SUTSATA TI CULTURA ARMÃNIASCÃ REVISTÃ TI ISTORII CULTURÃ SHI LIMBÃ ARMÃNIASCÃ

SHCURTU - SHKURT 2010

1

DIRECTOR: KRISTO GOCI PERIODIKE - ANU VI ALI TIPUSERI GJIROKASTËR - Nr. 31

EDITOR - CHIEF: SPIRO POCI PERIODIKE - VITI i BOTIMIT VI SHCURTU - SHKURT 2010

EDITORIALU

Protu oarã armãnjlji si

adunarã tu unã
coferentsã puro
armãniascã, cu sigla a
DAIMA DEADUN !
VREARI SHI AKICÃSEARI TI IDENTITATEA SH UNITATEA ARMÃNJILOR DIT BALCANU!
Consilu Armãnescu
(makedonarmãnjlu).
Avia enj, tsi armãnjlji
nu eara adunats
vãrroarã ashi, cu
vreari tu sufultu a lor.
Tutuna adunats di
allants shi lluc fãri
bãrãcheti. Aistã radhã
boatsia eara unã: Elj
arãmãnj adunazvã. Shi
coferentsa ahurhi cu
zboru puro
armãnescu: “Ghini
vinut” shi bitãsi cu
zbor puro armãnescu:
“Ghini s’n adunãmu
napoi. Vai armãnjlji
aistã radhã afllarã cala
ti ljinitoru. Nu e
ananghi ta s’agudesh
qeptu shi s’gresht cu
boatsia mari. Tsi luc
avem faptã shi u
s’fitsem. Aistu eara
motu ali Coferentsi. Tu 12 di Andreu si tsãnu Curciau protu Coferentsã a Consilu Armãnescu (makedonarmãnjlu). Lloarã parti mullti
Dzãcu tsi armãnjlji Sutsati, memburi tu C.A. shi nafoarã di C.A. dit Arbinishii, Gãrtsii, Bulgarii, Rumanii, Fyrom, Frantsã shi Ghermanii. Di
eara practice tu grera Eladha ni tinjãsirã cu vineara a loru Presidentu a Sutsatãlu armãnjlu di Eladha domnu Kostas Adam, Vicepresidentu
a loru tu aistã domnu Yoanis Kokonis shi Prefectu ali Yanini domnu Alecos Cahrimani. Eara protu oarã tsi lo parti tutã media armãniascã.
Coferentsã. Vrem s’nu Coferentsa gri cu limba armãniascã, cu mulltã vreari, ma cu diversi tu mindueri. Eara unã Coferentsã fãri dictatu, cu
chirem limba, isturia zborru libero. Cu vreari ti Patridha a noastã a tsa vechia, Makedonia Anticã, ma bunj citadenj tu statuli tsi bãnãm azã. Tuts
shi adetili a noasti. atselj tsi grirã eara cu idea cã noi nu himu minoritats tu Patridha a noastã, Makedonii, (azã tu Gãrtsii, FYROM shi Albanii).
Tuts tsi vinãrã dedãrã Nafoarã di aistã Patridhã, arãmãnjlji poati s’ibã minoritats. Consilu Armãnescu nu fatsi dictat pi sutsati, ma caftã ma multã
experientsa a lor. vreari ti limba shi isturia a noastã. Cãftãm cala cum s’li apãrim aisti mushutets, tsi ni aru allãsatã stãrpapãnjã a noci. Tu
Grirã veteranjlji tu Coferentsã tsãnurã zboru ma mullts di 30 di ish. Coferentsa si zdikisi cu imnu armãnescu: Pãrãntiascã Dimãndare.
aestã Coferentsã, grirã
noljã. Tsi
bunãaducheri. Limba
curatã shi pistritã, ashi
cum nu aru mvãtsatã
dadili shi pãpãnjlji a
noci. Coferentsa spusi
cã, cãndu armãnjlji
afllã zborru un cu
alant, cala ti lucãri
buni esti zdifaptã.
Aistã Coferentsã eara
diparti di mintirashi
shi xenofobii shi tut
mesaju a lje ashi eara.
Anu 2010 ni ashtiaptã
cu Congresu a
armãnjlu. Stãmãria cu
Zboru tsãnut di domnu Zboru tsãnut di domnu ALECU CAHRIMANI – Zborru tsãnut di Presidentu
adunara tu Arben Lena Prezidentu a prefectu di Ianina, ali CONVIVENTSI, (Zvitser),
Yani Mantso,
Moscopole. Elj Sutsatãljei Armãneascã dit Gãrtsie domnu ROMEDI ARQVINT
armãniami! Tsi dzãli Prezidentu a Consililui “Mandra-Albania” shi
a Armãnjilor (Consiliul vicepresidentu a Consilu
mushati ljin.
a Makedonarmãnjlor) Armãnescu Vreari shi S`him
Coferentsa Unã cali achicãseri, deaun, ta
Revista si tipusi
cu agiutara al ali uniteati zdikisã ti ma diversi s`agiundzem
Arben Lena,
Nikola T ona shi
Tona
Ghiini vinitu sh-ghini n-
aflãm la aestã andamusi, la prota
Conferintsa a Consiliului a
tuts noi tu mindueri aco iu vrem
Armãnjilor ! Easti prota, aestã va Esti mari harauã, tsi azã Mi hãrsiiu azã tsi vidzui Hiu hãrios cã hiu cãlisitu la
di emigrantu tu s-dzãcã cã dupu ea va s-yinã shi aoatsi Curceaua, tsi n-adunã
aestã Conferentsã multu
oaminjilji tsi lji tinjisescu, ala
poati s-nu avem idyea mindueri.
aestã Conferintsã shi vã aduc
hiratimati di la tuts europeanjilji
alti conferintsi ashi cum CA u ari
Grechii Ilia S. Poci tu mindueari.... importantã ti tuts noi.... Vidzui Kiratsa, vidzui Yiani,... ti cari avigljarea a limbãljei....
PAGINA 4 PAGINA 5 PAGINA 8 PAGINA 8
2 SHCURTU - SHKURT 2010
Telnis Skuqi
ATSH (ATA)
Skena e kinoteatrit “Butrinti” në
qytetin jugor të Sarandës bashkoi sot
në një spektakël të vetëm artin e
minoriteteve që bashkëjetojnë në
Shqipëri.
Pakicat serbo-malazeze që jetojnë në
Shkodër, ato maqedonase që jetojnë
buzë Prespës, greke që jetojnë në
Dropullin e Gjirokastrës e Vurgun e
Sarandës, rome nga Çuka e Sarandës,
vllahe nga Korça e Erseka, i mblodhi
së bashku “Dita e Kulturës së
Minoriteteve”, një aktivitet i inicuar
nga Komiteti Shtetëror i Minoriteteve
dhe i mbështetur nga Ministria e
Arsimit dhe Shkencës, Ministria e
Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve
dhe kompania AMC.
Së bashku ata përcollën dhe një herë
vlerat e përbashkëta kulturore-
historike, mesazhet e paqes dhe
harmonisë ndëretnike, risitë e
integrimit shpirtëror dhe thyerjet e
barrierave rudimentare nacionale nën
frymën e integrimit të përbashkët
rajonal dhe global.
“Minoritetet janë një xhevahir në
kulturën shqiptare”, cilësoi Kostandina
Bezhani, kryetare e Komitetit Shtetëror
të Minoriteteve, duke përshëndetur
mbi 170 artistë të pakicave në këtë
aktivitet dhe qindra spektatorëve që
kishin mbushur sallën e kinoteatrit
“Butrinti”.
Prej vitit 2004, kur është krijuar
Komiteti Shtetëror i Minoriteteve, ky
institucion u është gjendur pranë
minoriteteve me politika dhe strategji,
tha znj. Bezhani, duke informuar me
këtë rast se konventa e gjuhëve
minoritare është duke u ratifikuar,
përmes së cilës do të marrin zgjidhje të
plotë të drejtat në fushën e arsimimit.
Më kryesorja, sipas saj, mbetet
regjistrimi i popullsisë, në prill 2011,
që do të zgjidhë shumë probleme, edhe
KËSHILLI BOTUES:
Rrapo Kapurani
Ilia Kuro
Thanas I. Hanxhara
Manol Basho
Thoma Puriqi
Foto Jano
Ilia Kolonja
Arqile Piperi
ART DESIGNER:
Telnis Skuqi
ADRESA:
Mob: +355 68 22 24 053
Tel: +355 42 25 8316
Tel: +355 84 269148
e-mail:
gazetavlahe@yahoo.com
Shtypur në
shtypshkronjën
“Argjiro”-Gjirokastër
Mob: +355 69 20 62 780
Minoritetet, një xhevahir
në kulturën shqiptare
Zhvillohet në Sarandë “Dita e Kulturës së Minoriteteve”
pse të drejtat janë individuale dhe jo
kolektive.
Me anë të këtij regjistrimi, siç u
shpreh Bezhani, do të krijohet një
përfytyrim i saktë se cilat janë
minoritetet, sa janë ato dhe cila është
përkatësia etnike e ajo fetare e gjithë
popullsisë.
Nënprefekti i Sarandës, Gjergji
Mano, tha se ai vinte nga një aktivitet i
tillë i ngjashëm në Igumenicë (Greqi),
organizuar për ditën e emigrantëve
shqiptarë. Mano ka vërejtur se në
Sarandë dhe Delvinë ekzistojnë
minoritete dhe qeverisjet vendore
kujdesen t’i evidentojnë ato
kulturalisht. Ai iu referua një axhende
aktivitetesh që do të zhvillohet në
muajin mars, aktivitete që vënë në
qendër pakicat greke, rome, arumune.
Bardhyl Londo, në emër të MTKRS,
vlerësoi se veprimtari të tilla janë të
domosdoshme, pasi tregojnë nivelin e
emancipimit të shoqërisë. “Problemi i
integrimit, është problemi ynë”, u
shpreh Londo, duke nënvizuar se
“minoritetet shërbejnë si urë lidhëse
mes qeverisë dhe komuniteteve të
ndryshme”. Ai bëri me dije se për herë
të parë MTKRS ka krijuar një sektor që
merret me kulturën e minoriteteve,
ndërkohë që një sektor tjetër merret me
diversitetin fetar, duke treguar se ky
dikaster e ka fituar këtë dimension të ri.
Arti i minoriteteve në një ditë
Aktiviteti u hap me potpuri nga
shoqata e pakicave serbo-malazeze
MINORITETILI, UN GEVAHIR TU CULTURA ARBINISHIASCÃ
Tu 24 di Yinaru 2010, tu politia Saranda ali Arbinishii, Komitetu di
Minoritati ali Arbinishii, tsi si spindzurã di Primu Ministãr, organizarã
un spectacãl cu 5 minoritati tsi biniadzã tu Arbinishii: Gretsljã, armãnjlji,
machedonski, serbo-malazeznjã shi rominjljã (tsiganjlji) . Programu ti
armãnj si cumandusi di domnu Kristo Goci. El cu un costum armãnescu,
cu cãnticu armãnescu, diadun cu fetili, sculã mproastã unã salã di 200 di
ish. Noi spusum tu aestu activitetu cultura a noastã, cãntitsli a noasti shi
grera a noastã armãniascã dultsi ca njeri, tsi nar alãsatã pãpãnjã a noci.
Lja tsi scrirã aghensia ti hãbãr ATSH ali Arbinishii (di corespodentu a
ljie Telnis Skuchi) ti aestu activitetu: “Spektakli u përmbyll me këngët dhe
vallet vllehe, një tjetër stil dhe tonalitet ngyrash në kostume, por edhe në tematikë.
Kristo Goxhi, i njohur si përfaqësues i arumunëve ishte solist i grupit. I veshur
me kostumin karakteristik dhe duke mbajtur në dorë një shkop të gdhendur, ai
solli në gjuhën arumune një këngë baritore plot kolorit nga jeta e komuniteti
vlleh”
Pi armãniascã: Spectaclu si kisi cu cãntitsi shi giocãri armãneshti, un
altu stil shi multi hromi tu costumi, ma shi cu unã tematicã. Kristo Goci,
cãnãscut ca reprezentatu a armãnjlu, eara solistu a grupu. Allãxit cu costum
caracteristicu, cu un cãrrig adãrat tu mãnã, adusi tu limba armãniascã un
cãntuc picurarescu, plinã di coloritu di bana a armãnjlu.
“Moraca-Rozafa”, e ardhur nga Komitetin Shtetëror të Minoriteteve,
Shkodra, që u prezantua kryetari i saj thotë se ajo çfarë kjo pakicë etno-
Pavlo Jakoja. Këngët dhe vallet tipike kulturore i solli Sarandës në “Ditën e
të folklorit të kësaj pakice që jeton në Minoriteteve”, është edhe një tufë
veriun e Shqipërisë, tingëlluan sa të librash dygjuhëshe, maqedonisht-
veçanta aq edhe të njohura dhe u shqip, që prezanton historinë dhe
duartrokitën nga spektatorët e aktualitetin e kësaj pakice në Shqipëri.
pranishëm. Grupi “Prespa” i pakicave Pas tyre, u ngjitën në skenë
maqedonase u paraqit me tre çifte këngëtarët dhe vallëtarët e ardhur nga
valltarësh, me veshjet karakteristike krahina e Dropullit. Atmosferë të
dhe me këngëtarë që përcollën krijimet gëzueshme solli për spektatorët vallja
burimore, pa shoqërimin e asnjë e shtatë djemve të vegjël, vallja mitike
instrumenti. e Kostandinit dhe Dhoqinës, etj. Pjesë
Foto Nikolla, një përfaqësues i e tyre u bë dhe grupi i valltarëve të
minoritetit maqedonas dhe në ardhur nga Livadhjaja e Sarandës. Nuk
e kanë ndarë veten nga ky spektakël as
të moshuarit, që i kanë shtuar
programit të minoritetit grek meloditë
e polifonisë burimore. Spektatorët
përcollën me duartrokitje edhe grupin
e pakicave rome, që u dallua për ritme
dhe këngë tipike të këtij komuniteti nga
fshati Çukë i Sarandës.
Spektakli u përmbyll me këngët dhe
vallet vllehe, një tjetër stil dhe tonalitet
ngyrash në kostume, por edhe në
tematikë. Kristo Goxhi, i njohur si
përfaqësues i arumunëve ishte solist i
grupit. I veshur me kostumin
karakteristik dhe duke mbajtur në dorë
një shkop të gdhendur, ai solli në
gjuhën arumune një këngë baritore plot
kolorit nga jeta e komuniteti vlleh.
 SHCURTU - SHKURT 2010
3

