ege niversitesi

arkeoloji kazlar

ege niversitesi
edebiyat fakltesi, arkeoloji blm

ege niversitesi
arkeoloji kazlar

Ege niversitesi, zmir

2012

ege niversitesi
arkeoloji kazlar

Editrler
Altan LNGROLU
Zeynep MERCANGZ
Grcan POLAT

 Copyright
Ege niversitesi, Edebiyat Fakltesi,
Arkeoloji Blm & Sanat Tarihi Blm
Bu kitabn tm haklar sakldr. Kitapta yer alan makaleler,
tantm iin yaplacak ksa alntlar dnda, makale
sahibinin yazl izni olmadan hibir yolla oaltlamaz.
Birinci Basm: Haziran 2012
Bask Adedi: 1500
Basm Yeri: Arkada Matbaaclk Ltd. ti.
Grafik Tasarm & Kapak Tasarm
Deniz Arkan
zmir, 2012

NDEKLER
Protohistorya ve nasya Arkeolojisi Kazlar
ayanis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-24
baur hyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25-38
beycesultan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39-64
attepe hyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65-76
dilkaya hy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77-94
ege gbre neolitik yerleimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95-114
kavuan hyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115-136
siirt-trbe hyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137-156
ulucak hy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157-168
yeilova hy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169-180

Klasik Arkeoloji Kazlar

aigai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183-208
antandros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209-230
daskyleion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231-246
klaros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247-272
milas-tki kazlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273-292
phokaia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293-312
tripolis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313-332

Sanat Tarihi Kazlar

akkerman kalesi, osmanl hamam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337-348
balat ilyas bey klliyesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349-370
bein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371-384
emir sultan zaviyesi, izmir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385-402
kuadas, kadkalesi (anaia). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403-414
kale-i tavas (tabae). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415-438
kemalpaa, laskarisler saray . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439-450

ege gbre
neolitik yerleimi
Yrd. Do. Dr. Haluk SALAMTMUR1
Ali OZAN2

yerleimin konumu ve aratrma tarihesi

Ege Gbre Kazs, zmirin Aliaa lesinde bulunan Ege Gbre Fabrikasnn snrlar ierisindedir (Resim 1-2). Kaz alan ismini ayn fabrikadan almaktadr. Fabrika alan ierisindeki yerleim yeri, etraf yksek tepelerle evrili 2-3 kilometre
apndaki anak biimli bir alann dousunda, denize ku uumu 1 kilometrelik
mesafededir. Bununla birlikte Son Buzul a sonras Ege Denizi kylarnda deniz seviyelerinin m 4000 civarnda bugnk dzeyine ulat bilinmektedir.3
Bu nedenle gnmzdeki ky izgisi muhtemelen yerleim yerinin en erken tarihi olan m 7. binyln sonlarndaki durumdan farkl olmaldr. Bat Anadolu kylarndaki Holosen deniz seviyesi deiimleri ve daha sonrasndaki jeomorfolojik
geliim, erken yerleim yerlerinin seimi asndan belirleyici olmu gibi grnmektedir. Bu srete Ege Gbre Yerleimi Ge Neolitik Dnemde gnmzdeki
gibi denize yakn deil, denizden biraz uzakta, kk bir gl ile tatl su kaynann arasna kurulmutur.
Yerleim yerindeki ilk kaz almalar 1994 ve 2000 yllarnda zmir Mzesi ve Prof. Dr. Sebastiana Lagona bakanlndaki bir ekip tarafndan gerekletirilmitir. Bu kazlar daha ok yerleimin dnemi ile yaylm alann belirlemeye

1
Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Arkeoloji Blm / Bornova-zmir
haluk.saglamtimur@ege.edu.tr
Resim 1
Ege Gbre Yerleimi
havadan grnm.

2
Ege niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Protohistorya ve nasya Arkeolojisi
ali.ozan@ymail.com
3

Kayan 1999: 544.

223

Resim 2
Ege Gbre Yerleimi
havadan grnm.

ynelik sondaj kazlar niteliindedir.4 Daha sonra ayn alanda 2004-2008 yllar
arasnda zmir Mzesi ile Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Arkeoloji Blm
tarafndan kurtarma kazlar yaplmtr.5 Bu kazlar sonucu gnmz tarla yzeyinin ortalama 3-4 metre altnda Neolitik Dneme tarihlenen yerleim yeri ortaya
kartlmtr. Bu durum Bat Anadolunun kendine zg jeolojik yaps nedeniyle, Neolitik a gibi erken dnemlere ait kyda veya bereketli ovalarda bulunan
yerleim yerlerinin byk bir blmnn alvyonlu dolgularn altnda kaldn gsteren nemli bir kanttr. Blgenin byk blmnde ve zellikle ovalarda, Holosen sresince kaln alvyal dolgular biriktiinden6, akarsu vadileri ve ky
ovalarnda Neolitik Dneme ait yerleimlerin ortaya kartlmas, Ege Gbre rneinde olduu gibi tesadf ve biraz da ansa kalm durumdadr.

