genel olarak, ben ve ben olmayan ayrmyla birlikte, zne-nesne
ikiliinin bir sonucu olarak, znenin dndaki eyler ve durumlarla deil
de, zneyle ilgili olan ey, znenin kendisine, kendi zihin hallerine ilikin
dolaymsz deneyimi iin kullanlan sfat.

P
Paradigma: Genel olarak, ideal bir durum ya da rnek bir eye bak
tarz; yarglama lt salayan her trl ideal tip yada model.
Paradoks: Genel inanlara aykr den nerme; sezgisel olarak kabul
edilmi olan ncllerden yola karak bu ncllerden tmdengelimsel
aklyrtme ile, ya bir eliki, yani doru olamayan ya da temel inanlara
aykr olan bir sonu karma durumu. Kabul edilmi grlere ya da
saduyu olarak tanmlanan genel inanlar btnne kart olsa, aykr
dse de, doru olabilen bir tmce.
Piaget, Jean: 1896-1980 yllar arasnda yaam olan svireli nl
psikolog.
Platon: M.. 427-347 yllar arasnda yaam olan ve dnce tarihinin
tand ilk ve en byk sistemin kurucusu olan nl Yunan filozofu.
Popper, Karl Raimund: Bilim ve siyaset felsefesiyle uram olan, 20.
yzyln en nemli dnrlerinden biri.
Popler kltr: Klasik musikiyi, ciddi ve ar romanlar, iir, dans ve bale
gibi nispeten az saydaki eitimli insan tarafndan anlalp estetik deeri
takdir edilen rnleri ihtiva eden yksek kltrn tam kart olan kltr;

Mhendislik Etii

74

herkes, zellikle de geni ynlar tarafndan kolaylkla almlanan vasati

kltr rnlerinden meydana gelen sanatsal deeri, estetik nitelii dk
kltr.
Poplizm: 1- 20. yzyln balarnda ortaya km ve burjuva
psikolojisine, isiz bir toplum oluturan aydnlarn zenli tavrna kar,
kmsenen ilerle uraan snflar tm zellikleriyle yanstmay
amalayan, halkta iyi ve olumlu ne varsa gzler nne sermeyi
amalayan edebi okul. 2- Siyaset alannda, planlar toplumun alt ve orta
tabakalarn temele alarak yapma, bu snflara hizmeti amalama, halk
zaman zaman halk dalkavukluu yapacak ekilde n plana karma tavr.
Post Modernizm: .Kapitalist kltrde ya da daha genel olarak Bat
dnyasnda, yirminci yzyln son eyreinde, resim, edebiyat, mimari,
vb., gzel sanatlar alannda ve bu arada zellikle de felsefe ve
sosyolojide belirgin hale gelen hareket, akm, durum veya yaklam.
Post Modernlik: ada ve ileri endstri toplumlarnn ulam
olduklarna inanlan yeni durum, a ya da koullara iaret etmek
amacyla kullanlan genel terim.
Post Modern Toplum: Bilgisayar, enformasyon, teknoloji ve benzeri
elerle belirlenen toplum tr. Her eyden nce, teknolojinin yaratt
imajlarn ve bilgi ann toplumu, kontrol bilgisayarlarda olan ve
teknokratlar tarafndan ynlendirilen toplum.
Pozitivizm: Genel olarak, modern bilimi temele alan, ona uygun den
ve batl inanlar, metafizik ve dini, insanln ilerlemesini engelleyen bilim
ncesi dnce tarzlar ya da formlar olarak gren dnya gr.
Pragmatizm: Amerikan filozoflar C.S.Pierce ve W. James tarafndan
gelitirilen ve her eyden nce, bata entelektel problemler olmak zere,
eitli problemleri zmek iin ortaya konan bir yntemden; insan
tarafndan kazanlan eitli bilgi trleri-ne ilikin bir teoriden ve nihayet,
evrenle ilgili belli bir metafizik grten oluan reti.
Pratik Akl: Teoriyle, salt bilmeyle ilgili.olan teorik akln tersine, iradi
karar ve eylemle ilgili olan, ahlk ilgilendiren problemleri konu alan akl
ya da refleksif dnce.
Psikoloji: 1- Ruh bilimi, pisiik olaylarn, ruh ya da zihinle ilgili fenomen
ve olaylarn bilimi. Zihnin yapsn, ilevlerini konu alan aratrma dal.
Ayrca, 2- Bir birey ya da kiiyi ya da belli kategoriden insan varlklarn
bakalarndan ayran karakter zelliklerinin ya da pisiik olaylarn btn.

Mhendislik Etii

75

Rasyonel: 1- Akla ve dnce yasalarna uygun olan; 2- Akl ieren,

akln varl ya da faaliyetiyle belirlenen ey; 3- Akll, aklc bir biimde
gereklemeye veya fonksiyon gstermeye, rasyonel bir aratrmaya
katlmaya yetili olma durumu; 4- Anlalmaya uygun, elverili bir yapda
olma hali; 5- Akln ilkelerine uygun den, anlalabilir olan; tutarllk,
basitlik, tamlk, dzen ve mantksal yap sergileyen, disiplin iin kullanlan
niteleme.
Realist: 1- Gerekliin insan zihninden bamsz olduunu syleyen
genel retinin u ya da bu versiyonunu benimsemi olan kii ya da
yaklam; 2- gereki bir tavr taknan, grnlerin kendisini yoldan
saptramad,
yanlsamalara
kaplmayan
kendini
duygularna
kaptrmayan kii.
Realizm: Genel olarak olgular, ne kadar aykr grnrlerse grnsnler
olduklar gibi, eyleri gerekte olduklar ekliyle nesnel olarak ve drste
kabul etme tavr veya belli bir kategoriye giren varlk ya da nesnelerin
zihinden bamsz olduklarn ne sren reti.
Reiner, Hans (1896-1991):
Retorik: Fikirleri, dnceleri en iyi bir biimde ifade etme, etkili konuma
dili mahkemede adaleti gerekletirmek, politikada yarar salamak vb,
temelde ikna etmek etkili ve cezbedici bir biimde kullanma sanat.
Rousseau, Jean-Jacques: 1712-1778 yllar arasnda yaam, ve insan
doasna ilikin zmlemesiyle, insann z itibariyle iyi olduuna ilikin
gr ve toplumsal szleme retisiyle n kazanm olan nl Fransz
dnr.
Rnesans Felsefesi: Avrupada XV ve XVI. Yzylda yaanan rnesans
hareketinin dncesine, bu dnemin felsefe anlay.