REPORTAJ

Di: Tashcu Lala

Spiro Poci

CONFERINTSA
A
shi cum sã shtii dit mass-
media armãneascã sh nu
mash, tu Andreu 2009
Consiliului Armãnescu, prezidentu
A CONSILIULUI ARMANJLOR,
Iani Mantsu cu scamnul
Moscopolea, tu Arbinushie bãgã tu
plan ta s-ndreagã unã andamusi di
CURCEAUA, ARBINISHIE
moeabets tu lucru deadun, tsi va s-
dzãcã un dialog anamisa di tuti
sutsatili armãneshtsã dit Balcani.
Cu aestã minduita nchisi Consiliul
Armãnjlor nica sh’ma multu, avea
bagata tu minti s-tsãnã un Congres
Internatsional cu tuti sutsatili
armãneshtsã dit Balcani sum
apanghiul a Consiliului ali Evropã
tsi umplea 50 di anj di la
thimiljiuseari. Ma, di furnja cã
prezidentul ali Comisie Europeanã
dl. Louis Maria de Puig u-avea
aghenda di lucru mplinã atseali
dzãli shi nu putea ta s-yinã,
Consiliul Armãnescu lu-amãnã
aestu Congres ta s-tsãnã tu 2010 shi
nkisi cu plan ta s-li cãliseascã tuti
sutsatili shi mass-media armãnescã
dit Balcani la aestã Conferintsã tsi
u hãbãrisi di cu kiro tu 12 di Andreu
2009 Curceaua, tu Arbinushie.
Ashi cum spunea tu unã carti
electronicã poeta Kira Iorgoveanu
Mantsu dit Germania: “La aesta
conferentsâ furâ acljimati TUTI
sutsatili armâneshtsâ, acâ shtimu câ
ari dheafurauâ di mindueri
anamisa di eali…S-vru, trâ prota
oarâ, unu dialogu, unâ cânushteari
anamisa di noi… CA nu vru s-
ampartâ armânamea tu daua
tâbâbii: bunj sh-arãi! Atselji cari
fumu aclo, putemu s-dzâtsemu ca ...ama nu fu ashi, nu s-apruke cu armãneascã - IDENTITATEA armãneshtsã ditu arada alushtor
fu ghini câ n-adunãmu câtu ma VREARI (di niscãnti sutsati tsi nu ARMANEASCA ! Tu aestã noimã atseali tsi suntu nyrãpsiti tu CA shi
multsâ. Unitatea nu s-fatsi fârâ eara viniti) vahi ari oarã tu yinitor cum easti cãnãscut sh-dit interviulu alanti tsi nica nu s-nyrãpsira... nica
dialogu, farâ alâxeari di mindueri, ta s-hibã deadun la idyea measã ti tsi lu-avum cu domnul Iani Mantsu, shi alanti sutsati armãneshtsã
fârâ vreari sh-tinjiseari... unã moeabeti deadun tuti sutsatili prezidentul a CA, cu unã stãmãnã (congresishtsãlj di Tirana) tsi nu
N-ampârtsâ isturia, ama noi armãneshtsã cari tsi s-hibã ma ninti di Conferintsa di suntu pi idyea mindueari ama nu
avemu tora borgea s-lucrãmu trâ minduita shi turlia ti cum sã u tsãnã Curceaua, eara cãlisiti la aestã eara viniti la Conferintsã.
unitatea armânamiljei.” tu banã limba shi cultura conferintsã cama di 60 di sutsati Tu idyea noimã tu unã moeabeti
cu dr. Aurel Papari, prezidentul a
Fundatsiiljei Cultural-Shtiintsificã
“Andrei Shaguna” di Custantsa,
Romãnia nvitsãm cã nu apruke
cãlisearea shi spunea cã nu va s-lja
parti la aestã conferintsa acã Consiliul
Armãnescu lã avea pitricutã di cu
kiro cãlisearea prit Societatea di
Cultura Macedoromânã la tuti alanti
sutsati (congresishtsãlji di Tirana).
Coferentsa u zdikisi Prezidentu
a Sutsatãljei Armãneascã “Mandra-
Albania” shi vicepresidentu a
Consilu Armãnescu, domnu Arben
Lena: “Aestã Conferintsã easti ta
s-nã avdzãm anamisa di noi, s-nã
avdzãm un alantu ti tuti problemili
tsi li-avem”.
4 SHCURTU - SHKURT 2010
Zboru tsãnut di domnu Yani Mantso, Prezidentu a
Consililui a Armãnjilor (Consiliul a Makedonarmãnjlor)
Coferentsa ali uniteati
Tinjisits oaspits, tinjisits sh-duruts
armãnj!
Ghiini vinitu sh-ghini n-aflãm la aestã
andamusi, la prota Conferintsa a
Consiliului a Armãnjilor !
Easti prota, aestã va s-dzãcã cã dupu
ea va s-yinã shi alti conferintsi ashi cum
CA u ari tu mindueari ti programa di
yinitor.
Tu ahurhitã, tu numa a CA voi s-vã
hãristusescu prota a vauã ti copuslu tsi
lu-adrat tra s-yinits la aestã Conferintsã.
Cum ghini shtits multsã di voi, dit
hãbãrli tsi Biroulu di Cumãnduseari a
Consiliului a Armãnjilor li siligheashti
prit Buletinili Informativi cãtã mass-
media armãneascã dzuua di adzã eara
minduitã s-hibã un Congres Internatsionl
a Armãnjilor tsi lipsea s-hibã andreptu
Tirana.
Congres tsi lipsea s-hibã andreptu
deadun sh-cu alti organizatsiunj
internatsionali cum easti Conviventza,
FUEN, cãta cum sh-cu andrupamintul di
la Consiliului ali Evropã.
Maxus prezidentul di la Consiliul ali
Evropã sh-aspusi vrearea tra s-dishcljidã
aestu Congres, ama ti itia cã tu aghenda
di lucru a prezidentului Lluis Maria de
Puig di la Consiliul ali Evropã di
Strasbourg vinirã niscãnti alãxeri tu aestã
aghendã sh-nu putu s-lja parti la aestu
congres sh-noi nu vream s-andridzem un
congres tamam fãrã atsel om cari adrã un
raportu shi lucrã multu ti armãnami la
amintarea a Dimãndariljei 1333 ti limba
sh’cultura armãneascã, di Strassbourg di
la Consiliul ali Evropã tsi inshi 1997.
Aestu Congres di cari vã spuneam sh-
cari fãrã di altã lipseashti s-lu andridzem
prindi s-ascoatã tu migdani unitatea-a
armãnjlor di iusido.
A s-hibã cã armãnjlji furã ampãrtsãts
di isturie sh-bãnarã sh’bãneadzã
ampãrtsãts di dzãts di anj sh’cama multu
noi vream s-ascutem tu migdani cu aestu
congres cã him deadun.
Atsea tsi noi vrem s-aspunem a
xenjilor tsi va s-hibã cãlisits la aestu
congres.
Easti atsea tsi adzã vrem s-duchim
deadun aoa tinjisits sh-duruts armãnj.
Ti aestu scupo, acljmãm la aestã
conferintsã tuti sutsatili armãneshtsã di
iutsido, cama di 70 fãrã s-lom tu isapi
minduearea andicra di problematica
armãneascã. Vrem s-nã cunushtem. S-nã
cunushtem minduearea un-alantu, s-nã
cunushtem dukearea un-alantu. Shi nu
dip tu soni vrem s-anvitsãm desi putem
deadun s-anchisim pi unã cali, pi idyea
cali, sh-ti idyiul scupo. Cari easti scupolu
? Vrem s-amintãm pricunushtearea-a
alushtui popul vecljiu cama di 2000 di anj
tsi ari zãrtsina tu dauã culturi tsi adzã
definescu Europa, cultura elinã sh-
cultura latinã. Cari him noi ? Di iu him
noi sh-di cãndu him noi dzãtsea un sots
di a nostu ? Suntu dealihea ndauã
ntribãri, ama suntu ntribãri tsi multu
frimitã mintea a bãrnurilor dit anjilji dit
soni sh’nu mash a tinirlor. S-hibã aestã
cãftari, aestã antribari, unã crizã di
identitati ? Naca easti aestã cãftari un hir
tsi s-azvoami dit dukearea individualã ?
Andamusea di adzã, vruts armãnj vrem
s-hibã un semnu ti unitatea-a armãnjilor,
cari caftã aestã pricunushteari di popul
vecljiu, autohton cu limba sh-cultura a lui
ahoryea.
Nu mata putem sã strãxim s-videm
cum unitatea a nostã easti mãtsinatã, easti
anchidicatã di sinferi di tsercljiuri
ultranatsionalisti dit tuti craturli iu
bãneadzã armãnamea. Tsercljiuri tsi nica
suntu sclayi a unãljei ideologhii tsi
ascãpitã di multu. Tsi easti identitatea ?
Identitatea fãr di altã nu easti unã
pricunushteari icã unã tsertificari cari
lipseashti s-astrãxeascã unã vulã icã un
simnãtor di la unã academie. Identitatea
easti dukeari. Identitatea cafi om ari
ndreptul s1-shi dz1cã cã easti atsea tsi el
dukeashti. Ti atsea identitatea easti
dukeari shi aestã dukeari lipseashti s-
hibã tinjisitã. Aestã vruts armãnj easti
noima evropeanã di adzã. Sh’tu aestã
noimã sh-cu aestã noimã aoa sh’patru anj
s-timiljiusi aestu Consiliu, cari adzã ti
prota oarã s-hrseashti s-nã aflãm deadun
adzã.
S-vã am hãrioshi !
 SHCURTU - SHKURT 2010
Tinjisits surori sh-frats Zboru tsãnut di domnu Arben Lena Prezidentu a Sutsatãljei Armãneascã
armãnj !
Esti mari harauã, tsi azã “Mandra-Albania” shi vicepresidentu a Consilu Armãnescu
Unã cali zdikisã ti tuts noi
aoatsi Curceaua, tsi n-adunã
aestã Conferentsã multu
importantã ti tuts noi.Tu
aestã conferintsã ashi cum u
avem ndreapta ma lja parti tuts
reprezentativi, ma semnificativ a
comunitatiljei a noastri tu tuti
craturli di Balcan. Ta s-nu zburãsc
cama multu ti CA cãtse dl. Iani
sh’Caracota li dzãsirã atseali
…sigura ma a zburãsc cama multu
catandisea a Armãnjilor dit
Arbinishie.Armãnjilji tu Arbinishie
lucrarã mult deadun cu alantsã frats
di alanti craturi di ndridzerli shi
lucrarea a Consiliului-a Armãnjilor.
Pãnã tora easti ndreaptã shi easti
sculatã Consiliul ca unã institutsie
internatsijnalã iu s-aflã ndreptãta sã
zburascã shi s-dzãcã minduearea-a
lor tuts armãnjilji. Ashi cum si shtii
sh-dit ?istorie/…noi armãnjilji
avem futã tutã bana a noastã un
popul tsi ari bãnatã tu pace cu alanti
populi dit Balcani.Avem futã unã
simnãturã sh-unã ligãturã ti
stabilitati sh-ti … anamisa di populi
alantsã tsi ari bãnatã deadun cu noi.
Consiliul Armãnjilor ari lucru
cãftãrli a armãnjilor tsi sunt
diferenti la craturli iu elj bãneadzã.
Ashitsi cãftãrli tsi pot u s-aibã
armãnjilji tu un crat nu sunt
obligatorii ti armãnjilji tsi bãneadzã
tu alants craturi. Ashi sh-noi
armãnjilji dit Arbinushie avem
atseali puncturi tsi li avem deadun
cu alantsã armãnj, ma avem shi
atseali alti cãftari tsi nu li avem cum
s-aflã la alantsã. Prota u s-u spunem
unã catandisi legalã shi realã a
armãnjilor dit Arbinishie.
Armãnjilji tu Arbinushie tsi sunt
cunuscuts di la cratlu arbinesh di
la anlu 1999 ca minoritati
etnoculturalã shi la Comitetlu ali
Minoritatilor shi Etniilor tsi esti
aproapea di primlu ministru esti shi
un reprezentativ a armãnjilor. Cu
tutã aestã, sh-cu aestã Armãnjilor. Esti unã numã altã tsi
pricunushteri, poti s-dzitsem tsi
pãnã tora ti limba sh-ti cultura
armãnascã tu Arbinishie nu easti
faptã tsiva. Armãnjilji tu Arbinishie
nu ari cãftari spetsificã ca minoritati Consiliul Armãnjilor tu Consiliul
etnicã i ca popul ahoryea tu
Arbinishie.Armãnjilji tu Arbinishie
sunt tu loclu a lor sh-nu pot s-iasã
ca minoritati tu loclu tsi elj lu-ari
sculatã.Armãnjilji tu Arbinishie
caftã di la kivernisea a lor ta s-u
bagã ashitsi cum veadi shi statutlu
a lor ca minoritati etnoculturalã. Sh-
caft la kivernisea a lor, tsi
kiverenisea s-aducã Rezolutsia 1333
anlu 1997 ali Adunari Parlamentarã
a Consiliul a Europãljei ti limba shi
cultura armãneascã. Pãnã tora cum
dzãshu cama ninti nu easti faptu
lucru ti armãnjilji dit Arbinushie
cãtse un steps avem shi noi
armãnjilji. Noi him dispãrtsats tu noasti. Nu putem ca Ti aest lucru noi va s-cãftãm la
multi sutsati shi aestu nu easti un makedonarmãn s-cãftãm ndriptatsi
fenomen armãnesc, ma esti un ti armãnj. Un spetsificã, tsi esti mult statalã tsi esti Tirana s-aibã unãoarã
fenomen ali sutsati, ali tutã populu spetsificã ti noi ti Arbinishie esti tsi tu stãmãnã unã disã di sihati
arbinesh. Ashi cum noi bãnãm la diunãoarã cu termenlu
unã realitati arbinezã ashitsi cum makedoarmãn multi clishee va si
noi him cu aestu popul sh-noi ave scoalã shi diunãoarã va s-ni avem
fapti multi sutsati sh-dupã elj cu nãulu stat tsi easti Makedonia
featsirã multi partii, multi sutsati (FYROM). Shi cama importantã
sh-noi featsim multi sutsati. easti unitatea a Consiliului
Ma iu easti znjia a noastã? Aarmãnjilor. Tuti aesti ti aestã
Noi nu cã avem aest luc ta s- numã ari adusã mult discutsii sh-
fãtsem multi sutsati, noi him multi mpãrtsãturi.Vrem ta s-fãtsem
putsãnj ta s-nã dispãrtsãm. Noi him s-nã adunãm s-him deadun.Iutsido
mult putsãnj ta s-ieshem tuts cafi un tsi ni cunushtem inshim cu unã
cu mintea a lui. Noi lipseashti s-nã numã: Armãnj. Iutsido iu inshim
adunãm s-avem unã boatsi ta s- un-alantu cãndu stãtem/ni
fãtsem atseli cãftãri tsi si va nã li da cunushtem cu unã numã: rrãmãnj,
cratlu a nostu. Unã altã discutsie tsi armãnj, rrãmãnj. Shi, ni pistusesc tsi
easti unã discutsie tsi ari cama aestã numã va s-aducã vãrã
multu di doi anj tsi esti anamisa di gheafurauã di noi. Ti aestu lucru
CA esti numa a Consiliului pistipsesc tsi easti multu cama
ghini, tsi nu putem sã zburãm mash
esti mult tu zborãli a noasti numa noi, ma prindi s-aibã unã cama mari
Makedoarmãnjilor. Cãtse noi tu discutsie, prindi s-facãcama mari
Arbinushie nu him simfunj cu discutsie, prindi s-avdzãm cama
numa cu alãxerea ali numi di la mults oaminj, prindi s-lj-avdzãm
tuts shi s-videm cari easti cama
Makedoarmãnjilor. Di la statutlu a bunã. Tora s-tritsem ninga unã oarã
nost aliniatlu 7 punctul 1 noi u- la armãnjilji dit Arbinishie
avem scriatã multu pstritã cã sh’cãftarea a lor sh-cum putem noi
originea a nostã ca armãnj esti ta s-li ndridzem aesti cãftari.Prota,
Makedonia, Thesalia shi prota sh-prota di tut atsea
Epirlu.Cum putem s-ni ligãm mash simnãturã tsi nã aleadzi noi di
di un loc cãnd la statutlu a nostu u alanti populi tsi bãneadzãã deadun
avem scriatã sh’Thesalia shi Epirlu? cu noi nu easti nu esti tsiva dip, ma
Alantã problemã easti problemã esti mash limba a noastã, mash
juridicã. Noi tuti andrupãrli a limba ni aleadzi di alantsã. Ma s-
noasti, tuti cãftarli a noasti li ftsem inshim nafoarã shi zburãm
dupu Rezolutsia 1333 a Consiliu ali limbili… noi armãneshtili, alantsã
Europi shi Rezolutsia ni limbili a lor, canã nu va nã spunã
pricunoashti ca armãnj. Aoasti u s- cãtse inshim armãnj. Vãrnu nu va
avem un alt (?handicap legal tsi va s-dzãcã cãtse aeshtsã sunt
s-ni aspargã lucurlu la cãftãrli a armãnjilji. Ti aest lucru cã armãnjilji
5
di Arbinishie va s-caftã la
kivernisea arbineshã ashitsi
cum este nomurli aoatsi, tu
unã pãzari iu sunt 35 di
cilimanj armãnj poati si
dishcljidã unã sculie
armãneascã. Aestã easti
niheamã ti ndridzeri maca tu
pãzãrili iu ari multsã armãnj poati
si-ndreagã.Aesti initsiativã tsi va ta
s-hibã paralel sh-cu unã altã
initsiativã cãtse aestã sculie tsi cu
ndriptati ndridzem vrea vivliulu,
vrea abecedarlu, cari poati si si-
ndreagã, mash di catedrili sh-di
profesorli. Ti aestã noi pistipsim tsi
cãftãm la kivernisea a noastã ta s-
lom catedrã pi limba armãnã tu
atseali pãzari iu ari multsã armãnj
cum esti Curceauã, Argirocastru shi
Avlona. Tu aesti pãzari ari
universiteti publicã. Sh-tu aesti
universiteti publicã cratlu a nostu
prindi scoalã catedrã ti limba
armãnã. Ashi videm ta s-avem sh-
ominj ta s-ndreagã vivleaurli ta s-
ndreagã abetsedarili pi limba
armãneascã. Unã altã cãftari tsi
avem noi ti la cratlu a nost esti
aprukerarea ali cultura armãneascã.
kivernisea a noastã tsi la televizia
program pi limba armãneascã.
Ashitsi cum shtim mash di fimiridzli
a statali tsentrali tsi iesti Tirana tsi
sunt shi televizii locali publicã cum
esti Curceaua shi Argirocastra.
Aoatsi esti unã cãftari multu loghicã
tsi si scotã redactsii cu doi trei inshi
cari u s-facã emisii pi limba
armãneascã shi aesti redactsii potu
s-lucreadzã sh-cu alanti redactsii
armãnjilor cu alanti craturi ta s-da
informari, programi la un alant shi
s-aibã la aesti pãzãri Curceauã shi
Argirocastru s-aibã cafi dzuuã cãti
disã di sihati programi pi limba
armãneascã.Unã altã cãftari tsi u s-
pitritsem la kivernisea a noastrã
easti tsi kivernisea s-da finantsari ti
efemerida armãneascã
“Fãrsherotlu” tsi esti dearihina
efemerida tsi scrii atsea tsi s-va ti
armãnji, esti unã efemeridã ligatã cu
problema armãnã shi easti oficial
unã efemeridã tsi ari suportul a
Consiliului Aarmãnjilor.Unã altã
problemã esti shi museumlu. Un
museum ti cultura armãneascã.
Multi obiecti etnoculturali tsi sunt
armãnjilor tora sunt pi magzinili/
mayãziili a cratlui arbinesh. Nu esti
nitsi/nicã expozati tsi sunt (n)chisi
aclotsi nu ari iu s-li ducã sh-nu ari
tsi s-li facã. Ti aestã noi va s-cãftãm
ta si scoalã un muzeu ti un pavion ti
cultura armãneascã, un pavion
etnocultural tsi poati si scoalã multu
ghini i Moscopole i Curceauã iu sunt
dati …simnãturã ti cultura
armãneascã....
continueshti tu pagina 6
6 SHCURTU - SHKURT 2010

