BLM - 7

KOROZYONDAN KORUNMA YNTEMLER

Metalik yaplar korozyondan korumak amacyla eitli yntemler
uygulanmaktadr. Elektrokimyasal temele dayanan en nemli korozyondan
korunma yntemleri unlardr:
1) Katodik koruma,
2) Anodik koruma,
3) nhibitr kullanm.
7.1 KATODK KORUMA
Katodik koruma metalleri korozyondan korumak zere kullanlan en
etkili yntemdir. Katodik korumann temel ilkeleri elektrokimyasal korozyon
teorisine dayanr. Buna gre bir elektrokimyasal hcreden net bir akm
getiinde anotta oksidasyon reaksiyonu, katotta buna edeer olacak ekilde
redksiyon reaksiyonu yrr. Byle bir sistem iinde katot blgesinde hi bir
ekilde korozyon olay meydana gelmez. Bu teoriye dayanarak bir metalin
yzeyindeki anodik blgeler katot haline dntrlerek korozyon olay kesin
ekilde nlenebilir.
Katodik koruma yapabilmek iin, ayn elektrolit iine anot grevi yapmak
zere ikinci bir metal daldrlr. Anot metali korunacak olan metalden daha aktif
bir metalden seilmi ise, bu iki metalin balantsndan galvanik bir pil oluur.
Bu durumda devreden kendiliinden bir akm geer. Korunmas istenilen metal
bu pilin katodu olacandan korozyona uramaz. Buna karlk devreden geen
akm miktar ile edeer olarak anot metali znerek iyon haline geer.
Bylece yryen galvanik anotlu katodik koruma sistemleri byk lekli bir
galvanik pil gibi alr.
Katodik koruma inert anotlar ile de uygulanabilir. Bu durumda sisteme
dtan bir doru akmn uygulanmas gerekir. Doru akm kaynann (+) ucu
anoda, (-) ucu da korunacak olan metal yapya balanr. Bylece bir elektroliz
hcresi elde edilmi olur. Bu hcrenin katodunda redksiyon, anodunda da
oksidasyon reaksiyonlar meydana gelir. Ancak, anottaki reaksiyon metalin
znmesi eklinde olmaz. Anotta inert metaller kullanlm olduu iin elektrolit
cinsine gre oksijen k, klor k gibi baka eit oksidasyon reaksiyonlar
meydana gelir.
189

Katodik Korumann Teorik lkeleri

Katodik koruma, korunmas istenilen metalin bir elektrokimyasal
hcrenin katodu haline getirilmesi suretiyle metal yzeyindeki anodik akmlarn
giderilmesi ilemidir. rnek olarak ntral bir sulu zelti iinde korozyona
urayan bir demir metalini ele alalm. Demir yzeyinde yryen anot ve katot
reaksiyonlar yledir:
Anot reaksiyonu :
Katot reaksiyonu :

2+
+ 2 eFe Fe
O2 + H2O + 2e- 2OH-

(7.1)
(7.2)

Korozyon olay bu iki reaksiyonun bir arada yrmesi ile gerekleir.

Elektronlar anottan katoda doru metal zerinden akar. Katot reaksiyonu
anottan gelen bu elektronlar kullanarak yryebilir. Eer katotta bu elektronlar
kullanlamaz ise, bu durumda anottaki oksidasyon reaksiyonu da yryemez.
Yani katot blgesinde yeterli oksijen bulunmazsa korozyon meydana gelmez.
Dier taraftan eer katot reaksiyonu iin gerekli elektronlar bir d kaynaktan
verilecek olursa, anot reaksiyonu ile elektron retilemez. Bu durumda anotta
yryen korozyon olay da durmu olur. D akm kaynakl katodik koruma ile
korozyonun nlenmesi bu elektrokimyasal ilkeye dayanr. Metale dtan
uygulanan akm ile verilen elektronlar, metal yzeyinde yrmekte olan anodik
reaksiyonlar tam olarak durur. Oksidasyon reaksiyonlar artk korunmakta olan
metal yzeyinde deil, katodik korumann yardmc anodunda yrr.
Korozyona uramakta olan bir metale kendinden daha aktif bir metal
(galvanik anot) balanacak olursa, bu durumda katot reaksiyonu iin gerekli
olan elektronlar galvanik anot olarak balanan metalin kendiliinden yryen
ykseltgenme reaksiyonu ile karlanr. Bylece korunan metal yzeyindeki
btn anodik reaksiyonlar tam olarak durur. Galvanik anotlu katodik koruma da
bu temel ilkeye dayanr.
7.1.1 DI AKIM KAYNAKLI KATODK KORUMA
D akm kaynakl katodik koruma metale dtan bir doru akm
uygulanarak yaplr. Bir transformatr redresr (T/R) nitesinden elde edilen
doru akmn (-) ucu korunacak olan metale, (+) ucu da bir yardmc anoda
balanr. ekil - 7.1.
Uygulanacak olan katodik koruma akmnn iddeti, korunacak metalin
yzey alanna, kaplamasnn izolasyon direncine ve metalin iinde bulunduu
ortamn koroziflik derecesine baldr. Transformatr-redresr nitesinin doru
akm k voltaj ise, katodik koruma devresinin toplam direncine ve byk
lde anot yatann direncine bal olarak ve sisteme verilmesi gereken akm
salayacak byklkte seilir.

190

ekil - 7.1 D akm kaynakl katodik koruma

Katodik koruma uygulamalarnda en nemli konu, korunacak yapnn
katodik koruma akm ihtiyacnn belirlenmesidir. Metali tam olarak korumak iin
gerekli olan minimum akm iddeti deneysel olarak veya, katot ve anot
reaksiyonlarnn polarizasyon erileri izilerek teorik olarak belirlenebilir. rnek
olarak demirin asidik bir zelti iindeki korozyonunu ele alalm. ekil - 7.2.

ekil-7.2 eliin asitli ortamda d akm kayna ile katodik olarak

korunmas[13]

191

Asidik bir ortamda eliin korozyonunda katodik reaksiyon hidrojen

k eklinde yrr. Anotta ise demir korozyona urayarak iyon haline geer.
Korozyon reaksiyonu denge halinde iken demirin potansiyeli (Ecor) deerini alr.
Korozyon hz, anodik ve katodik polarizasyon erilerinin kesim noktasna kar
gelen (icor) dr. ekilde asit iindeki demirin korozyon potansiyeli E cor = -250 mV
ve korozyon akm icor = 103 A /cm2 dir. Korozyona uramakta olan byle bir
elie katodik ynde bir d akm uyguladmz dnelim. Katodik koruma
sonucu eliin potansiyeli negatif ynde 120 mV artarak - 370 mV a dm
olsun. ekilden grlecei zere, katodik koruma sonucu eliin korozyon hz
balangtaki korozyon hznn binde birine, yani 1 A/cm2 ye drlm olur.
Bunu salamak iin elie iapp kadar bir d akm uygulanmtr. Grafikten aka
grld zere, uygulanan d akm ile korozyon hznn ne derece azalaca,
anodik polarizasyon erisinin eimine, yani a deerine baldr. ekilde verilen
rnekte a = 40 mV dr. Yani metal katodik ynde 40 mV polarize edildiinde
korozyon hznda 10 kat d olmaktadr.
Doal sular ve zeminler gibi ntral ortamlarda yaplan katodik koruma,
yukardaki rnekte verilen asitli ortamlardakinden biraz farkldr. Aradaki fark,
ntral zeltiler iinde katodik reaksiyonun hidrojen k eklinde deil de,
znm oksijenin redksiyonu ile yrmesinden kaynaklanr. Bu durumda
eliin korozyon hz, metal yzeyine oksijen difzyon hznn kontrol
altndadr. Su iinde oksijen difzyon hz ok yava olduundan, ntral
ortamlarda eliin korozyon hz da olduka dktr. ekil - 7.3de znm
oksijen ieren ntral bir elektrolit iindeki eliin d akm kayna ile katodik
korumas grlmektedir.

ekil - 7.3 eliin ntral bir ortamda d akm kayna ile katodik korunmas [12]

192

ekilde verilmi olan rnekte, katodik koruma uygulanmadan nce

eliin korozyon hznn 100 A/cm2 olduu grlmektedir. Bu deer genellikle
hareketli sularda mmkn olur. Durgun sular iinde oksijen difzyonu daha da
yavatr. Dier taraftan durgun sular iinde oluan korozyon rnleri metal
yzeyinde kelerek kabuk oluturur. Bu kabuk korozyon hznda byk
llerde azalmalara neden olur. Durgun ntral zeltilerde korozyon hz
rnein 20 A/cm2 ye kadar debilir.
ekilden grld zere oksijen redksiyonu ile gerekleen katodik
polarizasyon erisi bir limit akma erimektedir. Bu durumda korozyon hz limit
akm younluuna eit olmaktadr. Byle bir elii katodik olarak korumak iin,
nceki rnekte olduu gibi yine katodik ynde 120 mV polarize etmi
olduumuzu dnelim. Katodik koruma sonucu eliin korozyon hz 0,1
A/cm2 deerine decektir. Bunu salamak iin katodik koruma devresine 100
A/cm2 lik bir d akmn uygulanmas gerekecektir. Bu deer katodik
reaksiyonun limit akm ile yani znm oksijenin metal yzeyine difzlenme
hz ile snrldr. Eer metal yzeyine kaplama yaplacak olursa, katodik koruma
iin gerekli akm ihtiyac byk lde azalacaktr.
ekil -7.3 de ar korumann zararl etkisi de ak olarak grlmektedir.
Eer elik, katodik ynde gereinden fazla polarize edilerek potansiyeli negatif
ynde daha fazla artrlacak olursa, katot reaksiyonunda deime olmaktadr.
Katot potansiyeli negatif ynde belli bir deere eritiinde artk katotta yalnz
oksijen redksiyonu reaksiyonu deil, suyun elektrolizi ile aadaki reaksiyon
denklemine gre hidrojen k da gereklemektedir.
H2O + 2e H2 + 2OH

(7.3)

