Georg Luck

KPEKLERN
BLGEL

Antika Kiniklerinden Metinler

KPEKLERN BLGEL
ANTKA KNKLERNDEN METNLER

Georg Luck
1926 ylnda Bern'de dnyaya gelen Georg Luck, Baltimor
Johns Hopkins niversitesi'nde klasik filoloji profesrdr.
Yaymlanan eserleri: Die rmische Liebeselegie (1961); Hexen
und Zauberei in der rmischen Dichtung (1962); Ovidus'tan Tristia (eviri ve yorum) (1967/77); Magie und andere Geheimlehren
in der Antike (1990).

KPEKLERN BLGEL
ANTKA KNKLERNDEN METNLER

GEORG LUCK

Almancadan eviren
O u z z g l

say

Say Yaynlan
Kpeklerin Bilgelii
Antika Kiniklerinden Metinler /Georg Luck

zgn Ad: Die Weisheit Der Hunde - Texte der antiken Kyniker
Copyright 1997 by Alfred Krner Verlag in Stuttgart
ISBN 978-605-02-0028-7
Sertifika No: 10962
Yayn haklan Say Yaynlan Bu eserin tm haklan sakldr. Yaynevin
den yazl izin alnmakszn ksmen veya tamamen alnt yaplamaz, hibir
ekilde kopyalanamaz, oaltl amaz ve yaymlanamaz.
Almancadan eviren: Ouz zgl
Editr: Derya nder
Sayfa Dzeni: Tiilay Malko
Kapak Tasarm: Mehmet lhan Kaya
Kapak Resmi: Diogenes, Jean-L6on Grme, 1860
Bask; Kurti Matbaas
Topkap i stanbul
Tel: (0212) 613 68 94
1. Bask: Say Yaynlan, 2011
Say Yaynlan
Ankara Cad. 22 / 12 TR-34110 Sirked-Istanbul
Telefon; (0212) 512 21 58 Faks: (0212) 512 50 80
wwwjsayyayindlik.com e-posta: say@sayyayindlik.com
Genel Datm: Say Datm Ltd. ti.
Ankara Cad. 22 / 4 TR-34110 Sirked-stanbul
Telefon: (0212) 528 17 54 Faks: (0212) 512 50 80
e-posta: dagitim@saykitap.com nne sat: www.saykitap.cxim

NDEKLER

aretler ve Ksaltmalar....................................................................11
nsz..... ............................................................................................ 15

I. ANTSTHENES
Giri............................................................................................ 47
Kaynaklar.......................................................................................49
Antisthenes'in Yaam................................................................49
teki Filozoflarla ve rencilerle likisi................................ 51
Politika..........................................................................................57
Etik................................................................................................. 60
Mantk, Bilimler, Eitim............................................................. 82

n . DOGENES
Giri.............................................................................................89
Kaynaklar....................................................................................... 90
Diogenes'in Yaam..................................................................... 90
teki Filozoflarla likisi...........................................................105
Politika.........................................................................................111
Etik (Genel)..................................................................................119
Yoksulluk ve Zenginlik............................................................ 138
zgrlk ve Klelik...................................................................150

Din.............................................................................................. 155
Cinsellik, Sevgi, Kadnlarla likiler...................................... 161
Delikanllarla likiler..............................................................165
Felsefe ve Eitim....................................... ................................170
Bilimler ve Sanatlar..................................................................174
Diogenes Hakknda Yarglar...... - ......................................... 178
Diogenes'e Atfedilen Mektuplar............... ....................... 183

III. RETNN YAYGINLAMASI

1.KRATES
Giri................................................................................. - ....... 205
Kaynaklar....................................................................................206
Yaanu ve Dnceleri............................................................206
Kukulu Metinler.....................................................................220
Krates'e Atfedilen Mektuplar................................................. 221
2.METROKLES
Giri.................................................... ...................................... 228
Kaynaklar....................................................................................228
3.

HPPARCHlA
Giri....... ................................................................................... 230
Kaynaklar....................................................................................230

4. MENEDEMOS
Giri............................................................................. ,........ ....232
Kaynaklar................................................................................... 232
5. THRASYLLOS
Giri............................................................................................233
Kaynaklar.................... ............................................................. 233
6. MENPPOS
Giri................................................................ ........................... 234
Kaynaklar....................................................................................235

7. PH LSK05
Giri................................................................................ ......237
Kaynaklar.................................. ..............................................237
8. MONMOS
Giri............................................................................................238
Kaynaklar..................................................................................238
9. ONESKRTOS
Giri............................................................................................240
Kaynaklar....................................................................................240
10. PHONtX
Giri............................................................................................244
Kaynaklar................................... ................................................ 244

IV. MANEV G OLARAK KNZM

1. BON
Giri............................................................................................ 249
Kaynaklar.................................................................................... 250
2. KERKDAS
Giri............................................................................................ 266
Kaynaklar.................................................................................... 266

V. TELES
Giri............................................................................................ 273
Kaynaklar.................................................................................... 274
Varlk ve Grn.................................................................... 274
Kendine Yeterlik stne......................................................... 275
Srgn stne.......................................................................... 281
Yoksulluk ve Zenginlik........................................................... 287

Zenginlik ve Yoksulluk........................................................... 293

Haz En Yce Ahlaksal Deer Deildir.................................. 295
Bunalmlar stne ya da Durum ve Koullara Uymal.... 296
Tutkulardan Kurtulmal..........................................................298
VL MEKTUP BMNDE KNZM PROPAGANDASI
Giri............................................................................................307
Kaynaklar....................................................................................308
Anacharsis Mektuplar....... .................................................... 308
Herakleitos Mektuplar........................................................... 312
Sokrates Mektuplar................................ *.............................. 315

VII. MPARATORLAR DNEMNDE KNZM

1. DEMETRIOS
Giri............................................................................................ 323
Kaynaklar.................................................................................... 324
2. DON CHRYSOSTOMOS
Giri............................................................................................ 331
Kaynaklar.................................................................................... 331
Egemenlik stne (Para)............. ..........................................331
Diogenes ya da Erdem stne............................................... 340
Diogenes ya da Isthmos Konumalar................................... 348
Diogenes ya da Kleler stne.............................................. 353
3. EPtKTETOS
Giri............................................................................................ 363
Kaynaklar.................................................................................... 364
Kinizm stne.......................................................................... 364
4. FAVORNUS
Giri............................................................................................ 380
Kaynaklar.................................................................................... 382
eitli Konular.......................................................................... 382
Srgn stne (Paralar)........................................................ 390

5. DEMONAX
Giri............................................................................................396
Kaynaklar.................................................................................... 39 7
zdeyiler..................................................................................397
6. LUKANOS
Giri......................... .................................................................. 399
Kaynaklar......................................... ..........................................401
Demonax'n Yaam................................................................. 401
Kinik...........................................................................................414
7. ONOMAOS
Giri.......................................................................................... 424
Kaynaklar...................................................... ........................... 425

VIII. MPARATOR JULANUS

Giri............................................................................................ 451
Kaynaklar.................................................................................... 452
Kinik Herakleios'a Kar......................................................... 452
Bilgisiz "Kpekler"e Kar...................................................... 465
Dizin................................................................................................. 485

aretler ve Ksaltmalar
areti.er
<> = Elyazmalanndaki boluklara yaymanm yapt ekler
[ ] = evirmenin aklamalar)
[[]] - zgn metne ait olmayan daha sonraki ekler

Kaynaklara likin Ksaltmalar

Bar.
Boiss.
Diels
Des Races
FGH
Frster
G.
G.-P .
Gomoll

Gutas

= A. Barigazzi, Favorino. Opere, 1966

= J. F. Boissonade, Anecdota Gracca, 5 Bde., 1829 1933
= H. Diels, Poetarum philoBophorum fragmenta,

1901

= E. Des Places, Nurrtervius, Fragments, 1973

= F. Jacoby, Die Fragmente der griechischen Historiker,
Bde., 1923-1930
= R. Frster, Scriptores Physiognomid graed et latiw,
2 Bde., 1893
- G. Giannantoni, Soaraticorum reliquiae, Bd.2,1983
= A. S. F. Gow /D. L. Page, The Greek Anthology: Hel
lenistic Epigrams, 1965
= H. Gomoll, Der stoische Philosoph Hekaton, seine
Begriffswelt und Nachwirkung unter Beigabe seiner
Fragmente, 1933
= D. Gutas, Saying by Diogenes preserved in Arabic,
in: Goulet - Caz / Goulet (yay.) Le cynisme ancien,
1993,475 - 518

11

Kpeklerin Bilgelii

H.
Hense
Hercher
K.
Kind.

K.
Khler
Mondolfo
MuUach
PCG
PLG
Pow.
Ribbeck
Reuters
SH
SVF
TGF
Us.
Wehrli

12

= J. Hammerstaedt, Die Orakelkritik des Kynikers Oinomaos, 1988

=
O. Hense, Teletis reliquiae, 190*9
=
R. Hercher, Epistolographi Graed, 1873
= T. Kock, Comicorum Atticorum fragmenta, 3 Bde.,
1880-1888
= J. F. Kindstrand, Bion of Borysthenes. A Collection
of the Fragments with Introduction and
Commentary, 1976
-- Th, =A. Krte / A. Thierfelder, Menandri quae
supersunt, 2 Bde., 1957 /1959
= L. Khler, Briefe des Sokrates und der Sokratiker, in:
Philologus, Suppl. 20,1928,142 vd.
/
= R. Mondolfo / L. Taran, Eradito: Testimonialize e
imitazione, 1972,279 vd.
= F.W.A. Mullach, Fragmenta philosophorum
Graecorum, 3 Bde., 1860 -1881
= R. Kassel / C. Austin, Poetae comici Graed, 1986 ff,
= T. Bergk, Poetae lyriri Graed, 3 Bde., 1878 -1882
= J. U. Powell, Collectanea Alexandrina, 1925
= O. Ribbeck, Scaenicae Romanorum poesis fragmenta,
2 Bde., 1898
- F. H. Reuters, Die Briefe des Anacharsis (Schriften
und Quellen der Alten Welt 14), 1963
- H. Lloyd / P. Parsons, Supplementum
HeUenisticum, 1983
= J. von Arnim, Stoicorum veterum fragmenta, 4 Bde.,
1903-1924
= A. Nauck, Tragicorum Graecorum fragmenta
(1854), 1889
= H. Usener, Epicurae, 1887
= F. Wehrli, Die Schule des Aristoteles, Bd. 4,1967

Sevgili eim,
yoldam ve can dostum Zhal'e

nsz
Kinizm, kkleri Sokrates'in dncelerinde, yani M 5. yz
ylda bulunan ve M 6. yzylda hl devam eden bir fikir,
hareketiydi. Bu hareket Stoaclk, felsefi kukuculuk, Tevrat'n
daha sonraki yazmlan, Yahudi filozof Philon ve ilk dnem
Hristiyanlk zerinde etkili oldu. En tannm temsilcisi Si
noplu Diogenes'dr, kiilii ve retisi Kinizme kesin biimini
vermitir.
"Kinizm" ad Antikada farkl ekilde aklanmtr, ama
kesinlikle Greke "kyon", "kpek" szclyle ilikilidir.
Kinikler orta halli adalarnn gznde kpek gibi davra
nan insanlard V6 onlarn da, alaya alma amacru tayan bu
ad benimsedii, adeta saygn bir ad haline getirdii tahmin
edilir. Baka bir aklamaya gre bu ad Herakles'e adanm
Kynosarges Gymnasiumu'ndan kaynaklanr, buraya Safkan
olmayan Atmallar, yani 'piler" devam ediyordu, aralarnda
orada ders veren Antisthenes de vard.
Ne yazk ki Kinizmin ilk dnemlerinden gnmze eksik
siz hibir eser kalmamtr. Buna karlk, bir rnek verirsek,
imparatorlar dneminin lml Kiniklerinden biri olan Dion
Chrysostomos'un birok konumas elimizdedir. Kiniklerin
dnce tarzn Yeni Komedi fragmanlarndan, Horatius'un
Satirlerinden ve Mektuplarndan, Philon'un makalelerinden,
Seneca'nn Mektuplarndan renebiliyoruz, ne var ki, ilk Ki
nikler Antisthenes, Diogenes ve Krates'ten kalan fragmanlar
bir sorun oluturuyor. Gnmze ulamayan kaynaklardan
aktaran felsefe tarihisi Diogenes Laertios (MS 3. yzyl) ol15

Kpeklerin BUgplii

masayd, ilk Kinikler hakknda bilgimiz ok kstl kalrd.

Baz bilgiler ancak Maximus Confessor, Antonius Melissa ve
Johannes Stobaios gibi daha sonraki yazarlar tarafndan ak
tarlmtr.
lk Kiniklerin birok dnce ve verizesini sadece anekdot
lardan ya da nkteli aforizma (Apophthegmata), soru-cevap
(Chreiai) ve uzsz (Gnomai) biiminde reniyoruz. Antikada bu tr anekdotlar ve vecizeler toplanp bir araya
getirilmi olmal. Aktarlanlarn baz tipik biimleri yle:
1) "Diogenes diyor ki (dedi k i)", 2) "Diogenes'in herkese
bilinen vecizesi", 3) "Biri Diogenes'e sordu ..., ve o da y
le cevap v e r d i..B a z la r dedikodu havasnda, bazlar da
uydurulmu, tahrif edilmi, arptlm olabilir. Bu, Grek felse
fesi tarihinde ender grlen bir durum deildi. Dnrler ve
okullar sk sk sert atmalara giriyordu, ve bize ulaan haberler
bir polemik ortamn yanstyordu. Nerdeyse balangtan itiba
ren Kiniklerle Platoncular arasnda belirli bir husumet grl
yordu, oysa her iki okul da Sokrates'e dayanyordu. Kinci Bionfragmamnda da kartlarn polemiini fark etmek mmkndr.
Kinizmin kkleri Sokrateiktedir. Uk Kinikler, tm cid
diyetlerine karn gln zellikleriyle gl, zgn, ayrks
kiiliklerdi, bir eit halk kahramanlaryd ve rnek aldklan
Herakles ile karlatrlyorlard. Antisthenes, Sokrates'le ta
nm ve iliki kurmutu, onu, ciddiye almad Platon'dan
daha iyi anladna inanmt. Platon'un Diogenes'i "kudur
mu Sokrates" diye tanmlad sylenir. Gerekten de Kinik
ler Atina'nn byk gemiinin manevi mirasn nemli bir
anlamda stlenmi ve bunu, iktidarn geniledii, zenginliin
ve lks yaam tarznn hkm srd bir dnemde Atmal
lara yaayarak gstermitir. Onlar zaman geri evirmeye a
lyor ve bu yzden kimse tarafndan sevilmiyorlard. Kinik
ilecilik, Atina'nn n dnyaya yaylan incelmi kltrnn
tam kartdr. Kinikler bu kltr hor gryorlard ve re
tileri ksmen buna kar bir protestoydu.
16

nsz

Ne var ki Kinizm sadece klasik dnemin Atmasmda orta

ya kabilirdi. Burada yalnz retmenler ve okullan yoktu;
gnlk yaam aslnda bir "paideia"yd. Atina, "kendi halk
n eitiyordu" ve bir btn olarak uygarlk, adap okuluydu.
nl sanatlar grmek ve dinlemek, tannm sporcular
alma srasnda izlemek mmknd. Bylece disiplinli a
lma, yani "askesi" kavram dikkatli izleyiciye gsterilmi
oluyordu. Kiniklerin bu kavram sadece genelletirmesi ge
rekiyordu. "Askesis" araclyla byk bir sanat ya da
baarl bir sporcu olmak nasl mmkn olabildiyse, doru
bir teknik ve eitimle gerekten iyi bir insan olmak ve yalnz
Atina'da deil, her yerde geerli bir ideali gerekletirmek de
mmknd. Bu arada, sz geen ileciliin, Aristoteles'in
okulunda yrtlen bilimsel aratrmalarn kartm da can
landrdn syleyelim. nsann ikinci bir doas olmas iin
bu ilecilik, iyi ve doru diye idrak edilenlerle titiz bir ekilde
altrma yapmaktr.
Atina'da, rf ve adetler bir yere kadar dzenlenmi- ve bi
imlendirilmi olmasna karn, yeterince zgn ve ayrks
kiiler vard ve onlara belirli bir yere kadar gz yumuluyor
du. Bu tr mnzevileri Komedi'den tanyoruz, ama Kinikler
tarafndan, "baka olmaya", "tersine dnya"ya zellikle zen
gsteriliyordu. st katmanlarda zarafet saylan her eye Ki
nikler burun kvryordu. "Herkes" kendine a tutuyordu;
"herkes" zenle giyiniyordu; "herkes" etrafna dalkavuklar
ve asalaklan topluyordu; "herkes"in bir metresi vard; "kim
se" meyhaneye ya da randevu evine gitaiyordu, Kinikler
btn bunlarn tam tersini yapyordu. nsanlan aknla
drmek ve kkrtmak, onlar tarafndan nemsenmek isti
yorlard, szlerine kulak verilmesini, hrpani klk kyafetleri
ne ramen ciddiye alnmay talep ediyorlard.
Kadn Kiniklerden Aipparchia ile "ateist" Theodoros ara
snda geen konuma reticidir. kisi de gerekten sradan
insanlar deildi. Kendi aralarnda konuan Grek aydnlany17

Kpeklerin Bilgelii

d sz konusu olan. yi de Theodoros tekine ne diyordu?

Onun bir kadn olduunu, aslnda evde oturup yn eirme
si gerektiini hatrlatyordu, bunun zerine Hipparchia ona
"paideia"nn, yani eitimin ev iinden daha nemli olduunu
syleyerek cevap veriyordu.
Diogenes Laertios'un, her birinin yaam yksne ekle
dii1 Kinizm retisine bir gz atarak balamak doru ola
cak. Diogenes Laertios Kinizmi, bakalarnn iddia ettii gibi
sadece zel bir yaam tarz deil, gerek bir okul olarak g
ryordu: "Onlar, Chioslu Aristn gibi, manta ve fizie hi
deer vermiyor, sadece etikle ilgileniyor. Diokles bazlarnn
Sokratesle ilgili haberlerini Diogenes'e atfediyor, onu yle
konuturuyor, insan:
"Evinde iyi kt neler olup bittiini"2
sorup soruturarak renmelidir. Onlar eitimj de reddedi
yor. "Aklm bana toplam bir kimse", diyor Andsthenes
"okuma yazmayla uramaz, bylece nemsiz eyler tarafn
dan dikkati dalmaz". Geometriye, mzie ve benzer bilim
lere srt eviriyorlar. Diogenes, kendisine gne saatini gste
ren birine, "ok yararl, insan yemee ge kalmaz" diyordu.
Ve yine kendisini mzik hakknda aydnlatmak isteyen baka
birine yle diyordu:
"Devlette ve de evde dzeni dnceler salar,
yoksa lir ya da flt sesi deil"3
Antisthenes'in Herakles'te yazd gibi erdemli yaam Kinik
ler iin (en yce) amatr; bu ama Stoaclar iin de geerfidir,
zellikle bu iki okul arasnda belirli bir ilikinin mevcut oldu
u dnlrse. Bu yzden Kinizm "erdemin ksaltlmas"
diye tanmlanr. Kitionlu Zenon da byle yayordu. Onlar
kanaatkar bir yaam vaz ediyor, sadece al giderecek ka
18

nsz

dar yiyecekle yetiniyor ve harmani giyiyorlar. Zenginlii, iti

bar, soyluluu hor gryorlar. Kimi zaman4 sadece yeillikle
besleniyor, genellikle yalnz souk su iiyorlar. Herhangi bir
kulbede ve Diogenes gibi flarda barnyorlar, Diogenes,
"hibir eye ihtiya duymamak Tanrya zgdr, ok az eye
gerek duymak Tannya benzemektir" diyor. Onlarn dn
celerine gre erdem renilebilir (Antisthenes Herakles'inde
byle sylyor) ve kaybedilemez. Bilge kii cana yakn ve
hataszdr, kendisine benzeyen herkesin dostudur, ona gre
hibir ey kadere baml deildir. Erdemle ktlk arasnda
bulunan her eyi, Chioslu Aristn gibi, benzer ekilde ede
erli diye aklyorlar."
Antisthenes'm etiinde ilgintir ki haza eilimler saptan
mak isteniyordu. Kukusuz Epikurosulukla ortak noktalar
vardr ve Kinizmden alnan baz dnceler daha sonra "g
len filozof" Demokritos'a aktarlmtr. Belki kat ilecilii, en
azndan alakgnll zevklere izin veren lml bir biimden
ayrmak gerekir. Sokrates de kendine gre bir ehlikeyifti, hat
ta rahat terlikler giyme lksn kendinden esirgemiyordu.
lk Kinikler teki okul ve akmlara kar polemie girerek
kendilerini onlardan ayryordu. Sokrates'e katlmadan nce
Antisthenes'in retmeni Gorgias't, ama Kinikler Sofizmi
hi sevmiyordu, mantk oyunlarndan ve safsatalardan so
umulard. Sonralar Bion gibi bir Kinik "Sofist" olarak da
ortaya kabiliyordu, ama bu szcn "profesr" den fa?la
anlam yoktu artk.
lk Kiniklerle Platon ve Akademisi ve de kendi okulunu
kurduktan sonra Aristoteles arasndaki gergin iliki gzden
kamaz. Kiniklerin, idealar retisini eletirdikleri bilin
mektedir, ama holanmadklar yzeysel eyleri de, rnein
Akademi'de ve Peripatos'ta hkm sren k yaam tarz
n da yerden yere vuruyorlard. Kiniklere gre Platon, bu
gnk ifadelerle, fazlasyla sekin, fazlasyla zppeydi, te
yandan Aelian'm yazd gibi, Platon'un da Aristoteles'in
19

Kpeklerin Bilgelii

d grnne ilikin syleyecek baz szleri vard: "n

k Aristoteles'in giysileri ve ayakkablar ok gsteriliydi;
Platon'a yabanc olan modaya gre tra oluyordu, parmaklan
yzk doluydu ve bundan gurur duyuyordu".5 Kinikler, r
nein her yere konuk olan" ve yaasam zevklerini tepmeyen
Aristippos gibi teki Sokratesilerden de uzak duruyordu.*
Kinikler balangtan itibaren her ynden saldmya ura
mt. Geri baz oyrn yazarlan (zellikle Philemon) Kinik
dncesini benimser, ama komedi sahnelerinde Kiniklere
kar youn bir polemik yrtlmtr. rnein EubuJos,
Kinikleri "kpekler, baya kleler, piler"7 ve baka bir yer
de de "oburlar" ve "asalaklar" diye tanmlar. lgin olan,
polemiklerde ilk Kiniklerle adalan arasnda bir ayrmn
yaplmasdr. lk Kiniklere diyecek bir ey yok; onlar gerek
Kinizmi temsil ediyor, ama kendilerine Kinik ss veren a
dalan ya retiyi tahrif ettiler ya da yaamlan bu retiyle
eliti. Bu eilim Epiktetos'da, ama Lukianos'ta (Peregritus
Proteus'un lm) ve imparator Julianus'ta d4 (Herakletos'a
Kar) aka grlr.
Diogenes Laertius yaygn bir sulamay reddeder: Ki
nizm szde bir felsefe deil, bir yaam tarzym; "felsefe"
deyince herhalde Aristoteles'inki gibi bir okul anayordu,
burada etiin yan sra mantk, fizik, metafizik (dorusu "fi
zikten sonra gelen ey"), politika ve teki disiplinler reti
liyordu. Bu tr evrensel bir felsefenin balangcn Platon'un
Akademi'sinde buluyoruz, ama ilk defa Aristoteles psikoloji
ve jeoloji gibi bilimleri sistematik olarak ele alp ilemi ve
bylece retim, aratrma yaplan bir niversite dncesini
gerekletirmitir. Kinikler titizlikle etik, politika ve sosyoloji
zerinde younlayorlard; geriye kalanlar onlara gre za
man kaybndan baka bir ey deildi. Kinizm balangta el
bette bir yaam tarzyd, ama bu, Stoaclar ve Epikuros okulu
iin de geerliydi. Bir retmene yanamak, onun retisini
yalnz zihnen kavramak deil, stelik bunu "yaamak" da
20

nsz

olaand. stat yalnz retmen deil dost, yaamsal sorun

larda danman, psikologdu.
Kiniklerin yaam tarzm teki filozoflardan ayran, on
larn hibir koula uymamalaryd. Bu ak bir paradokstu,
normal yurttalar iin uygunluu dnlemezdi. Kinikler
de gze arpan ilk ey giyinileriydi. stlerinde yrtk prtk,
pis bir harmani, yani 'ttribon',' ile dolayorlard. Bu durum,
dilencilie itilen, Euripides'in ayn adl oyunla sahnede be
timledii kral Telephos'u hatrlatr. Kinikler hem kahraman
hem de dilenciydiler. Harmanilerinin altna grnr hibir
amar, "chiton" giymiyorlard. Bu^bir Sparta tresi gibi g
rnr, ama baz Pythagoraslar da byle giyiniyordu ve bu
moday Atina'ya Sokrates getirmiti.9 Antsthenes bunu oku
lunun niformas haline getirdi. Albani villasnda bir heykel
Diogenes'i plak olarak ve bir elinde anak, tekinde bir
denekle betimler; yaranda okulun simgesi olan bir kpek
oturur. Kinikler plak ayakla dolayordu.10 Btn bunlar,
Komedi'de alaya alnan Platonculann ve PeripatetikUerin
kastl zarafetiyle bir kartlk oluturur.11
Sakal da Kinik imgesine aittir; ama bakml sakala kar
lk Kinikler iin bakmsz, karmakark sakal tipiktir, zira
birok baka filozof da -Sokrates, Platon, Aristoteles, Zenon,
Chrysippos, Epikuros- sakall olarak betimlenir.
Besinleri mmkn olduunca basittir. Genel olarak ekmekle^sebzeyle ve meyveyle, rnein incirle ve pazardaki en
ucuz elmalarla, frsat derse balkla ya da etle beslenirler.
Peynir, zeytin yasak deildi. "Elde ne varsa" o yeniyordu,
ama pahal ya da lezzetli yiyecekler asla. "Katk olarak a
lk" Kiniklerin szyd.12 Yalnz su ime mecburiyeti vard,
ama ste de izin veriliyordu, arap da her zaman reddedil
miyordu.
Kiniklerin dzenli geliri yoktu; rencilerin az ya da ok
gnll balarm hesaba katyorlard. Yani dilencilie
izin vard, hemen hemen zorunluydu. "Hekate-yemekleri"
21

Kpeklerin Bilgelii

ile, yani dindarlarn ay takviminin son gnnde sokak k

elerine brakt kurbanlk yiyeceklerle de karn doyuru
luyordu. Bunlar rek, balk, yumurta, domuz ve kpek
eti gibi yiyeceklerden, arnma kurbanlarnn artklarndan
oluuyordu. A n yemek ve imek gibi kumar ve talih
oyunlar da ayp saylyordu. Kinikler yerde ya da bir tah
ta parasnn stnde uyuyordu, yataklar yoktu. Platon
Akademi'de, Aristoteles Lykeion'da, Chrysippos "renkli
salon"da, Epikuros kendi "bahe"sinde ders veriyordu,
Kinikler ise Gymnasionlarda, tapmaklarda dolayor,
retilerini hamamlarda, esnaf dkknlarnda ya da sokak
kelerinde yayyorlard.
Kiniklerin retisini daha iyi anlamak iin rnek aldklar
eyleri ve idealleri gz nnde bulundurmak gerekir. Ynlerini
mitlere, tarihsel kiiliklere ve doaya gre iziyorlard. Mitler
arasnda zellikle geri getirmek istedikleri Altm a13 hayali
saylabilir. Dnyanm ktlklerine kar mcadele eden Ki
nikler, vahi hayvanlarla ve canavarlarla savaaH erakles'in
ilerini de mek alyorlard. Herakles Stoaclarn da bir eit
koruyucusu saylyordu ve Kinik zelliklerini tayan Stoac
Kleanthes "ikinci Herakles" diye vlmt. Baka bir ideal
kiilik de byk ileke14 Odysseus'tu; Penelope'nin taliple
ri ve konuksever Pheakeler Kiniklerin gz nnde mutla
ka kanlmas gereken bir yaam tarz sergilerken o ilesini
dolduruyordu. Yukanda deindiimiz gibi dilenci klkl kral
Telephos da Kiniklere mek tekil ediyordu; zira hakiki ruh
sal soyluluk, gerek krallk, aalanmada da sefalette de de
erini gsterir.
Tarihsel rnekleri ise Spartallar, Iskitler, Persler, yani
Attika kltrnden belirgin ekilde aynlan kltrler olu
turuyordu. Kinikler Sparta yaam tarzn vd zaman ke
sinlikle ilk dnemleri dnyorlard, zira Helerizmde ve
imparatorlar dneminde Sparta da lksten, bolluktan kendini
koruyamam.
22

nsz

Mektuplar Kinik propagandasnn bir rn olan "soylu

vahi" Anacharsis'in temsil ettii skitler doaya uygun ya
amann etkili bir rneini sunuyorlard. Kinizme yaknlk
duyan popler filozof Tyroslu Mximos, Aracharsis hakkn
da yle diyordu: "O bir geveze deildi ve bilgelii zellikle
rnek alnacak yaam tarzndan ve salkl grlerinden ileri
geliyordu; konumas ksa ve zd."15
Bir zamanlar Greklerin dman olan Persler imdi bir
ideal biimine getirilmiti, zellikle de Kyros'un kiiliinde;
Kyros'un eitimini, Antisthenes'e yakn bir Sokratesi olan
Ksenophon bir roman gibi betimliyordu. ntisthenes de iki
eserini Kyros'a ithaf ediyordu. Kinikler iin Grekler ve Grek
olmayanlar ("Barbarlar") arasndaki ayrmn hibir nemi ve
anlam yoktu. Sz konusu soy ya da dil deil, zihniyetti. Sra
dan Atmalnn kibirle tepeden bakt halklardan ok ey
renmek mmkndr. Ve sonuta btn insanlar, ister Grek
ya da Barbar, isterse zgr ya da kle olsun kardetir.
Hayvanlan da rnek almamz gerekir. Onlar doaya bo
yun eer ve biz insanlarca uyulan yasalarn, greneklerin
stndedir. Bu yzden hayvanlar bizden daha mutludur.
Hayvanlarla duygudalk yalnz Kiniklere zg deildir, bu
nunla Platonculukta da karlalr17ve bu duygudalk olas
lkla Pythagoras'n mirasdr.
Etii tekellerine almay, felsefenin teki disiplinlerinden
vazgemeyi ntisthenes gibi Platoncu Polemon ve Stoac
Chioslu Aristn da talep etmitir. Felsefe, yaamn kanlmaz
bunalmlarna ve snavlarna, ama zellikle Sokrates'te oldu
u gibi lme de bir hazrlk olmaldr, bunu da ancak etik
baarabilir. Geerli olan, yaamdan beklenenleri azaltmak ve
kat bir ilecilikle dayankllk kazanmaktr.
ntisthenes ve ardllar bireysellii en u noktasna kadar
vardnyorlard. Onlar insann gerek doas olan akl doru
kullanarak bireyin kendini gerekletirmesine izin veriyor
lard sadece. Yaamn szmona hazlan gereksizdir ve bir
23

Kpeklerin Bilgelii

engeldir, nk akl asl amalarndan saptrr. Zenginlik, iti

bar, iktidar akln otoritesini tehdit eder, yoksulluk, yalnzlk,
iktidar sahibi olmamak bamsz dnmeyi kayrr ve ruhu
arndrr. yi kii, bilge kii, yani Kinik tamamen bamszdr,
kendiyle yetinir ve bu yzden tanrlara benzer. O hibir dev
lete, ulusa, zmreye ait deildir; bir "kosmopolites" tir.
mparator Julianus Kinik etiinin iki esas noktasn yle ni
teler: "Hayale kaplmamaya ilk defa karar verenler onlar oldu
ve bunu hibir istek ve beklentileri olmadan uyguladlar/'18
Bu idealler nasl gerekleir? renerek, uygulayarak ve di
siplinle. nsann, belirli ilkeleri benimsemesi, tekrar tekrar
renmesi ve tm yaamn onlara gre biimlendirmesi
gerekir. nsan, erdemin ("arete"), yani doru davrann bir
doru dnme sonucu olduuna, erdemin en yce merci
olarak kendine yettiine, toplumsal kurallarn ve gelenekle
rin nemsiz ve de anlamsz kaldna inanmaldr.
Bu ideali yaamyla gerekletiren Kinik nasl grlr? O
genel olarak adalarnn gznde bencil, ayrks, toplum
d, aksi huylu biridir; normal yurttalara satar, el avu aar
ve stelik onlarla alay eder, kendi tercihi yoksulluk iinde ev
lilii, aileyi, dostluu reddeder, dur durak bilmeden dolar
ve kendini tanrlarla bir tutar! Kimi zaman "tekiler"e mer
hamet duyar, onlan hekimin hastay iyiletirmesi gibi doru
yola evirmeye urar ve kendini insan dostu, tanrlarn el
isi diye tantr.
En geni anlamda zgrlk Kinik etiinin en yce amac
dr. Bu ama dilsel olarak "auto", yani "kendi; z" ile balayan
birok temel kavramda ifadesini bulur, Bu kavramlara aada
deineceiz. Sadece bilge kii (yetenekli ve anlayl, iyi, zeki
kii) zgrdr. Cicero bu beliti (axiom) Stoa paradoksu olarak
formle etmi19ve Horatius20 sradan insanlar iin iradesiz kuk
lalar imgesini kullanmtr; bilgelerin zgrl ise "bamsz
davranlardan ileri gelir. Bamllk, boyun eme, uyum sa
lama, deersiz zihniyet bilgeye yabanadr.
24

nsz

Kendineyeterlik("autarkeia")ideaIinidahaKsenophanes'te
Sokrates formle etmiti.21 Gerek zengin, yaamak iin mut
lak asgariyle yetinen kiidir; zira kendine yetme doann zen
ginliidir. Benzer dnceleri Aristippos'ta ve Sokrates'in ma
nevi mirasna ait olan Kyrenaikelerde buluruz. Horatius bunu
kendi tarznda ifade eder:22 Bilge, kendi kendinin efendisi ve
hkmdardr; o hibir eyden ve kimseden korkmaz; tama
men kendi Ben'inin iindedir ("in se ipso totus"). "Autarkeia"
kavram, "autourgia", "bamsz etkinlik" ve "autodiakonia",
"kendi kendinin hizmetkr" kavramlarna ok yakndr. Bilge
her iini kendi yapar; kimsenin yardmna ve el uzatmasna
ihtiyac yoktur.
"Euteleia", "kanaatkrlk" gibi ayn ekilde "sophrosyne",
her eyde "doru l"23 de nemlidir. Bu denli ok talebi
yerine getiren kii "doaya gre" yaadm syleyebilir. B
tn bu bilgiler doru tasarmlardan, doru bilmekten ve d
nmekten kar. Felsefenin asl am aa "yaamay ve lmeyi
anlamak"tr, yani insann kendi z iinde ne olduunu, z
n gerekletirmek iin neye ihtiya duyduunu bilmektir.
Kiniklerin aksine insanlarn byk blm "yanl
tasanmlar"a ya da "sadece kanlar"a ("doxai") kaplyor.
Yanl grler "yaam"la, yani hakiki, doaya gre yaamla
"savamaya yol ayor". "Doxa"nm yerine karmza edeer
olan u ifadeler de kar: "Kenodoxai", "bo gr"; "oiesis",
"tahmin"; "hypolepsis", "varsaym" ya da "typhos"". Bu so
nuncusu (aslnda "duman") "yanlsama", "hayal", "abes",
"kuruntu" diye anlalabilir. JuvenaP "erroris nebula"dan
sz ettii zaman benzer bir imgeye bavurur; bu, insanlarn
kafasnda yer etmi yanlgdr. Baka bir imgeyle Bion'da kar
lalr: Yanl bir dnce, gr, snlmamak iin boynun
dan tutulmas gereken zehirli bir ylandr; erdem yolunda bir
engeldir.
Bu yzden Kinikler, kitlenin hayran kald ve ok deer
verdii eylere sadece glebilir. n, saygnlk, toplumsal ko
25

Kpeklerin Bilgelii

num, zenginlik, iktidar hibir anlam tamaz. "Satraplar" ve

"despotlar" (zenginler ve iktidar sahipleri) ok ama ok mut
suzdur. Ne var ki, ounluk ahmaklardan oluuyor.25Kinikler
hakikati, sadece bilinli olarak geerli kanlara ve geleneklere
kar davrand zaman bulur. Bu nedenle "deerleri altst
etmek", "paray yeniden basmak" Kiniklerin parolas olur.
Bakalar iin "tersine dnya" olan ey Kinik iin asd hakiki
dnyadr; o burada kendi yolunu bulur. nsanlara, "yaam
nz batan aaya deitirmelisiniz!" diye seslenir ve onlar
inandrmak iin Nietasche gibi ekile deil, denekle felsefe
yapar.
Kinik kendi kendinin efendisi ve staddr, am a onun bir
grevi vardr, yani /'tekiler"e bir eyler retmek ve onla
r mmkn olursa doru yola evirmek,26 ksacas, misyoner
olarak almak. T yanal Apollonius'un gizemcilii Kinie
yabana olmasna karn Kinik, tanrlar tarafndan gzlemci,
danman ve eli olarak gnderilmi "tannsal adam" ("theios
aner") tiplemesine uyar. Onlarn ister istemez ilerine kar
mak ("tallotria polypragmonein") zorundadr ve bu yzden
kiisel ykmllklerden kurtulmaldr. Bylece/o kendini,
amac ruhu arndrarak ("katharsis") ktlkle savamak
olan bir psikolog olarak grr.
Kazanma hrsna, agzlle, yani gnlk yaamn gl
itkilerine kar byk bir kararllkla mcadele edilir. zde
yilerden biri, "yaz k kazan bakalm dostum", teki "herkes
nasl kazanrsa o kadar ok deerlidir."27 lerin iyi yrmesi,
sanayi ve ticaret araclyla zengin olmak ve bu zenginlii bir
sonraki kuaa miras brakmak Grek Polis'inde ok deerli
bir yer tutuyordu. Ama Plutarkos'un2* olaslkla bir Kinik kay
nandan aktard anonim bir dizede, "kvranp duruyorsun
ve bir salyangoz gibi yayorsun" deniyordu. Kazanma hr
s ve agzllk ruh hastalklardr. Kimin ok mal mlk
varsa kskanlk ve tasa onun yakasn brakmaz. Cimriden
herkes nefret eder, hatta en yakn akrabalar ve dostlan bile.
26

nsz

hastaland zaman kimse onun ziyaretine gelmez.2* Aslmda

makul bir ekilde kullanlrsa mal mlk, hatta zenginlik yaba
na atlacak bir ey deildir.30 Kinikler bu konuda Platon'la31
ve Aristoteles'le32 sz birlii ederler. Ama gerek zenginlik,
der Antisthenes, maddi deil, ruhsal-zihinseldir: "Ruhumun
zenginliinden almak isteyen herkese armaan ederim".
zellikle maddi zenginlik talihin bir armaan deil, sadece
snrl bir sre iin verilmi dntr.33 Monimos bu gr
belirgin ekilde ifade eder: Servet anlamszca biriktiriliree ya
amn tamam an yklenmi bir gemi gibi olur; bu yzden
gemi batmadan ya da kayalklara arpmadan nce mmkn
olduu kadar ok safra gverteden aaya atlmaldr.
Masrafl yaam tarz ("polyteleia") ve lks ("tryphe") ser
vetin ortaya kard sonulardr.54 Bu durum, zengin bir Atinal gibi zengin bir Romal iin de doald. Mermer stunlu
i avlusu, baheleri, mozaikleri, deerli aalardan masaian,
hallan, heykelleri, tablolar olan byk bir eve ihtiya var
d. Servetin gze batan tehirine kar Kinik-Stoa polemikleri
edebiyatta da etkili olmutur.35 Kadnlar en pahal kumalar
dan dikilmi giysiler, byk bir servet deerinde mcevher
ler tayorlard. "Lks iinde yayorsun" sz, K. Joel'e gre,
"Kinik dilinde en iren sz"d.
Yeme ime lks zel bir sorun oluturur, zira doal ola
rak yemekten ve imekten kslmyordu. Musinos Beslenme
z erin i adl polemiinde, yiyecek ve iecein sadece yaa
mn devamna yaramasn ve beslenirken haz aramann do
aya aykrn olmasn k noktas olarak alyordu. Daha nce
Cicero17 "ziyafetlerin ihtiamn ve israf" mahkm ediyordu
ve her eyi lezzetli klann iyi bir itah olduunu. Kinikler an
lamnda Spartallan rnek gstererek "avlanrken eldikleri
meakkatin, dktkleri terin, Eurotas yarlarnn, aln ve
susuzluun" en basit yiyecee bile lezzet kattm sylyor
du. Horatius38 da yemekte hakiki hazz sahtesinden bu ekil
de ayrt ediyordu.
27

Kpeklerin Bilgelii

Baka bir hastalk da agzlle ve cimrilie ok yakn

dr; bu hastalk, insanlarn yaamda stlerine den rolden,
yazglarndan mzmin bir ekde honut olmamalardr.
Zira yaam bir tiyatro oyunu gibidir, burada yazg, talih ya
da rastlant birer rol olarak datlr. Sz konusu olan, sadece
kendi roln bir dereceye kadar iyi oynamaktr39 ve "mempsimoiros", yani devamJj honutsuz biri olarak talihine ksmemektir.
Zenginlik ve lks zararlysa az ve gze arpmayan refahn
en iyi ey olduu sanlabilirdi. Ama bu konuda da Kinikler
farkl dnr: Erdeme ve bylece mutlu yaama, bahtiyar
lme giden yol olarak kendi tercihleri olan yoksulluun
propagandasn yaparlar. Kinikler meakkatli ilerde almay her ne kadar vurgulasa da, bu iler para kazanmaya
yaramamaldr; zira bara, huzura da ait olan bo zaman40
gerek mutluluun kouludur. Sadece dzenli almayan,
hibir ticari ie karmam olan, sorumluluk tamayan bir
insan mutlu olabilir. nsan her eyi kendinden uzak tutmal
dr. Antisthenes be Sokrates'i dinleyebilmek iin bo zama
nnn olmasn diliyordu. Stoa bu noktada ayrlr, avarelii
mahkm eder, politik olan da dahil sorumAluk ve grev
almay mecbur tutar.
Bugn uygarlk, kltr, teknik, ilerleme kavramlar halin
de zetlediimiz her ey Kinikler iin bir yk, bir ba belasyd, nk bunlar insan bilgelie, bilinlenmeye gtrmyor,
tersine, yolundan saptryor, yani birer safra oluyordu. Bizi
ilgilendiren eye ("to idion") karlk bizi hi ilgilendirmeyen
eyler ("ta allotria"). Antika dnrlerini ve ozanlarn
fazlasyla megul eden, kltrel ya da teknik kazanmlan
"ilk bulan" kiinin kim olduu sorusu Kinikleri hi ilgilen
dirmiyordu. Sadece bir tek gerek ilerleme vard, yani etik
alanndaki ("prokope") erleme. Kinikler ok gelimi Attika
kltrnn ilineklerine (araz) de iddetle kar kyorlard.
Bunlar arasnda rnein asalaklar, dalkavuklar, ama hekim
28

nsz

ler de vard. Asalaklar -alarn yan sra- deyim yerindeyse

sradan komedilerin kahramanlaryd.*1 Dalkavuklar bu refah
toplumunun kanser hcreleriydi. Hekimler de aslnda gerek
sizdi, herkes doaya uygun yayordu.42
Kiniklerin eitim ve renime kar tavr nedir? Geri
kendilerini Hellas'm (Yunanistan) eitmenleri olarak g
ryorlar, ama geleneksel anlamda deil. Atina okullarnda,
Akademi'de ve Peripatos'ta verilen dilbilgisi, mantk, retorik
derslerini gereksiz buluyorlard.13 nsan elbette dilbilgisine
hkim olmalyd, ki doru konuabilsin ve yazabilsin, bylece etkili bir ekilde ders verebilsin, ama dilbilgisi bizatihi
ama olmamaldr. Bu, ayrca klasik yazarlarn okunmasn
da iine alyordu, yle ki Augustinus44bile Kinikler gibi yle
syleyebiliyordu: "Beni, Aeneas adnda birinin yolculuk, se
rvenlerini ezberlemeye zorladlar, bu arada ben kendi ser
venlerimi unuttum/'
Biricik renim dal felsefedir ve felsefe iinde de, daha
nce deinildii gibi, sadece etiktir. Bu kstlama konusun
da Kinikler yalnz deildir: Gorgias, Aristippos ve Epikuros da benzer eyler sylerler; Epikuros'un, "yelkenlerini a
ve her eit eitimden ka!" dedii rivayet edilir. Platon'un
Akademi'sinin giriinde, "yalnz geometri bilenler girebilir"
yazldr, ancak Kinikler bu bilimi de, Sokrates gibi, zaman
kayb sayar.45 skenderiyeli Clemens ve Byk Basilius gibi
Hristiyan yazarlar, zengin ierikli pagan eitimin tersine ti
tizlikle snrlandrlm bir kural (kanon) gelitirmilerdir. Ki
niklerin birbirinden pek ayrlmayan astroloji ile astronomiyi
de reddetmelerine kimse amamal.
Helen eitiminde nemli bir ilevi olan mzik, Kinik anla
yna gre eitim asndan hibir nem tamyordu.46arap
ve sohbet gibi lenlere ait olan flt mziine deer vermi
yorlard. Tragedyaya Aristoteles'in "katharsis"i anlamnda
psikoterapi olarak gz yumuyorlard; Diogenes'in, dnce
lerini dram biiminde de yaym olduu sylenir. Sporu red
29

Kpeklerin Bilgelii

detmiyorlar, daha ok salk ve dayankllk kazanmak iin

spor yapyorlard, ama bir Atmalnn oullarm meslekten
grei yetitirmesini sama buluyorlard. Dnrlerimiz
gzel sanatlar da nemsemiyorlard. Geri Lukianos'un Kinik
adl eserindeki muhalif kii, "sanat rnleri de Tanr vergisi
dir" der, ancak kat kurala Kinik bunu da geerli saymaz.
En yce iyi, tek yaamsal zorunluluk, btn abalarn
hedefi erdemdir. Sokrates47 de ad em in bir bilgi olduunu
sylyordu; o retilebilir -b ir kez benimsendi m i- bir daha
kaybolmaz. En yce erdem akldr; bu da Sokrates'e aittir48 ve
aklda, dorulukta hakiki iyiyi gren Kyrenaikerlerden aln
mtr. Erdem mutluluun biricik kouludur ve aslnda mutlu
olmaya yeter; Platoncu Polemon da benzer eyleri syler, ve
Ksenokrates'e gre mutlu yaamak ve drst yaamak ayn
eydir. Bu dnceler de sonuta gelir Sokrates'e dayanr.
Erdem altrma yaparak, disiplinle ve sk almayla ka
zanlr. Erdemli kii bilgedir, erdemli olmayan bir ahmaktr
ve yle kalr. Erdemin kar kutbu, yani ktlk btn fena
lklarn toplamdr ve bu iki u nokta arasnda kalanlarn hi
bir nemi ve anlam yoktur. Erdem konuma deil, bir eylem
sorunudur.4* Demek ki sz konusu olan onu gzel szlerle
vmek deil "yaamak"r. Erdeme "erdem" olarak sahip
olanlar btn erdemlere sahip olur.
*
nsan ilecilik araclyla "bedeni zorlar"*0 ve sk alairak (Vergilius'un "labor improbus"u) zihni de aydnlatr.
Srekli aba harcamann sonucu ruhsal ve bedensel esen
liktir, esnekliktir ("eutonia", "tonos psyches" ya da "eupsychia"), bu, en byk baarlar iin insan ehil klar51ve sonuta
lmeyi kolaylatrr, "euthanasia"ya gtrr. Bedensel al
mann tr nemli deildir: Spor elbette amaca uygundur;
ama topra ilemek de iyi bir eydir.52 Bylece sabr, sebat
("karteria") ile vazgei, perhiz ("enkrateia") el ele yrr.
Kinizmin balca amalarndan biri tutkularn kknn
kurutulmasdr; bu da Kinizmi Stoacla balar. "Kim Kinik
30

nsz

olmak istiyorsa", der imparatorjulianus53 "ruhunu tutkular

dan tamamen anndrmaldr", deal olan, yalnzca "yattinlrru tutkular"n ("metriopatheia") n aamasndan deil, tm
tutkulardan kurtulmakte. Tutkulardan kurtulan kii tanrlara
eittir.54 Deiik dnemlerde deiik dnrler insanlardan
benzer taleplerde bulunmu, sadece biimleri farkl olmu
tur: Hepsinin ortak hedefi duygu dnyasnn dinginliidir.
Pythagoras'n, hibir eye amamak ("meden thaumazein")
bilgeliin zdr, dedii sylenir. Demokritos da pek farkl
eyler sylemez: nsan "athambia"y ama edinmelidir, yani
hibir eyin kendisini ykmasna izin vermemelidir. Kinikler
ve Stoaclar, ideali, "apatheia" ya da "ataraxia", yani "sarslmazlk" diye deitirmilerdir, ve bundan ne anladklarn
Cicero55 ok gzel ifade eder: "Bir kimse, yaamda kendisini
byleyerek fazlasyla sevindirir gibi grnse de ezen, cesa
ret kran eyi katlanlmaz bulursa mutlu olur... Bu tr skn
tlardan kurtulan bir duygu dnyas insann eksiksiz, tama
men mutlu olmasn salar". Yldzl gkyz mucizesinin
gzlemlenmesi bile bu insanlarn ruh dinginliini bozamaz,
bu durumda bizi heyecanlandran zenginlik, iktidar, saygn
lk gibi dtyevi eylerin buna deip demediini sormamz
gerekir. Platonun dedii gibi, amak felsefenin balangcn
da yer ahr, ama felsefe insann artk hibir eye amamas
gerektii sonucuna gtrr, nk fenomenlerin i yz an
lalmtr ve onlarda olaanst bir ey bulunmamtr. S
neca54 "akldan, zihinden baka hibir ey mucizevi deildir"
der, ve Marcus Aurelius,57 hibir eyin kendini artmama
sn, sarsmaya gcnn yetmemesini ("to athaumaston kai
anekplekton") ruhunun zenginlikleri arasnda sayar.
Kinik bilgenin "apatheia"s, zellikle iftiralara, svme
lere, hakaretlere, tehditlere sakin ve soukkanl bir ekilde
katlanmasndan belli olur. Bu tr bir dayankllk Kinik'in,
deyim yerindeyse donatm, zrhdr; ancak bu dnce de
Sokrates'e5* dayanr. Tutkular arasndan zellikle saknlmas
31

Kpeklerin Bilgelii

gerekeni "geid bir ruh hastal"59 olan lkedir. Maruz kal

nan bir hakaretin acs, alma arzusunu kamlayan byk
bir fkenin, bilgeye yakmayan heyecanlarn ortaya kma
sna neden olur. Horatius'un60 dedii gibi "srf zehir" olan
haset de tehlikelidir. Anacharsis'e, haset insanlarn niin hep
skntl, gaml olduklar sorulunca yle cevap verir: "nk
onlan kemiren yalnz kendi mutsuzluklar deil, bakalarnn
payna den iyiliktir de."61
tekiler gibi umut da "tutku", yani gl bir duygusal
devinim saylr, nemsiz ve deersizdir; biz de benzer ekil
de "bo umutlar"dan sz ederiz. te yandan umutsuzluk da
kt bir durumsa, yaklaan olaylar karsnda nasl davranlmas gerektii sorulmaldr. Cevap ne biri ne de teki, sadece
hayale kaplmamak, salkl bir gerekilik ve btn aksilik
lerle ba etmek iin hazr olmak olacaktr. "Felakete katlana
mam ak", der Bion, "byk bir felakettir."
Kinik-Stoa etiinin Ortaa teolojisi zerindeki etkileri de
ilgintir. "Kilisenin dinibtn ocuu olarak Latince vaftiz
edilen" Yedi lmcl Gnah aslnda bize yabana olmayan
Helen popler felsefesinin "ktlk"lerinden baka bir ey
deildir: "avaritia", agzllk; "gula", sefahat; "invidia",
haset; "luxuria", ehvet; "superbia", kibir; "ra", fke; "accidia" (Greke asl "akedeia"), tembellik. Kinikler ve Stoaclar
merhamet, duygudalk, efkat gibi duygulan kiliseden farkl
deerlendirirler. Bunlar geni anlamda ruhsal heyecanlardr,
zira ruh huzurunu bozarlar. Tekil durumlardaki merhametin
ya da efkatin yerine genel bir insan sevgisi ("philanthropia")
ideal olarak geer. Bu emre en iyi ekilde insanlar doru yola
evirerek ve ruhsal hastalklarn iyiletirerek uyulur.
Kanlmas ya da snrlandrlmas gereken gl heye
canlar arasna zevk, ihtiras ve genel olarak tensel hazlar girer,
yani yemek yemenin, imenin ve cinsel ilikinin bize verdii
szmora zevkler. Epikuros'un, ihtiraslar 1) doal ve zorun
lu, 2) doal, ama zorunlu deil, 3) ne doal ne de zorunlu,
32

nsz

diye sruflandnn bu ekliyle Kiniklerde grmek mmkn

deildir. Baka Sokratesiler, rnein Aristippos ve yandala
r, hazza lml biimde olmak zere belirli durum ve koul
larda gz yumarken, ilk Kinikler onu ilkesel olarak reddeder,
stelik yine izin verilen bir haz, yani dnmekten, zihinsel
faaliyetten, iirden ve sanattan alnan haz sz konusuyken.
Antisthenes, "haz duymaktansa ldrm olmay tercih ede
rim" der. Alk, susuzluk ve teki doal ihtiyalar en basit, en
ucuz ekilde giderilmelidir. Bu ilke cinsel itkiye de uygulanr.
Geneleve gitmekten daha basit ve daha ucuz tatmin ekli ken
di kendini tatmindir. Bu, btn aldyla ve iyi terbiye aln
yurttalarn duyarln gz nne almadan ifade edilir.62 Bir
likte birok yk getirdii iin evlilik mutlaka tavsiye edilmez.
Krates'in bulduu gibi bir kadn bulunmal, yani bir "kpek
evlilii" yaplmaldr. Ama bu ok ender grlen bir dunun
dur; birouna gre evlilik zorunlu bir ktlk olacaktr.
Hem evlenmek hem de evlenmeden yaamak ktdr, diyen
eski bir atasz,63 Sokrates'e64 gre, benzer ekilde Kinikler
tarafndan da kullanlmtr.65 Fahielerden ve metreslerden
de saknmaldr. En kts evli kadnlarla ilikidir. Sokrates66
zamparalar, dncesizce maruz kaldklar tehlikeler ko
nusunda uyarr. Eski bir kaynaa gre Plutarkos67 da, vaat
edilen kukulu elencelerin zahmete demediini syler.
Kerkidasm 3. Meliambos'una gre Romal ozanlar68 bu ko
nuyu Kinik polemikleri anlamanda ele alr.
Kiniklerin devlet retisi bize esas olarak Epikurosu
Philodem'in ve Kolotes'in polemikleriyle ve de Zenon'un
"D evlet"inden69kalan birka fragmanla ulamtr; Sextus Em
piricus70 da bu konuda bilgi verir. Kiniklerin ideal devletinde
enseste ve yamyamla "doaya uygun" bir ey diye gz yu
mulmas bizi artmamal; zira Antisthenes ile Diogenes'e
gre yasalar ve grenekler insan eliyle yaplm, bu yzden
zamana bal ve nemsiz eylerdir. Bireyin zgrl Kinik
ler iin yalnzca bir ideal deildir; bu zgrlk kendini somut
33

Kpeklerin Bilgelii

olarak, zellikle dardan gelen ykmllklerden bamsz

olma davrannda gsteriyordu, bunlar arasnda, toplumun
insanlarn omuzlarna ykledii ve bizim iin bir devlet ol
makszn dnlemeyen kurallar ve gelenekler bulunur.
Bamszlk talebinde mutlak olan bir eyler vardr: Bilge
kiinin aileye, dosta, hatta tanrlara ihtiyac yoktur, nk
kendisi tanrlara eittir. Hibir eye ihtiya duymama ilke
sinden doan mantksal bir sonutur bu. Platon gibi Kinikler
de toplum iinde adalet talep eder.71 Adaletin gerekleri, hak
eitlii ("isotimia") ve mal ortakldr ("koinonia"). Bireyin
topluma kar devlerini Kiniklerin nasl vurgulad ak de
ildir, nk Cicero ile Ambrosius'un temsil ettii retileri
ok dikkatli deerlendirmek gerekir.
Kadnlarn ve klelerin hak eitlii ilkesel olarak kabul
edilir, ama mutlaka talep edilmez. Hipparchia ile ilgili olarak
bildiklerimiz, ilk Kiniklerin kadnlara felsefi eitim hakkm
tanm olduklarm kantlar; daha sonra Musonius da benzer
eyler syler. Kiniklerin zgrlk kavramndan ve gelenekle
ri, kurumlan, kurallan reddetmesinden kleliin "doal ol
mayan" bir kurum olduu sonucu kesinlik kazanr. Kiniklere
zg bir dnceye gre, "zgr bir kimse" zevklerinin, ihti
raslarnn, servetinin klesi olabilir,72kle ve de yoksul biri ise
kendini iten ie zgr hissedebilir. Krates malm mlkn
datarak zgrlne kavumutur.
"deal bir hkmdar" -k i bu konuda Kinikler Platonla sz
birlii eder- bilge, filozof olmaldr. Kiuk propagandas, son
ralar Byk skender'den -savata bir Homeros kahraman,
barta gerek bir insan dostu olan- "hayrsever bir hkm
dar" ("basileus euergetes") yaratmtr. Gerek soyluluk soya
deil, zihniyete dayanr.
Kinik teolojisine ilikin bilgilerimiz de para paradr.
Bilge kiinin tanrlarn elisi, biricik gerek rahip olduu d
ncesi Kiniklere aittir; bir yandan Diogenes, her eyin tan
rlara ait olduunu syler, te yandan adalarn inanca ve
34

nsz

boinanca ynelik eletirilerini duymamak da pek mmkn

deildir, rnein lmnden ksa sre nce, halk dinine d
nen Bion'da olduu gibi. Aristoteles'te ve Stoaclardaki gibi
evreni aklamann bir paras olarak gerek anlamda bir
teoloji Diogenes'ten beklenmez. Megaral Eukleides hakkn
da anlatlan bir anekdot73 bir Kinie de uygun derdi: "Biri
filozof Eukleides'e, tanrlarn ne biim eyler olduklarn ve
neye sevindiklerini sorunca, beriki yle cevaplad: Ben sade
ce byle gereksiz sorular soran insanlardan nefret ettiklerini
biliyorum." lk soruya verilecek cevap yle olabilirdi: Onlar
kesinlikle sizin tasavvur ettiiniz gibi deiller. Sokrates74 gibi
Antisthenes de bu ekilde ifade edebiliyordu. kinci soruya
bir Kinik u cevab verebilirdi: Dualarmza ve kurbanlarm
za kesinlikle sevinmiyorlar. Sokrates'in,75 insanlarn birou
tanrlardan ne dileyeceklerini hi bilmiyor, dedii rivayet edi
lir; kendisi sadece lyi'yi diliyordu, nk tanrlar neyin yi ol
duunu ok iyi bilir. Diogenes'in ifadeleri de buna yakndr:
nsanlar gerek lyi'yi deil, kendilerine iyi grnen eyleri
diliyor. nsanu nas ve ne iin dilekte bulunmas gerektii
sorunu popler felsefede sk sk tartlmtr.76
Teoloji sorunlarn iyisi mi herkesin nnde tartmama
ldr, der Bion. Dpedz sorulan sorulara genellikle kaamak
cevaplar verilir, rnein biri Diogenes'e, gkyznde neler
olup bittiini bilmek istediini syledii zaman, cevab "ben
hi orada olmadm d" olur. Ve kendisine, tanrlarn mevcut
olup olmadklar sorulduunda, yle cevap verdii syle
nir: "Ben sadece onlann mevcudiyetinin yararl olduunu
biliyorum." Burada hemen stne gitmek gerekirdi: Ki
min yararna? Genel olarak insanln m? Yoksa tapnan,
kehnetin, rahiplerin mi? Bion'a Hades'i nasl tasavvur et
tii sorulunca, "biraz bekle sana oradan haber gnderirim"
diye cevap verir.
Kiniklerin ak ak mcadele ettikleri ey, her biimiy
le boinantr. Boinanc ykselme hrsna ve agzlle
35

Kpeklerin Bilgelii

balarlar. Yabans kltlerden de nefret ederler. Aynca ka

muya ak byk enlikleri, yozlatklar iin reddederler.
Hemen hemen hi abartmayan Philon,77 bu "rahiplerin ha
yr dualaryla onaylanan...fuhu" hakknda bizi aydnlatr.
Fahielerin ve ad km sulularn gizem-kltlerine katl
malarna kar Kiniklerin fkesi Philon'da yanklanr: "yi
insanlardan hibirinin gizemlerde kutsanmadklarna sk
sk rastlanyor, ama kimi zaman hayduarn, korsanlarn
ve sefih, ahlaksz bir ym kadnn kapclara ve barahip
lere sadece giri cretini dedikleri zaman kutsandklar
grlyor."7
Kinikler her trl eskatolojiye (son bilimi) kukuyla yak
lar. Halkn dnd anlamda lmden sonra yaam
yoktur. Bion, kutsanmam olanlarn Hades'te su tamak
zorunda kalaca, te yandan kutsanm olanlarn vaat edil
dii gibi "tanrlarla birlikte olaca" inanyla elenir. Antisthenes, "biz o ii bu dnyada yapyoruz" der. Kinikler, hal
kn kahramanlar-klt'nden de soumutur; Lukianos'un7*'
eserinde Menippos, yeryzndeyken kahraman ve kehanet
sahibi olarak sayg gren Trophonios'u Hades'te alaya alr;
bu kehnet trenleri de olduka garip bir ritel halinde ya
plyordu: inanl kii keten bezine sanlarak elinde ball bir
rekle kutsal maaraya dar bir aklktan girmek iin yuka
rya trmanyordu. Kinikler genel olarak kehnet sistemini ve
gaipten haber verme sanatnn teki yntemlerini reddeder.
Kiniklerin eletirel mit yorumlar Platon'tm yorumlaryla
olan benzerlie iaret eder.* Platon81 gibi Krates'in de aclar
n, kederini alaya bir ekilde betimledii yallk ve lm de
Kinikleri korkutamaz. Elbette Kress, Midas ve Sardanapal
rneklerinde grld zere sanki hi lmeyecekmi gibi
yaanmamaldr. Euripides'e gre iimizde kk salm olan
yaam sevdasna kar mcadele edilmelidir, nk yaam
tanrz, ama lm tanmayz, bylece "herkes gn m
terk etmekten korkar".
36

nsz

Baka bir teolojik sorun da dnyadaki ktln kkeni

sorunudur. Ksenophon'da82bunun, tanrlarn bir cezas oldu
u dncesiyle karlarz, ve enlie katlan Antisthenes
bu dnceye kar kmaz, ama onaylad da sylenmez.
Hemen eklemek gerekir ki, kitle iin bir ktlk oluturan
eyleri Kinikler umursamaz. Stoaclara gre ktlk tanrsal
yaratma ediminin zorunlu bir ilineidir (araz); Zenon da k
tln sonuta, deyim yerindeyse iyilik tarafndan yutula
cana inanmt. Ancak bu dnceler Kiniklere ok snrl
uygulanmaldr. Kinikler iin bireysel bir gnah bilincinin,
pimanlk duygusunun, vicdani uyarmlarn mevcut olduu
daha ok belgeden okunabilir. Diogenes, "hatalarm ruhum
dan gizleyemem, der. Philon, "piman olanlarn ruhunda
daha nceki gnahlarn yara yerleri ve izleri kalr"83 dedii
zaman, bu szler tamamen Kiniklerin azndan km gibi
dir. Ayrca Kinik doktrini Stoa doktrininden nemli bir ayr
lk gstermez.84
Kiniklerin merkezi kavramlarndan biri de "konuma
zgrl"dr ("parrhesia"), yani "her konuda szn esir
gememe" hakk, bu hak, bilindii gibi, Eski Komedi ve Ludlius gibi hiciv yazarlar tarafndan kullanlmtr. Gzden
dm ve itici her eyin ayrcalkl oluu, Horatiusun dedii
gibi "multa cum libertate notare,"85 Atina gibi bir demokrasi
de bile doal deildi. Gln kiilerin ve Kiniklerin durumu
na belki "deli zgrl" denebilir. Bilinli olarak artan ve
kkrtan bu acmasz akszll, arka plann tipik Attika
nezaketinin, gizleyen ve mazur gsteren toplumsal yalanlarn
oluturduu bir ortamda grmek gerekir. Asalaklarn -Kinik
lerin nefret ettii figrlerden biri- dalkavuka szleri, konu
ma zgrlne bir kartlk oluturur; Quintilian bu zgr
l, "ktle kar savata son derece uzdilli, anlaml bir
akszllk"86 diye betimler. Kiniklerin adalarna ynelt
tikleri svgler de tipiktir. Saygdeer yurttalara "kleler",
"ayaktakm", "boktan herifler" diyorlard. nsanlar doru
37

Kpeklerin Bilgelii

yola getirmek zere an aba harcarken edep ve terbiye sn

rm atklar iin "utanmazlk"lan yzlerine vuruluyordu.
Baz dnme ve slup biimleri belki Kiniklere zg
deildir, ama sk sk etkili bir ekilde kullanlr. Olaslkla
Sofizmden miras kalan antitez ve insana parmak srtan ("to
thaumaston") ifadeler ve imgeler Kiniklerin donatmlar ara
sndadr. Kiniklerin dili nemli lde Attika argosudur, ama
son derece betimleyici, renkli ve gldr. imgelerin askeri
ya da tbbi alandan seilmesi ender deildir. Hayvanlar dn
yasndan benzetmelere ve karlatrmalara da sk sk rast
lanr; hayvann insana mutlaka rnek olmas gerekiyordu.
Genellikle ataszleri kullanlyor, olaslkla yeni biimlere so
kuluyordu. aka ile ciddiyeti birletirme ("to spoudogelion"),
"hakikati neeli bir tarzda syleme"87 sanat tipiktir. aka, is
tihza, alay, yergi, hiciv Kiniklerin edebi silahlandr ve Menippos gibi byk bir mizah bu silahlan ustaca kullanmtr.
"Kinik-Stoa polemikleri" zerine ok ey yazlmtr. lk
Kinikler belirli edebi bir tarza saplanp kalmaz; rnein Antisthenes, Platon gibi diyaloglar yazar, ve Diogenes'in kendi
ad altnda retisini yayan tragedyalan vardr. stadn reh
berliiyle ciddi bir ekilde felsefeyle ilgilenecek renciler ka
zanma amacyla kamuoyu iin kaleme alnm belirli anlam
da propaganda yazlan da vard. Bu ama Kinik yazarlarda,
Platon ve Aristoteles'ten daha belirgin ekilde ortaya kyor
du. Helenizmde polemii edebi bir tr haline getiren de bu
tipik misyonerce abadr. Bu abann yaratcs da Bion'dur.
Bu polemikleri, canl, akalarla (mstehcen olanlanyla da),
alntlarla ve rneklerle tatlandrlm tler ve^uyanlar diye
tanmlamak mmkndr; bir eit monolog, diyalog ve hita
bet karm, slup asndan kurnazca, asla can skc olma
yan, ama her zaman da zgn ya da derin deil, daha ok
eklektik. Aslnda yazl ders "diatribe" ile szl ders "lexis"
arasnda bir ayrm yapmak gerekirdi, ama baz metinler ders
srasnda oluan pratik ihtiyalardan meydana kmtr, te
38

nsz
yan dan bunun tersine bilimsel bir alma bir ders gibi ele al
nabiliyordu. Birbirine yakn edebi trler vaaz, felsefi sohbet,
deneme'dir. Kinik dncelerin etkisi bir yana braklrsa, tr
olarak polemiin Antikadaki etkisi hatn saylr derecede
dir. Daha nce de konuyla ilgili baz adlara deinilmiti: Horatius, Seneca, skenderiyeli Philon, Prusah Dion, ona yk
nen Themistios ve de Plutarkos,
Son olarak Kinizmin, kendi izdii, ama daha sonra net
liini kaybeden snrlarn am etkilerine bir gz atalm.
Btn olarak Stoacln, deiiklie uram, belli bir adan
lml Kinizm olduuna daha nce deinilmiti, Kurucusu Zenon ve ilk rencileri Kinizmin belirgin izlerini tayorlard,
ama okul sonradan kendi zgn karakterini kazand, man
tk ve fizii kapsayan bir reti olarak ksa zamanda teki
okullarla ayn dzeye geldi. Sonralar baz Stoaclar -Seneca,
Musonius Rufus, Epikietos- yeniden Kinik dnceleri be
nimsediler, ama Kinizme zg saylan her eyi eletirmeden
de onaylamadlar. Kinizm, Pyrrhon'un (365-270) ve onun
kukuculuk akmnn, zellikle en nemli rencisi Phliuslu Timon'un (325-235) zerinde gl etkiler yaratmtr,
Timon'un Silloi'leri (iir biiminde hicivleri) Kinik polemi
i anlamnda, Thales'ten adalarna kadar dogmatik filo
zoflar alaya alyordu. Yeni Pythagoras ve keramet sahibi
Tyanal Apollonios'un (1. yzyl) roman gibi biyografisinde,
Philostrat (. 250) kahramannn dostluunu Kinik Demetrios
ile bezeyip gzelletirir; Kinik dcelerinin zaman zaman
ortaya k ilgintir.
Tevrat'n daha sonraki, ksmen gerek olmayan kitaplarn
da Kinik dncelerine rastlandna inanlr, rnein Vaiz,
Sirach sa ve Bilgelik kitaplarnda. Yalnz ierik bakmndan
deil, biimsel olarak da bir izginin Bion'dan balayp Gadar al Menippos zerinden Vaiz Kitab'nm yazarna kadar
gitmi olmas mmkndr. Yahudi Platoncu skenderiyeli
Philon (M 30-MS 45) hi kukusuz Stoa-Kinik polemiklen39

Kpeklerin Bilgelii

ni yakndan biliyordu; kapsaml eserlerinde Kinizm kaynakl

ideallerle, dnce emalaryla ve oylamlarla karlalr.
Philon, basit yaam ve ilecilii ver, yanlsamalara ve yanl
kanlara kar savar, eitli biimlere giren hazdan saknl
mas konusunda ihtarda bulunur (bir keresinde "ac ekmek
haz duymaktan daha iyidir" demitir, lks mahkum eder,
bilgenin zgrlne, tutkular amasna hayranlk duyar,
ok iyi eitim alm olmasna ramen geleneksel eitime kar
kar ve insanln ahlaksal kne esef eder.
lkelere sirayet eden, kltrleri birletiren hareket olarak
Kinizmin ncil'i anlamamza katksnn olup olamayaca soru
sunu cevaplamak zordur. Kesin olarak unu syleyebiliriz: sa
ve havarileri, kat bir toplum dzeninin ve yneticilerinin kar
t olarak, bilinli ekilde insanlardan kaan Kiniklere benzer
ler. Doru yola avdet'in*8 ve de sa'nn gnderilme bilincinin,
hastalan iyiletirmekle ykml havarinin09vurgulaum kar
latrmak mmkndr. Ne ki, Kiniklerde merkezi bir tann
kavram, cennet umudu, yeniden dirili inana yoktur. Aziz Paulus ektii aalan ve mahrumiyetleri sralar,190 ama yine de ne
eli ve zengindir; erdemler ve ktlkler katalogunu hazrlar,91
ve hi ekinmeden "konuma zgrl"n kullanr.91
Kinik belitlerini (axiom) ciddiye alan kilise bykleri ve
keiler unlardr: skenderiyeli Clemens, Byk Basilius
(Diogenes'in ok deer verdii yoksulluu yolda olarak
lde kantlamtr), Nyssal Gregor (keramet sahibi Gregor'u
Kinik etkisi altnda kalan Hristiyan kahraman olarak betim
ler), Nazianzh Gregor (erdem, fke, zenginlik, temizlik has
tal zerine iir halinde polemikler yazm ve Kinizmden
baz eyler almtr, te yandan Hristiyanlkla badamayan
her eyi reddetmitir), Evagrius Ponticus (ileci bir disiplini
temsil eder), Amaseial Asterios (vaazlarnda Kinik etiine
Hristiyanla zg bir biim verir).
Hristiyanlkla Kinizm arasndaki ilikilere deinilirse
atlanmamas gereken gariplikler olarak iki kukulu kiinin,
40

nsz

Peregrinus "Proteus"un ve Maximos-Heron'un adlarm an

mak gerekir. Lakabndan da anlalaca zere bin bir kla
girebilen Peregrinus, rivayete inanlacak olursa, Kinizmi de
kabul ve ikrar eden ilk Hristiyan'd. 1. Yzyln sonlarnda
Parium'da (Mysien) domu ve Filistin'de bir Hristiyan ce
maatine katlmt, daha sonra da bu cemaati ynetmiti, H
ristiyan olmasndan dolay zindana atld, ama Suriye'deki
Roma valisi tarafndan, adnn kahramana kmasn nlemek
iin serbest brakld. Tekrar gezgin yaamna dnd ve kut
salla kar saygszlkta bulununca Hristiyanlarca dland.
Msr'da Agathobulos'un etkisiyle Kinizme geti, imparatora
hakaret nedeniyle kovulduu Roma zerinden Atina'ya gitti,
orada felsefe almalar yapt. Aulus Gellius ona retmen
olarak deeT veriyordu, Herodes Atticus ise dman oldu.
167 yl enliklerinde Olympia'da, kendi tercihi olan ehitli
i Herakles'in kahramanca intiharyla birletirerek, gsteri
li bir ekilde kendini atee verdi. Buna tank olan Lukianos,
Peregrinus'a bir yergi ithaf etti. Nazianzl Gregor, "Heron" lakap
la skenderiyeli Mximos'u iyi br Hristiyan ve mek alnacak bir
Kinik diye herkesin nnde vyordu. Ancak Mximos kendini
gizlice Konstantinopolis piskoposluuna setirince Gregor'un g
znden dt, imparator Julanus'a 9. Konuma'da saldran ano
nim Kinik belki de Maximos'tur.
5.
Yzyln sonu ile 6. yzyln balarnda yaam Suriyeli
Salloustios sonuncu Kinik saylr. Hakknda bildiimiz ok az
eyin kayna, filozof Isidoros'un eksik bir ekilde gnmze
kalan bir biyografisidir. Salloustios felsefe ve retorik eitimi
alm, bir gezgin yaam srmtr. Yeni Platonculardan ba
zdan onun ileri yaam tarzna hayranlk duymu, ama o ga
rip muziplikleriyle naho bir ekilde gze batmtr, ve bylece adalarna canl bir paradoks olarak grnmtr.
Hristiyan etiinin ve iled keiliin Kinizmden uyarm
lar aldna dair hibir kukuya yer yoktur, ama bu etkiler ya
da eilimler tamamen farkl koullarda vuku bulmu ve e
41

Kpeklerin Bilgelii

itli biimler almtr. Bir Hristiyan, Kinizmden ve de Platonculuktan ya da baka felsefelerden, kilisenin retisine kar
olmad srece, beendii eyi benimseyebilirdi. Peregrinus
Proteus ile Mximos Heron'un garip yazgs ok reticidir.
Balangtan itibaren gln ve tuhaf, hakiki bir Kinik'e
Shakespeare Atitah Timon'uyla sahnede can vermitir. Kahra
mann ad Apemantus'tur ("arsz; acsz") ve bu Apemantus
-Timon'un kendi dkrklklannn yan sra- bu sevimli Atinal centilmenin mnzevi bir insan dman olmasna katk
da bulunur.

NOTLAR
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24

42

Diog. Laet. 6,103 -105.

Homeros, Odyss., 4,392.
Euripides, Antiope, TGF 200.
"eniote", Reiske'ye gre "enioi te" ya da "enioi".
Ael., var. hist. 3,19.
Hor. epist. 1,1,15; 17,25 vd.; 19,5 vd.
PCG 85.'
PCG124.
Ksenop. mem. I, 6, 2; Marcus Aurelius II, 28.
Hor. epist. 1,19,12.
Ephippos, PCG 14.
Ksenop. mem. 1, 3,5; Kyr. 1, 5,12; 4, 5, 4.
Hes. eg. 189 vd.
Hor. epist. 2,17, 27.
Max. Tyr. or. 25,1.
Philemon, PCG 96; Epikuros, Us. 372.
Ksenokrates, Heinze 101.
Julianus, or. 7 ,214b - c.
Cic. parad. 5.
Hor. sat. 2,7, 81.
Ksenop. mem. 1,2,14; 2, 3,2.
Hor. sat. 2,7, 82 vd.
Hor. epist. 1,17,13 - 32.
Juvenal, 10, 4.

nsz
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63

Hor. epist. 1,1,79.

Seneca, epist. 89,13; Epikt. 3, 22,77.
Hor. sat. 1,1, 62.
Plut. avar. 5, 525e.
Hor. sat. 1,16, 80 vd.
Hor. sat. 2, 3,109; 166.
Plat. Euthyd. 280.
Aristot. protr., Rose 57.
Hor. sat. 2, 2,126 -135; epist. 2, 2,172 -177.
Ksenop.mem. 1,6,10.
Kr$. georg. 2 ,461 - 466; Culex 56 - 58; Hor. epist. 1,10,12 vd.; Lygdamus im Corp. Tib. 3,3,11 -1 9 .
H. 94 vd.
Cic. Tusc. 5, 94.
Hor. sat. 2, 2.
Hor. sat. 1,1; Lukianos. Menippos 16.
Dion Chr. or. 2 1 ,19;PhUemon, PCG 74.
Diodoros, PCG Z
Phoinikides, PCG 4.
Sen. epist. 108,6.
Aug. conf. 1,13, 20.
Ksenophon'da, mem. 4,7,2.
Sen. epist. 88,9.
Platon, Gorg. 477b; bkz. Hor. epist. 1,1,42.
Aristot. NE 8,1,1246b 34.
Philemon, PCG 27 dev.; Philippos, PCG 2.
Lukianos. Menippos 4; bkz. Nigrin 27; Paulus, 1 Kor. 9, 27; Gal. 5,14.
Hor. sat. 1, 6,30; epist. 1,1,28 - 32; carm. 2,2,13; Mar. Aur. 4,41.
Philemon, PCG 105.
Julianus, or. 6,201d.
Julianus, or. 6 , 192a.
Cic. Tusc. 4, 37 dev.
Sen-epist. 8,5.
Marc. Aur.l, 15.
Epikt. 2,12,14; 3, 22, 54; ench. 20; 22.
Hor. epist. 1, 2, 62; Sen. de ira 1,1, 2.
H o t . sat. 1, 4,101; bkz. epist. 1 ,2 ,5 7 vd.
Gnomol. Vat. 19.
Lukianos, Cynicus 10.
Susarion'da PCG 1.

43

Kpeklerin Bilgelii
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91

Diog. Laert. 2, 33.

Menanderos, K.- Th. 578; 623; Poseidippos, G.- F. 22.
Ksenophon'da, mem. 2,1, 5.
Plut. de curios. 9.
Hor. sat. 1, 2.
SVF 3, 753.
Pyrrh. hyp. 1, 145 -1 6 3 ; 3, 247 dev.
Philemon, PCG. 97.
Ksen. ap. 16.
Gnomol. Vat. 277.
Min. Fel. 19,13.
Ksenophon'da mem. 1, 3, 2.
Favorinus; Max. Tyr. or. 5; Persius, 5; Juv. 10.
Vita Mosis 2 ,23.
Leg. special. 1,323.
Lukianos, dial. mort. 3.
Bkz. Plat. rep. 2, 378d.
Plat. rep. 1, 327a - 331d.
Ksenop. symp. 4,47.
Leg. special. 1,103.
Bkz. Sen. de ira 1,16, 7.
Hor. sat. 1, 4,1.
Quint, inst. 10,1, 65.
Hor. sat. 1 ,1, 24; bkz. 32 36; 10,14; epist. 1,16,42; 2 ,2 ,60.
Bkz. Mt 18, 3.
Mt 9,13.
Kor. 9,24 vd.; 15, 32; 2 Kor. 6,4 vd.
Rm. 1,16 vd.; bkz. Jak 2,14 vd.; mektubun tamam Diatribe sayla
bilir.
92 1 Thess 2,2.

44

I. ANTtSTHENES

jn

Giri
Antisthenes bir Atinalmn ve Trakyaf bir kadn klenin olu
olarak 455 /445 ylnda dnyaya geldi ve olaslkla 365/ 360 y
lnda ld. Eer o, 430 ylnda len Eleal Zenon'u gerekten
dinlemise doum ylnn445deil de 455 olmas daha akla ya
kndr. n ce sofist Gorgias'm rencisi oldu, sonra Sokrates'e
yanat, Ksenophon'un dostuydu, Platon'a ise pek deer
vermiyordu, ki bu duygu karlklyd. Antisthenes, yaam
tarz ve retisi nedeniyle Kinizmin kurucusu saylr, ancak
bu sav daha Antikada bile tartmalyd. Yine de Diogenes
her halkrda onun rencisi ve halefi olarak grlmelidir,
Krates'in, Diogenes ile Antisthenes zerinden Sokrates'Ie bir
ba kurduu genelde kabul grr. Hatta bir sava gre Antist
henes ile Diogenes baz bakmlardan Sokrates'e Platon'dan
ve teki Sokratesilerden daha yakndr.
Anthistenes, sadece retmen olarak deil, iinde Sokra
tes'e yer verdii Diyaloglaryla da etkili olmu ve Antikada Ksenophon ile Platon'un yan sra slupu olarak da sayg
grmtr. Gnmze kadar ulaan Aias ve Odysseus adl
hitabetleri olaslkla kendisine aittir, ama felsefesi hakknda
pek fazla bilgi vermez, bu eserler "sofistlik evresi"nin rn
leridir.
Antisthenes'ten gnmze iki tasvir kalmtr: Biri
Tivoli'den birHerme,ki imdi Vatikan'dadr, tekiPompei'den
terracotta bir heykel, ki imdi Napoli'dedir. Birincisi sakall,
gr sal bir kiiyi betimler. Yz hatlar ok belirgindir, burnu
byk ve etlidir. Omuzlarnn zerinde gs ak brakan
47

Kpeklerin Bilgelii

bir harmani vardr. Terracotta heykel onu, neredeyse ayak

larna kadar uzanan ksa koll bir tunikle betimler. Sa eli
kucandadr, sol eliyle sa elinin bileini tutar. Yz ifadesi
hznldr, kincisinde ise hemen hemen trajiktir.
Diogenes Laertios, Antisthenes'in eserlerinin listesini
verir.1 Listeyegre bu eserler on cilt halinde dzenlenmi 60
balk ve ift-bahktan olumaktadr. Antisthenes, -Platon ile
Ksenophon'un yan sra- klasik Attika slubunun nde gelen
temsilcisi saylr. Eserlerinden bazlar retorik sorunlar ile s
lup sorunlarn, bazlar da Homeros ve Theognis gibi eski ya
zarlar, ama birou etik ve politika konularn ele alr. balk
Herakles'in adn, drt tanesi de Kyrosn adn tar; bunlar Kinik
rneklerdir. ki balk -M eneksenos ve ASdbiades- Platon'un ayn
adl diyaloglarn hatrlatr. Aas ile Odysseus balkl hitabetleri
Antiphonn eserlerinde ek olarak korunmutur. Yeni-Platoncu
amblichos'unProfreptitosndaAntisthenes'inPnrfrept/isndan
paralarn bulunmas akla yakn bir varsaymdr.
Stoac Panaitios'un yargsna gre2 Antisthenes'in diya
loglarnn yan sra Sokratesilerin diyaloglarndan sade*
ce Platon'un, Ksenophanes'in ve Aischneisinkiler kesinkes
gerektir; Phaidon ile Eukleides'inkilere kukuyla baklmas
gerektiini, btn tekilerin de gerek olmadn syler. Tmon, Antisthenes'i "an retken bir geveze"3 diye tanmlar.
teki Sokratesiler gibi Antisthenes de sofistlerin tekniini,
yani etik konulan zerine ders biimini kullanr. Bu teknik
Bion'un Diatriben'inde etkisini gsterir.
Tek tek eserleri hakknda sadece tahmin yrtlebilir. Archelaos adl eseri olaslkla Dion Chysostamos'u etkilemitir.4 Kyros
J'de tahminlere gre Kyros ile AUdbiades'i karlatrmtr: AJJdbiades, yoksun kald bir dnya egemenliini dkler, Kyros ise
Kinik gr asndan aydnlanm bir egemen olarak iini doru
yapar. Bu ikisinden Byk skender'e sadece bir adm vardr, s
kender kendisinden nce hibir hkmdarn baaramad dn
ya egemenliine belirli bir lye kadar ulamtr, ama ikinci bir
Kyros olmak iin de ok erka lmtr.
48

Antisthenes

Kaynaklar

Ant i s t he ne s ' i n Ya am
1 DOG. LAERT. 6 ,1 = G. 1
Antisthenes'in olu Antisthenes Atinalyd. Onun safkan Ati
na l olmad sylenirdi. Bunu yzne vuran birine, "tanrla
rn anas da Frigyal" dedi. Annesi besbelli ki Trakyalyd.
2 DlOG. LAERT. 2,31 = G. 3
Biri Sokrates'e Antisthenes'in Trakyal bir annesi olduunu
sylediinde, o yle cevap verdi: "Byle adam gibi adam bi
rinin iki Atinalnn soyundan geldiini mi sandn?"
3 DOG. LAERT. 6 ,1 = G. 3
Antisthenes Tangara savamda stn gelince Sokrates'in y
le demesine neden oldu: "Byle adam gibi adam birinin iki
Atinalnn soyundan gelmesi mmkn deildir."
4 DlOG. LAERT. 6 ,4 = G. 3
Onun iki zgr yurttan soyundan gelmedii yzne vuru
lunca yle dedi: "Ben iki greinin soyundan da gelmiyo
rum, ama yine de bir greiyim."
5 Gnom. Vat. 743rt 10 = G. 5
Kendisinin [gerek] bir Atinah olmadn syleyerek hakaret
eden birine yle dedi: "yi, tamam; ama bugne kadar hi
kimse bir Korinthoslu ya da Attikal aslan grmedi, ama o
yine de soylu bir hayvandr".
6 Theon prog. 5 = G. 7
Antisthenes Atmalyd, ama Atina'dan Sparta'ya gittii za
man yle dedi: "Kadnlar blmnden erkekler blmne
gelmi gibi bir izlenim edindim".
49

Kpeklerin Bilgelii

7 DOG. LAERT, 6 ,1 = G. 8
O, topraktan domu olmakla vnen Atmallar gln bu
luyordu. "Hibir ey smklbceklerden ve ekirgelerden
daha soylu deildir."
8 DtOG. LAERT. 6, 2 = G.9
Hermippos'a gre Antisthenes, Isthmoslulann ulusal enli
inde Atmallar kk drmek, Thebailileri ve Spartallan
vmek niyetindeydi. Ama kent devletlerinden byk bir ka
labaln geldiini grnce bundan vazgeti.
9 PLUT. Lyk. 3 0 ,7 = G. 10
Sokratesi Antisthenes, Thebaililerin Leuktra'da kazandklan
zaferden sonra nasl gururlandklarn grd ve yle dedi:
"retmenlerini dvdkleri iin sevmen kk ocuklara
benziyorlar."
10 DOG. LAERT. 6,18 f = G. 37
Antisthenes hastayd ve lm deinde yatyordu. Ziyareti
ne gelen Diogenes, "bir dosta ihtiyacn var m ?" diye sordu.
Sonra elinde bir hanerle ona yaklat. Antisthenes, "beni a
rlarmdan kurtarabilecek bir ey olsayd keke" diye inledi.
Bunun zerine Diogenes: "ite bu" dedi. Antisthenes: " 'A
rlarmdan' dedim, 'yaamdan d e il!' "
11 DlOG. LAERT. 6,19 = G. 38
Ben de onun iin yle bir iir yazdm:
"Bir kpektin yaamda Antisthenes ve
yle bir yaratln vard ki,
yrekleri aznla deil, szlerinle iArdn
Ama eriyip gittin ite. Belki biri diyecek ki:
'Neden olmasn? Hades'e inerken bir klavuzu
olmal insann/"
50

Antisthenes

t e k i F i l o z o f l a r l a ve
rencilerle l i k i s i
12 DlOG. LAERT. 6 ,2 = G. 12
Sonra Sokrates'e yanaan Antisthenes kendini ona kar o
kadar ok mteekkir hissediyordu ki, rencilerine ciddi
ciddi Sokrates'in rencisi olmalarm salk verdi. Antisthenes
Pireus'ta oturuyordu ve Sokrates'i dinlemek iin her gn 40
Stad'lk bir mesafeyi yryerek kat ediyordu. Antisthenes
onun "manevi gcn" ve "tutkulara kar direncini" benim
sedi ve kendine mal etti; bylece Kinizmi kurmu oldu.
13 HERONYM. adv. lovin. 2 ,1 4 = G. 12
te Antisthenes. O parlak bir retorik hocasyd, ama Sokrates'i
dinleyince rencilerine yle dedii rivayet edilir: "Gidin,
kendinize bir hoca arayn, ben kendiminkini oktan buldum."
Sonra elde avuta ne varsa satt, kendisine sadece bir harma
ni ayrarak kazand paralan halka datt. Yoksulluuna ve
ektii zahmetlere, Ksenophon'un len kitab ile ksmen fel
sefi, ksmen retorik nitelikteki kendi kitaplan tanklk eder.
14 EUS. Praep. ev. 15,13, 6-8, p. 816 = G. 139
Antisthenes Sokrates'in rencisi oldu [...] "Kpek" Diogenes onun rencisi oldu [...] ve Krates onlan izledi. Stoa oku
lunu kuran Kitionlu Zenon Krates'in rencisiydi.
15 KSEN. symp. 4, 61-64 = G. 13
Sokrates: "Antisthenes sen orospulan iyi ynetiyorsun gali
ba." Antisthenes: "Bu sanat bana retir misin?" Sokrates:
"Elbette, hi kukun olmasn, zira ben senin bu sanata ba
l baka bir sanata da iyice hkim olduunu gryorum".
"Hangisiymi o?" "Pezevenklik". Antisthenes (ierleyerek):
"Bu ii yaptim nereden biliyorsun Sokrates?" "Kallias'
deneyimli Prodikos'la birletirdiini biliyorum, birinin felse
51

Kpeklerin Bilgelii

feye ilgi duyduunu, tekinin paraya ihtiyac olduunu an

lamtn. Ben senin, Kallias' Elisli Hippias ile birletirdiini
biliyorum, nk o Hippias'tan bellek sanatn renmiti. Bu
yzden o kendine daha ok hayranlk duydu, bylece idrak
ettii gzellii artk hi unutmayacakt. Ksa sre nce HerakJeial konuumuzu da benim yanmda gklere kardn,
iimde ona kar iddetli bir arzu uyandrdn ve bizi bir araya
getirdin. Bu nedenle sana mteekkirim, nk o sevimli, iyi
bir insan. Phliuslu Aischylos'u bana vdn zamanki gibi
burada da bende ayn duygulan uyandrmadn m? Senin
szlerin yznden birbirimize k olmadk m ve birbirimi
zi aramak iin taban yank itler gibi yollara dmedik mi?
Becerdiin ilere baktm zaman senin bir pezevenk oldu
una hkmetmek zorunda kalyorum! Zira kimin kime uy
gun dtn anlamaya ve birinde tekine kar iddetli bir
arzu uyandrmaya ehil olan bir kimse hi kukusuz devletler
arasnda anlamalar da yapabilir ve uygun iftlerin evlenme
lerini salayabilir. Bu kii devlete, dostlarna ve yurttalarna
rehberlik etmeye byk lde muktedir olurdu.5 Ben senin
iyi bir pezevenk olduunu syledim ve sen ierledin, nk
beni yanl anladn." "Hayr, artk yeter, kesinlikle yeter. Ben
byle bir i yapabilsem ruhum zenginliklerle dolup taar."
16 Ksen. symp. 8,4-6 = G. 14
Sokrates: "Ve sen Antisthenes? Kimseyi sevmeyen bir tek sen
misin?" Antisthenes: "te imdi her ey biter! Ben seni seviyo
rum ya, hem de ok". Sokrates (kendini ardan satmak ister
gibi, aka yollu): "Ltfen bana zorluk karma. Grdn gibi
baka ilerim var". Antisthenes: ''Evet, pezevenklii kendin
yaptn zaman bir eylerle uratn aka gryorum. Sen
Daimonionunu (yol gsterici g, cin ya da ruh; Sokrates tresel
bir sezgi anlamnda kullanr - ev. n.), kimi zaman benimle ko
numak zorunda kalmamak iin, kimi zaman da bakasn iste
diin iin, bahane olarak kullanyorsun." Sokrates: "Ama hayr,
52

Antisthenes

azizim! Beni yerden yere vurma, ne olur bunu yapma! Bana is

tediini yapabilirsin; buna katlarmn, dostluk duygulanm kay
betmeden dayanrm; ama sevgini gizli tutmak zorundayz, zira
sen ruhumu deil, d grnmn gzelliini seviyorsun!"
17 DlOG. LAERT. 6, 8; bkz. 2, 36 = G. 15
Antisthenes harmanisindeki bir delii fark edilecek ekilde ne
evirince, Sokrates bunu grd ve yle dedi "Harmaninin
iinden kendini beenmiliini (deersizliini) gryorum."
18 AEL. var. hist. 2,11 = G. 16
Sokrates, "Otuzlar"n egemenli srasnda saygn Atmallarn
nasl ldrldklerini ve despotlarn zenginleri rahat brak
madn grmt. Bir gn Antisthenes'le karlat ve ona
yle dedii rivayet edilir: "Tragedyalarda izlediimiz kral
lara benzer ekilde byk ve nemli birer kii olmadmza
zlyor musun, hani bilirsin u Atreus ya da Thyestes, Aga
memnon ya da Aigjsthos gibi? Hepsi katledildi ve sonlan ok
kt oldu [?] iren ziyafetler dzenlediler ve her zaman a
rya katlar.6 Ama oyunlarndan birinde btn bir Koro'yu7
ldrten bylesine delimen, kendini tutamayan bir tragedya
yazan bugne kadar grlmedi".
19 Ksen. symp. 2 ,1 0 = G. 18
Antisthenes Sokrates'e: "Bu nasl mmkn olur? Sen dirayet
li birisin ve kanmca mevcut en zor kadnlardan biri olan, ki
gemite de yleydi, ileride de yle olacak Ksanthippe'yi yine
de eitemiyorsun?"
20 DlOG. LAERT. 6, 7 = G. 27
Antisthenes, almndan yanma varlmayan biri olarak gr
d Platon'Ia alay ederdi. Bir gn bir enlik alaynda bur
nundan soluyan bir at grd ve Platon'a yle dedi: "Sen de
benim gzmde kibirli bir at gibisin." Ancak o bunu. Platon
53

Kpeklerin Bilgelii

ata hayranlk duyduu iin sylemiti. Bir gn Platon'u hasta

yatanda ziyarete gittiinde, onun kustuu tasa bakp, "saf
ray gryorum, ama kibrin izi yok" dedi.
21 DOG. LAERT. 6, 3 = G. 28
Antisthenes, Platon'un kendisi hakknda pek de iyi eyler
sylemediini duymutu. yle dedi: "yi eyler yapmak ve
iftiraya uramak krallara zgdr/'
22 STOB. 3,2, 49 = G. 29
Sokratesi Antisthenes, aalk birinin Platon hakknda ileri
geri konutuunu duyunca yle dedi: "Kes sesini! Ona iftira
edersen sana kimse inanmaz ve o seni verse de ona kimse
inanmaz."
23 Gnom. Vat. 743n. 13 = G. 30
Platon bir tartma srasnda ok uzun konumutu; bunun
zerine Antisthenes, "konumac dinleyicinin ls deil
dir, tersine, dinleyici konumacnn lsdr" dedi.
24 ATH. 5 ,220d-e = G. 147
Antisthenes'in Platon'u "Sathon" (erkek cinsel organ; bura
da: Para karlnda bakalaryla yatan olan - G. L.) diye
tanmlamas ve bu balkla bir diyalog yaymlamas kaba ve
iren bir davrant.
25 DOG. LAERT. 3, 35 = G. 148
Antisthenes'in kendi eserlerinden blmler okumaya niyet et
tii ve Platon'u da ard sylenir. Platon, "hangi konuda
okuyacaksn?" diye sorunca Antisthenes, "elikisiz nerme
zerine" der. Bunun zerine Platon: "Sen zellikle bu konuda
nasl yazabilirsin?" dedi ve kendi kendini rttn syledi.
Bunun zerine Antisthenes Sathon adn tayan bir diyalogda
Platon'a saldrd. Aralarndaki souk iliki devam etti.
54

Antisthenes

26 SlMPL. in Aistot. cat. 208, 28 vd. = G. 149

nceki filozoflardan bazlar zgl yadsyor, ama bir
eyin yapsnn herhangi bir ekilde olabileceini kabul
ediyorlard. rnein Antisthenes Platon'la tartrken yle
diyor: "Azizim Platon, ben geri hayvan gryorum, ama
hayvanl deil." Bunun zerine Platon: "Elbette, hayvan
gren bir gz var sende, ama hayvanl gren bir gzn
yok."
27 ATH. 5 ,220c = G. 141
Kyro'nin ikinci kitabnda Antisthenes, Alkibiades'e serzeni
te bulunur ve yle der: Sen kadnlarla ilikilerinde ve yaam
tarznla yasalara kar geldin, rnein Persler gibi annenle,
kznla ve kz kardeinle yattn.
28 DtOG, LAERT. 6,13-15 = G. 22
Antisthenes derslerini, kent kapsndan pek uzak olma
yan "Kynosarges" Gymnasionu'nda veriyordu. Kimileri
"Kinizm " adnn buradan geldiini syler. Kendi takma
ad da "H aplokyon"du. D iokles'in anlattna gre, iki
katl harmani giyen tek kii A ntisthenes'ti ve baka giy
sisi yoktu. Bir denek ve heybe de tard. Neanthes, iki
katl harm aniyi ilk onun kullandn syler. Sosikrates F ilozof O kullar adl eserinin 3. kitabnda Aspendoslu
Diodoros'un sakal braktn, denek ve heybe kullan
dn yazar. Theopompos, btn Sokratesiler arasnda
hakknda iyi eyler sylenecek tek kiinin o [Antisthenes]
olduunu belirtir, ve onun ok iyi bir konum ac olduu
nu, istedii zaman herkesi ustaca szleriyle yanna ek
tiini yazar. Bu zellii, eserlerinden ve Ksenophon'un
len adl kitabndan da anlalyor. Stoa Okulu'nu, onun
en yrekli biimiyle kurann aslnda o olduu sanlyor.
Bu y z d en ep ig ra m o z an Athenaios onlar hakknda yle
diyor:
55

Kpeklerin Bilgelii

"Szler, Stoa mitini iyi bilenler, en iyi retileri,

yani ruhun biricik hzinesinin erdem olduunu
Kutsal levhalara yazdnz,
Zira sadece o
kurtarmtr insanlarn yaamn ve devletleri.
Bakalarnn zledii hedefi, yani tensel zevkleri
(sadece) anlarn kzlarndan bir tanesi seti."8
O,
Diogenes'in tutkulardan uzak duruunun, Krates'in
itidalinin, Zenon'un metanetinin yolunu gsterdi ve okulun9
temellerini att. Ksenophon onun son derece hosohbet oldu
unu, baka konularda ise olaand ekingen davrandn
syler.
29 DOG. LAERT. 6 ,4 = G. 169
Neden bu kadar az rencisi olduu sorulunca, "onlar g
m denekle dvyorum" dedi. rencilerini neden bu ka
dar sert cezalandryorsun diye sorulduunda, "hekimler de
hastalarna ayn eyi yapyorlar" diye cevap verdi.
30 DOG. LAERT. 6, 3 - G. 171
Karadenizli bir delikanl onun rencisi olmak istiyordu
ve bunun iin nelerin gerekli olduunu sordu. Antisthenes,
"yeni bir not defteri, yeni bir ta kalem ve yeni bir tablet" diye
cevap verdi, ama "yeni"yi [ = "ve akl"] vurgulayarak.
31 DOG. LAERT. 6, 8 f. = G. 172
Phanias Sokrateser zerine adl eserinde, birinin Antisthenes'e,
"nazik, iyi bir insan" olmak iin ne yapmal, diye sorduunu,
onun da "zayflklarnla mcadele etmeyi uzmanlardan ren
melisin" diyerek cevap verdiini aktarr [...] Heykeltraa mo
dellik yapmak iin kendine eki dzen veren bir delikanlya
sordu: "Heykelin dili olsayd nesiyle vnrd?" "Gzelliiyle"
diye cevap verdi beriki. "Ne? Cansz bir nesne gibi ayn eyden
56

Antisthenes

holanmaya utanmyor musun?" Karadenizli bir delikanl, tuzlu

balk ykl gemim limana yanar yanamaz gelil seni grrm,
diye Antisthenes'e sz verdi. O da bo bir uval alarak delikanly
la birlikte, arpa krmas satan bir kadnn dkknna geldi, uval
doldurup gidecek oldu. Kadn parasm isteyince, "bu delikanl,
tuzlu balk gemisi yanar yanamaz param verecek" dedi.
32 STOB. 2, 31, 76 = G. 173
Biri, olunun hangi dersleri almas gerektiini sorunca yle
dedi. "Tanrlarla beraber yaamak istiyorsa felsefe, insanlarla
beraber yaamak istiyorsa sz sanat".
33 STOB. 2, 2,15 = G. 174
Sana kar'kan birini sen de ona kar karak deil, onu ay
dnlatarak susturabilirsin. Bir deliyi, kendin de delirerek iyiletiremezsin,

Politika
34 ARSTOT. poL 3 ,1 3 ,1284a, 11-17 = G. 68
Buradan, soya ve iktidara gre eit olanlar bakmndan yasa
karmann gerekli olduu ortaya kyor. Yasa byleleriyle
[yani olaand insanlarla]10 uramaz; zira onlarn kendileri
yasadr. Onlara yasalar kabul ettirmeye kalkan biri gln
duruma derdi. nk onlar, Antisthenes'e gre, [hayvanla
rn] bir araya geldii bir toplantda tavanlarn sz alarak her
kese eit pay datlmasn talep etmeleri zerine aslanlarn
buna karlk olarak syledii szleri syleyeceklerdi belki.
35
TOB. 4 ,4 ,2 8 = G. 70
"nsan politikaya nas yaklamal?" 'Tpk atete olduu
gibi, ok yaklama, ki yanmayasn, ok uzaklama, ki me
yesin."
57

Kpeklerin Bilgelii

36 DlOG. LAERT. 6 ,5 = G. 71
Bir devlet, artk hayrla er birbirinden ayrt edilmedii za
man yklr.
37 DlOG. LAERT. 6, 8 = G. 72
Antisthenes Atmallara meclis kararyla eekleri at yapmala
rn nerdi. Onlar bu neriyi sama bulunca yle dedi: "Ama
aranzda [askerlikten] hibir ey anlamad halde oylamayla
komutan olan var."
38 DlOG. LAERT. 6, 6 = G. 73
Geri buday aynkotundan temizlenir, savata ehil olmayan
lar dlanr, ama ktler politikadan uzaklatrlmazsa bu, an
lamsz ve sama olur.
39 STOB. 4 ,9 ,1 0 = G. 74
"Sava yoksullar ortadan kaldrr." "Evet, ama pek ok da
yoksul yaratr."
40 STOB. 4,8, 31 = G. 75
"Cellat, tanrlara despottan daha saygldr". "N iin?"
"Sulular cellat tarafndan, susuzlar despot tarafndan l
drlr."
41 MAX. CONF. 9, 45 = G. 76
Bir delinin eline bak vermekle, kt birine iktidar teslim
etmek [ayn ekilde] tehlikelidir.
42 PLUT. Alex. M. Fort, aut virt. 2 ,3 ,336a = G. 77
Antisthenes hakl olarak yle der: "nsan dmanna ce
saret dnda btn iyi eyleri dilemelidir. Zira bylece her
ey, [imdi] onlara sahip olanlardan galiplerin mlkiyetine
geer."
58

Antisthenee

43 STOB. 3 ,8 ,1 4 = G. 79
Bakalarndan korkan kii bir kledir, ama bunu bilmez.
44 DOG. LAERT. 6 ,2 = G. 85
Bir rneini Geklerden, tekini Barbarlardan alarak, byk
Herakles'i ve Kyros'u rnek gstererek aba harcamann iyi
bir ey olduunu kantlad.
45 EPKT. 4,2, 60 = G. 86
Antisthenes ne diyor? "iyi eyler yapmak, ama kt nam sal
mak krallara zgdr."
46 AREN. 5 0 2 ,13f = G. 87
Kral Kyros'a, neyin mutlaka renilmesi zorunludur, diye so
ruldu. yle cevap verdi: "Kty unutmak."
47 Gnom. Vat. 743n. 6 = G. 166
Krallardan biri ona, zenginler niin bilgelere gitmez de hep
tersi olur, diye sorunca yle cevap verdi: "nk bilgeler
yaam iin neye htiyac olduunu bilir; teker bilmez, zira
bilgelikten ok parayla ilgilenmilerdir."
48 Sokratesi-Mektuplar No. 8 = G. 206
(Antisthenes'ten Aristippos'a.) Krallarla dp kalkmak ve
kendini Sicilya ziyafetlerinin hazlanna vakfetmek bir filo
zofa yakmaz, o kendi lkesinde [yaamal ve] gnl tok
luu iin aba gstermelidir. Oysa sen, daha fazlasna sahip
olmann, ok para kazanabilmenin ve iktidar sahiplerinden
dostlar edinmenin yetenekli kiiler iin bir stnlk oldu
unu sanyorsun. Para vazgeilmez bir ey deildir, vazge
ilmez olsayd bile bu ekilde kazanmak pek de ho deil.
Cahiller kalabal senin dostun olamaz, hele bunlar kralsa.
Sana Syrakusa'dan, Sicilya'dan uzaklaman neririm. Ama
denildii gibi haz senin iin bu kadar ok nemliyse ve akl
59

Kpeklerin Bilgelii

banda insanlara yaramayan eylerden vazgeemiyorsan, o

zaman Antikyra'ya git, boynuz otu i ve salna kavu! Bu
iecek, Dionysos'un armaan araptan ok daha iyidir; zira
arap senin tehlikeli bir ruh hastalna yakalanmana neden
olur, teki ise seni ondan kurtarr. Salk ve akl, hastalktan
ve lgnlktan ne kadar uzaksa, sen de imdiki evrenden o
kadar uzak olmalsn. Hoa kal.

Etik
49 DtOG. LAERT. 6,1 = G. 11
nce hatip Gorgias'n rencisi oldu. Diyaloglarnn, zellik
le de Hakikat ve Felsefeye Giri diyaloglarnn retorik slubu
buradan gelir.
50 IAMBL. protr. 20 ("Anon. Iamblichi")
I. [1] En iyiyi elde etmek, hedefe ulamak iin bir kimse hangi
konuda almak istiyorsa, ki bu ister bilgelik (felsefe) ister
yiitlik ya da hatiplik isterse ksmen ya da tamamen yararlk
olsun, o bunu sadece u temel zerinde icra edebilir. [2] nce
iyi olma cevherini doutan iinde tamal ve bunu kendi iyi
yazgsna borlu olmaldr; bundan sonras, yani iyiyi ve g
zeli talep eden, almaya istekli biri olmak insann kendisi
ne kalmtr, bylece renmeye mmkn olduunca erken
balamal ve uzun sre bunun peini brakmamaldr. [3] Bu
koullardan biri bile yerine getirilmezse hedefe, yetkinlie
ulamak iin o hibir ey yapamaz; ama btn bu koullar
yerindeyse, icra ettii ey mkemmel olacaktr.
II.
[1] nsanlar tarafndan takdir edilmek, bylelikle de ola
bilecei gibi grnmek iin, almaya hemen genliinden
itibaren balamak ve kendisini hi deimeyen lde al
malarna vermelidir, yoksa bir yle bir byle deil. [2] Zira bu
yeteneklerden her biri kk salmak ve balangtan itibaren sa
60

Antisthenes

hibiyle birlikte gelimelidir; ancak o zaman hedefe ulalr, n

kazanlr, takdir edilir, hem de u nedenlerden dolay: nsan
lar ona tamamen gvenir, hibir kskanlk duymaz. Kskan
lktan dolay insanlar baz meziyetlere deer vermez ve onlar
hak ettikleri gibi dikkate almaz; bakalar ise bu meziyetleri
yadsr ve hak etmedikleri serzenilerde bulunur. [3] nk
bakasna sayg gstermek ho dedir (bunu yaparken ken
disinden bir eylerin eksildiine inanlr), ama zorunluluk ta
rafndan tamamen yenik drlr ve zaman getike azar
azar inandnlrsa, neredeyse irade d bir ekilde hayranlar
dan biri haline gelinir. [4] Ayn zamanda, bu insann grn
d gibi olmadna, aldatma amac gderek n kazanmaya
altna ve yaptklaryla insanlar etkileyerek onlar kandr
dna dair bir kuku bakalarnda da kalmaz. [5] Zira insan
lar bir defa bir eye kesin inanrsa artk kskanmaz ve aldatl
dna inanmaz. [6] Aynca her yaplan ey, her giriim iin
geen sre, icra edilen meslei, eer uzun ve kapsaml olursa,
glendirir; ksa bir sre ise bu etkiyi yaratmaz. [7] nsan
ksa srede konuma sanatm renebilir ve ona hkim
olabilir, retmeninden aa kalmayabilir; ama birok te
kil eylemden oluan bir yetiyi, eer ok ge balanmsa, ksa
srede yetkinletirmek mmkn deildir, tersine, insan bu
yetiyle birlikte yetiip bymelidir, ve btn bunlar olurken
kt zihniyetten, hakknda sylenecek kt szlerden korun
mal ve iyi eyler ok aba harcayarak,11 zenle yaplmaldr.
[8] te yandan ksa srede kazanlan nn mahzurlu bir yan
da vardr: Ksa zamanda zengin ya da bilge ya da yararl ya
da cesur olmu biri genellikle kabul grmez.
III.
[1] Bir kimse elde etmeyi arzulad hedefe ulat ve
ister hatiplie ister bilime ya da beden gcne olsun hakkyla
vakf olduu zaman bunlar iyilik ve yasalar anlamnda uy
gulamaldr. Ama sahip olduu stnl hakszlk, adalet
sizlik anlamnda kullanrsa, bu, en byk ktlktr; byle
bir stnle sahip olmaktansa olmamak daha iyi olurdu. [2]
61

Kopeklerin Bilgelii

Bu yetilerden birine vakf olan bir kimse onlar iyilik iin kul
lanrsa tamamen iyi, ktlk iin kullanrsa tamamen kt bir
insan olur. [3] Yetilerini bir btn olarak kazanmaya alan
birinin hangi szler ve edimlerle sivrildii soruturulmakdr.
Bunlar insanlarn birouna yararl szler ve edimler olmal
dr. [4] Bir kimse yaknna para vererek iyilik yaparsa, sonra
paray tekrar tahsil ederse kanlmaz ekilde kt bir insan
olur. Aynca o {ileride de] balamaya ve armaanda bulun
maya devam ederse bitmeyecek kadar ok para biiktiremeyecektir. Paray tahsil etmekten vazgemenin, iyilik yapann
zenginken yoksullamas, mlk sahibiyken mlkszlemesi
gibi bir zarar daha vardr. [5] Bir kimse -para datmadan-,
hem de zarara uramadan baaryla insanlara iyilik yapan
biri baka hangi ekilde olabilir? Ve genel olarak; Bir kimse
armaanlar tkenmeksizin hi durmadan nasl bata bu
lunabilir? [6] Bu ise, ancak o sadece yasalan ve hukuku sa
vunursa olur: Devleti ve bireyleri bir araya getiren, bir arada
tutan ite budur.
IV.
[1] Evet, hepimiz kendimize hkim olmaya ok dikkat
etmeliyiz; her eyi yozlatran paray kmseyen bir kim
se adaletin en iyi ekilde yerine gelmesi iin mrn esirge
meden uraabilir ancak ve yararl olmaya alabilir. Zira
ounluk bu iki hususta kendine hkim olamaz. [2] Onlarn
bu hastalktan mustarip olmasnn nedeni olduka kesindir:
Yaam ok severler;12 yaamaya zen gsterirler ve varo
lu sevgisinden dolay ona can atarlar, nk zamanla buna
almlardr. Korkudan titredikleri eyler yznden paray
ok severler. [3] Peki, nedir bu eyler? Hastalk, yallk, bek
lenmedik felaketler; kanmca imdi de yasalarn arptrd
cezalardan deil -insan bu cezalardan ekinmeli ve kanma
ldr-, klelerin lmesinden, evdeki hayvanlarn telef olma
sndan, bedensel, ruhsal ya da maddi skntlardan (korku
yorlar - ev. n.). [4] Btn bunlar, skntya dt zaman
ihtiya duyduu parann yokluunu hissetmesin diye herke
62

Antisthene

sin niin zengin olmaya abaladn aklayan nedenlerdir.

