Professional Documents
Culture Documents
MT S NH L, TNH CHT
HNH HC NI TING
LM MINH TRIT TRN NGC PH SANG
1-2013
Li ni u
Hnh hc l mt trong nhng lnh vc c xa nht ca ton hc, mt v p k
diu lm say m bao lp ngi yu ton. Cng vi s pht trin ca hnh hc m nhng
nh l, tnh cht tuyt p dn c h l qua thi gian bi nhng nh ton hc kit xut.
Nhng ng thng, nh l, cc im c bit mang n cho bi ton mt v p th v.
Sau y chng ti xin trnh by cc tnh cht ni ting ca hnh hc, gip bn c khm
ph su hn v cc bi ton p, to nn nhiu tng mi t cc vn quen thuc. D
rt c gng nhng file vn khng trnh khi nhng thiu st, mong bn c thng cm v
gi cc gp v a ch lamminhtriet1997@yahoo.com.
Chc cc bn mt nm mi hnh phc, khe mnh v may mn !
Mc lc:
1. nh l Menelaus ............................................................................................. 3
2. nh l Ceva..................................................................................................... 7
3. nh l Carnot .................................................................................................11
4. ng trn Euler ............................................................................................14
5. ng thng Euler..........................................................................................20
6. nh l con bm ...........................................................................................24
7. ng thng Simson ......................................................................................29
8. ng thng Steiner .......................................................................................33
9. nh l Ptoleme ..............................................................................................37
1. nh l Menelaus:
Cho ABC v AM, BN, CP (M, N, P thuc CB, CA, AB). M, N, P thng hng khi v
ch khi:
=1 (1)
Chng minh: iu kin cn: Gi s P, N, M thng hng. V AD//BC sao cho D thuc
BC.
Ta c:
T y d dng ta c (1).
iu kin : PN ct BC ti K. Khi ta c:
=1
Suy ra
=1
=1
T A, B v
AE v BF //
DC ( E,F
thuc D)
=
=
=
T y ta c
dpcm.
Bi tp:
1) Cho ABC, trung tuyn AD. Ly M thuc AD, BM ct AC ti E, CM ct AB ti
F. Chng minh EF//BC.
Gi : ABD c ct tuyn FMC, ADC c ct tuyn BME.
2) Trn 2 cnh AD, AC ca ABC u, ly 2 im E, D sao cho EA=2BE,
DC=2AD, BD ct CE ti O. Chng minh
=900
Gi : Ly F thuc BC sao cho FB=2FC, AF ct BD, CE ti P v Q
3) Cho t gic ABCD li c M v N l giao im ca AB v CD, AD v BC. ng
thng AC ct BD, MN ti I, J. Chng minh
)
)
Tng t
Suy ra
(
)
=
.
(1)
.
.
=
.
.
(2)
.
(3)
= abc (const)
Cch 2: p dng h thc Menenlaus vo tam gic AMC vi ct tuyn BON; tam gic
BNC vi ct tuyn AOM; tam gic BPC vi ct tuyn AOM.
2. nh l Ceva:
Cho ABC, D, E, F ln lt nm trn BC, AC, AB. Chng minh AD, BE, CF ng qui
hoc i mt song song khi v ch khi
= -1
iu kin cn:
Gi s AD, BE,
CF ng qui:
T A v ng
song song vi
BC ct BE,CF
ti I v H
Theo nh l
Thales ta c:
=
=
=
Do
= -1
iu kin :
= -1 (1)
AD ct BE ti G, CG ct AB ti F, cc im H, I nh trn
Suy ra
= -1 (2)
=1
10
3. nh l Carnot:
Cho ABC, D, E, F ln lt l cc im trn BC, CA, AB. Gi x, y, z ln lt l cc
ng thng i qua D, E, F v vung gc BC, CA, AB. x, y, z ng qui khi v ch khi
DB2 DC2 + EC2 EA2 + FA2 FB2=0
=k
11
Bi tp:
1) Cho ABC v ABC. Cc ng vung gc h t A, B, C ln BC, CA, AB
l a, b, c. Cc ng vung gc h t A, B, C ln BC, CA, AB l x, y, z.
