Tbait Tenab teik Uab Metô

Edisi 02, 9 Funfanû 2010 Funan Nua Npoi Haefes

Publikasi Gratis neik Uab Metô neu Kit Ok-okê a-nbi Format PDF
A’úbmepu : Yohanes Manhitu, Yogyakarta. Email: ymanhitu@yahoo.com

Fatukopâ, Amanuban, TTS. Foto: Martin Liufeto

♦ Sít Ok-okê Neik Uab Metô Namliab Molok (Artikel)

Tuis neu ♦ Hanteab Universal Ntomneu Hak Asasi Mansian (Tlakab)
Edisi i ♦ Mpanat Paku He Nmoin Nabala (Puisi)
♦ Poese Nbi Fatu ‘Bolan (Uabatlekâ)

Tbait Tenab teik Uab Metô Edisi 02, 9 Funfanû 2010☼Tkoenoktém teu Blog Uab Metô http://uabmeto.blogspot.com

Sít Ok-okê neik Uab Metô Namliab Molok
ONLÊ hit tít ma tahín, síte biasa
mamoët nâko not ma hanfuaf,
somak musik instrumental onlê
Beethoven aî Mozart ini es haef
namfau ka nmuî fa hanfuaf, alaha
alat musik in hanan nmes. Nbi
Timor, neis-neis a-nbi aonbian
neontés, haef namfau hit a-tnen
piusbijól lê ka nok fa sít, ala letis
ma kasit (nbi Noemuti, hai mihín
apisut-es nâko Tôbalâ, eslê Tua
Maria Opat). Masi onnane, munî i
sít lê mabiab nok hanfuaf es nam-
fau neis. Ma hanfuaf lê mapakê
nane biasa mamnaitî nâko asíte in
molok (uab) aî tuaf anenat (s)ini.
Ntomneu mepu he tamliab uab
kuatuaf (asli), onlê Uab Metô ma
uab humaf bian, au utenab ak sít
humâ-humâ lê mamoët neik uab
kuatuaf nabeï ntulun he npanat
uab nane. Fun natuin kanan sít
alumat, uab-es nabeï nmoin ma
namlia nbi pahe ma kuane nanan,
ma to(b) ok-okê nâko liänâ ta-
lantea amnasit lof nahín, kalu sin
a-nsimakan sít, sin lof a-nsin
natuin. Nmataul nok lasi i, au kuk
umlilê fun munî i asít neik Uab
Metô fê namfau ma asinmakat a-
msâ fê esan. Nane ‘takaf alekot
mesê neu uab i in monit. Fun
henait uab-es nabeî namlia, in
musti mapakê piuta nbi in amolok
sin mepu ma monit neno-neno. Hit
musti tamlilê fun a-nbi bale-bale lê
Tbait Tenab teik Uab Metô Edisi 02, 9 Funfanû 2010☼Tkoenoktém teu Blog Uab Metô http://uabmeto.blogspot.com
Artikel
naüab Metô, fê a-nmuî asít
nua aî teun. Tafnekan he
namfau ntein. Nbi TTS, hit
tahín Sius Ottu nâko Oinlasi
lê fê natutan in mepu talantea
oras i. Neonfaukâ i msâ a-
nmuî asít feü nâko Soë, onlê
Amsal Tunliu ma in aonbian-
sin (atoni 7) esan Nekmese.
Nbi Oekusi nmuî Lindo
Casenube, Inacio Soares, ma
Adelino de Almeida. Tuaf te-
un’in i nsin neik Uab Metô
logat Oekusi. Oke-msâ a-nbi
“Sít humâ-humâ lê
mamoët neik uab
kuatuaf nabeï ntulun
he npanat uab nane.”
TTU, hit tahín asít fauk es
munî i nsin neik Uab Metô;
ese eslê Laurenzo Amaunut.
Nâko un-unû hit tahín ma tsí
“Tebe Onnana” nâko Ama-
rasi. Neu, kalu onnane, hit
nabeî ma musti tamlilê fun a-
nbi hit pahe nmuî asít namfau
es naäitî molok ma pahe in
kanan natuin sít alumat lê
namlileb hit nekak. Nâko bale-
bale lê matekâ, hit lof fê he
tafnekan ma tpao asít nâko
bale Kusâ-Man(u)lea. Masi
natuan esan Pah Belu, abitin
pisâ i msâ namolok Metô onlê
Halaman 2
Pukan Asít ‘Nekmese’ nâko Soë, TTS
Foto: Nâko Album “Tafena’ Kuan Soe”
hit; sini matekâ nak Dawan R (er).
Me kalu tkios leko-leko kanan
sít apoitin munî i, hit nabeî tak sít
munî i mamoët natuin monit
moderen ini. Nane naleok ma
ntóm fun amolok Metô sin monit
nnao natuin naomatas (kemajuan)
ma produk sení msâ mamoët
natuin. Me masi onnane, hit kaisâ
t(ap)nikan sít un-unû (tradisional)
lê mapakê nbi tofas, kbûpenâ,
mhb (ma humaf bian). Kalu hit
nabeî tapán ma tpanat sít nâko
un-unû talantea munî i, nanao hit
lof tahín meupsít in naomatas.
Haef namfau hit a-tpules ma
tâlatan atoni bian onlê solalus,
tuaf anaäplenat bian, fun sin neik
pahe in kanan, me hit t(ap)nikan
he tfe pules neu sení-tuaf, onlê
asít (mnâ ma feü), abilut (unû ma
moderen), apiusbijól (neis-neis
piusmetô), absoöt, abonet (neis-
neis neu amnaitné[l]), atenus (betî
[maû] ma tais), mhb. Tuaf amfaut
 Edisi 02, 9 Funfanû 2010 Halaman 3

