‫)ڕاپۆرتێك دەربارەی تۆپبارانكردنی سنوورەكانی هەرێمی كوردستان تۆ بڵێی حكوومەتی كۆماری‬

‫ئیسلمیی ئێران لە تەماتەی كورد بترسێ؟‬

‫پیرێژنێكی سەرسپیی بە سەبەتەیەك شەتڵی تەماتەوە بەرەو پیرمان دێت‪ .‬شاندی ئێمە كە پێك هاتووین‬
‫لە من )مستەفا ئیبراهیم( بەرێوەبەر لە ژینگە‪ ،‬هەروەها سۆسیۆلۆژ و رۆژنامەنووس دكتۆرە )كریستینا‬
‫كۆیڤینین(‪ ،‬مامۆستا و وێنەگر خاتوو )شادیە(‪ ،‬لەگەڵ )سەید فازل محەممەد( لە ژینگە‪ ،‬هەموومان‬
‫پێكەوە بەرەو دایە پیرە دەچین‪ .‬ئێمە مەبەستمانە لێكۆلینەوەیەكی زانستی دەربارەی ئەو تۆپبارانەدا‬
‫ئەنجام بدەین تاكوو ئاستی مەترسییەكەی لەسەر مرۆڤ و ڕووەك و گیانلەبەران هەڵسەنگێنین‪.‬‬
‫پێشتر لە رۆژنامەكاندا خوێندبوومانەوە كە كچێكی مێردمنداڵی ‪ 13‬ساڵان‪ ،‬لە گوندی )وێزێ(ـی سەر‬
‫بە شارۆچكەی )چۆمان( لە ئەنجامی ئەو تۆپبارانە شەهید بووە‪.‬‬
‫گوندی )وێزێ( نزیكەی )‪ (20‬خولەك لە شارۆچكەی )چۆمان( دوورە‪ ،‬دوای دەرچوون لەو شەقامەی‬
‫كاڵاكانی ئێرانی پێدا هاوردەی هەرێمی كوردستان دەكرێت‪ ،‬بەسەر گوندەكانی )خۆشكان‪ ،‬میران و‬
‫ئێنێ(ـدا تێپەڕین و پاشان گەییشتینە )وێزێ(‪ .‬خەڵكی )خۆشكان(ـی چۆمان بە ئێمەیان گووت كە لە‬
‫پشت شاخەكانی )وێزێ( سەربازەكانی ئێران‪ ،‬هاتوونەتە ئەو دیوی گوندی )وێزێ( و ناوچەكانی‬
‫)سێكانیان و قەڵاڵو و گرمندێن(ـیان تۆپباران كردووە‪.‬‬
‫خەڵكی گوندی )وێزێ( لە ‪ 30/5/2010‬ڕایان كردووە و ئاوارە بوونە‪ ،‬بە گوتەی خەڵكی گوندەكانی‬
‫دەوروپشتی )وێزێ(‪ ،‬ئەو تۆپبارانە گیانی هاوڵاتییەكی بە ناوی )بەسۆز جەبار ئاغا( ئەستاندووە‪.‬‬
‫)عائیشە عەبدوڵڵا( گووتی‪" :‬ڕۆژی ‪ 30/5/2010‬كاتژمێر ‪7‬ـی بەیانی نزیكەی )‪ (10‬كەس رێگەی‬
‫بێستانمان گرتبووە بەر و بەنیاز بووین شەتڵی تەماتە بچێنێن‪ ،‬ئێمە ژنەكان دەستمان بە چاندنی شەتلی‬
‫تەماتە كرد‪ ،‬پیاوەكانیش لەو دیوی ڕووبارەكە خەریكی بڕینەوەی خوری مەڕەكان بوون‪) .‬عائیشە( بە‬
‫هەناسەساردییەوە درێژەی بە قسەكانی دا و گوتی‪" :‬كاتژمێر ‪9‬ـی بەیانی‪ ،‬دوو لە نەوەكانم بۆ سێبەری‬
‫ژێر دارەكان نارد‪ ،‬تاكوو چایەك بۆ حەسانەوەی ئێمە ئامادە بكەن‪ .‬ئێمە چاوەڕێی )چا( بووین‪ ،‬بەڵام‬
‫نزیكەی كاتژمێر ‪ 9.20‬خولەك‪ ،‬سەربازەكان هاتنە دیوی )وێزێ( و دەستیان كرد بە تۆپبارانكردنی‬
‫ناوچەكە‪".‬‬
‫)عائیشە( لە كاتی گێڕانەوەشدا ڕەنگی زەرد هەڵگڕابوو و دەیگوت‪" :‬لە ماوەیەكی زۆر كورتدا بە لنی‬
‫كەمەوە )‪ (10‬تۆپیان لەو شوێنە دا كە ئێمە تێیدا دەحەساینەوە )ئەو شوێنەی كە نەوەكانم چایان تێدا‬
