Professional Documents
Culture Documents
είσαστε εσείς αλλά ζει σ' ένα πλανήτη που λέγεται Γη, με ομιχλώδη βουνά, γόνιμα
χωράφια, πολυάνθρωπες πόλεις σ' ένα ηλιακό σύστημα με 8 άλλους πλανήτες; Η ζωή
αυτού του προσώπου είναι ως τώρα ίδια με τη δική σας από κάθε άποψη. Αλλά ίσως
αυτός ή αυτή, τώρα αποφασίζει να παρατήσει αυτό το άρθρο ενώ εσείς συνεχίζετε να
διαβάζετε.
Η ιδέα για ένα δικό σας αντίγραφο μοιάζει παράξενη και απίθανη αλλά φαίνεται ότι θα
πρέπει να συμφιλιωθούμε μαζί της γιατί υποστηρίζεται από αστρονομικά δεδομένα. Το
απλούστερο και πιο διαδεδομένο κοσμολογικό μοντέλο σήμερα, προβλέπει ότι έχετε
ένα δίδυμο σ' ένα γαλαξία σε απόσταση περί τα (10 στην 10 28 ) μέτρα από εδώ. Η
απόσταση είναι τόσο μεγάλη ώστε δεν ανήκει καν στην περιοχή που παρατηρούν οι
αστρονόμοι, αλλά αυτό δεν κάνει τον δίδυμο εαυτό σας λιγότερο πραγματικό. Για το
πως εκτιμάται η απόσταση αυτή θα μιλήσουμε στο δεύτερο μέρος του άρθρου. Σε
πολύ πιο μακρινές αποστάσεις από αυτήν υπάρχουν ολόκληρα Σύμπαντα, αντίγραφα
του δικού μας. Η εκτίμηση αυτή προκύπτει από στοιχειώδεις πιθανότητες και δεν
προϋποθέτει καν τις προτεινόμενες ιδέες της σύγχρονης φυσικής. Μόνο την άποψη ότι
ο χώρος είναι άπειρος ή τουλάχιστον αρκούντως τεράστιος σε μέγεθος και
ομοιόμορφα γεμάτος με ύλη. Αυτά λέγονται παράλληλα Σύμπαντα επιπέδου Ι. Δείτε
σχετικά την σημείωση στο τέλος του 1ου μέρους.
Κάτι τέτοιο φαίνεται να επιβεβαιώνεται από τις παρατηρήσεις. Σε άπειρο χώρο, ακόμα
και τα πιο απίθανα γεγονότα πρέπει να συμβαίνουν κάπου. Υπάρχουν άπειροι άλλοι
κατοικήσιμοι πλανήτες, οι οποίοι περιλαμβάνουν όχι ένα αλλά άπειρους με κατοίκους
που έχουν όμοια εμφάνιση με τη δική μας, όνομα και μνήμες όπως εσείς που έχουν
ακολουθήσει όλες τις επιλογές που ακολουθήσατε και εσείς στη ζωή σας.
Πιθανόν δεν θα δείτε ποτέ τους άλλους εαυτούς σας. Η πιο μεγάλη απόσταση που
μπορείτε να δείτε είναι η απόσταση που μπόρεσε να ταξιδέψει το φως κατά τα 14
δισεκατομμύρια χρόνια αφότου συνέβη το Big Bang. Το πιο μακρινό ορατό
αντικείμενο είναι τώρα περίπου στα 4 X 1026 μέτρα μακριά μας, μια απόσταση που
ορίζει το παρατηρήσιμο Σύμπαν μας. Το μέγεθος αυτό λέγεται και όγκος Hubble, ή
ορίζοντας παρατήρησης ή και απλά το Σύμπαν μας. Όμοια το Σύμπαν των δίδυμων
εαυτών σας είναι σφαίρες του ίδιου μεγέθους με κέντρα τους δικούς τους πλανήτες.
Πρόκειται για τα πιο άμεσα παραδείγματα παράλληλων Συμπάντων. Κάθε Σύμπαν είναι
απλά ένα μικρό μέρος ενός μεγαλύτερου Πολυσύμπαντος.
Με αυτόν όμως τον ορισμό του Σύμπαντος θα περίμενε κανείς η έννοια του
Πολυσύμπαντος ν' ανήκει στη σφαίρα της μεταφυσικής. Η διάκριση μεταξύ φυσικής
και μεταφυσικής είναι στο αν μια θεωρία είναι ελέγξιμη πειραματικά, άσχετα αν
ακούγεται παράδοξη ή περιέχει μη παρατηρήσιμες ποσότητες. Τα σύνορα της φυσικής
έχουν βαθμιαία διευρυνθεί ώστε να περιλαμβάνουν όλο και πιο αφηρημένες έννοιες
όπως η σφαιρική Γη, τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία, η επιβράδυνση του χρόνου στις
υψηλές ταχύτητες, η κβαντική υπέρθεση, ο καμπύλος χώρος και οι μαύρες τρύπες.
Κατά τα τελευταία χρόνια και η ιδέα του Πολυσύμπαντος μπήκε σ' αυτή τη λίστα.
Στηρίζεται σε καλά ελεγμένες θεωρίες όπως η Σχετικότητα και η Κβαντομηχανική, και
ικανοποιεί όλα τα βασικά κριτήρια μιας εμπειρικής επιστήμης. Κάνει προβλέψεις και
μπορεί να τροποποιηθεί. Οι επιστήμονες έχουν συζητήσει 4 διαφορετικούς τύπους
παράλληλων Συμπάντων. Η ερώτηση κλειδί δεν είναι αν το Πολυσύμπαν υπάρχει αλλά
πόσα επίπεδα έχει.