[5] Ancak yukarda saylanlardan hi de az olmayan lde
baka eyler de insanlar para peinde komaya tevik eder:
hret hrs, karlkl rekabet, yanma, iktidar hrs. Bize pa
ray bu kadar sevdiren, ite bunlardr. [6] Oysa gerek iyi in
san yzeysel sslerle de, alkanlyla, yetileriyle takdir
edilmeye alr.
V. [1] Yaama sevgisine gelince, u ilke ne srlebilir:
Yalanmadan sonsuza kadar yaamak -ldrlmek harimmkn olsayd, o zaman bir kimsenin yaamna zen gs
termesi ok iyi anlalabilirdi. [2] Ama uzun yaayan birinde
sadece yallk sz konusu olaca -akla gelebilecek en kt
ey!13- ve kimse lmsz olmad iin, insan mrn feda
etmek -k i mr geicidir-, bulunduu mevkide lmszle
mek, kalc bir n kazanmak yerine, yaamm srdrmeye
alrsa ve adnn ktye kmasna katlanrsa, byle bir in
san ok dar grl ve kt dncelere, itkilere alm biri
olmaldr mutlaka.
VI. [1] Kimse "daha ouna-sahip oimay-istemek" duy
gusuna kaplmamaldr ve "daha ouna-sahip olmak" sa
yesinde icra edilebilen nfuzun yararlk olduunu, yasalara
boyun emenin ise korkaklk sayldn sanmamaldr. Bu ta
mamen reddedilmesi gereken bir zihniyettir, ve iyinin radikal
kartna, yani ahlaksal ve maddi ke yol aar. yle ki: in
sanlar doal olarak tek balarna yaayacak durumda dedi;
zorunlulua boyun eerek bir araya gelip birletiler ve gein
mek iin her eyi bulup icat ettiler, gerekli becerileri kazand
lar. Ayn zamanda yasa tanmayan bir toplulukta yaamalar
mmkn deildi; nk byle bir varolu herkesin tek ba
na yaamasndan ok daha kt olurdu. Btn bu zorlayc
nedenlerden dolay insanlara yasa ve adalet hkmediyor, ve
bu durum asla deimeyecek, nk doa yasasna sk sk
ya baldr. [2] Yaratl batan itibaren dtan yaralanmas
mmkn olmayacak, hibir hastaha yakalanmayacak ekil
63

Kpeklerin Bilgelii

de, her eye alk, bedeni ve ruhu elik gibi bir insan, yani bir
stn insan mevcut olsayd, byle bir insana, elindeki gcn
"daha ok sahip olmaya" yeterli olaca dnlebilirdi;14
nk byle birinin cezasz kalmak iin yasalara snmaya
ihtiyac yoktur. Ama bu, yanl olurdu. [3] Zira byle bir in
san mevcut olsayd bile, ki bu elbette mmkn deildir, onun
yasa ve hukuk iin mcadele etmesi, onlar pekitirmesi ve
[tm] gcn yasalar ve onlarn gelimesi iin harcamas ge
rekirdi; varlm ancak bu ekilde devam ettirebilirdi; baka
trl hayatta kalmas mmkn olmazd. [4] nk byle biri
olaslkla tekileri kendine dman yapacakt, insanlar iin
de yaadklar yasal dzen ve sayca stnlkleri nedeniy
le hile ya da zorbalkla onu alaa edip boyun emeye zor
layacakt. [5] Bylece kendinde gcn, saf gcn [sadece]
yasa ve hukuk sayesinde hayatta kalabilecei grlyor.
VII. [amblich bir paragraf yle zetliyor: Yasal dzen
ve hukuksuzluk arasndaki fark zerinde dnmek de zah
mete deer. Bireyler ve toplum iin yasal dzen mevcut en iyi
eydir, hukuksuzluk ise en kt. Zira hukuksuzluktan hemen
byk zararlar doar. Biz nce yasal dzenin hakiki yararla
rnn15ne olduklarm aklamak istiyoruz.]
VIII. [1] Yasal dzen nce gven ortam yaratr, bu du
rum herkesin yararnadr ve nemli kazanmlar arasndadr.
Zira gven nedeniyle herkes paradan pay alr ve bu yzden
az miktarda para tedavl iin yeterlidir; bu gven olmaks
zn ok miktarda para bile yeterli olmazd. [2] Yasal dzen
sayesinde parayla ve [genel olarak] geimle ilgili, arzu edi
len ve edilmeyen d koullar en elverili ekilde dzenle
nir; durumu iyi olanlar bu yzden kovuturmaya urama
dan gven iinde mutluluklarnn tadn karr; te yandan
durumu kt olanlar, dei toku ve karlkl gven saye
sinde durumu iyi olanlardan yardm alr, ve btn bunlar
yasal dzenden kaynaklanan eylerdir. [3] Ayrca insanlar
yasal dzen sayesinde zamanlarm ksr bir ekilde politi
64

Antisthenes

kaya ayrmaz, retid bir biimde zel ileriyle ilgilenir. [4]

Yasal dzen sayesinde insanlar naho sorunlardan kurtulur
ve holandklar sorunlarla urar. nk politika en tat
sz, zel iler ise en ho meguliyetlerdir. [5] Uyumak zere
yataa girdikleri zaman -tatsz ilerden uzaklaarak kafa
dinlemek- korkmadan ve zc dertlere kaplmadan onu
[uykuyu] beklerler, ve uyandklar zaman benzer durumda
olurlar, birdenbire tela ve dehet iinde yataktan kalkmaz
lar, insan rahatlatan bir evreden16 sonra "insan tketen"17
bir gn beklemek zorunda kalmazlar. Hayr, korkusuzca
ve tasalanmadan gnlk ilerine giderler, karlnda iyilik
greceklerine dair hakl bir umutla rahata almaya koyu
lurlar. Btn bunlann nedeni yasal dzendir. [6] Sava in
sanlarn bana en kt dertleri aar: Ykm, klelik; yasalar
olmayan halklar bunlar yasal dzende yaayanlardan daha
ok gze alr. [7] Yasal dzen gnlk yaama elverili baka
birok yararl ey sunar ve ortaya kan glklerin alma
sna yardmc olur. Yasaszlktan dolay meydana gelen za
rarlar unlardr: [8] nsan nce zel ileri iin vakit bulamaz
ve naho eylerle, ii gcyle deil, politikayla uramak
zorunda kalr. nk insanlar birbirine gvenmez ve dei
toku yapmaz, para istif edilir ve [aslnda] fazla miktarda
mevcut olsa da dolama srlmezse eksiklii hissedilir. [9]
Kt ve de iyi d koullar [yukarda VII, 2'de sylenenlerin]
kartna neden olur. Zira yasadan yoksun bir devlette refah
gvencede deildir, refaha erimek iin aba harcanr, yok
sulluk bertaraf edilmez, tersine, genel gvensizlik ve dei
toku noksanl yznden her yere yaylr. [10] Ayn ne
denden dolay danda savalar, ieride ise devrimler daha
ok ba gsterir ve bunlar nce pek grlmediyse imdi ger
ekleir. Politikada bakalarnn entrikalaryla karlald
ve bu yzden ok dikkat etmek, tekilere kar dolap evir
mek zorunda kalnd grlr. [11] insan uykudan kalkt
zaman aklna pek de ho dnceler gelmez ve uyumak
65

Kpeklerin Bilgelii

zere yataa girdii zaman gnn hi de keyifli gemeye

ceini, korkun bir gn yaanacan bilir. Uyanmak feci,
rktc bir hale gelir ve hemen en kt eyleri hatrlatr,
tekilerin yan sra bunlar, dediimiz gibi, yasaszln or
taya kard zararlardr. [12] Despotluk da -n e korkun bir
felaket!- sadece yasaszlktan kaynaklanr. Kimileri -haksz yere!- bir despotun baka nedenlerden dolay iktidara
geldiini, insanlarn kendileri bir ey yapmadan zgrlk
lerini kaybettiini, nk despotun onlar buna zorlad
n dnr. Btn bunlar doru deildir, [13] Kim ki bir
despotun yasaszlk ve Daha ouna-Sahip Olmay-steme
zemininden baka bir zeminde yetitiine inanyorsa o bir
budaladr. Bu durum, eer herkes ktle eilim gsterir
se vuku bulur. Yasa ve hukuk olmakszn yaamak mmkn
deildir. [14] Demek ki, bu ikisi -yasa ve hukuk- halk kendi
bama brakp ortadan kaybolursa, onu korumak ve sorum
luluunu stne almak tek bir kiiye geer. Halkn karn
gzeten yasalar ortadan kaldrmakszm onutek bir kiiye
emanet etmek nasl mmkn olabilirdi? [15] Hukuku yok
etmek ve herkes iin ortak, herkese yararl yasay kaldrmak
isteyen birinin, eer bunu gerekten halkn elinden almay
dnyorsa, batan aaya elikten bir insan olmas ge
rekirdi - birok kiiye kar bir kii! [16] tekiler gibi etten
[kemikten] bir insan bunu kolay kolay baaracak durumda
deildir; te yandan onlar [halkn] elinden zaten kaybolup
gitmise, bu kii bir despot olarak iktidan ele geirebilirdi.
Bu yzden bazlan, byle bir ey gerekleirse asla farkna
varmaz.19
51 DON CHR. or. 13,12,13-28 = G. 208
[13] nsanlarn neredeyse hepsinin akl bandan gitmi gibi
geliyor bana. Kimse yapmas gereken eyi yapmyor; anlaml,
daha iyi bir yaama balamak iin kimse iledii hatalardan,
bilgisizliinden, manevi aknlndan kurtulmaya alm
66

Antisthenes

yor. Herkes byk bir huzursuzluk iinde yerinde sayarak,

hi ilerlemeden ayak sryor ve sz konusu olan hep ayn
ey: Para, saygnlk, haz. Kimse bunlardan ayrlamyor ve
ruhunu kurtaramyor. nsanlar da girdaba kaplm nesneler
gibi: Girdabn iinde savruluyor ve artk darya kamyor.
[14]
nsanlar hakknda, ama ilk bata kendim hakknda
buna benzer ekilde dnyordum, ve umutsuzluk iinde
kimi zaman Sokrates adl birinin yapt eski konumaya geri
dnyordum, o bu konumay her yerde, insanlarn kar
snda yksek sesle ve zerine basa basa -gre okullarnda,
Lykeion'da, i yerlerinde, pazar meydannda- yorulmadan,
bkmadan tekrarlyordu, biri, tpk deus ex machina (makine
den tanr - ev. n.) gibi demiti. [15 j Elbette konumay kendi
marifetim diye gstermedim, sahibini belirttim, ieriini ke
limesi kelimesine ve tam olarak hatrlayamadm ve bazen
fazla bazen eksik sylediim iin kendisinden zr diledim.
Yllarca nce sylenmi olanlar tekrarlyorsam, srf bu yz
den szlerime daha az deer verilmesi gerekmez. "Belki" de
dim, "bylece bundan yararlanrsnz, nk gemi dnem
lerde sylenenler ila gibi buhar olup umamtr ve etkisini
de pek kaybetmemitir".
[16]
Sokrates birok kiinin ayn yerde toplandm g
rnce istemeye istemeye, serzeni dolu bir ekilde, cesaretle
ve szn esirgemeden onlara yanayordu: "Ey ahali nere
ye byle? Mecbur olduunuz iin baka trl davrandnz
bilmiyor musunuz? Aklnz fikriniz [sadece] parada ve para
kazanmak, bylece bol bol paraya sahip olmak, ocuklarnza
daha ok miras brakmak iin her areye bavuruyorsunuz!
Ama ocuklarnz ve zellikle kendiniz, yani babalar istisna
sz her eyi ihmal ettiniz. Zira insana yeterli, yararl olan ve
paray ama d, haksz yere, sizin zararnza20 deil, amaca
uygun, hakl ekilde kullanmak iin onu muktedir klan ei
timi, renimi bulmadnz, ve paradan nemli bir ey daha
var, oullarnza, kzlarnza, kanlarnza, kardelerinize ve
67

Kpeklerin Bilgelii

dostlarnza kar doru davranmak; onlarn da size kar

doru davranmak zorunda olmas gibi.
[17] Ana babanzdan Kithara almay, gremeyi, oku
may ve yazmay renir, btn bunlar ocuklarnza da
retirseniz daha makul, daha iyi bir devlet yaratacanza
m inanyorsunuz? Ama biri kp da Kithara alardan, spor
hocalarn ve retmenleri, hem de kendi alanlarnda en iyi
lerini bir araya getirseydi ve sizin onya'da yaptnz gibi,
bir kentin ya da bir lkenin nfusunu onlardan olutursayd
acaba size gre nasl bir devlet ortaya kard, orada nasl ya
anrd? Bu devlet, Msr'daki kadn da erkei de eri olan
"eriler kenti"nden daha kt, daha itici olmaz myd? Bu
halk -yani ocuklarnzn eitmenleri, spor hocalar, Kithara
alanlar, retmenler ve Rhapsodlar, oyuncular, ki onlar da
buraya dahil etm eli- ok daha gln olmaz myd?
[18] yle ki: Bir kimse rendii her eyi, rendii eye
ihtiyac olduu zaman becerisini gstermek amacyla renir.
rnein dmenci gemiye biner binmez dmenin bana gee
rek gemiye yn verir; zira dmencilii bu amala renmi
tir. Hekim bir hastay muayene ettii zaman onu ilalarla ve
perhiz nerileriyle iyiletirir; zira o sanatm bu amala ren
mitir. [19] Peki, siz nasl yapyorsunuz? Devlet ilerini gr
rken birileri orada dikilip Kithara m alyor, teker gre
iyor ve yine bakalan Homeros ya da Hesiodos'tan paralar
m okuyor? Bu konulan bakalarndan daha iyi anlyorsunuz
ve bu nedenle uygun kiiler olduunuzu, kamusal ve zel i
lerinizin doru ekilde stesinden geldiinizi sanyorsunuz.
Demek ki, bu umutla devleti ynetiyor, oullarnz eitiyor
sunuz, ki gnn birinde onlar da kendi karlarm, devletin
karlarn korumaya ehil olsunlar, yeter ki "kentleri yerle
bir eden Pallas Athena"y memnun ederek Kithara alabil
sinler ya da lir eliinde dans edebilsinler! Ama siz, kendiniz
ve vatan iin nemli olan nas idrak edeceinizi, yasaya ve
hukuka gre devleti birlik iinde nas yneteceinizi, kimse
68

Antisthenes

nin kimseye hakszlk etmeden, birbirine elme takp gzden

drmeden nasl bir arada yaayacam asla renmediniz,
hibir zaman buna dikkat etmediniz, ve bununla imdi de il
gilenmiyorsunuz!
[20] Ama Dionysos enliklerinde dzenli olarak tragedya
oyuncularn izliyor, trajik kahramanlarn bana gelen fela
ketlere zlyorsunuz. Ne var ki, bu felaketlerin, okuma yaz
ma bilmeyen, arklar yanl syleyen ve gremekten haberi
olmayan insanlarn bana gelmediim hi mi hi fark etme
diniz. Bir insann yoksulluu tragedyalarda asla sahnelenmemitir. Tam tersine: Bunun iin Atreus'tan, Agamemnon'dan,
Oedipus'tan sz eden tragedyalara bakmak yeter de artar.
Bunlar altna ve gme, topraa ve hayvan srlerine faz
lasyla sahip insanlard, ve aralarndan en talihsizinin altn
postlu koyunu bile vard! [21] Evet, ok gzel Kithara ala
bilen, hatta esin perileriyle birincilik iin yanan Thamyris'in
bu yzden gzlerine mil ekildi ve stelik sanatn da kay
betti. Alfabeyi bulmak Palamedes'e de yarar salamad: Buna
ramen, Akha hukukunun aksine, kendi rencileri tarafn
dan talanarak ldrld. Okuma yazma bilmeyenlerin ve
bu bilgiye yabana olanlarn canna dokunmadlar. Ama Palamedes alfabeyi bakalarna da -en bata elbette Atreusoullanna- retir retmez, tpk atele iaret verilir ve askerleri
sayar gibi, -nk siz daha nce sava halk olarak, obanla
rn koyunlanru sayd gibi yi sayamyordunuz-, onu ldr
dnz, ama onun sayesinde daha bilgili ve becerikli oldunuz.
[22] Hitabet hocalarnn size doru nerilerde bulunacana
ve bu sanatn insanlan becerikli, yetenekli yapacana inan
yorsanz, o zaman politik sorunlarda karan niin onlara b
rakmayp kendinize sakladnza armamak elde deil. Ve
siz onlan bu kadar adil ve gvenilir buluyorsanz mali ileri
nizin ynetimini de niin onlara devretmiyorsunuz? Bu, ge
milerinizdeki krekileri ya da krekilerin ban dmenci
ya da kaptan olarak atamaya benzer."
69

Kpeklerin Bilgelii

[23] Bir politika a ya da bir hatip yle bir itirazda bulu

nabilirdi: Persler birbiri ardna iki kez devasa ordularyla
Atina'ya ve Yunanistan'a yrd zaman Atinallarm za
fere ulamasn salayan ne de olsa bu eitimdi. Birincisinde
Pers Kral komutanlarnn emrinde bir ordu gnderdi, sonra
Serhas'n bizzat kendi Kk Asya'dan toplad tm sava
laryla birlikte geldi. O (politikac ya da hatip - ev. n.) Ati
nalIlarn btn bu dmanlan yendiini ve gerek stratejide
gerekse savata her bakmdan onlara stn olduunu syle
yebilirdi. Eer onlar (Atmallar - ev. n.) asla kt, yararsz
deil, en iyi eitimi almam olsayd, istisnasz nasl bu kadar
becerikli, yetenekli olabilirdi?
[24] Byle bir itiraza Sokrates'in cevab u olurdu: "D
man da eitimsiz deildi ve politik kararlar alma yetisine
sahipti. Ordu deneyimli okulardan, svarilerden ve avc
lardan oluuyordu, onlarda da sokaklarda plak dolamak
ya da saa sola tkrmek ayp saylyordu. Ama btn bun
larn hibir yarar olmad; nk balarnda doru drst
komutan, kral yoktu, on binlercesi bir araya gelmiti, hepsi
aklsz, hepsi sefil. [25] lerinden birinin banda ta vard
ve altn bir tahtta oturuyordu. Bunlar, sanki kt bir ruh
tarafndan zorbalkla ilerlemeye sevk edilmi gibi, bazlar
denize, bazan dalardan aaya doru krba darbeleri
altnda, lm korkusuyla titreyerek zorlanmlard. Tpk
gremekten anlamayan iki kiinin birbiriyle gremesi
ve birinin tekini, ustalktan deil sadece rastlant sonucu,
bazen iki defa arka arkaya yere yatrmas gibi; Pers sava
larnda da kimi zaman Atinahlar, kimi zaman Persler ka
zanyordu, rnein Persler, Spartallann yardmyla, Atina
surlarn ykmt. [26] imdi bana, o gnlerde Atmallarn
sanattan daha az anladn, daha az eitimli olduunu
kim syleyebilir? Sonra, Konon dneminde Knidos deniz
savan kazandklar zaman daha iyi birer grei ve ar
kc mydlar?"
70

Antisthenes

Sokrates bu ekilde onlara ie yarar bir eitim almam ol

duklarm kantlad. Ancak bu durum, yalnz Atinallar iin
deil, gemite yaam ve gnmzde yaayan btn in
sanlar iin geerlidir. [27] [Doru] eitim almadan, yaamak
iin neyin sz konusu olduunu bilmeden, yaama yeterin
ce hazrlanmadan yine de byk iler yapmaya kalkmak;
ite bu, onlarn bile houna gitmeyebilir, zira onlar bilgisiz,
eitim siz insanlar doru yaamaya ehil olmadklar iin kn
yordu. Ancak bilgisiz olmayanlar, kuma dokuyamayanlar,
ayakkab tamir edemeyenler ya da dans edemeyenler deil,
"cana yakn, iyi bir insan" olmak iin bilinmesi gerekenlerden
haberi olmayanlard.
[28]
Sokrates onlar, kendilerini iyice incelemeleri ve fel
sefeye hasretmeleri iin bu ekilde tevik etti, zira o bu tr
bir incelemenin felsefe yapmaktan baka bir ey olmadm
biliyordu. "Cana yakn, iyi bir insan" olmak iin bu hedefi
gz nnde bulundurmak, byk bir hrsla almak felse
fe yapmaktan baka bir ey deildi. Ne var ki, Sokrates bu
ifadeyi ok sk kullanmyordu. Genellikle sadece "iyi insan"
olmay talep ediyordu.
52 DOG. LAERT. 6, 3 = G. 57
Nasl bir kadnla evlenmeli diye soran birine, "kadn gzelse
ortaksz kalmazsn; eer irkinse strap iinde kvranrsn",
diye cevap verdi.
53 DOG. LAERT. 6,11 - G. 58
Bilge kii ocuk yapmak iin evlenmelidir, ve bunun iin en
uygun kadn almah ve sevmelidir. Zira bilge kii kimi sev
mesi gerektiini bilir.
54 DlOG. LAERT. 6, 4 G. 60
Kaan bir zamparay grnce ona yle dedi: "Zavall adam!
Bir Obole'ye ne kadar byk bir tehlikeden kanabilirdin!"
71

Kptklerm Bilgelii

55 DOG. LAERT. 6,10 = G. 61

Herhangi bir yerde takp taktrm bir kadn grrse kad
nn evine gidiyor ve kocasndan "atm ve silahlarn" gster
mesini istiyordu; bunlar varsa kocas karsnn bu lksne
izin verebilirdi; zira kadn korunmu olurdu; aksi takdirde
sslerinden vazgemeliydi.
56 STOB. 3 ,1 0 ,4 1 = G. 80
Kim paraya dknse o iyi deildir, bu bir kral ya da sradan
bir yurtta da olsa fark etmez.
57 XEN. symp. 3 ,8 = G. 81
"Sen, Antisthenes neyle gurur duyuyorsun?" "Zenginliim
le." Bunun zerine Hermogenes: "ok paran m var?" "Ha
yr, yemin ederim ki bir Obolem bile yok!" "Nasl? O zaman
ok topran m var?" "Evet, belki dostumuz Autolykos'a
kendini toprakla ovuturmak iin yeter."
58 XEN. symp. 4, 34-14 = G. 82
[34] Sokrates: "Azizim Antisthenes syle bakalm, bu kadar
az eyin olduu halde zenginliinle niin o kadar ok gurur
lanyorsun?" Antisthenes: "nk kanmca efendiler, zen
ginlik de yoksulluk da ev sahibi olmakla llmez, onlar ru
humuzda yer alrlar. [35] yle insanlar gryorum ki, dnya
kadar paralan olduu halde daha fazlasna sahip olmak iin
hibir abadan, tehlikeden kanmyorlar. Paylarna den
mirasn eit olduu iki karde tanyorum, birinin yeterli,
hatta harcayabileceinden fazla paras var, teki ise alk
ekiyor. [36] Aynca zenginlie o kadar ok can atan kral
lar biliyorum ki, en yoksul dilenciden bile beklenilmeye
cek korkun sular iliyorlar. te buyurun, srf ihtiyatan
dolay alyorlar, evlere giriyorlar, insanlan kleletiriyor
lar. Sadece para iin evleri yerle bir eden, kitlesel cinayet
ler ileyen, kentin tm halkn kle diye satan krallar var.
72

A ntistheiK S

[37] Diyeceim o ki, onlara acyorum, nk hepsi a gr has

ta. Onlarn durumu, kanmca durmadan tknan,21 ama asi*
doymayan birine ok benziyor. Bana gelince, o kadar az11 eyim var ki, az bile bulamyorum, ama yine de yemek imek
iin yeterli olandan fazlasna sahibim, ak havada bizim
sevgili milyoner Kallias'tan daha ok meyecek kadar
giysim var. [38] Evimdeyken duvarlar bana tpk scak giysi
ler gibi ve tavan da scak bir rt gibi geliyor, bir yatam da
var, grevini yle iyi yerine getiriyor ki, uykudan kalkmak
epey zor oluyor. Bedenim cinsel ilikiye ihtiya duyduu
zaman karma kan ilk kadn bana yetiyor ve laf attm
her kadn beni cokuyla selamlyor, nk o bakasn iste
miyor. [39] Ksacas, btn bunlar bana yle ekici geliyor
ki, karlatm her eyde daha fazla deil, daha az elence
aryorum, zira bazlan olduundan daha ekici grnyor.
[40] Zenginliimin en mkemmel yan da u: Biri kalkp va
rm youmu elimden alacak olursa, geimimi salamama
yaramayacak bir i kadar aalk bir ey tasavvur edemem.
[41] Evet, bir defa olsun doru drst marmak istediim
zaman pazardan lks eya satn almam (bu ok pahal olur
du), ruhumda depoladklarmdan alr kullanrm. [Hakiki]
haz iin, nsann batan karlmaya kar metanetle direnip
direnmemesi ya da bu lks eyalarn birinden zevk alp al
mamas byk bir rol oynar, tpk bana sunulan bu Thasos
arabn, susamadm halde imem gibi. [42] Evet, sanrm
tutumlu yaayan insanlar pahal her eyde gz olanlardan
daha drst oluyor. Zira elindekiyle yetinen bir kimsenin
yaknlarndan birinin malnda gz olmaz. [43] Ancak by
le bir zenginliin insan nasl zgr kldn dnmek de
zahmete deer. nk bu zenginlii kendisinden kazand
m aziz Sokrates'imiz onu bana lerek ve tartarak satma
d, tayabildiim kadarn armaan etti. Bu zenginlikten
kendime bir para bile saklamak istemiyorum, dostlarmn
nnde her eyimi ortaya dkp benim ruh zenginliimden
73

Kpeklerin Bilgelii

pay almalarm salyorum. Evet, benim en sekin mlkiye

tim, bildiiniz gibi, grmeye deer olan grmem ve iitme
ye deer olan iitmem iin bana her zaman izin veren esin
perilerimdir ve -benim iin en nemlisi d e- btn gn is
tediim kadar Sokrates'le geirmemdir. Ayrca o altnlarm
hesaplayan insanlara deer vermez, vaktini holand kii
lerle geirir."
59 XEN. symp. 4,2-5 = G. 83
Antisthenes ayaa kalk ve Kallias'a meydan okuyan bir
sesle sordu: "Sence insanlarn adalet duygusu ruhlarnda m
yoksa keselerinde mi?" "Ruhlarnda." "Bir kimsenin kesesine
para koyduun zaman onun ruhunu daha adil mi yapyor
sun?" "Evet, hi kuku yok." "Ama nasl?" "Bu kii geinmek
iin gerekli eyleri satn alacak paras olduunu bilirse, bir
su ileme tehlikesini gze almayacaktr," "Senden aldm
geri verir mi?" "Hayr, hayr, elbette vermez/' "Hi olmaz
sa verdiin para iin teekkr eder mi?" "Hayr, bunu bile
yapmaz; tam tersine, paray almadan nceki halinden daha
da saldrgan bir hale gelen insanlar var." "Hayret" dedi An
tisthenes ve sanki sust yakalam gibi ona bakt, "demek
ki sen insanlar bakalarna kar adil yapabiliyorsun, ama
kendine kar deil." "Bunda hayret edilecek ne var?" "Gr
myor musun, mimarlar ve inaat ustalar bakalar iin nasl
binalar yapyorlar, ama kendileri iin hibir ey yapmayp ki
rada oturuyorlar? Seni gidi sofist, benim tarafmdan rtlmeyi kabul etmek zorundasn!" "Evet, evet" dedi Sokrates, "o
kabul etmek zorunda; zira rivayete gre khinler bakalarna
gaipten haber veriyorlar, ama ileride kendi balarna neler ge
leceini bilmiyorlar."
60 DOG. LAERT. 6 ,5 = G. 88
Ad ktye km biri onu vd zaman, "tanr akna, aca
ba yanl bir ey mi yaptm?" diye sordu.
74

Antisthenes

61 DOG. LAERT. 6 ,7 = G. 90
Sana hakaret edilirse, talandn zamankinden daha meta
netli olmalsn.
62 GREG. NAZ. or. 4,72 = G. 91
Antisthenes muhteem biriydi. u arsz baldn plaklardan
biri onun kan gzn yarmb, ve o da kendisine saldra
nn adn, onu mahcup edip kk drmek iin -heykeltiran heykele yazd gibi- alnna yazd.
63
THEMST. virt. 43, Arapadan ev. Gildemeister Buecheler, Rhein. Mus. 27 (1872) 450 f. = G. 96
Sizler rasyonelliin yce bir ey olduunu gerekten ren
mek istiyorsanz, o zaman Platonu ve Aristoteles'i deil, bu
yolda rehber olan bilge Antisthenes'i tank gsteriyorum.
nk o yle diyordu: "Prometheus Herakles'e dnerek,
davran tarzn ok aalk, dnyevi eylerle urayor
sun, daha nemli olanlara zen gstermeyi braktn. Sen,
insandan daha yce olan eyi renene kadar eksik birisin,
ve bunu rendiin zaman insani olan da renirsin. Ama
sadece dnyevi olan renirsen vahi hayvanlar gibi yolu
nu arrsn" dedi. Ne var ki, dnyevi eylere ilgi duyan ve
akimn dnme gc, zeks bu mahdut, deersiz eylerle
snrl kalan Herakles, Antisthenes'in dedii gibi, bir bilge
deil, pislikten holanan biridir. nk btn semavi eyler
ycedir, ve onlar hakknda dncelerimiz de yce olmaldr.
64 DOG. LAERT. 6,104 = G. 98
Kinik retinin amac, Herakles adl eserinde Antisthenes'in
dedii gibi, erdemli yaamaktr.
65 DOG. LAERT. 6,105 = G. 99
Onlarn anlayna gre erdem renilebilir -Antisthenes
Herakles'inde byle diyor- ve kaybolmadan kalr. Bilge kii
75

Kpeklerin Bilgelii

cana yakn ve hataszdr, kendisine yakn olanlara benzer,

hibir eyi rastlantya brakmaz.
66 DOG. LAERT, 6 , 6 - G . 100
"Felsefeden kazancn ne oldu?" "Kendimle sohbet edebil
mek."
67 PLUT, praec. ger. reip. 15,811b = G. 100
Antisthenes'le ilgili ilgin bir anekdotun bana byk yar
dm oldu. Bir adet tuzlu balk tayarak Pazar yerinden
geerken onu gren biri aknlk iinde kald. Antisthenes:
"O benim iin," dedi.
68 Gnom. Vat. 743n. 12 - G. 104
Erdem ksa konuur, ktlk hi durmadan samalar.
69 PHtLO ALEX, quod omn. prob. lib. 23 = G. 106
Zeki kiiye katlanmak (zeki kiiyi tamak) zordur, nk ap
tallk nasl ki bo, havada kalan bir eyse, zek da somdur,
dik baldr ve sarslmaz bir arl vardr.
70 EPPHAN. panar. 3, 2 ,9 = G. 107
nce Sokratesi, sonra Kinik olan Antisthenes yle diyor:
"Bakalarn kt eyler iin kskanmamal. Bir kentin surlar
iteki hainler karsnda gvenli deildir, ama ruhun surlar
sarslmaz ve tahrip edilmez."
71 DOG. LAERT. 6, 6 = G. 108
Kafa dengi insanlarla birlikte yaamak her surdan daha salamdr.
72 Plut. cap. ex inim. util. 6, 86b = G. 109
Antisthenes hakl olarak, insann kurtulmak iin ya gerek
dostlara ya da banaz dmanlara ihtiyac var, dedi. Biri,

76

Antisthenes

hata yaptmz zaman bize haddimizi bildirir, teki hakaret

leriyle bizi erden uzak tuta.
73 CLEM. ALEX, strom. 2, 21,130,7 = G. 111
Kibirden kurtulmak yaamn amacdr.
74 P s.- ACRO in Hor. sat. 2, 2, 95 f. = G. 112
Filozof Antisthenes, sahnede sylenen arklardan zevk alan
bir delikanl grd ve ona yle dedi: "Biare adam, sen daha
en gzel arky, yani methiyeni dinlemedin."
75 DOG. LAERT. 6 ,8 = G. 114
Lks ven birine Antisthenes, "dmanlarmzn ocuklar
lks iinde yaasn!" dedi.
76 MAX. CONF. 27,25 = G. 116
enliin ne olduu sorusu zerine, patlayana kadar tknma
nedeni" diye cevap verdi.
77 ASPAS, in Aristot. NE 142,8-10 = G. 120
Bazlar hazm asla iyi bir ey olmadm retiyor; Antis thenes'in
de bu grte olduu syleniyor. Bu retiye gre, haz ne ken
dinde ne de belirli koul ve durumda bir deerdir.
78 GELL. 9,5, 3 = G. 122
Hazla ilgili olarak gemi dnemdeki filozoflar tamamen
farkl grteydiler [...] Sokratesi Antisthenes onu en byk
ktlk diye tanmlyor. Onun yle bir sz var: "Haz duymaktansa ldrmay tercih ederdim."
79 CLEM. ALEX, strom. 2 ,2 0 ,1 0 7 ,2 f. = G. 123
Antisthenes'le ayn fikirdeyim, o yle diyor: "Elim e gese
Aphrodite'i ldrrdm, nk o birok gzel, iyi k a d u u
mahvetti." Sevgiyi doann bir hatas diye tanmlyordu,
77

Kpeklerin Bilgelii

ama sefiller ise onu yakalandklar bir hastalk, bir tanr

olarak gryordu! Bylece o srf budalalktan dolay etki
altnda kaldklarn onlara kantlad, nk hazin zn
tanmyorlard. Sevgi tann bile saylsa, yani ocuk yapmak
iin tanrlarn bir armaan bile olsa ona fazla yaklamamal.
80 STOB. 3 ,6 ,4 3 = G. 124
Kapdan girmeyen haz, darya da zorunlu olarak kapdan
kmaz. Demek ki onu kesip atmal ya da boynuz otuyla te
davi etmeli.
81 STOB. 3,18, 26 = G. 124
Kapdan girmeyen hazz kesip demeli ya da boynuz otuyla
tedavi etmeli ya da direncini krmal. Bu, ksa sren bir para
zevkimiz iin cezadr.
82 STOB. 3,29, 65 = G. 126
nsan zahmetten nce deil, sonra gelen haz iin aba gster
melidir.
83 ATH. 12,513a = G. 127
Antisthenes hazzn iyi bir ey olduunu sylyor, ama he
men ekliyordu: "Piman olmay gerektirmeyen haz."
84 DlOG. LAERT. 6 ,5 = G. 129
Pasm demiri andrmas gibi, kskan kiiyi kendi huyu ke
mirir.
85 MAX. CONF. 11,27 = G. 130
Biri, "en kt hayvanlar hangileridir?" diye sorduunda, "ya
baniler arasnda gammazlar, ehliler arasnda dalkavuklar" ce
vabn verdi.
78

Antisthenes

86 S T O B .3 ,14,7 = G. 131
Dalkavuklara kurban dmektense kargalara dmek daha
iyidir; zira kargalar [sadece] bir lnn bedenini sakatlar,
tekiler ise bir canlnn ruhunu.
87 STOB. 3 ,1 4 ,1 9 = G: 132
Fahieler sevgililerine zek ve akl deil, iyilik salk diler;
dalkavuk da kurbanlarna ayn eyi yapar.
88 DOG: LAERT. 6,10-13 = G. 134
[10] Erdem renilebilir. [11] Soylu kii ayn zamanda be
ceriklidir, yeteneklidir. Erdem mutlu olmaya yeter ve bir
Sokrates'in gcnden baka hibir eye ihtiya duymaz.
Erdem edimlerden oluur ve fazla sze, bilgiye ihtiyac
yoktur. Bilge kii kendine yeter, zira bakalarnn sahip
olduu eyler de ona aittir. nl olmamak iyidir ve ede
erdir. Bilge kii egemen yasalara deil, erdem yasalarna
gre politika yapmaldr [...] [12] Diokles u retileri de
ona atfeder: Bilgeye hibir ey yabanc ve hibir ey uladmaz deildir. Bilge cana yakndr. yiler onun dostudur.
Yrekli ve drst insanlar kendine mttefik yapar. Er
dem, elimizden zorla alnamayacak bir silahtr. Bir avu
iyi insanla birlikte bu dnyanm btn ktlklerine kar
savamak, birok kt insan la birlikte birka iyi insana
kar savamaktan daha iyidir, insan dmanlarn ciddi
ye almal, nk noksanlarmz ilk gren onlardr. Drst
kiilere, yalan bir akrabadan daha ok deer vermelidir.
Kadnn erdemi erkein erdemi gibi ayn eydir. yi gzel
dir, kt irkin. Btn ktlklere, sana yabanc olan bir
ey gzyle bak. [13] Akl en salam surdur: Yklmaz ve
ihanet nedeniyle bile kertilmez. Surlarmz, zapt edil
mesi mmkn olmayan argmanlarmzn zerine ina
etmeliyiz.
79

Kpeklerin Bilgelii

89 DOG. LAERT. 6,103-105 = G. 135

{103] Onlarn (Kiniklerin ve Stoaclarn) ortak olan birka
retisini daha buraya aldm, kanmca bu felsefe de, kimilerinin
iddia ettii gibi, bir yaam biimi deil, bir okuldur. Onlar,
zellikle de Chionlu Ariston, mantk ve fizikten sarfnazar
ederek kendilerini sadece etie vakfetmek istiyor [...] Yk
sek renimi de reddediyorlar [...] [104] Geometri, Mzik
ve benzer eylerden feragat ediyorlar [...] Onlara gre ama,
erdem gereince yaamaktan ileri geliyor [...], tpk Stoacla
ra gre de olduu gibi; nk bu iki okul arasmda belirli bir
uygunluk mevcut. Bu yzden Kinizm, erdemin ksaltlmas
diye tanmlanyor. Kitionlu Zenon da bu anlamda yayor.
[105] Kanaatkar yaam vazediyorlar, ancak yetecek kadar
yemek yiyorlar ve sadece harmani giyiyorlar, zenginlii, n
ve soyluluu kmsyorlar. Hatta bazlar sadece yeillikle
beslenip souk su iiyor, herhangi bir barnakta ve Diogenes
gibi flarda yayor; Diogenes'in dediine gre, hibir ey
den mahrum kalmamak tanrlarn zelliidir ve tanrya ben
zemeye de fazla can atmamahdr. retilerinde, erdemin
renilebilir ve kaybedilemez olduunu vazediyorlar. Bilge kii
cana yakn olurmu ve kendisine yakn olanlar deerliymi,
o hibir eyi kadere brakmazm. Erdemle ktlk arasmda
bulunan her eyi "edeer" diye tanmlyorlar.
90 STOB. 3 ,1 ,2 8 = G. 175
Sohbetsiz bir enlik ile erdemsiz zenginlik zevk vermez.
91 DOG. LAERT. 6, 6 = G. 167a
nsan, gemi batsa bile su stnde kalan bir yolluk hazrla
mal.
92 DOG. LAERT. 6 ,6 = G. 167b
Kt naml kiilerle dp kalkyor diye knandnda, "he
kimler hastalarla da iliki kuruyor, ama atelenmiyorlar."
80

Antisdvenes

93 DOG. LAERT. 6, 5 = G. 168

Notlarn kaybettii iin hayflanan bir renciye, "onlan
ktlara deil ruhuna yazmalydn" dedi.
94 DOG. LAERT. 6, 4 = G. 178
Orpheus gizemleri trenine ilk defa katlmt. Rahip, bu t
rende kutsananlann Hades'te birok ayrcala sahip olaca
n syleyince, "yleyse sen niye lmyorsun?" diye sordu.
95 PHLOD. piet. 7a, 3-8 = G. 179
Onun Physikos adl eserinde, soya gre birok, doaya gre
ise bir tek tanrnn mevcut olduu yazldr,
96 CLEM. ALEX, protr. 6, 71, 2 = G. 181
"Tann kimseye benzemez; bu yzden onu bir tek imge
de kavramak da mmkn deildir." Bu, elbette Kinikle
rin gr deildir, bunu syleyen, Sokrates'in rencisi
Antisthenes'tir.
97 CLEM. ALEX, protr. 7, 75, 3 = G. 182
Kybele'nin dilenci rahibi ondan sadaka isteyince, o hakl ola
rak yle dedi: "Tanrlarn anasna destek vermeme gerek
yok; onu tanrlar desteklesin."
98 ANON. Schol. Ven. Zu Hom. IL . 23,65 = G. 193
Ruhlar, kendilerini sarp sarmalayan bedenler gibi ayn bi
imdedir.
99 DON CHR. or. 53, 36,4 f. = G. 194
Zenon'un Homeros'a hibir itiraz yoktu, Homeros'un ks
men kendi dncesine, ksmen geree gre yazm oldu
unu syleyerek elikileri ve uyumsuzluklar aklyordu.
Homeros'un ksmen kendi dncesine, ksmen geree gre
yazm olduu grn Zenon'dan nce zaten Antisthenes
81

Kpeklen Bilgelii

ifade etmiti, ama ayrntlarna girmemiti, Zenon ise btn

ayrntlar ortaya koymutu.

Mantk, B i limle r, Eitim

100 ARlSTOT. metaph. 8, 3 ,1043b 23 vd. = G. 150
Antisthenes'in yandalan ile bu trden baka acemilerin
formle ettikleri kuku belirli bir anlam kazanyor. Yani
onlar bir nesnenin ne olduunu tanmlamann mmkn
olmadn iddia ediyor, tanm kavramndan "uzun uzun
ifade etm eyi" [bir szckler dizisini] anlyorlar. Bir nesne
nin vasfnn ne olduunu sadece zihnen kavramak mm
knm; rnein gmn ne olduu deil, sadece kalay
gibi olduu sylenebilirmi. Bu yzden, tanmlanabilen ve
aklanabilen nesneler mevcuttur, szgelimi bileik nesne
ler, bunlar duyusal alglanabilir ya da sadece dnlebi
lir nesnelerdir; ancak aklayc tanmn bir nesne hakknda
bir eyler ifade etmesi gerektii zaman, biri madde gibi bir
ey, teki biim gibi bir ey olmak zorundadr; bu durum,
nesnelerin bileimini salayan asli oluturucu eler iin
geerli deildir.
101 DOG. LAERT. 6, 3 = G. 151
"Logos"u ilk defa tanmlayan Antisthenes'ti, "bir "logos"
gemite var olan ya da imdi var olan aklayan eydir" di
yordu.
102 ARSTOT. metaph. 4 ,2 9 ,1024b 26 vd. = G. 152
Yanl olduu srece bir ifade, eer var olmayan bir ey
le ilgiliyse yanltr. Bu yzden her ifade, doru olandan
bakasyla ilikilendirilebilirse yanltr, rnein daire kav
ram genle ilikilendirilirse. Bu anlamda her ey hakkn
da sadece bir tek ifade vardr, yani onun "z - ne" ["to
82

Antisthenea

ti en einai"]; baka bir anlamda birok ifade mevcuttur,

nk kendinde ey ve "etkilenim leri" ayn eylerdir, r
nein "Sokrates" ve "esin perilerinden etkilenen Sokrates"
gibi. Ne ki, yanl ifade genelde hibir ey ifade etmez. Bu
yzden, bir ey hakknda sadece tek bir ey ifade edilir,
yani kendi kavramndan baka bir ey ifade edilmez, diyen
Antisthenes'in szleri safdilcedir. Buradan [ona gre] bir
elikinin mmkn olmad, hatta fiilen bir yalann mev
cut olmad sonucu kar.
103 DOG. LAERT. 9,53 = G. 154
Antisthenes'in, elikinin mevcut olmadm kantlamaya
alt teorisini, Platon'un Euthydemos'ta syledii gibi, ilk
defa Protagoras anlatmtr.
104 ELAS zu Aristot. c a t 109,18 vd. = G. 159
Zenon, varolann hareketsiz olduunu iddia eden hocasn
savunmak zere, varolann [gerekten] hareketsiz olduunu
kantlamak iin be argman ne srd. Bunlara itiraz etme
konusunda yetersiz kalan Antisthenes ayaa kalkt ve oradan
uzaklat, zira o grnn her kar-argmandan daha iyi
bir itiraz olduunu dnyordu.
105 EPKT. 1 ,1 7 ,1 0 vd. = G. 160
"M antk verimsiz bir eydir." Bunu da ayrntlaryla ele
almak istiyoruz. Her ne kadar izin verilse de mantk yine
de teki [bilimleri] snrlayan ve aratran bir bilim dir; o
deyim yerindeyse lme ve tartma sanatdr. Bunu kim
sylyor? Chrysippos deil, Zenon ve Kleanthes mi? An
tisthenes de sylemiyor. Peki, unlar yazan kim: "Ei
timin balangc szcklerin aratrlm asdr." Sokrates
bunu sylemiyor. Ve Ksenophon, szcklerin aratrlm a
sndan, onlarn tam anlamlarndan baladm, diyen kim
den sz ediyor?
83

Kpeklerin Bilgelii

106 DOG. LAERT. 6,103 = G. 161

Kinikler bilimleri de reddediyor. Antisthenes, "akl banda
bir kimse okumay renmemeli, ki bylece gereksiz eylerle
kafas karmasn," diyor.
107 STOB. 2, 31, 33 = G. 162
En gzel elengin hangisi olduunu soran birine, Sokratesi
filozof Antisthenes, "insann eitim iin ald elenk" diye
cevap verdi.
108 STOB. 2 ,3 1 ,6 8 = G. 163
Kim dirayetli bir insan olmak istiyorsa bedenini spor alann
da, ruhunu eitimle altrmal.
109 Gnom. Vat. 743n. 3 = G. 164
Eitimsizler uyankken grlen ryalardr.
110 GAL. protr. 6 = G. 165
Antisthenes ile Diogenes hakl. Biri, cahil zenginleri "altn
postlu koyunlar" diye tanmlyordu, teki uurumun kenarn
da yetien incir aalaryla karlatryordu; zira meyveleriy
le insanlar deil, sadece kargalar ya da kuzgunlar besleniyor;
paralarnn da bilgelere bir yaran yok ve onlar dalkavuklar
harcayp tketiyor.

NOTLAR
1 Diog. Laert. 6,15 - 1 8 =G. 41.
1 Diog. Laert. 2, 64.
3 Diels 37.
4 Dion. Chr. or. 3,26 - 41.
5 Okuyunuz: "polei kai idiotais philous kai symmachous kektesthai".
Finckh ve Bach'a gre: "polisei kai philous symmachois".

84

Antisthenes
6 "ekkykiountai", Casaubonus'a gre: "ekkalyptontai".
7 "choron", Holstenius'a gre: "choiron",
8 Anth. Pal. 9,496.
9 "scholei"; Georgules'e gre: "polei" ya da "politeiai"

10
11

Bkz. 1284a, 13 vd.

"ponoi"; YVilamovvitz'e gre: "chronoi".

12 "hoti toute he zoe estin, he psyche", olaslkla alay ediyor,

13 "kakiston", Brinkmann'a gre: "kakion".
14 "enomise" yerine "nomiseie" diye okuyunuz.
15 "prosphora", Tpffer'e gre: "protera",
16 Friedlaender'in fark ettii gibi "metallage" "uyku"yu tanmlyor,
17 "boubrostin", Friedlaender tahrife uram "tou gnoston"dan
yana.
18 "monarchia".
19 Metin kesin deil.
20 Metin kesin deil.

21
22

"polla echoi kai".

"polla yerine "oliga" diye okuyunuz.

85

II. DiOGENES

Giri
Diogenes M 410-400 yllarnda Karadeniz kysndaki
Sinop'ta dnyaya geldi. Tazn aydnlatlmam baz sular y
znden srgne gnderildi, Atina'ya gelerek Antisthenes'e
katld. Kukuya yer olmayan bir rivayete gre bir deniz
yolculuu srasnda korsanlarn eline dt ve kle olarak
Korinthos'a satld; burada baarl bir eitmen olarak alt.
Serbest brakldktan sonra Korinthos'ta ve Atina'da yaad.
Diyaloglar ve tragedyalar kaleme ald; ama tragedyalarn ona
ait olup olmad Antikada bile tartmalyd.
Onun nasl grndn aa yukar biliyoruz; zira
Paris'te bir sikke, birok oymal ta, Kln'de bir mozaik, villa
Albani'de mermer bir heykel ve ayn mzede bir duvar ka
bartmas (olaslkla M 4. yzyln sonlarndan bir tablonun
kopyas) vardr. Sikkede profilden (biraz ide alize edilerek)
betimlenir, salan ksadr ve sakalldr. Mermer heykel onu
plak, ne eilmi, gbekli bir ekilde, ama kasl kol ve ba
caklarla betimler; sa elinde bir denek, sol elinde bir anak
tutar; yannda, simgesi olan (sonradan tamamlanm) bir k
pek bulunur. Duvar kabartmas, Diogenes ile skender'in tari
hi karlamasn saptar: Kral zrh, miferi, tunii ve asasyla;
sakall Kinik ise fdan darya bakarken, elinde deneiyle,
sa omuzu plak, sol omuzu harmani ile rtl bir ekilde.
Fnn stnde bir kpek oturur.
Diogenes Laertios'ta (6, 80) Diogenes'in eserleri iki liste
halinde aktarlr. Birinci listeye gre eserler bee ayrlr
1) On Diyalog, 2) Mektuplar, 3) Yedi Tragedya. Sotion'a

89

Kpeklerin Bilgelii

dayanan ikinci listeye gre, Mektuplar da gz nne alnr

sa, Antikada toplam sadece 14 balk biliniyordu. Her iki
listede de sadece Aristorchos, Erotikos, Rephalion ve Pordalos
adlarm tayan eserler yer alr. Diogenes Laertios'un yarar
land iki kaynak, yani Satyros ile Sosikrates, btn bu eser
lerin Diogenes'e ait olduunu kabul etmezler. Satyros'a gre
Tragedyalar aslnda Diogenes'in rencisi Philiskos tarafn
dan yazlmtr; Favorinos ise onlarn Pasiphon'a (Eretrial)
ait olduunu syler. Bu sorunun zm mmkn deildir.
Tragedyalarda olaslkla felsefi izler tayan dramlar sz ko
nusuydu, tpk Herakles'i, Medea'y, Oedipus'u bu anlamda
ele alan Seneca iin kabul edildii gibi. Sotion'un adn verdi
i Chreiai herhalde daha sonra bir araya getirilmi anekdotlar
dan, vedzelerden, ataszlerinden olumaktadr.

Kaynaklar

Diogenes'in Yaam
111 DOG. LAERT. 6, 20 - G . 2
[20] Diogenes, Sinoplu banker Ikesios'un olu. Diokles,
Diogenes'in babas devlet bankasnn mdryken sahte
para bast iin, onun da srgne gitmek zorunda kald
n syler^ Eubulides, Diogenes zerine adl eserinde bu suu
onun ilediini ve srgne babasyla birlikte gittiini yazar.
Gerekten de Diogenes, Pordalos adl eserinde sahte para
y kendisinin bastn syler. Bakalar ise, onun bekiyken
bu suu ilemek zere tekiler tarafndan ayartldn iddia
eder. O da, ayartld bu ii yapp yapmamas gerektiini
Apollon'dan renmek iin Delphoi'ye ya da kendi yurdun
daki Delos Tapna'na gitmi. Tann, devletin darphanesini
ona teslim etmi ve Diogenes ne yaptnn farkna varmadan
90

Diogenes

sahte pata basm. Sulu olduu kantlannca srgne gn

derilmi; bakalarna gre, korktuu iin kendi isteiyle git
mi. [21] Bazlan da, babasnn kendisine teslim ettii paray
deerinden drdn syler. Baba zindanda lm, oul
ise kaabilmi, ancak sahte para basp basmamas gerektiini
deil, nasl ok nl olabileceini renmek iin Delphoi'ye
gitmi; ve khin bu soruya gereken cevab vermi.
112 DOG. LAERT. 6,56 = G. 4
Sahte para bast yzne vurulunca, "bir zamanlar benim de
bugn senin gibi olduum gnler oldu. Ama sen asla benim
bugn olduum gibi olmayacaksn" dedi. Ayn eyi yzne
vuran bir bakasna da yle dedi: "Bir zamanlar ierken ken
dimi zapt edemiyordum, ama imdi ediyorum."
113 DOG. LAERT. 6,49 - G. 11
Biri ona, "Sinoplular seni srgne mahkm etti" dedii za
man yle cevap verdi: "Evet, ben de onlan orada kalmaya."
114 DOG. LAERT. 6,49 = G. 13
Srgn oluunu yzne vuran birine yle dedi: "Ahmak he
rif! Ben de bu yzden filozof oldum ya."
115 PLUT. tranqu. An. 6 ,467c = G. 14
[Her zaman olumlu dnmek] en bata alarak renmek
ve zerinde almak iin geerlidir; tpk att ta, kpei
skalayarak vey anneye isabet ettiren, "hi de o kadar fena
deil" diyen biri gibi. Kt talihi tersine evirmek elbette
mmkndr. Diogenes srgne gnderilmiti. "Hi de o ka
dar fena deil." Zira srgnde felsefe yapmaya balad.
116 Schol. in Lurian. vit. auct. 7 = G. 16
u Kinik Diogenes Karadeniz kysndaki Sinop'ta domu
tu, ama bir kalpazan olduu ve Klearchos'un da hazr bulun91

Kpeklerin Bilgelii

duu Kyros seferine katld iin serveti elinden alnm ve

srgne gnderilmiti. Atina'ya yerleerek Antisthenes'e ya
nat ve onun lmne kadar yannda kald. Antisthenes'in
lmnden sonra Korinthos'a tand, nk yaam tarz ne
deniyle Atmallarn nefretini zerine ekmiti. Ak havada,
Kraneion'da geceliyor, bir fda barnyordu. Geimi iin ge
rekli eyleri yiyor ve bir Korinthos'ta bir Atina'da yayordu.
Kn hava daha scak olduu iin Atina'da, yazm ise o kadar
bunaltc scak olmayan, rzgrn her iki denizden estii, se
rin Korinthos'ta kalyordu. nsanlarn aklszln eletirerek
ve onlar aptallklarndan, anlayszlklarndan vazgeirme
ye alarak, dndklerini dobra dobra syleme ahkanlndayd. Prusal Dion'da, birok diyaloguyla birlikte Make
donyalI skender'le olan grmesini de okumak mmkn;
skender Peleponnes yolculuu srasnda Korinthos'a ayak
bast zaman olmutu bu grme. Diogenes, bama buyruk
ve hibir eye aldn etmeden yayordu, beden salna dik
kat etmiyor, ineyebildii her eye yenebilir gzyle bak
yordu. nsanla hayvan arasnda basit yiyecekler bakmndan
hibir fark olmadn iddia ediyordu, bylece i mrek
kep balklarn ve yumurtalar gvdeye indiriyordu, bunlar
halkn yeni ay gecelerinde yol azma brakt "Hekate
yemekleri''ydi. Yiyecekleri nasl bulursa yle_yiyordu, ar
bir mide rahatszlna yakaland ve ld.
117 DOG. LAERT. 6, 74 f . ; 29-31; 36 = G. 70
[74] Diogenes kle olarak satlmasna da arballkla katlan
d. Deniz yoluyla Aegina'ya giderken, balarnda Skirtalos'un
[Harpalos?] bulunduu korsanlar tarafndan tutsak alnd,
Girit'e gtrld ve kle pazarnda sata karld. rtkan,
elinden ne i gelir, diye sorunca, "insanlar ynetirim!" diye
cevap verdi. Sonra zarif ve k giysili bir Korinthosluyu gs
terdi -bu kii Kseniades'ti- ve dedi ki: "Beni ona sat; onun bir
efendiye ihtiyac var!" Kseniades onu satn ald, Korinthos'a
92

Diogenes

gtrp ocuklarnn eitimini, evin btn ilerini ona teslim

etti. Diogenes grevlerini o denli titizlikle yerine getirdi ki,
efendisi her gittii yerde "evime iyi yrekli bir cin geldi" de
yip duruyordu.
[75]
Kleomenes Paidagogika adl eserinde, dostlarnn
Diogenes'i para deyerek kurtarmak istediklerini yazar, ama
Diogenes onlan safdiller diye tanmlayarak yle dedi: "Aslan
lar bakalannn da klesi deildir, bakclar aslanlarn klesidir.
Zira korkmak klelere zgdr ve vahi hayvanlar insanlar
korkutur." [.. .]
[29]
Menippos, Diogenes'in Satlmasnda unlar yazar:
Yakalanp da satlaca zaman kendisine, elinden ne i gelir,
diye soruldu. O da "insanlar ynetmek" karlm verdi,
rtkana da, "bak bakalm, kendisine bir efendi satn almak is
teyen var m?" dedi. Oturmasna izin verilmeyince, "tamam,
balklar da nasl yatarlarsa yatsnlar yine de alc bulurlar"
dedi. [30] Diogenes, "insanlarn bir tencereyi ya da bir tavay
satn almadan nce onlarn kard sesi dinlemesine,1 ama
bir insan satn alrken stnkr bir gz atmakla yetinmesine
ayorum" diyordu. Onu satn alan Kseniades'e yle dedi:
"Senin klen bile olsam bam itaat etmelisin, zira bir hekim ya
da gemi kaptan klen olsayd onlara da itaat edecektin."
Eubulos Diogenes'in Satlmas adl eserinde Kseniades'in
ocuklannn nasl eitildiinden sz eder. Diogenes dersler
bittikten sonra ocuklara ata binmeyi, sapan kullanmay ve
mzrak frlatmay retiyordu. Sonralar gre okulunda, a
ltrcnn onlan msabakalar iin yetitirmesine izin verme
di, onlarn sadece salkl bir grne ve salam bir bedene
sahip olmasn istiyordu. ocuklar ozanlarn, tarihilerin ve
Diogenes'in eserlerinden birok blm ezberliyordu. Di
ogenes de bunlann bellekte yer etmesine yarayan her eit
ksaltmay onlara retiyordu. Evde de onlan, kendi ilerini
grmeye, basit yiyeceklerle yetinmeye, su imeye altinyordu. Salarn ksa kestiriyor, ss eyas, ayakkab, i aman
93

Kpeklerin Bilgelii

kullanmaya izin vermiyordu. Yolda ses karmadan, nlerine

bakarak yrmelerini sylyordu. Onlar ava da karyordu.
ocuklar Diogenes'e sayg duyuyor ve anababalanna kar
onu savunuyordu.[...]
[36] Kseniades onu satn aldktan sonra Diogenes ona y
le dedi: "Haydi, emirlerimi yerine getirm eye bak!" Bunun
zerine beriki: "Irmaklarn kayna tersine akyor.. "2 deyin
ce, Diogenes: "Hastayken bir hekim satn alm olsaydn, itaat
etmek yerine ona da 'rmaklarn kayna tersine akyor' mu
derdin?./' diye karlk verdi.
118 PHtLON quod. omn. prob. lib. 121-124 = G. 74
[121] Kinik filozof Diogenes, korsanlar tarafndan tutsak al
nnca ok byk bir arballk ve insani ycelik gsterdi.
Ona kt davrandlar ve yemesi iin ok az eyi bile isteksiz
ce verdiler. Ama o istifini bozmad ve haydutlarn acmaszl
na pabu brakmad, onlara yle dedi: "u iin tuhaflna
bak; insan satmak istedii koyunlan ve domuzlan iyice ya
balayana kadar zenle besiye eker, ama en soylu varl,
yani insan a brakr, bir deri bir kemik kalana kadar hibir
ey vermez, sonra da onu yok pahasna satar!" [122] Yeterli
yiyecek verildii ve teki tutsaklarla birlikte satld zaman,
nce oturup afiyetle yemeini yedi ve birazn da arkadala
ryla paylat, ilerinden biri artk dayanamad ve huzursuz
lua, endieye kapld. Diogenes ona yle dedi: "Tasalanma
y brak, elinde ne varsa ona gven;
gzel sal Niobe'nin de yemek geldi aklna,
oysa on iki ocuu lmt saraynda,
alt kz, ergen alt olu."3
[123] Mterilerden biri, "elinden ne gelir?" diye sorunca, pi
kinlikle "insanlara hkmetmek!" cevabn verdi. Bu cevapta,
ruhunun zgrl, soyluluu ve krallara zg doal ar
94

Diogenes

ball grlyordu. Biraz sonra kendisine yakr ekilde

tasaszca akalar yapmaya balad, tekilerse boyunlar b
kk endie iinde kvranyordu. [124] rnein onun, "diilik
hastal"na yakalanm ve grn bir erkee hi benzeme
yen bir mteriyi fark ederek ona, "beni san al! Bir erkee ih
tiyacn varm gibi grnyorsun", dedii sylenir. Mteri de
kendi durumunu bildii iin utanandan yerin dibine gemi;
tekiler Diogenes'in bu cretine ve hedefini bulan szlerine
hayret etmi. Byle bir insan kle diye tanmlayabilir miyiz? O
ok daha zgr ve mutlak bir hkmran deil miydi?
119 JUL. or. 7 ,212d - 213a = G. 79
Diogenes yalnz szlerinde deil, aynca yapt ilerde de tan
rlara sayg gstermiyordu. Atina'y kendine mesken seti,
ama tanr onu Korinthos'a gnderince, sahibi serbest brakt
halde, artk bu kenti terk etmemesi gerektiini dnd. Zira
tannlaruv onun iyiliini istediine ve onu geliigzel, srf tesa
dfen Korinthos'a gndermediklerine inanmt; Korinthos'un
Atina'ya gre daha ok lkse batm olduunu ve daha gl,
daha cesur bir ahlakya ihtiyaa olduunu grd.
120 LUKAN. vit. auct. 6.11 = G. 80
[6] ZEUS. Sradakini gnder/
[7] HERMES. Ne? Karadenizli u pis herifi mi?
ZEUS, Evet, onu.
HERMES. Hey, sen heybeli ve plak omuzlu, buraya gel,
tekilerin nnden ge. te size cesur, ok yi, soylu, zgr
birini sunuyorum! Kim alyor?
MTER. rtkan, sen ne diyorsun? zgr bir insan
m satyorsun?
HERMES. Evet.
MTER. Ve sen onun, adam karma suundan seni mah
kemeye vermesinden ve Areopag'a (en yksek mahkemeyeev. n.) celp edebileceinden korkmuyorsun, yle mi?
95

Kpeklerin Bilgelii

HERMES. Satlacak olup olmamas ona gre ayn ey: Her

durum ve koulda zgr olduunu sanyor.
MTER. Bu hrpani klkl, stelik kt durumdaki
adam hangi ie yarard ki? Olsa olsa ya mezara ya da sucu
olurdu.
HERMES. Evet, ama onu kapda beki olarak kullanmak
da mmkn, bir kpekten ok daha gvenilir biridir. Ayrca
ona "kpek" de diyorlar.
MTER. Nereden geliyor, elinden gelen i hangisidir?
HERMES. yisi mi sen kendin sor ona.
MTER. Bezgin bir ekilde nne bakyor, yaklarsam
havlar ya da -tanr korusun!- belki de srr diye korkuyo
rum. Grmyor musun deneini nasl kaldryor, kalarn
atyor ve tehdit edercesine kt kt bakyor.
HERMES. Korkma, uysaldr.
[8] MTER. nce, azizim, yurdun neresi?
DOGENES. Her yer.
MTER. Nasl?
DOGENES. nnde bir dnya yurtta duruyor.
MTER. rnek aldn biri var m?
DOGENES. Evet, Herakles.
MTER. O zaman srtna niin bir aslan postu almyor
sun? Harmanin her halkrda onunkine benziyor.
DOGENES. Bu hrpani harmani benim aslan postum ve
ben Herakles gibi hazla srekli sava halindeyim, ama baka
snn emriyle deil, kendi isteimle, nk ben dnyay terte
miz etmeyi aklma koydum.
MTER Amaladgm ey iin seni tebrik ederim. Ama sy
le bana, vakf olduun ey nedir, bir sanat icra ediyor musun?
DOGENES. Ben insanlarn kurtancsym, ruh hastalkla
rnn hekimiyim. Ve genel olarak bir hakikat ve aklk pey
gamberi olmak istiyorum.
[9] MTER. Tebrikler bay peygamber. Seni satan alrsam
bana kar nasl davranacaksn?
96

Diogenes

DOGENES. nce seni lkslerinden syrp karacam ,

kirli pasl bir harmani giydirip yoksullukla beraber ieri tka
cam. Sonra yorulana kadar alacak, kuru toprakta yatp su
iecek ve ne bulursan onu yiyip kamn doyuracaksn. Elinde
ki servetini de denize atman neririm. Ne karnla ne ocukla
rnla ne de yurdunla ilgileneceksin; bunlarn hepsi budalaca
eyler. Baba evine arkan dnecek ve bir mezarda, km bir
kulede ya da bir fda barnacaksn. Heybeni kuru fasulye ve
iki taraf yazl kitap tomarlaryla dolduracam. O zaman en
byk kraldan bile daha mutlu olduunu syleyebileceksin.
Krbalansan ve ikenceden gesen bile bunlarn hibirini ezi
yetli bulmayacaksn.
MTER. Efendim? Krbalanyorum ve hibir yerim ac
myor, yle mi? Bende bir kaplumbaann ya da bir yengecin
kabuu yok!
DlOGENES. Euripides'in nl dizesim kk bir deiik
likle kendine uygulayacaksn.
MTER. Hangi dize?
[10]
DOENES, "Can acsn dil deil, ruh hisseder."4
Sahip olman gereken en nemli nitelikler unlar;. Hakikati
yzlerine vurmak iin sradan yurttatan krala kadar istis
nasz herkese kar kstah ve acmasz olmalsn. Bylece
seni sayarlar ve cesur bulurlar. Szlerin yadrgatc olma
l, konuurken bir kpek gibi hrlamalsn. Yzn gergin,
yryn byle bir yze yakr ekilde ve braktn iz
lenim hayvani, vahi olmaldr. zerinde saygdan, edep
ten, itidalden en ufak bir iz kalmamal. Utanp sklmay
tamamen bir yana atmalsn. Her zaman kalabalklarn top
land yerlere gidip onlarn tam ortasnda sanki yalnzm
gibi ve onlarla hibir iin yokmu gibi davranmal ve hi
birini dost, tamdk saymamalsn, zira bu, otoriteni sarsar.
Gizlice yaplmayan eyleri bile herkesin gz nnde ser
beste yap, ve cinsel ilikiye gelince, en gln eitlerini
(?) tatbik et. Son olarak, cann ekiyorsa i bir ahtapot ya
97

Kpeklerin Bilgelii

da mrekkep bal ye ve l! Sana salayabileceimiz mut

luluk bu ite.
MTER. Cehennemin dibine git? Sylediklerin rezilce
ve insanlk d!
DOGENES, Evet, ama herkesin ulaabilecei kadar
basit ve ucuz. Bunun iin eitime, konumaya, gevezelie
ihtiyacn yok; ne kavumann en ksa yoludur bu. Sen s
radan bir insan, bir sepici ya da balk, bir marangoz ya da
bir kalpazansn belki; ama keramet sahibi biri olman iin
seni hibir ey engelleyemez, yeter ki gereken utanmazl
ve kstahl gster, adamakll ve hi dnmeden sv
meyi bil.
MTER. Bunun iin sana ihtiyacm yok. Ama senden
belki bir kaykg ya da bir bahvan ya da byle biri olur, eer
uradaki en fazla iki Oble'ye senden kurtulmak isterse tabi.
HERMES. Al gtr onu. Bu mzi heriften kurtulursak
sevinirim; o [yeterince] barp ard ve fark gzetmeden
herkese satat, hakaretler yadrd.
121 DOG. LAERT. 6, 60 = G. 143
"Kpek" lakabn ne yaparak ald sorulunca, "bana bir ey
verene kuyruk sallarm; vermeyene havlanm; ktleri sr
rm", diye aklad.
122 Gutas 143.1 (Arapadan)
"Nasl bir kpeksin sen?" "Acknca bir Meliteaer; kamm
doyunca bir Molosser. Bunlar herkesin hayranlk duyduu
kpek cinsleridir; ama onlarla ava kmaya kimse cesaret et
mez, nk bu ok zahmetli ve yorucu olur. Sizler de benimle
geinemezdiniz, nk zahmetten kanyorsunuz."
Kendisine niin "kpek" dendii soruldu. yle cevap
verdi: "nk ben hakikati kt, yalana insanlarn yzne
vururum ve kendileri hakknda gerei sylerim, iyi insanla
ra kuyruk sallarm, ktlerin suratna hrlarm."
98

Diogenes

123 DOG. LAERT. 6,69 = G. 147

Diogenes her eyi ortalkta yapma itiyadmdayd, hatta Demeterlik ve Aphroditelik ilerini de. B unlan yapma nedenini
yle aklyordu: "Yemek yemek sama deilse, Pazar mey
dannda da yemek sama deildir." Sk sk herkesin gz
nnde kendi kendini tatmin eder ve yle derdi: "nsann
al da kamn ovuturarak gese keke!"
124 STOB. 2, 8,21 = G. 148
"Kaderin bana saldrmak istediini ve seslendiini grr gibi
oluyorum:
Sadece sana, azgn kpek, bir tek sana
sabet ettiremiyorum!"
125 STOB. 2 , 13,44 = G. 149
O hep yle sylerdi: "Baka kpekler dmanlarn srr,
bense kurtarmak iin dostlarm snyorum!"
126 Gnom. Vat. 743n. 194
Diyalektiki PoIyxenos, bazlarnn Diogenes'e "kpek" diye
hitap etmesine ok kzmt. Diogenes dedi ki: "Sen de bana
'kpek' diyebilirsin; 'Diogenes' benim sadece lakabm. Ben
cins bir kpeim, ama u da unutulmasn, dostlarn koruyan
bir kpek."
127 THEMST. de virt. 43 vd. Sachau, Arapadan ev. v. O.
Gildemeister
Filozofun her ynden iyi korunmu olmas gerektii gibi
ayru lde uysall ve dayankll da kendinde barn
drmas ona yarar, zira her ikisi de ruha ait yeteneklerdir,
bylece o uysal kiiye uysallkla davranabilir, kty ise k
nayabilir. Atina halk Diogenes'e "kpek" diyordu, nk
o kuru toprak zerinde yatyor, sokaklarda, kap nlerinde

99

Kpeklerin Bilgelii

geceliyordu; ama Diogenes bu ad seviyordu, nk davra

n tarzna uygun olduunu gryordu. Platon'un kpekle
rin doas hakknda anlattklarm bilirsiniz, kpeklerin ahlak
anlaynda tandklarna kuyruk sallamak ve onlar sevmek,
tanmadklarna ise hrlamak, dostu dman ayrmak vardr,
ama onlar bunu, hayr ve er bilincine sahip olduklar iin
deil, onlar ya tandklar ya da tanmadklar iin yaparlar.
Filozof da byle olmaldr, kendisine bir ey vermeyenden,
vermedii iin nefret etmemeli, erdem sahibini dost grmeli
dir ve kendisine yabanc olan ondaki ktl grerek anla
maldr. nk kpek, grme alkanl nedeniyle dostunu
tanr, filozof ise gzden nce zellikle anlay gcyle dostu
dman ayrr, dostu kendine eker, tekini kendinden uzak
tutar, fkesine kaplmaz, srmaz, uyararak onu dzene sokar
ve iyiletirir, srmak gibi uyarmak da gizli kalm hatalar
ortaya, gn na karr. Ama byle bir kpek sadece tek
bir evde tutulmaz ve o yalnz sahibine deil, btn insanlara
bekilik eder, bunu da insanlar maln mlkn kaybetmesin
diye deil, doruluktan, drstlkten ve birlikten mahrum
kalmasn diye yapar.
128 ATH. 13, 611b = G. 151
Soloili KlearchosTa sz birlii ederek zetle denebilir ki, siz
kanaatkar bir yaam deil, aslnda edimlerinizle kpeklere
zg bir yaam srdryorsunuz. Ama ne ki, kpee zg
yaamn drt zellii vardr, siz bunlardan en ktsn se
tiniz ve uyguladnz. Kpekler grme ve koklama yetileriyle
altklar insanlar alacak derecede tekilerden ayrt eder
ler, insanlarla devaml birlikte yaadklar, evin bekiliim
yaptklar iin iyilerin yaamn ok zel bir ekilde korurlar.
Kpein yaamna yknen szlerde bunlarn hibiri yok.
nk siz teki insanlarla bir arada yaamyor, size katlanlan ayrt edemiyorsunuz. Grme yetisi bakmndan da ok aa
lardasnz, gnnz gn edip hibir eye aldr etmiyor
100

Diogenes

sunuz. [Kpekte] sz konusu olan, onun huysuz, agzl bir

hayvan olmasdr, aynca mahrumiyet iinde, sefil bir yaam
srmesidir; siz zellikle bu ikisini uyguluyorsunuz: Svp
sayyor, patlayana kadar tknyorsunuz, stelik barnacak bir
eviniz bile yok.
129 AEL, var. hist. 10,11 = G. 81
Diogenes'in, kanmca bir yaralanma sonucu ya da baka bir
nedenden dolay omzu aryordu. Ars iyice artt iin,
kazayla omzuna arpanlardan biri kendisine serzenite bu
lunarak, "azizim Diogenes, niin lmyorsun, ektiin ac
lardan kendini kurtarmyorsun?" diye sordu, o da "yaamda
ne yapmasn ve ne sylemesini bilenlere yaamak yakr",
diye -karlk verdi; bununla o bu insanlar arasnda olduu
nu ima ediyordu. Ve yle devam etti: "Sen ne sylenmesi
ve ne yaplmas gerektiini bilmiyorsun; senin iin lmenin
bir anlam var; ama ben bu ilerden anlyorum, bu yzden
yaamalym."
130 DtOG. LAERT. 6,34 = G. 83
Ona, "yalandn; kendini artk o kadar zorlamana gerek yok",
dediler. O, "nasl? Bir uzun mesafe koucusu olsaydm, biti
izgisine ok az kala daha ok deil de, daha az m zorlanmalydm?" diye karlk verdi.
131 DlOG. LAERT. 6,51 = G. 84
Yaamda en hznl ey nedir, diye sorulunca, "yal olmak
ve sefalet ekmek" dedi.
132 AREN. 2 0 9 ,14vd. = G. 86
Biri, srgnde leceim, diye dvnp duruyordu. Bu
nun zerine Diogenes, "niin kendine eziyet ediyorsun
budala? Her noktadan Hades'e giden yol eit uzaklkta
dr", dedi.
101

Kpeklerin Bilgelii

133 DOG. LAERT. 6 ,6 8 = G. 87

lmn bir ktlk olup olmad sorulunca, "mevcudiyeti his
sedilmezse nasl bir ktlk olabilir ki?" diye cevap verdi.
134 PLUT. cons. ad Apoll. 1 2 ,107e = G. 88
Kinik Diogenes'in u szleri de ok yerinde. Uykuya dalm
t ve lm yaklamt, hekim onu uyandrd ve herhangi
bir ikyetinin olup olmadn sordu. "Hayr" dedi, "karde
kardei karlyor" - uyku lm.
135 DOG. LAERT. 6, 79 = G. 92
Demetrios'un Adalar adl eserinde anlattna gre,
skender'in Babylon'da ld gn Diogenes de Korinthos'ta,
113. Olimpiyat'ta yal bir adam olarak lm.
136 DOG. LAERT. 6, 76 - 78 = G. 94 - 9 7
176] lm hakknda deiik sylentiler var. Kimileri onun
i ahtapot yediini, safra kesesi sancsna yakalandn ve
bu yzden ldn iddia eder. Kimileri de bilinli olarak
nefesini tuttuunu anlatrlar, rnein Megalopolisli Kerkidas Meliamblar'mda byle der:
"Evet, o yok artk, u nl,
Elinde denei, harmanis; ift katl
Aither'de otlayan
Sinoplu adam.
Dilerini ve dudaklarn sktrp
nefesini tuttuu iin
yukarya ykseldi.
nk o gerekten Zeus'un olu
ve gkyznn kpeiydi.''5
Bakalar da onun bir ahtapotu kpeklerle paylamak istedi
ini ve bacandan snlarak ldn syler. Antisthenes'in
102

Diogenes

Filozoflar Okulu adl eserinde anlattna gre, dostlan onun

nefesini tuttuunu tahmin ediyordu. Diogenes, Korinthos
dndaki Kraneion'da, spor meydannda yayordu. Dost
lan her zamanki gibi ziyaretine gelmi ve onu harmanisine
sarnm bir ekilde bulmutu. Ancak o uykucu ve uyuuk
biri olmad iin, hl uyuduuna ihtimal vermediler.
Harmaniyi atklar zaman onu cansz buldular ve bunu
kendisinin yapm olmasn akla yakn grdler, nk o
yaamn uzatmak istemiyordu. Bunun zerine dostlan
arasnda, onu kim gmecek diye bir tartma kt; hatta
i kavgaya kadar vard. Kent yneticileri ve nemli kiiler
ortaya karak onu sthmos yoluna alan kapnn dnda
topraa verdiler.
137 HtER. adv. iovin. 2,14 = G. 99
lm de onun cesaretini ve serinkanlln kantlar. Ya
iyice ilerlemiti, Yunanistan'da halkn byk katlmyla
kutlanan Olimpiyat oyunlarn izlemek iin yola dt.
Sylenenlere gre iddetli bir hummaya yakaland ve bir
kenara kvrld. D ostlan onu bir binek hay varuna ya da ara
baya bindirmek istedi, ama o reddetti, bir aacm glgesine
ekilirken yle dedi: "Beni brakn, siz devam edin, gidin
oyunlan izleyin. Gece bana ya zafer ya da yenilgi getire
cek, Hummay yenersem oyunlan izlemeye gelirim, ama
humma beni yenerse Hades'e inerim." Gece yans grtla
na bastrarak yle dedi: "lmyorum; lmde hummay
dlyorum." .
138 AEL. var. hist. 8,14 = G. 100
Sinoplu Diogenes lmcl derecede hastayken ve artk y
ryecek halde deilken, spor meydannn yaknndaki kk
bir kprden atlad ve bekiye yle buyurdu: "ldm
grrsen beni tlissos'a[?J frlat." lm e ve gmlmeye hi
nem vermiyordu.
103

Kpeklerin Bilgelii

139 DOG. LAERT. 6, 79 = G. 101

Bazlarnn dediine gre Diogenes lm delindeyken, her
hayvan ondan payn alsn diye lsn herhangi bir yerde
brakmalarm ya da bir ukura atp zerine biraz toprak serp
melerini ya da "kardeleri" kendisinden bir eyler alsn diye
lissos'a[?] atmalarn buyurmu.
140 DOG. LAERT. 6,31 f. = G. 102
Eubulos, Diogenes'in Kseniades'in evinde yalandn ve l
dn, onun ocuklar tarafndan topraa verildiini anla
tr. Kseniades ona nasl gmlmek istediini sorunca, o "yz
st" dedi. Kseniades "niin?" diye sordu. "nk ok ya
knda alt stne getirilmi olacak." Makedorlar egemenlii
oktan ele geirdii ya da nceleri nemsizken imdi iktidar
da olduklar iin byle diyordu.
141

STOB. 4,55,11 = G. 103

Diogenes, "beni kpekler paralarsa cenaze trenim Hyrkan

tresine gre, akbabalar yerse Baktrian tresine gre olsun;
hibir hayvan bana yaklamazsa ok daha gzel, mevcut en
muhteem cenaze trenini ZAMAN stlensin: Gne ve ya
mur araclyla" diyordu.
142

STOB. 3, 6, 36 = G. 104

Zenginler6 kendilerini banyolarda geveterek ya da cinsel

hazdan eriyerek daha saken ya da abuk rmemek iin
gzel kokularla ya da balla tahnit ettirerek lmde tefessh
ediyor!
143 FAUS. 2 ,2 ,4 = G. 107
Korinthos'a gelindii zaman yol boyunca kent kaps yakn
larndaki teki mezarlarn yan sra Greklerin "kpek" dedii
Diogenes'in mezar grlr.
104

Diogenes

144 ANTPATER Anth. Pal. 7 ,6 5 = G. 112

Buras mert karakterli Diogenes'in, etin, kanaatkar bir mr
srm bilge "kpek"in mezar. Onun sadece bir heybesi, ift
katl harmanisi vard ve ona kendiyle yetinen kanaatkrln
silah olan bir denek elik ediyordu. Kof beyinliler, bu me
zardan uzaklan, bu Sinoplu adam Hades'te bile her hayr
szdan nefret eder!

teki F i lo z o fl a r la

likisi

145 DON CHR. or. 8 ,7 ,1 - 4 = G. 584

[1] Diogenes memleketi Sinop'tan srgne gnderilince, en
yoksuldan bile ayrt edilemeyecek bir halde Atina'ya geldi.
Orada Sokrates'in dostlaryla karlat: Platon, Aristippos,
Aischines, Antisthenes ve Megaral Euklides. Ksenophon,
Kyros seferine katld iin srgnde yayordu. Ksa sre
sonra onlar kk grmeye balad, am a Antisthenea'le
ilikisini srdrd, ancak onun kiiliinden ok retisini
beeniyordu; bu retiyi doru ve herkes iin ok yararl
buluyordu. [2] insan olarak Antisthenes'i syledikleriyle kar
latrnca, onu iradesizlikle suluyor ve bir borazana ben
zetiyordu: O kadar ok grlt karyor ki, kendi szlerini
duymuyor. Antisthenes bu tr eletirilere gz yumuyordu,
nk bu adama byk bir hayranlk duyuyordu. [3] "Bora
zan" mazur gstermek iin o da Diogenes'i bir yabanansyla
karlatryordu: Kanatlaryla geri ok az ses karyor, ama
o denli kt sokuyor. Diogenes'in byle ok ak konumas
na seviniyordu, tpk seyisler gibi, onlar da azgn, ama cesur
ve almaya istekli bir hayvan devraldklar zaman onun
tezcanl doasyla uzlarlar, ama hantal, mymnt atlara hi
deer vermezler. [4] Kimi zaman gerilimi artrr, kimi zaman
da gevetmeye alrlar. Tpk sazn tellerim geren ve bam
yaparken de kopmasn diye dikkat eden saz yapmclar gn.
m

Kpeklerin Bilgelii

146 DOG. LAERT. 6,21 = G. 19

Diogenes Atina'ya gelince Antisthenes'e yanat. Antisthenes renci istemedii iin onu geri evirdi, ama
Diogenes'in srarlar stn geldi. Bi defasnda Antisthenes
deneini kaldrarak onu tehdit etti, ama o kafasn uzatt
ve yle dedi: "Vur! Beni kovacak kadar yeterince sert bir
odun asla bulamayacaksn; bana syleyecek bir eylerin
olana kadar [kalyorum]." O andan itibaren onun rencisi
oldu ve basit bir yaam srmeyi ama edindi; yle ya o bir
mlteciydi.
147 PLUT. quaest. conv. 2 ,1 ,7 , 632e = G. 20
Minnettarlk sezdiren bir serzeni safdilce bir alay gibi etki
yaratr. Diogenes de Antisthenes hakknda yle diyordu;
"Paavralar giydirdi bana, evden darya att beni,
dilenci gibi yaamaya mahkm etti."7
Diogenes yle deseydi etkisi daha az olurdu: "O beni bilge,
kanaatkar ve mutlu yapt."
148 EPKT. 3 ,2 4 ,67vd. = G. 22
[...] Diogenes hep yle diyordu: "Antisthenes'in beni z
grlme kavuturduu gnden bu yana kle deilim ar
tk." Antisthenes onu zgrlne nasl kavuturdu? Bakn,
Diogenes ne diyor: "O bana, benim olanla benim olmayan
arasndaki fark, aile bireylerinin, akrabalarn, dostlarn, say
gnln, samimi arkadalarn, belirli bir yerde kalmann, evet
btn bunlarn benimle bir ilgisinin olmadn retti. Be
nim olan nedir? Dncelerimi uygulamak. Onlan uygular
ken kimsenin buna kanlamayacan, onu etki altna alama
yacan, engelleyemeyeceini, dncelerimi istediimden
baka trl uygulamak iin beni kimsenin zorlayamayacauu
o kantlad bana."
106

Diogenes

149 EPPHAN. panar. 3 , 2 , 9 - G. 304

Karadeniz kysndaki Sinop kentinden gelen Kinik Diogenes
Antisthenes'e katld. O yle diyordu: "iyi, bilgelere zg
dr, geriye kalanlar sadece bo laftr."
150 DOG. LAERT. 6 ,25t = G. 55
Bir defasnda Platon'un tepeleme yiyecek dolu bir ziyafet sof
rasndan [sadece] zeytin aldn grd. "A h" dedi, "bu tr
sofralarn ekiciliine kaplp Sicilya'ya giden filozofumuz
imdi nne koyulanlann tadn karmyor mu?" Platon:
"Tann yardmcm olsun ki Diogenes, ben orada da zeytin ve
benzeri eylerle beslenmeyi brakmyordum", diye cevap ver
di. Bunun zerine Diogenes: "Bunun iin Syrakusa'ya m git
mek zorund aydn? Yoksa o zamanlar Attika'da zeytin yeti
miyor muydu?" dedi. Favorinus Renkli Haberler* adl eserinde
bunu Aristippos'un sylediini belirtir.
Baka bir defasmda Diogenes kuru incir yerken Platon
kageldi ve sordu: "zin var m?" Bunun zerine Diogenes:
"Evet, birka tane alabilirsin." Platon ald ve yedi. O zaman
Diogenes yle dedi: '"Birka tane alabilirsin' dedim, yoksa
'hepsini yut' demedim."
Bir gn Platon Dionysiosun yarmdan gelen dostlarm
davet etti. Diogenes hallarn zerinde gezinerek yle dedi:
"Platon'un gururunu (kendini beenmiliini) [kenospoudia]
iniyorum." Bunun zerine Platon: "Azizim Diogenes, sen
gururlu grnmek istemiyorsun, ama senden o kadar ok
kendini beenmilik [typhos] yaylyor ki!" Bakalarna gre
Diogenes yle demi: "Platon'un almm [typhos] iniyo
rum." Bunun zerine Platon: "Evet, ama baka eit bir a
lmla." Sotion, IV. Kitabnda9 Platon'un yle dediini yazar:
"Diogenes, imdi tam bir kpek gibi davranyorsun."10
Diogenes baka bir gn Platon'dan incir istedi, o da bir
anak dolusu inciri ona gnderdi. Diogenes unlar syledi:
"Sana 'iki iki daha ne eder?' diye sorulsayd, 'yirmi' mi der
107

Kpeklerin Bilgelii

din? Ne senden isteneni veriyorsun ne de sorulan sorulan

cevaplyorsun." Bylece o Platon'la, sanki o bir boboazm
gibi alay ediyordu.
151 DOG. LAERT. 6, 58 = G. 56
Bazlar u szleri ona atfeder: Platon bir gn Diogenes'in zer
zevat ykadm grd ve yle dedi: "Dionysios'a ya ek
mi olsaydn zerzevat temizleme gereini duymazdn," O da
usulca karlk verdi: "Evet, sen de zerzevat ykam olsaydn
Dionysios'a ya ekmeyi gerekli bulmazdn/'
152 DOG. LAERT. 6,41 = G. 57
Bir gn Diogenes yamurdan srlsklam olmu bir vaziyette
dikilmi duruyordu. evredekiler ona acmt, orada bulu
nan Platon yle dedi: "Ona gerekten acmak istiyorsanz
buradan uzaklan." Bylece onu n kazanma harsna kapl
makla suluyordu.
153 DOG. LAERT. 6,6 7 = G. 58
Biri onun dilencilik yapmasn knad ve yle dedi: "Platon
dilenmiyor!" Bunun zerine Diogenes:
"O da dileniyor, ama o
'bam senin kulana eer, duymasn diye
tekiler"'11
154 AEL. var. hist. 24, 33 = G. 59
Platon bir konuma yapyordu. Diogenes de oradayd, ama
onu pek dinlemiyordu. Ariston'un olu fkeyle bard: "Beni
dinle, kpek!" Ama beriki hi oral olmad: "Evet, [ben bir
kpeim], ama [en azmdan] beni sattklar yere dnmedim"
dedi. Bununla Platon'un Sicilya yolculuklarm ima ediyordu.
Anlatlanlara gre Platon, Diogenes'in "kudurmu bir Sokrates" olduunu sylyordu.
108

Diogenes

155 Gnom. Vat. 743n. 445 = G. 60

Diogenes, Platon'u Pazar meydannda yemek yemeye a
rd. Bunun zerine Platon, "senin yapmacksz tarzm
eer bu kadar yapmack olmasayd ne kadar da ekici olur
du", dedi,
I
156 STOB. 3 ,1 3 ,6 8 (Themist. anima'dan) = G. 61
Diogenes hakl myd? O Platon hakknda yle diyordu: "Bu
adamn bize ne yaran var? Bu kadar uzun zamandr felsefe
yapyor, hl hi kimseyi incitmedi," Bu konuda bakalar ka
rar versin, ama filozoflarn konumalar, yarallar ineleyebi
lecek kadar -pk bal gibi- tatl olmaldr belki.
157 DlOG. LAERT. 6,4 0 = G. 63
Platon'un, insan "tyleri olmayan iki ayakl canl varlk"
diye tanmlamas vgyle karland. Bunun zerine Dioge
nes tyleri yolunmu bir horozu okula getirdi ve yle dedi:
"te Platon'un insan." Bu yzden "geni peneli" diye bir
tanm da eklenmiti.
158 STOB. 3 ,1 3 ,4 5 = G. 64
Diogenes Platon'a, "yasalar m yazyorsun?" diye sordu.
Beriki evet deyince, "lgin. Sen Devlet'i de yazmtn?"
"Elbette." "N asl yani, Devlet'in Yasalar' yok muydu?"
"V ard." "Y asalar' niin bir kez daha yazyorsun o za
man?"
159 DlOG. LAERT. 6, 34 = G. 502
Diogenes bir gn hatip Demosthenes'i aevinde yemek yer
ken yakalad. Demosthenes ieri ekilmek isteyince, "bylece
daha ok aevinin iinde olacaksn!" dedi. Baz ziyaretiler
Demosthenes'i grmek istiyordu. Diogenes orta parmam
dikine uzatarak yle dedi: "Aln bakalm, ite size u Atinab
demagog!"
109

Kpeklerin Bilgelii

160 DOG. LAERT. 6, 751 = G. 137

Bu adamn alacak derecede ikna gc vard: Konuma
syla istedii zaman herkesi yanna ekerdi. Anlatlanlara
gre Aeginal Onesikritos adnda biri, olu Androsthenes'i
Atina'ya yollad, olan Diogenes'i dinledikten sonra orada
kald. Bunun zerine babas teki olunu, yukanda ad geen
Philiskos'u gnderdi; ama Philiskos da aynlamayp orada
kald. Sonunda nc olarak kendisi geldi ve felsefe de
renmek iin oullarna katildi. te, Diogenesin szlerindeki
by bu denli glyd.
161 Suda s. v. "Hipparchia" = G. 139
Antisthenes'in dinleyicisi "kpek" Diogenes'ti, Krates onun
izleyicisi oldu.
162 Eus. praep. ev. 15,13, 8, p. 816c = G. 139
Hipparchia, Achaial Bryson'un rencisiydi, bakalarna g*
reyse Diogenes'in.
163 DOG. LAERT. 6,57 = G. 506
Hatip Anaksimenes ok imand. Diogenes gelip ona yle
dedi: "Biz zavalllara da gbeinin birazn ver, hem sen hafif
lersin hem de bize yararl olabilirsin." Bir gn Anaksimenes konuurken Diogenes bir salamura balm havaya kaldrp
gsterdi ve dinleyicilerin dikkatini datt. Beriki kznca, ''sa
dece bir Obolos tutarndaki balk Anaksimenes'in tartmas
n perian etti!" dedi.
164 AREN. 197, 8vd. = G. 507
Anaksimenes'in kleleri onun eyalarn tayordu bir gn.
Diogenes bakt bakt ve sordu: "Btn bunlar kimin?" K
leler, "Anaksimenes'in" dedi. Bunun zerine Diogenes: "Bu
kadar ok malnn mlknn olmasndan ve kendini zapt
edememesinden utanmyor mu?"diye karlk verdi.
110

Diogenes

165 DlOG. LAERT. 6,48 = G. 118

Hegesias, Diogenes'e eserlerinden birini kendisine dn ver
mesini rica edince, Diogenes yle dedi: "Azizim Hegesias,
zavall adam! Sen resmedilmi incirlere deil, gerek incirlere
de mi el uzatyorsun? Ama gerek ilecilii hor gryor ve
yazl ileciliin stne atlmak istiyorsun!"

Politika
166 LUKAN. hist. conscr. 3 = G. 25
Azizim bunu grp iitince, Sinoplu adamla ilgili anlatlan
anekdot aklma geldi. yle ki, kral Philipp ordularyla yak
lamaktadr. Korinthoslular korku iinde hazrlanmaya ba
lar: Biri silahlan elden geirir, bakas ta toplar, bir ncs
surlar onarr, yine bir bakas gs siperine payanda vurur;
herkes amaca uygun bir i yapar. Diogenes bunu grr (onun
yapacak bir ii yoktur; kimse ona herhangi bir ey iin ihtiya
duymaz), yrtk prtk harmanisini kuanr ve barnd fy
Kraneion'da byk bir evkle bir aa bir yukar yuvarlama
ya balar. Tandklarndan biri sorar: "Ama Diogenes bunu
niin yapyorsun?" yle cevap verir: "Ben mi? Bu kadar ok
alan adam arasmda bir tek benim tembel olduuma dair
bir izlenim brakmamak iin fnn yuvarlyorum!"
167 PLUT. exil. 16, 696b - c = G. 2 7
Acaba Diogenes ak szl deil miydi? Kral Philipp Greklere kar sefere ktnda Diogenes onun ordughna geldi ve
casus diye tutuklanarak kraln karsna karld. "Evet" dedi
o, "senin agzlln, aklszln gzlemlemeye geldim.
Bir anda tacn ve yaamm tehlikeye atmana ramak kald."
168 PLUT. exil. 12, 604d * G. 30
Diogenes yle diyor: "Aristoteles kahvaltsn Philipp'in ii
ne gelirse yapar, Diogenes ise Diogenes'in iine gelirse."

111

Kpeklerin Bilgelii

169
PLUT. Alex. M. fort aut. virt. 1 ,1 0 ,331d - 332c = G. 31
Filozofu niteleyen, onun ruh bilgeliini sevmesi, zellikle
bilgeleri saymasdr. Bu, baka hibir hkmdarda olmad
gibi skender iin geerlidir. Aristoteles'le ilikisi ve btn
dostlan arasndan Eudaimoniki Anaksarchos'a en byk
deeri vermesi epeydir konuuluyordu. [...] Birok yazar
skender'in, "kpek" Diogenes'in rencisi Onesikritos'u
vergi memurlarnn bama geirdiini anlatr. Diogenes'le
grmesi Korinthos'un yaknlarnda olmutu. Bu adamn
yaam tarz ve ilkeleri skender'de o denli aknlk ve dehet
yaratmt ki, sk sk onun adn anyor ve yle diyordu: "s
kender olmasaydm, Diogenes olmak isterdim." Yani: "Edim
lerimle felsefe yapmasaydm, teoriyle megul olurdum."
unu sylemiyordu: "Kral olmasaydm, Diogenes olmak is
terdim", bunu da: "Zengin ve Argeas'm ardl olmasaydm"
{zira o yazgsn bir bilgenin yaamna, krk ve tac heybeye
ve harmaniyeye ye tutmuyordu), "skender olmasaydm,
Diogenes olmak isterdim" diyordu. Bu demektir ki, "Hellas'
Dou ile birletirmeye, uygarlmz gtrmek iin lkeleri
fethetmeye, dnyann snrlarn kefetmeye, Makedonya'y
Okyanusa kadar geniletmeye, Grek ruhunun tohumlarn
atmaya, tm insanlara adalet ve ban getirmeye karar verme
mi olsaydm bile, yine de her eye seyirci kalarak safahata
dalmaz, iktidarmn tadn karmazdm, tersine, Diogenes'in
yaln yaam idealine yknerek yaardm. Ancak beni ba
la Diogenes, ben Herakles gibi olmak isterdim, Perseus'u
kendime rnek alyorum ve ecdadm olan soyumun temel
lerini atan tanrnn, yani Dionysos'un izinden giderek bir
kez daha Greklerin Hindistan'da zafer dans yapmalarm
grmek ve Kafkaslarn tesindeki ormanlarda, dalarda ya
ayan insanlara Dionysos enliklerini hatrlatmak istiyorum!
Orada da tamamen bamsz, azami kanaatkrlk felsefesi ta
rafndan biimlendirilmi kutsal adamlar varm, kendilerini
tamamen tauya adamlar ve Diogenes'ten ok daha yaln
112

Diogenes

bir yaam sryorlanru, hatta bir heybeye bile ihtiyalar

yokmu. nk onlar topran kendilerine her zaman baka,
her zaman taze bir ekilde salad besinleri reddetmiyorlar;
ime suyunu rmaklar sunuyor; aalardan dklen yaprak
lar ve yerdeki bitkiler barnak ilevi gryorlar. Sayemde bu
insanlar Diogenes'le ve Diogenes onlarla tanm olacak. Ben
de paray yeniden basmalym ve Dou'yu Grek uygarl
araclyla yetkinletirmeliyim!"
170 PLUT. Alex. 14,2, 671d - e = G. 32
skender'e tantrlan birok devlet adam ve filozof ona baar
lar diliyordu, skender bu davran, Korinthos yakutlarnda ya
ayan Sinoplu Diogenes'ten de bekliyordu. Ama Diogenes onu
hi umursamayp Kraneion'da avareliin tadn kard iin,
skender'in kendisi onun ayana kadar gitti Diogenes bu kadar
byk bir kalabaln yaklatn grnoe yerinden biraz do
ruldu ve gzlerini skender'e dikti. skender onu nazike selam
lad ve kendisi iin bir ey yapp yapamayacan sordu. Bunun
zerine beriki, "evet, gneimden biraz uzakla", dedi. Syle
nenlere gre skender bundan ok etkilendi, ve bunu kendine
bir hakaret saymas mmkn olduu halde, bu adamn onu
runa, yceliine hayran kald, oradan uzaklarken maiyetinin
alaya, ineleyici szlerini keserek yle dedi: "Yeter, skender
olmasaydm, Diogenes olmak sterdim."
171 Gnom. Vat. 743n. 104 = G. 35
Diogenes kendisinden bir Drahme isteyince skender, "bu hi
de bir krala yakr armaan deil" dedi. Bunun zerine beri
ki, "o zaman bir Talent ver." skender, "bu da bir Kinik ricas
deil," karln verdi.
172 DlOG. LAERT. 6,63 = G. 36
Atmallar skender'e Dionysos adn vermiti. Bunun zerine
Diogenes, "iyi, tamam, beni de Serapis yapn" dedi.

113

Kpeklerin Bilgelii

173 Gutas 37.1 (Arapadan)

Atmallarn skender'e eliler yollad anlatlr. skender
bundan [Diogenes'e] sz eder ve ekler: "Benden istedikle
ri her eyi yaptm, yine de bana kar dmanlk beslemeye
devam ediyorlar. Onlar honut etmek iin ne yapabilirim?"
Diogenes: "Sanrm onlar senin lmnden baka hibir ey
honut etmeyecek."
174 Gutas 39.1 (Arapadan)
Diogenes uykudayken skender onu ziyarete geldi, ayayla
drterek yle dedi: "Kalk, biraz nce senin kentini ele geir
dim." Bunun zerine Diogenes, " bir krala kentleri zapt edi
yor diye serzenite bulunamazsn, ama eein yapt bir eyi
reddedebilirsin", diye karlk verdi.
175 Gutas 43.1 (Arapadan)
skender bir defasnda bir somun getirilmesini istedi. Eline
alp koklad ve filozoflara uzatarak "nasl kokuyor?" diye sor
du. Onlar bir cevap bulamaynca Diogenes'e verdi. Diogenes
somunu ald, koklad ve yle dedi: "Onun kokusu yaamn
kokusudur."
176 AREN. 210, 94 = G. 49
skender'in huzurunda Diogenes'in yapt konuma: "Biri
tanrsal teki insani olmak zere iki eit renimin mev
cut olduunu bilmiyor musun? Tanrsal olan byk, gl
ve kolaydr, insani olan kk ve zayftr, birok tehlikeye
ve hi de az olmayan yanlglara maruzdur. Ancak yine de
birini tekiyle birletirmek gereklidir(?). Kitleler [sadece]
sonuncuyu renim diye bilir -oysa o kanmca [srf] bir
oyundur- ve Fars, Grek, Arap, Fenike dillerini iyiden iyiye
inceleyen, ok kitap okuyan birini en bilge ve en kltr
l kii sayar. Ama byle bir kiinin kt, korkak, paraya
can atan biri olduu meydana karsa, o zaman bilgisinin
114

Diogenes

ve kendisinin metelik etmedii sylenir. Eitimin baka

bir eidine eskiler kimi zaman "renim ", kimi zaman
"cesaret" ve "ruh ycelii" diyordu. Ve bylece eskiler
< ...> "kltrsz", iyi bir eitim alm ve cesur olanlara ise
"kltrl" dediler, rnein byk Herakles gibi. Kim bu
[gerek] renimi almsa ve [stelik] yetenekliyse, o bi
raz dinledikten, birka kez en nemli, en anlaml konulara
vakf olduktan, bunlar ruhunda koruduktan sonra teki
leri de kolaylkla zmseyecektir. O zaman bunlar hibir
olay, hibir insan, hibir Sofist kendisinden alamaz. Ha
yr, sylenceye gre kendini yakan Herakles gibi, onu da
yakacak olsalar bile inandklar ruhunda kalacaktr, tpk
yaklan llerin, bedenleri alevler tarafndan tamamen kl
haline getirildikten sonra gya dilerinin yanmadan kal
mas gibi. O [yeniden] renmek zorunda deildir, sadece
hatrlamas yeterlidir: [Her eyi] hemen bilir ve tekrar id
rak eder, nk o balangtan itibaren inand bu eyleri
iinde tar. O, deyim yerindeyse yolu [zaten] bilen biriyle
karlat zaman ona bu yolu kolaylkla gsterecektir. O
bu yolu tanr tanmaz abucak devam eder. Ama bilgisiz,
alm satan bir Sofistle karlarsa, bu Sofist onu dolat
rr durur, bazen douya, bazen batya, bazen de gneye,
nk kendisi yolu bilmez, sadece tahminler yrtr, n
k kendisi uzun sre nce baka alm satanlar tarafndan
yanl yola sevk edilmitir. Bu durum, avdan anlamayan ve
iz sremeyen, eitilemeyen, disiplinsiz kpeklere benzer:
Onlar bakalarn, sanki bir ey biliyor ve gryormu gibi,
havlamalaryla, hareketleriyle yanl yola sevk ederler, ve
birou onlarn peinden koar, en aptallan da anlamszca
havlayanlarn arkasndan. Aralarndan dilsiz olanlar, ko
numayanlar sadece kendilerini aldatr, ama ncellerine
yknen en budalalar, kendini zapt edemeyenler kardk
lar grltyle aldatrlar, tekiler[?] [...] Bu tr insanlara
zellikle Sofist denen kiiler arasnda rastlanr."
115

Kpeklerin Bilgelii

177 DOG. LAERT. 6 ,4 4 = G. 50

Perdikkas, eer yanma gelmezse Diogenes'i ldrmekle teh
dit edince, Diogenes, "bunda gerekten bir olaanstlk
yok; bunu bir bokbcei ya da zehirli bir rmcek de yapabi
lirdi", dedi. Gerekten tehdit edecekse, "sen olmadan da ya
ayabilir ve mutlu olabilirdim" demeliydi.
178 DOG. LAERT. 6,50 = G. 53
Biri ona, "Dionysios dostlarna nasl davranyor?" diye sordu.
Diogenes, "arap tulumlar gibi, dolular tavana asyor, boa
ltanlar frlatp atyor", diye karlk verdi.
179 PLUT. Tim. 1 5 ,8 ,243c = G. 54
Platon, ark Korinthos'ta Dionysios'un ziyaretine gidemiyor
du, nk Dionysios oktan lmt, ama Sinoplu Diogenes
Dionysios'la [orada] ilk defa bulutuunda ona yle dedi:
"Dionysios, sen byle yaamay gerekten hak etmedin." Di
onysios yaklat ve "sen ok iyi birisin Diogenes; bahtszl
m sen de benimle birlikte hissediyorsun", dedi. "Nasl?"
diye karlk verdi Diogenes, "yoksa sana acdm m san
yorsun? Tam tersine, senin gibi kle ruhlu birinin Syrakusa
saraynda yalanacak, elence ve lks iinde lecek durumda
olmayna, bunlarn yerine aramzda dolamasna fkelen
dim!"
180 DOG. LAERT. 6, 63 = G. 355
"Nerelisin?" - "Dnya yurttaym."
181 PHtLODEM. rhet. fr. ine. XI = G. 3 56
Hatta baz filozoflar, kadnlarn ve ocuklarn -hem olanla
rn hem kzlarn- egemenlere birlikte ait olmalar gerektiini
ak seik belirtmitir.
116

Diogenes

182 AREN. 2 0 9 ,26vd. = G. 357

"Bir makam sahibi olunca hangi politikay izlemeli?""Atele
olduu gibi; ok yaklama, ki yanmayasn; ok uzaklama ki,
meyesin."
183 DOG. LAERT. 6,50 = G. 358
Bir gn iktidar sahibi biri ona, "heykel iin hangi tun daha
uygundur?" diye sordu. Bunun zerine Diogenes, "Harmodios ile Aristogeiton'un [heykellerinde] kullanlan tun!", diye
karlk verdi.
184 PLUT. an seni sit ger. resp. 1, 783c - d = G. 359
Dionysios'a birinin dedii gibi, tek bana egemenlik "gzel
bir kefen" deildir, tersine, tirann hakszlk zerine kurul
mu bu egemenlii brakamamas olgusu, onu deyim yerin
deyse kendisi iin klasik bir felakete evirir. Sonradan Dio
genes, Dionysios'un, tek bana egemenken sradan lml
haline gelmi olunu grdnde isabetle yle dedi: "Ne
yapyorsun, sana yakmyor Dionysios. Sen byle serbeste
ve korkmadan burada aramzda yaayamazsn; sen mrn,
yalanana kadar daha ok baban gibi orada, tirann sarayn
da, drt duvar arasmda geirmelisin."
185
PHLOD. Stoic. = Papyr. Hercul. Nr. 339, col. XH1; XV
vd. ed. T. Dorandi, Cron. Ere. 12,1982, 91 vd. = G. 126
[...] Onlar, [Stoa] okulunun Sokrates'e ve de Antistheenes ile
Diogenes'e dayandn sylyor; bu yzden onlar [Stoaclar]
da kendilerine Sokratesi denmesini istiyor < ...> u Ama ii
mizden bazlan Diogenes'e atfedilen Devlet'in gerekliinden
kuku duyduu, onun [banaz] Stoaclktan saptn syle
dii iin, eserin, bu niteliine karn, eser listelerinin ve kitap
lklarn iddia ettii gibi gerekten de Diogenes'e ait olduu
nu onaylamak gerekiyor. Kleanthes Giyinme Tarzt zerine13)
adl eserinde ona deinir, eseri ver, genel bir zetim verir
117

Kpeklerin Bilgelii

ve ayrntlarna girer. Chrysippos Devlet ve Yasa balkl ma

kalesinde bundan sz eder < ... tekilerin de devlet konulu
yazlarnda olduu gibi?> O, Devlet'inde silahlanmann beyhudeliinden sz eder ve Diogenes'in de bu gr savundu
unu ekler, Diogenes bu grn sadece kendi Devlet'inde
yazm olabilirdi. Chrysippos Kendisi Nedeniyle Sememesi
Gereken eyler adl eserinde, zarlarn yasal para olmas gerek
tiini Diogenes'in belirlediim syler. Bu, szn ettiimiz
eserde ve Akl Baka Trl Anlayanlara Kar adl eserin 1. Ki
tabnda yer alr. Chrysippos Doaya Uygun Yaam'da da esere
ve ierdii tanrtanmaz cmlelere deinir ve bu dncele
re katlr. Gzel ve Haz balkl eserinin 4. Kitabnda eserden
ve ieriinden vgyle sz eder. Doruluk adl eserinin 3.
Kitabnda yamyamlktan reti olarak bahseder < ...> , belki
devler'in 7. Kitabnda da buna gnderme yapar14 < ...> Di
ogenes Atreus't, Oedipus'ta ve Philiskos'ta., kendi Devlet'inde
yer alan itici, tanrtanmaz grlerin birounu kendi dn
cesi olarak tanmlar. Antipater Felse fe Okullarna Kar adl ese
rinde Zenon'un Devlet'ine ve Diogenes'in kendi Devlet'inde
aklad retilerine deinir, ve bu retilerin tutkudan
uzak oluundan ok gl bir ekilde etkilenir. Bakalar ise
unlar syler: "Devlet Sinoplu adamn deil, bakasnndr,
zira haylazn biri < ... kitab yazd ve yazarn Diogenes diye
tantt? ... Diogenes'e ait bir eserin sz konusu olduu batan
sona kadar ak ve seiktir?..>"
Biz imdi bu insanlarn soylu dncelerini buraya
aktarmak ve bunu yaparken de grlerinin aklanma
elden geldiince az zaman ayrmak istiyoruz. Bu kutsal
kiiler kpek gibi yaamak istiyor, kendilerini zapt etm e
den, arszca konuuyor, ortalkta saygszca kendi kendim
lerini tatm in ediyor, ift katl harm aniye giyiyor, [gen]
erkeklere tecavz ediyor, hem de onlar ister sevsinler,
ister <sevmesinler, onlar da ister kendi istekleriyle teslim
olsunlar, isterse gerektiinde zorlanm olsunlar?>, o118

Diogenes

cuklarm herkese ait olmas < ...> , onlar kendi kz kardele

riyle, analaryla, yakn akrabalaryla, erkek kardeleriyle,
oullaryla cinsel ilikiye giriyor. Cinsel tatm in sz konu
su olunca, zor kullanma gereini duyduklar zaman bile,
hibir kan bana riayet etmiyorlar. Erkekler kadnlara
yanayor ve onlarla birlemek iin btn kandrma yete
neklerini sergiliyor, eer bir kadm bulamazlarsa, pazarda
buna istekli olanlara bavuruyor. Erkeklerin ve kadnla
rn tecavze uramas byle oldu(?): Evli erkekler kendi
kadm kleleriyle cinsel ilikiye girmeli, evli kadnlar ko
calarn terk edebilmeli ve holandklar baka bir erkekle
ekip gidebilm eli. Kadnlar, erkekler gibi ayn giysilerle
dolamal ve erkeklerden farksz olarak ayn ilerle ura
mal. Onlar [kadnlar] yar sahasnda ve spor meydann
da plak alm al ve herkesin gz nnde erkeklerle
birlikte tamamen plak spor yapmal < ...> ller < ... >
olsa olsa birlikte yemek yemeli < ...> gmlmeden < ...>
sabr ve sebat etmek < ...> nsan [?] kendi babasn ldr meli. Bizim bildiimiz hibir anayasa, hibir yasa stlenilmemeli. Btn [gya normal?] insanlarn ocuksu, lgn,
deyim yerindeyse hasta olduu bilinm elidir < ...> nsan
dostlarn sahte, vefasz, tanrlar ve kendini dman ola
rak grmeli < ...> gvensizlik < ...> . Her bakm dan sulu,
bylece iyi ve adil bulduu eylerin hibiri doal olarak
iyi deil. Hakl olarak < ...> zararl ve adil olmayan hak
knda < ...> ocuksu ve lgn [?] < ...> erkeklerden ve ka
dnlardan < ...>

Etik

(Genel)

186 DOG. LAERT, 6,38 = G. 7

Rastlantya cesaretle, yasaya doayla, tutkuya aklla karlk
vermeli.
119

Kpeklerin Bilgelii

187 EPCT. 1, 24, 6 f. = G. 265

[6] Gnderdiin casus Diogenes bize baka eyler anlatt.
lmn bir ktlk, bir yz karas olmadn syledi. n,
dedi, yolunu armlarn bo laflardr. [7] Bu casusun st
rap, haz15 ve yoksulluk hakknda syledikleri <.. .> plaklk
her krkl giysiden daha iyidir ve kuru toprak en iyi dek
tir. Ve savlarna kant olarak kendi cesaretini, sarslmaz din
ginliini, zgrln, ama mkemmel, tkz bedenini de
gsterdi. "Tehdit eden dman yok", dedi, "her yerde bar
hkm sryor." "Ne demek istiyorsun, Diogenes?" - "Ba
kn", dedi, "vuruldum mu? Yaralandm m? Birini kovalayp
kardm m?"
188 DOG. LAERT. 6, 35 = G. 266
Ben koro ynetmenlerini taklit ediyorum: Onlar, tekilerin
[yani, arkclarn] doru tonu bulmas iin biraz yksek ton
dan ses verirler.
189 DOG. LAERT. 6 ,6 4 = G. 267
Herkes tiyatrodan darya karken o ieriye giriyordu. Ni
in, diye sordular. yle cevap verdi: "mrm boyunca bunu
yapmaya urayorum."
190 DOG. LAERT. 6,47 = G. 268
Pis bir hamam hakknda [dedi ki]: "Burada ykananlar nerede
temizleniyor?"
191 DOG. LAERT. 6,63 = G. 269
Pis yerlere girip kyor diye knannca, "evet", dedi, "grte
kenefleri de aydnlatyor, ama kirlenmiyor."
192 DOG. LAERT. 6, 41 = G. 272
Gndz vakti bir fener yakp, "insan aryorum", dedi.
120

Diogenes

193 DOG. LAERT. 6, 32 = G. 278

Bir defasnda, "hey, insanlar!" diye bard. Birka kii et
rafnda toplannca, deneiyle onlara vurarak, "'insanlar'
dedim, yoksa 'sprnt' deil" dedi. Hekaton Chreiai adl
eserinin 1. Kitabnda byle anlatyor.
194 DOG. LAERT. 6, 35 = G. 276
nsanlarn byk ounluu iin akl hastal bir parmak so
runudur. Eer biri orta parman yukarya doru uzatarak
yrrse deli, ama iaret parman uzatrsa normal saylr.
195 DOG. LAERT. 6, 70 f. = G. 291
[70] [a] Diogenes'e gre ileciliin, ruhsal ve bedensel olmak
zere, iki biimi vardr, [b] Bunlar,16 srekli yaplan altr
malarla kazanlan tasarmlar araclyla insann kendini ra
hata erdem almalarna vakfetmesini mmkn klar, [c] Bu
biimlerden biri, teki olmakszn eksik kalr, zira salk ve g
hi de az bir meziyet saylmaz, ve bu, beden gibi ruh iin de
geerlidir. [d] O, altrma yapmaktan kolayca erdemle me
gul olmaya geildiini kantlyordu, [e] El ilerinde ve te
ki ilerde uzmanlarn altrma yaparak nasl olaanst bir
beceri kazand grlyor, tpk flt alanlarn ve atletlerin
srekli alarak kendi alanlarnda temayz etmeleri gibi.
Eer ileciliklerini ruhlarna da aktarm olsalard, abalan
yararsz ve eksik kalmazd. [71] [f] Gerekten de yaamda i
lecilik olmadan doru drst hibir ey yapamaz; ilecilik
her eyi amaya ehildir, [g] Bu yzden, mutlu yaamak iin,
yararsz abalar yerine, doaya uygun olanlar seilmelidir,
[h] insanlar aklszlklar yznden mutsuzdur, [i] Zira haz
z kmsemek, daha nce bu konuda altrma yaplmsa,
kendi ynnden en byk hazz salar. Tpk haz dolu bir
yaama alm olanlarn, gnlszce kart yaam tarzna
uymalar gibi, bylece kart yaam tarzn uygulayanlar ok
daha byk bir zevkle hazz kmserler, [j] te Diogaes

121

Kpeklerin Bilgelii

bunlar retiyordu, ve grne gre byle de yayordu,

ve o [yazl] yasalara doal yasalar gibi ayn geerlii tanma
yarak gerekten de "sahte para basmt", [k] ve yaamnn,
tpk Herakles'in yaam gibi ayn zelliklere sahip olduunu
sylyordu, nk onun iin zgrlkten baka hibir ey
sz konusu deildi.
196 STOB. 3,7, \7 = G. 292
Hedefi cesaret [?], ruhun, bedenin [gerek] gerginlii olma
yan hibir aba iyi deildir.
197 Apostol. 1 6 ,61a = G. 295
"Onaylansa da onaylanmasa da irkin irkindir."
198

MAX. CONF. 36,20 = G. 296

"Eer doru dnrsen, yeni doanlara
acmalsn, nk onlan birok dert bekliyor,
ama aclarndan kurtulmu biri gmlnce,
ona rahmet oku ve memnun ol."

199 Gutas 296.1 (Arapadan)

Biri ona yaklat ve sordu: "Diogenes, ne aryorsun?" Dioge
nes, "sknet" dedi. "Peki, buldun mu?"
"Onu bu dnyada bulamayacam buldum" diye karlk
verdi.
200 MAX. TYR. or. 32, 9 - G. 298
Evet, ama nl Diogenes de ha 2 z fda yayor. Erdem de
ayn zamanda ortaya karsa, hazz gz ard etmemelisin. Di
ogenes fsnn tadn karyordu, Serhas Babylon'un. Dioge
nes arpa ekmeinin tadn karyordu, Sybarit [Smindyrides]
kan orbasnn. O her yerden fkran kaynaklarn tadn
karyordu, Kambyses sadece ondan itii Choaspes'in. O g
122

Diogenes

nein tadn karyordu, Sardanapal krknn. O deneinin

tadm karyordu, skender mzrann. O heybesinin tadn
karyordu, Krezs hzinelerinin. Ve hazz hazla karlat
rrsan Diogenes'inki stn gelir. Zira bu adlan saylan kii
ler hazin tadn her zaman acyla karm olarak karyordu.
Serhas, yenildii iin hayflanyor; Kambyses, yaraland iin
szlanyor; Sardanapal, yand iin ahlayp ofluyor; Smindyrides, kovulduu iin teselli bulmuyor; Krezs, tutsak d
t iin alyor; skender, sava yapamad iin fkeleniyor!
Buna karlk Diogenes'in hazz ne ikyet, ne ahlayp oflama,
ne gzya, ne fke tanr. Sen hazzn a a diye tanmlyorsun,
nk hazzn doasn kendi doanla lyorsun - yanl bir
l! Byle bir ey yaphm zaman a a ekersin, ama Dioge
nes onun tadn karr. Hatta en sadk bir n Diogenes
kadar haz vermediini iddia etmek cesaretini gsteriyorum!
Ev, ocak onun umurunda deildi; zira bir evi ekip evirmek
ona yk olurdu. O politikayla ilgilenmiyordu, nk politika
ok kt bir eydi. Evlenmeyi akima bile getirmiyordu, Xant
hippe hakknda iittikleri yeterdi. oluk ocua kanmay d
nmyordu; Kleinias'n17 olunu grmt. Hayr, her ska
ykten uzak, kaygsz, zgr, tasasz, korkusuz, endiesiz bir
ekilde tm dnyay, sanki tek bir evmi gibi kendi dnyas
haline getirdi, ve bylece tamamen caiz, snrsz, kstlanma
m hazlara kendini veren biricik insan oldu.
201 Gnom. Vat. 743n. 181 = G. 300
Gerek haz, ruhun dinginlik ve nee durumunda bulunma
sndan ileri gelir. Bu olmazsa Midas ile Krezs'n hzineleri
yararszdr. Kim ciddi -ya da ufak- bir sorun yznden tasa
lanrsa, o mutlu deil, mutsuzdur.
202 MAX. TYR. or. 36, 5 f. = G. 299
Ancak, bu imgeleri msterih olarak mitlere brak ve Kronos d
neminde, [dnyann] balangcnda deil, Zeus ile Apollon run
123

Kpeklerin Bilgelii

kurtard bu acmasz am tam ortasnda yaam olan bir

adama ge. O ne Atinal ne de Spartalyd; Solon'un okulundan
gelmiyordu ve Lykurg'un eitiminden gememiti.
(Zira erdemler ne yerel ne de yasal olarak uyumlu Kale ge
tirilir), o Karadeniz kysndaki Sinop'tan geldi. Apollon'a akl
dantktan sonra bunalma yol aacak her eyi bir yana att,
balarndan kurtuldu, hkmdarlardan korkmadan, yasalar
tarafndan zorlanmadan, politika yapmak zorunda kalma
dan, ocuklarn eitimi iin tasalanmadan, evlilik tarafndan
engellenmeden, iftilik yapp cam kana kadar almadan,
askerlik hizmetinin arlna maruz kalmadan, alveri yerle
rinde devaml dolamadan, tpk akll bir ku gibi yeryznde
zgrce gezip tozdu. Hayr, o btn bu insanlara, btn bu
meguliyetlere glyordu, bizim kk ocuklara, dddi dddi
zarlarla oynarlarken, dvrlerken, kazanp kaybederlerken
gldmz gibi. O bir kral gibi yayordu, hibir eyden kork
muyordu ve kendisini zgr hissediyordu, k ne Babylon'da
geiriyor ne de yazn Metleri rahatsz ediyordu, kendini mev
simlere gre ayarlayarak Attika'dan Isthmos'a ve Isthmos'tan
tekrar Attika'ya gidiyordu. Onun saraylar tapmaklar, spor
alanlan ve kutsal korulard; serveti byk, gvenli ve tehlike
den uzakt: Tm yeryz ve verdii meyveler, topraktan f
kran kaynaklar insanlar Lesbos ya da Chios arabndan daha
iyi besler. O [ak] havaya alkt ve bundan holanyordu,
tpk aslanlar gibi; Zeus mevsimlerinden kamyordu ve kn
scaklk, yazn serinlik yaratmaya alarak yapay arelerle on
lara kar koymuyordu, evrenin doasna o denli almt ki,
bu yaam tarz sayesinde salkl, gl ve ok uzun bir mr
srd. Onun ilaca, demire, atee [tbbi nlemlere], Cheiron'a,
Asklepios'a, gaipten haber veren khinlere, kefaret rahiplerine,
byclere ihtiyac yoktu. Grekler,
"korkun Ares'in balarna
getirdii'',18
124

D O g C M S

savaa girip herkes herkese kar yrdnde, yalnz o ba

rtan yana kyor, savaanlarn arasnda elinde silah olma
dan, yan tutmadan duruyordu. Egemenler ve [onlarn] muh
birleri onu esirgiyordu, nk o ktlere hesap soruyordu,
ama Sofist argmanlaryla deil -bu , birine hesap sormann
en kt biimidir-, edimlerle, her zaman uzlaarak; bu da,
hesap sormann en baarl, en barl tarzdr. Bu yzden ne
Meletos, ne Aristophanes, ne Anytos, ne de Lykon ona kar
kyordu. [6] Diogenes, Apollon'un bahettii, Zeus'un
onaylad, akll insanlarn hayran kald byle bir yaam
tarzna kendi istei olmadan nasl karar verebilirdi ki? Ya da
[bir kimsenin iinde bulunduu] bunalmn davrana geme
kararndan baka bir ey olduunu mu ve bireyin zgrce
takdirinden kaynaklanmadn m kabul etmeli?1* Yeni ev
lenmi birine sor: "Niin evleniyorsun?" "nk ocuklar
severim." ocuklarn babasna sor: "Onlan niin dnyaya
getirdin?" Soyumun devam iin. Savaa giden birine sor.
Daha ok parasnn olmasn ister. iftiye sor. [Bol] mahsu
lnn olmasn ister. Tccara sor. Kr etmek ister. Politikac
ya sor. Saygnlk kazanmaya can atar. Byk ounluu ar
zulad hedeflere asla ulaamaz, bunun tam tersi meydana
gelir; zira baar bir kimseye, istem ya da yetenek araclyla
deil, dua ederek nasip olur. Byle bir hedefe ulamaya a
lan herkes mutlaka herhangi bir bunalma duar kalacak
tr ve istei dnda ac olaylara katlanacaktr, hem de ba
na bu belay kendisinin atn bilmedii iin deil.20 Byle
bir insann "zgr" olduu hl sylenebilir mi? rnein
nl bir politikacnn?21 Sen, onun birok efendisi [semen]
olan bir kle olduunu sylyorsun. Ya bir avukatn? Sen,
onun hogrsz yarglarn klesi olduunu sylyorsun.
Hkmdarn? Sen, onun gem vurulmam hazlann klesi
olduunu sylyorsun. Generalin? Sen, onun istikrarsz ta
lihin klesi olduunu sylyorsun. Kaptann? Kuralsz bir
sanatn klesi. Filozofun? yi de, hangisini kastediyorsun?