Chng minh a, b, c ng qui khi v ch khi x, y, z ng qui.
12
13
4. ng trn Euler:
Trong mt tam gic, trung im cc cnh, chn cc ng cao, trung im cc on
thng ni cc nh ca tam gic vi trc tm l 9 im cng nm trn mt ng trn
(gi l ng trn 9 im hay ng trn Euler).
14
2TG= 2(OT-OG)=2(
) =OG
T ta c (HGTO)=-1
d) Khong cch t tm ng trn Euler n trng tm tam gic:
EG=
T h thc +
vector ta c dpcm.
+
+
=3
15
Gi : Cch 1: F l tm Euler
-
F l trung im OH,
=4
16
)(
Ta s chng minh IF =
Tng ng IF2 =(
Tng ng
)(
= (ab+bc+ca) -
r
r)2
- Rr + r2
OH = OA + OB + OC + OD
4OM = OA + OB + OC + OD
Bi tp:
1) Cho cc tam gic ABC,AHB,BCH,CAH (H l trc tm tam gic ABC) c chung
ng trn Euler (nh l Hamilton).
Gi : Cc tam gic ABH,ACH,BCH u c 1 cnh cha trung im ca tam gic ABC
v 2 trung im 2 cnh cn li l nhng im Euler ca tam gic ABC. Vy ng trn
Euler mi tam gic c 3 im chung vi ng trn Euler tam gic ABC nn tt c
nhng ng trn Euler u trng nhau.
H qu: Do c chung ng trn Euler nn 4 tam gic trn c ng trn ngoi tip bng
nhau (4 im A,B,C,H l mt h trc giao).
17
2) Cho tam gic ABC ni tip (O), trung tuyn AM. Khi ng thng qua M
vung gc vi AO tip xc vi ng trn Euler ca tam gic ABC.
Gi : H l trc tm, K l trung im AH, E l tm ng trn Euler th AOMK l hnh
bnh hnh suy ra AO//EM
3) Tam gic ABC ngoi tip (I), phn gic gc B, C ct AC, AB ti A, B. AB ct
ng trn ngoi tip tam gic ABC M, N. Chng minh R(MIN) = 2R(ABC)
18
Suy ra MIN cng thuc (IEF), m R(IEF) = 2R(ABC) (bn knh ng trn Euler) dpcm.
4) Cho mt tam gic ABC v mt ng thng a bt k i qua tm ng trn Euler.
Chng minh rng tng cc khong cch t trc tm c cc nh ( cng pha vi
trc tm i vi a) n a bng tng cc khong cch t cc nh cn li n a.
Gi : Gi hnh chiu trn a ca A,B,C,H, trung im D ca BC, trung im F ca AH l
A, B, C, H, D, F.
Ta c: DD=FF (DF ng knh ng trn Euler)
M 2DD= BB + CC; 2FF= AA + HH (nu A, H cng pha i vi a)
T cc ng thc trn suy ra: BB + CC = AA + HH
Vi cc trng hp cn li ta chng minh tng t.
5) Cho t gic ABCD ni tip (O;R). Gi A2, B2, C2, D2 l tm ng trn Euler ca
cc tam gic BCD, CDA, DAB, ABC. Chng minh t gic A2B2C2D2 ni tip.
Gi :
B : Gi A1, B1, C1, D1 l trc tm tam gic BCD, CDA, DAB, ABC. Chng minh t
gic A1B1C1D1 ni tip (O1).
Gi M l trung im BC th OM vung gc BC.
Ta c: AD1 = 2OM = DA1, AD1//OM//DA1, hay AD = A1D1.
Tng t ta c A1B1//AB, B1C1//BC, C1D1//CD suy ra
= 180
19
5. ng thng Euler:
Trong mt tam gic, trc tm H, tm ng trn ni tip O v trng tm G thng hng.
