lmt Aratrmalar 4, stanbul

1997

HALiD ZiYA'NIN MENSUR RLER

-11-

"MEZARDAN SESLER"
M. Fatih ANDI*

Halid Ziya'nn mensur iir trnde yazd ikinci eseri Mezardan Sesler'dir.
Mezardan Sesler de Mensur iirler adyla kaleme ald ve etrafnda daha
isminden balayarak, devrinin edebiyatnda tenkid ve tartmalara muhatap olan
eseri gibi 1 yazarnn ilk genlik yllarnn, yani zmir devresinin eserlerindendir. 2

Mezardan Sesler de Mensur iirler gibi, Halid Ziya'nn zmir'de

birlikte nerettii ve bamuharrirliini yapt Hizmet gazetesinde
neredilir. 3 Yazar daha sonra bu eserini de 1891 ylnda, Hizmet gazetesinin
"Kk Kitaplar" serisi iinde kitap halinde yaymlar.4 Bu kk hacimli eserin
ikinci basks ise 1911 ylnda stanbul'da yaplr. s
arkadalaryla

2
3
4

Yard.Do.Dr., ..Edebiyat Fak., Trk Dili ve Edebiyat Bl.

Mensur iir trnn Bat edebiyatlarndaki gelime seyri, Arap, Fars ve Urdu edebiyatlannda
mensur iirin yeri, Trk edebiyatma giri sreci ile Halid Ziya'nn Mensur iirler'inin
incelendii "Halid Ziya'nn Mensur iirleri-1" adl makalemiz ..Edebiyat Fak. Trk Dili ve
Edebiyat Dergisi, nr. XXVII'de yaymlanacaktr.
Halid Ziya'nn zmir devresindeki edebi faaliyetleri iin bk.: mer Faruk Huyugzel, "Halid
Ziya Uaklgil'in zmir Devresi ve Bu Devrede Verdii Eserler", Trk Dili ve Edebiyat
Aratrmalar Dergisi, zmir 1984, s.69-86.
"Mezardan Sesler", Hizmet, nr.l97, 20 Terin-i evvel 1888-nr.210, 4 KanOn- evvel 1888.
Mezardan Sesler, zmir 1307 (1891 ), 54 s. Aynen Mensur iirler' de olduu gibi, Mezardan
Sesler'in de neir tarihi aratrmaclar tarafndan farkl farkl gsterilmitir. Baz aratrmaclar
eserin 1889'da (Niyazi Ak, "Halid Ziya Uaklgil'in Mensur iirleri", Edebiyat Fakltesi
Aratrma Dergisi, Erzurum 1970, s.2; Olcay nertoy, Halid Ziya Uaklgil, Romancl ve
Romanmzdaki Yeri, Ankara 1965, s.l85; .Faruk Huyugzel, Hseyin Cahit Yaln'n
Hayat ve Edebt Eserleri zerinde bir Aratrma, zmir 1984, s.57; L.Sami Akaln, Halit
Ziya, Hayat, Sanat, Eserleri, stanbul 1968, s.28), bazlar 1890'da (Niyazi Ak, Yakup
Kadri Karaosmanolu,lnscn,Eser,Fikir,Oslup, stanbul 1960, s.51), bazlan 189l'de (mer
Faruk Huyugzel, Halid Ziya Uaklgil, Hayat, Eserleri, Eserlerinden Semeler, stanbul
1995, s.l8; a. mlf, 1928'e l<adar fzmir'de km Trke Kitap ve Sreli Yaynlar Katalogu,
zmir I 996, s.l4; smail etili, "Trk Edebiyatnda Mensur iirin Douu, Gelimesi ve

M. FATlH ANDI

mensur iir tarzndaki, gazetede yaymlanna gre ikinci,

gre ilk olan bu eseri, Mensur iirler kadar tepki ve tenkit
grmez. Zira hem eserin balnda, Mensur iirler gibi, devrinin hala etkisini
srdren eski iir anlayna gre bir terslik yoktur, hem de Mensur iirler
etrafnda kan tartma, dnemin edebiyat evrelerinde artk bu tr hakknda bir
dncenin, tabir caizse bir ainaln olumasn salamtr.
Halid

Ziya'nn

kitaplama srasna

Mezardan Sesler'in neri Hizmet gazetesindeki ilandan baka6, birtakm

stanbul mevkutelerinde de, hakknda sitayikar cmleler yazlarak duyurulur.