‫ئامادە دەكرد(‪ ،‬تەپ و تۆزێكی زۆر هەستا‪ ،‬دوای چەند خولەكێكی تر تۆپێكی تریان لە شوێنی ئەو‬
‫پیاوانە دا كە خوری مەڕەكانیان دەبڕییەوە؛ تۆپەكە )‪ (15 - 10‬مەتر بەر لەوەی بگاتە ڕووبارەكە‪ ،‬بە‬
‫تەپۆلكەیەك كەوت و كەس زەرەر و زیانی پێ نەگەییشت‪".‬‬
‫)عائیشە( پێی وابوو كە ئەو تۆپبارانە بە ئەنقەست بووە‪ ،‬چونكە نەوەكانی لەسەر كانییەكە‪ ،‬جلی سوور‬
‫و سەوزیان لەبەر دابووە و خەریكی چا لێنان بوون‪ .‬ئەو گوتی‪" :‬كاتێك دووكەڵی ئاگری چایەكەیان‬
‫هەستابوو‪ ،‬سەربازە ئێرانییەكان بە تۆپ لێیانی دابوو‪) ".‬عائیشە( بە چاوی پڕفرمێسكەوە گوتی‪:‬‬
‫")بەسۆز(ـی نەوەم بەو تۆپبارانە شەهید بوو و نەوەكەی دیكەشم )بەدرە حوسێن ئیبراهیم( بە سەختی‬
‫بریندار بووە و ئێستاكە لە نەخۆشخانەی )چۆمان(ـە‪) .‬بەسۆز( پۆلی شەشەمی بنەڕەتی بوو‪ ،‬پاش‬
‫تۆپبارانەكە‪ ،‬كەس قسەی لێنەزانی‪ ،‬ریخۆلە و گورچیلەی بە گۆڕێ وەرببوون و لە ناو خوێنی خۆیدا‬
‫كەوتبوو ‪".‬‬
‫هاوڵاتیی )مووسا حەمە فەقێ سمایل( گەییشتە لمان و گوتی‪" :‬بەداخەوە كە ئێران دەڵێت حكوومەتی‬
‫ئیسلمیم‪ ،‬ئەو بە ئاشكرا درۆ دەكات‪ ،‬ئێمە لە گوندی )وێزێ( نزیكەی ‪ 12‬هەتا ‪ 15‬ماڵ دەبین و‬
‫نزیكەی )‪ (10‬ساڵە‪ ،‬هەموو ساڵێك لە كاتی شەتڵ چاندندا لە مانگی ئایار و حوزەیران دەست بە‬
‫تۆپبارانی ئەم ناوچەیە دەكرێت بە بیانووی ئەوەی كە )ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی( لێیە‪ ،‬ئەو سوێندی خوارد‬
‫هیچ چەكدارێكی ناحكوومی وەك )‪ PKK‬و پژاك( لەو ناوچانە نەبینراون‪ ،‬تەنانەت ڕەوەندەكانیش كە‬
‫زۆر لە سەرەوەترن هیچ كەسێكیان نەبینیوە‪ ،‬ئێمە ئەو هەواڵانە بە درۆ دەخەینەوە‪ .‬ئەم هاوڵاتییە‬
‫گووتی‪" :‬باوەڕ بكەن لەو شوێنە پێشمەرگە و سەربازی حكوومەتی هەرێمی كوردستانیشی بۆ‬
‫پاراستنی ئێمە لێ نییە‪) .‬مووسا( لە قسەكانیدا بەردەوام بوو و گوتی‪" :‬پاش تۆپبارانەكە قائمقامی‬
‫چۆمان )عەبدولواحید گوانی( و )مامەندی كانی خەلن( ئێمەیان بەسەر كردووەتەوە‪".‬‬
‫ناوبراو گووتیشی لە ڕێكەوتی ‪ 30/5/2010‬لەگەڵ چەند كەسێكی تر خەریكی خوری بڕینەوە بووین‬
‫كە ئێران دەستی بە تۆپباران كرد‪ ،‬سەرەتا چەند تۆپێكی لە شاخەكان و دەوروپشتیانی دا و پاشان‬
‫سەربازەكانی ئێران هاتنە دیوی بەرامبەر گوندی )وێزێ(‪ ،‬چەند خولەكێكی پێ نەچوو كە دەوروبەری‬
‫ئێمەیان تۆپباران كرد‪ ،‬ئێمە دۆڵاو دۆڵ هەڵاتین بۆ ناو گوند‪ ،‬نزیكەی كاتژمێر ‪ 9.30‬ی بەیانی بوو كە‬