Σημείωση: Ο αριθμός (10 στην 10118 ) μέτρα προκύπτει ως εξής. Το Σύμπαν μας εκτιμάμε ότι έχει
περίπου 10118υποατομικά σωματίδια που απαρτίζουν την ύλη, τα πρωτόνια και τα νετρόνια. Το πλήθος
όλων των δυνατών καταστάσεων που μπορούμε να σκεφτούμε ότι φτιάχνονται μ' αυτά τα σωματίδια
είναι 2 στην 10 118 διαφορετικές διατάξεις, που αριθμητικά προσεγγίζονται ως 10 στην 10 118 . Το 2
προκύπτει αν ληφθεί υπ' όψιν ότι το καθένα από αυτά τα σωματίδια μπορεί να υπάρχει ή να μην
υπάρχει σ' αυτές τις διατάξεις. Ο καθένας από αυτούς τους συνδυασμούς αντιπροσωπεύει και ένα
διαφορετικό Σύμπαν που φτιάχνεται με τα σωματίδια αυτά. Αν θέλουμε να συναντήσουμε ένα Σύμπαν
πανομοιότυπο με το δικό μας θα πρέπει να βρεθούμε σε μια απόσταση πέρα από όλους αυτούς τους
συνδυασμούς όπου θα έχουμε και επανάληψη αυτών των Συμπάντων. Δηλαδή να πάμε σε μια
απόσταση της τάξης των (10 στην10 118 )φορές την διάμετρο του Σύμπαντος που είναι της τάξης των
4X1026 μέτρα . Το γινόμενο αυτό είναι περίπου ίσο με 10 στην10 118 ) μέτρα.
ΠΟΛΥΣΥΜΠΑΝ ΕΠΙΠΕΔΟΥ Ι
Ο απλούστερος τύπος παράλληλου Σύμπαντος είναι απλά μια περιοχή του χώρου, η οποία βρίσκεται
πολύ μακριά μας για να την έχουμε δει μέχρι τώρα. Το πιο μακρινό σημείο που μπορούμε να δούμε
σήμερα βρίσκεται σε απόσταση 4X1026 μέτρα ή 42 δισεκατομμύρια έτη φωτός.
Είναι η απόσταση που πρόλαβε να ταξιδέψει το φως από τη στιγμή που άρχισε το Big Bang. Η
απόσταση αυτή είναι μεγαλύτερη από 14 δισεκατομμύρια έτη φωτός, διότι η κοσμική διαστολή έχει
μεγαλώσει τις αποστάσεις. Κάθε ένα από τα παράλληλα Σύμπαντα επιπέδου Ι είναι βασικά όμοιο με το
δικό μας. Όλες οι διαφορές πηγάζουν από διαφοροποιήσεις στις αρχικές συνθήκες της ύλης.
Μια άλλη δυνατότητα είναι ότι ο χώρος είναι άπειρος αλλά η ύλη περιορίζεται σε μια
περιοχή γύρω μας. Αυτό είναι το ιστορικά δημοφιλές μοντέλο του "Σύμπαντος-
νησίδας". Σε μια παραλλαγή αυτού του μοντέλου η ύλη αραιώνει με την απόσταση σε
πολύ μεγάλη κλίμακα με τη μορφή fractal. Είτε με τη μια είτε με την άλλη εκδοχή,
σχεδόν όλα τα Σύμπαντα στο Πολυσύμπαν επιπέδου Ι, θα είναι άδεια και νεκρά. Οι
πρόσφατες όμως παρατηρήσεις της τρισδιάστατης κατανομής των γαλαξιών και της
ακτινοβολίας μικροκυμάτων υποβάθρου, μας έχει δείξει ότι η διάταξη της ύλης μας
παρέχει τρόπους να εξουδετερωθεί η ομοιομορφία του κενού σε πολύ μεγάλες
αποστάσεις. χωρίς να χρειάζονται δομές μεγαλύτερες από 10 24 μέτρα.
Τα κοσμολογικά δεδομένα υποστηρίζουν την ιδέα ότι ο χώρος συνεχίζεται και πέρα από το ορατό
Σύμπαν. Ο δορυφόρος WMAP μέτρησε πρόσφατα τις διακυμάνσεις στην ακτινοβολία μικροκυμάτων
υποβάθρου. Οι ισχυρότερες διακυμάνσεις είναι σε εύρος μισής μοίρας, πράγμα που δείχνει - μετά από
εφαρμογή των νόμων της γεωμετρίας- ότι ευνοείται η επίπεδη γεωμετρία του Σύμπαντος και ότι ο
χώρος είναι πολύ μεγάλος ή ακόμα και άπειρος. Δεδομένα από τον ίδιο δορυφόρο δείχνουν επίσης ότι ο
χώρος στις πολύ μεγάλες κλίμακες είναι ομοιόμορφα γεμάτος με ύλη, πράγμα που δείχνει ότι τα άλλα
Σύμπαντα θα μοιάζουν βασικά με το δικό μας.
Παρατηρητές που ζουν στα παράλληλα Σύμπαντα επιπέδου Ι, θα έχουν τους ίδιους
νόμους της φυσικής όπως εμείς, αλλά με διαφορετικές αρχικές συνθήκες. Σύμφωνα με
τις σύγχρονες θεωρίες, διαδικασίες στο αρχικό Σύμπαν, διασκόρπισαν την ύλη με
κάποιο βαθμό τυχαιότητας, και γεννήθηκαν όλες οι δυνατές διατάξεις που είχαν
πιθανότητα διάφορη του μηδενός. Οι κοσμολόγοι υποθέτουν ότι το Σύμπαν μας, με
μια σχεδόν ομοιόμορφη κατανομή μάζας και κάποιες αρχικές διακυμάνσεις στην
πυκνότητα της τάξης του ενός μέρους στα 100.000, είναι τυπικές τιμές, τουλάχιστον
για Σύμπαντα που περιέχουν παρατηρητές. Η υπόθεση αυτή είναι εκείνη που
δικαιολογεί την εκτίμηση που αναφέραμε στο 1ο μέρος, ότι το πλησιέστερο αντίγραφο
του εαυτού μας βρίσκεται 10 στην 10 28 μέτρα μακριά μας. Περίπου σε 10 στην
1092 μέτρα μακριά, θα βρίσκεται μια σφαίρα ακτίνας 100 έτη φωτός, απόλυτα όμοια με
μια αντίστοιχη που έχει κέντρο εμάς. Έτσι όλες οι εντυπώσεις που θα
προσλαμβάνουμε κατά τα επόμενα 100 χρόνια θα είναι ίδιες με εκείνες που θα
προσλαμβάνουν τα αντίγραφά μας εκεί έξω. Ας μην ξεχνάμε δε, όπως είδαμε και στο
1ο μέρος, ότι σε απόσταση 10 στην 10 118 μέτρα, βρίσκεται ένας ολόκληρος όγκος
Hubble (¨ένα Σύμπαν ολόκληρο) απόλυτα όμοιο με το δικό μας.