Ahmed hsan, Servet-i Fnun 'un da "Yeni Kitaplar" bal ile eserin
haber verir:

yaymlandn

"Muharrirln-i Osmaniyye arasnda bir mevki' -i mhim ve mmtaz ihraz

olan Uakiziide Halid Ziya Bey, nerettii 'Kk Kitaplar' a'diidna
dahil olmak zere, bu sefer de Mezardan Sesler nvanyla gayet hakimane ve
tatl bir hikayecik neretmitir. Mezardan Sesler, 'Kk Kitaplar' srasnda
kendine tekaddm etmi olan Tarih-i Mu.aka ile Muhtra'dan ziyade ayan-
takdir grld. Halid Ziya Beyefendi'nin roman mesleine olan gayret-i
mahsusasn bilhassa tebrik ederiz. "7
eylemi

Musavver Cihan mecmuasnda ise Hseyin Vassaf yine derginin "Yeni

Kitaplar" balkl stununa yazd "Mezardan Sesler" balkl ksa bir haber
yazsnda Mezardan Sesler'i verek okuyucusona duyurur:
"Ser-amedan- muharririnden Uakiziide Halid Ziya Bey'in baladaki
nam ile tahririne himmet buyurmu olduklar eser zmir'de Hizmet
Matbuas'nda bir suret-i mkemmelede tab' edilmi olduu halde zinet-saz-
alem-i matbuat olmutur.

Kitap o kadar edibane, hakimane bir surette kaleme alnmtr ki, hasr-
mtalaa eden kari', muharririn ~ilem-i edebiyatta ihraz eylemi olduu mevkii
ve bir de eserin kymetini takdir iin saatlere, ayiara muhta kalyor. Ez-cmle
bu muharrir-i aciz kitab alp da ilk satrlarn okumaa baladm zaman
muharririnin vs'at-i efkarna, tabiat- e'arna, makaliit- hikemiyyesine
hayran kalm ve kraat ettike Halid Ziya Bey'in karlha-i rengininin edeben,
hikemen tezyin klnm olduuna ve "Sen hisin!"le mezardan vuku bulan

5
6
7

zellikleri", Frat niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c.l, nr.2, Elaz 987, s. 10), hatta
bazlar ise I 9 I I 'de (Nihat Sami Banarl, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, stanbul I 987, c.ll,
s. 1054) yaymlandn kaydetmilerdir ki bu drt tarih arasnda doru olan I 89 I 'dir. Eserin
I 889'da yaymland kayd muhtemelen kitap zerindeki I 307 tarihini Hicrl olarak
deerlendirmekten kaynaklanmaktadr. 19 I 1 ise eserin ikinci basksnn tarihidir.Oysa devrin
gazete ve dergilerinde yer alan neir ilanianna bakarsak Mezardan Sesler, I 307 Rmlll89 I 'de
yaymlanmtr. (Bk. Hizmet, nr.489, 21 Eyll 1307/3 Terin-i evvel 1891; Servet-i Finun,
y.l. nr.27, 5 Eyll 1307/ 17 Eyll 1891, s.7; Musavver Cihan, y., nr.21, 16
Cemazi yelevvel I 309/15 Kann- evvel I 307/(16 Kann- evvel 891 ).
Mezardan Sesler, stanbul 1327119 I , Matbaa-i Jerayir-Keteon, 54 s.
Hizmet, nr.489, 21 Eyll 1307/3 Terin-i evvel 1891.
"Yeni Kitaplar", Servet-i Fnun, y.l, nr.27, 5 Eyll 1307/ (17 Eyll 1891), s.7.

HALD ZiYA'NIN MENSUR RLER -11- "MEZARDAN SESLER"

hitab-amiz akval-i hakimanenin hayret-res-i ukfil olacak bir suret-i edibiinede

kaleme alnna nigeran kalmtm. ( ... ) Ve edib-i fazilet-lebibin insaniyyet ve
medeniyyet ve beeriyyet ve mevadd- saire-i faziletten biihis kaleme alm
olduklar bu eser-i kymetdarn irin-mezak- edebe tavsiye etmeyi vazife-i
kadr-inasiden addeylerim. "8

