KASTAMONU VE SNOP MZELERNDE BULUNAN

BAZI TUN A ANAK-MLE

ZDEMR KOAK*
1-3 Haziran 1999 tarihleri arasnda Kastamonu ve Sinop Mzelerindeki
baz arkeolojik malzemeler zerinde almalar yaptk**. Bu makalemizde,
szedilen mzelerde rastladmz bir ksm Tun a anak-mlei zerinde durulacaktr1.
altmz kap rneklerini balca ana grup ierisinde incelememiz
mmkndr:
1.Omurgal ve Da Ak Azl Kaplar (Levha I-II; izim 1-2).
2.Yayvan anaklar (Levha III; izim 3 a-b).
3.Dipten Aza Doru Genileyen Kadehler (Levha IV; izim 3 c).
1. Omurgal ve Da Ak Azl Kaplar (Levha I-II; izim 1-2)
Bunlardan birinci gruba dahil olan kaplarn en belirgin zellikleri, da
doru ok keskin olmayan omurgalar yapmalardr. Az ksmnn ise da
doru hafife ald grlmektedir. Bunun yannda az belirgin ekilde
bedrimlidirler. Ayrca kaplar yayvan bir grnm verirler (izim 1-2).
Bunlardan szedeceimiz ilk rnein aznda hafif bir bedrim vardr;
da ak azl, dz dipli; omurgal; azn hemen altndan omuza uzanan
dikey bir kulp bulunmaktadr. Bunun yannda bu kulpla simetrik kabartma tutamak var- bu tutamaklar dikey ve bunlardan kulbun tam karsnda olan be kabartmadan; birbirleriyle karlkl olan dier ikisi de drder

Seluk niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Tarih Blm Aratrma Grevlisi.

Bu almalar srasnda Kastamonu Arkeoloji Mzesi Mdr Vekili (imdi arkeolog)
Hseyin KARAOLU, Arkeolog Emin TORUNLAR, Mze Memuru Sabahattin ARSLAN; Sinop
Mze Mdr smail TATLICAN ve Arkeolog Fuat DERELnin yardmlarn grdm.
Kendilerine teekkr bor bilmekteyim.
1 Bu mzelerde ayn dneme tarihlenen baka rnekler de olmasna ramen, btn
malzemeler arasnda belli zellikleri olanlar seilmitir.
**

520

kabartmadan olumaktadr (Levha I; izim 1 a). Bu kabn Beycesultan2,

Tarsus3 ve kiztepe4 bata olmak zere, baz yerlemelerin T sonu ve OT
bana tarihlenen kaplaryla yakn benzer olduu anlalmaktadr5.
Form bakmndan bu ilk kaba biraz benzeyen ikinci bir rnek de bulunmaktadr. Ancak buradaki kap, yuvarlak dipli ve tutamakszdr. Bunun
yannda keskin olmayan omurgal, az belirgin bir ekilde bedrimli ve da
ak azldr (izim 1 b). Beycesultan6, kiztepe7, Alacahyk8, Tarsus9 bata
olmak zere T sonu ve OT balarn veren merkezlerde10 bu kabn benzerleri bulunmaktadr.
nc rneimiz dz dipli; omurgal; omuzun hemen zerinde iki simetrik kabartma tutamakldr. Buradaki yatay tutamaklar kabartmadan
olumaktadr (Levha II; izim 2). Bu kabn da kiztepe11 ve Beycesultan12