Fjala e z. Arben Lena, Presidenti i Unionit Mandra-Albania dhe zv/presidenti I

Unã cali Konsilit (Bashkimit) të Vllehëve
zdikisã ti
tuts noi Një rrugë e hapur për të gjithë ne
...Unã altã problemã Të nderuar Zonja dhe zotërinj, nuk ka pasur interes ta hapë këtë caktuara të shoqërisë të cilave nuk i
multu specificã ti Të dashur motra dhe vëllezër, çështje. Por kjo tregon dhe një leverdis prosperiteti i kësaj etnie.
armãnjilji tu Arbini- Është një kënqësie e vecantë për të përfaqësim të dobët të vllehëve në jetën 4) Dhe e fundit por më e
shie esti despropiarea gjithë ne, që komuniteti ynë ka krijuar politike shqipëtare dhe në të gjitha rëndësishmja është , ruajtja e unitetit
lor tu Mailu la anlu një arritje të rëndësishme me thirrjen e shkallët e administratës shqiptare. të CA.Përdorimi i emërtimit Makedo-
1947 di la cratlu kësaj Konference. Kjo gjendje nuk e ka zanafillën tani, Arman do të krijoje përcarje në vetë
arbinesh cu un nom Aktualisht në këtë Konference kemi por është e trashëguar qysh prej kohës CA, te cilat ne i kemi konstatuar dhe
spetsial, cu un nom nje pjesmarrje të faktoreve me të së sundimit otoman të Shqipërisë dhe gjatë diskutimeve.
spetsific la Mai 1947 rëndësishëm të organizatave fatkeqësisht vazhdon dhe sot, për Kështu që kërkesat e vllehëve të
cratlu arbinesh ari loatã përfaqësuese te vlleheve ne Ballkan, arsyen e thjeshtë, se në Shqipëri nuk Shqipërisë do ti rendisja si më poshtë:
di la armãnj di la tuts por edhe në nivel internacional. ekzistojnë mekanizmat e duhur 1) Ruajtja dhe kutivimi i gjuhës
armãnj tutã averea tsi Si anëtar i komunitetit vllah të demokratike për përfaqësimin real të amëtare.
avea adratã nãshi. Pãnã Shqipërisë do të përqëndrohem në minoriteteve. Kjo mund të arrihet duke i kërkuar
tora, cratlu arbinesh veçoritë specifike të këtij komuniteti. Gjendja e shoqatave të vllehëve në Qeverisë që sipas ligjit ekzistues, atje
poati s-aibã faptã dzatsi Pjesëmarrja e vllehëve te Shqipërisë Shqiperi, pasqyron në mënyrë identike ku vllehët plotësojnë numrin 35 të
njilji di nomuri sh-pãnã në Consiliun Armanjilor, ishte shumë panoramën organizative shoqërore fëmijve të hapet mësimi i gjuhës
tora cratlu arbinesh nu ë rëndësishme si ne krijimin e këtij shqiptare. Vllahe.
ari dzãsã unãoarã ta s- institucioni dhe ne aktivitetin e Për këtë arsye dhe ne si pjesë e këtij Por kjo iniciativë duhet të jetë
pricunoashcã sh-ta s-u përditshëm te tij. Përfundimisht arrihet populli, nuk mund të mos paralel dhe me institucionet të cilat do
toarnã shi s-u da a që të krijohet një institucion botëror për ndikoheshim nga krijimi i më shumë të nxjerrin librat në gjuhën vllahe, dhe
armãnjlu avera a loru, përfaqësimin e vllehëve, i cili mbështet se 70 partive të ndryshme politike dhe për këtë arsye ti kërkohet qeverisë
atsea avem ananghi… parimet shekullore të vllehëvë, që jane i shumë shoqatave të ndyshme. shqiptare që të hapen katedra të Gjuhës
Sh-tora ari scoasã multi bashkëjetesa paqësore me popujt e Kështu dhe komuniteti vllah është Vllahe, në Universitetin Shtetëror të
nomuri… atsea tsi tjerë, me të cilët e ka bashkuar fati i i organizuar në një numur të Tiranës, si dhe në Universitetet e
avea, ma ti armãnj nu përbashkët historik dhe qenia faktor konsiderueshëm shoqatash. Korcës, Gjirokastrës dhe Vlorës, ku ka
ari datã tsiva. Conform bashkimi, paqeje dhe stabiliteti midis Por pavarësisht kësaj shoqatat më një përqindje të konsiderueshme të
ali Constituti ali popujve të tjerë të Ballkanit. të rëndësishme të vllehëve të popullsisë vllahe.
Arbinishie shi a C.A mbështet kërkesat e vllehëve të Shqipërisë dhe ato të cilat kanë më 2) Ruajtja e Kulturës
nomurlor tsi sunt tu cilat janë specifike për vendet ku ata shumë aktivitet, janë bashkuar në Për këtë qëllim do ti kërkohet
Arbinishie. A s-lom jetojnë. CA,duke e parë këtë si të vetmen Qeverisë Shqiptare që Televizioni
unã initsiativã ta s- Kështu që mund të themi se zgjidhje për problemin vllah. Shtetëror i Tiranës të emetojë në një
cãftãm di la kivernisea kërkesat e vllehëve që jetojnë në Vllehët e Shqipërise nuk kanë program special javor aktivitete në
di Arbinishie ta s- Shqipëri, kanë të përbashkëta dhe të kërkesa specifike për minoritet gjuhën Vllahe.
pricunoashcã avearea vecanta në lidhje me kërkesat specifike etnik.Ata kërkojnë nga shteti shqiptar Gjithashtu dhe në televizionet
armãnjilor cãtse ei sunt që vllehët mund të kenë në shtetet e respektimin e statusit të tyre si publike lokale , si ai i Korcës dhe i
tuti cãrtsãli tsi elj sunt tjera. minoritet etno-kulturor si dhe Gjirokastrës të ngrihet një redaksi e
expropriat shi s-u da Aktualisht gjendja juridike e respektimin nga ana e shtetit shqiptar Kulturës vllahe , e cila të përgatisë dhe
compensari a tuts komunitetit vllah në Shqipëri paraqitet të Rezolutës Nr.1333, të vitit 1997, të transmetojë në menyrë periodike në
armãnjilor tsi u easti e tillë. Asamblesë Parlamentare të Këshillit të këto radio dhe televiozione publike
loat averea la 1947. S- Ekzekutivi Shqiptar qysh ne vitin Europës. lokale , programe në gjuhën vllahe.
dzãtsem pistipsesc cã 1999 i njeh zyrtarisht Vllehët si Gjithashtu në lidhje me diskutimin Të financohet nga ana e shtetit
aesti sunt niscãnti minoritet etnokultural dhe pranë e emërtimit të CA, vllehët e Shqipërisë shqiptar botimi i gazetës vllahe
problemi, problemi a Komitetit Shtetëror të Minoriteteve dhe mbështesin emërtimin fillestar të këtij “Fërshërotu”, si gazeta me
armãnjilor nu mash tu Etnive është i akredituar dhe një Consiliu,i cili deri tani është emërtimi representative e vllehëve dhe e
Arbinishie ma sh-tu tut përfaqësues i komunitetit vllah. zyrtar juridik si Consiliu Armanjilor. mbeshtetur nga CA.
Balcanlu iu sunt Pavarësisht kësaj, aktualisht jetojmë Mendojmë se ndryshimi i emërtimit 3- Gjithashtu, paravësisht
sh’ninga cama mult ma në një sistem demokratik, i cili siç dihet si Consiliu Makedon-arman do të ketë karakterik jopolitik qe ka shoqata jonë,
ta s-nu zburãm mult a shumë mirë, funksionon në bazë të impakte negative në aktivitetin tonë si ne do të ndërmarrim inciativat e
s-pistipsesc tsi ma ghini shumicës së votave, pra në bazë të më poshtë : duhura ligjore, mbështur në
easti ta s-ahurhim s- shumicës së numrave. Në bazë të 1) Neni 7, pika 1 e statutit te CA Kushtetutën e Shqipërisë, që ti
fãtsem niscãnti lucri funksionimit të këtij sistemi dhe të thekson tepër qartë se vendi jone i kërkojmë Parlamentit Shqiptar, të
njits. Deapoia di la drejtat e vllehëve nuk jane respektuar origjinës është Maqedonia,Thessalia hartojë dhe miratojë ligjin për njohjen
atseali lucãrli njits s- ashtu siç duhet. Një shembull i qartë dhe Epiri.Kjo nuk le vend për ekuivoke dhe kompesimin e pasurive të vllehëve
fãtsem shi atseali është fakti se, aktualisht nga shteti apo interpretime të tjera. të sekuestruara në maj të vitit 1947.
lucãrli mãri. La s-hibã shqipëtar nuk është ndërmarrë asnjë 2) Rezoluta Nr.1333, e vitit 1997, e Mendoj se ka shumë më tepër se kaq
aestã conferintsã unã hap ligjor, i cili të ketë lidhje me Asamblesë Parlamentare të Këshillit të për të diskutuar për problemin vllah,
nkisitã barim ti tuts shpronësimin masiv të vllehëve , që ka Europës, na njeh si Armanj dhe jo si por le të fillojmë së bashku të
armãnjilji, ti tuts ndodhur në muajin Maj të vitit Makedo-armanj.Kështu që do të kemi realizojmë disa objektiva të arritshme,
armãnjilji tsi bãneadzã 1947.Kjo për asryen shumë të thjeshtë një largim nga mbështetja jonë ligjore të cilat janë për të mirën e komunitetit,
tu Balcanlu sh-nafoarã , se shume pak ,ose asnjë prej për këtë problem. për të mirën e vendit tonë dhe të
di nãs. ligjvënësve nuk ka qënë i prekur nga 3) Gjithashtu specifike për rajonit.
Haristo multu di kjo normativë ligjore dhe asnjë prej tyre Shqipërinë , do të jetë krijimi i Ju falenderoj per vemendjen tuaj.
ascultarea a noastã! menjëhershëm i nje klisheje të
S-bãneadzã dëmshme, e cila do të lidhe vllehët e
armãnamea ! Shqipërisë me shtetin e ri të
Maqedonisë.Kjo klishe shumë lehtë
mund të shfrytëzohet nga ato pjesë të
SHCURTU - SHKURT 2010
Zboru tsãnut di domnu Kristo Goci, Reprezentatu armãnjlu tu chivernisia arbinishiascã
shi Presidentu ali Federati Armãnjlu di Arbinishii
Identitetu ma mushat tu Balcan
Doamni shi Domnji tsi avets vinitã di
diparti
Domnu Costa Adam shi Yoanis
Kokonis tsi avets vinitã prota oarã la unã
adunari oficialã la armãnjlji di Arbinishie.
Vinera al domnu Costa Adam di
Elada, ti mini esti unã mari simasie.
Aestã va s-dzãcã tsi oaminjilji ni ved
shi va ta s-veadã. Esti mult bunã ti noi tsi
atseli tsi avem avutã problemi ma ninti,
nu li avem azã. Cãtse? Ancã, un mur di