20
21
22
Ta c:
= AO2 =
suy ra
23
6. nh l con bm:
Cho (O) v dy AB c trung im I. Qua I v 2 dy cung bt k CD v EF. DE v CF ct
AB ti M, N. Chng minh IM=IN
+
p dng cc h thc lng trong ng trn, ta c kt qu
24
Dng 4 ln h thc Menelaus cho tam gic ABC vi cc ct tuyn IPM, NIQ, MNE,
PFQ, nhn li ta c IE=IF.
Bi tp:
25
1) Cho tam gic ABC ni tip (O), (I) l tm ng trn ni tip. ng thng BI,
CI ct ng trn (O) ti E,F. Gi K,D ln lt l giao im ca AI vi EF v BC.
Bit AB + AC= 2BC. Chng minh IK=ID
Gi : AI ct (O) ti M
Tam gic MAC ng dng vi tam gic BAD suy ra MA=2MC
M tam gic IMC cn ti M suy ra IA=IM nn IK=ID
2) Cho tam gic ABC nhn (CB>CA). Gi O, H ln lt l tm ng trn ngoi
tip, trc tm tam gic ABC, CF l ng cao. ng thng qua F vung gc vi
OF ct AC ti P. Chng minh
=
Gi : Ta c KF=FH; QF=FP. T y d dng suy ra
3) Cho tam gic ABC nhn c trc tm H, M l trung im BC. ng thng qua H
v vung gc vi MH ct AB, AC ln lt ti P v Q. Chng minh tam gic MPQ
cn.
Gi : AD, BE, CF l 3 ng cao ca tam gic ABC.
Suy ra FECB l t gic ni tip, EF ct (M) ti K v N. H l trung im KN nn theo
nh l con bm th MQ=MP.
4) Cho tam gic ABC c ng cao AD, ni tip (O) v c trc tm H. ng thng
qua D v vung gc vi OD ct AB ti K. Chng minh rng
+
=1800.
Gi : AD ct (O) ti I, IC ct KD ti M.
p dng nh l con bm suy ra KD=DM.
KDH=MDI, t dn n dpcm.
5) Cho tam gic ABC nhn ni tip (O), trc tm H v tgB.tgC= 3. BH v CH ct
(O) ti B, C; BC ct AH ti P, AH ct BC ti D, ct (O) ti M. Chng minh
rng P l trung im ca AH.
Gi : tgB.tgC= 3 suy ra
=3 nn AD=3HD.
26
6) Cho tam gic ABC ngoi tip (I) v ni tip (O), M l trung im BC. AM ct (I)
ti K, L. ng thng song song vi BC t K, L ct (I) ti X, Y. AX ct BC ti P,
AY ct (O) ti D, DM ct (O) ti E. Chng minh E, P, F thng hng.
Gi : Gi S, T, U l tip im ca (I) vi BC, CA, AB.
Chng minh c UT, AM, SI ng qui (SI ct UT ti N, qua N s d//BC ct AB, AC
ti W, Z, s dng t gic ni tip nn N l trung im WZ suy ra A, N, M thng
hng).
Suy ra (L, K, N, A)=-1 .
MP AL KX AL KN
.
MQ AK YL AK NL nn MP=MQ.
27
= ,
= ,
= .
MX
MD ' MA
MZ
MD MA '
sin(a b) sin a sin b
MY
MC MB '
sin( a b) sin a sin b
MW
MC ' MB
Vy iu ta cn chng minh:
1
1
1
1
1
1
1
1
) sin b(
) sin a (
) sin a (
)
MA MB
MA ' MB '
MC MD
MC ' MD '
1
1
1
1
28
7. ng thng Simson:
Cho ABC nhn ni tip (O), K l im thuc cung BC nh. Gi D, E, F l hnh chiu
t K n AB, BC, CA. Chng minh D, E, F thng hng.
29
= 180
= 180
30
Tng ng
= 90
5) Cho t gic ABCD ni tip (O). Chng minh A(BCD), B(CDA), C(DAB),
D(ABC) ng qui.
Gi : Gi HA l trc tm tam gic BCD.
Suy ra A(BCD) i qua trung im AHA.
Tng t cho cc ng Sinson cn li.
Chng minh c AHBHAB l hnh bnh hnh suy ra trung im AHA v BHB trng nhau
(dpcm).