‫هاوار هەستا و گوتیان بە تۆپ لە كانی سەرەوەیان داوە و بە پەلە چەند كەسێكمان چووینە شوێنەكە‬
‫دیتمان كە )بەسۆز جبار ئاغا( چەند مەترێك لە نزیك شوێنی چای لێنانەكە لەناو خوێن كەوتبوو‪ ،‬ئەو كچە‬
‫لی چەپیی سكی دڕابوو و ریخۆڵە و گورچیلەی هاتبوونە دەرەوە‪ ،‬كەس قسەی لێ نەزانی و لە‬
‫نزیكیشی )بدرە حوسێن ئیبراهیم( كەوتبوو و بە سەختی بریندار ببوو‪.‬‬
‫بە بۆچوونی )مووسا فەقێ ئیسماعیل( ئەو تۆپبارانە راستەخۆ بووە‪ .‬ئەو گوتی‪" :‬سەربازەكان بە جوانی‬
‫ئێمەیان لێ دیار بوو و ئێمەیان كردبووە نیشانە‪) ".‬مووسا( درێژەی بە قسەكانی دا و گوتی‪" :‬پیاوەكان‬
‫لەلی چەمەكە خەریكی خوری بڕینەوە بوون كە تۆپێكیشیان ڕەوانەی ئێمە كرد و بە دووری ‪ 15‬مەتر‬
‫لە ئێمەوە كەوت‪ .‬ئەو گوللە تۆپە نیوەی تەقیەوەتەوە و نیوەشی لەناو زەویدا ماوەتەوە‪ .‬كاك )مووسا(‬
‫لەگەڵ ئێمە هاتە شوێنی شەهیدبوونی )بەسۆز( و برینداربوونی )بەدرە( و چەندین شوێنێكی‬
‫تۆپبارانەكەی بە ئێمە نیشان دا‪ .‬لەگەڵ ناوبراو چووین بۆ شوێنی پشودانیان و لەوێ كوڕێكی بە ئێمە‬
‫ناساند بە ناوی )عەبدوڵڵا زرار عەبدوڵڵا( كە دراوسێی ئەو كچە شەهیدە بووە‪ .‬لە كاتی تۆپبارانەكەدا‪،‬‬
‫ئەو كوڕە لە شوێنێك خۆی حەشار داوە و بینیویەتی كە ئەو كچە بەر كەوتووە‪) .‬عەبدوڵڵا( لەگەڵمان‬
‫هاتوو و شوێنیەواری تۆپەكانی بە ئێمەی نیشان دا‪ .‬لە شوێنی حەسانەوەیان لەسەر دارێك نوسیبووی‬
‫‪ 9.30‬ی بەیانی‪ ،‬رۆژی یەكشەممە رێكەوتی ‪ 30/5/2010‬تۆپبارانی )وێزێ( كارەساتێكی دڵتەزێن بوو‪.‬‬
‫كاك )مووسا( چاوی لە چاوم بڕی و گووتی‪" :‬مامۆستا پرسیارێك‪ ،‬من خەڵكی گوندم و زۆرم دنیا‬
‫نەدیوە‪ ،‬بەڵام تۆ بڵێی حكوومەتی ئێران لە تەماتەی كورد بترسێ؟‬
‫ئەوە چەند ساڵە هەر كە ئێمە دەست بە چاندنی شەتڵ دەكەین‪ ،‬حكوومەتی ئێران ئەم ناوچەیە‬
‫تۆپباران دەكات‪ ،‬دیارە حكوومەتی ئێران لە ئاوەدانكردنەوە و چاندنی شەتڵی تەماتە دەترسێت‪.‬‬
‫لەو كاتە ئۆتۆمبێلێكی شارەوانی بۆ لمان هات‪ ،‬ئێمە چووین بۆ لی ئەو ئۆتۆمبێلە و پرسیارمان لێ‬
‫كردن‪ ،‬یەكێكیان گووتی ناوم )محمد میر(ـەیە و لێپرسراوی ئاوی )چۆمان(ـم‪ ،‬ئەو گووتی‪ :‬ئێمە رۆژی‬
‫‪ 30/5/2010‬خەریكی پاككردنەوەی بۆڕی ئاوی )پڕژێ ‪ -‬چۆمان( بووین‪ ،‬چونكە ئاوی ڕووباری چۆمان‬
‫پیس بووە و ئێمە لەسەرەوەی كانیەكە ئاو بۆ چۆمان دەبەین‪ .‬دەوروبەری كاتژمێر ‪ 9‬ی بەیانی بوو كە‬
‫سەربازەكانی ئێران دەستیان كرد بە تۆپباران كردنی ئەو ناوچەیە‪ ،‬ئێمە بە پەلە ڕامان كرد‪ ،‬لەبەر ئەو‬