Bu satrlar ayn zamanda, edebiyat alemine, stelik zmir'de dahil olal daha
birka sene olmu bir gen edibin stanbul edebiyat evrelerine takdir ve vgyle
tantti asndan da nemlidir. Bu nemin Halid Ziya da farkndadr. Nitekim
Krk Yl'da Mezardan Sesler hakknda "Bu kk kitap, ( ... ) zmir'de ve
stanbul'da bana en scak sevgileri kazandran bir eser oldu"9 diye bunu belirtir.
Mezardan Sesler, Halid Ziya'nn ok sevdii annesi Behiye Hanm'n
derin teessrle lm ve hayat zerinde dnrnee balad
gnlerde kaleme alnmtr. Bunun iindir ki, yazar daha sonralan Krk Yl' da bu
eseri iin "lmn beni istila eden nefesinden doan kitap", "adeta matemden beni
syran bir nefes-i tesliyet" gibi nitelemelerde bulunacaktr. o
vefatndan duyduu

Yine Krk Yl' da annesinin lm zerine iine dt ruh halini ve bu

halin sevkiyle eserini nasl yazdm geni bir tasvir paragrafyla anlatmaya alr
ki, aaya dereettiimiz bu paragraf ve mteakip satrlar, onun bu eserini hem
muhteva, hem de arka plann tekil eden duygu yk asndan daha kolay
anlamamz salayan ipulandr:

"Bir gece, bir koyu karanlk gece ki, kara glgeleri birbirinin zerine
siyah sulardan tahaccr etmi buz tabakalar gibi etrafa setler ekmi
olsun. Bir orman, sernalara bir isyan tehevvr ile kprerek ykselmi bir
orman ki, beeriyetn kk bir parmana bile mdahale hakkn vermeyen
sk aalarnn, birbirine dolam sarmaklarnn, allarnn arasndan bir ufak
yldza bile tebessmnn tesliyet huzmesini aktmasna imkan brakmyor
olsun. Bu gece ile bu ormann korkun zulmetleri iinde grmeyen gzlerle,
tutunamayan ellerle, sendeleyen ayaklarla, etrafnda fsldayan esrar
nefeslerinden rkerek, yzne buzlu temaslarla arpan gece siyahlklarndan
rpererek geilecek bir yol, ban koyacak bir ktk, srtn verecek bir
ltufkar aa bulmaktan aciz bir yolcu ... Bir biare insan ki idrilkinin btn
kuvvetini, kulann btn hassasiyetini, nnden, arkasndan, bann stnden
esen souk bir rzgar iinde esrar ile, garaib ile dolu bir varln muammasn
sarfediyor. Heyhat!.. Btn bu siyah gece, bu siyah orman iinde muhtazr
fakat mtelatim bir hayatn nefesiyle titriyor; etrafnda hava tabakalarnn
kanatlarla, ayaklarnn altnda topraklarn hrdayan cevelanlarla ihtizazn
iitiyor. Gvdelerinin stunlar siyahlar iinde daha siyah bir mabedin acayip
korkunluu ile beliren aalarn arasndan kendisine hayet veren nazariarn
dikmi gzlerin ldadna dikkat ediyor. Her tarafta karanlklara sinmi, hi
ylarak

"Yeni Kitaplar: Mezardan Sesler", Musavver Cihan, y.l, nr.21, 16 Cemiiziyelevvel 1309/15
evvel 1307/(16 Kanun- evvel 891 ), s.l68.
9 Krk Yl, c. II, stanbul 1936, s. 146.
10 a.e., s.l43.
Kanun-

10

M. FATiHANDI
bir zaman elle tutulamayacak, mahiyeti anialamayacak bir varlk ki
muammasnn mehabeti karsnda; nihayet malup ve perian, ellerini yzne
kapayarak diz st kyor ve aczinin hiliine alyor.
te yirmi yann phelerden, tereddtlerden, halledilememi suallerin
yeislerinden, mahiyetierine en byk hamlelerle bile tekarrb edilememi
hakikatierin ftfirlarndan terekkb eden mcadelat bende yle me'yfis bir
felsefe yaratm idi, beni yle inkara benzeyen bir imana sevk etmi idi ki bu
makhfiriyyet-i maneviyyeyi itmam etmek iin bir kk fiske kafi idi. Ben ise
hayatta mmkn olabilen en byk darbeye uramtm, hayat
mevcudiyetinin arasndan grmekle me' lfif olduum bir vcuttan mahrum
kalyordum. Ruhumun btn iplikleri ona vasl olur ve onda dmlendikten
sonra hayata, eyaya, ehasa geerdi. ( ... )