125

Kpeklerin Bilgelii

Sokrates'e saygm ok byk, ama onun ne dediine bir bale

"Ben yasaya boyun eiyor, kendi isteimle zindana giriyo
rum ve gnll olarak bu zehri iiyorum." Azizim Sokrates,
ne dediine dikkat et. Kendi isteinle mi teslim oluyorsun?22
Yoksa arzu etmediin bir kader karsnda [sadece] metane
tini mi koruyorsun? "Yasaya boyun eerek" - "Hangi yasa
ya? Eer o Zeus'un yasasysa, yasa koyucuya raz oluyorum.
Solon'un yasasysa, Solon hangi bakmdan Sokrates'ten daha
iyi? Platon da bana unun cevabn versin, felsefi inana ne
durumda, acaba onu2* hibir ey sarsmyor mu, ne Dion'un
srgne gidii, ne Dionysios'un tehditleri, baka aresi kal
mad iin batan aaya dolat ne Sicilya denizi ne de
yon denizi? Ksenophon aklma geldii zaman, onun yaa
mnn da yanlglarla ve nlenemez dnmlerle dolu oldu
unu gryorum - zorla gtrld bir sava, hi istemedi
i bir komutanlk, arballkla katland bir srgn. nsan
Diogenes gibi yaarsa, diye iddia ediyorum, bu tr buna
lmlardan kanmak mmkndr; onun yaam Lykurg'un,
Solon'un, Artakserkses'in ya da skender'in yaamndan ok
daha ycedir. O yksek anlamda Sokrates'ten daha zgrd,
nk asla mahkm olmad, asla zindana dmedi ve asla
trajik yazgs yznden vlmedi.
203 STOB. 4, 29,19 (= 4, 29, 57) = G. 302
"En soylu kimdir?" - "Serveti, n, haz, yaam hor gren
kii. Kart kutuplarn stnde, yoksulluun, hretsizliin,
meakkatin, lmn stnde bulunan kii/'
204 DOG. LAERT. 6, 24 = G. 303
O hep, "yaam iin insann anlay gcne ya da ipe ihtiyaa
var", diyordu.
205 STOB. 3 ,2 4 ,1 4 = G. 305
Kim daha az korkmal, kim
126

Diogenes

ktln bilincinde olmayan"

birinden daha cesur olmal?
206 STOB. 3, 8,15 - G. 305
Bir kimseyi, kendisine yaklatm grd btn "fe d " ey
ler, bana gelenlerin verdii zarardan daha ok sarsmaya
mnasiptir. Korku o denli fenadr ki, bazlar olacaklar n
celer: Gemisi frtnaya yakalanan insanlar, gemi batana kadar
beklemez, daha nce intihar eder [dman tarafndan etraf
sarlan bakalar, balarna kt bir ey gelmeyeceini bildik
leri halde, ayn eyi yapar].
207 STOB. 3 ,2 2 ,4 0 = G. 306
iinmek tpk altn kapl silaha benzer: i dna uymaz.
208 MAX. CONF. 69,18 = G. 308
"En zor ey nedir?7' - "Kendini bilmek, zira bencillikten dola
y insan kendine bir [eyler ekler]."
209 DOG. LAERT. 6, 55 = G. 310
"Yaam ktdr." - "Yaam deil, kt yaamak!"
210 Exc. e ms, Flor. Joh. Dam. 2,31, 22 = G. 313
Aklszlar iin hakikat aa ve nahotur, yalan se tatb ve hotur. Bu,
kanmca, gzlerinden rahatsz olanlara benzere Ik onlara ar ve
rir, ama karanlk arsz ve hotur, nk grmelerini yasaklar.
211 DOG. LAERT. 6, 27 = G. 314
Bir defasnda ciddi konulardan sz ediyordu, ama dinlemek
iin kimse gelmedi. Bunun zerine ku gibi tmeye balayn
ca ahali hemen etrafna topland. "Biri samalar samalamaz
koa koa gelirsiniz, ama ciddi eyler sz konusu olunca ar
dan alp umursamazsnz" diye onlara kt.
127

Kpeklerin Bilgelii

212 STOB. 2,31, 61 = G. 315

Kendini tamamen bir bakasna vakfedersen, bu sefer kendini
ihmal edersin.
213 STOB. 3, 6,17 = G. 317
(Serenos'un notlarndan,) Servetlerini bir odaya kol demirle
riyle, kilitlerle ve mhrlerle kapatan, ama bedenlerini birok
pencere ve kapyla, yani az, cinsel organ, kulaklar ve gz
lerle aanlar alaya alyordu.
214 DOG. LAERT. 6,65 = G. 319
Kof beyinlinin biri harpn akort etmeye alyordu. O bunu
grd ve yle dedi: "Sesleri tahtayla uyumlu klmaya, ama
ruhunu yaama uydurmamaya utanmyor musun?"
215 DOG. LAERT. 6,6 4 = G. 320
Doru eyler syleyip yapmayanlar, hibir ekilde bir
kithara'dan farkl deildir: Kithara hibir ey duymaz ve al
glamaz.
216 DOG. LAERT. 6,39 = G. 324
Ayaklarna koku sryor ve aklyordu: "Koku insann ba
ndan havaya ykselir, ayaklardan ise burna dolar."
217 DOG. LAERT. 6,66 = G. 325
Koku srm birine yle dedi: "Dikkat et, bandaki gzel
koku yaamna mahzurlu bir eyler katmasn sakn."
218 STOB. 2, 46,13 = G. 328
"nsanda en abuk ne yalanr?" - "Minnettarlk."
219 ANTON. 2 ,3 2 ,6 1 = G. 330
Hekimler emilen ilalardaki acl balla ve bilgeler somurt
kan insanlarn szlerini kahkahalarla tatllatrr.
128

Di r i y i

220 PLUT. trancju. an. 2 0 ,477c = G. 464

u aadaki szleri mkemmel buluyorum. Diogenes
Sparta'dayken ev sahibinin bir enlik iin byk U r evkle
hazrlandm grd. yle dedi' "yi bir insan iin her gn
bir enlik deil midir?"
221 AESOP. 65 = G. 331
Diogenes'in yolculuklar. "Kpek" Diogenes yolculukla
rndan birinde sular kabarm bir rman kysna geldi
ve orada kald, nk karya nasl geeceini bilmiyordu.
Bu konuda deneyimi olan biri onun duraksadm grd
ve yanna gelerek ona yardmc oldu. Diogenes adamn iyi
liine at ve yardm iin onu dllendirmesine msaade
etmeyen yoksulluundan yaknd. Diogenes hl d
nrken adam kar kyya geemeyen bir bakasn grd,
koarak gitti ve onu da karya geirdi. Bunun zerine Di
ogenes ona yaklat ve yle dedi: "yaptn ey iin sana
hl mteekkir olduumu sanma. Grdm kadaryla
sen bunu kendi zgr iradenle yapmyorsun, tersine, sen
hastasn." yk unu aka gsteriyor: Yalnz iyiyi deil,
stelik uygun olmayan da iyilik diye yapan biri, hayrse
ver deil, budala adn hak eder.
222 DOG. LAERT. 6,69 = G. 389
Bir gn bir okula girdi ve birok Musa (esin perisi) heykeli,
ama birka renci grnce, "Tanrlar da hesaba katarsan,
ok rencin var, hoca", dedi
223 DlOG. LAERT. 6,38 = G. 391
Biri uzun sre sesli okuyordu ve [nihayet] kitap tomaraun so
nuna geldi, bylece tomarn yazl olmayan ksmn grmek
mmkn oldu. Diogenes, "cesaret, arkadalar! Kara grn
d!" diye bard.
129

Kpeklerin Bilgelii

224 DOG. LAERT. 6, 51 = G. 423

"En kt hangi hayvan srr?" - "Yabaniler iinde muhbir,
evciller iinde dalkavuk."
225 STOB. 3 ,3 ,5 1 - G. 427
"Sen aklszsn!" - "Hayr, ben aklsz deilim; sizinkinden
baka olan bir aklun var."
226 Gnom. Monac. Lat. 23,1 = G. 439
Gizler zerine: Azdan kmam szn deeri llemez.
227 DOG. LAERT. 6 ,5 4 = G. 461
Mahkemeleen iki kiiyi dinledi ve ikisini de mahkm etti:
"Sen geri aldn, ama sen hibir ey yitirmedin."
228 DOG. LAERT. 6,45 = G. 465
Biri aslan postuyla gururlanp duruyordu. Diogenes, "yz
aklnn giysisine saygszlk etmeyi brak!" dedi.
229 DOG. LAERT. 6, 34 = G. 467
Biri onu yemee arnca reddetti: "Son defasnda bana te
ekkr etmediniz."
230 Teles 10, 6 - 11,1 STOB. 3,1, 98'de
Her durum ve kouldan en iyiyi karmaya bak. Sen yalan
dn, genlik zevklerini bir yana brak. Elin ayan tutmaz
oldu, spor yapmay salkllara brak2* Diogenes gibi yap: Biri
onu itince yere dt, nk eli aya tutmuyordu. Buna ra
men hi etkilenmedi ve adama bir stunu gstererek yle
dedi: "Azizim, ite sana bir rakip! Onu devir!"
231 EPKT. 2, 3 ,1 = G. 470
Biri Diogenes'ten bir tavsiye mektubu yazmasn rica etti. Di
ogenes, hakl olarak yle dedi: "O sana baktnda senin bir
130

Diogenet

insan olduunu bilecektir. Eer deneyim iyi ile kt arasnda

aynm yapmay ona retmise, senin iyi biri mi yoksa kt
biri mi olduunu da bilecektir. Ama bunu renmemise, ona
bin kere de yazsam hibir yaran olmaz.
232 ANTON. 1,39, 55 = G. 471
Bir kurt obanlarn adrna yaklat ve onlarn koyunlardan
birini yediini grd. "Eer bunu ben yapsaydm, nasl da ba
rp arrdnz!" dedi.
233 DOG. LAERT. 6, 74 = G. 472
Yukandaki rneklerden anlalaca zere olaanst hazr
cevap biriydi.
234 DOG. LAERT. 6, 69 = G. 473
"Hayatta en g zel ey nedir?" - "Konuma zgrl."
235 MARCUS AURELUS 11, 6 ,4 = G. 474
Tragedyadan sonra, konuma zgrlnden eitim amacy
la yararlanan Eski Komedi rabet grd ve zellikle szn
esirgememesi nedeniyle insanlara kendi karlar iin alm
satmaktan saknmalarn hatrlatt. Bunu, benzer bir amala
Diogenes de stlendi.
236 STOB. 3 ,3 4 ,1 6 = G. 475
Dion'un tkrldm delikanllarndan. Diogenes, evresinde top
lanan delikanllardan birine bir soru yneltti. Delikanldan ses
kmad. Bunun zerine Diogenes yle sordu: "Neyi sylemek
ve ne zaman sylemek, ne zaman susmak ve kimin karsnda
susmak gerektiini bilmek tek ve ayn insann sorunu deil mi?"
237 DON CHR. or. 8 ,6 f. = G. 476
Keskin dilli ve hazrcevap olmakla nlyd nsanlarn kaimeden
Karadeniz'den gelen baln tadna bakmak istemesi ve azlatma

131

Kopeklerin Bilgelii

alr ahna^ a a ve iren bir tad olduu iin, tekrar tkrmeleri

gibi, Diogenes'ten tadmlk almak isteyen ve srf merak yzn
den ona yanaan insanlar vard; ama i karlkb konumaya ge
lince arkalarn dnyor ve kayorlard. Eer o bakasn azar
larsa seviniyorlar, ama kendileri sz konusu olunca27korkmaya
balyor ve oradan uzaklayorlard. O kimi zaman yapt gibi
alay eder ve akalarsa mthi eleniyorlar, ama heyecanlana
rak dddi konulardan sz edince, akszll onlara fazla ge
liyordu. Neredeyse kk ocuklar gibi davranyorlard; uysal
kpeklerle oynamaktan holanyorlard; ama kpek azgnlap
yksek sesle havlaynca, dehete kaplyorlar ve korkudan nere
deyse lecek hale geliyorlar.
238 DOG. LAERT. 6, 68 = G. 489
Bir gn bir gen kzn gzn tedavi etmeye alan zampara
Didymos'a yle dedi: "Dikkat et, gz tedavi ederken gz
bebeini rselemeyesin."
239 Gutas 593 (Arapadan)
rencilerine yle diyordu: "Hatalarnz sevgiyle, gnahla
rnz duygudalkla dzeltin."
240 Gutas 594 (Arapadan)
Eer bir kimse sana olan sevgisini iyi bir tle birletirirse,
sen de ona olan sevgini itaatle birletirmelisin.
241 Gutas 597 (Arapadan)
Ruh ince ve naziktir, bedense dayankl ve skdr. Nazik olan
sk tarafndan korunur -b ir lambadaki fitilden kan
lambann d etkilerden korumas gibi-, ama aalar [ruhu] alt
ederse beden de bundan etkilenir ve yaralanr.
242 Gutas 600 (Arapadan)
nsanlar rkten muazzam olaylar deildir, onlar rkten,
olaylar karsnda duyduklar korkudur.
132

Diegea*'
243 Gutas 613 (Arapadan)
Dnya yolcularn pazar meydandr. Kim akllysa oradan
mutlaka ihtiya duyduklarndan baka hibir ey satn alma
maldr, aksi takdirde onu kayp ve pimanlk tehlikesi bek
ler.
244 Gutas 614 (Arapadan)
rencilerine unlan sylemeyi itiyat edinmiti: "Hayvanlar
gibi yaamayn; onlarn sahipleri gibi olmayn(?); eer szle
rinizle ve edimlerinizle mkemmel bir filozof olmak istiyor
sanz [iinizdeki] soukkanll arballkla gelitirin, fke
ateini kendinize hkim olarak sndrn, hakszl iyilik ya
parak an, intikam hrsnn yerine balamay geirin."
245 DOG. LAERT. 6,29 = G. 277
nsan dostlarna elini uzatmal, ama yumruk yapmadan.
246 Gnom. Vat. 743 n. 197 = G. 415
Dostlarndan birinin kt davrandm iitti. "Bu ok sama"
dedi, "bir deniz yolculuu yapmak istediimiz zaman zenle
ve tamamen kusursuz bir yol arkada seeriz. Ama dora
dzgn yaamaya teebbs ettiim iz zaman herhangi bir ha
yat arkadayla yetiniriz/'
247 STOB. 2 ,3 3 ,1 0 = G. 416
"Dost nedir?" - "ki bedende tek ruh."
248 Anecd. Gr., Boiss. 1,125, 3 f. = G. 417
Bandan ok ey gemi biri iin sadece bir tek kurtulu yolu
vardr: yi bir dost.
249 Anecd. Gr., Boiss. 1,125,5 f. = G. 418
Bir kimse bir dost hakknda kt konuursa ve sen de ona
inanrsan, sanki [kendin] o dosta kara alm gibi olursun.
133

Kpeklerin Bilgelii

250 DlOG. LAERT. 6 ,68 = G. 419

Biri ona, "dostlarnn sana kar gizli bir maksad var", dedi.
yle karlk verdi: "Evet, insan dostlarna ve dmanlarna
kar ayru ekilde davranmak zorunda kalrsa elden ne gelir?"
251 PLUT. quom. adul. ab amico internse. 36, 74c = G. 420
Selameti arayan kiinin ya iyi bir dostu ya da amansz bir
dman olmaldr: Biri ona akl verir, teki haddini bildirir.
252 PLUT. quom. adlese, poet aud. deb. 4 , 21e = G. 421
Biri yle yazmt:
"Ktye kar ktlk hi de yararsz
bir silah deildir"
bununla adeta ktye uymay talep ediyordu. Buna karlk
Diogenes'in bir sz hatrlanabilir. Diogenes, insan dmana
kar kendini nasl savunabilir, sorusuna karlk, "iyi ve z
sz bir insan olmakla" diye karlk verdi.
253 STOB. 3 ,1 4 ,1 4 = G. 422
Dalkavukluun zerinde, tpk bir mezar ta gibi, sadece
"dostluk" szc yazldr.
/
254 AREN. 208,21 vd. = G. 428
Hainin biri onun hakknda kt szler sarf etmiti. Bunun
zerine unlar syledi: "imdi senin dmann olduuma
sevmiyorum; zira sen dmanlarna deil, dostlarna zarar
veriyorsun."
255 Gnom. Vat. 743 n. 179 = G. 429
Biri gelip ona, "X senin hakknda kt szler sylyor", dedi.
Bunun zerine Diogenes, "hayret etmene gerek yok; o iyi sz
sylemeyi asla renmedi" diye karlk verdi.
134

D*1
256

DOG. LAERT. 6 ,5 4 = G. 430

"Birok kii sana glyor." - "Ama ben hi de gln dei

lim."
257 Cod. Ottobon. Gr. 192, f. 206v = G. 432
"X senden hi de iyi sz etmiyor." - "X ben yokken de bana
dayak atabilir."
258 Cod. Vat. Gr. 1344, f. 216v = G. 433
Biri onu, "sarhosun ve sama sapan konuuyorsun", diye
kalaylad. O, "aykken samalayacam m sanyorsun?"
diye karlk verdi.
259 IOANN. SARSB. Policr. 3 ,1 4 ,9 = G. 434
Bir dostu, "herkes seni knyor" diye haber verdi. O yle
aklad: "Bilgeliin budalalardan darbe almas zorunludur;
zira kt sz kan azlar, kulp takmak istedikleri kiinin
daha iyi olduunu kantlar."
260 Cod. Vat. Gr. 633, f. 119v - G. 435
Sk sk kendi kendine yle diyordu: "Kitle seni vyorsa,
buna layk olmadn dn; ama [seni] kimse [vmeyip] k
nyorsa, kendini tamamen [vgye] layk gr."
261 Gnom. Monac. Lat. 24, 3 = G. 438
Biri, bir dostunun Diogenes'i svg dolu szlerle andn
syledi. O da yle dedi: "Dostumun bunlar syleyip syle
medii kukulu; ama senin sylediin kesin."
262 DOG. LAERT. 6,41 = G. 456
Biri ona bir tokat ak edince, "tanrm" dedi, "mifer takmay
nasl unutmu olabilirim!"

135

Kpeklerin Bilgelii

263 DtOG. LAERT. 6,41 = G. 457

Ona bir direkle arpp sonra "dikkat, demesin!" diyen birine
sordu: "Ne o, bana bir daha m arpmak istiyorsun?"
264 DtOG. LAERT. 6, 66 = G. 457
Biri elindeki direkte ona serte dokundu, sonra da "dikkat,
demesin" diye bard. Bunun zerine Diogenes deneiyle
ona vurdu ve bard: "Dikkat, demesin!"
265 Aren. 208,18 vd. = G. 458
Kel kafalnn biri ona hakaret ediyordu. Bunun zerine Dio
genes, "sana hakaret etmek istemiyorum, ama byle berbat
bir kafadan kaabildikleri iin salarn kutlarm" dedi.
266 Gutas 350.1 (Arapadan)
Bir defasnda bakalaryla birlikte bir deniz yolculuuna k
mt. Kuvvetli bir rzgr esmeye balad, ve yolcular bir o
tarafa bir bu tarafa savruldu. Suu ona attlar ve "bu olanlar
senin kr talihin yznden" dediler. O da, "ben bir kiiyim,
siz ise yz kiisiniz; bir kiinin kr talihi nasl olur da yz
kiinin uurundan daha etkili olabilir?" dedi.
267 OLYMPODOR. in P lat Gorg. 476a, p.2 2 ,2 N. = G. 2 70
iyi bir insan hakarete urarsa, geri hakaret vuku bulmu
tur, ama ona bir fenal dokunmaz; o bu hakareti hie sa
yar. Diogenes'e de biri hakaret etmiti, ve bir bakas ona,
"Diogenes bu adam sana hakaret etti" dedi. Diogenes,
"kimse bana hakaret edemez ve beni alaya alamaz", diye
karlk verdi.
268 DtOG. LAERT. 6 ,2 7 = G. 280
Biri, "Yunanistan'n neresinde drst ve mert erkekler
var?" diye sordu. O, "erkekler hibir yerde, ama delikanllar
Sparta'da" cevabn verdi.
136

Diogenes

269 STOB. 3,13, 43 = G. 281

Bir Atinal onu, Spartallar [Atmallardan] daha yksek bir
aamada grd, ama orada oturmad iin, sorguya ekti.
O, "evet" dedi, "[hastalarm] iyiletirmeye alan hekim de
salkllarn yannda kalmyor."
270 DOG. LAERT. 6,58 = G. 282
Bir gn Sparta'dan Atina'ya dnyordu. Biri, "nereden?
nereye?" diye sordu. O, "erkekler ksmndan kadnlar ks
m na" dedi.
271 STOB. 2 ,1 5 ,4 3 = G. 283
ll davranma ve kendine hkim olma konusunda bir ko
numa yapyordu. Atmallar alklayarak tezahrat yapnca,
"Tann cannz alsn! Davrannzla bana kar gelmeyin",
diye bard.
272 STOB. 3, 7,46 = G. 285
M egarallann kentin evresini yksek surlarla evirdi
ini grd ve yle dedi: "Z avall biareler! Surlarnzn
yksekliiyle deil, karnza dikilecek [adamlarla] ilgi
lenin."
273 DOG. LAERT. 6, 57 = G. 286
Myndos'a gelip de kent kaplarnn byk, kentin ise kk
olduunu grnce, yle dedi: "Kapayn kaplan Myndoslular! Yoksa kent sizden kaacak!"
274 AEL. var. hist. 9,28 = G. 287
Spartaluun biri Hesiodos'un u dizesinden takdirle sz edi
yordu:
"Komu kt olmasayd, hibir kz
telef olmazd."28
137

Kpeklerin Bilgelii

Diogenes bunu duydu ve yle dedi: "Evet, Messenieler ve

onlarn kzleri telef oldu, ve siz onlarn komusuydunuz/'
275 AEL. var. h ist 9, 34 = G. 288
Olympia'ya geldiinde orada enlik iin toplananlar arasnda
gsterili giysileriyle Rodoslu birka delikanl grd. Gld
ve "kendim beenmilik!" dedi. Sonra gzne, yrtk prtk,
kirli giysileriyle birka Spartal iliti ve "baka eit bir kendi
ni beenmilik!" dedi.

Y o k s u 1 l u k ve Z e n g i n l i k
276 CLEM. ALEX, strom. 2 ,1 1 9 ,5 f. = G. 135
Lks, yaamdaki zevklere n alnmaz ekilde dkn olan
larn hrs dolu tamahkrlnn, anlamszca bolluk iinde
yzmelerinin bir eidinden baka bir ey deildir. Diogenes
tragedyalarndan birinde stne basa basa yle aklar:
"Haz, sizin yreklerinizi kadns, kirli
lksle tka basa doldurdu,
ve en ufak bir aba bile zor geliyor"251
ve byle devam ediyor; geri ifade itici, ama haz dknleriy
le ilgili olarak yerinde.
277 APUL. apol. 22 = G. 152
Sen, filozoflara heybeleri ve deneklerinden dolay takaza
edecektin: Demek ki, svarilere madalyalarndan dolay, pi
yadelere kalkanlarndan dolay, bayraktarlara sancaklarn
dan dolay, hatta muzaffer komutanlara beyaz drt atn ek
tii arabalarndan ve palmiye dallaryla ssl togalarndan
dolay, yle mi? Ancak bunlar (heybe ve denek - ev. n.)
Platon okulunun donanm arasnda deil, tersine, Kiniklerin
138

Dingms
simgesi. Ama, krallar iin ta, komutanlar iin komutanlk
pelerini, rahipler iin takke, khinler iin asa neyse, Diogenes
ile Antisthenes iin de heybe ve denek od ur. Her halkrda
Diogenes, Byk skender'le egemen olmann gerek tarz
konusunda tartrken deneinden sanki bir asaym gibi
gurur duyuyordu. Evet, Herakles'in bile -b u gruhun kul
land eya sana ok kirli, pis geliyor-, diyorum ki, dnyay
batan aaya kat eden, yeryzn vahi hayvanlardan te
mizleyen, halklara boyun ediren Herakles'in, evet bu tanr
nn bile, lkeleri dolarken, hizmetleri nedeniyle gkyzne
kabul edilmeden ksa sre nce, zerinde giysi olarak sadece
bir post, elinde de bir denek vard.
278 PLUT. an vitios, ad infel. suff. 3 ,499c - d = G. 153
Byk bir servetten, evden, bankadan, lks bir yaamdan
vazgemek, harmani ve heybeyle, her gn ekmek iin dilen
mekle yetinmek ister misin? Bu, Diogenes iin mutlulua gi
den yoldu, Krates iin zgrle ve ne.
279 ANTPHL. BYZ. Anth. Pal. 16, 333 = G. 156
Heybe, harmani, suyla yorulmu
ekmek, ayaklarn nnde dayanlan bir denek,
bir de toprak anak: bunlar Kinik bilgeye
yaamak iin
yetip de artyordu bile, ama hl fazla bir eyler
vard yine;
avularyla su ien bir oban
grnce,
"krk anak niin tayaym seni yanmda bouna?"
dedi kendi kendine.
280 Suda s. v. "zoe pithou" ("fda yaam") = G. 171
Mtevaz ve kt kanaat yaayanlar hakknda, [rnein] gzde
barna bir f olan filozof Diogenes hakknda deniyor ki.
139

Kpeklerin Bilgelii

281 PLUT. prof, in virt. 5 ,77e - f = G. 172

Sinoplu Diogenes'in de, [...] tam da Atmallar bir enlik d
zenledii srada, filozof olduu sylenir. Masraf devlete
karlanan yemekler ve tiyatro gsterileri vard, Yurttalar
birbirini davet ediyordu ve btn gece devam eden ziya
fetler, resmi geitli enlikler dzenliyordu. Ama o pazar
meydannn bir kesinde harmanisine sarnarak uyumaya
alyordu. Orada uzanmken, kendisini rahatsz eden ve
bunaltan dnceler geliyordu aklna. O en ufak bir zorun
luluk olmakszn kendini eziyetli, doal olmayan bir yaama
hasretmiti ve imdi tamamen yalnzd, btn iyi eylerden
yoksundu. Tam o srada bir fare yaklam, onun ekmein
den dklen krntlar kemirmeye balamt. Bu durum onu
yeniden cesaretlendirdi, kendi kendini azarlayp ktledik
ten sonra yle dedi: "Sen ne diyorsun Diogenes? Artklarn
u fareyi besliyor, ve o bu artklarla mkemmel yayor, ama
sen, byk dnr, sarho olup da yumuak, renkli yastk
larda yatmadn iin hayflanyor ve yaknyorsun!"
282 DlOG. LAERT. 6,40 = G. 173
Fareler usulca onun masasna sokulmutu. "te bak, Dioge
nes bile asalak besleyebiliyor!" dedi.
283 DlOG. LAERT. 6,22 f. = G. 174
Kimilerine gre, iinde uyuduu iin zorunlulua boyun
eerek harmanisini ikiye katlayan ilk kii oydu.-ine yiye
ceini koyduu bir heybesi de vard. Her ey iin, yemek
yemek, uyumak, konumak iin her yer ona elveriliydi.
Zeus revakna ve Pompeium'a dikkati ekerek. Atmallarn
bunlar, iinde yaayabilsin diye kendisi iin ina ettiklerini
sylyordu. [23] Deneine hasta olduu zaman dayanrd;
sonralar onu srekli kullanmaya balad, ancak kent iin
de deil, yollara dt zaman; onunla birlikte heybesini
de [yannda tayordu]. Olympiodoros,30 hatip Polyeuktos
140

C te g m e

ve Aischrion'un olu Lysanias byle anlatyorlar. Bir gn

birini kendisine kk bir ev bulmas iin grevlendirmi
ti, ama adam ardan alnca, mektuplarnda kendisinin de
dorulad gibi, Metroon yaknlarnda bir fya evi gibi
yerleti. Yazn kzgn kumlarda yuvarlanyor, kn karla
kapl heykelleri kucaklyor ve bu ekilde kendini altr
yordu.
284 HlER. adv. lovin. 2,14 = G. 175
Antisthenes'in en nl yanda byk Diogenes'ti,
skender'den daha kudretli ve insan doasn am bi
riydi [...]. nl kiiler hakknda haberler kaleme [alm]
olan Satyros unlar yazyor: Diogenes soua kar ift
katl harmani kullanyordu; yiyeceklerini saklad bir de
heybesi vard; elimsiz bedeninin sarsakl yznden de
bir denek kullanyordu, ve yalandnda hep ona daya
nyordu. Ona, "hem erobios", "gn gnne yaayan" di
yorlard; o srada neye ihtiyac varsa birinden dileniyor ve
bylece besleniyordu. Kent kaplarnn dndaki avlularda
ve sundurmalarda yayordu. Bir fya girdii zaman, a
kayla, mevsimlere ayak uyduran ve yuvarlanan bir evinin
olduunu sylyordu. Zira kn fnn giriini gneye, ya
zn kuzeye eviriyor ve gne ne taraftaysa evini ona gre
hemen deitiriyordu. Su imek iin bir sre tahta bir a
nak kullanmt, ama avularyla su ien bir ocuk grnce
anan yere att ve yle dedii sylenir: "Doann da
bir ana olduunu bilmiyordum."
285 DOG. LAERT. 6 ,3 4 - G. 176
Karda plak ayakla bata ka yryordu.
286 PLUT. apophth. Lacon. 1 6 ,233a = G. 177
Spartalnm biri, "kpek" Diogenes'in k ortasnda bronz bir
heykeli kucakladm grd ve "myor musun?" diy e

141

Kpeklerin Bilgelii

sordu. Beriki hayr deyince, "yaptm eyde o kadar fevkala

de olan nedir?" dedi.
287 DOG. LAERT. 6, 81 = G. 179
Athenodoros PeripatoP1 adl eserinin 8. Kitabnda, Diogenes'in
bedeninin, yaland iin, her zaman parlak grndn
yazar.
288 DOG. LAERT. 6,51 - G. 1 81
nsan kamnn, yaamn Charybds'i olduunu syler dururdu.
289 STOB. 3 ,6 ,4 0 = G. 182
nsanlar haz duyduklar iin yer, ama bu ayn nedenden do
lay yemeye son vermek akllarna gelmez.
290 STOB. 3, 6,41 = G. 182
Bakalar yemek iin yaar, bense yaamak iin yerim.
291 DOG. LAERT. 6,40 = G. 1 83
Biri, "ne zaman yemek yemeli?" diye sordu. Diogenes, "zen
ginsen istediin zaman, yoksulsan bulduun zaman" diye
karlk verdi.
292 ARSTOT. pol. 3 ,1 0 ,1411a, 24 f. = G. 184
"Kpek", Attika aevlerini "ynsal yemlenme" diye tanm
lyordu.
293 DOG. LAERT. 6, 58 = G. 186
Pazar yerinde yemek yedii iin knannca yle dedi: "Evet,
ama ben tam da pazar yerindeyken acktm."
294 Gutas 186.1 (Arapadan)
Anlatldna gre, o bir gn bir frnn nnden geiyordu.
Fnnc ekmek piiriyordu, ve Diogenes bir ekmek alp yedi.
142

Diogeoei

Ertesi gn tekrar geldi ve fnncmn ekmek piirdiini grd.

Yemek iin bir ekmek ald; o zaman firm a ona, "daha dn
yemitin" dedi. Bunun zerine Diogenes, "bugn de yemek
istiyorum, nk sen her gn piiriyorsun, ve ben her gn
aokyorum" diye karlk verdi.
295 Gnom. Vat. 743 n. 196 = G. 187
Yemeklerini niin Stoa'da yedii sorulunca, yle cevap ver
di: "Gemicilerin ve baka meslek sahiplerinin yemeklerini i
yerlerinde yediklerini gryorum."
296 DOG. LAERT. 6, 35 = G. 188
Biri elinden ekmeini drp yerden kaldrmaya utannca
Diogenes ona bir ders vermek istedi. Bir testinin sapma ip
balayarak onu Kerameikos (mlekiler soka - ev. n.)
boyunca yerde srkledi.
297 DOG. LAERT. 6, 56 = G. 189
Bilgenin rek yiyip yemedii sorulunca, "her eit rei"
dedi, "ama baka insanlar gibi <deil>."
298 DlOG, LAERT. 6, 50 = G. 191
Diogenes, sefih, derbeder birini aevnde zeytin yerken grd
ve ona yle dedi: "Kahvaltn byle yapsaydn, akam bu e
kilde yemek yemeye gerek duymazdn."
299 AREN. 210,1 vd. = G. 192
Bir lende kendisine fazla arap verilince, arab anan
dan yere dkt. Bazlar bunu ho grmedi. "Ama arab
iip bitirseydim " dedi, "yalnz araba deil, bana da yazk
olurdu!"
300 DlOG. LAERT. 6,5 4 = G. 193
"Hangi arab zevkle iersin?" - "Bakalarnn arabn."
143

Kpeklerin Bilgelii

301 DOG. LAERT. 6,66 = G. 194

Meyhanede iiyor diye knannca, "iyi ama, salarm da ber
berde kestiriyorum" diye karlk verdi.
302 STOB. 3, 6, 37 = G. 195
Fazla yiyecek bulunan evlerde fareler ve gelincikler de eksik
olmaz. An beslenen bedenler de bylece hastalklarn biro
una32 yakalanr.
303 Gutas 195. 2 (Arapadan)
Biri ona yle dedi: "Sen bezgin, hmalkr, baarsz, her ey
den yoksun bir ekilde yaama tela iindesin, ve szde esen
lii, hayali saygy, umut edilen bir iktidar anyorsun. Oysa
benim iim tkrnda, zira ben saladm hazlarda, gzel ka
dnlarla ilikilerimde ve katksz arab ierken ll dav
ranyorum." Onun cevab u oldu: "Eer bu dediin gibiyse,
kendimi pis, itici domuzlarn, eeklerin ve a vahi hayvan
larn alkanlklarndan uzak tutar ve saf meleklere, kl
varlklara [yldzlara] yknrsem bana bir zaran dokunur
mu? Ama bu benim dediim gibiyse, artk altn baya
zevklerden ve duyusal hazlardan uzak kalrsan, kendi seti
in yaam tarz sana zarar verecek ve pay almaya hazr olma
dn manevi hazlardan mahrum kalmak zorunda olacaksn.
O zaman hakl olarak pimanlk ve an duyacak, kendini iyi
hissetmeyeceksin, bense hakl olarak mutlulua, sevince ve
ruh huzuruna kavuacam."
304 Gutas 195. 3 (Arapadan)
"Eer bu dnyadan sadece sana kfi geleni istersen, bunun en
kk paras senin iin yeterli olur; ama kfi gelenden fazla
sn istersen, hibir ey senin iin yeteli olmayacak."
305 AREN. 209,11 = G. 220
Servet, talihin kusmuudur.
144

306 STOB. 4,31, 88 = G. 221

Erdem, zengin bir devlette de bir {zenginin] evinde de kendine yer bulamaz.
307 STOB. 4, 32,11 = G. 223
Yoksulluk felsefenin doal ders kitabdr. Felsefenin teorik
olarak kantlamaya alt eyi, yoksulluk edime ve hakika
te dntrr.
308 STOB. 4 ,3 2 ,1 2 = G. 224
Deersiz adamn biri, yoksulluunu Diogenes'in yzne vur
mutu Beriki, "bugne kadar yoksulluu yznden ikence
den gemi birini hi grmedim, ama iledii sulardan dola
y pek ounu", diye karlk verdi.
309 DOG. LAERT. 6,51 = G. 227
"Altnn rengi niin soluktur?" - "ok insan onun peinde ol
duu iin."
310 DlOG. LAERT. 6,50 = G. 228
Para hrs btn ktlklerin yurdudur.
311 STOB. 3,1 0 ,4 5 = G. 229
Paraya can atan kii suya mptela biri gibidir. Suyla dolu
olduu halde hep imek ister. Para dkn de, bol paras
olduu halde, hep daha fazlasn ister. nsan can att ey
den ne kadar ok temin ederse, bu eye olan dknl
de o kadar ok artar.
312 STOB. 30,10,57 = G. 230
Para hrsna kaplanlarn yaamla ilikisi, sanki yaam bir b
akm gibidir: Her eyi sapndan tutarlar.

145

Kpeklerin Bilgelii

313 Cod. Pal. Gr. 297 n. 71, fol. 118r - G. 231

Para canls birini gmyorlard. Diogenes bakt ve yle dedi:
"uradaki yaamaya demeyen bir mr srd ve bylelikle
bakalarna geimlerini salayacak para brakt."
314 DOG. LAERT. 6 ,4 7 - G. 232
Cahil bir zengin altn postlu bir koyundur.
315 DOG. LAERT. 6, 47 = G. 233
Bir hovardann evinde "satlk" yazsn grd ve yle dedi:
"Bu kadar ok iret meclisinden sonra sahibini byk bir
zevkle kusacam biliyordum."
316 DOG. LAERT. 6,46 = G. 234
Paraya ihtiyac olduu zaman dostlarna yle diyordu: "Siz
den sadaka istemiyorum, [biraz] iade etmenizi talep ediyo
rum."
317 DOG. LAERT. 6,28 = G. 237
Drst insanlar paray atklar iin ven, ama ayn zamanda
zenginlere imrenenleri gzm tutmaz.
318 DOG. LAERT. 6,8 7 = G. 238
Diokles'e gre o Krates'i, topraklarm koyunlara brakmas ve
parasn da denize atmas iin ikna etmi.
319 STOB. 3 ,1 0 ,6 0 = G. 239
"Kpek" Diogenes, yal zengin bir kadna k olmu gibi
yapan birini grnce yle dedi: "Onun kadnda gz yok,
kadna dilerini geirmi."
320 STOB. 3,19, 62 = G. 240
Kendilerine sk sk byk miraslar kalan kiilere, "byk
apta dilenciler" diyordu.
146

Diogenes

321 Gnom. Vat. 743 n. 180 - G. 241

"Zengin insan kimdir?" - "Kendiyle yetinen."
322 STOB. 4, 31,48 = G. 242
Zenginlerin birou, geit vermeyen yerlerde, uurumlarn
zerinde yetien aalar ve asma ubuklar gibidir. nsanlar
onlarn meyvelerini toplayamaz, sadece kargalar ve benzeri
hayvanlar yer. Zenginler bylece servetlerini makul, amaca
uygun bir ekilde kullanmaz, tersine, dalkavuklara ve fahielere, rezilcesine hazlara ve bo hayallere feda eder.
323 Gnom. Monac. Lat. 46,1 = G. 2 43
Hrszn biri gece yans onun bann altndan para kesesini
ekip almaya urayordu. Farkna vanp yle dedi: "Al onu
zavall herif, brak bari ikimiz de uyuyalm!"
324 FLT. vit. pud. 7 ,531f = G. 247
Keramecos'ta dolayor ve heykellerden sadaka istiyordu. akn
lkla bakanlara, "terslenmeye, reddedilmeye alyorum" dedi.
325 DlOG. LAERT. 6, 62 = G. 248
Biri ona bir armaanda bulundu ve bu yzden vg ald.
"Ama ben armaan hak ettim, beni vmyor musunuz?"
326 DlOG. LAERT. 6,49 = G. 249
Birinden sadaka isterken -ki bunu skntya dt iin ilk
defa yapyordu- yle dedi: "Bakasna verdiysen, bana da
ver; vermediysen benden bala."
327 DlOG. LAERT. 6, 59 = G. 250
Ask suratl birinden sadaka istedi, ama adam, "peki, ama
beni buna ikna edebilirsen" dedi. Bunun zerine Diogenes,
"seni bir eye ikna edebilseydim, kendini asmaya ikna eder
dim", karln verdi.
147

Kpeklerin Bilgelii

328 DOG. LAERT. 6, 56 = G. 251

Cimrinin birinden sadaka istedi. Beriki uzun sre tereddt
etti. O zaman Diogenes yle dedi: "Be adam, senden gei
mim iin katkda bulunman istiyorum, yoksa cenaze masraf
larm iin deil."
329 DOG. LAERT. 6 ,6 2 = G. 252
Adamn biri ona bir harmani vermiti, imdi de geri istiyor
du. Bunun zerine Diogenes, "armaan ettiysen artk benim;
ama dn verdiysen hl kullanyorum", dedi.
330 DOG. LAERT. 6,67 - G. 253
Hovardann birinden bir Mina istedi. O da, "neden baka
larndan bir Obolos, ama benden bir Mina istiyorsun?" diye
sordu. Bunun zerine Diogenes, "bakalarndan daha sonra
da bir eyler almay umut ediyorum, ama senden tekrar alp
alamayacam tanrlar bilir" dedi.
331 MENPP. epist 1 = G. 254
Siz alk ve susuzluk ekmekle, kuru toprakta yatmakla
doru yapyorsunuz; zira Spartal yasa koyucu Lykurg'a
uygun olarak karlm Diogenes yasas bunu byle em
reder. Ama iinizden biri bu yasaya boyun emezse o s
rasyla hastala, hasete, acya ve btn teki [felaketlere]
teslim edilecek, ve gut hastalna, ses ksklna yakala
nacak ve alttan gk grlts gibi ses karan osuruklar
onu rahat brakmayacak , nk Sinoplunun adil, tanrsal
yasasn ihlal etti!
332 AEL. var. h ist 4,11 = G. 256
Diogenes hep yle derdi: "Sokrates bile lks iinde yaad,
evceizine kapanyordu, yataksnda [dinleniyordu] ve ara
sra k terlikler giyiyordu."
14

Diogame

333 SEN. benef. 5 ,4 ,3 - G. 258

Btn hazlann iktidar alan dnda yaayan, insani bir arzu
nun neredeyse hi etkilemedii, mutluluun b ik hibir ey
bahedemedii insanlar mevcut. Hayrseverlie gelince, zo
runlu olarak Sokrates tarafndan yenildiimi sylemeliyim,
bir de zorunlu olarak Diogenes tarafndan, o metelii olmak
szn Makedonlarn hzineleri arasnda yryor ve kraln ser
vetini ayaklan altna akyordu.
334 PLUT. prof, in virt. 6 ,78d = G. 260
Diogenes, Korinthoe'tan Atina'ya ve Atina'dan tekrar Korinthos'a
yapt yolculuklan Pers kralnn ikametghlaryla karlatnyordu: lkbaharda Susa'da, kn Babylon'da, yazn Medien'de.
335 BASL, ad iuv. 8 = G. 261
Diogenes'in tm insani eyleri hor grmesi beni ok etkiliyor.
O, "ben Pers kralndan ok daha zenginim, nk yaamak
iin ondan daha az eye ihtiyacm var", diyordu.
336 DOG. LAERT. 6,38 = G. 263
Tragedyadaki tm ilenlerin bana gelmi olduunu syler
dururdu:
"Yurtsuz, evsiz barksz bir mlteciyim ben,
serseri ve dilenciyim, gn gnne yaarm ben."
337 DOG. LAERT. 6, 60 = G. 321
Sefahat dknleri uurum kenarnda yetien incir aalar
na benzer; insanlar onlarn meyvelerini tadamaz, ancak kar
galarla akbabalar yer.
338 DOG. LAERT. 6,35 = G. 323
Deerli eyler yok pahasna, deersizlerse pahal satlyor. Bir
heykel iin bin denirken, bir lek arpa krmas fld bakr
metelie gidiyor.

14

Kpeklerin Bilgelii

z g r l k ve K l e l i k
339 DOG. LAERT. 6 ,4 3 = G. 76
Olimpiyat oyunlarnda tellal, "erkeklerin galibi Dioxippos",
diye barnca, Diogenes, "hayr, o klelerin galibi, bense er
keklerin" dedi.
340 Gnom. Vat. 743 n. 195 = G. 180
Kendilerini midelerine, cinsel organlarna ve uykuya teslim
edenlere kat kle diyordu.
341 Gutas 1% . 4 (Arapadan)
Ona, "ka klen var?" diye sordular. "Efendileriniz kadar"
cevabn verdi. Bununla fkeyi, ihtiras ve bu ikisinden kay
naklanan btn kt eilimleri kastediyordu.
342 DlOG. LAERT. 6, 66 = G. 318
Kleler efendilerine, ktler de ihtiraslarna hizmet eder.
343 DOG. LAERT. 6, 44 = G. 322
Sk sk yksek sesle yle diyordu: "Tanrlar bize klfetsiz
bir yaam bahetti, ama biz onu gzden karyoruz, nk
tatl reklere, gzel kokulara ve bunlara benzer eylere can
atyoruz!" Bu nedenle, sandallarm klesine giydirten birine,
"talihe bak, iyi ki burnunu da silmiyor; kollarm kaybedersen
bu da olabilir" dedi.
344 Gutas 232.1 (Arapadan)
Bir defasnda halka ak bir hamama gitmiti, orada etra
fm birok kiinin evirdii, ona masaj yapan, su dken,
hizmet eden zengin birini grd; adam hi kmldamadan;
bir ey yapmadan duruyordu. Diogenes ona, "senin yerine
hamama girecek birini bulamadna gerekten ardm"
dedi.
150

345 Gutas 353.1 (Arapadan)

Ona, "Grek krallar Pers krallarndan daha m soylu?" diye
sordular. yle cevap verdi: "htiraslarna ve kiisel durumla
rna!?] hkmedenler [bir hkmdar olarak] tanrnn halefidir.
nsanlara hkmeden despotlara gelince, hazlanna ve ihtiras
larna yenik derlerse, sradan, deersiz insanlar haline ge
lirler, nereden gelirlerse gelsinler ve hangi halktan olurlarsa
olsunlar fark etmez."
346 EPKT. 3 ,2 2 ,8 0 = G. 290
Onun byklnn bilincinde deil miyiz, ve karakterim
nasl kazandn grmyor muyuz? Bir de adalarmza
bakalm, hepsi kap nlerinde bo bo oturan, ona hibir e
kilde yknmeyen asalaklar ya da "ikembeden atanlar" de
il de nedir?
347 EFCT. 3,24, 64 - 70 = G. 290
[64] Dinle, bu kadar yardmsever ve sevecen olan, insanlarn
esenlii iin bu kadar ok acya ve mahrumiyete isteyerek
katlanan Diogenes kimseyi sevmiyor muydu? [65] Peki, na
sl seviyordu? Tpk Zeus'un hizmetinde biri gibi, zenli, ef
katli, ayn zamanda tann adna. [66] Bu yzden tm yeryz
stisnasz onun yurduydu. Tutsak alnd zaman Atina'y,
tandklarn ve dostlarn zlemedi, korsanlarn gvenini
kazand, onlar doru yola getirmeye alt. Daha sonra sa
tldnda, nceleri Atina'da nasl davrandysa Korinthos'ta
da yle davrand, tutsaklk onu Perrhaiberlere kadar atm
olsayd, yine ayn ekilde davranrd. [67] Bu ekilde [ger
ek] zgrlne kavutu. yle syleyip duruyordu:
Antisthenes'in beni zgrlme kavuturduu gnden bu
yana kle deilim artk." [68] O zgrlne nasl kavutu?
Kulak ver, bakalm ne diyor: "O bana neyin benim olduu
nu, neyin olmadn retti. Servet benim deil. Akrabalarn,
komularn, dostlarn, nn, tandklarn, meknlarn, kalma-

151

Kpeklerin Bilgelii

cak yerlerin - btn bunlarn benimle ilgisi yok." [69] "Sana

ait olanlar nedir?" - "Dncelerimi uygulamak." Bu bana
dncelerim zerinde kaytsz artsz ve bask olmakszn ta
sarruf edebileceimi kantlad. Dncelerimi istediim gibi
uygulam am a kimse engel olamaz ve uygulamamak iin kim
se beni zorlayamaz. [70] Benim zerimde kimin nfuzu var?
Philipp'in mi? skender'in mi? Perdikkas'm m? Pers kralnn
m? Bu nfuz onlara nereden gelirdi? [Beni boyunduruk alt
na almakla deil], zira kim biri tarafndan boyunduruk altna
alnrsa, nce olgular tarafndan alnmaldr.
348 EPKT. 4 ,1 ,1 5 2 - 1 5 7 = G. 293
[152] Diogenes zgrd. Nasl? Soyu zgr yurttatan geldii
iin deil (zira byle bir ey sz konusu deildi), nk kendi
si zgrd, nk her eit kleletirme olanann gizini air
a vurmutu ve kle yapmak iin herhangi birinin ona kanca
atma tehlikesi yoktu. [153] Sahip olduu her eyden kolayca
aynlabiliyordu; her ey sanki zerine yapm gibiydi. Eer
bir ey zerinde hak iddia e tysen, o kendi hakkn savunmak
yerine her eyi sana brakrd. Bacam da m? Evet, bacam
da. elimsiz bedenini de mi? Evet, elimsiz bedenini de, tan
dklarn, dostlarn, yurdunu da, hepsi bir. O bunlar nereden
aldn, hangi koullarda kendisine verildiini biliyordu.
[154] O doal atalarn, yani tannlan ve gerek yurdunu [koz
mosu] asla kimseye brakmazd ve kimsenin onlara ballk
la hizmet etmesine izin vermezdi. Yurdu iin ondan baka
hi kimse gnll olarak lm gze almazd. [155] nk
o Btn [yani kozmos] iin bir eyler yapyormu gibi bir iz
lenim yaratma hevesinde deildi, o varolmu her eyin ora
dan geldiini ve onun [yurdun] esenlii iin vuku bulduu
nu, yneten tarafndan bize emanet edildiini dnyordu.
[156] Bu nedenle bak o ne diyor ve yazyor: "Bu yzden a ?
Diogenes, Pers kralyla ve Sparta [kral] Archidamos'la istedi
in gibi konuabilirsin." [157] Acaba o zgr bir ana babadan
152

geldii iin mi? Atmallar ve Spartallar klelerden geldikleri

iin mi krallarla istedikleri gibi konuamyor ve onlara hitap
edemiyor? Soru: "Sen bunu niin yapabiliyorsun?" - "nk
ben zavall bedenime benim malim diye bakmyorum, nk
hibir eye ihtiyacm yok, nk baka hibir eyin deil, sa
dece yasann benim iin bir anlam var." Bunlar ona zgr bir
insan olma olanam tand.
349 EPKT. 4 ,1 ,3 0 - 3 2 = G. 294
[30] Bir yerde Diogenes de yle diyordu: "zgrl ka
zanmak iin sadece tek bir hile var: Nee iinde lmek." Pers
kralna unlar yazyordu: "Sen Atinaliarn devletini kle ya
pamazsn, tpk balklan yapamadn gibi." (31] "Ne! Onla
r yakalayamayacam m dnyorsun?" "Yakalasan bile
balklar gibi ellerinden kayp gider ve kaarlar. Bir Atinaly
yakaladn zaman o ldr, ve yakalandklar zaman balk
lar da lr. Bu kadar zahmete girmek niye?" [32] Bu, ciddi
olarak her eyin zn aram ve beklenildii gibi bulmu
olan zgr bir insann sesidir.
350 DOC. LAERT. 6,6 7 - G . 440
"Klelere niin 'andrapoda' deniyor?" - "nk ayaklan
[podes] insan fandres] ayadr, ama ruhlar da byle sorular
soran seninki gibidir."
351 DtOG, LAERT. 6,55 = G. 441
Ona kaan klesini aramasn salk verdiler. "Manes'in Dio
genes olmadan yaayabilmesi, Diogenes'in ise Manes olma
dan yaayamamas gln"dedi.
352 SEN. tranqu. an. 8 ,3 - 7 - G. 441 A
Bion, kelin kafasndan sa kopanld zaman salar gr olannkinden daha az acmaz, diye ok gzel sylyor. Bu durum
doallkla yoksullar ve zenginler iin de geerlidir; strap ay'

153

Kpeklerin Bilgelii

rudr; zira herkesin paras bedenine yapmtr, hissedilmeden

onu oradan zorla almak mmkn deildir. Ancak bir ey kay
betmektense kazanmamaya daha kolay katlanlr ve bu pek de
kt deildir, bu yzden talihi asla yaver gitmeyen kiilerin,
talihin yan yolda brakt kiilerden daha neeli olduunu g
rebilirsin. Muhteem bir ruh yceliine sahip Diogenes bunu
grd ve kendisinden hibir eyin zorla alnamayaca bir aa
maya kadar gelitirdi. Sen buna yoksulluk, dknlk, sefalet
diyebilirsin; bu gvenlie, istediin her eit kk drc
ad verebilirsin. Kaybedecek bir eyi olmayan baka biri mev
cut olduu srece, X'i ya da Y'yi mutlu diye vmeyeceim. Ya
nlabilirim, ama btn bu agzllerin, dolandrclarn, hay
dutlarn ve hrszlarn arasnda bana bir ey gelmesi mmkn
olmayan tek kii olmak krallara zg bir eydir. Diogenes'in
mutluluundan kuku duyan bir kimse ayn ekilde tanrlarn
salk durumundan da kukulanabilir - onlar, acaba toprak
lan, baheleri, yabanclarca ilenen deerli iftlikleri, pazarda
kr getiren yatrmlar olmad iin mutsuzlar m? Servete
tapmaya utanmyor musun? yle etrafna bir bak, tanrlarn
servetinin olmadm grrsn: Onlar her eyi verir ve hibir
eyleri yoktur. Yzeysel zenginlii zerinden atan birini yok
sul mu sayarsn, yoksa tanrlara e mi tutarsn? Pompeius'un
serbest brakt klesi ve Pompeius'tan daha zengin olduu
iin utanmayan Demetrios'u mutlu diye vecek miydin? Onun
zenginlii daha nce iki hizmetkrdan ve byke bir odadan
ileri geliyordu; Sonralan ise, tipk bir komutana ordusundaki
asker mevcudunun bildirilmesi gibi, klelerinin says her gn
kendisine bildiriliyordu. Diogenes'in sadece bir klesi vard ve
o da kamt, ona, "klen urada" dedikleri zaman, onu geri
getirmek iin zahmete girmeye demez, "Manes'in Diogenes
olmadan yaayabilmesi, Diogenes'in ise Manes olmadan yaayamamas bir rezalettir" dedi. Sanrm yle demek istiyordu:
" Kader, sen kendi iine bak! Diogenes'i rahat brak. Klem mi
kat? Hayr: Nihayet zgrm!"
154

Diogenes

353 DlOG. LAERT. 6,52 = G. 442

"Kadn ya da erkek bir klen var m?" -"H ayr." -"ldn
zaman seni kim gmecek?" -"Evim i kim almak istiyorsa."
354 DlOG. LAERT. 6,52 = G. 443
Kaak bir kle bir kuyunun kenarnda oturuyordu. Diogenes
onu grd ve yle dedi: "Dikkat et delikanl, iine dme
yesin."
355 DlOG. LAERT. 6,28 = G. 444
Elence ve zevk dkn efendilerini gren klelerin leziz
yiyeceklere saldrmamas insan artyor.
356 PHLO quod omn. prob. lib. 157 = G. 445
Azat edilmi bir klenin bilgilik tasladn ve birok kii
nin de onu kutladn grnce, insanlarn anlayszlna,
muhakemesizliine hayret etti ve yle dedi: "Bu durum,
sanki biri, klelerinden birinin bu andan itibaren dil hocas
ya da mzisyen ya da geometrici olduunu ilan etmesine
benziyor, hem de onun bu sanatlardan ryasnda bile bir
ey anlamamasna karn. Bylece srf iln etmek onu nasl
k uzman yapmyorsa, zgr bir kii de yapmaz -b u bir
mucize olurdu-, sadece onun artk bir kle olmamasna ne
den olur."

D in
357 DlOG. LAERT. 6, 42 = G. 326
Dini merasimle ykanarak arnan birini grd ve yle dedi:
"Zavall adam, dilbilgisine kar ilenen gnahlar gibi yaam
daki gnahlardan da ykanarak kurtulmann mmkn olma
dn bilmiyor musun?"
155

Kpeklerin Bilgelii

358 DOG. LAERT. 6,43 = G. 327

Grdkleri ryalar yznden korkuya kaplanlar hakknda
yle diyordu: "Uyankken yaptklar eyler zerinde hi kafa
yormuyorlar, am a uykuda grdkleri dsel ehreler onlara
byk znt veriyor!"
359 DlOG. LAERT. 6, 42 = G. 334
Eczaa Lysias ona, "tanrlara inanyor musun?" diye sordu.
Bunun zerine Diogenes, "Nasl inanmamalym ki, senden
nefret ettiklerini kabul etmek zorundaym", karln verdi.
Bakalarna gre bunu Theodoros sylemi.
360 ClC. nat. deor. 3, 33, 82 - 34, 83
nsanlar yukardan gzleyen tanrlarn yargsna gre [hayr
ile er arasnda] hibir fark bulunmadn grmyor musun?
Her halkrda Kinik Diogenes, bir zamanlar baarl bir hay
dut olan Harpalos'un, uzun sre talihi yaver gittii iin, tan
rlara adak adadn syleyip duruyordu.
361 EUS. praep. ev. 4 ,2 , 12 f., p. 136 a - b = G. 336
[12] Bu argmanlarn btnne -daha fazlas da v ar- bakld
nda, ne tanrlarn ne de kesinlikle tanrsal olmayan varlk
larn ["cinlerin"] deiik kentlerdeki kehanetlerden sorumlu
olduklarn sylemek mmkndr, tersine, sz konusu olan
aklabanlarn yalanlandr. [13] Evet, Greklerde de bu d
nceyi savunan felsefe okullan vard, yani Aristoteles'in
rencileri ve daha sonra Peripatetikiler, Kinikler ve Epikurosular. Bu insanlarn, pagan kltryle yetimi ve ad
geen varlklarn tanrlar olduunu deyim yerindeyse daha
beikte babalarndan renmi olmalarna karn, bu yalanla
r yutmamalan dorusu beni hayrete drd; onlar kehanet
yerlerinin ve herkesin can att kehanetlerin yalnz yararsz
deil, stelik zararl olduklarn iyice vurgulayarak ve inandn a bir ekilde kantladlar.
156

362 TERT. ad nat. 2 , 2 - G . 337

Ona, gkyznde neler olup bittiini sordular. "Ben hic
orada bulunm adm", dedi. "Tanrlar var m ?" sorusuna,
"bilmiyorum, ama mevcudiyetleri yararh olur", karln
verdi.
363 Exc. Vindob. n. 33 = G. 338
Diogenes: renmeye baladysan tanrnn nda ilerle.
364 DOG. LAERT. 6, 39 = G. 339
Atmallar onu kutsanmas iin sktryor ve kutsanm
larn Hades'te zel haklara sahip olacan sylyordu. O
zaman yle dedi: "Agesilaos ile Epameinondas amurda
yuvarlanmak zorunda kalrken, cieri be para etmez bi
rinin kutsand diye Bahtiyarlar Adasmda yaamas gln
olurdu!"
365 STOB. 3,39, 92 = G. 340
Medea, zehir karan bir cad deil, ok akll bir kadnd. Bn
yeleri lks yaamdan dolay zayflam rahatna dkn in
sanlar alr, spor alanlarnda sk bir almayla ve buhar ban
yolarnda g kazandrarak onlan forma sokard. Bu yzden
ortalkta, onun bu insanlar kazanda genletirdiine dair de
dikodular dolayordu.
366 DlOG. LAERT. 6, 38 = G. 341
O Asklepios'a, biri yz st kapakland zaman stne ul
lanp pataklayan bir kavgac33 armaan etti.
367 DOG. LAERT. 6, 59 = G. 342
Samothrake'deki adaklarn [okluuna] aran birine yle
dedi: "Kurtarlmam olanlar da bir eyler adam olsayd,
adaklarn says ok daha fazla olurdu."
Bazlarna gre bu szleri Meloslu Diagoras sylemitar157

Kpeklerin Bilgelii

368 DOG. LAERT. 6, 63 = G. 343

Oullan doduu iin kurban kesen binlerine, "ocuun ile
ride ne olmas gerektii konusunda kurban kesmiyor musu
nuz?" diye sordu.
369 Gutas 343.1 (Arapadan)
O adamm birinin dua ettiini ve tanrya bilgelik balamas iin
yalvardm grd ve unlan syledi' "Kendini eitmek iin cid
di ekilde urasaydm, bilgelik sana balanm olurdu."
370 DOG. LAERT. 6, 37 = G. 344
Bir gn bir kadnn olduka uygunsuz bir ekilde kendini tan
r heykellerinin nnde yere attm grd. Bu abartl tarukorkusunu onun akimdan karmak iin -Pergeli Zoilos byle
diyor- yaklat ve yle dedi: "Kadn, tanrnn arkanda dura
bileceini -nk her yer onun mevcudiyetiyle doludur- ve
gocunabileceim dnmedin mi?"
371 DOG. LAERT. 6, 28 = G. 345
nsanlarn salkl kalmak iin tanrlara kurban kesmesi, ama
zellikle kurban bayramnda salklarn gzetmeksizin t
knmalar onu ok rahatsz ediyordu.
372 DOG. LAERT. 6,48 = G. 346
An boinanlan olan biri ona, "bir vuruta kafan ikiye ay
rrm", dedi. Bunun zerine o "evet, ben de sol tarafm dan
hapnp seni tir tir titretirim" diye karlk verdi.
373 DOG. LAERT. 6, 39 = G. 347
Aalk bir hadm evinin giriine u yazy yazdrmt:
"Hibir ktlk bu eve girmesin!"
Diogenes, "O zaman ev sahibi hangi girii kullanacak?" diye
sordu.
158

Diogenes

374 DOG. LAERT. 6, 61 = G. 348

Aatan incir topluyordu; beki onu, "geenlerde burada bir
adam kendini ast", diye uyarnca, "iyi, bende onu arndra
ym bari" dedi.
375 DOG. LAERT. 6, 64 = G. 349
Tapnakta yemek yerken ona pis ekmek verilmiti. Ekmei
frlatp att ve "pis eyler tapmaa girmemeli" dedi.
376 DOG. LAERT. 6,42 = G. 350
Yanl dua ettikleri34 iin insanlar knyordu: "Aslnda [iyi]
olanlar deil, kendilerine iyi grnen eyleri istiyorlar."
377 STOB. 4, 44, 71 = G. 351
Bana bir aksilik geldii her defasnda yle diyordu: "Ka
der yi ki beni tek bir adamn amiri yaptn." Byle durumlarda
slk alarak [ya da kendi kendine ark syleyerek] oradan
uzaklayordu.35
378 THEMST. n Aristot. an. post. 56, 30 - 32 = G. 352
Diogenes ile Sokrates yce ruhlu nsanlard. [Kaderleri
ne] katlanam adlar diye onlarla kimse alay etti mi? Asla,
hi kimse, tam tersine, nk onlar kaderden daha y
ceydiler.
379 DON CHR. or. 64,47,17 f. = G. 352
[17] Sokrates [...] birok nedenden dolay kendini talih
li sayyordu, nk izan sahibi bir insand ve Atinalyd.
[18] "K pek" Diogenes ise, kaba ve hi de nazik olm a
yan bir ekilde kaderden daha gl olmakla vnyor
du: "Kader oklarn bana gnderiyor, ama hibiri hedefini
bulmuyor." Bu denli kstah bir filozofa katlanmam mm
kn deil. [Diogenes] kader hakknda doru olmayan ey
ler syleme. O seni bulmuyor, nk bulmak istemiyor;
159

Kpeklerin Bilgelii

bulmak isterse nerede olursan ol kolaylkla bulur. Birka

nemli konuyu burada ksaca sralamak istemiyorum: Pere
lerin boyunduruu altna girmek, Korinthos'ta Dionysios,
Sokrates'in mahkm edilmesi, Ksenophanes'in srgne
gnderilmesi, Pherekydes'in ldrlmesi, Anaxarchos'un
talihi. Kader ka okla bu kadar zor hedefleri vurdu [Dioge
nes]! O seni srgne gnderdi, A tina'ya atta, Antisthenes'in
yanma verdi, Girit'e satt. Ama denek, heybe, yoksulluk
ve ihtiya iinde bir yaam bu kibri senin aklna koyduysa,
bunun iin kadere mteekkir olmalsn, nk onun te
vecchyle sen bir filozofsun!
380 DOG. LAERT. 6, 72 f. = G. 353
"Her ey bilgelere aittir", diyordu ve yukarda ayrntlary
la akland gibi, aa yukar u kantlar ne sryordu:
"Her ey tanrlara aittir; tanrlar bilgelerin dostudur; dostlar
her eyini birbiriyle paylar; demek ki her ey bilgelere ait
tir."
381 DOG. LAERT. 6, 51 = G. 354
iyiler tanrlarn suretleridir.
382 DOG. LAERT. 6,45 = G. 462
Tapmaktan bir kupa alm adamn birim tapmak bekileri
yakalamt. Diogenes bunu grd ve "byk hrszlar kk
hrszlan gtryor" dedi.
383 CLEM. ALEX, strom. 7, 4 ,2 5 ,1 = G. 463
Tokmaa sarlm bir ylan bulan biri hayretler iinde kal
mt. "Hayret etme", dedi Diogenes -hakl olarak!-, "bir tok
man uzanm bir ylana sarldn grseydin, bu ok daha
tuhaf olurdu."

160

Dogeew

Cinsellik, Sevgi, Kadnlarla likiler

384 JUL. or. 9 (6), 1 6 ,198c - 199a = G. 1 %
Hal byleyken: Her eyden uzak durmann ne kadar daha
iyidir! Bu sana kolay gelmiyorsa, Diogenes ile Krates'in bu
konuda koyduklar kurallar hafife almamak gerekir:
Sevgi al geirir, eer bu ie yaramazsa,
bir ip.
insanlara basit yaamn yolunu gstermek iin byk
adamlarn byle yaadklarn bilmiyor musun? "nk",
diyor Diogenes, "arpa ekmei yiyen birinden bugne ka
dar bir despot kmamtr, ama bol bol yiyip ienlerden
pek ok."
385 GALEN, loc. affect. 6,15 = G. 197
Kendine hkim olma ve kiisel disiplin sz konusu oldu
unda, Kinik Diogenes -k i bunda herkes sz birlii ederen perhizkr kiiydi. Ancak o da cinsel hazlara kaplmyor
deildi, nk spermlerin boalmamas nedeniyle ortaya
kan arlardan kanmak stiyordu, yoksa spermlerin bo
almasna bal haz duygusu ona iyi bir eymi gibi grn
d iin deil. Anlatlana gre, o bir defasnda bir fahieyi evine armt, kadn gecikince cinsel organm eline
alp ovuturarak spermleri boaltt. Biraz sonra kadn boy
gsterince onu kovdu ve yle dedi: "Elim oktan dn
arksn syledi!"
386 DOG. LAERT. 6,51 = G. 198
Sevgi isiz gszler iin bir meguliyettir.
387 DOG. LAERT. 6 ,6 7 = 0 . 399
Sevgililer haz peindedir, ama ne yazk ki sonusuz kalr.

161

Kpeklerin Bilgelii

388 DtOG. LAERT. 6, 54 = G. 200

"Hangi yata evlenmeli?" - "Genken henz erken; yallkta
artk ge."
389 Gtas 200.1 (Arapadan)
Kadnlar [topluluundan] sarfnazar ettii iin onu kn
yorlard. Bunun zerine, "hazz aldatmak, bamllar e
kip evirmek iin areler bulmaktan daha kolay geliyor
bana" dedi.
390 AREN. 197,6 f. = G. 201
"Yaamda kt olan nedir?" - "Gzel bir kadn."
391 DOG. LAERT. 6,52 = G. 202
Bir gn bir zeytin aacnda asl kadnlar grd ve yle dedi:
"Keke btn aalar byle meyveler verse."
392 DtOG. LAERT. 6,51 = G. 203
Kadnn birini tahtrevanda tayorlard. O bakt ve yle
dedi: "Kafes hayvana uygun deil."
393 AREN. 197,15 f. = G. 204
ki kadn konuurken grnce, "kara ylan engerekten dn
zehir alyor." dedi.
394 Pap. Sorb. 826 = G. 205
Okuma renen bir kadn grd ve "burada hangi kl bile
niyor!" dedi.
395 Inscr. Hercul. n. 264 Della Corte = G. 206
Kinik Diogenes rmakta srklenen bir kadn grd.
<Biri, "onu kurtarm alyz!" diye baryordu.> Ama D i
ogenes, "brak, daha kt olan ktnn iinde srklen
sin." dedi.
162

OtOgCMS

396 Gnom. Paris, n. 2 = G. 206 B

Diogenes, gzel ama ok ksa boylu bir kadn grnce, "al
ite sana yann ktlk," dedi.
397 Cod. Vat. Gr. 96 f. 88v, n.7 = G. 206 B
O, gzel ama ok ksa boylu bir kadn grnce, "gzellik k
k, ktlk byk" dedi.
398 Cod. Vat. Gr. 96 f. 88v, n. 7 = G. 208
Tek gzl bir kadn grd ve "al ite sana yarm ktlk" dedi.
399 DOG. LAERT. 6, 63 = G. 208
Fahieler krallarn kralieleridir, nk krallar onlarn iste
diklerini yaparlar.
400 DOG. LAERT. 6,66 = G. 210
Bir fahienin peine taklan birine yle dedi: "Zavall adam,
ondan mahrum kalmak daha iyiyken niin onu elde etmeye
alyorsun?"
401 Gutas 210.1 (Arapadan)
Adamn birinin bir kadna evlenme teklif ettii srada o da
oradayd ve yle dedi: "nsann bana birok dert aan gs
terisiz bir elence."
402 DOG. LAERT. 6,62 = G. 211
Bir fahienin olunu kalabala ta atarken grnce, "dikkat
et de babana isabet etmesin" dedi.
403 Cod. Bodl. Bar. 50 f. 108r, n. 6 = G. 211 B
Adamn biri Kinik Diogenes'i genelevden karken grd
iin knad. Beriki, "ne yan? Senin evinden mi kmalydm?"
diye karlk verdi.
163

Kpeklerin Bilgelii

404 DOG. LAERT. 6, 60 = G. 212

Phryne, Delphoi'de altn bir Aphrodite heykeli diktirmiti.
Diogenes heykele u yazn yazlmasn nerdi: "Greklerin
hovardaln hatrlamak iin."
405 ATH. 1 3 ,588c = G. 213
Aristippos, hatip Demosthenes ve kpek Diogenes Lais'i (bir
fahie - ev. n.) seviyordu.
406 CLEM. hom. 5,18,147 = G. 213
Antisthenes'in rencisi Diogenes herkesin gz nnde
Lais'le rahata cinsel ilikiye girip karlnda onu srtnda
tamad m?
407 TERT. apol. 46,10 = G. 214
Fahie Phryne'nin, zerine uzanan Diogenes'in ak atei ne
deniyle heyecana geldiini de biliyorum.
408 LUXORUS epigT. 374 = G. 215
Bir Diogenes imgesi zerine. O ehvetlidir, ve fahienin biri
sakalnn tellerini koparrken Cupido onun kna iiyor.
Fahie Lais Diogenes'i gln duruma dryor,
ve ltufkr Vens sakalnn tellerini kopanyor.
Ne ahlaksal gc ne de iffetli yaam tarz
filozofu, liyakatini gl36 bir ekilde gstermekten
alkoyuyor.
Biare, imdi bakalarnda sk sk knad
eyi yapyor.
En kts de u: Byk filozoflarn stne ieniyor!
409 AREN. 197,19 vd. = G. 217
Sslenmi yal bir kadn grd ve yle dedi: "Btn bunlar
yaayanlar iinse yava yr, ller iinse acele et."
164

TJiogmm
410 THEODORET. aff. 12, 48 f. = G. 279
Sinoplu Diogenes de Antisthenes'in okulunu semiti, szle
rine inanlacak olursa, evkle felsefe renmeye alm, ama
hazzn klesi olmutu, herkesin gz nnde fahielerle cin
sel ilikiye giriyordu ve grenlere kt rnek oluyordu. Biri
bu yzden onu sorguya ekip, "sen ne yapyorsun Diogenes?"
deyince, ad ktye km bu kfrbazm yle cevap verdii
sylenir "Baarabilirsem, bir insan yapyorum, aalk he
rif!" ite o hi ekinmeden kendini hazza byle brakyordu.

Delikanllarla likiler
411 LlB. progymn. 1 ,2 ,1 0 = G. 388
Eer o [renci] ierken ly karmak isterse, ona asla izin
verme azizim Ve o saygszca uzun uyursa, sarsarak uyan
dr. Eer o ak ak tembellie eilim gsterirse, uyandr ve
baklarm, duruunu, sesini dikkatle gzle, ki yakksz bir
etki brakmasn. tekilerin nnde onu uyarmay dene, eer
direnirse terbiyesini ver, itidal hatrna, hogrl cezalandrmaktansa sert grn, ite krba orada! Adamakll indir
srtna. Deneinden de korkmal. Korkmuyorsa, sen benim
kinden kork.
412 DlOG. LAERT. 6, 64 = G. 392
Olunu ona getiren bir baba, "o ok yeteneklidir ve kusursuz
bir karaktere sahiptir" dedi. Bunun zerine Diogenes, " y
leyse bana niin htiya duyuyor?" diye karlk verdi.
413 DOG. LAERT. 6,48 = G. 393
enlikte bir delikanl konuma yapyordu. Diogenes koynuna doldurduu Msr baklalarn ahalinin gz nnde hrsla
attryordu. Herkes ona balonca yle dedi: "HayTet! dikka
tinizi oraya vermeyip nasl da bana bakyorsunuz."
165

Kpeklerin Bilgelii

414 STOB. 4, 26, 23 = G. 394

"Babalar ve oullar nasl iyi geinebilirler?" - "Biri, teki
nin kendisinden bir ey istemesini beklemeyip daha nce
verirse. Oluna bir ltufta bulunan ve karlnda bir iyi
lik grmeyen babann abucak fkelenecei bellidir. O za
man oul bilgilik eder ve babadan bir ey istemeyi haysi
yetine yediremez."
415 PLUT. (?) lib. ed. 3, d - 2a = G. 395
Bir kadna yanaarak ondan bir ocuk yapmak isteyen biri,
cinsel ilikiye ya tamamen aykken ya da fazla arap imeden
girmelidir. Zira sarho bir babann dlledii ocuk genellik
le arap imeye ve sarho olmaya eilimli olur. Bu yzden
Diogenes, tamamen kendinden gemi ve hezeyan iinde bir
genci grnce, "delikanl, baban seni sarhoken dllemi" de
mitir.
416 DlOG. LAERT. 6,65 = G. 396
Babasndan kmseyerek sz eden bir olana, "senin [bu
kadar ok] gururlanmana neden olan insan hakknda byle
kmseyici szler sylemeye utanmyor musun?" dedi.
417 DlOG. LAERT. 6, 58 = G. 397
evkle felsefe almaya devam eden bir delikanlya, "tebrik
ler; bedeninin takdirknm ruhunun gzelliine sevk ediyor
sun" dedi.
418 PLUT. (?) lib. ed. 7, 5c = G. 398
Bir filozofla ilikide belki onun uyanlar dikkate alnm ol
malyd ve her halkrda Diogenes'in, geri ifade edili tarz
itici, ama yerini bulan, bizi uyaran u szleri aklda kalmaly
d: "Delikanl geneleve git ve ucuzla pahal arasnda bir fark
olmadm ren."
166

Diogenes

419 DOG. LAERT: 6, 54 = G. 399

Yz kzaran bir delikanl grd ve yle dedi: "Yaa! Erde
min rengi ite byledir."
420 DlOG. LAERT. 6, 61 = G. 400
"Kendini satan b\ olan nereden geliyor?" - "Tegea'dan"
dedi Diogenes.
421 DlOG. LAERT. 6,46 = G. 401
Bir delikanl hamamda "kottabos" oynuyordu. Diogenes ona,
"ne kadar iyi oynarsan, [senin iin] o kadar kt" dedi.
422 DlOG. LAERT. 6,46 = G. 402
Birka zengin adamla yemee giden bir delikanl grd. Onu
tuttuu gibi dostlarna gtrd ve delikanlya onlarn hima
yesine girmeyi salk verdi.
423 DlOG. LAERT. 6 ,6 5 = G. 403
Bir defasnda kadn gibi davranan bir delikanl grd ve y
le dedi: "Utanmyor musun? Kendini kk drmeye ka
rar vermisin. Doa seni erkek olarak yaratt ve sen kendini
bir kadn olmaya zorluyorsun."
424 DlOG. LAERT. 6,54 - G. 405
Delikanllardan birinin sslendiini grd ve ona yle dedi: "Er
kekler iinse ansn yok, kadnlar iinse hakszlk ediyorsun."
425 CLEM. ALEX. paid. 3 ,3 ,1 9 , 3 = G. 406
Kllar erkek doasnn simgesidir; buna aykr hareket etmek
sutur. Sakaln, byn keserek gzellemek -bunlar sy
ledike ate bama kyor-, bir zampara iin kadnlar neyse
erkekler iin yle olan bir ecinselin belirgin zelliidir. Her
ikisini de devletimizden mmkn olduunca uzaa srmeli.
167

Kpeklerin Bilgelii

426 Gnom. Vat. 743 n. 177 = G. 407

Bir delikanlnn zerindeki pahal giysilerden dolay gurur*
landuu fark etti ve yle dedi: "Evladm, bir koyunun mezi
yetlerinden gurur duymay brak."
427 Cod. Paris. Gr. 1168 n. 14 = G. 407 B
"Kpek" Diogenes koku srm bir delikanl grd ve ona
yle dedi: "Bandaki gzel koku ahlaki y aam tarznn kt
hretini rtyor."
428 JUL. or. 9 (6), 1 5 ,197b - d = G. 408
imizdeki hayvan ehliletirmeden ve onu iim izdeki tan
rya ya da daha ok tannsal-olana boyun eer hale getir
meden nce kitlenin dncesini inatla umursamamalyz.
Zira bunu Diogenes'in izleyicilerinden birou ihmal etti37 ve
agzl,3itici olup, herhangi bir hayvandan daha iyi deil
diler. Bunun benim kendi teorim olmadn kantlamak iin
nce Diogenes'in ne yaptm anlatmak istiyorum. Birou
nuz bunu gln bulacak, ama bu bana epey ciddi grn
yor. Diogenes'in de hazr bulunduu bir kalabaln iinde
delikanlnn biri yksek sesle osurunca Diogenes dene
iyle ona vurdu ve yle dedi: "Seni gidi domuz! Henz
herkesin iinde byle davranmam hakl gsterecek bir ey
baarmadn, ama dncelerimize ne kadar az nem verdi
ini daha imdiden gsteriyorsun." Kitlenin, kendileri iin
binlerce defa talihsizlik olan dnceleriyle penelemek
iin herkesin,*9 soyunmadan ve nihai mcadeleye balama
dan nce haz duygusuna ve gdlere hkim olmas gerek
tiine bu denli inanmt.
429 DOG. LAERT. 6,47 - G. 409
Kendisine gz atrmayan [hayranlarnn] okluundan ya
knan bir delikanlya, "sen de doal olmayan huyunu gzler
nne sermeyi kes" dedi.
168

Diogenes

430 DEMETR. eloc. 261 = G. 410

Diogenes gzel bir delikanlyla greirken dnsel organ hare
kete geti. Beriki korktu ve uzaklamak istedi. Bunun zerine
Diogenes, "korkma evladm, ben bunun gibi deilim" dedi.
Hazrcevaplk glmeye yol aar, ve st kapal vurgu etkili
olur. Genel olarak Kinik retinin zn hem kuyruk salla
yan hem de sran bir [kpekle] karlatrmak mmkndr.
431 DlOG. LAERT. 6, 65 = G. 411
Yakkl bir delikanlnn mstehcen szler sarf ettiini du
yunca, "fildii bir kndan kurun bir haner ekmeye utanm
yor musun?" dedi.
432 DlOG. LAERT. 6 ,3 3 = G. 412
Metrokles Anekdotlar'mdu unlan anlatr: "Bir defasnda Di
ogenes yans trala kafasyla genler iin dzenlenmi bir
lene katilmi ve dayak yemiti. Bunun zerine kendisine
dayak atanlarn adm bir levhaya yazarak boynuna ast ve ta
ki herkes onlara fkelenene, kendilerinden sk skya hesap
sorana kadar yle dolat."
433 DlOG- LAERT. 6, 45 = G. 413
Bir armha ta atan delikanlya Diogenes, "aferin" d edi," he
define ulaacaksn."
434 Suda s. v. Diog. n. 1145 = G. 414
Diogenes'in bir olu vard ve k olmutu, hogrsz bir
baba olarak o olann bu uarln mazur grmyordu, ama
iplerini ksa tutmak ve zapt etmek istedike onun bu tutkulu
isteini daha da artrd. Bunalm giderek ktleiyordu ve
Diogenes engel kardka ak alevi iyice krkleniyor, de
likanl yakaland hastalktan daha ok mustarip oluyordu.
Durumun iyice ktye gittiini gren Diogenes Delphcn'ye
doru yola dt. Keder ve ac iinde khine, "olum tekrar
169

Kpeklerin Bilgelii

salna kavuacak m?" diye sordu. Pythia, karsndaki

yah, zihnen her bakmdan normal olmayan ve bir an ii
ne dt zor durumu anlayla karlamayan adama bakt
ve yle cevap verdi:
"Uan genliinde ruhunu, Aphrodit'in ekid dikenlerinden
dolay alevler sard zaman
olun k olmaya son verecek.
imdi sen iddetli fkeni yumuatma!) ve arrmamalsn,
[oluna] engel olmamalsn, zira yaptklarn ilkelerinle
eliiyor.
O durulduu* zaman, zehir de hemen unutulmu
olacak,
peinden kotuu hayali boa kacak, iindeki
iddetli arzu yatacak."
Diogenes bunlan duyduu zaman hem ii daralm hem de
yrei umutla dolmutu, olunun ruhsal dengesi iin yine de
bylesine tutarl bir kefil bulmutu. Ayn zamanda o da ken
dini dzeltti ve davranlar daha lml, daha yumuak oldu.
Benzer bir dunmu Sophokles'in tragedyasndaki Haimon'da
da grmek mmkndr. O Antigone'ye k olmu ve hog
rsz babas Kreon'la mcadele etmiti. nk -gnl hem
babadan hem de akndan yana olduu halde- o da hastal
na [[bir klla]] son vermiti.

Felsefeye

Eitim

435 DlOG. LAERT. 6,63 = G. 360

"Felsefenin ne yarann grdn?" - "Baka hibir ey olmasa
da en azndan kaderin her eit cilvesine kar hazrlkl olma
y rendim."
170

Diogenes

436 Gnom. Vat. 743 n. 182 = G. 361

Aristippos ona, "felsefenin ne yararn grdn?" diye sordu.
O, "bir Obolos'um bile yok, ama ben yine de zenginim" kar
ln verdi.
437 DOG. LAERT. 6,65 = G. 362
"Felsefe iin uygun biri deilim/' - Diogenes: "yi yaamak
iin hibir eye nem vermiyorsan, ne demeye yayorsun
ki?"
438 STOB. 3 ,3 3 ,1 4 = G. 363
Biri, "ben filozofum" dedi, ama Sofistlere zg tuzak sorular
sormaya balad. Bunun zerine Diogenes: "Sefil herif! Filo
zofun yaantndaki en iyi eyi pisliin iine srklyorsun ve
bir de filozof olduunu iddia ediyorsun!" dedi.
439 DOG. LAERT. 6, 64 = G. 364
"Hibir ey bilmiyorsun, ama yine de felsefe yapyorsun" "Sanki bir eyler biliyormuum gibi yapmam da felsefe yap
maktr/'
440 DOG. LAERT. 6, 56 - G. 366
"nsanlar niin dilencilere sadaka verir de, filozoflara ver
mez?" - "nk [gnn birinde] topal ya da kr olma ola
sln hesaba katarlar, ama felsefe yapma olasln hi d
nmezler."
441 DOG. LAERT. 6,36 = G. 367
Adamn biri onun gzetimi altnda felsefe yapmak istiyor
du. Diogenes ona bir tuzlu balk verdi ve arkasndan gel
mesini istedi. Beriki utand ve bal frlatp att. Bir sre
sonra Diogenes onunla karlanca glmeye balad ve
yle dedi: "Bir tuzlu balk dostluumuzu sona erdirdi!"
Diokles bunu yle anlatyor: Biri ona, "bizim retme
171

Kpeklerin Bilgelii

nimiz ol, Diogenes!" dedi. Diogenes adama, tamas iin

yarm Oboloshkbir para peynir verdi. Beriki buna yana
maynca, "yarm Obolosluk bir para peynir dostluumu
zu sona erdirdi" dedi.

442 STOB. 2 ,3 1 ,7 5 - G. 377

"Dnyaya ar gelen yk nedir?" - "Cahil bir insan."
443 MAX. CONF. 44,15 = G. 378
Eitimsiz gzeller tpk sirke ieren koku kaplan gibidir.
444 Cod. Neap, n D 22, Nr. 49 = G. 378
Kitaplardan, sadece insana gerekten yarar salayan eyleri
kullanmal, tpk kemikler gibi: lii kullanlr, gerisi kpek
lere atlr.
445 Cod. Neap. H D 22, Nr. 51 - G. 378
Cahil insanlarla birlikte baarl olmaktansa, eitimli insan
larla baarsz olmay yelerim.
446 GALEN, protr. 6 = G. 379
Antisthenes ile Diogenes tamamen haklydlar. Biri ca
hil zenginleri, "altn postlu koyunlar" diye tanmlyordu,
teki onlar uurumun kenarmda yetien incir aalaryla
karlatmyordu, nk onlarn meyvelerini insanlar de
il, kargalarla kuzgunlar yiyor, ve servetleri de kltrl
insanlara bir yarar salamayp dalkavuklar tarafndan is
raf ediliyordu.
447 DOG. LAERT. 6, 68 = G. 380
Eitim genler iin lllk, yallar iin avuntu, yoksullar
iin zenginlik, zenginler iin sstr.
172

Diogenes

448 STOB. 2, 31, 92 = G. 381

Eitim altn bir elenk gibidir: Saygnlk kazandrr ve paha
lya mal olur.
449 STOB. 2 ,3 1 ,8 7 - G. 382
Eitmek mlekilik gibidir. Toprak yumuak olduu srece
mleki onu istedii gibi biimlendirir, tanzim eder; ama bir
kez yand m, cma biim vermek artk mmkn olmaz. Gen
ken sk bir eitimden gememi olanlarda da durum beyle
dir; bir kez byyp yetikinlik ana gelince onlarn biimi
ni deitirmek artk mmkn olmaz,
450 MAX. CONF. 16,12 = G. 383
Bir ly tbben tedavi etmeye ve yal birine akl vermeye
kalkmak tek ve ayn eydir.
451 STOB, 3, , 55 = G. 384
"nsan nasl kendi kendinin retmeni olur?" - "Bakalarnda
eletirdiklerini, zellikle kendinde de eletirerek."
452 PLUT. an virt. doc. poss. 2 , 439d = G. 386
ocuun biri lezzetli yiyecekleri gvdeye indiriyordu. Dio
genes retmene bir tokat indirdi. O hakl olarak kabahati,
[terbiyeli davranmay] renmemi olanda deil, ona bunu
retmemi olanda aryordu.
453 Pap, Mich. nv. 41 = G. 387
"Esin perilerinin yeri neresidir?" - "Eitimlilerin ruhlar."
454 STOB. 2, 31, 74 - G. 316
Masann stndekileri grmek iin lambaya ya dkmek, ama
makul, anlayl biri olmak ve yaamda neyin nemli olckunu
kavramak iin harcama yapmaktan kanmak anlamszdr.
173

Kpeklerin Bilgelii

455 EPCT. 3 ,2 1 ,1 8 f. = G. 477

Evet, ama genlerle ilgilenildii zaman bilge olmak belki ye
terli deil: Bunun iin insann hazr olmas, zel bir kabili
yetinin, tann hakk iin, doru bir bnyesinin olmas, ve bu
grevi stlenmek iin zellikle tanndan t almas gerekir,
tpk tanrnn Sokrates'e insanlar smava ekme ve rtme
grevini, Diogenes'e krallara zg bir ekilde onlara hadleri
ni bildirme, Zenon'a da onlar eitme ve aydnlatma grevini
vermesi gibi.

B i l i m l e r ve S a n a t l a r
456 DOG. LAERT. 6,103 = G. 368
Kinikler mantn ve fiziin adn bile duymak istemiyor -tp
k Chioslu Aristn gibi- ve sadece etikle ilgileniyorlar, insa
nn,
"evinde iyi kt neler olup bittiini"
aratrmas gerekir diyorlar. Bazlar bunun Sokrates iin zellik
le tipik olduunu sylyor, ama Diokles bu szleri Diogenes'e
yaktryor.
457 DOG. LAERT. 6,109 = G. 369
Kinikler geometri, mzik ve benzer bilimlerle ilgilenmek is
temiyor. Diogenes, kendisine bir saat gsteren birine, "ok
yararl, insan yemee ge kalmaz" diyordu.
458 DlOG. LAERT. 6, 39 = G. 371
Adamn biri uzun uzadya gkyz olaylarndan bahsedi
yordu. Diogenes, "Gkyznden ne zaman dndn?" diye
sordu.
174

Diogenes

459 STOB. 2 ,1 ,2 3 = G. 372

Bir astronom pazar yerinde bir levha zerindeki yldz re
simlerini gsteriyor ve yle diyordu: "Bunlar yolunu a
ran yldzlardr." Diogenes bunu duyunca,"yalan sylemeyi
kes", diye karlk verdi, "yolunu aran onlar deil, bunlar."
Bylece orada bulunan dinleyicilere gnderme yapyordu.
460 STOB. 2 ,31,118 = G. 373
Bir geometrici Diogenes'i "eitimsiz" ve "bilgisiz" diye ta
nmlad. Beriki, "Cheiron'un Achilleus'a rettiklerini ren
mediim iin kusura bakma" dedi.
461 DtOG. LAERT. 6,27 f. = G. 374
Dilbilimcilerin Odysseus'un katland aalan aratnnalanna,
ama kendi aalan hakknda hibir ey bilmemelerine ayordu.
Mibdker lirin tellerim akort etmekten anlyor, ama kendi ruh
sal eilimlerinde bir eyler doru gitmiyor. Astronomlar gnei,
ay gzlemliyor, ama ayaklarnn ucundakileri gzden kanyor.
462 DOG. LAERT. 6, 24 = G. 375
Gnlk yaamda kaptanlan, hekimleri, filozoflan grdm
zaman, insan bana tm canl varlklarn en aklls gibi geli
yor. Ama sonra d yorumcularm, khinleri ya da bunlan
ciddiye alanlan ya da toplumsal konumlarndan ya da servet
lerinden gurur pay karanlan grnce, bana insandan daha
aklsz hibir ey yok gibi geliyor.
463 JOH. CHRYS. adv. opp. vit. monast. 3,12 = G. 376
Biz [Hrisyanlar] "bakalarnn hilgelii"ni alaya alyor ve bu
dalalk sayyoruz, ama "bakalamm" arasndaki bilgeler de
bilginliin, yksek renimin hibir ie yaramad konusunda
sz birlii ediyordu. Bu yzden pek ou bunlarla zel olarak
ilgilenmiyordu; hatta bazlar onlan tamamen hor gryordu;
mrlerini "bilgisizlik" iinde geiriyor ve kendilerini felsefe
175

Kpeklerin Bilgelii

alannda zellikle etie vakfediyordu. Bu alanda sivrildiler ve

bylelikle n kazandlar. rnein Anacharsis ile Diogenes bu
nunla [yani yksek renimle] ciddi olarak ilgilenmediler.
464 DOG. LAERT. 6,49 = G. 446
"Atletler niin bu kadar vurdumduymaz oluyor?" - "Beden
sel yaplan domuz ve sr etinden de ondan!"
465 DOG. LAERT. 6, 62 = G. 447
Yeteneksiz bir grei hekimlik yapyordu. "Bu ne demek
oluyor?" diye sordu Diogenes, "seni yenenleri imdi ldr
mek mi istiyorsun?"
466 DOG. LAERT. 6,49 = G. 448
Eski bir Olimpiyat birincisi koyun otlatyordu. "Azizim", dedi
Diogenes, "Olympia'dan Nemea'ya ok abuk gelmisin."
467 STOB. 3,4,111 = G. 450
Geri sonuna kadar green, sonuna kadar koan birok in
san gryorum, ama sonuna kadar namuslu, anlayl birini
grmyorum.
468 STOB. 3, 5, 39 = G. 451
"Atletlerin ve arkclarn itahlarn ve arzularm, bedenleri
nin ve seslerinin hatrna ksmalarna karn, byle bir eyden
lllk hatrna vazgememeleri dehet verici."
469 PLUT. curios. 12, 521 = G. 452
Diogenes, bir arabayla nnden geen ve seyirciler arasnda
ki gzel bir kadndan baklarn alamayan Olimpiyat birinci
si Dioxippos'u izliyordu. Adam gzn kadndan ayrmyor
ve ona doru dnyordu. O zaman Diogenes yle dedi: "Bir
kadnn bu denli [byk] bir atletin boynunu nasl yerinden
kardna bakn."
176

470 DlOG. LAERT. 6,47 - G. 453

ri yan bir arkcy herkes slklyor, bir tek Diogenes
alklyordu. "Niin?" sorusuna karlk, "byle bir adam hay
dut deil de arkc olduu iin", diye cevap verdi.
471 DlOG. LAERT. 6,48 = G. 454
Dinleyicileri durmadan karan bir arkcy Diogenes, "g
naydn, horoz!" diye selamlad. "Niin horoz?" - "tn
insanlan uyandrd iin."
472 DlOG. LAERT. 6, 67 = G. 455
Beceriksiz bir okuyu grnce, "bari beni vurmasn" diyerek,
gitti hedefin yanma oturdu.
473 DOG. LAERT. 6, 38 f. = G. 479
Biri ona boynuzlan olduunu "kantlad". Diogenes alnna
dokunup "ben gremiyorum" dedi. Yine biri, hareket yoktur,
diye iddia etti. O zaman ayaa kalkt ve evrede dolamaya
balad.
474 GELL. 18,13, 7 f. = G. 480
Platon okulundan bir diyalektikinin yukanda sz edilen pa
ralojizmlerden (safsatalardan) birini Diogenes'e mstehzi bir
ekilde akladn ve onun da adama akayla nasl haddini
bildirdiini anlatmak istiyorum. Diyalektiki, "Ben ne isem,
sen o deilsin, yle mi?" diye sordu. Diogenes, evet, dedi. Be
riki, "ben bir insanm", diye devam etti. Diogenes .bunu da
kabul etti. Diyalektiki buradan u sonucu kard: "Demek
ki, sen bir insan deilsin!" Diogenes, "ancak bu yanl", dedi,
"ama doru olmasn istiyorsan, nce benden bala."
475 DlOG. LAERT. 6,104 = G. 497
Kendisine mzik icra eden [ya da mziin deerini vurgula
yan?] birine yle dedi:
177

Kpeklerin Bilgelii

"Kentler ve bir ev sadece dnceler araclyla iyi kurulur,

yoksa ark syleyerek ve mzik aleti tngrdatarak deiL"
476 DlOG. LAERT. 6, 41 = G. 501
Politikaclar ayaktakrrunn ua, irinli banlarn elenkleridir.
477 DOG. LAERT. 6,28 = G. 504
Hatipler kendileri iin doruluun sz konusu olduunu
iddia ediyor, ama doru davranmyor; cimriler paradan k
mseyerek sz ediyor, ama onu her eyden ok seviyor.
478 DOG. LAERT. 6,51 = G. 505
Tatla sz baldan bir ilmektir.

Diogenes Hakknda Yarglar

479 THEOPHL. ad Autolye. 3 ,4 = G. 134
Sen bu kadar ok okudun: Zenon'un, Diogenes'in ve
Kleanthes'in eserlerindeki konular hakknda ne dnyor
sun? Bu [filozoflar] yamyaml retiyorlar, kendi ocuklar
tarafndan piirilip yenen babalardan sz ediyorlar, ve biri bu
iren yemekten payna deni reddedip att zaman, te
kiler yemei azna srmeyen bu ocuu yiyor. Tanrlara,
ana babalarn kurban etmelerini sonra da yemelerini reten
Diogenes'in sesinden daha kt sven bir ses var mdr?
480 DlOG. LAERT. 10, 8 = G. 508
Epikuros, Kinikleri "Greklerin dmanlan" diye tanmlyordu.
481 DlOG. LAERT. 7, 91 = G. 512
Poseidonios EtVinin L Kitabmda yle diyor "Erdemin ger
ek olmasnn kantlarndan biri, Sokrates'in, Diogenes'in ve
Antisthenes'in yandalarnca retilen ilerlemeden ileri geliyor."
178

Diogenes

482 C C off. 1, 35,128 = G. 515

Kiniklere ve -eer yaamlarsa- aslnda Kinik olan Stoaclara
kulak vermemek gerekir. Onlar bizimle alay ediyor, bizi payl
yor, nk biz gereklikte ayp olmayan eyleri azdan knca
itici buluyoruz, ama te yandan [gerekten] ayp olanlarn ad
n sylemekten ekinmiyoruz. Hrszlk, sahtekrlk, zina ayp
tr, ama azdan knca itici deildir. ocuk dllemek, aslnda
merudur, ama szle ifadesi iticidir. Onlar edep ve terbiyeye
kar ayrntl bir ekilde bu anlamda argmanlar gsteriyor.
483 SEN. epist. 29,1 = G, 516
Dostum Marcellinus'u soruyor ve onun nasl olduunu
renmek istiyorsun. O beni grmeye pek gelmiyor, nk ha
kikati duymaktan korkuyor, oysa bu tehlike artk kalkt: nsan
hakikati sadece onu duymaya hazr olana sylemeli. Bunu,
Diogenes'te ve teki Kiniklerde insan sk sk kendi kendine
soruyor* Onlar karlarna kan herkesi doru yola getirme
zgrln kendilerinde buluyor. Bunu yapmaya mecbur
muydular?
484 PLN. nat. 7,19, 79 f. = G. 517
Ad bilgeye km Sokrates'in yz ifadesi hep ayn, [kimi
zaman] neeli, [sonra tekrar] fkeli deil. Bu ruh hali arada
srada belirli bir katlama, insann duygularn bastran do
asnn sert, boyun emez bir hogrszl halinde do
nuklayor. Byle insanlara Grekede "apatheis" [tutkusuzj
denir, ve onlarn pek ou bilinir, ne gariptir ki aralarnda ok
nemli bir filozof, yani Kinik Diogenes, ayrca Pyrrhon, Herakleitos ve Timon da var, bu sonuncusu o denli ileri gitmiti
ki, tm insanlardan nefret ederdi.41
485 TATLAN, or. ad Gr. 25,1 = G. 522
Sizin filozoflarnz zel, grkemli bir i baaryor mu? Sala
rn omuzlarna dkp sakal uzatyorlar, hayvan penelerim
179

Kpeklerin Bilgelii

yanlarnda tayorlar ve hibir eye ihtiyalar olmadm id

dia ediyorlar. Oysa Proteus'a gre, heybeleri iin bir sepiciye,
harmanileri iin bir dokumacya, denekleri-iin bir oduncu
ya ve ree42 ok dkn olduklar iin bir firm aya bile ih
tiyalar var. Be adam, kpee" yknyorsun, ama tanry
tanmyorsun; sen hayvana yknmeye geiverdin. Herkesin
iinde tm ikna gcnle barp aryorsun, kendi kendini
itham ediyorsun, ve bunu kabul etmediin zaman (?) svp
sayyorsun, felsefe yapman senin iin bir para kazanma sana
tna dnyor.
486 ORG. c. Cels. 7 ,7 - G . 523
Logos,hereyehkmedentannmnelisiolarak,Antisthenes,in,
Krates'in ve Diogenes'in "esnekli gi"nin ["eutonia"] [srf] bir
elence olduunu kantlayan insanlar seer.
487 ORG. c. Cels. 3, 50 = G. 523
Filozoflar da, iyilik yapmaya tevik etmek iin, kendilerini
dinleyen birok insarun evrelerinde toplanmasn dileyebi
lirdi. Bunu zellikle birka Kinik yapt; onlar karlarna kan
herkesle alenen tartyordu.
488 LACT. epik 34, 4 - 6 = G. 524
"Kpekler" korosuyla birlikte her eyi hor grerek bir "en
yce yetkin erdem"e inanan Diogenes, geimini namusuyla
alarak salamaktansa, dilenmeyi ya da hibir eye sahip
olmamay yeliyordu. Kukusuz, bilgenin yaam tekilere
bir rnek olmaldr. Ama herkes bu insanlarn "bilgeliine"
yknecek olsayd, devletin hali ne olurdu? Ama belki de
bu ayn Kiniklere, kadnlarla alenen cinsel ilikiye girerek,
ahlakl bir davran rnei sergilemeleri iin izin verilmiti!
Edepli davranmay terk ettikten sonra, oflann hl nasl bir
"erdem"i temsil ettiklerim anlamyorum.
180

Diogeed

489 AUG. civ. 14, 20 - G. 525

u kpek filozoflar -Kinikleri kastediyorum- bunu idrak ek
mediler. nsanlarn .utanma duygusuna kar neyr iter^ryorlar? Kendi kpeksi -yani kirli, edepsiz- dncelerinden
baka hibir eyi. rnein u: nsann karyla birkte yapt
iin doru olan eyi herkesin gz nnde yapmakta^ ulanm
yorlar ve evlilere zg cinsel ilikiyi meydanlarda, sokaklarda
sergiliyorlar. Ama doal utanma duygusu yine de bu yolunu
arm dnceye stn geldi. Zira bylelikle okulunun say
gnlk kazanacana, utanmazlnn insanlar zerinde gl
bir etki yaratacana inand iin Diogenes bunu hret tut
kusundan dolay bir defa yapm olsa bile, daha sonraki Ki
nikler bundan vazgetiler, ve utanma duygusu -bakalarndan
ekiniliyordu- sapknlk karsnda ar bast; kpeklere heves
etmek istenmiyordu. Bu yzden snnn o ya da kendilerinden
sz edilen bakalar, yorgan altnda nelerin olup bittiinden
haberi olmayan nsanlarn gz nnde, hi de ho olmayan
bir ekilde haz duymaktansa, cinsel ilikide bulunurmu gibi
yaptlar. nk tutkunun kendinden utand yerde, filozoflar
da, cinsel ilikiye hazr olmalarnn grlmesinden utanmaz.
Bugn de, aramzda yaayan Kinikler vardr.
490 JOH. CHRYS. in Epist. 1 ad Cor. homil. 35,4 = G. 526
Giysimiz ve yiyeceimiz varsa, der Paulus,43 bundan honut
olmalyz, [ama] paavralar iinde dolaan ve ie yaramaz f
larda barman u Sinoplu adam gibi deil. O birok kiiyi et
kiledi, ama kimseye bir yaran dokunmad. Paulus'un yaptklan bununla karlatrlamaz; o tm efkatini baka eit bir
erdem halinde gsterdi. Rezilcesine bir yaam sren, herke
sin iinde edepsizce davranan, hastalkl bir hret tutkusuna
kapdan Kinik bunu hor gryordu. Zira, o niin bir fda
yayordu?" diye sorulsa, "srf hret tutkusundan!" cevab
dnda baka bir cevap bulunmayacaktr.
181

Kpeklerin Bilgelii

491 JOH. CHRYS. de S. Babila c. JULANUS 9 = G. 527

Grdn m, filozoflarnzn "m ucizelerini" ocuka bir ruh
halinin eserleri diye kantladm zaman vnmek isteme
dim? Tamam, Sinoplu da ly karmyordu, kendine
hkim oluyor ve resmi bir evlilii reddediyordu. Ama sen,
nasl ve hangi ekilde, diye de eklemelisin. Hayr, hibir
ey eklemeyeceksin; sen, bu nasl bir lllk, ne kadar
irkin, ne kadar iticiydi demektense, onun llln
vmekten vazgeeceksin. tekilerin gevezeliklerine, so
nusuz abalarna, utanmazlklarna da deinebilirdim
elbette. O zaman syle bana, Stagirit'in yapt gibi erkek
tohumlarnn tadna bakmak ne dereceye kadar yararldr?
Stoa okulunun kurucusunun kural haline getirdii analarla
ve kz kardelerle cinsel ilikiye girmek ne gibi bir yarar
salar? Akademi'nin bakanna, retmenlerine ve bunlar
dan daha ok hayranlk duyulan btn tekilere gelince,
onlarn ok daha utanmaz olduklarn kantladm. Ciddi
bir sorun diye, felsefelerinin oluturucu esi diye grdk
leri olancl ortaya kardm ve btn alegorilerinden
yoksun braktm.
492 GREG. NAZ. carm. 1, 2,10, 218 vd. = G. 528
Sinoplu "kpein" adn duymayan kald m?
O (baka ne demeli ki?) kanaatkard
ve tamamen ll yaad
bunu kendi isteiyle yapt, yoksa tanr
yasasna uyduu, umut besledii iin deil.
Sahip olduu tek ey deneiydi,
kentin tam ortasnda, ak havada bir evi,
kendisini sert rzgrlardan koruyan yuvarlak bir
fs vard,
ve altn tavanl bir saraydan ok daha deerliydi.
Tann ne verdiyse onu yiyor, geimini alarak
kazanmyordu.
182

Diogenes

Diogenes'e Atfedilen Mektuplar

493 Epist. 3 = G. 533
(Hipparchia'ya.) -Bir kadn olarak!- canla bala felsefeyle ilgi
lendiin ve katilii yznden erkekleri bile rkten okulumuza
katldn iin sana hayranm! Batan balayp hedefe ulaana ka
dar al. Eer [her eyi] anlayan Krates'i terk etmez ve felsefenin
velinimetleri olan bizlere sk sk yazarsan, bunu baaracam ok
iyi biliyorum. Zira mektuplarn anlama bakmndan yaran, kii
lerin karlkl konumalarndan hi de az deildir.
494 Epist. 4 = G. 534
(Antipater'e.) Makedonya'ya gelme arna icabet etmediim
ve "Attika baharatlarm" senin sofrana ye tuttuum iin sakn
bana gcenme. Bunu kibirden ve hret tutkusundan dolay
yapmyorum. Bunlar, kitlenin gznde yce grnmek iin ba
kalarnn belki bavuraca nedenlerdir, am a b i krala "hayr"
diyebilirlerdi! Makedonya sofralarna kyasla "Attika baharat
larm" salkl, midevi buluyorum. Elimde avucumda ne varsa
onlar korumak istediim iin "hayr" dedim, yoksa kibirden
dolay deil. Ltfen beni mazur gr. Eer bir koyun olsaydm,
kna olmaya yanamamam mazur grrdn, zira bir koyun bir
kral gibi ayn yiyeceklere ihtiya duymaz. O halde brak herkes
elinden nasl geliyorsa yle yaasn, seni gidi ansl ocuk. te
bu gerekten krallara zg olandr, yoksa tersi deil.
495 Epist. 6 , 2 - G . 536 (Para)
(Krates'e.) Doa gldr. Geri yanl dnce doay ya
amdan uzaklatrd, ama biz onu insanlar kurtarmak iin
geri getiriyoruz.
496 Epist. 7 = G. 537 (Para)
(Hiketas'a.) Olunun azla yetinmemesine, bakalarna, Greklere ve Grek-olmayanlara yarayan [yanl] fikirlerden kendini
183

Kpeklerin Bilgelii

kurtarmasna sevin. Lakabm ["kpek"] nce gereklere uy

muyor, kincisi o bir simge olarak ok saygn. Zira bana yer
yznn deil, "gkyznn kpei" diyorlar, nk ben
kendimi onunla kyaslyorum; ben yanl fikirlere gre yaa
myorum, doaya uyuyorum, Zeus'un emrinde zgrm ve
lyi'yi en yaknma deil, ona atfediyorum.
497 Epist. 9 = G. 538
(Krates'e.) Tm servetini halk meclisine getirdiini ve lke
ne baladn duydum. Tam ortada durup yle demisin:
"Krates'in klesi Krates, Krates'i azat et!" Bu baa btn
yurttalar sevinmi diye duydum, byle bir insan yarattm
iin bana hayran kalmlar ve Atina'dan gelmemi istemi
ler. Ama sen benim kararm biliyordun ve onu engelledin.
imdi, servetini balayacak kadar makul olduun iin seni
vmeliyim, ve [yanl] fikirleri umduumdan daha abuk alt
etmen beni ok etkiledi. Ama mmkn olduunca abuk gel,
nk senin baka bakmdan hl "birlikte altrma yapma
ya" ihtiyacn var, ve farkl dnenler arasnda geirdiin her
gn tehlikeli olur.
498 Epist. 10 = G. 540 (Para)
(Metrokles'e.) Yalnz giysilerinden, adnddn, ahlaki yaam
tarzndan dolay deil, stelik geimini dilenerek salaman
dan dolay da gurur duymalsn Metrokles [...] Sokrates yle
syler dururdu: "yiler talep etmez, geri verilmesini ister. Her
ey, tanrlara olduu gibi onlara da aittir." Bunu u ekilde
kantlamaya alyordu: "Tanrlar her eye sahiptir; dostlar
[tm] zenginlikten pay alr; iyi insan, tanrnn dostudur: Bu
yzden [zaten] sana ait olan eyi [sadece] talep edersin."
499 Epist. 11 = G. 541
(Krates'e.) Pazar meydanndaki heykellerden sadaka isteme
lisin, zira bu da iyi bir altrmadr. Heykellerden daha duy184

Dtog
gusuz insanlarla karlaacaksn, ve senden daha ok dilenci
rahiplerin, edepsizlerin mevcut olduuna amamalsn. Zira
herkes uzakta olana deil, kendisine yakn olana deer bier.
Kitleye kendini saydran filozoflar deil, dilenci rahiplerdir.
500 Epist. 12 = G. 542
(Krates'e.) Kitle, ksa yoldan [gerek] mutlulua ulalacan
duyduu zaman, bizim felsefeyi hedef edinmemiz gibi, o da
bu szmona mutlulua ulamaya alyor. Ama yan yolda
bunun ne kadar zor olduunu grnce, ok gszm gibi,
geri ekiliyor ve kabahati kendi iradesizliinde deil, bizim
"duygusuzluumuz"da buluyor. Brak bu insanlar kendi
arzularyla birlikte uyusun! Zira onlar kesinkes bunu istiyor.
Onlar bu yaamda, suunu zerimize atarak bizi knadklar
aclardan daha ar aclara, onlan yakk almayan bir ekilde
akla gelen her eit bunalmn klesi yapan aclara katlanmak
zorunda kalacaklar. Ama sen baladn altrmalara devam
et, hazza ve kedere kar tm gcnle diren, nk biz her
ikisine kar ayn derecede savamak, durum ve koullara44
engel olmak iin buradayz, zira biri [haz] insan ktye gt
rr, teki [keder], korkulduu iin, insan iyiden uzaklatm.
501 Epist. 15 = G. 545
(Antipater'e.) Yrtk prtk, iki katl bir harmani ve bir hey
be tamakla zel bir i baarmadm syleyip duruyormusun. Btn bunlarda hayret edilecek bir ey olduunu
geri ben sylemiyorum. Ama tutarl olarak icra edilen her
ey iyidir. Zira insan bu basit yaam tarzyla yalnz bedenini
deil, onunla birlikte ruhunu da dayankl hale getirmelidir.
nsan fazla sz vermemeli ve yetersiz iler yapmamal, ne ki
retinin, yaam tarzna uygun olduunu kantlamal. te
ben bunu yapmaya ve bylece kendi kendimin tan olmaya
[?] alyorum. Belki de sen, Atmallar ya da Korinthoslulan [tank] gstermemi bekliyorsun. Bu tanklara g u v e n & n ra 185

Kpeklerin Bilgelii

Kendi ruhumu tank gstgriyorum, nk yanldm zaman

onu aldatmam mmkn deil.
502 Epist. 21 = G. 551
(Amynandros'a.) Dnyaya geldik diye ana babamza mte
ekkir olmaya gerek yok, nk var olan her ey doal ekil
de meydana geldi. Bizi biz yapan ey iin de [onlara kranborlu] deiliz, zira bunun nedeni elerin kanmndadr.
Evet, maksatlar, [iyi] niyetleri iin de onlara kran borlu
deiliz. nk dlleme, [yalnzca] hazzn sz konusu olduu
cinsel birlemenin bir sonucudur, yoksa dlleme maksadyla
yaplmaz. Bu szleri ben, "duygusuzluun" tellal olan ben
sylyorum.1Bu szler, yanlsamaya teslim olan yaamla eli
ir, ve size biraz kab gelse de, doa, hakikat tarafndan ve ya
nlsamann deil yararln peinden gidenlerin yaam tarz
tarafndan onaylanacaktr.
503 Epist. 22 = G. 552
(Agesilaos'a.) Yaam, u mektubu bitirene kadar devam ede
ceine inanmadm gvensiz bir ey benim iin. Heybe, buna
uygun bir ambar. Geleneksel tanr inanc insani kavray ye
tisini ayor. Bildiim bir tek ey var ve o da kesin: Oluu yok
olu izler. Srf ylece uup gideceklerini bildiim iin, bu za
vall bedenimiz hakknda beslediimiz bo umutlan fleyip
uzaklatryorum ve seni, insan ufkunun dna kp derin
dncelere dalmayasn diye uyaryorum.
504 Epist. 25 = G. 555
(Hippon'a.) lm ve gmlme zerine ne dndm
bildirmemi istemisin. Seni "lmden sonra yaam" hakkn
da aydnlatmazsam tam bir filozof olamayacam dn
yorsun. Sanrm, erdemle, doayla uyum iinde yaamak ve
bunun da bizim iktidarmz dahilinde olmas yeterlidir. Zira
doumdan nce var olan ey nasl ki doaya devredildiyse,
186

Diogenes

yaamdan sonrakini de ona terk etm ek gerekir. Bizi o yaratt,

yok edecek de odur. "Sonra" ne olacak diye korkuya kapl
mana gerek yok, nk hibir ey hissetmeyeceksin artk. Ru
humu teslim ettiim zaman deneimi yanmda brakmalar
iin talimat verdim, ki bylece gya bana kt davranacak
- hayvanlar kovabileyim.
505 Epist. 26 = G. 556 (Para)
(Krates'e.) Harmanini aslan postu, deneini lobut, seni bes
leyen heybeni toprak ve su olarak gr, Bylece kaderden daha
gl olan Herakles'in ruhu sende tekrar hayat bulacaktr.
506 Epist. 28 = G. 558
[1] ("Kpek" Diogenes siz Greklere lanet okuyor!) Benim a
zmdan kmasa da size zaten [lanet okundu]. Sizin sadece
d grnnz insana benziyor; iiniz birer maymun. Siz
de her ey srf grn; hibir ey bilmiyorsunuz. Bu yzden
doa sizden intikam alyor. Kendiniz iin yasalar icat ederek
hi grlmemi bir ekilde kendinizi bir ey sandnz. Onlar
[yasalar] iinize iyice yerlemi ktle delalet ediyor. m
rnz batan sona bar iinde geireceinize, teki alak
lara ok iyi uyan birer alak olarak savata geiriyorsunuz.
Bakalar sizden biraz daha k giyindii ya da daha ok pa
ras olduu ya da kendini daha aklda kalc ifade ettii ya
da daha iyi eitim alm olduu zaman hasedinizden atl
yorsunuz. [2] Saduyuya dayanarak karar vermiyorsunuz,
olaslk, inarulirlk, herkes tarafndan kabul edilebilirlik ala
lmda yozlaarak alyorsunuz kararlarnz, her eye bir kulp
takyorsunuz, ama hibir ey bilmiyorsunuz, tpk atalarnz
gibi, bilgisizlik ve anlayszlktan dolay kvrandnz iin
kendinizi gln duruma dryorsunuz, iyi ki de bylesiniz. Sizden yalnz "kpek" deil, doa bile nefret ediyor.
Evlilikten nce ve sonra ok az seviniyor, ok fazla keder
leniyorsunuz, nk evlenirken zaten mahvolmusunuz ve

