COMENTARIO CRTICO: DOS ARQUIVOS DO TRASNO

El comentario crtico de un libro tiene dos partes:

1. OBJETIVA:
En ella realizamos un breve resumen de la historia.
Indicamos las caractersticas de la obra y sealamos lo que el autor nos quiere transmitir.
PODEMOS EMPEZAR:
Para que no se te olvide ninguna idea o ningn dato de los expuestos en el texto puede ayudarte el
uso de conectores que ordenan el discurso: "En primer lugar, el autor de este texto comienza....A
continuacin....Finalmente...". Prescinde de los detalles (por ejemplo datos numricos o nombres
propios) y recuerda que un buen resumen es el que muestra que se ha comprendido el texto, que se
ha entendido lo que nos quiere decir
RESIUMEN:
CARACTERSTICAS OBRA:
- El autor pretende modernizar el sistema literario gallego y apartarlo del ruralismo (mundo rural)
2. SUBJETIVA: me gust la obra?, cmo me influy?
Para esta parte partimos de una tormenta de ideas:
Por qu me gust?
- Fcil de leer. Varias historias.
- Temas diversos de inters: emigracin en los gallegos, reflejo de la vida en Galicia a principios S
XX, trata el tema de la muerte (premoniciones).
CMO ME INFLUY?:
- La premonicin e inmigracin.
Ideas para el comentario personal:
O libro Os Arquivos dos Trasno resultoume doado de ler porque empregaba unha linguaxe doada
e accesible. Cun ritmo rpido e temas que despertaban o meu inters.
O tratarse de relatos curtos resultan sinxelos de leer e permiten acabar no da a historia.
Os temas son cotins e describen a vida antes de despois da Guerra Civil. A pesar do tempo
transcorrido moitos dos temas reflexados nos contos forman parte da nosa realidade como a
emigracin ou a morte.
(Aqu debes desarrollor tus propias ideas)

DOS ARQUIVOS DO TRASTO RESUMEN, CARACTERSTICAS Y EVOLUCIN DE LA

OBRA
Dos arquivos do trasno Dos arquivos do trasno unha coleccin de contos dados a coecer
xeralmente polo autor con anterioridade en publicacins peridicas. Parece ser que o inicio da
xnese da obra hai que situalo no ano 1923, en que o autor publica nunha revista titulada
Charamuscas o conto O vello que quera ve-lo tren. Como dato curioso, convn sinalar que a
revista se realizaba en terras africanas, e en galego, onde nesa altura participaba como soldado na
guerra de Marrocos o prprio escritor. Con posterioridade, durante a sa colaboracin co xornal
Galicia, comeza a publicar na seccin Domingos literarios de Galicia colaboracins literarias en
forma de contos. A fins de 1925 pasa a traballar no xornal El Pueblo Gallego, continuando coa
publicacin dalgn conto mis, at que en 1926 se decide a formar con eles un pequeo volume,
sando do prelo con cargo ao soldo do propio autor. O libro levaba por ttulo o xa coecido, cun
subttulo Contos do monte e do mar, que desaparecer nas edicins posteriores. Inclua oito
contos, ademis do limiar: En col da morte de Bieito, De cmo se condanou o Ramires, A
lenda da vella Lusca, A luz en silenzo, Hestoria dun xoguete, O vello Moreno, O
vagamundo e O vello que quera ve-lo tren. No voceiro nacionalista A Nosa Terra (1/5//1923)
dbase conta da sa aparicin da seguinte maneira: (...) Oito contos de bela conceicin e depurada
forma na maior parte de cales a morte a pedra angular a redor de cuios varios aspeitos Rafael
Dieste escribu unhas verbas que o conceitan como bon literato e artista moderno Dieste vai
continuar co seu labor de escribir novos contos, que no mesmo ano 1927 incle a mode de apndice
a continuacin da obra teatral A fiestra valdeira: O neno suicida, Na morte de Estrelia,
Espanto de nenos e O grandor do mundo. Outros seis contos mis van ir aparecendo nas
pxinas do xornal de Portela Valladares: Pampn, Na ponte de ferro, Nova York noso, O
caso dos tres fornos, Once mil novecentos vinteseis e O drama do cabalo de axedrez. Xa na
guerra civil, o autor vai publicar o conto O neno suicida en Nova Galiza e aparecer na mesma
revista un Conto portugus que nunca incluir na sa obra de contos en galego. Xa estabelecido
no exilio bonaerense, vai escribir dous novos contos polos anos 50: Un conto de reis e De cmo
veu a Rianxo unha balea, cos que pon fin sa producin narrativa no noso idioma. En 1962, ao
ano de ter retornado a Galiza, sae do prelo na editorial Galaxa a segunda edicin do libro, fixando
definitivamente o contido, que fica da seguinte maneira: o limiar e os oito contos da primeira
edicin de 1926, os catro includos na primeira edicin da sa obra teatral, os seis publicados en El
Pueblo Gallego e os dous contos escritos en Bos Aires. Anda as, no 1973 Dieste vai preparar para
a mesma editorial unha terceira edicin que, conservando os mesmos contos e organizacin da
anterior, supn a versin definitiva da obra. As pois, resulta evidente que os contos son resultado de
diferentes impulsos criadores e mesmo responden a perodos de tempo tamn distintos. Mais a pesar
disto, a primeira caracterstica a destacar dos mesmos a sa fundamental unidade. No breve