Bu menba kaybetmi oluyordum. Onun tesliyetini ararken Mezardan

Sesler yazlm oldu. Bu kk kitap ki pek basit, fakat perian ve me'yfis bir
gencin felsefesinden domutur. ( ... ) Evvela Hizmet tefrika etti, bir uzun
zaman sonra Kk Kitaplar silsilesinde nerolundu. Krk seneden fazla bir
zaman oluyor ki onu tekrar grmedim, bilmem bugn tekrar grmeye cesaret
bulsam, onda yirmi yann meftfir heyecanlarn bulabilir miyim?" ll

Gerekten de yukanda yaptmz bu uzun iktibasn bilhassa ilk paragraf

Mezardan Sesler'de bahis konusu edilen bak asnn, duygu ve dncelerin
anahtar mahiyetindeki bir vokableri bize verir: Acz, insann zavalll, esrar,
muamma, hilik, karanlk, heybet, korkun luk, bezginlik, rperme ve rk me ...
Bu kelimeler, hatta btnyle bu paragraf Mezardan Sesler'in havasn adeta
zetler.

***
Halid Ziya bu kk hacimli eserinde, insan, lm, hayat, dnya, varlk,
hilik, beka, fena v.s. gibi konulara dair genlik dneminin duygu ve
dncelerini, ksa temaslarla, bir ereve hikaye iinde gelitirdii mensur iir
tarznda iler.

Yazar, bir bahar mevsiminde, srekli yal ve bask havadan iyice

biraz dinince evden karak yle bir dolamak istemitir.
Ayaklan onu mezarla gtrr. Dalgn dalgn mezarl dola, onu birtakm
kasvetli duygularla ve rperilerle meb1 klar. Tek tek mezarlar gezerken gz
bir mezar tana iliir. Ki tabesinde "Zair! Sen bir hisin!. .. " ibaresi yer
almaktadr. Bunun zerinde fikir yorarken, ba dner, asab bozulur ve bir
mezarn kenarna oturur. Bitabtr. Bu hal ile mezarlktan kacak gc kendinde
bulamaynca geceyi orada geirir. Bir ara kenarna yld mezardan "mah1f bir
ses" iitmee balar. Bu ses demektedir ki:
sklm, yamur

"Evet, sen hisin, mcerred hisin! Bu senin

gerektir. Lakin hakikat skiet-i deheti altnda
11 a.e., s. 144-146.

gurur- hayatna dokunsa

hayalatn ezmektedir. O

HALiD ZiYA'NIN MENSUR RLER -11- "MEZARDAN SESLER"

ll

hakikatin sadas kulaklarna bu mahfif kelimeyi daima tekrar ediyor: Hi!..

Hi!.." (s.9)
Ses bundan sonra, kozmik aleme dair tasvirlerle, insann kainatn
bykl karsnda niin bir hi olduunun tafsiline giriir. Arzn tarihine gre
insan mrnn, byklne gre de insan cssesinin bir hi mesabesinde
olduundan; yeryznde yaayp, ondan beslenip, tekrar ona dnerek toprak
olacamzdan, ryeceimizden bahseder.
nsanolu aciz bir mahlCktur. Ama btn acziyetine ramen, arz zerinde
kan dkmeyi, bozgunculuk yapmay sanki kendisine bir iar edinmitir:
"Kan!.. Kan!.. Senin tercme-i hayatn yalnz bu igal ediyor.
Bilkatinden ikiyz asr sonra yine o haldesin, elan kan iiyorsun" (s.29)

nsanolunun bu kan iiciliinin, bozgunculuunun en belirgin

tezahrlerinden birisi de, var olu tarihi boyunca kard saysz harplerdir.
Halid Ziya eserinde bu dncesini belirginletirmek iin harp ve cinayet
tasvirlerine de giriir. nsanln ilerlemesi, medenllemesi, bunca teknolojik
gelimenin sahibi olmas, onun bu "hunharlk" vasfn daha fazla pekitirmi,
daha ok ne karmtr. Bugn bile insanlk, ulat medeniyet seviyesi ve
katettii ileriemelere ramen, sefaletler, felaketler, cinayetler ve zulmler iinde
boulmu vaziyettedir. Mezardan Sesler'de bu konulara dair arpc, kk
tablolar da izilir. Medeniyet insanl saadete kavuturmam, tam tersine
kaydetti i mesafelerle insanlk camiasm daha fazla bulandrmtr. Yazar bilhassa
medeniyetin insan hayatna yapt fenahklardan uzun uzun bahseder:

"Temeddn!.. Terakki!.. Bunlar seni tynetindeki vahetten kurtaramad.