Tin ve Traverso 2004: 53-57. Bu alandaki sondaj kazlarndan elde edilen ilk veriler bir
makale olarak yaynlanm ve yerleim yeri akmakl Tepe olarak adlandrlmtr.

Salamtimur 2007: 373-374.

Salamtimur 2011, 78.

224

ege gbre neolitik yerleimi 225

Resim 3,4
Yerleimin zerinde
bulunan alvyonal dolgu

ege gbre yerleimi ve evresinin

jeomorfolojik zellikleri
Ege Gbre yerleim yerindeki kaz almalar devam ederken, Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Corafya Blmnden Prof. Dr. lhan Kayan ve ekibi tarafndan kaz alan ve evresinde jeomorfolojik almalar ve sondajlar yaplmtr.
Bu almalardan elde edilen verilere gre yerleimin dousunda bulunan Haytl Derenin, mevsimlik bir dere olmasndan dolay, denize ulat kyda delta olumamtr. Bu nedenle derenin tad alvyonal dolgunun byk blm
kyya ulamadan yerleim alan snrlarnda kalmtr (Resim 3-4). Yerleimin etrafnn yksek tepelerle evrili olmas da yerleim yerinin evresinde alvyonal
dolgunun daha fazla birikmesinin nedenleri arasndadr. Yaplan sondaj almalarna gre yerleimin hemen bat tarafnda gnmz tarla yzeyinden 13 metre
aada bir gl olduu saptanmtr. Gl alan sondajlarnda arkeolojik herhangi
bir materyalin bulunmamas Neolitik yerleimin hibir zaman bu ynde genilemediini gstermektedir. Dolaysyla yerleimin, topografyann eimine de bal
olarak, bu kk gl kys ile dere arasndaki alanda kuzey-gney dorultusunda planlandn sylemek mmkndr. Yaplan sondaj almalar yerleimin kysnda yer ald gln sularnn, zaman zaman ykseldikten sonra ekildiini
gstermitir. Gln seviyesinde yaanan bu hareketlilik tm dnemler boyunca
bu alandaki yerleim yerini belirleyen bir unsur olmutur. Gl suyunun ykseldii dnemlerde, zellikle de Neolitik Dnemde, yerleim yeri douya, Haytl dereye doru yava yava yer deitirmi, Kalkolitik Dnemde ise kuruyan gl sular

226 ege niversitesi arkeoloji kazlar

Resim 5
Hellenistik Dnem'e
tarihlenen yap.

nedeniyle yerleim batya doru genilemitir. Yerleimin dousu boyunca hem

yerleime hem de dereye paralel uzanan evre duvarlar, yerleimin zellikle douya doru geniledii dnemde taknlara kar nlem olarak ina edilmi olmaldr. IIIa evresinde yaplm olan 70 metre uzunluundaki ge 2. evre duvar tek
ta srasna sahiptir ve meknlardan daha uzaktadr. Erken evredeki evre duvarndan daha dzgndr ve snrlar belirgindir. Baz ksmlar su taknlarnn yaratt tahribattan dolay tadilat geirmitir. Ge evredeki bu duvarn yerleimin
iinde kalan ksmnda kazlan kum dolgu derenin zaman zaman taan sular ile
yerleim alann tehdit ettiini gstermektedir. Bu tehlikeden dolay 1. ve 2. evre
duvar aras neredeyse bo braklm, dereye yakn alanlar youn olarak yerleilmemitir. Bu duvar zerinde yerleimin dousunda bulunan 70 cm geniliindeki bir kap boluu, yerleimin dousunda bulunan dereye ulamak veya tatl su
ihtiyacn karlamak amacyla alm olmaldr. Bununla beraber, IIIb evresindeki 1. evre duvarnn dorudan doudan gelen takn sularnn engellenmesine
dnk olarak yapldn sylemek mmkn deildir. Bu duvar, daha ok ky snrlayan bir evre duvar niteliindedir.

ege gbre neolitik yerleimi 227

yerleimin tabakalanmas
Yaplan almalarda yerleimde drt ana tabaka tespit edilmitir. Yerleimin tabaklanmas ge evreden erkene doru aadaki gibi sralanmaktadr.7
Hellenistik Dnem

Ege Gbre I

Kalkolitik Dnem

Ege Gbre II

Neolitik Dnem

Ege Gbre IIIa (Tek odal dikdrtgen mekanlar, iki odal mekanlar,
yuvarlak yapl mekanlar, 2. ge evre evre duvar)

