You are on page 1of 13

Anatomi Blok 1.

5
Bismillahirrahmanirrahim….

SPINAL CORD & PERIPHERAL NERVE


Pembagian Sistem Saraf

 Anatomis
Diencephalon
Cerebrum
Mesencephalon
Encephalon Truncus cerebri
Pons
SNC Cerebellum
Medulla oblongata
Medulla spinalis
SN

Nervi craniales (N I-XII)

SNP C–8
T – 12
Nervi spinales L–5
S–5
Co – 1

 Fungsional
SN Somatis
SN SN Parasimpatis
SN Otonom/Visceral
SN Simpatis

MEDULLA SPINALIS 1. Spatium subarachnoid


 Termasuk sistem saraf pusat di antara piamater & arachnoid mater
 Terletak di dalam canalis vertebralis berisi CSF
 Dari decussatio pyramidum – setinggi L1-2 Cisterna lumbalis: pelebaran spatium
 conus medullaris  filum terminale subarachnoid pada regio lumbal yang
 Saat embrio, medulla spinalis mengisi semua berakhir sampai setinggi S2
canalis vertebralis 2. Spatium subdural
 Selaput meninges pelapis medulla spinalis di antara arachnoid mater & duramater
(profunda ke superficial): berisi lymph-like fluid
1. Piamater, melekat sangat erat pada 3. Spatium epidural
medulla spinalis di sebelah luar duramater
2. Arachnoid mater berisi plexus venosus & lemak areolar
3. Duramater, paling tebal  Lig. denticulatum, ligamen yang merupakan
 Ruangan penebalan dari piamater (menghubungkan
piamater & duramater) yang memfiksasi
1
medulla spinalis agar tetap berada di tengah badan sel saraf yang ada di bagian sacral
canalis vertebralis, (parasimpatis)
berjumlah 22  Nucleus intermediolateralis
 Conus medullaris badan sel saraf yang ada di bagian
ujung akhir medulla spinalis setinggi L1-2 thoracolumbal (simpatis)
 Filum terminale Terletak pada cornu laterale, ada di
jaringan ikat yang melekatkan medulla sepanjang T1 - L3
spinalis ke coccyx  Dural root sleeves: lapisan duramater di
 Cauda equina medulla spinalis yang juga menyelubungi
kumpulan serabut saraf spinalis dari bagian radix dorsal berserta ganglion spinalis dan
conus medullaris, bentuknya seperti ekor radix ventral
kuda
Terbentuk cauda equina karena NERVUS SPINALIS
perkembangan vertebrae lebih cepat  Ada 31 pasang yang terdiri atas:
daripada medulla spinalis 1. 8 pasang cervical
 Pelebaran medulla spinalis 2. 12 pasang thoracal
1. Intumescentia cervicalis: pelebaran di 3. 5 pasang lumbal
bagian cervix  inervasi extremitas atas 4. 5 pasang sacral
2. Intumescentia lumbalis: pelebaran di 5. 1 pasang coccygeal
bagian lumbal  inervasi extremitas  Keluar dari foramen intervertebralis sesuai
bawah dengan namanya
1. Pars cervical: nama nervus spinalis sesuai
Pada potongan horizontal medulla spinalis: dengan vertebra di bawahnya, karena N.
 Substansia grisea spinalis C1 keluar di antara basis cranii &
berbentuk seperti huruf H/kupu2, os. atlas
terdiri atas kumpulan badan saraf Ex: N. spinalis C6 keluar lewat foramen
1. Cornu anterior (bagian substansia grisea intervertebralis di antara VC5 & VC6
yang lebih lebar di depan)  columna 2. Pars thoracal – coccygeal: nama nervus
grisea anterior mengikuti vertebra di atasnya
2. Cornu posterior (bagian sunstansia Ex: N. spinalis T3 keluar lewat foramen
grisea yang lebih sempit di belakang)  intervertebralis di antara VT3 & VT4
columna grisea posterior  Ganglion spinale: bersifat sensorik, terletak
3. Cornu laterale columna grisea di pediculus arcus vertebra (bagian dorsal) &
lateralis masih di dalam canalis vertebralis
 Substansia alba  Radix dorsal/posterior (sensoris): serabut2
melingkupi substansia grisea saraf dari ganglion spinalis masuk ke medulla
1. Funiculus anterior/columna alba antor spinalis (sensorik)
2. Funiculus posterior/columna alba postor Processus centralis (arah cornu posterior)
3. Funiculus lateralis/columna alba Processus peripheral (arah nervus spinalis)
lateralis  Radix ventral/anterior (motoris): serabut2
 Fissura medianus anterior saraf yang keluar dari medulla spinalis
 Sulcus medianus posterior  Radix dorsal & ventral akan membentuk
 Sulcus lateralis anterior/anterolateral nervus spinalis  melalui foramen
 Sulcus lateralis posterior/posterolateral intervertebralis
 Sulcus intermedius posterior, hanya  Ramus anterior (lebih besar) merupakan
terdapat pada segmen cervical cabang utama dan akan membentuk plexus
 Canalis centalis  Ramus posterior
saluran yang terdapat di tengah substansia  Ramus meningealis  inervasi meninges
grisea, berisi CSF (cerebrospinal fluid)
 Nucleus intermedius
2
3
Autonomic Nerve Pathway