Bilakis imdi onun hkmn icraya daha kuvvetli vastalar buluyorsun." (s.29)
"Lakin bu medeniyet, yirmibin seneden beri a 'za-y gayr- ma 'dilde-i
beeriyyetin birer esasn vaz' ettii bu heykel-i mualla-y medeniyet seni
hangi sefaJetten mtecerrid, hangi mezelletten maslin etti?" (s.34)
"Medeniyet bunlar tedavi edemiyor. Medeniyet sefilleri, canileri
kurtaramyor. Medeniyet birka lugati Iisanlardan mahvedemiyor. Medeniyet
sizi buhar ile mteharrik arabalarda tayor; lakin onlar, bir ksm insanlar
maden kuyularnda, ate karsnda yaatmakla tehiyye ediyor; medeniyetin
sizi doyurduu ekmek birok insanlarn teriyle yourulmutur. Medeniyet
saadete felaketi menba', retahi yy ete sefaleti sebeb etmi. Bir yaray kapatmak
iin baka bir yara ayor.
Medeniyet! Heyhat!.. Ondan beyan- kran edenler, sada-y sefaletin
yetiemeyecei ykseklerden sz syleyenlerdir. Medeniyet cemiyyet-i
beeriyyeyi mahkemelerden, hapishanelerden, askerlerden, silahlardan ve
hususiyle paradan kurtaramyor." (s.38-39)
Mteakip satrlarda yazar parann cemiyet iinde at yaralardan, sebep
felaketlerden bahseder. Devrinin edebiyat ve hatta fikri ortam iindeki
nemine binaen uzunca tuttuumuz bu iktihasta da grlecei zere, Halid

olduu

12

M. FATiH ANDI

Ziya'nn

bu kk eserinde, dnemin birok yazarnn ve aydnnn dncesinde

mhimsenen, yceltilen hatta kutsanan medeniyet, terakki, teknoloji, para gibi
kavrarnlara ve olgularakar duyduu tepki ve sorgulama cehdi aktr. Bunda,
yazarn annesinin lm gnlerinde iine girdii yirmi yann bunalml ve inkara
ok yakn psikolojisinin, mitsizlik ve araylar iindeki ruh haletinin de roln
gz ard etmeksizin,I2 bu fikirleri, Bat'da Jean Jacques Rousseau'nun
"Medeniyet irkin, tabiat gzeldir. Medeniyet insan tabiatn bozucu, tabiat ise
ftrat gelitiricidir. Krda yaayanlar mesut, ehirde yaayaniarsa bedbahttr."
eklinde zetleyebileceimiz dncelerinde ifadesini bulan ve Trk edebiyatn n,
Rousseau'dan mteessir olduunu bildiimizi3 Abdlhak Hamid'in Sahra
(1296/1879)sndan itibaren haberdar olduu medeniyet kartl, medeniyetin
insan ftratn bozduu dncesi, medeniyetin irkinliklerine karlk kr ve ky
hayatna, tabiata snma zlemiyle "beledilik-bedevilik" mukayeses 4
perspektifinden deerlendirmek ve Halid Ziya'nn bu satrlarnda, okuduu Batl
eserlerin yansra, bu etkinin de izini srmek mmkndr.
Ayrca

burada dikkati eken bir nokta da, bu medeniyet muhaliflii

belirtir ifadelerin, Halid Ziya'nn Mezardan Sesler'den bir sene evvel
peyderpey yazd Mensur iirler'inde yer alan "Dnyorum" balkl mensur
iirinde de bizi karlamasdr:

dncesini

"Dnyorum

da, cihan hal-i tabilsinde, ekl-i aslisinde payidar

insanlar ormanlarda, hal-i bedeviyyette daha mesfidane
yaayacaklard. Lakin deil. O tabii ormanlar, muazzam ehirlere tahavvl
etmi, insanlar hayat- tabiiyyelerini terk etmiler. ( ... ) Bir vakitler sine-i
tabiatta lakaydane, mesudane gzar eden hayat insanlar bir tufan- kuyfid
haline getirmiler; cemiyyet-i beeriyye bu tfifann emvac- pr-deheti
arasnda yuvadanarak geiyor.
kalsayd;

Dnyorum

Belki
ediyor. "1 5

da, medeniyet

hakszm;

lakin bu

olmasayd,

tarz-

saadet

olacakt.