Neolitik Dnem

Ege Gbre IIIb (Tek odal dikdrtgen ve yuvarlak yapl mekanlar,

erken evre duvar)

Neolitik Dnem

Ege Gbre IV (Yuvarlak yapl mekanlar)

Yerleim yerinde ortaya kartlan Neolitik Dneme tarihlenen buluntularn

byk blm IIIa ve IIIb evresine aittir. Erken evre olan IV. tabaka byk oranda III. tabaka tarafndan tahrip edilmitir. Ege Gbre Neolitik Yerleim yerindeki
C14 sonular m 6230 ile 5720 tarihleri arasnda deimektedir. rneklerin alnd plankareler ve arkeolojik dolgular gz nne alndnda, genel olarak yerleimin en erken tabakas olan IV. tabakann m 6200-6000, III. tabakann ise m
6000/5700 yllar arasndaki tarihlere karlk geldiini sylemek mmkndr.
Eldeki sonulara gre yaklak 500 yl kadar yerleilmi olan bu alanda mimari evrelerin her yerde st ste gelmemesi, yerleim yerinin artan nfus karsnda yatay olarak genilediini gstermektedir.

hellenistik dnem: ege gbre

Ege Gbre Yerleimi'nin en ge tabakas, yzey toprann yaklak 2 metre kadar
altnda ortaya kartlan Hellenistik Dneme aittir. Yerleim yerinin gneybatsnda Hellenistik Dneme tarihlenen iki evreli bir yap ortaya kartlmtr (Resim 5). Ayrca bu yap ile ilikili olduunu dndmz ve ierisinden ok sayda tm kap ile figrn karlm bir su kuyusu vardr. Ortaya kartlan anak
mlekler genellikle m 4. yzyla tarihlenmektedir. Olaslkla bu alandaki Hellenistik Dnem yerleimi kaz alannn kuzeydousunda bulunan Kyme kenti ile
iliiklidir. m 4 yzyl ve sonrasnda Kyme ehrinin snrlar bu alanlar da iine
alacak ekilde genilemi olmaldr.

Kaz almalarnda Hellenistik Dnem, Kalkolitik Dnem ve Neolitik Dneme tarihlenen 3 farkl tabaka ortaya kartlmasna ramen bu makalede yerleim yerinin
daha ok Neolitik Dnem buluntular ve yerleimin blge arkeolojisi asndan nemi
irdelenecektir.

228 ege niversitesi arkeoloji kazlar

KM2
KM3
KM4

KM1

Resim 6a
Kalkolitik Dneme
tarihlenen yaplar ve
mezarlar.

kalkolitik dnem: ege gbre

Ge Kalkolitik Dnem, yerleimin ikinci tabakasn oluturmaktadr. Eldeki veriler yerleim yerinin Neolitik Dnemden sonra Ge Kalkolitik Dnemde yeniden
iskan edildiini gstermektedir. Ge Kalkolitik Dneme tarihlenen mimari kalntlar ve anak mleklerin dnda bu dneme tarihlenen 5 mezar ortaya kartlmtr (Resim 6a). Bu tabakann mimari yaplar m 4. yzyl Hellenistik Dnem
yerleimcileri tarafndan youn olarak tahrip edilmi olup, belirgin mimari plandan yoksun ta ynlarndan olumaktadr. Korunmu ksmlarndan anlald kadaryla tek sra ta temele sahip meknlarn st rgs hakknda yeterli bilgimiz yoktur. Bununla birlikte birka yerde birbirine kenetlenerek oluturulmu
deme biimli ta zeminler ve dzgn yzeyli talarla ekillendirilmi bir ocak,
bu dnemin mimari unsurlar arasndadr. Ayrca bu dneme tarihlenen iki p
ukurundan ok sayda kemik, anak mlek paras, deniz kabuu ve ince ilenmi boncuklar ortaya kartlmtr. Mezarlardan en dikkat ekici olan etraf talarla evrelenmi ve iine gm hediyesi olarak tm bir kap konmu mezardr. Bu
mezardaki iskelette saf gmten yaplm iki adet kpe ortaya kartlmtr. Bunun dnda kalan dier mezarlar basit toprak gmlerdir. Bunlardan birinde yine yukarda szn ettiimiz gm buluntularn benzeri gm kpe ile tm

ege gbre neolitik yerleimi 229

bir kap ve 7 adet farkl boyutta boncuk bulunmutur. Bu dneme ait dier buluntular arasnda ok sayda koyu hamurlu, akl ve bezemeli anak mlek bulunmaktadr (Resim 6b).
Ge Kalkolitik Dneme tarihlenen mimari unsurlar ve anak mlekler geni bir alan yaylm olarak ortaya kartlmtr. Kalkolitik Dnemdeki mimari
yaplar Neolitik yerleim gibi kaz yaplan alana yatay bir ekilde yaylm olmaldr. Bu nedenle yerleimin bu dnemdeki younlat merkez alan asndan bir
ey syleyecek durumda deiliz. Kalkolitik Dnem yerleiminin byk bir blmnn olaslkla, kaz yaplmayan bat tarafta kaldn syleyebiliriz.