S,
Sartre, Jean Paul: Varoluuluun en nl ismi olan ada Fransz
filozofu. 1905-1980
Scheler, Max (1874-1928):
Sentez: 1- Dncenin ayr elerini, ya da ayr dnce veya ideolojileri
mantksal bir tarzda bir araya getirme ilemi. 2- Sz konusu birletirme
faaliyetinin rn olan ey.
Sistem: Paralar, eleri arasnda karlkl iliki, etkileim, balant ve
bamllk bulunan tutarl bir btn iinde birlikli hale getirilmi nesneler
toplam.

Mhendislik Etii

76

Sivil toplum: Siyasi otoritenin basksndan nispeten uzak olan toplum

modeli; toplumda varolan ve kuruluu birtakm haklar elde etme abasna
bal olan demokratik yap; toplumun kendi kendisini, devletin
kurumlarndan bamsz olarak, ynlendirmesi durumu.
Siyaset felsefesi: Siyasetin problemlerini siyasi sistemleri, siyasal
hayvanlar olarak tanmlanan insanlarn belli bir siyasi sistem iindeki
davranlarn felsefeye zg yntemlerle ele alan felsefe dal, daha ok
normatif bir nitelik arzeden kavramsal aratrma tr; felsefenin, siyasi
yaam konu alan, zellikle de devletin z, kayna ve deerini aratran
dal.
Skolastik: Genel olarak Ortaada hakim olan Grek felsefesinin
kavramsal aralarndan yararlanlarak oluturulmu Tanr merkezli
dnce sistemini 1 veya bu teoloji arlkl felsefenin kulland yntemi
tanmlamak iin kullanlan sfat.
Sofistler: M.. 5. ve 4. yzylda, siyasi ve toplumsal koullarn
deimesinin ve doa felsefesinin iflasnn ardndan, insan zerine
felsefenin balatcs olarak ortaya kan gezgin felsefe retmenleri
grubu.
En nemli Sofistler arasnda, Protagoras, Gorgias, Prodikos, Hippias,
Antiphon, Thrasymakhos ve Kalliklesin ad verilebilir.
Sofistlik: Belli bir doruya ulamak iin deil de, tartm olmak iin
tartma tavr; aldatmay, ikna etmeyi, szn etkisiyle inandrmay
hedefleyen akl yrtme tarz; maddi kar salamak amacyla kandrma
faaliyeti; ve Sofistler tarafndan kullanlan tartma, incelikli ve yanltc
argman teknikleri iin kullanlan terim.
Sokrates: M.. 469-399 yllar arasnda yaam olan nl Yunanl
dnr.
Sosyal: 1- Bir topluma ayr ve mstakil bir varolua sahip olduuna
inanlan insan topluluuna ilikin olan; 2- Toplumu meydana getiren, bir
toplum iinde yaayan insanlar; 3- Toplum iinde yaayan bireylerden
meydana gelen katman, grup, snf, vb; 4- Toplumdaki bireylerin
birbirleriyle olan ilikileri; 5- Toplumdaki snflarn birbirleriyle olan
etkileimleri; 6- Toplum iinde yaayan insanlarn maddi hayat koullarn
gelitirmeyi, tinsel ihtiyalarn karlamay amalayan eylem ve faaliyetler
iin kullanlan sfat.
Sosyoloji: Btn eitlilii, deikenlii ve tm ayrntlar inde, Lopluma
dair olan aklayc bilim. 1- Sosyal yapya, 2- Toplumlardaki gruplarn
sosyal kategorilerin ve snflarn doasna, oranlarna, eitlilik ve
farkllklarna, 3- Toplumdaki sosyal yaama, 4- Toplumun kltrne ve

Mhendislik Etii

77

hayat tarzna, 5- Hem niteliksel ve hem de istatistiki aratrma

yntemlerinin mahiyetine ilikin bilimsel inceleme. Toplumsal sistemlerin
geliimini ve ileyiini yneten yasalar ortaya karmaya alan, bu
toplumsal fenomenleri gzleyip betimleyen, bu fenomenleri tutarl bir
kavramsal ema araclyla aklamaya alan bilim dal.
Spinoza, Baruch: 1632-1677 yllar arasnda yaam olan nl panteist
dnr.
Sre: 1- Dncenin belli bir sonuca ulaacak ekilde ard arda dizilii.
2- Olgu ya da olaylarn belli bir dzenin bulunduu izlenimini verecek
ekilde sralanmas durumu; statik olmayan, srekli bir dnm iinde
bulunan gerekliin sergiledii hareketlilik. Belli bir birlii veya birletirici
bir ilkesi olan deimeler dizisi. 3- nsan varl tarafndan meydana
getirilen bir eyin retili eklini, meydana geli tarzn oluturan eylemler
dizisi.