2
Beycesultanda T 3 bye tarihlenen ve form olarak ok yakn benzeri olan bir rnek
iin bkz. Lloyd-Mellaart 1962, I, 222, Fig. P. 57/25 (Level VII). Beycesultanda T sonu ve OT
balarna tarihlenen yakn benzerleri iin bkz. Lloyd-Mellaart 1965, 86, Fig. P. 2/7-10
(Beycesultan V).
3 Goldman 1956, II Plates, 353/K (T 3). Ayrca form olarak benzeen kulpsuz bir rnek
iin bkz. 368/B (OT)
4 kiztepedeki tutamaksz bir rnek iin bkz. Alkm vd. 1988, 26, Lev.- Pl. III/1 (Er Hitit).
Kulplu bir rnek iin bkz. Lev.- Pl. XLIV/14 (Er Hitit). Ayrca bkz. XLVI/2 (Er Hitit).
5 Burney 1956, 200, no. 120-121 (erkes ukurhisar, Eskiehir); no: 130 (Tepecik,
Kastamonu). Burada bu kabn OTa tarihlenen baz benzerleri vardr.
6 Beycesultanda duruu benzeyen ancak az farkl olan bir rnek iin bkz. LloydMellaart 1962, I, 208, Fig. P. 50/10-1 (T 3 a; Level X). Ayrca bkz. 218, Fig. P. 55/18-23 (T 3
a; Level VIII). Burada zellikle 21 no.luya ok benzemektedir. Bunun dnda bkz. 222, Fig. P.
57/25 (T 3 b; Level VII). Bu rnek dz diplidir. Ayrca bkz. Fig. P. 63/11 (T 3 b; Level VI
b); 238, Fig. P. 65/4, 6 (T 3 b; Level VI a). Beycesultanda T sonu ve OT balarna
tarihlenen bir benzeri iin bkz. Lloyd-Mellaart 1965, 86, Fig. P. 2/7-10 (Beycesultan V).
7 kiztepede Er Hitit dnemine tarihlenen ve byklk ve form olarak ok yakn bir
benzeri iin bkz. Alkm vd. 1988, 26, Lev. Pl. III/1. Ayn yerden kulplu bir benzeri iin bkz. Lev.
Pl. XLIV/14. Ayrca bkz. XLVI/2 (Er Hitit).
8 Koay-Akok 1973, Lev. LXXI Pl. LXXI/Al. n. 143 (Hitit). Buradaki rnek hafif bir
ekilde kaideli.
9 Goldman 1956, II Plates, 353/K (T 3); 368/B (OT).
10 Burney 1956, 200, no: 120-121 (erkes ukurhisar, Eskiehir); no: 130 (Tepecik,
Kastamonu) (OT).
11 kiztepede tutamaksz olan ve Er Hitit dnemine tarihlenen bir benzeri iin bkz. Alkm
vd. 1988, 26, Lev. Pl. III/1.
12 Lloyd-Mellaart 1965, 86, Fig. P. 2/7-10 (Beycesultan V; T sonu, OT ba). Ayrca bkz.
Lloyd-Mellaart 1962, I, 222, Fig. P. 57/25 (Level VII; T 3 b); 238, Fig. P. 65/5 (Level VI; T 3
b).

521

gibi merkezlerdeki T sonu ve OT balarn veren malzemeleriyle benzer

olduu anlalmaktadr.
2. Yayvan anaklar (Levha III; izim 3 a-b)
kinci grubun kaplar yayvan anaklardr. Bunlarn da en belirgin zellikleri yuvarlak dipli ve ak azl olmalardr. Bu kaplarn aza doru hafife dikleerek keskin olmayan omurga yaptklar grlr (Levha III; izim
3 a-b).
Bu rneklerden birincisinin dip ksm olduka yayvandr. Aza doru
yaplan omurga daha belirgindir (izim 3 a). Bu kap, Beycesultan13, Troia14,
Tarsus15, kiztepe16 ve Alacahyk17 gibi merkezlerde bulunan T 3 ve OT
balarna ait kaplarla benzerlikler gstermektedir.
kinci rneimizin dip ksm ise daha sivri ve az ksmna ok yakn ve
ok az belirgin olan bir omurgaya sahiptir (izim 3 b). Bu kabn da Troia 18,
Tarsus19, Beycesultan20 ve kiztepenin21 T 3 ve OTa tarihlenen rnekleri
arasnda benzerleri bulunmaktadr.
13