Resim 6b
Kalkolitik Dneme
tarihlenen anak
mlekler.

230 ege niversitesi arkeoloji kazlar

Resim 7a-b
Ge Neolitik IIIa ve IIIb
yap katlarnda ortaya
kartlan yuvarlak
yaplar.

neolitik dnem: ege gbre (a ve b yap

katlar)

Neolitik Dnemin ge evresine tarihlenen IIIa ve IIIb yap katlarnn bulunduu

alanda, kuzeybatya doru hafif eimli merkezi bir avlu etrafnda 8 yuvarlak (Resim 7a-b) ve 12 dikdrtgen ta temelli yap (Resim 8a-b) ortaya kartlmtr. Hem
dikdrtgen ve hem de yuvarlak planl yaplarn kap girileri yaklak olarak 900
m2lik bir alana yaylan avluya almaktadr. Avlu etrafnda yer alan yaplar eimli
bir alanda bulunduundan, salam bir mekandan anladmz kadaryla mekanlarn giriinde tek ta sras yksekliinde, ta temele bitiik bir eik bulunur. Dikdrtgen evlerin boyutlar birbirinden farkldr. IIIa ve IIIb evrelerinin her ikisinde
de kullanlan byk bir dikdrtgen yapnn boyutlar 10 x 8 metre iken dierleri
daha kktr. Dikdrtgen yaplar kk yan odalara sahip iki odal mekanlar ve
tek odal mekanlar olmak zere iki farkl ekilde yaplmlardr. Dikdrtgen yaplar avlunun drt tarafnda da yer alrken yuvarlak planl yaplar daha ok yerleimin dousundadr. Bu yaplar 60-70 cm duvar kalnlna sahiptir ve en by yaklak 4.2 metre apndadr. Dierleri daha kk olarak yaplmlardr.
Dikdrtgen mekanlarn bazlarnda bir veya iki ocak bulunurken, yuvarlak planl
yaplarn iinde ocak veya dier mimari unsurlarn bulunmamas, bamsz mekanlar olmadklarn, dikdrtgen planl yaplara ait ikincil yaplar olarak kullanldklarn gstermektedir. Dikdrtgen mekanlarn iinde ortaya kartlan frn

ege gbre neolitik yerleimi 231

ve ocaklardan ok daha fazlas evlerin etrafnda sraland avluda yer alr. Evlerin tabanlar amur svaldr. Duvarlarda kerpi kullanldn gsteren kantlar
yoktur. Ta temellerden anlald kadaryla evlerin duvarlarnda amur, ahap
ve dal rg teknii kullanlmtr. Bu nedenle mekanlarn ta temel kalnlklar
standart deildir. Baz ta temellerin zerine dal rg amur sval duvarn ahap
direkleri iin belirli aralklarla, hatllarn dzgn durmas iin, plaka talar yerletirilmitir. aty tayan ahap hatllarn yuvalar, ta temellerin stnde deil duvarn dnda, duvara bitiik yaplmtr. Ta temelin kenarna yerletirilmi
olan ahap hatllar yalnzca aty tamak iin yaplmlardr. Bunlarn, temellerin zerine dal rgnn amurla svanmasyla yaplm olan duvarlardan bamsz durmalar gerektiini dnmekteyiz. Bu durumda duvarlarn zerinde bulunan ok kaln olmayan ince, dal rg amur sval duvarlar aty tamamaktadr.
aty tayan hatllarla ta temelli duvarlarn zerinde bulunan duvarlar birbirinden bamsz yaplmlardr.
Mekanlar arasndaki boluklar, yerleimin bitiik dzende yaplmadn
gstermektedir. Baz yaplarn aralarnda bulunan 1-1.5 metre geniliindeki boluklar, mekanlardan birbirine geii salamak iin kullanlm olmaldr. Bunlar
daha ok yerleim alannn kuzeydousunda bulunan dere ile yerleim alann
evreleyen evre duvarnn arkasnda kalan ksmlarda bulunmaktadr.
Ortaya kartlan yaplar ierisinde kutsal yap veya tapnak diyebileceimiz

Resim 8a-b
Ge Neolitik IIIa ve IIIb
yap katlarnda ortaya
kartlan dikdrtgen ve
yuvarlak yaplar.