Ο πληθωρισμός είναι μια επέκταση της θεωρίας του Big Bang, και εξηγεί πολλά από τα
αδύνατα σημεία αυτής της θεωρίας, όπως για παράδειγμα, γιατί το Σύμπαν είναι τόσο
μεγάλο, τόσο ομογενές και τόσο επίπεδο. Μια πολύ γρήγορη διαστολή του χώρου
στην αρχή του Σύμπαντος, μπορεί να εξηγήσει όλα αυτά τα σημεία και άλλα ακόμα.
Μια τέτοια διαστολή προβλέπεται από μια πλατειά τάξη θεωριών των στοιχειωδών
σωματιδίων, και όλες οι ενδείξεις που έχουμε υποστηρίζουν μια τέτοια γρήγορη
διαστολή. Η φράση: "αιώνια χαοτικό" αναφέρεται στο τι συμβαίνει σε πολύ μεγάλες
κλίμακες. Ο χώρος σαν σύνολο διαστέλλεται και θα συνεχίσει να το κάνει για πάντα,
αλλά μερικές περιοχές του χώρου σταματούν να διαστέλλονται και σχηματίζουν
μεμονωμένες φυσαλίδες, σαν θύλακοι αέρα σε μια ζύμη που φουσκώνει. Άπειρες
τέτοιες φυσαλίδες αναδύονται. Κάθε μια είναι ένα Πολυσύμπαν επιπέδου Ι σε
εμβρυακή κατάσταση: άπειρη σε μέγεθος και γεμάτη με ύλη που αποτέθηκε από το
ενεργειακό πεδίο που προκάλεσε τον πληθωρισμό.
Πολυσύμπαντα - φυσαλίδες
Οι φυσαλίδες αυτές είναι σε απόσταση μεγαλύτερη από άπειρη από τη Γη μας, υπό την
έννοια ότι δεν θα μπορούσαμε να φτάσουμε ποτέ εκεί ακόμη και αν ταξιδεύαμε με την
ταχύτητα του φωτός για πάντα. Ο λόγος είναι ότι ο χώρος μεταξύ της φυσαλίδας μας
και των γειτονικών φυσαλίδων διαστέλλεται πιο γρήγορα από ότι κινούμαστε εμείς
εντός αυτού του χώρου, ακόμη και αν κινούμαστε με την ταχύτητα του φωτός. Οι
απόγονοί σας δεν θα δουν ποτέ τα αντίγραφά τους οπουδήποτε μέσα στο επίπεδο ΙΙ.
Για τον ίδιο λόγο, αν η κοσμική διαστολή επιταχύνεται, όπως μας δείχνουν οι τωρινές
μας παρατηρήσεις, κανείς δεν θα μπορέσει ποτέ να δει ούτε τα αντίγραφά του εντός
του επιπέδου Ι.
Ατυχώς δεν είναι εύκολο έργο να υπολογίσετε ποιο κλάσμα των άπειρων
παρατηρητών παρατηρεί κάποιο γεγονός. Η απάντηση εξαρτάται από την σειρά με την
οποία τους μετράτε. Ως ανάλογο θα μπορούσαμε να πούμε ότι, το κλάσμα των
ακεραίων που είναι άρτιοι είναι 50% αν τους διατάξετε αριθμητικά (1, 2, 3, 4, ...)
αλλά πλησιάζει το 100% αν τους διατάξετε ψηφίο προς ψηφίο, με τον τρόπο που θα
έκανε ένας επεξεργαστής (1, 10, 100, 1,000, ...). Όταν οι παρατηρητές βρίσκονται σε
αποκομμένα μεταξύ τους Σύμπαντα, δεν υπάρχει τρόπος φυσικά προφανής, πως να
τους διατάξουμε. Αντί γι αυτό κανένας πρέπει να πάρει δείγματα από διαφορετικά
Σύμπαντα, με κάποια στατιστικά βάρη που αναφέρονται από τους μαθηματικούς ως
"μέτρο".