T
Tanr: Metafiziksel dncede vahiy otorite ya da inan temeli zerinde
varolduu kabul edilen, varlk ve deerin kayna olan mutlak, zorunlu,
yce varlk. Doann bir paras olmayan, ama doann yaratcs ya da
nedeni
olan,
zaman
ve
mekan
kavramlarnn
kendisine
uygulanamayaca, varla gelmi olduu dnlemeyen, doadan ok
daha kudretli ve mutlak iyi olan doast, ezeli-ebedi ve sonsuz varlk.
Doann stnde ve tesinde olan, doann ve insan yaamnn eitli
boyut ya da grntlerini yneten yce varlk.
Tarihsel dng teorisi: lka felsefesinde sz konusu olan, insanlarn
rgtl toplum iinde yaadklar srece, dairesel bir sre iinde,
aristokrasi, oligari, demokrasi trnden ynetim tarzlarnn birinden
dierine dnp durduklarn savunan ve daha sonra talyan filozofu G.
Vico tarafndan canlandrlan tarih anlay.
Teizm: En genel ekliyle, var olan yaratcs olan bir Tanrnn varoluuna
inanma, Tanrnn mutlak ve snrsz bir bilgiye ve gce sahip olduuna
sarslmaz bir inan besleme.
Teknoloji: 1- nsanlarn veya toplumlarn, kendi fiziki evrelerini kontrol
altnda tutmak iin kullandklar aralarla teknik bilgiden meydana gelen
maddi kltr btn.
2- Makineler ve teknik donanm ya da bu aralarla birleen retim teknii.
3- Endstriyel faaliyetin ok eitli alanlarnda kullanlan takm, makine,
ara ve yntemlere dair inceleme. 4- ya da retimin teknik
organizasyonu ve mekanizasyonunun belirledii toplumsal iliki tr.

Mhendislik Etii

78

Teokrasi: Tanr anlamna gelen Yunanca theos szcyle, g, iktidar

anlamna gelen kratos szcklerinin bir birleiminden meydana gelen ve
Tanrnn tek ynetici, mutlak bir kudret sahibi biricik varlk olduu,
iktidarn Tanrdan geldii ve bu iktidar ya da gcn, yalnzca Tanrnn
yeryzndeki elisi tarafndan kullanld inancna dayanan siyasi toplum
dzeni.
Teoloji: Dine ilikin olgu ve fenomenleri konu alan ve dinle ilgili olarak
geni kapsaml bir senteze ulamay amalayan disiplin.
Teori: Olgulardan hareketle, eyh birbirleriyle olan evrensel ve ideal
ilikileri iinde kavramann rn olan kapsayc gr; bilimsel bir bilgi
sistemi iinde, konusunun bir blmne ya da tamamna ilikin olarak
sistematik bir gr gelitiren soyut, genel ve aklayc ilke; doa veya
toplumdaki dzenlilikleri ifade eden, kendisine dayanlarak fenomenlerin
akland, fenomenlere dair ndeyilerde bulunulduu, doru kabul
edilen hipotez veya yorum.
Teorik: 1- Tecrbe edilene, gzlemle ilgili olana kart olarak, dnce,
teori, hipotez veya bilimsel yasa ile ilgili olan; 2- Eylem veya uygulamay
gz nne almadan, salt bilgi ve speklasyon ile ilgili bulunan; 3- Gerek,
somut, elle tutulabilir olann tersine, yalnzca fikir alann ilgilendiren,
soyut bir tarzda ele alnan; 4- Pratik veya yaplmas gerekeni deil de,
fenomenleri, doal olgular konu alan genellemelerle ilikili olan iin
kullanlan niteleme
Tez: Genel olarak, doru olduu inancyla ne srlen ve savunulan
dnce, iddia, genel fikir ya da nerme. Doruluu kantlanmaya
allan teorik neri, dnce, kan.
Tin: En genel olarak baz metafizikilerin yada Hegel gibi nesnel
idealistlerin, gereklii ve evreni aklamak zere, varolan her eyin
temeli, z olarak kabul ettikleri cisimsel olmayan varlk, maddi olmayan
gereklikDinlerde, dini dnce geleneklerinde dnyay yarattna
inanlan varlk. Dnya ruhu.
Toplum szlemesi: 1- Toplumu meydana getiren bireylerin
ykmllkleri ve haklarnn kkenlerini aklayan szleme; doa
durumundan, bireysel ve egoist alkanlklarndan vazgeen bireylerin,
kendi karlar yannda, genelin kar ve iyilii adna, bir toplum
oluturmak zere, aralarnda yaptklar, ve kendi kendilerini ynetme
haklarn hepsinin zerindeki ortak bir hakeme devrettiklerini ifade eden
yazl olmayan anlama.
Tutarllk: eylerin dncelerin ortak bir ilkeyle, bant, dzen, kavram
ya da fikirle birbirine balanm olmas durumu, mantkl bir btnn
paralar, eleri arasnda balant ve uyum bulunmas hali.

Mhendislik Etii

79

Tutarsz: Paralar arasnda baml olmayan, paralar birbirleriyle

uyumayan ve hatta bir anlamdan yoksun olan btn iin kullanlan sfat.
Tmel: stisna kabul etmeme, bir snfn tm yeleri iin geerli olma
durumu. Buna gre, bir yarg, yklemi znesinin btn bir kaplam iin
tasdik ya da inkar edildii tmeldir.
Tmevarm: Genelden zele, tmelden tekele giden genel yasadan
rnek ya da zel bir uygulamasn karsayan tmdengelime kart
olarak, zelden genele tek tek olgulardan genel yasalara ulaan tekil
gzlem nermelerinden snrlanmam genellemelere ykselen akl
yrtme tr, genelleme.