Katodik olarak ar koruma yaplmas halinde katotta (7.3) denklemine

gre hidrojen gaz k balar. Katotta hidrojen gaz k pratikte nemli
sorunlar yaratr. Aa kan hidrojen gaz metal yzeyinde bulunan kaplamann
soyulmasna neden olabilir. Ayrca stres korozyonunun sz konusu olduu
ortamlarda, metal yzeyinde aa kan hidrojen atomlar molekl halinde
uzaklamak yerine, atom halinde metal kristal yapsna girerek orada hidrojen
krlganlna neden olabilir. stelik ar koruma halinde katodik koruma iin
harcanan akm da gereksiz yere artrlm olacaktr.
D Akm Kaynakl Anotlar
D akm kaynakl katodik koruma sistemlerinde anot metalinin
znerek akm retmesine gerek olmadndan bu anotlar uzun sre dayanr.
Anotta ortam koullarna bal olarak eitli reaksiyonlar meydana gelir. Anot
reaksiyonu anodun verimine ve mrne dorudan etki yapar. Metal cinsi ne
olursa olsun, anotta daima bir oksidasyon reaksiyonu meydana gelir. Anot
193

yzeyinde hangi oksidasyon reaksiyonunun yryebileceini sz konusu olan

reaksiyonlarn serbest entalpi deiimleri belirler. Ancak anotta meydana gelen
baz kimyasal bileiklerin anot yzeyinde kelmesi ile metal-elektrolit ara
yzeyinde yrmesi sonucu beklenen reaksiyonlarn hz yavalayabilir. Doal
su veya zemin iinde bulunan bir anodun yzeyinde yryen balca anot
reaksiyonlar unlardr.
1- Metalin znme Reaksiyonu
Baz halde d akm kaynakl katodik koruma sistemlerinde de, rnein
hurda elik gibi znebilen bir metal kullanlabilir. Bu durumda anot reaksiyonu
metalin oksitlenerek metal iyonu haline dnmesi eklinde yrr.
2
Me Me + + 2e

(7.4)

Oluan metal iyonlar ntral ortamlarda su ile reaksiyona girerek

hidroksit haline dnebilir.
+

Me2 + 2H2O Me(OH) 2 + 2H+

(7.5)

Metal hidroksitlerin znrl genellikle azdr. Bu nedenle evrede

bulunan baz bileiklerle, rnein kalsiyum karbonat ve silikat ile birlikte anot
yzeyinde kelerek kabuk olutururlar. Kabuk oluumu anot reaksiyonlarnn
byk lde yavalamasna ve anodun ksa srede pasiflemesine neden olur.
2- Anotta Oksijen k
Anot soy bir metal ise (veya pasiflemi ise) anotta suyun ayrmas
sonucu oksijen k meydana gelebilir.
2H2O 2H+ + 2OH2OH- O2 + H2 O + 2eToplam reaksiyon : H2O O2 + 2H+ + 2e-

(7.6)
(7.7)
(7.8)

Bu reaksiyon sonucunda anot civarnda asidik bir ortam oluur. Tatl

sularda ve zemin iinde hakim anot reaksiyonu oksijen k eklindedir.
3- Anottan Klor k
Deniz suyu iinde ve klorr konsantrasyonu yksek dier tuzlu sular
iinde anotta oksijen yerine (veya onunla birlikte) klor gaz kabilir.
2Cl- Cl2 + 2e

194

(7.9)

Aa kan klor gaz su ile reaksiyona girerek,

Cl2 + 2H2O 2HClO

(7.10)

hipoklorz asidi oluturur. Bu asit zayf bir asit olduundan klor k halinde
anot blgesinde pH d ok fazla olmaz.
Anotta oksijen veya klor gazlarndan hangisinin kaca elektrolit iinde
bulunan klorr konsantrasyonuna ve anot metali zerinde sz konusu gazlarn
ar gerilim deerlerine baldr. Standart elektrot potansiyelleri klor iin -1.36
Volt, oksijen iin - 0.40 Volt'dur. Deniz suyu iinde klorun ayrma gerilimi -1.39
Volt, oksijen ayrma gerilimi - 0.81 Volt olmasna ramen, ar gerilimi
2
nedeniyle (1 mA/cm akm younluunda demir yzeyinde oksijen ar gerilimi
0,70 Volt) deniz suyu iinde anotta klor k olur.
4- Karbondioksit k
Zemin iinde kullanlan anotlar genellikle kok tozundan oluan bir anot
yata iine konulur. Bu tip anot yataklarnda anot reaksiyonu karbonun
oksitlenmesi eklindedir.
(7.11)
C + H2O CO + 2H+ + 2e(7.12)
C + 2H2O CO2 + 4H++ 4eBu reaksiyonlar iin kok tozunun slak halde olmas gerekir. Reaksiyon
sonunda anot blgesi dier anot reaksiyonlarnda olduu gibi asidik bir karakter
kazanr.
D Akm Kaynakl Katodik Koruma Sistemlerinde Kullanlan
Yardmc Anot Cinsleri
Endstride su altnda, zemin iinde, deniz suyunda ve deiik kimyasal
elektrolitler iinde kullanlmak zere eitli anot tipleri gelitirilmitir. Bu anotlarn
elektrokimyasal zellikleri aada zetlenmitir.
Grafit Anotlar
Grafit anotlar, ekonomik olular nedeniyle deniz suyu, tatl su ve zemin
iinde geni apta kullanlmaktadr. Grafit anotlarda reaksiyon sonucu daima
gaz k meydana geldiinden, anotlarn yzeyinde bir pasif tabaka olumaz
ve anot pasiflemez. Zemin ve tatl sular iinde kullanlan grafit anot
yataklarnda karbon dioksit ve oksijen k meydana gelir. Deniz suyu iinde
ise, esas olarak klor gaz oluur. Yksek akm younluklarnda klor yannda az
miktarda oksijen ve karbondioksit gazlar da kabilir.

195

Demir-Silikon Anotlar
Bileiminde yaklak % 14,4 orannda silisyum ieren dkme demir
anotlar inert anot olarak pratikte oka kullanlmaktadr. Bu anotlarn yzeyinde
ksa srede salam bir silisyum dioksit tabakas oluur. Bu film anodun
paralanmasn nler, ancak silisyum dioksit iletken olduu iin anot direncinin
artmasna neden olmaz. Saf silisyum dioksitin rezistivitesi ok yksektir. Eer
anot yzeyi silisyum dioksit ile kaplanrsa anot akm retemez. Fakat anot
yzeyinde,
4+
(7.13)
Si + 4H2O Si(OH)4 + 4H+
reaksiyonu meydana gelir. Burada iletkenlii H+ iyonlar salar. Bu nedenle anot
pasiflemeden akm retebilir. Demir silikon anot yzeyinin tam olarak silisyum
dioksit ile kaplanmasn nlemek iin en uygun silisyum yzdesi % 14.35'dir.
Gm - Kurun Anotlar
Bileiminde % 1-2 orannda gm ieren kurun anotlardan deniz
suyu iinde ortalama 50 -200 A/m2 akm ekilebilir. Bu anotlarn ktle kayb
balangta 1 kg/A.yl olmasna ramen, yaklak 1 ay sonra 30-50 g/A.yl
deerine kadar der. Bunun nedeni anot yzeyinde oluan kurun peroksit
filmidir. Bu bileik anodun znerek harcanmasn nler. Buna karlk iyi
iletken zellikte oluu nedeniyle anot direncinde arta neden olmaz. Fakat
anottan 400 A/m2 'den fazla akm ekilecek olursa, peroksit tabakas altnda
kurun klorr veya kurun oksiklorr bileikleri oluabilir. Anot yzeyinde
kabarcklar veya yumrular halinde grlen bu bileikler iletken olmadklar iin
anot akm knn azalmasna neden olurlar.
Kurun anotlarn zemin ve tatl sular iinde kullanlmas halinde anot
yzeyinde peroksit tabakas olumaz. Ayrca anodun ok dk akm
younluunda altrlmas halinde de etkili bir peroksit tabakasnn olumas
gereklemez. Bu durumlarda anotta kurun znerek iyon halinde zeltiye
geer. Bu nedenle gm kurun anotlar ancak deniz suyu iinde kullanlabilir.
Dier taraftan saf kurun anotlarn yzeyinde deniz suyu iinde kurun klorr
olumas nedeniyle ksa srede pasifleme gzlenir. Bunu nlemek zere anot
olarak dk yzdeli gm-kurun alam kullanlr. Bu alam elektrolit iinde
klorr yannda slfat bulunmas halinde bile pasiflemez.
Platin Kaplanm Titanyum Anotlar
Titanyum metali zerine 5 -10 m kalnlnda platin kaplanarak yksek
peformansl anotlar elde edilebilir. Bu anotlardan deniz suyu iinde ok yksek
2
younluklarda akm ekilebilir. Deniz suyu iinde 1000 A/m olan akm k,
2
zeminde kok tozu anot yata iinde 100 - 300 A/m civarndadr. Platin
196

kaplanm titanyum (veya niobyum) anotlarn ktle kayb ok azdr. Deniz suyu
iinde ktle kayb 5-10 mg/A.yl civarndadr.
D akm kaynakl katodik koruma sistemlerinde kullanlan anotlarn
elektrokimyasal zellikleri toplu olarak izelge - 7.1 de verilmektedir.
izelge -7.1 D akm kaynakl katodik koruma sistemlerinde kullanlan anotlar
Kurun

Platin

1,1

Demirsilikon
7,0

11,3

21,5

10
0,5
50
50

50
0,2
50
90

300
0,025
25
80

1000
0,010
8
90

zellikler

elik

Grafit

Younluk, g/cm3
ekilebilen maksimum
akm younluu, A/m2
Anot ktle kayb, kg/A.yl
DC k potansiyeli, Volt
Kullanma faktr, %

7,15
5
9
50
30

7.1.2 GALVANK ANOTLU KATODK KORUMA

Korozyona uramakta olan bir metale kendinden daha aktif bir metal
(galvanik anot) balanacak olursa, bu durumda katot reaksiyonu iin gerekli
olan elektronlar galvanik anodun znmesi ile karlanr. Korunmakta olan
metal yzeyindeki btn anodik reaksiyonlar tam olarak durur. Galvanik anotlu
katodik koruma bu temel ilkeye dayanr. Yeraltnda bulunan bir elik yapnn
galvanik anotlarla katodik olarak korunmas ekil - 7.4 de ematik olarak
grlmektedir.