6) Cho t gic ABCD ni tip, AC ct BD ti O, E, F l trc tm tam gic ACD v
BCD. FD ct CE ti P. Chng minh F(ECD), E(FCD) v OP ng qui.
Gi : ABFE l hnh bnh hnh suy ra AF ct BE ti trung im S mi ng.
Ta c: A, B l trc tm hai tam gic CDE, CDF nn theo b bi 3 ta c F(ECD),
E(FCD) i qua S. Vy ta ch cn chng minh S, O, P thng hng.
Gi I, J l trung im AC, BD. Ta c: SJ//DE suy ra SJ vung gc vi AC. Tng t vi
IS nn SO l ng cao th ba.
M O, P thuc trc ng phng ca hai ng trn (I) v (J) nn S, O, P thng hng.
7) Cho tam gic ABC v gi tia i ca tia BA, CA tng ng l Bx, Cy. Xt M nm
bn trong min mt phng khng cha A, c gii hn bi on BC, tia Bx, tia
Cy. Gi s cc im P, K, H thuc BC, CA, AB sao cho mi b 4 im (M, B, P,
H) v (M, C, P, K) nm trn mt ng trn th
+
=
+
(1)
(KH nm v hai pha ca ng thng MP).
+
Gi : Xt t gic ABMC c
Suy ra
= 180
(2)
Th vo (2) ta c (1).
31
+ 180
32
8. ng thng Steiner:
Cho ABC nhn ni tip (O), K l im thuc cung BC nh. Gi M, N, P l im i
xng ca K qua AB, BC, CA. Chng minh M, N, P thng hng.
Gi giao im ca cc ng i xng vi AB, BC, CA ln lt ti D, E, F. Do D, E, F
thng hng (ng thng Simson) nn M, N, P cng thng hng.
K hiu M(t)(ABC) l ng thng Steiner t M n 3 cnh tam gic ABC
Tnh cht 1: ng thng Steiner lun i qua im c nh l trc tm ca tam gic
ABC.
33
Ta c AMK=AHX nn
ni tip nn
+
=1800.
2MN DE BF
Tng ng:
2 MN .HK HK ( DE BF ) DE ( HF FB BK ) AB( HD DE EK )
FB.DE DE.BF 0
nh l ngc li ca ng thng Steiner:
nh l Collings hay im anti- Steiner:
Cho tam gic ABC v trc tm H.
Mt ng thng d qua H. d1, d2, d3
l cc ng thng i xng vi d
qua AB, BC, CA. Khi d1, d2, d3
ng qui ti im K thuc ng trn
ngoi tip tam gic ABC. K c gi
l im anti-Steiner ca d i vi tam
gic ABC.
34
Bi tp:
1) Cho t gic ABCD c AB ct CD ti E, AD ct BC ti F. Chng minh trc tm
ca cc tam gic BCE, CDF, ADE, ABF cng nm trn mt ng thng.
Gi : T kt qu bi 1 ca ng thng Simson v tnh cht ca ng thng
Steiner, dng cc ng thng Steiner ca M ln cc tam gic BCE, CDF, ADE, ABF
ta c dpcm.
2) Cho t gic ABCD ni tip (O) c AB=AD, M, N nm trn cnh BC, CD sao cho
MN = BM + DN, AM, AN ct (O) ti P, Q. Chng minh trc tm tam gic APQ
nm trn MN.
Gi : Trn tia i ca DC ly E tha ED=BM.
Suy ra MN=NE nn ADE=ABM.
Suy ra AEN=AMN. T y ta c MN l ng thng Steiner ca tam gic APQ
nn n i qua trc tm.
3) Cho t gic ABCD c AB ct CD ti E, AD ct BC ti F. Hai ng trn ng
knh AC, BD ct nhau ti I, K. Chng minh E, F, I, K thuc mt ng trn.
Gi : Gi H l trc ym ca tam gic BCE, M, N, P l hnh chiu ca H ln EC, EB,
BC nn ta c EH.HP = CH.HN = BH.HM.