>>
lê matekâ i, natuin sin mepu alekot ma amasat, ——————————————————————
neu atoni ma bifé sin hak lê namnés, ma bangsa
naäitî pahe in kanan oke-msâ a-npanat ‘maus bu- sin ok-okê nafekan nalalinen he nanaob piuta fenâ
neu naomatas sosial ma monit in level lê nale-
daya humâ-humâ, lê nabeî namneuk kalu hit t(ap)
koneis a-nbi laismerdeka amanuataneis,
nikan he tpanat sin. Natuin au tenab, sin ok-okê Fun tailasi nak Negara Anggota sin nmantaën
nabeî matekâ nak “meo apanat pahe ini ‘maus nalalinen he natisib naomatas nbi fé-upâ ma fé-
amasat” (onlê meo amakenat he npanat to(b) ma hormat universal/umum neu hak asasi mansian ma
kuan henait musu kaisâ nasík ma natau sin). laisbebas dasar sin, natuin meupbuat nekaf mesê
nok Bangsa Mapukan,
On hantobes neu tuis tuktukänâ i, au uteab Fun tailasi nak laismengerti universal ntomneu
pules ma seunbanit namfafau neu kanan asít, hak ok-okê ma laisbebas sin nane npenting ‘tebes
apiusbijól ma ameput ok-okê, lê neik sin hinet, ma- neu laismantaën i in manaoban maneö-maneö, es
onanne,
koet ma laismanekat, natutan neik nekan nok
nanan banit alekot he nafinib Pah Timor, neis-neis Majelis Umum oras i nbounun ma napoin
neu amolok Metô, in sailumat ma ‘maus upmâfenâ
humâ-humâ, lê beï-naï sin natutan nalali neu kit. Hanteab Universal ntomneu Hak Asasi Mansian
Uamnanû neu k(e)i, ameput amakoet ok-okê! Ω
Nfain-on bangsa ma negara ok-okê sin standar
Yohanes Manhitu in tuis umum neu laissukses, neik salit henait tuaf es-es
ma organisasi topukan lê namnau nít Hanteab i
Yogyakarta, 21 Funmesê 2008
namepnok natuin lalan fé-‘noinâ ma fé-hine he
Hanteab Universal ntomneu nanaob piuta laishormat neu kanan hak ma laisbe-
bas sin nane, ma natuin moët anaomatas piuta nbi
Hak Asasi Mansian level nasional ma internasional, njamin hansimot
(Universal Declaration of Human Rights) ma fé-hormat neu sin natuin lalan universal ma
efektif, nâko negara sin lê a-ntaman anggota
Hantoupus Bangsa Mapukan msâ nâko bale ok-okê nbi sin
kuasa hukum in nanan.
Fun tailasi nak hansimot neu tuafe in upan lê
nâkokoba ma hak sin lê namnés ma ka mabatas fa Pasal 1
neu mansian ok-okê nane nfain-on dasar neu lais- Kanan mansian mahonis merdeka ma nok upan
merdeka, lais’adil ma laisdame nbi pah-pinan ma hak papmesê. Sin naheun nok tenab ma nek-
nobâtemen, meü ma sin es nok es musti nfain onlê olif-tataf.
Fun tailasi nak ka tpanat ma ka tfe fa upâ neu
hak asasi mansian napoin nalail kanan moët Pasal 2
maufinu ben lê neik toäs nbi mansiane in nekan, Tuaf es-es nmuî hak ma laisbebas lê matuï ben es
ma he tmoê pah-pinan es he njail bale neu man- Hanteab i in nanan ka nok fa kecuali sâ-sâ, onlê
sian he napein laismerdeka he nabeî napoin in ras, aokpasun in warna, jender, uab/molok,
hanan ma natuin agama ma nâló nâko nekamtaus agama, politik aî tenabfuaf lê ka namnés fa, in a-
ma laiskuran mateaben on to-anâ sin lomit af- npoiném nâko bangsa ma pukan mé, in hak neu
inîsekê, ‘maus, in mahonit ma posisi humaf bian.
Fun tailasi nak aturan hukum nparlú he npanat Naik nâko nane, tuafes ka nabeî fa npesbiâ tuaf
hak asasi mansian nane henait tuafe ka mâsekê fa bian fun in posisi politik, hukum aî posisi interna-
he npil lalan moëslutuf (saruntu) on lalan sional nâko tuafes in negara aî bale, leko msâ
amunîsekê he nlawan laismaufinu ma laisfesutais, nâko negara merdeka, negara lê nabuabok natuin
Fun tailasi nak fenâ relasi biâ-benû alekot ne- sistim wali, negara-es nbi negara bian in kuasa, aî
gara es nok negara bian musti manaob piuta, natuin definisi kubelat humaf bian in nanan.
Fun tailasi nak bangsa sin lê a-njalin anggota
Bangsa Mapukan haefes a-ntein nateab a-nbi Pasal 3
Piagam Bangsa Mapukan sin palsait neu hak asasi Tuaf es-es nmuî hak neu monit, laisbebas, ma
mansian, neu mansian-es in upan ma in otan ma lais’aman neu in fuane kun.