ekil - 7.4 Galvanik anotlarla katodik koruma

197

Byle bir katodik koruma devresinde manezyum anot, elik de katot

olur. Anotta manezyum znerek elektron aa karr. Bu elektronlar d
devreden katoda tanarak katodik reaksiyonun elektron ihtiyacn karlar.
Elektrolit iinde akmn yn anottan katoda dorudur. Katodik koruma
devresinden akm geebilmesi iin anot ve katot arasnda bir potansiyel farknn
olumas gerekir. Devreden geen akm iddeti, anot katot arasndaki bu
potansiyel farkna (yrtc kuvvet) ve devre direncine baldr.
Galvanik anotlu bir katodik koruma sisteminin anodik ve katodik
polarizasyon erileri ekil - 7.5 de grlmektedir. Korunacak metalin yani
o
katodun balangtaki potansiyeli (Ec ) korozyon akm da (icor) dr. Kullanlan
anodun balant yaplmadan nceki potansiyeli de (Eao) dr. Anot ve katot
birbirine balandktan sonra sistem potansiyeli (ECP) deerini alr. Anot ve katot
potansiyelleri arasnda da E = IR kadar bir fark oluur. Katodik koruma
uygulandktan sonra katot potansiyeli Ec, anot potansiyeli de Ea deerini alr.
Byle olunca katodik koruma sonucu metal korozyonu balangtaki (icor)
deerinden (iCP) deerine drlm olur.

ekil - 7.5 Galvanik anotlu bir katodik koruma sisteminde

(E - log i) erileri [13]
ekilden grlecei zere, galvanik anottan ekilen akm, galvanik
anodun ak devre potansiyeli ile devre direncinin byklne baldr. Katodik
koruma devre direncinin byk bir ksmn anot yata direnci oluturur. Sonu
olarak, katot potansiyelinin istenilen bir deere inmesini salamak iin, anot
yata direncinin belli bir deerin altna drlmesi gerekir.
Katodik olarak korunacak metal yapnn yzeyi uygun bir malzeme ile
kaplanarak katodik koruma akm ihtiyac azaltlabilir. Kaplama yaplarak katot
blgesine oksijen difzyon hz azaltlm olur. Bylece katodun koruma
198

potansiyeline kadar polarize edilmesi, yani katodik korumay salamak iin daha
az akm harcanmas yeterli olur. Kaplama yaplarak katodik korumann hem ilk
tesis masraflar, hem de iletme maliyeti byk llerde azaltlabilir. Bu
nedenle pratikte kaplama ve katodik koruma genellikle birlikte uygulanr.
Kaplamasz halde katodik koruma uygulanmas ekonomik olmadndan,
yalnzca kaplama yaplmas da emniyetli olmadndan tercih edilmez.
Endstriyel koullarda yaplm olan en mkemmel kaplamalarda bile daima
mikro delikler ve iilik hatalarndan ileri gelen bozukluklar bulunabilir. Katodik
koruma uygulanmaz ise, kaplamada bulunan bu kk delikler korozyon
asndan byk tehlikeler yaratabilir. Bu tehlikeli durumun nlenmesi iin
kaplama ile birlikte katodik koruma da uygulanmas gerekir. Olaya bu adan
bakldnda, yaplacak kaplamann ok mkemmel olmasna gerek duyulmaz.
En ekonomik zm, akm ihtiyacn yeteri kadar azaltacak kalitede bir kaplama
+ katodik korumadr.
Galvanik Anotlar
Demir ve elik yaplarn katodik korumasnda galvanik anot olarak
manezyum, inko ve alminyum metal ve alamlar kullanlr. Bu anotlarn
elektrokimyasal zellikleri izelge - 7.2 de verilmektedir.
(*)
izelge - 7.2 Galvanik anotlarn elektrokimyasal zellikleri

zellikler
Teorik akm kapasitesi,
A.saat/kg olarak
kg/A.yl olarak
Gerek akm kapasitesi,
A.saat/kg olarak
kg/A.yl
Anot akm verimi
Elektrot potansiyeli,Volt
(Doygun Cu/CuSO4 referans
elektroduna gre, )
elie kar devre potansiyeli, mV

Manezyum

inko

Alminyum

2200
3,94

820
10,66

2965
3,15

1100
7,88
% 50

738
11,84
% 90

2670
3,50
% 90

-1,55

- 1,10

-1,10

650

250

250

(*) Galvanik anot olarak saf metal yerine genellikle dk yzdeli alamlar
tercih edilmektedir. Anot bileiminde bulunan soy metaller anodu pasifletirici etki
yaptklar iin bunlarn anot bileiminde belli bir deerden daha yksek olmas
istenilmemektedir. Dier taraftan anodun niform znmesini salayan baz elementler
katlarak galvanik anodun anot yata iindeki elektrokimyasal zellikleri
iyiletirilmektedir.

199

Galvanik Anot mr
Birim ktledeki anottan ekilen maksimum akm miktarna teorik akm
kapasitesi denir. Bu miktar A.saat/kg (veya kg/A.yl) olarak ifade edilir. Bu
deer kullanlarak belli bir akm ihtiyac iin ka kg anot ktlesinin gerekli olduu
veya belli ktledeki bir anodun ka yl dayanaca (mr) hesaplanabilir. Ancak
pratikte anot mrne etki yapan iki nemli faktrn de gz nnde
bulundurulmas gerekir. Bunlardan biri anot akm verimidir. Anot akm verimi,
anottan ekilen akm miktarnn Faraday Yasas ile hesaplanan akm miktarna
oran olarak tanmlanr. Bir de anot kullanma faktr vardr. Anotlar kullanldka
ktle kayb ile birlikte yzey alanlar da klr. Bunun sonucu olarak anot
direnci gittike artar. Dier taraftan anodun harcanmas hi bir zaman niform
olarak yrmez ve anot ktlesi tam olarak bitinceye kadar kullanlamaz. Pratikte
galvanik anot ktlesinin en ok % 85 inin kullanlabilecei kabul edilir. Bu
faktrler gz nne alnarak anot mr aadaki forml ile hesaplanr.
Anot mr (yl) =

Anot ktlesi (kg) x anot verimi x Kullanma faktr

Akm iddeti(A) x Teorik akm kapasitesi (kg / A. yl)

(7.14)

Bu bant ile belli ktledeki bir anot ile ka yl koruma yaplabilecei

veya belli bir katodik koruma mrne yetecek anot ktlesi hesaplanabilir.
Anot Cinsi ve Boyutlar
Bir katodik koruma sisteminde kullanlacak galvanik anodun cinsinin
belirlenmesinde aadaki kriterler gz nnde bulundurulur.
Yksek rezistiviteli zeminler ve tatl sular iinde manezyum anotlar,
zellikle HP (yksek potansiyelli) manezyum anotlar tercih edilir.
inko anotlarn akm verimleri yksek ve fiyatlar da daha ucuzdur.
Ancak bu anotlarn potansiyeli dk olduundan, yalnz dk
rezistiviteli zeminler ve tuzlu sular iinde kullanlabilir.
Alminyum anotlarn akm kapasitesi dier anotlara gre ok
yksektir. 1 A.yl akm retebilmek iin 3,5 kg alminyum yeterli olduu
halde, 7,88 kg manezyum veya 11,84 kg inko gereklidir. Buna
ramen alminyum anotlar kolayca pasifletikleri iin kullanlamazlar.
Alminyum iine az miktarda cva veya indium katlarak pasiflemesi
nlenebilir. Bu durumda bile ancak deniz suyu iinde kullanlabilirler.
Galvanik anotlardan ekilen akm iddeti, anot - katot arasndaki
potansiyel fark ile anot direncine baldr. Dolaysyla anot direnci ne kadar
azaltlabilirse, anottan ekilen akm iddeti de o oranda artar. Byle olunca bir
byk anot yerine eit ktlede ok sayda kk anot kullanlarak anotlardan
ekilen akm iddeti artrlabilir.
200

Galvanik Anot Yataklar

Galvanik anotlar dorudan zemin iine konulmayp, direnci azaltmak ve
anottan niform olarak maksimum akm kn salamak amacyla bir anot
yata dolgusu iine konulur. inko ve manezyum anotlar iin anot yata
dolgu maddesi bentonit iine al (jibs) ve sodyum slfat katlarak elde edilir.
Burada jibsin grevi zelti iine slfat iyonu vererek anot yzeyinde hidroksit
filmi olumasn nlemektir. Al ta suda yaklak olarak 2 g/L znr.
Bylece anot evresinde rezistivitenin dmesine de yardmc olur. Sodyum
slfatn znrl ok yksektir. Sodyum slfat katlarak anot yata
rezistivitesi 100 Ohm.cm nin altna drlebilir. Bentonitin su tutma kapasitesi
yksektir. Bentonit, anot yatann srekli rutubetli halde kalmasn salar.
Manezyum ve inko anotlar iin kullanlan anot yata dolgusu bileimleri
izelge -7.3 de verilmektedir.
izelge - 7.3 Anot yata dolgu malzemesi
Dolgu malzemeleri
Jibs (CaSO4.2H2O) , %
Bentonit, %
Sodyum slfat, %
Anot yata rezistivitesi, Ohm.cm

Tip - A
70 -75
20-25
5 -6
50-100

Tip -B
25-30
40-50
25 -30
25-50

Not: Tip-A dolgusu manezyum anotlar, Tip-B dolgusu inko anotlar iin uygundur.

Galvanik anotlarn bir anot yata iine konulmas u avantajlar salar

- Anot yata iinde anot niform olarak harcanr. Bunun sonucu olarak
anodun kullanlabilme yzdesi artar.
- Anot yata, anot evresinin srekli olarak rutubetli kalmasn salar.
Bylece anot direnci drlerek akm k artrlm olur.
- Anot yata kullanlarak, galvanik anotlar yksek rezistiviteli zeminler
iinde de kullanabilmek mmkn olur.
Galvanik anot seimi

Yeralt boru hatlarnn katodik korumasnda ncelikle d akm kaynakl

veya galvanik anotlu katodik koruma sistemlerinden hangisinin seileceine
karar verilir. Bu seimde katodik koruma akm ihtiyac ile zemin rezistivitesi
deerleri gz nne alnr. Galvanik anotlu korumann seilmesi halinde
manezyum ve inkodan hangisinin daha uygun olaca aadaki kriterler gz
nne alnarak belirlenir. (Zemin iinde alminyum anotlarn kullanlmas uygun
deildir.)