Το πρόβλημα αυτό εμφανίζεται ήπιο και αντιμετωπίσιμο στο επίπεδο Ι, αλλά γίνεται
σοβαρό στο επίπεδο ΙΙ, έχει προκαλέσει αρκετή αντιπαράθεση στο επίπεδο ΙΙΙ και
είναι τρομακτικό στο επίπεδο ΙV. Στο επίπεδο ΙΙ για παράδειγμα, ο Alexander Vilenkin
του πανεπιστημίου Tufts, αλλά και άλλοι ερευνητές έχουν δημοσιεύσει προβλέψεις
για τις κατανομές πιθανότητας διαφόρων κοσμολογικών παραμέτρων. Σχολιάζουν
λοιπόν ότι διαφορετικά παράλληλα Σύμπαντα που έχουν διασταλεί σε διαφορετικό
βαθμό θα έχουν και διαφορετικά στατιστικά βάρη, ανάλογα με τον όγκο τους. Από την
άλλη πλευρά, οι μαθηματικοί θα μας πουν ότι 2Χ άπειρο = άπειρο, και συνεπώς δεν
υπάρχει αντικειμενική άποψη πως ένα άπειρο Σύμπαν που έχει διασταλεί κατά ένα
παράγοντα 2 είναι και μεγαλύτερο. Επιπλέον ένα πεπερασμένο Σύμπαν με τοπολογία
λουκουμά είναι ισοδύναμο με ένα τέλεια περιοδικό Σύμπαν με άπειρο όγκο, όπως
εμφανίζονται και τα δυο τους στους παρατηρητές που βρίσκονται μέσα σ' αυτά. Έτσι
λοιπόν ο άπειρα μικρότερος όγκος του ενός γιατί να δώσει μηδενικό στατιστικό βάρος
στους υπολογισμούς; Τελικά ακόμη και στο Πολυσύμπαν επιπέδου Ι, οι όγκοι Hubble
επαναλαμβάνονται (με τυχαίο βέβαια τρόπο και όχι περιοδικά) μετά από περίπου 10
στην 10118 μέτρα.
Σαν ένα πιο σχετικό παράδειγμα, θεωρείστε τη μάζα του Ήλιου. Η μάζα ενός άστρου
καθορίζει τη λαμπρότητά του, και η χρήση βασικών αρχών της φυσικής μπορεί να μας
πει ότι η ζωή επί της Γης όπως την γνωρίζουμε, είναι δυνατή μόνο αν η μάζα του
Ήλιου βρίσκεται σε μια στενή περιοχή τιμών μεταξύ 1,6 X 1030 και 2,4 X
1030 kilograms. Αλλιώς το κλίμα της Γης θα ήταν ψυχρότερο απ' ότι είναι σήμερα του
Άρη, ή πιο θερμό απ' ότι είναι σήμερα της Αφροδίτης. Η μετρούμενη ηλιακή μάζα είναι
2,0 X 1030 kilograms. Με μια πρώτη ματιά, αυτή η φαινομενική σύμπτωση της μάζας
που οδηγεί σε κατοικήσιμη Γη και της παρατηρούμενης μάζας, εμφανίζεται να είναι
ένα παράξενο παιχνίδι της τύχης. Οι μάζες ασρεριών σαν τον Ήλιο κυμαίνονται από
1029 έως 1032 kilograms, έτσι αν ο Ήλιος αποκτούσε τη μάζα του με τυχαίο τρόπο, θα
υπήρχε μόνο μια μικρή πιθανότητα η τιμή αυτή να πέφτει μέσα στην περιοχή τιμών
που θα οδηγούσαν σε κατοικήσιμη Γη. Αλλά ακριβώς όπως και στο παράδειγμα με το
ξενοδοχείο, κανείς μπορεί να εξηγήσει την φαινομενικά παράδοξη σύμπτωση
παραδεχόμενος αξιωματικά ένα σύνολο (στην περίπτωσή μας έναν αριθμό από
πλανητικά συστήματα) και ένα νόμο επιλογής (το γεγονός ότι πρέπει να βρούμε
τελικά τους εαυτούς μας να ζουν σε ένα κατοικήσιμο πλανήτη). Τέτοιες επιλογές
σχετιζόμενες με τον παρατηρητή αναφέρονται ως "ανθρωπικές", και οι φυσικοί
συμφωνούν ότι αυτές οι επιλογές δεν μπορούν να αμεληθούν όταν ελέγχουμε
θεμελιώδεις θεωρίες.
Ότι ισχύει για τα δωμάτια του ξενοδοχείου και τα πλανητικά συστήματα ισχύει και για
τα παράλληλα Σύμπαντα. Οι περισσότερες, αν όχι όλες, από τα χαρακτηριστικά
γνωρίσματα που τέθηκαν από το σπάσιμο της συμμετρίας εμφανίζονται να έχουν ένα
υψηλό βαθμό συντονισμού. Αλλάζοντας τις τιμές τους κατά μέτριο ποσοστό μας
οδηγούν σε ένα ποιοτικά διαφορετικό Σύμπαν - σε ένα Σύμπαν όπου εμείς πιθανότατα
δεν θα υπήρχαμε. Αν το πρωτόνιο ήταν 0,2% βαρύτερο, θα διασπόταν σε νετρόνια,
αποσταθεροποιώντας έτσι τα άτομα. Αν η ηλεκτρομαγνητική δύναμη ήτα 4%
ασθενέστερη, δεν θα υπήρχε το υδρογόνο και τα συνηθισμένα αστέρια. Αν η ασθενής
αλληλεπίδραση ήταν πολύ ασθενέστερη, το υδρογόνο δεν θα υπήρχε, αν ήταν πολύ
ισχυρότερη οι supernovae θα αποτύγχαναν να στείλουν στο διάστημα τα βαριά
στοιχεία που θα αποτελούσαν στη συνέχεια το σπόρο για την εξέλιξη πλανητικών
συστημάτων σαν το δικό μας. Αν η κοσμολογική σταθερά ήταν πολύ μεγαλύτερη, το
Σύμπαν θα είχε διασταλεί τόσο πολύ ώστε θα είχε "σχιστεί" πριν προλάβουν να
σχηματιστούν οι γαλαξίες.