Bu kabn Beycesultanda byklk ve dip ksm bata olmak zere genel form zellikleri
asndan hemen hemen benzeri olan bir rnek iin bkz. Lloyd-Mellaart 1962, I, 208, Fig. P.
50/37 (T 3 a; Level X). Ayrca, ayn merkezde bulunan ve ksmen form olarak benzeen dier
bir rnek iin bkz. Mellaart-Murray 1995, 12, Fig. P. 4/11-13 (Beycesultan III; M. . 14. yzyln
ilk yars). Ayn merkezdeki kulplu benzerleri iin bkz. Lloyd-Mellaart 1965, II, Fig. P. 3/8, 10
(Beycesultan V; M. . 1900-1750). Form olarak ok benzeyen, fakat krmz astarl olan rnekler
iin bkz. Lloyd-Mellaart 1965, II, Fig. P. 16/1-6 (Beycesultan IV c; M. . 1750-1650).
14 Benzer olan bir rnek iin bkz. Blegen vd. 1951, II/2, 177/4 (Troia Phase IV a). Ayrca
bkz. 178/2 (Troia Phase IV b); 180/10 (Troia Phase IV c). Biraz farkl bir rnek iin bkz. 185/3
(Troia Phase IV ve Erken Ege).
15 Tarsusda omurgal olmayan bir benzeri iin bkz. Goldman 1956, II Plates, 354/433
(T 3). Ayn merkezdeki baka bir benzeri iin bkz. 375/950 (ST 1).
16 kiztepede sadece duruu bakmndan benzeyen bir rnek iin bkz. Alkm vd. 1988,
Lev. Pl. II/7 (Er Hitit).
17 Alacahykteki biraz farkl bir benzeri iin bkz. Koay-Akok 1973, Lev. LXXI Pl. LXXI/
ALP 37 (Hitit).
18 Bu kabn Troiada bulunan ve hemen hemen benzeri olan bir rnek iin bkz. Blegen
vd. 1951, II/2, 177/4 (Troia Phase IV a). Ayrca bkz. 182/3 (Troia Phase IV d).
19 Tarsusda bulunan ve form olarak ok benzeyen fakat az ksm biraz ince olan bir
benzeri iin bkz. Goldman 1956, II Plates, 375/950 (ST 1).
20 Beycesultanda form olarak ok yakn olan bir rnek iin bkz. Lloyd-Mellaart 1962, I,
208, Fig. P. 50/37 (T 3 a; Level 10). Yine bu merkezde bulunan ve form olarak ksmen
benzeen baz rnekler iin bkz. Mellaart-Murray 1995, 12, Fig. P. 4/11-13 (Beycesultan III; M.
. 14. yzyln ilk yars).
21 kiztepede bulunan ve duruu ve az yaps bakmndan benzetii bir rnek iin bkz.
Alkm vd. 1988, Lev. Pl. II/7-8 (Er Hitit).

522

Szn ettiimiz her iki kap da Anadoludaki belli bal merkezlerde bulunan ve T-OT zelliklerini veren mleklere benzese de; genel form,
hamur ve astar zellikleri bakmndan Gei ana tarihlenmesi gereken
kaplardr.
3. Dipten Aza Doru Genileyen Kadehler (Levha IV; izim 3 c).
nc grupta dz dipli ve geni azl kadehler yer almaktadr. Bunlar
olduka kk kaplardr. Dipten az ksmna doru genileyen bu rneklerin her ikisinde de dip ksmlar ip kesimlidir (Levha IV; izim 3 c). Bu kaplardan birincisi (Levha IV a) dierine gre (Levha IV a; izim 3 c) daha byk, daha geni azl ve daha geni diplidir. Bu iki rneimizin de Boazky, Kltepe22, kiztepe23, Ymktepe24, Karaolan25, Aliar26, Beycesultan27,
Alacahyk28, Konya-Karahyk29 ve Ahlatlbel30 bata olmak zere birok
merkezde benzerleri bulunmaktadr. Bu malzemeler Gei ann tipik
kadehleri arasnda yer almaktadr.
22