201

- Yksek rezistiviteli zeminler ve tatl sular iinde manezyum anotlar,

zellikle HP manezyum anotlar tercih edilmelidir. Rezistivitesi 3000 Ohm.cm
den daha yksek olan zeminlerde inko anotlarn, rezistivitesi 5000 Ohm.cm
den daha yksek olan zeminlerde de manezyum anotlarn kullanlmas halinde
anot akm knda ve buna bal olarak anot akm veriminde nemli derecede
azalmalar olur.
- Manezyum anotlara gre inko anotlarn akm verimleri yksek ve
fiyatlar da daha ucuzdur. Ancak inko anotlarn potansiyeli dk olduundan
bu anotlar yalnz dk rezistiviteli zeminler ve tuzlu sular iinde kullanlabilirler.
3000 Ohm.cm den daha dk rezistiviteli zeminler iinde her iki anot cinsi de
kullanlabilir. Ayni koullarda manezyum anotlardan ekilebilen akm, inko
anotlara gre daha fazladr. inko anotlarla katodik korumada korunan yapnn
potansiyelini ok fazla ykseltebilmek mmkn deildir. Sistem potansiyeli en
ok - 1,0 Volta kadar artrlabilir. Bu deere eriilince anottan ekilen akm
iddeti kendiliinden azalr. Bu nedenle inko anotlar ile hi bir zaman ar
koruma sz konusu olmaz. Manezyum anotlar boru/zemin potansiyelini
gereinden daha yksek deerlere ulatrdndan bir ok halde gereksiz yere
fazla akm ekilerek akm israf yaplm olur.
- Ayn byklkteki inko anotlarn mr, manezyum anotlara gre
daha fazladr. Bu nedenle katodik koruma mr uzun olduu zaman inko
anotlar, ksa olduu zaman manezyum anotlar daha ekonomiktir. Galvanik
anotlardan ekilen akm iddeti, anot - katot arasndaki potansiyel fark ile anot
direncine baldr. Dolaysyla anot direnci ne kadar azaltlabilirse, anottan
ekilen akm iddeti de o oranda artar. Byle olunca anot yzey alan artrlarak
rnein bir anot yerine eit ktlede kk boyutlu iki anot kullanlarak, anot akm
k artrlabilir. zellikle yksek rezistiviteli zeminler iinde kk boyutlu ok
sayda anot kullanlmas daha uygundur.
- Anot seiminde en nemli faktr akm maliyetidir. 1 A.yl akm en ucuz
olarak alminyum anotlardan salanabilir. Ancak alminyum anotlar zemin
iinde kullanlamaz. kinci sray inko alr. Manezyum ile retilen 1 A.yl
akmn maliyeti inko anotlara gre yaklak iki kat daha pahaldr.
Galvanik Anotlarn Montaj
Galvanik anotlar zemin iinde en az 1 m derinlikte alm ukurlara
anot yata malzemesi ile paketlenmi olarak konur, veya ukur iine anot
konulduktan sonra evresi anot yata malzemesi ile doldurulur. Anotlar
borudan 1,5 -3 m uzaklkta olmaldr. Anot yata malzemesi olarak bentonit +
al dan oluan bir karm kullanlr. inko anotlarn kullanlmas halinde dolgu
malzemesi iine % 25 orannda sodyum slfat da katlr. ekil - 7,6 da bir inko
anot ve manezyum torba anot yata grlmektedir.
202

ekil - 7.6 Manezyum torba anot ve inko anot yata

Anot Yata Direnci
Yeraltna konulmu olan bir anodun direnci anot boyutlar (ap ve boy)
ile sz konusu zeminin rezistivitesine baldr. Tek anot direnci anodun dik veya
yatay olarak konulmu olduu gz nne alnarak Dwight formlleri ile hesap
edilebilir. Bu formller L/d > 5 olan silindir biimli anotlar iin kullanlr. Anotlarn
en az anot boyu kadar derine gmlm olmas gerekir. (ubuk biiminde fakat
dairesel kesitte olmayan anotlar iin efektif ap kullanlr.)
Dikey konumdaki tek anot direnci,

8L
1)
Rd =
(ln
2 L
d

( 7.15)

Yatay konumdaki tek anot direnci,

4L
Ry =
(ln
1)
2 L
d
Burada,

R d : Dik olarak yerletirilen tek anot direnci, Ohm

R y :Yatay olarak yerletirilen tek anot direnci, Ohm
: Anot yata rezistivitesi, Ohm.cm
L : Anot boyu, cm (Anot yata dahil)
d : Anot ap, cm (Anot yata dahil)

203

(7.16)

Birbirinden (s) m aralklarla paralel olarak balanm (n) sayda anodun

toplam direncini hesaplamak iin aadaki bant kullanlabilir.
R=
Burada,

2Ln

Ln 8 L - 1 + 2 L Ln 0,656 n

d
s

(7.17)

n : Paralel balanm anot says,

s : Anotlar arasndaki mesafe, cm dir.

Bir anot yata direnci, akmn metalden anot yatana ve anot

yatandan zemine gei direnleri toplamndan oluur. Bu direnler ayr olarak
hesaplanr ve bu ikisi toplanarak toplam anot yata direnci bulunur.
RNEK - 7.1
17 lb lik standart paket manezyum anodun = 1000 Ohm.cm
rezistiviteli bir zemin iindeki direncini hesaplaynz.
NOT: 17 lb standart manezyum anot boyutlar : 8,75 x 8,75 x 45 cm
Paket halinde boyutlar : ap = 16,25 cm, boy = 72,5 cm

bulalm.

ZM :
nce kare prizma biiminde olan manezyum anodun efektif apn

8,75x8,75/ = 4,94 cm

Efektif ap =

ap ve boyu belli olan ve zemin iine dik olarak konulmu olan anodun
dolgu yatana gei direncini (i direnci) hesaplayalm.

8L
1)
Rd =
(ln
2 L
d
Anot i direnci, R d =
Ri =

2 L

(ln

8L
d

1)

50
8 x 45
( Ln
- 1 ) = 0,58 Ohm
6,28 x45
4,94

Anot yata direnci,

R=

8 x 72,5
1000
- 1 ) = 5,65 Ohm
(Ln
6,28 x 72,5
16,25

Anot yata toplam direnci,

RA = 5,65 + 0,58 = 6,23 Ohm
204

RNEK - 7.2
rnek -7.1 de verilen 17 lb.lik standart manezyum anot bir elik boru
hattna balanmtr. Kablo ve katot direnleri toplam R = 12,34 Ohm dur. Buna
gre anot mrn hesaplaynz.
ZM ::
Anot, kablo ve borudan oluan toplam devre direnci,
R = 6,23 + 12,34 = 18,57 Ohm
Anottan ekilen akm iddeti,
i = E/R = 650/18,57 = 35 mA

Anot mr,
Anot mr (yl) =

Anot ktlesi (kg) x anot verimi x Kullanma faktr

Akm iddeti(A) x Teorik akm kapasitesi (kg / A. yl)

Anot mr (yl) =

(17) (0,4536) (0,50) (0,85)

= 23,7 yl
(0,035) (3,94)

RNEK - 7.3
5 adet 32 lb lik standart paket manezyum anodun, 3000 Ohm.cm
rezistiviteli bir zemin iine 4,5 m aralklarla koymu olduumuzu dnelim. Bu
anot yatann toplam direncini hesaplaynz
NOT: Paket halinde anot yata boyu = 70 cm
Anot yata ap = 20 cm
ZM :
Paralel balanm (n) anottan oluan bir anot yatann direnci
aadaki bant ile hesaplanabilir.

Ln 8 L - 1 + 2 L Ln 0,656 n
R=

2 L n
d
s
R=

Ln 8x70 - 1 + 2 x0,70 Ln 0,656 x5

3000

6,28x70x5
20
4,5

R = 3,7 Ohm

205

7.1.3 ATTENUATON ERLER

Bir boru hattna belli bir noktadan akm uygulandnda, akmn
uygulanm olduu noktada boru/zemin potansiyeli maksimum bir deer
kazanr. Bu noktadan itibaren boru zerinden akan akmn iddeti ve boru/zemin
potansiyeli mesafe ile gittike azalr. Bu azala attenuation ve mesafeye gre
izilen akm ve potansiyel erilerine de attenuation erileri denir. Boru
zerinde mesafe ile akmn azal, borunun uzunlamasna direncine,
kaplamann iletkenliine (veya direncine) ve borunun iinde bulunduu zeminin
rezistivitesine baldr. Bu deikenlerin boru hatt boyunca sabit kald kabul
edilerek, boru zerinden akan akmn ve boru/zemin potansiyelinin mesafeye
gre deiimi aadaki logaritmik bantlar ile ifade edilebilir.
-ax
E x = Eo e
-ax
I x = Io e

(7.18)
(7.19)

Burada ,
E0 : Akm uygulanan noktada boru/zemin potansiyeli deiimi,Volt
E x : Akm uygulanan noktadan itibaren (x) m uzaklkta boru /zemin
potansiyeli deiimi, Volt
a : Attenuation sabiti, m-1
x : Akm uygulanan noktaya olan uzaklk, m dir.
Bu bantlar aadaki kabuller yaplarak elde edilmitir.

Boru hatt boyunca zemin rezistivitesi ve boru kaplamas niform bir

yap gstermektedir.

Anot yata borudan yeterli uzaklkta (en az 70 m) bulunmaktadr.

Boru ap ve et kalnl deimemekte ve ara yerde boru elektriksel
direncine etki yapan balantlar bulunmamaktadr.

Boru hatt sonsuz uzunluktadr. Yani boru hattnn teki ucunda izole

flan bulunmamakta ve uygulanan akm tam olarak kayboluncaya

kadar boru hatt boyunca akabilmektedir.

Attenuation sabiti (a), sz konusu borunun uzunlamasna elektriksel

direncine ve boru kaplamasnn elektriksel iletkenliine (veya direncine) bal bir
sabittir.
a =

r
R

Burada,
a : Attenuation sabiti, m- 1
r : 1 m borunun uzunlamasna direnci , Ohm
R : 1 m borunun kaplama direnci, Ohm m2 dir.
206

(7.20)

Bu iki diren yardm ile 1 m uzunluundaki boru hattnn omik direnci

yle hesaplanr:
Ohm.m
(7.21)
Ro = r . R
Boru etkin direnci olan Ro yardm ile I0 hesaplanabilir.
I0 = Eo / Ro

(7.22)

Bir boru hattnn attenuation sabitini hesaplamak iin borunun

uzunlamasna elektriksel direnci (r) ve boru kaplama direnci (R) nin bilinmesi
gerekir. Boru hattnn elektriksel direnci aadaki bant ile hesaplanabilir.
(7.23)
r = L
A
Burada,

r : Boru uzunlamasna direnci, Ohm

: zgl elektrik direnci, (elik iin 1,8 x10-7) Ohm.m
L : Boru uzunluu, m
A : Boru metali kesit alan, m2 dir.