232 ege niversitesi arkeoloji kazlar

Resim 9
Ge Neolitik Dnem Steli

bir mekan yoktur. Bu durum yerleim iindeki eitliki yapnn bir gstergesi olabilir. Ancak yerleimin ortasndaki avlunun dou tarafna yakn bir alanda bulunan 78 x 36 cm yksekliinde, alt ve st blmleri inceltilmi kiretandan yaplm bir stel, yerleim alanndaki tapnmann en nemli gstergesidir. Gneydou
Anadolu stel gelenei iinde deerlendirilmesi gereken ve benzer rneklerini
aynnden bildiimiz,8 zerinde herhangi bir figr olmayan stelin alt ksmnn
yaklak 25 cm'lik blm topraa gmlmesi iin inceltilmitir. (Resim 9) n veya arka yz birbirinden ayrt etmeye yarayacak herhangi bir bulgu olmamasna
ramen, stelin kuzeye bakan ksm daha dzgn ve parlatlmtr. Bu stelin varl
Gneydou Anadoludan bildiimiz gl bir gelenein, Bat Anadoluda sembolik olarak devam eden uzants gibi grnmektedir.

neolitik dnem: ege gbre v

Yerleimin, Neolitik Dneme ait en erken tabakas IV. tabakadr. Ege Gbre
III yap katlar tarafndan tahrip edildiinden bu tabakadan elde edilen arkeolojik veriler snrldr. Bu tabakada bulunan tek mimari yap yuvarlak planldr. III.
tabakaya ait byk dikdrtgen planl bir yapnn ta temellerinin altnda kalarak
byk bir blm tahrip olmu yaklak 4 metre apndaki yuvarlak yap, yerleimin erken evrelerinde yuvarlak yaplarn dikdrtgen yaplar olmakszn bamsz

A.E.zdoan 2007: 75, Fig.46.

ege gbre neolitik yerleimi 233

olarak kullanldn gstermektedir (Resim 10b). Farkl alanlarda erken evrenin

tanmlanmas asndan kaz yaplmasna ramen bu evreye ait baka bir mimari
yap ortaya kartlamamtr. III. tabakada olduu gibi bu evredeki yuvarlak yaplarda bir avlu etrafnda sralanm olmaldr. Olaslkla IV. tabakada kullanlan
avlunun konumu da III. tabakadakine yakndr. IV. tabakada kullanlan ocaklar
dorudan topraa alm ate ukurlar biimindedir. Ana toprak zerinde bulunan bir ka ocaktan alnan C 14 rnekleri yerleim alannn en erken tarihi olan
m 6200 civarnda sonular vermitir. Ege Gbre Neolitik Yerleiminde grlen
yuvarlak planl yaplar zmir ve evresindeki Neolitik Dnem kazlarndan bilinmeyen yeni bir mimari gelenein varln gstermektedir. (Resim 10b, Figr 1)

Resim 10a
Yukarda: Ge Neolitik
IIIa ve IIIb yap
katlarnda ortaya
kartlan dikdrtgen ve
yuvarlak yaplar.
Resim 10b
Aada: III. tabakann
dikdrtgen planl
yapsn tahrip ettii IV.
tabaka yuvarlak planl
yaps.

Figr 1

Ege Gbre Yerleimi.

Yaplarn genel
grnm.
Figr 2
Yukarda: Neolitik
Dnem krmz astarl ve
perdahl kaplar.
Figr 3
Aada Sada:
Neolitik Dnem anak
mleklerine ait dip
rnekleri.
Figr 4
Aada Solda: Neolitik
Dnem kaplarna dikine
yaplm tp tutamak
rnekleri.