‫تۆپبارانە ماوەی )‪ (10‬ڕۆژە پڕۆژەی ئەو فەرمانگەیە راوەستاوە‪ ".‬ئەو گوتی‪" :‬ماوەی )‪ (20‬ڕۆژە‬
‫هەموو كەرەستە و ئامیرەكانی ئەو پڕۆژەیە ئامادەیە‪ ،‬بەڵام حكوومەتی كۆماری ئیسلمی ئێران‬
‫مەودامان پێ نادات ئەو پڕۆژەیە تەواو بكەین‪.‬‬
‫بۆ زیاتر ڕوونبوونەوەی ئەو كێشەیە سەردانی قائیماقامی چۆمان )عەبدولواحید گوانی(ـمان كرد‪ .‬ئەو‬
‫گووتی‪" :‬لە ساڵی ‪1991‬ـەوە هەموو ساڵێك لە كاتی بەهار لە )سیدەكان( هەتاكوو )ڕانیە( تۆپباران‬
‫دەكرێت‪ ،‬لە شارۆچكەی چۆمان )‪ (10-5‬كیلۆمەتر حكوومەتی ئێران سنوور دەبەزێنێت‪ ".‬ئەو گوتی‪:‬‬
‫"هەر كاتێك لەگەڵیان كۆ دەبینەوە پێیان دەڵێن كە لە ماوەی )‪ (10‬ساڵی رابردوودا زیاتر لە )‪(50000‬‬
‫تۆپ و كاتوێشا و هاوەنتان لە كوێستانەكانی ئێمە داوە‪ ،‬بەڵام تا ئێستا یەك كەستان لە پژاك‬
‫نەكوشتووە‪) ".‬گوانی( باسی لەو زەرەر و زیانانە كرد كە لە ئەنجامی تۆپبارانكردنی ئەو چەند ساڵەی‬
‫ئێرانەوە پێیان گەییشتووە و گوتی‪" :‬لەم چەند ساڵەی ڕابردوودا زەرەر و زیانێكی زۆر گەورەیان بە‬
‫ئێمە گەیاندووە‪ ،‬بۆ نموونە ئەمساڵ شەهید و بریندارێكمان هەبووە و )‪ (25‬سەر مەڕی مەڕداران‬
‫مردوون و زیاتر لە )‪ (237‬خێزان ناچار بوون ماڵ و حاڵی خۆیان بەجی بهێڵن‪ .‬قائیمقامی چۆمان‬
‫هۆكاری تۆپبارانەكەی ئێرانی بۆ ئەو شەش خاڵەی خوارەوە گەڕاندەوە‪:‬‬
‫حكوومەتی كۆماری ئیسلمی دەیەوێت ئاسایش لە ناوچەكانی هەرێمی كوردستان بشێوێنێت‪.‬‬
‫بۆ گەیاندنی زەرەر و زیان بە بواری ئاژەڵداری و كشتوكاڵ‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫لەباربردنی هەلومەرجی شیاوی گەشت و سەیران‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫تێكدانی باری دەروونی و كۆمەڵایەتی‪.‬‬ ‫‪-3‬‬
‫تێكدان و شێواندنی بواری ژینگە و ژیانی ڕووەك و گیانلەبەران‪.‬‬ ‫‪-4‬‬
‫حكوومەتی كۆماری ئیسلمی بەم تۆپبارانە مافی دراوسێیەتی و سەروەری عێراق و‬ ‫‪-5‬‬
‫حەقانییەتی ئێمە ناپارێزێت‪.‬‬

‫قائیمقامی چۆمان داواكارییەكانی لەم چەند خاڵەدا كورت كردەوە‪:‬‬

‫ئەو لە ڕێگەی ئێمەوە داوای كرد‪ ،‬داوا لە میدیا و ڕۆژنامەكان بكرێت كە بێدەنگ نەبن بەرامبەر‬ ‫‪-1‬‬
‫ئەو تۆپبارانە و خۆپیشاندان لە دژی ساز بكەن‪.‬‬
‫حكوومەتی كۆماری ئیسلمی ئێران ناچار بكریت كە چی دیكە سنوور نەبەزێنێ و مافی‬ ‫‪-2‬‬
‫دراوسێیەتی بپارێزێت‪.‬‬

‫ناوی لێژنەكە‪:‬‬
‫مستەفا ئیبراهیم مراد‬
‫كریستینا كۆیڤینین‬
‫سەید فازڵ محەممەد‬
‫شادیە جەمال‬
‫ئامادەكردنی ڕاپۆرت‪mostafa.moradi@gmx.de :‬‬
‫‪13.06.2010‬‬