Bu bant kullanlarak, rnein 1 m apnda ve 9 mm et kalnlnda

olan 1 m uzunluundaki bir elik borunun elektriksel direnci,
1
= 6,3 x10-6 Ohm
r = 1,8 x 10-7
2
2
3,14 (0,509) - (0,500)

bulunur. Bu boru hattnn kaplama direnci 5000 Ohm.m2 ise, 1 m uzunluundaki

borunun kaplama direnci ,
A = 2 D x L = 3.14 x1 x1 = 3,14 m2
R = 5000 / 3,14 = 1592 Ohm dur.
Attenuation sabiti,
a =

6,3x10

-6

/1592

a = 0,63 x10-4 m-1 bulunur.

Bu boru hattna bir noktadan akm uygulayarak boru zemin potansiyelini
akm uygulanan noktada 1,2 Volt artrm olduumuzu dnelim. 5,0 km
uzaklkta boru /zemin potansiyeli deiimini hesaplayalm.
E x = E0 e -ax
Ln (Ex) = Ln 1,2 - (0, 63x10 -4 x 5000)
Ex = 0,88 V
207

Ayn boru hattnda bir noktadan korunabilen maksimum boru

uzunluunu bulmak iin, boru/zemin potansiyelinin katodik koruma iin
ngrlen 300 mV potansiyel kaymas (Ex = 0,3 Volt) ve akm uygulanan
noktada (Eo=1,2 Volt) olduunu kabul edelim. Buna gre (x) uzakl,
E x = Eo e -ax
0,3 = 1,2 e - 0,000063 x
x = 22.000 m
bulunur. Bu deer boru hattnda, akm uygulanan noktadan itibaren 22 km
uzaklkta boru potansiyelinin 0,3 Volt kayma yapacan gstermektedir.
Yukarda verilmi olan attenuation bantlar, teki ucunda izole flanj
bulunmayan sonsuz uzunlukta boru hatlar iindir. ki ucu da izole flan ile
kapatlm olan belli uzunluktaki boru parasnda attenuation erileri logaritmik
deil hiperbolik bir deiim gsterir.
L m uzunluunda bir boru parasna bir ucundan akm uygulayarak
potansiyelinin akm uygulanan noktada E0 kadar artrlm olduunu
dnelim. Bu durumda boru parasnn teki ucundaki potansiyel ve akm
deiimi iin aadaki bantlar yazlabilir.
Eo = Eson cosh aL
Io = (Eson / R) sinh aL

(7.24)
(7.25)

L m uzunluundaki borunun, akm uygulanan u noktasndan itibaren

herhangi bir (x) m uzaklndaki boru potansiyeli deiimi Ex deeri iin de,
Ex = Eo cosh (L - x) / cosh aL

(7.26)

bants vardr. Borunun teki ucunda L = x olacandan, cosh (L-x) = cosh 0

= 1 ve Ex = Eson yazlabilir.
O halde borunun teki ucundaki potansiyel deiimi iin,
Eo = Eson cosh aL

(7.27)

bants bulunur. rnein 10 km uzunluundaki bir boru parasna bir utan

akm uygulayarak boru potansiyelini akm uygulanan noktada Eo = 1,2 Volt
artrdmz dnelim. Bu boru hattnn attenuation sabiti a = 0,63 10-4 olsun.
Buna gre borunun teki kapal ucunda potansiyel deiimini hesaplayalm.
1,2 = Eson cosh (0,63 10-4 x 10000)
Eson = 1,0 Volt bulunur.
208

7.1.4 KATODK KORUMA AKIM HTYACI

Katodik koruma sistemlerinin transformatr/redresr kapasitesi, tesis
mr, anot ktlesi ve says proje koullar iin n grlen akm ihtiyac deerine
gre hesaplanr. eliin kaplamal ve kaplamasz olarak eitli ortamlarda
korunmas iin gerekli olan yaklak akm ihtiyac deerleri literatrde listeler
halinde verilmitir. Ancak, zemin iinde bulunan bir boru hattnn akm ihtiyac
byk lde kaplama kalitesine ve direncine baldr. Boru hattnn iinde
bulunduu zeminin rezistivitesi de etkili olmakla beraber zemin direnci boru
kaplama direnci yannda ok kk kaldndan ihmal edilebilir. Bir fikir vermek
zere, izelge -7.3 de baz ortamlar iin akm ihtiyac deerleri verilmektedir.
izelge -7.4 Katodik koruma iin yaklak akm ihtiyac deerleri
Ortam Koullar
Hareketli deniz suyu iinde plak elik
Durgun deniz suyu iinde plak elik
Deniz dibi amuru iinde plak elik
Rutubetli zemin iinde plak elik
Zemin veya su iinde zayf kaplamal elik
Zemin veya su iinde iyi kaplanm elik
Zemin veya su iinde polietilen kaplanm elik

Yaklak akm ihtiyac

mA/m2
100 - 160
55 - 85
20 - 30
10 - 20
1-2
0,05
0,005

Bu liste kaba bir fikir vermek amacyla hazrlanmtr. Listeden

alnacak deerlerin dorudan kullanlmas aadaki nedenlerle sakncaldr.
1. Akm ihtiyac deerleri listelerde ok geni aralklarla verilmitir. Bu
deerlerden en dk olannn kullanlmas emniyet asndan, en byk
deerin kullanlmas da ekonomik adan sakncal olabilir.
2. Kaplama cinsine gre verilmi olan akm ihtiyac deerlerinde,
kaplamann kalitesi ve iilik hatalar gz nne alnmamtr. zellikle borularn
tanmas, depolanmas, hendeklere yerletirilmesi ve kaynak blgelerinin
izolasyonu srasnda iilik hatalar oluabilir.
Listelerde verilmi olan akm ihtiyac deerleri, katodik koruma ilk
uygulandnda gerekli olan ve metal yzeyi polarize olmadan nceki akm
ihtiyacn ifade eder. Metal polarize olduktan sonra akm ihtiyacnda nemli
llerde d grlr. Buna karlk kaplama direnci de zamanla azalr ve
akm ihtiyacnda art meydana gelir. Bu eliik durum gz nne alnarak
katodik koruma sresi iinde geerli olan ortalama bir akm ihtiyac deeri
belirlenir. Katodik koruma akm ihtiyacnn belirlenmesinde en gvenilir deerler
gerek ortamlarda yaplan akm ihtiyac deneyleri ile elde edilebilir.
209

7.1.5 KATODK KORUMA KRTERLER

Bir elik yapnn katodik olarak korunmas iin, metal potansiyelinin
katodik ynde belli bir deere kadar polarize edilmesi gerekir. Bunu belirlemek
amacyla pratikte aadaki drt farkl kriter kullanlr.
1) - 850 mV kriteri
Kolayl nedeniyle pratikte genellikle - 850 mV kriteri kullanlmaktadr.
Buna gre korunmakta olan elik yapnn doygun bakr/bakr slfat referans
elektroduna gre akm altnda llen potansiyeli - 850 mV veya daha negatif
bir deerde olmaldr. Eer anaerobik bir zemin sz konusu ise, bu potansiyel
deerinin - 950 mV veya daha negatif olmas gerekir. Boru/zemin potansiyeli
yapya yeterli bir sre (en az drt saat) akm uygulandktan sonra ve yap akm
altnda iken llr. Bu nedenle lm devresinde oluan (IR) omik potansiyel
dnn de gz nne alnarak dzeltme yaplmas gerekir. Bu durum, -850
mV kriterinin gereklere tam olarak uymad konusunda kukular yaratr.
zellikle yksek rezistiviteli zeminlerde llen potansiyellerde (IR) potansiyel
d nedeniyle 200 - 300 mV luk bir fark oluabilir. Bu durumda zemin
yzeyine konulan referans elektrot ile llen boru/zemin potansiyeli gvenilir
olmaktan kmaktadr. ekil -7.7 da grld zere, boru yzeyinde - 900 mV
olan potansiyel, zemin stndeki referans elektrot ile yaplan lmde - 1,2 Volt
olarak okunmaktadr.

ekil -7.7 Boru /zemin potansiyelinin referans elektrot ile boru

arasndaki mesafeye ball [13]

210

Pratikte referans elektrodun yeraltnda bulunan borunun yzeyine

konulmas mmkn olmamakta ve lmler ekilde grld gibi boru hattnn
zerinde yer yznde ve yaklak olarak 1 m uzaklktaki referans elektrot ile
yaplmaktadr. Bu durumda, llen potansiyel, boru ile referans elektrot
arasndaki mesafeye ve zeminin rezistivitesine gre deimektedir.
2) 300 mV Potansiyel Kaymas
elik yapnn potansiyelinde katodik koruma akm uygulanrken, statik
potansiyelinden (akm uygulamadan nce llen denge potansiyeli) negatif
ynde 300 mV bir kayma salanmaldr. Bu kriter de akm altnda yaplan
lme dayanm olduundan (IR) omik potansiyel d sz konusudur. Bu
kriterin birinci kriterden fark, statik potansiyelin - 550 mV dan daha kk
olmas halinde katodik korumann - 850 mV dan daha kk bir potansiyelde
gerekleebileceini kabul etmesidir.
3) 100 mV Polarizasyon Kaymas
elik yapda en az 100 mV deerinde bir polarizasyon sapmas
salanmaldr. Bu deer yapya en az drt saat katodik ynde bir akm
uygulandktan sonra llen (off) potansiyel deeri ile yapnn akm
uygulanmadan nceki denge potansiyeli arasndaki fark alnarak bulunur. Bu
lmde (IR) omik d bulunmaz. Teorik ynden en gvenilir kriter budur.
4) Tafel Blgesi Balama Noktas
Katodik korumann gereklemi olduu potansiyel (E-log i) grafii
izilerek Tafel lineer blgesinin balam olduu noktaya kar gelen potansiyel
olarak belirlenebilir. ekil- 7.8 Bilimsel temeli ok salam olan bu kriteri arazi
koullarnda uygulamak son derece gtr.