187

Kpeklerin Bilgelii

honut deilsiniz. Savata agzllkten dolay, szimona

barta [uydurma] sulamalar nedeniyle ka insan ldrd
nz -hem de nasl insanlar!- [3] Birou armhta asl deil
mi? Pek ou cellat tarafndan idam edilmedi mi? Bakalar
zehir anan ierek boaltmaya mahkum edilmedi mi? Yine
bakalar ikencede can verdi, nk sulu olduklar syle
niyordu. Ey caniler, bu insanlar ldrmektense, eitmek
gerekmez miydi? Bizim gerekten de cesetlere ihtiyacmz
yok, meer ki onlan kurbanlk hayvan gibi yemek isteye
lim, ama siz caniler bilin ki, bizim iyi insanlara ihtiyacm
zn olduu kesin! Siz okuma yazma bilmeyenleri, mzikten
anlamayanlar eitiyorsunuz, ki bylece, onlara ihtiyacnz
olduu zaman, elinizin altnda bulunsun. Niin yasalar i
neyenleri eitmiyor ve drst insanlara ihtiya duyduu
nuz zaman onlardan yararlanmyorsunuz? nk bir kenti
ya da bir ordugh yamalamak istediiniz zaman yasalar
ineyenlere de ihtiyacnz var. [4] Ve bu o kadar kt bile
deil, ama45 zorla "iyilik" yaptnz zaman, daha iyi olann
nasl bir ganimet haline geldiini grmek mmkn, ve elini
ze denin hali harap, sizi gidi insanlk d yaratklar! Spor
alanlarnda szmona Hermes enliini ya da Panathen'leri
kutladnz, pazar yerinin tam ortasnda yiyip itiiniz,
kendinizi kaybedecek kadar sarho olduunuz,46 ve kadn
larla, olanlarla cinsel ilikide bulunduunuz [?] zaman [...]
Sonra tanrlara da hakaret ediyor, bunu hem gizlice hem de
alenen yapyorsunuz. "Kpek" bununla ilgilenmiyor, ama
btn bunlar sizin iin byk nem tayor. [5] "Kpekle
rin" doal, gerek bir mr srmesine engel kardnza
gre, onlara kar su ilemeden durmanz mmkn olacak
myd? Ben, "kpek", sizleri szlerimle cezalandryorum,
ama doa hepinizi ayn ekilde gerekten cezalandryor,
nk o korktuunuz lm hepinizin bann stnde sal
lanyor. Yoksulluklar nedeniyle salkl olan pek ok dilen
ci grdm, ve hasta olan zenginler, nk onlar lanet ola
188

Diogeon

s midelerine ve cinsel organlarna hkim olamyordu. Bu

ikisine yaranmak iin yaarsanz, ksa bir haz isteinden
sonra uzun sren aclar hissedeceksiniz. [6] Ne eviniz ne
de evin iindeki stn balklar iinize yarayacak, altn ve
gm yataklarda yatarak strabnza katlanacaksnz ve bu
size mstahaktr. Ey teki alaklara ok iyi uyan siz alak
lar, sebzeyle birlikte lezzetli yiyecek artklarn bile yemeye
gcnz kalmayacak! Aklnz banzda olsayd -k i sarho
olduunuz zaman bu sz konusu deil- bilge Sokrates'e ve
bana itaat ederek yal gen hepiniz toplanr ll olmay
renirdiniz ya da kendinizi asmay! Zira bir ziyafette vuku
bulmamas gereken eyler yaamda da baka trl olamaz,
siz orada tamamen sarho olana kadar [o kadar k iiyor
sunuz ki], ba dnmesine, mide arlarna yakalanyor, adz,
aresiz kalyor, bakalar tarafndan tanyorsunuz. [7]
Byle bollk iinde yaar ve ne kadar iyi eyin gya size
ait olduunu dnrseniz, o zaman sizin hekim dediiniz
devletin cellatlar gelir, mideye giren her eyi < ...> , onlar
byle sylyor ve yapyor. Sizi keserler, yakarlar, sarglarla
sararlar, size dtan ve iten kullanmak zere ila verirler ve
doru olan yaparlar. Salnza kavuunca hekim denen
bu adamlara mteekkir olmazsnz, tanrlara kredilmesi
gerektiini dnrsnz; ama salnza kavumazsanz,
suu hekimlerin zerine atarsnz. Her ne olursa olsun be
nim payma acdan ok sevin, bilgisizlikten ok bilgi d
t. [8] nk ben bilge Antisthenes'le karlatm ve uzun
sre onunla dp kalktm. O sadece kendisini tanyanlarla
gryordu,47 doadan, akldan, hakikatten haberi olma
yanlardan uzak duruyordu. Bir mektupta dendii gibi, "k
peklerin szlerini anlamayan ocuksu yaratklarTa ilgilen
miyordu. Siz barbarsnz, [ta ki] Grek adabn retene ve
gerek bir Grek olana kadar size lanet okuyorum. Bulundu
unuz yere ve yaam tarznza gelince, o barbar denen halk
lar [sizden] ok daha uygar. Siz, szmona Grekler, Grek189

Kpeklerin Bilgeiii

olmayanlara kar savayorsunuz, ama Grek-ojmayanlar,

sizin gibi iddiasz bir ekilde lkelerini savunmay zorunlu
gryor. Size hibir ey yetmiyor. nk yanl eitildiiniz
iin hret dkn ve anlayszsnz.
507 Epist. 29 = G. 559
(Dionysios'a.) Kendine dikkat etmeye karar vermisin; bu
yzden sana birini yollamak istiyorum, -tanr hakk iin - o
ne Aristippos'a ne Platon'a benziyor, elimin altnda bulunan
Atinal bir eitmen. Baklar hiddetli, ok hzl yryor ve
elinde insann cann iyice yakabilecek bir kam var. Tanr
hakk iin, o sana her saat istirahat edilmeyeceini, yataktan
erken kalklacan retecek ve seni korkularndan, rk
tc hayallerinden kurtaracak. Bunlardan mustarip olduun
srece, sadece bekilerin ve saraynn duvarlar sayesinde
gvende olduun vehmine kaplyorsun. Oysa btn bun
lar, onlarn seni durmadan bunaltmasnn nedenidir, ne ka
dar sk gvenlik nlemleri alrsan, o kadar kt ruhsal skn
tlar kar ortaya buradan. [2] O btn bunlar yok edecek,
sana cesaret verecek ve seni bu iradesizliinden kurtaracak.
Zira zgr olmayan bir insan ne ie yarar? Kim mrn kor
ku iinde geirirse, bu onun iin tam da bir kleliktir! [Pla
ton ve Aristippos gibi] insanlarla dp kalktn srece,
bu ktlklerin hibiri yakam brakmayacak. Ama "plak
omuzlu adam" kabul edersen, o seni iyice zayflatacak, iki
lemlerine bir son verecek, kendisinin srd yaam tarz
n sana retecek, ite o zaman kurtulmu olacaksn, zavall
adam. [3] Ama imdi, seni kkten ykacak, yok edebilecek
adamlar bulmusun! nk onlar, sana nas bir iyilik ya
pacaklarna deil, yiyecek bir eyler elde etmeye bakyor, ve
kendi karlar peinde kouyor. Karlatn glklerin
hibirini stlenmiyor, ama servetini yiyip bitiriyor ve karak
terini bozuyorlar. Hellas'n tam ortasnda ve her yerde syle
nen u nl dizeleri duymayacak kadar da sarsn:
190

Diogcfm

"yi insanlardan iyi eyler reneceksin,

ama ktlerle
dp kalkarsan, u azck aklm da
kaybedersin."48
<...> [4] Zavall adam, senin iin, atalarndan miras kalan
despotlara zg yaam tarzndan daha ar bir yk ve seni
durmadan ykma gtrenlerden baka hibir ey yok. Ama
seni mutlakiyetilik denen bu "kutsal hastalk" tan kendi iste
iyle kurtaracak hi kimseyi bulamazsn. Her bakmdan bir
lgn gibi davranyorsun; bundan kendini uzak tutabilseydin kurtulmu olacaktn. Ne ki, evren durumunun ne kadar
kt olduunu grmyor, hastaln sende ne kadar uzun
zamandr ve derinde yer aldn kendin de fark etmiyorsun.
Bu yzden krbaca ve bir efendiye ihtiyacn var, hem de sana
hayranlk duyan ve dalkavukluk eden birine deil. Yani: By
le bir insandan ne beklerdin? Sana ne yaran olabilirdi? Sade
ce seni bir at ya da kz gibi krbalar, aklm bana getirir
ve gerekli tleri verirse. [5] Hastaln iyice arlam ve
ilerlemi. imdi kesmek, yakmak, ila almak ivedilikle gerek
li deil miydi? Sen her zaman kk bir ocuk gibi kendi
ne "bykbaba" ya da "dad" getirtiyordun, ve onlar sana,
"ye, benim km, hatnm iin; biraz daha fazla al!" diyor.
[Yeryznn] btn erkekleri ve kadnlan bir araya gelip
sana ilenseydiler, hastaln daha da ktye gtremezdin.
Ne diyorsun? Kesinlikle incir yapraklarn hl kemirinezdin,
bir koyun gibi kendini olgun meyvelerden g bela ayrrdn.
Aziz dostum, sen sevinemezsin, sen salkl olamazsn.
508 Epist. 30 = G. 560
(Hiketas'a.) Babacm, ben Atina'ya geldim. Sokrates'in
dostunun [Antisthenes'in] "mutluluu rettiini" duyar
duymaz oraya gittim. Tam o srada [mutlulua] gtren iki
yol hakknda konuuyordu; fazla deil, [sadece] iki yol ol
191

Kpeklerin Bilgelii

duunu sylyordu: Kestirme ve sapa yol. Herkes setii

yola admn atmakta serbesttir. Bunu duyunca nce sustum,
ama ertesi gn oraya gidip bize bu iki yolu aklamasn rica
ettim. Memnuniyetle yerinden kalkt, bizi kente ve kenti geerek
dorudan doruya Akropolis'e gtrd. [2] Akropolis'in kar
snda durduumuz zaman bize, yukarya kan iki yol gsterdi.
Biri ksayd, ama dik ve sarpt, teki uzun, ama rahat ve zah
metsizdi [...].49 Ve yle dedi: "Bunlar Akropolis'e kan iki
yol, ve mutlulua gtren yollar da tpk bunlar gibi. Herkes
istediini sesin, ben rehberlik yaparm." tekiler [yollar
dan] birinin sarplndan ve zahmetli oluundan korktular
ve o yolu semekten vazgetiler, ondan kendilerini uzun ve
rahat yoldan gtrmesini rica ettiler. Bense glklerle baa
kacam hissettim ve rahat olmayan, sarp yolda karar kl
dm, nk mutluluu bulmak iin acelesi olanlar, kllarn
ve alevlerin arasndan gemek zorundadr. [3] Ben bu yolda
karar kldktan sonra, o giysilerimi stmden kard, bana
iki katl bir harmani giydirdi, srtma bir heybe ast, iine
ekmek, biraz iecek, bir kupa ve bir anak koydu. Dna da
bir ya kab ile bir trp balad; bir de denek verdi elime.
Bylece donanm oldum. "Bana niin iki katl harmani giy
dirdin?" diye sordum ona. "Birlikte yapacamz almayla
seni iki trl hazrlamak iin: Yaz scana ve k souuna",
diye cevap verdi. "Niin?" dedim, "tek katls da ayni ii
grmez mi?" -"H ayr, hi de deil" dedi, "yazn geri sana
kolaylk salar, ama kn insanlk d aclar verir." -"S rt
ma niin bir heybe astn?" -"H e r yere evini de birlikte ta
yasn diye." -"Kupay, ana niin heybeye koydun?" -"B ir
eyler imek zorunda olduun ve hardalm olmad zaman
baharata, baka bir baharata ihtiya duyacan iin." -"Y a
kabn ve trpy niin baladn?" -"B iri yorgunlua, teki
kire kar iyi gelir." -"P ek i ya, denek niin?" -"Korunm ak
iin." -"K im den?" -"Ozanlardan; tanrlar da bu i iin onu
kullanr."
192

Efr-gr

509 Epist 31 = G. 561 (Para)

[Mektup Phainylos'a yazlmtr, ama Pankatiast Kichermos'la ya da Titormos'la yaplan bir grmeyi anlatr.] {43
"Bu gibi eylere [spora] bir daha dnmemde zere elveda de
Kichermos, ve artk Pankration'da, bakalarna kar dv
me. Pek yaknda, belirli bir yaa geldiin zaman, artk anlarla
ba edemeyeceksin. Hayr, gerekten iyi eylerle megul ol ve
insanlarn deil, felein50sillesine, yumruklarn deil, yoksul
luun, nemsizliin, alt snflardan gelmenin, srgnln
sillesine dayanmay ren. Bu gibi eylere deer vermemeye
altn zaman, mutlu yaayacak ve sknet iinde leceksin.
Ama tersini yaparsan, yaamn sefil bir varolu halinde g
bela srdreceksin." Ona bunlar aklaynca elindeki palmi
ye dalm yere att ve bandaki elengi kard, artk kendi yo
lunda gitmeye hazrd.
510 Epist. 33 = G. 563 (Para)
(Phainomachos'a.) [Diogenes skender'le yzleir] [3} Yoksul
luk, insann parasnn olmamasndan ileri gelmez. Dilenmek
kt bir ey deildir. Ama her eye sahip olmay istemde, hem
de zorla -k i bu sende sz konusudur-, ite budur yoksulluk.
Bu yzden su kaynaklan, toprak, hatta kei postlan yoksullu
umun yardmclardr, ve yoksul olduum iin kimse bana
kar karada ve denizde savamaz, ben nasl doduysam
-sana unu diyeyim k i- yle yayorum. Ama ne toprak ne de
su senin dzeyindeki insanlarn yardmcsdr: [4] Siz bunlar,
<bo, deersiz>51 olduklar iin hor gryorsunuz, ve gky
zne ykselmek istiyorsunuz. [...]
511 Epist. 36 = G. 566 (Para)
[4] "Ama yoksulluk tanrlarn gznde bir ktlk deil
midir?" diye Kyzikoslu bir yurtta bana sordu. Ben de ona,
"yoksullua bir ktlk dersen, o neye neden olur?" diye
sordum -"a l a " dedi, "soua, hor grlmeye" - [5] "H a
193

Kopeklerin Bilgelii

yr, bunlarn hibiri, [souk da], alk da yoksulluktan gel

mez. nk al gideren ve souktan koruyan birok ey
toprakta yetiir, rnein hayvanlar plaktr, ama souu
hissetmez/' -"E v et, ama doa hayvanlan byle yaratm
tr", karln verdi. "A kl da insanlan byle yaratr" de
dim. [...)
512 Epist. 37 = G. 567 (Para)
(Monimos'a.) [Diogenes Rodos'ta Lakydas'n konuudur.] [3]
[...] ve aaya Lakydas'n evine gittim. Ev, bizim doal ta
leplerimize yeten mtevaz bir ekilde deil, kitlenin52 sayg
gsterdii yanl dncelere uygun olarak epey masraf edi
lerek denmiti. Sedirlerin zerinde pahal rtler, yannda
bir ksm Parias53 mermerinden, bir ksm akaaatan yapl
m masalar vard, zerleri gm tabak anakla doluydu.
Hizmetiler el ykama taslan ve baka alet edevatla masalarn
nnde dikiliyordu. Bunlan grdkten sonra yle dedim:
"Azizim Lakydas, aslnda ben her eyden bir para almak
iin konuun olarak buraya geldim. Ama sen, dmanlarn
yapt gibi, tm cephaneliini bana kar sryorsun. im
di bunlarn hepsini ortadan kaldrsnlar, ve biz, Homeros'un
yada'sndaki kahramanlar gibi,
'tara kzlerinin postlan zerine',
ya da Spartallar gibi hasrlarn zerine uzanalm. Brak da
bedenimiz alk olduu altlk zerinde dinlensin. Ve tek bir
hizmeti bile bize hizmet etmek iin orada durmasn. Elle
rimiz bu i iin yeter ve doa onlan bize bunun iin verdi.
ecek kupalarmz topraktan yaplm olmah, ince ve ucuz,
kaynak suyu imek ve ekmek yemek istiyoruz; baharatmz
tuz ya da hardal olsun. Byle yemek yemeyi Antisthenes'in
okulunda rendim, ama deersiz olduu iin deil, tam ter
sine baka her eyden stn olduu iin, ve mutlulua gt
194

Diogenes

ren yolu, her eit mal mlkten ok daha deerli bu yolu daha
abuk bulabilmemizi salad iin." [...]
513 Epist. 38 = G. 568
[1] Oyunlar ertelenince sen Olympia'dan gittin. Ama ben gs
terileri zevkle izlediim iin, geriye kalan enlik gsterilerini
de grmek iin orada kaldm. Herkesin topland pazar mey
dannda bir aa bir yukan dolatm ve dikkatimi nce sat
clara, sonra rhapsodlara, filozoflara, khinlere verdim. Ada
mn biri doa ve gne enerjisi hakknda fikir beyan ediyordu
ve herkes de onu ciddiye alyordu, ama ben ortaya kp yle
dedim: "Hocam, gkyzne yaptn yolculuktan ne zaman
dndn?" Sustu, cevap veremedi. evresindekiler uzaklat;
orada tek bana kald ve astronomi izimierini bir kutuya
doldurdu. [2] Sonra bir khine gittim. Kalabaln ortasnda
oturuyordu ve banda, ne de oka kehanet sanatnn temel
lerini atm olan Apollon'unkinden daha byk bir elenk
vard. Yaklatm ve ona, "sen birinci snf m, yoksa berbat bir
khin misin?" diye sordum. O, birinci snf olduunu syledi.
Bunun zerine deneimi kaldrdm ve "peki iyi, imdi ne
yapacam? Cevap ver: Sana vuracak mym, evet mi hayr
m?" dedim. Ksaca dndkten sonra, "hayr" diye cevap
verdi. Gldm ve deneimi srtna indirdim. evredekiler
barmaya balad. "Niin baryorsunuz?" diye sordum,
"ne kadar berbat bir khin olduu ortaya kt ve bu yzden
daya yedi." [3] evredekiler onu da yalnz brakp uzakla
t, bunlan duyan pazar meydanndaki teki insanlar, [olu
turduklar] evreden ayrlp o andan itibaren [benim] peim
den gelmeye balad. Bana katlarar, sklkla yaptm gibi
metanet konusunda konutuum zaman, beni dinliyordu ve
metanet gsterdiim ya da [genel olarak] yaam tarzma sa
dk kaldm zaman, genellikle onlar da benimle beraberdi.
Bu yzden bazlar bana para, bazlar da maddi deeri olan
eyler getirdi, ve birou beni yemee ard. ll yaa

195

Kpeklerin Bilgelii

yanlardan bnyeye yarab olan eyleri alp kabul ettim, kt

lerden bir ey istemiyordum. Bana ilk defa mteekkir olan
lardan tekrar aldm, mteekkir olmayanlardan bir daha asla.
[4] Bana arpa ekmei vermek isteyenlerin kanlarn54 gzden
geirdim, ve onlara yararl olabildiysem ekmei almay ka
bul ettim; bakalarndan hibir ey istemedim, nk kar
ln vermeden birinden br ey istemeyi yanl buluyorum.
Herkesle deil, Pers kral gibi yaayan bakma muhtalarla
yemek yedim. rnein ok zengin bir ailenin gen olunu zi
yaret ettim ve salona rahata yerletim, her taraf tablolarla,
altnla sslenmiti, yle ki insann tkrebilecei bo hibir
yer yoktu. [5] Boazma bir ey takld, hafife ksrdm, et
rafma baktm, baka bir yer bulamadm iin delikanlnn
stne tkrdm. O fkeden kplere bindi, ama ben yle
dedim: "Ne yani, bay XY (ona adyla hitap ettim), bunu yap
tm iin kendine deil bana kzyorsun, nk duvarlar ve
taban sslerle doldurmusun, tkrlecek yer olarak bir tek
sen kalmsn." Bunun zerine o, "eitim eksikliimi ele
tirdiini anlyorum; ama bunu sana ikinci defa syletmeye
ceim. {u andan itibaren] hep bir adm arkanda olacam"
dedi. Daha ertesi gn servetini akrabalarna datt, heybesini
alp harmanisini katlad ve peimden geldi. Btn bunlan sen
Olympia'dan ayrldktan sonra gerekletirdim.
514 Epist. 39 = G. 569
[1] Sen "ikametgh nakletmeyi" de dnmek zorunda
sn, ve bunu, yaadm mddete lmeyi, yani bedenden
ruhu ayrmay aharak renirsen yapacaksn. Kanmca,
Sokrates'in yandalan lm byle, [yani "ikametgh nak
letmek"] diye tanmlyordu. Bu ahtrma ok basit. Filozof
olarak, doaya ve gelenee uygun ekilde, lmn55 senin
iin ne anlama geldiini dn ve incele. Zira ruh beden
den, baka deneyimler srasnda deil, sadece lmde ayr
lr, eer o [ruh] grr, iitir, koku ve tat alrsa, ayn en yk
196

D io g o u t

sek noktaya tutturulmu gibi, bedene bal kalr. lmeyi,

alarak renmezsek zc bir sonu karmzda buluruz,
nk ruh [kaderinden] ikyeti olur ve sanki sevdii bir
olandan ayrlmak zorunda kalm gibi ahlayp oflayarak
zlr.56 [2] Zira o oraya, her ne olursa olsun bir hedefe
doru dereler, tepeler, uurumlar aarak, ta ki son noktaya
ulaana kadar rehbersiz salverilir. Filozoflarn ruhlaryla
karlat zaman,57 bu ruhlar ondan kaar, nk onun, hra
ey zerindeki egemenlii ktlere brakarak yaamda ok
su ilediini ve bylece ahlaka bozulmu ynetimlerdeki
gibi byk hakszlklar yapmaya zorlanm olduun saur*
lar. Ama biz doru drst altrma yaparsak, yaam kolay,
lm a asz, yolumuz ok ho olacaktr. Zira onunla karla
an [teki] ruhlar onu rahat bir yoldan gtrr ve deerli bir
ganimet gibi aada iyiler hakknda hkm veren yargjcm
karsna merasimle karr. Ve bedeni geride brakmak,
yalnzla alk olduu iin, ona ac vermez. [3] Bu neden
le bu tr ruhlar Hades'te ok zel bir sayg grr, nk
onlar bedeni sevmiyordu. Egemen kanya gre, bedeni se
ven ruhlar ktdr ve zgr deildir, tekiler ise iyi ve
etkileyicidir -nk onlar her eye hkmederek yaar ve ko
numlar gereince emirler verir-, bu yzden doru ve kolay
icra edilecek ilere giriirler, yoksa bununla elien eylere
deil, bedenin, hazz yem gibi kullanarak, ruhu sanki bir ba
lkm ya da deersiz enin egemenlii altndaki herhangi
bir hayvanm gibi batan karmasna58 yol aacak eylere
deil. [4] [Ama bir defa] lm altrma yaparak renir
sen, "ikametghnn" yerini buradan oraya "nakletmek" zo
runda k ald n zaman, bu altrma sana elik edecek. nce
yaamn ho ve keyifli olacak, zira uyruk deil, hkmran
olarak zgr yaayacaksn, ve ksa sre sonra bedene a k
her eyi zerinden syrp atacaksn [...], ve bu, btnn
uyum iinde olmasna [yol aar?]: nsan susup ses karmaz,
hkmeder ve tanrlarn, ll olan insanlar iin ve isaz
197

Kopeklerin Bilgelii

yaamdan, -nem li, kutsal deil, nemsiz ve baya gerek

elerle insanlara ve hayvanlara misilleme yapmay, hrszl
, cinayeti amalayan bir yaam dan- saknan insanlar iin
hazr bulundurduu eye bakar. nk agzllk, patla
yana kadar yemek, imek deeri olmayan eylerdir ve bu
durumu hayvanlarla karlatrmak mmkndr.
515 Epist. 40 - G. 570 (Para)
(skender'e.) [1] [...] Hkm altna girdiin yanl tasarmlar
dan seni -b ir hekimin hastasn tamamen iyiletirmesi gibikurtaracak bir insana gven. [...] [3] Azizim, kendini sula
ve yreini daha ok dinle. [...] [5] [nsan] ktlk grme
meyi, ktlk yapmamay [ama edinmelidir]. Sana "ha
kal!" ya da "kendinden honut ol!" diye yazma hakkna sahip
deilim, ta ki kendin byle olana ve byle insanlar arasnda
bulunana kadar.
516 Epist. 42 = G. 572
(Fahie40 Melanippeye.) Dn arksn sen gelmeden nce
kendi elim sylemeye balad, ve unu iyice anladm ki,61 in
san cinsel isteklerini midenin isteklerinden daha kolay tatmin
edebiliyor. Zira Kinizm, bildiin gibi, doann aratrlmas
dr. [...]
517 Epist. 44 = G. 574
(Metrokles'e.) lll ve metaneti yalnz ekmek, su,
saman uval, harmani deil, yle ifade edecek olursam,_
"obann eli" de retir. Bir de u tarih ncesinin nl sr
oban hakknda bir eyler bilseydim! iddetli arzu hissetti
in zaman [eli] unutma! nk o bizim yaam dzenimize
aittir. Kadnlarla, ok zaman alan sefih ilikilerden tamamen
vazgemelisin. Elini kullanmay Pan'dan63 renmi olan
lardan sen de renmelisin. Sana, bu yzden "kpek" ya da
daha kt bir ey derlerse, aldrma!
198

Diogenes

518 Epist. 45 = G. 575

(Perdikkas'a) Mektup yazarak beni tehdit ettiin iin utanma
lsn! Hl Eriphyle'nin altnda durduuma ve -n e ayp!- r
vet aldma inanamyorum. Sen bunu iddia ediyor ve bana
hakaret etmeye devam ediyorsun. Ama senin lm tehditle
rin bir bcein tehditleridir. Eer bunu yaparsan ne kadar ac
ekeceini bilmiyorsun. nk benimle ilgilenen biri var bu
rada, o hakszlk yapanlardan hesap sorar, yaamda bir defa,
lmde on defa misilleme yapar! Bunlar sana, tehditlerinden
korktuum iin deil, benim yzmden bir su ilemeni iste
mediim iin yazyorum.
519 Epist. 47 = G. 577
(Zenon'a.) nsan evlenmemeli ve ocuk yetitirmemeli, zira
bizim cinsimiz zayf, ocuklar insani zayfl dertlere boar.
Arzudan64 dolay evlenen ve ocuk yetitiren biri, bunun ne
kadar meakkatli65olduunu anlad zaman piman olacak
tr; oysa daha balangta bundan kanabilirdi. Tutkulardan
kurtulmu ve kanaatkar bir mr srmek iin elinde avucundakileri yeterli bulan bir kimse, evlilii ve ocuk yapmay
reddedecektir. "Ama o zaman insan soyu tkenecektir, son
raki kuaklar nereden gelecek?" diye soracaksn. Keke bu
dalalk yeryznden kaybolsa ve herkes bilge olsayd! Ama
bylece, ikna edebildiim sadece bir kii yalnz kalacak belki,
insanlarn geri kalan ocuk yapmaya [devam] edecek. Ama
insan soyu tkenseydi bile, o zaman da, bcek ya da yabanars soyu tkenecekmi gibi ikyeti olmak gerekmez miydi?
Nesnelerin gerek doasn gzlemlememi insanlar ite by
le konuuyor.
520 Epist. 49 = G. 579
(Arouekas'a [?]) Kendini bil (o zaman iyileeceksin), eer bir
ruh hastalna, rnein delilie yakalandysan kendine bir he
kim bul ve zellikle bunun tersine ulamayasn diye tanrlara
199

Kpeklerin Bilgelii

yalvar [...] Vakit geirmeden gel, arap seni bekliyor, gecikir

sen bozulacak [?]. Gel! Yalnz benim iin deil, btn tekiler
iin de paha biilmez bir dost olacaksn. En iten dileklerimle
- ama sadece sana yazdklarsn gerekten de yaparsan.

NOTLAR
1 Birok metinde "kompoume*", ama Stephanus'un izledii Z'de
"skopoumen", yan "iyice inceleyerek".
2 Eurip. Med. 410;
$ Hom-y. 24,602-604.
4 Eurip. Hippok 612.
5 Pow. 1.
6 "plou&KKK", Mmneke'ye gre: "poous".
7 Kayp bir tragedyadan (TGF 394p. 914).
& Bat 77.
9 WehrK15.
10 "ton kyna, Diogenes, oun prospoiei" Donzdli.
11 Hom. Odys. 1,157 (= 4, 70).
12 Metin kesin deiL
13 Metin kesin deil.
14 Metin kesin deil.
15 "hedones"e karlk Elter "odynes"i, "aa"y nerir.
16 Metin kesin deil.
17 "ton kleiniou", Marklarofa gre: "ta deina".
18 Hom. y. 3,132.
19 Metin ve eviri kesin deiL
20 "kakon", Reiske'ye gre: "agathon".
21 "demagogos" burada "demagog (halk avas)" anlamnda deil, ta
rafsz gibi grnyor.
22 "hekon eikeis", Reiske'ye gre: "hekon".
23 Reiske "euprepos" yerine "aprepos" diye de okur.
24 Va da "onu" (eril), Heinsius "auten" yerine "auton" der.
200

"strateias", Markland'a gre: "stratias".

26 "yk tamay" ve "boyunduruu kendi stne almay" VVilamowitz metinden kan.
27 "autoi" yerine "hautois" diye oku.
28 Hes. erg. 348
29 TGF 808, 2
30 Stephanus, "Athenodoros" diye okur.
31 "gezinmek" ya da "gezinirken konumak".
32 "pleistas", Jacobs'a gre: "isas.
33 Ya da "yumruku", "pykten", Casaubonus'a gre: "plekten".
34 "eudes", Casaubonus'a gre: "tyches".
35 "anechorei", Hense'ye gre: "anephonei".
36 "ibrtiter", Klapis'a gre: "turpiter".
37 "zelotai easantes", Hertlein'a gre: "zelosantes".
38 "pantorektai", Wyttenbach'a gre: "pantoraiktai".
39 "prin", Hertlein'a gre: "kai triton".
40 "eltheis" yerine "elthei".
41 Metin kesin deil.
42 "plakounton", Schanz'a gre: "ploutounton".
43 1 Tim 6,8,
44 "pragmata", Sdafstaedt'e gre: "prota".
45 "alla", Giannantoni'nin eki.
46 "perainete" yerine "paroineite", ancak metin hl dzeltilmemitir.
47 "dieile" yerine "dielege".
48 Theogn. 1, 35 dev.
49 "kathistas", bozuk olmak gibi grnyor.
50 "tyches", Cobet'ye gre: ""psyches".
51 Boissonade'n yapt ek.
52 "hoi polloi", Hertlein'a gre: "hoi alloi".
53 "ek Parias lithou", Buecheler'e gre: "bariasnoou".
54 "doxas", Wilamowitz'e gre: "doreas".
55 "thanatos", Boissonade'a gre: "ouch houtos".
56 "hotan...entychei" buraya ait deil, Z. 14'te "pheugousi"den nce
gelecek, "hotan"n da silinmesi gerekecek.

201

Kpeklerin Bilgelii
57 Buraya Z. 11 f.'deki u szler gelecek: "hotan de kai philosophon
psydais entychei"
58 "hiesthai", Buecheler'e gre: ""hedesthai".
59 Herdher metinde boluk olduunu tahmin eder.
60 "pomei", Cobefye gre: "sophei".
61 "egignoskon", Buecheler'e gre: ""egignoske".
62 Metin kesin deil.
63 "panos", Schafstaedt'e gre: ""pantos".
64 "di'epikourian" yerine "di'epithymian".
65 "plea", Hertcher'e gre: "pleionon".

202

III.
RETNN YAYGINLAMASI

1. KRATES
Gi r i
Thebai Krates M 368 ylnda dnyaya gelmi ve 285'te
lmtr. Ailesi zengindi, byleyken Kinizmi "kabul ettii"
sylenir. Ayn ekilde iyi bir aileden gelen gzel Hipparchia
Krates'e k oldu ve evlenerek peinden gitti; onu Krates'in
rencisi diye saymak mmkndr; Hipparchia'run yan
sra Monimos'un, Metrokles'in ve (kesin olmasa da) Borysthenesli Bion'un adlan geer. Stoac Chioslu Ariston'un, hem
Zenon'dan hem de Bion'dan etkilendii iin, Krates'le kiisel
bir ilikisi olduu da varsaylabilir.
Krates parodiler, ayrca tragedyalar, alegorik bir iir olan
Pera'y (heybe), basit yaam ven bir methiye, mersiyeler ve
mektuplar (onun adyla gnmze gelenler kesinlikle gerek
deildir) yazmtr.
Krates ile Hipparchia, Famesina Villas'ndaki (bugn
Roma'da Museo Nazionale'deki) kk bir tabloda betimlen
mi tir. Sz konusu tablo, olaslkla Hellenizm dnemindeki
daha byk bir tablonun kopyasdr. Sa ba biraz dank
duran Krates'in elinde boumlu bir denek, ucunda bir u
valla heybe bulunan aatan bir omuzluk vardr. Giysileri
Kinik harmanisi ve de bir posttur. Hipparchia olduka k
giyinmitir ve bann stnde bir sepet tar. Elini, kocasn
izlemek istediini belirtircesine ona doru uzatmtr.

205

Kpeklerin Bilgelii

Kaynaklar

Y a a m ve D n c e l e r i
521 DOG. LAERT. 6 ,8 5 = G. 1
Krates, Thebaili Askondas'm olu. O da "kpek"in nl
rencilerinden biriydi. Ama Hippobotos onun, Diogenes'in
deil, Achaial Bryson'un recisi olduunu syler.
522 DOG. LAERT. 6,87 f. = G. 4
[Rodoslu] Antisthenes'in Diadochai adl eserine gre Krates,
bir tragedyada Telephos'u elinde bir sepetle ve perian bir
halde grnce, kendini Kinik felsefeye yakn hissetti. Maln
mlkn satt -nitekim o soylu kiilerdendi- ve eline geen
iki yz Talent'i yurttalarna datt. Kendini adamakll felse
feye verdi, komedya ozan Philemon onu yle anar:
" Yazn her zaman kaln bir harmani giyerdi
-Krates gibi olmak isterdi- kn da paavra."1
Diokles'in anlattna gre, Diogenes Krates'i, topraklarn
koyunlann otlamasna brakmaya ve gmlerini denize atma
ya ikna etmi. [...] Akrabalar defalarca gelip onu bu yoldan e
virmeye alyordu, ne ki o deneiyle onlar kovalyordu - ne
adamd ama! Magnesial Demetrios, onun bir bankere u koul
la bir hesap atrdm anlatr: ocuklan "sradan insanlar" olur
sa, paray onlara verecek, ama filozof olurlarsa, halka datacak,
nk filozof olarak bu paraya ihtiyalar olmayacak. [...]
523 Gnom. Vat, 743 n. 387 = G. 4
lrken Thebaililere u koulda otuz Talent brakt: "Olum
bana layk olduunu kantlarsa, paraya ihtiyac olmayacak;
layk olmazsa, bu da ona yetmeyecek."
206

Krates

524 Suda s. v. "Krates" = G. 4

O servetini tasfiye etti ve eline geen paray bir bankaya yat
rarak yle dedi: "ocuklarm filozof olursa, paray halka ve
rin, olmazlarsa, ocuklara verin." [...] Topraklarn otlasnlar
diye koyunlara brakt, bir smaa kp yle seslendi: "Thebaili Krates Krates'i klelikten azat ediyor [...]/ '
525 APUL. flor. 14 = G. 5
Bunu ve buna benzer eyleri o bir yandan Diogenes'ten duy
mutu, te yandan onlar kendi dnceleriydi de; her ne olur
sa olsun, o pazar meydanna kotu ve tm servetini sanki bir
pislik ynym gibi yere att, halk evresinde toplannca yk
sek sesle, "Krates Krates'e zgrln veriyor!" dedi. O an
dan itibaren sadece tek bana deil, stelik plak, her eyden
bamsz ve mrnn sonuna kadar mutlu bir ekilde yaad.
526 StMPL. in Epikt. ench. 5 = G. 6
Yoksulluk pek de kt bir ey deil; aksi takdirde Thebaili
Krates'e de kt bir eymi gibi gelirdi. Ama o servetini do
duu kente brakt ve yle dedi:
"Krates, Krates'in elindeki avucundaki btn paray alyor/'

Bylece o kendini zgr hissetti ve zgrle kavumasn

kutlamak ister gibi, bana bir elenk takt, oysa servetini yok
sullukla deitirmiti.
527 EPtPHAN. panar. 3,2, 9 = G. 16
Boiotia'daki Thebai kentinden gelen ve bir Kinik olan Krates, insa
nn servetinin olmamas zgrln [balangcdr] der dururdu.
528 PLUT. quaest. conv. 2,1, 6, 632e = G. 18
Her eve girip kan ve [her yerde] saygyla karlanan filozof
Krates'in ad "ilingir" e kmt. Alay lan karncay bile in207

Kpeklerin Bilgelii

atmiyordu ve knayp azarlad zaman [da] hatr sayarl

szlerinden anlalyordu.
529 APUL. flor. 22 = G. 18
Diogenes'in rencisi nl Krates Atina'da adalan tara
fndan bir ev-tanns gibi sayg gryordu. Hibir evin kaps
ona kapal deildi, hibir aile reisi, Krates'in rahatsz etmeden
etkili olmak iin kanamayaca bir gizini ondan saklamazd,
o btn aile ii anlamazlklarda ve ekimelerde arabulucu
luk, hakemlik yapard. Ozanlarn anlattna gre, bir zaman
lar Herakles kahramanca cesareti sayesinde insan ve hayvan
klndaki korkun canavarlar yenmi ve yeryzn onlar
dan temizlemiti. Bu felsefeci Herakles de insan ruhundaki
fkeye, hasede, agzlle, ehvete ve tm teki korkun,
caniyane itkilere kar savata ayn eyleri yapyor. O, dou
tan Thebaili, ki sylenceye gre Herakles de orada dnyaya
gelmiti, yan plak, elinde deneiyle btn bu hastalklan insann ruhundan kovuyor, aileleri arndryor, ktle
boyun ediriyor. O gerek Krates olmadan nce Thebai'nin
soylular smftna aitti: Soylu bir aile, bir hizmetiler ordusu,
etkileyici karlama salonuyla donatlm bir ev, k giysiler,
geni topraklar. Ancak o servetinin yaamda kendisine bir
korunak, bir dayanak sunmadn, her eyin deimeye tabi
ve gvensiz olduunu idrak edince, btn bunlarn mutlu ol
mak iin hibir anlam tamadn anlad.2
530 Suda s. v. Krates = G. 19
O Maroneial Hipparchia ile evlendi ve bu evlilie bir "kpek
evlilii" dedi. Hipparchia'dan Pasikles adnda bir olu oldu.
531 DOG. LAERT. 6, 88 f. = G. 19
[88] Eratosthenes, Krates'in Hipparchia'dan [...] Pasikles
adnda bir olu olduunu yazar. Olan 19 yama gelince, onu
bir fahienin evine gtrd ve yle dedi: "ite baban byle
208

Knfc
ilikide bulunuyor. [89] Zina yapanlar ise bir tragedyadaki
kiiler gibi ilikide bulunur: Onlarn dl srgn ve lm
dr. Kibar fahielerin oynalar bir komedyadaki kiiler gibi
ilikide bulunur, zira onlarn, hovardalktan ve sarholuktan
dolay, akllarnn nasl balarndan gittii temsil edilir.
532 Muson. STOB.'ta 4, 22a, 20 = G. 20
Adamn biri, "bana gre, evlilik, bir kadnla birlikte yaamak,
insan felsefe yapmak istiyorsa, bir engeldir" dedi. Musonius
yle karlk verdi: "Pythagoras iin bir engel deildi, Sokrates iin de, Krates iin de. Hepsinin birer kars vard. Ve ba
kalarnn onlardan daha iyi felsefe yaptm kimse iddia ede
mez. Kukusuz Krates'in bir evi, eyas, serveti yoktu, ama
buna ramen evliydi. Barnacak yeri olmad iin, gnn
gecesini -karsyla beraber!- Atina'nn kamuya ak revakla
rnda geiriyordu."
533 EPKT. 3 ,2 2 ,7 6
"Ama Krates evlendi." - "Sen bir ak evliliinden sz ediyor
sun, ve hakknda yargya vardn kadn ikinci bir Krates'ti!"
534 SEXT. BMP. Pyrrh. hyp. 3,24,100 = G. 21
Kinik felsefe yandalarnn ve Kitionlu Zenon'un, Kleanthes'in,
Chrysippos'un rencilerinin, bunun [yani sodomizmin] [etik]
asndan nemsiz olduunu aklamalarnda alacak ne var?
Bir kadnla alenen cinsel ilikiye girmek, bize uygunsuz bir
davran gibi gelse de, Hindistan'n baz halklar a ra sn d a ayp
saylmyor. Filozof Krates'in anlattna gre, onlar kimseye al
dr etmeden herkesin gz nnde cinsel ilikiye giriyor.
535 CLEM. ALEX, strom. 4 ,1 9 ,1 2 1 ,6 = G. 23
Bir kadmKinikde hatrlyorum; ad Hipparchia, Maroneia'dan
geliyordu ve Krates'in karsyd. Onlar somaki mermerli re
vakta "kpek evlilii" yapmt.

209

Kpeklerin Bilgelii

536 APUL. flor. 4 = G. 24

O kadar ok seviliyordu ki, soylu, gen bir hanm ondan
daha gen, daha zengin talipleri geri evirdi ve zgr
iradesiyle onu kendine koca seti. Krates srtndakileri
karp -olduka byk bir kamburu3 v ard - heybesini,
deneini, harmanisini yere braknca, kadna yle dedi:
"Btn eyam bu, ne kadar gzel olduumu da grdn;
iyi dn, sonradan yaknmak iin bir nedenin olmasn."
Ama Hipparchia her eye razyd, "ben daha nce ve uzun
sre bunu dndm; tm yeryznde senden daha zen
gin, daha gzel bir koca bulamazdm; beni istediin yere
gtrebilirsin" dedi. Bunun zerine Krates onu Stoa'ya
gtrd ve orada, bu kalabalk yerde gpegndz onun
yanma uzand, eer Zenon, retmeninin zel yaamn
evredeki kalabaln baklarndan korumak iin, abuk
davranp harmanisini stlerine rtmemi olsayd, onunla
-kadn da onun gibi kendini kaptrm t- herkesin gz
nnde cinsel ilikiye girecekti.
537 DOG. LAERT. 6, 93 = G. 26
Menandros da kiz Kz Kardeler adl eserinde Krates'ten yle
sz eder:
"Srtna bir harmani alp benimle uzaklara gideceksin,
tpk Krates'in kansnn Kinik kocasyla yapt gibi."
Kendisinin syledii gibi kzm rencilerine e olarak veri
yordu,
"onu otuz gnlne deneme evlilii iin verdi."
538 DOG. LAERT. 6,90 - G. 27
Fahielere durmadan sver dururdu, ama ayn zamanda on
larn beddualarna kar hazrlkl olurdu.
210

Ku M

539 PLUT. Alex. M. fort. aut virt. 2 ,3 ,336c - d = G. 28

Krates Delphoi'de fahie Phryne'nin altndan bir heykelini
grd ve yle seslendi: "te Greklerdeki hafifmereplim
zafer ant duruyor orada."
540 PLUT. coni. praec. 26,141 = G. 29
[...] Krates, "nk ss eyas neyi sslyorsa odur. Kad
n ssleyen, onu daha iffetli yapan eydir. Bunu ne altn, ne
zmrt ne de yakut deil, sadece arball, alakgnll
l ve grgy belli ettiren ey baarabilir" der dururdu.
541 DOG. LAERT. 6,88 = G. 30
Dokles, Krates'in ailesinin cann skender'in, ve Hipparchia'nn ailesinin cann da Philipp'in [baladn?] yaz
yor.
542 DOG. LAERT. 6, 93 = G. 31
skender ona, "doduun kenti yeniden ina etmemi ister mi
sin?" diye sordu. Bunun zerine Krates, "Niin? Belki baka
bir skender gelir ve onu tekrar tahrip eder" diye karlk ver
di. [Bununla o], hretsizliin ve yoksulluun kendi [gerek]
yurdu olduunu ve kskanln tuzak kurmad Diogenes'le
ayn kentte yaadm [sylemek istiyordu].
543 ATH. 10, 422c - d = G. 33
Kinik Krates, Phaleronlu Demetrios'a, kendisine ekmek dolu
bir heybeyle birlikte bir tes arap yollad iin serzenite
bulunuyor ve yle diyordu: "Keke kaynaklar ekmek de ge
tirseydi!"
544 PLUT. quom. adul. a b amico internse. 27,6 9 c -d - G .34
Phaleronlu Demetrios yurdundan srlm, kk dm
ve olduka mtevaz bir durumda Thebai'de yaad zaman,
Krates'in kendisini grmeye gelmesinden pek holanmam211

Kpeklerin Bilgelii

b, zira Kinik'in hogrsz konuma tarzna, sert szlerine

kendini hazrlyordu. Oysa Krates ona hogrl davrand ve
[tamamen genel olarak] srgn zerine konutu, srgnn
kt bir eye neden olmayacan, gvensiz, hatta tehlikeli
politik bir makam terk etmekten yaknmann bir ie yarama
yacam syledi. Ayn zamanda onu cesaretlendirdi ve avut
tu. Bunun zerine Demetrios'un sesi ald ve dostlarna yle
dedi: "Bir zamanlar iimden gcmden baka bir eyi gzm
grmedii ve byle bir insanla tanacak vaktim olmad iin
ne kadar da zgnm."
"Bir dost sz kederde sana bir iyiliktir,
ama budalalar iin uyarmak fazla gelir."4
545 DOG. LAERT. 6, 89 = G. 36
Favorinus Antlar adl eserinin D. Kitabnda onun hakknda
ho bir yk anlatr. Bir spor okulunun yneticisinden bir
ricada bulunmu ve adam kaba etlerinden tutmutu. Beriki
kznca Krates yle dedi: "Ne oluyor? Oras da dizlerin gibi
sana ait deil mi yoksa?"
Kusursuz bir insan bulmak mmkn deildir, der durur
du, tpk her narn iinde rk bir tanenin bulunmas gibi.
arkc Nikodromos'u o kadar ok kkrtt ki, beriki yum
ruu indirip onun gzn morartt. Bunun zerine alnna,
zerinde "Nikodromos'un eseri" yazl bir etiket yaptrd.
546
DOG. LAERT. 7, 24 = G. 38
Tyroslu Apollonios, Krates'in Zenon'u harmanisinden nasl
yakaladn ve Stilpon'un yarandan uzaklatrmaya al
tn anlatr. Bunun zerine Zenon yle demi: "Azizim
Krates, bir filozofu tutmak istediin zaman, bunu kulaklar
araclyla yapmalsn. Beni ikna et ve oradan yakala. Beni
zorlarsan, [sadece] bedenim senin yannda olacak, ama ru
hum Stilpon'un yannda."
212

Krates

547 DOG. LAERT. 7 ,2 - 4 = G. 38

Daha nce deinildii gibi,5 Zenon bir sre Krates'i dinledi.
Sonra, deniyor, Stpon'u da dinlemi ve Timonides4 Diort adl
eserinde, onun on yl Ksenokrates'i ve on yl da Polemon'u
dinlediini syler [...].
Zenon'un Krates'le karlamas yle olmu: Fenike'den
deniz yoluyla Pire'ye gelirken erguvan [erguvan renkli ku
ma?] ykl gemi batar. Bunun zerine o yukanya, kente
gider ve bir kitap dkknna girip oturur; o gnlerde otuz
yandadr. Ksenophon'un Sokrates'ten Anlar adl eserinin II.
Kitabn okuyunca neelenir ve "Sokrates gibi insanlar nere
de bulurum?" diye sorar. [3] Tam da o srada Krates gemek
tedir yoldan; kitap onu gsterir ve "peinden git" der. O
gnden itibaren Krates'in derslerine katlr, onun iinde genel
olarak felsefe yapmak iin gl bir eilim de vardr zaten,
ama "Kinik utanm azlklarna uyum salayamayacak kadar
utangatr. Krates onu bundan kurtarmak ister ve Kerameikos
soka boyunca tamas iin eline bir tas mercimek orbas
verir. Krates Zenon'un skldm ve tas saklamaya alt
n grnce, deneiyle vurup tas ikiye ayrr. Zenon kamak
ister ve bu arada orba bacaklarndan aaya doru sz
lr. Krates, "bu kadar abuk nereye, benim kk Fenikelim,
sana kt bir ey olmad ki!" diye seslenir. [4] Bylece o bir
sre Krates'in derslerine katld, ve Devlet adl eserini yazd
zaman, kimileri akayla onun "hl kpek kuyruuyla"7 yaz
dn syledi. Devlet'in yan sra [...] Krates'ten Anlar [..,]
da yazd. Sonunda Krates'ten ayrld ve yirmi yl boyunca yu
karda adlan geen filozoflarn derslerine katld. 8u yzden
onun yle dedii sylenir: "Geminin batmas benim iin b
yk bir kazant!". Bazlan bunu Krates'le ilikilendirir.
548 EUS. praep. ev. 14, 5,11 i., p. 729b - d (Numenios'tan,
Leem. 2).= G. 39
Arkesilaos ile Zenon Polemon'un rencisi oldular; bu yaz
nn sonunda onlarn adm tekrar anacam. Zenon'un nce
213

Kpeklerin Bilgelii

Ksenokrates'e, sonra Polemon'a katldna, ama te yandan "k

pek" Krates'ten de ders aldna deindiimi hatrhyorun. Ancak
Stilpon taraimdan ve HerakJeitos'un yandalarnca verilen ders
lerin onu etkiledii de gz nne alnmaldr. Ama Polemon'un
rencileri birbirine dnce, o tekilere kar mcadelede
Herakleitos'u, Stilpon'u ve Krates'i kendi yanna ekmeyi baar
d. Zenon, Stilpon'un etkisiyle bir mcadeleci, Herakleitos'un et
kisiyle hogrsz, Krates'in etkisiyle de bir Kinik oldu.
549 DOG. LAERT. 6,91 f . = G. 40
Kitionlu Zenon Anekdotlarnda, baka eylerin yan sra,
Krates'in byk bir umursamazlkla harmanisinin stne
koyun postu diktiini yazar. Grn genel olarak iticiydi,
ve beden eitimi yapt zaman, insanlar ona glerdi. Ellerini
yukarya kaldrmay ve u szleri sylemeyi alkanlk haline
getirmiti: "Cesaret Krates! Bunlar gzlerin ve tm bedenn
iin! Seninle alay eden bu insanlarn bir hastalk tarafndan
nasl sarsacam, seni mutlu sayacan ve tembellikleri y
znden kendilerine lanet okuyacan greceksin."
550 PLUT. vit. aer. alien. 8 ,831e = G. 46
Thebaili Krates, herhangi bir ykmllk ve bor altna gir
meyi gerektirmeyen sekiz talent deerindeki bir servetten
feragat etti, nk o ticarete, skntya ve telaa tahamml
edemiyordu, harmanisini, heybesini ald ve yoksulluk felse
fesinde kendine snacak bir yer buldu.
551 PLUT. tranqu. an. 4, 466e = G. 46
Krates heybesi ve harmanisiyle mrn, sanki bir bayram g
nym gibi, akalaarak ve glerek geirdi.
552 DOG. LAERT. 6, 92 = G. 47
nsan felsefede o denli ilerlemeli ki, komutanlar kendisine bi
rer merkep gdc gibi grnmeli.
214

Krates

553 lambl. STOB/ta 3, 5 47 = G. 4 9

Krates'in kansna gre, hazz belirli uurlar iinde tutan d
zenli bir yaam aileleri kurtarr, devletleri kurtarr.

554 STOB. 3,5, 52 = G. 51

Krates Pazar yerine gidip sabalara ve mterilere bakt. "Bu
insanlar", dedi, "binleri tekilerin tam kartn yapt iin
birbirini kutluyor. Bense baka olduum iin kendimi kutlu*
yorum: Ben ne sabaym ne de mteri."
555 STOB. 3 ,1 4 ,2 0 = G. 52
Peinden birok dalkavuun geldii zengin bir delikanl
ya Krates yle dedi: "Delikanl, yalnzln beni andr
yor."
556 STOB. 4,33, 27 = G. 53
Krates: "nl olmamn nedeni zenginliim deil, yoksulluumdur."
557 STOB. 3 ,1 5 ,1 0 = G. 54
Zenginlerin ve hovardalarn serveti uurum kenarndaki bir
incir aac gibidir. Ondan insanlar deil, sadece kargalar ve
yrtc kular yararlanr; zenginler ve hovardalardan da yal
nz fahieler ve dalkavuklar bir eyler alr.
558 DOG. LAERT. 6, 92 = G. 54
Dalkavuklan evresine toplayanlar, kurtlarn arasna dm
buzalar gibi yalnzdr. Onlar birbirine yakan deil, kt
niyetli varlklarn arasna katlrlar.
559 Gnom. Vat. 743 n. 383 = G. 60
Krates: "iir sana geni lde intihal yapyor; gereksiz s
lup aralanyla ve bir yn vecizeyle bezeniyor."
215

Kpeklerin Bilgelii

560 THEM. virt. 59 Mach = G. 63

Filozof [sk] alarak altrma yapmaldr; zira beden saln
byle kazanr ve [sabahtan] akama kadar ierek, yiyerek beden
lerine zarar verenlerin abucak pes ettikleri zahmetlere kolay
lkla katlanr. Onlar Krates gibi yaamalydlar Krates, her gn
belirli bir mesafe komay alkanlk haline getirmiti; "ben dala
m, karacierim ve gbeim iin kouyorum" diyordu.
561 THEM. virt. 41 Mach = G. 63
Krates zayf bnyeliydi, ama Karystoslu Glaukostan hi de
aa kalmyordu. Yani bir insann tm gcn kuvvetini,
kendi bedenini bo brakmakszn, zihnine veriyordu ve bu
gcn kayna oradayd.
562 MAX. CONF. 27,30 = G. 64
Krates, arap ierek ve et yiyerek kaslarn iiren gen bir
atlet grd, ve ona yle dedi: "Garip adam, hapishanenin
duvarlarn glendirmeye son ver."
563 DEMETR. eloc. 170 = G. 66
Makul insanlar da zaman zaman uygun bir frsatta, bir enlik
te rnein, ya da bir lende akalar yapmaya ve lks an
derecede sevenlere hakaretlerde bulunmaya cesaret edecek
tir; [... 1 szgelimi Krates'in Yemek Piirme Sanat da byledir;
onun Mercimek Yemeine rgu'sn de hovardalardan biri
okumalyd. Kinikler genellikle bu slubu kullanyor. Bu tr
akalar, anekdotlarn ve vecizelerin ilevini stleniyor.
564 APUL. flor. 20
Krates [...] yergiler kaleme ald.
565 DOG. LAERT. 2,118 = SH 347 = G. 67
Stilpon bir defasmda kn Krates'in souktan nasl mustarip
olduunu grd ve yle dedi: "Azizim Krates, sanrm senin
216

Kralca

yeni bir harmaniye ihtiyacn var." Krates fkelendi ve kaleme

ald bir parodide Stilpon'a saldrd:
"ok byk aclardan mustarip Stilpon'u da grdm ben,
evet, Typhoeus'un sessizlie gmld Megara'dayd,
evkle tartyordu, ve evresinde bir yn renci vard;
peki, konu neydi? 'Erdem' (ama harflerin yeri
deitirilmeliydi)."
566 DOG. LAERT. 6, 85 = SH 350 = G. 70
Aadaki elencelik iir de onundur:
"arap kzl dumanlarn ortasndaki kentin Heybe'dir ad,
gzel ve verimli, ama olduka yoksul ve kirli,
ne asalak budalalarn, ne de fahie kalalarndan
zevk alan ehvet dknlerinin der buraya yolu.
Oysa bu kent kekik, ekmek, sarmsak ve incirle dolu*
insanlar savamaz birbiriyle bunlar iin,
kimse sanlmaz silaha para ve n iin."
567 DEMETR. eloc. 259 = G. 70
Kom edi'deki gibi, akayla kank olsa da belirli bir ciddi
yet gzden kamaz, ve Kiniklerin slubu [beyledir], r
nein Krates'in dizelerinde [kantland] gibi: [No: 566,
Dize 1].
568 CLEM. ALEX, strom. 2, 20,121,1 f. = SH 352 = G. 71
Thebaili Krates diyor ki:
"Bunlara hkmeder o ve sevinir sahip olduu
iin, kk olmaz altna ve ak duygulanna,
tatl arzulara, zorbalk eilimiyle birlikte olanlara."
Sonunda unu ekler:
217

Kpeklerin Bilgelii

"zgr olan ve kleletirici hazlara boyun emeyen herkes

ilelebet sren egemenlii sever, zgrl sever."
569 PLUT. tuenda san. praec. 7 ,125f = SH 353 = G. 72
Krates'in kansna gre, bir devlet zellikle lks ve savurgan
yaam tarz yznden kebilir ve bir kiinin egemenliine
girebilir. akayla yle uyaryordu:
"Mercimek yemekleriyle yetin,
yoksa gelir ykm [...]"
Bunu herkes iyi ezberlemeli: "Mercimek yemekleriyle ye
tin!" nsan, lahana sarmas ve balk yemeye [cret] etmek
tense ve ar doyarak bedende karkla, skntlara ve
ishale yol amaktansa, genel olarak tere ve zeytinle yetin
meli.
570

PLUT. laud. ips. 1 7 ,546a - b = SH 357 = G. 74

"Yediim, itiim her ey aittir bana,
akn verdii haziar zevkle tattm,
ama byk bir zenginlikten aynlmak
zorunda kaldm."

Bu dizelere Krates kendi dizeleriyle ok zekice karlk

verdi:
"Aittir bana aklmla kazandklarm,
esin perilerinin soylu armaann hatrladm,
ama byk zenginlii ykb kibir batan aaya."
571 DOG. LAERT. 6, 92 = SH 356 = G. 75
leceini hissedince, kendi kendine u arky syledi:

218

Krato

"Terk ediyorsun yaam sevgili kambur,

belin bklm yllarn yk altnda
gidiyorsun Hades'in yurduna."
nk onun zamanla [iyice] kamburu kmt.
572 STOB. 3 ,1 4 ,1 6 = SH 361 = G. 77
Krates dalkavuklara, "yemekte ba sallayanlar" diyordu.
573 Anth. Pal. 10,104 = SH 361 = G. 77
Filozof Krates'ten kanaatkrla vg:
"Yaa sen, hkmeden tanra, bilgelerin ak ve byk
sevinci,
sevimli kanaatkrlksn sen, l l parlayan llln
ocuu.
Her zaman haktan yana olan takdir eder senin erdemini.
[-]"
574 DOG. LAERT. 6,86 = SH 362 = G. 78
Krates'in ok iyi bilinen bir "Hesaplama"s da vardr:
"Aya on mina ver, hekime bir drahmi,
Dalkavua on talent, danmana - hibir ey.
Fahieye bir talent, ve obol de
filozofa. [...]"
575

DOG. LAERT. 6, 86 = SH 363 = G. 79

"Sevgi al giderir, o olmazsa, zaman;
ve bu da ie yaramazsa - ilmek."

576 DOG. LAERT. 6,98 = SH 364 = G. 80

O, en yksek anlamda felsefi nitelii olan tragedyalar da yaz
mtr, rnein aadaki dizelerin [kantlad] gibi:
219

Kftpeklerin Bilgelii

"Vatanm bir kule, bir ev deildir benim:

Tm yeryzdr benim yurdum, kentim,
ve olmaya hazrdr her zaman benim meskenim."
577

STOB. 4, 50, 66 = SH 366 = G. 82

"yi bir mimar, yani zaman bkt belimi,
ama yaratt her ey mecburen gten dmeli."

578 STOB. 4, 50, 8 = SH 368 = G. 85

Krates'ten ya da Antiphanes'ten:
"Byk bir ktlk diye yaknyorsun yallktan,
ama cezasn lm veriyor bu yaa ulamayann.
Hepimiz iple ekiyoruz onu, ama gelince de,
'eyvah' diyor, doaya mteekkir olmuyor insan."
579 DlOG. LAERT, 2, 25 - Philemon, PCG 105 = G. 86
Krates sk sk u dithyrambos'u ezberden okurdu:
"Gm tabak anan, erguvan kuman
yaama deil, yalnz tragedya yazarlarna vardr yaran."

Kukula

Metinler

580 Anth. Pal. 9, 359

nsan yaamda hangi yolu seer?
Pazar nifak ve kt hareketlerle dolu, evde tehdit eder
kayglar seni;
Toprak zahmete sokar, deniz korkuyla evreler;
Ve servetin varsa gurbette korkuya kaplrsn,
Eer yoksa bir znt kaplar seni; evlilik
Ba ars verir, bekrsan daha da yalnz kalrsn;
220

Knft
ocuklar klfettir, ocuksuz olmaksa yarm yaamaktr;
Genler aklsz, yallar ise zayftr.
Yalnz iki ey istenebilir: Hi domam olmak ya da
doar domaz tekrar lm ek

Krates'e Atfedilen Mektuplar

581 DtOG. LAERT. 6, 98 = G. 87
Kratesin mektuplardan oluan bir kitab da vardr, bu
mektuplarda st dzeyde felsefe yapar; slubu Platon'u
hatrlatr.
582 Epist. 2 = G. 89
(rencilere.) Yaam iin gerekli eyleri herkesten iste*
meyin, ve onlarn size vermek istedii her eyi alp kabul
etmeyin (zira erdemin ktlk tarafndan desteklenmesi
doru bir ey deildir), sadece felsefeye vakf olanlardan
alm; sonra size ait olanlarn iadesini talep etmeniz mm
kn olacaktr, ve kimse bakalarna ait bir eyi talep ettii
nizi dnmeyecektir.
583 Epist. 3 = G. 90
(rencilere.) Ruhla v e bedenle sadece gerekli olduu kadar
ilgilenin, ve d grne bu kadar bile nem vermeyin. Zira
mutluluk hazdan (onun yznden d grne ihtiya du
yarz) ileri gelmez: Erdem, d grnle ilgili herhangi bir
ey olmadan da mkemmeldir.
584 Epist 4 = G. 91
(Hermaiskos'a.) almay erek edinsen de ondan kan
san da fark etmez, ~ al! Zira almamakla almann
{kendisinden] kanamazsn: Tam tersine, onu takip eder
sin.
221

Kpeklerin Bilgelii

585 Epist. 5 = G. 92
(rencilere.) Yasa iyidir, ama felsefenin zerinde deildir.
Yasa bizi hakszlk yapmamaya zorlar; felsefe ise bize brnu
retir. Bir eyi gnll deil de zor altnda yapmak ne kadar
iyi deilse, yasa da ayn lde felsefeden daha iyi deildir.
Bu yzden felsefeyle ilgilenin ve politikay brakn, nk
insanlara hakszlk yapmamay reten eyi anlamak, onlan
buna zorlayan eyi anlamaktan daha iyidir.
586 Epist. 6 = G. 93
(rencilere.) Felsefe yapmak sizin iin nefes almaktan daha
nemli olmaldr (zira felsefenin baard gibi iyi yaamak,
nefes almann neden olduu sadece yaamaktan ok daha b
yk lde ulamaya deer bir hedeftir), hem de bakalar gibi
deil, hpk Antisthenes'in temellerini att ve Diogenes'in ta
mamlad gibi. Bu ekilde felsefe yapmak size pek ho gel
mese de, hedefe ok daha abuk gtrr. Diogenes'in her za
man dedii gibi, mutluluk yolunda insan alevlerin arasndan
da gemelidir.
587 Epist. 7 = G. 94
(Zenginlere.) Asm kendinizi! Fasulyeniz, nciriniz, suyunuz,
Megara'dan gelme mintanlarnz var, byk lde ticaret ve
tarm yapyorsunuz ve hain, despot, canisiniz, rahata yeri
nizde oturacanza her eit suu iliyorsunuz. Biz ise tama
men bar iinde yayoruz, nk Sinoplu Diogenes bizi her
eit ktlkten kurtard. Bizim hibir eyimiz yok, ama her
eyimiz var, sizin ise her eyiniz var, ama kavgaclnz, ks
kanlnz, korkularnz ve kibriniz yznden hibir eyiniz
yok.
588 Epist. 10 = G. 97
(Lysis'e.) Azizim Lysis, Eretria'daki msabakadan bu yana
senin devaml sarho olduunu duydum. Eer bu dony222

Katet

sa, bilge Homeros'un u szlerini yabana atmamak yerinde

olur:
"elm iti arap nl at adam Eurytion'un da a k ln ..."8

ve o gl, insan st Tepegz'n de. Demek ki arap, bizden

bu kadar gl ve iri olanlar rahatsz ediyorsa, bizi de rahatsz eder mi dersin? Hem de ok kt bir ekilde diyorum ben.
arabn, senin bana bir ktlk getirmemesini istiyorsan,
benim nerim onu doru drst imeyi renmelisin. (2] Zira
doru kullananlar kudurtmad ve ldrtmad iin mz
raba pes edilmemesi gerektiini dnmek, ve araba hem
boyun emeyi hem de onu doru tketebilmeyi dnmek
samadr. < ...> Ya da mzrabn bu kadar gl bir etkisi mi
var? [zellikle o zaman] insan onu zenle tketmeli, ll
insanlarn iinde onu kendine hkim olarak tketmeyi dene,
ki bylece, her ne kadar ok deer vermesen de, tann armaa
n bana vurmasn, eer bu armaana sayg duyarsan, sana
verdii memnuniyetin tadm pimanlk duymadan karabilesin ve ondan yararlanabilesin [...].*
589 Epist. 11 = G. 98
(rencilere.) htiyalarnz en aza indirgemeye aln (bu
sizi tanrya yaklatrr, tersi ise ondan uzaklatrr), tanrlar
ve aklsz yaratklar arasmda duran sizler o zaman deersiz
cinsle deil, daha yksekteki cinsle eit hale gelmeyi [baara
caksnz].
590 Epist. 12 = G. 99
(Orion'a.) Tara yaam insan iyi, kent yaam ise kt yap
maz, sadece iyi ya da kt insanlarla ilikilerdir insan be
lirleyen. Eer oullamun kt deil, iyi olmasn istiyorsan,
onlan taraya deil bir filozofun okuluna, yani bizim de gitti
imiz ve doru olan rendiimiz yere gnder. Zira erdem,
223

Kpeklerin Bilgelii

altrma yaplmas gereken bir eydir: O ruha, ktlk gibi

kendiliinden gizlice girmez.
591 Epist. 13 = G. 100
(Eumolpos'a.) Diogenes'in harmanisi gsterisiz, ama g
ven vericidir, onu kim srtma geirirse, Kartaca esvaplarn
giyenlerden daha gvenilir olur; onun yaam tarz, Perslerin yaam tarzndan daha yaln, daha salkldr, varoluu
eziyetlidir, ama Sardanapal'm varoluundan [da] daha z
grdr. [...]
592 Epist. 14 = G. 101
(Genlie.) Arpa ekmei yemeye ve su imeye aln, aznza
ne balk ne de arap koyun, nk bunlar, Kirke'nin zehirleri
gibi, yal erkekleri hayvana ve delikanllar kadna evirir.
593 Epist. 15 = G. 102
(rencilere.) Yalnz btn ktlklerin en kts olan
hakszlk ve lszlkten deil, stelik onlarn dour
duu hazdan da kann. Baka hibir eyin deil, [ister]
hissedin [ister] mit edin, tamamen onlarn zerinde yo
unlan. Yalnz manevi deerlerin en ycesi olan kendine
hkimiyete ve sebata ulamay deil, stelik onlann yarat
t ar almay da hedef edinin, ve zahmetli olduu iin
ondan kamayn. Daha az deeri olan bir eyle10 deitire
cek miydiniz? [... ]
594

Epist. 16 = G. 103

(rencilere.) Kinik felsefesi Diogenes'in felsefesidir, bu

felsefenin ilkelerine gre aba gsterenlere "kpek" denir,
"kpek-oknak" mutlaka felsefe yapmak demektir [ya da fel
sefeye giden ksa yol]. Bu nedenle bu addan ekinmenize ge
rek yok ve bu yzden harmani ile heybe tamaktan kanma
yn, zira onlar tanrlarn silahlandr.21
224

595 Epist. 19 = G. 106

(Patrokles'e.) [...] Kinii Kinik yapan giysi deil, giysiyi giysi
yapan Kiniktir. [...]
596 Epist. 21 = G. 108
(Kpek Metrkles'e.) "Kpek" [adndan] korktuun srece
sana byle hitap edeceim, Bence sen ondan hl korkuyor
sun. Ve bir mektupta sen kendin bana "kpek" diyordun.
Eer korkma huyundan vazgeer ve sadece akln bana
toplarsan, byle [yani doru] eyler yapmay da renecek
sin aynca. nk mutlulua giden yol konuma nedeniyle
uzundur, ama gnlk altrmalar, edimler nedeniyle ksadr.
[...]
597 Epist. 24 = G. 111
(TesalyaMara.) nsan at iin deil, at insanlar iin yaratlmtr.
Atlar iin deil, kendiniz iin zahmete girin; aksi takdirde ke
sinlikle atlarnz ok deerli, ama kendiniz deersiz olacak.
598 Epist. 26 = G. 113
(Atmallara.) Diogenes'in, her ey iyilere aittir, demesine ve
size gelip hibir ey istememesine, ama baz eylerin iadesini
talep etmesine armayn! Zira her eyin tanrya ait olduu
na amayn, tam tersine: Siz hepiniz, ryanza giren ve kur
ban talep eden tanrya mutlaka bir kurban kesilmesi gerek
tiini dnyorsunuz. Helios'un sizden bir ey istediini
deil, baz eylerin iadesini talep ettiini de sylyorsunuz.
Demek ki, her eyin tanrya ait olduunu kabul ediyorsanz,
onun baz eylerin iadesini talep etmesine de fkelenmemelisiniz. yilerde de durum byledir. unu kabul edin ki, her ey
tanrya aittir, her ey dostlarn ortak maldr ve sadece iyiler
tanrnn dostudur, ama o sizden bir obolos istedii zaman,
sanki size ait bir eyden ayrlmak zorunda kalyormu gibi
yakmyorsunuz.

225

Kpeklerin Bilgelii

599 Epist. 33 = G. 120

(Hipparchia'ya.) Senin dourduunu ve her eyin yolunda
gittiini duydum, nk bana hibir ey sylemedin. Tanr
ya ve sana krler olsun! Anlaldna gre sen, zahmetin
sonucu olarak insann zahmet ekmediine inanmsn! Yok
sa gebeliin srasnda bir atlet gibi altrma yapmasaydn,
doum bu kadar kolay olmazd. Kadnlarn birou gebelik
srasnda gten dyor ve dourduklar zaman da, eer ya
arlarsa, hastalkl ocuklar dnyaya getiriyor.
600 Epist. 35 = G. 122
(Aper'e.) ok sayn bay! Ksa ve z, her duruma uyan eski bir
kehanet vardr. yle ki: Kanlmaz olandan kamaya al
ma. nk kanlmaz olandan kamaya alan bir kimse,
her halde biarenin biri olmaldr ve ulalamayan arzu eden
bir kimse de, onu asla elde edemez. Ben belki de sana eski
kafal ve kl krk yaran biri gibi geliyorum ve kendimi asla
savunmak istemiyorum. Peki, istersen beni hor grebilirsin,
ama u yal adam dinle! nk ben kendi deneyimlerimden
rendim ki, biz insanlar [tam da] sorunsuz bir mr srmek
istediimiz [zaman] eziyet ekiyoruz. [2] Oysa bu, olanak d
bir eydir. nk biz kanlmaz olarak bedenimizle ve in
sanlarla birlikte yaamak zorundayz, ve sorunlarn birou,
birlikte yaadmz insanlarn makul olmayndan ve bede
nimizden ortaya kmaktadr. Demek ki, bir kimse bu ilkeler
le uyum iinde yaarsa [?], o zaman o dertsiz ve korkusuz ve
de mutlu olur! Ama o bunu da [?] idrak etmezse, bo umut
lara ve isteklere kaplp gider. Eer sen kitlenin yaam tarzn
beeniyorsan, onlann tlerini dinle, nk onlar bu ile
ri daha iyi bilir. Ama bir Sokrates'in, bir Diogenes'in yaam
tarzn beeniyorsan, trajik yazglar bakalarna brak ve bu
insani an kendine rnek al.

226

NOTLAR
1 PCG134 [136] - hos Krates ei", Cobet'ye gre: "enkrates
2 Metin kesin deil.
3 "auctiore", Oudendrop'a gre: "aucto".
4 Eurip. TGF 962.
5 Diog. Laert. 6,105.
6 Croenert "Timokrates"ten yana.
7 "eti tei, Gomperz'e gre: "epi ten".
8 Hom. Odys. 21, 295.
9 Metin kesin deil.
10 "cheiro", Capelle'ye gre: "kreitto".
11 Metin kesin deil.

2. METROKLES
Gi ri
Maroneial Metrokles Hipparchia'nn kardeiydi, yani o da
ayru soylu aileden geliyordu. Metrokles nce Theophrastos'un
ve Ksenokrates'in derslerini dinledi, sonra da Krates'e katld.
Teles (40 f.), Bion'dan aktararak, Krates'e katlmasnn onun
yaam tarznda hangi deiiklie yol atn anlatr. Met
rokles, anekdot ve vecize karm olan Chreia'run ("yaamn
felsefi ihtiyalar") mridi saylr, ve bu tarz, ilk Kiniklerden
gnmze ulaan metinleri niteler.

Kaynaklar
601 DOG. LAERT. 6, 94 f. = G. 1
Hipparchia'nn kardei Metrokles nce peripatetiki Theophras
tos'un derslerine katld. Theophrastos onu yle sk boaz etti ki,1
bir defasnda tefekkr almasnn tam ortasnda osuruverdi,
sonra o kadar utand ki, eve kapanp alktan lmek istedi. Krates
bunu duyunca, evdekilerin ars zerine oraya gitti, ve kasten
kuru fasulye yedi; bylelikle ve tleriyle, onun kt bir ey
yapmadn kendisine gsterdi; eer osuruk doal yoldan k
mam olsayd, bu ok garip bir durum olurdu; sonunda kendisi
de benzer bir harekette bulunarak osurdu ve Metrokles'e yeniden
cesaret verdi. O gnden sonra Metrokles onun derslerine katld
ve iyi bir filozof oldu. [95] Hekaton, Metrokles'in kendi eserlerini
yaktm ve yle sylediini aktarr:2
"Bunlar sadece gece yan s3 dlerinin dokuduu
eyler."4

228

Metrokk

Bakalarna gre o Theophrastos'un ders notlann atee

atm ve yle demitir:
"Buraya gel Hephaistos, sana Thetis'in ihtiyaa var imdi."
0 unlar syleyip dururdu: "Baz eyleri, rnein bir evi
parayla satn almak mmkndr; eitim gibi bazlar iinse
zaman, gayret ve sebat gerekir. Servet, doru kullanlmazsa
zararldr." Metrokles yallnda kendini boarak ldrd.
602 PLUT. an vitios. ad inf. suff. 3 ,499a - b = G. 3
rlplak orada duran ve dardan hibir eye ihtiya duy
mayan yoksulluk kadere, insanlar nasl oluyor da mutsuz ve
cesaretsiz yapabiliyorsun, diye sormal. "Kader, sen yoksul
luu tehdit mi ediyorsun? Metrokles sana glyor, o ki kn
zel hamamlarda,5yazn tapmak avlularnda uyur ve bylece
k Babylon'da, yaz Media'da geiren Pers kralna mutluluk
yarnda meydan okur."
603 DOG. LAERT. 6, 95 = G. 6
Theombrotos ile Kleomenes onun rencileriydi; Theombrotos [daha sonra] skenderiyeli Demetrios'un, Kleomenes de
skenderiyeli Timarchos'un ve Ephesoslu Echekles'in ret
menleriydi. Ancak Echekles, ilerde szn edeceimiz Menedemos gibi, Theombratos'un derslerine de katlmt. nl
Gadaral6Menippos da onlarn arasndayd.

NOTLAR
1 Metin kesin deil: Menagius "diephtharto"nun yerine "edysopeito"y nerir.
2 GomoU 23.
3 "nykteron", Nauck'a gre: "nerteron".
4 Adesp. trag., TGF 285.
5 "pribatois, Usener'e gre: "probatios".
6 Menagis "Sinop"tan yana.

229

3. HtPPARCHA
Giri
Maroneial Hipparchos hakknda bildiimiz ok az ey frag
manlar halindedir. Soylu bir aileden geliyordu ve olaslk
la kardei Metrokles'in araclyla onun retmeni olan
KratesTe tanmt. Rrates'e k olan Hipparchia, ana baba
snn kar kmasna ve Krates tarafndan pek de tevik edil
memesine ramen onunla evlendi. Bu "kpek evlilii" zel
bir durum saylr, nk birok Kinik evlenmeyi reddeder.
Hristiyan Theodoret, Krates'in tutkudan gznn karard
n, kendi "grkemli ilkeler"inin aksine davrandn syler;
oysa Krates kamburunu gstererek Hipparchia'y tutkularn
dan kurtarmak istiyordu.

Kaynaklar
604 DOG. LAERT. 6,9 6 - 98 = G. 1
Metrokles'in kz kardei Hipparchia da [Kinik] retisine ken
dini kaptrd. Her ikisi de Maroneiahyd. Hipparchia Krates'i,
retisini ve yaam tarzn sevdi, servet, soyluluk, gzellik,
kendisine talip olanlar umurunda deildi. Krates onun her
eyiydi. Hatta ana babasn, eer kendisini ona [e] olarak
vermezlerse, intihar etmekle tehdit etti. Anababas Krates'e,
kzlarm bu iten vazgeirmesi iin yalvard, ve o [elinden ge
len] her eyi yapt. Ama onu raz edemeyince, ayaa kalkt,
soyundu, karsna geip yle dedi: "Bak bakalm, mstak
bel kocan neye benziyor, bu da onun serveti. Her eyi ok iyi
dn; eer benim alkanlklarm da paylamak istemezsen1
eim olamazsn." [97] Gen kz onun lehinde karar verdi, Kra230

Hipparchia

tes gibi giyindi, onun, kocasnn peine takld, onunla ale

nen cinsel ilikiye girdi ve davetlere de katld. Bir defasnda
Lysimachos'un dzenledii bir lende yer ald, ve burada
"ateist" lakapl Theodoros'u, u paralojizme bavurarak k
k drd: "Eer Theodoros, kimsenin hakszlk diye tanmlayamayaca bir ey yaparsa, Hipparchia da, kimsenin
hakszlk diye taumlayamayaca ayn eyi yapabilir, yle
deil mi? imdi, Theodoros kendi kendine vurursa bir hak
szlk yapm olmaz; demek ki, Hipparchia da Theodoros'a
vurursa hakszlk yapm olmaz." Bunun zerine Theodoros
ne diyeceini bilemedi; sadece Hipparchia'mn eteini kaldr
d, ama Hipparchia ne rkt ne de rahatsz oldu; oysa ne de
olsa bir kadnd. [98] Sonra Theodoros ona,
"'dokuma tezghn terk eden mekik'2
sensin demek ki?" deyince, o da yle cevap verdi: "Evet, be
nim, Theodoros, ama mrm dokuma tezgahnn banda
geirmek iin deil de, kendimi eitmek iin aldm kararn
yanl olduuna inanma hakkna sahip deilsin."

N O TLA R
1 Metin kesin deil.
2

Eurip. Bakch. 1236.

231

4. MENEDEMOS
Giri
Ayn ad tayan Eetrial filozoftan ayn olarak Kinik Merter
demos Anadolu'nun batsndan geliyordu, nce bir Epikurounun, Lampsakoslu Kolotes'in, sonra da Metrokles'in (ya d
Krates'in?) mezi saylan KinikEchekles'in derslerine katlch.
Menedemos, Bion'un ve Menjppos'un adayd. Kinik re
tisini kabul ettikten sonra, konumalarnn byk blmn!
Herculaneum'daki papirs tomarlarndan eline geirdii eski
retmem Kolotes'e kar mcadeleye giriti. Menedemos br
eserinde, Epikurosulanrt, iir sanatn reddettikleri zamav
kendileriyle elikiye dtklerini kantlyordu. Baka bir
eseri de "bilge kii mercimeini kendi piirir" baln ta
yordu. Ayrca Kolotes'ten rendiimize gre, Menedemos'
bir Kinik olarak Stoacla yakn olduu halde, baz Stoaclar
onu "saf ve budala" diye tanmlamtr.

Kaynaklar
605 DOG. LAERT. 6,102 = G. 1
Menedemos, Lampsakoslu Kolotes'in rencisiydi Hippobotos'un anlattna gre, o denli gariplikler yapyordu ki, Eriny
klna girerek, insanlarn iledii crmleri gzlemlemek zere
Hades'ten gnderildiim iddia ediyor, oraya dndkten sonra
bunlan tanrlara bildireceini sylyordu. st ba yleydi;
Ayakulama kadar uzanan koyu gri bir pelerin, belinde mor bir
kemer, banda 12 bur ilenmi Arkadya ii bir apka, ayaklar
nnda tragedya oyuncularnn giydii kaln tabanl kunduralar,
upuzun bir sakal, elinde dibudak aacndan bir denek.
232

5. THRASYLLOS
Gi ri
Byk Antigonos'un ada olarak Thrasyllos 4. yzyln
son eyreinde yaamtr. Ancak onu kralla ilikilendiren
anekdotlar adm anmadan Plutarkos (vitios. pud. 7, 531f) ve
Seneca (benef. 2 ,1 7 ,1 ) anlatmtr.

Kaynaklar
606 PLUT. reg. et imp. apophth. 1 5 ,182e = G. 1
Kinik Thrasyllos, Antigonos Kyklops'tan bir drahmi istedi.
Beriki, "hayr, bu krallara zg bir sadaka deil", dedi. Bu
nun zerine o: "Peki, o zaman bir talent ver." Antigonos, "ha
yr, bu da bir Kinik talebi deil", diye karlk verdi.

233

6. MENlPPOS
G iri

Gadaral Menippos, Diogenes, Bion, Epiktetos ve birok ba

ka filozof gibi Helen soyundan gelmiyordu. Ge Helenizm ve
imparatorlar dneminde, Meleager zerinden Oinomaos'a
kadar sren bir Kinik geleneinin ayakta kald Gadara'da
dnyaya gelmiti. Monimos, Bion ve Epiktetos gibi Menip
pos da balangta kleydi. Tahminen M 350 ile 270 ylla
r arasnda yaamtr. Korinthos'ta Kraneion'u, Atina'da
Lykeion'u mesken tutmutur. Thebai'de Krates'in rencisiy
di, ama Metrokles'le de yakn ilikiler iindeydi. adalan
Bion ile Phliuslu Timon dnceleri bakmndan ona ok ya
landlar. Tm Kinik ilkelerine karlk onun para kazanmaya
ilgi duyduu konusunda kukuya yer yoktur, ama servetini
nasl kazand belli deildir, zira Diogenes Laerths iki fark
l kayna izler. "Dilenerek" ("aiteon") pek doru deildir; o
daha ok alkan bir i adam gibi grnyor.
Ksa Yaam (Vita) 13 eserin adn verir, bunlar arasnda Hades'e
Yolculuk, len ve Diogenes'in Satlmas yer alr. Hades'e Yolculuk,
ksmen Lukianos'tan {Menippos, Nekyomanteia, Charort ve llerle
Konumalar'dan) ksmen de Varro'nm Menippos hicvi nft/ar'dan
ve Horatius'tan (sat. 2,5) alnarak yinelenmi olabilir.
Lukianos Nekyomaniea adl eserinde Menippos'a
(Odysseus'u, Herakles'i ve Orpheus'u rnek alarak) Hades'e,
Teiresias'n glgesinden akl alarak, nasl indiini anlattrr. Bir
Kaideli bu giriimi iin onu giydirir ve ona apka, aslan postu
ve bir lir verir. Uzun sre dolatktan sonra khinle karlar
ve ona, hangisi en iyi yaamdr, diye sorar. Bu soru, en yce
iyi sorusundan sonra btn felsefe okullarnda ok tartlm
bir sorudur. Menippos bu noktada onlann tartmalarn ala
234

Menippotf

ya alabilirdi. Teiresias gld ve onu bir kenara ekip kula

na, "Hibir i yapmayan birinin ("idiotes") yaam en iyisidir"
diye fsldad. Tahminlere gre bu motif, Menippos'un Nekyia
adl eserinden kaynaklanr. Bu eser nedeniyle kukusuz Horatius da (sat. 2, 5) Odysseus'u bir kez daha Hades'e gnder
meyi dnmtr, ama bu defa Teiresias'tan mirasa konma
sanatn renmesi iin Kinikleri mek alan kahraman mad
di ynden iflas etmitir ve onun acilen paraya ihtiyac vardr.
Kahramann bu karikatr, belki Menippos'un ya da Kinizmin
son dnemdeki temsilcilerinden birinin buluudur.
Eserin kazand baar, tahminlere gre, Menippos'un
bir de Gkyzne Yolculuk adl bir kitap yazmasna neden ol
mutur; bu eserin izlerini Lukianos'un karo-Menippos'vtnda,
Varro'nun birok Menippos hicvinde, Seneca'nm Tanrsal
Claudiusun Kabaklamas'nda, belki de Lukianos'un Tanrlarn
Toplantsnda, Zeus'un rtlmesin d e ve Trajik Zeus'unda
somut olarak grmek mmkndr. Burada geleneksel Helen
tanr inanc ile deiik felsefe okullarnn tanr retisini ele
tirel adan aydnlatma frsat domaktadr,
Menippos'un zelliini oluturan eserler "Menippos
Hidvleri"dir, bunlar iirle dzyaz karm, ama ayn zaman
da -"spoudaiogeloion" anlamnda- aka ile ciddiyet kar
m eserlerdir. Bu eserlerin daha sonraki yazarlar zerindeki
etkisi dikkate deer: Aralarndan Gadaral Meleager, Varro,
Seneca ve Petronius'un adlanu sayabiliriz.
Marcus Aurelius, Menippos'un eserlerini byk bir zevkle
okumu gibidir (6,47). Ona gre Menippos, konuya hakim ola
rak insann gnlk varoluuyla alay etmesini bilen biridir.

Kaynaklar
607 DOG. LAERT. 6,99 -1 0 1
Achaikos'un Etik adl eserinde dedii git, Fenikeli Menippos
da bir Kinik ve kleydi. Diokles'e gre, onun efendisi Karade
235

Kpeklerin Bilgelii

niz blgesinden Baton adl biriydi. O1 para kazanma hrsuust

itkisiyle o kadar ahlaka aykr bir ekilde yaad ki, sonundu
zgrln satn alp Thebai yurtta olabildi. Ciddiyetten
ok uzakt; eserleri nktelerle, latifelerle doludur ve ada
Meleager'i hatrlatr. Hermippos, onun bir gnlk vadeyle
bor para verdiini ve takma adn da buradan aldn iddi
eder. Nitekim o gemi sahiplerine bor veriyor ve bunu da re?
hinlerle gvence altna alyordu. Bu ekilde byk bir senrejl
kazand [100]. Sonunda bir tertibe kurban dt, her eyim
kaybetti ve umutsuzlua kaplp kendini asarak yaamam
son verdi. Ben de onun iin aka yollu u iiri yazdm:
"Fenikelidir kendisi, ama bir Girit kpeiydi,
Her gn alrd teed faizi -ve ad da byleydiMenippos hani, ad sana tamamen yabana deildir belki.
Bir gn soyuldu Thebai'deki byk evi,
Mal mlk, paras gitti her eyi, ho bir Kinikti
Ama asb kendini."
Bazlar, kitaplarnn ona deil, Dionysios ile Kolophonlu
Zopyros'a ait olduunu, bu ikisinin onlar srf elenmek iin
yazdklarn ve altna, iyi bir tccar olduu iin, onun adm
eklediklerini iddia eder. [101] Menippos adnda alt kii var
d. [...] Kinik Menippos 13 eser kaleme almtr: Hades'e Yolcu
luk (Nekyia), Vasiyetler (Diathekai), aka Yollu Tanr Mektuplar
(Epistolai kekompseumenai apo tou ton theon prosopou), Fizikilere,
Matematikilere ve Dilbilgicilere Kar; Epikuros'un Doum Gn
ve Kutlad Yirminci Ytl zerine ve teki eserler.

NOTLAR
1 "zon", Reiske'ye gre: "/teori".

236

7. PHLSKOS
Giri
Aiginal Philiskos, kardei And ros thenes' ten nce, eitim gr
mek zere babas Onesikritos tarafndan Atina'ya gnderildi,
burada olaslkla Stilpon'un derslerine de katld. Her iki kar
de Diogenes'e yanat ve sonunda babalar da onlan izledi.
Antikada Philiskos, Diogenes'in adyla bilinen tragedyala
rn gerek yazan saylyordu; bakalarna gre bu tragedyalar
Pasiphon adnda birinin eserleriydi.

Kaynaklar
608 Suda s. v. Philiskos No. 359 = G. 1
Aiginal Philiskos Byk skender'e okuma yazma retti.
0 "kpek" Diogenes'in rencisiydi, Hermippos'a1 greyse
Stilpon'un Aralarnda Kodros'un da bulunduu diyaloglar
kaleme ald.
609 Suda s. v. Philiskos No. 362 = G. 1
Aiginal Philiskos enlikler iin Atina'ya geldi, Diogenes'i
dinledi ve filozof oldu. Babas, onu geri getirsin diye kardei
ni yollad, ve onun bana da ayru eyler geldi. Bunun zerine
ikisini de almak iin babalan geldi, ve o da filozof oldu. "yi"
lakapl Phokion da onun [yani Diogenes'in] rencisi oldu.
[ -.]

NOTLAR
1 Wehrii 37.

237

8. MONMOS
Gi ri
Diogenes Laertius'un anlattklar (7, 82 - 83), tarihsel bilgi
lerden ayrt edilmesi pek mmkn olmayan romanlara zg
eler ierir. Monimos'un kle olduunu, sonra Krates'e katl
dn aktaran ksmlar inandrcdr. Ama ona Diogenes'i an
latt sylenen Kseniades, Diogenes'in sahibiyle hi de ayn
kii deildir. Korinthos'ta Kseniades adnda bir filozof yaa
mt, ama modem aratrmalar yaad yllan M 5. yzyl
diye kaydeder. Ne var ki bu kesinlikle saptanmamtr, ad
geen Kseniades'e atfedilen retiler -rnein btn kanlar
yanltr- Monimos hakknda bildiklerimizle rtr. O yaa
m, insanlarn dlerinde ya da lgnlk anlarnda grdkleri
imgelerle ve tiyatro sahnesinin dekorlanyla karlatnyordu.
Baka eserleri dnda, st Kapal Ciddiyetle Elenmeler adl
bir eserinin ve de bir Protreptikos'unun olduu sylenir.

Kaynaklar
610 DOG. LAERT. 6,82 f. = G. I
Syrakusal Monimos Diogenes'in rencisiydi, Sosikrates'in
aktardna gre, Korinthoslu bir bankerin hizmetinde a
lyordu. Diogenes'in sahibi Kseniades onunla sk sk g
ryor, bu adamn (yani Diogenes'in - ev. n.) olaand
edimlerini ve szlerini anlahp duruyordu, bylece Monimos
onu sevmeye balad. Bir gn anszn ldrm gibi yaparak,
bankerin masasndaki madeni paralan ve gmleri birbirine
kantrmaya balaynca, bankac onu iten atb. Ardndan o
da hemen Diogenes'e katld. Sk sk da Kinik Krates'in pe
238

Monimoe

inden gidiyor, onu taklit ediyordu, bu yzden banker onu

byle grnce ldrdna iyice inand. Monimos, komedya
yazan Menandros'un adndan sz etmesine neden olacak ka
dar n kazanmt; Hippokomos1 adl oyununda Menandros
yle der:
"A: Azizim Philon, Monimos adnda bir bilge vard, ama
pek de nl deildi. B: u heybeli adam m? A: Hayr, u
heybeli olan. Ama, tann hakk iin, o 'kendini bil' ile ya
da bilinen baka uzszle karlatrlabilecek hibir ey sy
lemedi. Hayr, bu pis dilenci yoluna devam etti, ve btn
kanlarn buhardan baka bir ey olmadn ne srd."
0 [insanlarn] kamlarn hor grme konusunda tamamen cid
diydi ve [sadece] bilgelie ulamaya alyordu. st kapal
bir ciddiyetin kart Elenmeler adl bir eser, ve aynca g
dler stne ile Felsefeye Giri kitaplarn yazd.
611 STOB. 2, 31,88 = G. 5
Cahil olmaktansa kr olmak daha iyidir. Kr bir ukura d
er, cahil ise uuruma.

NOTLAR
1 "Seyis", K.-TH. 215.

239

9. ONESKRtTOS
G iri

Diogenes'in rencisi Astypalaiab Onesikritos, skender'in

Hindistan seferine, nce kraliyet gemisinde dmend, sonra
da komutan olarak katld. O aynca Nearchos'un (M 326'dan
sonra), Indus rma'ni, denize dkld yerden Basra
Krfezi'ne kadar aratran ve de tchthyophagen sahillerine
uzanan keif yolculuuna da katld. Onesikritos, kral ln
ce hemen skender'in yks balkl bir kitap yazd, kitapta
kahramann bir dnr ve kltr yayc olarak betimliyordu.
Eserden, daha sonraki corafyaclar, tarihiler ve etnograflar
epey yararland, ama kitap ok da eletirildi. Nearchos, daha
gereki haberleriyle bu imgeyi dzeltmeye alt.

Kaynaklar
612 DOG. LAERT. 6, 84 = G. 1
Kimileri Onesikritos'un Aigina'da dnyaya geldiini, kimi
leri de Astypalaiab olduunu iddia ediyor. O, Diogenes'in
nde gelen rencilerinden biriydi. Yaamnn gidiini
Ksenophon'unkiyle karlatrmak mmkndr. Ksenophon,
Kyros'un kt sefere katld, o Iskender'inkine. Ksenophon,
Kyros'un Eitimi'm, o skenderin Eitili Tarzn kaleme ald.
Biri Kyros'a, teki skender'e birer methiye yazd. Hatta s
lup olarak da birbirine benziyorlard, ancak takliti rnek al
d kiinin gerisinde kalyordu.
613 PLUT. Alex. M. fort, et virt. 1,10, 331e = G. 3
skender'in, "kpek" Diogenes'in rencisi Onesikritos'u gemilerin
deki dmencilerin komutam olarak atadn birok yazar anlatr.
240

Onesikritos

614 PLUT. Alex. 6 5 , 1 1., 701c - d = G. 3

skender Onesikritos'u, Gymnason'da kendi balanna sa
kin bir yaam sren en nl sofistlere kendisini ziyaret et
meleri ricasyla yollad. Onesikritos, Diogenes'in rencisi
bir filozoftu. Kalanos [sofistlerden biri] ona, harmanisini
karmasn, kendisini plak [ya da: zerinde ok az giysiyle]
dinlemesini, kendini beenmi ve tepeden bakar bir ekilde
emretmi, aksi takdirde Zeusun elisi bile olsa onunla konu
mayacan sylemi. Dandamis ise onu nazike karlam
ve Onesikritos'un Sokrates, Pythagoras ve Diogenes hakkn
da anlattklarm bir gzel dinlemi; daha sonra Onesikritos
yle demi: "Bence, onlar yetenekli insanlard, ama yasalara
ok byk bir sayg gstererek yayorlard."
615 STRAB. 15, 1, 63 - 65 - FGH 134 F 17 = G. 4 (sadece
ksmen)
[63] Onesikritos anlatyor: "skender beni u 'sofistlerle ko
numaya yollamt. Onlarn plak dolatklarn, sabrl ve
dayankl olduklarm, kendilerine ok deer verildiini, hi
bir arya uymadklarn, edimlerinden ve sylediklerinden
yararlanmak isteyenlerin kendilerine gelmelerini talep ettik
lerini duymutu. Benim gnderilmem ite byle oldu, n
k o [skender], kendisinin gitmesinin yakk almayacan
dnyordu, ama onlar da kendi detlerine aykr davran
malar iin zorlamak istemiyordu. Kentten [Taksile] 20 stad
[yaklak 5 km] uzaklkta 15 kiiyle karlatm, plaktlar ve
akama kadar deiik konumlarda -ayakta, oturarak, uzan
m - hareketsiz duruyorlard; sonra kente geri dndler. G
nein scakl katlanlacak gibi deildi, le vakti [onlardan
baka] kimse plak ayakla yere basamazd. [64] Onlardan
biri olan Kalanos'la konutum; o daha sonra kraln pein
den Pers lkesine gitmi ve orada geleneksel tarzda -odun
yn zerinde yaklarak- lmt. Ama o gn bir kayarm
stne uzanmt. Yaklatm ve ona, sizin [Gymna&ion sofist
2*1

Kpeklerin Bilgelii

lerinin] bilgeliini duyduu iin kraln beni yolladn, ken

disine bilgi vereceimi ve bi itiraznz yoksa benim de sizi
dinleyeceimi syledim. Kalanos, zerimde bir harmani, ba
mda geni kenarl bir apka ve ayaklarmda uzun izmeler
olduunu fark etti, ve glmeye balayp yle dedi: 'Bugn
nasl ki her taraf toz topraksa, gemite her yer arpa ve bu
day unuyla doluydu. Sularn fkrd kaynaklar, st, bal,
arap, hatta zeytinya akan baka kaynaklar da vard. A
r doyan ve lkse batan insanlarn akl bandan gitti. Zeus
bu durumdan hi holanmad, her eyi ortadan kaldrd ve
onlar ar ilerde alarak mrlerini srdrmeye mecbur
etti, lllk ve erdemin her eiti yaygnlanca iyi eyler
tekrar fazlalat. Ama imdi bkknlk ve kibir gnleri yine
kapmzda, ve mevcut her eyin ortadan kaybolma tehlikesi
var.' O byle konutuktan sonra, dinlemeye [devam etmek]
istiyorsam, giysilerimi karmam, konumaya katlmak iin
plak olarak ayn tan zerine uzanmam istedi. Ben durak
saynca, onlarn en yals ve en bilgesi Mandanis ona kt
ve kibirli olduunu syledi, oysa o biraz nce kibri yeren bir
konuma yapmt. Sonra Mandanis beni yanna ard ve
yle dedi: 'Krala hayranm. ok byk bir krall ynetti
i halde bilgelik hususunda aba gsteriyor. Ben onu silahlar
iinde bir filozof olarak tamamen yalnz gryorum. Eer bu
denli byk bir g sahibi biri, iyi niyet sahiplerini ll
olmaya ikna ederse, gnlsz olanlar da buna zorlarsa,
bu durum, toplumun esenlii anlamnda gerekten ok iyi
olurdu. [Sylenenlerin] nemi konusunda kant gstere
cek durumda olmadm iin zr dilemeliyim, ama ben,
dil bilmek dmda kitlenin yapabileceinden daha fazlas
elinden gelmeyen evirmen araclyla anlamak zo
rundaym. Tam da unu kabul etmek iyi olabilirdi: amu
run arasmdan temiz su yavaa akar.' [65] Syledikleri u
amac gdyordu: En iyi felsefe, ruhu hazdan ve musibet
ten kurtaran felsefedir. Musibet ["lype"] ile cefa ["ponos"]
242

Onesikritoe

ayn ey deildir: Biri zararldr, teki bizim iin iyidir. n

san, bedenini cefa ekene kadar ["pros ponos"] altrr, bylece Dnme ["gnomai"] glenir. nsan bylelikle politik
tartmalarda sknetini muhafaza ederdi, devlet iinde ve
zel yaamda herkese yararl olurdu. 'Ben imdi Taksile'ye
de, skender'e boyun emesini nereceim, nk sken
der ondan stnse bunu yapmaldr, yok deilse onu slah
edebilir/ O bunlar dedikten sonra sordu: 'Siz Greklerde de
bu tr dnceler aka syleniyor mu?' 'Evet, Pythagoras
derslerinde ayn eyleri sylyor ve canl varlklara dokun
may yasaklyor, derslerine katldm Sokrates ile Diogenes
de byle diyorlar' diye karlk verdim. Bunun zerine Man
dars: 'Genel olarak olduka makul insanlar, ama bir hata i
lediler: Ahlak doadan stn tuttular. Bunu yapmasaydiar,
benim gibi plak ve olduka basit yaamaktan utanmazlard.
En gzel ev, denmeye en az ihtiyac olan evdir. Biz doay
iyice aratrdk, yamuru, kurakl, salgn hastalklar n
ceden haber verebiliriz.' Onlar kente geri dndler ve pazar
meydannda birbirinden ayrldlar. ncir ya da zm tayan
biriyle karlarlarsa, para demeden alp yiyorlard; taman
mal zeytinyasa stlerine dkp yalanyorlard. Zenginle
rin evleri, hatta kadnlar ksm da onlara akt; ieriye giri
yorlar ve akam yemeine katlyorlard. Hastalk onlar iin
en byk yz karasyd; eer biri hasta olacandan korkarsa,
atete yaklarak intihar etmeyi seiyordu: Odunlar st ste
yyor, yalanyor, odunlarn zerine kp oturuyor, yn
atee verdiriyor ve ta ki kmr haline gelene kadar hareketsiz
kalyordu."

243

10. PHONX
Gi r i
Kolophonlu Kinik ozan Phoinix 3. yzyln ilk yansnda yaa
d ve baka eserlerin yan sra, skender'in komutanlarndan
Lysimachos'un (M 287 ile 281 yllan arasnda) yakp ykt
yurdu Kolophon iin bir at yazdL O, Menandros'un daha
gen bir adadr. Strassburg'taki bir papirs (M 3. yzy
ln ortalan), Kerkidas'm tedarik ettii bir antolojiden bir blm
ierir, burada Phoinix'in de ad geer. Elimizde Phoinix'ten ka
lan bir dizi baka fragman vardr ve bunlar ksmen Heidelberg
papirs'nden, ksmen dolayl aktarlmtr. Kargalarn ark
clar} ("koronistai") grne gre trklere benzeyen dilen
ci ya da halk arklarnn bir araya getirilmi halidir. Burada
ortaya belki Kinizmle bir balant kar: Eski bir halk grene
i edebi ynden biimlendirilerek yetkinletirilmi ve Kinik
dncelerini yaymaya yaramtr.

Kaynaklar
616 ATH. 12, 530e = POW. 1
Bir zamanlar, duyduuma gre, Ninos admda bir Asurlu ya
amt, Hazar denizinin kumlarndan ok altm ve baka ey
leri vard. Ban kaldnp yldzlara bakmaz, gne diskini [?]
aratrmazd, bycnn yannda kutsal atei, det olduu
zere, canlandrmazd; denekle tannya da dokunmazd. O
bir hatip ["mythietes"], bir yarg deildi, [askeri] silah alfa
na armaktan, say saymaktan anlamazd, ama yemekten,
imekten ve aktan ok iyi anlard; baka her eyi kayalklar
244

Phoinix

dan aaya att. ld zaman arkasnda, bugn Ninos'un

ve kayp mezarn [?] olduu yerde herkese zl birka sz
brakt:
Dinleyin Asurlular, Medler, Korakslar, yukan bataklklann uzun sal Sindleri, szlere syleyecek baz eylerim var!
Ben, Ninos, uzun sre nce bir zamanlar bir nefestim ve
imdi hibir ey deilim, yani toprak oldum. Yediim, [i
tiim], ark sylediim, k olduum eyler kald elimde;1
Servetimi dman askerleri ahp gtrd, tpk Bakkhalarn
bir kei yavrusunu i i [paralayp yemeleri] gibi. Bense,
Hades'e giderken yanma ne altin ne at ne de gm araba
aldm; bir zamanlar mcevher bezeli alnlk tayan ben, bir
toprak ym olarak burada yatyorum."

N O TLA R
1 Metin kesin deil.

245

IV.
MANEV G OLARAK
KNZM

BON
Giri
Borysthenesli Bion M 335 ylnda Olbia'da bir tuzlu balk
satcs ile bir fahienin olu olarak dnyaya geldi. Babasnn
iledii bir su yznden btn aile kle olarak satld. Ya
l bir hitabet retmeni ocuu satn ald ve onun eitimiyle
ilgilendi. 315 ylnda Bion Atina'ya geldi ve deiik filozof
larn derslerine katld: Akademi'nin bakan Ksenokrates'in,
Peripatos'un yneticisi Thephrastos'un, Kinik Krates'in,
"ateist" Theodoros'un ve bakalarnn. Byle bir eitim s
reci hi de allmn dnda deildi; Kinik Metrokles de
Theophrastos'un, Ksenokrates'in, Kratesin ve Stoa'nu
kurucusu Zenon'un derslerine byle katlm, Krates ile
Ksenokrates'in yannda yer almt. 8u kiiler, o gnlerin en
nemli, bata gelen retmenleriydi. Bion'a yakn adalan
arasnda Metrokles'in ad saylabilir. Ayrca o Arkesilaos'la ve
Eritrial Menedemos'la da tanmt, ama olaslkla daha ge,
Pella'daki sarayda. Birka yl sofistler gibi gezgin retmen
olarak faaliyet gsterdi, derslerini yalnz para deyen (bazen
de demeyen) rencilere deil, Kinizm e yandalar kazan
mak iin, ak alanlarda geni bir dinleyici kitlesine de veri
yordu. Urad yerlerden biri de Rodos'tu. Makedonya'ya
ve Yunanistan'n bir blmne hkmeden kral Antigonos
Gonatas'm (M 320-240) ars zerine, 276 ylnda Peila'ya
gitti. Bion, geirdii sonuncu hastal srasnda inanlarnda
ki bir eit dinsel deiimden sonra M 245 ylnda Chalks'te
24

Kpeklerin Bilgelii

ld. Yukanda adlan geen filozoflarn yan sra, grne

gre, orta dnem komedyalarnn ve yeni komedyalarm
ozanlan (Antiphanes, Menandros, Philemon), ama kesinlikle
Menippos da onu etkilemitir.
Bion'un eserleri daha Antikada iki tre ayrlmt: "Not
lar" ve "Diatribeler". Bu aynm edebi biimlendirmenin dere
cesine dayanyordu. Bion kimi zaman, bir dzyaz tr olan
Diatribe'nin adeta yaratcs saylr; bunu tam karlayan bir
ifade yoktur, "makale", "deneme", "dnyevi vaazlar" diyen
ler vardr. Teles, yer yer ksaltmasna karn Bion'un dersleri
hakknda iyi bir fikir verir; Horatius'n Satir'leri ile Seneca'nm
Mektuplar' da Bion'a minnettardr. Eserlerinden biri, tipik
bir Kinik konusu olan Klelik zerine ad altnda bilinir. Bu
eserde, Philon'un Her yi nsan zgrdr balkl makalesinin
ve Libanios'un Klelik zerine adl konumasnn ortak kay
na grlmtr. Aynca yukanda deinilen Philon'un ese
rinden nce, gnmze kalmam baka bir eseri gelir: Her
Kt nsan Bir Kledir, ayn ekilde Kiniklere zg bir tema.
Aynca dorulanm baka bir eserinin ad fke zerine'di,
olaslkla Gadaral Philodem'in ve Seneca'nm ayn adl maka
leleri zerinde etkili olmutur. Bunlardan baka Plutarkos'un
Boinan zerine balkl incelemesinin kaynann Bion'un
bir eseri olduu kabul edilir, ve Teles'ten (s. 30) de llerin
Gmlmesi zerine adl bir eser ortaya karlmtr.

Kaynaklar
617 Heidelb. Pap. = POW. 6
[Budala zenginlere]
[Maddi] servet fanilerden birounun hibir iine yaramyor,
Poseidippos; onlar daha ok zihnen kavradktan eyi bu servet
ten kopanp almaldr sadece. Aramzdaki ok iyiler alktan bol
bol geiriyor, ama ne yenebilir ne de yabani incir olanlar zengin
250

B in

oluyor, insann servetini hangi ama iin kullanmas gerektiini

anlamyorlar, ki bu, en bata sorulacak [soru] olmalyd. Hayr,
onlar kesin karar verip azmettikleri zaman, demeli ve bakr ta
ndan drt sra stunlu avlusu olan, pahal evler satn alyorlar.1
[...] Bu tr insanlara, Poseidippos, ok deerli evler satn almak
ksmet oluyor, ama kendilerinin kuruluk deeri yok. Hem
de [onlarn birer ta] olduu ve [sadece] talan dnd gz
nne alnrsa, tamamen hakl olarak.
618 DlOG. LAERT. 4,46 f. = Kind. F 1 A
Bon Borysthenesliydi. Anababas ile onu felsefeye sevk eden
dunun ve koullar hakknda Antigonos'a kendisi bilgi verir,
nk beriki ona,
"Kimsin, nereden geliyorsun? Yurdun neresi?
Anan baban kim?"1
diye sormutur. Binlerinin kendisine kara aldn fark
ederek [krala] unlar anlatr: "Babam burnunu koluna si
len -byle diyerek tuzlu balk satcsn tanm lyordu- azat
edilmi bir kleydi, ve Borysthenesliydi, hibir saygnl
olmayan [kelimesi kelimesine: yz olmayan, yani kii
liksiz] br adamd, ancak efendisinin acmaszlnn izini
yznde tayordu. Anam, byle bir erkein mutat olduu
zere evlenecei bir genelev kadnyd. Babamn gmrk
harlarm dememesi yznden, bizimle birlikte [her ey],
evde ne var ne yoksa satlmt. Gen ve ho bir ocuk oldu
um iin beni bir hatip satn ald, ve o lnce her eyi bana
miras kald. Onun btn kitaplarn yaktm, btn param
son meteliine kadar toplayp Atina'ya gittim ve orada fel
sefe rendim.
Bilesin ki, byle bir soydan ve kandan geldiim iin
vnmeye hakkm var.5

251

Kpeklerin Bilgelii

te ben byleyim. Perrsaios ile Philonides'in hakkmda yaptklan aratrmay srdrmelerine gerek yok. Beni, benden
ren ve tara."
619 DOG. LAERT. 4,47 = Kind. F 1 A
Bion gerekten de bir yandan ok esnek ve becerikli, ok yn
l bir sofistti, felsefeyi yerin dibine batrmak isteyenlere pek
ok olanak sunuyordu. te yandan kimsenin hatrn krma
yan biri de olabiliyor ve kibri zerinden suyla annr gibi ap
uzak! atrabiliy ord u.
620 DOG. LAERT. 4, 47 = Kind. T 7
Arkasnda pek ok eser, ama felsefi ierikli aforizma da b
rakt.
621 DOG. LAERT. 4, 47 f. = Kind. F 58
rnein, bir delikanly avlamaya almad diye knannca,
"yumuak peyniri oltayla yakalayamazsn" dedi.
622 DOG. LAERT. 4, 48 - Kind. F 24
En ok kim dert ekmek zorundadr, sorusuna "en ok kim
baarl olmak istiyorsa" karln verdi.
623 DOG. LAERT. 4, 48 - Kind. F 61 A
Evlenmeli mi sorusuna karlk, cevab -zira bu szler de ona
yaktrlyor- u oldu: "irkin birini alrsan bu bir ilen olur,
yok, gzel birini alan ziyaretin ok olur."
624 DOG. LAERT. 4, 48 = Kind. F 62 A
Yallk ktln smadr, nk hepsi pire gibi oraya
srar, der dururdu.
625 DOG. LAERT. 4, 48 = Kind. F 22
Yanl kan aclann anasdr.
252

Biran

626 DtOG. LAERT. 4,48 = Kind. F 54

Gzellik yabana bir manevi deerdir.
627 DOG. LAERT. 4, 47 = Kind. F 46
Para nesnelerin siniridir.
628 DtOG. LAERT. 4,48 = Kind. F 45
Mlklerini israf eden birine, "Amphiaraos'u toprak yuttu,
ama sen topra yuttun" dedi.
629 DlOG. LAERT. 4, 48 = Kind. F 23
Felakete katlanamamak byk bir felakettir.
630 DOG. LAERT. 4,48 = Kind. F 71
Hem duyusal algdan yoksunlarm gibi lleri yakanlar,
hem de hl duyusal alglar varm gibi onlarla birlikte
yanlarna koyduklar eyleri yakanlar ayplayp reddedi
yordu.
631 DOG. LAERT. 4,49 = Kind. F 57
Sk sk, kendi genliinden gelen gzellii bakasna ar
maan etmek, baka birinin gzelliinden zevk almak
tan daha iyidir, diyordu; zira bu, beden ve ruh iin za
rarldr.
632 DOG. LAERT. 4,49 = Kind. F 5
Sokrates'e kin gdyor ve onun hakknda yle diyordu:
"Eer o Alkibiades'i arzu ettiyse, ama ekingen davrandysa,
budalann biriydi; ama arzu etmediyse, davran hi de ola
and deildi."

633 DOG. LAERT. 4,49 = Kind. F 66

Hades'e giden yolu bulmak kolaydr: nk insan bu yrfu
gz kapal kateder.
253

Kpeklerin Bilgelii

634
DlOG. LAERT. 4,49 = Kind. F 60
Alkibiades'e kar baz itirazlar vard: "Delikanlyken kadn
larn erkeklerden, gen bir erkek olduunda ise erkeklerin
kadnlardan vazgemesine neden oldu."
635 DlOG. LAERT. 4,49 = Kind. F 5
Rodos'ta, AtinalIlar hitabet sanatn renirken, o felsefe
dersleri veriyordu. Biri ona bu yzden sitem etmeye kalkn
ca, yle dedi: "Gelirken yanmda buday getirdim, imdi de
arpa m satmalym yani?"
636 DlOG. LAERT. 4,49 = Kind. F 5
Hades'tekiler, delikli olanlarla deil de salam kaplarla su ta
mak zorunda olsaydlar, cezalan ok daha ar olurdu.
637 DlOG. LAERT. 4, 50 = Kind. F 74
Kendisine mahkemede ivedilikle yardm etmesi iin yalvaran
mzi bir gevezeye, "sana bu iyilii yapmak istiyorum, ama
kendin ortalkta grnmez, yalnz szclerini gnderirsen"
dedi.
638 DlOG. LAERT. 4, 50 = Kind. F 79
Sicilleri pek temiz olmayan insanlarla birlikte bir deniz yolcu
luuna kt zaman, korsanlarn eline dmlerdi. Adam
lar, "bizi tanrlarsa bittik" diye bartlar. O ise, "sizi tan
mazlarsa ben bittim" dedi.
639 DlOG. LAERT. 4, 50 = Kind. F 20
Kendini bir ey sanmak, ilerlemenin nne kan bir engeldir,
der dururdu.
640 DlOG. LAERT. 4, 50 = Kind. F 36
Zengin bir cimri hakknda yle dedi: "Bu adam servetine de
il, serveti ona hkmediyor."
254

Bion
641 DOG. LAERT. 4, 50 = Kind. F 37
Cimri kii, sanki kendisininmi gibi servetinin stne titrer,
oysa ondan, bakasna aitmi gibi ok az yararlanr.
642 DOG. LAERT. 4, 50 = Kind. F 65
Genlikte cesur olunur, yallkta ise akl olgunlar.
643 DOG. LAERT. 4,51 = Kind. F 12 A
Grme duyusunun teki duyulardan stn olmas gibi, akl
da teki niteliklerden ok stndr.
644 DOG. LAERT. 4,49 = Kind. F 63
"nsan yall ktlememeli, zira hepimiz ona ulamak isti
yoruz" der dururdu.
645 DlOG. LAERT. 4,51 = Kind F 48
Somurtarak bn bn bakan haset birine, bana bir ktlk
m geldi, yoksa baka biri bir iyilik mi grd, bilmiyorum"
dedi.
646 DOG. LAERT. 4, 51 = Kind. F 53
Alt tabakann soyu konuma zgrl iin kt bir etir;
"ne kadar cesur olursa olsun,
insann zgrln elinden alr."4
647 DOG. LAERT. 4, 51 = Kind. F 49
Dostlarmz, nasl olurlarsa olsunlar, mutlaka muhafaza et
meliyiz, ki bylece davranlarmz, ktlerle dp kalkyor
mu ya da iyilere gz da veriyormuuz gibi grnmesin.
648 DOG. LAERT. 4, 49 = Kind. T 19
Balangta Akademi'ye devam etme kararn vermiti, ama
daha o zaman Krates'in derslerine katlyordu; sonra harman

255

Kpeklerin Bilgelii

giyip bir de heybe alarak Kinik yaam tarzna uyum salad.