Tbait Tenab teik Uab Metô Edisi 02, 9 Funfanû 2010☼Tkoenoktém teu Blog Uab Metô http://uabmeto.blogspot.com
 Edisi 02, 9 Funfanû 2010
>>
Pasal 4
Kaisâ nmuî tuaf es maäten aî mamoët on abhaët,
kanan laismaäten ma ‘sosâ ate-abhaët humâ-
humâ musti matalâ (mabandu).
Pasal 5
Kaisâ nmuî tuaf es masiksa aî a-nsiom moët
maufinu, nsiom moët aî mahukum natuin lalan lê
naleün mansiane in otan ma nanebet tuafe in
upan.
Pasal 6
Tuaf es-es a-nmuî hak he napeîn hansimot a-nbi
hukum matan on atoinfuaf a-nbi bale mé in a-nbin.
Pasal 7
Tuaf ok-okê namnesan a-nbi hukum in matan ma
nmuïn hak he napeinin panat hukum ini namnés-
namnés ka nok fa pilhumaf. Tuaf ok-okê nmuïn
hak he napeinin panat namnés-namnés nâko moët
pilhumaf (diskriminasi) humâ-humâ lê nasuil nok
Hanteab i ma nâko kanan hansoän lê neik lalan
neu moët pilhumaf onlê nane.
Pasal 8
Tuaf es-es a-nmuî hak he napein tulun alekôsekê 2. Hak lê i ka nabeî fa mapakê neu liüt lê manaob
nâko keutlasi nasional lê mahínleko neu kanan
taos asoet lê naleün hak dasar sin lê konstitusi aî
hukum nfe nalali neu in.
Pasal 9
Kaisâ a-nmuî tuaf es mahukû (mahekê), matahan 1. Tuaf es-es a-nmuî hak he napein kun in nasion-
ma mapolin ka nok fa lalan hukum.
Pasal 10
Tuaf es-es, a-nbi lasimnesat neu tuaf ok-okê, nmuî
hak neu keutlasi neik lais’adil ma natfei neu tuaf
amfaut ma keutlasi nane musti manaob natuin
prinsip bebas ma ka npil fa humaf, nbi fekat neu in 1. Atoni ma bifé nekânaet, ka npiô fa negara, na-
hak ma laiswajib oke-msâ nbi tuntutan pidana lê a-
ntom neu in.
Pasal 11
1. Tuaf es-es lê matuntut fun tuaf bian nabai nak
in naleün hukum, ka nsan fa talantea nmuî bukti 2. Matsaose nabeï njail kalu natuin amatsaos
neu sanat nane natuin hukum a-nbi feklasi
umum, a-nbi mé in napein jaminan ok-okê lê
maparlû he napein peisit natuin hukum.
2. Ka nabeî fa tasán tuaf tak in naleün hukum
natuin moët aî seni lê ka matekâ nak leün hu-
kum a-nbi undang-undang nasional aî interna-
Tbait Tenab teik Uab Metô Edisi 02, 9 Funfanû 2010☼Tkoenoktém teu Blog Uab Metô http://uabmeto.blogspot.com
Halaman 4
sional, oras in nanaob moët nane. Ka nabeî fa
msâ tfe hukuman (kastigu) lê a-nmâfen a-neisin
hukuman (kastigu) lê in musti nsimo oras in
nanaob moët nane.
Pasal 12
Tuafes ka nabeî fa ‘lafû-lafû a-nseol tuaf bian in
urusan pribadi, umenanan, uempenef aî in hubun-
gan sounû-sulat (korespondensi), msâ ka nabeî fa
naleün tuaf bian in laishormat ma in kanan. Tuaf
es-es nmuî hak he napein panat hukum ini neu
lasîkokê aî laisleün onlê i.
Pasal 13
1. Tuaf es-es a-nmuî hak neu laisbebas he naöin
(naneô) ma natua nbi negara es-es in nakat-sin
nanan.
2. Tuaf es-es a-nmuî hak he nasaitan negara-es,
natámnok ini negara kun, ma nmuî hak he
nfainném kun neu in negara.
Pasal 14
1. Tuaf es-es a-nmuî hak he naim ma nanaob
suaka nbi negara bian he npanton nâko liüt (he
nasaitan in negara kun).
fun kanan taos amleüt lê ka ntom fa neu politik,
aî fun moët humâ-humâ lê ka nmatóm fa nok
Bangsa Mapukan in salit ma dasar.
Pasal 15
alitas (tamtopahmé).
2. Kaisâ nmuî tuaf es mâsekê (mapaksa) he npo-
lin in nasionalitas aî matulek kalu in he nsek
kun in nasionalitas.
Pasal 16
sionalitas aî agama, nmuî hak he nmatsaon
(nmafé-nmamoen) ma nahakeb umênakaf. Sin
a-nmuïn hak namnés a-nbi laismatsaos (mafét-
mamonet), nbi oras fê natuan nabuan on mone
ma fé oke-msâ a-nbi oras sin nuasin nmaseikin.
nua’in sin pilit bebas kun ma sin fekat maneö-
maneö kun.
3. Umenanan nfain-on nekafmesê alamia ma fun-
damental nâko topukan ma nmuî hak he napein
panat nâko topukan ma Negara.
 Edisi 02, 9 Funfanû 2010 Halaman 5