ekil - 7.8 Ekoruma potansiyelinin deneysel olarak belrlenmesi [13]

211

Pratikte kolayl bakmndan birinci kriter tercih edilmektedir. Ancak

burada (IR) omik dnn elimine edilmesi zorunludur. Dier taraftan bu
kriter ancak ntral veya ntrale yakn pH derecelerinde ve yksek olmayan
scaklklarda gvenilir sonular verebilir. Omik d etkisi bulunmay
nedeniyle - 100 mV luk polarizasyon kaymas deeri daha gvenilir bir kriterdir.
E-log i lmleri ile hem minimum koruma akm ihtiyac, hem de koruma
potansiyeli belirlenebilir. Ancak bir laboratuvar deneyi olan bu deneyi arazide
gerekletirmek bir ok sorun yaratr.
Katodik koruma kriterlerinin gvenirlii
Yukarda aklanan katodik koruma kriterlerinin ne derece gvenilir
olduunu bir rnek zerinde aklayalm. Doygun bakr/bakr slfat referans
elektroduna gre llen statik potansiyeli - 500 mV olan bir elik boruya
katodik ynde akm uygulandktan belli bir sre sonra boru/zemin potansiyeli 850 mV a drlm olsun. ekil -7.9.

ekil -7.9 Katodik koruma potansiyel kriterleri [13]

ekilde akm altnda Eon= - 850 mV llmektedir. Potansiyel kaymas,
E = Eon - Eo > 300 mV olduuna gre 300 mV olan potansiyel kaymas
koulu salanm olmaktadr. Ancak Eon potansiyeli iinde (IR) omik dnn
etkisi olduu gzden uzak tutulmamaldr. Akm kesildikten hemen sonra
llen Eoff potansiyeli (IR = 0) ile elde edilen polarizasyon kaymas E = Eoff Eo > 100 mV olduuna gre 100 mV luk polarizasyon kaymas kriteri de
salanm olmaktadr.

212

7.1.6 KATODK KORUMA SSTEMLERNN KARILATIRILMASI

Teorik ilkeleri ayn olan katodik koruma sistemleri uygulamada
birbirinden olduka farkldr. Bu iki sistemden hangisinin uygulanacann proje
aamasnda seilmesi gerekir. Galvanik anotlu ve d akm kaynakl katodik
koruma sistemlerinin pratikte sistem seiminde gz nne alnmas gereken
baz avantaj ve dezavantajlar aada zetlenmektedir.
Galvanik anotlu katodik koruma sisteminin avantajlar
D akm kaynana gerek yoktur. Akm anotlardan salanr. Bu
sistem elektrik enerjisinin bulunmad yerlerde tek seenektir.
Yapm basit ve kolaydr. letme srasnda hi bir ayar gerektirmez.
evre yaplar zerinde interferans etkisi yapmaz.
Anot - katot arasndaki potansiyel fark akm ihtiyacn karlayacak
lde otomatik olarak ayarlanr.
Galvanik anotlu katodik koruma sistemlerinin dezavantajlar
Akm maliyeti yksektir. Bu nedenle yksek akm ihtiyacnn sz
konusu olduu hallerde tercih edilmez.
Galvanik anotlarn potansiyeli dk olduundan, yksek rezistiviteli
elektrolitler iinde etkili olamazlar.
letme srasnda herhangi bir nedenle katodik koruma akm
ihtiyacnda art olursa, mevcut anotlar ile bunu karlamak mmkn
olmaz. Sisteme yeni anotlar ilave edilmesi gerekir.
D akm kaynakl katodik koruma sistemlerinin avantajlar
Elektirik akmnn maliyeti galvanik anotlara gre daha ucuzdur.
Elektrolit direncinin yksek olmas halinde doru akm potansiyeli
artrlarak rahatlkla katodik koruma uygulanabilir.
Proje srasnda gz nne alnmayan etkenler nedeniyle akm
ihtiyac beklenmedik ekilde deiirse, trafo nitesinden kolaylkla ayar
yaplabilir.
D akm kaynakl katodik koruma sistemlerinin dezavantajlar
Bu sistem elektirik akm bulunmayan yerlerde uygulanamaz. Ancak
son yllarda, gne enerjisinden fotovoltaik pillerle elde edilen elektrik
akmnn katodik koruma sistemlerinde kullanlmasna balanmtr.
Anot yata yaknnda bulunan yabanc metalik yaplar zerinde
interferans etkisi yaratabilir.
Yapya akmn uyguland noktada ar potansiyel ykselmeleri
grlebilir. Bu blgede hidrojen k nedeniyle kabuk soyulmas ve
hidrojen krlganl olaylar meydana gelebilir.
213

7.2 ANODK KORUMA

Anodik koruma metalleri korozyondan korumak iin uygulanan ilgin bir
elektrokimyasal yntemdir. Ancak anodik koruma yaplarak korozyon tam olarak
durdurulmayp, korozyon hz pratikte nemsiz saylacak lde azaltlmaktadr.
Anodik korumada da aynen katodik korumada olduu gibi, metal dtan bir akm
uygulanarak korunmaktadr. Ancak anodik korumann elektrokimyasal ilkeleri
katodik korumadan olduka farkldr. Anodik koruma elektrokimyasal adan bir
pasifletirme ilemi olarak kabul edilebilir. Bu nedenle bu yntem ancak
pasifleme zellii olan metallere uygulanabilir. Ne var ki ok az sayda metal,
o da ancak baz zeltiler iinde pasifleme zellii gstermektedir.
Anodik koruma uygulanarak metal srekli olarak pasif blgede tutulur.
Pasif hal, korozyon akmnn en kk olduu haldir. Ancak en kk korozyon
akm her zaman yeterli derecede kk olmayabilir ve bu nedenle baz
zeltiler iin bu yntem uygun zm getirmez. Ayrca anodik korumada
potansiyel ve akm kontrolnn ok iyi yaplmas gerekir. Eer sistemde bir
arza meydana gelirse, korunan metal aktif blgeye kayarak ksa srede
korozyona urayabilir. Bu nedenle anodik koruma genellikle ok iddetli
korozyon olaynn sz konusu olduu ortamlarda korozyon hzn pratikte
nemsenmeyecek llere drmek amacyla uygulanr.
Pasifleme
Pasifleme zellii olan bir metal anodik olarak polarize edilirse, ekil7.10 da grlen biimde polarizasyon erileri elde edilir.

ekil - 7.10 Pasifleme zellii olan bir metalin anodik polarizasyon erisi
214

ekilde, demirin havas giderilmi bir asit zeltisi iindeki tipik anodik
polarizasyon erisi ematik olarak verilmitir. ekilden grld zere,
balangta potansiyel artrldka korozyon hz da artar. Bu blge aktif blge
olarak tanmlanr. Metalin pasifleme potansiyeli olan Epp deerine eriildiinde,
pasifleme balar ve bu noktadan sonra potansiyelin hafif bir art ile korozyon
hznda ani bir dme gzlenir. Korozyon hz bir anda binde bire, veya daha
fazla der. Pasif hale eriildikten sonra, potansiyel anodik ynde artrlmaya
devam edilirse, korozyon hznn artk deimedii grlr. Korozyon akmnn
ok kk bir deerde sabit kald bu blgeye pasif blge denir. Anodik
koruma metal bu blgede tutularak gerekletirilir.
Pasiflik zellii olan bir metalin korozyona urayp uramyaca
yalnzca anodik polarizasyon erisinden anlalamaz. Sz konusu ortam
iindeki katot reaksiyonu ile birlikte incelenmesi gerekir. Eer katodik
polarizasyon erisi, anodik eriyi aktif blgede keserse metal korozyona urar.
Katodik polarizasyon erisi anodik eriyi pasif blgede kesecek olursa,
korozyon hz metalin normal korozyon hzna gre ok dktr. Potansiyelin
pasifleme potansiyelinden yksek olduu bu blgede metal pasif haldedir.
Bylece anodik koruma salanm olur. Ancak katodik eri anodik eriyi biri
aktif, dieri pasif blgede olmak zere iki noktada keserse, korozyon asndan
kararsz bir durum ortaya kar. Potansiyeldeki ok kk bir oynama ile metal
pasif halden, aktif hale geebilir.
Anodik Korumann Uygulanmas
Anodik koruma genellikle ok korozif ortamlarda korozyon hznn
azaltlmas amacyla uygulanr. rnein elik slfrik asit tanklar ksa zamanda
korozyona urar. Bu tanklarn katodik olarak korunmas hem g, hem de
ekonomik deildir. Bu nedenle elik slfrik asit tanklarnda korozyonu nlemek
amacyla anodik koruma tercih edilir. Anodik korumann balant emas ve bir
elik slfrik asit tankna uygulanmas ekil - 7.11' de grlmektedir.
ekil - 7.11 (a) da grld gibi doru akm kaynann pozitif ucu
tanka, negatif ucu da tank iindeki zeltiye daldrlm olan katoda balanr.
Dtan ayarl bir akm uygulanarak tank metalinin potansiyeli anodik ynde
artrlr ve pasiflik blgesine tanr. Bir referans elektrot yardm ile tank
potansiyeli srekli olarak kontrol edilir. Potansiyelin aktif blgeye kayma
tehlikesini nlemek iin, uygulanan ar gerilim deeri, Epp pasifleme
potansiyeli deerinin bir ka yz milivolt zerinde tutulmaa allr. Potansiyeli
pasif blgede sabit tutabilmek iin doru akm devresine bir kontrol nitesi ilave
edilir. Bylece anodik koruma iin gerekli olan akm, referans elektrottan alnan
sinyaller ile otomatik olarak ayarlanm olur. ekil-7.11 (b) de ii slfrik asit ile
dolu olan bir elik tanka uygulanm olan anodik koruma sistemi grlmektedir.