SIMPATIS

4
 Nucleus intermediolateralis level yang sama (tidak bersinaps di sini)
badan sel saraf preganglion  ganglion paravertebralis pada level di
 Keluar dari segmen thoracolumbal (T1-L3) atas/bawahnya (bersinaps)  ramus
 Ganglion paravertebralis (tuncus communicans grisea  bergabung
simpaticus) dengan ramus anterior
terdapat di kanan kiri medulla spinalis, 3. Axon hanya lewat ganglion
tempat berganti badan sel saraf simpatis  paravertebralis tanpa bersinaps,
langsung menginervasi organ2 kemudian munuju ganglion
- Ganglion cervicale superior, media, et prevertebrale untuk bersinaps
inferior nervus spinalis  ramus communicans
- Ganglion thoracal alba  ganglion paravertebralis (tidak
- Ganglion lumbal bersinaps di sini)  serabut saraf
- Ganglion sacral preganglion (N. splanchnicus)  ganglion
- Ganglion impar (coccygeal) prevertebralis (bersinaps)  serabut
 Ganglion paravertebralis yang ada di kanan saraf postganglion
kiri pars cervical dan sacral tidak
berhubungan langsung dengan nervus
spinalis cervicalis & sacralis, tetapi
berhubungan dengan ganglion  Serabut saraf preganglion
paravertebralis di atas & di bawahnya segmen T 6-9 N. splanchnicus mayor
 Ganglion paravertebrale: dari setinggi segmen T 10-12 N. splanchnicus minor
cervical sampai setinggi coccyg segmen L 1-3 N. splanchnicus lumbalis
 Ganglion prevertebrale:  Efek simpatis  fight-or-flight response
- Ganglion coeliacus
- Ganglion mesenterica superior PARASIMPATIS
- Ganglion mesenterica inferior  Nucleus intermedius
 Ramus communicans alba badan sel saraf preganglion
serabut preganglionic pada simpatis,  Keluar dari segmen craniosacral
semua bermyelin  alba, (nervus cranialis III, VII, IX, X dan S2-4)
hanya pada segmen T1-L3  parasimpatis tidak berganti badan sel di
 Ramus communicans grisea ganglion paravertebralis maupun ganglion
serabut postganglionic, tidak bermyelin, prevertebralis  langsung menuju organ 
selalu ada tiap segman berganti badan sel di dekat organ
 Serabut saraf preganglion simpatis (axon)  Serabut saraf preganglion
berhubungan dengan neuron postganglion segmen S2-4 N. splanchnicus pelvici
melalui 1 dari 3 jalur:  Efek parasimpatis  rest and digest
1. Axon bersinaps di ganglion
paravertebralis yang pertama kali
dicapai
nervus spinalis  ramus communicans
alba  ganglion paravertebralis
(bersinaps)  ramus communicans
grisea pada level yang sama 
bergabung dengan ramus anterior 
inervasi vasa darah & glandula sudorifera
2. Axon naik/turun ke ganglion
paravertebralis di level atas/bawahnya
sebelum bersinaps
nervus spinalis  ramus communicans
alba  ganglion paravertebralis pada
5
Peripheral Nervous System
Nn. Craniales