Στις αρχές του 20ου αιώνα, η θεωρία της κβαντομηχανικής έφερε επανάσταση στη
φυσική καθώς μπόρεσε να εξηγήσει τον κόσμο των ατόμων, πράγμα που δεν
μπορούσαν να κάνει η Νευτώνεια μηχανική. Παρά την προφανή επιτυχία της θεωρίας,
ξέσπασε μια θερμή διαμάχη για το τι σήμαινε πραγματικά αυτή. Η θεωρία καθορίζει
την κατάσταση του Σύμπαντος, όχι με κλασσικούς όρους όπως οι θέσεις και οι
ταχύτητες όλων των σωματιδίων, αλλά με όρους κάποιου μαθηματικού αντικειμένου
που λέγεται κυματοσυνάρτηση. Σύμφωνα με την εξίσωση του Schrödinger, η
κατάσταση αυτή εξελίσσεται με τον χρόνο κατά "μοναδιαίο" τρόπο όπως λένε οι
μαθηματικοί, και εννούν μ' αυτό ότι η κυματοσυνάρτηση περιστρέφεται σ' έναν
αφηρημένο χώρο απείρων διαστάσεων, τον χώρο Hilbert. Αν και συχνά λέγεται ότι η
κβαντομηχανική έχει μια εσωτερική τυχαιότητα και αβεβαιότητα, εντούτοις η
κυματοσυνάρτηση εξελίσσεται κατά ντετερμινιστικό τρόπο. Δεν υπάρχει τίποτα τυχαίο
και αβέβαιο στην εξέλιξή της.
Με την πάροδο των ετών, πολλοί φυσικοί εγκατέλειψαν αυτή την οπτική γωνία προς
χάριν μιας άλλης που αναπτύχθηκε το 1957 από ένα τελειόφοιτο σπουδαστή
του Princeton, τον Hugh Everett. Αυτός έδειξε ότι το αξίωμα της κατάρρευσης δεν
είναι αναγκαίο. Η ανόθευτη με το αξίωμα της κατάρρευσης κβαντική θεωρία δεν έχει
στην πραγματικότητα αντινομίες. Αν και προβλέπει ότι μια κλασσική πραγματικότητα
χωρίζεται σε υπερθέσεις πολλών τέτοιων πραγματικοτήτων, οι παρατηρητές
υποκειμενικά βιώνουν αυτό τον διαχωρισμό σαν μια ελαφρά τυχαιότητα, όπου οι
πιθανότητες είναι σε ακριβή συμφωνία με αυτές που προβλέπονταν από το παλιό
αξίωμα της κατάρρευσης. Αυτή η υπέρθεση των κλασσικών κόσμων είναι το
Πολυσύμπαν επιπέδου ΙΙΙ.
Η ερμηνεία των πολλών κόσμων του Everett, τάραξε τα νερά μέσα κι έξω από την
κοινότητα των φυσικών για περισσότερες από 4 δεκαετίες. Αλλά η θεωρία γίνεται πιο
εύκολα κατανοητή αν κάποιος κάνει τη διάκριση μεταξύ των δύο τρόπων
αντιμετώπισης μιας φυσικής θεωρίας: Η εξωτερική εικόνα που έχει ένας φυσικός ο
οποίος μελετά τις μαθηματικές της εξισώσεις, όπως ένα πουλί που εξετάζει από ψηλά
το έδαφος, και η εσωτερική όψη που έχει ένας παρατηρητής ο οποίος ζει μέσα στον
κόσμο που περιγράφεται από τις εξισώσεις, όπως ένας βάτραχος ζει μέσα στην
περιοχή που βλέπει το πουλί από ψηλά.
Από τη σκοπιά του πουλιού, το Πολυσύμπαν επιπέδου ΙΙΙ είναι απλό. Υπάρχει μόνο
μια κυματοσυνάρτηση. Αυτή εξελίσσεται ομαλά και ντετερμινιστικά με τον χρόνο
χωρίς κανένα είδος διαχωρισμού ή παράλληλης εξέλιξης. Ο αφηρημένος κβαντικός
κόσμος που περιγράφεται από αυτήν την εξελισσόμενη κυματοσυνάρτηση περιέχει
εντός αυτού έναν τεράστιο αριθμό από παράλληλες κλασσικές ιστορικές πορείες, οι
οποίες συνεχώς διαχωρίζονται και συγχωνεύονται, καθώς κι έναν αριθμό από
κβαντικά φαινόμενα που δεν έχουν κλασσική περιγραφή. Από τη σκοπιά του
βάτραχου όμως οι διάφοροι παρατηρητές αντιλαμβάνονται μόνον ένα μικροσκοπικό
κλάσμα από αυτή την πλήρη πραγματικότητα. Μπορούν να βλέπουν το δικό τους
Σύμπαν επιπέδου Ι, αλλά μια διαδικασία που καλείται αποσυμβολή (decoherence), - η
οποία μιμείται την κατάρρευση της κυματοσυνάρτησης που είδαμε παραπάνω, αλλά
διατηρεί τη "μοναδιαία" ιδιότητα στο χώρο Hilbert της κβαντικής θεωρίας - εμποδίζει
τους παρατηρητές αυτούς να δουν τα παράλληλα αντίγραφα επιπέδου ΙΙΙ των εαυτών
τους.
Οποτεδήποτε ζητηθεί από τους παρατηρητές, να πάρουν μια γρήγορη απόφαση και να
δώσουν μια απάντηση, τα κβαντικά φαινόμενα στο μυαλό τους τους οδηγούν σε μια
υπέρθεση αποτελεσμάτων, όπως λ.χ. "Συνέχισε να διαβάζεις αυτό το άρθρο" και
"Σταμάτησε το διάβασμα αυτού του άρθρου". Από τη σκοπιά του πουλιού, η πράξη της
λήψης μιας απόφασης κάνει ένα πρόσωπο να διαχωρίζεται σε πολλαπλά αντίγραφα.
Ένα το οποίο συνεχίζει να διαβάζει και ένα που σταματάει. Από τη σκοπιά του
βάτραχου όμως, καθένας από αυτούς τους εναλλακτικούς εαυτούς δεν γνωρίζει την
ύπαρξη των άλλων και σημειώνει τον διαχωρισμό, μόνο ως μια πράξη ελαφράς
τυχαιότητας. Δηλαδή αποδίδει μια πιθανότητα στο να συνεχίσει το διάβασμα και μια
άλλη πιθανότητα να το σταματήσει.