>>
Pasal 17 Pasal 23
1. Tuaf es-es a-nmuî hak he nmuï ‘maus, neu in 1. Tuaf es-es a-nmuî hak he nmuî mepu, nbebas
nmés aî nabua nok tuaf bian. he npil kun in mepu, nmuî hak neu sarat laisbu-
2. Ka nabeî fa tasík kalan-kalan tuafes ini ‘maus ruh sin lê adil ma naleok, ma nmuî hak he ma-
natuin lalan kamaneö. panat nâko laiskamamepû.
2. Tuaf es-es, ka nok fa pilhumaf, a-nmuî hak he
Pasal 18 napein baen namnés neu mepu lê namnés.
Tuaf es-es a-nmuî hak neu laisbebas he nmuî 3. Tuaf es-es lê nanaob mepu a-nmuî hak neu
tenab, nekmeü ma agama; lê i natámnok laisbebas baen adil ma naleok lê a-njamin in monit ma
he nsek in agama aî in laistoes, ma laisbebas he umenanan, monit-es lê naleok neu mansian
nabenon in agama aî laistoes nane neik nânoinâ, maüpâ, ma kalu nparlú napeini ntein panat
nanaobe, ma nönen oke-msâ a-nmoê natuine, leko sosial humaf bian.
nmés aî nabua nok tuaf bian, nbi matâ-matâ aî a- 4. Tuaf es-es a-nmuî hak he nahakeb ma ntam-
nbi in bal(n)e kun. neu serikat ameput he npanat in laispenting sin.