Tng t cho cc tam gic CDF, ABF, ADE suy ra 3 ng trn ng knh BD, AC,
EF c chung trc ng phng (ng thng Steiner cho t gic- bi 1) nn IK l dy
chung ca 3 ng trn.
35
4) Cho tam gic ABC, qua A, B, C v cc ng thng d1, d2, d3 song song vi
ng thng Euler ca tam gic. Gi d1, d2, d3 i xng vi d1, d2, d3 qua BC,
CA, AB. Khi d1, d2, d3 ng qui ti T (im Parry reflection).
Gi : Gi A, B, C i xng vi (O) qua A, B, C. Do tnh i xng nn ng
thng Euler ca tam gic ABC v ABC trng nhau.
Gi A1 l im i xng ca A qua BC nn A1 thuc d1, AA1 ct BC v BC ti D v
F.
Ta c:
=2
=2
=2
Suy ra d1 i xng vi ng thng Euler ca tam gic ABC qua BC. Tng t
cho cc ng thng cn li nn theo nh l Collings ta c dpcm.
5) Cho hai ng thng bt k vung gc ti trc tm tam gic ABC, ct cnh BC,
CA, AB ti X, X, Y, Y, Z, Z. Khi M, N, P l trung im ca XX, YY, ZZ
thng hng (ng thng Droz- Farny).
Gi : Gi Ha, Hb, Hc l im i xng ca H qua BC, CA, AB nn H, H, H u thuc
(O).
Ta c:
36
9. nh l Ptoleme:
T gic li ABCD ni tip mt ng trn khi v ch khi tng ca tch cc cp i bng
tch hai ng cho, tc AC.BD=AD.BC + AB.CD.
Ta c D, E, F thng hng v
DE+EF=DF (1)
DE= BK.sinB; EF= KC.sinC;
DF=AK.sinA (2)
M AB=2R.sinC; AC=2R.sinB;
BC=2R.sinA (3)
T (1), (2), (3) ta c
AC.BD=AD.BC + AB.CD
37
Bt ng thc Ptoleme:
Cho t gic li ABCD. Chng minh AB.CD + AD.BC AC.BD
Dng im E sao cho tam gic BCD ng dng vi tam gic BEA.
Suy ra BA.CD = EA.BD
(4)
(5)
38
1200.
= 1200.
Ta c: MA + MB + MC AB + AC. T suy ra
AB + AC + (AB AB) MA + MB + MC + (MB MB).
5) Cho t gic ABCD ni tip (O;R). t cc ng trn k, h, p, q l cc ng trn
tip xc vi (O) ti A, B, C, D. t tkh l di on tip tuyn chung ca hai
ng trn k, h. Trong l di tip tuyn chung ngoi nu hai ng trn k, h
cng tip xc trong hoc cng tip xc ngoi vi (O) v di on tip xc trong
cc trng hp cn li. Tng t cho cc on thp, tpq Chng minh tkh.tpq +
thp.tkq = tkp.thq (nh l Casey).
39
(R+x)(R+y)
. (R + x)(R + y). Tng t vi cc tip tuyn cn li.
1
1
1
1
1
1
BM CN AM AN BN CM
AM . AN AF b
AM . AN c
(3), tng t
(4).
BM .BN BF a
CM .CN a
40
Din n http://forum.mathscope.org/.
Din n: http://www.artofproblemsolving.com.
Din n http://diendantoanhoc.net/forum/.
Din n http://cut-the-knot.org/.
nh l Steiner cho t gic ton phn, Internet resources.
Tuyn chn theo chuyn ton hc v tui tr cc tp 3; 4; 5; 6.
Mt PP chng minh cc bi ton ng qui- Nguyn Vn Linh.
Bt ng thc Ptolemy v ng dng- Trn Nam Dng.
Ti liu chuyn ton hnh hc 10- on Qunh (ch bin).
Hnh hc ca tam gic- Nguyn Vn Ban-Hong Chng.
Topics in Elementary Geometry- Q. Bottema.
Episodes in Nineteenth and Twentieth Century Euclidean Geometry- Ross
Honsberger.
College Geometry- Nathan Altshiller-Court.
41