Όσο παράξενο και αν ακούγεται αυτό, η ίδια ακριβώς κατάσταση συμβαίνει και στο
Πολυσύμπαν επιπέδου Ι. Έχετε προφανώς αποφασίσει να συνεχίσετε να διαβάζετε το
άρθρο, αλλά ένα από τα αντίγραφά σας σ' ένα μακρινό γαλαξία, παράτησε την
ανάγνωση μετά την πρώτη παράγραφο. Η μόνη διαφορά μεταξύ του επιπέδου Ι και
του επιπέδου ΙΙΙ είναι που κατοικεί ο σωσίας σας. Στο επίπεδο Ι κατοικεί οπουδήποτε
μέσα στον παλιό κλασσικό τρισδιάστατο χώρο. Στο επίπεδο ΙΙΙ ζει σε κάποιο άλλο
κβαντικό κλάδο του χώρου Hilbert με τις άπειρες διαστάσεις του.
Αν στη φυσική ισχύει η μοναδιαία ιδιότητα, τότε πρέπει ν' αλλάξει η καθιερωμένη
εικόνα που έχουμε για το πως έδρασαν οι κβαντικές διακυμάνσεις στο αρχικό στάδιο
του Σύμπαντος. Αυτές οι διακυμάνσεις δεν δημιούργησαν τυχαίες αρχικές συνθήκες.
Δημιούργησαν μάλλον μια κβαντική υπέρθεση όλων των δυνατών αρχικών συνθηκών,
οι οποίες συνυπήρχαν μαζί. Η αποσυμβολή τότε έκανε αυτές τις αρχικές συνθήκες να
συμπεριφερθούν κλασσικά και να εξελιχθούν σε ξεχωριστούς κβαντικούς κλάδους.
Εδώ ακριβώς βρίσκεται και το κρίσιμο σημείο: Η κατανομή των δυνατών
αποτελεσμάτων σε διαφορετικούς κβαντικούς κλάδους, μέσα σ' ένα δεδομένο όγκο
Hubble (Επίπεδο ΙΙΙ) είναι ταυτόσημη με την κατανομή των αποτελεσμάτων σε
διαφορετικούς όγκους Hubble εντός ενός μόνον κβαντικού κλάδου (Επίπεδο Ι). Η
ιδιότητα αυτή των κβαντικών διακυμάνσεων είναι γνωστή στη στατιστική μηχανική ως
εργοδικότητα.
Η ίδια αιτιολόγηση εφαρμόζεται και στο επίπεδο ΙΙ. Η διαδικασία του σπασίματος της
συμμετρίας δεν παράγει ένα μοναδικό αποτέλεσμα αλλά μάλλον μια υπέρθεση όλων
των αποτελεσμάτων, τα οποία γρήγορα ακολουθούν το καθένα τη δική του
ανεξάρτητη πορεία. Έτσι αν οι φυσικές σταθερές, οι διαστάσεις του χωροχρόνου και οι
άλλες δυνατότητες που προκύπτουν από το σπάσιμο της συμμετρίας, μπορούν να
έχουν διαφορετικές τιμές μεταξύ των παράλληλων κβαντικών κλάδων στο επίπεδο
ΙΙΙ, τότε θα έχουν επίσης διαφορετικές τιμές μεταξύ των παραλλήλων Συμπάντων στο
επίπεδο ΙΙ.
Με άλλα λόγια, το πολυσύμπαν επιπέδου ΙΙΙ δεν προσθέτει τίποτα νέο πέραν από τα
επίπεδα Ι και ΙΙ, μόνο περισσότερα μη διακριτά μεταξύ τους αντίγραφα των ιδίων
Συμπάντων - η ίδια παλιά ιστορία που παίζεται ξανά και ξανά σε άλλους κβαντικούς
κλάδους. Η παθιασμένη αντιπαράθεση γύρω από τη θεωρία του Everett φαίνεται
λοιπόν να καταλήγει σε μια μεγάλη αποκλιμάκωση, με την ανακάλυψη λιγότερο
αντιφατικών Πολυσυμπάντων (επίπεδα Ι και ΙΙ) που είναι εξίσου τεράστια.
Δεν χρειάζεται να πούμε ότι οι περιπλοκές είναι βαθιές και οι φυσικοί μόλις τώρα
αρχίζουν να τις εξερευνούν. Για παράδειγμα σκεφτείτε τις διακλαδώσεις στην
απάντηση μιας παλιάς ερώτησης: Αυξάνει εκθετικά ο αριθμός των Συμπάντων με τον
χρόνο; Η απάντηση που μας εκπλήσσει είναι, όχι! Από τη σκοπιά του πουλιού υπάρχει
φυσικά μόνο ένα κβαντικό Σύμπαν. Από τη σκοπιά του βάτραχου, αυτό που έχει νόημα
είναι ο αριθμός των Συμπάντων που είναι διακριτά μεταξύ τους μια δεδομένη χρονική
στιγμή. Δηλαδή ο αριθμός των όγκων Hubble που είναι διαφορετικοί μεταξύ τους.
Φαντασθείτε πλανήτες να μετακινούνται σε τυχαίες νέες θέσεις, φαντασθείτε να
είχατε παντρευτεί κάποιον/α άλλη και άλλες τέτοιες παρόμοιες εναλλαγές. Σε
κβαντικό επίπεδο υπάρχουν 10 στην 10 118 Σύμπαντα με θερμοκρασίες κάτω από
108 βαθμούς Kelvin. Είναι ένας τεράστιος αριθμός αλλά πάντως πεπερασμένος.