Boazky ve Kltepedeki benzer malzemeler iin bkz. W. Orthmann, Frhe Keramik

von Boazky aus den Ausgrabung an Nordwesthang von Bykkale, Berlin, 1963, Lev. 1, no: 69; 47, dipnot 10; F. Fischer, Die Hethetische Keramik von Boazky, Berlin, 1963, Lev. 7, no: 8895; ayrca 30, 113, Lev. 7 no: 97-104; Lev. 10, no: 125-127.
23 Alkm vd. 1988, 24, Lev. Pl. I/1-6; Lev. Pl. XLIV/1-4, 10; Lev. Pl. XCI/150-151 a (Gei
a).
24 J. Garstang, Prehistoric Mersin, Ymk Tepe in Southern Turkey, Oxford, 1953, 227 vd.,
Fig. 146/5-6 (Ymktepe XI b; M. . II. bin yl balar). Bunlardan zellikle 6ya ok
benzemektedirler.
25 R. O. Ark, Anadolunun En Garp Eti stasyonu Karaolan Hy, Belleten, III/9
(1939), 27-60, Levha XL-LVIII, LIV.
26 H. H. von der Osten, The Alishar Hyk. Seasons of 1930-32. Part I, Chicago, 1937, res.
237-c 303; Lev. VIII b 379 b.
27 Beycesultanda bulunan ve biraz farkl bir rnek iin bkz. Lloyd-Mellaart 1962, 236, Fig.
P. 64/4-5 (T 3 b; Level VI a).
28 Alacahykte bulunan ve form zellikleri yannda lleri bakmndan da hemen
hemen bizim kadehlerimize benzeyen baz rnekler iin bkz. R. O. Ark, Trk Tarih Kurumu
Tarafndan Yaplan Alaca Hyk Hafriyat 1935deki almalara ve Keiflere Ait lk Rapor,
Ankara, 1937, Al. 170; LXXI/ Al. 172. Alacahykte bulunan ikinci rnein lleri yledir: h:
0.055 mm., az R: 0.07 mm., dip R: 0.030 mm. Al. 171; CXIX/ Al. 171in lleri ise yledir: h:
0.060 mm., az R: 0.080 mm., dip R: 0.030 mm., kalnlk: 0.004 mm. Bu ller, bizim
kadehlerimizin lleriyle hemen hemen benzerdir. Ayrca bkz. H. Z. Koay, Trk Tarih
Kurumu Tarafndan Yaplan Alaca Hyk Hafriyat. 1936daki almalara ve Keiflere ait ilk
Rapor, Ankara, 1938, Lev. 23, 141.
29 Konya-Karaman kesiminde yaptmz arazi almalar srasnda uradmz KonyaKarahykte de bizdeki kadehlerle hemen hemen ayn tipte kadeh paralarna rastladk.
30 H. Z. Koay, Trkiye Cumhuriyeti Maarif Vekaletince Yaptrlan Ahlatlbel Hafriyat,
Trk Tarih, Arkeologya ve Etnorafya Dergisi, II (1934), 3-100, 27.

523

TABLO:
Env.

Hamur

No

Rengi

2.53.73

A.

Astar Rengi

Katk

Kum

Tak

Kire

Mika

A.

nce

Orta

El (?)

Silik

Kahverengi nce

Orta

ark

Silik

nce

Orta

El

Silik

Silik

K.rengi
353

Pime Yapm

Ak

K.rengi

A.

A.

K.rengi

K.rengi

A.

A.

A.

K.rengi

K.rengi

K.rengi

19.36.7
4

A.

A.

A.

nce

yi

ark

Silik

K.rengi

K.rengi

K.rengi

20.9.75

A.

Kahverengi nce

yi

ark

nce

yi

ark

nce

yi

ark

2.52.73

K.rengi
352

A.

A.

A.

(1871)

K.rengi

K.rengi

K.rengi

347

A.

A.

A.

(1866)

K.rengi

K.rengi

K.rengi

(A. K.rengi= Ak Kahverengi; Kire= Kire Tak Katk; Env. No= Envanter Numaras)

Btn kaplarda hamur rengi ve astar olarak ak kahverenginin younluu dikkat ekicidir. Ayrca tak katk da youndur. Bunun yannda, kaplarn hepsinin ince kumlu ve kire katkl olduu grlr. Bunlarn bir ksmnda mika grlmektedir. yi-Orta pimeye rastlanr. ark yapm arlktadr. Ak ise ya hi yoktur ya da ksmen silik akya rastlanmaktadr
(TABLO).
zerinde altmz kaplarn Anadoludaki birok nemli yerlemede
T 3 ve OTa tarihlenen benzerleri vardr. Biz, btn bu deerlendirmelerin altnda, bu kaplarn Gei ana tarihlenmesi gerektiini dnmekteyiz *.

* Bu malzemelerin anolojisinde grlerine bavurduum hocalarm Prof. Dr. Mehmet

ZSAT, Prof. Dr. Turan EFE ve Do. Dr. Hasan BAHARa ve baz teknik konularda
yardmlarn grdm meslekdam Ar. Gr. Zekeriya MRe teekkr ederim.

524

KATALOG
LEVHA I
Envanter No
Yeri
Buluntu Yeri
Ykseklik
D Az ap
Az ap
Omuz ap
Dip ap

2.53.73.
Sinop Mzesi.
Sinop-Hdrl Ky.
8,2 cm.
15, 2 cm.
13,5 cm.
17,3 cm.
7 cm.

Ak kahverengi hamurlu; d kendinden astarl; orta pimi; ince

kumlu, kire ve tak katkl; el yapm; d silik akl.