Pasal 19
Tuaf es-es a-nmuî hak neu laisbebas he napoin
kun in tenab; lê i natámnok laisbebas he nateabe
ka nok fa senib, ma he naim, he nsiom ma nafinib
informasi ma tenabfuaf natuin media sâ-sâ ma ka
npiô fa nakat (pah).
Pasal 20
1. Tuaf es-es a-nmuî hak neu laisbebas he nabua
ma napúk neik lalan dame.
2. Kaisâ a-nmuî tuaf es mâsekê he ntam neu
atoinpukan es in nanan.
Pasal 21
1. Tuaf es-es a-nmuî hak he natae ma natuin ple-
nat a-nbi in pah, natuin lalan langsung aî natuin
wakil-sin lê mapilî ka nok fa laismâsekê.
2. Tuaf es-es a-nmuî hak neu baelsonâ lê namnés
he mamnaitî aî mapilî nfain-on ahukuplenat a-
nbi in pahe kun.
3. To(be) in lomit musti nfain dasar neu anaäple-
nat in kuasa; lomit i musti mateab a-nbi pemilu
lê manaob natuin oras lê maätur ma natuin nek- 1. Tuaf es-es a-nmuî hak he naskól. Lasiskól
mutî ma lê manaob natuin hak pilit umum ma ka
npil ma humaf, msâ natuin nonâ hanaf rahasia
aî natuin lalan bian lê njamin laisbebas neu
nonâ hanaf nane.
Pasal 22
Tuaf es-es, on anggota topukan mesê, a-nmuî hak 2. Lasiskól musti manaob he tapein naomatas pri-
he napein jaminan sosial ma hak he nanaob in hak
ekonomi, sosial ma budaya lê maparlû neu in upan
ma naomatas bebas neu in pribadi kun natuin
usaha nasional sin ma meupbuat internasional, ma
ntom nok organisasi ma negara es-es ini ‘maus.
Pasal 24
Tuaf es-es a-nmuî hak he napein snasat ma libur,
natámnok batas-batas alekot neu oras mepu ini
ma neonlibur lê maätur natuin oras, ma nsiom
baen (neu in mepu).
Pasal 25
1. Tuaf es-es a-nmuî hak he napein taraf monit lê
a-njamin aominâ ma monit-alekot neu in pribadi
ma in umenanan, natámnok mnahat, aptais,
ume ma panat he aominâ-aoleko oke-msâ
servis sosial lê maparlû, ma nmuî hak neu jami-
nan nbi oras in ka nmuî fa mepu, nmouf menas,
a-njail cacat/aone namleû nu-nfin, nbaun, nam-
nais nu-nfin aî ntom malasa mnaimloit bian fun
moët manenû humaf bian.
2. Ainaf ma liänâ sin nmuïn hak he napeinin palolit
ma tulun istimewa. Liänâ-sin, leko mahonis fun
kabin ma kamakabin, musti napeinin panat
sosial namnés.
Pasal 26
musti gratis, masi manaob neu baha skól baun
ma skól dasar ini. Lasiskól musti njail laiswajib
neu ok-okê. Lasiskól teknik ma jurusan ini musti
mafaï umum neu tuaf ok-okê, ma ‘noinâ level
amnanut ini musti nädil ma ntean tuaf amfaut,
natuin sekau es nabeï ntam.
badi amanuâsekê ma namepan rasa fé-hormat
he hak asasi mansian sin ma laisbebas dasar.
Lasiskól musti nanaob piuta laismengerti es nok
es, toleransi ma laismasobâ nbi bangsa, pukan
ras ma agama sin tnankin, msâ musti nanaob
aktivitas Bangsa Mapukan nbi in mepu he

Tbait Tenab teik Uab Metô Edisi 02, 9 Funfanû 2010☼Tkoenoktém teu Blog Uab Metô http://uabmeto.blogspot.com
 Edisi 02, 9 Funfanû 2010 Halaman 6