Μια ένδειξη ότι ένα τέτοιο Πολυσύμπαν δεν είναι απλά ένα αποκύημα της φαντασίας,
είναι η στενή αντιστοίχιση μεταξύ των κόσμων των αφηρημένων συλλογισμών και της
παρατηρούμενης πραγματικότητας. Οι εξισώσεις και πιο γενικά οι μαθηματικές δομές
όπως οι αριθμοί, τα διανύσματα και τα γεωμετρικά αντικείμενα, περιγράφουν τον
κόσμο με αξιοσημείωτη προσομοίωση. Σε μια περίφημη διάλεξή του του 1959 ο
φυσικός Eugene P. Wigner σχολίαζε: "Η τεράστια χρησιμότητα των μαθηματικών στις
φυσικές επιστήμες είναι κάτι που αγγίζει το μυστηριώδες". Αντίστροφα, οι
μαθηματικές δομές μας δίνουν μια παράξενη αίσθηση. Ικανοποιούν ένα κεντρικό
κριτήριο αντικειμενικής ύπαρξής των. Είναι οι ίδιες, ανεξάρτητα από το ποιος τις
μελετά. Ένα θεώρημα είναι σωστό ανεξάρτητα από το αν αποδεικνύεται από άνθρωπο,
υπολογιστή ή ένα νοήμον δελφίνι. Ανεπτυγμένοι πολιτισμοί εξωγήινων, θα έβρισκαν
τις ίδιες μαθηματικές δομές που έχουμε κι εμείς. Συνεπώς οι μαθηματικοί ισχυρίζονται
συνήθως ότι ανακαλύπτουν τις μαθηματικές δομές, παρά ότι τις δημιουργούν οι
ίδιοι.
Σαν τα παιδιά, πολύ πριν ακούσουμε τίποτα από τα μαθηματικά, είχαμε όλοι κυριευθεί
από την Αριστοτελική θέση. Η Πλατωνική θέση είναι μια επίκτητη αντίληψη. Οι
σύγχρονοι θεωρητικοί φυσικοί τείνουν να είναι Πλατωνιστές, υποπτευόμενοι ότι τα
μαθηματικά περιγράφουν το Σύμπαν τόσο καλά επειδή το Σύμπαν είναι κατά βάθος
μαθηματικό. Τότε όλη η φυσική γίνεται ένα μαθηματικό πρόβλημα: ένας μαθηματικός
με απεριόριστη νοημοσύνη και μαθηματικά εργαλεία θα μπορούσε κατ' αρχήν να
υπολογίσει την πλευρά που βλέπει ο βάτραχος. Να υπολογίσει δηλαδή τι
αντιλαμβάνονται οι παρατηρητές με αυτογνωσία ότι περιέχει το Σύμπαν, πως το
αντιλαμβάνονται, και τι γλώσσα πρέπει να επινοήσουν για να περιγράψει οένας στον
άλλον τι αντιλαμβάνεται.
Μια μαθηματική δομή είναι μια αφηρημένη, μόνιμη οντότητα που υπάρχει έξω από τον
χρόνο και τον χώρο. Αν η ιστορία ήταν μια κινηματογραφική ταινία, μια μαθηματική
δομή θα αντιστοιχούσε όχι σε μια στιγμιαία σκηνή, αλλά σε ολόκληρη τη βιντεοταινία.
Θεωρείστε για παράδειγμα ένα κόσμο φτιαγμένο από σημειακά σωματίδια που
κινούνται ολόγυρα στο χώρο των τριών διαστάσεων. Στον τετραδιάστατο χωροχρόνο -
που αντιστοιχεί στην άποψη του πουλιού- οι τροχιές αυτών των σωματιδίων θυμίζουν
ένα μπέρδεμα από σπαγγέτι μέσα σ' ένα πιάτο.Αν ο βάτραχος βλέπει ένα σωματίδιο να
κινείται με σταθερή ταχύτητα, το πουλί βλέπει μια ίσια γραμμή από άβραστο σπαγγέτι.
Αν ο βάτραχος βλέπει ένα ζευγάρι περιστρεφόμενων σωματιδίων, το πουλί βλέπει δύο
κλώνους σπαγγέτι διαπλεκόμενους σαν διπλή έλικα. Για τον βάτραχο, ο κόσμος
περιγράφεται από τους νόμους του Νεύτωνα για την κίνηση και τη βαρύτητα. Για το
πουλί περιγράφεται από τη γεωμετρία των ζυμαρικών, δηλαδή μια μαθηματική δομή.
Ο βάτραχος ο ίδιος είναι απλά μια παχιά δέσμη από κλώνους, των οποίων η περίπλοκη
διαπλοκή αντιστοιχεί σ' ένα σμήνος σωματιδίων που αποθηκεύουν και επεξεργάζονται
πληροφορίες. Το Σύμπαν μας είναι πολύ πιο περίπλοκο από αυτό το παράδειγμα, και
οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν ακόμη σε ποια μαθηματική δομή αντιστοιχεί, αν
υπάρχει πράγματι μια τέτοια.
Η Πλατωνική θέση εγείρει το ερώτημα, γιατί να είναι το Σύμπαν καμωμένο με τον
συγκεκριμένο τρόπο; Για έναν Αριστοτελικό, η ερώτηση αυτή δεν έχει νόημα. Το
Σύμπαν μόνο υπάρχει. Αλλά ένας Πλατωνιστής δεν θα μπορούσε παρά να έχει
αναρωτηθεί γιατί το Σύμπαν δεν θα μπορούσε να έχει μια διαφορετική μορφή. Αν το
Σύμπαν είναι κατά βάθος μαθηματικό, τότε γιατί επιλέχτηκε μια μόνο μαθηματική
δομή από τις πολλές δυνατές για να περιγράφει ένα Σύμπαν; Μια θεμελιώδης
ασυμμετρία μοιάζει να κατοικεί στην καρδιά της πραγματικότητας.