hayat, bu cemiyet beni hayattan tentir

Benzer bir tekaddm, yazarn Mezardan Sesler'de insanolunun hunharl

ve bozgunculuunu vurgulamak iin savalan rnek gstermesi yaklamnn ve

l 2 Halid Ziya'nn hayatnda annesinin yeri konusunda bk.: a.e., s. 129-13 ; ayrca bk.: mer
Faruk Huyugze, Halid Ziya Uaklgil, Hayat, Eserleri, Eserlerinden Seme/er, stanbul
1995, s.67.
13 Bu tesire dair geni bilgi iin bk.: Mehmet Kaplan, "Tabiat Karsnda Abdlhak Hamid-1",
Trk Edebiyat zerinde Aratrmalar, c.I, stanbul 976, s.3 19-330.
I 4 Bu adan Trk edebiyatnda tabiata ve ky hayatna al, ehirden kap, kylnn hayatna
zlem duyu hakknda daha geni bilgi iin bk.: M.Fatih And, "Trk Romannda Kye
Alma ve Mehmed Celal 'in Romanlar", ilmi Aratrmalar, nr.2, stanbul 996, s.29-38.
15 Mensur iirler, stanbul 1307/1891, s.88-89.

HALD ZYA'NIN

MENSUR ltRLERl -II- "MEZARDAN SESLER"

13

dolaysyla yapt

"Cenk"

balkl

harp tasvirinin bir benzerinin daha nce Mensur iirler'deki

mensur iirde del6 yer almas eklinde kendisini gsterir.

Esasen kaleme alnlan arasnda aa yukar bir sene gibi az bir zaman
olan bu iki esere bu adan bakarsak, ilk planda her iki eserinde de yazarnn ortak
bir psikoloji, ortak bir his ve dnce alemi iinde olduunu da fark ederiz.
Mensur iirler'de de gen Halid Ziya, hayatn acl ve skntl yanlarn,
hakszlklar, ak karsnda yaanan krklklar ve neredeyse yaamaktan nefreti
iledii epey sayda mensur iire yer verir. 7 Bilhassa bu eserinde yer alan ve
validesini mezara tevdi eden bir insann azndan kaleme alnm "Mezardan
Sonra" IS ile "Mezar"l9 balkl mensur iirler, Mezardan Sesler'in adeta nvesi
gibidir. 20

M ezardan Sesler'de insanolunun kainatn yzlerce, binlerce yldr

kesintisiz olarak sregelen kozmik zamanna nisbetle ksack olan mr iinde,
iine yuvarland bu gaileli, sefil ve zulmlerle, fesatiarta dolu hayatnn deiik
veehelerine dair yaplan ksa kesit tasvirlerinden sonra Halid Ziya, insanln
asrlardr yaad btn bu hayhuya karlk, aslnda her eyin bir aynadaki
akisten ibaret olduu dncesi zerinde durur:
"Sen vcudunla marursun. O vcut bir aynann zerine akseden
suretten ibarettir. Ayna o suretin cilvegah- in'ikasdr. Onu bir ziya resmetti,
sen hisin!" (s.21)
Burada Halid Ziya tasavvufta vahdet-i vcud dncesinin izah iin oka
bavurulan ayna-akis, perde-glge motifine bavurur. Biraz ileride ayn motifi bir
kere daha tekrarlar:
"Yalnz O mevcud, O baki! Btn bu suver-i muhtelife-i hayat bir zll, bir
hayal, bir hi-i mutlak! .. " (s.45)
Halid

Ziya'nn

tasavvfifi lfigate ve motiflere

yaklamas yalnz

bununla

snrl kalmaz. insan vcUdunun, tpk bu alem gibi daimi bir inklab, bir "kevn

fesad" yaadn ileri srerken, insann, Allah'n "vcud- mutlak ile

mevcudiyet"i ve azameti karsnda insann bir "hi" olduunu sylerken de ayn
tavr ve dnce iindedir.

6 a.e., s.65-69.
7 mer Faruk Huyugzel de, Halid Ziya'ya dair yazd eserinde Mensur iirler'de yazarnn bu

psikolojisi zerinde durur. Bk.: Halid Ziya Uaklgil, Hayat, Eserleri, Eserlerinden Seme/er,
1995, s.65.
8 Mensur iirler, stanbul 1307/1891, s.I00-102.
9 a.e., s.6 I -62.
20 Niyazi Ak da "Mezar" ve "Mezardan Sonra" mensurelerinin Mezardan Sesler'in konusuyla
olan benzerliine dikkatimizi eker. Bk.: "Halid Ziya Uaklgil'in Mensur iirleri", Edebiyat
Fakltesi Aratrma Dergisi, Erzurum 1970, s.5.
stanbul