U,
topyaclk: Toplum kuram veya siyaset teorisinde, mkemmel bir
toplum modeli veya tasarsn temele alan yaklam; sadece daha iyi
deil, fakat yetkin bir toplum dzeni ina etmeyi amalayanlarn, sz
konusu dnce deneyini. veya salt dncede yaratlan yetkin toplum
dzenini varolan aktel dzeni dnme uratmak iin kullananlarn
inan ve tavrlar.

V,W
Varlk: Yoklua kart olarak var olan ey. Olua kart bir ey olarak,
deimeden ayn kalan gereklik. Bolua kart bir ey olarak, mekanda
bir yer igal eden kalc gereklik.
Varolu: Genel olarak varolma durumu. D dnyada, insann bilgisinden
bamsz olarak gerekleme, mekan ve zaman iinde potansiyel deil
de, aktel bir varla sahip bulunma hali. Soyutlama ya da teorilere kart
olarak, canl ya da yaanan gereklik. Bir eyin asil doasndan dolay,
olmas gereken eyi ifade eden ze kart olarak, o eyin her ne ise, her
naslsa yle olmas durumu. Tanmlanamayan kendinden kaim birey.
Varoluu etik: Varoluuluun, Aydnlanma deerlerine modern
rasyonalizme, liberalizmin kitle kltrne ve yn ahlkna kar soylu ve
grkemli bir tepki olarak yorumlanan etik anlay.
Varoluuluk: J. P. Sartre, K. Jaspers, M. Heidegger ve G. Marcel gibi
dnr tarafndan savunulmu olan ada felsefe akm.

Vicdan: Bireyde veya ahlki zne ya da failde var olan doru ve yanl
duygusu. Yrein olaylara ynelmi algs (Joseph Butler)

Mhendislik Etii

80

Weber, Max: 1864-1920 yllar arasnda yaam olan nl Alman

dnr ve sosyologu.

Y
Yabanclama: zgn anlam iinde, bir eyi ya da kimseyi baka bir
eyden ya da kimseden uzaklatran. baka bir eye ya da kimseye
yabanc hale getiren eylem ya da gelime. Daha zel olarak da,
psikiyatride, normalden sapmaya; ada psikoloji ve sosyolojide, kiinin
kendisine, iinde yaad topluma, doaya ve baka insanlara kar
duyduu yabanclk hissine iaret eder. Felsefede, yabanclama,
eylerin, nesnelerin bilin iin yabanc, uzak ve ilgisiz grnmesi, daha
nceden ilgi duyulan eylere, dostluk ilikisi iinde bulunulan insanlara
kar kaytsz kalma, ilgi duymama, hatta bkknlk ya da tiksinti duyma
anlamna gelir.
Yapsalc fonksiyonalizm: Toplumsal yaplarn, politik sistemlerin
analizinde kullanlan genel bir teorik yaklam tarz.
Yararclk: Genel iktisadi bir reti bir siyaset felsefesi ve toplum teorisi
olarak iyinin mutluluk ya da hazza ve dolaysyla da doruya eit olduu
gr. Belli bir nfus veya tek bir birey sz konusu olduunda, ac
karsnda hazz ya da genel olarak mutluluu arttran politika, tercih,
karar ya da eylemin iyi ve dolaysyla doru olduunu ne sren gr.
Yasa: eyleri belirledii kabul edilen ilke; doal olaylar birbiri etme
balayan zorunlu ilikiyi ortaya koyan genel prensip. Doadaki olaylar
arasnda hkm sren srekli iliki. Bir btn meydana getiren elerin
ileyiini yneten zorunlu ve srekli bant. Toplumsal yaam ve insan
eylemlerini dzenleyen normlar, kurallar; belli bir otoriteye dayanlarak
konan ve birtakm yaptrmlarla desteklenen ilkeler btn.

Mhendislik Etii

81

NSAN HAKLARI EVRENSEL BEYANNAMES

10 Aralk 1948

Birlemi Milletler Genel Kurulu'nun 10 Aralk 1948 tarih ve 217 A

(III) sayl karar ile benimsenmi ve ilan edilmitir.
Resmi Gazete: 27 Mays 1949-7217
BALANGI
nsanlk ailesinin tm yelerinin niteliinde bulunan onurunu ve eit ve
ayrlmaz haklarn tanmann dnyada zgrlk, adalet ve barn temeli
olduunu,
nsann zorbalk ve baskya kar son bir yol olarak ayaklanmaya
bavurmak zorunda braklmamas iin nsan haklarnn hukuk dzeniyle
korunmas gerektiini,
Uluslar arasnda dosta ilikileri gelitirmeyi zendirmenin temeli
olduunu,
Birlemi Milletler halklarnn Birlemi Milletler Antlamasnda te-mel
insan haklarna, insan kiiliinin onur ve deerine, erkeklerle kadnlarn
hak eitliine olan inancn yeniden belirttiini ve daha geni bir zgrlk
iinde toplumsal gelime ve daha iyi bir yaam dzeyi salamaya karar
vermi olduunu,
ye Devletlerin Birlemi Milletlerle ibirlii iinde, insan haklarnn ve
temel zgrlklerin evrensel olarak sayg grp gzetilmesini salamay
ykmlendiklerini,
Bu hak ve zgrlkler konusunda ortak bir anlay oluturmann bu
ykmlln tam olarak gereklemesi iin byk nem tadn
gznne alarak,
Genel Kurul,
Toplumun her bireyi ve her organnn bu Bildirgeyi srekli olarak
gznnde bulundurarak eitim ve retim yoluyla bu hak ve
zgrlklere saygy gelitirmeye ve ulusal ve uluslararas gelitirici
nlemlerle gerek ye Devlet halklar, gerekse bu Devletlerin yarg yetkisi
iindeki lkele-rin halklar arasnda bu hak ve zgrlklerin evrensel ve
etkin biimde tannp gzetilmesini salayamaya aba gstermeleri
amacyla tm halklar ve uluslar iin bir ortak baar ls olarak bu
nsan Haklar Evrensel Bildirgesini ilan eder.