Σαν μια διέξοδο από αυτό το αίνιγμα έχω προτείνει (ο συγγραφέας του άρθρου), ότι
στην πραγματικότητα ισχύει πλήρης μαθηματική συμμετρία. Δηλαδή ότι υπάρχουν
φυσικά όλες οι μαθηματικές δομές. Κάθε μαθηματική δομή αντιστοιχεί και σε ένα
παράλληλο Σύμπαν. Τα στοιχεία αυτού του Πολυσύμπαντος δεν υπάρχουν στον ίδιο
χώρο αλλά υπάρχουν έξω από τον χώρο και τον χρόνο. Τα πιο πολλά από αυτά τα
Σύμπαντα είναι πιθανόν άδεια από παρατηρητές. Η υπόθεση αυτή μπορεί να θεωρηθεί
ως μια μορφή ριζοσπαστικού Πλατωνισμού, η οποία βεβαιώνει ότι η μαθηματική δομή
στην καρδιά των Πλατωνικών ιδεών ή αλλιώς το "διανοητικό τοπίο" του μαθηματικού
RudyRucker του πανεπιστημίου San Jose υπάρχει με φυσική υπόσταση. Συγγενεύει με
αυτό που ο κοσμολόγος John D. Barrow του πανεπιστημίου του Cambridge ονομάζει
"το ουράνιο π", με αυτό που ο φιλόσοφος του Harvard, Robert Nozick, ονόμασε
"αρχή της γονιμότητας" και με αυτό που ο φιλόσοφος του Princeton, David K. Lewis
ονόμασε "μορφολογικό ρεαλισμό." Το Πολυσύμπαν επιπεδου IV κλείνει την ιεραρχία
των Πολυσυμπάντων, διότι κάθε αυτοσυνεπής θεμελιώδης φυσική θεωρία, μπορεί να
διατυπωθεί ως κάποιο είδος μαθηματικής δομής.
Κατά την ερχόμενη δεκαετία, η μεγάλη βελτίωση στις κοσμολογικές μετρήσεις των
μικροκυμάτων υποβάθρου, και η κατανομή της μάζας του Σύμπαντος σε πολύ μεγάλη
κλίμακα, θα υποστηρίξουν ή θα απορρίψουν το επίπεδο Ι, προσδιορίζοντας με ακόμη
μεγαλύτερη ακρίβεια την καμπυλότητα και την τοπολογία του χώρου. Οι μετρήσεις
αυτές θα ανιχνεύσουν επίσης το επίπεδο ΙΙ, ελέγχοντας τη θεωρία του χαοτικού
αιώνιου πληθωρισμού. Η συνδυασμένη πρόοδος στην αστροφυσική και στη φυσική
υψηλών ενεργειών, θα ξεκαθαρίσει επίσης το βαθμό που οι φυσικές σταθερές είναι
ευαίσθητες στις μεταβολές των παραμέτρων, και ως εκ τούτου θα ενισχύσουν ή θα
αποδυναμώσουν την περίπτωση του επιπέδου ΙΙ.
Μια πλήρης συλλογή όμως είναι συχνά απλούστερη από ένα εκ των μελών της. Η αρχή
αυτή μπορεί να διατυπωθεί πιο φορμαλιστικά αν χρησιμοποιήσουμε την έννοια του
αλγοριθμικού περιεχομένου πληροφοριών. Το αλγοριθμικό περιεχόμενο
πληροφοριών σ' έναν αριθμό είναι χοντρικά το πιο μικρό μήκος προγράμματος για
υπολογιστή, που χρειάζεται για να παράγει αυτόν τον αριθμό ως αποτέλεσμα. Για
παράδειγμα, θεωρείστε το σύνολο όλων των ακεραίων. Ποιο είναι πιο απλό; Ολόκληρο
το σύνολο ή ένας μόνον αριθμός; Διαισθητικά μπορεί να σκεφτείτε ότι ένας μόνον
αριθμός είναι απλούστερος, αλλά όλο το σύνολο μπορεί να παραχθεί από ένα
τετριμμένο πρόγραμμα υπολογιστή, ενώ ένας μεμονωμένος αριθμός μπορεί να είναι
τεράστιος σε ψηφία. Ως εκ τούτου, το όλο σύνολο είναι πραγματικά απλούστερο.
Παρόμοια, το σύνολο όλων των λύσεων των εξισώσεων του Einstein της γενικής
σχετικότητας, είναι απλούστερο από μια ειδική λύση. Το σύνολο των λύσεων
περιγράφεται από λίγες εξισώσεις, ενώ μια ειδική λύση, απαιτεί τον καθορισμό
τεράστιων ποσοτήτων αρχικών δεδομένων πάνω σε μια υπερεπιφάνεια. Το μάθημα
που παίρνουμε είναι ότι η πολυπλοκότητα αυξάνει όταν περιορίζουμε την προσοχή
μας σε ένα ιδιαίτερο στοιχείο μιας συλλογής, χάνοντας έτσι τη συμμετρία και την
απλότητα που υπάρχουν από μόνες τους μέσα στο σύνολο των στοιχείων όταν τα
αντιμετωπίζουμε ως σύνολο.
Ένα κοινό χαρακτηριστικό και των τεσσάρων επιπέδων των πολυσυμπάντων, είναι ότι
η απλούστερη και εύλογα πιο κομψή θεωρία περιλαμβάνει τα παράλληλα σύμπαντα εξ
ορισμού. Για να αρνηθούμε την ύπαρξη αυτών των Συμπάντων, χρειάζεται να
περιπλέξουμε τη θεωρία μας, προσθέτοντας διαδικασίες για τις οποίες δεν διαθέτουμε
πειραματική επιβεβαίωση και επιπρόσθετα αξιώματα, όπως π.χ. ο πεπερασμένος
χώρος, η κατάρρευση της κυματοσυνάρτησης και η οντολογική ασυμμετρία. Πρέπει
λοιπόν να κρίνουμε, τι θεωρούμε πιο άκομψο και άχρηστο; Τα πολλά Σύμπαντα ή τα
πολλά λόγια; Ίσως βαθμιαία να συνηθίσουμε στις παραξενιές του Κόσμου μας και να
βρούμε στην παραδοξότητα αυτή μέρος της γοητείας του.