anak mlek ve dier buluntular

Ege Gbre Neolitik Yerleimi kazlarnda ok sayda anak mlek ortaya kartlmtr. anak mleklerin byk ounluu Bat Anadolu ve dier blgelerdeki Neolitik yerleimlerden bilinen krmz astarl ve perdahl kaplardan oluur.
(Figr 2) Krmz astarl anak mleklerin yan sra bulunan dier rnekler ak
kahverengi, krem ve koyu kahverengi astarldr. anak mlekler genellikle iyi piirilmitir ve ince cidarldr. Hamur ounlukla ak kahverenginin tonlarndadr.
Hamura katk olarak ounlukla kk tak ve bitki, bazen mika ve kire eklenmitir. Formlar S profilli, konik ve yarkresel anaklardan, boyunlu ve boyunsuz mleklerden, tabak ve kapaklardan oluur. Dipler ounlukla disk biimlidir. (Figr 3) Bunlarn yan sra dz ve halka dipler de vardr. anak mleklerin
zerinde ounlukla iki veya drt tp biimli dikine tutamak bulunur (Figr 4).
Ayn zamanda dikey ve yatay olarak delikli dme biimli tutamaklar ve kapal tutamaklar da vardr. Boyal rneklerin says son derece azdr ve saylar 4-5'i gemez. anak mleklerin zerine bazen kazma bezeme ile eitli motifler ilenmitir. Ancak bunlarn says da ok azdr. anak mlekler zerinde grlen bir
dier bezeme unsuru kabartma bezemelerdir. Bu tr motiflerin boa boynuzlar
eklinde veya stilize yaplm motifler olduu anlalmaktadr (Figr 5). Ancak bu
tr kabartma bezemeli paralardan bir tanesinin zerinde bulunan bir kadn ve
erkein yan yana betimlendii rnek, detaylar asndan son derece ayrntldr
(Resim 11). Ortaya kartlan anak mlekler zerindeki en belirgin bezeme unsuru bask bezemeli, impresso tr anak mlek paralarna aittir (Figr 6). Impresso tr bezemeler farkl alet ve teknikler kullanlarak retilse de, tm basit

234

Figr 5
Neolitik Dnem
kabartmal kaplar.

nokta dizilerinden oluur. Bu tr anak mlekler ya krmz astarl olarak retilmi ya da yaln braklmtr.
Ege Gbre Yerleimi Neolitik Dnem buluntu envanterinde, dier bir ok
Neolitik yerleimde ortaya kartlm buluntularn benzerleri bulunur. Bunlarn arasnda, ezgi ve dibek talar, havanelleri, ta ve pimi topraktan araklar, ta balta ve keskiler, akmakta ve obsidyenden dilgi ve okular, pimi toprak kaklar, sapantalar, kulak tkalar, pintaderalar (Resim 12a-12b), pimi
toprak figrinler (Resim 13), kemik spatller, kemer tokalar, delici ve mablaklar, akmakta ekirdekler (Resim 14), mermer bir kap, ta kaplar ve perdah talar bulunmaktadr.

ekonomik kaynaklar
Yerleimin bulunduu doal evre tarma uygun alanlara sahip olduundan, Neolitik yerleim asndan tarm ve hayvanclk temel geim kaynaklar olmaldr.
zellikle yerleimin gneyinde Gediz Nehri'nin getirmi olduu alvyonal dolgularla kapl Menemen Ovas, blgenin tarmsal potansiyeli asndan nemlidir.
Kaz alannda ortaya kartlan tahllar arasnda bulunan ekmeklik buday, kara
burak, mercimek ve nohut olaslkla bu tarmsal alanlardan elde edilmitir. Kaz alannda bulunan saman kalntlar ile ok saydaki ezgi ta, bu tahllarn yerleim yerinde farkl ilemlerden geirildiini gstermektedir. Ortaya kartlan
hayvan kemikleri arasnda % 55 orannda koyun ve kei, % 25 sr ve % 20 orannda domuz kemii bulunmaktadr. Hayvan kemiklerinin tamamna yaknnn evcil
hayvanlara ait olmas, hayvancln yerleim asndan nemini gstermektedir.
Bunun dnda yerleimin bulunduu alan volkanik bir arazidir. Bu nedenle evredeki alanlarda bol miktarda akmakta hammaddesi bulunmaktadr. Kaz alanna ok yakn olan akmakl ky ve evresi, ayrca yerleimin gneydousunda bulunan Karaakmak ve Akakmak tepeleri bu yerel hammaddenin elde
edildii kaynaklar olmaldr. Kazda ortaya kartlan buluntular da bu gr
desteklemektedir. Neolitik yerleimde akmakta kullanm oran yaklak % 80
civarndadr.
236

sonu
Neolitik yaam biiminin Bat Anadoluda ne zaman ve ne ekilde balad, Balkanlar zerinden Avrupaya ulaan Neolitik kltrlerin, Bat Anadoludaki blgesel geliimi uzun yllardr tartma konusudur. Son yllarda Bat Anadolu ve Ege
Blgesi'nde yaplmakta olan Ulucak, Yeilova, Dedecik-Heybelitepe, ukurii ve
Ege Gbre kazlar Bat Anadolunun Neolitik Dnemi hakknda nemli bilgiler
vermektedir. Sz konusu kazlarda ortaya kartlan buluntular Bat Anadoluda
ayr bir Neolitik oluum blgesi olasln ortaya karmtr. Bu yeni oluum blgesinin Anadolu'yla olan balants kukusuzdur. Ancak eldeki veriler Anadolu etkisi dnda Akdeniz ve Ege kylarnda gelien farkl ve ky kkenli bir etkileim alann da var olduunu da gstermektedir.9 Ege Gbre ve Hoca emede
bulunan yuvarlak planl yaplar Orta Anadoludan bildiimiz drtgen planl ta
ve kerpi mimari gelenekten tmyle farkldr. Bu yaplarn yakn benzerlerinin Kbrsda olmas, Orta Anadolu ve Yakndou Neolitii'nden farkl, nc
bir Neolitik oluum blgesinin varln akla getirmektedir. Bu durum Levant
Blgesi'nden balayan, Kbrs, Dou Akdeniz, Ege Kylar ve Girit adasnda grlen ortak Neolitik kltr elerinin olumasndaki denizsel etkinin, karasal

zdoan 2007: 447.