Aksi takdirde onu, tutkulara kar diren kazanma anlamn
da deitirecek baka ne vard ki? "Ateist" ve tam anlamyla
bir sofist olan Theodoros'u dinledikten sonra onun tarafn
tuttu. Daha sonra da Peripatetiki Theophrastos'un dersleri
ne katld.
649 DOG. LAERT. 4,52 = Kind. T 11
Gsterie dknd ve dikkatleri zerine ekmeye alrd,
kimi zaman kaba ifadeler kullanarak her eyi ustalkla gln
hale getirmeyi bilirdi. slubu her eit yaz trne uyduu
iin, Eratosthenes'in onun hakknda yle dedii anlatlr:
"Felsefeye ilk defa iekli bir giysi giydiren Bion'dur."
650 DOG. LAERT. 4, 52 = Kind. F 7
Parodiler konusunda da yetenekliydi. rnein onun kale
minden km u dizeler vardr:
"Deerli Archytas, harpn olu, kendini
beenmiliiyle mutlu,
en tiz tel hangisidir tartmasnda insanlarn en bilgilisi..."
651 DOG. LAERT. 4, 53 = Kind. F 8
Genel olarak mzik ve geometriyle alay etme alkanln*
dayd.
652 DOG. LAERT. 4, 53 f. = Kind. T 3
ok para harcard, bu yzden kent kent gezer ve kimi zaman
bir gsteri dzenlerdi. rnein Rodos'ta, denizcileri okul ni
formas giymeye ve peinden gelmeye ikna etti. Onlarla birlikte
spor salonuna girince herkesi hayrette birak. Elenmek ve sev
gileri araclyla kendini gvence altna almak iin, ocuklar
da evlat ediniyordu. Ama o ayn zamanda ok bencil biriydi ve
"dostlarn her eyi ortaktr" szn nemle belirtirdi. Bu yz
256

den, birok, gen ondan ders ald halde, onun adm alan tek
bir rend yoktur. Buna ramen bazlarn fuhu yapmak iin
batan karmtr. Yakm dostu Betion'un Menedemos'a yle
dedii sylenir "Baksana, Menedemos, gece Bion'la ok yakm
oldum, ama bama olaand hibir eyin gelmediini d
nyorum." Taradklarna, Theodorosla ilikisinin sonucu okn
gerek ateiste szler sarfederdi.
653 DOG. LAERT. 4 ,5 4 = Kind. T 5
Hastaland zaman, tannya kar iledii gnahlar piman
lk duyarak telafi etmeye ve muska takmaya raz edildii,
ld kent Chalkis'te anlatlr. Hastabakc saysnn azl
durumunun ok ktlemesine yol at, sonunda Antigcmos
ona iki kle gnderdi. Favorin'in eitli Haberler'de anlatt
gibi, kendisi de onun peinden bir tahtrevanla geldi
654 DtOG. LAERT. 4, 55 f. = Kind. F 1
Ben de onun mrnn sonu iin eletirel birka sz syle
dim: "skit topraklarndaki Borysthenes, duyduumuza gre
tanrnn varhm yadsyan Bion'u yaratt. Bu dncesinde
kalmaya devam etseydi, yle sylenebilirdi: 'Kendisine iyi
grnd iin byle dnd; yanlt, ama byle karar
vermiti.' Ama hayr, tanrlar yadsm, bir tapnaa bile d
np bakmam, tanrlara kurban kesen insanlar bu kadar ok
alaya alm bu adam, imdi ar bir hastala yakaland,
lmekten korktuu iin, ne yapyor? Tanrlarn burnunu g
zel kokularla, ya kokusuyla ve ocan, sunaklarn, masann
stndeki gnlk kokularyla doldurmuyor yalnzca; 'hata
iledim; gemite olanlar iin beni affedin' demiyor yalnzca;
hayr, byl szlerini syleyebilsin diye isteyerek boynunu
yal bir [cadya] uzatyor, kollarn hurafeye inanarak kife
eritlerle balyor, kapnn stne karadiken ve -defne dallan
asyor - her eye hazr, ama lmeye deil! Tanrlar sanki W*
onlara inand iin varoluyonnu gibi, tannya zg ai*n kir

Kpeklerin Bilgelii

bedel karlnda satn almak isteyen bir budala! Ne byk

bir yanlg! Ve sonra bu smkl tamamen kmr haline ge
lince, elini uzatyor ve 'selam sana, selam Plton!"' diyor.
655 PLUT. vit. pud. 7 ,531e = Kind. T 4
Antigonos artk yaland ve Bion da ona durmadan bask
yapt zaman, Antigonos dayanamayp yle dedi: "Zorbal
a ve zorunlulua bir Talent verin!"
656 HOR. epist. 2 ,2 ,5 9 f. = Kind. T 14
Sen [lirik] iirlerden zevk alyorsun, bakas iambos'la ele
niyor, yine bir bakas Bion tarzndaki sohbetlerden ve siyah
tuzdan holanyor.
657 DtOG. LAERT. 4,14 = Kind. T 22
Ksenokrates, Bion'un kendisiyle alay ettiini duyunca, "buna
bir karlk vermeyeceim; tragedya komedyaya cevap vere
cek kadar alalmaz" dedi.
658 DKAOKLES Numen.'de, des Places 25 = EUS. praep.
ev. 14, 6 ,6 = Kind. T 23
Dikaiokles'in5 Diatribe'lerinde iddia ettiklerine inanamyo
rum: "Felsefenin zerine saldran ve her areye bavurarak
felsefeyi eletirmekten geri durmayan Theodorosulardan ve
sofist Bion'dan duyduu korku nedeniyle, [Arkesilaos] ba
na bir i gelmesin diye, dncesini aka belirtmekten ok
ekindi, bunun yerine, tpk bir mrekkep bal gibi mrek
kebini, yani 'dncenin sakl tutulmas'n evreye yayd."
659 PLUT. (?) lib. educ. 10,7c = Kind. F 3
Filozof Bion da nkteli bir ekilde yle diyor: "Penelope'ye
yanaamayp hizmetilerle yatan talipler gibi, felsefeyle baa
kamayanlar da baka -deersiz- almalar srasnda krle
nip giderler."
258

Bion

660 STOB. 3,4, 52 - Kind. F 5 A

Odysseus'un, yolunu ard iin bandan geen serven
lerini aratran bilgeler kendi hatalaryla megul olmuyor ve
yanlglarnn, zellikle yararsz almalar uruna zahmet
ekmekten ileri geldiini anlamyor.
661 STOB. 2 ,1 ,2 0 = Kind. F 6
Deniz kysndaki balklan grmeyen, ama gkyzndekileri
tandn iddia eden astronomlar zellikle gln oluyor.
662 PLUT. Pythiae oracul. 5 ,396e = Kind. F 10
Pauson'dan, yerde yuvarlanan bir at resmi izmesini istedi
ler; o bunun yerine drtnala giden bir at resmi izdi. Sipari
i veren kii itiraz edince, Pauson gld ve resmi ba aa
evirdi. Daha nce aada olan imdi yukandayd ve hl
bir at grlyordu, ancak drtnala gitmek yerine yerde yu
varlanyordu. Bion, teoriler de tersine evrildii zaman, bu
durumun grldn syler.
663 Stob. 4, 6,22 = Kind. F 11 A
yi kleler zgrdr, kt zgrler ise ihtiraslarn klesidir.
664 Gnom. Vat. 162 = Kind. F 13
Akl, her trl maln sata sunulduu bir dkkndr, ll
lk ise bir iliktir.
665 ATH. 10,421e - f = Kind. F 14
Borysthenesli Bion hakl olarak yle der dururdu: "nsan
sofradan deil, dnmekten zevk almaldr."
666
PLUT. quomodo quis suos in virt. sent. prof. 11, 82e =
Kind. F 15
Bion ile Pyrrhon'un szleri hi kukusuz, etiksel erlemenin
gstergesi olarak deil, daha iyi, daha yetkin bir duru diye
259

Kpeklerin Bilgelii

deerlendirilebilirdi. Zira o, bu kadar ok kara alnan ren

cileri, aadaki szleri, sanki biri onlara sylyormu gibi,
bu ekilde alglarlarsa, buna ilerleme derim diyordu:
"Bana hi de kt ve aklsz biri gibi gelmeyen sen,
ey yabana,"6
"kal salcakla ve her zaman tannlarm armaanlarna
sevin
667 DON CHR. or. 66,26 = Kind. F 18
Dion, kitlenin houna gitmek mmkn deildir, diyor, meer
ki insan bir rek ya da Thasos arab olsun. Bu bana ocuka
geliyor.
668 DOG. LAERT. 2,117 = Kind. F 25
Krates'in, Stilpon'a "tanrlar, kendilerine sayg gsterince ve
yakarnca seviniyorlar m?" diye sorduu, Stilpon'unda buna
yle karlk verdii anlatlr: "Budala! Byle eyleri bana so
kakta deil, yalnzken sor." Tannlarm mevcut olup olmad
sorulunca Bion'un da ayn ekilde cevap verdii sylenir:
"Sefil moruk, nce u kalabal kovmayacak msn?"
669 PLUT, sera num. vind. 1 9 ,561c = Kind. F 27
Kt insanlarn ocuklarn cezalandran bir tann, dedesi ya
da babas hasta olduu iin torununu ya da olunu tedavi
eden bir hekimden ok daha glntr.
670 CLEM. ALEX, protr. 4, 56, 1 = Kind. F 29
te sizin tanrlarnz, [gelecek kuaklan] meydana getiren su
retler, ve sonra u "miskin, buruuk, a Litailer", Zeus'un
deil, Thersites'in kzlan, bence Bion da tam yerinde yle
demitir: "nsanlar Zeus'tan, kendilerine mkemmel ocuk
lar vermesini, eer kendileri bunu yapabilecek durumda de
illerse, hangi hakla isteyebilir?"
260

671 PLUT, superst. 7, 168d - Kind. F 30

Boinanlan olan adam uvala ya da kirli paavralara sarn
m danda oturuyor. Kimi zaman rlplak amurda yu
varlanyor, iledii baz gnahlar ve sulan itiraf ediyor; r
nein bir zamanlar unu yemi, bunu imi ya da tanrnn issin
vermedii bir yola girmi gibi. Ama her ey yolunda gittii ve
boinanla ilgili hafif bir durum sz konusu olduu zaman,
evden danya kmyor, kkrde bulanp, byyle aruuyor,
ve yal kadnlar o srada stlerinde bulunan giysileri, sanki
bir iviymi gibi, ona asyor ya da balayp raptediyor.
672 CLEM. ALEX, strom. 7, 4, 24, 5 = Kind. F 31 A
Yiyecek bir ey bulamad iin bir farenin uval kemirerek
bir delik amasnda alacak ne var? Arkesilaos'un akayla
iddia etme cesaretini gsterdii gibi, eer uval fareyi kemirseydi, buna alrd.
673 DOG. LAERT. 2,135 = Kind. F 32
Bion hi durmadan khinlere saldryordu. Bunun zerine
Menedemos, "lleri tekrar ldryorsun" dedi.
674 SEN. benef. 7 , 7, 1 = Kind. F 33
Bion bir defasnda herkesin tanrlara kar su ilediini, bir
defasnda da kimsenin byle bir su ilemediini mantkl bir
ekilde kantlad. O herkesin kayalklardan aaya atlama
sn isterse, yle diyor: "Tanrlara ait eyleri alan, kendi iin
kullanan, onlardan yararlanan herkes tanrlara kar su iler.
Her ey tanrlara aittir. nsan bir ey ald zaman, tanrlardan
alm olur, nk her ey onlara aittir; demek ki, kim bir ey
alrsa, tanrlara kar su iler." Sonra da, insann ceza grme
den tapnaklar ykabileceine ve Kapitol' yamalayabileceine karar verirse, yle diyor: "Tanrlara kar su ilemek
diye bir ey yoktur; zira insanlarn ald her ey, tanrlara ait
bir yerden, [yine] tanrlara ait baka bir yere nakledilir."
261

Kpeklerin Bilgelii

675 STOB. 3 ,1 0 ,3 7 = Kind. F 35 A

Sofist Bion, "para hrs btn ktlklerin merkezidir" der
dururdu.
676 STOB. 4, 31c, 87 = Kind. F 38 A
Kim servet kazanmak iin ciddi ekilde aba harcarsa gln
olur. Serveti talih verir, hasislik korur, hayrseverlik de ondan
kurtulur.
677 STOB. 4 ,4 1 ,5 6 = Kind. F 39 B
Raslant zenginlere servetlerini armaan etmedi, [sadece]
dn verdi.
678 STOB. 4, 32a, 33 = Kind. F 42 A
Hibir ie yaramayan lime lime olmu bir para kesesi, yine de
para saklamaya yarar. Yararsz zenginler de byledir: Onlar
[sadece] servetlerine gre deerlendirilir.
679 STOB. 4, 5, 23 = Kind. F 43 A
Yksek bir makamda bulunan namuslu bir insan, grev sre
si sona erdii zaman zengin deil, saygn biri olmaldr.
680 SEN. tranqu. an. 8, 3 = Kind. F 44
Bion nkteli bir ekilde yle dedi: "Kelin sann yolunmas,
sk sal birininkinin yolunmasmdan daha az naho deildir.
Bilmelisin ki, bu, yoksullar ve zenginler iin de geerlidir.
Zenginler ayn azab eker, nk servetlerine dkndrler
ve bu servet ellerinden alnrsa aay ok iyi hissederler."
681
PLUT. quomodo adul ab amico internse. 16, 59a =
Kind. F 50
Bion hakknda u iddiada bulunmak ocuka ve ahmakayd:
"Bir kimse topraklarn verek mmbit ve verimli hale ge
tirmek isterse, zahmet ekerek topra srmek yerine bunu
262

Bton

yapsayd, bir hata ilemi olmazd. Bu durumda bir kimseyi

vmek de, eer bu kii kendisini ven insan iin yararl ve verimliyse, pek yersiz olmaz." nk toprak, vlmekle daha
kt olmaz; ama bir kimseyi yanb ve haksz yere ven biri
onu dumana boar ve yok eder.
682 PLUT. vit. pud. 1 8 ,536a = Kind. F 51
Kulaklarn dalkavuklara dn veren [insanlar var] [...], bu
yzden Bion da byle insanlar, kulplarndan tutup kolayca
tanabilen amforalara benzetir.
683

FLT. quomodo adulese. poetas audire deb. 4 ,22a = Kind.

F52A
Bion'un TTeogttis'teki u satrlara getirdii yorum da hotur:
"Yoksulluun kurban olanlar hibir ey syleyemez
ve hibir ey yapamaz, nk dilleri adeta tutulmutur"
[Bion diyor ki:] Sen kendin yoksulsun; nasl olur da byle sa
malarsn ve bizim canmz skarsn?
684 STOB. 4, 21b, 23 = Kind. F 55
Gzelliin g sahibi olduu sylenir. Bion bu konuda yle
der: "Heyhat! Bir tel sa tarafndan tahrip edilen bir g!"
685 PLUT. amat. 2 4 ,770b = Kind. F 56
Sofist Bion, yakkl delikanllarn sakallarn, klar bas
kc9 bir egemenlikten kurtard iin, "Harmodios ile Aristogeiton" diye tanmlayarak kendini ok daha kabaca ifade
ediyordu.
686 Gnom. Vat. 163 = Kind. F 64
Yallk yaamn kalntsdr.
263

Kpeklerin Bilgelii

687 Gnom. V at 160 = Kind. F 67

lm hakknda iki eit bilgi vardr: Doumdan nceki ve
uykudan nceki zaman.
688 CC. Tusc. 3, 26,62 = Kind. F 69
Bu dnce [yani insann, llerin ardndan abartal bir ekil
de yaknmak zorunda olmas] deiik itki yas biimlerine yol
ayor Kirli giysilerle dolamak, yz gz trmalamak, gs,
ba yumruklamak, dizleri dvmek gibi. Bu yzden Homeros'ta
ve ayn ekilde Acrius'ta byk Agamemnon ''kederden [...]
uzun salarn yolar." Bu nedenle Bion'un bununla ilgili ok bir
linen bir nkte vardr "u budala kral, sanki kel olsayd bu
kedere daha iyi kazanabilecekmi gibi san ban yoluyor."
689 STOB.'da Teles 3 ,4 0 ,8 = Kind. F 70
Cenaze trenleri etrafndaki mcadeleler birok tragedya ya
ratmtr.
696 SEN. tranqu. an. 15,4 = Kind. F 72
nsan, bizleri neeli ya da kederli yapan nedenleri gz nne
getirirse, Bion'un sylediklerinde hakl olduunu anlayacak
tr: "nam megul eden her ey tam tamna onlann balan
gcna benzer; ahlaki yaam tarzlan, ana rahmine dmele
rinden daha an ve daha dddi deildir; hilikten gelirler ve
hilie dnerler."
691 Gnom. Vat. 157 = Kind. F 75
Biri, "Szlerinin niin sana bir yaran olmuyor?" diye sordu.
Bunun zerine o, "en etkili ilalan ieren kutular da onlardan
kendilerine bir yarar salamyor" dedi.
692 PLUT. soIL anim. 7, 965a - b = Kind. F 76
Oyun oynarken ya da elence srasnda insann oyuna zevkle
katlan bir arkada olmaldr, yoksa oyunlarnda -diyordu
264

Bioa
Bion- kurbaalara ta atan ocuklar gibi deil: Kurbaalar ise
aka olsun diye deil, ciddi ciddi lyor.
693 Gnom. Vat. 159 = Kind. F 77
arabn elden ele dolat1bir toplantda, delikanllardan
birinin katlmad bir tartma ald. Bion ona, "iyi yetiti
rilmi olduun halde susuyorsan, bu, iyi yetitirilmemisin
demektir; ama iyi yetitirilmemi olduun iin susuyorsan,
bu, iyi yetitirilmisin demektir" dedi.
694 JOH. DAM. exc. flor. 2,13, 97 = Kind. F 78 B
Hesiodos'un kastettii anlamda eit renci vardr: Al
tndan, gmten ve bronzdan. Altndan olanlar, hem verip
hem de renenlerdir; gmten olanlar, verip de hibir ey
renmeyenlerdir; bronzdan olanlar, geri renirler, ama
hibir ey vermezler.
695 Gnom. Vat. 743 n. 156 = Kind. F 80
"Ne zaman yemek yemeli?" - "Zenginler ne zaman isterse;
yoksullar ne zaman bir eyler bulursa."

NOTLAR
1 10. ve 11. satrlarn yeri deitirilmeli; izleyen metin kesin deil.
2 Hom. Odys. 19,325.
3 Hom. tly. 6,211.
4 Eurip. Hipp. 424.
5 VVilamovvitz'e gre "Dokles".
6 Hom. Odyss. 6,187.
7 Hom. Odyss. 24, 402.
8 Theogn.177 dev.
9 "an chalepes", VVilamovvitz'e gre: "hama kales".
10 "para pofon", Hense'ye gre: "para panton".

266

2. KERKDAS

Giri
Megalopolisli Kerkidas M 290 ile 220 yllan arasnda ya
ad, yani Bion'dan ve Phoinix'ten daha gen gibi gr
nyor. Krates gibi o da varlkl bir aileden geliyordu. Poli
tikac, diplomat ve yksek rtbeli komutan olarak hizmet
verdi. Meliambos'lanndan byk bir blm, MS 2. yzyln
Oxyrrhynchos papirslerinden birinde gnmze kalmtr.
6. Paraya gre "subscriptio onu "kpek Kerkidas" diye ta
nmlar; daha sonra Kinizmi kesinlikle kendine yaam tarz
semitir.

Kaynaklar
696 Meliambus 4 = Pow. 4
cKader niin> Ksenon'un, u pisboaz karabatan kesesini
boaltp, yararszca akp giden parasn bize vermiyor? Eer
bir kimse tanndan, bir kuru iin cann verecek hilebaz bir
tefeciden baka bir ey olmayan bu deersiz hayvandan ya
da servetini arur eden slah olmaz savurgandan ahlaksz
ca elde ettii servetini zorla elinden almasn ve dncesiz
ce israf edilen bu paralan, gerekli eyler iin eziyet eken ve
tabandakileri |hl] bakasyla paylaan birine vermesini
isteseydi (nk tannnn, aklndakileri gerekletirmesi kolaydr), tanry ne engelleyebilirdi. Yoksa Dikenin gzleri bir
kstebek gibi kr m? Acaba Phaetonun gz a m? Il
dayan Thetis'i sis mi rtt? Onlar ne iitiyor ne de gryorsa
nasl tanr olabilirler? Evet, gerekten de, yce imek toplay
c [Zeus] Olimposun tam ortasnda teraziyi dengede tutuyor,
266

Kerkidas

ve terazi hibir yana meyletmiyor. Homeros'un Uyada'da sy

ledii ite budur, kader gn geldii zaman terazinin kefesi
anl hretli kahramanlar tarafna meyledecek, iyi de, terazi
yi dmdz dengede tutan [tanr], kefeyi niin benim tarafma
hibir zaman meylettirmiyor? Ama Zeus'n kefesi, Mysiablardan en uzakta olan Brygiallar [yani MakedonyalIlar] lehine
-k i daha fazla konumaya cesaret edemiyorum- ne kadar da
ok aalara iniyor! Hak ettiimiz gibi mkfatlandrlmak
iin hangi tanrlar, hangi tanralar bulacaz? Her eyi mey
dana getirmi, bizi yaratm olan Kronos'un olu [Zeus], bi
nleri iin vey baba, tekiler iin [gerek] baba gibi grn
yor. Bu sorunu astrologlara brakmak daha iyi olurdu, nk
bu, umarm ki, onlar iin byk bir sorun tekil etmez. Biz
ise Paian'a (deva bulan tann; Asklepios - ev. n.) ve "bana
iyi eylerden ver"e (zira o bir tanradr) ve de yeryznde
Nemesis'e ( tanras - ev. n.) bavurmalyz. Siz insanlar,
eer tanr uygun bir rzgr estirirse, ona sayg gsterin [...],
ama serveti [...] talihi [...] derinlerden danya kusan ani bir
frtna koparsa (...].
697 Meliambus 5 = Pow. 5
Damonomos, biri demiti ki, Aphrodit'in olu yanaklarn gi
zemli bir ekilde titreterek iki eit hava akm gnderir; sen
hi de deneyimsiz biri deilsin. Bir kimsenin zerine sa ya
nandan hayrseverlikle ve dosta fledii zaman, bu kii ak
gemisini, llln ve ikna ediin dmeniyle korkusuzca
ynlendirir. Ancak [Eros] sol yanan harekete geirirse ve
[bir kimsenin zerine] arzulardan oluan bir kasrga, azgn
bir frtna flerse, bu kiinin nnde zorlu, heyecanl bir yol
culuk vardr. Haklsn, Euripides: Bu iki rzgrdan bizim iin
elverili olan semek ve Kypris'in bizi gnderdii yere doru
lllkle ve ikna ediin dmeniyle dosdoru gitmek daha
iyi deil mi? [...] kadnlara dkn kii [?..] ac veren piman
lk [?], ancak pazar meydannn Aphrodit'i [...] ne yapmak

2 f

Kpeklerin Bilgelii

istersen, neyi arzu edersen, hibir eyi dert etmemek iin, onu
bi Obolos iin ldrr ve kendini Agamemnon'un damad
gibi grrsn.
698 Meliambus 7 = Pow. 7
lmn alt ettii faniler, gzlerini genellikle isteksiz kapar.
Sen her zaman gsnn iinde, tm dertlerin bol bol besledii cesur, yenik dmemi bir yrek tayordun. Bylece iyi
eyler senin gznden hibir zaman kamad, ve iinde, esin
perilerinin en yumuak ganimet paralarm1korudun; sen ki
azizim, esin perilerinin mkemmel bir avcs ve balksydn,
ama imdi sama iyice ak dt [...] ve saygya deer bir sa
kaln var, yaamn, makul bir ey, yama uygun bir ey ar
yor, ona tatl dil, gler yz gster, nk onun nnde sona
gtren geni bir yol var, ama yine de cesur ol. [... J
699 Meliambus 16 = Povv. 16
Kerkidas bir yerde hakl olarak, pisboazn tknd btn
pahal yiyecekler ayakyoluna szar ve artk yiyecek deildir,
diyordu, o ise bir tabak basit yemei her eyden ok seviyor
du ve kendisi tuz yerken ve lksn tuzunu hl tkrrken,
lks iindeki insanlara glyordu.2
700 KERKDAS {?), Choliamben auf Pap. Lond., Bodl. =
Povv. 17
Gnmz insanlarnn ahlakn yalnzca bir an iin gzlem
leyen herkes, gzlemledii insanlara lanet okuyacak ve on
lardan nefret edecektir. Ama ben, sayg duygusunun insan
lar terk ettiini ve hibir ekilde takdir grmediini sana
retmek iin, -nk sen yararl yazarlarn eserlerinin tem
bel bir dinleyicisi deilsin- ok byk bir gayret sarf edece
im. nsanlar, Harpyiler gibi, arpk parm aklaryla her ta
tan cretkrca kazan elde etmeye alyor. Herkes kendine,
yamalayaca bir av blgesi aryor, suya dalyor ve avnn
268

Kerfcidas

peinden yzyor, bu arada dostunu, kardeini, karsn cellata teslim ediyor, ama kendi kat sefil yaamm kurtarmak
istiyor. Onlar iin kutsal hibir ey yok; byle insanlar deniz
de yryor, karada yelken ayor, ve hepsi etrafa u szleri
yayyor: "Kr etmeye bak, azizim, yazn da kn da; her yer
de kr et! Kimseye sayg gsterme, kimsenin hatrna bakma;
yoksa herkes sana glecekti."
Bazlar da yle diyor: "Bir ey almak sz konusuysa < ...
uzat> elini, vermek sz konusu olursa ek geriye [?]", pek
ou da yle syleyecektir: "Bir ey elde ettiin zaman da
ima kendini kutla, nk dostla dolu bir dnyan olur son
ra; zenginsen tanrlar bile seni sever, ama hibir eyin yoksa,
kimse seninle ilgilenmez; yoksulsan, kendi annen bile senden
nefret eder." Bana gelince, azizim, ben bugnk yaam tarz
n lanetliyorum, byle yaayan insanlardan nefret ediyorum
ve git gide [daha ok] nefret edeceim, nk varoluumuzu
ba aa edenler bunlardr. Bir zamanlar hkm sren sayg
ve doruluk, gerekten de, artk hibir zaman geri dneme
yecekleri yere gidip kayboldular. Gvensizlik yayor [...) ve
utanmazlk hkm sryor ve Zeus'tan daha gl. Yemin
ler ld, tanrlar tahtlarndan feragat etti. Alaklk insanlarn
srtndan besleniyor [?] ve civanmertliin tuzunu tkrp
att. Kimse Hera'yla bile evlenmek istemiyor, nk o da di
lenmek zorunda [...], insanlar, biraz servet sahibiyse, yeterli
paray yarunda getirirse, genelevden bir Lydialy semeyi
tercih edecektir.
701 KERKDAS (?), Choliamben auf Heidelb. Pap. = Pow. 18
[...] <kazandklann> her ynden cburaya doru> zorlukla
tayorlar, ve tann korkusu olmadan, adalet tanrasnn hat
rna bakmadan, olsa olsa onlarla alay ederek, daha ok kazan
mak iin her eyi gze almayan bir tek akraba, dost yok. nsan
[byle] canavarlarn arasnda nasl yaayabilir diye hayretle
kendi kendime soruyorum [...] Sadakatsizlik [...] bu ho, ejOJ

Kpeklerin Bilgelii

kiri [...]. Tanrlarla konumak iin mevcut en iyi szleri bili

yorum ben: Midenin [hazlan ve zevkleri tarafndan] srtmn
yere getirilmesine izin vermem ben, kanaatkar yaanm [...],
nk kazan elde etmek yeterince zahmetli [...], tpk bir
Kandaulon gibi diyebilirim. Zira aza giren her ey, kanmca,
inediin srece [orada] kalr; geip gittikten sonra [...] uu*
mma [...] gider her ey [...].3 Yani benim yediim kadar [?]
sen de ekinmeden ye, ayrca sakn aa yakalanma. Bana ge
lince, Pamos, ben yalnz bu ilkelere uymakla kalmam, mide
mi de, dizginleri hisseden bir at gibi, zaptederim ve kendimi
basit bir yaam srmek iin zorlanm. Biraz para harcamaya
heveslenirsem, yorulana kadar alrm. Bir tutam tuz benim
iin en byk hazdr, ve beni, ktlk nedeniyle insanlara
asla nasip olmayan doruluun meyvesi gibi baka hibir ey
bu kadar ok sevindirmez. ]...] nk bir tanr vardr, evet,
bunu gren, sonunda tanrsal olann utanmasna izin verme
yen ve herkese hak ettii ahnyazsn datan bir tanr vardr.
Bana gelince, Pamos, ben kendimle yetinmek, namuslu bir in
san saylmak istiyorum, ve [ok] fazla ie el atmak istemiyo
rum, ki boylece dmanlarm, "bir gemi dolusu tuz, nereden
geldiyse, oraya geri dnd." diyemesinler. [...]

NOTLAR
1 "habra.-.knodala".
2 "gelo", K.F.VV. Schmidt'e gre: "telos".
3 Metin kesin deil.

270

V.
TELES

Gi r i
Teles, 3. yzyln ortalarnda yaam ve etkili olmutur. O
Atmal ya da Megaralyd, ama bir sre (srgn olarak m?)
Megara'da yaad ve tahminlere gre orada ders verdii ke
sindir. En ok Bion'u rnek alyordu (szc szcne aln
tlardan daha fazlas bu sonucu kartyor), ama Diogenes'in,
Krates'in, Sokrates'in ve olaslkla derslerine katld Megaral Stilpon'un adlarn da sayyordu. zgn bir dnr
olmamasna karn, Teles, Helen Diatribelermin batemsilasidir, ve ilk Kiniklerin verdii dersler gibi birbirine bab ders
ler (ki "felsefi vaazlardan" sz edilir) hakknda iyi bir fikir
verir. Bunun nedeni, ncllerinden kalanlarn genellikle par
a para, anekdotlar ve Apophthegmeler halinde olmasdr,
Teles'den ise ne de olsa yedi uzun fragman kalmtr, ancak
bunlar balangtaki biimiyle deil, Thedoros'un derlemesi
olarak gnmze ulamtr. Theodoros, belki MS 1. yzylda
yaam Kiniklerden biridir; ancak onun MS 1. ya da Z yz
ylda yaam olduunu syleyenler de var. Bu derlemeyi,
Johannes Stobaios (MS 5. yzyl) kendi antolojisine almtr.
Antoloji iki anonim fragman da ierir (Flor. 4, 91, 34 ve 4, 93,
84), Her ikisi de Zenginlik ve Erdem Arasnda Karlatrma ba
ln tar, birincisinde zenginlik savunulur, kincisinde zen
ginlie saldrlr. Bu iki fragman, slup asndan olduu gibi,
Teles'ten alnm paralardan da farkllklar gsterir. Gem?
lde Bion'a baml olmasna karn, Teles onun hakknda
biraz dzeltilmi bir imge sunar. Belki de rencilerini g&t
nne alarak itici, kaba, artc ifadeleri, Horatks'un t**1*"
z

Kpeklerin Bilgelii

lad gibi "siyah hz"u atlam ya da yumuatm gibidir.

Demek ki, iinde Bion'dan alntlar bulunan ya da sonradan
da etkisi grlen baka metinler de gz nne alnmaldr,
zellikle Horatius'un yergileri ve mektuplar. Teles'in dili,
muhtemelen M 3. yzylda konuulan Grekeye yakndr.
Bu dil Attika dilidir, ama ortak dilin (Koine) habercisidir.

Kaynaklar

Va r l k ve G r n
702 TELES, Hense 3 f.
[3] A: Doru gibi grnmek, doru olmaktan daha iyidir deni
yor. yi gibi grnmek, iyi olmaktan daha m iyidir? B: Elbet
te. A: Oyuncular, iyi oyuncu gibi grndkleri iin mi, yoksa
gerekten iyi olduklar iin mi iyi oynuyor? Kithara alanlar,
iyi birer mzisyen gibi grndkleri iin mi, yoksa iyi birer
mzisyen olduklar iin mi iyi alyor? B: yi mzisyen olduk
lar iin. A: Genel olarak: [nsan] iyi gibi grnd iin mi,
yoksa iyi olduu iin mi [baarl olur]? B: yi olduu iin. A:
nsanlarn iyi yaamasn salayan eyler, iyi yaamamalarna
neden olan eylerden daha iyidir. Bu yzden iyi olmann, iyi
gibi grnmekten daha iyi olduu dnlr; zira doru gibi
grnen deil, doru olan iyidir. Peki, insanlara grndkle
ri ekliyle teki deerlerde durum nasldr? Onlarla evrili ol
may m, yoksa evriliymi gibi grnmeyi mi tercih edersin?
Onlara sahip olmay m, yoksa sahipmi gibi grnmeyi mi?
rnein: Grebilmeyi mi, yoksa grr gibi grnmeyi mi ter
cih edersin? [4] Salkl olmay m, yoksa salkl gibi grnme
yi mi? Zengin olmay, dostlarnn olmasn m, yoksa yleymi
gibi yapmay m? Ruhla ilgili eylere gelince, anlayl olmay
m, yoksa anlayl gibi grnmeyi mi tercih edersin? Neeli,
274

Teles

gz pek, korkusuz, cesur olmay m, yoksa yle gibi grn

meyi mi? Doruluk sz konusu olunca, doru gibi grnmektense doru olmay tercih etmez misin? B: Hayr, ben aslnda
cesur olmaktansa cesur gibi grnmeyi tercih ederim. A: Ama
cesur gibi grnen birine karlk cesur olan kii ayn zaman
da korkusuz ve neeli deil midir? B: [Ne de olsa] beni adam
yerine koyacaklar. A: Evet, seni cepheye de yollayacaklar, teke
tek arpmak zorunda brakacaklar, talihinin ters dnmesini
salayacaklar, ve bu bana gelir gelmez, [Greklerin] Aias'a
gldkleri gibi sana da glecekler. O zaman sen, tehlike kar
sndaki bir korkak olarak ne hissedeceksin? Tutsak alndn
ve bir kahraman sanldn zaman, seni ayaklarndan ve bilek
lerinden zincire vuracaklar ve sana kimse gvenmeyecek. Ha
yr, seni zindana atacaklar, eer ikence yaparlarsa dayaa kat
lanacaksn. Gerei itiraf etsen bile, sana kimse inanmayacak,
insan st biri saylmak istediin iin, alay ettiini sanacaklar.
Sonra derini yzp ikence yapacaklar, kzgn demirlerle da
layacaklar. Kahraman olarak, insan st biri olarak grnmek
iin nelere katlanmak zorunda kalacan gryor musun im
di? Ama sen -sokak hatipleri gibi- birini sadece yalandan ya
pyor, tekini gizli tutuyorsun.

K e n d in e Y e t e r l i k

stne

703 TELES, Hense 5 - 1 9

[5] yi bir oyuncunun, ozan tarafndan kendisine verilen her
roln altndan baanyla kalkmak zorunda olmas gibi, iyi bir
insan da, kaderin kendisine verdii rol oynamak zorunda
dr. nk, bir ozan gibi Bion der ki, kader birine barol,
bakasna kk bir rol, bazen bir kral, bazen de bir sersen
roln verir. Eer sen yardma oyuncuysan, barol oyuncu
su olmak istememelisin, aksi takdirde her eyi birbirine ka
rtrrsn.
275

Kpeklerin Bilgelii

[6]
O diyor ki: Sen hkmdar, ben de uyruk olarak iimizi
iyi yapyoruz. Sen birok kiiye hkmediyorsun, bense
retmeni olduum bu bir kiiye. Sen zenginsin ve bol bol ba
ta bulunuyorsun, ben nee iinde, bir kle gibi boyun e
m eden , talihime ksmeden, bana armaanlar vermene engel
olmuyorum. Sen {sahip olduun] birok eyin tadn zevkle
karyorsun, bense pek az eyin. Zira inam besleyen pahal
eyalar deildir, diyor o, ve onlardan kendi karmz iin ya
rarlanmak mmkn deildir, ama az olandan, ucuz olandan
yararlanmak, ly amadan ve yanlsamaya kaplmadan
mmkndr.1
Bu yzden Bion unu da diyor: Nesneler bizim gibi konuabilseydiler ve kendilerini hakl gsterebilseydiler, bir
klenin, kutsal bir yerde oturduu zaman, kendini hakl
gstermek iin efendisine syleyecei eyleri sylemezlerdi:
"Benden alp veremediin nedir? Senin malna mlkne hi
el uzattm m? Verdiin grevlerin hepsini yerine getirmedim
mi? [7] Gelirimin bir blmn dzenli olarak sana teslim et
medim m i?" Ve yoksulluktan yaknan bir kiiye de yoksulluk
yle diyebilirdi: "Benden alp veremediin nedir? iyi eyler
den yoksunsan, bu benim suum mu? lllkten? Doru
luktan? Cesaretten? En gerekli eylerden mi yoksunsun? So
kaklar sebzeyle, emeler suyla dolu deil mi? Toprak yeterli,
yapraklar yatak olduu kadaryla sana bir bannak sunmuyor
muyum? Bana kar neeli olamaz msn? Yal kadnlarn bir
dilim arpa ekmei yedikleri zaman [memnuniyetten] kendi
kendilerine arklar mrldandklarn grmyor musun ? Sana
ucuz, kanaatkr bir kat, yani al sunmuyor muyum? A
insan byk bir zevkle yemiyor mu, ve en az da bulamad
iecein yokluunu hissetmiyor mu? Yoksa rek yemeye ve
Chios arab imeye mi can atbyor? [8] Bu gibi eyler sadece
lks dknlnden dolay aranmyor mu? Sana, kn ha
mamlarda yazn tapmaklarda, bedava barnaklar sunmuyor
muyum? Ama Diogenes ne diyor: " iyi havalanm ve muh
276

Tefe

teem Parthenon'un bana sunduu gibi byle bir barnak ne

rede bulursun?"
Yoksulluk sana bunlar sylerse, nasl bir karlk verebi
lirsin? Sanrm, benim dilim tutulurdu. Ama biz suu, kendi
kt, zavall mizacmz dnda herkese, yalla, yoksullu
a, karmza kan insanlara, gne, saate, evreye atmay ter
cih ederiz. Bu nedenle Dogenes der ki: "Ben ktln sesini
duydum, ve o kendi kendini sulad:
'Bunda yok baka kimsenin suu, asl sulu benim'"2
[9] Gzleri balanan birok kii suu kendinde deil, durum
ve koullarda bulur. Buna karlk Bion der ki: "Nasl ki insan
bir hayvan [yanl] tuttuu zaman snlrsa -ylan tam or
tasndan tutarsan snlrsn, ama boynundan tutarsan bir ey
olm az- durum ve koullarda da sz konusu budur. Yanl bir
zihniyet sahibiysen, ac hissedeceksin; ama durum ve koul
lan Sokrates gibi kavrayp yorumlayabilirsen, hibir ey his
setmeyeceksin. Eer onlan baka trl alrsan, strap ekmek
zorunda kalrsn, hem de durum ve koullardan dolay deil,
kendi karakterin ve yanl fikirlerin yznden."
[10] Bu nedenle insan, durum ve koullan deitirmeye
deil, kendini onlara naslsalar o ekilde uydurmaya a
lmaldr, tpk denizcilerin yapt gibi: Onlar rzgn ve
denizi deitirmeye almaz, elere uyum salamak iin,
kendilerini hazrlar. "Hava ak, deniz sakin!" - hemen k
reklere sarlrlar. "Rzgr arkadan esiyor!" - yelkenleri aar
lar. "Rzgr ters esiyor!" - yelkenlere camadana vururlar v*
tekneyi srklenmeye brakrlar. Sen de durum ve koullan
bu ekilde gz nne almalsn ve onlardan yararlanmal
sn. Yalysan, genlere gre olann peine dme. Gsz
sen, glierin tad yk kaldrmaya ve srtna almaya
urama. Diogenes gibi yap: Biri ona arpp da ensesinden
yakalad ve o da formda olmad zaman, bu kiiyle g-

277

Kpeklerin Bilgelii

reineye yanamyordu, [11J berikine stunu gsterip yle

diyordu: "Azizim, onun karsna ge ve srtm yere getir."
Devam edelim: Yoksul dtysen, zenginlerin yaam tar
zna yknmeye urama, hava koullarna kar kendini
nasl koruyorsan -gzel havada stne ince, soukta kaim
giysiler alman gibi-, servet karsnda da yle davran: ok
paran varsa al, hibir eyin yoksa masraflarn ks. Ancak
biz, lks iin ok para harcarsak, almay bir talihsizlik3 ve
lm btn ktlklerin en kts diye grrsek, elimizdekilerle yetinmeyiz. Eer sen [kendini], hazz hor gren,
zahmete girmekten ekinmeyen, ne hrete ne de hretsizlie nem veren, lmden korkmayan biri haline getirirsen,
o zaman istediin her eyi, strap ekmek zorunda kalma
dan yapacak durumda olacaksn. Bu nedenle [her zaman
dediim] gibi, [12] durum ve koullarda naho, can skc
bir eylerin bulunduunu syleyenleri anlayamyorum, ki
bunlar ister yallk, yoksulluk, ister yaban ellerde yaamak
olsun. Zira Ksenophon isabetle yle der: "Sana, servetlerini
blm ve biri ok byk bir yoksulluk, teki ise refah
iinde yaayan iki karde gsterirsem, insann, suu parann
deil, baka bir eyin stne atmas gerektii akla ka
vumaz m ?" Ben de sana, biri memnun ve dertlerden uzak,
teki ise tamamen umutsuz, yoksulluk iinde ve srgnde
yaayan iki yal insan gsterebilirim; o zaman insann, suu,
yalln, yoksulluun, yaban ellerde yaamann deil, ba
ka bir eyin stne atmas gerektii akla kavumaz m?
Atina'nn pahal bir kent olduunu iddia eden bir adama
Diogenes'in ne yaptn [biliyor musun]? [13] Adam alp
koku satan bir dkkna gtrd ve sataya, "sekizde bir
lik krkboum ya ka para?" diye sordu. "Bir Mine" dedi
satc. Bunun zerine Diogenes, "bu kent pahal!" diye ba
rd. Sonra onu bir kasaba gtrp dana paasmn fiyatn
sordu. " Drahmi." Yine, "bu kent pahal!" dedi. Ardndan
ynclere gitti. "Koyun yn ka para?" diye sordu. "Bir
278

Tele#
Mine." "Bu kent pahal!" Oradan Msr baklasnn satld
pazara gitti. "Bir lek bakla kaa?" "Bir bakr metelik." Bu
nun zerine, "bu kent ucuz!" diye bard. Sonra kuru in
cire: "tki bakr metelik." Ardndan mersin meyvesine: "ki
bakr metelik." "Bu kent ucuz!" te durum byle: Bir kent
tek kelimeyle ucuz ya da pahal deildir; bir kimsenin nasl
yaadna bakar; byle yaarsa pahal, baka trl yaarsa
ucuzdur. Durum ve koullarda da sz konusu budur: nsan
onlara, [Diogenes gibi] raz olursa, bu koullar kendisine el
verili, kolay katlanlabilir, ama onlara baka trl yaklar
sa zor gelir. [14] "yi de, yoksulluk bana yine de naho, zor
bir ey gibi geliyor, ve insan zenginleri deil, yalla katla
nan yoksullar takdir etmeli
Yoksullukta bu kadar can
skc, naho olan nedir ki? Krates ile Diogenes yoksul deil
miydi? Ama yine de varlklarn zahmetsizce devam ettir
diler, nk yanlsamalara kaplmadlar ve basit, kanaatkr
yaadlar.
Paran yok mu, yalnz borcun mu var? "Midye ve fasulye,
bir de bunlarn yarmda giden eyleri topla", der Krates [15]
"eer bunu yaparsan, yoksulluu alt etmenin antn kolayca
dikeceksin." nsan daha ok kimi4 takdir etmeli: Yallna
yoksulluk iinde neeyle katlanan m, yoksa zenginlik iinde
neeyle katlanan m? Zenginliin ya da yoksulluun aslnda
ne olduunu saptamak hi de o kadar kolay deildir.5 Bazla
r yallkta servetinden yararlanmay bilmez ve [.-.] yoksul
luktan pek de soylu bir ekilde deil ve strapl [?]. Zenginler
iin servetlerini cmerte ve bol bol kullanmak kolay deildir,
yoksullar iin de yoksullua cesurca katlanmak [kolay deil
dir]. Her ikisi de bir kiilik sorunudur: Servetiyle baa kan
bir kimse, kartyla da baa kar.7
ler herhangi bir ekilde ilerlerse, insan yoksul olarak da
yaama tutunmabdr; ama hi ilerlemiyorsa, bir enlikten, ay
rlr gibi zahmetsizce veda etmelidir. Bion diyor ki: "Nasl ki
ev sahibi kiray alamad, kapy sktrp dam yktrd
279

Kpeklerin Bilgelii

ve kuyular kapatt iin, evden atlyorsak, ev sahibi olarak

doa da gzmz, kulamz, el ve ayaklarmz bizden al
d zaman, [16] ben de bu sefil bedenden darya frlatlaca
m. Burada daha fazla kalmam, hi kin gtmeden, bir ziya
fetten ayrlr gibi yaama veda ederim, ve vakti geldiinde
'admm atp tekneye karm'"
Oyunun yalnz giri blmn deil, ortasn ve sonunu da
mkemmel oynayan iyi bir oyuncu gibi, iyi bir insan da yaa
mn balangcm, ortasn ve sonunu ayn ekilde mkemmel
[oynar]. Benim, u eskimi harmaniyi stmden karmam
[ve artk giymemem] gibi, bir deeri kalmam yaamm da
etrafta srklemem,8 ona dikkat ve zen gstermem. Hayr,
eer mutlu olamyorsam, giderim.
[17] Sokrates'te de durum byleydi. steseydi, zindan terk
etmesi elindeydi. [...] Yarglar ona, [kendisi iin] bir para
cezas saptamasn emrettii zaman, onlar hi umursamad,
yemeklerini kent ynetimine ait aevinde [mr boyu] yeme
dileinde bulundu. Kendisine gnlk bir sre tannmasna
karn, gnee bakarak hl tepenin stnde durup durma
dn [grmek iin], nc gnn son saatine kadar bek
lemedi, [daha ilk gnde] cesaretle baldran kasesini ierek
boaltt (Platon'un dedii gibi), bunu yaparken de yznn
ne ifadesini ne de rengini deitirdi: Neeyle ve soukkanl
lkla kaseyi alp boalverdi, tam sonunda birka damla etra
fa serpitirdi ve "bu da gzel Alkibiades iin!" dedi. [18] te
gryorsun, o ne kadar sakin ve neeliydi. Oysa bakasn
lrken grdmz zaman, tylerimiz rperir. lmnden
bir gece nce o kadar derin bir uykuya dalmt ki, neredeyse
uyandrmak mmkn olmamt. Belki bizden biri de [byle]
uyuyacaktr < ...>
Karsnn ineleyici szlerine msamaha e katlanyordu
ve bam arlarna aldrmyordu. Kritobulos, "byle bi280

T ek

riyle birlikte yaamaya nasl dayanyorsun?" diye sorduu

zaman, o da "evindeki kazlann barmalarna nasl katlan
yorsun?" diye sordu. "Onlara aldr etmiyorum." "Evet, ben
de ayru ekilde bu kadna aldr etmiyorum; onu, sanki bir
kazm gibi dinliyorum." Bir defasnda Alkibiades'i yemee
armt; kadn hmla odaya girip masay devirdi. [19] Sok
rates ise barp armad, sinirlenmedi ve ikyet etmedi:
"Byle bir eye katlanmak zorunda kalmam nasl bir sefalettir
[...J" Bunun yerine, yere dklenleri toplad, ve Alkibiades
iin tekrar masann stne koydu. Beriki hi tepki vermeyip
ba nnde orada oturunca [nk ok mahcup olmutu],
Sokrates, "Biz devam edelim; bu durumda Ksanthippe fke
sinden bizi paralayacakm gibi grnyor."
Birka gn sonra o, "soylu ku" ieriye girip anaklardan
birini yere drd zaman, Alkibiades'in evinde yemek
teydi. Bu defa Sokrates ban utanla yere emi orada otu
ruyor ve yemek istemiyordu. Alkibiades ise gld ve ona, srf
ku ieriye girdii ve ana yere devirdii iin mi yemek is
temediini sordu. "Elbette", dedi Sokrates. "Birka gn nce
Ksanthippe masay devirdii zaman, sen de yemek istemi
yordun, ve imdi, ku ana devirdikten sonra, benim de bir
eyler yiyecek durumda olduumu mu dnyorsun? Ka
rmla budala bir kaz arasnda bir fark olduunu mu sanyor
sun? Evet, masay bir domuz devirmi olsayd sirrieranezdin, ama domuz gibi bir kadna her halde fke duyardn!"

Srgn

stne

704 TELES, H ense 21 - 32

[21] Srgnn insan ruhunu uyuturduunu iddia edenfcirine
kar, hakl olarak bir sanat rnei verilebilirdi Yaban
re dt iin, flt daha kt almayan ya da o y u n cak la
elverili olmayan biri, daha kt bir danman da otraayvfakr
31

Kpeklerin Bilgelii

tr. Srgn baka bakmdan kt bulan birine kar, ksa sre

nce alntladm Stilpon'un u szlerini tekrarlamak yeter:
[22]
Sen ne diyorsun? Srgn hangi ahlaksal deerleri eli
mizden alyor? Bunlar hangi deerlerdir? Ruhun, bedenin
deerleri mi ya da dsal deerler mi? Srgn bizden makul
dnmeyi mi, doru davranmay m, esenlii mi alp gt
ryor? -Hayr, kesinlikle deil. -Yoksa cesareti, doruluu ya
da baka bir erdemi mi? -Hayr, onlar da deil. -Y a da be
densel bir deeri mi? Ama insan yaban ellerde de, yurdunda
olduu gibi, salkl ve gl olamaz m, iyi grp iitemez
mi, hatta kimi zaman ok daha byk lde? -Evet, kuku
suz. -Srgn senden dsal deerlerden birini alp gtryor
mu? Birok kii srgne gnderildikten sonra, maddi du
rumlarnn gze arpacak kadar dzeldiini grmediler mi?
Amyntor, Phoinix'i Dolopia'dan srd zaman, o mlteci
olarak Tesalyaya gitmedi mi?
"vardm kral Peleus'un yanna [...],
Beni mal mlk sahibi etti,
bir hayli er verdi buyruuma."*
Byk Themistokles yle diyordu: "Evladm, eer kaybet
memi olsaydk, kaybetmi olacaktk/' [23] Bu tr almyazlar
bugn bol bol mevcut. O halde srgn hangi deerleri eli
mizden alyor? Onun suu hangi ktlkten ileri geliyor? Ben
hibir ktlk grmyorum. Tam tersine: Baz bakmlardan
biz, ister srgnde olalm, ister yurdumuzda kalalm, kendi
mezarmz kazyoruz. Evet, ama bir srgn ynetici olamaz
diyorlar; ona kimse gvenmez; onun konuma zgrl
yoktur. Tersine, bazlar krallarn emriyle kentlerdeki askeri
mevkilere komuta ediyor; halkn tamam onlara emanet edi
liyor; ykl armaanlar ve aylklar alyorlar. nl Lykinos,
gney talya'dan srlm olmasna karn, bizdeki askeri
mevkilerin komutan deil miydi? Bizim lkemiz olmasna
282

Tel
karn, Lykinos'un emirlerini yerine getirmedik mi? Yalnz
gemiten deil, gnmzden de rnekler verelim: Spartal
Hippomedon, imdi Ptolemaios'un emri altnda Trakya'da
genel vali olarak grev banda deil mi? Atinal Chremonides ile Glaukon onun sahibi ve danman deil mi? Ve son
olarak [...],10 kendisine emanet edilen parayla ve bu paray
istedii gibi harcamas iin ald yetkiyle nemli bir grevi
yerine getirmek zere gnderilmedi mi?
Ancak srgnler kendi lkelerinde sz sahibi deil. - [24]
Evet, ama bu, evde kalan kadnlar, ocuklar, genler ve yal
erkekler iin de geerlidir. Ancak bu durum, onlar rahatsz
etmiyor, yoksa ediyor mu? Buna zlm olsaydlar, o za
man "hadm" olmazlar myd? Bir kralla sradan bir insan
arasndaki fark nedir? Sen gc kuvveti yerinde birok er
kee hkmedersin, ben eitmen olarak az kiiye, genlere ve
sonunda yalnz kendime hkmederim. Zira ayn deneyimler
nedeniyle insan, kitleleri ya da bireyleri kendi yanna ekebi
lir, resmi bir grev alabilir ya da evde bir zanaat icra edebilir,
baka lkelerde yaayabilir ya da yurdunda kalabilir. Ayn
yaam deneyimleriyle [donanm] bir kimse, ynetici ya da
resmi grevi olmayan biri olarak da baarl olabilir. Eer ben
ynetici olmak yerine, resmi grev almayan biri olursam, ne
fark eder?
Ne var k, lkeye dnmene engel olundu. - Gzel, ama
imdi benim de Thesmophorion'a girmeme engel oluyor
lar, ve Enyalios tapma kadnlara kapal, kimse "yan
na yaklalmaz"a giremez. [25] Buna fkelenmek ocuka
deil mi? Belirli zamanlarda Gymnasion'a gitmeme izin
vermiyorlar; o zaman hamama gidiyor, yalanyorum ve
Gymnasion'daki gibi greiyorum. imdi burada da byle
yapyorum: Yurdumu yanna yaklalmaz bir blge olarak
gryorum; Evimi deitirdim ve baka yere yerletim. Bir
gemiden baka bir gemiye geebilir, ve yine de hedefe ulaa
bilirim. Bylece bir kentten baka bir kente tanabilir ve yine
283

Kpeklerin Bilgelii

de mutlu olabilirim. Ktii insanlarla birlikte olmadm sre

ce, bu benim iin bir kayp, bir yz karas deildir. Bu durum,
beni, benim gibi z sz bir, drst bir adam srgne gn
derenler iin deil de, gerekten benim iin mi bir yz karas
dr? Philemon un ok ho bir sz vardr. Bir gn bir Idram]
yarmasna baaryla katld zaman, birka [yurtta] ona
gelip yle dedi: "Gnndeydin, Philemon/' O, "evet, sadece
seyrettiiniz iin yle dnyorsunuz; ama ben her gn sa
natlnn ustasym."
Dinle, [ahlak bakmndan] senden aada insanlar tara
fndan srgne gnderilmek sama [szc szcne: sar
holuk] deil mi? - [26] Evet, yoksa iyi, soylu insanlar tarafn
dan m srgne gnderilmeyi tercih edersin? Bu, senin iin
ok daha fazla bir yz karas olmaz myd? Zira iyi insanlar,
akla ve dorulua aykr davranarak kimseyi srgne gn
dermez; aksi takdirde [kendileri] adil olmazd.
Byle insanlar tarafndan ak ve gizli oyla [yurttalk]
onurundan yoksun braklmak, bir yz karas olmaz myd?
- Kukusuz senin iin deil, onlar ak ya da gizli oyla yar
g semi olanlar iin bir yz karas. En iyi hekim [Megara
kentindeki grevinden] uzaklatrlp, yerine bir eczac seil
mi olsayd, durum tpk byle olurdu. Sana gre bu, seimi
yapan resmi makamlar iin deil de, hekim iin mi bir yz
karas, bir talihsizlik olurdu?
Evet, ama insan vatan iin itenlikle aba harcam
sa ve imdi de vatannn kendisine dmanca, nankrce
davrandn grrse, bu bir talihsizlik olm az m? Talih
sizlik mi? nsanlarn, daha nce bilinmeyen karakterlerini
renmenin daha ok bir talih olduunu sylem ek doru
olmaz m? rnein karnn kt niyetli ve ikiyzl oldu
unu ve bunu da daha nce bilmediini anlarsan, m innet
tar olursun; ayn ekilde, klenin bir hrsz ve durmadan
kamaya alan biri olduunu anlarsan, her zaman tetik
te olursun. Ancak, vatannn alak ve nankr olduunu
284

T d ec

tespit edersen, talihsiz olduunu mu dnrsn ve min

nettar olmaz msn?
[27] Her eye ramen insann doup byd topraklar
da yaamas, kanmca, muhteem bir ey. - Belki doduun
ve bydn evde yaamak da, her ne kadar rk ve ha
rap, her an yklabilecek durumda olsa bile, yle deil mi?
Hep zerinde doduun ve ocukluundan bu yana yolcu
luk yaptn teknede mi kalmak istiyorsun, stelik bu sadece
bir kayksa ve tehlikesizce yirmi krekli bir tekneye geebile
cekken, paralanana kadar krek ekmek zorunda kalsan da
m? Ayrca Kythereliysen, Mykonoslu ya da Belbinalysan
insanlar seni yerden yere vurur.
Ancak yine de denir ki, insann doup byd toprak
larda yaamas muhteem bir eydir, [hatta] kentlerin birou
yklm, sakinleri tanrtanmaz olsa bile; insann kendi yur
dunda yaamasnn muhteem, ekici bir yan da vardr, ki
byle sylemek mmkndr .n [28] Pek ok kii, onlarn sade
ce yan yurtta olduklarm yzlerine vurur ve yle der:
"Yurtta olmayan, yan yurtta sen, bu lkeyi kleletirdin
ve onun efendisi oldun."
Sen, Thebai'nin kurucusu Kadmos'a hayranlk duyuyor ve
tam yurtta olmadm iin beni yerden yere vuruyorsun.
Herakles'i en byk kahraman diye vyoruz ve ayn zaman
da yan yurtta olmay bir yz karas m sayyoruz? Herakles
Argos'tan kovuldu, gidip Thebai'ye yerleti. Spartallann g
znde byle eyler bir kusur deildir, tersine onlar kendi ya
am tarzlarna uyan ve buna bal kalan kiiyi, ister bir yaban
c ya da bir Helot'un (Sparta devletinin klesi - ev. n.) olu
olsun, sayarlar ve kendi en iyi yurttalaryla e tutarlar. Ama
yaam tarzlarna bal kalmayan, isterse bir kraln olu olsun,
Helotlann arasna atarlar, ve bu kii tm yurttalk haklarn
kaybeder.
285

Kpeklerin Bilgelii

[29] Ne var ki, yurt toprana gmlmeye izin verilmezse,

bu, onur k n a bir durum olur, yoksa olmaz m? Peki ama,
en iyilerin sk sk bana gelen byle bir ey nasl onur kin
ci olabilir? Yoksa, en ktlere [de] salanan bu ey, bir onur
mudur? Konumasnda Atmallara saldrd iin Sokrates
takdir edilir: "Kendilerinden bu kadar gurur pay kard*
nz komutanlar herhangi yabana bir lkede stnkr g
mldler, demokrasinin ayaktakm ise devlet mezarlklarn
da yatyor."
Ama yine de yabana bir lkede gmlmek onur k
rc, yurdunda gmlmek ise onur verici saylr. - Senin
dncene gre, mezarnn yabana bir diyarda olmas ile
yurt topraklannda olmas arasndaki fark nedir? Atinah
srgnlerden birinin nkteli bir sz var. Adamn biri ona
hakaret edip yle dedi: "Sen gnn birinde kendi yur
dunda bile deil, tanrtanmaz Atmallar gibi Megarada
gmleceksin." Bunun zerine beriki, "Evet, Megara'da,
tpk tanrdan korkan Megarallar gibi." Fark nereden ileri
geliyor? Aristippos'un szlerini tekrarlarsak, Hades'e gi
den yol her noktadan eit uzaklkta ve ok benzer deil mi?
[30] Ve seni hi gmmeseler, bundan sana ne? Ama cenaze
iin giriilen mcadeleler, Bion'un dedii gibi, birok tra
gedyann domasna neden olmutur; rnein Polyneikes
de u grevi verir:
"Anacm, sen, ve kz kardeim benim, yurt toprana
gmn beni, yakp ykm olmama karn,
bana bir para yurt topra vermesi iin,
yakanlanmzla yumuatan u fkeli kenti
Eer sana "yurt topra" verilmez de, yaban ellerde gm
lrsen, ne nemi var? Ya da Charon sadece12Thebai'den kp
Hades'e mi gider?
286

Teles

"Yurt tepelerinde gvende olmak gzel."

[31] Ama sen "gvende" deil de, gmlmeden [orada ya
tacak] olsaydn, bunda rahatsz edici ne olurdu? Atete ya
klmak, bir kpek tarafndan yenmek, topran stnde
kuzgunlar tarafndan didiklenmek ya da yeraltnda kurtlar
tarafndan [kemirilmek] arasnda ne fark var?
"Anacm benim, kapat ellerinle gzkapaklannu
benim."
Ama anan onlar kapatmazsa ve sen gzlerin, azn ak lr
sen, bunda utanacak ne var? Ak denizde ya da bir savata
ldn zaman gzlerini kapatyorlar m? Hayr, btn bun
lar ocuka hareketler gibi grnyor <.. .> Biz [llere] bak
maktan, dokunmaktan ekiniyoruz [...] ama bakalar onlar
mumyalyor, sanki gzel bir ey, bir eit gvenceymi gibi
[32] llerini evde saklyor. Onlarn treleri bizimkilerden
ite bu kadar farkl.

Y o k s u l l u k ve Z e n g i n l i k
705 TELES, Hense 3 3 - 4 4
[33] Servet kazanmak, bana gre, bizi mahrumiyet ve za
ruretten kurtarr. - Ne mnasebet? Bazlarnn servetinin
ok olduunu, ama el aklndan yoksun olmalar ve
cimrilikleri yznden ondan yararlanamadklarn gr
myor musun? Priamos da bir tahta oturmaya cesaret ede
memiti,
[34] "Sarayda birok taht olmasna karn,
tozun topran iinde yuvarlanarak yerde
oturmutu",
297

Kpeklerin Bilgelii

serveti ok olan, ama el aklndan yoksun olmalar y

znden onun tadn karmayan, ona dokunmayan byle
insanlar var. Hayr, fareler ve karncalar onlardan daha ok
tketiyorlar. Tpk [[topraklarnn snrnda, nne yiyecek
ve iecek koyan yal bir hizmetiyle birlikte]] Laertes'in tek
bana yal bir kadnla beraber taraya ekilmesi, her eyi
kendine ok grmesi ve parasz kalmas gibi; oysa te yandan
(Penelope'nin - ev. n.) talipleri byk [Odysseus'un] serve
tini [yiyip bitiriyordu...] Ozann szlerine gre Tantalos da
bir gln iinde duruyor ve meyveler barun stnde salla
nyordu, ama su imek ve meyve koparmak iin,
"abaladka yal adam, her defasnda",
gl kuruyordu [ve meyveleri]
[35] "rzgr karanlk bulutlara kadar yksee
savuruyordu",
ite baz insanlarn cimrilii, gvensizlii de arab, yiyecek
leri ve meyveleri, "bulutlara kadar" deil ama, ksmen pa
zar meydanna, ksmen aevlerine savuruyor, ve bu insanlar
[btn] bunlara sahip olmak istedikleri halde, onlarn tadn
karmyor. Baka biri onu yemee arrsa bir gzel sald
ryor, ancak kendisi, [bu kadar ok] serveti olmasna karn,
kimseye bir ey sunmuyor; srf cimrilikten dolay kesesinin
azm smsk balyor. Biri onu evden danya atmak istedi
i zaman, onu kendine dman gryor; ama [deyim yerin
deyse] kendi kendini evden danya atarsa, kendini dman
saymyor, ilk [Kinikler], bence bu sorunlar nkteli bir ekilde
ele almt: Bir kimseyi doymak bilmez agzllkten, cim
rilikten ve kibirden kurtarmayan ey, mahrumiyet ve zaru
retten de kurtarmaz; Bu eylerin hibiri onu doymak bilmez
agzllkten, cimrilikten ve kibirden kurtarmaz [yani onu
288

mahrumiyetten ve zaruretten hibir ey kurtatmz]; [36] zkm.

bu durum onun karakterini deitirmez, tpk yoksulk*wa,
artk zengin olmayan ve yoksul den en akl banda toy
karakterini de deitirmemesi gibi. Bylece servet kazanma
nn [bir insann] karakterinden ok cilt rengini, endamn,, d
grnn deitirdii iddia edilebilirdi. Dernek ki bir kim
se agzl, dm i, kibirli ve darkafal kald srece, mahru
miyet ve zaruret onun yakasn brakmayacaktr.
nsan, sahip olduu eyden yoksun olabilir mi? - Bian,
bankalarn paras olduu halde, paradan nasl yoksun olu
yor? diye soruyor. Bankalar kendilerina ait olmayan eye sa
hiptir, bylece onlar da kendilerine ait olmayan eye saiiptir.
Bir kimse bir eyi ksa bir sre iin sana emanet ederse, bu tr
bir sahip-olu sahip-olmayla ayn eydir, nk onu kul
lanmak iin hibir olanan yoktur. Ya da sahip-olmay k
bu ekilde sahip-olu arasndaki fark nerededir? [Bu dunun]
Phorkys'in kzlarnn bana gelenler gibidir, onlar mterek
kullandklan gz bakasna emanet etmilerdi, ama kendi
leri itlere taklp ukurlara dm, amura bulanmlard,
nk nlerini gremiyorlard, gz, Perseus [gelene ve]
onu alp gtrene kadar, saklansn diye emanet fcuaknulard. [37] nsann hi yiyeceinin olmamas ile fbir Suriye
liye] balk ve gvercin, Msrlya kpek eti, Greke insan ba
[verilirmi gibi] aza koyulmayacak kadar kt yiyeceinin
olmas acaba bir rol oynar m? Zira bu tr yiyecei olan bir
kimse, hi yiyecei olmayan biri gibi ayn lde mahrumi
yet eker. Byle bir servetin salad yarar hangisidir? yi,
senin paran var, ama cimriliin, dargrlln yznden
ondan yararlanmyorsun. Bu nedenle eskiler de isabetle yle
der: "Kullanmak ["chremata"] iin paras olan, ve istif etmek
["ktemata"] iin paras olan insanlar vardr." Ban lan eforfc*
avucunda ne varsa kullanr, bazlar istif eder, harcamaz ve
bakalarn da buna itirak ettirmez. Bir kral ya da (baka t e }
hkmdar servetini kilit altna ald zaman, ona kimse d n
299

Kpeklerin Bilgelii

sremez; [38] baz insanlarn servetlerini, kendi cimrilikleri,

gvensizlikleri de bu ekilde kilit altna alr ve el srmelerine
izin vermez, bylece servetlerinin onlara hibir yaran olmaz,
mahrumiyet ve zaruret ekerler; oysa ok ey isterler, ama
para harcayamazlar.
Bu yzden Krates de kendisine, "filozof olursam kazancm
ne olacak?" diye soran birine u cevab verdi: "Kesenin azn
rahata aacak, elini iine daldracak ve paran cmerte data
cak durumda olacaksn; oysa imdi ne yapyorsun, bahane ar
yor, duraksyorsun ve elleri ktrm olmu biri gibi titriyorsun.
Kesen dolu olursa, onu [olduu gibi] kabul edeceksin, eer bo
sa, bu sana strap vermeyecek, ve bir defa para harcamaya karar
verdiysen, bunu kolaylkla yapabileceksin, elinde avucunda bir
ey kalmad zaman, hibir eyin yokluunu hissetmeyeceksin,
yaamda, ulaamadn eylere istek duymadan ve bana ge
lenlere fkelenmeden, endekilerle yetineceksin."
[39] nsan kendini ya da bir bakasn mahrumiyetten ve
zaruretten kurtarmak isterse, o zaman zenginlikte gz ol
mamaldr. nk bu durum, der Bion, su imeye doymayan
birinin susuzluunu gidermek isteyen bir kimsenin, bu hasta
ln tedavi etmeden, [btn] emeleri ve rmaklan, imesi
iin ona vermesine benzer. Byle olunca, hasta iyilemek ye
rine patlayana kadar iecektir. Zenginlie can atan birinin de,
agzl, hret dkn olduu ve boinanlara sapland
srece, gz doymayacaktr. [...] Demek ki, sen olunu mah
rumiyetten ve zaruretten esirgemek istiyorsan, zengin olsun
diye onu Ptolemaios'a [40] yollama, yoksa geri geldii zaman
herkese kar kibirlilik taslar, ve sen hibir ekilde amacna
ulaamazsn. Onu [[Akademi'ye]] Krates'e yolla daha iyi: O,
zengin bir gz-doymaz basit, cmert bir insan haline getir
meyi biliyordu. Byk Metrokles, sylenildii gibi, unlan
anlatyor: "Ben [daha] Theophrastos'tan ve Ksenokrates'ten
ders alrken evden bana bir yn ey gnderiyorlard, ama
yine de mahrumiyet ve zaruret ekme korkusu iinde ya290

T ek

yordum. Krates'in derslerine katlmaya baladm

[artk] hibir ey gndermemelerine karn, ben hl ek ola
rak baka eyler ediniyordum, nk daha nce mutlaka ta
mir grmemi ayakkablarm, aynca bir harmanim, bana elik
eden klelerim, byk bir evim, mmkn olursa kr gezilerin
de yemek iin beyaz ekmeim, mstesna et yemeklerim, [41]
tatl arabm olmalyd, hem de sadece en pahalsndan,13 yeri
geldiinde davetlere katlmalydm. Zira bu yaay tarzn
onlar [Peripatetikiler ve Akademiciler] toplumsal konum
larna uygun buluyorlard." Metrokles, Krates'in derslerine
katlmaya balaynca bunlardan hibiri kalmad! Yaam tar
znda daha kanaatkar oldu, yrtk prtk bir harmaniyle, arpa
ekmei ve sebzeyle yetinirdi, nceki yaam tarzn aramaz ve
yenisinden de rahatsz olmazd. Biz soua kar daha kaln
bir harmani giyeriz, o ise harmanisini ikiye katlayp -adeta
iki harmani giymi gibi- dolard. Yalanma gerei duyduu
zaman hamama gidip artk yalarla yalanrd. Kimi zaman
bakr kazanlarn [kaynad] ocaklara gider, zerine birka
damla ya damlatt balklarm kzartr ve oturup kahval
tsn yapard. Yazn tapmaklarda, kn hamamlarda yatar
d. nceleri zaruret ekmiti, imdi ise eksik bir eyi yoktu,
nk sahip olduklar ona tamamen yetiyordu, ve kle de
istemiyordu. Diogenes der ki, " Manes'in Diogenes olmadan
yaayabilmesi, Diogenes'in ise Manes olmadan bir ey becerememesi epey garip olurdu." [42] Ama sen [oluna]
"bu kadar ok para verirsen"14
Ve onu vngen, hret dkn, agzl hale getirirsen,
hibir ey elde etmezsin. Zira Philemon ok ilgin bir ekilde
yle diyor:
"O, baka trl deil, baka bir zenginlik bulur",15

291

Kpeklerin Bilgelii

Ve bu zenginlik ayu kald srece, o honut olmaz, ve hibir

ey ona yetmez, her zaman mahrumiyet ve zaruret ekecek
ekilde birok deiik ey onu tahrik eder, arzularn kam
lar.
"Kt kiinin gz asla doymaz
ocukken hemen delikanl olmak, delikanlyken ksa pele
rinini (chlamys) tekrar stnden karmak ister, ve erkeklik
ama gelince, yalanmak iin acele eder. "Yaam" der, "hi
de yaamaya demiyor: Askerlik hizmeti, vergiler, politik
faaliyet - insann kendine vakti kalmyor/' imdi yaldr ve
genliindeki gzel gnleri zlemektedir:
"Genlik benim iin her zaman ho ve deerli,
ama yallk Etna'dan daha eziyetli",17
[43] ve ocukluk yllarndan, mutlu gnler diye sitayile sz eder.
Diyelim ki, o bir kledir. Mmkn olduunca abuk zgr
olmak ister. "Bunu elde edersem" der, "her eyim olur." Azat
edilir; hemen bir kle almak ister. Bir tane alnca, abucak
kinciyi ister; zira "bir iekle bahar olmaz" der. Sonra bir evss
ve biraz toprak sahibi, ve daha sonra Atina yurtta olmak
[ister], resmi bir grev stlenmek, ardndan kral ve skender
gibi lmsz olmak ister. Bunlar baarrsa, her halde Zeus
olmay da ister! Byle bir insan nasl olur da zaruret ekmeyebilirdi? Bu tr isteklerden kurtulmak iin ne kadar paraya
ihtiya duyar? Geni topraklara hkmeden ve ok geliri olan
krallar bile, yine de skntl bir durumdadr, bu yzden me
zarlar yamalar, tapnaklar soyar, insanlar nedensiz yere
srgne gnderirler. nk egemenliin baz ykmllkler
getirdiini sanrlar, ve iktidarlarn terk etmeyi, kiisel mas
raflarn ksmay istemezler. Aynca istemedikleri birok eyi
yapmaya zorlandklarn fark ederler. Eer bir kimse btn
292

T ek

bunlar aabilseydi, [44] bolluk iinde, [gerek] zenginlik iin

de yaayabilirdi. Zira Krates ok isabetli ekilde yle den
"Heybenin, bir lek dolusu Msr baklasnn,
ve tasasz bir ruhun nasl bir g ve kuvvete
sahip olduunu, bilmiyorsun."
Evet, dalkavuklar ve evet efendimciler olmadan, bir heybe,
Msr baklas, sebze ve su ile19 tasasz olmak gerekten de
muhteem ve nemli bir eydir.20

Zengi nl i k r e Yoksul l uk
706 TELES, Hense 4 5 - 4 8
[45] Yoksulluk felsefe yolunda bir engeldir, zenginlik ise bir
avantajdr. - Doru deil. Sence ka kii zenginlii, ka kii
de yoksulluu nedeniyle felsefeden uzak kalmtr? Genellik
le filozoflarn tamamen meteliksiz, zenginlerin ise (zengin ol
duklar iin] zellikle bu yzden lerinin ok olduunu [yani
felsefeye vakit ayramadklarn], grmyor musun? nk
Theognis'n szleri hi de fena deil:
"An tknmak, alk ekmekten ok daha ktdr."21
Bana, -zenginlii nedeniyle deil-, yoksulluu nedeniyle
felsefe renmekten uzak kalm bir kii gsterebilir misin?
nsann, yoksulluk tarafndan [46] metanetle [her eye] kat
lanma zorunda brakldn, zenginlik tarafmdansa tam tersi
bir durumun sz konusu olduunu, grmyor musun? Zira
cannn ektii her eyi kolaylkla elde edebilen biri, kanunca,
aba harcamaya ya da bir eyler aramaya nem vermez, ah
lakszlnn su orta olan zenginliiyle hibir zevkten va*
gemez. Devam edelim: leri ok olduu iin zenginlerin fiei2

Kpeklerin Bilgelii

sefe renmekten uzak kaldn, hibir ii olmayan yoksul

larn ise felsefe renmeye can attn grmyor musun? Zenon anlatyor: "Krates, bir ayakkab tamircisinin dkknnda
Aristoteles'in Protreptikos'undan paralar okuyordu. Aristote
les eserini Kbns kral Themison'a ithaf ediyor ve yle yaz
yordu: 'Kendini felsefeye adamak iin kimse senden daha iyi
koullara sahip deil, zira sen zenginsin, servetini bu ama
iin kullanabilirsin; ayrca ok saygn birisin.' Krates [yksek
sesle] okurken, tamirci iine devam ediyor, ama onu can kula
yla dinliyordu. Bunun zerine Krates tamirciye yle dedi:
'Azizim Philiskos, sanrm senin iin bir Protreptikos yaza
cam, nk sen felsefe yapmak iin, Aristoteles'in eserini
ithaf ettii kiiden daha iyi koullara sahipsin.'"
Ayrca [u da gz nne alnmaldr]: Klenin biri kendi
[47] geimini salyor ve efendisine kirasn teslim ediyor;
imdi zgr bir yurtta kendi geimini salayamayacak du
rumda m olacak? Bu tr dertlerden ikyeti olmayan me
teliksiz kii, zellikle hibir eyi olmad iin, bence felsefe
renmeye ok daha uygun grnyor. rnein bir sava
kt zaman o sadece kendine bakma ihtiyacn duyar, zen
gin biri ise bakalaryla da ilgilenmek zorundadr. Bu yz
den Sophokles, Oedipus'a unlar syletirken hi de haksz
deildi:
"nk siz bir kii iin ac ekiyorsunuz, oysa ben
kendim iin, kent iin, senin iin yaknmak
zorundaym."22
Onlar (zenginler - ev. n.) olaylarn nasl gelitiini grd
halde, onlarn durumlannm, yoksul olduklar iin, yine de
kt olduunu dnr.
Zenginlerin yoksullardan daha saygn olduu da sylenir
kentlerde. Bunu iddia edenler, byk bir yoksulluk iinde ya
ayan Aristeides'in Atmallar arasnda en saygn kii olduu294

T l

m her halde duymad. Atmallar [kendilerine boyun emii

devletlerden vergi almak istedikleri zaman, bu greve onu
atadlar, nk vergilerin deerini, ondan baka hi kimse
nin daha adil bir ekilde tayin edemeyeceini dndler.
Ayrca en zengin Atinal Kallias'n Aristeides ile akrabalarna
olan gveninin, Aristeides'in Kallias ile akrabalarna olan g
veninden daha ok olduunu [hi iitmemiler]. Aristeides'e
gre Kallias'n serveti, Kallias'a gre Aristeides'in yoksullu*
undan ok daha sevimsiz ve utandrcyd. Devam edelim:
Spartal Lysander'den daha saygn ve ok byk hrmet
grm baka biri var myd? Ama o kzn eyizsiz evlendir
mek zorunda kalmt. Bylece, yoksul olan ve zenginlerden
daha fazla sayg gren, istediin kadar ok kiinin adn say
mak mmkn. Euripides, Eteokles hakknda "meteliksiz bir
delikanl"yken syledii szlerde pek de haksz deil,
"ancak Argivlilerin kenti onu gz gibi koruyor."23

H az En Y c e A h l a k s a l D e e r D e i l d i r
707 TELES, Hense 49 - 51
[49] Krates der ki, insan mutlu bir yaam hazm stnl
bakmndan lmek isteseydi, kimse mutlu olamazd. Hayr,
yaammzda geirdiimiz evrelere bakarsak, daha ok aann
ar bastn grrz. nce, mrmzn yans, yani uykuda
geirdiimiz zaman ne ac ne de haz doludur. Sonra yaamn
ilk evresi, ocukluk yllan eziyetlidir. [50] ocuk ackmtr dad onu yataa yatrr. ocuk susamtr - dad onu ykar.
ocuk uyumak ister - dad ona ngrak alar.
Dadnn elinden kurtulur kurtulmaz, onu zel eitmenler,
spor hocalan, retmenler, mzik ve resim hocalan devralr.
Bymeye balamtr: imdi hesap, geometri ve binicilik ho
calan gelir. [[ Hepsi ona bir gzel sopa eker.]] Sabahn k-

295

Kpeklerin Bilgelii

riinde uyandrrlar; bo zaman yoktur. Neredeyse on sekiz

yandadr, ve imdi de gzetmenden, beden eitimi, eskrim
hocalarndan, okul mdrnden korkmaldr. Hepsi ona da
yak atar, onu gzetim altnda tutar, ensesinden yakalar. Bu
dnemi atlatm ve yirmi yana girmitir. Ama hl spor
okulu yneticisinden ekinmeli, ona uymal, stne stlk
komutanlardan da korkmaldr. Nbet tutmalar emredilin
ce, o ve arkadalar bu grevi yerine getirirler; gece nbeti
tutmalar emredilince, o ve arkadalar gece nbeti tutarlar.
Gemilerin yklenmesi emredilince, o ve arkadatan gemileri
yklettirirler.
imdi en iyi anda bir erkek olmutur. Askerlik yapar,
devlet adna elilik heyetlerine katlr, politik bir grev stle
nir, komutan olur, tiyatroda bir oyunun dekorlarn yapar, bir
spor enlii dzenler. "Ben henz ocukken yaam ne kadar
da gzeldi" der. En gzel yllar geride kalm, yalanmaya
yz tutmutur. nsanlar ona tekrar bir ocuk muamelesi ya
par, ve o genlik gnlerini zleyerek yaknr:
"Genlik benim iin her zaman ho ve deerli,
ama yahlk Etna'dan daha eziyetli."2*
[Mutluluk] hazin stnl bakmndan llmek istenirse,
bir insann mutlu yaam olduu nasl sylenebilir, ite ben
bunu anlamyorum.

B u n a l m l a r s t n e ya da Dur um
ve K o u l l a r a Uy ma l
708 TELES, Hense 5 2 - 5 4
[521 Kader bir (oyun] yazan gibidir: eit eit rol yaratr - ge
misi batan kazazede, dilenci, nl kii hretsiz insan rolleri
gibi. yi insan, yazarn kendisi iin yaratt her roln hakkm
296

vermelidir. Sen, gemin batm bir kazazedeysen-kazazedeyi iyi

oyna; sen zengindin, ama imdi yoksulsun- yoksulu iyi oyna,
"kk eylere de byk eylere de hazrlann",
ve Laertes gibi, ilk karna kan giysiyle, yiyecekle ve kleyle
yetin
[53] "nne yiyecek ve iecek koyan yal bir hizmetiyle
birlikte."*
O, yerde bir uvaln stnde yatyordu,
"serer kendine yerde, dklen yapraklarla doh bir
yatak."2*
Zira insan lks dkn olmak istemiyorsa, rahat, salkl ya
amak iin bunlar yeter;
"nk ahlaksal deer, midenin ttklerinden
ileri gelmez",27
ayrca bir harmanideki kvrmlarn dzeninden ya da yumu
ak bir yataktan da. Eurpides isabetle yle der:
"Bir kimse ok yemek istiyorsa, refah
insan mucit yapar",28
ve bu, yalnz yemek iin deil, stelik kokular ve mzik iin
de geerlidir. Durum ve koullar elverili deilse insan lkse
dkn olmamaldr, denizcilerin yapt gibi rzgra, durum
ve koullara dikkat etmelidir: Elveriliyse yararlanmak elve
risizse hibir ie girimemeli Sava kt zaman at oian bir
kimse, svari olarak savaa katlr; tepeden trnaa slahUmra297

Kpeklerin Bilgelii

sa, Hoplit (ar silahlarla donanm yaya asker - ev. n.) olarak
savar; hibir eyi yoksa hafif silahlarla savar. [54] Dman
saldrr ve isabetli atlar yaparsa, hafif silahl olduun iin,
karargha ekilip korunursun. Burada [yani genel olarak
yaamda] da durum byledir: Zaman zaman seni alk,29 za
ruret, hastalk tehdit ederse, gnde bir n yemekle yetin,
klelerden sarfnazar et, yrtk prtk bir harmaniyle rtn, ve
sonuta snlacak bir tek yer kalr - Hades!

Tutkulardan

Kurtulmal

709 TELES, Hense 55 - 62

[55] rnein bir narn "tohumsuz" ya da bir insann "boyunsuz" ya da "gs kafessiz" olduu sylenir. Acaba bir insa
nn "arsz" ya da "korkusuz" olduu da sylenebilir mi?
Ayn rneklere bavurmay ve nar hakknda, onun "to
humsuz" olduu ve bir kimse hakknda, onun "boyunsuz"
ya da "gs kafessiz" olduu hangi anlamda sylenmitir
diye sormay istiyoruz muyuz? Ayn anlamda bir kimsenin
"hatasz" ya da "hasetsiz" olduu da sylenebilir mi? Bir
durumda, onun "gs kafessiz" olduu sylenir, ama g
s kafesi olmad iin deil, bu kii ne gs kafessiz ne
de gs kafesli olmad iin. Bir kimsenin, hi akl ve ruhu
olmad iin deil de, ne akll ne aklsz, ne ruhsuz ne ruh
sahibi olmad iin "aklsz" ya da "ruhsuz" olduu sylene
bilir mi? "Gs kafessiz" kiinin geri bir gs kafesi var,
ama kt bir gs kafesi, dendii zaman, bu, geri ruh sahi
bi olan, ama kt bir ruha sahip "ruhsuz" kii iin de geerli
inidir? "Aklsz" kii hakknda, onun akl var, ama kt bir
akl, demek mmkn mdr? Yoksa insann kendini byle
bir eye inandrmas sama m olurdu?
[56] Hatasz kiinin hatadan, haset ya da kskan olmayan
kiinin hasetten ya da kskanlktan masun ve tarafsz ya da
298

ikayetsiz kiinin bu eylerden masun olmas gibi, ansz yft

da korkusuz kii de ardan ve korkudan masun mudur? O
zaman mutlu kii de tutkulardan ve heyecanlardan masun
dur. A a , a n eken v e korkuya kaplan bir insan yaamdan
nasl zevk alabilirdi? Ve zevk almyorsa nasl mutlu olabilirdi?
Ar onu etkilerse, endie ve korku nasl olur da [onu etkile
yemezdi]? Zira bu [ruhsal devinimler] mevcutsa, korku, an,
fke ve merhamet nasl eksik olabilirdi? Bu duygular u anda
mevcutsa, insan an hisseder, onlar ncelerse korku duyar.
Haksz yere bama byle eyler gelenlere merhamet edilir
ken, te yandan bile bile byle eylere karanlara kzgnlk,
fke ve gvensizlik duyulmaz m? Nefret edilen bir kiinin
baarl olduu grlrse, o kskanln ve hasetin hedefi
olur, ve durumunun kt olduu anlalrsa, zarara urad
iin sevinilir. Istrap iinde bir kimse, tutkulardan masun ola
bilir mi? Eer bir tutkudan masun deilse, tutkusuz olabilir
mi? Mutlu kii bu ekilde [yani tutkusuz] olmaldr, bylece
o, eer gerekten kendi lmnden korkmuyorsa, ne bir dos
tunun ne de bir ocuun lmne karalar balar. [57] Yoksa
onlarn lmn metanetle, cesaretle karlamayan insanlarn
korkak olduklarn m dnyorsun? Cesur, pervasz kii,
Sokrates gibi, kavga etmeden, kin gtmeden cesurca kendi
lmne katlanmamak m? Yoksa bakasnn lmn, in
san kendi lmnden daha znt verici diye mi hissetmeli?
Bir kimse kendine ayn derecede deer vermez, kendini sev
mez mi? Bir yandan,
"sen ki anasn, ama brakma
gzyalann yanaklarm slatsn",
diye ivedilikle yakaran bir kadna hayran kalnrken, te yan
dan bu de uyan kadn [kamu]oyu tarafndan katyekl
diye tanmlanacakt. Herkes, cesur olduklar iin Spartal ka
dnlan ver. Bu kadnlardan biri, olunun dmann onn299

Kpeklerin Bilgelii

den katn ve gvende olduunu duymutu. Bunun ze

rine o, olunun gvende olduunu renen ve [58] "aferin
olum, sen benim iin kurtuldun!" diye yazacak olan Atinal
bir kadn gibi yazmad ona. Hayr, tam tersine, [Spartal kadn
yle yazard]: "Seninle ilgili kt bir haber yaylm durum
da; bunu ya temizle ya da bir daha ortalkta grnme!" Bu
nun anlam: As kendini! Ulak gelip kadna, "olun savalarda
ld", dedii zaman, Spartal baka bir kadn, "nasl ld?"
diye sordu, ulak, "bir kahraman gibi, anacm" diye karlk
verdi. Bunun zerine anas, "gzel, ben seni Sparta iin doru
ve iyi eyler y a p sn diye dourdum evladm" dedi Kadn
alamad, hi durmadan yalanmad, oluyla gurur duyuyor
du, nk gzn krpmadan [ldn] biliyordu onun.
Evet, u teki Spartal kadn, ne kadar da soylu! Oullan sa
vatan kam ve kadnn yanna, eve gelm iti Kadn, "ka
aklar, nereye?31 Peydahlandnz yerde ortadan kaybolmak
m istiyorsunuz?" dedi ve eteini kaldrarak onlara gsterdi.
Bizim kadnlarmzn byle bir ey yapabileceini dnebi
liyor musun. [59] Oullarnn gvende olduunu grdkleri
zaman sevinmezler miydi? Onlar [Spartal kadnlar] sevinmezdi, [oullarnn] gzlerini krpmadan lme atldklarn
[duymay] tercih ederdi. [Bu yzden] Spartallann mezar ta
nda unlar yazar:
"Yaamay da lmeyi de iyi bir ey diye grmemeli,
ama insan her ikisini de yolu yordamyla ve erefiyle
yerine getirmeli [iyi olan budur ite]."32
Bir dostun ld zaman, orada oturup peinden alamak,
onun yasn tutmak ve stelik kendini de harap etmek akl
d -v e aynca anlamsz-deil mi? Yas tutanlarn [?] gznde
bir dereceye kadar filozof olmak istiyorsan, dostuna lmn
den nce acmal ve alamalydn, nk sen dostunun fani
ve bir insan olduunu her zaman biliyordun. Stilpon diyor
300

M to
ki: "Bir kimse lenlere duyduu sevgiden dolay yaayanlar
ihmal ederse, bu, onun yanl dndn kantlar."33 Bir
kyl byle bir ey yapmaz: Aalarndan biri kuruduu za
man, tekileri de kesmez, kalanlarla ilgilenir ve bylece ura
d zar an telafi etmeye alr. [60] Biz de organlarmza kar
byle davranmayz: Bir kimse gzlerinden birini kaybettii
zaman, ondan tekini de karmasn istemde sama olurdu,
ve onun bir aya sakatsa, teki ayann da sakatlanmasn
[istemeyecektir], ve bir dii derse, tekileri de ektirmeyecektir. Hayr, bu gibi durumlarda byle davranmak aklszlk
olurdu. Olun ya da karn ld zaman, kendini -sen he
nz hayattasn ya!- ihmal edecek ve stelik geride kalanlar
gzden karacak miydin? Sevdiin bir dostunun ok ya da
kans lrse, onu teselli edecek [ve ona], dncene gre, bu
duruma bir erkek gibi cesaretle gs germesi ve ikyeti
olmadan katlanmas gerektiini [syleyecektin]. Ama ayn
felaket senin bana gelirse, ok byk bir strap ekmen
gerektiini dnyorsun!34 Hayr, sakin bir ekilde deil,
zor, strapl bir durumda kendisine hkim olmas, isyan et
memesi, yaamn yaamaya demediini dnmeme iin
cesaretlendirmek istediin bakalarna kar olduu gibi,
[kendine kar da bu ekilde davranmalsn, ama daha az bir
hogryle], ve olumsuz gibi grnenlerin karsna -ohtmlu dnce tarzm karmal ve yle dengelemelisin: "Dos
tum artk yaamyor." Evet, ama o yaad! Ve sen, o yaad
iin mutlu deil, ld iin mutsuz olmak istiyorsun. [61]
Onun sana bir l olarak artk bir yarar dokunmayaca iin,
yaamda sana ne ifade ettiini dnerek mutlu olacama,
kendini yiyip bitiriyorsun. "Evet, kukusuz, ama o bir daha
gelmeyecek." Elbette, ama o on bin yl nce de, Troya sava
srasnda da, bykdedenin yaad gnlerde de yolda. 0u
seni kederlendirmiyor, ama gelecekte artk burada olmamas
sana znt veriyor. "Evet, onun artk bana bir yaran alma
yaca iin ite." iyi, ama henz hayatta olan oluna {ve dos

301

Kpeklerin Bilgelii

tuna] kendini zntye sokarak, kendinden vererek salad

n destekten imdi sen de yoksun kalyorsun. Zira, Sokrates
diyor ki, gzel bir kadnla evlenen bir kimse, yaamda bun
dan daha ok zevk alr m, yoksa strap m eker ve bu kiinin
ocuklar, dostlan varsa, bu ona mutsuzluktan ok mutluluk
mu verir bilinmez.35 Aynca dostun yabanc diyarlarda bulun
sayd ya da asker olsayd ya da bir elilik heyetine kalsayd
ya da bir andru yerine getirmek zorunda kalsayd, hasta ya
da yandan dolay gten dm olsayd, yine sana bir ya
ran dokunmayacakt. Btn bunlara heyecanlanp telalan
mak istiyorsan, kocakarlara ne kalr? Bir yandan dostunun,
yerine getirmek zorunda olduu ve grev olarak kabul ettii
askerlik hizmetini ya da bir yolculuu ayn ekilde grmek,
rnein yolculua kmad zaman serzenite bulunmak, te
yandan da yolculua kt ya da askerlik hizmeti yapt za
man kzmak samalktr. [62] Kaptanlardan biri isabetle yle
diyordu: "Her eye ramen, [ben batsam bile] Poseidon dz
omurga stnde!" Drst bir kimse kadere de byle syle
yebilirdi: "Her eye ramen, psnk biriyle deil, bir erkekle
[karlarsn]!"

NOTLAR
l

Metin kesin deil.

2 Hom. Uy.l, 335.

3 Metin kesin deil.
4 "tina", Meineke'ye gre: "ti".
5 Metin kesin deil.
6 Metinde olaslkla boluk var.
7 Metin kesin deil.
8 Metin kesin deil.
9 Homeros, lly. 9, 479 vd.
10 Bir ad eksik; Meineke'nin tahminine gre Chremonides.

302

11 Metin ve rol dalm kesin deil.

12 "tnonon", Gesner'e gre: "men.
13 "panta", VVyttenbach'a gre: "hina".
14 Bir Pentametre'den blm (kimden?).
15 Philemon K. 531.
16 Theogn. 109.
17 Eurip. HerakJ. 637 vd.; Cic. Cato 2,
18 "domon', Jakobs'a gre: "dyo".
19 Gaisford "meta"y ekliyor.
20 Metin kesin deil.
21 Theogn. 605.
22 Soph. OT 62 vd.
23 Eurip. Hik. 873 dev.
24 Eurip. Herakl. 637 vd.
25 Hom. Odyss. 1,191.
26 Hom. Odyss. 11,194.
27 Eurip. Hik, 865.
28 TGF892.
29 "limos", Jakobs'a gre: "polemos".
30 TGF548.
31 "poi", Meineke'ye gre: "pou".
32 PLG 516.
33 Stilpon 32,
34 Metin kesin deil.
35 Metin kesin deil.

VI.
MEKTUP BMNDE
KNZM PROPAGANDASI

Giri
Kiniklerden Antisthenes, Diogenes ve Krates'e atfedilen mek
tuplarn yan sra, Kinizm dncesini yayan nl kiilerin ad
altnda toplanm mektuplar da mevcuttur. Bunlar arasnda
Anacharsis mektuplar, Herakleitos mektuplar, birka Hippokrates mektubu (zel. No: 17), Sokrates mektuplar (Sokrates'in
kendisine, ama Antisthenes'e de atfedilir) bulunmaktadr. Biz
burada sadece birka mek verebiliriz. Malzeme geni kap
samldr, ve Grek mektup-Uteratrndeki Kinizm dncesinin
aratrlmas zahmete deer bir aba olurdu- Mektuplarn ya da
bir araya getirilenlerin tarihini saptamak zordur, belirli merkez
lere balamak da hemen hemen olanak ddr. Metinlerin pek
ou olaslkla Helenizm dneminde kaleme alnmtr, ama o
gnlerde hl ulalabilen eski sylencelerden de yararlanlm
tr; rnein Sokrates mektuplan, tahmin edildii gibi, kayp Sok
rates diyaloglarndaki dnceleri deerlendirir.
"Soylu vahi" Anacharsis sekin bir skitti, M 6. yzylda
Yunanistan'a giderek, kendisi gibi, yedi bilgeden biri saylan
Solon'u gya ziyaret etmiti. Anacharsis, M 4. yzyla ait ve
Kinizm ynsemelerini ieren bir romann kahraman olmu
tur. O, Helen kltrne hayrand, ama srdkleri yaam ona
fazlasyla lks geliyordu, doaya dnmeleri iin onlan uya
ryordu. Ama ayn zamanda Grek trelerinden birok eyi
benimsemi ve onlan lkesinde de uygulamaya alm gibi
dir; belki de bu yzden kendi yurttalan tarafndan ldrl
mtr. Onun adn tayan mektuplardan birou olaslkla
M 3. yzylda kaleme alnmtr.

307

Kpeklerin Bilgelii

Kaynaklar
Anacharsis

Mektuplar

710 Reuters Nr. 4

Haset ve tutku, kaba bir ruhun belirgin gstergeleridir. Ha
set, bir dostun, bir yurttan durumu iyi olduu zaman insa
nn fke duymasna, tutku da bo szlere umut balamasna
neden olur. s ki tler bu tr insanlarn takdir edilmesine izin
verinez. Bakalarnn durumu iyi olduu zaman sevinirler,
ve mlkiyeti kendilerine iyi gerekelendirilmi gibi grnen
eyleri elde etmeye alrlar. Nefret, haset ve keyfimizi ka
ran [genel olarak] her eit tutkudan tm gcmzle tiksini
riz, nk sz konusu olan ruhun dmanlardr.
711 Reuters Nr. 5
Ben skit harmanisi ile rtnr, ayakkab olarak ayaklarnm
derisini kullanrm; barnam tm yeryzdr; en gzel ye
meklerim st, peynir ve ettir; katm da alk Pek ok kim
sede bulunmayan esin perilerine sahip olduum iin, ihtiya
duyduun zaman bana gel. Sizi mest eden armaanlarn ye
rine sana bakalarn veririm. Onlar Kartacallara ver ya da
duyduun minnettarlktan dolay tanrlara ithaf et.
712 Reuters Nr. 6
Senin ok paran ve bir de para kesen var, benimse okla yayan.
Bu yzden sen bir klesin, bense zgr bir insan. Senin birok
dmann var, benimse bir tane bile yok Ama param ie yara
maz diye atarsan ve yay ile sadak tamak, Iskitler gibi yaamak
istersen, o zaman her ey senin emrine amade olacak.
713 Reuters Nr. 8
Ruhu nedeniyle kpek soylu bir canl varlktr, nk ken
disine yaplan iyilii hatrlar. yilikte bulunan kiinin evine
308

A n a d u u m M tte fM

bekilik yapar ve lene kadar dzeni salar. Ama sen, mu

hakemesinde insanla eit olan kpein iyiliklerinden daha
aadasn. imdi kendi kendime soruyorum, fkeli oldutm
zaman, sana iyilik yapan kiiye bir aslann zihniyetiyle kar
lk verdiin zaman, kime adil davranacaksn. O halde, senin
le srdrdm ilikiyi korumaya al. Zira yararl umutlar
byle bir insandan doar.
714 Reuters Nr, 9
(Kroisos'a.) Grek ozanlar betimlemelerinde kozmosu Kronos'un
oullan arasnda paylatrr, birinciye gkyzn, kinciye de
nizleri, ncye de karanl [Hades'i] ayrr. Bu durum, Greklerin zel karlan iin tipik bir rnek oluturur. Ortak mlkiyet
nedir bilmedikleri iin, kendi kusurlarn da tanrlarn stne at
tlar. Ama yeryzn bunun dnda tuttular ve herkesin ortak
kullanmna braktlar.
Bu dncenin nereye gtreceini bir kez olsun dne
lim. Grekler, btn tanrlarn insanlar tarafndan sayg grme
sini ve onlarn insanlar1iin iyi eyleri veren, kt eyleri savan
tanrlar olmasn istediler. Yeryz artk tanrlarn ortak ml
kyd, ama balangta nsanlarn da. Zamanla bu yasa ihlal
edildi ve kutsal blgeler, herkese ait olmasna karm, tanrlarn
mlk olarak tanmland. Buna karlk tanrlar insanlara uy
gun armaanlar verdi: Kavga, haz, darkafallk. Bunlarn birbi
rine karmas ve birbirinden ayrlmasyla insanlk iin btn
ktlkler ortaya kt: Topra srmek, ekmek, maden ocak
larnda almak, savalar. nk onlar tarlaya her eit tohu
mu ekiyor ve karlnda ok az mahsul alyor; eitli sanatlar
vastasyla ksa mrl lks eyalar yaptlar. Renk renk deerli
talar iin topra evkle kazdlar ve bunlar harika bir ey diye
grdler. Bu sefil sanat hatrlayan ilk inam ok mutlu diye
vdler. Kendilerini, ocuklar gibi aldattklarm bilmiyorlar.
nce, pahalya mal olan emek2 yznden hi deer vermedi
ler, sonra da emein3 kendisine.
309

Kpeklerin Bilgelii

Pek ok kiiye strap veren bu ktlk, duyduuma gre

senin ve bakalarnn da bana gelmi. Bilgelii ne lsz
servet ne de mlk satn alabilir. Zira birok gereksiz eyle
doldurulan bedenin liastalklarla dolu olduu sylenir. Kim
salkl olmak istiyorsa ona, elden geldiince abuk boalma
s nerilir. Zevkleriniz ly at iin imdi bedenlerinizi
tedavi eden hekimleriniz var, ama ruhlarnz eden yok. Sana
oluk oluk altm akt zaman, bu, altna [yanl] deer bimeyi
de beraberinde getirdi, altn senden almak istiyenlerin yre
i haset ve hrsla doldu. Hastaln iyilemi olsayd, salkl
olur, zgrce konuabilir ve hkmedebilirdin. Zira bir kraln
sal buradan ileri gelir, ve sen bunu manevi servet olarak
kazanm olsaydn, iyi eyleri de kazanm olman kimseyi a
rtmazd. Oysa hastalk seni yakalad, nk kendine hkim
olamadn grd ve zgr bir insan kle haline getirdi.
Ama cesaretini kaybetme, ve bir orman yangnn gznn
nne getir: Yanan aalar kle dnr, yanmayanlar ise or
man besler. nceki ktlklerin, sana ve elindekilere sahip
olanlara geti. Sadece bekle, strapla tanma sras onlarda.
Bamdan geen u olay dinle.
Byk bir rmak skit topraklarndan akar; ona Tuna derler.
Tccarlarn teknesi bu rmakta bir kum ynna oturmutu.
Hibir ey yapamaynca, alayp szlanarak oradan uzakla
tlar. Olan biteni anlamayan korsanlar bo tekneleriyle yana
tlar ve ne var ne yoksa hepsini kendi teknelerine yklediler,
ne ki aldklar mallarla birlikte sorunlar da yklediklerini
fark etmediler. nk imdi boalan tekne suda ykselmi ve
yolculua hazr hale gelmiti; aldklar mallarla ykl olan
korsanlarn teknesi ise karaya oturana kadar hzla batmt.
Bu durum, serveti olan herkesin bana her zaman gelebi
lir. Iskitler btn bunlarla kendileri arasna mesafe koymu
tur. Topraklar herkese aittir. Topran gnll verdiini alnz, gizlediklerini brakrz. Srlerimizi vahi hayvanlardan
koruruz, karlnda st ve peynir alrz. Bakalarna kar
310

Anacharsis Mektuptan

deil, gerektiinde sadece kendimizi savunmak iin silah ta

rz. Ancak bugne kadar hi gerekli olmad. Zira olas bir
saldrgan iin biz hem sava hem de dlz, ve byle bir
dl hemen hemen kimseyi kendine ekmez. Vereceim
d sana, sonuca bak, diyerek Atinal Solon vermiti; o bunun
la bir anlk baary deil, her eyden nce mrn mutlu bir
ekilde sonlandrman kastediyordu. Ama o bunu ak ak
ifade etmiyordu; yle ya o bir skit deildi. Ama sen, bunu
uygun bulursan, dm Kyros'a ve btn hkmdarlara
naklet. nk bu t, iktidarlarn kaybetmi olanlardan
ok, iktidarda olanlara yarar.

NOTLAR
1
2

"anthropous" yerine "anthjopois" diye oku.

"ponoi", Hercher'e gre: "nomoi".

"ponon", Hercher'e gre: "nomon".

311

Herakleito; Mektuplar
715 Mondolfo Nr. 4 (Para)
(1] Siz insanlar, hibir ey biliniyorsunuz. nce bize, tanr ne
dir, syleyin bakalm, ki bylece bir kimsenin inansz oldu
unu iddia ettiiniz zaman size inanabilelim. [2] Tanr nere
dedir? Tapmaklara m kapatld? Evet, ite sizin dindarlnz:
Tanry karanlkta saklamak! Bir kimse, kendisine "tatan"
denilseydi gcenirdl, peki, tanry "kayadan yaplm" diye
tanmlamak yerinde olur muydu? Kara cahilsiniz siz. Tanr
nn bir zanaatnn rn olmadn, hibir mermer kaidenin
ona yetmediini, sadece kutsal bir tek blgeyle smrlanmayp,
canl varlklaryla, bitkileriyle ve yldzlaryla tm kozmosun
onun tapma olduunu bilmiyor musunuz? [...] 5J Eer
[gerek] tanrya bir sunak ina edilmezse, o zaman o bir tarn
deil inidir? Sahte bir tannya bir sunak ina edilirse, o zaman
o bir tanr m oiur? Yani talar tanrnn kantlan mdr? Hayr,
eserler onu kamtlaznaldr: Gne, gece ve gn onu kantlar;
mevsimler onu kantlar; ekin veren toprak onu kantlar; ayn
dn hareketi onun esendir, onun semavi kantdr.
716 Mondolfo Nr. 5 (Para)
[2] Herakleitos hastala boyun emez, o manevi duruuyla
hastal alt eder. Bylece evrende nemli-olan kurur, stcakolan sour. Bilgim doadaki yollan tanr, hastaln sonunu
da [yani, hastal sonlandtran areyi de] bilir. Ancak [sznt
l] beden daha nceden [yani, onu iyiletirebilmemden nce]
fazlalk suyla dolacak otarsa, o zaman kaderin derinliklerine
batacaktr. Ama ruh batmaz, lmsz olduu iin gkyz
ne savrulur. Aither'deki yerler beni kabul edecektir, ve ben
[oradan] Efeslileri gammazlayacam. Ben [artk} insanlarn
deil, tanrlarn arasnda politika yapacam ve bakalan iin
312

Herakfcttos K felM y lM

sunaklar ina etmeyeceim, bakalar batim iki fsu m k k r

ina edecek], Euthykles beni, tanrtanmazlk yznden ih tar
etmekle tehdit etmeyecek, ben onu fkemle tehdit edeceim.
[3] nsanlar Herakleitos'un her zaman honutsuz olmasna
aryor; ama insanlarn daima kt olmasna armyor.
Ahlak bozukluunuzu biraz olsun terk edin, hemen glmeye
balayacam. Ancak ben imdi hastalm srasnda daha uy
sal oldum, nk insanlar grmyorum, tam am en yalnzm,
hastaym. Belki ruhum da bu hapishaneden yaknda kurtu
lacam seziyor, enkaz haline gelmi bu bedenden darya
bakyor ve aaya inmeden nceki, durmadan akan ve ten
bu bedenle sarmalanmadan nceki, yukardaki yurdunu ha
trlyor, bakalar, smks maddeden, safradan, ahlatlardan
ve kandan oluan, sinirlerle, kemiklerle ve ee glendirilmi
bu bedenin yaadn dnse bile. Zira tutkularmz bize
cezay [yaam dediimiz eyi] kurnazca sezdirmeseydi, be
denden oktan vazgeip onu geride brakmaz mydk?
717 Mondolfo Nr. 7 (Para)
[4] Ben bakalar iin bir yasaym, ama tek bama olduum
iin [tm] kenti dayaktan geirerek terbiye etmeye gcm
yetmiyor. Hi glmediim iin aryorsunuz, bense ksanlar
gld iin aryorum, nk yaptnz hakszlklar al
m ban gidiyor; oysa hakszlk yaptnz iin baklarna
umutsuz ve hznl olmal. [Bir kez olsun] bar hkmettii
zaman, zimmetinize para geirdikten, kadnlan batan kar
dktan, dostlarnz zehirledikten, tapnaklan yamaladktan,
fuhua tevik ettikten, aka yalan yere yemin ettikten, n
sanlara ikence yaptktan sonra dilinizi ilah olarak koandmz mahkemede kavga etmediiniz zaman, glmek iin
bana bir frsat vermi olursunuz, oysa herkes kendine zg
ktlklerle dolu. [5} nsanlarn byle eyler yaptklara*, giy
silerinizi, samz, sakalnz ihmal ettiinizi, ya da ocuu**
zehirlerken yakalanan bir kadm, ya da gen beylerin

313

Kpeklerin Bilgelii

geen miras sap savurduklarn, ya da kars elinden alman

bir yurtta, ya da bir gece enlikte zorla rzna geilen bir kz,
ya da henz kadn olmam bir fahienin kadn hastalklar
na yakalandn, ya da sapkb nedeniyle tm kentin biricik
haline gelmi delikanly, ya da koku yapmak iin zey*
tinyam arur edilmesini, ya da ziyafetlerde parmak1 ma
rifetiyle dolu midelerin boaltlmasn, ya da ziyafetler iin
harcanan ve mideden geip giden paralan grdm zaman,
glmem mi gerekir

NOTLAR
1 "ken ou menas dia daktylon plesmonas, Doehner'e gre: "ginomenas dia daktylion paroinias".

314

Sokrates Mektuplar

718 Khler Nr. 6

[Sokrates'ten bir dosta ve rencilere] Bana havale ettiin gibi
her iki konuk dostla ilgilendim ve dostlarmz arasnda, dava
nz halkn karsnda savunacak birini buldum. O sana bir iyi
lik yapmak istedii iin seve seve yardm edeceini syledi.
Hakknda nkteli bir ekilde yazdn para kazanma ve
baka eyler konusuna gelince, bazlarnn bana serzenite
bulunmas belki de yanl deil, yle ki, nce bakalar ser
vet kazanmak iin urarken ben yoksulluu setim, sonra
pek ok kiiden armaanlar alabilecekken, sadece yaayan
dostlarn armaanlarn deil, lm olanlarn vasiyetle b
raktklarn da batan reddettim. [Benim gibi] byle davranan
birinin bakalar tarafndan deli saylmasna amamal.
[2]
Ancak yaammn sadece bu vehesine deil, teki ve
helerine de bakmak gerekir. Para harcama konusunda [birok
kiiye gre] baka trl davranr gibi grnyorsam, para ka
zanma konusunda da baka trl olduum a kimse amama
l. En basit yiyecekler, yaz k ayn giysiler bana yetiyor ve hele
ayakkabya hi ihtiyacm yok. anda, hrette gzm yok, sa
dece ll ve adil olmak istiyorum. Lks bir yaamdan vaz
gemek istemeyen ve yalnz yl boyunca deil, ayn gn iinde
giysi deitiren, yasak zevklere dkn olan [insanlar var]. 13]
Doal ten rengini bozan ve yapay renklerle sslenen kiiler
gibi, herkese yaraan erdemin gerek panls da kayboldu ve
bu kiiler, balarla, herkese ak yemeklerle onay isteyerek
dalkavuklua dayanan [hrete] snmaya alyor. Bu yz
den birok eksiklerinin olduu anlalyor, zira o n la r az pa
rayla yaayamazlar; evresindekiler, vglerinin karln
almadklar zaman, onlar onaylamaya hazr deil.

315

Kpeklerin Bilgelii

Bu iki konu bakmndan yaammdan ikyetim yok ve

herhangi bir komda yanlrsam, dncemde srar etmeyi is
temem. Bunu daha iyi olanlarn, tekini ise ounluun onay
ladn ok iyi biliyorum. [4] Tanmn niin mutlu ve bahti
yar olduu konusunu da sk sk dndm ve onun, hibir
eye ihtiyac olmad iin bizden stn olduunu anladm.
Zira ok az eye ihtiya duymak, ama yine de [her eyden] tat
almak her zaman mkemmel bir mizacn gstergesiydi. En
bilge kiiye benzeyenin bilge olduu, en mutluyu mek alaun da mutlu olduu aktr. Zenginlik byle bir etkide bulu
nabilseydi, herkes zenginlii seerdi; ama bunu sadece erdem
baarabildii iin, gerek iyiyi ihmal ederek grnn arka
sna saklanmak budalalk olurdu. [5] imdiki durumumun
daha iyi olmadna beni kolaylkla kimse inandramaz.
ocuklarma gelince -onlarn geleceini dnmem ge
rektiini sylemitiv- bu konuda ne dndm herkes
bilmeli. Kanmca mutlu bir yaam iin sadece tek bir k nok
tas vardr: Akl sahibi olmak. Akl sahibi olmayan, ama altna
ve gme umut balayan bir kimse, bana gre, nce sahip
olduunu sand manevi deerden yoksundur, sonra yok
sulluun basks altnda, hemen olmasa da, daha sonra akln
bama toplar, bakas ise mutlu olma kuruntusuyla gerek
yaran gzden karr ve lksten, israftan dolay rvet ahr,
bylece zaten kaybettii insan onuruna yaraan gerek mane
vi deerlerden deil, stelik daha iyi bir gelecek iin beslenen
avutucu umutlardan da yoksun kalr. [6] ikiler konusunda
ok bilmi insanlarn dalkavukluklarna ve duyu organlaryla
ruha nfuz ederek ruhtaki gzel ve makul her eyi yava ya
va uzaklatran tutkularn bysne kaplan byle bir insa
nn kurtarlmas ve erdemli olmas dnlemez.
ocuklarmza baladmz umutlarn sadece kendilerine
dayandn ve iyi birer insan olmazlarsa sefalet ekerek ac
nacak bir ekilde yok olup gideceklerini ve ktlklerine uy
gun cezalara katlanmak zorunda kalacaklarm yalmz szlerle
316

Sokrates Mektuplar

deil, edimlerle de akladmz iin onlara eitimle ilgili

rnekler yerine budalalk rnei brakmaya bizi zorlayan ne
dir? [7] Geri yasa, bir ocuun ergenlik ama kadar anababas tarafndan desteklenmesini emreder. Ama yurttalardan
biri oullarna fkeyle, sadece miras sabrszlkla bekledikle
rini syleyebilirdi: "Rahata lmemi bile istemiyor musunuz?
ldm zaman siz, hayatta kalanlar destek mi talep ediyor
ve lmden daha edilgin bir yaam srmeye utanmyor mu
sunuz? Hayr, sse gre servetim lmmden sonra bakalar
iin yeterince ok; oysa sahip olduklarnz yaamaya bile yet
meyecek." {8] Bu kii oullarna belki biraz kabaca kacak,
bir baba ve yurtta olarak szn esirgemeyecektir.
Sylendii gibi servetim pek fazla deil, ama aslnda zenginlerinkinden hi de o kadar ok geride kalmaz. Bu yzden
ocuklarma altm deil, buna karlk altndan daha deerli
bir ey brakacam: Namuslu, drst dostlar. Eer bu dost
lar vefal karsa, ocuklar yaam iin gerekli hibir eyden
yoksun kalmaz, ama ocuklara kt davranrlarsa, paray ok
daha kt yerlere kullanacaklar aktr. [9] Sen imdi baz in
sanlarn ihmalkrlm dnyor ve kararm yanl bulu
yorsun. Bu konuda unlar sylemek istiyorum: Birincisi, her
kes dostlarna kar eit davranmaz; bazlar, lm olsalar da
onlan dilinden drmez. kincisi, dostlarmz olaslkla bize
sataan insanlar gibi deildir, yaptmz iyilikten imdi de
daha sonra da yararlanrlar. Bir kimseye ksa sreli bir iyilikte
bulunmusan, sadece ksa sren bir karlk bekleyebilirsin;
uzun bir sreyi kapsayan iyilikler, salad yarara uygun
bir karlk verilmesine de neden olur, {l j D ostlanm a kar
davranmn onlar ilerleme kaydederken, hep daha gzel
grndn syleme cesaretini gsteriyorum. Bu yr i m
onlardan bir karlk talep etmiyorum; felsefe iin dostluktan
daha uygun baka bir karlk yoktur. Sofistlerden faikl ola
rak, sahip olduum eyi kaybedeceim diye k c r ia a a y a u :
Bu ey eskidike kendini yeniliyor, ve yallkta iyice parla

Kpeklerin Bilgelii

yp aydnlanyor. Bu yzden renciler tarafndan en ok ona

deer veriliyor, ve onun sahibi [tpk] bir baba [gibi] sevili
yor. Yaad srece insan onun sahibine sayg gsterir, l
mnden sonra minnettarlkla anar. Arkasnda bir aile yesi
braktysa, bir oul, bir karde gibi kendi ailesine kabul eder,
ve onun iin elden gelen her eyi yapar, zira akrabalktan ta
mamen farkl olarak, kendini ona herhangi bir ekilde bal
hisseder. [11] Durumu ktye giderse, istense bile kendi ha
line braklmaz, nk kandalarmz terk etmeye yzmz
tutmaz. Ruh beraberlii bizi, lenin oluna bir kardemi gibi
yardm etmeye zorlar; zira bu beraberlik bize babasn hatrla
tr ve olu iin bir ey yapmamay yzkaras sayar.
imdi ne dnyorsun? Ben sana hl, servetimi ynet
mekten ya da kendilerine para brakmadm iin lmmden
sonra ocuklarmn en gerekli eylerden yoksun kalmamasn
salamaktan adz biri gibi mi geliyorum? Ama onlarn parasy
la ve kendileriyle ilgilenecek insanlar brakyorum. [12] Bugne
kadar, [ok] paras olduu zaman daha iyi bir insan olunacam
henz kimse iddia etmedi. Hayr, gerek dost bu yzden gerek
altndan ok daha deerlidir, nk o altn her elini uzatana de
il, sadece snanm dostlara verir; stelik sadece yaamsal ihti
yalarla deil, ilgili kiinin [?] szc szcne: zellikle sa
hibinin] ruhuyla da ilgilenir ve erdemin1 aratrlmasna, insani
hibir yarar salamakszn, katkda bulunur. Bunun ayrntlarm
grtmz zaman aklayacam; sylediklerim imdilik so
rularna ksa bir cevap olarak yetebilir.
719 THEOPHYLACtl ep. 22, Hercher 769
(Antisthenes'ten Perikles'e) Philipp'in olu skender baar
larndan dolay hi de gururlanmyor, o talihin zn felsefi
adan ele alyor ve fazlasyla vlmeye [de] ilkesel olarak
izin vermiyor. Savata talihi yolunda gitmedii iin Darius
yerde yatyordu, ama skender onu grnce dmannn ze
rim bir harmani ile rtt ve bylece erdeminin ve talihinin s318

Sokrates Mektuptan

tnln kantlad. Emri altndakiler bu yzden skender'e

serzenite bulundu ve yapt iyilik kraln sulanmasna ne
den oldu. skender bir filozof olarak, grne gre, kaderin
belirsizliinden korkuyordu. Bu yzden, kazanlan baarlar
arka arkaya kendisine bildirildii zaman yle dedi: "Zeus,
iyilerin arama bir de felaket kartr!" Anlay sahibi sken
der kendini zafer sarholuundan korumay biliyordu. Yani
sen, her zaman bir dnm noktasyla snrl olan kaderi henz
tanmyorsan, deneyimlerden hareketle ok yaknda rene
cek ve a a ekerek bilgiye ulaacaksn. Ama dikkafal biriysen
ve gzlerin kapalysa, cezan ar olacak ve hatalarn, bilgisiz
liin iin cezan ekmek zorunda kalacaksn.
720 THEOPHYLACT ep. 29, Hercher 771
(Herakleides'ten Antisthenes'e) fken henz yatmad Antisthenes. Bana hl kzgnsn ve fkeni nazik szlerinin al
tnda gizliyorsun, tpk kvlcmlar saan harl atein kln
altnda iin iin yanmaya braklmas gibi. Yreini can skn
tsndan arndr artk: Bu, sana gnderdiim haberdir. Aksi
takdirde denizden daha insafsz olursun; zira dalgalarnn
takn hiddeti ya ile yattrld zaman denizin fkesi yu
muar ve denizcilere dost yzn gsterir.
721 Khler Nr. 8 = G. 206
(Antisthenes'ten Aristippos'a) Vaktini despotlarla geirmek
ve Sicilya'daki ziyafet masalarndan kalkmamak bir filozofa
yakmaz. O daha ok kanaatkr bir ekilde lkesinde yaa
maldr. Oysa sen, byk servetler kazanmann ve en gl
iktidar sahiplerinden dostlar edinmenin yetenekli kiiler iin
bir stnlk olduunu sanyorsun. Ne ki, servet gerekli de
ildir, gerekli olsayd bile, bu ekilde kazanmak iyi olmaz
d. Cahillerden pek ou asla senin dostun olmayacak, hele
sz konusu despotlarsa. Bu yzden Syrakusa'y ve Sicilya'y
terk etmeni neriyorum. Ama dendii gibi, haz senin iin bu
319

Kpeklerin Bgeii

kadar ok nemliyse ve akl banda insanlara yaramayan

eylerden vazgeemiyorsan, Antikyra'ya git, bol bol boynuz
otu i; bu sana iyi gelecek ve Dionysos'un arabndan daha et
kili olacak. Zira arap an lgnla neden olur, teki ise onu
iyiletirir. Salk ve akl, hastalktan ve aklszlktan ite kadar
aynl yorsa, dununun da o kadar belirgin ekilde dzelecek.
Hoa kal.

N O TLAR

320

"logon aretes", beila metinde bir yanllk var.