Mhendislik Etii

82

Madde 1
Tm insanlar zgr; onur ve haklar bakmndan eit doar. Akl ve
vicdanla donatlm olup birbirlerine kar bir kardelik anlayyla
davranr.
Madde 2
Herkes; rk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal ya da baka bir gr, ulusal
ve toplumsal kken, dou ya da benzeri baka bir stat gibi herhangi bir
ayrm gzetilmeksizin bu Bildirgede ileri srlen tm hak ve zgrlklere
sahiptir.
Ayrca ister bamsz olsun, ister vesayet altnda ya da kendi kendini
ynetmeyen bir lke olsun, ister baka bir egemenlik snrlamas altnda
bulunsun, bir kimsenin uyruunda bulunduu lke ya da alann siyasal,
hukuksal ya da uluslararas statsne dayanarak hibir ayrm
gzetilemez.
Madde 3
Herkesin yaama ve kii zgrl ve gvenliine hakk vardr.
Madde 4
Kimse, klelik ya da kulluk altnda tutulamaz; klelik ve kle ticareti her
tryle yasaktr.
Madde 5
Hi kimseye ikence ya da zalimce, insanlk d ya da onur krc
davran ve ceza uygulanamaz.
Madde 6
Herkesin, nerede olursa olsun yasa nnde bir kii olarak tannma hakk
vardr.
Madde 7
Herkes yasa nnde eittir ve ayrm gzetilmeksizin yasa tarafndan eit
korunma hakk vardr. Herkes, bu Bildirgeye aykr herhangi bir
ayrmcla ve ayrm kkrtclna kar eit korunma hakkna sahiptir.
Madde 8
Herkesin anayasa ya da yasayla tannm temel haklarn ineyen
eylemlere kar yetkili ulusal mahkemeler eliyle etkin bir yarg yoluna
bavurma hakk vardr.
Madde 9
Hi kimse keyfi olarak yakalanamaz, tutuklanamaz ve srgn edilemez.
Madde 10
Herkesin, hak ve ykmllkleri belirlenirken ve kendisine herhangi bir

Mhendislik Etii

83

su yklenirken tam bir eitlikle bamsz ve yansz bir mahkeme

tarafndan haka ve ak bir yarglanmaya hakk vardr.
Madde 11
1. Kendisine bir su yklenen herkesin, savunmas iin gerekli olan tm
gvencelerin tannd bir ak yarglanmayla yasaya gre sululuu
kantlanana dein susuz saylma hakk vardr.
2. Hi kimse ilendii srada ulusal ya da uluslararas hukuka gre bir su
oluturmayan herhangi bir eylem ya da kusurdan dolay sulu saylamaz.
Kimseye suun ilendii srada uygulanabilecek olan cezadan daha ar
bir ceza verilemez.
Madde 12
Kimsenin zel yaam, ailesi, konutu ya da haberlemesine keyfi olarak
karlamaz, eref ve adna saldrlamaz. Herkesin, bu tr karma ve
saldrlara kar yasa tarafndan korunma hakk vardr.
Madde 13
1. Herkesin bir Devletin snrlar iinde yer deitirme ve oturma
zgrlne hakk vardr.
2. Herkes, kendi lkesi de dahil, herhangi bir lkeden ayrlma ve lkesine
dnme hakkna sahiptir.
Madde 14
1. Herkesin, zulm altnda baka lkelere snma ve snma
olanaklarndan yararlanma hakk vardr.
2. Gerekten siyasal nitelik tamayan sulardan ya da Birlemi
Milletlerin ama ve ilkelerine aykr eylemlerden doan kovuturma
durumunda bu haktan yararlanlamaz.
Madde 15
1. Herkesin bir uyruklua hakk vardr.
2. Kimse keyfi olarak uyrukluundan yoksun braklamaz. Kimsenin
uyrukluunu deitirme hakk yadsnamaz.
Madde 16
1. Evlenme andaki erkeklerle kadnlarn, rk, uyrukluk ya da din
bakmndan snrlamalar yaplmakszn evlenmeye ve bir aile kurmaya
hakk vardr. Evlenirken, evlilik srasnda ve evliliin bozulmasna ilikin
haklar eittir.
2. Evlenme bat, ancak istekli elerin zgr ve tam oluruyla yaplr.
3. Aile, toplumun doal ve temel birimidir ve toplum ve Devlet tarafndan
korunur.
Madde 17
1. Herkesin, tek bana ya da bakalaryla birlikte, mlkiyet vardr.
2. Kimse keyfi olarak mlkiyetinden yoksun braklamaz.