 Sensorik (afferent)
1. GSA (general somatic afferent) N V, N IX, N X
sensoris kulit dan membran mukosa
2. GVA (general visceral afferent) N IX, N X
glandula parotidea, glomus caroticum, sinus caroticus, auris media, pharynx, larynx, trachea,
bronchus principalis, pulmo, cardio, esophagus, gaster, intestinum sampai flexura coli sinistra,
dll
3. SSA (special somatic afferent) N II, N VIII
penglihatan, pendengaran, keseimbangan
4. SVA (special visceral afferent) N I, N VII, N IX, N X
pengecap dan penghidu

 Motorik (efferent)
1. GSE (general somatic efferent) N III, N IV, N VI, N XII
otot lurik orbita dan lingua
2. GVE (general visceral efferent) N III, N VII, N IX, N X
parasimpatis
3. SVE (special visceral afferent) N V3, N VII, N IX, N X, N XI
otot branchiomerik  otot larynx, pharynx, palatum molle, mastikasi, dan ekspresi wajah

Modalita
NC. Nama Tipe Fungsi
s
I Olfactorius Sensoris SVA Penciuman
II Opticus Sensoris SSA Penglihatan
GSE Gerakan bulbus oculi: [LR6(SO4)3]
III Oculomotorius Motor GVE Parasimpatis: m. ciliaris  akomodasi lensa,
m. sphincter pupil  miosis
IV Trochlearis Motor GSE Gerakan bulbus oculi: [LR6(SO4)3]
V Trigeminus
V(1) Ophthalmicus Sensoris GSA Sensasi dari bulbus oculi, scalp anterior, upper face
V(2) Maxillaries Sensoris GSA Sensasi dari cavum nasi – sinus, palatum, mid face,
gigi maxilla
V(3) Mandibularis Mixed SVE Otot mastikasi, m. tensoris tympani
GSA Sensasi dari dagu, pelipis, cavum oris, lidah, TMJ
(temporomandibular junction), gigi mandibula,
telinga, propriosepsi dari otot mastikasi
VI Abducens Motor GSE Gerakan bulbus oculi: [LR6(SO4)3]
VII Facialis Mixed SVE Otot wajah, m. stapedius (auris media)
6
GVE Parasimpatis: gland. lacrimalis, nasalis, palatina,
submandibularis, sublingualis
SVA Rasa: ⅔ anterior lidah
VIII Vestibulocochlearis Sensoris SSA Pendengaran, keseimbangan
GSA Sensasi dari auris externa
GVA Sensasi dari oropharynx, ⅓ posterior lidah, carotid
body and sinus)
IX Glossopharyngeus Mixed
SVA Rasa: ⅓ posterior lidah
SVE Otot: m. stylopharyngeus
GVE Parasimpatis: gland. parotis
GSA Sensasi dari auris externa
GVA Sensasi dari larynx, hypopharynx, cor, pulmo,
viscera abdomen
X Vagus Mixed SVA Rasa: regio epiglottis, hypopharynx
SVE Otot larynx, pharynx (phonasi, menelan)
GVE Parasimpatis: myocardium; otot dan kelenjar
foregut – midgut: aktivitas intestinal
XI Accessories Motor SVE M. sternocleidomastoideus, m. trapezius
XII Hypoglossus Motor GSE Otot lidah dan gerakannya

Tempat keluar pada


NC. Tempat keluar pada otak Inti
basis cranii
N. I Bulbus olfactorius  tractus Lamina et foramina (SVA)
olfactorius  trigonum cribrosa
olfactorium  striae
olfactoriae medialis et lateralis
 area parolfactoria (medial);
uncus (lateral)
Rhinencephalon
N. II Chiasma opticum  tractus Canalis opticus (SSA)
opticus  CGL  radiatio
optica  area striata
N. III Pedunculus cerebri (sisi dalam) Fissura orbitalis supor Nucl. N. III (GSE)  colliculus supor
Nucl. oculomotorius accessorius
(GVE)  ganglion ciliare
N. IV Di bawah colliculus infor Fissura orbitalis supor Nucl. N. IV (GSE)  colliculus infor
N. V Tepi samping pons Nucl. principalis et spinalis N. V
N. V(1) Fissura orbitalis supor (GSA)
N. V(2) Ganglion trigeminale For. rotundum Nucl. motorius N. V (SVE)