Berlin ari cãdzutã ti Evropa, nu
pistupsesc cã avem noi armãnjlji vãr mur
di Berlin ta s-nu nã adukim un di alantu.
Dzãc tsi aestu mur ari cãdzutã sh-ti
noi. Evropa si fatsi un crat tsi tu limba
albanezã noi dzãtsem BE, statili adunati
anvãrliga ali Evropi. Cum esti ca
coincidentsã, cã tuti craturli a noastri tora,
intrã tuti tu Evropa shi România shi
Vãrgãria shi Makidunia - Skopia shi
Arbinishia.
Nu ni pati tsiva, him tuts deadun.
Videm cã a noasti mindueari, vrem s’li
fãtsem fãri replica, ma ditsem cãtse ari
ficiori sh-tiniri tsi greascu limba noastrã.
S-ascultã sh-li ascultã ghini shi li
adukeascu tuti tsi lã dzãtsem. Ma esti unã
limbã tsi poati si u tsãnem manclo shi tu
aestu loghicã tsi avem putem s-lã
dzãtsem a tutãlor shi armãnjlji di Eladã
s-adukeascã niheamã ma ghini, tsi aest
easti scupolu a nostu.
Nu vrem s-fitsem tora noi vãrã
declartion ti eredentisãm shi ta s-agudim,
s-arucãm shcãmbi pãnã la Elada. Shtim
cã Elada easti prota, easti patridha tsi n-
ari data generation, u shtim aestã.
Escu multu simfun cu Secretaru
General, tsi li dzãsi aesti zboarã. Ma u
dzãsi mult musheatã, tsi ancã noi a
gretslor putem s-grim pi limba a lor, ei
nu poati s-greascã pi limba a noastã.
E aestã easti unã tsi, armãnjlji sãntu
elinj, ma sãnt nica ma nclo, avem shi un
alt identitetu tsi esti musheat identitet.
Ti atsea prindi si u dzãtsem a tutãlor,
aestu identit esti un identitet tsi easti
cama musheat di tsi poati s-hibã tu
Balcani. Cã noi ni cunushtem ca oaminj
cosmopolits aoatsi tu aesti locuri iu
bãnãm. Nu him oaminj tsi tuts ni vra. Ma
ni va tuts cãtse nu ni vrem sh-noi un di
alantu?Aestu easti lucãrlu…tuti
shi…alanti
Haristo.
A, cu tinjie, cu ljirtari, aoa tu salã ari
vinitã un om, un om tsi ari faptã 28 di anj
hapsi.
Aestu om easti un di om ma
cãnãscutsljã la Arbinishie. Avu tihea ta
s-ira nsurat cu unã armãnã, dzatsi anj,
deapoia s-pãrtsã lucuru a lui shi ari doi
cilimanj, fumeljã cu nãsã. Ari ngrãpsitã
multi ori ti Armãnj. Esti un di scriitorlji
cama mari di Arbinishie mult cãnãscut,
7
shi tihea easti tsi azã lu avem aoa nuntru
shi esti domnu Kaplan Resul. Domnu
Kaplan Resuli esti un om academic, ari
titlul academic shi ari unã vreri mari ti
noi, ari ngrãpsitã pãnã tora aproapi di
dzatsi libri ti noi armãnji shi ahoryea tsi
ari adratã tu soni, ari unã librã, tsi esti tu
Struya, lu-ari alãsatã aclo, pi limba
albanezã tsi dzãtsi, “Denigrimi
antiarmãn”. Cu tinjie mari. Aoa tu
Arbinishie ta s-nu dzãtsem nãpoi
zboarãli tsi sãnt dzãsi, Berisha ari loatã
cartea a Prezidentu Yani Mantso shi a
domnu Nicolachi Caracota shi ari
pitricutã la Comitetu statal di
Minoritãtsli. Mini ashi cum esti mult
ghini cunuscutã escu reprezentantul
Armãnjlor di Arbinishie. Elu ari pitircutã
hãbari tsi s-mutrim lucurlu armãnjlor. Tsi
vrea, shi tsi poati s’fitsem.
Cãtse ashi cum shtits kivernisea a
noastrã ari mult prosohie shi ari multã
atentsia ti locurli s-dzãtsem cata ti
Evropa. Cãtse nvitsai cã u s-yinea shi
Louis Maria de Puig ashi cum shtits nu
putea s-yinea, ca da, dzuua di azã tsi
hima aoa ma poati s-hibã realitati ta s-
yinã dupu vãrã doi trei meshi shi esti un
mari simasie ti noi armanjlji tsi yini unã
ahtari personalitati la noi, ta s-lu avdzãm
shi cu tinjie mari ti noi astumtsina…va
si u fãtsem andamusea cu suctses shi s-
ni ndridzem…ta s-yinã shi rrãmãnjlji di
Elada shi tuts istorianjlji tsi vor s-da
zborlu a lor ti multi problemi.
Cum adukesc problemili neg totãna
sh-ma buni, totãna prindi s-nu minduim
cã tsi fãtsem?
Fãtsem ti bun, ti armãnj. Nu fãtsem
tsiva urut. Dzãtsem cã lucarli nu sunt
uruti, a ti numa makedonarmãnj tsi eara
macedoromãnj shi nu u alãxirã romãnjlji
cãtse u alãxirã di macedoromãnj… neasi
la makedonarmãn i la makedon …aesti
sunt dauã hãbãri tsi li dzãc cã tsi nu sunt
ti fãtseri discutsie tu grup mari, ma avem
grupi di workshop sh’li avem prindi s-li
fãtsem discutsie aclo.
Paraexighisi ta s-nu avem avem
niadukeri sh-cu armãnjlji di Elada, dzãc
tsi s-aflãm a nostu zbor, poati s-apufusim
sh-vãrã numã ahtari, ma sh-nu ni facã
paraixighisi i putem si u tsãnem i nu, ta
s-nu li fãtsem cum s-fatsi azã numa ali
Makidunie cu bulgari. Ti unã numã ti
Makidunie si sculã ari 20 anj si
ampulisesc nu easti numa a voastã\, esti
numa ali istorie a noastã.
Tora s-nu ni dzãcã shi a nauã cãtse noi
di aclo ari, di aclo va zburãm cu nãshi
shi s-nu ni facã paraexighisi i poati si u
tsãnem noi di nafoarã ma s-adukim cu
nãshi …u avem noi di nafoarã golã nu
voi…
Mini nu shtiu tsi am agãrshitã altã.
Haristo tsi mi ascultatu!
8 SHCURTU - SHKURT 2010

ALECU CAHRIMANI – prefectu di Ianina, dit Gãrtsie shi Yiani, nu ari bãnatã vãroarã tu
Gãrkie, nu pistipsescu cã shtibã

Vreari shi achicãseri, elenicheshtili, ala videamu zbura

ma multi elenikeshti tu limbã, di tsi
zburãscu ieu. S-hits tinjisits. Am cã

ma diversi tu mindueri s-vrets s-him tuts deadun, atsea

Kalimera !
Mi hãrsiiu azã tsi vidzui
oaminjilji tsi lji tinjisescu, ala poati
s-nu avem idyea mindueri. Vidzui
Kiratsa, vidzui Yiani, di multsã anj
tsi vream si-lji vedu. Ala io
minduescu aljumtrea. Tu 1769
s’asparsi Moscopolea, Korlofikeni
(?) ãlj dzãtsem noi tu Eladhã.
Fudzirã lumea tu locurli tuti
sh’dusirã tu multi staturi, tsi suntu
craturi. Niscãnts armasirã aoa tu
Arbinushie, altsã s-dusirã Skopia,
altsã agiumsirã pãn tu Viena, tuti
atseali lucri li au adratã di
Muscopoli. Tu 1800 si-sparsi
Gramustea ot/anda Ali Pasha vrea
s-lja feata al Hagiu Steryiu tu
haremi di Ianina. Fudzirã di
atumtsea Yramustea, Linãtopea,
Nicolitsa, multi locuri si-asparsirã.
Ali Pasha bãgã di si-sparsi multã
lumi di Perivoli, di Avdela, di
Sanmarina, s-umplurã multi locuri
tuti dit Makidunie cu alti hoari tsi
s-adrarã Seres, Prosotsani, Mãrili
Livãdz, Livadia, Nevesca, multi
locuri. Tu 1913 vinirã protslji atselj
tsi fudzirã di tu migratsii tu Gãrchii.
Atumtsea unã mari cumatã di
armãnjilji di tu Eladã fudzirã, s-
dusirã tu Dobrogea, tu Romãnie.
Atseali suntu peripetli tuti tsi
tricurã tu locurli tsi him noi azã s-
aflarã armãnjilji tu multi locuri.
Armãnjilji sh-cu emburlãchea, cu
tuti s-dusirã tu multi locuri shi iu
s-dusirã eara protslji nu eara
tiliftenji.
Ti noi ominjilji tsi him di tu
Eladã, di tu Pindu, atsel easti cratlu
tsi suntu armãnjilji shi atsel cratlu
lu-adrarã armãnjilji cu pãradz shi
cu sãndzili a lor. Noi di tu Eladã
avem statlu sh-limba aestã u
nvitsãm acasã. Ashitsi s-ari nvitsatã
pãnã asãndzã limba. Ma multsãlji
di voi hits nafoarã di tu Elada. Noi
tu Eladã dzãtsem aoa cã nu him tu
altu locu. Limba sã-u tsãnem, prota
noi dzãtsem o ti s-nu kirdem limba
atsea marea a noastã cãtse cu/dit
anglikeshtsãli tora tsi him tu
Evropea u s-kirdem shi elenikeasca.
Putem sã-u bãgãm tu Universiti di
Iannia tsi hiu ieu, tu Universiti di
Sãrunã, tu Universiti di Larisa. Am
u s-vrets s-him tuts deadun tsi
dzãtsets, cafi un dghiseashti di altã
tsi avem nvitsatã acasã, nu avem
nvitsatã tuts idyea minduiri. Tuts
itsi va s-dzãtsi cafi un, ala noi avem
unã gramiuo.
Gramiuo easti tu statlu atsel tsi
eara ministurlu di nafoarã tu
Romãnie, alãsã pãradzlji ti limba
elinicheascã sh-avem alsachilu aoa
Curceaua, alsachilu Ianina, asachilu
Athina. Zapa pãradzlji, shi atsel
armãnu eara, li alãsã pãradzlji, s-
adra Zapion, Athina, Averof,
Tushitsa, Sturnara, Vanghe tuts
atselj armãnj eara, ala tu atsel stat
noi him aclo iu ira armãnjilji, aclo
tsi au axii armãnjilji. Voi putets s-
cãftats itsi vrets, cãtse iu hits, hits
mionotita. Atsea easti alithea. Sh-
noi limba vrem s-u tsãnem, ala di
tutli ndzeanã avem Elada. Cãtse
avdzam Kiratsa ma’nghiu/ ma
ninti catse u tinjisescu para multu
easti gramia tsi avem noi di tu
Elada.
Avdzãi io ti doi politizmadz,
acshitsi easti, greclu, elenikescul tsi
dzãtsem noi sh-latina, acshitsi easti,
doi politizmadz, ala hoarili, him noi
Amerlu, Keari, manclo Perivolea,
vãrnu nu dzãtsem idyea limbã, cafi
un di locurli tsi vini limba ari altã
tsi’ari. Tuts deadun noi tu Eladã nu
shtiu cari ari vinitã altu, avem atsea
gramion. U vrem limba ala limba,
u-s’greari, tut tsi easti vrem sã u
tsãnem, tu universiti, poati si s-
tsãnã. Asãndzã u s-chearã shi limba
mari tsi avem noi tu statlu tsi him.
Elenicheasca dipu anglikeascã,
galikeasca, ghermanikeasca. S-hits
ghini, ieu efharisto multu tsi mi
cljimatu, va s-fug cãtse am lucru
iara u stau ninga, vã tinjisescu. Nu
avem idyea gramiu, avem altã
gramiu noi, ashitsi u-pistipsimu.
Pistipsescu cã him tu susto cali.
Efharisto Caracota, efharisto
Steryiu, efharisto Yiancu, efharisto
Yiani, mi hãrsiiu tsi ti vidzui.
Adrtats atseali tsi pistipsits, noi
pistipsim atsea cali shi atsea a s-
avem tu Elada.
Haristo multu !