Mhendislik Etii

84

Madde 18
Herkesin dnce, vicdan ve din zgrl vardr. Bu hak, din inancn
deitirme zgrln ve din ya da inancn, tek bana ya da topluca ve
ak ya da zel olarak retme, uygulama, tren ve ibadet yoluyla
aklama zgrln ierir.
Madde 19
Herkesin gr ve anlatm zgrlne hakk vardr. Bu hak, karmasz
gr edinme ve herhangi bir yoldan ve hangi lkede olursa olsun bilgi ve
dnceleri arama, alma ve yayma zgrln ierir.
Madde 20
1. Herkes, bar bir ekilde toplanma ve dernek kurma hakkna sahiptir.
2. Hi kimse, bir dernee girmeye zorlanamaz.
Madde 21
1. Herkes, dorudan ya da zgrce seilmi temsilciler araclyla
lkenin ynetimine katlma hakkna sahiptir.
2. Herkesin, lkesinin kamu hizmetlerinden eit olarak yararlanma hakk
vardr.
3. Halkn iradesi, ynetim otoritesinin temelidir. Bu irade, genel ve eit,
gizli ve zgr oya dayal dnemsel ve gerek seimlerle belirtilir.
Madde 22
Herkesin bir toplum yesi olarak, toplumsal gvenlie hakk vardr. Ulusal
aba ve uluslararas ibirlii yoluyla ve her Devletin rgt ve kaynaklarna
gre herkes onur ve kiiliinin zgr gelimesinin ayrlmaz bir yesi
olarak ekonomik, toplumsal ve kltrel haklarnn gereklemesi hakkna
sahiptir.
Madde 23
1. Herkesin alma, iini zgrce seme, adil ve elverili koullarda
alma ve isizlie kar korunma hakk vardr.
2. Herkesin herhangi bir ayrm gzetilmeksizin eit i iin eit crete
hakk vardr.
3. Herkesin kendisi ve ailesi iin insan onuruna yarar ve gereinde
baka toplumsal koruma yoluyla desteklenmi bir yaam salayacak adil
ve elverili bir crete hakk vardr.
4. Herkesin karn korumak iin sendika kurma ya da sendikaya ye
olma hakk vardr.
Madde 24
Herkesin, i saatlerinin makul lde snrlandrlmas ve cretli dnemsel tatiller dahil, dinlenme ve bo zaman hakk vardr.
Madde 25
1. Herkesin, kendisi ve ailesinin salk ve refah iin beslenme, giyim,

Mhendislik Etii

85

konut ve tbbi bakm hakk vardr. Herkes; isizlik, hastalk, sakatlk,

dulluk, yallk ve kendi denetiminin dndaki koullardan doan geim
sknts durumunda gvenlik hakkna sahiptir.
2. Analar ve ocuklarn zel bakm ve yardm haklar vardr. Tm
ocuklar, evlilik ii ya da d domu olmalarna baklmakszn, ayn
toplumsal korumadan yararlanr.
Madde 26
1. Herkes, eitim hakkna sahiptir. Eitim, en azndan ilk ve temel eitim
aamasnda paraszdr. lkretim zorunludur. Teknik ve mesleksel eitim
herkese aktr. Yksek renim yetenee gre herkese eit olarak
salanr.
2. Eitim, insan kiiliini tam gelitirmeye ve insan haklarna ve temel
zgrlklere saygy glendirmeye yneliktir. Eitim, tm uluslar, rklar
ve dinsel gruplar arasnda anlay, hogr ve dostluu zendirir ve
Birlemi Milletlerin, barn korunmas yolundaki etkinliklerini daha da
gelitirir.
3. Ana babalar, ocuklarna verilecek eitimi semede ncelikle hak
sahibidir.
Madde 27
1. Herkes, toplumun kltrel yaamna zgrce katlma ve sanattan
yararlanma ve bilimsel gelimeye katlarak, yararlarn paylama hakkna
sahiptir.
2. Herkes, yaratcs olduu bilim, yazn ve sanat rnlerinden doan
manevi ve maddi karlarnn korunmas hakkna sahiptir.
Madde 28
Herkes, bu Bildirgede ngrlen hak ve zgrlklerin tam olarak
gerekleecei bir toplumsal ve uluslararas dzen hakkna sahiptir.
Madde 29
1. Herkesin, kiiliinin zgrce ve tam gelimesine olanak veren topluma
kar devleri vardr.
2. Herkes, hak ve zgrlklerini kullanrken, ancak bakalarnn hak ve
zgrlklerinin tannmas ve bunlara sayg gsterilmesinin salanmas ve
demokratik bir toplumda genel ahlak ve kamu dzeniyle genel refah
gereklerinin karlanmas amacyla yasayla belirlenmi snrlamalara
bal olabilir.
3. Bu hak ve zgrlkler, hibir koulda Birlemi Milletlerin ama ve
ilkelerine aykr olarak kullanlamaz.
Madde 30
Bu Bildirgenin hibir hkm, herhangi bir Devlet, grup ya da burada ileri
srlen hak ve zgrlklerden herhangi birinin yokedilmesini amalayan
herhangi bir etkinlikte ve eylemde bulunma hakkn verir biimde
yorumlanamaz.

Mhendislik Etii

86

Mhendislik Etii

87

ETK zerine SZLER

Belli bir niyetle erdemli olanlar, erdemli olamalarna karn
dllendirilmemelidir. Artniyetsiz kt olanlar, kt olmalarna
karn cezalandrlmamaldr. Sung Tao (Koruyucu meleklik
snav balkl yknn kahraman) (Ling 1998)
Dnyada hibir ey bakalarnn hakkndan daha
deildir. Immanuel Kant (Etika Etik zerine dersler)

kutsal

Ahlak, bir arada yaamay baarmay alan insanlarn yalnzca

siyasal,
hukuksal,
toplumbilimsel,
ruhbilimsel
baklarla
sorunlarn zemeyeceklerini bir gn anladklarnda, zerinde
daha nemle dnecekleri bir alan olacaktr. Ahmet NAM
nsan, ahlak sahibi olmak iin nce etik sahibi olmaldr. Paul
Ricoeur
Hakiki ahlak, bakasnn mutluluunu iermeyen kiisel bir
mutluluk tanmaz. L. Feuerbach
Herkes insanl deitirmeyi dnr ama kimse kendinden
balamaz. Victor Hugo
Erdem, iyi insann becerisidir. Alasdair MacIntyre (Etikin
ksa tarihi)
Ve nasl ki bir insann kendi ii konusundaki bilgisizlii
balanamazsa, insanlarn deer sorunlar konusundaki
bilgisizlii de balanamaz. onna Kuuradi (Etik)
Kiinin yaantsn, insann deerinin ve etik deerlerin
bilgisinden kaynaklanan bir inanc belirliyorsa, ancak o zaman
yaants etik bir yaantdr. onna Kuuradi
Ahlak, insann
Nietzsche

iindeki

sr

igdsdr.