7
N. V(3) For. ovale  pons
N. VI Antara pons – pyramis Fissura orbitalis supor Nucl. N. VI (GSE)  colliculus
(kanan-kiri for. caecum) facialis
N. VII Angulus pontocerebellaris MAI (meatus Nucl. N. VII (SVE)  colliculus
acusticus internus) facialis
Nucl. salivatorius supor (GVE)
Nucl. solitarius (SVA)
N. Angulus pontocerebellaris MAI Nucl. cochleares et vestibulares
VIII (SSA)
 tuberculum acusticum
N. IX Sulcus postolivarius For. jugulare Nucl. ambiguus (SVE)
Nucl. spinalis N. V (GSA)
Nucl. solitarius (SVA & GVA)
Nucl. salivatorius infor (GVE)
N. X Sulcus postolivarius For. jugulare Nucl. ambiguus (SVE)
Nucl. spinalis N. V (GSA)
Nucl. solitarius (SVA & GVA)
Nucl. dorsalis N. X (GVE) 
trigonum n. vagi
N. XI Sulcus postolivarius For. jugulare Nucl. ambiguus et nucl. N. XI (SVE)
N. XII Sulcus preolivarius Canalis nervi Nucl. N. XII (GSE)  trigonum n.
hypoglossi hypoglossi
* Keterangan:  = setinggi

Nn. Spinales

PLEXUS
 Plexus cervicalis C1-4
 Plexus brachialis C5-T1
 Plexus lumbalis L1-4
 Plexus sacralis L4-S3
 Plexus sacrococcygeal S4-Co1

Plexus Brachialis

8
9
Dari radix
 N. phrenicus (C3-C5)  diafragma
 N. dorsalis scapula  M. rhomboideus major, M. rhomboideus minor, M. levator scapula
 N. thoracicus longus  M. serratus anterior
Dari truncus
 N. suprascapularis  M. supraspinatus, M. infraspinatus
10
 N. subclavius  M. subclavius
Dari fasciculus lateral
 N. pectoralis lateralis  M. pectoralis major
Dari fasciculus posterior
 N. subscapularis superior  M. teres major et minor
 N. thoracodorsalis  M. latissimus dorsi
 N. subscapularis inferior  M. subscapularis
Dari fasciculus medial
 N. pectoralis medialis  M. pectoralis major et minor
 N. cutaneus brachii medialis  regio brachii
 N. cutaneus antebrachii medialis  regio antebrachii
Nervus terminal
 N. musculocutaneus  otot kompartemen anterior regio brachii (M. biceps brachii caput longum et
brevis, M. brachialis, M. coracobrachialis)
 N. axillaris  M. deltoideus, M. teres minor
 N. radialis  semua otot kompartemen posterior regio brachii & antebrachii (otot-otot extensor)
 N. medianus  sebagian besar otot kompartemen anterior regio antebrachii (otot-otot flexor), M.
thenar
 N. ulnaris  M. flexor carpi ulnaris, ½ medial M. flexor digitorum profundus, sebagian besar otot
intrinsik tangan
Plexus Lumbalis

 N. iliohypogastricus
 N. ilioinguinalis
 N. genitofemoralis (ramus genitalis et
ramus femoralis)
 N. cutaneus femoris lateralis
 N. obturatorius  otot kompartemen
medial regio femoris (otot-otot
adductor)
 N. femoralis  otot kompartemen
anterior regio femoris (M. quadriceps
femoris)

Plexus Sacralis

 N. gluteus superior  M. gluteus medius et


minimus
 N. gluteus inferior  M. gluteus maximus

11
 N. ischiadicus  otot kompartemen posterior regio femoris et cruris
1. N. fibularis (peroneus) communis
a. N. fibularis profundus  otot kompartemen anterior regio cruris
b. N. fibularis superficialis  otot kompartemen lateral regio cruris
2. N. tibialis  otot kompartemen posterior regio cruris

Tambahan: dermatom…

12
Referensi: rangkuman 1.5 dr. Jun, Gray’s, KLM, Sobotta, buku2 neuroanatomi, dll

Terima kasih untuk dr. Jun & dr. Indra atas semua masukannya ^^
Maaf masih banyak kekurangan….
-13.55 WIB, 01/04/10-

13

You might also like