215

(a)

(b)

ekil - 7.11 Anodik koruma ve bir slfrik asit tankna uygulanmas

Pasifletirilmi bir metali pasif blgede tutabilmek iin sisteme ok
kk bir akm younluunun uygulanmas yeterli olur. Bu nedenle anodik
korumada akm giderleri katodik korumaya gre ok azdr. Anodik koruma
yaplmak suretiyle slfrik asit tanklar yapmnda paslanmaz elik yerine adi
elik kullanlmas mmkn olur.
Anodik ve Katodik Koruma Sistemlerinin Karlatrlmas
Anodik ve katodik koruma sistemlerinin her ikisi de korozyonu nlemek
zere kullanlan elektrokimyasal yntemlerdir. Ancak uygulamada baz
farkllklar vardr. Katodik korumada metal katodik ynde polarize edilerek
termodinamik olarak stabil olduu blgeye tanr. Teorik olarak bu blgede
metalin korozyona uramas sz konusu deildir. Anodik korumada ise, metal
anodik ynde polarize edilerek pasiflik potansiyelinden daha pozitif bir
potansiyele tanr. Bu blgede de metal korozyona urar, ancak korozyon hz
korumasz hale gre ok kktr. Her iki koruma sistemi arasndaki fark
burada kendini gsterir. Katodik korumada korozyon tam olarak yok edildii
halde, anodik korumada korozyon devam etmektedir, ancak hz ok
klmtr. Pratik adan nemli olan dier bir fark da, anodik koruma iin
uygulanan d akm (iAP), pasif blge iinde kalnm olduundan katodik
korumada uygulanan (iCP) akmna gre ok kktr. Korozyona urayan bir
metalin anodik ve katodik koruma akm ihtiyalar ekil - 7.12 de grlmektedir.

216

ekil - 7.12 Anodik ve katodik koruma akm ihtiyac deerleri [12]

ki koruma sistemi arasnda karlatrma yaplrken, katodik korumann
btn metallere uygulanabildii, buna karlk anodik korumann ancak
pasifleme zellii olan metal veya alamlara uygulanabildii gzden uzak
tutulmamaldr. Anodik koruma uygulamalarnda nemli olan bir husus da
yardmc elektrot olarak uygun bir katot metalinin seilmesidir. Katodun mmkn
olduu kadar dk hidrojen ar gerilimli olmas byk nem tar.
Korozyondan korunmak amacyla kullanlmakta olan anodik ve katodik koruma
yntemleri eitli kriterlere gre izelge - 7.5 de birbiri ile karlatrlmaktadr
izelge - 7.5 Anodik ve katodik koruma yntemlerinin karlatrlmas
KRTERLER

ANODK KORUMA

KATODK KORUMA

Uygulama alan Yalnz pasifleme zellii olan

Btn metal ve alamlarna

metal ve alamlara uygulanabilir. uygulanabilir.

Elektrolit cinsi

iddetli korozif zellikte olan

zeltiler iinde uygulanabilir

Zayf ve orta derecede korozif

zeltiler iinde uygulanabilir

Maliyet

Yapm ve bakm maliyeti yksek,

buna karlk iletme maliyeti
dk
Potansiyel kontroll
ok az (Pasiflik akm kadar)

Yapm ve bakm maliyeti dk,

buna karlk iletme maliyeti
yksek
Akm veya potansiyel kontroll
Yksek (Elektrolitin cinsine ve
kaplama cinsine bal)

Trafo nitesi
Akm ihtiyac

217

7.3 NHBTRLER
nhibitr kullanm da bir ok ortamda korozyonla mcadelede ekonomik
bir yntem olabilir. Bilindii gibi, korozyon olay metal ve evresi arasnda
yryen kimyasal reaksiyonlar ile gerekleir. O halde evrenin korozif
zellikleri olumlu ynde deitirilerek metalin korozyona dayanm artrlabilir.
Eer metal sz konusu ortamda korozyona dayankl deilse, bir baka metal
ile deitirilebilir. Ancak bu ou zaman ekonomik olmayabilir. Bu durumda
ortama inhibitr katlmak suretiyle korozyon reaksiyonlarnn hz azaltlarak
ucuz bir metal kullanmak uygun bir zm olabilir.
Kapal ortamlarn korozif zellikleri eitli ekillerde kontrol altna
alnabilir. rnein havann rutubeti giderilerek, asidik zeltiler ntralize edilerek
korozyon etkisi azaltlabilir. Zeminlerde yer alt suyu drene edilerek borularn
korozyonu, beton iindeki klorr iyonlar giderilerek betonarme demirlerinin
korozyonu nlenebilir. Ancak ou zaman metalin iinde bulunduu ortamn
korozif zelliklerinin deitirilmesi pratik olarak mmkn olmaz. Bu durumlarda
ortama az miktarda inhibitr katlmas yoluna gidilir.
Son yllarda evrenin korozif etkisini azaltmak amacyla inhibitr
kullanlmas geni uygulama alan bulmutur. zellikle radyatrlerde, soutma
sularnda, betonlarda ve pikling zeltilerinde olduu gibi kapal sistemlerde
inhibitr kullanm en uygun yntem haline gelmi bulunmaktadr. Birok halde
korozyona kar dayankl fakat pahal olan metal yerine, inhibitr kullanarak
daha ucuz bir metalin kullanlmas mmkn olabilmitir.
Korozyon reaksiyonlar zerine negatif katalizr olarak etki gsteren
nhibitrlerin korozyon hzn azaltc etkileri eitli ekillerde gerekleir. Baz
inhibitrler metal yzeyinde ince bir film oluturarak, metal ile evresi arasndaki
reaksiyon hzn yavalatrlar. Baz halde ortamda bulunan korozyon yapc
bileenin, rnein oksijenin inhibitr tarafndan kimyasal olarak balanmas ile
korozyon nlenebilir.
nhibitr Etkisinin Elektrokimyasal Mekanizmas
Etkime ekline gre, inhibitrler anodik inibitr veya katodik inhibitr
olarak ikiye ayrlr. Anodik inhibitrler anodik reaksiyonun hzn, katodik
inhibitrler de katodik reaksiyonun hzn kontrol eder. Elektrolit iine inhibitr
katlmak suretiyle anodik veya katodik polarizasyon erisinin eimi
deitirilebilir. Bilindii gibi korozyon hz anodik ve katodik polarizasyon
erilerinin kesim noktas ile bulunabilir. nhibitrlerin etkisi korozyon hcrelerinin
polarizasyon diyagramlar izilerek belirlenebilir. ekil - 7.13

218

ekil - 7.13 Bir korozyon hcresinde icor ve Ecor deerleri

Korozyon hcrelerinde anodik reaksiyon metalin znme reaksiyonunu
ifade eder.
(7.28)
Me Me2+ + 2eKatot reaksiyonu znm oksijen ieren ntral zeltilerde oksijen
indirgenmesi eklindedir.
(7.29)
O2 + H2O + 2e- 2OH Anot ve katotta yryen bu iki reaksiyonun dengeye ulamas ile bir
denge potansiyel oluur. Bu potansiyele korozyon potansiyeli (Ecor) denir.
Grafikte katodik ve anodik polarizasyon erilerinin kesim noktas korozyon
akmn (icor) verir. ekilden grld zere, polarizasyon erilerinin eimine
gre korozyon hz artar veya azalr. O halde anodik ve/veya katodik
polarizasyon erilerinin eimi deitirilmek suretiyle korozyon hz azaltlabilir.
Elektrolit iine uygun bir inhibitr katlarak polarizasyon erilerinden birinin
(veya ikisinin) eimleri daha dik hale getirilirse, korozyon hznda azalma
olacaktr.
ekil - 7.14 (a) da inhibitr kullanlarak anodik polarizasyon erisinin
eiminin daha dik hale getirilmesi sonucu korozyon hznda meydana gelen
azalma grlmektedir. ekil-7.14 (b) de ise, anodik polarizasyon erisinin eimi
ayn kalmakla beraber, katodik eriyi daha yukardaki bir noktada kesecek
ekilde konumu deitirilmektedir.
219

(a)
(b)
ekil - 7.14 Anodik polarizasyon erisi eimi (a) veya
konumu (b) deitirilerek korozyon hznn azaltlmas [12]
ekil - 7.14 (a) da, metalin normal haldeki anodik polarizasyon erisi
kesikli izgiler ile gsterilmitir ve korozyon hz (icor) dur. nhibitr katlmas
halinde anodik polarizasyon erisinin eimi daha dik hale getirilmi ve korozyon
hz (iinh) deerine drlmtr. ekil - 7.14 (b) de, elektrolit iine pasifletirici
zellikte bir inhibitr katlarak korozyon hznn azaltlmas grlmektedir. Bu
durumda anodik polarizasyon erisinin eiminde bir deime olmamaktadr.
Fakat inhibitr anot yzeyini pasifletirmi olduu iin, anot potansiyeli daha soy
blgeye doru kaymtr. Bunun sonucu olarak anodik erinin, katodik eriyi
kestii nokta ne kaym ve korozyon hznda azalma meydana gelmitir. Her
iki halde de inhibitr katks korozyon potansiyelini pozitif yne kaydrmtr.
ekil - 7.15(a) ve (b) de, katodik inhibitrlerin polarizasyon erileri
zerindeki etkisi grlmektedir.

(a)
(b)
ekil - 7.15 Katodik inhibitrlerin korozyon hz zerine etkisi [12]
220

ekilde grld gibi, kesikli izgiler ile gsterilen katodik polarizasyon

erisinin eiminin daha dik hale getirilmesi veya daha aa konuma tanmas
hallerinde korozyon hz azalmakta ve inhibitr etkisi ile korozyon potansiyeli
negatif yne doru kaymaktadr.
ekil - 7.16 (a) de hem anodik, hem de katodik polarizasyon erilerinin
eiminin artrlmas ile oluan karma inhibitr etkisi grlmektedir. ekil - 7.16
(b) de omik diren artnn polarizasyon erileri zerindeki etkisi grlmektedir.
Metal yzeyinde elektriksel direnci yksek bir film olumas halinde, korozyon
hcrelerinde omik potansiyel d (IR) nedeniyle Ecor ayn kalmasna ramen
korozyon akmnda azalma meydana gelmektedir.