Friedrich

Eer iyi olmay istiyorsan nce kt olmay dn. Epictetus

nsann kendisini islah etmesi erdemle, bakalarn islah etmesi
bilgi ile olur. Konfyus

Mhendislik Etii

88

Herkes kendi tabiatnn kanunlarna uyar. Baruch Spinoza

Dnyada olup biten eylerin bir blm elimizdedir. Bir blm
de
elimizde
deildir.
Elimizde
olanlar
dncelerimiz,
yaaymz, isteklerimiz, eilimlerimiz; bir kelimeyle btn
davranlarmzdr Epictetus
Yalnz erdemli kimse zgrdr, nk yalnz o kendi istencine
uyar, nk onun ruhunda egemen olan akldr; yalnz erdemli
kimse kendi iinde zengindir, mutludur ve huzurludur. Bedia
Akarsu
Evrensel kural olacak ekilde davran ve eylemlerde bulunan
birisi ahlakldr. zel bir ama iin eylemde bulunma ahlak
ddr. Ralph Waldo Emerson
Etik, bir insan grubununayakta durabilmesi, kendini bir birlik
olarak srdrebilmesi iin iyidir-ktdr dedii eylerdir.
Friedrich Nietzsche
Mhendis, gelimeyi srdrlebilir hale getirmek iin gereken
koullar yaratmay mesleki bir grev sayar" ASCE-1997
Bir kimse bakalarna yalnz eylemleriyle deil, eylemsizlii ile
de ktlk edebilir ve her iki durumda da o zarardan dolay
sorumludur. John Stuart Mill
Ahlakl olursam, kendim istediim iin olacam. Jean Paul
Sartre
Her insann hayat, o insan kendine gtren bir yoldur; bir yol
araydr, bir patika izidir. Hibir insan bsbtn kendisi
olamamtr, yine de herkes bu uurda abalar Hermann
Hesse
nsan yalnzca eitim yoluyla insan olur. Eitim onu nasl
ekillendirdiyse o sadece odur. I.Kant
Hikimse isteyerek kt olmaz. Sokrates

Mhendislik Etii

89

Kaynaklar
Akarsu, B. (1998), Ahlak retileri , nkilap Kitapevi
Aristoteles (1998), Nikomakhosa Etik , Ayra Yaynevi, eviren Saffet
Babr
Atayman,V. (2005a), Etik , Donkiot Yaynlar, Temel Kltr ve
Dnce Dizisi, ISBN:9756511354, 83s.
Atayman,V. (2005b), Aydnlanma , Donkiot Yaynlar, Derleme Dizisi,
ISBN:9756511362, 140s.
Atayman,V. (2005c), Hukuk Felsefesi , Donkiot Yaynlar, Temel
Kltr ve Dnce Dizisi, ISBN:9756511346, 87s.
Aydn,nayet.P. (2002), Ynetsel Mesleki ve rgtsel Etik, Pegem A
Yaynclk, 3.Bask, stanbul, ISBN 975-6802-42-01
Badiou,A. (2003), Etik-Ktlk Kavray zerine bir Deneme, Metis
Yaynlar, eviren: Tuncay Birkan
Bayles,M., (1988),
Wadsworth.

Professional

Ethics,

2.Edition,

Belmont,CA:

Bilgi,S., pbker,C. (2005) CBS Etii, TMMOB Harita ve Kadastro

Mhendisleri Odas, 10. Trkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultay, 28
Mart-1 Nisan 2005, Ankara
Catron,B.,L. and Denhardt,K.,G., (1994) Ethic Education in Public
Administration, Handbook of Administrative Ethics, (Editor: Terry L.
Cooper), NewYork, Marcel Dekker
Cevizci,A. (2002), Etie Giri, Felsefe Dizisi 20.Kitap, Paradigma
Yaynlar, stanbul, ISBN 975-7819-26-3
(1987), Engineering Excellence: Cultural
Organizational Factors IEEE Spectrum, IEEE Press, New York.

Christiansen,D.

and

otuksken,B. (2002), Felsefe: zne-sylem, nklap Kitapevi, stanbul

otuksken,B. (2003), Felsefe asndan etik: tanmlar-snrlar, TMHTrkiye Mhendislik Haberleri, Say:423, 2003/1, s.13-16