Zborru tsãnut di Presidentu ali CONVIVENTSI, (Zvitser), domnu ROMEDI ARQVINT

S’him deaun, ta s’agiundzem aco iu vrem

Cãndu cãdzu Bon dire a tous ! Buna dzuua vã spun dit Balcan nu daima lucri buni. Shtim
murlu Berlin, la tuts ! ghini suntu multi problemi di politicã, di
cãndu cãdzu (apridutsearea pi limba armãniascã Kira economie, ama cã aoa tu Balcanu putu
comunizmolu, Iorgoveanu Mantsu) sã s-facã aestã ciudie, s-amintã aestu CA
s-dzãsi un zbor Hiu hãrios cã hiu cãlisitu la aestã easti un di lucãrli cari nã hãrseashti nai
ashi multu Conferintsã shi vã aduc hiratimati di la multu noi aclo tu Europa, cã putu sã s-
uidisitu sh-ti tuts europeanjilji ti cari avigljarea a facã aestu lucru tra s-na adunã
catastisea a limbãljei shi a culturilor dit Europa easti armãnamea di tuti vãsiliili iu
noastã di azã: un lucru di mari simasii. Shi, tsi suntu bãneadzã…ashitsi cum easti a nostu
s-him deadun bãnãtori loiali tu cafi crat aclo iu arãspãndit dit ma multi craturi
tra s-agiundzem bãneadzã. Aoa shi doi anj putum Disentis arãspãndit…ama s-hãrseashti shi easti
aclo iu vr em,
vrem, s-pãtidzãm aestu „njic ficiuric ali Evropã” sigura cã deadun va s-putem s-nã
scupolu cari lu cari easti Armãnamea – Consiliul a umplem atsel scupo cari lu avem sh-cari
avem Armãnjilor. Cum ghini shtits dl. Arqvint easti atsel: ta s-nã tsãnem limba,
sh-mindueashti eati roetoroman, romansha atselji politizmolu, cultura a noastã ti un popul
cã aestã dzuuã bãnãtori tsi zburãscu latinã tu Elvetie shi ahãt vecljiu ca noi cari nu prindi s-kearã
poati s-agiutã trã retopromanjilji s-dukescu frats cu fãrã di altã. Cãndu cãdzu murlu Berlin,
ahtari lucru. TTora
ora matsedoromanjilji cari him noi. cãndu cãdzu comunizmolu, s-dzãsi un
nã oarã tu limba Tu catandisea tu cari s-aflã armãnjilji zbor ashi multu uidisitu sh-ti catastisea
a lui, tu tsi suntu arãspãndits tu patru craturi a noastã di azã: s-him deadun tra s-
retor omanhsa
etoromanhsa balcanitsi, tu idyea catastisi s-aflã un agiundzem aclo iu vrem, scupolu cari lu
s-avets putear ea
putearea popul di dip ndzeana ali Evropã, sami s- avem sh-mindueashti cã aestã dzuuã
s-nã tsãnem acljamã aestu popul tsi suntu tut ashi poati s-agiutã trã ahtari lucru. Tora nã
limba, musheata picurari cari urdinarã sh-cari tora oarã tu limba a lui, tu retoromanhsa s-
a noastã limbã bãneadzã shi elj tu patru vãsilii tu Suedie, avets putearea s-nã tsãnem limba,
shi culturã cu tu Norveghie, aclotsi ndzeanã musheata a noastã limbã shi culturã cu
arãdãtsinã latinã ampãrtsãts. Shi tora aoa sh-dzatsi anj elj arãdãtsinã latinã ashi cum suntu tuti
ashi cum suntu puturã s-facã atsea tsi featsim noi aestu alanti.
tuti alanti. Consiliu. Di 15 di anj avdzãm, anvitsãm Vã oarã multã hãirlãticã !
 SHCURTU - SHKURT 2010
Zborru tsãnut di domnu Nicolachi Caracota,
Secretaru General a Consilu Armãnescu
S’vighiãm limba shi
cultura, di cara easti
di pisti 2000 di anj
Noi him parti Bunã dzuua !
dit istoria ali Vã plãcãrsescu s-ahurhescu cu unã
Gãrtsie. Fãrã noi ghini vinitu la tuts !Voi s-aduc aminti
Gãrtsia nu va s- aoa cã suntu armãnj dit Gãrtsie… Voi
adra. Fãrã noi s-aduc aminti aoa cã him armãnj dit
cultura elina nu Gãrtsie, dzãc ghini vinitu a domnului
va s-putea s- Yioryiu cu tutã pareia di Veria ! Dzãc
ducã iuva shi ghini vinitu al Alecu Cahrimani cari
aoa voi s-zãcu avea lucru shi fudzi, cu pareia-a lui di
cã Alexandru Ianina ! Dzãc ghini vinitu a domnului
2000 sh-tsiva Coconis cari lu-avem aoa tu mesea a
ninti el dusi noastã sh-cari lu plãcãrsii s-yinã cãndu
pisti tut cultura earam Paris ti aestã conferintsã. Dzãc
cari u dusi aclo ghini vinitu a domnului Babovski cari
easti cultura easti un armãnu di Bitola!Ghini vinit
elinã. Tora ti dl. Costa Adam la aestã andamusi a
organismul noastã !Aestã va s-dzãcã vruts armãnj
nonguvernamental, cã him aoa di pisti tut sh-cã
easti un statut pricunushtem un lucru cari tuts lu-
la Consiliu a avem tu inimã, cã him un popul
Europãljei tsi va ahoryea.
s-dzãcã cã noi Tora ti tsi dzãsi Alecu ninti… canã
him aclo di noi nu bãgã vãrãoarã, cum dzãcu s-
nyrãpsits aclo
nu nã adutsem aminti, cã noi him
ca unã s-
dzãtsem sutsatã
popul elen, ma no him popul elin atsel
cari azburashti limba armãneascã. Tsi
cã cari ari un va s-vrea s-dzãcã alantsã shi sigura cã
scupo sh-cari va
him gretslji shi amãnjilji. Dolji him elinj
s-participã (…) ma gretslji nu nã akiãsescu tuti zboarãli
Organismul
a noasti, ma noi li akicãsim a lor.
nonguvernamental
Consiliulu aestu cari lu-adrãm noi,
easti ca un
easti un organismu nonguvernamental
statut cari va nã
shi aoa voi s-fac corectsie ti atsea tsi
da a noauã
dzasi lali Iancu Perifan ma ninti shi
posibilitatea sã
avea dzãsã shi Iani, nu him un guvernu
him, s-lucrãm
ma putem s-dzãtsem cã him unã turlie
deadun cu
di Parlamentu unã turlie di organismu
Consiliul a
Europãljei ti a armãnjilor di pisti tut cari nu ari dicãt
tuti problemili un singur scupo: s-nã vigljem limba
cari li avem. sh’cultura a noastã cari easti di pisti
2000 di anj. Io minduescu cã tu Gãrtsie
shi aestu easti un mesaj ti armãnjlji a
noshtsã dit Gãrtsie, cultura a noastã,
populu a nostu lipseashti s-hibã
pricunuscut ca patrimoniu natsional.
Iuva nu easti pricunuscut lucurlu aestu
shi sã shtits cã va s-fac unã paralelã.
Tu Frãntsie iu mini bãnedz di 20anj tuti
populili cari suntu azã, bãneadzã tu
Frãntsie furã declarati patrimoniu
natsional tu Constitutsia ali Frãntsie.
Bretonjilji, alsacienjlji, occitanjlji,
bascilji shi alanti populi suntu tuti tu
constitutsia ali Frantsie adzã. Mini
minduescu cã Gãrtsia easti prota vãsilie
tu Balcan cari lipseashti sh-lja aestã
borgi. Noi him parti dit istoria ali
Gãrtsie. Fãrã noi Gãrtsia nu va s-adra.
9
putem aclotsi tu patru sesiunj tu cafi
an s-nidzem andicra di tuti comisiili
cari suntu la Comisia Europeana iu s-
putem s-bãgãm tuti problemili tsi li
avem sh-tuti proiectili cu cari putem s-
nã agiutã elj, ama, ma ninti di elj va s-
nã agiuutãm noi. Ashi cã conferintsa
aestã la acari vinim azã easti protlu
evenimentu la cari nã adunãm tuts.
Mini minduescu cã di aoa sh-ninti va
s-lucrãm multu ma multu deadun sh-
poati cã craturli di pisti tut, sh-prota
easti Elada, va s-nã agiutã cu Consiliul
sh-cu organizatsiili shi sutsatili cari li
avem pisti tut. Aestu lucru lu-cãftãm
Fãrã noi cultura elina nu va s-putea s- sigura sh-la guvernul albanez la cari
ducã iuva shi aoa voi s-zãcu cã nyrãpsim unã carti, ari ndoi meshi. Dl.
Alexandru 2000 sh-tsiva ninti el dusi Berisha n-avea tãxitã cã va nã aproachi
pisti tut cultura cari u dusi aclo easti sh-cã va sã zburãm aclo problemili cri
cultura elinã. Tora ti organismul suntu spetsifitsi ti Albania. Nu voi s-
nonguvernamental, easti un statut la vã tsãnu multu, cafi un ari aoa ndreptul
Consiliu a Europãljei tsi va s-dzãcã cã sã spunã tsi minduashti. Vidzum ghini
noi him aclo nyrãpsits aclo ca unã s- cã sotslu a nostu Alecu cahrimani dzãsi
dzãtsem sutsatã cã cari ari un scupo sh- minduearea a lui dit Grtsie. Ashtiptãm
cari va s-participã (…) Organismul shi alti mindueri di la tuti sutsatili, di
nonguvernamental easti ca un statut tuti craturli sh-minduescu cã atumtsea
cari va nã da a noauã posibilitatea sã cãndu va sã shtim cum minduits va s-
him, s-lucrãm deadun cu Consiliul a aflãm unã cali deadun s-putem s-
Europãljei ti tuti problemili cari li imnãm di aoa sh-ninti. Europa di adzã
avem. Noi, aestã easti poati poarta cari easti poati cratlu pi cari lu-videa Riga
intrãm tu Europa. Va s-cãftãm deadun Fereu atumtsea cãndu tu inshita a
cu guvernili va s-adrãm ashi turlie ta etãljei 18 minduia un crat di turlie
s-intrãm la comunitatea europeanã iu elveticã tu Balcan. Aestã va s-dzãcã cã
suntu dealihea paradz. Consiliul a tuti populili cari suntu aoatsi lipseashti
Europãljei la cari him adzã ca s-aibã identitet.
organizatsie nonguvernamentalã va s- Va haristusescu !
Zborru tsãnut di domnu Ianco Perifan, Presidentu ali Tinjii a Consilu Armãnescu
Noi vrem s-armãnem armãnj
Multu duruts armãnj a mei !
Vream s-vã dzãc sh’mini di la mini: Ghini vinitu shi ghini
n-aflãm la aestã musheatã shi mari adunari ! Mi hãrsescu di
lumea cari u ved azã aoa, un dealihea Parlamentu, cu un
guvernu armãnescu. Voi s-vã dzãc cã di aproapea 800 di anj
noi ninti aveam Vlãhia Mari, Vlãhia njicã, Vlãhia Albã, avum
imperiul armãnescu-vãrgãrescu, cu Petru cu Asan, cu
Ianitsarlu. Aeshtsã tuts eara armãnj. Dupu elj dzãcu
cronicarlji, putearea u loarã vãrgarlji. Sh-di atumtsealui avea
vinitã sh-turtsãlji, noi nu mata avum vãrã s-azburascã sh-tri
noi ti armãnami. La 1913 cãndu doi armãnj, mash doi,
Batzaria sh’Murnu alãga Londra, Paris ta s-adarã un stat armãno-arbines. A,
romãnjilji nã u loarã ninti sh-la Conferintsa di Bucureshti ampãrtsãrã
Makidunia. Elj vrurã s-hibã ma multi Makidunii. Shi ashitsi nã arãspãndirã.
Sh-tora ti prota cum dzãtseam avem un guvernu, Consiliul Armãnescu. Greu
fu adrat aestu Consiliu Armãnescu. Trei anj, 2005, 2006, 2007, 2008 adrãm calea
tu Europa, di Curceaua, calea di asimi. Avem vinitã aoa pãnã putum s-adrãm
aestu mari consiliu armãneascu. Ama tuti aesti suntu di la Dumidzã. Dumidzã
li –andreadzi sh’noi nu avem ti tsi s-nã plãndzem di Dumidzã. Noi nu avem
adratã crimi.
Tsi vrem noi ?
Noi vrem s-armãnem armãnj. Sh-ta s-armãnem armãnj lipseashti s-nãtsãnem
limba. Limba easti suflitlu a unlui popul. Chiru limba, chiru populu. Aestã
easti shi nu him contra a vãrnui. …aesti dit Arbinushie ti totna, cu Gãrtsia
earam deadun. Limba a noastã cum dzãtsea prezidentul easti limba adratã di
greacã sh-di latinã. Cu slavlji, nu avem tsiva contra a lor. A romãnjilor nitsi cu
elji nu avem tsiva. …cu tuts deadun. A, vrem s-nã him tinjisits ta s-putem s-
armãnm armãnj. Mi hãrsescu multu iara cã ved tirota oarã shi fratslji a noshtsã
dit Gãrtsie la adunarea a noastã. Lu ved aoatsi pi livendul Taki ….lu ved
prefectul di Ianina shi lã dzãcu ghini vinirã. Livendul galaitsi shi el easti aoa.