(a)
(b)
ekil - 7.16 Karma etki ve omik polarizasyon etkisi [12]
nhibitrlerin Snflandrlmas
Yukarda inhibitrler elektrokimyasal etkilerine gre gruplandrlmtr.
nhibitrler kimyasal etki biimlerine gre de gruba ayrlrlar.
Pasifleme yoluyla inhibisyon,
Adsorpsiyon yoluyla inhibisyon,
kelme yoluyla inhibisyon.
Pasifletirme Yoluyla nhibisyon
Baz inhibitrler metali pasifletirerek korozyon hznn dmesine
neden olurlar. nhibitr katks ile katodik reaksiyon pasif blgeye ekilebilir.
Katodik eri, anodik eriyi pasif blgede keserse, korozyon hz ok dk olur.
Ancak daha nce akland zere, pasifleme zellii gsteren bir metalde
pasifleme salanm olsa bile korozyon hznn azald kesin olarak
221

sylenemez. Katodik polarizasyon erisinin anodik polarizasyon erisini kesme

durumuna gre korozyon asndan hal sz konusu olabilir. ekil - 7.17
Elektrolit iine yeterli miktarda uygun bir katodik inhibitr katlarak
katodik eri daha pozitif blgeye ekilebilir. Bylece katodik erinin anodik eriyi
pasif blgede kesmesi salanarak korozyon hz (ipasif) deerine drlebilir.
Eer yeterli miktarda inhibitr kullanlmam ise, bu durumda kararsz hal ortaya
kabilir. Yani katodik eri, anodik eriyi hem pasif hem de aktif blgede keser.
Bu durumda, korozyon hz hi inhibitr kullanlmam olan halden daha yksek
deerlere ulaabilir.

ekil - 7.17 Pasifleme zellii olan bir metalde inhibitr

katksnn korozyon hzna etkisi [13]
Kromat ve nitrit gibi inhibitrler pasifletirici inhibitr olarak kullanlrlar.
Bunlar metali oksitleyerek pasif hale getirirler. Fosfat, molibdat ve silikat
anyonlarnn oksitleme zellii yoktur. Bu anyonlarn metali pasifletirmesi iin
zelti iinde mutlaka oksijenin bulunmas gerekir. Eer zelti iinde yeterli
miktarda oksijen yoksa, bu tr inhibitrler ile pasifleme potansiyeline
eriilemez. Bu durumda iddetli korozyon olay meydana gelir.
Adsorpsiyon Yoluyla nhibisyon
Organik inhibitrler metal yzeyinde adsorbe olarak inhibisyon etkisi
gsterirler. Adsorpsiyon olay, organik bileiklerde bulunan ve kuvvetli
elektronegatif zellikte olan baz atomlarn metal tarafndan elektron ortakl
222

yaplarak yzeyde tutulmas ile meydana gelir. Bylece metal yzeyi organik bir
film ile kaplanm olur. Yzeyin kaplanmas ile elektrolit iinde bulunan aktif
iyonlarn metal yzeyine temaslar nlenmi olur.
ekil - 7.18de organik inhibitr moleklnde bulunan bir azot atomunun
demir metali ile yapm olduu elektron ortakl grlmektedir. Azot atomunun
metal yzeyinde elektron ortakl yapmas, evrede bulunan korozif iyonlarn
metal yzeyine yaklamalarn nleyerek korozyon reaksiyonunun balamasna
engel olur. Yeterli miktarda inhibitr kullanlarak metal yzeyi tam olarak
kapatlabilir. Kullanlan inhibitr hibir kimyasal reaksiyona katlmad iin
miktarnda zamanla azalma olmaz ve srekli olarak metali korur.

ekil - 7.18 Bir organik inhibitrn metal yzeyinde adsorpsiyonu

kelme Yoluyla nhibisyon
Ntral zeltiler iinde korozyon sonucu oluan metal iyonlar yzeyde
bir oksit veya hidroksit bileii halinde kelebilir. Baz inhibitrler bu keltilerin
metal yzeyine salamca yapmasna yardmc olurlar. Bylece oluan film
evreden metal yzeyine olan oksijen difzyonunu nler. Bu tip inhibitrler
katodik reaksiyonu engelledikleri iin katodik inhibitr olarak kabul edilir. Katodik
reaksiyonlar sonucu genellikle hidroksil iyonlar olutuundan katot blgesi
alkali zelliktedir. Alkali ortamda kelek oluturan bir ok inhibitr vardr.
rnein inko, manezyum ve kalsiyum iyonlar yksek pH ortamnda kolayca
kelti oluturabilir.

223

Doal sularda bulunan geici sertlik de metal yzeyinde oluan alkali

ortamda kalsiyum karbonat halinde kelerek inhibisyon etkisi gsterebilir.
Ca(HCO3)2 + OH- CaCO3 + HCO3- + H2O

(7.30)

Bir suyun metal yzeyinde kelme yapp yapmamas pH derecesi ve

alkalinite deerine baldr. Bu amala Langelier ndeksi kullanlr.
IL = pH - pHs

(7.31)

Burada pH suyun normal haldeki, pHs ise kalsiyum karbonat ile doygun
haldeki pH deerleridir. Eer IL > 0 ise, su kalsiyum karbonata doygun haldedir
ve kabuk oluturma eilimindedir. Dolaysyla Langelier indeksi pozitif olan sular
bir katodik inhibitr gibi etki yaparak metali korozyondan korur. Aksi halde su
iinde serbest halde karbon dioksit bulunduu anlalr. Langelier indeksi negatif
olan sular metal yzeyinde kabuk oluturamadklar iin korozif zellik
gsterirler. Soutma sularnn pH deeri ayarlanarak, Langelier indeksinin
srekli olarak pozitif blgede kalmas yani hafif kabuk yapc zellikte olmas
salanr.
izelge 7.6 da inhibitr tipleri ve bunlarn etkime mekanizmalar
verilmektedir.
izelge - 7.6 Korozyon inhibitrlerinin snflandrlmas
nhibitr
tipi
Anodik
nhibitrler
Katodik
nhibitrler
Oksijen
balayclar
Film
oluturanlar
Gaz
inhibitrler

rnekler

Etkime mekanizmas

Kromat, nitrit
fosfat, molibdat

Metal ile birleerek yzeyde pasif bir film

oluturur. Eer gerekli olan dozajdan daha
az inhibitr kullanlrsa, ukur tipi korozyon
oluur.
Karbonatlar,
Karbonatlar kalsiyum ile CaCO3, inko
inko slfat
slfat ise, Zn(OH)2 kelei oluturur. Bu
inhibitrler ile yalnz katodik reaksiyonlar
yavalatlabilir.
Slfit
Elektrolit iinde bulunan znm oksijeni
balyarak katodik reaksiyonu yavalatrlar.
Aminler, hidrazin, Bu organik bileikler metal yzeyinde
imidazolinler,
adsorbe edilerek hem anodik hem de
asetil alkoller
katodik reaksiyonu yavalatrlar.
Sikloheksilamin, Nitrit iyonuna benzer ekilde pasiflemeye
morfolin
neden olurlar. Morfolin ise ntralize etmek
amacyla kullanlr.

224

nhibitr Etkinlii
Btn metaller iin ayn inhibitrn kullanlmas mmkn deildir. Bu
nedenle inhibitr cinsi belirlenirken yalnz elektrolit cinsi deil, metal cinsi de gz
nne alnmaldr. Endstride ok kullanlan metallerin inhibisyonu iin uygun
olan inhibitr cinsleri izelge - 7.7'de verilmektedir.
izelge - 7.7 eitli inhibitrlerin baz metaller zerine etkinlii (*)
Metal cinsi

Kromat

Nitrit

elik
E
Dkme demir
E
inko
E
Bakr
E
Alminyum
E
(*) E : Etkili , AE : Az Etkili,

Benzoat

Borat

E
E
E
E
N
B
N
N
E
AE
AE
E
AE
AE
B
B : Belirsiz, N : Etkisiz

Fosfat

Silikat

E
E
E
E
B

AE
AE
AE
AE
AE

nhibitr Kullanm
Pratikte inhibitr cinsi kadar inhibitr dozunun belirlenmesi de byk
nem tar. nhibitr dozu bir ok faktre baldr. nhibitr kullanrken aynen
ila kullanr gibi bilinli olmak gerekir. Yalnz fazla miktarda inhibitr kullanm
deil, yetersiz miktarda inhibitr kullanm da son derece tehlikelidir. Fakat
yetersiz dozlarda inhibitr kullanmak korozyon hzn azaltmak yerine artrc
olarak rol oynayabilir. ekil - 7.19 ekilden grld zere, sodyum kromat,
nitratve molibdat gibi pasifletirici inhibitrlerin, sodyum silikat ve sodyum
hidrojen fosfat indikatrlerine gre daha kk dozlarda kullanlmalar yeterli
olmaktadr. Ancak sodyum silikat ve ve fosfat gibi keltme yoluyla etkili olan
inhibitrler, eer biraz dk dozda kullanlacak olurlarsa, korozyon hzn
drmek yerine daha artrc etki yapmaktadr.
Bu zararl etki u ekilde aklanmaktadr: nhibitr dozunun yetersiz
olmas halinde, metal yzeyinin baz blgeleri aktif halde kalacandan, kk
bir anot yzeyine kar ok byk bir katot yzeyinin olumasna ve bunun
sonucu olarak son derece tehlikeli ukur tipi korozyon olaynn meydana
gelmesine neden olmaktadr.
nhibitr dozu elektrolit cinsine, konsantrasyonuna ve scakla gre
deiir. Eer ortamda klrr ve slfat iyonlar gibi pasiflii bozucu iyonlar varsa
inhibitr dozu artrlmaldr. Doz tayini deneysel olarak belirlenmeli ve srekli
kontrol altnda tutulmaldr.
225

ekil - 7.19 eitli inhibitrlerin konsantrasyonlarnn korozyon hzna etkisi [12]

Baz elektrolitler iinde kullanlmas nerilen inhibitr cins ve dozajlar
izelge-7.8 de verilmektedir.
izelge - 7.8 Baz ortamlarda kullanlan inhibitr cins ve dozajlar
ORTAM
me Sular
Soutma sular
Otomobil radyatrleri
Buhar kondenserleri

KULLANILAN NHBTRLER
Silikatlar, fosfatlar ve inko tuzlar
Kromat, nitrat (300-500 ppm), kalsiyum polifosfat
(15-37 ppm), silikatlar (20 -40 ppm)
Nitrit, benzoat, boraks, fosfat, benzotriazol
Amonyak, morfolin, benzilamin, siklohegzamin,
okdesilamin (1 -3 ppm)
Kromatlar(2000-3300 ppm), sodyum nitrit (% 3-10)
Feniltiore, merkaptanlar(% 0,003-0,01)

Deniz suyu
Slfrik asit piklink
zeltisi
Hidroklorik asit piklink Piridin, kinolin, aminler, feniltiore, dibenzil
zeltisi
Ham petrol
Aminler, amido aminler, alkil piridinler
Petrol rnleri
midazolin ve trevleri

226