14

M. FATiHANDI
"Vcudun bir inkliib- daimi iinde yayor. Her saniyede bir zerre
hayattan dyor, her saniyede bir yeni cz' teekkl ediyor. Sen mddet-i
hayatnda teiikub- hayat u memiit iindesin." (s.23)
"Hilkatte her ey tebeddl ediyor, her ey emviic- inkliib iinde
Bu inkliibgeh-i mdhite yalnz bir ey baki, yalnz bir ey
vcfid- mutlak ile mevcfid! Btn aviilim onun pi-i kuvvetinde deveran
ediyor. Btn mevcfidiit yalnz onun emriyle mahv u isbiit ediliyor. Yalnz O
mevcfid, O baki! .. " (s.44-45)
yuvarlanyor.

"Bu inhidiim- aviilim iinde yalnz bir ey teali ediyordu. Kainat

dolduran teakub- memat u hayat iinde, btn bu inkliibiit iinde liikayd,
gayr-i mtebeddil beka-y Huda mehfid idi." (s.46-47)
Hayat, lm, bunlar snrsz bir bekann iinde fenann meydana getirdii
deiikliklerdir. Kainatta "la-yenkat' bir tebeddl" hkm srmektedir; ibtida,
intiha, byklk, kklk, bunlar hep geici ve farazidirler, ebediyyetin
sonsuzluu iinde msavidirler:
"btida, intiha, mevcfid olmayan zamann mefrfiz noktalardr. ( ... ) Layetenahi-i ebediyyet; ibtida, intiha, kk, byk tanmaz. Onun iin her ey
msiivi, her ey muiidildir." (s.48)

nsann hilii zerine serdettii sayfalar dolusu fikirlerden sonra, mezardan

ykselen ses, adeta bir "terdid" sanat yapar ve bu sefer de insann "hi olmakla
beraber bir ey", "ma'dumiyyet iinde bir mevcud", "hii iinde bir hep" olduunu
syler ve bunun sebeplerini aklar. nsanolu dnen, duyan bir varlktr. Bu
ze li i ile bir takm vazife ve sorumluluklan stlenmitir:

"Sende bir ey var ki, daha dorusu bizzat sen bir eysin ki
tahasss ediyorsun, mtelezziz yahut muztarih oluyorsun,
teessrat- muhtelife-i mtemiidiyye iindesin. ( ... )
dnyorsun,

"Sana 'hi' demi idim. Bu la-yetenahi-i mevcfidata nisbeten idi. Kalbini

dolduran amal-i vahiyeyi dereke-i laykasma indirmek iin bu bir hakikattir.
Fakat senin bu kainatta bir vaziyetn var, bu kilinatn her cz'-i ferdi bir vazife
ile mkelleftir. " (s.50-51)
uruc
eder:

Mezardan gelen sesin azndan vard bu netice, bu "hi"likten "hep"lie

gen ziyaretisine teselli verir, tesellinin tesinde, mest

edi, mezarstann

"Bu son sz zerine pi-i nigahmda srf manevi bir ufk- feza ald.
Beynimde ykseldike ykselen azamet-i kainat, la-yetenahi-i hilkat iinde
arzn sefil bir zerresinden ibaret olmadm kalbirnde bir lem'a-i bedahet gibi
parlad. ( ... ) Kendimi u hii iinde bir ey bulmaktan mteselli oluyordum,
hissiyatm latif bir zevk- mestane istila ediyordu." (s.51-52)
Bu sermesti iinde ferahlayan gen adam,
ile evine dner.

***

sabahn olmasyla kabristan

terk

HALiD ZiYA'NIN MENSUR tiRLER -11- "MEZARDAN SESLER"

15

Mezardan Sesler'in; sevilen bir varln yani yazarn annesinin vefat

ve arlkl olarak modem astronomi bilgileriyle desteklenen
kozmik unsurlarn ve mezarlk alemi tasvirlerinin eliinde derinleilmeye
allan lm duygusu ekseninde yrd iin ve yukarda anahatlaryla
zetiediimiz muhtevas ierisinde "hilik" kavramn ne karan satrlar ile
eserin genel havasndaki bedbin psikoloji gz nnde tutularak, en geni
anlamyla edebiyatmzdaki mersiye gelenei ierisinde deerlendirilebilecei,
Akif Paa'nn Adem Kasfdesi, Ziya Paa'nn Tercf'-i Bend'i, Abdlhak Hamid'in
Makber'i, hatta Recaizade Mahmud Ekrem'in mezarlk ve lm temini iledii
birtakm iirleri (mesela "Yakack'ta Akamdan Sonra Bir Mezarlk Alemi",
"Man1ka", "Mevt..Nijad!", "Nijad'a" v.s.) ile ortak bir izgide bulutuu
hakknda fikirler ileri srlmtr.21 Hakikaten de eserde karlatmiz umumi
atmosfer, Mezardan Sesler'i byle bir daire ierisinde deerlendirmemizi mmkn
sonrasnda yazld

klmaktadr.