 shtim di 20 anj. Sh-ti aestãmi hãrsescu. Sh-vã dzãcu la voi nj-alagã mãratlu
suflitu di s-ancljinã. Voi cari vigljats nãdia a noastã ti ma ghini, nãdia
armãneascã.
Dumidzã s-nã agiutã !
10
Zboru tsãnut di domnu Stere Samara, Vicepresidentu a Consilu Armãnescu
Avem ndreptu s’armãnem armãnj
Ghini n-aflãm la aestã conferintsã,
armãnj duruts, frats sh sots !
Voi s-vã ghinuescu, shi
pistipsescu cã dzuua di azã va s-hibã
unã dzuuã cari va u tsãnem minti ti
Consiliul aestu a Armãnjilor shi cã
va s-hibã unã minari cari va nã ducã
cama nãinti va s-hibã unã jgljoatã
cama nãinti ti lucãrlu armãnescu,
cari nã doari sh-cari lu-minduim. Pi
shcurtu, andicra di Romãnia,
catandisea a armãnjilor tu Romãnia.
Multsã di voi shtiu, avem vinitã tu
Romãnia tu anlu 1925 pãn tu 1935
dupu tsi s-featsi polimlu tu Eladã cu
Venizelos Ataturk, cu Pacea di la
Lausane, ma fudzim dit Eladã sh-
neasim tu Romãnie, pãrintsãlji a
noshtsã, vãrã 50 di njilji, nu ca
romãnj, neasim aclotsi ca armãnj, ca
imigrantsã. Puteam s-fudzim,
multsã di armãnj avea minduearea
s-fugã tu Amerikie, s-fugã tu
Australie, ma dzãsirã adi tu
Romãnie, cã Romãnia tu atsel kiro
iara vidzutã ca America easti sh-ma
aproapea sh-cãndu neasirã tu
Romãnie lã deadirã statutlu di
imigrantsã. Lã deadirã cetãtsenia
romãnã dupu dzatsi anj. Dupu
dzatsi anj armãnjilji puturã s-
voteadzã singuri tu alidzeri, tu
Romãnie, dupu tsi sh-loarã
cetãtsenia. Ma multu, kivernisea di
aclotsi nã mutri totna ca xenj, ashi s-
purtã kivernisea, nã dzãsirã cã him
makidonj sh-populu spusi cã him
makidonj. Sh-dealihea, noi nã dukim
shi easti unã tinjie ti noi s-nã dzãcã
numa di makidonj, cã noi him
dealihea makidonj, nu suntu xenjilji
cari vinirã aoatsi sh azã s-dau naima
mãrlji makidonj. Noi, tu Romãnie, cã
avem indentitatea cari u-avem sh-
cari pãrintsãlji nã u deadirã sh-nã
prãxirã ncasã dukim dupã anlu 1990
cã nu va s-avem yinitor ma s-nu nã
organizãm sh-ma s-nu cãftãm
ndrepturli cari nã si cadu. Avem
ndreptul tu Romãnie, icã limba s-
uidiseashti, easti limba latinã,
romanicã, avem ndreptul s-
armãnem atsea tsi n-amintã
Dumidzã, Armãnj. Avem tu
Romãnia, dupã anlu 1990, cãftatã
statutlu, comunitatea a noastã,
statutlu di minoritati natsionalã. Nu
va s-intru n’detalii tsi s-fatsi tu
giudico tu Romãnia andicra di
statutlu aestu. Ti lucurlu aestu va sã
zburascã ma multu, cã avem unã
gioanã armãnã aoatsi Kirana
Darlaiane, avocat cari va vã spunã
ma multi lucri.Io voi sã zburãscu ma
multu di minarea a noastã hai s-nu
mi ascundu cã pãn tu soni easti
politicã, politicã armãneascã vis-a-
vis di tsi cãftãm noi. Avem zori, vã
spun, tu cãftarea cari u-avem adratã
tu Romãnie cã nu n-akicãsim cu
kivernisea cari nitsi nu easti nica
ndreaptã ta s-facã un dialog cu noi
icã l-avem pitricutã cãrtsã, memorii
pisti memorii, avem adratã
demostratsii Bucureshti, nu
dukeashti nica cã noi armãnjilji sh-
comunitatea a noastã easti apufusitã
sh nu va s-renuntsã/ nu va s-tragã
mãnã di la cãftarea aesta di statut di
minoritati natsionalã. Va s-ntribats
multsã di voi shi maxus pi sotslji dit
Elada, sh-pi sotslji dit Arbinishie ti
tse minoritati natsionalã ? Ti tse ? Cã
easti singura institutsie juridicã cari
nã garanteadzã sh-nã da ndreptul ta
s-bãgãm limba tu shculie, tu
bisearicã, tu mass-media.Statlu
romãn easti un stat natsional unitar,
nu putem s-cãftãm statut di popul
constitutiv. Nitsi nu him di aclotsi,
noi him tu diaspora aclotsi. Ma aoa,
tu Makidunie, tu Arbinishie, tu
Elada au ndreptul aesti populi s-
caftã statut di popul constitutiv. Icã
opinia a mea easti cã, easti multu
ma…tsi s-caftã aoatsi easti ma
ahãndos, poati cã tu Makidunie putu
s-adarã lucãrlu aestoa, aestã ca unã
njicã parantezã cã Makidunia easti
un stat multinatsional. Tora, io
pistipsescu cã avum zori cu
kivernisili cari tricurã tu Romãnia
sh-nu nã akicãsim cu eali ma vrem
s-pitipsim cã dupu tsi adrãm sh-
bitisim institutsia aesta Consiliul a
Armãnjilor icã a Makedonarmãnjilor
cum dzãtsem noi tora, va s-hibã unã
institutsie cari ti aestã u adrãm, va
s-andrupascã dealihea cãftãrli a
sutsatilor membri cari suntu tu
Consiliu. Fãrã Consiliul aestoa, fãrã
vrearea a armãnjilor sh-fãrã
agiutorlu a arãmãnjilor dit Balcanj
sh-di Romãnie, ti armãnjilji dit
Romãnie, noi nu va s-putem s-
amintãm lucurlu aestoa. Ti tse ? Cã
Romãnia minduashti cã tu Albania,
tu Makidunie, ma nu dishcljidi un
zbor ti Elada, dzãtsi: noi avem
comunitãts romãneshti tu Albania,
noi avem comunitãts romãneshti
n’Macedonia. Easti unã mari
alathusi. Shi aoatsi lucurlu va
kiskinipsitu nãuntru di noi andicra
di armãnami. Easti arshini mari s-
yinã armãnj dit Arbinushie icã sh-dit
Makidunie cã fu unã situatsie di
aesta, s-yinã pi dinãpoi s-nã
agudeascã shi noi s-dzãtsem un
lucru tu mãri conferintsi europeni
shi elj s-yinã pi napandica pitricuts
ndreptsã s-dzãcã: Nu ! Noi him
romãnj, noi avem …Romãnia.
Zburãscu di multi ma, sutsati cari tu
ultima conferintsã cari u avum
Geneva ligatã di problema a
minoritãtsilor sh-partidili polititse.
Oaminj cari nu cunoscu
problematica armãneasca, cari lã si
bãgã un textu dinãinti, nvitasrã
limba romãnã la Bucureshti 4-5 anj
di dzãli sh-vinirã aclotsi ta s-
agudeascã. Noi, nu dukits altsiva, cã
nã vrem patrida. Patrida a noastã ca
cetãtsenj easti Romãnia. Avem
relatsii multu buni sh-ligati cu
populu romãn, nã dukim multu
ghini cu elj sh’nã vrem, nã vrem sh-
cu alanti minoritãts, ma aesta nu va
s-dzãcã cã nu va s-amintãm… shi
lipseashti s-nã kirem identitatea a
noastã armãneascã. Noi lã dzãtsem:
noi him armãnj, noi him makidonj,
voi hits romãnj. Avem unã identitati
nãuntru tu romanitatea balcanicã i
cum nica spunem shi aoatsi au mari
ndriptati fratslji a noshtsã, tu
elinizmolu balcanic cã dealihea
elinizmolu balcanic nu easti mash
Grecia, elinizmolu balcanic fu tut tsi
purtã tsivilizatsia, tut tsi purtã
Alexandru Makidon tu tut Balcanlu
sh-tu tutã lumea, di cultura shi
tsiviliatsia greacã. Him unã simbiozã
ma s-vrets, him un stur sãnãtos di
tuti craturli dit Balcani ma him shi
unã simbiozã, totna u dzãcu, cari sh-
tradzi arãdãtsina dit tsivilizatsia
elenisticã shi tsivilizatsia latinã. Ti
aesta lipseashti polimlu aestoa surdu
cari s-dutsi di 150 di anj andicra di
Romãnia shi andicra di Elada s-
bitiseascã tora ! Noi avem borgea
deadun cu fratslji dit Elada cu voi s-
akicãsim kivernisea di Romãnia shi
Kivernisea di Elada cã noi va s-him
apuntea di ligãturã andicra di Elada
sh-di Romãnia. Ma ashi cum-lj
tinisim noi pi elj ca craturi, ca
kivernisi, kivernisea dit Romãnia
lipseashti s-nã tinjiseascã pi noi ca
armãnj, cã nu cãftãm lucru di
primansus, cãftãm lucri cari nã si
cadu, lucri di prosup, lucri cari suntu
ndreapti ndzeanã la Dumidzã ma
sh-pi loc aoatsi. Cã altã turlie, io
pistipsescu, am dzãsã zborlu aestu
di multi ori, multsã oaminj di aoa nu
vrea s-eara minats tu lucurlu aestoa.
Nu cãftãm kirãturi, cãftãm lucru di
prosup, lucri cari nã dor, sh-prota
borgi u-ari Elada shi Romãnia s-
agiutã lucãrli aestea. Nu vrem s-
agiundzem tu institutsiili europeani
s-agudim craturli aestea, kivernisili
aestea. Va vã spun nu easti nitsi un
secret lucurlu a nostu easti diparti,
aoa easti ?averlu sh-lipseashti sã s-
punem ndreptu. N-aflãm cu
ambasadorlu ali Elada la Geneva,
multu tinjisitu, n-akicãsim, dzãtsea
avets diki, ma dzãsi, voi dzãsi tu
Eladã nu cãftats ahtãri lucri. Noi tsi
SHCURTU - SHKURT 2010
cãftãm ? Noi nu vrem ahoryeatã di
populu grec, noi vrem deadun cu voi
s-nã agiutats ashi cum n-aluntãm
turcocratie sh-adrãm cratlu grec
deadun cu voi, vrem tora s-nã
tinjisits, s-nã tsãnets limba, s-u
bãgats limba tu shcoalã sh-tu
bisearicã, ashi cum lipseashti sh-tu
Romãnia, ashi cum lipseashti sh-tu
Makidunie. Makidunia, statlu aestoa
cari nitsi nã oarã, noi, nu lã dzãsim
makidonj, lã dzãsim vãrgari la
populatsia slavã.Cum poati s-dzãcã
elj (…nu fã semnu, duri, duri, cã nica
pot sã zburãscu, va ti dau di padi
aoatsi) easti di primansus tu
Makidunie s-avem ahtari ndrepturi,
bãgati ghini tu Constitutsie, pi cãrtsã
shi armãnjilji di aclotsi s-nu aibã ici
tsiva. Noi tu Romãnie nu avem nitsi
ndreptul tu cãrtsã tu nom, ma ta s-ai
ndreptul tu nom shi s-nu eshtsã
irbapi ta s-li badz tu practico aesta
easti cum sã spun io, pi armãneashi
va-lj dzãcu, glãrimi, glarimi. Maca
nomlu easti di partea-a mea au
nomuri cã tse armãnjilji dit
Makidunie pãnã tora nu puturã s-
ndreagã lucurlu cu shculia, cu
bãsearica, cu mass media? Aclotsi
lipseashti, dinãoarã s-facã lucurlu
aestoa. Tu Arbinishie. Tu Arbinishie,
aoatsi a njeia-nj si pari cã shi aoa-i
lucurlu shi a gionjilor dit Elada shi a
gionjilor dit Romãnia. Arbinishia ma
s-va s-agiungã un stat european tu
UE tora lipseashti s-mindueascã nica
di tora cã…Altu insu: S-agiutã
greclu…(lasã-mi s-dzãcu un zbor, io
nu tsã tãljai zborlu, ma va s-agiungã
oara ta s-nã dukim shi aclotsi) nu s-
poati ca Arbinishia icã Makidunia s-
agiungã stat european fãrã s-
pricunoascã ca minoritati natsionalã,
di armãnjNoi him isa cu tuti alanti
minoritãts. Romãnia. Tu Romãnii
noi lã dzãtsem a guvernantsãlor cum
putets voi s-privilegiats alanti
minoritãts sh-alti minoritãts cum
him noi s-nu nã pricunushtets ? Easti
unã mari alathusi, ma tora sh-va s-
ncljidu, tora di oarã a njeaia-nj si pari
cã naua kivernisi cari s-adarã tu
Romãnie, va s-hibã ma mintimenã,
ma irbapi sh-poati dealihea va s-
ahurheascã un dialog cu noi. Ma, ma
s-nu s-poatã nj si pari cã nafoarã di
calea di giudico cari va vã spunã
Kirana nj si pari cã minarea a noastã
armãneascã liipseashti s-hibã ma
apufusitã sh-cu ma multu critico
andicra nu di popul, nu di cratlu
romãn di protlu ministru sh-di
minishtsãrlji atselj cari nu sh-fac
lucurlu.Nã vor, ma nã vor, ca
cetãtsenj sh-nã vor ahãt multu ta s-
nã tukeascã tu masa romãneascã. Ma
s-nu s-da ndreptul aestoa, va lã
dzãtsem ndreptu aestã easti politicã
di asimilari a armãnjilor shi-nj si pari
cã easti idyea catandasi sh-la voi tu
Arbinishie sh-tu Makidunie. Bitisescu
sh-vã haristusescu cã mi ascultat.
Haristo !
 SHCURTU - SHKURT 2010
11