>>
npanat laisdame.
3. Ainaf-amaf nmuïn hak utama he npil lasiskól Baithe neno
humaf mé neu sin anah-sin. unû
‘Tolfatu Bab
e
Pasal 27
kaisâ mahake l
b he
1. Tuaf es-es a-nmuî hak he nbebas natuin to(be) nbi pah-pina
n
in monit budaya, he ntamis laissení dan nbait alaha molok
nok tuaf bian laishine in naomatas ma ‘lekon. mesê.
2. Tuaf es-es a-nmuî hak he napein panat neu in
laispenting moral ma material lê ném nâko pro-
duksi ilmia, meupsastra ma laissení lê in
napeini. Au uüab/umolok…
Saya berbicara…
Pasal 28
Ha’u ko’alia…
Tuaf es-es a-nmuî hak neu aturan sosial ma inter- Beta omong…
nasional lê a-nfe baelsonâ henait hak ma laisbe- Aku ngomong…
bas sin lê matuï ben es Hanteab i in nanan nabeî I speak…
matisib ok-okê. Je parle…
Hablo…
Pasal 29 Falo…
1. Tuaf es-es a-nmuî laiswajib neu bale mesleko Parlo…
nbi mé in napein taubsonâ he nanaob in monit Mi parolas…
lekleok ma neik laisbebas. Loquo…
2. Lekâ nanaob in hak ma laisbebas sin nane, tuaf Ich spreche…und jetzt
es-es musti natuin alaha definisi-sin lê matekâ
a-nbi undang-undang neik salit mesê he njamin mir ist schwindlig!
hansimot ma fé-hormat alekot neu tuaf bian in
hak ma laisbebas, ma he natisib sarat adil a-nbi
laismoral, tuin’aturan ma monit-alekot umum ini
nbi topukan demokratis. ‘Maus Humaf Bian : Koroleli
3. Hak ma laisbebas ia’in masi onmé msâ ka na-
beî fa nasulin nok Bangsa Mapukan in salit ma
dasar.

Pasal 30
Ka nmuî fa hanfuaf a-nbi Hanteab i in nanan es
nabeî maötab he nfe hak neu Negara, tuaf pukan
aî tuafes he nok neu aktivitas sâ-sâ aî moët lê
naleün hak ma laisbebas sin lê matuï ben es
Hanteab i in nanan.

Yohanes Manhitu es nasoni neu Uab Metô

Yogyakarta, 23 Funtenû 2009

Koroleli nbi Kuan Fatumuti, Noemuti, TTU.

Foto: Yohanes Manhitu, 2006

Tbait Tenab teik Uab Metô Edisi 02, 9 Funfanû 2010☼Tkoenoktém teu Blog Uab Metô http://uabmeto.blogspot.com
 Varia : Humâ-Humâ Ntomneu Uab Metô Halaman 7