Mhendislik Etii

90

Davis, M. (1998), Thinking Like an Engineer: Studies in the Ethics of a

Profession. New York: Oxford University Press, pp. 240.
Dedeolu,G. (2004), Etik Dnce ve Postmodernizm, Telos Yaynlar,
stanbul, ISBN 975-545-203-6
Deniz,R., pbker,C., Gksel,. (2005); Mhendislik Etii Dersi Niin
Zorunlu Olarak Okutulmaldr?, TMMOB Harita ve Kadastro
Mhendisleri Odas, 10. Trkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultay, 28
Mart-1 Nisan , Ankara
Freire,P. (2003), Ezilenlerin Pedagojisi, Ayrnt Yaynlar, stanbul
Pedagogy of the Oppressed kitabndan eviren Dilek Hattaolu,
Pedagogik der Unterdrckten kitabndan eviren Erol zbek, ISBN
975-539-090-1
Fuchs, S. (1992), The professional Quest for the truth, Albany, NY:
State University of NewYork Pres.
Habermas,J. (2001), letiimsel Eylem Kuram, Kabalc Yaynevi,
stanbul, eviren: Mustafa Tzel
Haynes,F. (2002), Eitimde Etik, Ayrnt Yaynlar, stanbul, The ethical
school kitabndan eviren Semra Kunt Akba, ISBN 975-539-351-X
Kant,I. (2003), Ethica; Etik zerine Dersler, Pencere Yaynlar, Eine
Vorlesung ber Ethik kitabndan eviren Ouz zgl, ISBN 9758460-54-4
Kirrane, D.,E., (1990) Managing Values: A Systematic Approach To
Business Ethics, Training and Development Journal,44-11,pp.53-60
Kuuradi,I. (1999), Etik, Trkiye Felsefe Kurumu Yaynlar, Trk
Felsefesi ya da Simurg Dizisi:5, Ankara 1999, 195s., ISBN 975-774813-7
Kuuradi,. (2000),. Felsefi Etik ve Meslek Etikleri , Yay. Haz. Harun
Tepe, Trkiye Felsefe Kurumu Yaynlar, Ankara, 23
Kuuradi,I. (2003), Etik ve Etikler, TMH - Trkiye Mhendislik
Haberleri, Say: 423 - 2003/1
Ling, Sung Pu (1998), Konuk Kaplan, (Jorge Luis Borges-Babil
Kitapl) Dost Kitapevi, eviren: Mukadder Yacolu, s.17-18

Mhendislik Etii

91

Lipson,L. (2000), Uygarln Ahlaksal Bunalmlar- Manevi Bir lerleme

mi? Yoksa lerleme mi?, T. Bankas Kltr Yaynlar, eviren: Jale
am Yeilta
MacIntyre,A.(2001a), Ethikin Ksa Tarihi: Homerik adan Yirminci
Yzyla, Trkesi ve Sunu: Hakk Hnler ve Solmaz Zelyut Hnler,
Paradigma Yaynlar, stanbul , ISBN 975-7819-23-9
MacIntyre,A.(2001b), Erdem Peinde: Ahlak teorisi zerine bir alma,
Ayrnt Yaynlar, eviren Muttalip zcan,
Mantell, Murray I (1964), Ethics and Professionalism in Engineering /
Murray I. Mantell, Macmillan, New York.
Martin, M.W., Schinzinger,R. (1989), Ethics in engineering, New
York : McGraw-Hill, T MERKEZ KTPHANE, TA157 .S35 2000,
p.404
Mengolu, T. (1983), Felsefeye Giri, Remzi Kitapevi, stanbul,
3.Basm , ISBN975-14-0066X
Mitcham,C., R. Duval,S. (2000), Engineering Ethics, Upper Saddle
River, NJ : Prentice Hall
Nietzsche,F. (2003), Ahlakn Soykt zerine, Say Yaynlar,
stanbul, eviren: Ahmet nam
Onbaolu, S. U. (2003), Mhendislik Etii, Doa Yaynclk, stanbul,
ISBN 973-97305-6-1
zlem, D. (2004), Etik - Ahlak Felsefesi-, Btn Eserlerine Doru:12,
nklap Kitapevi, stanbul, ISBN 975-10-2248-7
Pieper,A. (1999), Etie Giri, Ayrnt Yaynlar, stanbul,Einfhrung in
die Etik kitabndan evirenler Veysel Atayman, Gnl Sezer, ISBN
975-539-194-0
Resnik, D.B. (2004), Bilim Etii , Ayrnt Yaynlar, stanbul, The Ethics
of Science An Introduction kitabndan eviren Vicdan Mutlu, ISBN
975-539-402-8
Ricoeur,P. (1992), Oneself As Another, Chicago University Press
Russell, B. (2005), Din ile Bilim, eviren Akit Gktrk, Yap Kredi
Yaynlar, Cogito:56, 2.Bask, ISBN9753636628

Mhendislik Etii

92

Schinzinger,R. Martin,M. W. (2000), Introduction to engineering

ethics, Boston: McGraw Hill, T MERKEZ KTPHANE, TA157 .S35
2000, p.260
TMMOB (1998) Eitim Sempozyumu Etik Eitimi Paneli Bildirisi, 1998,
stanbul
TMMOB (2001) Mhendislik Mimarlk Kurultay Mesleki Davran lkeleri
Metinleri, 2001, Ankara
TMMOB (2003) EMO Etik Komisyonu, Etik, Ahlak ve Mesleki Davran
lkeleri Haziran 2003, Ankara
TMMOB (2004) MO st. b. Cumartesi Syleileri, nsan, Mhendis,
Etik ve Felsefe, (19 Haziran 2004), Konumaclar: Prof.Dr. oanna
Kuuradi, Prof.Dr. Betl otuksken, , Maya Basn Yayn, Mart 2005,
91s., ISBN 975-395-836-6
TBA (2002) Trkiye Bilimler Akademisi-Bilim Etii Komitesi - Bilimsel
Aratrmada Etik ve Sorunlar, TBA Yaynlar
No:1, TBTAK
Matbaas, Ankara, 70s., ISBN 975-8593-12-9
URL1: http://www.tmmob.org.tr/, Trk Mhendis Mimar Odalar Birlii
resmi web sitesi, Mays 2005
Uygur,N. (2003), Kltr Kuram, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, ISBN
975-363-558-3
Whitbeck, C. (1998), Ethics in Engineering Practice and Research,
Cambridge University Press.