237

Resim 11
Kadn ve erkek
kabartmas bulunan
krmz astarl kap.

238 ege niversitesi arkeoloji kazlar

Figr 6
Bask-impresso bezemeli
anak mlekler.

etkileim ve kltrel iliki kadar nemli olduunu gstermektedir.

Ege Gbre Neolitik Yerleimi'nin, yuvarlak planl yap gelenei ve dier buluntulara gre hem Bat Anadolu ve hem de Akdeniz ky Neolitii iinde deerlendirilmesi gerekmektedir. Ortaya kartlan farkl tekniklerde yaplm ok
sayda impresso keramik de bu durumu kantlamaktadr. Ortaya kartlan buluntulara gre Ege Gbre Neolitik Yerleimi Ulucak V ile IV arasndaki gei evresi10 ve Yeilova Hy'nn III. tabaka, 3-5. yap katlar ile adatr.11 Ayrca
Ege Blgesi'nden bilinmeyen III. ve IV. tabakadaki yuvarlak planl yaplar ise Hoca eme IV. ve III. tabakalarnda12 ortaya kartlan yuvarlak planl ahap yaplarla yakn benzerlikler gstermektedir. Ege Gbre Yerleimi'nin, Kuzeybat
Anadoluda Ilpnar'n X-VII. tabakalar,13 gneybat Anadoluda Kuruay'n 13-11.
tabakalar,14 Haclar'n IX-VI. tabakalar15 ile ilikili olduunu syleyebiliriz.
Ege Gbre kazsnda ortaya kartlan buluntular, Ege Blgesi'nde ky Neolitii olarak tanmlayabileceimiz yeni bir kavramla kar karya olduumuzu
gstermektedir. Mezopotamya ile Avrupa arasndaki corafi konumda bulunan
Anadolu'nun bat kesiminde yer alan Bat Anadolu, karadan gelen kltrel deikenlerin yan sra deniz yoluyla da her trl etkileime ak olmas nedeniyle zel
bir konuma sahiptir. zellikle impresso keramikler ve yuvarlak mimari olarak tanmladmz yaplar bu etkileimin en nemli gstergesidir.

10

ilingirolu ve ilingirolu 2007: 364-368.

11

Derin 2007: 379-382.

12

zdoan 1998: 70, Resim 1; zdoan 1993: 185-186.

13

Roodenberg 1995: 38-53; Roodenberg 2008: 1-11.

14

Duru 1994: 9-12.

15

Mellaart 1970: 9-22

Resim 12a-12b
Bask mhr (Pintadera).

Resim 13
Pimi toprak figrinler.

Resim 14

akmakta ekirdekler.

240 ege niversitesi arkeoloji kazlar

c 14 sonular: ge kalkolitik tabaka

Lab. No.

Konvansiyonel
Radyokarbon
Ya

1 Sigma Cal
Range BC

2 Sigma Cal
Range BC

Materyalin
Tr

rnek
No

Plankare

Tabaka

Beta-215594

518040 BP

3990-3960

4040-3950

Karbonlam Madde

EGE 1

C1

II

Beta-215597

492040 BP

3710-3660

3780-3640

Karbonlam Madde

EGE 4

D2

II

Plankare

Tabaka

c 14 sonular: ge neolitik tabakalar

Lab. No.