LEVHA II
Envanter No
Yeri
Buluntu Yeri
Ykseklik
D Az ap
Az ap
Omuz ap
Dip ap

2.52.73.
Sinop Mzesi.
Sinop-Hdrl Ky.
12-13 cm. arasnda dzensiz.
21,5 cm.
20-21 cm. arasnda dzensiz.
26,7 cm.
7,5 cm.

Ak kahverengi hamurlu; kendinden astarl; orta pimi- pimeden dolay dta hafif yanma var; ince kumlu, kire ve tak katkl; el yapm ve dzensiz bir iilii var; d silik akl.

525

LEVHA III
Envanter No
Yeri
Ykseklik
Az ap
Omuz ap

1.
19.36.74.
Sinop Mzesi.
4,6 cm.
13,4 cm.
13,6 cm.

Ak kahverengi hamurlu; kendinden astarl; ince kumlu, mika, kire ve

tak katkl; iyi pimi; ark yapm; d ok silik akl.
2.
Envanter No
Yeri
Ykseklik
Az ap

20.9.75.
Sinop Mzesi.
4,7 cm.
12,6 cm.

Ak kahverengi hamurlu; d kahverengi astarl; ince kumlu, mika, kire ve tak katkl; iyi pimi; ark yapm.
LEVHA IV
Envanter No
Yeri
Buluntu Yeri
Ykseklik
Az ap
Dip ap

1.
347 (1866).
Kastamonu Mzesi.
Samsun.
7,5 cm.
10 cm.
4 cm.

Ak kahverengi hamurlu; kendinden astarl; ince kumlu, kire ve tak

katkl; iyi pimi; ark yapm; dz dipli.

526

2.
Envanter No
Yeri
Buluntu Yeri
Ykseklik
Az ap
Dip ap

352 (1871).
Kastamonu Mzesi.
Samsun.
6 cm.
7,5 cm.
1,5 cm.

Ak kahverengi hamurlu; kendinden astarl; ince kumlu, kire ve tak

katkl; iyi pimi; ark yapm.

izim 1
a. Envanter No: 2.53.73.
b.
Envanter No
Yeri
Buluntu Yeri
Ykseklik
Az ap
Omuz ap

353.
Kastamonu Mzesi.
Samsun.
8 cm.
18 cm.
19,3 cm.

Ak kahverengi hamurlu; ii kendinden, d kahverengi astarl; d ok silik

akl; ince kumlu, mika ve kire katkl; orta pimi; belirgin ark yapm.
izim 2
Envanter No: 2.52.73.
izim 3
a. Envanter No: 19.36.74.
b . Envanter No: 20.9.75.
c . Envanter No: 352 (1871).

527

BBLYOGRAFYA*
ALKIM, U.B.- H. ALKIM- . BLG
1988:

kiztepe I, Birinci ve kinci Dnem Kazlar- The First and Second

Seasons Excavations (1974-1975), Ankara.

BLEGEN, C.W.- J.L. CASKEY- M. RAWSON

1951:

Troy. The Third, Fourth, and Fifth Settlements. Volume II, Part 2.
Plates, London.

BURNEY, C. A.
1956:

Northern Anatolia Before Classical Times, Anatolian Studies, VI,

179-203.

GOLDMAN, H.
1956:

Excavations at Gzl Kule, Tarsus. Volume II. Plates. From the

Neolithic Through the Bronze Age, New Jersey.

KOAY, H.Z.- M. AKOK

1973:

Trk Tarih Kurumu Tarafndan Yaplan Alaca Hyk Kazs 19631967 almalar ve Keiflere ait lk Rapor, Ankara.

LLOYD, S.- J. MELLAART

1962:

Beycesultan I, The Chalcolithic and Early Bronze Age Levels,

London.

1965:

Beycesultan II, Middle Bronze Age Architecture and Pottery,

London

MELLAART, J.- A. MURRAY

1995:

Beycesultan, Volume III, Part II, Late Bronze Age and Phrygian
Pottery and Middle and Late Bronze Age Small Objects, Ankara.

Bibliyorafya seme eserlerden olumaktadr. Dier kaynaklar dipnotlarda verilmitir.

Ayrca burada, anoloji yaptmz balca merkezlere ait birka kaynakla yetinilmitir.