VII.
MPARATORLAR DNEMNDE
KNZM

1. DEMETROS
Giri
Kinik Demetrios, Nern ile Vespasian'n hkm srd
dnemde yaad. Papirius Fabianus'un rencisiydi ve daha
sonra Stoac Attalos'a katld. Seneca ona hayrand, ve g
rne gre Demetrios, Neron'a kar "Stoa m uhalefetinin
ideologlarndan biriydi. Onun, Thrasea Paetus ve Helvidius
Priscus ile, imparatora kar gelen bu iki sekin muhalifle dost
olduu bilinir. Anlatlanlara gre o Thrasea ile ruhun z ve
lmde bedenden aynl konusunu tartmtr, bu, filozof
larn lm karsnda ele aldklar bir konudur (Sokrates, gen
Cato, Seneca). Demetrios'un, Thrasea'ya intihan srasnda
yardm ettii sylenir. Epiktetos, onun Neron iin yle dedi
ini aktanr: "Sen beni lmle tehdit ediyorsun, ama seni doa
tehdit ediyor."2 Vespasian onu teki filozoflarla birlikte sr
gne gnderdi, nk o rejim olarak monariyi reddetmiti.
Demetrios inanana bal kalnca, Vespasian kendisine mey
dan okunduu hissine kapld, ama ona u haberi gnderdi:
"Seni idam etmem iin beni kkrtyorsun, ama ben havlayan
bir kpei ldrmem."3 Onun bir Roma imparatoruna kar
k, Diogenes'n skender karsndaki davranm hatrla
tyor. Korinthos'ta, kendisini saygyla dilinden drmeyen
Favorin'le iliki kurdu. Keramet sahibi Tyanab Apolloniosa
olan dostluunu Philostrat, "Biyografisinde bir roman gibi
ilemitir, ama kesinlikle uydurma deildir.

323

Kpeklerin Bilgelii

Kaynaklar

722 SEN. benef. 7,1, 3 - 2,1

[3] Kinik Demetrios -en byklerle karlatrldnda bile,
bence byk bir insan- yle der dururdu: "Henz eline
gememi birok eyi renmektense, yaama kurallarnn
bilgece olanlarndan ok azma sahip olmak daha yararldr,
ama bunlar somut ve pratikte uygulanabilir olmaldr. [4] En
iyi grei" diyor, "rakibe kar ok ender uygulanabilen b
tn tutma ekillerim ve oyunlar iyice renmi olan deil,
bu oyunlar zerinde byk bir zenle alan ve yakalad
her frsatta onlar hzl ve sert bir ekilde tatbik edendir (zira
sz konusu, onun ne kadar bildii deil, kazanmak iin neyin
yeterli olduunu bilmesidir); ayn ekilde felsefede de i ac
ok ey var, ama zaferi belirleyen ok az ey. [5] Gelgit'in han
gi yasalara gre vuku bulduunu, her yedinci yln insanda
niin iz braktn, Stoa'mn geniliinin, uzaktan bakld
zaman oranlarn korumayp sonunda daraldm, bylece
stunlar arasndaki aralklarn kaybolduunu bilmesen de,
ikizlerin ayr ayn dllendiini, ama tek bir cinsel ilikiden iki
doum meydana geliyor ve birden fazla gebelik oluyormu
gibi birlikte doduunu, ayn zamanda domu insanlarn
kaderlerinin niin deiik olduunu ve doumlar birbirine
bu kadar yakn kiiler arasnda niin dnyalar kadar fark ol
duunu bilmesen de, yoksun kaldn ya da yararl olmayan
bu tr bilgilerden vazgemek sana ok zarar vermeyecektir.
[6] Hakikat ok derinde gizlidir. Doann bir vey ana gibi
davranmasndan ikyeti olmamalyz, zira yararl sadece
ve sadece meydana karlnca anlalan eyi kefetmek zor
dun Bizi daha iyi bir insan, mutlu yapan her eyi doa iyice
grlebilir ekilde ve ok yakma koymutur. [7] Eer ruhun,
kaderin sillelerine fazla nem vermiyorsa, korkuyu atysa ve
byk bir hrs ve umutla an servet kazanmaya almayp
324

Demetrios

kendi iindeki hzineleri bulmay rendiyse, eer ruhun,

tanrlardan ve insanlardan korkmay bir yana brakp insan
lardan ok deil, tanrdan ise hi korkulmamas gerektiini
biliyorsa, yaam zenginletiren, ama aym zamanda bir st
rap haline getiren her eyi hor gryorsa ve birou iin bir
son olan lmn ktln kayna olmadm anlayacak
noktaya ulatysa, eer sen ruhunu erdeme hasrettiysen ve
erdemin sana gsterdii yolu kolay buluyorsan, eer sen top
lumun esenlii iin domu sosyal bir varlk olarak dnyay
herkes iin biricik mesken diye gryorsan, eer sen vicdan
n tanrlara atysan ve bakalarndan ok kendine sayg du
yarak her zaman, deyim yerindeyse, halkn iinde yayorsan
- ite o zaman sen, saldrlardan korunan, yere salam basan,
mavi bir gkyznn altnda yaayan, yararl ve zorunlu bil
gileri en st aamada kazanm bir insansn. Baka her ey
boa zaman geirmektir; zira ruh bir defa gvenli bir snak
bulursa, kiilie g deil, ss katan bu alanlarda da gezine
bilir.''
[2, 1] Dostum Demetrios, gelien bir kimsenin iki eliy
le birden skca tutmas, elinden sla brakmamas, daha ok
balanmas ve kendinden bir para haline getirmesi gereken
ey ite budur, diyor. Bu kii her gn altrma yaparak yarar
l ilkeleri kendinden ortaya koyacak, onlar her zaman ve he
men hazr bulacak, hayrla er arasndaki temel fark abucak
meydana karacak duruma gelmelidir.
723 SEN. benef. 7 ,8 ,2 - 1 1 , 2
Sana Sokrates'i, Chrysippos'u, Zenon'u ve tekileri hatrlat
mak istemiyorum; bunlar kukusuz byk insanlar, ve haset
eskileri vmeye engel olmad zaman daha da byyorlar.
Az nce Demetrios'tan sz etmitim. Kanmca doa kendisi
ni, ne bizim onu bozabileceimizi ne de onun bizi dzeltebi
leceini4 kantlamak iin amza balad; inkr etmesine
karn akima koyduu her eyde tutarl bir sebatkarlk, b
325

Kpeklerin Bilgelii

yk cesaret gerektiren her eye yarar, ll, dengeli ve s

lup asndan iddial olmayp muhteem bir zekyla [dolu] ve
iinden geldii gibi konusunun peini brakmayan bir belgat
sahibi, bilgelii yetkinlik aamasnda bir insan. Hi kukusuz
ona bu yaam tarzn, bu belgati, yzylmz ne bir rnekten
ne de bir sitemden yoksun kalsn diye, ngr balam
tr. Eer tanrlardan biri tm servetimizi, kimseye bala
mamak kouluyla Demetrios'a devredecek olsayd, eminim
ki o reddedecek ve yle diyecekti: "nsann artk kendini
kurtaramayaca bu ykn altna girmeyeceim. Benim gibi
zgr insanlarn, varoluun bataklna iyice batmasna gz
yummayacam. nsanlarn talihsizliini niin bana devredi
yorsun? Balama niyetinde olsaydm bile onlarn hepsini
bir defada kabul etmeyecektim, zira ben orada, bakalarna
verilmesi bana dmeyen birok ey gryorum. Halklarn
ve krallarn gzn kr eden eyleri nmde grmek, kan
nzn, yaamnzn bedelini incelemek istiyorum, n ce lks
ganimetleri nme serin, ve sen onlan bana srayla gsterebi
lirsin, daha iyisi hepsini st ste yabilirsin. Desenleri byk
bir zenle ilenmi bir kaplumbaa kabuu gryorum, aynca
muazzam paralar karlnda satn alnm ve kendilerini bu
kadar ekici yapan renk zenginlikleri, boyalarla ileme5 tabi
tutularak akaaa* gibi grnecek ekilde artrlan tam anla
myla irkin ve tembel hayvanlarn kabuklarn da gryorum.
Bir senatrn serveti tutarnda ve zavall aa ne kadar ok
boumlu olursa o kadar pahal olan tahta masalar gryo
rum. Krlganl fiyatn artran kristal kaplar gryorum,
zira budalalarn btn bu nesnelerden ald zevk, aslnda
rktmesi gereken tehlikeyle birlikte artyor. Akikten kaplar
gryorum: Tekrar kusmak iin iindeki arap deerli talarla
bezeli kaplardan iilmeyecek olsayd, lks o zaman ok baya
olurdu. Her bir kulak iin yaplm inciler gryorum, hem
de tek tek deil; nk kulaklar yk tamaya alk; hayr,
onlar ifter ifter ve her iftin zerine bakalar yerletirilmi.
326

Demetrios

Kadnlarn lgnl, kulaklarnda iki servet sallanmad

zaman, erkeklerinkine yeterince baskn kmyor. Bedeni
ya da utanma duygusunu rtmeye yaramayan ipek giysiler
-eer onlara giysi denebilirse- gryorum; byle eyler gi
yen bir kadn, plak olmadna vicdan rahatlyla yemin
edemez. Bu tr eyler, karlarmz, halka ak yerlerde gster
dikleri gibi, yatak odasnda artk klarna gstermesin diye,
halklarn srtndan karlan, ticarette bile bilinmeyen muaz
zam paralar karlnda salanyor.
Senin iin sz konusu tamahkrlk m? Senin altnn, bu
kadar ok eyin yksek fiyatndan baskn kmtr! Szn
ettiim her eyin deeri daha yksek ve bedeli daha ar.
imdi senin hzinelerini, her iki deerli maden klesini ele
almak istiyorum, ki bunlara duyduumuz tamahkrlk ko
nusunda emin deilim. Ama bize yararl olabilen her eyi
var eden toprak onlar gmd ve saklad, sanki zararl mad
delermi gibi, yerin stne karlrsa insanlar iin bir ilen
olacaklarm gibi, tm arlyla stlerini rtt. Altn ve g
m gibi demirin de, birbirimizi ldrmek iin hibir aratan,
hibir dlden yoksun kalmayalm diye, ayn karanlktan
karldn gryorum. Ve onun yine de belirli bir tz var
hl; ama manevi gz7 iin bir yanlma olan baka eyler var.
Senetler, belgeler, deerli evraklar, mlkiyeti yanstan hayal
ler, ald bo vaatlerle hoa gider bir ekilde boa karmaya
alan tamahkrln gizlendii tenha yerler gryorum.
Peki, bu nedir? Faiz nedir? Takvim ve tefecilik nedir? nsani
tamahkrln taknlklar iin icat edilmi szckler!
Doa, altn ve gm yerin iyice derinlerine gizlemedi
i ve zerine kimsenin uzaklatrm ayaca kadar byk bir
arlk koymad iin yaknabilirdim. Ama senin hesaplarn,
muhasebe ilerin, satn alnabilen zaman, kanl yzde 12 - b
tn bunlar nedir? Gnll stlendiimiz, karakterimize bab
olan, iinde gz nnde tutulacak somut hibir ey olmayan
bir ktlk, tamahkrln bo dleri.8 Sahip olduu byk
327

Kpeklerin Bilgelii

servetine, zincirli klelerin iledii geni topraklarna, tm

eyaletleri, krallklar otlak olarak kullanan hayvanlarna, sa
va bir ulustan daha byk bir hizmetiler ordusuna, b
yk kentlerden daha ok yer tutan zel saraylarna sevinen
zavall adam! Servetini yatrd ya da uruna sap savur
duu btn bunlan zenle gzden geirdii ve gururland
zaman, elindekileri hl sahip olmak istedikleriyle karlat
rrsa - o yoksul biridir! Beni brak, ve gerek zenginliimi geri
ver. Ben bilgelik lkesini biliyorum: O byktr, gvenlidir;
herkese ait olan her ey benim aklmda."
Gaius Caesar kendisine pein iki yz tin altn teklif et
tii zaman Demetrios gld ve reddetti, nk bu miktar
ona, geri evirmi olduu iin vnebilecek kadar fazla g
rnmemiti. mparator ona [bu ekilde] sayg gstermek ya
da [tersine] rvet vermek istedii zaman nasl da hastalkl
bir zihniyet sergilemiti! Ben bu olaand insana tanklk
etmeliyim; Gaius'un lgnln hayretle karlad zaman
ok nemli eyler sylediini duydum, oysa imparator bu
kadar az miktarda parayla onu etkileyebileceini sanmt.
Demetrios, "beni [gerekten] batan karmak isteseydi" di
yordu, "bana hkm altndaki tm lkeyi teklif ederek de
nemeliydi."
724 SEN. vita beata 18, 3
[Hi durmadan vmek istediim ey] srdm yaam de
il -biliyorum k i- srmem gereken yaamdr; erdemi say
mak ve arada uzun mesafe bulunsa da, salyangoz hzyla olsa
da onun peinden gitmek [istiyorum]. Bir Rutilius'un, bir
Cato'nun bile mam olmad ktln herhangi bir eye
zarar vermemesini mi beklemeliyim? Kinik Demetrios'u yete
rince yoksul bulmayan byle insanlarn gznde ok zengin
grlmeye mi kzmab? Bu insanlar, doann her eit ihtiya
larna kar mcadele eden, sadece mlkiyeti reddetmi teki
Kiniklerden daha yoksul olan, mlkiyette de gz olmayan
bu son derece dinamik adamn yeterince muhta durumda
328

Demetrios

olmadn iddia ediyor! Oysa onun, erdem bilgisinin deil,

muhtalk bilgisinin tarafn tuttuu aka grlyor.
725 SEN. epist. 20,8 f.
[8] Kendini, dna demeyecein kk eylerle snrla ve
bunu istekle, seve seve yapman, bu mektubun vakit geirmeden
yerine getireceim katks, eseri olacak. [9] Bana yan gzle baka
bilirsin, ama imdi Epikuros da benim iin seve seve para deye
cek. "Konuman, bir yatan stnde, kaba saba bir harmaninin
iinde muhteem bir etki yaratacak; zira o zaman her ey yalnz
sylenmekle kalmayacak, stelik denemeye tabi tutulacak." Ben
her halkrda dostum Demetrios'un sylediklerini, onu plak
ve ancak yetiecek kadar saman bir yatakta grdm zaman,
tamamen baka ekilde dinliyorum; Zira o sadece bir retmen
deil, stelik hakikatin de tandr.
726 SEN. epist. 62, 3
nsanlarn en iyisi Demetrios'u yanmda tayorum ve onun
la, yan plak bu adamla konuuyorum; ona hayranm; krk
ler iindeki beyleri hie sayyorum. Aynca ona niin hayran
olmamalym? Hibir eksiinin olmadm gryorum. Bir
kimse her eyi hor grebilir, kimse her eye sahip olamaz.
Zenginlie giden en ksa yol zenginlii hor grmektir. Ancak
dostum Demetrios, her eyi hor grr gibi deil, bakalarnn
servet kazanmasna izin verir gibi yayor.
727 SEN. epist. 67,14
Tasasz, kaderin saldrlarna maruz kalmam bir yaama
"l deniz" diyen dostum Demetrios geldi aklma. Seni heye
canlandran hibir eyin olmamas, sana sava ilan etmeleri,
saldrmalan nedeniyle ruhunun salamln deneyebilece
in eylere sinirlenmektense vaktini umursamadan boa ge
irmek - ite bu sknet deil, rahatna dknlktr!

329

Kpeklerin Bilgelii

728 SEN. epist. 91,19

Korku, uzlamadan meydana kar. nsan bylece lmden,
iftira gibi korkar. Szlerden korkan bir insandan daha buda
la olan nedir? Dostum Demetrios isabetle yle der dururdu:
"Bir grgszn szleri benim iin barsaklardan kan osu
ruklar gibi aym anlama gelir. Byle bir sesin aadan ya da
yukardan kp kmamas acaba beni ilgilendirir mi?"
729 SEN. prov. 3, 3
Dostum Demetrios'un birbirinden muhteem o kadar ok
sz var ki, rnein u -ben de onun yarmdaydm, ve bu
szler hl kulaklarmda nlyor-: "mr boyunca bir aksi
likle karlamam insandan daha talihsiz hibir ey yok gibi
geliyor bana."

NOTLAR
1
2
3
4
5
6
7
8

330

Tac. Ann. 16, 34.

Epikt. 1, 25, 22.
Dio Cass. 65,13,1 - 3.
"corrigj", Gruter'e gre: "corripj".
"sublitis", Erasmus'a gre: "subditis".
"aceris", Blmner'e gre: "veri".
Haase, "oculorum animus" yerine "animomm oculus" diye okur.
"inanis" yerine "inanla" diye oku.

2. DlON CHRYSOSTOMOS
Giri
Asl ad T. Flavius Cocceianus Dio olan Don Chrysostomos'a
Bitinya'daki doduu kent Prusa nedeniyle Prusal Dion de
niyordu; "altn az" ("chryso - stomos") takma ad ilk defa 3.
yzylda konuma sanatyla ilgili bir makalede geer. Dion,MS
40 ylnda domu, olaslkla Bitinya'da retorik eitimi grm,
62 ylndan 65 ylna kadar muhtemelen Roma'da Musonius'tan
felsefe dersleri alm ve o gnlerde belki Epiktetosla tanm
tr. Musonius gibi o da imparator Titus'la dostluk kurmutu.
71 ylnda filozoflarn srgne gnderilmesini onaylad, Yakn
Dou'yu gezdi, Domitian dneminde kendisi srgne gnderil
di, Borysthenes'e, Tuna'nn snr blgelerine ve birok yere yolcu
luklar yapt. Nerva onun Prusa'ya dnmesine izin verdi; Trajan
ona kar msait davranyordu. Dion 111 ylnda ld.
Gnmze ulaan 80 konumasnn en azndan ger
ek deildir (No: 37 ve 64 neredeyse kesinlikle rencisi
Favorinus'a aittir). Kayp bir eserinde Kiniklere saldrm
gibidir; ama ilke olarak Kinizme deil, Epiktetos ile Julianus
gibi, gzden dm adalarna kar cephe almtr.

Kaynaklar

E g e m e n l i k s t n e (Para)
730 DON CHR. or. 4 = G. 584 (Diogenes)
[1] Anlatlanlara gre, zellikle fazla vakti olmayan sken
der, ok vakti olan Diogenes'le bir defa bulumutur. Biri,
331

Kpeklerin Bilgelii

Makedonya'nn ve baka birok lkenin kralyd, teki ise

Sinoplu bir srgn. Birok kii bu karlamay anlatr ve ya
zar, skender'i takdir ederek ver, nk saysz insana hk
meden, dneminin en gl adam olan o, yoksul ama akll
ve felein emberinden gemi biriyle konumay, onuruma
yakmaz diye, reddetmemitir. [2] Zira insanlar, mutlak ikti
darn ve otoritenin akla deer verdiini grd zaman sevi
nir ve gerekten meydana gelmi bu tr olaylar yalnz anlatl
makla kalmaz, [3] stelik abartlr ve onlara bir eyler eklenir,
hatta akgzler, bu kiilerin sadece zeksna deer verildii
izlenimini braksn diye onlar servet saygnlk, bedensel g
gibi eylerden soyutlar. Benim baka ykmllklerim olma
d iin, imdi bu karlamann olaslkla nasl getiini an
latmak istiyorum.
[4]
Bilindii gibi skender olaanst hrsl ve hret d
knyd ve hem Grekler hem barbarlar zerinde mmkn
olduunca byk bir etki yaratmay dnyordu, ve yalruz
yeryzndeki btn insanlardan deil, mmknse kular
dan, dalardaki vahi hayvanlardan da sayg grmek istiyor
du. [5] Bakalarn kmsyor ve bu bakmdan kendisiyle
boy lecek kadar muktedir saymyordu, ne Pers kraln
ne skit kraln ne de Yunanistan'da bir kiiyi ya da bir kenti.
[6] O, lksn ve tembelliin neredeyse btn insanlar boz
mu olduunu ve onlarn kr hrsna kapldklarn, sefaha
te daldklarn gzlemliyordu. Ancak Diogenes'in szleri ve
edimleri, srgn yaamna nasl katland kulana gelirse,
kimi zaman onun yoksulluuna ve basit yaam tarzna tepe
den bakyordu -o henz ok genti ve gururlu, kibirli bir kral
olarak yetitirilmiti-, [7] ama genellikle cesareti ve metaneti,
zellikle de hreti nedeniyle onu takdir ediyor ve kskan
yordu, Grek halk onu olduu gibi kabul ediyor, takdir edi
yordu, ne kadar kskamlsa da kimse ona heveslenmiyordu.
[8] skender herhangi bir yere gitmek ve diledii bir eyi ye
rine getirmek istedii zaman MakedonyalI askerlere, Tesel332

Dion Chrysostom os

yal atllara, TrakyalIlara, Paionilere ve bir yn insana ihti

ya duyuyordu, Diogenes ise tek bana ve tamamen gven
iinde can nereye isterse oraya gidiyordu, yalnz gndzleri
deil, stelik geceleri de. [9] skender, tasarladklarn gerek
letirmek iin ynla altna ve gme htiya duyuyordu;
hatta MakedonyalIlar ve Grekleri kendine balamak istedii
zaman, hkmdarlar ve byk kalabalklar konumalary
la, armaanlaryla kazanmak zorundayd. [10] Diogenes'in,
kimseye boyun eerek yaklamaya, dalkavukluk yapmaya
ihtiyac yoktu, o herkese hakikati sylyordu, bir kuru pa
ras olmad halde istedii eyi yapyor ve yolundan asla
amyordu, tek bana kendisine en iyi ve en mutlu gelen bir
yaam sryordu, yoksulluunu skender'in egemenliiyle
ya da Medlerin ve Perslerin servetiyle asla deitirmezdi.
[11]
skender, byle rahat ve tasasz yaayan, stelik h
reti [kendisinden] hi de az olmayan bir adamn daha stn
olmasna ierledii iin, belki de bu adamla grmekten
kendine bir kazan karacan dnd iin, uzun sre
dir onu grme ve onunla buluma arzusu duyuyordu. [12]
Korinthos'a ayak bast zaman ve Greklerin elilerini kabul
ettikten, balaklaryla teki ilerini bitirdikten sonra evre
sindekilere, biraz kafasn dinlemek istediini syledi ve git
ti Diogenes'in kapsna gittiini sylemem mmkn deil,
nk cmun ne kk ne byk bir kaps vard, zenginler
gibi kendi evi, oca da yoktu, [13] kentler onun barnayd,
halka ak alanlarda, tanrlar iin yaplm tapnaklarda ya
yordu, tm yeryzn kendi oca olarak gryordu, zaten
yeryz btn insanlarn oca ve besleyicisi deil midir. [14]
Diogenes o gn Kraneion'dayd ve yalnzd, zira Sofistler gibi
evresinde renci kalabal, flt, dans hocas yoktu. Ora
da otururken skender yaklat ve onu selamlad. Diogenes
ise ona bir aslan gibi tehdit edercesine bakt ve biraz kenara
ekilmesini istedi, zira o srada gnete snyordu. [15] Mev
cudiyetinden ylmayan bu adamn pervaszl ve soukkan333

Kpeklerin Bilgelii

klii skender'in zerinde hemen byk bir etki yaratt. n

k cesur kii cesurla dost olur, ama korkak biri onu kukuyla
karlar ve bir dman gibi ondan nefret eder, deersiz birine
ise ho geldin der, ondan holanr. Bu yzden bazlar hakika
ti ve akszll, bazan da dalkavukluu ve yalan sever;
biri, holand eyleri, teki de hakikati syleyenlere kulak
verir.
[16] Ksa bir sessizlikten sonra Diogenes ona, kim olduu
nu ve niin kendisine geldiini sordu. "Yoksa bana ait bir eyi
almak iin mi?"
"Nasl?", diye sordu skender, "paran m var? Ya da vere
bilecein baka eylerin mi?"
Bunun zerine Diogenes: "Evet, hem de ok deerli eyler,
ama senin bunlardan pay alabileceine emin deilim. Elbette
onlar 'kl ve leen',1alaml kupalar, Pers kral Darius'unkiler
gibi koltuklar ve masalar deil."
[17] "Dinle" dedi skender, "yoksa sen kral skender'i ta
nmyor musun?"
"Adn birok kiiden duydum" dedi Diogenes, "sanki
kargalar uuuyormu gibi, ama onu tanmyorum, nk fi
kirlerini ok iyi bilmiyorum." - "Ama imdi" dedi skender,
"onun fikirlerini de renebilirsin, zira sana beni tanma frsa
tm vermek ve seni grmek iin buradaym." - [18] Diogenes,
"ancak gzleri hasta olanlarn zar zor grmesi gibi, sen
de beni glkle grebilirsin. Bana unu de: Sen, hakknda
bir pi olduu sylenen skender misin?" diye karlk verdi.
Kral bir anda fkesinden kpkrmz oldu, ama kendini tuttu;
imdi de bu kaba saba herifle konumaya balam olmak
tan pimanlk duyuyordu. [19] Diogenes onun kzgnlm
hissetti ve zarlarla oynayan ocuklar gibi atn2 deitirmek
istedi. skender ona, "bana pi demek akima nereden esti?"
diye sorunca, Diogenes yle cevap verdi: "Nereden mi esti?
Anlatlanlara gre annen de sana byle diyordu. Yoksa senin
babann Philipp de de, bir ejderha ya da tann Amun ya
334

Dion Chrysostomos

da herhangi bir tanr, yan tann3 ya da bir hayvan olduunu

Olympia sylemedi mi. Bu durumda senin bir pi olman ge
rekir.
[54, Geel tarafndan buraya alnmtr] Yoksa iki deiik
cinsten gelen bir horoza pi demiyor musun? Sana, bir tann
ile bir fani arasndaki fark, safkan bir horozla [sradan bir] ho
roz arasndaki farktan daha byk deil gibi mi geliyor? Eer
soyun, dendii gibi, byleyse sen de, byle bir horoz gibi, bir
pisin. Ama zellikle bu karmdan dolay belki dnyann en
byk savas olacaksn."4
[20] Bunun zerine skender glmsedi ve ok sevindi,
Diogenes ona artk kaba biri deil, byk bir diplomat, poh
pohlamay bilen biri gibi grnyordu.
"Peki, iyi" dedi, "sen bu yky gerek mi yoksa gerek
d rru buluyorsun?"
[21] "Bunu sylemek mmkn deil" diye karlk verdi
Diogenes. "Eer kendini tutabilirsen ve tannsal sanata hkim
olmay bilirsen, o zaman Zeus'un olu olman hibir ey en
gellemez. [22] Sanld gibi, Zeus'un tanrlarn ve insanlarn
babas olduunu Homeros da syler, ancak klelerin, hainle
rin ve deersiz kiilerin deil. Ama sen bir korkak, bir zevk
dkn ya da kle ruhluysan, ne tanrlara ne de iyi insanla
ra yakn olursun. [23] Bir zamanlar Theba'de 'czaml' denen
kiilerde soylarnn iareti olarak bir ben vard; sannm o bir
engeldi. Byle bir beni olmayanlar 'czaml' saylmyordu.
Zeus'un oullarnn da, soylarnn Zeus'tan gelip gelmedi
ine karar verebilecekleri tanmaya yarayan by le bir iareti
ruhlarnda tadklarna inanmyor musun?" skender bu ce
vap zerine ok sevindi.
[24]
Sonra skender ona, en iyi kral nasl olunur, diye sor
du. Diogenes ona sert sert bakt ve yle dedi: "Kt bir na
muslu adam olunamayaca gibi kt bir kral da olunmaz.
Zira kral insanlarn en iyisidir, nk o en cesur, en adil, en
iyiliksever kiidir ve hibir dert ve tasaya, hibir an istee
335

Kpeklerin Bilgelii

yenik dmez. [25] Yoksa sen, bir arabay kullanamayacak

durumdaki birinin arabac olduunu mu sanyorsun? D
mencilikte deneyimi olmayan birinin dmenci olduunu
mu? Hekimlik sanatndan anlamayan birinin hekim olduu
nu mu? Btn Grekler ve barbarlar bunu iddia etseydiler ve
terk edilen ocuklarn, kim olduklar bilinsin diye, boyunla
rna kurdele balanmas gibi, ona alnlk, asa, ta verseydiler
bile, bu mmkn deildir. nsan sadece bir dmenci tarznda
dmenci, krallara zg bir tarzda kral olabilir."
[26] skender, krallk sanatndan habersiz biri gibi grnebi
leceini dnerek endielenmiti ve "ence bu sanat kim re
tebilir? Onu renmek iin nereye gitmeliyim?" diye sordu.
[27] Diogenes yle cevap verdi: "Olympia'nm syledik
leri doruysa ve sen gerekten Zeus'un soyundan geliyorsan
bu sanata zaten hkimsin. Zira bu sanat, herkesten nce ve
en iyi ekilde bilen, isteyene reten odur. rettii herkes
'Zeus'un olu'dur ve yle adlandrlr. [28] Yoksa onlarn,
hkmetmeyi reten Sofistler olduunu mu dnyorsun?
Hayr, Sofistlerin pek ou, nasl hkmetmek gerektiini bil
mek bir yana, yaamay bile bilmez. Biri tanrsal, teki insa
ni olmak zere iki eit eitimin olduunu bilmiyor musun?
[29] Tanrsal olan byk, gl ve kolaydr, insani olan ise
kk ve zayftr, tehlikelerle doludur, yanlgsz deildir.
Ancak sonuta doru bir eyler ortaya kacak olursa onu da
tekilerin nne geirmek gerekir. [30] Birok kii bu insani
tarza 'eitim' diyor ve galiba onun 'ocuklar iin' olduunu
dnyor. Pers, Grek, Suriye, Fenike edebiyaju ayrntla
ryla inceleyen ve ok kitap okuyan birini en bilge, m kltr
l kii sayyorlar. Ama byle insanlarn arasnda ie yaramaz
biriyle, bir korkakla ya da bir cimriyle karlatklar zaman,
bunun duruma ve insanlara kar5 bir kant oluturmadn
sylyorlar. teki tarza bazen [mutlak] 'eitim', bazen de 'yi
itlik' ve 'ruh ycelii' diyorlar. [31] Bu yzden, bu iyi eitimi
alm ve yiit bir ruhu olanlara nceleri 'Zeus'un olu' adn
336

Dion Chrysostomos

veriyorlard, nk onlar byk Herakles gibi eitilmilerdi.

Soylu olan ve bu eitimi alan herkes, eitimin teki alanlarn
da kolaylkla zmser; temel, en nemli disiplinlerde zaman
zaman biraz ders almak ona yeter, artk onlara vakf olmu
tur ve ruhunda yer vermitir. [32] Ve ileride hi kimse, hi
bir zaman-dilimi, hibir Sofist ondan bunlar alamayacaktr,
hatta o atele yakp ruhundan karmay denese Wie. Kendi
ni yakt anlatlan Herakles gibi onu da yakacak olsaydlar,
inandklar ruhunda kalacaktr, tpk yaklan llerin, beden
leri alevler tarafndan kl haline getirildikten sonra dilerinin
yanmadan kalmas gibi. [33] Zira o renmek zorunda deil
dir; sadece hatrlamas yeterlidir. Sonra btn bu ilkeler bilin
cindeymi gibi her eyi hemen bilir ve kavrar. Ayrca: Deyim
yerindeyse yolu bilen biriyle karlat zaman, bu kii ona
ynn hemen gsterebilir ve o, ynn rendikten sonra
abucak yrmeye devam eder. Ama bilgisiz, alm satan bir
Sofistin eline derse, [34] bu Sofist onu yorulana kadar do
latrr durur, Sofistin kendi de yolu bilmeyip, sadece tahmin
ler yrtt halde, onu bazen douya, bazen batya, bazen
gneye srkler, zira kendisi de daha nce byle dolandr
clar tarafndan yanl yola sevk edilmitir. Bu durum, av s
vasnda olanlara benzer. Eitilmemi, disiplinsiz kpekler iz
remez ve alglamaz, ama sanki iz srm ve alglam gibi
davranp havlayarak tekileri yanltr ve birou -doallkla
aptallan- anlamszca havlayanlarn peinden gider. [35]
Srdeki sessiz [ve] havlamayan kpekler sadece kendilerini
yanltr, ama en azgnlan, en budalalar birindim taklit eder
ve yksek sesle havlayarak tekileri yanltmak iin yarr.
Sofist denen kiilerde de durum buna benzer Kimi zaman
byk bir budalalar kalabal onlann peine taklr. Ve bir
Sofistin ehvetli bir hadmdan hibir fark olmadn sen de
Anlayacaksn."
{36] Son szler zerine skender, Sofistin tair hadmla olan
"benzerliinin nereden ileri gelebileceini aknlkla kendi
337

Kpeklerin Bilgelii

kendine ve ona sordu. Diogenes yle karlk verdi: "n

k en utanmaz hadmlar kadnlara dkn ve erkek olduk
larn ne srer, kadnlan rahatsz eder ve onlarla yatar, ne
var ki, gnler geceler boyu birlikte olsalar bile ortaya hibir
ey kmaz. [371 Sofistler arasnda da, yalanm ama hl
bir ey renmemi olanlarla karlaabilirsin ve tartma
larda, Homeros'un anlattna gre ak denizde srklenen
Odysseus'tan ok daha aresiz kalrlar, ve ilerinden biri, sy
ledii ve de iittii eyler nedeniyle ie yarar bir adam haline
gelen kahraman gibi, Hades'e daha kolay inebilirdi. [38] Sen
bu yeteneinle, ok bilgili biriyle karlarsan, onun bildikle
rini ve sanatn kavramak iin sana bir tek gn yetecektir ve
kl krk yararak icat edilmi safsatalara ve teorilere gerek kal
mayacaktr. Ama Zeus'un6 rencisi deilsen ve yapman ge
rekeni ksa, z ve tm aklyla syleyen retmenin Zeus
ile karlatrlabilecek biri deilse, mrn uyku uyumadan
ve beslenmeden lan et olas Sofistlerle geirsen de, bunun sana
hibir yaran olmaz. [39] Bunu ilk syleyen ben deilim, ben
den nce Homeros sylemiti. Yoksa sen Homeros'un destan
larn bilmiyor musun?"
Bunun zerine skender, llyada'nn tamamn ve
Odysseia'mn da byk blmn ezbere bildii iin kendine
vnme pay kard; bu yzden hayretle sordu: "Homeros
bundan nerede sz ediyor?" - "Minos'a 'Zeus'un arkada
' dedii7 yerde" diye karlk verdi Diogenes. [40] "Yoksa
'arkada olmak' 'birlikte dp kalkmak' demek deil mi?
Demek ki Homeros, Minos'un, Zeus'un yoldalarndan biri
olduunu sylyordu, sanki ona Zeus'un rencisi demek is
termi gibi. Sen imdi Minos'un, renmeye can atan yolda
olarak Zeus'la, doruluk ve bir kraln grevleri zerine de
il de, baka eyler hakknda konutuunu mu sanyorsun?
stelik Minos, sylendii gibi, krallar arasnda en adil ola
nyd. [41] Ve sonra: Homeros krallar 'Zeus'un besledii' ve
'Zeus'un dostlan' diye tanmlad zaman, besin deil de, be
338

Dion Chrysostomos

nim t, ders diye nitelendirdiim baka eyleri kastetmiyor

mu? Yoksa Homeros'un, krallarn Zeus tarafndan, bilgi ve
hakikatle deil de, bir stanne gibi stle, arapla, yemeklerle
beslenmi olduklarn sylemek istediini mi dnyorsun?
[42] Homeros dostluktan, tam da iki kiinin ayn eyi isteme
sini ve dnmesini anlyordu, ki bundan bir eit muvafakat
douyordu. Bu, imanlarda da sz konusu gibi grnyor:
Dostlar byk lde birbiriyle anlayor ve genel olarak ara
larnda hibir fikir ayrl olmuyor. [43J Zeus'la dost ve ayn
dncede olan biri hi kt ve utan verid bir eyi arzu ede
bilir mi? Homeros da, bir kral 'halklarn obam' diye vd
zaman, bunu demek istiyordu. [44] Zira obann tek grevi,
koyunlanna bakmak, onlar muhafaza etmek ve korumaktr,
yoksa ldrmek, kesmek ve derilerini yzmek degiL Onun,
koyunlan satn ald zaman bir kasap gibis byk bir sry
nne katt grlmtr, ama bir kraln egemenlii ile bir
despot arasndaki gibi bir kasapla bir obann grevleri ara
snda muazzam bir fark vardr. [45] rnein Serhas ile Darius,
Perslerden, Medlerden, Sakelerden, Araplardan ve Msrllar
dan oluan byk bir orduyu Susa'dan buraya, Yunanistan'a
lme gnderdikleri zaman bir kral gibi m, yoksa kurbanm
mezbahaya gtren bir kasap gibi mi davrandlar?"
[46] Bunun zerine skender, "herhalde Pers kralm kral
dan saymyorsun?" dedi.
Diogenes glmsedi: "kk parmamdan fazla deil, s
kender" - "Ben ona boyun edirirsem" diye sordu skender,
"o zaman byk bir kral olamayacak mym?"
"Olacaksn", dedi Diogenes, "ama bu yzden deil. n
k ocuklar, adm kendilerinin koyduu kralclk' oyunu oy
nadklar zaman, galip gelen asla gerek bir kral deildir. [47]
ocuklar, galip gelenin, yani kraln bir ayakkabcnn ya da bir
marangozun olu ve babasnn zanaatm renmek zorunda
olduunu, ama tekilerle oynamak iin evden katm ok
iyi bilir, ancak o yine de, zellikle imdi dddi bir megalesi
339

Kpeklerin BUgeiii

olduuna inanr. [48] Sahibinden kam bir klenin de ['kral'

olduu] grlr. Belki siz krallar da benzer eyleri yapyorsu
nuz: Her birinizin yannda savaa susam oyun arkadalar
var: Bir yanda o ve Perelerle Kk Asya halklar, te yanda
sen ve Makedonlarla Grekler. ocuklar gibi birbirinize top ata
rak isabet ettirmeye alyorsunuz ve isabet alan kaybediyor,
imdi sen Darius'a nian alyorsun, o da sana; belki sen isabet
ettirir ve onu oyundan kansn, zira ben seni ondan daha iyi
bir niana olarak gryorum. [49] Sonra daha nce onun yann
da olanlar senin tarafna geer ve nnde eilir, sana herkesin
kral der." skender kendini tekrar hakszla uram hissetti
ve fkelendi. nk o, Avrupa'nn, Kk Asya'nn, Libya'nn
ve Okyanus'taki btn adalarn kral olamayacaksa yaamak is
temiyordu. [50] Onun iin sz konusu, Homeros'un anlattna
gre Hades'teki Achilleus iin sz konusu olanm tam tersiydi.
Achilleus, rgat olarak yaamay terdh ederim diyordu,
"btn gemi gm llere kral olacama
varlksz, yoksul bir iftinin yannda rgat olaydm".9
Buna karlk skender, kanmca, [tekiler arasnda] sadece
bir tanr olmaktansa, lmeyi ve llerin te birine hkmet
meyi tercih ederdi, meer ki teki tanrlarn da kral olabilsin.
[51] Belki Zeus'u kmsemezdi, nk insanlar ona kral di
yordu. Bu yzden Diogenes ona sert bir ekilde haddini bil
dirmiti.

D i o g e n e s ya da E r d e m s t n e
731 DON CHR. or. 8, 7 = G. 584 (Diogenes)
[1] Diogenes memleketi Sinop'tan srgne gnderilince, en
yoksul dilenciden bile ayrt edilemeyecek bir halde Atina'ya
geldi. Orada Sokrates'in dostlaryla karlat, aralarnda
340

Dion Chrysostomos

Platon, Aristippos, Aischines, Antisthenes ve Megaral Euklides vard; Ksenophon, Kyros seferine katld iin sr
gnde yayordu. Ksa sre sonra onlara srtra dnd, ama
Antisthenes'e yanat, ancak onun kiiliinden ok szlerine
deer veriyordu; sadece szlerini doru ve insanlara y ald m
etmek iin uygun buluyordu. [2J nsan Antisthenes'i szle
riyle karlatrd zaman onu iradesizlikle suluyor, bir
borazana benzetiyordu; btn gcyle fleyip ses karyor,
ama kendi iitemiyor. Antisthenes byle szleri ho gr
yordu, nk bu adamn tarzna byk bir hayranlk duyu
yordu. f3j 'Borazan' mazur gstermek iin o da Diogenes'in
bir yabanans olduunu syleyip duruyordu; kanatlaryla
ok az ses karyor, ama ok kt sokuyor. Diogenes'in
bu ekilde ak konumasndan holanyordu, tpk seyis
ler gibi, onlar da azgn, ama cesur ve almaya istekli bir
atn tezcanl mizacna katlanrlar, hantal, mymnt bir ata
dayanamazlar ve hi deer vermezler. [4] Antisthenes kimi
zaman gerilimi artryordu, kimi zaman da gevetiyordu,
tpk sazn tellerini geren ve bunu yaparken de tel kopmasn
diye dikkat eden saz yapmclar gibi. Antisthenes ldkten
sonra Diogenes Korinthos'a tand, nk tekilerin hi
birini iliki kuracak kadar deerli bulmuyordu. Orada bir
konut kiralamadan ya da bir dostun yanna yerlemeden,
ak havada Kraneion'da yaad. [5] nk burada, liman
ve fahieler yznden birok insann bir araya geldiini
grmt, ayrca Korinthos adeta Yunanistan'n drt yol
aznda bulunuyordu. Diogenes yle diyordu: "Yardm
etmek iin hastalarn ok olduu yere giden iyi bir hekim
gibi, akl banda bir kimse de, ahmaklklarm yzlerine
vurmak ve yola getirmek iin aklszlarn ok olduu yere
gitmelidir." [6] Isthmos oyunlar srasmda herkes gibi o da
oraya gitti. Byk enliklerde, insanlar yolculuk yapmaya
ve hayal kurmaya iten motifleri, onlarn amalarm gzlem
lemeyi severdi. [7j te yandan isteyen herkesle konumaya
341

Kpeklerin Bilgelii

hazrd. yle der dururdu: "alacak ey. Di hekimi oldu

umu syleseydim, diini ektirmek isteyen herkes bana ge
lirdi, gz hastalklarm iyiletirmeyi vaat etseydim, btn gz
hastalklarn sralayacaklard; dalak, damla hastalklarna ya da
nezleye kar bir ila bildiimi iddia etseydim ayn ey olacakt.
[8] Ama beni dinlemek isteyenlere, ahmaklklarndan, ktlk
lerinden ve taknlklarndan kurtarma sz verdiim zaman,
kimse beni dikkate almyor, ok daha zengin olabilecei halde
kimse benden kendisini iyiletirmem iin dilekte bulunmu
yor. Sanki ruh hastalklar bedensel hastalklardan daha az
sknt veriyormu, sanki bym bir dalan ya da rk
bir diin acs, ahmak, bilgisiz, korkak, dncesiz, elence
dkn, baml, fkesi burnunda, huysuz, kt, tek keli
meyle tamamen tefessh etmi bir ruhun aclarndan daha
ktym gibi!"
[9]
zellikle o gnlerde Poseidon tapma yaknlarnda,
sefil birok Sofistin nasl bartn ve karlkl kfrletiini, szde rencilerinin nasl kavga ettiklerini, birok yazarn
can skc yazlarm ve ozanlarn iirlerini nasl okuduklar
n, etraftakilerden nasl alk aldklarn, birok hokkabazn
hnerlerini sergilediini, birok khinin alametleri yorumladn, ad ktye km saysz avukatn hukuku tersine
evirdiini, saylan hi de az olmayan erilerin ellerindeki
mallar nasl sata kardn gzlemlemek mmknd. [10]
nsanlar doallkla ona da geliyordu, ama aralarnda bir tek
Korinthoslu bile yoktu. Onda yararlanacaklan ne vard ki?
Onu zaten her gn Korinthos'ta gryorlard. evresinde
toplananlar yabanclard, ve her biri birka sz syledikten
ya da iittikten sonra, sorguya ekilmek zorunda kalma kor
kusundan dolay, hemen uzaklayordu. [11] "Ben bu hususta
bir Sparta kpei gibiyim", diyordu Diogenes, "byk en
liklerde tehir edildii zaman herkes onunla oynamak, onu
okamak ister; ama ne ie yarayacam bilmedii iin kimse
satn almak istemez."
342

Dion Chrysostomos

(12] Biri ona, "sen de yarmalar izlemek iin mi geldin?"

diye sordu. "Hayr, katlmak iin", diye cevap verdi." Beriki
gld ve sordu: "Senin rakiplerin kim?" Bunun zerine Diogenes kendine zg bakyla yle karlk verdi: "ok teh
likeli, yenmesi ok zor rakipler, hibir Grek onlarla gz gze
gelemez - ancak bir koucu, grei, atlayc, yumruku,
karg ya da disk ahc deil, insann aklm bana getiren
rakipler." [13] Beriki, "peki, kim onlar?" diye sordu. Diogenes yle cevap verdi: "G n boyunca midelerini dolduran,
geceleri horlayan ve an ince belli, zayf, elimsiz gln
insanlara yenilen kibirli oburlarn alt edemedii irenlik
ler. [14] Yoksa sen bu ya tulumlarnn bir ie yaradn m
sanyorsun? Onian kentin dna atmal, arnma ritellerine
tabi tutmal, snr dna kovmal, hatta daha iyisi: Onlan ldrmeli, tpk byk deniz hayvanlarnn etiyle yapld gibi
kesmeli ve yemeli; sonra tuzlu suda kaynatmak, yalanmak
istendii zaman, bizim Karadeniz'deki domuz ya10 gibi,
yan eritmeli. nk kanmca byle insanlar bir domuzunkinden daha deersiz bir ruha sahip. Yce ruhlu biri, iren
likleri en tehlikeli rakibi olarak grr ve gece gndz hi dur
madan onlara kar fedakrca mcadele eder, hem de keiler
gibi maydanoz iin ya da bir zeytin dal ya da am dal iin
deil, mutluluk ve erdem iin, ve yalnz Eleallar ya da Korinthoslular oyunlarn baladn ya da Tesalyallar toplant
zamann duyurduklan zaman deil, mr boyunca. O rakip
lerinin hibirinden ekinmez, kader karma keke baka bir
rakip karsayd, diye dilekte bulunmaz, [16] srayla hepsine
meydan okur, a ana mcadeleye giriir, soua ve susuz
lua katlanr, gerektiinde krba darbeleri altnda metaneti
ni kantlar, bedenini kesip daladklar zaman hibir zayflk
belirtisi gstermez. Yoksulluk, srgn, lekelenmek gibi eyler
onu rktmez, onlan birer ayrnt sayar ve ocuklarn zarlar
la ya da renkli toplarla elenmesi gibi, genellikle mkemmel
bir insan da onlarla elenir.
343

Kpeklerin Bilgelii

[17] Elbette" diye devam etti, "bu aykrlklar deersiz kii

lere korkun, almaz eyler gibi grnr. Ama bir kimse onla
ra deer vermez ve cesurca saldrrsa, onlarn gl insanlar
alt etme konusunda aciz, korkak olduklarm grecektir, tpk
kaan herkesi kovalayp sran, bazn de yakaladnda par
alayan kpekler gibi, ama karsna dikilip mcadele edince
korkarak kenara ekilirler ve sonuta uysallatklar zaman
kuyruk sallarlar. [18] nsanlarn byk ounluu bu rakip
lerden ok ekinir, daima kaarak onlardan saknr, tehlikeye
gs germez. Bu durum deneyimli yumrukularda olduu
gibidir: Rakiplerinden nce davranrlarsa hi isabet almazlar,
hatta rakip yere derse, karlamay genellikle kazanrlar;
Ama korkarak geri ekilirlerse, en sert yumruk darbelerine
maruz kalrlar. renlikler, eer onlara deer vermezsek ve
cesaretle stlerine gidersek, bize ok fazla bir ey yapamazlar.
Ama uzak durur ve geri ekilirsek, o zaman ok daha byk
ve gl bir ekilde ortaya karlar. [19] Yangnda da ayn eyi
gzlemlemek mmkndr: Kararl ekilde stne gidersen,
hemen sner; ama dikkatle ve korkuyla yaklarsan, ocukla
rn kimi zaman aka olsun diye atei diliyle sndrmesi gibi,
ar yanklara maruz kalabilirsin. Bu rakipler adeta her eit
mcadeleye girien atletler gibidir: Vururlar, boazn skar
lar, ekip ekitirirler ve kimi zaman ldrrler. [20] Ancak
hi de nemsiz olmayan bir mcadele daha, baka, rktc,
byk ve tehlikeli bir sava daha vardr: Hazza kar sava.
Bu sava, Homeros'un betimledii sava git deildir:
'Gemiler nnde etin sava hzland yeni batan.
Savayorlard keskin baltalarla, ifte keserlerle,
koca kllarla.'11
Hayr, o byle bir sava deil; zira haz karmza aleni bir zor
balkla kmaz, felakete yol aan bylere ve hileye bavurur,
tpk Kirke'nin, Odysseus'un yoldalarn byyle uyutma
344

Dion Chrysostomos

s, sonra da onlar domuza, kurda ve baka hayvanlara e

virmesi gibi. Hazda durum yledir: Onun bizi mahvetmek
iin sadece tek bir plan yoktur, stelik bize eit eit tuzaklar
kurar: Grme, iitme, koku ve tat alma, dokunma duyula
r vastasyla, hatta yiyecek ve ieceklerle, ak oyunlaryla
bizi uykudayken de uyankken de batan karmaya alr.
[22] Bir dmana kar oidugt gibi ona kar nbetiler dik
mek ve sonra uyumaya gitmek mmkn deildir; zellikle
o zaman saldrmay sever, uyku nedeniyle ruhu zayflatr ve
uysallatrr, ama kendisini hatrlatan kt, uursuz ryalar
da gnderir.
[23] irenlikler genel olarak dokunma duyusuyla akta
rlr ve insana bu biimde yaklar, haz ise sahip olduumuz
btn duyular vastasyla. nsan irenliklere kar kmal ve
onlarla mcadele etmelidir, hazdan ise mmkn olduunca
uzak durmal ve gerekli olmad srece onurda ilikiye gir
memelidir. [24] Bu durumda en gl kii, hazdan en abuk
uzaklaan kiidir.12 Zira tamamen penesine dmeden hazzn zerinde durmak ya da uzun sre onunla vakit geirmek
mmkn deildir. Bysyle bir kez ruhu alt edip yenerse,
iler Kirke'de olduu gibi devam eder. Deneinin hafif bir
darbesiyle kurbanlarm domuz alna srer ve oraya kapatr.
[25] O andan itibaren insan mrnn geri kalann domuz ya
da kurt olarak geirir. Haz, eit eit zehirli ylan ve haarat
yaratr. Bunlar hazz ziyaret ederler, daima kapsnn nnde
yatarlar, onu isterler, ona itaat ederler ve bo yere her eit
irenlie katlanrlar. [26] Zira haz onlara egemen olup onlar
tarafndan ele geirilince, onlan nefret uyandran, katlanl
maz irenliklere teslim eder.
Hazza ve irenliklere kar inada srdrdm sava ite
budur, ama bu sefil insanlardan hibiri beni dinlemiyor An
ladklar tek ey atlayclar, koucular ve danslar. [27] Herakles savar ve zahmet ekerken bakmyorlar, ilgi duymu
yorlard, olaslkla o gnlerde de Zethes, Kalais, Peleus gibi
345

K&peklerin Bilgelii

atletlere, teki kouculara ve greilere hayran kalyorlard.

Kaklan onlara gzelliklerinden dolay, bazdan da rnein
lason ve Kinyras'nki gibi zenginliklerinden dolay hayranlk
duyuyordu. [28] Hatta Pelops hakknda fildiinden omuzlan
olduu sylenir, sanki altn ya da fildii elli ya da elmas ya da
zmrt gzl bir insan bir ie yararm gibi? Nasl bir ruha
sahip olduu kimseyi ilgilendirmiyordu. Herakles'in ektii
zahmetler ve savalan onlarda merhamet uyandryordu; ona
btn insanlarn 'en ok zahmet ekeni' dediler; bu yzden
ilerini ve savalarn 'strap yolu' diye tanmladlar, sanki
ar ilerle dolu bir yaam bir strapm gibi. Ancak lmn
den sonra ona btn tekilerden daha ok sayg gsteriyor
lar, onun bir tanr olduuna inanyorlar ve tanna Hebe ile
birlikte oturduunu iddia ediyorlar. Hepsi, yaamlarnn s
trap iinde gememesi iin ona, en byk adlara katlanm
olan ona dua ediyor!
[29] Cieri be para etmeyen Eurystheus'un, Herakles'in
efendisi olduu ve emirleri onun verdii iddia edilir; ama
kimse Eurystheus iin dua etmedi ve kurban kesmedi. Herakles ise tm Avrupa'y ve Kk Asya'y boydan boya kat
etti ve yine de hibir hususta bu atletlerle kyas edilmezdi.
[30] Eer o byle iri bir bedeni birlikte srkleseydi, tepeleme
et ynlarn gvdeye indirmek zorunda kalsayd ve derin
bir uykuya dalm olsayd nereye varrd? Hayr, o uyumu
yordu ve bir aslan gibi evik ve hareketliydi, keskin gzleri
ve kulaklan vard, ne scak ne souk umurundayd, yataa,
harmaniye, yorgana ihtiyac yoktu, kirli bir postla rtnyor,
iyilere yardm ederken, ktleri cezalandrrken alk koku
yordu. [31] Trakyal Diomedes rengrenk giysisiyle tahtta
oturuyor, btn gn iiyor ve har vurup harman savuruyor
du, konuklarna ve uyruuna kar kaba davranyordu ve
byk bir haras vard; bu yzden Herakles kaim sopasyla
onu eski bir f gibi parampara etti. Geryoneus'un byk
bir sr srs vard ve tm Bat'nn en zengin, en kibirli
346

Dion Chrysostomos

insanyd; Herakles onu kardeleriyle birlikte ldrd ve s

rlar kovalad. [32] Busiris ile tam da zenle ah srada
karlat; o btn gn tkmyordu ve gre sanatn ok iyi
bilmekle gururlanyordu. Herakles onu iddetle yere vurdu,
tka basa dolu bir uval gibi patlatt. Amazonlarn kraliesi
ona ive yapm ve gzellii karsnda yenileceini sanmt;
ama o kadnn kemerini zd, onunla yatt ve gzelliinin
kendisini alt edemeyeceini, bir kadn iin mlklerinden asla
uzak kalamayacan ima etti. [33] Prometheus ile -kanmca
bir eit Sofist- kamuoyu onu yerden yere vururken kar
lat: vldke karacieri byyp iiyordu, knandka
da klp tekrar bzyordu. Herakles ona acd, akln13
bana getirdi, kibir ve hret hrsndan kurtard. Bylece onu
sahma kavuturup yoluna devam etti.
O btn bu edimlerle Eurystheus'a bir iyilikte bulunma
mt. [34] Sadece koparp yannda getirdii altn elmay,
Hesperidlerin elmasn ona verdi; nk ihtiyac yoktu. yle
dedi: "Al unu ve defol. Altn elmann insana bir yaran yok;
Hesperidlere de bir yarar olmamt."
Ama sonunda, artk iyice yalanp gten dt ve es
kisi gibi yaayamamaktan korktuu zaman -stelik, tahmini
me gre, bir hastala da yakaland iin- insani bir kararla
en iyi nlemi ald: Evinin bahesine kuru odunlardan bir y
n yapt ve bylece alevlerin kendisini hi rahatsz etmedii
ni kantlad. [35] Ancak, sadece byk, yce grevleri yerine
getirdiine dair bir izlenim brakmamak iin, [bir kez daha?]
yollara dt ve Augias'n ahrlarn, yllar yl birikmi hay
van pisliklerinden bir gzel temizledi. O, vahi hayvanlara ve
sululara kar olduu gibi, kamuoyuna kar da mcadele
edilmesi gerektiini dnyordu." [36] Diogenes bu ekilde
konuurken, evresinde byk bir kalabalk duruyor ve sz
lerini byk bir zevkle dinliyordu. Olaslkla hl Herakles'in
son grevini dnrken szlerini kesti, yere oturdu ve uy
gunsuz, edebe aykn bir ey yapt. Kalabalk hemen fkele
347

Kpeklerin Bilgelii

nerek onun akln karm olduunu syledi. Ve Sofistler de,

ylan grmeyen su birikintisindeki kurbaalar gibi, yeniden
barma ya balad.

D i o g e n e s ya da I s t h m o s K o n u m a l a r
732 DlON CHR. or. 9, 8 = G. 585 (Diogenes)
[1] Oyunlar balad zaman Diogenes de Isthmos'a gitti; ga
liba o gnlerde Korinthos'ta yayordu. Byk enliklere seve
seve katlyordu, ama kitleninkinden farkl olan nedenleri
vard, atletleri grmek ve tka basa yemek iin deil, kanm
ca, daha ok insanlar ve budalalklarn gzlemlemek iin.
nsanlarn, gerek karakterlerini en ok enliklerde ve geni
toplantlarda gsterdiini biliyordu; Savata, seferde tehlike
lere maruz kalnd ve korkulduu iin onu gizlemek kolay
oluyordu. [2] Aynca insanlar iyiletirmenin daha kolay ola
cam dnyordu, nk bedensel hastalklar da, belirtileri
gizli kalmayp ortada olursa, hekimler tarafndan daha kolay
tedavi edilebilirdi; insan byle bir durumda hastayla ilgilen
mezse, hasta ok ksa bir sre sonra lp gider. Bu yzden o
geni kitlelerin katld toplantlara gitmeyi alkanlk haline
getirmiti. [3] Sert, ineleyici karakteri yzne vurulduu za
man, her defasnda akayla yle diyordu; "Ama kpekler de
insanlarn topland yerlere gidiyor ve kimseye bir zarar do
kunmuyor; sadece ktlk yapanlara ve sululara havlayp
saldryor; sahipleri sarholuk uykusuna yatt zaman nbet
tutup onlar koruyor."
{4] Halka ak enliklerde boy gsterdii zaman, Korinthoshlar ona nem vermiyordu; zaten kentte ve Kraneion'un
yaknlarnda onu her zaman grebiliyorlard. nk insan
her zaman grd ve istediinde yanna gidebileceini d
nd tliyle ok az ilgilenir; ama arada srada grd ya
da daha nce hi grmedii birine hemen yanar. Bu nedenle
348

Dion Chiysostoinos

Korinthoslular Diogenes'ten ok az yararlanyordu: Aralarn

da yaayan bir hekime danmayp onu kentte grmenin ye
teceini dnen hastalar gibi davranyorlard.
[5]
Kendisini grmek isteyenler genellikle ok uzaklar
dan, lonya'dan, Sicilya'dan, talya'dan, hatta Libya'dan,
Massilia'dan ve Borysthenes'ten gelenlerdi: Ancak kendileri
ni dzeltmekten ok14 bakalarna anlatmak iin, en azndan
onu bir sre dinlemek istiyorlard. [6] nk o, keskin dilli
ve hazrcevap biri olarak Cinlenmiti. nsanlarn, bilmeden
Karadeniz'den gelen baln tadna bakmak istemesi ve azla
rna alr almaz tiksinerek tekrar tkrmeleri gibi, srf merak
yznden Diogenes'ten tadmlk almak isteyenler vard, ama
Diogenes onlar sorguya ekince arkalarn dnyor ve ka
yorlard. [7] Eer o bakasn azarlarsa eleniyorlar, ama sra
kendilerine gelince korkuyla geri ekiliyorlard. Kimi zaman
severek yapt gibi akalap alay ederse, kendilerini kaybe
diyor ve mthi eleniyorlard, ancak o heyecanlanarak ciddi
konulardan sz edince, akszllne katlanamyorlard.
Uysal kpeklerle oynamaktan holanan ocuklar gibi dav
ranyorlard, ama kpek azgnlap yksek sesle havlaynca,
dehete dp korkudan lecek hale geliyorlard.
Diogenes bu durumda da her zamanki gibi davranyordu;
insanlarn onu vmesi ya da knamas nemli deildi; ken
disini grmeye geldikleri zaman zenginlerle ve nllerle de,
bir komutanla ya da bir hkmdarla da, ama nemsiz kiiler
le, yoksullarla da konuuyordu. [8] Bu insanlar kimi zaman
samalaynca onlar dikkate almyor, ama gsteri yapmak,
zenginliklerinden, soylarndan ya da nfuzlarndan dolay
gururlanmak istedikleri zaman aman vermeden stlerine gi
diyor ve azlarnn payn veriyordu. Bazlar onu, insanlarn
en bilgesi diye takdir ediyor ve vyordu, bazlan da onun
deli olduunu sylyordu, bakalar ise onu dilenci, deersiz
biri diye hor gryordu; bazlar ona svyordu; [9] aralarn
da, bir kpee atar gibi, nne kemik atarak hakaret etme
349

Kpeklerin Bilgelii

ye alanlar da bulunuyordu, bazlar yaklap harmanisini

g ir i tiriyordu: ona katlanamayan ve fke duyan ok insan
vard. Penelope'nin taliplerinin Odysseus'la alay etmesi gibi,
onu da alaya alyorlard. O da insanlarn kstahlna, takn
lna -ancak birka gn iin- katlanmak zorunda kalyordu.
Ve Diogenes her bakmdan ona (Odysseus'a - ev. n.) ben*
ziyordu, zira aslnda o, bir dilenci gibi yrtk prtk giysiler
iinde olsa da, bir krald, bir efendiydi; zevk ve sefa iinde ya
ayan, kendisinin kim olduunu bilmeyen klelerle ve uak
larla da vakit geiriyordu, ve sarho olan, budalalklarndan
ve bilgisizliklerinden dolay akln kaybeden insanlara sabrla
katlanyordu.
[10]
lsthmos oyunlarn dzenleyenler, yneticiler ve so
rumlular genel olarak15 utan iindeydiler ve onun yanma
yaklamaya ekiniyorlard; hepsi nnden sessizce geiyor
ve ona sadece kt kt bakyorlard. Ancak o ileri gidip ba
na am dalndan bir elenk taknca, Korinthoslular kendi
sine uaklar vastasyla, elengi karmasn ve yasak eyler
yapmamas gerektiini bildirdi. [11] Bunun zerine o, elenk
takmay niin tekilere deil de kendisine yasakladklarn
sordu. Aralarndan biri, "nk sen hibir yarmada galip
gelmedin, Diogenes" diye cevap verdi. - "Tam tersine" diye
karlk verdi, "hem de birok zorlu rakibi yendim, imdi u
rada green, disk atan, yanan kleleri deil, [12] mcade
le etmesi her bakmdan daha zor olan rakipleri: Yoksulluk,
srgn, hretsizlik, aynca fke, ac, agzllk ve hayvan
larn en zapt edilemeyeni, hem sinsi hem de korkak olan
haz. Onunla mcadele etme, onu ruh gcyle yenerek alt
etme hakkn hibir Grek, hibir yabanc kendinde gremez,
benden baka hepsi -Persler, Medler, Suriyeliler, Makedon
yalIlar, Atmallar, Spartallar- bu savata yenilir ve baarsz
kalr. [13] imdi benim bu elengi hak ettiime inanmyor
musunuz, yoksa onu benden almak ve en ok et yiyen biri
ne mi vermek istiyorsunuz? Bunu, sizi gnderenlere bildirin
350

Dion Chrysostomos

ve kendilerinin yasak eyler yaptn syleyin: Onlar hibir

yarmada galip gelmeden elenk takp dolayorlar. sthmos
oyunlarm, bama kendim elenk takarak, grkemli hale ge
tirdiimi de syleyin; bunun, insanlar deil, keiler uruna
mcadele edilmesi gereken bir dl olduunu sylemeyi de
unutmayn."
[14] Daha sonra atletlerden birinin yar alanm terk etti
ini grd, etrafn insanlar kuatmt, onu yerde yrtmeyip omuzlarnda tayorlard, tezahrat yaparak kalabaln
peinden gidenler vard, bazlar sevinle havaya sryor ve
ellerini ge uzatyordu, bazlar da ona iekten hevenkler
ve eritler atyordu. Atlet nihayet yanna yaklanca Diogenes, ona evresindeki bu curcunann ne anlama geldiini ve
ne olduunu sordu. Beriki, "erkekler iki yz metre yarm
kazandm," dedi. Diogenes, "peki bunun anlam ne?" diye
sordu, "rakiplerinden daha hzl koarak biraz daha akll ol
madn, eskisine gre daha ll ve daha az korkak da ol
madn; ileride acya daha az duyarl olmayacaksn, daha az
iddial, daha az tasasz yaamayacaksn." [16] "Elbette deil,
ama ben Greklerin en hzlsym." - "Evet ama bir tavandan
ya da bir geyikten daha hzl deil ve bu hayvanlar bu ka
dar hzl olmalarna karn, btn hayvanlarn en rkei ve
en korkadr. Onlar insanlardan, kpeklerden, kartallardan
korkarlar ve acnacak bir mr srerler. abukluun bir kor
kaklk belirtisi olduunu bilmiyor musun? Ne rastlantdr ki,
zellikle en hzl hayvanlar ayn zamanda en korkaklan olu
yor. [17] Biroundan daha yava olan ve ktleri, koarak
yakalayamayan Herakles ise bu yzden nnden kaanlara
kar kullanmak iin ok ve yay tayordu." - "Evet ama oza
nn dedii gibi, Achilleus hem hzl hem de ok cesurdu."
- "Achilleus'un hzl olduunu nereden biliyorsun? Btn
gn peinden komasna karn Hektor'a yetiememiti.16 En
deersiz hayvana bile yenildiin bir konuda alm satmaya
utanmyor musun? Sanrm sen bir tilkiye bile yetiemezsin.
351

Kopeklerin Bilgelii

Aradaki fark ne kadard?" - "ok azd Diogenes, ama galibi

yetimin en gzel yan da buydu." - "yle mi, demek ki sade
ce bir adm farkla talih senden yana oldu?" - "Evet, ama yan
alan birinci snf koucularla doluydu." - "Tepeli tarla ku
lan iki yz metrelik bir mesafeyi ne kadar abuk kateder?"
- "Ama onlarn kanatlan var!" - [19] "Bu durumda en iyi ey
hzl olmaksa, tepeli bir tarla kuu olmak insan olmaktan ok
daha iyi olurdu. O zaman mitte anlatld gibi, balangta
insan olan, sonra kua dntrlen blble ve htht ku
una zlmeye ihtiya kalmazd." - "Ancak bir insan olarak
ben, insanlarn en hzlsym." - "Nasl? Karncalarda da bi
rinin tekilerden daha hzl olduunu kabul etmememiz mi
gerekiyor? Ama bu yzden onlara hayranlk duyuluyor mu?
Bir kimsenin karncaya, hzl olduu iin hayranlk duymas
sana gln gelmez iniydi? [20] Btn koucular ktrm ol
sayd, bir ktrm olarak ktrmleri yenmi olmaktan gu
rur duyar miydin?"
Diogenes koucuyla bu ekilde konuarak onu, dinleyenle
rin gznden drd; Adamcaz gcenik ve daha ok boy
nu bkk bir ekilde oradan uzaklat. Ve bylece Diogenes
insanlara hi de az olmayan bir hizmette bulundu. O nerede
haksz yere gururlanan ve sudan nedenlerden dolay akl d
davranan birini grrse azarlyor, aznn payn veriyordu
ve onun biraz olsun akln bana getiriyordu, tpk kabark,
imi yerlerin ineyle delinmesi ya da bakla almas gibi.
(21]
Bu vesileyle o, birbirine bal, dven, ifte atan iki
at ve byk bir izleyici kalabal grd. Sonuta atlardan biri
pes etti, ban kopanp kat. Bunun zerine Diogenes ortaya
karak, yerini koruyan ata elenk takt ve onu "Isthmos ga
libi" ilan etti, nk o "ifte atma zaferi" kazanmt. Herkes
bararak glmeye balad, pek ou Diogenes'i alklad ve
yarmaclarla alay etti. Hatta kalacak yer bulamayanlarn ya
da yerleri kt olanlarn yanmalan izlemeden dn yolunu
tuttuu sylenir!
352

Dion Chrysostomos

D i o g e n e s y a da K l e l e r s t n e
733 DON CHR. or. 10, 9 = G. 586 (Diogenes)
[1] Diogenes bir defasnda Korinthos'tan Atina'ya giderken
yolda bir tandna rastlad ve ona, nereye gittiim sordu.
O bu soruyu, dostlarnn sorunlarna ilgisiz kalmadn her
kese gstermek isteyen ve cevabn alr almaz yoluna devam
eden pek ok kiinin yapt gibi ayn anlamda sormuyordu.
Hayr, Diogenes de berikine ne yaptm, t verebilmek,
baz eyleri nermek, bazlarm yasaklamak iin bir hastaya
niyetini soran bir hekim gibi soruyordu. [2] Tand, "aslnda
khinlere sormak iin Delphoi'ye gidiyorum Diogenes, ama
tam da Boiotia'dan geerken yanmdaki klem kat, imdi
Korinthos'a gidiyorum, belki onu orada bulurum" diye kar
lk verdi. Bunun zerine Diogenes kendine zg ciddiyetiyle
yle dedi: "Gln! Sen tanndan yararlanmak istiyorsun,
ama bir kleden bile yararlanamyorsun. [3] Yoksa bir ey
den doru yararlanacak durumda olmayanlar iin klelerden
yararlanmann daha kolay ve daha az tehlikeli olduunu d
nmyor musun? Ve bu kleyi niin aryorsun? O kt biri
deil miydi?" - "Evet, ilerinden en kts; stelik ben ona
hibir ey yapmadm, ayrca o [benim zel uaund, buna
ramen kat." - "Belki de seni kt bir efendi sayd iin.]17
Zira seni iyi bir efendi olarak grseydi kamazd." - "Galiba
yapard, nk o kt biriydi Diogenes."
"Bu durumda o seni kt biri olarak grd iin kaard
ve senin ona bir ktlk yapman istemezdi; ama sen, kt
biri olduunu iddia etmene ramen onu aryorsun, besbelli
ki sana ktlk yapabilsin diye. [4] Ya da ister Frigyal, Atinah, ister zgr ya da kk olsun kt insanlar efendilerine ve
onlarla ilikisi olan herkese zarar vermiyor mu? stelik insan
kt olan ve kam bir kpei bile aramaz; tam tersine, geri
gelirse kovalar. Ama kt bir insandan kurtulunca, buna hi
sevinmez, srf onu ele geirmek iin her olana seferber eder,
353

Kpeklerin Bilgelii

dostlaryla yazr, yolculua kar, byk masraflara girer.

[5] Ne dersin, sence kt kpekler kt insanlardan daha ok
mu zarar verir? Kukusuz, anlatlanlara gre, Aktaion kt,
hatta kuduz kpekler tarafndan ldrlm. Ancak ka ki
inin kt insanlar tarafndan yok edildiini sylemek mm
kn deil: Sradan insanlar, krallar, kentler; bunlarn bazlar
kendi hizmetileri, bazlar askerler ve muhafzlar, bir ksm
szmona dostlar, bir ksm da oullan, kardeleri, karlan ta
rafndan. [6] Eer bir kimse kt bir insandan kurtulmay ba
arrsa, bu, byk bir kazan deil midir? Yoksa onu aramal
ve onun peinden mi komal? Bu, tpk insann bir hastal,
ondan kurtulduktan sonra tekrar bedenine geri getirmek iin
kovalamasna benzer."
Beriki yle dedi: "Sylediklerin elbette doru Diogenes,
ama karlalan bir hakszl cezalandrmadan brakmak
ok zor. nk, grdn gibi, ben ona hibir ey yapma
dm, buna ramen o beni terk etme cesaretini gsterdi. ste
lik evimde klelerin yapt ileri yapmyordu, miskin miskin
oturuyor, yemeini yiyordu; tek grevi yolculuklarda bana
refakat etmekti."
[7]
Diogenes, "bu durumda sen ona hakszlk yapmadn
m?" diye sordu. "Onu, bir eyler yapmak ya da renmek
zorunda brakmadan, evinde tuttun ve bylece karakterinin
tamamen bozulmasna neden oldun. Zira hibir ey yapma
mak ve avarelik aklszlarn karakterini bakalanrunkinden
daha ok bozar. Demek ki o, kt bir insan olma nedeninin sen
olduunu anlaynca, avarelik, uyumak, yemek yemek ve hep
deersiz biri olmak yerine almak iin, hakl olarak senden
kat. Sen, bir insan daha kt bir hale getirmeyi belki bala
nabilir bir su sayyorsun. Ancak amansz, kt niyetli bir d
manm gibi, zellikle byle bir insandan kamamal m?"
Adam, "ne yapmalym?" diye sordu, "baka hizmetim
de yok." [8] Diogenes yle cevap verdi: "Sandaletlerin aya
n vurduu ve yara yapt zaman ne yapardn? Mmkn
354

Dion Chrysostomos

olduunca abucak kanp yaln ayak yrmeye devam et

mez miydin? Ve sorun kendiliinden zlrse onlar aya
na geirip tekrar giymez miydin? Kimi zaman yaln ayak y
rmek kt sandaletlerle yrmekten daha rahattr. Bylece
klesi olmayan birok insan klesi olanlardan daha rahat ve
zahmetsiz yayor. [9] Zenginlerin ne kadar ok dert iinde
olduunu grmyor musun? Bazlar klesi hastalandnda
ona ihtimam gstermek ve hekimlerle hastabakclarn eline
bakmak zorunda kalyor. Zira kleler bir hastala yakalan
dklar zaman, ksmen disiplinsizlikten, ksmen de balarna
bir ey gelirse kendilerinin deil, efendilerinin zarar gre
ceini dndklerinden kendileriyle ok az ilgileniyor. Bir
ksm klelerini her gn krbalyor. Bazlar onlan zincire
vuruyor, bazlan da, katklar zaman peine dyor. ste
dikleri zaman yle kolayca yolculuk yapamyorlar, evde ka
lrlarsa rahat yz grmyorlar. [10] Ve en glnc de u:
ektikleri skntlar kimi zaman, bir tek klesi bile olmayan
yoksullannkinden daha byk oluyor. Onlan krkayaklar
la karlatrmak mmkn -n e olduklarn biliyorsun deil
mi?-, bu kadar ok ayaklan olmasna karn srngenlerin
en yavadr. Doarm herkese, ihtiyalarna yeten bir beden
vermi olduunu bilmiyor musun? Yrmek iin ayaklar, a
lmak ve beden bakm iin eller, grmek iin gzler, iitmek
iin kulaklar. [11] Aynca doa bunlara doru orantl mide
de yaratmtr; kimsenin, kendi temin edebileceinden fazla
yiyecee ihtiyac yoktur: Bu, tamamen yeterli, en iyi, en sa
lkl ldr. Normal bir elden daha ok parma olan bir el
gszdr, ve fazla parma olan, tekini de doru drst
kullanamayan byle bir insan bir eit sakat saylr. Bylece
ok aya, ok eli, ok midesi olan biri de hibir ie yaramaz
d ve yapmas gereken eylerden hibirini daha iyi deil, ok
daha kt ve byk bir zahmetle yapard.
[12]
imdi senin", diye Diogenes devam etti, "sadece bir
kiinin geimini salamaya ihtiyacn var, daha nce iki kii
355

Kpeklerin Bilgelii

nindi; imdi, rahatszlanrsan sadece kendine bakman gere

kir, daha nce hastaland zaman onunla da ilgilenmek zorundaydm. Evde yalnz olduun iin, acaba benden bir eyler
alacak m diye ya da uyuduun zaman, acaba o uyank m ve
bir ktlk yapar m diye tasalanmana gerek yok. Btn bun
lar hesaba katmalsn. Evet, ve bir karn varsa, o daha nce
seninle ilgilenmeyi gerekli bulmuyordu; evde bir hizmetinin
olduunu gryordu; ve seninle kavga ederek ya da birok
talepte bulunarak mutlaka asabn bozuyordu. imdi ise huy
suzluu azalacak ve seninle daha ok ilgilenecek. [13] nan ki
evde bir kle olursa ocuklar mark, tembel, kstah oluyor,
nk kendilerine hizmet eden biri var ve ona tepeden baka
biliyorlar. Ama kendi balarna kalrlarsa, alkan ve baarl
oluyor, ana babalaryla ilgilenmeyi kk yata reniyor
lar."
"Ne var ki, ben yoksul bir adamm Diogenes. Kle sahibi
olmak benim bir iime yaramyorsa, onu satmak isterim."
Diogenes, "birincisi: Kt bir kle satarak bakasn aldat
maya utanmyor musun?" diye sordu, "Zira ona ya hakikati
syleyemezsin ya da kleni bandan atamazsn. [14] kincisi:
Bir kimse deersiz bir giysi ya da bir let, hasta, ie yaramaz
bir hayvan satarsa, onu geri almak zorundadr; yani bundan
eline hibir ey gemez. Bakasn aldatmay baarsan ve o
da klenin ktln fark etmese bile, eline geen para seni
korkutmuyor mu? Zira senden daha kurnaz bir tccara rast
larsan belki bu parayla ok daha kt bir kle satn alacaksm.
Ya da eline geen paray zarara urayacan baka eylerde
kullanacaksn. nk para her zaman sahibine yararl olmaz,
genellikle at zararlar ok daha fazladr, yoksulluktan ok
daha ar felaketlere neden olur, zellikle de akl kt olanlar
da. [15] nce, her eyden yararlanman ve yaamm dzene
sokman salayabilecek eyler iin ciddi olarak zahmete gir
meyi istemez misin? Akln bana toplamadan nce, para ka
zanmak ya da mal mlk sahibi olmak ya da bir atl araba, bir
356

Dion Chrysostomos

tekne ve kleler satn almak ister misin? O zaman sen onlarn

klesi olacaksn, onlarn yznden ac ekmek, bou bouna
birok zahmete girmek zorunda kalacaksn ve en ufak bir ya
rarlarn grmeden endielenecek, zleceksin. [16] uradaki
hayvanlarn ve kularn insanlardan nasl da ok daha tasa
sz, rahat, ok daha salkl ve gl yaadklarn grmyor
musun? Ve hepsi de mrleri yettii kadar yayor, ama ne
elleri ne de insan gibi akllar var. Ancak yine de (bunu ve]
teki mahzurlar telafi eden bir ayrcalktan yararlanyorlar
Hibirinin mal mlk yok."
"Diogenes, sanrm, kleyi serbest brakacam, meer ki
rastlant sonucu elime dsn."
"Tann akna", diye bard Diogenes, "bu szlerinle san
ki yle demek ister gibisin: Isran ve ifte atan bir ab ara
mayacam, ama tesadfen yoluma karsa, srlmak ve ifte
yemek iin ona yaklaacam."
[17]
"Peki, bunu brakalm. Tanryla niin ilikiye geme
meliyim?" - "Eer elinden gelirse tanryla ilikiye gemeni
sana yasaklyor muyum? Ben asla bunu demedim, eer insan
nasl yapacan bilmiyorsa, bir tanryla, bir insanla ve ken
diyle ilikiye gemesinin zor, hatta olanaksz olduunu sy
lyorum. Bir kimse atlarla ilikiye gemesini bilmiyorsa, sana
gre o atlarla uramal m?" -"H ayr." -"Bunun iin zorla
nacak olsayd, yarardan ok zarar grmez miydi?" -"D oru."
[18] "Baka bir rnek: Kpeklerle nasl iliki kuracan hi
bilmeyen biri onlarla megul olabilir miydi? Yoksa 'onunla
iliki kurmak' 'ondan yararlanmak' anlamna gelmiyor mu"
"Sanrm geliyor." -"D em ek ki bir kimse bir eyden zarar
grrse, zarar verene kar [don] davranmam m olu
yor?" -"Kesinlikle." -"D em ek ki, bir kimse kpeklerle iliki
kurmaya alrsa ve bunu nasl yapacan bilmezse, cezasn
ekecektir." -"Evet, elbette." -"Y an i o [gerek anlamda] da
onlarla ilikiye gemiyor, sonu bedensel zarar olursa iliki
ye gemekten sz edilemez. Ve bu durum yalnz kpekler
357

Kpeklerin Bilgelii

ve atlar deil, kzler ve katrlar iin de geerdir. Seni iyice

hayrete drecek bir ey daha: Deneyimsiz insanlar bir ee
e ya da bir koyuna kar bile nasl davranacan bilmiyor.
[19] Yoksa, koyun yetitirmekten ve eek srs beslemekten
bazlarnn yarar saladn, bazlarnn da zarar grd
n bilmiyor musun?" -"Biliyorum ." -"N eden dolay? nk
sz konusu ister eek ya da domuz ister herhangi bir hayvan
olsun, bilgisizler ceza ekmek zorunda kalyor, deneyimliler
ise yarar salyor." -" yle grnyor."
"Devam edelim: Ayn dnceler eyalar iin de geerli
deil mi? Mzisyen olmayan biri eline Kithara ald zaman,
srf denemeye kalksa bile gln duruma dmez mi? Baa
rl olamamas bir yana, Kithara'y bozup tellerini koparmaz
m? [20] Aceminin biri flt almak ve sahneye kmak istesey
di, ceza olarak talanmaz ve stne stlk fltn krmazlar
myd? Dmen kullanmasn bilmeyen biri dmene geerse,
tekneyi kesinlikle batrmaz m, bylece kendisinin ve teki
yolcularn lmesine neden olmaz m? Ya da bir kargy, bir
kalkan kullanmak? Korkak, deneyimsiz bir kiiye yaran do
kunur mu? Onlan kullanmay denerken, yalnz silahlan de
il, yaamn da kaybetmez m?"
"Kabul Diogenes. Ama sen btn bu sorularnla hi umut
brakmyorsun." - [21] "nsann, ihtiyac olan eyi duyar
ken umut brakmamak, sama bir yolculua kmaktan
daha iyi deil mi? Bylece hemen hemen her eyde, eer pra
tik deneyim eksikse, btn abalar zor gelir, ve sorun ne ka
dar nemliyse zarar o kadar byk olur. Yoksa sen, bir eekle
iliki kurmann, bir atla iliki kurmakla ayn ey olduunu
mu dnyorsun?" -"Elbette deil." -"V e bir insanla iliki
kurmakla bir tanryla iliki kurmak ayn ey midir?" -"Buna
cevap verme gereini duymuyorum, Diogenes." -"Kendini
tanmadan kendiyle iliki kurabilecek biri var mdr?" - "Na
sl olacakt ki?" -"Z ira kim bir insan tanmyorsa, o insan
la iliki kurabilir mi?" -"Hayr, mmkn deil." -[22] "Bu
358

Dion Chrysostomos

yzden kendini tanmayan biri kendiyle de iliki kuramaz."

-"G aliba." -"Delphoi'deki 'kendini tan' yazsn hi duydun
mu?" -"Elbette." -"Tanr ok ak bi ekilde herkesten bu
talepte bulunmutur, nk onlar kendilerini tanmyor." "yle grnyor." -"V e btn bu herkesten biri sen de ola
bilir misin?" -"Doallkla." -"Y an i sen de kendini tanmyor
sun?" -"Herhalde ok az." -"E er kendini tanmyorsan, bir
insan da tanmazsn; bir insan tanmazsan, onunla ilikiye
de geemezsin; ve sen bir insanla ilikiye geemediin halde,
bir tanryla ilikiye gemeye alyorsun, ki bu, tespit ettii
miz gibi, ok daha nemli ve zordur.
[23] Devam edelim; Apollon'un Attikaca ya da Dorca ko
nutuunu mu sanyorsun? nsanlarla tanrlar ayn dili mi
konuuyor? Hayr, burada byk bir fark var: Troya'daki
Skamandros rmann ad tanrlarda Ksanthos'tur, Kymindis kuu Chalkis'tir, Kentin nndeki, Troyallarca Batieia
denen semtin ad 'Sema Myrines'tir. Bilmece gibi kehanetler
de buradan gelir, ve birok kiiyi yanltmtr. [24] Homeros
iin Delphoi'de Apollon'la grmeye gitmenin hibir tehli
kesi yoktu, nk o iki dil biliyordu ve szck daarcna
hkimdi, biraz Perse, Medce ya da Asurca bilen ve bylece
bilgisizleri aldatan insanlar gibi sadece birka szc deil,
her eyi gerekten anlamt. Tann senin anladndan ba
ka bir eyi kastederse korkmaz msn? Chrysippos'un
nl Laios'un da bana ayn ey gelmiti: [25] Anlatlanlara
gre, o Delphoi'ye gelerek tanrya, nasl ocuk sahibi olabi
leceini sordu. Kehanet ona ocuk sahibi olmamasn ya da
olursa terk etmemesini emretti. Ancak Laios o kadar aklszd
ki, tanry her iki konuda da yanl anlad ve bir oul sahibi
oldu, ama onu yetitirip bytmedi. Sonra tm saray bana
ykld, nk hi anlamad halde Apollon'la iliki kurma
ya almta. Zira o kehaneti yanl anlamasayd, Oedipus'u
terk etmez ve o da sarayda byr, Laios'u ldrmezdi, nk
Laios, Oedipus'un kendi olu olduunu bilirdi. [26] Lidyal
359

Kpeklerin Bilgelii

Karun'un hikyesini mutlaka duymusundur, tanrya itaat et

tiini dnerek Halys rman geti, egemenliini kaybetti,
zincire vuruldu ve az daha canl canl yaklyordu. Yoksa sen,
bu kadar zengin, birok insana hkmeden, Solon'la ve baka
birok bilgeyle gren Karun'dan daha akll olduunu mu
sanyorsun? [27] Annesini ldrmesi iin kendisini kkrtan
tanry, ldrarak sulayan Orestes'i sahnede izleyebilirsin.
A n Apollon'un, kendisine dananlara kt ya da irkin g
revler verdiine inanmamaksn. Hayr, dediim gibi, insan
lar tanryla iliki kuracak durumda deil, ama yine de bunu
deniyorlar ve suu kendilerinde deil, anda aryorlar. Eer
beni dinlemek istiyorsan, tetikte ol ve nce kendini tanmak
iin ura. Akllandn zaman, eer istiyorsan, kehanete da
nabilirsin. [28] Ancak, makul biriysen, kanmca kehanete
danmana hi gerek yok. nkii tann sana doru yazma ve
okuma grevini verseydi ve senin de alfabeden haberin ol
masayd, bunu yapamazdn. Oysa alfabeyi bilen biri tanrnn
talebi olmadan da doru yazacak ve okuyacaktr. Tanrnn
nerdii, ama senin hi anlamadn baka eylerde de yeter
siz kalacaksn. Doru yaamay da, eer bunu bilmiyorsan ve
Apollon'u her gn rahatsz etsen de, o da sadece senin iin za
man ayrsa da baaramayacaksn. Ama makul biriysen, neyi
nasl yapman gerektiini kendin idrak edeceksin.
[29] Oedipus konusunda bir ey daha sylemeyi unuttum:
O Delphoi'ye kehaneti renmeye gitmedi, orada, khinlik
sanatyla kendisine byk aclar ektiren Teiresias -nk o
da makul biri deildi- ile bulutu. Oedipus, kendi annesiy
le yatacan ve ondan ocuklar olacan rendi. O bunu
belki de gizli tutmalyd ya da yasal olarak Thebai'de uygula
malyd; bunu yapacana, nce btn dnyaya duyurdu ve
sonra da heyecana gelerek, ocuklarnn hem babas hem kar
dei, ayn kadnn hem kocas hem de olu olduunu yksek
sesle ilan etti. [30] Horozlar byle bir ey karsnda heyecan
lanmaz, kpeklerle eekler de, Kk Asya'nn en sekinleri
360

Dion Chrysostomos

saylan Persler de. Sonunda Oedipus gzlerine mil ekti ve

sanki gzleri grrken dolaamazm gibi, lkede akn a
kn dolat." Beriki bunlan duyunca yle dedi: "Diogenes,
sen Oedipus'u dnyann en budalasym gibi gsteriyorsun;
ama Grekler, talihin geri onun yzne glmediine, ancak
btn herkesten ok daha akll olduuna inanr; nihayetinde
Sfenks'in bilmecesini tek bana o zd."
[31] "N e?" diye glerek bard Diogenes, "Sfenks'in bil
mecesini o mu zm? Sfensk'in, sorduu soruyla cevab
'insan' olan zmn ona belli ettiini bilmiyor musun?
Ama Oedipus insann ne olduunu sylemedi, zaten bilmi
yordu. 'nsan' diyerek soruyu cevaplandrdn sand, tpk
bir kimsenin 'Sokrates kimdir?' sorusuna, tek kelimeyle 'Sok
rates' diye cevap vermesi gibi. Sfenks'in aptallkla ayn anla
ma geldiini bililerinden duymutum. [32] O daha nceleri
Boiotiallan da felakete srklemiti ve bugn de, hibir bil
giye gz yummayarak srklemeye devam ediyor; insanlarn
en aptal da zaten Boiotiallar. tekiler onlarn ne kadar aptal
olduunu en azndan sezerken, kendini bilge sanan ve bunu
Thebaililere de inandran Oedipus'un sonu feci oldu.
Zira aptal olan ve bilge olduuna inanan biri, tekilerden
ok daha acnacak haldedir. Bunlar arasnda Sofistler soyu da
vardr."

NOTLAR
1 Hom. Odyss. 17,222.
2 "blen", Capps'a gre: "psychen".
3 "hemitheon", Capps'a gre: "antkropon".
4 Metin kesin deil.
5 Metin kesin deil; belki "pros" szcn eklemek gerekir.
6 Capps, "Dios"tan sonra "homiletou" szcn ekler.
7 Hom. Odyss. 19,178 dev.
361

Kpeklerin Bilgelii
8 Capps, "hos" szcn ekler.
9 Hom. Odyss. 11,490 dev.
10 "delphakon", Capps'a gre: "delphinon".
11 Hom. lly. 15,696; 711 dev.
12 VVilamovvitz "kratistos" szcn karr.
13 "phrenosas, Cohoon'a gre: "phobesas.
14 "mallon de" szcklerinin eklenmesi gerekir.
15 "holos", Hervverden'e gre: "homos".
16 Hom. y. 22,21.
17 Boluk Casaubonus tarafndan doldurulur.

362

3. EPKTETOS

Giri
Epiktetos, MS 55 ylnda bir klenin olu olarak Hierapolis'te
(Frigya) dnyaya geldi, Neron'un yazman ve daha sonra
kendisini azat eden Epaphroditos'un klesi oldu. C. Musonius Rufus'un derslerine katld, Domitian dneminde {MS 92)
teki filozoflar gibi talya dna srld ve felsefe retmeni
olarak Nikopolis'e (Epirus) yerleti. rencileri arasnda, ad
nn zellikle belirtilmesi gereken, Iskender'in-tarihisi Aman
da vard. Aman, hocasnn notlarna gre dzenledii dersle
ri (Diatriben) 12 kitap halinde yaymlad, bunlarm drd g
nmze ulamtr; ayrca bir Elkitapt (Encheiridiot), ders
lerden Arrian'n derledii 53 ksa para da bugne kalmtr.
Epiktetos MS 120 ylnda ld.
Epiktetos, Kinizmi betimlerken (3, 22 ve 4, 8, 30-43'te bir
zet) hangi kaynaklardan yararlanmtr? ilk Kiniklerin eti
indeki temel dnceleri ona olaslkla retmeni Musonius
aktarmtr. O, Musonius'un temsil ettii Stoacln, ilk Ki
nizmin deimi bir biimi ve gelimi hali olduunu kesin
likle biliyordu. Diogenes Laertius'un, Filozoflarn Yaamlar
adl eserinin 6. Kitabnda kulland anekdotlara ve vecizelere olaslkla o da ulamt. Bundan baka Satyros'un Kinik
Diogenes biyografisini okumu olmas ihtimal dahilindedir,
ve belki ada Plutarkos'un Krates-Biyografisini de bili
yordu. Kinizm dncelerini aktaran baka bir ada ola
rak, muhtemelen Musonius'tan ders ald gnlerde tant
Dion Chrysostomos akla gelebilir.
Epiktetos, gerek Kiniklerin, kendi iinde przleri gide
rilmi bir imgesini kstl bir alanda betimlemeyi baarmtr.
Bu imgeyi iyice belirtmek iin (Lukianos ve imparator Julia363

Kpeklerin Bilgelii

nus gibi), her gn gzlemleyebildii sahte Kiniklerden yarar

lanmtr. nsanlarn eiticisi ve rnek filozof olarak Sokrates
Kinik zellikleriyle donatlr; Epiktetos da, Dion (or. 12,16 28) ve Plutarkos'un ad altnda gnmze ulaan ocuklarn
Eitimi zerine balkl eserin yazan sahte-Platoncu Kleitophon gibi ayn yolu izler.

Kaynaklar

Kinizm stne
734 EPKT. 3,22
[1] Grne gre kendini Kinizme hasretmeye istek duyan
rencilerinden biri ona sordu: Kinik nasl bir insan olmal
ve grevinden ne anlamal?" Epiktetos cevap verdi: "Bu ko
nuyu aceleye getirmeden ele almak istiyoruz. {2] Ancak sana
imdiden unu syleyebilirim ki, tann olmakszn byle bir
grevle uraan bir kimse tanrdan nefret eden biridir ve her
kesin gz nnde yakksz davranmaktan baka bir ey
istemez. [3] Zira iyi ynetilen bir evde de biri dardan gelip
yle kolayca 'ynetici ben olmalym' diyemez. Aksi takdirde
evin efendisi onun kstaha emirler verdiini fark eder ve g
rrse, yakasna yapr ve onu krbalar. [4] Bu byk devlet
te de durum byledir. nk burada da, her eyi ve herkesi
dzene koyan bir efendi vardr. [5] 'Sen gnesin; sen kendi
yrngende yllan ve mevsimleri yaratabilir, meyveleri yeti
tirebilir ve olgunla ra bilirsin, rzgrlan harekete geirebilir
ve yatibrabilirsin, insanlarn bedenini bir kararda stabilir
sin. Haydi, yrngene git.' Ve en bynden en kne
kadar o1 byle devam eder. [6] 'Sen bir buzasn. Bir aslan
ortaya karsa iini yap [yani ka], aksi takdirde halin kt
olur. Sen bir boasn. Onun karsna k ve sava; nk bu
364

Epiktetos

senin roln, sana uyar, bunu yapabilirsin. [7] Troya'ya kar

orduyu sevk etmeye ehilsin. Agamemnon ol. Sen, Hektor'la
gs gose arpmaya dayanacak kadar glsn. Achilleus ol/ [8] Ancak Thersites ortaya ksayd ve bakomutan
lk zerinde hak iddia etseydi, onu ele geiremezdi, ya da ele
geirseydi birok tann gz nnde kk der, mahcup
olurdu.
[9]
Sen de bu ii iyice dnmelisin. O sana grnd
gibi deil: [10] 'Ben daha imdiden yrtk prtk bir harmani
giyiyorum ve ileride de giyeceim; daha imdiden sert bir ya
takta yatyorum ve ileride de yatacam. Bir heybe ve denek
bulup dilenerek dolamaya ve karma kan herkese svp
saymaya balayacam. Salanru kknden kestirmi birini ve
ayn ekilde ustalkla yaplm salaryla ya da erguvan rengi
giysileriyle alm satan bir bakasn grrsem, onu tersleye
ceim.' [11] Eer byle diyor ve sorunu bu ekilde tasarlyor
san, bundan elini ekmen daha iyi olur; onunla urama; o
sana gre deil. [12] Ama bu ii, naslsa yle tasarlyorsan ve
kendini buna layk gryorsan, nnde duran grevin nemi
hakknda kendine hesap ver.
[13]
Sana gelince, ilk olarak imdi yaptn gibi ileride de
artk bu ekilde davranmamalsn, tanry ve insanlar itham et
memelisin. Arzularnn kkn tamamen kurutmalsn, sade
ce iradene boyun een eylerden kanmalsn. Kin, fke, haset
ve merhamet sana yabanc olmab. Hibir kadn ya da hret ya
da delikanl, hibir rek sana gzel griinmemeli. [14] nk
unu bilmelisin: tekiler byle bir ey yaparsa, karanla s
nrlar ve onlann duvarlar, evleri, gizlenmek iin birok ola
naklar vardr. Kapy kapatr, yatak odasnn nne bir beki
dikerler: 'Biri gelirse, ona beyefendinin darya kn ya da
vakti olmadm syle/ [15] Bir Kinik ise btn bu nlemler
den feragat etmek ve bunlarn yerine kalkan olarak onur duy
gusunu geirmek zorundadr; aksi takdirde rlplak kalr ve
gpegndz mahcup olur. Senin evin, kapn, yatak odasnn
365

Kpeklerin Bilgelii

nndeki bekin, snacak karanln ite budur! [16] nk

o yaamndan hibir eyi gizlememelidir (aksi takdirde zaten
yanl bir yol tutmutur, bu yanlg, zerinde sadece gkyz
bulunan ve zgr Kinik'i baarszla uratm, srf yzeysel
eylerden korkutmaya, gizlenme ihtiyaa hissettirmeye ba
lamtr), eer istiyorsa o bunu hl yapabilir. Zira nerede ya
da nasl gizlenebilirdi? [17] Herkesin retmeni, eitmeni olan
o tesadfen yakay ele verirse, neleri sineye ekmek zorunda
kalmaz ki! [18] Bu eylerden korkarak yaayan birinin, teki in
sanlara can gnlden yn vermek iin hl2cesareti var mdr?
Yoktur, mmkn deildir.
[19] nce, ynetici organn u ilkelere gre slah etmeli
sin: [20] 'Dncem imdi benim iin bir malzemedir, tpk
marangozun kerestesi, ayakkabcnn kselesi gibi. Grevim,
dncelerimden doru yararlanmaktr. [21] Zavall bedenim
beni hi ilgilendirmiyor. Organlar da ilgilendirmiyor. lm
m? ister tamamen, ister organlardan biri iin, ne zaman is
terse gelsin. [22] Srgn m? Beni nereye frlatabilirler? Evre
nin dna deil. Nereye gidersem gideyim, gne de, ay da,
yldzlar da, ryalar da, kehanet de, tanrlarla birliktelik de
oradadr.'
[23]
kincisi: Gerek Kinik bu ekilde hazrlanmsa, bu
nunla yetinmemelidir, insanlara, hayr ve er konusunda
yanl yolu izlediklerini, haynn ve errin zn onun bu
lunmad yerde aradklarn, bulunduu yeri ise grmedik
lerini kantlamak iin Zeus'un ula olarak gnderildiini
bilmelidir; o, Chaironeia savandan sonra Philipp'in huzu
runa karlan Diogenes gibi, gizli eyleri ortaya karan biri
olmaldr. [24] nk Kinik gerekten de, insanlara dost ve
dman olan eylerin gizli taraflarm ortaya karr. [25] Ve
bunlar arayp bulduktan, kefettikten sonra geri dnp, ol
mad halde dman diye nitelenme korkusuna kaplmadan
ve kendi dncelerinden herhangi bir ekilde ekinmeden,
aknla dmeden hakikati anlatmaldr.
366

Epiktetos

[26]
Sonra: Frsat kt zaman sesini ykseltebilmeli,
sahneye karak Sokrates gibi seslenebilmeiidir: 'Heyhat!
Ey insanlar! Nereye gidiyorsunuz? Ne yapyorsunuz, sefil
yaratklar? Krler gibi el yordamyla bir aaya bir yuka
rya yryp duruyorsunuz. Doru yoldan saptnz, baka
bir yolda gidiyor, rahat ve huzuru baka yerde, yanl yer
de, bulunmas mmkn olmayan yerde aryorsunuz ve biri
size rehberlik yapmak istedii zaman, ona inanmyorsu
nuz.' [27] Onu niin darda aryorsunuz? Aradnz ey
bedende deil. Bana inanmyorsanz, M ilon'a,3 Offelius'a
bakn. Mal mlkte de deil. Bana inanmyorsanz, Karun'a,
bugnn zenginlerine bakn, yaamlar nasl da umutsuz
luk iinde. Yksek devlet memurluklarnda da deil. Aksi
takdirde iki, kez konslle seilenlerin mutlu olmas
gerekirdi. Ama deiller. [28] Bu konuda kime inanmalyz,
bu kiilerin durumuna dardan bakan ve kurduunuz
hayallerden dolay krleen sizlere mi, yoksa onlarn ken
dilerine mi? [29] Onlar ne diyor? Yakndklar, szlandk
lar, vehme kapldklar zaman dinleyin onlar, zellikle
konsllkleri, saygnlklar, rtbeleri yznden mutsuz ve
tehlikeye maruzlar. [30] Monaride de deil. Aksi takdirde
Neron da Sardanapal da mutlu olurlard.
Ancak, Sardanapal ve Neron'dan daha saygn biri olmas
na karn Agamemnon bile mutlu deildi. tekiler yatanda
horlarken o ne yapyordu? 'Bandaki salan kknden yo
luyordu.'
Kendisi ne diyor?
'[.,.] byle dolamahym ortalkta/
diyor, ve
'[...] huzursuzum ben; yreim
gsmden kmak istiyor'.
367

Kepeklerin Bilgelii

[31]
Zavall adam! Nedir seni kt hissettiren? Maln ml
kn m? Hayr; altn ve tun bakmndan zenginsin. Saln
m? Hayr.4 Sende yolunda gitmeyen ne? te, sende her za
man savsaklanm ve yok olmu olan ey, bizim arzu etme
mizi ve kanmamz, istememizi ve istemememizi salayan
eydir. [32] Bu ey ne dereceye kadar savsaklanmtr? Bu ey
yi'nin zn tanmyor, oysa doa onu bunun iin yaratt,
neyin ona (Agamemnon'a - ev. n.) ait, neyin yabana oldu
unu da bilmiyor. Ve kendisine yabanc eylerden birinin
durumu ktye gidince yle diyor: "Vay halime, Gekler
tehlikede!" [33] (Ruhim zavall ynetici organ! Biricik sav
saklanm ve bakmsz kalm ey!) "Tr oyall ar onlar kltan
geirdi, hepsi lmek zorunda!"
Troyahlar kltan geirmeseydi zaten lmek zorunda kal
mayacaklar myd?
"Evet ama hepsi bir defada deil."
Aradaki fark nerede? nk lm bir ktlkse, hepsinin br
defada ya da teker teker imesi de keza bir ktlktr. Bedenle
ruhun ayrlmas dnda baka bir ey mi vuku bulacak?

"Hayr."
[34] Btn Grekler ld zaman, k yolu sana kapal
m? lmek iin zgr deil inisin?
"Evet."
O zaman niin szlanyorsun?
"Ama ben bir kralm ve Zeus'un asasn tayorum."
Mutsuz bir kral yoktur, aym ekilde mutsuz bir tann da.
[35] Peki, sen nesin? Bir oban, gerekten de. Zira koyunlanndan birini kurt kap zaman bir oban gibi alyorsun.
Senin tarafndan hkmedilmeye gz yumanlar koyunlardr.
[36] Zaten sen buraya niin geldin? Arzuladn, kandn,
istediin, istemediin eyler mi tehlikede?
"Hayr, ama kardeimin karm kardlar."
[37]
Kocasn aldatan bir kadndan kurtulmak byk bir
kazan deil mi?
368

Epiktetos

"Troyallann bizimle alay etmesine gz m yummalyz?"

Ne biim insanlarsnz? Akl banda m, yoksa aklsz m?
Akllysanz, onlara kar niin savayorsunuz? Aklszsanz,
bundan size ne?
[38]
"Eer bunlardan deilse, yi nereden teri geliyor?
Ltfen bunu bize syle, sayn ulak ve gizli eyleri ortaya
karan kii."
Sizin tahmin etmediiniz ve aramak istemediiniz yerden.
nk gerekten isteseydiniz, onu kendiniz buhurdunuz ve
darlarda akn akn dolamaz, sanki szinmi gn ya
banc diyarlar ele geirmeye almazdnz. [39J Kendinize
dnn, hangi dncelere sahip olduunuzu iyice aratrn.
yi'den ne anlyorsunuz? Huzur, mutluluk duygusu, hibir
engelin olmamas. te grdn m, bundan igdsel olarak
yce bir ey anlamyor musunuz? nemli bir ey? Bozulma
m bir ey? [40] Huzuru, engellenmemeyi hangi alanda ara
mak gerekir? zgr olmayanda m, yoksa zgr olanda m?
"zgr olanda"
nsan bedeninin, hummann, gut hasta hmn, gz iltihap
lanmalannm, dizanterinin, despotluun, atein, demirin, k
sacas kendisinden gl her eyin klesi olduunu bilmiyor
masunuz?
"E vet biliyoruz, bir kle."
[41] imdi, bedende herhangi bir ey nasl engellenmemi
olabilir? Doal olarak l, toprak, amur olan bir ey nasl
yce, nemli bir ey olabilir? Yani? zgr olan hibir eyiniz
yok mu?
"Galiba yok."
[42] Yanl grnen bir eyi onaylamak in sizi kim zor
layabilir?
"Hi kimse."
Peki, doru grnen bir eyi onaylamamak iin [sizi] kim
[zorlayabilir]?
369

Kpeklerin Bilgelii

"Kimse."
te, iinizde doal olarak zgr bir eyin mevcut olduu
nu gryorsunuz. [43] Arzu etmek ya da kanmak, bir eye
zihnen hazrlanmak, bir ey yapmaya niyet etmek - aranz
dan kim, yararl ya da5 uygun olan ey tarafndan oluturul
mu bi dnceye sahip olmadan bunlar yapabilir?
Demek ki sizde burada da engellenmemi ve zgr olan
bir ey var. [44] Siz biareler! Onun zerinde almalsnz,
bu nedenle kendinizle ilgilenmelisiniz, yi'yi orada aramal
snz:
[45] "Peki ama, elinde avucunda hibir ey olmayan, p
lak, evsiz barksz perian yaayan, klesi, yurdu olmayan biri
nasl olur da huzurlu bir mr srebilir?"
[46] Bak, tanr size birini gnderdi, o bunun mmkn oldu
unu edimleriyle kantlayacak [47] "Bana bakn: Ne evim ve
yurdum, ne malm mlkm ve klem var. Yerde yatyorum,
kk bir arazim yok, sadece yeryz, zerimde gkyz ve
yrtk prtk bir harmanim var. [48] Neyim eksik? Tasasz, kor
kusuz, zgr deil miyim? Sizden biri, eriemediim bir eyi
arzu ettiimi ya da kanmak istediim bir eyin bama gel
diini ne zaman grd? Bir tanrya ya da bir insana ne zaman
serzenite bulundum? Bir kimseden ne zaman ikyeti oldum?
inizden biri beni bezgin bir ehreyle grd m? [49] Sizin e
kindiiniz ya da hayran olduunuz kiilerle ilikilerim nasl?
Klelerle olduu gibi deil mi? Bana bakan biri, kendi kendinin
kraln ve efendisini grdne inanmaz m?"
[50] Bunlar [gerek] bir Kinik'in szleri; bu onun karakteri
ve duruu. Ama hayr: [Bunun yerine] bir heybe, bir denek,
kuvvetli bir ene, ve verilen her eyi yutmak ya da istif etmek,
karsna kanlara patavatszca svp saymak ya da srtn
dnmek! [51] Bu kadar nemli bir greve nasl hazrlanman
gerektiini gryor musun? nce bir ayna al, omuzlarna
bak, kalan ve bacaklarn iyice incele. Olimpiyat oyunlan
iin kaydm yaptrmalsn, yoksa rasgele snk, nc de
370

Epiktetos

receden oyunlar iin deil. [52] Olimpiyatlarda insan sadece

yenik dnce ekip gitmez, nce srf Atmallarn, Spartahla
rn, Nikopolitlerin deil, cmle lemin gz nnde mahcup
olmak zorunda kalr; kincisi, kolayca ekip giden biri, yola
getirilmeyi ve yola getirilirken susamay, terlemeyi ve toz
yutmay gze almak zorundadr.
[53] Bu ii iyi dn; kendini tan; tanrya dan; tanr
olmakszn buna cesaret etme. Zira o sana bu maksatla ne
ride bulunursa bil ki, senin bymeni ve6 dayaa katlan
mam ister. [54] nk bu, Kinik yaam tarzma dokuyarak
eklenmi ok k bir desendir: Kinik, bir eek gibi eziyet
ekmelidir ve sonra da kendisine eziyet edeni, sanki kar
deiymi, herkesin babasym gibi sevmelidir. [55] Ama
hayr: Biri sana eziyet ederse, Pazar meydannn ortasna
gelerek bar: "Ey Sezar, senin bar egemenliinde ne
lere katlanmak zorundaym! Biz Konsl' grmeye gidi
yoruz!" [56] [Gerek] bir Kinik iin, kendisini gnderen ve
hizmetinde olduu kiiden, yani Zeus'tan kim farkldr,
Sezar m, yoksa genel vali mi? O Zeus'tan bakasna m
seslenir? Bama ne gelirse gelsin, kendisini Zeus'un alt
rarak yetitirdiinden emin deil mi? [57] Oysa Herakles,
Eurystheus tarafndan altrld zaman, kendisini ac
nacak durumda grmedi, tam tersine, stlendii grevleri
hi duraksamadan yerine getirdi. Ama Zeus tarafndan de
nenen ve altrlan bu Kinik barp aracak, yaknacak m
ve Diogenes'in asasn tamak iin hak m iddia7 edecek? [58]
Hummadan kvranan onun (Diogenes'in - ev. n.), nnden
gelip geenlere ne dediini duy: "Domuzlar! Durmak istemi
yor musunuz? Hayr, lanet olas atletleri mcadele ederken
grmek iin Olimpiyatlara giden bu uzun yolu yayan te
piyorsunuz; ama humma ile bir insann arasndaki mca
deleyi grmek istemiyorsunuz." [59] Kaderin sillelerinden
gurur duyan ve yoldan geenlere bir seyirlik sunmak iste
yen byle bir insan, kendisini gndermi ve yakk alma
371

Kpeklerin Bilgelii

yan bir ekilde ktye kullanm olan tanrya hemen serze

nite bulunurdu! O, tanrya neyi takaza etmeliydi? Erdemli
davranm olmasn m? Kimi ona ikyet etmeliydi?8 Erde
mini daha grkemli ekilde kantladn m? [60] Peki, o
yoksulluk, lm, zahmet hakknda ne diyor? Mutluluunu
hangi bakmdan Pers kralnnkiyle karlatryor? Asln
da ona gre bunu karlatrmak asla mmkn deildir.
[61] nk bir yerde huzursuzluk, keder, korku, yerine
getirilmemi arzular, baarsz kalm kanmalar, haset,
kskanlk olursa, mutlulua giden yol nerededir? Dn
celerin tembel olduu yerde, btn bunlar zorunlu olarak
oradadr."
[62] Delikanlnn biri ona, "hastalandm ve bir dostum
da iyiletirmek iin beni ard zaman, arya uymal m
ym?" diye sorunca, Epiktetos yle dedi: "Bir Kmik'm^ dos
tunu nereden buluyorsun? Hakl olarak senin dostun sayl
mas iin, onun ikinci bir Kinik olmas gerekir. Onun asada,
egemenlikte pay olmaldr ve bu dostlua layk olacaksa, tp
k Antisthenes'in dostu Diogenes ve Diogenes'in dostu Krates
gibi, buna layk bir hizmetkr olmak zorundadr, [64] Yoksa
onun yanna giden ve selam veren herkesin onun dostu ve
onu evinde ziyaret etmeye layk biri olduunu mu sanyor
sun? [65] Byle bir kanya vardysan ve dncelerin buysa,
kendine dzgn bir pislik yn ara, zerine oturunca atein
kabilsin, yalnz kuzey rzgrna kar korunakl olsun ki,
tmeyesin. [66] zlenimime gre sen baka birinin evine gi
dip uzun sre beslenmek istiyorsun. Byle bir eyi yapmaya
nasl cesaret edebiliyorsun?"
[67] Delikanl, "Kinikler, ilkesel olarak evlenmek ve ocuk
sahibi olmak ister mi?" diye sordu.
"Eer sen bana bilgelerle dolu bir kent verirsen. Kinik ol
mak kimsenin akima kolay kolay gelmez. Zira o bu yaam
tarzm ne iin stlenecekti ki? [68] Evlenmek ve ocuk sahibi
olmak iin onu hibir eyin engellemediini bir an iin kabul
372

Epiktetos

edelim. Kars tpk onun gibi olacaktr, ayn ekilde kaynbabas da, ve ocuklar bu anlayla yetitirilecektir. [69J Ama du
rum ve koullar imdi naslsa yle ve sava gnleriyle karla
trlabilir halde olduu iin, Kinik'in de dikkati dalmamal,
kendini tanrnn hizmetine vermeli, insanlarn arasna kar
acak durumda olmal, zel ykmllkler nedeniyle engellenmemeli, nazik, iyi bir insan olma niteliini kaybetmeden
ihmal edemeyecei kiisel ilikiler tarafndan eli kolu balanmamal, ki bu ilikilere riayet etmek, tanrlarn habercisi,
ula, rtkan olarak stlendii greviyle uyumayacakh.
[70] nk o kaymbabasma, karsnn teki akrabalarna ve
karsna kar olan sorumluluklarn yerine getirmek zorunda
kalacakt. Sonuta hastabakclk yapmak, geimlerini sala
makla ykml olacakt.10 [71]Oteki sorumluluklar bir yana
brakrsak, ocuu ykamak iin iinde su stabilecei bir ka
zana ihtiyac olacak. ocuk dnyaya geldii zaman bezlere,
yaa, bir yataa, bir su kabna [bir yn alet edevat!] gerek
duyacak. Bunlara ek olarak baka iler ve dikkati datan ey
ler. [72] Sonuta, toplumun esenlii iin gerekli bo zaman
olan,
'halk iin endielenen, ve baz eylerle ilgilenen',
o kral nerede kalr, ki onun tekilere gz kulak olmas, yani
evlilere, ocuklarn anababalanna bakmas gerekirdi, kimin
kansna iyi, kimin kt davrandn, kimlerin kavga ettiini,
hangi evde her eyin yolunda gittiim, hangisinde gitmedii
ni grmesi, bir hekim gibi dolaarak nabzlar yoklamas ge
rekirdi. [73] "Senin atein var, senin ban aryor, sende gut
hastal var. Sen perhiz yapmalsn, sen yemelisin, sen ykanmamalsn. Sen ameliyat olmal, sen dalanmalsm." [74] n
sann zel ykmllkler yznden eli kolu balannca bo
zaman nerede kalr? O, ocuklarna giysiler almak zorunda
deil mi? Evet, onlar okula yaz tahtasyla, ta kalemle, not
373

Kpeklerin Bilgelii

defteriyle11 gndermeyecek ve nce bir yatak hazrlamayacak

m? nk onlar anasnn kamndan doar domaz Kinik
olamazlar. (Eer o bunlar yapmasayd, ocuklar bu ekilde
ldrmektense, doduklar gibi terk etmesi daha iyi olurdu).
[75] Bak, biz Kinik'i hangi duruma sokuyoruz, krallndan
nasl yoksun brakyoruz!" - [76] "Evet, kukusuz, ama Krates
de evliydi."
"Sen imdi akla ilgili bir durumdan ve ikinci bir Krates
olan bir kadndan sz ediyorsun. Oysa biz sradan, ortalama
bir evlilii tartyoruz ve tartmamzdan, bugnk durum
da evliliin aslnda Kinikler iin ulamaya allacak bir he
def olduu sonucu kmaz."
[77] "Bu durumda o toplumun devamn nasl salayacak?"
diye sordu delikanl. "Tanr akna! nsanla daha byk iyili
i kim yapyor? Dnyadaki yerlerine iki, smkl ocuk b
rakanlar m, yoksa ellerinden geldii kadar insanlarn nasl ya
adna, neyle ilgilendiine, grevleri olduu halde neyi ihmal
ettiine gz kulak olanlar m? [78] Thebaililer ocuklarm arka
da brakanlara, ocuk sahibi olmadan len Epaminondas'tan
daha yararl m oldu? 50 yumurcak dlleyen Priamos'un ya
da Danaos'un ya da Aiolos'un toplumun esenliine katks
Homeros'unkinden daha fazla myd? [79] Biri komutan olur
ya da bir eser kaleme alr, ve bu durum onu evlenmekten, ocuk
sahibi olmaktan alkoyar, Kinik'in krall bir karlk, bir bedel
olmad halde, ocuksuz kald iin dllendirilmeyeceim
dnmeyecek midir? [80] Acaba onun yceliini hi fark etmi
yor muyuz? Diogenes'in karakteri hakknda uygun, makul bir
fikrimiz yok mu? Bugnn [Kiniklerine], u 'ziyafet masasmda
oturmaya alm kapclara' bir bakalm, onlar byk nclleri
ni, baka hibir konuda deil, olsa olsa arada biru osurarak taklit
ediyorlar. [81] Aksi takdirde onun [Kinik'in] evlenmek ve ocuk
sahibi olmak istememesi bizi rahatsz etmez ve aknla da
drmezdi. Dinle! Btn insanlar onun (Diogenes'in - ev. n.)
ocuklaryd, erkekleri oullan gibi, kadnlan da kzlan gibi g
374

Epiktetos

ryor. Bu anlayla herkesle megul oluyor, hepsiyle ilgileniyor.