Hanfualeko neik Uab Metô ma Labit

Nâko: Yohanes Manhitu

1. Atoni lê naäibon nâko hine npaumaken nok pah mâmuït in enon. Orang yang menjauhi
pengetahuan adalah orang yang sedang memasuki gerbang kerajaan kemiskinan.
2. Ekna abakat a-msâ musti nânoin’on he napein sukses. Bahkan seorang pencuri pun harus
belajar untuk mencapai keberhasilan.
3. Ekna kol-anâ lê malekamnanî he natpene msâ musti nânoin’on he npaek ninen. Bahkan
anak burung yang ditakdirkan untuk terbang pun harus belajar untuk menggunakan sayapnya.
4. Hafal hanfuaf feü mesê neno-neno namnés nok a-tmakoe he tatám loimnatû pisâ mesê neu
loitebalan. Menghafal sebuah kata baru setiap hari sama dengan rajin memasukkan sekeping
uang emas ke dalam celengan.
5. Hinmolok nane tiket farei (gratis) he tahín molok tuaf nane sekau. Pengetahuan bahasa
merupakan tiket gratis untuk mengenal siapa pemiliknya.
6. Kaisâ maim hine onlê tuaf lê nanaob mepu mâsekê [banit mapaksa]. Hindarilah belajar
laksana orang yang menjalani kerja paksa.
7. Maf an-anâ neik lolef buâ ‘naek in hanan. Lidah yang kecil menyuarakan otak yang besar.
8. Maim hine onlê amonot; muneöp on ahinat. Belajarlah seperti orang bodoh; berpikirlah
sebagai orang pandai.
9. Maim hine onlê ho msae sepeda meiki mlilê a-nbi noknokâ. Ho of mumlilê. Belajarlah seperti
kaubersepeda gembira di pagi hari. Niscaya akan menyenangkan.
10. Mönen ma mmaim hine onlê nokâ ho lof a-msibuk mûsek’om ma ka munaobe fa. Berdoa
dan belajarlah seakan-akan kamu akan terlampau sibuk untuk melakukannya besok.
11. Msab ho meno neu hine meik tua-anggur hine, masi rasa menû. Hilangkanlah dahaga ingin
tahumu dengan anggur pengetahuan, walaupun terasa pahit.
12. Mu’ét man buku halaman mesê. Sekau nahín lof a-nmuî sinmakat he mail mosoup halaman
biakin. Tataplah satu halaman buku. Siapa tahu akan timbul hasrat untuk menatap halaman-
halaman yang tersisa.
13. Tuaf lê ka nloim fa he naim hine, maneone in nekne ka nbê fa nak in a-nmoin. Ma, masi in
nak in fê a-nmoin, maneone in ka nahín fa nak in a-moin ‘tebtebes aî kahâ. Orang yang
enggan belajar sesungguhnya tidak sadar bahwa ia hidup. Dan, kendati ia mengatakan bahwa ia
masih hidup, sejatinya ia tak tahu apakah ia benar-benar hidup atau tidak.
14. Uabe nabeï njail oni ma laso nbi detik mesê. Mpantom! Bahasa bisa menjadi madu dan racun
pada detik yang sama. Waspadalah!

Yogyakarta, 11 Funboësammesê 2002

Tbait Tenab teik Uab Metô Edisi 02, 9 Funfanû 2010☼Tkoenoktém teu Blog Uab Metô http://uabmeto.blogspot.com
 Sastra : Puisi ma Uabatlekâ Halaman 8

Puisi
Mpanat paku he npin nabala Jagalah pelita agar tetap menyala

Nâko: Yohanes Manhitu Karya: Yohanes Manhitu

Anin pah-pinan i lof ka nabeî fa makain Angin dunia ini tak ‘kan bisa dihentikan
Ma nautus nabeî natból nokaskeken. Dan puting beliung bisa muncul tiba-tiba.
Es onnane, mpanat ho paku he npin Karena itu, jagalah pelitamu agar bernyala
He ntanâ lalan neu bale mafnekan Untuk menerangi jalan ke tempat terjanji

Haef-haef ho paku onlê he nmaet Berkali-kali pelitamu nyaris padam

Fun minâ he okê aî anin namép. Karena minyak ‘kan habis atau angin kencang.
Me lablaba he muheun mufanî Tapi segeralah mengisinya kembali
Ma mukín mane nâko anin in fún Dan lindungi pelitamu dari terpaan angin

Lalan fê namnaun ma anin nabala Jalan masih panjang dan angin terus meniup
Ma in naim piuta he nâmaet paku Dan ia tetap berusaha memadamkan pelita
Lê nasoin ko nâko meisökan ‘naek Yang menyelamatkanmu dari gulita besar
Nbi lalan neu ho bale mafnekan Di jalan ke tempatmu yang terjanji

Mpanat ho paku he npin nabala Jagalah pelitamu agar tetap menyala

Masi anin humâ-humâ he nâmate Biarpun bermacam angin ingin memadamkannya
Neik fut amepat ma slutuf manenû, Dengan tiupan keras dan keributan yang hebat
Fun ala ho es paku in apanat alekot Karena kau sajalah penjaga yang baik bagi pelitamu

Yogyakarta, Funhâ [April] 2008

Uabatlekâ
Onlê poese nbi fatu ‘bolan.
Artinya: “laksana udang di lubang batu”. Sindiran terhadap orang
yang goyah pendiriannya. Kadang timbul, kadang tenggelam.
(Yohanes Manhitu es nabuab)

Neu totis ma komentar ntomneu media i, msounû email neu

ymanhitu@yahoo.com

Tbait Tenab teik Uab Metô Edisi 02, 9 Funfanû 2010☼Tkoenoktém teu Blog Uab Metô http://uabmeto.blogspot.com