Trâ prota oara tu

Di Kira Mantsu

Cumu s-avdzâ ditu mass-media

armâneascâ, Cunsillu Armânjiloru

Gârtsie: theatru tu
andreapsi unâ Conferentsâ, cari s-
dizvârti tu dzuua di 12-li di Andreu 2009,
Kurceaua, Arbinishii.
La aesta conferentsâ furâ acljimati
TUTI sutsatili armâneshtsâ, acâ shtimu

câ ari dheafurauâ di mindueri anamisa
di eali…
S-vru, trâ prota oarâ, unu dialogu, unâ
cânushteari anamisa di noi… CA nu vru
s-ampartâ armânamea tu daua tâbâbii:
bunj sh-arãi!
Atselji cari fumu aclo, putemu s-
dzâtsemu ca fu ghini câ n-adunãmu câtu
ma multsâ. Unitatea nu s-fatsi fârâ
dialogu, farâ alâxeari di mindueri, fârâ
vreari sh-tinjiseari...
N-ampârtsâ isturia, ama noi avemu
tora borgea s-lucrãmu trâ unitatea
armânamiljei. Cu furnjia a conferentsâljei
di Kurceaua, CA andreapsi shi dauâ
reprezentatsiuni di theatru: piesa “Secta
a Muljeriloru”, dupu comedia alu
Aristofan “Niorilji”, tu reghia alu Toma
Enache, s-giucã tu theatrulu di Kurceaua,
dumânicâ 13-li di Andreu shi luni, 14-li
di Andreu, s-giucã Veria.
Anlu tricutu, Kurceaua sh Tirana, s-
giucã piesa “Minciunoslu” alu Carlo
Goldoni, tu idyia reghie. Atumtsea eara
trâ prota oarâ câ armânamea ditu
Arbinishii videa unu theatru armânescu.
Trâ haraua cu cari apruchearâ armânjlji
aestu mari evenimentu culturalu avemu
anyrâpsitâ atumtsea.
Anlu aestu theatrulu tu limba
armâneascâ fu oaspi la armânamea di
Veria. Trâ prota oarâ, armânjlji di Veria
avurâ furnjia sh-haraua s-bâneadzâ unu
yisu: s-veadâ tu theatrulu ditu politia a
loru unâ piesâ pi limba armâneascâ.
Sala a teatrului “Horos Tehnon” s-
avea umplutâ di armânami.
Cama di 400 di oaminji!
Aestâ ciudii putu sa s-facâ ti itia câ
Sutsata Armânjiloru di Veria, deadunu
cu dimarhia/primãria avurâ vrearea s-
andreagâ aestu evenimentu culturalu cari
poati s-hibâ luyursitu ca semnu di
mindueari evropeanâ.
Duchimu cu aestâ furnjie câ
dimocratsia easti acasâ tu Gârtsie, ahâtu
chiro câtu ari oaminji cari potu sh-voru
s-u tinjiseascâ! Unâ hrisusitâ parei di
tiniri armânji, cumândâsits di marli,
avdzâtlu reghizoru Toma Enache,
adusirâ lumea alu Aristofan, di-aoa shi
2500 di anji, tu dzâlili a noasti…
S-vidzu câ limba armâneascâ easti ca
tuti alanti: yie, musheatâ, avutâ, axi!
Fu unâ searâ tsi nu va u-agarshimu shi
nu va u-agârsheascâ multsâ! Atselji cari
nu nâ tinjisescu limba, cari u luyursescu
oarfânâ, “dialectu”, pi cali s-chearâ, âlj
plâcârsimu s-yinâ la theatrulu
armânescu! Vâ pitritsemu musheata
acljimari, afishlu, zboarâli tipusiti tu unu
dzuaru localu. Poati va s-aflâ vârâ cari s-
n-apriducâ zboarali ditu aestu dzuaru.
Trâ reghia alu Toma Enache, trâ gioclu a
limba armâneascâ
Dãmu ma-nghiosu shi
zborlu pitricutu di
dimarhul di Veria:
“Cãtrã
Sutsatã
Armãnjilor
di Veria
Vruts sots,
Unu mari haristo trã
acljimarea tse nã featsitu tra si
videmu comedhia alu Toma
Enache cu numa “ Secta
Muljerilor”’ tse, cata cum nji
dzãsirã, easti andrupatã pri
multu cunuscuta comedhie
alu Aristofani - NEFELES
(Niorlii).
theatrinjiloru, amu anyrapsitâ ma multi Duchimu cu
ori shi suntu bâgati tu site-ul a Cunsillui aestâ Di mari simasi easti tse ca, di
Armânjiloru. Dãmu ma-nghiosu zborlu furnjie câ prota oarã, va si aspunã piesa
a Prezidentului a Sutsataljei Armânjiloru dimocratsia aestã pri Limba Armãneasca.
di Veria, Taki Yioryiu: easti acasâ Mi stinuhursescu cãtse
tu Gârtsie,
“Tinjisit doamne Yiani Mantsu, lucrulu shi obligatsilii ca
ahâtu chiro
Presidentul a Consillui Armânjilor, vâ câtu ari Dimarchu (Primaru) nu nji
ifhâristisim trâ tinjia tse nâ featsit s-hits oaminji cari alasã kiro tra s-yinu shi io si
asândzâ aoa cu noi, la Sutsata Armânjilor potu sh- vedu piesa aestã, cã asãdza
di Veria, trâ bun lucru trâ Armânami. voru s-u Luni, tu idhia oarã, avemu la
Duruts frats di la Fâlcarea Armânjilor di tinjiseascâ!
Dimarhii adunarea di
Bucureshti, bunâ searâ. Iasti mari tinjii Unâ
trâ io tse mi aflai ca omlu di la Sutsata hrisusitâ Consillu ali Cumunitatea di
Armânjilor di Veria s-vâ dzâc(u) un mari parei di Veria .
haristo câ, cu multu vreari, loat(u) tiniri Himu multu siyurã cãtse va
acljimarea a noastrâ sh-vinjit(u) la loclu armânji, avets mari suctsesu la aestu
cumândâsits
a nostru, la loclu di pâpânji sh-di pârintsâ greu lucru. Di partea mea vã
di marli,
a voshtsâ. Vinjita a voastrâ aoa adutsi tu avdzâtlu dau efchia trã unã musheatã
minti multi minduiri, câtse multsâ di voi reghizoru aspuneari, trã sãrbãtorli tse si
avets ariditsinj aoa, tu Makidunii, sh- Toma apruchescu vã dau efchiurlii,
siyura v-aflats aoa soie sh-sots, sh-va Enache, si avets, sãnãtati, shi suctsesu
videts sh-v-avdzâts di aproapea isturii adusirâ
acasã cu tuta fumealjia .
sh-lucri tse avets avdzâtâ di la cama lumea alu
Aristofan, Himu disfaptã trã kathi
vecljilji. Di tu inima a mea sh-di la tutâ
Sutsata Armânjilor di Veria vâ dzâc(u) di-aoa shi problemã tse va avets.
ninga nâ oarâ ghini vinjit sh s-vâ turnats 2500 di
nâpoi cu ma bunili tu minti sh-vinjita a anji, tu Cu unã multu mari tinji
dzâlili a
voastrâ si s-fâcâ punti: Armânjilji di tu Dimarchul di Veria
noasti…
Elladâ sh-di tu Rumânii s-ãinâ ma
aproapea un cu alantu.” Harula Usultzoglu Georgiani”
Verjia la 14 di Andreu 2009
12
Di Nicolas Caracota
1 ditu aiestâfumealji. Siyura câ putemu
Tru unâ cuvendã di ma ninti,
dzâtseamu câ zborlu « makedonu »,
(tsi zugrâpsea ditu kirolu alu
Alexandru unu populu di picurari,
tsi bâna maxusu tru munti shtritsea
unâ ban alâcsitoari di locu/
migratoari), lu aflã mu pânâ tu eta
11, ligatu di dinastia / fumealjia
Makedonjiloru (867 -1056).
Atselu cari bâgã thimeljilu alishtei
dinastii, fu Vasili Protlu, cari agiumsi
amir tru anlu 867.Sinferlu a nostru
ahoryia ti aiestu amir, vini dupu tsi
adyivâsimu câ desi numa diprota,
sumu cari fu cânâscutu, eara di Vasili
Makedonlu , s-pari câ arâzga lui
dealithea s-tradzi ditu unâ fumealji
di vâsiljeadz armeni (ditu
Armenia).Ninti s-ahurhescu s-
dizvârtescu lunga cali, ninga
nibitisitâ, tru cari fârâ s-voi intraiu,
prindi s-dzâcu câ di cumu ânj intrarâ
tru minti dauli zboarâ di cari adushu
aminti ma-ndzeanâ, « makedonu » sh
« armeanu », dauli ligati di unu
singuru omu,unâ pustâ di hirbeari
nu mi alâsa arâhati.Cumu potu s-
sheadâ deadunu dauâ zboarâ cari
suntu ahântu alargu, ma
sminduimula orighini, la kiro, la
locu? Cu aiestâ minduiari ahurhiiu
s-caftu tutu tsi s-anyrâpsi ti Vasili
Protlu sh ti dinastia/ fumealjia a lui.
Ma multu di tihi, câftãrli a meali
s-dânâsirâ pi unu isturianu di Yalii
/ Frântsii, cu numa di Albert Vogt,
tsi anyrâpsi la 1908 Basile I-er,
Empereur de Byzance 867886 et La
Civilisation Byzantine à la fin du IXe
siècle tipusit Paris, tru
LibrairieAlphonse Picard et
Fils.Albert Vogt anvitsã sumu
cumândâsearea pedayogicâ alu
Charles Diehl (1859-1944) sh Alfred
Nicolas Rambaud (1842-1905), doi di
naima marlji profesori carianyrâpsirâ
ti Byzantsu sh-ti etili ditu mesi.Ditu
cartea tsi-u deadimu ca numâ ma
ninti sh cari fatsi ti prota oarâ
unâpirmituseari completâ a etâljei
cându bân Vasili Protlu, sinferlu a
nostru tora di oarâ s-aplic ma multu
pi informatsiili tsi mutrescu
orighinea sh bana alushtui amir
.Informatsiili cari li anyrâpseashti
Albert Vogt yinu ti aiestâ parti di la
nipotlu aluVasili, Constantin VII
Porphyrogenetlu (905-959), cari
anyrâpsi ti bana a pap-su-lj sh ti
cumu eara andreaptâ amirâriljia
byzantinâ tu atselu kiro. S-dzâtsi di
Constantin VII Porphyrogenetlu câ
fu unu amir intelectualu, istorianu,
artistu sh’anyrâpsitoru/literatoru.
Tsi lomu noi tu isapi tu studiulu a
nostru furâ dauâ c rtsâ Bana alu
Vasili/Vie de Basile sh De
Administrando imperio , iu
pistipsimu noi câ s-aflâ informatsiili
Dinastia a
Makedonjlu
dinaima mari simasii ti tema tsi nâ
dishtipt sinferlu.Albert Vogt
anyrâpseashti c Vasili s-amint tu
Makedonii, fâr s-da unu locu, la anlu
811 icâ 812, tu unâ fumealji di
huryeats, tsi va s-dzâcâ oaminji di la
hoarâ.Loclu a lui di amintari âlj deadi
ma amânatu, cându agiumsi amir ,
numa di Vasili Makedonlu, di iu sh
numa a dinastiljei / fumealjei di
amiradz cari vini dupu elupânâ la
anlu 1056, cându muri atsea ditu soni
vâsiljoanji di idyea arâzgâ/di
idyiuluosu (Théodora Porphyro-
généte 980-1056).
2 la ma tricutsljia hoarâljei. Albert Vogt
Iara fârâ altâ exiyisi, dzâtsi câ la
813, ti itia polimlui cari-lu purt unu
vâsilje vârgaru Krum, contra
Byzantsului, fumealjia alu Vasili, cari
s-afla tu mâhâladzlji deanvârliga di
Andrinopoli, fu loatâ deadunu cu
altsâ 10000-12000 di bârbats fârâ s-
misurâ muljerli sh ficiuritslji, sh furâ
adushi tu Vâryâria ditu atselu kiro,
iuva nu multu alargu di Preslav, iu
eara loclu iu bâna sh cumândâsea
vâsiljelu vâryaru, icâ poati ninga
Dunâ, tu loclu iu adzâ easti Silistra
(Cadrilateru). Aiestâ ditu soni
minduiari, dzâtsi Vogt, vini ti itia câ
adutsearea makedonjloru s-featsi cu
cârãyili.Ma s-hibâ dealithea aiestâ
ipotezâ, ti ciudii sh tâxirati ti
makedonji s-agiungâ ninti di oarâ (
avant l heure ) tu idyiulu Cadrilateru,
iu dupu altu polimu (1912/1913),
ama ti altâ itii, furâ colonidzats/
mutats pârintsâlji a noshtsâ armânji,
a curi lâ sidzâtsea tutu « makedonji
». Ma undzearea tsi iasi tru miydani
tu aiestâ minduiarinu s-dânâseashti
mash aua. Cumu va videmu ma-
alargu.Vasili eara tu atselu kiro ninga
tu culpani. Fumealjia lui sh alantsâ
makedonji icâ trakianji bâna tu hoari
deadunu sh armasirâ tu locurli
atseali ma multu di yinyitsanji.
Aua bânã Vasili sh fumealjia lui,
iu s-amintarâ ma multsâ frats sh
surori, ditu cari elu eara naima marli.
S-pari câ nu-lj vigljea canu sh bâna
deadunu, acshi cumu bâna sh tu
Makedonii. Vasili criscu fârâ sculii,
cumu crishtea sh-alantsâ ficiurits
vâryari, mashi cu urnipsearea
pârinteascâ sh-cu praxea cari u loa di
dzâtsi câ fendu-su alu Vasili muri
cându elu avea 15-17 dianji shi, cumu
eara adetea, atselu ma marli di ficiori
âlj loa loclu.Nu shtimu tsi lucru
fâtsea Makedonjlji tu atselu locu sh
nitsi cumu sh-tritsea bana. Tsi shtimu
easti câ Vasili sh-alantsâ Makedonji
armasirâ aclo pânâ cându elu umplu
ilikia di 25 di anji. Fârâ di altâ, cumu
bâna deadunu ca di totna, nu-shi
kirurâ ni limba ni adetsli, sh vrearea
ti turnari-lj frimta tuts. Sâ spuni câ
Makedonjilji, ân capu cu doi bârbats
di mari curagiu, cu numa di Kordyles
sh Tzantzes, s-bâturâ cu vâryarlji cari
eara andrupâts di unguri sh
ljanâkisirâ.
S-turnarâ tuts tu Makedonii, iu
Tzantzes fu durusitu cu titlu di
strategu/gheneralu/cumândisitoru
a Makedoniljei.
Dupu tsi s-turn tu Makedonii,
unu kiro lucr ti Tzantzes ama nu
aminta câtulipsea sh-tsânâ fumealjia
sh atumtsea lo apofasea s-duc
SHCURTU - SHKURT 2010
Constantinopol. Vogtdzâtsi câ-lj fu
multu greu s-dispartâ di fumealjia
lui, ama nu u agârshi vârâ oarâ
shdipriunâ, câtu bân , lâ pitritsea tuti
tsi avea ananghi. Va nâ dânâsimu aoa
cu epopeia alu Vasili sh va nâ turn