[82] Yoksa onun, karlat insanlara srf srnaklktan dolay
svp saydm m dnyorsun? Hayr, o bunu bir baba, bir
karde gibi ve hepimizin babas olan Zeus'un hizmetkr olarak
yapyor.
[83] Eer istiyorsan, onun politika yapp yapmamas gerek
tiini de sor bana. Budala! iinde faaliyette bulunduu devlet
ten daha byk bir devlet mi aryorsun? [84] Btn insanlarla,
Atmallarla, Korinthoslularla, Romallarla para kaynaklan ve
gelirler hakknda deil, bar ve sava hakknda da deil, mut
luluk ve talihsizlik, baan ve baarszlk, klelik ve zgrlk
hakknda konumas gerektii zaman, Atmallardan [sadece]
bir kiiyle mi gelirler ve para kaynaklan hakknda konuacak?
[85] Bir kimse bu denli geni politik bir toplumda politika yap
yorsa, onun politikayla ilgilenmesi gerekip gerekmediini mi
soruyorsun bana? Yksek bir devlet memurluu grevini st
lenmesinin gerekli olup olmadn da sor bana. Ve ben sana
yine ayn eyi syleyeceim: akn! Hangi mevki, imdi onun
bulunduu mevkiden daha yksek olabilirdi?
[86] Ancak byle bir insann buna uygun bir beden yaps
da olmal. Bir kimse veremli, sska, renksiz grnrse, kant
lan artk ayru izlenimi brakmaz. [87] nk o, bilgisizlere sa
dece kendi ruhsal niteliklerini gstermekle, onlarn ok deer
verdii eyler olmadan da gzel, erdemli bir mr srmenin
mmkn olduunu kantlamakla kalmamal, stelik bnye
siyle de ak havada basit, sade bir yaamn bedene hibir za
rar vermediini gstermelidir. [88] Diogenes'in yapt gibi,
'bakn, bunu ben de bedenim de kantlyor' demeli. O etraf
ta dola zaman l ] parlyordu ve z ellik le bedeniyle
insanlarn dikkatini ekiyordu. [89] Merhamet uyandran bir
Kinik dilenci etkisi brakr. Herkes ondan yz evirir, kimse
onu ho grmez, tnsanlan uzaklatrmamas iin ortalkta kir
pas iinde de grnmemeli, bakmsz d grn bile temiz
ve ekici olmal.
375

Kpeklerin Bilgelii

[90] Ayrca Kinik doal olarak zarif ve hazrcevap olma

ldr (aksi takdirde o bir zppeden baka bir ey deildir), ki
bylece ortaya ablan her eye hemen yerinde ter karlk bu
labilsin- [91] rnein Diogenes'e, "tanrlara inanmayan Diogenes misin sen?' diye sorduklarnda, o yle karlk verdi:
'Ben seni tanrlardan nefret eden biri olarak grdm iin,
bu nasl mmkn olabilir ki?' [92] Baka bir defasnda ise, Diogerves uyurken skender ona yaklap yle dedi:
'Btn gece uyumamah
bakalarna t veren biri',
Bunun zerine o, hl uykudayken yle karlk verdi:
'Halklarn ve bu kadar ok derdin emanet
edildii kii'
[93] Ama her eyden nce oram, ruhunu yneten, organ g
neten daha aydnlk olmal; yoksa o kanlmaz olarak bir
oyuncu ve kendisi hatal olduu halde bakalarna akl ver
mek isteyen bir hekr haline gelir. [94] imdi bak, durum
nasl. Bu krallara ve hkmdarlara zel muhafzlar ve silah
lar, insanlar dora yola getirmeleri ve su ileyenleri cezalandtrmalan iin, kendileri sulu olsalar bile, yetki ve g13
veriyor, Kimk'e ise bu yetkiyi ve gc, silahlar ve zel mu
hafzlar yerine, sadece kendi vicdana bahediyor. [95] nsanlam esenlii iin gzclk edip altm, gnl rahatlyla
uyknya yattm ve daha byk bir i Huzuruyla uykudan
kafldmiv her eyi tanraxm dostu olarak, anlarm hizmetkr
olarak, Zeus'un egemenliinden pay alan biri olarak dndn,
"ey Zeos, benim nceden belirlenmi kaderim, bana
yol gster!"
376

Epiktetos

ve
"tanrlar byle olmasndan holanyorsa, her ey yle olsn"
szlerine her yerde bavurabileceini anlad zaman, [96]
akszllkle kardelerine, ocuklarna, akrabalarna genel
olarak hitap etme cesaretini niin bulmasn?
[97] Bu zihniyeti tayan bir kimse bu yzden ne srnak
ne de merakl olur; nk o, insanlarn sorunlarn denetleme
grevini stlendii zaman, bakalarnn iine burnunu sok
maz, sadece kendi iiyle [ilgilenir]. Aksi takdirde, askerlerini
tefti eden, denetleyen, yoklayan ve disipline uymayan ceza
landran bir askeri birlik komutannn da "merakl olduunu"
iddia edebilirsin. [98] Ama sen bir para rei koltuunun
altnda saklar ve ayn zamanda bakalarnn vicdanna ses
lenirsen, sana sadece unu syleyebilirim: Bir keye ekilip
aldn eyi tknmay terdh etmez misin? [99] Bakalarnn
sorunlar seni ne ilgilendirir? Sen kimsin ki? Klavuz hayvan
m? Anlarn kraliesi mi? Onlara doann balad stn
ln iaretini gster bana. Ama sen bir erkek anysan ve an
lar zerinde egemenlik iddia ediyorsan, tpk anlarn erkek
any ldrmesi gibi, yurttalarnn da seni ldreceini d
nmyor musun?
[100] Kinik'in aa y a katlanma yetisi de, birok kiiye duy
gusuzlukmu gibi, bir tam gibi grnecek kadar byk ol
mal elbette. Kimse ona svp sayamaz, ktlk yapamaz,
hakaret edemez. O, herkes istedii gn yararlanabilsin diye
sefil bedeninden feragat etmitir. tlOl] nk gszlerin zo
runlu olarak gllere yenik dtn asla unutmaz, hem
de gllere boyun een ve gc daha az olan sefil bedeninin
daha zayf olmas hususunda. [102] Demek ki o yenilebilecei bir mcadeleye asla girmez, gcnn yetmedii eylerden
kanr ve klelere zg eyleri talep etmez. [103] Ama z
grce karar vermenin ve dncelerden [doru] yararlanma
377

Kopeklerin Bilgelii

nn [mmkn] olduu yerde, onun ka tane gz olduunu

greceksin; denebilir ki, bin gzl Argos onun yannda kr
kalr. [104] Acaba tasvip edii ok erken ve vakitsiz mi, seimi
keyfi mi, arzulan sonusuz mu, bouna m kanyor, niyeti
gerekleemez mi? [Kendinden] honut mu, ilkel bir zihniyet
mi, yoksa haset duygulan m sergiliyor? [105] ite, onun b
tn dikkati ve dnce younluu burada serpilip geliiyor;
baka konulara gelince, srt st yatp horluyor. Onun i hu
zuru mkemmeldir. zgrce karar vermeyi elinden alacak
kimse ve [onun iin] bir despot da yoktur. [106] Fakat acnas
beden iin? Evet. Ya sefil birka pl prt iin? Evet; ve yksek
mevkiler, an hret iin de. Bunlar onu ilgilendirir mi? Bir
kimse onu bununla korkutmak isterse, yle der: "Uzakla!
ocuklarnn yarana git! Maskeler onlar korkutuyor, ama
ben onlarn topraktan yapldn ve ilerinin bo olduunu
biliyorum."
[107] te, akbna koyduun teebbsn mahiyeti byle.
Eer kararlysan -tanr sana acsn- kararn biraz daha ertele
ve nce buna ehil olup olmadn gzden geir. [108] Zira
bak, Hektor da Andromache'ye yle diyordu:
"Hadi sen eve git, bak ilerine,
ge tezghna, mekiinin bana,
savala biz uraacaz, bata ben,
ve ... btn erkekler." M
[109] Evet o, kendi yeteneklerini ve yetersizliklerini ite bu
kadar iyi biliyordu."

378

Epiktetos

NOTLAR
1 "diabainei", Kronenberg'e gre: "diakinei.
2 "eti tharrein hoion t'esti", Reiske'ye gre: "epitharrein hoion t'esti".
3 Keiske'ye gre: "myron.
4 Metnin, Capps'a gre deitirilmi biimi.
5 Wolf, "me" szcn kanr.
6 "kai", Kronenberg'e gre: "e".
7 "hos axioi", Reiske'ye gre: "axios".
8 "epi tini kategoresei", Upton'a gre: "hoti kategorei".
9 "kynikou", Meibom'a gre: "kynikon".
10 "ekkaleitai", Billerbeck'e gre: "ekkleietai".
11 "titlaria, Du Cange'a gre: "tillaria"; Billerbeck szc can.
12 "ei meti ara", Eitrem'e gre: "e ei hoti ara".
13 Blass, "dynasthai"den nceki "kai" szcn karr.
14 Horn. Dy. 6,490 dev., ksaltlm.

379

4. FAVORNUS
Giri
Favorinus MS 80 - 90 yllan arasnda Arelate'de (gney
Fransa'daki Arles'de) dnyaya geldi ve 150 ylnda ld. Ana
dili Latince olmasna karn, (tahminlere gre Marsilya'da
eitim grerek) erkenden ok kayda deer bir yetenek, Grek
e konuma ve yazma yetenei kazand. Roma'da, rencisi
sayld Dion Chrysostomos'a katld sylenir. Atina ve
Korinthos'ta geirdii gnler belgelerle kantlanm ve her
iki kentte de onun heykeli dikilmitir. mparator Hadrian ona
kar bir sre iyi davrand, ama sonra Ephesos'ta Hadrian'm
baka bir gzdesiyle, Sofist Antonitus Polemon ile ztlat ve
Hadrian tarafndan Chios adasma srgne gnderildi. O bu
cezadan, Srgn stne adl eserinde sz eder.
Polemon'u ve Favorinus'un srgne gidiinin olas arka
planm ksaca ele alalm. Polemon MS 90 ylnda domu ve
145'te intihar etmitir. Biz onu esas olarak Fizyonomi adl ese
riyle tanrz, burada Favorinus'un d grn-ve karakteri
ok kinci ekilde betimlenir,1 eser olaslkla 130 ile 140 ylla
r arasnda kaleme alnmtr. Polemon, Hadrian'm kendisi
ne kar iyi davranmasna bir sre sevindi, ne ki bu durum
Favorinus ile bir rekabete de yol at. Her iki "Sofist", Atina
yolculuunda (128) imparatora elik etti, hatta Polemon im
parator tarafndan Olympieion'un al trenine yardmc
olmakla grevlendirildi. Favorinus ile Polemon imparatorla
birlikte yolculua devam ederek Ephesos'a geldiler; orada ie
Hadrian'm da kart atma patlak verdi. Bu ar srgn
cezasn, Favorinus'un itham edildii ok byk bir sula
aklamak mmkndr sadece. Polemon, rakibini betimledi
i eserinde Favorinus'un keramet sahibi olduunu ve ak b
380

Favorinus

ys yaptn iddia eder. Polemen bunu sadece (daha sonra,

158'de, Apuieius'un yarglanmas gibi), Favorinus yarglandysa iddia edebilirdi. Eer bu doruysa duruma Favorinus
iin pek de iyi gememi olmal: idam cezasndan kurtuldu,
ama onun iin bir eit af olan srgnden deil. Antoninus
Pius cezay kaldrd ve Favorinus herkesin vgsn alan bir
retmen ve yazar olarak Roma'da yaamm srdrd, bu
rada Herodes Atticus {bkz. Lukianos'un Demanax adb eseri),
Fronto, Gellius ve Plutarkos ile iliki kurdu, hatta valyelik
zmresine ykseltildi.
Favorinus, Borysthenesli Bion ve Prusal Dion gibi, tipik
bi Kinik deildir, daha ok "renkli bir yazar"dr. Onu, rakibi
Polemon gibi, ikinci Sofizmin temsilcisi saymak mmkndr.
Kinik Demonax ona pek deer vermez; kendisi Demetrios'un
hayrandr.
Favorinus ok okumu biriydi ve alntlarn, imal szlerin
kantlad gibi esiz bir bellee sahipti. eyden zellikle
gurur duyuyordu: Doutan Romal olmasna karn, Greke
konuan ve yazan, Grekler tarafndan hayranlkla karlanan
biri olmasndan; hermaphrodit (yani hadm; Lukianos'un
Hadmlar'mdaki "Bagoas" adl kii olmas ihtimal dahilinde
dir) olmasna karn, zina ile sulanmasndan; ve bir impara
toru gcendirdii halde, daha sonra saygnlk iinde yaama
sndan.
Favorinus, yazar olarak 100 ya da 200 yl ncesine gre bu
gn daha iyi anlalabilir. Birincisi, son yzyldaki slup ana
lizleri, Dion Chrysostomos'un eserindeki 37. ve 64. Konuma
larn rencisi Favorinus'on kaleminden ktm inandrc
ekilde gstermitir. kincisi, 930'dan bu yana, Vatikan'daki
bir papyrus sayesinde Srgn stne adl eserinin byk b
lm bilinmektedir.
Gnmze ulaan eser balklar, dorudan doruya hal
ka deil, bir okul felsefesi olmakszn eitimlilere hitap eden
Kinizm eilimli bir felsefe iin tipiktir: Astrologlara Kart (bu
381

Kpeklerin Bilgelii

balk Kiniklerin Mantk eletirisine uymaktadr), Ykanmann

Yararlan stne, Halk Bilgelii stne, Dua stne, Yallk s
tne, Sokrates ve Ak Sanat, Homeros'un Felsefesi stne, Platon
stne, Plutarkos ya da Akademi'nin z, Aikibiades'e Kar, An
lar, Her eit Aratrmalar (Diogenes Laertius yararlanmtr).
Kader stne (= Dion Chr. or. 64) vs.
Bu tr bir yazarlk onu, tanm olduu ve eserlerinden
birini kendisine ithaf ettii Plutarkos ile birletirir. Konularn
seimi, malzemenin zenginlii, birok kaynan deerlendiri
lii, alma tarz, kimi zaman da slup Plutarkos'u hatrlatr.

Kaynaklar

eitli Konular
735 POLEMON physiogn, Frster 1 ,160,6 ss. = Bar. Test. 3
Gzler ak olur, mermer gibi ldarsa ve baklar keskinse
utangala delalet etmez. Bu ise, idi edilmeyip, dnyaya
testisleri olmadan gelmi bir hadm gibi, baka erkeklere ben
zemeyen erkeklerin gzlerinde yaayan cevherdir. Kelt lkesi
denen yerden gelmi biri dnda, byle bir kimseyle karla
p karlamadm bilmiyorum. O, ihtirasl, an derecede
zevk dkn biriydi, nk tamamen ahlaksz bir insana
ait olan gzleri, biraz nce betimlediim gzlere benziyor
du. imdi sana onun beden yapsn anlatmak istiyorum.
kk bir aln, yumuak yanaklan, geni bir az, uzun ince bir
boynu vard, baldrlan yal, ayaklan etli etliydi. Bar [?]
tpk bir kadnn bar gibiydi [?], ve kollan, bacaklan, par
maklan da ayn ekilde yumuakt; dik yryemiyordu, b
tn organlan prsmt. Bedeninin bakmna byk zen
gsteriyordu, gr salarn iyice uzatyor ve bedenini mer
hemlerle ovuyordu, ehveti ve cinsel iliki isteini uyaran her
382

Favorin us

eit maddeyi kullanyordu. Sesi, kadn sesi gibiydi, ipincerik

dudaklarn arasndan2 kyordu. Btn faniler arasnda, d
grn ve gzleri ona bezeyen birini daha nce hi gr
medim. ite o byle biriydi, ak sak akalar yapmaya cret
ediyordu, ve aklndan geen her eyi uygulamay alkanlk
haline getirmiti. Grekeyi ve telaffuzunu iyi renmiti, on
dan yararlanyordu ve kendisine "Sofist" diyorlard. Kentleri
ve pazar yerlerini dolap duruyor, erri gstermek, kty
aramak zere insanlar evresinde topluyordu. Ayrca o ok
kurnaz bir bycyd ve lleri canlandracan3 syleyip
insanlar aldatarak mucizeler [?] vaat ediyordu. Bylece onla
r kendine ekiyor, kadn erkei akn akn onu grmeye ge
liyordu. Erkeklere, kadnlan kendilerine gelmeleri iin zorla
yabilecei yalanm sylyordu ve erkeklerle ilgili olarak ayn
eyi kadnlara da yutturuyordu. O bunu gizlice duyuruyor ve
onaylyordu [?j. O mkemmel bir su retmeniydi; lmcl
zehir eitleri topluyordu. Onun btn dehas, bu gibi eyleri
ok iyi bilmesinden ileri geliyordu.4
736 GELL. 5,11, 2 vd. = Bar. Test. 34
[2] Biri Bias'a, evlenmeli miyim, yoksa bekr olarak m yaa
malym, diye sordu. Bias buna yle cevap verdi: "Ya gzel
ya da irkin bir kadnla evleneceksin. (3] Eer gzelse ortaksz
kalmazsn, irkinse strap iinde kvranrsn. nsan ne birini
ne tekini semeli, yani evlenmemeli."
Ancak bunu tersine evirmek mmkndr: "Gzel bir ka
dnla evlenirsem, strap ekmem; irkin biriyle evlenirsem,
ortam olmaz; demek ki, evlenmeli." [4] Ama bu, baka bir
ynden tersine evrildii iin, bir eliki gibi deil, daha ok
kaba ve zayf grnyor. [5] Zira Bias, evlenenlerin kanl
maz olarak katlanmak zorunda kalaca zararlar yznden
evlenilmemesi gerektiini iddia ediyor. [6] Oysa sonucu ter
sine eviren biri, ortaya kan zarardan kendini koruyamaz,
meydana kmayan zarardan kurtulduunu syler. [7] Bias'n
383

Kpeklerin Bilgelii

ortaya att nermeyi savunmak iin, evlenen bir kimsenin

her iki zarardan, yani "ortaksz kalmamak" ya da "strap
iinde kvranmak"tan birine katlanmak zorunda kalmas ye
terli olur,
[8]
Ancak retmenim Favorinus, Bias'n kard ve
ilk blmnde "ya gzel ya da irkin bir kadnla evlene
ceksin" denen b sonucu duyunca yle dedi: "Seenek ne
mantksal ne de doru, nk birbirinden ayrlan olanak
lardan birinin doru olmas zorunlu deildir, bu sadece
gerek bir seenek iin sz konusudur. [9} Zira "gzel" ve
"irkin" aka u durumlar tanmlyor. [10} Oysa bu iki
u arasnda Bias'n tamamen ihmal ettii nc bir ola
nak daha var. [11] nk en gzel kadnla en irkin kadn
arasnda, ok gzel olmann tehlikesinden ve ok irkin
olmann iticiliinden uzak bir ortalama kadn mevcuttur;
[12] ki Quintus Eruius eseri Melartippe'de,5 insann "ortak
sz" ve "strap ekmeden" sahip olaca bu tip kadn, ok
sekin bir szckle "dengeli" diye tanmlar." [13] Favori
nus, bu sakin, gsterisiz gzellie -tan r hakk iin! hi de
uygunsuz kam ayan- "evlilie elverili" diyordu. [14] En
nius yukarda ad geen tragedyasmda, "dengeli" grnen
kadnlarn iffetlerini koruyacaklarn syler.
737
GELL. 37,19,1 - 6 = Bar. Test. 43
[1] Favorinus'tan duyduuma gre, Epiktetos yle diyor
du: "Filozofluk taslayanlarn birou, sadece 'konumak
tan baka bir ey yapmayan' filozoflar cinsindendir". [2]
Arrian'm kaleme ald Konumalar"a gre onun syledii
eyler ok daha acmasz ve sertti. [3] Arrian unlan ya
zyordu: "Zira Epiktetos, utanp sklmadan, gereksiz bir
gayretkelikle, ahlaka bozulmu, kstah ve kendinden
emin ekilde aklszca konuarak kendi ruhuyla deil, ba
ka eylerle ilgilenen birini fark ettii zaman ve byle bir
insann aratrma yapmak istediini, felsefeye el attn,
384

Favorinus

fizikle ilgilendiini, diyalektik altrmalar yaptm, bu

tr baz teorileri denediini ve iyice aratrdm grnce,
tanrlar ve insanlar yardma aryordu ve bu arlarn
arasnda ona kyordu: 'Be adam, bunlar neyin iine at
yorsun? Kabn temiz olup olmadn dn. nk sen
bunlar gururunun iine atarsan, kaybolmu say ve [ora
da] rrlerse, idrara, sirkeye ya da ok daha kt eylere
dnrler,'" [4] Bu durumu, filozoflarn en bynn
kulland szlerden daha etkili, daha isabetli baka sz
lerle ifade etmek mmkn deildir: Felsefi eserlerin ve
retilerin yanl ve yoz bir insann ruhuna ilemesi, onlarn
iren, pis kokular saan bir kaba dklmesi gibidir ve bu
retiler deiir, dnr, rr, -Epiktetos'un Bir Kinik
slubuyla dedii g ib i- idrar ya da ok daha kt bir ey
haline gelir. [5] Ayrca byk Epiktetos yle der dururdu
-k i ben bunu Favorinus'tan da duym utum-: tekilerden
ok daha kt ve dehetli olan iki kt huy vardr, yani
hogrszlk ve lszlk: Katlanlmas gereken hak
szla gz yumulmaz ve katlanlmazsa, ya da kanlmas
gereken eylerden, hazlardan kanlmazsa. [6] "Bu yz
den" diyordu o, "u iki szc emir olarak dinleyip kabul
ederek gz nne almal ve ona uymaldr; sonra hatala
rn byk blmnden kurtulmu olunur ve ok sakin bir
mr srlr." Bu iki szck, diyordu o, unlardr: "Kat
lan ve sakn."
738 STOB. 4,1025 H. = Bar. Fr. 14
Haz konusunda tartmak isteyen bir kimse, btn akl ba
nda insanlarn deer verdii ve adma sevin, nee, az tad
dedii tarza deinmeyi unutmamaldr. Bu tarz, doru karar
larn ve yararl bilgilerin sonucudur. Yal bir insan baz ey
leri hatrlayabilir, bunlara ve sahip olduu eylere sevinebilir
ve bu arada, her eye hkmeden kader beni elimdekilerden
yoksun brakamaz diyebilir.
385

Kpeklerin Bilgelii

739
STOB. 4,1025 H. = Bar. Fr. 15
Bir hazine bulan yetmi yandaki Boiotial bacan kaldrd,
osurdu ve yoluna devam etti, zira hazine ona hibir ey ifade
etmiyordu. Yallkta para hrs ve igzarlk ite byle son
bulur.
740 STOB. 4,1025 H. = Bar. Fr. 13
Gnll olarak hazdan kaman biri bilgedir, hazza ihtiya
duymayan biri ise mutludur. Yallk her ikisi iin de elveri
lidir: nsanlarn daha makul olmasna ve elenceyle daha az
ilgilenmesine neden olur.
741
STOB. 4,1072 H. = Bar. Fr. 16
Bizler birer gmen gibiyiz. Aralarndan anlayl olanlar he
men yola koyulur, yola kmak istemeyen tekiler ise bunu
mecbur kalarak yapar.
742
STOB. 4,467 = Bar. Fr. 18
Ruhumu bir tutku kaplad ve ben bunun ne olduunu bilmi
yorum. Bu konuya vakf olanlar, onun ak olduunu syl
yor. Kskan, aklsz tanr sana katlanamayan zayf bir bedene
girdin. nnde geri ekiliyor ve yenildiimi ilan ediyorum,
ben senin askerin deilim.
743
GELL. 2 1 ,1 = Bar. Fr. 97
[1] Sokrates'in, gnll olarak beden gcn artrma ha
reketlerinin yan sra, kaderin sillelerine kar dayanmak
iin, aadakileri yapma alkanlnda olduunu duy
duk.
[2]
Onun, genellikle btn gn ve btn gece, gn dou
mundan ertesi gn doumuna kadar, gzn krpmadan, ha
reketsiz, ayaklar ayn yerde, yz ve baklar sabit bir nokta
ya evrilmi, akl ve ruhu bedenden ayrlm gibi dncelere
dalm bir ekilde durduu sylenir. [3] Favorinus, bu ada

386

Favorinus

mn gl ynlerini tartrken sk sk buna deinir ve yle

derdi: "O genellikle gn doumundan ertesi gn doumuna
kadar, bir aa kt gibi ylece dururdu."
744
STOB. 4, 472 = Bar. Fr. 101
Bakasn, bir kar umarak ven biri ciddiye alnmamal.
745
STOB. 3,473 = Bar. Fr. 102
Aktaion'un, kendi besledii kpekler tarafndan ldrlmesi
gibi, dalkavuklar da kendilerini besleyenleri yer bitirir.
746
STOB. 4,299 - Bar. Fr. 103
Aa yakalanan ve giderek orada skp kalan bir hayvan gibi,
Yunanistan'da bir despotun nce bir kente, sonra kentten ka
leye, sonra bir eve, sonra bir odaya ekilmek zorunda kald
n gzlemlemek mmkndr. Ama bir insan kaarak tanrnn
gznden kaybolabilir mi? Hayr, nereye kaarsa kasn Dike
( tannas - ev. n.) onu bulacaktr.
747
STOB. 4, 783 = Bar. Fr. 105
ki eit yoksulluk vardr: Biri, insann kendi dncesine,
teki kadere dayanr. Kadere, armaan vererek, [bir hazine]
bularak, alarak, kanaatkr davranarak are bulunabilir,
dnceye dayanan yoksullukta ise bu sz konusu deildir.
Zira ihtiyalar, tekininki gibi ayn deildir. Biri etrafta do
lar ve "sadaka iin avu aar",6 teki ne "bir ekmek krnts
ne de bir para yiyecek" ister. [...]
748 STOB. 3, 641 = Bar. Fr. 106
Yal birinin [?] her gn bir buzay havaya kaldrd ve so
nunda bir kz tad sylenir.
749
STOB. 4, 392 = Bar. Fr. 107
Rahatna dkn bir delikanl babas tarafndan tarlada a
lmaya zorland ve kendini ast. Yaz tahtasna unlar yaz
387

Kpeklerin Bilgelii

mt: "iftilik sonu gelmeyen bir i ve [yine de] bir sonuca

gtrmyor: nsan bimek iin ekiyor; ekmek iin biiyor.
Btn bu dng sama."
750 STOB. 3, 240 = Bar. Fr. 108
Favorinus diyordu ki: "nsanlar kimi zaman gln, kimi za
man iren, bazen de aanacak halde oluyor. Gln olanlar,
her tehlikeyi hie sayarak byk ilere girienlerdir, iren
olanlar, hedefine ulaanlardr, acnacak haldekiler, baarsz
kalanlardr. Hibiri gpta etmeye demez."
751

STOB. 4, 946 = Bar. Fr. 109

"Eer bir insansan, yarnn ne olacan asla nceden
syleme;
mutlu birini grrsen, onun ne kadar mutlu kalacan
hibir zaman syleme."

Ozann, Skopadlann tamamen kn rnek olarak anlat

t gibi, bir hanedan sonunu da syleme. Evet, kentler de an
szn yerle bir oldu, biri yangn, teki deprem nedeniyle, yine
bir bakasn denizin dalgalan yuttu. Helike nerede? Yutul
du. Bura nerede? O da yutuJdu. iki Grek kenti yok oldu, tpk
yelken am [?].[...]
752 Corp. Paris. 371 Elter = Bar. Fr. 116
Firavun Amasis, olunu kaybetmi bir dostuna u avutucu
szleri yazyordu: "Olun henz dnyada yokken zlp
yas tutmadn; imdi ise, o artk burada olmad iin yas tu
tuyorsun."
753 Corp. Paris. 371 Elter = Bar. Fr. 118
Biri, insanlardan nefret eden Timon'a sordu: "Niin herkes
ten nefret ediyorsun?" Timon, "Ktlerden nefret etmek iin
388

Favorinus

salam nedenlerim var, tekilerden ise, ktlerden nefret et

medikleri iin nefret ediyorum."
754 DOG. LAERT. 2, 67 = Bar. Fr. 120
Biri Aristippos'un yzne tkrd, ve o sesini karmad. Bu
yzden knannca yle dedi: "Evet, ama balklar bir kaya
bal [?] yakalamak iin srlsklam olmaya katlanyor, ben
bir insan yakalamak iin buna katlanmayaym m?"
755 Favorinus A, DON CHR or. 37'den, "Korinthoshlara"
[25] insan [...] bir Romal, hem de halktan biri deil, bir
valye ise, Greklerin yalnzca dilini deil, stelik dnme ve
yaam tarzn, modasn o kadar iyi, o kadar baarl bir e
kilde zmsemitir ki, bunu daha nce hibir Romal, doru
sylemek gerekirse, gnmzdeki hibir Grek baaramam
tr; zira Greklerden en iyileri, grld gibi, geerli Roma
durum ve koullarna uyum salyor, sz edilen ve Greklik
lehine herkesi tevik etmi bu kii ise, buna karlk sadece
Grek saylmak ya da Grek olmak iin maln mlkn, konu
munu, ksacas her eyi tehlikeye atyor; siz ise zellikle bu
adamn heykelinin dikilmesini istemiyor musunuz? [26] As
lnda her kentte byle birinin olmas gerek: O Romal olarak
tamamen Grek, hem de kentiniz gibi Grek olduu iin sizde;
Attikaca konutuu iin Atina'da; tutkuyla spor yaph iin
Spartallarda; kendini felsefeye vakfettii ve Greklerin biro
unu birlikte ders almaya tevik ettii, hatta, birok yabancy
da yanma ektii iin sonuta btn kentlerde. [27] Grn
e gre o srf bu amala tanrlar tarafndan gnderilmi ol
mal: Greklere, insan n kazanmak isterse, eitimle doum
arasndaki farkn ne kadar kk olduuna bir rnek vermek
iin; Romallar, kibirden dolay eitimi ihmal etmesinler diye
uyarmak iin; Keltleri, Greke eitimin ulalabilirlii ve bir
barbarn bu kii bakmndan umutsuzlua kaplmasnn ge
reksiz olduu konusunda cesaretlendirmek iin, ite bu ne
389

Kpeklerin Bilgelii

denlerden dolay -kimsenin gznden dmemek iin daha

fazlasn saymak istemiyorum- benim heykelimi diktiler.
756 Favorinus B, DON CHR. or. 64'ten, "Talih stne"
[1] nsanlarn talihi sulamasn, ben aslnda talihe yaplm
ok byk bir koltuklama olarak grmek istiyorum. Onlar in
sani alandaki gizemli dnm noktalarn talihe dayandryor.
Akldan yoksun olduklar iin, giritikleri bir ite baarsz
kalnca, burada talihin kendilerine bir oyun oynadm d
nyorlar, zira kanlarna gre, talih isteseydi onlardan hibir
eyi esirgemezdi. [...]
[27] Talih, Karun'a altn, Kandaules'e bir kadn, Peleus'a bir
kl, Nestor'a bir kalkan, Pterelas'a san salar, Nisos'a kzl bir
bukle, Alkibiades'e gzellik, Sokrates'e bilgelik, Aisteides'e
adalet, Spartallara toprak, Atmallara deniz bahetti. Ve son
ra bunlar srayla geri alp bakalarna verdi. nsan mr her
gn urad ani deiiklikleriyle tamamen byk bir gsteri
gibidir.

Srgn stne (Paralar)

757 STOB. 4,977 = Bar. 9 6 ,1
Gerek ruh yceliiyle ve felsefeyle beslenmi bir kimse, g
nl ferahln ruhunda yarardan daha yukarda tutar. Ama
talihsiz durum ve koullarda bakalar tarafndan avutulma
y istemek gnl ferahl alann [?] aar.
758 Bar. 96, IX, 1 - 3
[1] llerin mevcut olmad noktasndan hareket edilirse,
buradan onlarn hibir yerde var olamayaca sonucu kar.
Ama Platon ile Homeros'un peinden gidilir ve ruhun lm
szlne inanlrsa, o zaman Homeros'un u szlerine de
inanmaldr; Odysseus, Kimmer'lerin lkesinde, koyun kes
390

Favorinus

mek iin ok derin olmayan bir ukur kazm ve ayn yer

de, sanki o ukura gmlmler gibi, btn llerin konu
tuklarm duymutu: thaka'da lm olan annesini; Troya
nndeki mezarnda yatan Achilleus'u; henz gmlmemi
olan Elpenor'u; ne dnce tarz ne de soyundan dolay onur
duyan Aias'; aynca Salmoneus'un kz Tyro'yu; Amphion'un
kz Chloris'i; nasl ve nerede ldklerini bilmediimiz ba
ka birok kadn. [2] Atmallar iin yurdunda gmlmek
ok nemliydi. Ben bu sonucu Polyandreion'dan, aynca u
olgudan karyorum: Atmallar Theseus'u henz hayattay
ken yurdundan kovdular ve 400 yl sonra cesedini Skyros'tan
geri getirdiler, sonunda Delos'taki mezarlar temizlediler,
nk adada gmlmek ve orada lmek bir crm olurdu.
Kekrops'u Akropolis'e, Erechtheus'un kzlarn [Athena]
Polias'm hemen yanna gmdler. [3] Msr'daki Anka kuu
na da ben sadece glebilirim: O, kuaklar boyunca yurdun
dan uzakta yayor, sanki bir kuu gmmek iin yeryznde
yeterince yer yokmu gibi, lmek zere sadece bir gn iin
Msr'a geri geliyor; oysa Enkelados ve Typhon iin Sicilya'da
kk br yer yetmiti.
759 Bar. 96, X, 1 - 4
[1] Ben de yurdumu herkes gibi ok severim ve ondan isteye
rek asla vazgemem. Ama enine boyuna dnrsem, onun,
atalarmzn yerletii ve zerinde yaad topraklardan
baka bir ey olmadn saptarm. Demek ki buras domu
olduumuz lke deildir kesin olarak, zira baka yerlerde
domu olanlarn birou baka lkeleri anayurtlar olarak
gryor. [2] Ancak atalarmzn yakndan tand topraklar
anayurdumuzsa, ayn dnceyi izleyerek, u anda iinde
yaadmz lkeyi sevmemeli miyiz? nk bir kimsenin
iinde yaad lke, kendisine, atalarnn yaad lkeden
daha yakndr ve ayn ey benim ocuklarm iin de geerlidir, stelik benim mecburen kaldm lkeyi kendi anayurt391

Kpeklerin Bilgelii

lan yapmak iin, onlarn ok daha fazla nedenleri var. [...] [4]
Ama birka kii kp da lkenin yerlisi olduunu dnr
ve bu konuda hayale kaplrsa, onlar tek kelimeyle kstahtr.
Zira fareler ve teki ikincil cinsler dorudan doruya toprak
tan meydana gelirler, ama bir insann soyunun insanlardan
gelmemesi, insan onuruna yakmaz. Ancak bu kiiler, topra
a bu nedenle tekilerden daha sla bal olduklarn dn
yorsa, yine de, sanki bir delikten km gibi, bu bir parack
toprak iin deli divane olmamal, tm yeryzne yaylmaldr, toprak btn varlklarn anas, stanasdr.
760

Bar. 96,XI, 1 - 4
[1] "Baba ile anarun bir gn,
biricik insan soyu olarak dlledi bizi.
Tek bir tann balad insanlara gneteki ortak
paylarn ve muhafaza etti gnei."

Bu konuda ek birka sz sylenebilirdi. [2] nk tann

yzen hayvanlara ortak yurtlan olarak denizi, kanatl hay
vanlara ortak mekn olarak gkyzn ayrd, doalan
nedeniyle topraa bal canllarn altlarna topra salam
bir zemin olarak serdi, stlerini gkyzyle rtt ve etraf*
larn Okeanos ile evirdi. [3] Bylece kular, balklar ve
yeryzndeki btn teki canllar da tannnn kendilerine
ayrd blgelerde yayorlar. Sadece insanlar agzl
lklerinden dolay yeryzn ksmlara ayrdlar, tann ar
maann paraladlar ve aralarna snrlar ektiler: Kk
Asya, Avrupa ve Libya'y denizlerle, komu blgeleri s
radalarla, lke insanlarm duvarlarla, yurttalar evlerle,
teki sakinleri kaplarla, ayn odada oturanlan sandklar
ve dolaplarla ayrdlar. [4] Bu ekilde savalar kt, kent
ler kuatld, "hanedanlar kt", insanlar kleletirildi,
bunun iin komu lkelere saldrld, kimi zaman da lke
iinde savalar yapld. [Ardndan rnekler sralanyor.)
392

Favorinus

761 Bar. 96, XII, 1 f.

[1] Turnalar bizden daha hogrl dnyor. Trakya'dan
Msr'a uuyorlar ve Trakya'y yurtlan olarak, Msr' da sr
gn yeri diye deil, deierek kn ve yazn kalnacak yerler
olarak gryorlar. Pigmeler hakknda anlatlanlar uydurul
mu bir masaldr. Kaderin bizi bir yerden baka bir yere sa
vurmas gibi, k tumalan Trakya'dan kanyor. Bir ku ne
Pigmeler ne de baka bir ku tarafndan yerinden edilir; bir
balk, bir sahil ya da bir kaya yznden baka bir bala pusu
kurmaz, denizin, iinde yaad ksmn kendi yurdu sayar.
[2] te yandan ben, byle bir canlnn izinden giden insanla
rn meziyetlerini yadsmak istemiyorum. rnein Atinallar
gemilerine bindikleri zaman yalnz Attika'y deil, topra da
terk ediyor, nk zgrlk onlar iin kale surlarndan, ta
evlerden ok daha nemliydi; sahip olduklan her ey, kah
ramanca ve baanyla savaabildikleri yerlerdeydi. [Baka r
nekler sralanyor.]
762 Bar. 96, XIX, 5 - 6
Btn u sekin atalarn izini srerken Prometheus'ta ilkamurla ya da Deukalions'ta talarla karlaacan bilmiyor
musun? Btn bu aretleri kaldrmak ve bir yana brakmak,
kendini bize olduun gibi plak gstermek istemiyor musun,
ya da daha iyisi: plak deil, krk yerine yoksulluu taya
rak, iktidar [nianlan] ve [rahiplik] kuaklan yerine iktidar
szlkla talanarak? Drst bir insan sana hayranlk duyar ve
sayg gsterirse, git ve kendinden balayarak soyluluunu
onaylattr. O zaman kendinden gurur duymana gerek kal
maz, ama kendini kk de grmemelisin, zira gerek, ebedi,
kaybolmayan yceliin buradan ileri geldiini greceksin.
763 Bar. 96, XXII, 1
Bir kimse bize, szgelimi hret, saygnlk, yksek makamlar,
zenginlik, beden gibi eyleri dn vermi ve belli bir sre
393

Kpeklerin Bilgelii

iin kullanmmza brakmsa, sre dolunca da geri istemi

se, alacaklya kzmamz ve kendi mlknn kullanma hakk
n belli bir sre bize braktktan sonra, imdi bakalarnn kul
lanmna sunmak ve dn vermek istiyor diye mteekkir
olmamamz m gerekir? Tam tersine: Biz iyilik bilir, vazifei
nas borlular olarak grlmek ve zellikle bu bakmdan kt
niyetli borlulardan ayrlmak istiyoruz, onlar yabana eyleri
istemeye istemeye, ahlayp oflayarak, mecburen ve aslnda
sadece bask altnda kusup darya atarlar. Hayr, biz bunu
neeyle ve seve seve yapmak istiyoruz, bu bortan kurtulma
mz gerektiini biliyoruz. [Yalnz] yksek makamlar, hreti,
zenginlii terk edersek, bu yle pek fazla bir ey deildir; ama
ona bedeni, yaam geri verirsek tamamen zgr oluruz, an
cak o zaman yabancya ait eyleri eksiksiz iade etmi oluruz.
764 Bar. 96, XXVIII, 1 f.
[1] Gnl ferahl tacru ele geirme mcadelesinde geriye
baka, ok tehlikeli bir rakip daha kalyor, yani zgrlk. Bu
rakip byk bir olaslkla, srgnlk yaammn katlanlmaz
ve tamamen istem d olduuna, bir adada hapsedildiime,
tm [...] varoluumu, zel yaamm Medlere ait hayvanat
bahesinde tutulan bir hayvan gibi kaybettiime inanmam
iin bana tahsis edildi. Kyros, bu hayvanlarn sska, uyuz ve
gsz, dzlklerde yaayanlarn ise zgrlkleri sayesinde
ve kimse onlar bir yere kapatmad iin besili olduklarn
sylyor. [2] Byle szler Kyros'a yakr, o bir Persliydi ve
byk bir kstahlkla rkek, besili hayvanlan avlamay ister
di, ama zgrlne kavumaya alan, zgr yaamann
sadece [bo] bir szden ibaret olmayp, bir anlam tadna
inanan bir insan iin geerli olan udur: Cesur bir insann
ruhu, ne bir denizle, ne hapishane duvarlaryla, ne Ares'in
zincirleriyle, ne Akrisios'un tun sarayyla, ne Hephaistos'un
demiriyle, ne de her eyi evreleyen Okeanos'la kuatlabilir,
tersine, bu ruh zincire vurulduu ve kapatld yerden ka
394

Favorinus

mak istemez (nk kamak ve yasalara ya da tanr emirle

rine ya da yasalara boyun een Sokrates'in emirlerine kar
gelmek ona yasaklanmtr), bu ruh orada bile serbest, duvar
larla evrelenmemi, hibir zincirin arlatrmad zgr bir
mr srer.
765 Bar. 96, XXVI, 1 f.
Gnl ferahlna sahip olmak isteyen bir kimse, mutlu ol
duu zaman daha az mutlu olanlara, mutsuzken kendisin
den daha mutsuz olanlara bakmaldr. Eer sen mutluyken
baklarn durumu senden daha iyi olanlara ve mutsuzken
durumlar hi de kt olmayanlara evirirsen, her zaman h
znl ve kskan olacaksn. Zira kskanlk, bakalarnn mut
luluundan honut olmamaktr.

NOTLAR
1

Test. 3 Bar.

"praediti" yerine "prodiit" diye oku.

"mortuos"tan nceki "et" szcn kar.

Metin kesin deil.

5 Fr. 253 R.
6

Hom. Odyss. 17,222.

395

5. DEMONAX
Giri
Kbnsl Demonax olaslkla MS 80 ile 90 yllan arasnda dn
yaya geldi ve mrnn byk blmn Atina'da geirdi,
retmeni Agathabulos, Lukianos'tan pek holanmayan,
renkli bir kiilie sahip Peregrinus Proteus'un da retme
niydi. Agathabulos, grne gre 120 ile 130 yllan arasnda
Msr'da (yani skenderiye'de) faaliyette bulunmu olmal.
Atina'da Favorinus ile grm (101 ile 106 yllan arasn
da), ama ona zel bir deer vermemitir. Favorinus'un parlak
rencisi Herodes Atticus hakknda vard yarg da eliki
lidir.
Demonax'in yaamm ve dncelerini, geri onu ah
sen tamm olan Lukianos'un Biyografi'sinden reniyoruz.
Ama Stobaios, Johannes Damascenus, Antonius ve Maximus
Confessor de onun zdeyilerini bir araya getirmitir. De
mek ki o kesinlikle Lukianos'un buluu deildi (betimlemesi,
Ksenophon'un, eseri Kyros'un Ettimi'ndeki slubuna benze
yen, tarihselden ok roman gibi olmasna karn), bir rastlant
sonucu edebi olarak, ad geen metinlerde karlalan tarihi
bir kiilikti.

396

Demonax

Kaynaklar

zdeyiler
766

Mullach 2, 351 - 357

1) Hazdan alp uzaklatrdn kadarn erdeme ekleye

ceksin.
2) Kt huylar olan birinin bakalarnn erdemlerini vme
si yakk almaz.
3) Sadece bedenleriyle ilgilenip kendilerini ihmal edenleri
o u szlerle knyordu: "Evin sakinleriyle deil, yalnz
evle ilgileniyorlar."
4) Senin eitimin bakalarna rnek olmal; bylece er sana
yabana olacaktr.
5) Sizler birer fanisiniz: Tanrlar aan eyleri dnmeyin.
6) Ona sordular: "Kozmos'ta canl var m? O yuvarlak
m?" yle karlk verdi: "Kozmos hakknda gerek
siz sorular soruyorsunuz, ama dzensiz yaamnzla
ilgilenmiyorsunuz." 1
7) Sofistin biri ona serzenite bulunuyordu: "Benim hak
kmda niin kt eyler sylyorsun?" O yle cevap
verdi: "nk hakknda kt eyler syleyen birini kmsemezsin."
8) Biri ona sordu: "Felsefe yapmaya ne zaman baladn?"
"Kendimi mahkm etmeye baladm zaman."
9) Dilinden ok kulaklarn kullan.
10) Cahiller oltayla yakalanm balklar gibidir.
11) Dmanlar insana dostlardan daha az zarar verir. D
manlardan korkulur ve onlara kar tetikte olunur; dost
lara ise insan iini dker ve bylece onlar tarafndan gafil
avlanma tehlikesiyle kar karya kalr.

397

Kpeklerin Bilgelii

12) Bir dostun sana at srlarn, o senin dmann olduk

tan sonra da aa vurma, aksi takdirde dmana deil,
dostlua ihanet edersin.
13) Kendisine her srrn aamadn bir kimseyi dost
edinme.
14) Bu yaam asla yaamayan, byk bir gayretle bunu de
il, sanki kendileri iin belirlenmi gibi, baka bir yaam
yaamak iin hazrlanan insanlar var.
15) Geri ekilmek gerek cesurlarn, talihsizlik de zeki insan
larn kantdr.
16) Kentleri antlarla, ruhlar bilgiyle sslemeli.2

NOTLAR
1 Szck oyunu: "kosmos" dzen" anlamna gelir, ''akosmia'' bunun
kartdr.
2 Uyak: "anathemasi / mathemasi".

398

6. LUKANOS

Giri
"Antika Voltaire"! diye tanmlanan byk hicivd Samosatal Lukianos MS 120'de Samosata'da (bugnk Samsat) dnya
ya geldi ve Antiochia'da (Antakya) ya da Kk Asya'nn bir
sahil kentinde retorik ve felsefe eitimi grd. Yunanistan',
talya'y, Makedonya'y, belki de gney Fransa'y ve baka
lkeleri gezdi, uzun sre Atina'da yaad. Msr'da idari ka
demelerde grev ald, 180 ylnda ld. Onun ad altnda g
nmze 100 kadar eser kalmtr. Bunlardan bazlar olaslk
la gerek deildir; Kinik adl eseri tartmaldr.
Kendisi bir Kinik olmamasna karn, Lukianos ok ve
rimli bir kaynaktr. Kinizmin ilk dnemleriyle ilgili olarak
zellikle llerin Diyalogu,1 ayrca Okullarn Artrlmas adl
eserleri, ada Kinikler konusunda da birok defa ele alnm
Peregrinos Proteusun mrnn Sonu ve olumsuz bir manzara
sunan Kaan Kleler adl eserleri gz nne alnabilir. Kinik
Demonax'n yaam ise hemen hemen bir azizin yaam yk
sdr. Knk adl eseri Kinizmin aydnlk ve karanlk yanlar
n kar karya getirir, ancak tartmalarda stnlk Kinizmi
savunan kiidedir.
Lukianos kesinlikle Kinik yazarlardan, zellikle
Menippos'tan etkilenmitir. Oinomaos'un Soytarnn Foya
snn Meydana karl ile Lukianos'un Zeus'un rtl
arasndaki ilikiye daha nce deinilmiti. nsanlardan nef
ret eden Timon, Lukianos'un ayn adl eserinde bir Kinik'in
zelliklerini tar.2 Ge dnem Attika'nn sade yaam tara
ile Romallarn anlamsz lks yaam arasndaki kartl bir
Kinik, Lukianos'un Nigrinus'ta anlattndan daha iyi betimleyemezdi.
399

Kpeklerin Bilgelii

Eserleri arasnda Asalaklarn Diyalogu zel bir yer tutar;

Lukianos'un asala, bir yandan bir Kinik'in belirgin zellik
lerine sahiptir; te yandan, uzmanl alannda bir usta olma
sna karn, kukulu bir kiiliktir. Burada gerek bir ikilemle
kar karyayz, nk ilk Kinikler asalaklan ve dalkavuklar
hor gryordu.
Lukianos, lml biimiyle Kinizme kesinlikle yaknlk
duyuyordu, ama radikal bir Kinik ona gre bir lgnd.
Lukianos sk sk Stoaclara saldrrken, kendini Kinizmde
ki "olumsuz e"nin ekiciliine kaplm hissediyordu.
Lukianos'a gre gerek felsefe, "hibir felsefi sisteme bal
olmayan pratik yaam bilgeliinden, ruh halinden ve ira
denin izledii yoldan" ileri geliyordu, ve ll bir Kinizm
bu ideale ok yaklayordu.
Eski okuldan bir Kinik ile deyim yerindeyse normal top
lum bilincini temsil eden muhatab arasndaki diyalogun
Lukianos'a ait olduu reddedilmitir. Diyalogun, gnmze
ulaan eserler iindeki yeri, Bizansh bir Skolastiin duydu
u kuku, ama slubu nedeniyle de gerek diye kabul edilen
eserlerden ayrlmasn gerektiriyor. Kinik'in, kendi felsefesi
nin stnln etkili bir ekilde kantlayabilmesi de asln
da bir argman saylmazd. Lukianos, Demonax gibi gerek
Kiniklere hayrand. Zeus'un rtln d e betimlenen Kinik
ayn ekilde kazanl kmaktadr. Sadece Peregrinus Proteus
gibi kukulu ve nemsiz kiiler Lukianos'un houna gitmi
yordu. Bilindii gibi Lukianos'a ait olduu kesinlikle haksz
yere reddedilen Asalaklarn Diyalogunda Tychiades, burada
Lykinos'un (= Lukianos?) oynad ayn hznl rol oynar.
Diyalogun gerek olup olmad konusunu burada aratr
maya devam edemeyiz, ama onun, daha nce kuru slubu"
yznden tanmland gibi "clz bir eser" olmad vurgu
lanmaldr. Tam tersine, diyalog her iki gr asnn kvrak
bir ekilde gerekletirilmi elikisidir: Bir yanda kitle, "hoi
polloi"; te yanda "enfants terribles" olarak Kinikler. Kinik,
400

Lukianos

Platon'un diyaloglarndaki, her eyi bildiklerine inananlara

merhametli-soukkanl bir ekilde ders veren Sokrates'in ro
ln stlenir. Sonuta okur, Kinik'in galibiyeti hak ettii iz
lenimini edinir.
Kiniklerin dnceleri belirli bir kolaylkla aktarlr, ama
gerek tz korunur. Musonius'la ve skenderiyeli Clemens'le
(paid.) olan yaknlk kantlanmtr; Dion Chrysostomos (or. 6)
ve Tyroslu Mximos (or. 36) karlatrmak zere buraya ekle
nebilir. Sadece edebi biim biraz yzeyseldir, ama o da tama
men baarldr. Kinik, diyalektik stnlne karn komik
bir kiiliktir ve yle kalr; aksi takdirde btn Grekler Kinizmi
seerdi.

Kaynaklar
De mo n a x ' i n Ya a m
767 LUKlANOS. Demonax
[1] Demek ki amzn da tamamen nemsiz, anmaya de
meyen kiiler olmadan kalmamas, tersine olaand beden
gcne sahip ve sekin filozoflar ortaya karmas gerekiyor
du. Bunu sylerken Greklerin "Herakles" adn verdii -ve
yle sayd- Boiotial Sostratos'u, ama zellikle de filozof
Demonax'i dnyorum. Ben her ikisini de grdm, ve gr
dklerim nedeniyle onlara hayran kaldm. Sostratos'u baka
bir kitapta ayrntlaryla anlatmtm; orada yceliinden,
muhteem gcnden, ak havada Pamass'ta nasl yaadn
dan, imenlerin stnde3 uyumasndan, dalarda bulduu
yiyeceklerle beslenmesinden, takma adu hakl karan edim
lerinden de sz ediliyordu: O, ekyalar ortadan kaldrd, ge
it vermeyen blgelere yollar at ve sarp arazilere kprler
kurdu.
401

Kpeklerin Bilgelii

[2] imdi de Demonax hakknda iki nedenden dolay bir

eyler sylemem uygun ve doru olur Birinci neden, gcm
yettiince onunla ilgili anlarn en iyi insanlarda canl kalmas;
kincisi, felsefeyle ilgilenen genler arasnda en yeteneklilerin
kendilerini yalnz gemiteki rneklere gre biimlendirme ihti
yacn duymayp, bugn de rnek alnacak birini bulmalar.
[3] Kbrsl Demonax, politik konumu ve varlklar nede
niyle sayg gren bir aileden geliyordu. Ama o kendini daha
byk iler iin seilmi hissediyor ve buna yetkili biri ola
rak gryordu. Bu duygu onun felsefeye ynelmesine neden
oldu, hem de Agathobulos (tanr akna, hayr!) ya da nce
li Demetrios ya da Epiktetos tarafndan tevik edilmeksizin.
Demonax onlarn hepsiyle ve ifade tarz, dnme tarz ok
zenli bir bilge olan Herakleial Timokrates'le de gryor
du. Ancak daha nce dediim gibi onlardan hibiri tarafn
dan grevlendirilmemiti, o yi'ye kar duyduu iddetli
arzunun ve ocukluundan bu yana iinde kk salm felsefe
sevgisinin peinden gitti. Bylece sradan insanlarn iyi say
d her eyi hor grd, kendini zgrle ve akszlle
emanet etti, makul, salkl, kusursuz bir mr srd, ken
disini gren ve dnceleriyle, felsefeye olan inancyla ilgili
szlerini dinleyen herkese rnek oldu.
[4] O setii bu yola, sylenegeldii gibi, "ayaklarm yka
madan" deil, okuduu ve byk blmn ezbere bildii
ozanlarn eserleriyle beslenmi olarak girdi; ayn zamanda ta
limli bir konumacyd da ve felsefi retilere yalnz nemse
meyerek deil, sylendii gibi, "duyarlkla" da deiniyordu.
O spor da yapyor, bedenini dayankl olmaya altryordu,
bunun amac, bakalarna baml olmamakt. Bu yzden, ar
tk kendine bakamayacam anlaynca kendi isteiyle yaa
mna son verdi ve Greklerin en iyilerine nemli, anlaml bir
yaam kant brakt.
[5] O kendini bir tek felsefe okuluyla snrlamad, birou
nu birbiriyle kartrd ve grne gre onlardan hibirine
402

Lukiancs

belirgin bir eilim duymad. D grnyle ve yaam tar

znn yalnlyla Sinopluya (Diogenes - ev. n.) yknyormu gibi grnse de, Sokrates'i kendine ok yakn buluyordu,
bylece kendisiyle karlaanlarn hayret edecei ya da zel
likle dikkate alaca ekilde yaam tarznda hibir ey dei
tirmeden (kelime oyunu: "kalpazanlk" yapmadan - ev. n.),
herkes gibi yayordu, "burnu kafdamda deildi ve alm
satmyordu. [6] Sokrates'in alayclna yz vermiyordu, ama
konumalarnda Attika zarafetini koruyordu. Vaktini onunla
geiren bir kimse, kendini bir korkak olarak hor grmeden
[?] ve de sert eletirilerinden kamadan oradan ayrlyordu,
onun neesi kendilerine geiyor, daha makul, daha gler yz
l, gelecek iin umut dolu oluyorlard. [7] Onun barp ar
d hi duyulmamtr, asla an hareketlerde bulunmazd ya
da birini eletirmek gerektii zaman da fkesine kaplmazd;
geri gnahlar aa vururdu, ama gnah ileyeni balar
d. Hastalara fkelenmeden hastalklar iyiletiren hekimleri
rnek almak gerekir. Hata ilemek insana, hatalar dzeltmek
ise tanrya ya da tanr benzeri kiilere zgdr.
[8] Byle bir yaam tarz, hibir eye ihtiya duymamasn
salyordu, ama dostlarna doru bulduu destei veriyor
du. Kendilerini mutlu sayanlara, o kadar vndkleri dnya
malnn ksa sreli olduunu hatrlatyordu. Yoksulluklarn
dan yaknanlar, srgnde ac ekenleri, yallklarn ya da
hastalklarm sulayanlar glmseyerek avutuyordu: "Seni
zen, iini daraltan eyin uzun srmeyeceini, yaknda hayr
ve erri unutacamz, byk bir zgrle kavuacamz
grmyor musun?"
[9] Birbiriyle kavgal kardelerin arasn bulmaya, kar
kocay bartrmaya byk nem veriyordu. Sert politik
tartmalarda uygun szleri buluyordu, ounluk uysal bir
ekilde yurtseverlik grevlerini yerine getirmek zere ona
inanyordu. Onun felsefi dnme tarz hogrl, sakin
ve neeliydi.
403

Kpeklerin Bilgelii

[10] Onu yalnz bir dostun hastal, lm kederlendiri

yordu, zira dostluk onun iin insani evredeki en yce manevi
deerdi. Bu yzden o herkesin dostuydu, sevgisini kimseden
esirgemiyordu, nk o da bir insand. Grt kiilerden
bazlar onu daha ok, bazlan daha az sevindiriyordu, ama
karasna gre gnah batana umutsuzca saplanm olanlar*
dan kesinlikle uzak duruyordu. Yapt ve syledii her ey
gzellik tarnalannn, hatta Aphrodite'in sevimliliine sa
hipti, bu durumu komedya ozannn u szleriyle anlatmak
mmkn:
"nandrma gc dudaklarnn arasndayd."
[11] Bu yzden Atina'da tm halk ve de kentin ileri gelen
leri onu ok beeniyor, sanki dnya d bir varlkm gibi
ona hayranlkla bakyorlard. Ancak balangta birok ki
inin kzmasna neden oldu, bamszl ve akszll
nedeniyle, Sokrates gibi, nefretleri zerine ekti. Bir Anytos
ve Meletos'tan (Sokrates'e dava aanlar - ev. n.) daha faz
las, Sokrates'e yaptklar gibi, ona da dava ap ayn su
lamalarda bulundu: Kimse onu kurban adarken grmemi
ve Eleusin Gizemlerinde kutsanmayan bir tek o kalmt.
Ama o, banda elenkle ve temiz giysileriyle kendini ce
saretle savundu. Bu ekilde halkn karsna kt ve sesini
ykseltmeden, ama kendi tarzndan daha sert bir ekilde ko
nutu. Tanra Athena'ya hi kurban kesmedii sulamasna
u szlerle cevap verdi: "Atmallar, bugne kadar kurban
kesmedim diye armayn; benim kurbanlk hayvanlanma
ihtiyacnz olmadn dnyordum." Gizem trenleriy
le ilgili ikinci sulama iin de unlan syledi: "Kutsamalara
katlmaymn salam bir nedeni var: Trenler kt olsayd,
bunu kutsanmamlara anlatmadan geemezdim, onlan kut
sama konusunda uyarmam gerekirdi; ama iyiyseler, bunu
herkese sylemek bir insanlk grevi olur." Bu szler, ona
404

Lukanos

frlatmak iin ellerinde talan hazr tutan Atinallan yattr

d; halk merhametli davrand ve o andan itibaren ona hr
met edip sayg gsterdi, hatta sonunda hayran kald. Oysa
o savunmasnn banda olduka sert bir sesle yle demiti:
Atmallar, bamda bir elenk olduunu gryorsunuz; o
halde imdi beni de kurban edin; nceki kurbanlarnzdan
tanrlar honut kalmad."
[12] Ben imdi onun yerini bulan nkteli szlerinden ba
zlarn buraya almak ve nce Favorinus iin syledikleriyle
balamak istiyorum. Favorinus konumalarnn, zellikle de
araya serpitirilmi dizelerin Demonax tarafndan alaya aln
dn renmiti, nk bu dizeler yoz, ruhsuz, kadns ve
tamamen felsefe dyd. Bunun zerine o Demonax'a gidip
sordu: "Sen kimsin ki, benim yaptklarma dil uzayorsun?"
Demonax, "kolayca yanlmayan kulaklara sahip bir insan",
diye karlk verdi. Ama Sofist srarla sormaya devam etti:
"Senin ocukluktan felsefeye gemeni hangi aralar salad?"
Cevap: "Testisler".
[13] Favorinus bir gn yine ona gelip sordu: "En ok hangi
felsefi akm beeniyorsun?'' Bunun zerine Demonax, "sana
benim filozof olduumu kim syledi?" dedi ve kahkahalarla
glerek gitmek iin davrand. Favorinus, "niin glyorsun?"
diye sordu. "Bir kimsenin filozof olup olmadn o kiinin
sakalna bakarak anlaman, ama sende sakal olmamas bana
gln geliyor."
[14] Sofist Sidonius bir zamanlar Atina'da adn duyur
makla ve felsefeyi batan sona aratrm olmakla vn
yordu; onun szlerini neredeyse kelimesi kelimesine burada
tekrarlayabilirim: "Aristoteles beni Lyceum'a arrsa, bu
anya uymak isterim; Platon beni Akademi'ye davet ederse,
yola derim; Zenon el ederse, Stoa benim barnam olur;
Pythagoras arrsa, susmak isterim." Bunun zerine dinle
yiciler arasndaki Demonax ayaa kalk ve yle dedi: "Sido
nius, Pythagoras seni anyor."
405

Kpeklerin Bilgelii

[15] MakedonyalI bir yneticinin gzel bir delikanl olan

olu, Sofistlere zg bir paralojizm ne srerek ve sonucun
zmn aklamasn isteyerek Demonax' rahatsz edince,
yle dedi: "Delikanl, ben sadece bir ey biliyorum: Senin
mantn insann iine nfuz ediyor." Delikanl bu iki anlaml
akaya fkelenerek tehdit etti: "Sana imdi erkei gsterece
im!" Bunun zerine Demonax glmseyerek sordu: "De
mek ki bir erkein var?"
[16] Bir defasnda, iekli bir giysiyle ortalkta salman bir
atleti -Olimpiyat birindsiydi- alaya almt, bunun zerine
adet bir tala onun ban yard ve kan akmaya balad. ev
redekiler, sanki her biri atlet tarafndan yaralanm gibi fke
lendi ve "Konsle! Konsle!" diye bard. Ancak Demonax,
"hayr, Konsle deil, hekime" dedi.
[17] Bir gn sokakta yrrken altn bir yzk buldu. Pazar
yerine bir tabela asarak zerine, yz kaybeden sahibinin
bavurmasn, yzn arln syleyebilir ve stndeki
ta tarif edebilirse geri alabileceini yazd. Gzel bir deli
kanl, yz kendisinin kaybettiini iddia ederek bavurdu.
Ama doru drst hibir ey syleyemedii iin, Demonax
ona, "Delikanl, git, ve sana ait olan yze iyi dikkat et; buradakini sen kaybetmedin."
[18] Romal bir senatr olunu Atina'da onunla tantrd.
Delikanl ok gzeldi, ama yoz ve kadnsyd. Senatr, "o
lum sana sayglarm sunar" dedi. Demonax, "gzel bir ocuk,
sana ve tamamen anasna layk!"
[19] Kendisini bir ay postuyla filozof olarak tantan bir
Kinik'e gerek adyla -ad Honoratus'tu- deil, "bay ay"
diye hitap ediyordu.
[20] Biri ona sordu: "En byk mutluluu nerede gryor
sun?" O, "sadece zgr olanlar mutludur" diye cevap verdi.
Bunun zerine beriki: "Ama pek ok zgr insan var." Demonax: "Kanmca, ne umuttan ne de korkudan haberi olan biri
[mutludur}." teki: "Ama bu nasl olabilir? Biz hepimiz az
406

Lukianos

ok bu duygularn klesiyiz." - "Evet" dedi Demonax, "ama

sen kendine iyice bir bakarsan, insani evrede neyin olup bit
tiini, umudun ya da korkunun neyi hak ettiini bulamaya
caksn, nk btn ho olan ve olmayan eyler gnn birin
de sona erecek.4
[21] Peregrinus Proteus onu knad: "Sen ok glyorsun
ve insanlarla alay ediyorsun. 'Kpek' olmak istemiyorsun!"
Demonax, "Peregrinus, sen insan olmak istemiyorsun" diye
karlk verdi.
[22] Doa filozoflarndan biri taban-kartlar (antipoden)
zerine bir konuma yapyordu. Demonax onu yukarya do
ru ekti, bir kuyunun bana gtrp sudaki yanssn gste
rerek sordu: "Kannca taban-kartlan byle mi grnyor?"
[23] Biri y le diyordu: "Ben bir bycym, etkili szle
rimle herkese, istediim eyi bana vermesi iin telkinde bu
lunabilirim." Bunun zerine Demonax, "sakn arma, ben
de senin meslektanm. Cann istiyorsa benimle frna kadar
gel, byl szlerim nedeniyle ve afsunlu aracmla firmann
bana nasl bir somun verdiini greceksin" dedi. O bununla,
byl bir sz gibi ayn gce sahip paray ima ediyordu.
[24] Byk Herodes, ok erken len Polydeukes'in yasn
tutuyordu ve sanki [hemen] binecekmi gibi, atlan koulmu
arabasnn her zaman hazr tutulmasn ve yemeinin ha
zrlanmasn emretti. Demonax gelip ona yle dedi: "Sana
Polydeukes'ten bir mektup getirdim." Herodes sevindi ve
Demonax'n da terifata uyup tekilerle birlikte aasn din
dirmeye alacan dnd: "O ne istiyor, Demonax?" "Hl gidip ona kavumadn iin sana dargn."
[25] Biri, olunun yasn tutuyordu ve karanlk bir odaya
kapanmt. Demonax onun ziyaretine geldi ve yle dedi:
"Ben bir bycym, olunun ruhunu arabilirim; bana
sadece bugne kadar kimsenin yasn tutmak zorunda kal
mam kiinin adn vermen yeter." Beriki skntya girdi
ve duraksad -olaslkla aklna kimsenin ad gelmedi-, bunun
407

Kpeklerin Bilgelii

zerine Demonax, "Gln. Ac ekmeyen kimsenin olmad

m gryorsun ve bu acya katlanann sadece sen olduunu
dnyorsun" dedi.
[26] Demonax, konumalarnda ok eski ve yabans ifa
deler kullananlarla da eleniyordu. Bunlardan birine bir ey
sordu, ve o da ar klasik bir Attika diliyle cevap verdi. Demonax yle dedi: "Benim sorumun tarihi 'bugn'd; cevab
nn tarihi is e ' Agamemnon kralken' oldu."
[27] Bir dostu ona, "oluma dua etmek iin benimle Asklepios tapmama gel Demonax" dedi. Bunun zerine o:
Asklepios'un tamamen sar olduunu mu ve dua ettiimiz
zaman bizi buradan duyamayacam m sanyorsun?"
[28] Bir defasnda iki cahil filozofun tarttklarm grd.
Biri sama sapan sorular soruyor, teki anlamsz cevaplar ve
riyordu. Bunun zerine yle dedi: "Dostlar, bu durum size,
sanki biriniz bir tekeyi sayor, teki de altna bir elek tutu
yormu gibi gelmiyor mu?"
[29] Peripatetiki Agathokles, ilk ve tek diyalektiki olmak
la vnyordu. Demonax yle dedi: "Evet, ama Agathokles,
eer ilk diyalektikiysen tek deilsin, teksen, ilk deilsin."
[30] Babasnn murahhas olarak Kk Asya'ya giderken
Yunanistan'dan geen Konsl Cethegus, konumalaryla ve
davranlaryla kendini gln duruma drmt. Yann
dakilerden biri yle dedi: "O byk bir karga leidir." - "Ha
yr, tanr akna", dedi Demonax, "byk bile deil."
[31] Filozof Apollonios, eitmen olarak saraya arlmt,
yannda rencilerinden oluan byk bir grupla yola kt.
Demonax bunu grd ve yle dedi: "Apollonios, Argonodanyia birlikte gidiyor.
[32] Biri ona, "sence ruh lmsz m ?" diye sordu. O,
"lm sz, evet, ama btn teki eyler gibi" karln
verdi.
[33] Herodes ile ilgili olarak yle der dururdu: "Platon
hakl; bizde birden fazla ruh var; zira hl yayorlarm gibi
408

Lukancs

Regilia ile Polydeukes'i arlayarak yedirip iiren ve byle

konumalar yapan ayn ruh olamaz."
[34] Duyuru'yu iittikten sonra Atmallara aka u soruyu
sorma cesaretini gsterdi: "Grek-olmayanlan Gizem trenle
rinden niin dlyorsunuz? Oysa bu trenlerinizi ilk defa Eu
molpos -G rek olmayan biri, bir Trakyal- balatmt."
[35] Bir defasnda kn deniz yolculuuna kmak istedi.
Bir dostu, "teknenin batmasndan ve balklara yem olmaktan
korkmuyor musun?" diye sordu. O, "bu kadar ok balk ye
mi olan ben, onlarn da beni yemelerine izin vermeseydim
nankrlk olurdu" karln verdi.
[36] Hatibin biri ok kt konuuyordu. Demonax ona,
"devaml altrma yapmak insan usta yapar" dedi. Hatip:
"Ama ben durmadan kendimle altrma yapyorum." Bunun
zerine Demonax: "Seni dinleyen bir budalaysa, bunda a
lacak bir ey yok."
[37] Falcnn biri cret karlnda kehanette bulunuyor
du. Demonax ona, "niin cret aldm anlamyorum. Eer
sen aln yazsn deitirebiliyorsan, talep ettiin cret ok az
olurdu. Ama her ey tanrnn istedii gibi olacaksa, senin bu
kehanetlerin ne e yarar?" dedi.
[38] Beden sal hl yerinde olan yal bir Romal ona,
"aa direklerle yakn dv" gsterisi yapt ve sordu: "Ne
diyorsun Demonax? yi dvtm m?" - "Evet" dedi beriki,
"odundan bir rakibe kar."
[39] zmsz sorular da hazrcevaplkla yantlyordu.
Biri aka olsun diye ona sordu: "Eer ben 1000 kilo odunu
yakarsam Demonax, ka kilo duman meydana gelir?" Demo
nax, "klleri tart; geriye kalan yekn dumandr."
[40] Tamamen cahil, Grekesi hatalarla dolu bir insan
olan Polybios adnda biri ona yle dedi: "mparator bana
Roma yurttalk hakkn fahri olarak verdi." Bunun ze
rine Demonax: "Keke seni Romal deil de Grek yapm
olsayd!"
409

Kpeklerin Bilgelii

[41J Erguvan rengi eritlerinin geniliiyle alm satan

yksek tabakadan birini grd. Adamn giysisini tutarak ona
gsterdi ve kulana unlar fsldad: "Bu, senden nce bir
koyunun zerindeydi - ve o bir koyundu!"
|42] Bir gn hamama gitmiti, su neredeyse kaynar dere
cede scakt. Suya girmekten ekinince, biri ona korkak diye
seslendi. O, "syle bakalm, bunu vatan iin mi yapmalym?"
dedi.
[43] Biri, "sence Hades neye benziyor?" diye sordu. O,
"biraz bekle; sana oradan haber gndereceim" diye karlk
verdi.
[44] Admet adnda kt bir air ona, tek satrlk bir epigram kaleme aldn ve mezar tama yazlmasn vasiyet etti*
ini anlatt. Epigram yleydi:
"Ey toprak, al Admet'in bedenini; ama gkyznde
kendisi."
Demonax gld ve yle dedi: "Gzel bir dize Admet! Henz
mezar tama yazlmam olmas ne kadar kt."
[45] Biri onun bacaklarnda, genellikle yallarda grlen
baz belirtiler fark etti ve sordu: "Bunlar ne Demonax?" Be
riki dosta glmseyerek, "beni Charon5 srd" diye karlk
verdi.
[46] Bir Spartal klesini krbalyordu. Demonax bunu
grd ve dedi ki: "Klene senin kendi ayrcalklarm bahet
meyi kes."
[47] Danae adnda bir kadn erkek kardeiyle kavgalyd.
Demonax kadna, "mahkemeye git; sen Akrisios'un km Da
nae deilsin ki" dedi.
[48] O en ok, gerei aramak iin de, sadece grn
te felsefe yapanlara kar mcadele ediyordu. stnde bir
harmani, srtnda heybe, elinde denek yerine kocaman bir
tokmakla Kinik'in biri yksek sesle Antithenes'in, Krates'in
410

Lukianos

ve Djogenes'in rencisi olduunu syleyip duruyordu. Demonax, "yalan sylemeyi kes" dedi, "sen Hypereides'in rencisisin."
[49] Atletlerden birounun gremek ve yumruk oyna
mak yerine, msabaka kurallarna aykn davranarak, birbi
rini srdklarna tank olmutu. Bunun zerine yle dedi:
"Bugnn atletlerine yandalarnn 'aslan' demesine ama
mal."
[50] Onun Konsle syledikleri hem zekice hem de ine
leyicidir. Konsl, bacaklarndaki ve tm bedenindeki kllar
katran yaksyla temizletenlerdendi. Kiniklerden biri ortaya
kp onu bu yzden knad ve sefih, ecinsel biri olmakla su
lad. Buna fkelenen Konsl, Kinik'i yakalattrd ve falakaya
yatrlmas ya da ceza olarak srgne gnderilmesi iin n
lemler ald. Tesadfen orada bulunan Demonax ona bu kadar
sert davramlmamasn diledi; o sadece Kiniklerin geleneksel
konuma zgrln talep etme cretini gstermiti. "Peki"
dedi Konsl, "bu defa senin hatrn iin onu serbest brakyo
rum, ama o ileride de byle bir ey yaparsa hangi cezay hak
ediyor?" - "Onun kllarn hardal yaksyla temizlet."
[51] mparator baka bir [Konsle] [birok] birliin ko
mutanln ve ok nemli bir vilayetin ynetimini emanet
etmiti. Konsl, "en iyi ekilde nasl ynetebilirim?" diye
Demonax'a sordu. "fkeni dizginle, az konu, kulan a "
[52] Biri ona, "rek yemeyi sever misin?" diye sordu. Demonax. "Arlarn sadece budalalar iin mi petek yaptn sa
nyorsun?"
[53] Stoa yaknlarnda eli kopmu bir heykel grd. "Atinallar, Kynaigeiros'a sayglarn bronz bir heykelle gster
mek iin vakit ayrm" dedi.
[54] Kbnsl Rufinos -Peripatetiki topal kastediyorumavluda sk sk bir aa bir yukar yryp duruyordu. Bu
durum Demonax'm dikkatini ekti ve yle dedi: "Topal bir
Peripatetikiden daha utanmaz, daha arsz kimse yoktur!"
411

Kpeklerin Bilgelii

[55] Epiktetos onun [bekr hayab srmesini] bana kakyor

ve evlenmesini ocuk sahibi olmasn neriyordu: "Doaya,
kendinin yerine bir bakasn brakmak bir filozofa da yarar!"
Ancak Demonax rtlmez bir argmanla karlk verdi: "Azi
zim Epiktetos, kzlarndan birini bana vermek ister misin?"
[56] Onun, Aristotelesi Herminos'a syledikleri de anma
ya deer. Demonax onun deersiz, ok kt biri olduunu,
Aristoteles'in adn ve onun on kategorisini azndan dr
mediini biliyordu. "Herminos" dedi, "on misli kategorik bir
cezay hak ediyorsun."
[57] Atinallar, Korinthoslulara yknerek gladyatr m
sabakalarn dzenleme konusunda fikir yrtmeye bala
ynca, Demonax sz alp yle dedi: "Atinallar, oylamadan
nce merhamet sunan ortadan kaldrmanz diliyorum."
[58] Olympia'y ziyaretinde Elis'in yurttalar onun onu
runa bronz bir heykel dikme karan ald. Ama o yle dedi:
"Elisliler, bunu asla yapmamalsnz; bu, sayglarn bir hey
kelle ne Sokrates'e ne de Diogenes'e gsteren atalarnza kar
bir sulama olurdu."
[59] Bir hukuk bilginine yle dediini duymutum: "Ya
salar, ister ktler, ister iyiler iin yaplm olsun, aslnda ya
rarszdr: yilerin yasaya ihtiyac yoktur; ktler ise yasalarla
dzelmez."
[60] Homeros'tan bir dizeyi sk sk tekrarlard:
"Aym pav alyor geride kalanla canm diine takan,
bir tutuluyor korkakla yrekli."6
[61] Demonax, Thersites'i de vyordu: "O, Kiniklere zg
bir halk mahkemesiydi."
[62]
Biri ona, "en ok hangi filozofu beeniyorsun?" diye
sordu. Bunun zerine o, "hepsi takdire deer; Sokrates'e hr
met ediyorum; Diogenes'e hayranlk duyuyorum; Aristippos'u
seviyorum" diye karlk verdi.
412

Lkianos

[63] Demonax neredeyse yz yama ulamt, hi hasta ol

mad, asla kederli deildi, kimseye yk olmad, bakalarndan
hibir ey istemedi, iyi bir dosttu, hi dman yoktu. Atmallar
tarafndan ve tm Yunanistan'da o kadar ok seviliyordu ki, or
talkta grnd zaman kentin ileri gelenleri ayaa kalkyor
ve herkes sessizlie gmlyordu. Sonunda, artk ok yalan
d zaman evlerden herhangi birine davet edilmeden giriyor,
yemek yiyor ve orada uyuyordu; ev sahipleri onun ahsnda, bir
tannrun zuhurunu, iyi bir ruhun eve terif ediini gryordu.
Frnlarn nnden geerken firmalar arkasndan koup ekmek
lerini ona adeta zorla kabul ettirmeye alyordu, eer o kabul
ederse mutluluktan uuyorlard. Evet, ocuklar bile ona meyve
ler sunuyor ve baba diyorlard.
[64] Bir defasmda Atina'da bir karklk, bir kargaa mey
dana geldi. O, halkn topland yere geldi ve sadece grne
rek kalabal susturdu. Halkn aklnn bana geldiini g
rnce, tek sz sylemeden tekrar uzaklat.
[65] Artk uzun sre kendine bakamayacan anlaynca,
orada hazr bulunanlara, rtkann msabakalar kapatr
ken okuduu dizeleri tekrarlad:
"Bitti msabakalar.
Elde edildi galibiyetler,
Ve kazand en iyiler.
Vakit geldi ark,
Ayak srmeyin bu yzden."
O ok kanaatkard ve karlat herkese grnd gibi,
yani nee iinde yaamdan aynld. lmnden ksa sre
nce, ona nasl gmlmek istediini sordular. "O kadar u
ramayn'' dedi, "koku beni gmecektir." "Ama" dediler,
"byle bir insann cesedinin kulara ve kpeklere yem olmas
ayp deil mi?" "Hayr" diye karlk verdi, "lmmn de
baz canl varlklara yararl olmas ok doaldr."
413

Kpeklerin Bilgelii

[67] Buna ramen Atinallar, masraf devlete ait olmak ze

re, onu byk bir trenle topraa verdi ve uzun sre yasn
tuttu. Yorgun dt zaman oturarak dinlendii ta koltuu
ba tac ettiler ve sayg gstermek iin elenklerle sslediler,
zira onun oturmu olduu ta bile onlar iin kutsald. Cenaze
treninde kimse eksik deildi, zellikle de filozoflar; tabutu
mezara kadar onlar tad.
Bunlar, zengin bir malzemeden seilmi ksa blmler,
ama buradan bile bu ulu insann nasl biri olduunu okuyup
anlamak mmkn.

Kinik
768 LUKANOS. (?) Cynicus
[1] LYKNOS: Hey sen, niin sakalm ve uzun salarn var
da, i amarn yok? Ortalkta niin yan plak, yalnayak
dolayorsun ve bu insana yakmayan, hayvanlara zg
gezgin yaamn neden setin? Normal insanlara karlk,
holanmadn eyleri niin her zaman bedenine layk gr
yor, babo dolayorsun, sert topran zerinde uyumaya
hazrsn,aslnda ince, yumuak ve renkli olmayan harmanin
kirden kaskat kesilmi?
KNK: Benim byle eylere ihtiyacm yok. Sahip olduk
larm, ok kolay elde edebileceim eyler ve sahibine zor
luk karmayan cinsten. Bunlar bana yeter. [2] Ama syle
bana ltfen, Lksn bir ktlk olduunu dnmyor
musun?
LYKNOS: Mutlaka.
KNK: Yaln bir yaamn erdem olduunu?
LYKNOS: Mutlaka.
KNK: Biroundan daha yaln bir mr srdm ve
onlarn benden daha ok para harcayarak yaadn gr
yorsun: Niin onlan deil de, beni knyorsun?
414

Lukianos

LYKNOS: Ama -tanr bilir ya!-, sanki bakalarndan daha

yeln yayonnusun gibi gelmiyor bana, tersine, daha muh
ta, hatta tamamen muhta ve meteliksizsin gibi. Her gn ek
mek dilenen bir serseriden farkn yok.
[3] KNK: Konumamz bu noktaya geldii iin, istersen
"muhta" ve "yeterli" kavramlarnn ne anlama geldiini
aratralm.
LYKNOS: Nasl istersen.
KNK: Bir insan iin ihtiyalarm karlayan ey "yeterli"
midir? Yoksa sen nasl gryorsun?
LYKNOS: Evet, doru.
KNK: Ve muhtalk insann ihtiya duyduu eyden
yoksun kalmas, gerekli eylerin yetmemesi deil mi?
LYKNOS: Evet.
KNK: O zaman yaamda benim hibir eksiim yok; n
k sahip olduum her ey ihtiyalarm karlyor.
[4] LYKNOS: Bununla ne demek istiyorsun?
KNK: ihtiya duyduumuz eylerin maksadn birer bi
rer ele almak nas olurdu sence? Diyelim ki bir ev, onun mak
sad bizi korumak, yoksa deil mi?
LYKNOS: Evet.
KNK: Peki. Giysilerin anlam ne? Onlar da bizi koruyor mu?
LYKNOS: Evet.
KNK: Sana soruyorum, korunmaya niin ihtiyacmz
var? Korunan kii kendini daha iyi hissetsin diye deil mi?
LYKNOS: Sannm yle.
KNK: Ayaklarmn kt durumda olduunu mu d
nyorsun?
LYKNOS: Bilmem.
KNK: Bunu bulmak iin bir olanak var. Ayaklarn grevi
nedir?
LYKNOS: Yrmek.
KNK: Sence ayaklarm bakalannnkinden daha kt
m yryor?
415

Kpeklerin Bilgelii

LYKtNOS: Galiba hayr.

KNK: Demek ki onlar grevini iyi ekilde yerine getiremiyorsa, durumlar da iyi deildir.
LYKNOS: Galiba.
KNK: Benim ayaklanma gelince, onlarn durumu, gr
ne gre bakalarmnkinden daha kt deil.
LYKNOS: yle bir izlenim edinmedim.
KNK: iyi. Bedenimin geri kalan ksmlan acaba daha kt
bir durumda m? Eer ktyse beden zayf der, zira bede
nin erdemi g, kuvvet deil midir? Bedenim gsz m?
LYKNOS: Bana yle grnmyor.
KlNK: Demek ki, ayaklarmn da bedenimin geri kalan k
smlarnn da korunmaya ihtiyac yok. Eer korunmaya ihti
ya duysaydlar, durumlan kt olacakt. Zira eksiklik genel
olarak bir ktlktr ve bundan mustarip olann esenliine
halel getirir. Bir ey daha: Sadece ne bulursam onu yediim
iin, beslenme durumum hi de daha kt deil.
LYKlNOS: Hayr, grlyor.
KlNK: Yanl beslenmi olsaydm, salkl olmazdm.
nk yanl beslenme bedene zarar verir.
LYKlNOS: Don.
[5| KNtK: O zaman syle bana, eer btn bunlar do
ruysa, yaam tarzm niin knyor ve hor gryorsun, amas
buluyorsun?
LYKlNOS: Zeus hakk iin! Sayg gsterdiin doa ve
tanrlar yeryzn bizim kullanmmza sundular ve ondan
birok iyi ve gzel eylerin meydana gelmesini saladlar,
her eye fazlasyla sahibiz, hem de yalnz ihtiyacmz kar
lamak iin deil, haz almamz iin. Ama senin hibir eyde
ya da neredeyse hibir eyde gzn yok, herhangi bir hay
van gibi bunlarn hibirinden zevk almyorsun. Bir hayvan
gibi su iiyor, bir kpek gibi ne bulursan onu yiyorsun, ba
rnan bir kpeinkinden farksz. Saman dolu bir barnak
sana da kpee de yeterli oluyor. Srtndaki harmani bir
416

Lukianos

dilencininkinden hi de daha dzgn ve zenli deil. Bun

larla yetinen sen eer doru dnrsen, o zaman tanrnn
ynl koyunlan, tatl araplar veren zmleri, zeytinyan,
bab ve baka her eyi, bizlerin ok deiik yiyecekleri, tat
l araplar, paras, yumuak bir yata, gzel bir evi olsn
diye, bol bol ve ahane bir eitlilik halinde yaratmas yan
lt. Zira sanat rnleri de tanr vergisidir. Btn bunlardan
vazgeen bir mr, rnein hapishanedeki insanlar gibi,
bakalar tarafndan vazgemeye zorlanlsa bile, acnacak
bir mrdr. Ama ok daha aan as olan, insann btn g
zelliklerden kendi isteiyle vazgemesidir; bu ise gerekten
tam anlamyla lgnlktr.
[6] KNK: Evet, belki haklsn. Ama bana unu syle: Diye
lim ki, zengin bir adam byk bir len dzenliyor ve birok
insan, hastasn da salklsn da davet ediyor ve nlerine de
iik yiyecekler koyuyor. imdi biri, salkh ve bir tane midesi
olduu, ok az yiyecee ihtiya duyduu halde, yalnz nndekileri deil, uzaktaki ve hastalara ait yiyecekleri de yerse, bu
adam hakknda ne dnrsn? O makul biri midir?
LYKNOS: Hayr, deildir.
KNK: Peki. Ona kanaatkar der misin?
LYKNOS: Hayr, onu da diyemem.
[7] KNK: Tamam. Diyelim ki, baka bir konuk masadaki
deiik birok yiyecee aldr etmiyor, nndekilerden ih
tiyacna yetecek kadar olan bir tanesini seiyor, ve onu, yal
nz onu grg kurallarna uyarak yiyor; teki yiyeceklere bir
kez olsun dnp bakmyor. Sence bu kincisi daha kanaatkar,
daha iyi deil mi?
LYKNOS: Evet.
KNK: imdi anlyor musun, yoksa bunu sana aklamal
mym?
LYKNOS: Neyi?
KNK: Tanr, u cmert ev sahibine benzer: O nmze
deiik, eit eit yiyecek koyar, ki bylece herkes, salkls
417

Kpeklerin Bilgelii

da, hastas da, gls de, zayf da uygun bulduklar eyleri

yiyebilsin, ama her eyi deil, sadece ulaabildii ve zellikle
ihtiya duyduu kadarm.7
[8]
Ama siz, agzllkten ve lszlkten dolay btn
yiyecekleri nne eken konua benziyorsunuz. Siz nerede
ne varsa onun tadna bakmak istiyorsunuz, yalnz ulaabil
diklerinize deil, nk topraklarnz, deniziniz size yetmi
yor, dnyann bir ucundan yiyecekler getirtiyorsunuz. Ya
bana mallara yerlilerinden, pahallara ucuzlarndan, zor elde
edilenlere kolay elde edilenlerden daha ok deer veriyorsu
nuz. Tek kelimeyle: Tasasz yaamak yerine, dert ve znt
ekmeyi tercih ediyorsunuz. Zira mutluluunuzun, bu kadar
gurur duyduunuz pahal koullarm dert ekmeden, tasa
lanmadan elde etmek mmkn deildir. Bu kadar can att
n altna, gme, pahal evlere, k giysilere, bunlara ait her
eye bir bak: Btn bunlar ne kadar abaya, ne kadar kana,
ne kadar lme, ne kadar insan kaybna mal oluyor (bazla
r bu yzden ak denizlerde telef oluyor, bazlarnn kaderi
bu tr eyleri ararken ya da retirken bir trajediye dn
yor), evet, insanlar bu tr eyler uruna amanszca savayor,
birbirine pusu kuruyor, dost dostuna, oul babasna, kans
kocasna. rnein Eriphyle altn iin kocasna ihanet etti. [9]
Renkli giysiler insan daha scak tutmad, altn daml evler
daha iyi korumad, gm ve altn kupalar araba daha ok
tat vermedii, fildii yataklar daha rahat uymay salamad
halde, ite btn bunlar oluyor; tam tersine, zengin birinin
fildii yatanda, pahal damnn altnda uykusuz geceler ge
irdii sk sk grlyor. Byk masraflarla hazrladnz
yiyeceklerin fazla beslenme deeri olmadn, bedene zarar
verdiini ve hastalklara yol atn sylememe gerek var
m? [10] nsanlarn cinsel arzularm tatmin etmek iin nasl
zahmet ektiini, eziyetlere katlandm sylememe gerek
var m? Oysa btn bu ihtiyalar karlamak, eer sra d
olmak istenmiyorsa, ok kolaydr. Ama insanlara bu alanda
418

Lukianos

lgn ve ahlaksz olmak yetmiyor: Cinsel ilikiyi yozlatryor

ve her eyi doal olmayan amalar iin kullanyorlar, tpk
bir kimsenin yataktan yatak olarak deil de bir araba olarak
yararlanmak istemesi gibi.
LYKNOS: Byle bir eyi kim yapar?
KNK: Siz! insanlar bir yk hayvan olarak ktye kul
lanyorsunuz, onlara yataklarnz, sanki bir arabaym gibi,
srtlarnda tamalarm emrediyor, kendiniz yatan zerine
yaylp oradan bu insanlar birer eekmi gibi "saa! sola de
il!" diye emirler vererek sevk ve idare ediyorsunuz. Ve kim
bunu daha ok yapabilirse, kendini daha mutlu sayyor. [11]
Yalnz et yemekle kalmayp, buradan erguvan boya madde
sini karanlarn, tanrnn yarattklarm da doal olmayan
amalar iin kullandklarm dnmyor musun?
LYKNOS: Hayr, Zeus hakk iin, nk erguvan bal
nn (salyangozunun) (nucella lapillus; purpurea lapillus ev. n.) yalnz eti yenmez, stelik ondan boya maddesi de
elde edilir.
KNK: Evet, ama bu onun yaamnn amac deil. Bir tes
tiyi, mutlaka gerekiyorsa tencere olarak kullanmak mmkn
olurdu, ama o bu ama iin yaplmamtr. Bu insanlarn se
faletini ayrntlaryla anlatmak nasl mmkn olur? Zira bu
sefalet ok byk! Bunlarla bir iliiim olmasn istemediim
iin beni suluyorsun. Ama ben, ulaabildii ucuz eylerin
tadm karan ve lks yiyeceklere istek duymayan doru d
rst bir insan gibi yayorum.
[12]
Ayrca benim, ok az ve mtevaz ihtiyalarm oldu
u iin bir hayvan gibi yaadm dnyorsan, o zaman,
senin mantm izlersek, korkarm ki tanrlar hayvanlardan
hl daha aadalar. Zira onlarn hibir eye ihtiyac yok.
Ama sen, ok az (?) ihtiya sahibi olmann ve birok eye sa
hip olmann ne anlama geldiini tam olarak bilmek istiyorsan
bir defa daha dn: ocuklarn ihtiyalar yetikinlerinkinden daha fazladr, kadnlarnki erkeklerinkinden, hastalannki
419

Kpeklerin Bilgelii

salkl olanlannkinden, ve genel olarak daha az iyi olanlarn

ihtiyalar daha iyi olanlannkinden fazladr. Bu yzden tannlann hibir eye ihtiyac yoktur ve tanrlara ok yakn olanlar
ok az eye ihtiya duyar.
[13]
Yoksa insanlarn en iyisi, tannsal bir kii olan ve hakl
olarak bir tann saylan Herakles'in trajik bir yazg tarafndan
yan plak, srtnda bir postla ve hibir eye ihtiya duyma
dan akn gibi dolamaya zorlandn m sanyorsun? Hayr,
bu byk insan trajik bir ileri deildi, bakalarn, katlanmak
zorunda kaldklan felaketlerden kurtard; o yoksul da deil
di, yeryzne ve denizlere hkmediyordu. Nerede bir eye
el atarsa onu baaryordu ve insanlarn arasndan kaybola
na kadar karsna, onunla e ya da ondan daha stn kimse
kmamt. Onun rtnecek bir eyi ve sandaletleri olmad
iin mi yar plak dolatn sanyorsun? Bunu sylemek
mmkn deil. Hayr, o kendine hkim oluyor ve kanaatkar
yayordu; lks iinde yaamak deil, dayankl olmak isti
yordu. Ve Poseidon'un olu, ann yetitirdii en iyi insan
olan rencisi Theseus Atmallara hkmetmiyor muydu?
[14] Ama o da yalnayak ve yan plak dolamak istiyordu ve
sakal brakmaktan, salarn uzatmaktan holanyordu, hem
de yalnz o deil, o ada yaam btn erkekler. Zira onlar
szlerden daha iyiydi ve sakaln kesmek, tpk bir aslan gibi,
kimsenin akima gelmiyordu. nk yumuak, dzgn bir
dit, onlara gre, daha ok kadnlara yakrd, ama onlar birer
erkekti ve erkek gibi grnmek istiyorlard; sakal onlar iin,
bir ahn ya da aslann yelesi gibi, erkein ssyd. Tann bu
hayvanlara yeleyi zel bir ss olarak vermiti. Erkee de ayn
anlamda sakal bahetti. Ben bu eski gnlerin erkeklerine y
knyorum, onlar kendime rnek alyorum, ama mutluluklan iyi yemeklerden, gzel giysilerden ibaret olan, sakallarn
kestirip bedenlerindeki kllar temizleyen bugnkler gibi
olmak istemiyorum; hatta bu kiiler aza alnmas mmkn
olmayan eyleri bile doal durumlarnda brakmyor.
420

Lukianos

[15]
Ben ayaklarmn, mitteki Cherion'unki gibi, at toyna
olmasn isterdim. Benim de, bir aslan gibi yataa, bir kpek
gibi pahal yiyeceklere ihtiyacm yok. Tm yeryz, ihtiya
larma yeten yatam, evren de evim olsun; en kolay elde
edebileceim eylerle beslenirim sadece. Altn ve gm,
dostlarmdan biri kadar, asla arzu etmemeliyim. nk in
sanln bana btn ktlkler bu arzulardan dolay gelir:
Devrimler, savalar, komplolar, cinayetler. Hepsinin kayna
agzllktedir. Bu tutku benden uzak kalsn, asla elimdekinden fazlasn istemiyorum; buna karlk [daha] azla ye
tinebilirim. [16] ite bunlar benim dncelerim, grdn
gibi kitlenin dncelerinden tamamen farkl, tikelerimiz
arasnda byk bir fark olmas gibi, d grnmzle de
kitleden ayrlmamza kimse amasn. Kithara alan birinin
zel bir giysisi, flt alann kendi giysisi, tragedya oyuncusu
nun kendi giysisi olmasn doru bulman beni artyor, ama
cesur bir insann zel bir giysisi olmasna gz yummuyorsun
ve ondan, be para etmez kitle gibi giyinmesini istiyorsun.
Eer cesur insanlarn bir niformas olacaksa, hovardalarn
utanmazlk sayp asla giymeyecei niformadan baka onla
ra hangi giysi daha uygun derdi ki?
[17]
Demek ki, beni nasl gryorsanz, size yle geliyo
rum: Kirli, apal, harmanili, uzun sal, yalnayak; ama siz
olanlar gibi giyiniyorsunuz, giysilerinizin rengi, dzgn
l, i amarlarnzn bolluu, atklarnz, sandaletleriniz,
ustaca yaplm salarnz, kokunuz onlarnkinden farkl de
il. nk siz zaten, faniler arasndaki en mutlular gibi ko
kuyorsunuz! Ama bir olan gibi kokan erkein deeri nedir?
Ayrca siz zahmet ekmeye, meakkate de gelemezsiniz ve
haz tutkunuz onlarnkinden daha az deil. Onlar gibi ayn
yemekleri yiyor, ayn yataklarda yatyor ve yryorsunuz.
Yani: Asla yrmek istemiyor, kendinizi insanlar ya da yk
hayvanlan tarafndan eya gibi tatyorsunuz. Ama ayakla
rm beni nereye istersem oraya tayor ve ben soua daya
421

Kpeklerin Bilgelii

nacak, scaa katlanacak durumdaym, tanrlar tarafndan ya

ratlanlar hakknda hibir zaman ikyeti olmuyorum, oysa
siz byk mutluluunuzla banza gelenlerden asla honut
olmuyor, her eyden ikyeti oluyorsunuz, ve elinizdekiler
size yetmiyor, sahip olmadnz eyleri zlyorsunuz: Kn
yaz, yazn k, scakta souu, soukta sca, tpk mkl
pesent ve durmadan mzmzlanan hastalar gibi. Sulu olan,
hastalarda hastalk, sizde ise karakteriniz.
[18] Siz btn bunlara karn bizi deitirmek istiyor ve
daha iyi bir mr srmemizi talep ediyorsunuz, nk [size
gre] bizim davran tarzmz dncesizce, oysa kendiniz
makul bir yargya varmadan, dncesiz, sadece alkanlk
larn ve hazlarm belirledii davranlarda bulunuyorsunuz.
Sizler tpk deli gibi akan bir rman srkledii insanlara
benziyorsunuz; rmak onlar nereye srklerse, oraya gidi
yorlar ve siz de hazlarnz nereye ekiyorsa, oraya.
Durumunuz, hzla koan yabani bir ata binmi ve at drt
nala gittii iin attan inemeyen bir adamn durumu gibi. Ada
mn karsna kan biri ona sordu: "Yolun nereye?" O at gs
tererek yle cevap verdi: ''Bu hayvan nereyi uygun bulursa."
Eer biri size, "nereye gidiyorsunuz?" diye sorsayd, o zaman
yle cevap vermeliydiniz: "Zevklerimiz nereyi uygun g
rrse", ya da belirterek, "haz nereyi uygun grrse", ya da
hret hrs ya da agzllk; ama bazen fke, kimi zaman
korku ya da sizi birlikte srkler gibi grnen herhangi baka
bir tutku. Zira siz bir tek atn deil, birok atn srtnda otu
ruyorsunuz, her defasnda baka, ama daima yabani birinin,
ve hzla geip gidiyorsunuz. Bylece onlar sizi dik kayalklar
zerinden uurumlara tayor, ancak uuruma yuvarlandk
tan sonra banza gelenleri anlayacaksnz.
[19] Alay ettiiniz bu kirli pasl harmani, uzun salarm,
tm d grnm o denli etkili ki, bana sakin bir mr sr
memi salyorlar ve istediimi yapabiliyor, istediimle gr
ebiliyorum. nk bilgisiz, terbiyesiz insanlar, zellikle d
422

Lukianos

grnm byle olduu iin, benden uzak duruyor; tkrl

dmlar, daha beni uzaktan grnce kayorlar. Sadece akl ba
nda, namuslu kiiler benimle gryor ve byle insanlarla
grmek bana zevk veriyor. Szmona mutlu olanlarn8 ka
psn asla almyorum; altn elenkler, erguvan giysiler be
nim iin kendini beenmilikten baka bir ey deil ve byle
insanlara glp geiyorum.
[20]
Aynca unu da sylememe izin ver, alaya aldn ni
formam yalnz cesur erkeklere deil, stelik tanrlara da ya
raan bir giysidi. u tanr heykellerine bir bak, size mi benzi
yorlar, yoksa bana ru? Ve yalnz Greklerin tanr heykellerine
bakmakla kalma, yurt dndaki tapnaklar dola ve onlara
da bak: Orada da tanrlar benim gibi uzun sal ve sakall m,
yoksa sizin gibi sinekkayd tral m? Birounun benim gibi
i amar giymediini de greceksin. O halde, tanrlar iin
de yeterli olan niformamn hibir ie yaramadm iddia et
meye nasl cesaret edebilirsin?

NOTLAR
1 Lukian.dial, mort. 1; 11; 13; 16; 24; 27.
2 Bkz. rnein Teles 18 p. 34 ve Hor. sat. 1,1,68 vd.
3 "epi poas", Gesner'e gre: "epi ponos" ya da "epi pedos".
4 "pausomenon", "pausamenon" iin eski bir tahmini dzeltme.
5 "kerberos", eski tahmini dzeltme.
6 Hom. lly. 9 ,320.
7 "hosouper", Post'a gre: "hotouper".
8 "kalomenon" etdaimonon", YVetsten'e gre: "kalomenon anthropon .

423

7. ONOMAOS

Gi r i
Oinomaos'un yaad gnler, tahminlere gre, Plutarkos'un (45 - 119) ve Lukianos'un (120 - 180) yaad gnler
arasna rastlar. O, Talmud ve M idra'ta sz edilen ha
ham M eir'n (MS 2. yzyl) dostu "Abhnim os Haggadri"
ile ayru kii olmal. Yaam hakknda hemen hem en baka
hibir ey bilmiyoruz. Eletirel bir denemeden getii ke
hanet merkezlerinden biri olan Clarosu ziyaret etmiti.
Eserlerini yazmadan nce, Delphoi'ye hi gitmemi gibi
grnyor. mrnn, imparator H adrian'm hkm sr
d gnlerine rastlayan son yllarn, M enippos'tan bu
yana Kinik geleneini canl tutan yurdu Gadara'da geir
dii sanlyor.
Soytarnn Foyasnn Meydana karl btnyle kaybol
mutur, ama 19 blmn, Eusebios (4. yzyln ilk yllan)
Evangelium'un Hazrlam adl eserinde zet olarak korumu
tur. Ondan nce skenderiyeli Qemens (160 - 215) ve Or
genes (185 - 254), tahminlere gre, eseri zaten tanyorlard.
Lukianos'la ilikisi gzden kamaz; Lukianos'un, kendi z
gnl iindeki eseri Zeus'un rtl, Oinomaos'un ese
rini tand var saylrsa, daha iyi anlalr. Oinomaos, slup
olarak da Lukianos'u hatrlatr. Ayrca Plutarkos'un Delphoi
Diyaloglarna ynelik gndermeler de gze arpmaktadr.
Sonunda imparator Julianus Konumalar'mda, Kiniklerin bu
teki eserlerini ele almtr. Bugne kalan baka eserler: Kpe
in Gerek Sesi; Krates, Diogenes ve tekiler; Homeros'un Dnya
Gr; aynca tragedyalar. zetle denebilir ki, Oinomaos, im
paratorlar dneminin Kinizmiyle ge Yahudilik ve de Hristi
yanlk arasmda bir ba oluturur.
424

Oinomaos

Soytarnn Foyasnn Meydana karl, o zamanlar bin yl

lk bir kurum olan Grek, zellikle de Delphoi kehanetlerine
kar yazlm, malzeme ynnden zengin, renkli ve nkteli
bir sulamadr. Oinomaos, diyalektiin ve konuma sanat
nn btn silahlaryla mcadele eder ve ineleyici mizahn
ustas olduunu kantlar. O, soruna yzeysel yaklamam,
birok kayna incelemitir ve -p ek can istemese d e - oradaki
khinlik almalarndan bir izlenim edinmek iin, Claros'u
ziyaret etmitir. O, tamamen Kinizme babyd ve evkle bir
misyoner gibi, ama ayn zamanda insani zayflklar ve vatan
severlik, din adna yaplan dzenli hilebazlklan gzlemleyen
yergi yazan olarak da alt. O gnlerde kutsal geleneklere
her ynden saldrmay gze almak byk bir cesaret istiyor
du; nk Mantk, bir gerileme dneminden sonra, yeniden
ykselie gemi gibi grnyordu. nsanlarn, ciddiye aldk
lar kehanetlerin yalan dolanndan ve sefil davranlarndan
etik in yararl uygulama alanlar kazanan Kinizme zg
Dersler de ilgintir.
Burada yaymlanan kaynak metinler, Eusebios'un eserin
de yer alan metinlerden bir semeyi oluturuyor.

Kaynaklar

769 EUS. praep. ev. 5, 33,1 - 1 7 = H. 1

[1] (Apollon kehanetlerinde "lmsz" diye vlen ozanlar
bu vgy hak etmiyor.)
Ey Telesikles, insanlarn deer verdii ve lmsz bir
olun olacak,
her yerde arklar sylenecek."
Bu oul Archilochos'tu.
425

Kpeklen n Bilgelii

[2] "Mnesarchides, bir olun olacak, insanlar onu sayacak,

byk bir n kazanacak
ve kutsal elertklerin sevimlilii onu ssleyecek."
Bu ocuk Euripides'ti. [3] Homeros yle eliyor:
"Kader yaamda sana iki yazg belirledi:
(Biri, iki karanlk gnele, teki tanrlarla
eit olmak)
hem canl hem de l [.
Ve bu yzden ona,
"talihli ve talihsiz: Bu kartlk senin kaderin" dediler.
[4] Bu ekilde herhangi bir kimse deil, bir kez olsun ciddi
aba gsteren biri konuur,
"o bir tanr olduu iin, talihsiz insanlar ihmal
etmemelidir."
O halde tanrm, bizi de hor grme! an hret ya da kutsal
elenkler ya da tanrlarla eit haklar ya da lmszlk ka
zanmak iin hakszlk yapmadysak, sonradan yanp tutuu
ruz. [5] Archilochos'un gkyzne layk olduunu nasl ka
bul edebilirsin? Tm tanrlarn en insan dostu olan, ltfen
baka insanlara da yukanya giden yol iin izin vermezlik
etme! Bize ne emrediyorsun? Srnze layk olduumuzu
kantlamamz gerekirse, Archilochos'a emrettiin eyleri
mi, [6] yani: Bizimle evlenmek istemeyen kadnlara acma
szca kara almay ve btn ktlklerden daha kt olan
olanlarla ilikiye girmeyi ve bunu da iirle ifade etmeyi mi?
Ayrca tanrlarn dili ve Archilochos gibi tanr benzeri insan
larn dili de budur. [7] Belki bunda alacak bir ey yok; zira
426

Oinomaos

onlarn zel nitelii sayesinde bireyin yaam, evi, oca iyi

durumda, kentler birlik iinde, halklar yasayla uyumlu ya
yor. {8] Demek ki o sana hakl olarak esin perilerinin hizme
tinde biri gibi grnyor, ama katili size, yani tanrlara giden
yola girmeye layk deil, sesinizi duymaya layk deil, ama
o gzel sesli birini ldrmt. [9] Demek ki Arcias'a kar
sarf edilen tehdit de haksz deildi ve Pythia'nn, ksa sre
nce ldrlen Archilochos'un intikamn almak istemesi ve
suluyu tapmaktan kap dan etmesi yanl deildi, nk o
esin perilerinin hizmetinde olan birini ldrmt. (10] Ben
ce, senin ozan kayrm olman tamamen doruydu. Aklma
baka ozanlar, Euripides'in kutsal elenkleri de geliyor, hem
de hayret etmeme ve -onun bama elenk taklm olmasn
deil, bu elenklerin hangi bakmdan "kutsal" olduunu-,
hret kazanmasn deil, bu hretin hangi anlamda "b
yk" olduunu renmek istememe karn. [11] Kitlenin onu
alkladn biliyorum, egemenlerin ondan holandn da
biliyorum ve o, yalnz kendisinin, yani sanatnn deil, tm
Atmallarn hayran kald bir sanat icra ediyordu, nk bu
kent tek bana [byle] bir tragedya yazar karmt. [12] Al
klar, Akropolis'te hazrlanm sofraya ulatysa, artk benim
syleyecek szm yok: Euripides'in Akropolis'te nasl yemek
yediini gryorum, evrede toplanm Atina ve Makedonya
halklarnn alklarm duyuyorum. Ama tanrlarn onaynn
da daha yksek bir makam oluturduu bir yana braklr
sa -her halkrda egemenlerin ve kitlenin onayndan daha
nemsiz deil-, o zaman siz tanrlar oyunuzu Euripides'e han
gi yararlktan dolay verdiinizi bize syleyin ki biz de sizin
vglerinizin izinden giderek bir n nce gkyzne kalm.
[13] nk bugn komedyalara uygun den bir Sabaios, bir
Lykambes yok ve tragedyalarn emrine bir Thyest, bir Oedipus, hatta byk Phineus bile amade deil. Ama ben,onlarn
(yukarda ad geenlerin - ev. n.), tanrlarla dostluk kurma
ya can atan herhangi birini kskanmayacaklarna, eer yeni bir
427

Kpeklerin Bilgelii

Euripides'in, kendilerini yaratan birinin onlarla dost olmak

iin doduunu sezinleseydiler, kendilerinin ok iyi bilinen
gnahlarndan vazgeeceklerine, ama dzelmeyip, bu gnah
lar iir diline aktaracaklarna da inanmyorum. [14] Bir za
manlar yaam nemli insanlarn adlarn duyduklar zaman,
bu adlardan gkyzne kmak iin yararlanyorlar. Ve oraya
ulatklarnda, Olympos'taki Zeus'un saraynda yumrukular
la birlikte oturabilirler; nk Delphoi'deki ozan byle diyor.
[15] Ama biz, merhum Homeros'un tannya ynelttii soruyu
da ele almak istiyoruz; bu soru gerekten de tannya bir mey
dan okumayd, gkyzne zgyd, aksi takdirde tann onu
kolayca "bahtiyar" diye ilan etmez ve bu "bahtiyar"la ek
olarak u ayrntl cevab vermezdi:
"Sen yurdunu anyorsun, ama senin yurdun deil,
anavatann var,
o, Minos'un lkesine pek yakn deil, ama ondan
ok uzakta da deil:
Karanlk szlerden olumu, ve senin anlamadn
bir arky bir ocuun azndan
duyduun zaman, mrnn orada son bulmas
senin kaderindir."1
[16] nk, ey insanlarn -azmdan ne kyor? Tanrlarn
diyecektim!- en bilgesi, eer "bahtiyar kii" nerede doduu
nu ve gzlerini kapadktan sonra nerede yatacan bilmezse,
bu ok feci olur. Ama bence Homeros, tannya byle eyler
sorduu ve tann da Homeros'un bu eksik bilgilerini tamam
lamak iin artk bir neden grmedii zaman, bir bokbcei
ne benzer. [17] Bir pislik yn zerinde dnyaya gelmi bir
bokbcei dnelim, o iyice yalanarak pislik ynnn ze
rinde lmez, sert bir rzgr onu savurur ve kt niyetli bir
bokbcei-cini onu tutup yukanya kaldrr ve havada taya
rak baka bir lkeye, baka bir pislik ynn zerine gtrr;
428

Oinomaos

sonra o Delphoi'ye gider ve yurdunda brakt pislik ynm

ve lsn kabul edecek olan lkeyi sorar.
770 EUS. praep. ev. 5, 34, 2 - 1 7 = H. 2
[2] (Atletler iin Delphoi'deki kehanetlerde emredilen taltifler
ve riteller ahlaka aykrdr.)
"Kum tanelerinin saysn ve denizin boyutlarm
bilen sen,
dilsizleri anlyor ve susanlar iitiyorsun,"
eer sen btn bunlan bilmeseydin ve bunun yerine yumruk
msabakasnn tepim ekten bir fark olmadn bilseydin, o
zaman eeklere lmszlk bahedebilirdin ya da Astypalaial yumruku Kleomedes'e etmezdin; onun hakknda yle
diyorsun:
"Kahramanlann sonuncusu, Astypalaiab Kleomedes;
ona kurban keserek sayg gstermelisiniz, zira o uzun sre
lml kalmayacak"
[3] Evet, Platon'm seni tanmlad gibi "Greklerin kaltm
sal yorumcusu", bu adam niin tanr katma kardn? Yoksa
Olimpiyat oyunlarnda rakibini bir yumrukta devirdii, cie
rini tek eliyle skp darya ald iin mi? (Apollon bilir ya,
tam da tanrlara zg bir i!) [4] Ya da bunun iin deil de,
ona drt Talent ceza verildii zaman bundan holanmad,
fkeden kplere bindii ve dam tayan stunlar devirerek
fkesini okul ocuklarndan kard iin mi? istediini tanr
yapan sen, Kleomedes'e bu yzden mi sayg gstermeliyiz?
Yoksa onun cesaretinden, tanr sevgisinden baka bir rnek
mi vereceksin? O, srayp kutsal sandn iine girdi, kapa*
n kapatt ve kendisini darya ekmek isteyenlerin elinden
byle kurtuldu! Ah Kleomedes, sen bir kahramansn, uzun
429

Kpeklerin Bilgelii

sre lml kalmayacaksn demek'. Byle numaralarla lm

szl elde ettin! [6] Her halkrda tanrlar senin yceliini
abucak anlad ve Homeros'taki Ganymed gibi seni kard.
Ama onu karmalarnn nedeni gzellikti, sende ise g ve
onlarn karsnda rnek olacak ekilde gsterdiin gibi g
cn kullanlyd. [7] Ama sen, ey khin, daha nce deindi
imiz kutnu ve denizi bir yana brakp, onun yerine yumruk
msabakasnn deerini iyice inceleyecek olsaydn, o zaman
eekleri2 tann ve yabani eekleri de tanrlarn en iyisi sayabi
lirdin! Sonra da, Kleomedes'ten ok l bir yabani eee uyan
bir kehanette bulunabilirdin:
"lmszlerin en by Kleomedes deil,
yabani bir eektir;
ona kurban keserek sayg gstermelisiniz, zira o uzun
sre lml kalmavacak."