Yukarda da bahis konusu edildii zere, Mezardan Sesler, yamurlu geen

gnler boyu evde oturmaktan bkan yazarn, ferahlamak iin dar kp, gayr-i
ihtiyan yaknlardaki mezarla ynelmesi, mezarlkta derin dncelere dalarak ve
zerine yld bir mezardan kendisine sylenen szleri dinleyerek bir geceyi
orada geirmesi eklinde zetlenebilecek bir ereve hikaye ierisinde geliir. Ana
olay budur. Eser boyunca mezardan ykselen mehul sesin syledikleri ise, bu
ereve hikaye ierisinde kitab edebi tr olarak mensur iir kategorisine sokan
blmlerdir. Bu kurgu zelliine baklarak Mezardan Sesler'i, bir hikaye karkas
ierisine yerletirilen bir uzun mensur iir eklinde deerlendirmek bizce en
dorusudur. Nitekim Halid Ziya'ya dair bir eser neretmi olan .Faruk
Huyugzel de bu eseri, gsterdii btnlkle dier mensur iirlerinden ayrr ve
tek bir uzun mensur iir sayar.22 Hakikaten de, mezardan gelen sesin syledikleri,
mantk! silsile, fikri btnlk ve slfip birlii asndan tek bir metin olarak ele
alnmasn gerekli klmaktadr.

Fakat eserin bu zelliine ramen, Mezardan Sesler, devrinde ve sonralar

nitelemelerle deerlendirilmitir. Mesela yukarda metinlerini verdiimiz
neir ilanlarndan Servet-i Fnun'dakinde Ahmed hsan, eseri "gayet hakimane ve
tatl bir hikayecik" diye tantrken23, Musavver Cihan mecmuasnda Hseyin
Vassiif, kitab alp da ilk satrlarn okumaa balad zaman "muharririnin
vs'at-i efkarna, tabiat- e'arna, makaliit- hikemiyyesine hayran kalm"
olduundan bahseder.24 Yani ona gre de Mezardan Sesler, yazarnn fikirlerinin
geniliine ve hikmetli szlerine hayran kalnacak bir iirdir. Trk Teceddd
Edebiyat Tarihi'nde Halid Ziya'ya da sayfalar ayran smail Habib ise Mezardan

deiik

21 Bunun iin bk.: Niyazi Ak, a.y., s.5; mer Faruk Huyugzel, a.e., s.67.
22 mer Faruk Huyugzel, a.e., s.65, 67.
23 "Yeni Kitaplar", Servet-i Funun, y.I, nr.27, 5 Eyll 1307/ (17 Eyll 1891), s.7.
24 "Yeni Kitaplar: Mezardan Sesler", Musavver Cihan, y.l, nr.21. 16 Cemaziyelevvel I 309115
Kanun- evvel I 307/(16 Kanun- evvel I 89 ), s. I 68.

16

M. FATiH ANDI

Sesler'den yalnzca nesir olarak sz eder.25 Halid Ziya hakknda mstakil bir
almas bulunan L.Sami Akaln da, neye dayanarak verdii belli olmayan bir
say zikrederek, bu eserde Halid Ziya'nn 12 mensur iirinin yer aldn
bildirir.26 Eer bu say kitapta yldzlada blnm metin paralannn says
ise, bunlar 12 deil 17'dir. Bu deil de, kitap ierisindeki bu blnm metin
paralanndan bazs mensur iir olarak kabul edilip, bazs da byle bir kabuln
dnda tutulmu ise, o takdirde subjektif bir tavr ierisine dlm demektir.

2 5 smail Habi b (Sevk), Trk Teceddd Edebiyat Tarihi, stanbul 1340, s.490.
2 6 L. Sami Akaln, Halit Ziya Uaklgil, Hayat, Sanat, Eserleri, stanbul 1968, s.28.