Konvansiyonel
Radyokarbon
Ya

1 Sigma Cal
Range BC

2 Sigma Cal
Range BC

Materyalin
Tr

rnek
No

Beta-215599

729050 BP

6220-6070

6230-6030

Karbonlam Madde

EGE 6

C2

IV

Beta-215596

725050 BP

6180- 6040

6220-6010

Karbonlam Madde

EGE 3

D2

IV

Beta-257640

720050 BP

6080-6020

6210-6130

Karbonlam Madde

FHA
EGE.2

B1

IV

Beta-215600

720050 BP

6080-6010

6180-5990

Karbonlam Madde

EGE 7

E2

IV

Beta-257647

718050 BP

6070-6010

6100-5990

Karbonlam Madde

EUA
EGE.9

E1

IV

Beta-215601

713050 BP

6020-5980

6060-5890

Karbonlam Madde

EGE 8

D2

IIIb

Beta-257644

713050 BP

6040-5990

6070-5970

Karbonlam Madde

FGN
EGE. 6

D1

IIIb

Beta-257645

713050 BP

6040-5990

6070-5970

Karbonlam Madde

EVP
EGE.7

D1

IIIb

Beta-215598

711050 BP

6010-5970

6050-5880

Karbonlam Madde

EGE 5

C2

IIIb

Beta-257641

699080 BP

5980-5760

6020-5720

Karbonlam Madde

FAS
EGE. 3

B1

IIIa

Beta-257648

695050 BP

5890-5750

5920-5730

Karbonlam Madde

CUS
EGE.10

E4

IIIa

ege gbre neolitik yerleimi 241

BBLYOGRAFYA
ilingirolu ve ilingirolu A. ilingirolu, . ilingirolu, Ulucak, Anadoluda Uygarln Douu ve Avrupaya Yaylm, Trkiyede
2007
Neolitik Dnem, Yeni Kazlar, Yeni Bulgular, (Ed. M. zdoan ve N. Bagelen), Arkeoloji ve Sanat
Yaynlar, stanbul, 361-372.
Derin 2007

Z. Derin, "Yeilova Hy", Anadoluda Uygarln Douu ve Avrupaya Yaylm, Trkiyede Neolitik
Dnem, Yeni Kazlar, Yeni Bulgular, (Ed. M. zdoan ve N. Bagelen), Arkeoloji ve Sanat Yaynlar,
stanbul, 377-384.

Duru 1994

R. Duru, Kuruay Hyk 1, Ankara

Kayan 1999

. Kayan, Holocene stratigraphy and geomorphological evolution of the Aegean coastal plains of
Anatolia, Quaternary Science Reviews 18, 541-548.

Mellaart 1970

J. Mellaart, Excavations at Hacilar, Edinburgh University Press, Edinburgh.

zdoan 1993

M. zdoan, Vina and Anatolia: A New Look at a Very Old Problem, Anatolica 21, (Special Issue on
Anatolia and the Balkans), 173-193.

zdoan 1998

M. zdoan, Tarihncesi Dnemlerde Anadolu ile Balkanlar Arasndaki Kltr likileri ve Trakya'da
Yaplan Yeni Kaz almalar, TBA-AR 1, 1998, 63-93.

zdoan 2007

M. zdoan, Baz Genellemeler-ngrler Anadoluda Uygarln Douu ve Avrupaya Yaylm,

Trkiyede Neolitik Dnem, Yeni Kazlar, Yeni Bulgular, (Ed. M. zdoan ve N. Bagelen), Arkeoloji ve
Sanat Yaynlar, stanbul, 441-458.

A.E. zdoan 2007

A.E. zdoan, ayn, Anadoluda Uygarln Douu ve Avrupaya Yaylm, Trkiyede Neolitik Dnem,
Yeni Kazlar, Yeni Bulgular, (Ed. M. zdoan ve N. Bagelen), Arkeoloji ve Sanat Yaynlar, stanbul,
57-99.

Roodenberg 1995

J. Roodenberg," Stratigraphy and Architecture: The Big Square", The Ilpnar Excavations I, Five Seasons
of Fieldwork in NW Anatolia, 1987-91 (Ed. J. Roodenberg), stanbul, 35-76.

Roodenberg 2008

J. Roodenberg, "Stratigraphy and Architecture. The Basal Occupation Levels (Phases X and IX)", Life
and Death in a Prehistoric Settlement in Northwest Anatolia The Ilpnar Excavations, Volume III With
contributions on Haclartepe and Mentee, (Ed. Jacob Roodenberg ve Songul Alpaslan) Leiden, 1-34.

Salamtimur 2007

H. Salamtimur, Ege Gbre Neolitik Yerleimi, Anadoluda Uygarln Douu ve Avrupaya Yaylm,
Trkiyede Neolitik Dnem, Yeni Kazlar, Yeni Bulgular, Arkeoloji ve Sanat Yaynlar, stanbul, 2007,
373-376.

Salamtimur 2011

H. Salamtimur, Environmental Factors in the Neolithic Settlement of Ege Gbre Raiko Krau
(Ed), Beginnings - New Research in the Appearance of the Neolithic between Northwest Anatolia and the
Carpathian Basin, Leidorf, 2011, 77-82.

Tine ve Treverso 2004

S. Tine, A. Traverso, akmakl Tepe:An Ancient Neolithic Village in the Aegean Coastland of
Northwestern Turkey, The Neolithic in the Near East and Europe Section 9, (Ed. Ivan Jadin-Anne
Hauzeur), BAR International Series 1303, 2004, 53-57.