Limiar de 1926, o escritor rianxeiro expoa a sa teora sobre o conto, resumida quizis de xeito
magnfico na seguinte metfora: O conto o remuo que fan arredor dunha lmbada moitas
volvoretas, todas mergulladas na mesma luz. Para el, o final haba ser esa luz en que deban
conflur todos os elementos do conto. A unidade emotiva o outro elemento esencial. Pdese dicir
que neste libro de Rafael Dieste conflen das correntes importantes: a tradicin popular galega e
as modernas innovacins no campo da literatura narrativa. Dieste non s se inspira no pobo para
tomar del a tcnica empregada, senn que os seus protagonistas son parte dese mesmo pobo tamn,
nun afn por destacar os seus valores ticos. Para isto, case sempre parte da realidade e, por
abstraccin, somete as diferentes situacins e personaxes a un proceso de eliminacin das sas
condicins materiais de vida para que fiquen claramente arquetipos. Desa mestura entre tradicin e
innovacin naceu unha obra plenamente galega canto ao seu contido e, ao tempo, universal desde o
ponto de vista da criacin artstica ou da tcnica literaria. Moitos estudiosos da sa obra teen
resaltado neste libro a importancia que xoga o extraordinario ou marabilloso, que o relacionara
com autores como Allan Poe ou Borges, e a presenza tamn do elemento popular galego, o que o
achega obra do prprio Castelao. A sa vinculacin co realismo mxico sita Dos arquivos do
trasno, altura de 1926, como un libro nico e incomparbel no contexto das diferentes literaturas
peninsulares. O feito de que a importancia dada a esta obra non sobrepasase o lmite das letras
galegas, foi posto de manifesto pola profesora norteamericana Estelle Irizarry: (...) Dentro de este
panorama Dos arquivos do trasno adquiere una importancia que no ha sido apreciada
suficientemente, aunque s se h reconocido su contribucin a la labor de renovacin gallega en las
letras regionales. La fantasa fabuladora en combinacin con el realismo arraigado en el agro
gallego, no tiene ni paralelo ni parangn en la narrativa producida en Espaa en aquel momento.
Galiza est presente no universo contstico diesteano a travs de tipos, tradicins, costumes,
ambientes e temtica en xeral, cunha supremaca no conxunto daqueles contos referidos Galiza
costeira e marieira. Estamos diante dun auntntico mosaico de comportamentos populares: os
nenos que aprenden o misterio (Espanto de nenos), a dignidade (Nova York noso) ou a
solidariedade (De cmo veu a Rianxo unha balea); os emigrantes que sa volta descobren a
grandeza e marabilla da sa patria (O grandor do mundo); a vella que agarda intilmente a volta
do fillo (A volta); o indiano que se mantn nas sas conviccins sen ceder s presins (De cmo
se condanou o Ramires); vellos que no paso do tren enxergan todo o que a vida lles negou e senten
a saudade do descoecido (O vello que quera ve-lo tren). Dos arquivos do trasno supuxo, pois,
un fito importante na traxectoria da literatura galega do momento e, en especial, da prosa narrativa.
Esta obra de Dieste un exemplo da nosa prosa mis moderna e universal do momento, e ao tempo
mis profundamente galega. Nese afn de renovacin esttica que moveu os escritores da xeracin
do 1925, a nosa narrativa entra con este libro no camio da vangarda literaria, espazo reservado