[8J Byle bir yabani eein lmszlk zerinde hak iddia

etmesine ama, o tanr katma kmak iin btn koulla
ra sahip. Eek bunu duyduysa sessizce kabullenmeyecek,
Kleomedes'i bir ifte darbesiyle uuruma yollamakla tehdit
edecek, en azndan gkyzne giderken kendisine yardm
c olmayacaktr: [9] "Ben tanr armaanlarn almaya ondan
daha laym, demir muta taksa bile onun da, Thasoslu yum
rukunun da karsna kmaya hazrm."3 Onun heykelinin
bana gelenler tanrlar o kadar kzdrd ki, Thasos toprakla
rn verimsizletirerek onlan cezalandrd.
[10]
Bu konuda bize gvence veren bir insan deil, ite bu
tanrdr. Bu durum, yumruk msabakasnn, birounun, hatta
kendilerini bilge sayanlarn da gznden kaan gerekten tan
rsal bir megale olduu konusunda beni tamamen aydnlatt,
aksi takdirde eitimi savsaklayp, kendilerini Thasoslu yumruk
unun sporuna verirlerdi, tanrlar geri Thasosluya, Kleomedes
gibi, lmszlk bahetmedi, ama onu yine de ok sevdiler.
430

Oinomaos

[11]
Onun bronz heykelinin de baka insanlarn heykelleri
karsnda stn olduu bylece ortaya kt, nk heykel,
tahmin edilecei gibi, tanrlarn himayesi altnda heykeli kr
balayan muhalifin zerine ykld. [12] Teolojiden haberleri
olmayan budala Thasoslular heykel hakknda ileri geri sy
lendi, onu lanetledi, mahkm etti ve denize atma kstahl
n gsterdi! [13] Ama Thasoslular bu iten paalarn yle
kolayca syramad: Tanrlar, kstahlklarn, iledikleri suu
onlarn yzne vurdu; onlara tannsal cn arac olarak ktl
gnderdi; bylece zar zor tanrlarn nerilerini rendiler.
Ama sen, gerek insan dostu tanr, kendi slubuna uyan bir
biimde onlara, yle diyerek kurtuluu getirdin:
"Eer sen srgndekileri lkeye geri getirirsen,
Demeter'in mahsuln toplayacaksn."
[14] Ne var ki, budalalar dizeleri yanl anlad ve srgndeki
leri geri armalar gerektiine inand. nsan dostu tanrlar,
nasl olur da, heykeli [tekrar yerine dikmekjten ok srgn
lerin geri dnyle ilgilenebilirlerdi ki? Tanrlarn dnce
silsilesi iinde ynn tayin edebilen bir bilge, "srgnler'Te
denize atlan heykelin kastedildiini anlamasayd, orann
dertlerine toprak da kesinlikle are olamayacakt! Ve yle de
oldu! Heykel tekrar yerine dikilir dikilmez, toprak yeermeye
balad ve Thasoslular o gnden sonra bol bol mahsul top
lad. [15] Bu, tanrlarn spor msabakalarndan holandna
ve msabakalarn tannsal saygy hak ettiine dair ak bir
kant deil mi? nk tanrlar, pentatlon atletlerinden biri
nin heykeline kar saygszca davranlmasma da kzmt, bu
yzden Lokrisliler, tpk Thasoslular gibi, ala mahkm ol
mutu, sonra senin kehanetin onlan da kurtard, yle ki:
"Namusuna leke getirilenlere hrmet et,
sonra topra sr!"
431

Kpeklerin Bilgelii

[16] Lokrisliler, tanrlarn ne kastettiini, ta ki sen szc

olarak ortaya kana kadar anlamadlar. Onlar, lkenin za
rar ziyan grmesi pahasna armaanlar alan pentatloncu
Euthykles'i yarglayarak hapse atmt. Ve yalnz bu deil:
Onun lmnden sonra heykellerine de saldrdlar, ama
tanrlar buna uzun sre gz yummad, onlar korkun bir
ktlk felaketiyle cezalandrd. Eer sen yardmlarna gelmeseydin, ktlktan dolay telef olup gideceklerdi. [Senin
kehanetine] gre onlarn, tka basa yiyip imi erkeklere
sayg gstermesi gerekiyordu, nk tanrlar, kimi zaman
size kurban olarak sunulan, sizi kandran ve deirmenciler
tarafndan besiye ekilen kzler yerine bu insanlardan da
holanrlard. Belki yal kzler yerine yal insanlardan
daha ok zevk alrdnz, bylece herhangi biri yanllkla
bu tr rnlere el srerse, fkenizi kentlerin ve halklarn
zerine daha sk boaltrsnz. [17] Bizim iin, bir falc ye
rine bir altrc ya da hem falc hem de altrc olmak
ister misin, ki bylelikle Delphoi hem kehanet yeri hem de
spor okulu olurdu! Zira Pythia msabakalarna bir Pythia
spor okulu ok uygun derdi.
771 EUS.praep. ev. 5 , 2 1 ,1 - 5 = H. 5
[1] (Delphoi kehanetlerinde Karun'un maruz kald davran
lar hakknda Herodotos tarafndan anlatlanlar, Apollon'un
falclk yetenei, iyilii ve tanrsal otoritesi konusunda kukulara yol ayor.)
Gerekten de sen sadece bir kum kadar deeri olan eyler
den baka, doru drst hibir ey bilmiyorsun. "Kaynam,
ksele gibi bir kaplumbaa"nn kokusunun duyularna nfuz
etmesi, deeri bir kum tanesi kadar olan bir sanattr; ve bu, bir
kez olsun geerli deildi, tersine, bilgisizliiyle gururlanan ve
Lydiah Karun adl u klede sayg uyandrmak isteyen arsz
bir kstaha yakrd! [2] Ksa sre sonra o seni bir denemeye
tabi tutacak ve sana Perelere saldrmann isabetli olup olma
432

Oinomaos

yacan soracakt; o seni, lgnlnn ve agzllnn da

nman yapt. Hi duraksamadan ona yle dedin:
"Eer o Halys'i (Kzlrmak') geerse, byk bir
lkeyi yerle bir edecek"
[3] Bunun iyi taraf, iki anlaml bir kehanetle glenerek ya
bana bir lkeye saldran adamn bana kt bir eylerin
gelip gelmeyeceinin seni kesinlikle ilgilendimtemesiydi;
sivri dilli, kt niyetli insanlarn, bir lgn felakete srk
lemeni veceklerine, Lydiallarm duraksayp dnmeleri
iin dengeli bir kehanette bulunmadn diye seni sulamalar
da nemsizdi. Hayr, "yerle bir etmek" Grekede yalnz "ya
banc bir lkeyi ele geirmek" anlamna gelebilir, ama "kendi
lkeni mahvetmek" deil. [4] Zira yan Med, yan Pers Kyros
-bilmecedeki "yan eek", ana tarafndan kral soyundan, baba
tarafndan halktan geliyordu- sadece yanltc dizelerin4 de
il, yanl kehanetin de foyasn meydana kanyor; Khin,
Kyros'un bilmeceyi yanl anlayacan bilmiyordu. [5] Eer
o bilgisizlikten deil de [byle diyordu], muziplikten ve k
tlkten dolay alay ettiyse, vay canna! Tanrlarn alaylan ne
kadar da soylu! Ama bunlarn hibiri deil de, "byle olmak
zorundayd" doruysa, bu, insan yanltmann en ahlakszca
olandr. Ve genel olarak: Eer "byle olmak zorundayd" ise,
o zaman niin Delphoide oturuyor ve bo, yararsz kehanet
lerde bulunuyorsun? Senin bize ne yararn var? Niin aklm
z kardk ve her yerden sana kouyoruz? Hangi hakla atee
verilmi kurban5 istiyorsun?
772 EUS.praep. ev. 5, 24,1 - 1 0 = H. 6
[1] (Perelerin saldnsmdan nce Delphoi'deki tann Atmal
lara, ksmen hibir ie yaramayan, ksmen makul nerilerde
bulundu, sonuncular hi de doast bir bilgiyi art komu
yordu.)
433

Kpeklerin Bilgelii

Belki bu [kehanetlerde] kt niyetin parma vard ve

daha ok Atmallara verilmi cevapla ilgilenmeliydi, AtinalI
lara yle denmiti:
"Siz zavalllar, niin oturuyorsunuz orada? kn kentten,
kan dnyann sonuna kadar,
nk ne ba ne beden ne eller ne de ayaklar
salam kalacak, her eyi alevler ve Suriyelilerin sava
arabalarn
sren hrn Ares yerle bir edecek;
kuleleri ykp devirecek,
lmszlerin tapnaklarn alevlerin fkesine
teslim edecek;
heykelleriniz ter iinde ve
korkudan titreyerek orada duruyor."
[2] Demek ki, Atmallara bildirilen kehanet buydu. Bu konu
da yle denebilirdi: "Bunun arkasnda kehanetin ruhu mu
gizli? nk tanr hakk iin, sen ona ok gvenmiyordun."6
Onlarn yardm bavurusuna sylediin eyler buraya ekle
nirse hemen anlalacaktr. te devam*.
"Pallas Athena hi durmadan yakard halde
Olimposlu Zeus'un fikrini
deitiremedi;
ama ben sana, elik gibi sert bir ey daha
sylemek istiyorum!
Her yer zapt edilmi olduu zaman [...],
uza gren Zeus, Tritogeneia'ya (deniz tannsndan
doma; Athena'nn adlarndan biri - ev. n.),
Pallas'n bakireliinden dolay, zapt edilmesi mmkn
olmayan ahap bir duvar recek
Atllarn ve piyadenin gelmesini bekleme,
kamaya bala. O bir defa senin karna kacak.
434

Oinomaos

Sen, tanrsal Salamis, Demeter dald ya da bir araya

topland zaman, kadnlarn ocuklarn kaybedeceksin."
[3] Zeus'un olu, Zeus'u bir Zeus'a, Athena'nn kardei,
Athena'y bir Athena'ya layk grmyor musun? Bu gay
retkelik ve kart gayretkelik hem babaya hem kzma, as
lnda genel olarak btn tannlara yarar. Bu Olimposlular,
Susa'dan gelen milyonluk bir orduyu onlara kar srmeden,
tek bir kenti yerle bir etmeye ehil deildi' O gl bir tamyd,
evreninhkimiydi. Kk Asya'nn halklarn Avrupa'ya kar
harekete geirdii zaman daha da gvenilir oldu, ama Avrupa'da
tek bir kenti yok edecek durumda deildi! [4] Pallas'n, yalvarp
yakararak Olimposlu Zeus'tan kurtaramad insanlar yle di
yecekti: "Yok yere ve bou bouna gzn budaktan saknma
dn, lm hie saydn! Git ve kendini as!" Yoksa Zeus in
sanlara deil de, talara, tahtalara m fkelendi? "O, binalar
atee verirken, insanlar bu yzden mi kurtardn?" nk o
zaman onun emrinde yldrmlar yoktu.
[5] Sizleri byle aklszca konuturmadruz iin, biz g
zmz budaktan daha ok saknmyor, lm hie saymyor
muyuz? Khin, "Demeter dald zaman" ya da "bir araya
topland zaman", bunun vuku bulup bulmayacan bilmi
yorsan, "tanrsal Salamis'in, kadnlarn ocuklarn kaybedece
ini" bilmen nasl mmkn olurdu? Kt niyet sezildii zaman,
"kadnlarn ocuklar" ile hem kendinin, hem de dmann o
cuklarnn tanmlanabileceini, nasl olur da bilmezsin?[6] le
ride neler olacak, bekleyip grmeli; nk yle ya da byle bir
eyler olacak: "Tannsal Salamis", AtinaMar her ne kadar yenil
mi de olsa, ok yi uydu; bu ifade, merhamet uyandrmak iin
seilmiti. Ama yaklaan deniz savayla ilgili olarak" Demeter
dald ya da bir araya topland zaman" ifadesi, dizele
ri daha soylu hale getirmek iin ve kehanetin foyas kolayca
meydana karlmasn ve kn deniz sava yaplamayaca
hemen anlalmasn diye, ss olarak kullanlmt! [7] Traged435

Kpeklerin Bilgelii

yarun sonu ve mekanik olarak dahil edilen tanrlar [uzun sre]

gizli kalmad: Biri yardm iin yakaryor, teki boyun emiyor,
[her ikisi de] gelecee ve savan ynnn umulmadk dn
ne, biri hayatta kalanlara, teki kurbanlara hizmet ediyor.
Hayatta kalanlar iin: "Bakn! Zeus'un fkesini yatrabilen
'Athena'nm yakarlar' kehanette yer alyordu!"; ama iler
yolunda gitmeseydi, khin zaten nlemini almt: "Pallas, ne
yazk ki Zeus'u yattramad"; iyiden ok kt durumda kur
tulanlar iin, kurnaz khin dn vermeye hazrd: "Geri Zeus
kendi iradesini kabul ettirdi, ama kznn yakarlarna da ta
mamen kulak tkamad." [8] Eer Persler demir ve atele deil,
sopalarla saldrm olsaydlar, kulelerin yklna ilikin keha
net yanl m olurdu? nk bu kadar ok sayda olan onlar
sopalarla da bir eyler baarrlard. "Ama ben" dedi o, "bir tek
zapt edilemeyen yere, ahap duvarn stne ktm." Evet, bu
bir kehanet deil, bir neriydi ve aadaki szlerle karlat
rlmas mmknd:
"Kan, direnmeyin ve korkak olmaktan utanmayn."
[9] Her halkarda bilmeceyi zen kii, Atina kent devletinin,
Perslerin saldrma nedeni ve ilk, en nemli hedefi olduunu
senin gibi anlayacak durumdayd. Ben bir khin deilim, ama
bunu hemen anlardm ve "kamalar iin" hem Atmallara
hem de LydiaHara"dmann geleceini", "ok sayda atl
ve piyadeyle saldracan" duyururdum. [10] Ama karadan
deil, gemilerle kamalar iin. Bir donanma varken ve kyda
dururken, tm takm takla vatla, elde mevcut malzemelerle
gemilere atlayp kurtulmamak ve topraklar, mutlaka ele ge
ilmek isteyenlere brakmamak gln olurdu.
773 EUS.praep.ev. 5 ,2 5 ,1 - 8 = H .7
[1] (Spartahlara iletilen kehanetler de deiik olaylara uygun
derdi.)
436

Oinomaos

Diyeceksin ki, "Spartallara ayn t verilmemeli." Evet, seni

gidi Sofist, haklsn, nk Sparta'nm kaderinin nasl bir deiik
lie urayacan bilmiyordun, tpk Attika'nnkini de bilmedi
in gibi. Demek ki, kamak iin verdiin emir zerine,bazlarnn
kaacandan, ama tekilerin saldrmayacandan endie etme
liydin. Ne var ki, bir eyler sylemek zarmda olduun iin, Spartaklara aadaki u haberi verdin:
[2] "Geni toprakl Sparta sakinleri
byk, nl kentiniz ya Perseus'un soyundan
gelenlerce tahrip edilecek,
ya da, bu sz konusu olmazsa,
Herakles'in soyundan gelen, Lakedaimon'un koruyucusu
bir kraln lmne yaknacak."
[3] te nmzde yine kehanet d bir seenek var. Ancak
sana ayn konuda iki defa saldrmay brakalm ve can skc,
d nce yoksunu olduumuza dair bir izlenim yaratmayalm.
Bunun yerine, geriye kalanlar ele almak istiyoruz. [4] Bu ar
bunalm dneminde herkes sana bakyordu ve sen onlar iin
gelecein yorumcusuydun, davranlarnda danmandn.
Seni gvenilir biri olarak gryorlard, ama onlar senin g
znde birer budalayd ve bu budalalar yalruz Delphoi ya da
Dodona'daki Sofist kulbelerine deil, stelik buday unun
dan, arpa unundan kehanetlere ve kamndan konuanlara
kadar kovalamak iin eline geen frsat adeta mkemmeldi.
[5] O zamanlar yalnz tanrlara deil, gelinciklere, kargalara
ve hayaletlere de inanlyordu. Onlann, bu iki felaketten biri
ni [ya da tekini] deil, eer mecbur kalnrsa birini, ama b
yn deil, kn ye tutacaklar belliydi; ne ki kk
olan, herkesin yerine sadece kraln lmesiydi. [6] Kentin d
mesiyle birlikte onun iin snacak yer de kalmamt; onu
sadece baka bir yere naklederlerse, umulmadk olanaklar
ortaya kard. Bu konu zerinde dndler, bylece geriye
437

Kpeklerin Bilgelii

bir olanak kalyordu: Kral, Sparta'run ileri karakolu olarak

gndermek,7 bylece evindeki tehlikeli blgenin dnda ka
lr ve bekler. [7] Bu denli byk bir ordu karsnda onun ve
yanndaki kk topluluun lm kesindi, ama Sparta boz
gunu erteleyebildi ve [hatta] beklenenin aksine umutland.
Safsatalara gelince, Sparta ister kurtulmu, ister zapt edilmi
olsun, onlarn doru olup olmadn kantlamak mmkn
deildi. [8] Niin? Tanr akna, orada eer kral lrse kent
kurtulacak denmiyor, ya o tek bama ya da [onunla birlikte]
kenttekiler de lecek deniyordu. Ve bu her halkarda geerliydi: Kral ister tek bama, ister bakalaryla birlikte lsn.
te size kibrin ve budalaln meyvesi!
774 EUS. praep. ev, 5, 28,1 - 10 = H. 10
[1] (Lykurg'un, yasalar iin khinden ald neriler ok be
lirsiz ve bu yzden devlet iin hibir deeri yok.)
O, "Lakedaimon dzlklerinden" Tyrtaios'un "rnek al
d kii" ve "koruyucusu" olarak sana geldii zaman, ona
"Zeus ve Olimpos'ta oturanlar tarafndan sevildiini" syle
din, onu tanr ya da insan olarak kabul edip etmeyecein ko
nusunda kukuluydun, ama yine de tann olarak kabul ettin,
o "iyi bir yasa" talep etmeye gelmiti. [2] Ancak o bir tanry
sa, nasl olur da "Zeus'un ve Olimpos tanniannm gzdesi"
politikadan ve yasa koyuculuundan habersiz olur? Belki
de,insanlarm en tanrsalna, bunun tanr duyurusuyla aa
vurulmu olmas gibi, tanrnn yardm olmadan byle bir ey
bulmak mmkn deil; bu yzden tanrnn duyurusunu ve
Lykurg'a ne rettiini aratrmak istiyoruz:
"Sen iyi bir yasa bulmak iin geliyorsun; gzel,
ben onu sana vermek istiyorum."
[3] O zaman ver onu bana, demek isterdim, nk bugne
kadar kimseye byle bir armaan vaat etmedin.
438

Oinomaos

"Kehanete uygun olarak siz, kendi aranzda

ve
teki halklar arasnda szler verdiiniz, ant itiiniz,
hukuki anlamalar yaptnz,
bunlar yaparken de eskileri iten ve temiz bir
yrekle saydnz,
Tyndareos soyuna, Menelaos'a ve tanrsal
Lakedaimon'daki
teki lmsz kahramanlara hrmet ettiiniz srece,
uza gren Zeus size dokunmayacak."
[4] Eh be Apollon, nasl da tanrsal bir ders ve uyan! Bunlan duymak iin ne Peleponnes'ten Delphoi'ye ne de
Hyperboreoi'lilere kadar hibir yol uzun deil, baka bir falc
kadm olan Asteria'mn kehanetine gre oradan,
"gzel kokulu Delos'un sakinleri ve rahipleri"
geliyordu.
[5] Bana yle geliyor ki, bu Lykurg'un stannesi yoktu ve
senato oturumlarnn hibirine katlmad; zira senatodan ve
stannesinden ok daha iyi ve bilgece neriler duyabilirdi.8
[6] Eer Lykurg sana ak seik konuman rica ederse, belki
bir eyler ekleyeceksin: "Bri iyi ynetir, tekiler szn din
lerse." O zaman bile, bu szlerin ayn senatodan ktn sy
leyecektim ve Lykurg'a, senden politik bir iaret alana ve onu
Sparta'ya gtrene kadar vazgememesini rica edecektim.
[7] "Birbirinden uzak iki yol var:
Biri zgrln saygn yurduna,
teki, lmllerin kamak zorunda olduu
klelie gtrr.
Biri cesaret ve birlik vastasyla katedilir;
bu yolu halklara gstermelisiniz.
439

Kpeklerin Bilgelii

Ama, irkin, kt zihniyetle ve sefillikle

ulalan tekinden
kendinizi zellikle korumalsnz."
[8] Onlara cesur olmalarn emrediyorsun; biz bunu sk sk
korkaklarn azndan da duyduk. Onlarn birlik iinde ol
malarn da istiyorsun; bunu yalnz bilgeler deil, bakaldranlar da sylyor. Yani senin bu tr nerilerine hi ihti
yacmz yok. [9] Sen bir khin olmana karn, bizim byle
nerileri sk sk ve birok kiiden aldmz bile bilmiyor
sun, hem de bu insanlar defne yapra yemiyor, Kastalia
pnarnn suyundan imiyor ve bilgeliklerinden duyduk
lar gururdan dolay kalarm atmyordu. [10J Sadece ce
saretten sz et, zgrlkten, birlikten sz et ve kent devle
tinde bu ideallerin nasl gerekletirileceini anlat, bizim
gibi bilgisizlerden "halklara bu yolu gstermeyi" isteme,
kendin gster, zira bu yol gzel, ama korkun eylerle dolu
ve biz ona ulaamayz.
775 EUS. praep. ev. 5 ,2 9 ,1 - 7 = H. 11A
[1] (Apollon, kehanetlerinde deiik yaamsal somlan da ce
vaplyordu, ama Sokrates gibi iyi deil.)
Evlenmeyle ilgili olarak unlan sylemeye hazrsn;
"Atlan besleyen Argos'ta koyu yeleli
bir tay al."
[2] ocuklara gelince:
"Kimseye sayg duymayan ok saygn Eetion;
Labda gebe ve yuvarlanan bir ta
douracak."
13] Koloni kurmakla ilgili olarak:
440

Oinomaos

"Altndan insanlara, kark halklardan oluan

bir grup gnder,
omuzlarnda bronz, ellerinde demir
tasnlar."
[4] Bo hret stne:
"Dnyada Pelasglann Argos'undan,
Trakya ksraklarndan, Sparta kadnlardan
ve gzel Arethusa'nn suyundan ien insanlardan
daha iyi hibir ey yoktur."
[5] Bana gre, sen u szmona "mneccim"lerden hi de
daha iyi deilsin, hatta teki arlatanlardan ve Sofistlerden
bile. Onlarn para iin gerdan krmas beni artmyor, ama
senin, bir tanrnn, insanlara para iin gerdan krmas ok artyor (?]. [6] Dinle: Biri, yce Sokrates'e, acaba evlenmeli
miyim, yoksa evlerunemeli miyim, diye sorunca, o ne birini
ne de tekini nerdi, yle dedi: "Her ikisinde de piman
olacaksn." Ve ocuk sahibi olmak isteyen birine, "bu, iyi bir
fikir" demedi, nk beriki, ocuklar olsayd, onlan en iyi
ekilde nasl yetitirmesi gerektiini gz ard etmiti; o bu ko
nuda hi dnmyordu, onu ilgilendiren sadece nasl ocuk
sahibi olabileceiydi. [7] Baka biri, glklerle karlat
iin yurdunu terk etme karar almt; Sokrates ona, "dn
celerin yanl; lkeni terk ediyor ve baka yerlere gidiyorsun,
ama bilgisizliini de birlikte gtryorsun ve bilgisizliin
yznden buras gibi oras da houna gitmeyecek" dedi. Sok
rates, insanlarn [kendisine gelmesini vej soru sormasn bek
lemiyor, bu tr toplantlara kendiliinden gidiyordu.
776 EUS.praep. ev. 5, 30,1 - 2 = H. 11 B
[1] (Apollon, hekim, doa uzman olarak da boy gsteriyor
du; ama bunlann kehanetle hibir ilgisi yoktu.)
441

Kpeklerin Bilgelii

"Kzl s'nn (Austos'un ok scak ilk haftas - ev. n.)

20 gn ncesinden 20 gn sonrasna kadar
serin bir odada kal ve hekim olarak
Diony&os'u al."
Bu, scaktan bunalan Atinallar iin de geerliydi ve bir keha
net deil, bir hekim tavsiyesiydi.
[2] "Klvmenos ile Presbon'n olu Ergine,
ocuk sahibi olmak istiyorsun, ama ge geldin,
yine de:
Eski saban aa ana yeni bir dme ekle."
Yal bir adamn, ocuk sahibi olmak istiyorsa, gen bir ka
dnla evlenmesi gerektii, bir khinin deil, doa uzmannn
sorunudur. Ama istekler, budalalarn akln bandan alyor.
777 EUS. praep. ev. 5, 31,1 - 3 = H. 11 C
[1] (Uygunsuz sorularla onu rahatsz edenlere tanrnn dayak
atmas gerekirdi; onlar kendilerine aklananlardan tamamen
farkl olan kehanetleri hak ediyorlard.)
Bu yzden sana, eer onlar ikna edemiyorsan, bu aptalca
sorulara tann okuluna yarar bir eyler sylemek yerine, onlara
kar bir sopayla silahlanman neririm; oysa sen bunun yerine,
sama sapan politik entrikalarda servetini kaybeden, endie ve
znt iinde sana gelen Paroslu Archilochos'a9yle dedin:
" Archilochos, senin hedefin Thasos olsun;
git ve bu nl adaya yerle;''
oysa ona yle denseydi, daha yararl olurdu:
"Archilochos, aklm bana topla, ve
yoksulluundan dolap yaknp durma."
442

Oinomaos

[2] Ya da Girit'ten gelen elilere sylediklerin:

"Phaistos'un, Tarrha'nn ve dalgalarn
yalad Dion'un sakinleri,
size, huu iinde Phoibos'un Delphoi'ye zg
arrnma trenine balamanz emrediyorum,
ki bylece, atalarnzn geleneklerine uygun ekilde,
Zeus'a ve refaha sayg gstererek
her zaman10 Girit'te oturmaya devam
edebilesiniz."
[3] Onlara yle denseydi daha iyi olurdu:
"Refahn, krlemenin, hodpesentliin
sakinleri,
bo laflar iin uygun annma trenine
huu iinde balamanz emrediyorum,
ki bylece, atalarnzn yasalanna deil,
tanrlarn yasalanna uygun ekilde refaha sayg
gstererek, bilgelik iinize yerleebilsin,"
Belki de senin, arinma trenlerine G irit ten daha ok ihtiyacn
var, o Girit ki, Orpheus ile Epimenedes'in arnma trenlerini
icat etmiti.11
778 EUS. praep. ev. 5, 32,1 = H. 11D
(Apollon, soyguncularn ganimetinden payn alyor.)
Herkesin en bilgesi! Sparta krallar Charilaos ile Archelaos
hakknda neden yle deniyor:
"Eer onlar kazandklarnn yansn
Apollon'a brakrsa, bu onlarn ok byk
yararna olacak."

443

Kpeklerin Bilgelii

Acaba baka bir Apollon'dan m sz ediyorsun? Burada her

halde senden sz edilmiyor, khinlerin en utanmaz; aksi tak
dirde seni, soyguncularla ganimeti yasaya aykr ekilde pay
layorsun diye sulamazlard.
779 EUS.praep. ev. 5, 35,1 - 3 = H. 12
[1] (Delphoi kehaneti despotlara yaknlk gsteriyor.)
"Evime gelen bu adam, yani
Aiakos'un olu, nl Korinthos'un kral
Kypselos bahtiyardr";
demek ki, yalnz onlara kar suikast hazrlam olanlar deil,
despotlar da bahtiyardr; yani
"Korinthos'a daha birok ac
ektirecek olan Kypselos",
ve Gela kentine pek ok iyilikte bulunmu olan Melanippos.
[2] Lanet olasca! Eer Kypselos "bahtiyar"sa, Kypselos'la
ayru dncede olan Phalaris nasl bahtiyar olmuyor? unlar
da sylenseydi, onlar iin daha iyi olurdu:
"insanlar arasndaki tanrsal
anlamazln elebalar Phalaris ile
Melanippos talihliydi."
13] Phalaris'le ilgili dzyaz bir kehanet duydum, orada onu
vyor ve adam yerine koyuyordun, nk o, tutuklandk
tan sonra suikastlara geri kt davranmt, ama sonra
gsterdikleri dayanklla hayran kalarak, onlar serbest
brakmt. "Loxias ile baba Zeus, Phalaris'in lmn er
teleme karan ald, nk o Chariton ile Melanippos'a mer
hametli davrand." Sen bize lm ve yaam arasndaki fark
444

Oinomaos

iyi ve zahmetsiz12 bir ekilde gsterdin: Yani, yaamn ok

gzel bir ey olduunu.
780 EUS. praep. ev. 5, 36,1 - 4 = H. 13
11] (Apollon denizde srklenen bir kte tanr gibi sayg
gsterilmesini salad.)
"Methymne sakinleri iin, eer
Dionysos'un penise benzer bana hrmet ederlerse,
kendi karlarna olabilir."
Ne iin? Kentler yalnz "Dionysos'un penise benzer balan"na
deil, tatan, bronzdan, altndan olanlarna da kurban ke
sip trenler dzenliyor ve sadece balara deil, Dionysosheykellerine ve Hesiodos'tan bildiimiz gibi baka birok tan
rya da. [2] Zira gerekten de "toprak anann zerinde" "otuz
bin lmsz" deil, insanlarn tepesinde otuz bin tatan ve
aatan hkmdar var. Eer bunlar insanlarn "kstahln
ve birliini" denetlemi olsaydlar, sizin kulanza gelen ve
"sylendii gibi, tanrlarn sarslmaz, ebedi yeri" Olimpos'a
kadar ulaan bu bo laflar alp ban gitmezdi. [3] Ancak yeri
niz sarslmaz olsayd, Olimposlulardan biri zeytin aac kt
n tanrlatracak kadar iyice ldrm olsayd bile, bu bo
laflara geit vermezdi! Methymnallann karaya kardklar
ey bir aa yakalanmt; insanlar alarn ayru yere iki defa,
hadi diyelim defa ya da daha fazla frlatyordu, ve oradan,
onu karaya atmadan Libya denizine srklenmilerdi; aksi
takdirde o -Dionysos hakk iin!- alarna yakalarunayacakh.
[4] Ktn bir ucu insan bana benziyordu (Apollon! Garip
bir sanat eseri.) "Ama onun denizde ii neydi?" diye sorulabi
lirdi. Zeus hakk iin, ldrm insanlar -hayr, "tannlar da"
demiyorum- bulana kadar orada baka ne kahr ve bekler, onu
geri gkyznn deil, ama Poseidon'un bir armaan say
dlar ve uur getiren bir buluntu diye kente getirdiler, oysa
445

Kpeklerin Bilgelii

aslnda o felaket getiren bir sahtekrlkt. Onun kenti iten

ykmas yeterli olmad m? stelik, tanrlarn neden olduu,
Delphoi'den gnderilen bir lgnln sahtekarl artrmas
ve bytmesi mi gerekirdi?
781 EUS. praep. ev. 5, 22, 1 - 6 = H. 14
[1] (Oinomaos da Claros'taki khine dant, ama ald ce
vaplar hayal krkl yaratt.)
Ey Claros'un tanrs, bu genel lgnlktan uzak kaldm
diye vnmemek iin bu komedyada benim de bir rol almam
ve seninle bir meta gibi bilgeliin pazarln yapmak iin
Kk Asya'dan kalkarak ktm ticaret yolculuuna de
inmem gerekli oldu:
"Trachis blgesindedir Herakles
bahesi,
orada her ey yetiiyor, btn gn herkes
rn topluyor,
ve hi azalmyor rnler, pnarlar
grl grl kaynyor."
[2] Ve ben, budala, bunu duyar duymaz, Herakles [[ve onun
verimli bahesi]]13 iin heyecanlanmaya baladm ve Trachis
ad, Hesiodos'un "Ter"inin ve iekli bahe de bolluk iinde
bir yaamn hayalini kurmaya neden oldu. [3] Tanrlarn bana
yardma olup olmayacaklarn sorduum zaman, kalabalk
tan biri -tanrlarn yardmn yeminle onaylayarak- bana ce
vap verdi ve senin, Karadenizli bir tccar olan Kallistratos'a
da ayn kehanetlerde bulunduunu syledi. [4] Bunu ren
diim zaman nasl fkelendiimi tasarlayabilirsin, kendimi
erdem uruna aldatlm hissettim, ama kzgnlma ramen
tccara, Herakles'i merak edip etmediini sordum. Bana yle
geldi ki, o da byk bir gayret sarf ediyordu, hem de kazan
elde etmeye alarak ve kazandklaryla rahat bir mr sr
446

Oinomaos

meyi umut ederek. [5J Kehanet tarafndan tccarla ayru d

zeye getirildiimi grnce, khine ve Herakles'e de hoa kal
dedim. Zira onu14 bekleyen zahmetler ve "dolu yemlikler"
umut etmesi bakmndan onun kaderini paylamak houma
gitmiyordu. [6] Kehanetten dlanan kimse yok gibiydi, ne
soyguncu ne asker, ne k erkek ne k kadn, ne dalkavuk
ne hatip ne de mfteri. nk herkes, hedefine ulamadan
nce zahmete gireceini hesaplyor ve mutlu olmay umu
yor.
782 EUS. praep. ev. 5, 23,1 - 3 = H. 15
[1] (Oinomaos Claros'taki khine iki soru daha sordu ve mp
hem cevaplar ald.)
Bu ticaret yolculuuna km olduum ve beni bilgelie
gtrecek bir insana ihtiya duyduum, ama byle birini bul
mak zor grnd iin, bana bununla ilgili olarak da bir ia
ret vermek zere, senden ricada bulundum:
"htiya seni iyilerin, drstlerin15arama
katacak;
senin iin belirlenmi olan eyden
kaamazsn."16
[2] Sen ne diyorsun? Ben heykeltra ya da ressam olmak is
teseydim ve bir retmen arasaydm, bana "iyiler arama"
denseydi, bu yeterli olacak myd? Ben de o zaman "sen de
linin birisin" demez miydim? [3J Belki de sen bunu anlaya
cak durumda deilsin, zira insan ruhu kapal bir kutudur.
Kolophon'dan karak gitmem gereken ve benim iin yararl
olan yerin neresi olduu konusunda da tanrnn hi kukusu
yoktu:
"Adamn biri byk daireler izen sapanyla
ta att zaman,
447

Kpeklerin Bilgelii

o17 frlatt talarla18

Ot yiyen birok kaz ldrr."
Ancak bana, "ot yiyen birok kaz"n ne anlama geldiini
kim syleyebilecek? Ve "byk daireler izen sapan"n an
lamn? Sz konusu, Ampilochos mu? Dodona'n tanrs m?
Yoksa sen mi Delphoi'nin tanrs, oraya m gelmeliyim? yisi
mi sen, anlalmaz dizelerinle birlikte "byk daireler izen
sapan"nla kendini as!

NOTLAR
1 Metin kesin deil.
2 Kassel, "yumruku", "pyktas" szcn karr.
3 Kassel, "her ikisine kar ayn zamanda", "hama amphoterios" ifa
desini karr.
4 Metin kesin deil.
5 "knisiais", Meineke'ye gre: "knephias.
6 Metin kesin deil.
7 "propolemesonta", Russel'a gre: "prospolemesonta".
8 Metin kesin deil.
9 Holste'ye gre "Antiochos".
10 "aei", hammerstaedt'e gre: "m e".
11 "phantazomenos" yerine "phantazomenes" diye okunmal.
12 Hammerstaedt, "molis"in nne "ou" szcn getirir.
13 Valette'ye gre ineli sz.
14 "autoi", Kassel'e gre: "auton".
15 "ede chaios", Russel'a gre: "ed'Achaiois".
16 Metin ve yorumu kesin deil.
17 "enarizei", Saarmanna gre: "enarize".
18 "bolaisin", Jortin'e gre: "boulesin".

448

VIII.
MPARATOR JULANUS

Giri
mparator Konstantin'in yeeni Flavius Claudius Julianus MS 331 ylnda Konstantinopel'de (stanbul) dodu.
Nikomedia'da, Atina'da ve Kk Asya'nn sahil kentlerin
de Grek edebiyat, retorik ve felsefe dersleri ald. En nem
li hocalar byc Mximos, Sofist Libanios ve Aristotelesi
Themistios'tu. Komutan olarak (355'ten bu yana) Frank'lara
ve Allemann'lara kar baarl seferler yapt. Birlikleri onu
360 ylnda imparator ilan etti, tahtta hak iddia eden kuze
ni Constantius'un lmnden sonra. Aralk 361'de muzaffer
bir ekilde Konstantinopel'e girdi. Otuz yalarndaki yeni
imparator evresine filozoflar ve Solistleri toplad, Hris
tiyan olarak yetitirilmesine karn, eski tanrlarn kltn
savundu; bu yzden kendisine Apostata, "dnek'' lakab
verildi. 363 yl Martnda, Sapor'un emrindeki Persleri yen
mek iin Antiochia'dan (Antakya) yola kb, ve bir arp
mada lmcl yaralar ald. mparatorluk tahtndaki yksek
eitimli filozof olarak Julianus'u, Marcus Aurelius'la kar
latrmak mmkndr. Aurelius bir Stoacyd, Julianus ise
yeni-Platoncuydu, ama Kinizme akt, nk o Kinizmi, Platonculuk gibi, Sokrates'ten tretiyordu.

451

Kpeklerin Bilgelii

Kaynaklar
Kinik Herakleios'a

Kar

783 JUL. or. 7

[1] "Vallahi, uzun sre iinde o kadar ok ey olup bitti ki!"1
Bir komedyada duyduum bu dizeyi, havlay ne belirgin
ne de soylu olan bir ''kpein'' konumasn dinlemek iin
davet edildiimizde, az daha yksek sesle tekrarlayacak
tn ; o yeknasak bir sesle masallar anlatyordu ve onlar bile
doru drst ifade edemiyordu. Bir an iimde, ayaa kalk
ma ve toplantya son verme istei duydum. Ama tiyatroda,
oyuncular Herakles'i ve Dionysos'u alaya ald zaman insa
nn onlar dinlemek zorunda olmas gibi, burada da terbiyeli
davranlmas gerektii iin, kendime hkim oldum, hem de
konumacya deil, dinleyicilere ya da daha ok, ak syle
mem gerekirse, kendime saygdan dolay; stelik kimse be
nim hakkmda, sofu, salam gerekeli bir dnceyi deil
de, boinanca dayal bir eilimi izlediime ve bu gevezelik
ten rkerek bir gvercin gibi uup gittiime dair bir izlenim
edinmemeliydi. Oturduum yerde kaldm ve kendi kendime
yle dedim:
"Katlan yreim, katlan, atlattydn sen
daha alakasm,"2
yani birka dakika daha bir "kpein" gevezeliklerine gz
yumdum. stelik sen, tannya yaplan hakaretleri ilk defa
duymak zorunda kalmyorsun. Devletimiz bu denli iyi kurul
mamtr, zel yaammz da makul deildir ve talih de, ku
laklarmz temiz tutabilecek ya da en azndan gzlerimizi bu
utanmaz kuan eit eit tanrtanmazlklaryla kirletmek
zorunda kalmayacak kadar yzmze glmemitir. Ama
yine de, sanki byle felaketler bamzdan eksik deilmi gibi,
452

mparator Julianus

bu "kpek", tannlarn en iyilerini asla azndan kmamas

ve bizim de hi duymamamz gereken kltc szlerle be
timleyerek, kulaklarmz dolduruyor. Ancak biz imdi sizin
karnzda ona baz eyleri retmeye almak istiyoruz;
birincisi, Mitler yerine dncelere bal kalmak bir "k
pee" daha ok yakr, kincisi, hangi mitlere ve nasl -felse
fenin mitolojiye gerek duyduu varsaylrsa- bavurmaldr,
ve nc olarak, tanrlara hrmet konusunda birka sz
sylemek istiyorum. Sizin karnza kmama neden olan asl
niyetim bu; oysa benim yazarlk yeteneim yok ve bugne
kadar kalabalklar karsnda konumay hep reddettim, n
k bu bana hem eziyetli hem de Sofiste geliyordu. Ne ki, bel
ki de size, mit hakknda -adeta bir eit soyktk- birka ey
sylemem ve sizin de beni dinlemeniz hi de yersiz olmaz.
[2]
[...] Grne gre mit balangta halkn bir icadyd
ve halk bu yeteneini o gnden bu gne kadar srdrmtr.
Ayn ey, oyalanmaya ve elenmeye yarayan mzik aletleri,
flt ve Kithara iin de geerlidir. Kularn umaya, balklarn
yzmeye, geyiklerin komaya yarayan doal yetenekleri her
eit eitimi gereksiz klar ve onian balasaydlar ya da bir
yere kapatsaydlar bile, bu hayvanlar organlarndan, onlar
kullanmak in -k i bunun bilincindedirler- yararlanmaya a
lr. [...] Gerek bilgi yerine byk bir tutkuyla yalanlan
reten [insanlar var] ve sanki deerli, ok gzel eylermi gibi
bunlar kendileri de benimsemektedir. [...J
[4]
"Kpeimiz" bu anlamda (rnein Aesop gibi) bir
kleyse,konuabilir, yazabilir, herkes onun mitlere bavur
masna izin verebilir. Ama o, sadece kendisinin zgr oldu
unu iddia ederse, dorusu mitlere niin ihtiyac olduunu
anlamam. Yoksa tavsiyelerinin keskinliine, ineleyidliine
irinlikler, holuklar katmak ve bylece insanlara yardma
olmak, ama ayn zamanda yardm a olduklarndan hibiri
nin kendisine saldrmamasn salamak iin mi? Ancak b
tn bunlar klece bir tutumdur. Komedya yazarnn tekneye
453

Kpeklerin Bilgelii

"tekne" demesi gibi, nesnelerin nasl adlandmld ve nasl

uygun szckler kullanld duyulmam olsayd, daha iyi
mi aydnlanlm olacakt? [...} Belki akl bize, "zgrlkten
tek bana pay alan" "kpein", halka ak toplantlarda ha
kikatin, icat-edilmemi eylerin yerine yalanlan, icat edilmi
eyleri nakletme hakkna sahip olduunu syler. Ancak bu
alkanlk Diogenes'e, Krates'e ve onlarn haleflerine dayanr.
Byle bir rnei hibir yerde bulamayacaksn. Bu balamda,
"sahte para basan" bir Kinik'e, akln yolunu izlemek ve dav
ranlarnn ilkesini baka yerde deil kendi iinde aramak
yerine, gelenee bal kalmann hi yakmadn vurgula
mama her halde gerek yok. Sokratesi Antisthenes'in, tpk
Ksenophones gibi, baz gerekleri mitler araclyla ifade et
mi olmas seni yanltmasn. Bu konuyu ileride ele alacam.
[5]
Ancak -esin perileri adna senden rica ediyorum- Ki
nizmin ne olduunu bana syler misin? O bir eit aklszlk,
insana yaramayan bir yaam tarz, gzel eyleri, ciddiyeti,
iyiyi geerli saymayan hayvana zg manevi bir ruh hali mi?
Pek ok kii, eer Oinomaos'u okurlarsa, bunu byle varsa
yabilirdi. Eer sen zahmet edip Oinomaos'la megul olsay
dn, bu adamn yazd Kpein Gerek Sesi'nde, Kehanete Kart
Savunmada, ksacas btn eserlerinde bu durumu kolayca
saptayabilirdin. Onda sz konusu olanlar unlard: Tanrla
ra kar her eit saygy ortadan kaldrmak, insan akln hor
grmek, yalnz soylu, adil eylerle ayn anlama gelen yasalan
deil, stelik tanrlarn ruhumuza yazm olduu ve tannsal
bir eylerin mevcut olduunu igdsel olarak bilmemizi
salayan yasalan da ayaklar altna almak. Biz tannya hrmet
ediyoruz, bu yasalar bizi ona doru ekiyor, nk kanmca
ruhumuz, gzlerimizin aramas gibi, tannsal olan anyor. Diyelim ki varlmzn merkezindeki bu kutsal, tannsal
ikinci yasa, yani, bizi asla ve hibir koulda baka yasalara
muhta brakmayan ve ne szlerle ne edimlerle ne de ruhu
muzun gizli eilimleriyle bu snrlan silen, bizi mkemmel
454

mparator Julianus

bir adalete gtren yasa kaldrlm olsm, o zaman byle bir

davran tarz "uuruma" layk olmaz myd? Bu tr reti
leri doru bulan insanlar birer gnah keisi olarak kovulma
mak nu, ancak sopayla deil, nk bu ceza iledikleri su
iin hafif kalr, tersine, lene kadar talanmamal m? Onlarn
herhangi bir ekilde -tanrlar hakk iin senden bana bunu
sylemen iin rica ediyorum- ssz yerlerde yol kesenlerden
ya da karaya ktklar zaman yolcular soyup soana eviren
"sahil kardeliinden fark var m? lm hie sayyorlar,
bunu, ekyalar iin de geerli deilmi gibi ileri sryor
lar. En azndan, sizin "ozan", "m it anlatcs" dediiniz kii,
Pythia tanrs iin korsanlara bildirilen kehanette bir "kahra
man", bir "tanr" olan kii, korsanlar hakknda yle diyor:
"Denizlerde kol gezen ve canlarn
ortaya koyan korsanlar gibi."3
Korsanlarn aklszl iin baka tana ihtiyacn var m? Me
er ki, korsanlar bu "kpeklerden" daha cesur, bu "kpek
ler" de korsanlardan daha kstah saylsn. nk ekyalar,
nasl da sefil bir mr srdklerini ok iyi bilirler ve lm
korkusundan deil, utanlarndan dolay ssz yerlere s
nrlar; Buna karlk "kpekler" hi ekinmeden ortalkta do
layor, daha iyi, daha saf deil, daha kt, daha ahlakszca
bir toplum dzeni vazederek geerli kurallar altst ediyor.
[[Balangta bazlar her ne kadar kstaha davranm olsa
da, gnmzde onlarn birou nemli lde daha uygar
hale gelmitir.]]
[6]
Diogenes'e atfedilen tragedyalara gelince, onlarn bir
Kinik'in eseri olduu konusunda sz birlii ediliyor; tart
mal olan sadece, onlarn retmene, yani Diogenes'e mi,
yoksa rencisi Philiskos'a m ait olduudur. Hangi okur
onlarn, uurum kadar derin ahlakszlklar bakmndan, ba
kalarna baskn kmalarn tiksinerek mahkm etmezdi ki?
455

Kpeklerin Bilgelii

Oinomaos'a dnelim, nk o da, dzyazlarna ok benze

yen, ahlakszdan daha ahlaksz, errin tesinde tragedyalar
yazmt. Onlar yeterince tanmlayacak sz bulamyorum,
yle ki, Magnesia'nn dehetini, Termeros'un melanetini, b
tn tragedyalar Satyr-oyunlanyla, komedyalarla ve sahne
oyunlaryla karlatracak olsaydm bile. Bu adamn her eit
irenlii her eit samal eserlerinde anlatmasna olanak
veren sanat ite bu denli ycedir. Ama bir kimse, onun, tan
rlara hakaret ettii ve herkese havlad bu eserlere dayana
rak bize Kinizmin zn aklayabileceini dnyorsa, bu
kii, balangta sylediim gibi, ortadan kaybolsun, houna
giden herhangi baka bir lkeye gitsin.
[7]
Eer bu kii, tanrnn, Diogenes'i grevlendirdii gibi
"sahte para basmak" ve Diogenes ile Krates'in gerekletir
mek iin gayret gsterdii daha nceki -kendini tan- tavsi
yesine uymak istiyorsa, o zaman bu davrann, komutan ve
filo z o f olmak isteyen bir kimseye tamamen layk olduunu
sylemek isterim. Ne var ki biz, tanrnn neyi kast ettiini
biliyor muyuz? Tanr onu, hakikati deitirmekle deil, kit
lenin dncelerini hor grmekle ve sahte para basmakla g
revlendirdi. Kendini tanmak hangi kategoriye aittir? Paraya
m? Yoksa onun hakikatin z olduunu ve kendini tanma
talebinin de, hangi ekilde "sahte para basmamz" gerekti
ini bize bildirdiini sylememeli miyiz? Zira herkese bili
nen dnceleri sonuna kadar hor gren ve hakikate ulaan
biri, sradan dncelere deil, gerek anlamda varolana
bal kalr. Bylece kendini tanyan bir kimse de, ne sayld
n deil, kim olduunu tam olarak bilir. Pythia Apollon'u,
hakikati syleyen bir tann deil mi ve Diogenes buna tama
men inanmam myd? Diogenes Apollon'a itaat ettii iin,
srgn edilmi saylmyordu, Pers kralndan daha byk g
rlmyordu, ama anlatlanlara gre, Perslerin gcn kran,
Herakles'in edimleriyle rekabet eden ve gz Achilleus'tan
baskn kmakta olan kahraman onu kskanm t.
456

mparator Julianus

[81 Diogenes'in tanrlara ve insanlara kar davran na

sld? Bunu Oinomaos'un dzyazlarndan ve Philiskos'un
-Diogenes'e atfederek bu kutsal kiiye kara ald- traged
yalarndan anlamak mmkn deil, tersine, onun zgl
edimlerinden hareketle deerlendirilmelidir. O -Zets hakk
iin!- niin Olympia'ya gitti? Msabakalar izlemek iin mi?
Isthmos oyunlarn ve Fanathene'leri de zahmete girmeden
izleyemez miydi? Yoksa orada nemli kiilerin arasna kar
mak m istiyordu? Onlar Korinthos'a da gelmiyor muydu?
Hayr, onun tanrlara olan saygsndan baka hibir neden
bulamayacaksn. Yldrmlarn ve imeklerin onu hi etkile
mediini mi [sylyorsun]? Zeus bana da birok iaret gn
dermiti ve ben etkilenmemitim. Ancak ben yine de tanr
lara hrmet ediyor, onlan seviyor ve sayyorum, nlerinde
eiliyorum ve insann ltufkr hkmdarlar, retmenler,
babalar, vasiler, genel olarak bu tr insanlar iin hissettii
eyleri onlar iin hissediyorum. Bu nedenlerden dolay, ksa
sre nce senin szlerini duyduum zaman, az daha ayaa
frlyordum. Bunu niin sylediimi ben de bilmiyorum; bel
ki susmalydm.
Demek ki Diogenes yoksuldu, paras yoktu, ama yine de
Olympia'ya gitti, ancak, Dion'a inanacak olursak, skender
onu grmeye geldi. O, tanrlarn tapmaklarn ziyaret etmeyi,
ama ann en byk kralnn ayana gelmesi gerektiini
doru bulmutu. Ve onun skender'e4 yazdklar, bir kraln
lkeyi nasl ynetmesi gerektiine dair uyanlar deil miydi?
Diogenes, yalnz dncelerinde deil, edimlerinde de tan
rdan ekinen biriydi. Atina'da yaamay semiti, ama tan
rnn emri onu Korinthos'a gnderince, sahibi onu serbest
brakm olmasna karn, bu kenti terk etmek aklna bile
gelmedi. O, tanrlarn kendisini nemli biri olarak grd
ne ve Korinthos'a geliigzel ve tesadfen deil, belirli bir
amala gnderdiine inanyordu, zira oradaki yaam tarznn
Atina'dakinden daha babo ve uygunsuz olduunu, onla457

Kpeklerin Bilgelii

nn daha gl, daha kah bir ahlakya ihtiya duyduunu

grd.
[9]
Aynca: Krates'in de, sofuluunu ve tanrlara saygsn
kantlayan dizeleri mevcut deil mi? Onun eserlerindeki bu
dizeleri okumak iin vakit bulamadysan, burada senin iin
tekrarlamak istiyorum; dinle:
"Mnemosyne'nin ve Olimposlu Zeus'un
soylu kzlar,
Fierien'in esin perileri, iitin benim duam:
Kamm doyurmak iin verin bana her gn
yiyeceimi, ve yaam dayanlmaz klan klelikten
kurtarn beni.

[...1
Dostlar iin harinas deil, yararl yapn beni.
Masallara yaraan zenginlikler istemiyorum;
bokbceinin talihinde, karncann malnda mlknde
yok gzm.
Doruluktan ve tamas kolay, namusuyla kazanlm,
erdem iin deerli, zararsz zenginlikten
pay almak istiyorum.
Eer bunlar elde edersem, Hermes'e ve iffetli esin
perilerine dua etmek istiyorum,
ama bol bol kurban keserek deil, sofuluk ve erdemle."
Onun tannian vdn ve onlara dua ettiini, senin gibi ha
karet etmediini gryorsun. Tanrsal Euripides'in dizelere
dkt sofuluu telafi etmek iin, acaba ka Hekatombe'ye
(100 srhk kurban - ev. n.) ihtiya var:
"Sofuluk, ey sofuluk, sen misin tanrlarn hkmranj?"p
Yoksa sen, kesilen kurbanlarn, ister byk ister kk ol
sun, sofuca bir zihniyetle sunulduu zaman ayn arlkta ve
458

imparator Julianus

nemde olduunu bilmiyor musun? Ama sofuca bir zihniyet

olmadan yalnz yz srlk bir kurban deil, -tanrlar tan
mdr k i!- bin srlk Olimpos kurban bile sadece anlamsz
bir israftr, baka bir ey deil.
Bunu Krates de fark etmiti,6 ve bu yzden tanrian say
yor ve sadece kendine zg sofuluk araclyla vyordu, ve
bakalarna, trenlerinde israfa sofuluktan deil, sofulua is
raftan daha ok deer vermelerini sylyordu. Bu iki Kinik'in
tanrlara kar tutumu ite byleydi, ve onlar, [bugnn] bil
geleri gibi, dinleyicileri balarna toplamyorlard, dostlary
la hl mecazlara ve mitlere bavurarak sohbet ediyorlard.
nk Euripides hakl olarak,
"hakikatin dili ok yalndr,"7

diyor, ve mphem bir ifade tarzna sadece yalanclarla d

zenbazlar ihtiya duyar. Onlarn bakalaryla ilikisi nasld?
Szlerden nce edimler geliyordu; yoksulluu yceltenler,
grne gre miras kalan zenginlii de hor gren ilk kii
lerdi ve kibirden mutlaka kurtulmu olmak isteyenler, her
eyde yalnl uygulayan ilk kiilerdi; bakalarnn yaamn
dan gsterili ve atafatl eyleri srp atanlar, ak alanlarda
ve kutsal blgelerde yaayan ilk kiilerdi. Lkse kar yalnz
szlerle deil, edimlerle de mcadele ediyorlard; eer insan
hibir eye ya da ok az eye ihtiya duyarsa ve beden tara
fndan rahatsz edilmezse, Zeus'la birlikte hkm srmenin
mmkn olduunu bara ara deil, edimlerle kantlyor
lard. Gnahkarlan, hayatta olduklar srece knyorlard, an
cak llere hakaret etmiyorlard, dmanlar, en azndan ile
rinden lml olanlar, lp gitmi olanlarla barktlar. Ayrca
Kinik'in kimse dman deildir, hatta biri onun zavall bede
nine vursa ya da adna leke getirse, ona kfredip hakaret etse
bile, nk insan sadece [ayn deerde olan] hasmndan nef
ret eder, stn kii ise bakasyla olan anlamazla, tevecch
459

Kpeklerin Bilgelii

gstererek deer verir. Pek ok kiinin tanrlardan holanma

mas gibi, bir kimse de bir Kinik'ten holanmasa bile, bu kii
Kinik'in dman deildir, zira o Kinik'e zarar veremez, ama
kendini ar bir cezaya maruz brakr, nk o berikinin s
tnln kabul etmez ve bylece Kinik'in kendisine sala
yabilecei himayeden feragat etmek zorunda kalr.
[10]
Kinizm hakknda yazmak benim grevim olsayd, bu
konuyla ilgili olarak sylemi olduklarma, en azndan bir
o kadar daha ekleyebilirdim. Ancak esas konuma dnmek
iin, imdi mit yaratclarnn hangi zelliklere sahip olmas
gerektiini aratrmak istiyorum . Bu soru cevaplandrlma
dan nce, mitlerin yaratlnn, felsefenin hangi blmne
ait olduu sorulmaldr. nk birok filozofun ve teologun
bunu yapm olduklar aka grlyor, rnein esinlenmi
filozoflarn en eskisi Orpheus ve ondan sonra saylan hi de
az olmayan tekiler. Ama Ksenophon, Antisthenes ve Platon
da, bilindii gibi, sk sk mitlere bavuruyorlard, o zaman ka
nmca, mitlerin yaratlnn Kinik'lere deilse, acaba filozof
lardan baka birine mi yarad sorulmaldr. [...]
[18]
insanlar ahlak ynnden dzeltmek iin ykler
uyduran ve aralarna mitleri katan bir kimse, erkeklere de
il, -yalarna ya da olgunluklarna gre- ocuklara hitap
etmelidir, zira onlarn byle yklere ihtiyac var. Ama sen
bizi -beni ya da Anatolios'u- ocuk sayyorsan -rahatlkla
Memmorios'a, Saloustios'a ve bakalarna da anlatabilirsin-,
o zaman Antikya'ya gitmelisin. nk sana niin yalan sy
leyeyim ki? Syle bana, -tanrlar adna, mit adna, daha ok
evrenin hkimi Helios adna- insanlara byk -y a da k
k- bir hizmette bulundun mu? Doruluk mcadelesinde
kime destek oldun? zgn, kederli bir kimseyi teselli ettin
mi? Oysa ona, lmn ne len kii ne de yaknlar iin bir
ktlk olmadn kantlayabilirdin. Hangi delikanl, onun
artk sefih bir yaam srmeyi p, ll yaamasna ve gzelli
ini yalnz bedeniyle deil, daha ok ruhuyla ne karmas
460

mparator Julianus

na neden olduun iin, llln sana borlu? mrnde

kendini hangi bilim dalma hasrettin? Diogenes'in deneine
ve zgrce konumasna layk olan ne yaptn? Denei eline
almay, sa uzatmay, kentleri ve askeri kararghlar gvensiz
hale getirmeyi, soylulara kfretmeyi ve ayaktakmnn yz
ne glmeyi byk bir i mi sayyorsun? Zeus adna, senin y
znden felsefeye srt eviren u dinleyiciler adma syle bana,
Galya'ya kadar gitmeyip aziz Konstantin'i niin talya'da
ziyaret ettin? Eer bana gelmi olsaydn, hi olmazsa senin
dilini daha iyi anlayacak birini bulmu olurdun. Sada solda
dolamak ve kahrn yormak neye yaryor? Evet, senin katr
srclerini de yorduun ve onlarn, dzensiz askeT gru
hundan ok siz Kinik'lerden korktuu syleniyor; denekle
rinizle onlara, asker gruhunun klla yaptndan ok daha
ktsn yaptnz da syleniyor; bu yzden doal olarak
sizden daha ok korkuyorlar. Uzun sre nce size bir ad tak
mtan, ama imdi bu ad buraya da yazmak istiyorum: "Feragati". Tanrsz Galatyallar baz insanlara byle diyor. Bu
insanlar byk pay iin azdan feragat ediyor ve buna karlk
pek ok eyi, daha dorusu her yerden gelen her eyi elde
ediyor ve bundan baka sayg gryor, kendilerine bir muha
fz alay veriliyor, yzlerine glnyor. Siz de benzer ekilde
davranyorsunuz, belki bir tek istisna dnda, yani para topla
myorsunuz, ama bu size deil bize bal, biz o budalalardan
daha makul dnyoruz, ama belki de onlar gibi ikiyzl
davranarak vergi toplamak iin bahaneniz yok; onlar buna
"sadaka" diyor ki anlamnn da byle olmas gerekir. Geri ka
lan btn hususlarda siz tpk onlar gibisiniz. Siz de onlar gibi
lkenizi terk ettiniz, babo ortalkta dolayorsunuz, benim
kararghm onlardan ok daha kt bir ekilde ve utanmaz
ca birbirine kattnz. Onlar hi olmazsa davet edilmiti, ama
sizi kovdular. Ve btn bunlar size ne getirdi, daha dorusu,
bakalarna ne getirdi? nce Asklepiades, sonra Serenianus,
sonra Chytron, sonra uzun boylu sarn delikanl -neydi ad
461

Kpeklerin Bilgelii

onun?-, sonra sen geldin ve sizinle beraber bir o kadar daha.

Siz, mkemmel insanlar, btn bu yolculuklar ne iinize ya
rad? Hangi kent, hangi yurtta sizin "zgr konumalarn
z'' duydu? Sizi bir defa olsun grmek istemeyen imparatora
ulamak istemeniz budalalk deil miydi? Ve davranlarnz,
gelir gelmez dalkavukluk yapmaya ve havlamaya balama
nzdan, kitap datmanzdan ve kitaplar mutlaka bana sun
malarn istemenizden daha budalaca, sama, lgnca deil
miydi? Sanrm iinizden hibiri, yazmanmn yanma kt
gibi, bir filozofla bu kadar sk grmeye gitmedi ve impara
torun bekleme odasnn, sizin iin Akademi, Lykeion ve Stoa
olduunu sylemek de mmkn.
[19]
Artk bu samala bir son vermiyor musunuz?
Bugne kadar bunu yapmadysanz, artk vazgemek is
temiyor musunuz? Uzun san ve denein size bir yaran
olmuyor. Felsefenin adn ktye karmay nasl baard
nz? Kral Hermes'in bile dilini armdramad, Hermes'in
yardmyla Athena'nn bile akim bama getiremedii,
bilgilerini sadece pazar meydanlanndaki ve sokaklardaki
kalabalklardan kazanan -" z m zme baka baka kara
rr" ataszn de bilm ezler- en yeteneksiz konumacla
rn Kinizmin stne ullanmasyla! Denei ve harmaniyi
alrsn, salar uzatrsn ve arkadan ne gelir? Bilgisizlik,
utanmazlk, kstahlk ve byle devam eder. En ksa, en
abuk yoldan erdeme doru ilerleyeceklerini iddia ediyor
lar. Ya uzun yolu semi olsaydnz! Bu yolda tekine gre
daha kolay ilerlerdiniz. Kestirmelerin yorucu ve klfetli
olabileceini bilmiyor musunuz? Patikalarda dolaan ve
kestirme yolu seen bir kimse kolayca ayn yerde dnp
durur; ama buradan, ayn yerde dnp duran bir kimse
nin kestirme yolu setii sonucu kmaz; felsefede de sa
dece bir hedef, bir ilke vardr: "Kendini tan" ve "tanrlarla
eit ol", yani kendini tanmak ilkedir, yce glerle eit
olmak hedeftir.
462

mparator Julianus

[20]
Demek ki. Kinik olmak isteyen bi kimse, insani b
tn gelenek ve kanlara aldr etmez ve nce kendine, sonra
da tanrya ynelir. Byle bir insan iin, piyasa deeri bilin
mek ve fiyat belirlenmek istenirse, altn altn deil, kum da
kum deildir: O, her ikisinin de toprak olduunu bilir. Al
tnn ender ve kumun kolaylkla bulunmas, onun gznde
sadece insanlarn deersiz kanlarna, bilgisizliine dayanr.
Ktln ya da iyiliin ls, vgde ya da knamada de
il, doadadr. O, gereksiz besin almaktan kanr, sevginin
verdii hazlardan feragat eder. Doal ihtiyalar konusunda
kamuoyuna bal kalmaz: Ay, lezzetli salalar, kzartma
kokularn beklemez. Gzn Phryne'ye ya da Lais'e (nl
fahieler - ev. n.), bakalarnn karsna, kzma ya da hiz
metisine dikmez, bedensel ihtiyalarm, elde ne varsa onun
la, mmkn olduunca iyi bir ekilde tatmin eder; bedenin,
yoluna kard btn engelleri uzaklatrarak, Olimpos'un
zirvesinden bakalarna,
"karardktaki krleme ayrnda dolaan"
ve birka acnas haz iin, ozanlarn daha hnerlileri tarafn
dan her zaman Kokytos ve Acheronla ilikilendirilen kiiler
den daha ar aclara katlananlara sknetle bakar. "Kestir
me" unlardan ileri gelir: insan tamamen kendi dna kmak
ve tanrsal biri olduunu idrak etmek, zihnini, yorulmadan
ve sarslmadan tanrsal, an, lekesiz dnceler zerinde yo
unlatrmak zorundadr. Bedeni tamamen hor grmeli ve
onu, Herakleitos'un dedii gibi, "pislikten daha deersiz"
saymaldr, tann, bedeni bir ara gibi kullanmak iin emre
dene kadar ihtiyalarm en yaln ekilde karlamaldr. Bu
konuyla ilgili olarak, denildii gibi, imdilik bu kadar. Ancak
ben, hareket noktama dnyorum. [...]
[25] Diogenes'in bir eit umac olduunu yzme vu
rarak sakn beni yldrmaya alma. Tamam, onun [gizem
463

Kpeklerin Bilgelii

trenlerinde] kutsanmam olduu iddia ediliyor; hatta o,

kendisine hemen kutsanmasn neren birine yle diyordu:
"Delikanl, 'Agesilaos ile Epameinondas balk ukurunda'
yatarken, vergi toplayanlarn, daha yce bir ekilde kutsan
malar nedeniyle, doru insanlarla birlikte Hades'teki btn
gzelliklerden pay alacan kabul etmek gln olur. Azi
zim, bu konu ok derindir ve ayrntlaryla aydnlatlmaldr.
Her iki tanra da bize [gerekli] anlay versin; ama sanrm
o bize zaten verilmitir." Grne gre Diogenes, sizin id
dia ettiiniz gibi, dine kar deildi, o biraz nce sz edilen
[filozoflara] benziyordu. O, iinde bulunduu zel durumu
gz nne alarak, ama Pythia tanrsnn emirlerine saygdan
dolay da ve kutsanma treni adaynn nce yurttalar listesi
ne kaydedilmesi gerektiini, yani bunun, eer doduu yere
gre deilse, Atina yasalarna gre olmas gerektiini bildii
iin, bundan kanmak istiyordu, ama kutsanma treninin
kendisinden deil. O kendini bir dnya vatanda olarak g
ryordu ve evreni birlikte yneten tanrlarn -ayr ayn bl
geler iin sorumlu olanlarn deil- genel sisteminde birlikte
almaya hazrd; nk onun gnl geniti. Her eyi tep
mesine ve [deerleri] altst etmesine karn, tanrlara duydu
u saygdan dolay yasalan ihlal etmiyordu. Memnuniyetle
kendini kurtarm olduu bamlla geri dnmyordu. Bu
bamllk nereden ileri geliyordu? Tek bir devletin yasala
rna hizmet etmek ve Atina yurtta olan herkesin ister iste
mez yapmak zorunda olduu gibi boyan emek. Tanrlara
saygsn gstermek iin Olympia'ya giden, Pythia tanrsna
itaat eden ve mrn Sokrates gibi felsefeye hasreden -zira
Sokrates de, evinde, yaknnda bir Pythia [tanrsnn] olduu
nu ve ondan felsefe yapmak iin uyarm aldn syler- bir
kimse, byle bir insan nasl olur da tanrlarn tapnana ad
mn atmazd, hem de can gnlden? Yasalara boyun eme
yi ve onlarn klesi olmay ilkesel olarak reddetmeseydi mi?
Niin bunu deil de baka bir nedeni, yani gizem trenlerinin
464

mparator Juiianus

yceliklerinden pek ok eyi uzaklatran nedeni aklama

dm soracaksn? Belki bu sulamay Pythagoras'a da, evet,
zellikle ona da yneltmek mmknd; ama bu bir yanlg
olurdu. Zira her ey hakknda, konuulmas caiz olan eyler
hakknda bile konumamal, kitle karsnda baz eyler giz
li tutulmalyd. Her eye ramen ifade edilenler burada da
aktr. Diogenes, kendisini kutsanma trenine katlmas iin
sktran adamn kiiliinde, doru yaam tarzyla ilgilenme
yen, ama kutsanmlara ait olmakla ok gururlanan bir insan
grmt. Diogenes ona yol gstermek, bir ders vermek is
tiyordu: Kutsanma hakkna sahip olacak bir mr sren kii
iin tanrlar zengin dller hazrlar, hatta o kutsanmam olsa
bile. Ktler ise, kutsal blgelere girme iznine sahip olsalar
bile, avularm yalar. nk bu, Hierophant'n duyurduu
-"kim in eli temiz ve kim hak sahibi deilse"- ve bylece kut
sanma trenini yasaklayan ey deil mi? Ancak bunlar seni
ikna etmiyorsa, baka sze ne hacet?

B i l g i s i z " Kpe kl e r " e Ka r

784 JUL. or. 9 (6)
[l]"lrm aklar yukarya doru akyor,"5
byle diyor atalarsz. Kinik'in biri, Diogenes'in, sala za
rarl olduu iin, souk suyla ykanmaya kar kan kibirli
biri olduunu iddia ediyor; oysa onun yanandan kan dam
lyor ve hl gen, tanr zaten yaz gndnmne yaklayor.
O, mrekkep bal yedii iin Diogenes'le alay ediyor, ve
yedii balk sanki baldran zehri gibi etkili olmuasna akl
szlnn, kendini beenmiliinin bedelini dediini d
nyor. Bu Kinik, lmn bir ktlk olduunu bilecek ka
dar "felsefede ilerleme" kaydetmitir. Bilge Sokrates ve daha
sonra Diogenes bu bilgiden yararlanmad. Antisthenes mz
min ve aresiz bir hastala yakaland zaman, Diogenes
465

Kpeklerin Bilgelii

ona bir haner verdi ve "eer bir dostun yardmna ihtiya

duyarsan" dedi, ona gre lm ne korkun ne de ac vericiy
di. Ama onun deneini miras alan bizler, stn felsefemiz
sayesinde lmn kt bir ey, hastaln lmden daha feci
ve souktan titremenin hasta olmaktan daha kt olduunu
biliyoruz. Zira hasta kiiye genellikle byk bir zen gsteri
lir, bylece onun strab adeta bir lkse dnr, hele zengin
biriyse. Zeus hakk iin, ben, hastalandklar zaman salkl
gnlerinden daha lks bir mr sren insanlar grdm, hem
o zamanlar da lks iinde yaam olmalarna karn. Bu ne
denle dostlanma unlan sylemeyi dndm: "Sizin iin,
efendi olmaktansa kle olmak, imdiki gibi bu kadar zengin
olmaktansa, zambaklardan daha plak ve yoksul olmak daha
iyi olurdu!" O zaman onlar belki bu kadar hasta, bu kadar
mark olmazd. Zira bazlan hasta olarak baklmay ve ihti
yalara gre martlmay gzel buluyor. Ancak soua kat
lanmak ve scaa dayanmak zorunda olan birinin durumu bir
hastannkinden daha kt deil mi? O, bir hafifleme umudu
olmadan ac eker.
12]
yle olsun! imdi ben herkese, bu yaam tarznn e
kiciliine kaplm olanlarn bu konu zerinde dnebilme
si iin, retmenlerimden Kinikler hakknda rendiklerimi
aktarmak istiyorum. Szlerim inandrcysa, Kinik adaylar
hibir ekilde madur olmayacak; inandna deilse, nle
rinde byk, soylu bir hedef var ve sylediklerimi szlerle
deil, edimlerle bastrrlar, nk konumam onlara bir engel
karmayacak. Ama ihtirastan ya da iradesizlikten dolay ya
da ksaca sylersek, bedensel hazlann klesi olduklan iin,
szlerimi dikkate almaz ve imdiden glmeye balarlarsa
-kim i zaman okul ve mahkeme binalarnn avlularn kirle
ten kpekler gibi-, o zaman "Hippokleides'i ilgilendirmez"
[diyebilirim sadece]; ben, bu ekilde davranan kpekiklerle
uramyorum. Her neyse, ben ele aldm konuyu ana hu
suslarna gre ilemek istiyorum. Ben her soruna hak ettii
466

mparator Julianus

nemi verirsem, dncelerime son biimini vermek ve senin

de onlar anlamam salamak benim iin daha kolay olacaktr.
Kinizm, en nemsiz, en ok kmsenen felsefi bir akm de
il, tersine, en iyileriyle baa kabilecek bir felsefedir; bu ne
denle nce genel olarak felsefe hakknda bir eyler sylemem
gerekiyor. [...]
[6] Hakikat bir birliktir, ve birlik felsefedir, biraz nce de
indiklerim [Herakleitos, Pythagoras, Aristoteles, Theophrastos] felsefenin klardr; Kitionlu adamn rencilerini
de zikretmek doru ve yerinde olurdu: Onlar [Grek] dev
letlerinin, "kpek"in fazlasyla dnsz, sulandrlmam
zgrlk-kavramna kar ne kadar isteksiz olduklarm g
rnce, kanmca onu devletin acar bir kpei olarak yetitir*
mek iin, (aklma ekonomi, i yaam, kan koca arasndaki
ilikiler, ocuklarn eitimi geliyor) etrafn adeta duvarlarla
evirdiler. [...]
[7] imdi10biz Kinizmi ele almak istiyoruz. Onlar eserlerini
aka tarznda deil de, belirli bir ciddiyetle yazm olsaydlar,
o zaman bana kar olanlar onlarn peinden gitmeli ve her
tekil olayda benim bu konuyla ilgili dncelerimi gzden
geirmeliydiler; dncelerim aka eskilerin dncelerine
uyuyorsa, beni yanl ifade vermekle kimse sulayamaz; eer
uymuyorsa, o zaman Atmallarn Metroon'daki sahte yaztlara yapt gibi, onlara kulak verilmemelidir. Ancak, daha nce
dediim gibi, byle bir ey sz konusu deil. Diogenes'in eser
leri diye sada solda sunulan tragedyalar, sylenenlere gre,
Aiginal Philiskos'un kaleminden kmtr; ama onlar gerek
ten Diogenes'e ait olsaydlar bile, bir bilgenin aka yapmasna
armamal, nk bunu birok filozof yapmtr. Demokritos da, insanlarn her eyi nasl ciddiye aldklarn grnce
glyordu. Demek ki biz onlarn akalarn dikkate almama
lyz ve ciddi eylerle ilgilenmeye nem vermeyen insanlar
gibi olmamalyz. Bu tr insanlar, tapmaklarla dolu, deiik
gizem kltleriyle, kutsanm yerlerde yaayan kutsanm ra
467

Kpeklerin Bilgelii

hiplerle dolu, gelien bir kente geldii zaman ne yapar? zel

likle bu yzden, yani surlar iindeki her eyi kirlenmeden ko
rumak iin bu rahipler ahlaka aykr, kirli, kt eyleri -halka
ak hamamlar, genelevleri, meyhaneleri-, istisnasz btn
bunlar nereye kaldrd? Ziyaretiler bu semte kadar geldii
zaman, kente adm atmyor. Btn bunlar grdkleri ve ite
kent bu kadar diye dndkleri zaman acnacak hale d
yorlar. Tekrar ekip giderlerse, bu dzlkte kaldklar iin iki
misli acnacak duruma geliyorlar; oysa "bir adm daha atmak
ve Sokrates'i grmek" mmkn olurdu. Ben, Alkibiades'in
Sokrates'i vd bu nl szlerini kullanyorum. Kinizm
felsefesi benim iin, heykeltralarn atlyesinde oturan tp
k Silen'ler (Bacchus'un iman, kel kafal, sarho arkada ev. n.) gibi; sanatlar onlarn eline bir Pan flt ya da bir
flt veriyor, ama onlar ald zaman iinden bir tann imgesi
kyor. Demek ki biz, onun akalarn ciddiye alma hatasn
ilememeliyiz. Geri bu akalarn da yarar yok deil, ama Ki
nizm, hemen kantlamak istediim gibi biraz baka bir ey.
Her neyse! Biz Kinizmi, avnn izini sren av kpekleri gibi,
olgulara dayanarak deerlendirmek istiyoruz.
{8] Bu felsefeyi dayandracamz kurucuyu bulmak o ka
dar kolay deil. Bazlar Kinizm adnn Antisthenes'e ve [ya
da?] Diogenes'e yaktn dnyor. Grne gre Oinomaos unlar bouna sylemiyor: "Kinizm ne Antisthenesilik
ne de Diogenesiliktir." Zira "kpekler"in en soylular, yce
Herakles, insanlarn ona borlu olduu birok iyiliin yan
sra, bize bu yaam tarzn da parlak bir mek olarak miras
brakmtr diyor. Ben sadece saygyla tanrlardan ve tanrsal
alana ykselmi olanlardan sz etmek istiyorum, ama ina
nyorum ki, Herakles'ten daha nce yalnz Greklerde deil,
baka lkelerde de bu felsefeyi uygulayan insanlar vard.11
Zira bu bana, herhangi bir ekilde evrensel, tamamen doal
bir felsefe gibi geliyor, ve zel bir eitimi gerektirmiyor. Ha
yr, yi'den yana olmak yeterli, nk binlerce kitap okuma
468

mparator Juiianus

dan erdeme ulamak ve ktlkten kanmak isteniyor, yle

denmiyor mu: "ok ey bilmek akla bir ey katmaz".12 Ba
ka okullarda henz balayan rencilerin ele almak zorunda
olduu birok deiik bilim dalna katlanma gerei de yok;
Pythia tanrsnn u iki ilkesine riayet etmek yeter: "Kendini
tan" ve "sahte para bas". Bylece bana gre, bu felsefenin asl
kurucusunun, Grekler iin benim gzmde btn gzellikle
rin kayna, tm Grek topraklarnn nderi, yasa koyucusu,
kral olan Delphoi tanrs olduu aktr. Tanr yasas gerein
ce onun gznden hibir ey kamad iin, Diogenes'in zel
yeteneinin de farkna vard. Ve onu, tlerini her zamanki
gibi dizelerle ifade etmeden bu yne evirdi, ve simge diye an
lalmas gereken iki szle isteini somut bir ekilde aklad:
"Sahte para bas". nk "kendini tan" szn sadece13 ona
deil, bakalarna da sylyordu, zira bu sz, sanrm kutsal
yerin giriinde de yazlyd. Bylece, tanrsal lamblichos'un,
ama nde gelen filozoflar Antisthenes'in, Diogenes'in ve
Krates'n dedii gibi, felsefenin kurucusunu bulmu olduk;
onlarn yaamdaki hedefleri ve ilkeleri kendini tanmak, bo
dncelere deer vermemek ve hakikati eksiksiz bir anlay
gcyle kavramakt; zira hakikat, sylenildii gibi, tanrlar
ve insanlar iin btn iyiliklerin balangcdr. Hakikat sev
gisinden dolay Platon, Pythagoras, Sokrates, ve de Peripatetikiler, Zenon her eit meakkate katlandlar, nk onlar
kendilerini tanmak, bo dncelerin peine taklmamak,
hakikati btn varolanlarda kefetmek istiyordu.
[9] Platon'un bir, Diogenes'in baka bir deil, her ikisinin
de tek ve ayn hedefi izledii akla kavutuktan sonra, as
lnda bilge Platon'a unu sormak gerekirdi: "Kendini tan
mann senin gzndeki deeri nedir?" [...] [ve] Diogenes'in
davran tarzndan Kinizmin zn tretmek gerekmiyor
muydu? [...]
[10] [...] Ancak ben, Kinizm felsefesinin snflandnlna
dnmek zorundaym.
469

Kpeklerin Bilgelii

[11]
Aristoteles ve Platon gibi Kinikler de felsefeyi, g
rne gre, teorik ve pratik diye ikiye ayrdlar; Onlar,
insann doal olarak davranmak ve bilmek iin yaratlm
olduunu gzlemleyip kavramlard. Ve onlar doabilimsel bilgilere sadece dnerek ulamaktan kamdysa, bu
durum bu balamda hibir ey ifade etmez. Sokrates ve bir
oklan, bilindii gibi, birok defa srf dnerek bilgi edin
meye almlar, ama bunu pratik amalar iin yapmlar
dr. nk kendini tanmak onlar iin, ruhsal ve bedensel
alanlarn zenle birbirinden ayrlmas anlamna geliyordu,
ve doallkla ruha ynetme, bedene hizmet etme ilevini
veriyorlard. Bu nedenle erdemli, kendine hkim, alakg
nll, zgr yaamaya altlar ve kendilerini her eit ha
setten, korkaklktan, boinantan korudular. Ama biz onlar
hakknda byle dnmyoruz, tersine, onlarn aka yap
tklarn, bedeni hor grdkleri zaman "en deerli eyi teh
likeye attklanru"14 varsayyoruz. Sokrates, felsefe lmn
altrma yapmasdr, dedii zaman byle ifade ediyordu.
Bunu her gn yapan Kinikler bize rnek olmamaldr; on
lar bize, daha ok acnacak ve hi anlalmaz kiiler olarak
grnyor. Bu meakkate niin katlanyorlar? iddia ettiin
gibi, hret kazanmak iin deil kesinlikle. i et yedikleri
zaman bakalan onlan nasl vecekti ki? Sen de onlar her
halkarda bunun iin vmyorsun. Resimlerde grld
gibi, harmaniyi ve uzun salan bu insanlardan devraldn
zaman, kendin de bunu takdire deer bulmadn halde, kit
lenin gznde byk bir saygnlk kazanacan m dn
yorsun? O zamanlar bazlan bunu ho karlamt, ama on
binlercesinin midesi nefret ve tiksintiden dolay buland, ve
itah kat, ta ki hizmetileri tarafndan gzel kokular, mer
hemler ve ekerlemelerle tekrar canlandrlana kadar; ite,
byk kahraman gln davranyla
"bugn nasllarsa yle olan lm lleri"
470

mparator Julianus

bu ekilde aknla drd, oysa bu, Diogenes'in anla

mnda yorumlanrsa, hi de soylu olmayan bir davran de
ildi. Sokrates, hakikati eletirel ynden aratran bir yaam
tarz setiini syler, nk tanrya, sadece kendisine bildi
rilen kehaneti iyice inceleyerek hizmette bulunabileceine
inanyordu; Diogenes de felsefesinin kaynann Delphoi'de
bulunduuna, her eyin olgulara dayanarak incelenmesi ve
bakalarnn -ister doru ister yanl olsun- dnceleri ta
rafndan etkilenmemesi gerektiine inanyordu. Bu yzden
Pythagoras'm ya da Pythagoras'a benzeyen insanlarn her
szn inanlr bulmuyordu, nk o felsefenin kurucusu
olarak herhangi bir kiiyi deil, tanry gryordu. Sen, bu
nun mrekkep bal yemekle ne ilgisi var? diye soracaksn.
Syleyeyim.
[12]
Kimileri et yemenin insan doasna uygun olduunu
kabul eder, bazlar da byle bir ey yapmann insana hi ya
kmadn dnr. Bu sorun zerinde hararetle tartlm
tr, biraz gayret edersen, bu konuda yazlm bir yn kitabn
mevcut olduunu greceksin. Diogenes bu dnceleri
rtmek zorunda olduuna inanyordu. yle dnd: te
ki btn canl varlklarn yapt ve doann kendilerine hak
grd gibi, et piirilmeden yenirse, ve bundan da bir zarar
gelmez ya da hasta olunmaz, tersine, sala yararl olursa,
bu durum, et yemenin insan doasna tamamen uygun oldu
u anlamna gelir. Ancak o belki de, bu yzden sala bir za
rar gelirse, bu besinin insanlara yaramadn ve mutlaka ka
nlmas gerektiini dnd. Bu szler, durumun olas bir
aklamas saylabilirdi, belki biraz zorlama oldu, ancak Ki
nizmin zne uygun baka bir aklama daha var. Ama nce
bu felsefenin hedefi konusunda daha ak konumalym.
Kinikler, tutkulardan kurtulmay hedef olarak gryordu.
Bu, tanr olmakla ayn anlama geliyordu. Diogenes belki, ba
ka hibir besinin kendisinde tepkiye yol amadn, sadece
i etin mide rahatszlklarna ve bulantsna neden olduunu
471

Kpeklerin Bilgelii

saptad. Bu onun iin, akldan ok deersiz bir kanya hizmet

etmenin kantyd; zira bin defo kaynatlsa ve bin defa sala
larla tatlandnlsa bile et ettir. O, bu korkuyu bandan savma
s, ondan ilk ve son defa olarak kurtulmas gerektiini dn
d, zira inan ki, byle bir ey korkaklktr. Yasa koyucu adna
senden unu sylemeni rica ediyorum: Biz pimi et yiyoruz,
ama niin i et de yemiyoruz? Bunun bir grenek ve alkan
lk olduunu sylemekten baka cevabm yok. nk pime
den nce etin iren bir ey olduunu ve pitii zaman doal
durumundan daha saf bir hale geleceini sylemek mmkn
deildir. Tanrnn, sanki bir komutan gibi "paray kaldrn"
ve her eyi akim, hakikatin nda deerlendirin, diye ken
disine emretmi olduu bir insan ne yapmalyd ki? Gzlerini
kapayarak pimi etin saf ve yenebilir, atein etkisini hisset
memi etin ise iren olduunu, saf olmadn kabul eden
egemen kannn kendisini yanltmasma izin mi vermeliydi?
Bellein bu kadar zayf m? Ciddi misin? Sen Diogenes'e, h
ret dkn diyerek ar sulamalarda bulunuyorsun, bense
ona Pythia tanrsnn en gayretli hizmetkr ve maiyeti diyo
rum, nk o mrekkep bal yedi, sen, lezzetli yiyecekleri,
"balklan, kanatl hayvanlan ve eline geen her eyi/'15
midene indirdin, nk sen bir Msrhsm, ama rahipler zm
resinden deil, tersine, her eyi, hatta "btn yeil bitkileri"16
yiyen oburlardansn. Galatyallann szleri her halde sana
yabanc gelmiyor. Deniz kysnda, hatta kydan belli bir
uzaklkta yaayan btn insanlarn denizyldzlann, istirid
yeleri ve baka eyleri piirmeden yediklerini sylemeyi az
daha unutuyordum. Bu insanlar sana, gpta edilmeye layk,
Diogenes ise acnacak ve itici biri gibi geliyor, ama burada
da orada da sz konusunun, belki tek bir farkla, yani birinin
yumuak tekinin biraz daha sert bir et olduunu dnm
yorsun. Her halkarda mrekkep balnda ve de midyede
472

mparator Julianus

kan yoktur ve onlar birer canl varlktr. Yani, canl varlkla

rn belirleyici zellii olan hazz ve acy hissederler. Bura
da Platon'un, bitkiler de canldr, diyen szleri bizi rahatsz
etmesin. Bir tartmay bir dereceye kadar izleyecek durum
da olan herkes, soylu Diogenes'in sama,17 yasaya aykn,
allmn dnda bir ey yapmadn bilmelidir, meer ki
biz sertliin ya da yumuakln derecesini, damak iin haz
verici mi, yoksa irendirici mi olduunu soralm. Demek ki
sz konusu, tiksindiiniz i eti yemek deildir, nk siz
de yalnz cansz varlklar deil, stelik kan akarak boalm
olanlar da yediiniz zaman ayn eyi yapyorsunuz. Ancak
Diogenes besinlerini en yaln, en doal biimde alrken, siz,
daha lezzetli yapmak iin, belki onlar tuzlamanz ve baha
ratlarla tatlandrmanz gerektiini dnerek, Diogenes'ten
ayrlyorsunuz ve doaya cebir uyguluyorsunuz. Neyse, bu
konuyu burada keselim.
[13]
Kinizm felsefesinin hedefi, son amac, her felsefeninki
gibi mutluluktur, Mutluluk, kitlelerin kansna deil, doaya
gre yaamaktan ileri gelir. Zira bitkilerin de hayvanlarn da
esenliini, doaya uygun hedeflerine engellenmeden ula
tklar srece, ok grmemelidir. Evet, tannlar iin bile mut
luluk, onlarn doal durumda bulunmasndan ve tamamen
bamsz olmasndan ileri gelir. Bylece insanlar da mutlu
luu, sanki baka yerde gizliymi gibi, sahte bir gayretle ara
mamaldr. Kartal da, nar aac da, herhangi bir canl varlk
da ya da bir bitki de, altn kanatlara ya da yapraklara, gm
koncalara, dikenlere ve demir ya da elik mahmuzlara sahip
olmak iin gayret gstermemelidir. Tersine, doann kendile
rini balangta donatm olduu organlar hzlarna, direnme
glerine katkda bulunursa, o zaman durumlar mkemmel
olur ve kendilerini yi hissederler. nsann, kr krne bir
gayretle mutluluu kendi dnda aramas ve zenginlie, soy
lulua, nfuz sahibi dostlara vs. her eyden ok deer verme
si gln deil mi? Eer doa bize zellikle baka canl var
473

Kpeklerin Bilgelii

lklara vermi olduu eyleri, yani onlarnkine benzer bedeni

ve ruhu vermi olsayd, o zaman baka eyler iin aba sarf
etmemize gerek kalmazd, teki canl varlklar gibi, bedensel
meziyetlerimizle yetinmek ve mutluluu bu alanda aramak
yeterli olurdu. Ama iimize, baka canl varlklarn ruhlarna
hibir ekilde benzemeyen, z bakmndan iste aynisin ister
ayrlmasn, bir ruh sokulmutur, ne ki bu ruh g ve kuv
vet ynnden onlarnkinden stndr, tpk altnn, kanm
ca, altn alamndan ve kumdan stn olmas gibi -nk
bu ruh teorisini bazlan gerek sayyor-, her ne olursa olsun
biz, teki canl varlklardan daha zeki olduumuzu biliyoruz.
Protagoras'ta anlatlan mite gre doa onlara bir ana gibi c
merte ve fazlasyla bakt, ama Zeus bunu telafi etmek iin
bize akl verdi. Bu yzden biz mutluluu, en yce, en nemli
ksmmza yerletirmeliyiz.
[14]
imdi Diogenes'in bu ilkeye en st derecede bal ka
lp kalmadn bir dn. O, doal direncini glendirmek
iin bedenine gnll olarak eziyet etti. Sadece akim nda
hakl grlebilen davranlara izin verdi. Bedenden karak
ruha tecavz eden artmalar -v e bu beden, kendisine fazla
syla nem vermemiz iin bizi ne kadar da zorlar!- onun iin
hibir anlam ifade etmiyordu. Altrmalar sayesinde bedeni
ni, bir elenk kazanmak iin mcadele etmi atletlerinkinden
ok daha gl duruma getirmiti, ve ruhu, mutlu olmasn,
Pers kral gibi ya da Greklerin o zamanlar Pers kraln tanm
lad gibi daha yksek bir anlamda kralolmasn engelleme
yen bir yapdayd. Sen,
"vatansz, evi bark olmayan, yurdu elinden alnm,
ne bir Obolos'u, ne bir Drahme'si, ne de bir
klesi olan"18
bir somun ekmei bile olmayan -Epikuros, onun sadece ye
terli ekmei olduu zaman tanrlardan daha az mutlu ol474

mparator Julianus

madiimi syler-, ama tanrlarla bozumadan, insanlarn

en mutlusundan daha mutlu yaayan ve mutlu yaadm
kendi syleyen bu adama bu kadar az m deer veriyorsun?
Bana inanmyorsan, byle yaamay dene, ama szlerle deil,
edimlerle, o zaman anlayacaksn. Ancak bunu nce mantk
asndan temellendirmek istiyoruz.
[15]
nsanlar iin btn iyiliklerin -burada tekrar tekrar iyi
diye vlen her eyi dnyorum- balangcnn zgrlk
olduu karasnda deil misin? Zira mal mlk, servet, soylu
luk, beden gc, gzellik, ksacas bu tr deerler, gya bun
larn tadn zgr olmadan karana deil, efendisine aittir.
Kimi kle olarak grmeliyiz? Bilmem ka gm Drahme'ye,
iki Mine'ye, on altm-Statere'ye satn alabileceimiz kiileri
mi? Olaslkla yle cevap vereceksin: Evet, bir kle gerek
ten de byle biridir. Peki, ama niin? Satcya onun sat be
delini dediimiz iin mi? Ama o zaman serbest braklmalar
iin para dediimiz btn sava tutsaklan kle olurdu, tik
olarak, bu tutsaklar evlerinde gven iinde olur olmaz, yasa
zgrlklerini geri verir, kincisi, biz onlannkle deil, zgr
birer insan olmas iin fidye deriz. Fidye karlnda serbest
braklan bir kimseyi kle yapmak iin para yatrmann ye
terli olmadm, tersine,emirlerini yerine getirmesi iin onu
zorlayabilen, yerine getirmemekte direnirse cezalandrabilen
ve Homeros'un dedii gibi,
"davarulmaz aclara teslim edebilen" w
bir efendisi olana kle dendiini grmyor musun? Cezalan
drlmamak ve aaya, eziyete maruz kalmamak iin dikkat
etmemiz gereken btn insanlarn efendilerimiz olduunu
dnmyor deilim. Yoksa sen biricik cezann, denekle
bir kleyi dvmek mi olduunu dnyorsun? En acmasz
efendi bile klelerinin hepsine kar byle davranmaz, genel
likle bir sz, bir tehdit yeterli olur. Azizim, gbein ve gbe
475

Kopeklerin Bilgelii

inin altndaki ey sana hkmettii srece kendini asla zgr

sayma, zira bunlar, senin haz alman salayan, ama bu hazdan
mahrum da brakabilecek efendilerindir. Sen bu efendilerden
gl olsan bile, ama kitlenin dncelerine kle gibi bal
kalyorsan,
"gsme drt saysn yerletirmi olann adna"2
yemin ederim ki, zgrle dokunamayacak, onun Nekta
rndan iemeyeceksin. Bununla, herkesin gz nnde arsz
ca davranmay ve yaplmayan eyleri yapmamz gerektiini
kastetmiyorum. Yaptmz ve yapmadmz eyler, kanya
gre herhangi bir ekilde21 iyi ya da kt olduu iin deil,
akl, "iimizdeki tanr/'22 yani idrak bunu yasaklad iin
vuku bulmamaldr. Kitlenin, egemen kanlarn peinden git
mesine hibir ey engel olmaz, zira bu, sayg duymamaktan
daha iyidir, ve insanlarn hakikate doal bir eilimi vardr.
Ancak makul yaayan, doru nedenleri bulacak ve deerlen
direcek durumda olan bir kimse, bir edimin iyi ya da kt
olup olmadna karar verirken, kitlenin kanlarn hibir e
kilde ynlendirici olarak geerli klmamaldr.
Ruhumuzun bir ksm teki ksmndan daha tanrsaldr:
Biz ona, tin, akl, susan sz deriz ve adlardan, fiillerde oluan
sesli konumamz onun rtkandr. Ona sk skya bal
olan teki ksm istikrarsz ve ok biimlidir, fke ve ihtiras
karmdr, birok ba olan vahi bir hayvandr. Bu nedenle,
bu vahi hayvan ehliletirmeden ve tanrya, daha dorusu,
iimizdeki tanrsal ksma boyun emeyi ona retmeden nce,
kitlenin kanlarn srekli ekilde ve hi durmadan gz nne
almamamz gerekir. Diogenes'e yknenlerden birou bunu
ihmal etti23 ve bu yzden herhangi vahi bir hayvandan bir
para bile iyi olmayan, her eyi yapabilecek24 kt insanlar
oldular. Bunun benim kendi teorim olmadn gstermek
iin, sana nce bir Diogenes-anekdotu anlatmak istiyorum;
476

mparator Juiianus

birounuz buna gleceksiniz, ama ben bunda ok saygya

deer bir davraru gryorum. Diogenes'in de hazr bulun
duu bir kalabaln iinde delikanlnn biri osurunca, Diogenes ona deneiyle vurdu ve yle dedi: "Seni gidi domuz!
Henz herkesin iinde byle davranmam hakl gsterecek bir
ey baarmadn; imdi de dncelerimize ne kadar nem
verdiini gstermeye mi balyorsun?" nsanlarn, balarna
binlerce ktlk getiren kanlarna kar son mcadeleye gir
meden nce,haz duygusunu ve igdy yenmek Diogenes
iin bu kadar ok nem tayordu.
[16]
Filozoflar hakknda bu tr ykler yayarak gen
insanlarn felsefeden soutulduunu bilmiyor musun?
Fythagoras'n, Platon'un ve Aristoteles'in gerek yanda
larna arlatanlar, Sofistler, kendini beenmi herifler, zehir
karclar deniyor. Kiniklerden herhangi biri erdem yolu
nu tuttuu zam an, ona merhametle baklyor. rnein ben
eitmenimin szlerini hatrlyorum, o arkadam phikles'in
kirli salarla, stnde yrtk prtk bir giysiyle ve en souk
k gnlerinde lime lime bir harmaniyle dolatn grnce
yle demiti: "Hangi kt cin ona bu felaketi getirdi? O ac
nacak halde, ama onu zenle yetitirmi, ellerinden gelen en
iyi eitimi aldrm olan anababas daha da acnacak halde.
imdi o ortalkta byle dolayor, her eyden feragat etmi,
durumu bir dilencininkinden de kt!" O gnlerde kendisi
ne bir akayla karlk vermitim, ancak sana pek ok kiinin
gerek Kinikler hakknda byle dndn sylemeliyim.
Ve bu o kadar da rktc deil, ama onlarn ne rettikle
rini gryor musun? Zenginlii sevmek, yoksulluktan nefret
etmek, mideye hizmet etmek, bedenin hatn iin her eit me
akkate katlanmak, "ruhun hapishanesini"25 semirtmek, eit
eit yiyeceklerle donatlm ziyafetler dzenlemek, geceleri
asla yalnz uyumamak, ancak buniann hepsini gizlilik iinde,
karanlkta yapmak kouluyla! Bu, Tartaros'tan daha kt de
il mi? Cinsel organn ve midenin klesi olarak, hem de hay477

Kpeklerin Bilgelii

vanlarn yapt gibi ak ak deil, karanlkta bu tr eyleri

yaptmz zaman kimse bizi grmesin diye klfetli yollardan
kendini byle bir yaama hasretmektense, Charybdis'ten,
Kokytos'tan daha aaya, on bin metre yerin altna alal
mak daha iyi olmaz rrnyd? Tam anlamyla kanaatkar bir
mr srmek acaba ne kadar daha iyidir! Eer bu zor gelirse,
o zaman Diogenes ile Krates'in bu konuyla ilgili talimatlar
kmsenmemeli: "Alk sevgiyi dindirir; a kakmyorsan
ilmik." Bu byk insanlarn, insanla yaln bir mr srme
yolunu gstermek istedikleri iin, byle davrandklarm bil
miyor musun? Zira Diogenes'in dedii gibi: "Despotlar ek
mee deil, lezzetli yemeklere dkn olur." Hatta Krates de
"yaln yaam" iin bir methiye yazmtr:
"Selam sana, tanra, bilgelerin
sevgilisi,

sen ki, yaln yaamsn, en soylu llln

ocuu!"
[17] Demek ki "kpek", Oinomaos slubunda kstah ve arsz
olmamal, tannian ve insanlar hor grmemeli, Diogenes gibi
tanrlara hrmet etmelidir. Diogenes Pythia tanrsna boyun
edi ve bundan asla piman olmad. Onun tapnaklar ziyaret
etmemesi, kutsal yerlere, heykellere, sunaklara saygda bu
lunmamas, onun ateist olduuna dair bir iaret saylmamal;
bunu kabul etmek bir yanlg olurdu. Zira onun sunacak hi
bir eyi, gnl, iecek armaan, byle eyleri satn alacak
paras yoktu. Ama o tannian doru kavrad zaman, aslnda
bu yeterli oluyordu. O tanrlara tm ruhuyla hrmet ediyor
ve kanmca, bu ekilde sahip olduu en deerli eyi, yani d
nceler araclyla ruhunun iyilemesini onlara veriyordu.
Kinik, demek ki saygsz olma, nce ruhunun tutkulara eilim
gsteren ksmm zapt ettikten sonra akim peinden git, bylece sen tutkular tamamen ortadan kaldrabilir ve hatta hazz
478

imparator Juiianus

alt ettiini bile bilmezsin. nk, insann iinde herhangi bir

tutkunun uyanp uyanmadn bilmenin artk mmkn ol
mad bir noktaya gelinmesi salk verilir. Ancak buna ok
sk bir almayla ulalr. Bylece kimsenin aklna buna d
nceyle ulamak gelmesin, Krates'in akac iirler'inden bir
ka dizeyi tekrarlamak istiyorum:
"Olimposlu Zeus'un ve hatralarn gzel
ocuklar,
esin perileri, Pierien'in gururu, iitin benim duam.
Kamm doyurmak iin verin bana gereken
yiyeceimi,
sade ve yoksul, ama kle olmadan yaamak
istiyorum.
[-]

Dostlar iin hatrinas deil, yararl yapn

beni.
Zengin olmak istemiyorum, bir bcein mutluluu
kesinlikle deildir benim mutluluum, kanncalar
holanr
yapmaktan bunu.
Hayr, brakn adil olaym, hazineler kazanaym,
namusuyla elde edilmi, tamas kolay, erdeme
hizmet ederek.
Bunlan verirseniz bana, hrmet etmek isterim
esin perilerine ve Hermes'e,
ama zengin sofralarla deil, yaraan ekilde
ve sofuca/'26
Bu konuyla ilgili bir eyler yazmak gerekiyorsa, bu kii hak
knda daha ok ey bildiimi sylemeliyim. Ama Chaironeial Flutarkos'un onun hakknda yazm olduu kitap eline
479

Kpeklerin Bilgelii

geerse onunla ayrca [benim vastamla] tanmana gerek

Vftlmay (Zenon'a soylu varsaymlarnn yolunu aan oydu.
Grekier, ona saygda bulunmak iin evlerinin d avlusuna,
"iyi bir ruh, Krates iin giri" diye yazmlard.)
[18]
Ancak ben daha nce sylediklerime,yani, yeni bala
yan Kinik'in nce kendini sk bir eletiriden ve snavdan ge
irmesi, kendiyle vnmeden nce aadaki sorulara elden
geldiince doru cevaplar vermesi gerektiine dnmek isti
yorum: Pahal yemeklerden holanyor muyum? Yumuak
bir yataa ihtiyacm var m? an ve hretin klesi iniyim?
Saygnln zevkini karmak istiyor muyum? Deeri olma
yan bir ey benim iin bir anlam ifade ediyor mu? O, ayaktakruyla laubali olacak kadar alalmamah; ta ki tamamen
tepene kadar lkse parmann ucuyla bile dokunmamal;
ancak ondan sonra, eer frsat karsa, hibir ey onun lkse
el srmesine engel olmaz. Zira gten dm boalarn s
rden karld sylenir, ve onlar tek balarna otlayarak ya
va yava, ama srekli ekilde glerini toplar; hazr duruma
geldikleri zaman geri dnerler ve byk lde kendilerine
den nclk roln ele geirmek iin sr bana meydan
okurlar. Yeni balayan Kinik'in de denek ve heybe tamas,
san uzatmas, berber ve okul olmayan bir kydeymi gibi,
okuma yazma bilmeyen apal biri olarak ortalkta dolamas
yeterli deildir, o, denek yerine akl, heybe yerine elikiyi
izlemelidir: Bunlar Kinizm felsefesinin [gerek] belirgin zel
likleridir. Bir Kinik ancak deerini kantladktan sonra akszl olmaldr. Kanmca Krates ile Diogenes de byle dav
ranmlard. Kaderin ktlklerinden -y a da "cilvelerinden",
"muzipliklerinden" mi demek gerekirdi?-, o kadar az destek
almlard ki, Diogenes korsanlarn eline dt zaman aka
yapabiliyordu ve Krates servetini devlete balyor, ayrca
kendi kamburu ve topallyla alay edebiliyordu. Davetli ya
da davetsiz dostlarn ziyaret ediyordu, ve yakn aile bireyle
rini, kavgal olduklarn fark edince, bartrmaya alyordu.
48

imparator Jianus

Serzenileri incitici deildi, tersine, sevgi doluydu, nk o

dzelmeye alanlarn gznde ikyeti olmak deil, ken
dilerine ve evresindekilere yardm etmek istiyordu.
Ancak bu Kiniklerin hedefi aslnda hi de bu deildi. Ba
lca istekleri, daha nce dediimiz gibi, kendi mutluluklary
d, ve kanunca, insann sosyal, topluluk oluturan bir varlk
olduunu anladklar zaman insanlarla ilgileniyorlard. Yurt
talarna yalnz rnek olmakla deil, stelik ders vererek de
yararl oluyorlard. Demek ki kim Kinik olmak istiyorsa ve
bunu ciddi olarak dnyorsa, Diogenes ile Krates gibi,
nce kendiyle megul olmal, btn tutkular ruhundan
karp atmal ve yaam tarzm saf akla, anlay gcne gre
dzenlemelidir. Bence Diogenes'in felsefesinin z buydu.
[19]
Bir defasnda Diogenes'in bir fahieyi ziyaret ettii
eer doruysa -am a bu da belki sadece bir defa vuku bul
du ya da hibir zaman-, yeni balayan Kinik nce, baka
btn ilikilerde Diogenes'in kastettii gibi dddi olduunu
kantlamabdr, ve byle bir eyi herkesin gz nnde yap
may27 uygun bulursa, o zaman kendisini eletirmeyiz ya da
sulamayz. Ama o nce bize, Diogenes gibi abuk kavrama
yeteneine, ayn keskin zekya, onun kendine yeterliliine,
doruluuna, lllne, sofuluuna, minnettarlna sa
hip olduunu, ayn ekilde zahmete girdiini, akla ters den
geliigzel hibir ey, anlamsz, amasz hibir ey yapmad
n kamtlamaldr. Zira bunlar da Diogenes'in felsefesinin
tipik zellikleridir. O, kibri hor grmeli, bedenin zorunlu i
levlerini karanlkta gizleyenleri-burada aklma barsaklarn
boaltlmas geliyor-, buna karlk pazar meydannn, kentin
tam orta yerinde doamza hi uygun olmayan zorbalklara
bavuranlar, rnein para alanlar, yalan ithamlarda bulu
nanlar, haksz yere ikyet edenleri ve bu tr baka kt ha
reketlere cesaret edenleri alaya almaldr. Diogenes, pek ok
kiinin iddia ettii28 gibi, pazar meydannda osurduu ya da
barsaklarn boaltt zaman, bunu, insanlarn kibrini hor
481

Kopeklerin Bilgelii

grd ve davran tarzlarnn kendisininkinden ok daha

kt ve rahatsz edici olduunu kafalarna sokmak istedii
iin yapyordu. Onun yaptklar herkese doal geliyordu,
tekilerin yaptklar ise kimseye, eer yle denebilirse, onlar
marazidir. Diogenes'in bugnk yandalan, [yknmesi] en
kolay, en basit eyleri seti, ve en iyi eyleri asla grmedi. Ve
sen, ilk Kiniklerden daha yce olmak iin gsterdiin aba
larda Diogenes'in ilkelerinden o kadar ok uzaklatn ki, onu
acnacak biri gibi grebiliyorsun!
[20]
Platon ile Aristoteles kuana ait Greklerin Sokrates
ile Pythagoras'm ardndan hayranlkla hemen adn andklar
bir kii, rencilerinin fazlasyla ll ve rasyonel Zenon'a
ders verdii bir kii hakknda sylediklerime inanmaman
mmkn. Herkesin yanld ve senin alaya alarak betimledi
in bu insann gerekten bu kadar deersiz olduu pek kabul
edilemez. Ama bu durumda, aziz dostum, onunla belki daha
yakndan ilgilenebilir ve onu daha iyi tanyabilirdin. nk
Diogenes'in, gerekten krallara zg ruh yceliine tanklk
eden sabr ve sebatndan, ve meakkate katlanmaya hazr
oluundan hi etkilenmemi bir Grek var m? O, samanlarn
stnde, bir fda, Pers kralnn altn at altndaki yumuak
yatamdakinden daha rahat uyuyordu. Ekmeini, bugn
senin yediin lezzetli yiyeceklerden daha byk bir itahla
yiyordu. Souk29 suyla ykanyor, bedenini, ey byk filozof
senin gibi keten havlularla deil, ak havada kurutuyordu!
Onunla alay etmek sana yakyor; yle ya sen, Themistokles
gibi Serhas' ve MakedonyalI skender gibi Darius'u yendin.
Ama sen de, benim bir devlet adam ve aratrmac olarak
yaptm gibi, eline ara sra bir kitap alsaydm, skender'in -ki
bunu okumak mmkn-, Diogenes'in ruh yceliine nasl
hayran kaldm grecektin. Ama sen byle eylerle pek ilgi
lenmiyorsun. Nasl olacakt ki? Ama bundan baka her eyle
ilgileniyorsun! Sen, biare kadnlarn can, kan ekilmi ya
amlarna hayranlk duyuyorsun.
482

mparator Julianus

Anlattklarmdan bir eyler rendiysen, bu benim deil,

senin yararnadr. Ama bu nemli konu hakknda doalama,
deyim yerindeyse bir nefeste kaleme aldklarm -b u yaz iki
gn iinde, bo zamanmda meydana kt; esin perileri bunu
bilir, daha dorusu, kendin de bilirsin, nk evveliyatn ta
nyorsun- hibir ie yaramadysa, bu byk insan hakknda
kendisine yaraan bir saygyla sz etmi olmaktan hi de pi
man olmayacam.

NOTLAR
1 Eupolis'in bir komedisinden, K. 356
2 Hom. Odyss. 20,18.
3 Hom. Odyss. 3,73.
4 Spanheim'a gre "Archidamos".
5 Eurip. Bakch. 370.
6 "gignoskon", Hertlein'a gre: "didaskon".
7 Eurip. Med. 410.
8 "hosiois", Cobefye gre: "theois".
9 Eurip. Med. 410.
10 "ede", Reiske'ye gre: "estin".
11 Reiske, "houto phosophesai" diye tamamlar.
12 Herakleitos, B. 16.
13 "monon", Hertlein'a gre: "proton".
14 Plat. Prot. 314a.
15 Hom. Odyss. 12, 331.
16 Gen. 9,3.
17 "alogon", Hertlein'a gre: "chalepon".
18 Fr. trag. adesp. TGF 284.
19 Hom. Ily. 5, 766.
20 Pythagoraslann trenle itikleri ant.
21 "pos", Hertlein'a gre: "pantos".
22 Eurip. TGF 1007.
483

Kpeklerin Bilgelii
23 "zelotai easantes", hertlein'a gre: "zelosantes".
24 "pantorektai, VVyttenbach'a gre: "pantoraiktai".
25 Beden, bkz. Plat. Gorg. 493a; Krat. 400b - c.
26 Krat. 84.
27 "dran", Petavius'a gre: "phanai".
28 Ptau'ya gne "agorai"den sonra deil, "Iegousin"den sonra "hoi
polloi".
29 "psychroi", Naber'e gre: "thennoi.

484

DlZtN
A

Aristogeiton 117,263
Ariston 18,19,23,80,108,174,205
Aristophanes 125
Aricesaos 213,249,258,261
Asklepios 124,157,268,406
Athena 68,389,402,432,433.434,460
Athenodoros 142,201
Atreus 53,69,118

Achilleus 175,338,349,363,389,454
Admet 408
Agamemnon 53,69,264,269,363,365,
366,406
Agathobulos 41,400
Agesilaos 157,186,462
Alas 47,48,274,389
B
Aischines 105,339
Aischylos Phliuslu 52
Basilius 29,40
Akrisios 392,408
Bias 381,382
Aktaion 352,385
Bion 12, 16, 19, 25, 32, 35, 36, 38, 39,
Alkibiades 48, 55, 253, 254, 279, 280,
48,153,205,228,232,234,249,250,
380,388,466
251, 252, 253,255, 256, 257, 258,
Amaseiali Asterios 40
259, 260, 261,262, 263, 264, 265,
Amynandros 186
267, 272, 274,275, 276, 278, 285,
Anacharsis 8,12, 23, 32,176,305, 307,
288,289,379
309
Bryson 110,206
Androsthenes 110,237
Antigonos 233,249,251,257,258
c
Antipatei 118,183,185
Cato 302,321,326
Antiphanes 220,250
Charilaos 441
Antisthere* 5,15,16, 18, 19,21,23,27,
28,33, 35, 36, 37,38, 47, 48,49, 50, Charon 234,285
51,52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 61, Charybdis 142,476
63, 65, 67, 69, 71, 72, 73, 74, 75, 76, Cheiron 124,175
77, 78, 79,81, 82, 83, 84, 85, 89, 92, Chremonides 282,301
Chrysippos 21, 22, 83, 118, 209, 323,
103,105,106,107,110,139,141,151,
357
160,164,165,172,178,180,189,191,
Cicero 24,34
194,206,222,305,316,317,339,370,
Clemens 29,40,399,422
452,458,463,466,467
Anytos 125,402
D
Aphrodite 7 7 ,164> 402
Damortomos 268
ApoUon 90, 124, 125, 195, 357, 358,
423,
427, 430, 437, 438, 439, 441,Demeter 429,433
442,443,454
Demetrioe 39, 102, 154, 206, 211, 212,
229,
321, 322, 323, 324, 325, 326,
Apollonios, Rhodios 39,212,321,406
327,328,379, 400
Archidamos 152,481
Archilochos 423,424,425,440
Demokiitos 19,31,465
Demonax 9, 379, 394, 395, 397, 398,
Ares 125,392,432
399,
400, 403, 404, 405, 406, 407,
Aristeides 293,294,388
408,409,410,411
Aristippos 20, 25, 29, 33, 59, 105, 107,
Demosthenes 109,164
164,171,190,285,317,339,387,410

485

Kpeklerin Bilgelii
Dikaiokles 258
EHodoros 43,55
Diogenes 5, 6,8, 11,16,19,20,21,29,
33, 34,35,37,38, 40,47,50,51, 56,
80,84,91,92,93,94,95,97,99,100,
101, 102, 103, 104, 105, 106, 107,
108, 109, 110, 111, 112, 113, 114,
115, 116, 117, 118, 119, 120, 121,
122, 123, 125, 126, 127, 129, 130,
131, 132, 133, 134, 135, 136, 137,
138, 139, 140, 141, 142, 143, 145,
146, 147, 148, 149, 150, 151, 152,
153, 154, 155, 156, 157, 158, 159,
160, 161, 162, 163, 164, 165, 166,
167, 168, 169, 170, 171, 172, 173,
174, 175, 176, 177, 178, 179, ISO,
181, 183, 185, 187, 189, 193, 194,
195, 197, 199, 200, 206, 207, 208,
211, 222, 224, 225, 226, 234, 237,
238, 240, 241, 243, 272, 275, 276,
277, 278, 290, 305, 321, 329, 330,
331, 332, 333, 334, 336, 337, 338,
339, 340, 341, 345, 346, 347, 348,
349, 350, 351, 352, 353, 354, 355,
356, 359, 361, 364, 369, 370, 372,
373, 374, 380, 401, 409, 410, 422,
452, 453, 454, 455, 459, 461, 462,
463, 465, 466, 467, 469, 470, 471,
472,474,475,476,478,479,480
Diogenes Laertios 15,18,48,89,90
Diokles 18, 55, 79, 90, 146, 171, 174,
206,211,235,265
Dion Chiysostomos 15, 48, 329, 331,
333, 335, 337, 339, 341, 343, 345,
347, 349, 351, 353, 355, 357, 359,
361,378,379,399
Dionysios 107,108,116,117,126,160,
190,236
Dionysos 60, 69, 112, 113, 318, 440,
443,450

E
FI isli Hippias 52
Epameinondas 157,462
Epiktetos 20, 39, 234, 321, 329, 361,
362, 363, 365, 367, 369, 370, 371,
373,375,377,382,383,400,410
Epikuros 20,21,22,29,32,42,178,236,
327,472
Eratosthenes 208,256
Erginos 440
Eteokles 294
Eubulos 20,93,104

486

Eukleides 35,48
Euripides 21,36,42, 97, 268,294,296,
424,425,426,456,457
Eurystheus 344, 345,369
Eusebios 422,423
Euthydemos 83

F
Favorinus 44, 107, 212, 329, 378, 379,
381, 382, 383, 384, 385, 386, 387,
388,389,391,393,394,403

G
Gellius 41,379
Geryoneus 344
Gorgias 19,29,47,60
Gregor 40,41
H
Hadrian 378,422
Hannodios 117,263
Harpaloe 92,156
Hekate 21,92
Hekaton 11,121,228
Hektar 349,363,376
Herakleides 317
Herakleitos 8, 20, 179, 214, 305, 310,
311,461,465,481
Herakles 15, 16,18, 19,
22, 41, 48, 59,
75, 76, 90, 96, 112,115, 122, 139,
187, 208, 234, 284, 335, 343, 344,
345, 349, 369, 399,418, 435, 444,
445,450,454,466
Hermes 188, 456, 460,477
Hermippos 50,236,237
Herodes 41,379,394,405,406
Herodotos 430
Hesiodos 68,137,265,443,444
Hipparchia 17, 18, 34, 110, 183, 205,
208, 209, 210, 211, 226, 228, 230,
231
Hippokrates 305
Homeros 34, 42, 48, 68, 81, 194, 223,
264, 268, 301, 333, 336, 337, 338,
342, 357, 372, 380, 388, 410, 422,
424, 426, 428,473

i-I
iamblichos 48,467
Iphikles 475

Dizin

Johannes 16,272, 394

Johannes Stobaioe 16,272
Julianus 20,24,41,42,43,329,361,422,
449

Magnesiak Demetrios 206

Mandanis 242,243
Manes 153,154,291
Maximus 16,396
Melanippe 198,384
Menedemos 229,232,249,257,261
Menelaos 439
Menippos 3 6 ,3 8 ,3 9 ,4 3 ,9 3 ,2 2 9 ,2 3 2 ,
234,235,236,250,399,424
Midas 36,123
Minos 338,428
Monimos 27,194,205,234,238,239
Musonius 34,39,209,331,363,401

K
Kalanos 241,242
Kallias 51,52,73,74,294
Kam byses 122,123
Kekrops 389
Kerkidas 33,102,244,267, 269,271
Kichermos 193
Kirke 224,342,343
KJeanthes 22, 83,117,178,209
Klearchos 91,100
Kleomedes 427,426
Kleomenes 93,229
Kokytos 461,476
Kolotes 33,232
Konstantin 449,439
Korinthos 89,92,95,102,103,104,112,
113, 116, 149, 151, 160, 234, 238,
321, 331, 339, 340, 346, 351, 378,
442,45?
Krates 6,15,33, 34, 36, 47, 51,56,110,
139, 146, 161, 180, 183, 184, 185,
187, 205-221, 223, 225, 227, 228,
230, 232, 234, 238, 249, 255, 260,
267, 272, 278, 289, 290, 291, 292,
293, 294, 305, 361, 370, 372, 408,
422, 452, 454, 456, 457, 467, 476,
477,478,479
Kntobulos 279
Kronos 123, 268,307
Kynaigw/os 409
Kypselos 442
Kyros 23,48,59, 92,105,240,309,339,
392,394,431

l
Labda 438
Laertes 287,296
Libanios 250,449
Loxias 442
Lualius 37
Lykinos 282,283,400
Lykon 125
Lykurg 124,126,148,438,439
Lysias 156
Lysimachos 231,244

N
Nemesis 267
Neron 323,363,367
Nestor 390
Ninos 244,245
Nisos 390

O
Odysseus 22,47,48,175,234,235,259,
288,338,344,350,390
Oinomaos 234, 399, 424, 425,427,429,
431, 433, 435, 437, 439, 441, 443,
445, 446, 447, 454, 456, 457, 468,
478
Okeanos 392,394
Olympiodoros 140
Onesikritos 110, 112, 237, 240, 241,
243
Orestes 360
Origenes 424
Orpheus 81,234,443,460

P
Palamedes 69
Pan 198,468
Papinus 323
Pasikles 208
Paulus 40,43,181
Peleus 282,345,390
Penelope 22,258,288,350
Perdikkas 116,152,199
Peregrinus 20,41,42,396,400,407
Perikies 318
Perseus UZ, 289,437
Petronius 235
Phaidon 48
Phainomachos 193

487

Kpeklerin Bilgelii
Phanylos 193
Philemon 20, 42, 43, 44, 206,220, 250,
284,291,303
Philipp 111,152,211,318,334,366
Philiskos 90, 110, 118, 237, 294, 455,
457,467
Philon 15,36,37,39,40,239,250
Phionides 252
Phoinbc 244,245,266,282
Phryne 164,211,463
Plton 258
Polemon 23,30,213,214,380,381
Polydeukes 407,409
Polyeuktos 140
Polyneikes 286
Poseidippos 44,250,251
Poseidon 302,342,420,445
Poseidonios 178
Priamos 287,374
Prometheus 75,347,393
Protagoras 83,474
Proteus 20,41,42,180,3%, 399,400,407
Ptolemaios 283,290
Pyrrhon 39,179,259
Pythagoras 23, 31, 209, 241, 243, 405,
465,467,469,471,477,482

Sparta 21, 22, 49, 129, 136, 137, 152,

285,300,342,437,438,439,443
Stpon 212, 213, 214, 216, 217, 237,
260,273,282,300, 303
Stobaios 16,273,396

T
Trtaros 477
Teiresias 234,235,360
Telephos 21,22,206
Teles 130,228,250,264,273,274, 423
Themison 294
Themistios 39,451
Themistokles 282,482
Theodoras 17, 18, 156, 231, 249, 256,
257,273
Theognis 48,263,293
Theombrotos 229
Theophrastos 228,229,249,256,290,467
Thersites 260, 365,412
Theseus 391,420
Thetis 229,266
Timaichos 229
Timokrates 227,402
Timon 39,42,48,179,234, 388,399
Titormos 193
Tyro 391
Tyrtaio6 438

Rufinos 411

V
S

Satyros 90,141,363
Seneca 15, 39, 43, 90, 233, 235, 250,
323
Serenianus 461
Sextus 33
Soiindyrides 122,123
Sokrates 8, 12, 15, 16, 19, 21, 23, 25,
28, 29, 30, 31, 33, 35, 47, 49, 51,
52, 53, 67, 70, 71, 72, 73, 74, 79,
81, 83, 105, 108, 117, 126, 148,
149, 159, 160, 174, 178, 179, 184,
189, 191, 196, 209, 213, 226, 241,
243, 253, 273, 277, 280, 281, 286,
299, 302, 307, 315, 317, 319, 323,
325, 340, 361, 364, 367, 382, 386,
390, 395, 401, 403, 404, 412, 440,
441, 451, 464, 465, 468, 469, 470,
471, 482
Solon 124,126,307,311, 360
Sophokles 170, 294
Sosikrates 55,90,238
Sotion 89,90,107

488

Veniis 164
Vespasian 323

X
Xanthippe 123

Z
Zenon 18, 21, 33, 37,39, 47, 51, 56, 80,
81, 82, 83, 118, 174, 178, 199, 205,
209, 210, 212, 213, 214, 249, 294,
325,405,469,480,482
Wiethes 3^3
Zeus 102, 123, 124, 125, 126, 140, 151,
184, 235, 241, 242, 260, 266, 267,
269, 292, 319, 335, 336, 338, 339,
340, 366, 368, 371, 375, 376, 399,
400, 416, 419, 424, 428, 434, 435,
436, 438, 439, 443, 444, 445, 457,
458,459,461, 466,474,479

Greke kyon, kpek szcyle ilikili olan Kinizmin kkleri

Sokratese yani 5. yzyla kadar dayanr. Rakipleri, yaaylarn,
kpeklerin yaaylarna benzettikleri iin alay etmek amacyla
onlar kpek olarak nitelendirir. Kinikler ise bundan gocunmak
yerine giderek bu ismi benimser hatta yceltirler. Erdem ve etik
anlaylar, giyinileri, beslenmeleri, inceltilmi Atina kltrne,
bo inanlara kar klar da onlar dier insanlardan ayrt eden
zelliklerdir. n, saygnlk, toplumsal stat, zenginlik, iktidar gibi
ounluun peinde olduu eyler onlar iin bir ey ifade etmez.
En tannm temsilcileri Sinoplu Diogenes, biricik rnekleri Herakles,
en yce amalar ise zgrlktr.
Haklarnda, snrl sayda kaynaktan elde edilen az miktarda bilgiye
sahip olduumuz kiniklerle ilgili derli toplu bir kaynak olarak gr
lebilecek olan Kpeklerin Bilgelii, kendi kendisinin efendisi ve
stad olan Kinik filozoflarn dncelerini kimi zaman anekdotlar,
kimi zaman nkteli aforizmalar ya da soru-cevap yntemiyle olu
mu metinler yoluyla aktaryor.

Kendisine niin kpek denildii soruldu. yle cevap verdi:

nk ben hakikati kt, yalanc insanlarn yzne vururum ve
kendileri hakknda gerei sylerim, iyi insanlara kuyruk salla
rm, ktlerin suratna hrlarm.
Diogenes

ISBN 978-605-02-0028-7

2 2 ,5 0 TL

online sat:
www.saykitap.com

9 786050 200287
S A Y

Y A Y I N L A R I