para a poesa en exclusiva, convertndose nunha obra precursora do mis tarde coecido como
realismo mxico. Rafael Dieste e Dos arquivos do trasno Rafael Dieste merece un lugar de honra
nas letras galegas cun simple libro de contos: Dos arquivos do trasno. Os relatos de Dieste
caracterzanse por tratar personaxes comns do campo, das vilas marieiras - que se encontran,
nun determinado momento, ante o misterio (a morte, un sobresalto). O tratamento trxico nunhas
ocasins e humorstico noutras. En calquera caso, non deixan indiferente ao lector. Cos seus contos,
literatura en estado puro sen segundas intencins ideolxicas ou doutrinarias, Dieste estableceu os
parmetros da narrativa galega contempornea. Cos seus relatos, seixelos pero asemade reflexivos e
conscientes, amosaba cl era o camia da modernidade para as letras galegas nuns anos nos que
outros, desde unha autoridade autooutorgada, non conseguan rompe-lo molde dunha escrita para a
xustificacin. Para o perodo que estudiamos temos que limita-la anlise aos contos que publicou
antes da Guerra Civil, dicir, aos includos na primeira versin de Dos arquivos do trasno e no
apndice de A fiestra valdeira. Neste conxunto de doce contos xa temos un mosaico de personaxes
suficientemente representativo do panorama social galego.
O primeiro dos relatos, Sobre a morte do Bieito, sita ao lector fronte o misterio cotin: a
pregunta que se fai algun cando cre percibir un rude dentro do atade que lle toca lear ao
camposanto, a dbida entre a sospeita dun resto de vida e o medo ao ridculo no caso de terse
equivocado. En De cmo se condenou o Ramres tamn nos enfronta morte pero antes de que se
produza. Un indiano, que regresa rico e ateo recalcitrante, ngase a acepta-la confesin antes de
morrer, a pesar de tdolos intentos do cura apelando ltima hora. Da decisin do moribundo
depender de acordo coa tradicin cristi a sa salvacin cou a sa condena eternas. A lenda da
vella Lusca (rebautizado como A volta) trata da esperada presencia do fillo ausente, ante a ca a
nai chega a tolear. A luz en silencio narra a sensacin que fcilmente percibimos cando nos
atopamos na escuridade dun lugar descoecido. Basta que pensemos que hai algun Dieste
chmalle seor Nadie - para que ese algun cobre vida (mistrica, por suposto) de forma inmediata.
Anda que racionalmente saibamos que non hai ningun mis ca ns, sempre nos queda a sospeita
de que podera haber algun mis. Historia dun xoguete outra narracin de ausencias. Un
marieiro non regresa da campaa. Na sa casa quedar como lembranza metonmica un
barquio, labrado a semellanza do que lle serva para gaa-lo sustento, encontrado entre o argazo da
praia polos fillos do marieiro. O vello Moreno trasldanos s historias de marieiros, hspedes
de mil portos. Nunha taberna, un vello marieiro conta unha historia de amores contrariados por
unha ausencia pagada cun engano. Unha muller agardaba en van o regreso do seu home. Este
enviralle canto haba de precisar e anda mis pero el non regresaba nin pnesaba facelo. O ausente
conta a sa propia historia. O vagamundo retrata un personaxe comn maiora das vilas
marieiras. Aquel home que se converte en solitario simplemente porque os demais fan cada un a

sa vida: uns marchan a Amrica, outros casan, todos medran. Pero l segue a ser un eterno
adolescente, a contrapelo de todos anda que sen facer nunca dano a ningun. O vello que quera
ve-lo tren , posiblemente, un dos contos mis entraables de Dieste. Fronte s que ven na chegada
do tren unha fonte de pecado e de vida disoluta, a ilusin dun vello por ver cmo o tren chega
estacin situnos na inocencia fronte o progreso. Ao final os fillos ceden ao que consideran un
capricho de vello chocho. Cando por fin ven como avanza impoente o tren e como se detn na
estacin, o neto quen toma o relevo da ilusin. Despois de encararse cun mozo pasaxeiro, o rapaz
vindica que l, algn da, tamn habara de ir en tren. O neno suicida retoma unha historia
presente en diversos momentos da literatura: o crecemente ao revs, de vello a acabado de nacer,
coa experiencia acumulada en relacin inversamente proporcional evolucin vital. Neste caso, o
misterio unha vez aceptada a fantasa radica na morte a data fixa, circunstancia que non sucede
no decurso vital habitual. Na morte de Estrelia enfrntanos a ese absurdo que a morte dun
neno, a ese baleiro lembrmo-los seus xogos, as sas alegras que deixa a sa desaparicin. Ante
este conto o lectro sentir unha sensacin semellante por esa brutalidade concentrada que
podemos atopar no poema de Luis Pimentel Enterro do neno pobre. O grandor do mundo
descrbenos, con apenas das imaxes, a desilusin do emigrante fracasado. Con moita habilidade,
Dieste troca o que era marchar rico de pecunia e lembranzas polo regreso rico de penuria e
lembranzas. Espanto de silencio vira a ser a versin infantil de A luz en silencio. Un grupo de
nenos xogan nun almacn abandonado. De speto, sntense observados pero ningn deles quere
aceptalo. Pasa o tempo e, os nenos de entn e homes de agora, seguen sen querer recoecer que
aquel da no vello almacn se sentiron observados.
A linguaxe dos contos de Dieste popular, anda que sen caer no mimetismo vulgarizante. Iso
non significa que se econtre exenta de elaboracin literaria: ao contrario, a linguaxe literaria de
Dieste est engarzada coma un traballo de ourivera. O seu valor, se o comparamos cos narradores
coetneos do grupo Ns especialmente con Otero Pedrayo -, reside en que non se nota o artificio
nin necesita recorrer a referentes eruditos para demostra-la posibilidade de incopora-la modernidade
narrativa en lingua galega.