mu niheamâ la tsianyrâpseashti
Constantin VII Porphyrogenetlu ti
arâzga a fumealjei a pap-su-lj. Elu
dzâtsi câ arâzga loru dealithea easti
di la Philip II sh Alexandru Makedon
sh’aiestâ arâzgâ fu totna nsusu
tsânutâ di tuts amiradzlji cari ishirâ
s-lomu aiestâ apofasi ca hiindalui
zborlu di arâzgâ dilapopulu alu
Philip II sh Alexandru Makedon ,
acshi cumu sh adzâ ninga multsâ
diArmânji minduiescu câ arâzga loru
easti di la Alexandru sh populu
makedoneanu.Easti intirisantu ti
anyrâpseari câ aiestâ pistipseari u
avurâ tuts amiradzlji cariishirâ ditu
aiestâ fumealji.
Multu kiro dupu Vasili Protlu,
Vasili II Bulgaroctonlu (958- 1025)
avu unâ sorâ Ana, cari u mârt cu
Vladimir (958- 1015), vâsiljelu di
Kiev. Unâ nipoatâ Ana Iaroslava s-
mârt cu Henri I ali Frântsii cu cari
avu unu ficioru cari lu pâtidzarâ
Philip, trâ adutsearea aminti alu
Philip II Makedonlu, strâpaplu a
fumealjei ditu cari-sh trâdzea
zârtsina.
Eara ti prota oarâ cându tu Yâlii/
Frântsii s-amint unu ficiuricu tsi fu
pâtidzatu Philip. Easti iara
intirisantu ti anyrâpseari câ cronitsli
slavoni (Cronica alu Nestor 1116?)
cari anyrâpsescu ti Ana
Porphyrogeneta cumu u
zugrâpsescu, easti adusâaminti ca
makedonski tsi va s-dzâcâ câ yini
ditu dinastia / fumealjia makedonâ.
Ma s-eara zborlu mash di arâzga
makedonâ cari nâ-u anyrâpseashti
Constantin VII Porphyrogenetlu,
isturia a mea va s-dânâsea aoa. Ama
nu fu s-hibâ acshi!
Amir lu Vasili Protlu nu fu ici unu
omu ca tuts alantsâ. Acâ fârâ sculii
sh fârâ carti (nu shtea s-adyivâseascâ
nitsi s-anyrâpseascâ) elu agiumsi
amir tu ilikia di 55 di anji. Cumu
anyrâpseamu ma ninti dupu tsi lucrã
unu kiro sumu cumândâsearea alu
Tzantzes, cari eara strateglu a
Makedoniljei, lo apofasea s-ducâ
Constantinopol, iu minduia câ va
poatâ s-amintâ ma lishoru bana ti elu
sh ti fumealjia lui cari avea armasâ
acasâ, tu Makedonii. S-dzâtsi ti elu
câ eara unu bârbatu analtu ca bradlu,
cu percea neali-neali, cu multâ
cuveti, intelighentu sh multu sertu.
Tsi shtea ma ghini eara s-aibâ
angâtanu calji, sh-acshi lu-adusi tihea
s-lucreadzâ ti unu omu multu avutu,
cu numa-lj Theophylitzes.
Tu kirolu atselu amir eara Mihali
III, hiljiulu alu Theophil sh Theodora.
Putearea dealithea u avea Bardas,
frati ali Theodorâ cari purta numa di
Cezar, cata cumu tu amirâria
romanâ. Antigon, unu hiljiu di-alu
Bardas avea andreapta unâ measâ cu
gimbushi cari sbitisea totna cu alumti
iu tiniri cu cuveti câfta gloria sh
paradzlji tsi yinea diunâoarâ cu ea.
Ti kirolu di cari zburâmu tora, la
gimbushi eara câlisits sh’alumtâtori
vâryari cari, di multu kiro,...
continueshti tu pagina 13
 SHCURTU - SHKURT 2010
...eara cunuscuts tu Byzantsu, ca
oaminji cari vârnu nu lâ u putea.
Maxusu eara unu cari nu avea vârâ
su-lu surpâ, ahânta eara di sarpu.
Cumu la gimbushi eara câlisitu sh
afendicolu alu Vasili, Theophylitzes,
aestu lâ dzâsi câ ari elu unu tiniru tsi
nu lj-u poati vârâ, nitsi vâryarljii. Ti
Vasili fu prota poartâ tsi-lj si dishcljisi
calea câtâ aveari. Vâryarlu vru s-lu
mutâ sh s-lu da di padi, ama Vasili
armasi ca gurguilju di keatrâ, alâkitu
di locu. Dupu aiestâ, Vasili s-
ascumbusi, lu mut vâryarlu pânâ
pisti capu sh lu-arc mpadi di iu
vâryarlu nu mata s-mut .
Aiestâ fu duri ta s-adarâ unâ mari
entipusi tu mintea Cezarlui cari-lj gri
s-lucreadzâ ti elu. Ti Vasili fu intrata
tu fumealjia amir lui. Unâ dzuuâ,
Mihali III ancupâr unu calu tsi vru s-
lu ancalicâ, ama callu fu ahântu di
ayru, câ nu putu canu s-lu tsânâ.
Cându amir lu dzâsi c va sâ-lj talji
cicioarli di dinâpoi, Vasili câft s-lu-
ancalicâ. Cu mari mâsturlâki alin
callu, tsi lu-ascult fronimu, acshi
cumu cu 12 di eti ma ninti Alexandru
Makedon, di la cari dzâtsea câ s-
tradzi, adr cu Bucefal. Acshi agiumsi
Vasili di lucra tu ahurea amir lui.
Eara la anlu 856, sh-avea ilikia di 44
di anji.
4 armeanji, lj-adusi prota tu câsâb lu
Dupu unu kiro, la unâ kiniyi/
avinari, la cari Vasili purta bastonea
amirâreascâ, unu lupu ishi dinâcali
shi s-hiumusi câtâ amir . Cu curagiu
sh fârâ s-minduiascâ ici, cu cuvetea-
lj cânâscutâ, Vasili âlj crip caplu a
luplui cu bastonea-lj amirâreascâ, sh
de-atumtsea, aprukearea lui di amir
nu mata putu s-hibâ curmatâ.
Dupu ninga dzatsi anji cari
tricurâ, s-dzâtsi câ Vasili fu atselu
cari lu cândâsi amir lu s-lu vatâmâ
Cezarlu Bardas, sh ti itia câ lu-avea
adratâ s-pistipseascâ câ ascâp di unu
mari dushmanu, amint tesea di co-
amir .
Pânâ tu soni s-dzâtsi câ tutu elu
fu atselu cari andreapsi vâtâmarea
amir lui Mihali III sh la anlu 867
agiumsi amir lu a Bizantsului, cându
bâg thimeljilu a dinastiljei Makedoni.
Vasili fu la cumândâsearea
Byzantsului kiro di 19 di anji, cându
spusi câ easti unu omu multu
mintimenu, cari shtii s-tsânâ
ekilibrulu cu lucurlu, cu paradzlji, cu
putearea, cu pistea. Acâ fu fârâ carti,
fu unu mari amir tsi bâg pi cali
amirâria tsi fu thimeljlu la Europa
cari amint pânâ adzâ. Ti hirli tsi li avu
aiestu amir sh ti tsi amint Byzantslu
tu kirolu alu Vasili va sanyrâpsimu
altâ oarâ. Tora vremu mash s-arc mu
unâ mutritâ ti soia cumu lu vidzurâ
cronicarlji cari anyrâpsirâ ti elu dupu
Constantin VII Porphyrogenetlu.
Albert Vogt adutsi aminti di
Continuarea la Theophanes (961),
Yioryi Caluyarlu (948), Leon
Yrâmâticlu (948), Symeon Magister
(975) sh Georgios Kedrenus (1124?).
Aistu ditu soni adutsi unâ theorii cari
easti ti noi di mari simasii. Nu câ easti
dealithea, ama tamam câ poati s-nâ
aducâ unâ multu importantâ
apandisi la unâ antribari cari nâ
frimitâ di multu kiro. Kedrenos,
cumu sh altsâ cronicari, ama cu ma
ptsâni detalii, anyrâpseashti câ Vasili
Protlu sh tutâ dinastia / fumealjia
Makedonjloru pari câ easti di arâzgâ
armeanâ . Ia tsi dzâtsi Kedrenos:
Vasili s-amint tu Makedonii, ama
elu eara di arâzgâ armeanâ, sh ma
multu, eara amintatu tu unâ fumealji
multu cunuscutâ a Arsacizloru, cari
au data vâsiljeadz la Partsâ, Medzâ
sh Armeanji... Atselu ditu soni
vâsilje, Artaban, kiru putearea sh vini
cu frati-su Klienis, s-ascundâ tu
Byzantsu, iu eara amir Leon atselu
Marli. Aiestu lj-apruke ghini sh lâ
featsi tinjia di lj-apânyisi tu pâlatea
lui. Aflândalui, vâsiljelu a Pershloru,
cari lu- avea bâtutâ Artaban, lj-
anyrâpsi stoarnâ câ pali va-lj bagâ s-
hibâ vâsiljedz pisti Armeanji. Cumu
s-minduia tsi sadarâ sh avdzâ amir
lu Leon, lj-ari mutatâ tu unu câsâb
ditu Makedonii cu numa di Nike.
Deapoaia cumu vâsilia persanâ fu
bâtutâ di araghi (651 dH),
cumândâsearea arabâ câlisi dizn u
armeanjlji s-yinâ nâpoi tu Apiritâ.
Cumu Heraclius tsi eara shelu di
arâzgâ armeanu, ditu fumealjia
arsacizloru, avdzâ sh elu di aiestâ
acljimari sh nu vrea s-kearâ aieshtsâ
Philipes ditu Makedonii sh ma nâpoi
Andrinopoli iu lâ si pâru ma ghini, ama
fârâ ta sminteascâ cu dunjeaua
autohtonâ.
5 cu naima mari puteari pi ninga Amir
Unâ analizâ ahândoasâ la tsi
pirmituseashti Kedrenos ascoati tu
miydani multi alathusi, maxusu
chronoloyitsi. Prota, sâ shtii tora câ
Arsacizlji furâ vâsiljadz tu Armenia
di la anlu 250 ndH pânâ la 225 dH.
Artaban V fu vâtâmatu tu polimu sh
nu s-cânoashti desi avu vârâ frati.
Leon Protlu (câ di elu easti zborlu)
fu amir la 457-474 dH sh Heraclius
fu amir la 610- 641 dH. Vasili s-amint
la 812. Cumus-pistipseshtsâ câ vârâ
ditu Arsacizi dila anlu 225 dH
agiumsi tâshi dupu ma multu di 200
di anji tu Byzantsu, sh dupu ninga
150 di anji Heraclius (cari eara mortu
la 651 dH) lj-ari mutatâ Andrinopoli,
iu dupu altsâ 200 di anji s-amint
Vasili cari pistipsea câ ari arâzgâ
makedonâ? Ta s-nu adr mu vârâ
alathusi tru analiza noastrâ neasimu
sh mutrimu la tuts isturianjlji
armeanji, tsi putum s-lj-afl mu. Suntu
isturianji di mari autoritati cumu
Moïse de Khorene (410- 490 dH) ,
Arisdagues de Lasdiverd (1000 - 1071
dH), Sébéos (645 dH). Iuva nu s-
adutsi aminti di arâzga armeanâ alu
Heraclius (Sébéos) icâ alu Vasili
Protlu icâ tuts atselji tsi furâ dupu
elu, acâ Arisdagues de Lasdiverd
anyrâpsi multu ti amiradzlji ditu
dinastia makedonâ sh maxusu ti
Vasili II Bulgaroctonlu. Neasimu
ninti cu câftarea noast sh-antrib mu
unu mari numiru di armeanji cari
bâneadzâ tu Europa sh SUA. Tuts nâ
dzâsirâ idyiulu mesagiu. Dupu elji
nu s-ari avdzâtâ vârâ oarâ ca unu
armeanu sh-kiarâ identitelu sh nu
cânoscu ca vârâ armeanu s-agiungâ
tu tesea / clasa socialâ ahântu di-
nghiosu, cumu pari câ fu Vasili. Sh
ca unâ observatsiuni ditu soni, unâ
paradiymâ multu sughestivâ : cu
ptsânu kiro ninti di Vasili Protlu fu
amir Leon Armeanlu cari nu sh-avea
agârshitâ arâzga, acshi cumu ishishi
Kedrenos dzâtsi, ti itia câ armeanjlji
nu para s-mintea cu alanti milets.
Easti limbidu câ tutâ isturia easti
alathusi icâ pirmithu. Ama, dupu tsi
ljiai tu isapi tuti minduierli, unâ
antribari nu tsâ da arâhati. Di iu vini
aiestâ theorii cu arâzga armeanâ .
Lipseashti s-nâ turn mu niheamâ la
Albert Vogt sh Constantin VII
Porphyrogenetlu. Tu Bana alu Vasili
(cap XII, 244) Constantin VII
Porphyrogenetlu dzâtsi câ Vasili,
tiniru agiumtu Constantinopolu s-
avea ligatâ sotsu cu unu patricianu
cu numa di Constantin, fendi alu
Thoma, cari bâna tu kirolu alu
Constantin VII Porphyrogenetlu, ti
itia câ eara doilji di idyia arâzgâ
armenios , tsi va s-dzâcâ tu limba
greacâ armeni . Ma-nclo nitsi unu
altu zboru cari-s-pitreacâ la aiestu
populu, ni iu bâneadzâ, ni di iu s-
tragu, ni cumu agiumsirâ tu
Makidonii. Prindi s-dzâtsemu câ nu
sâ shtiu ma multi ti patricianlu
Constantin sh Thoma, nafoara di tsi
adutsi aminti Constantin VII
Porphyrogenetlu tu capitolu di
mandzeanâ. Defturlu locu iu
Constantin VII Porphyrogenetlu
adutsi aminti di zborlu armenios iasti
atumtsea cându azburashti ti unu
sotsu alu Valisi Protlu cu numa di
Stilianos Zaoutzés, cari agiumsi omlu
. Stilianos Zaoutzés di cari Costantin
VII Porpyrogenetlu dzâtsi câ easti
armenios di idyea arâzgâ ca pap-su,
easti afendi ali Zoe, mârtatâ cu Leon
VI di cari s-amint Constantin VII
Porphyrogenetlu.
6 ? ; vlahu cu antribarea ntru-oclji ? ;
Cu aiesti dauâ numi ditu soni, nâ
si pari câ alathusea cu arâzga alu
Vasili Protlu slimbidzashti tutâ. Ca
unâ pârâtirisiri/observastii, numili
Constantin sh Thomas cumu sh
Vasili nu para eara ufilisiti la armeni,
aca eara sh-elji crishtini. Cu ahântu
ma ptsânu numili Stilianos sh Zoe
cari, dupu shtearea noastrâ, li-afl mu
adzâ sh maxusu tu atselu kiro la
Grets sh la Makedonji/Armânji. Unâ
câftari ti numili sh patronumili
ufilisiti di Armenji n-adutsi apofasea
câ minduiarea noastrâ easti
dealithea. Mash ca unâ adâvgari, tu
tuti cãrtsâli ti isturia Armenjloru, tsi
li deadimu mansusu, nu aflãmu canâ
di numili adusi aminti aua. Diznau
ca unâ pârâtirisiri/observatsii:
zborlu cari lu ufilisescu armenjiljii
atumtsea cându azburãscu ti elji iasti
hay , pluralu hayer - dupu numa
thimiljiusitorlui myticu Haïk. Acshi
cumu sh alti populi ufilisescu altu
zboru di-atselu ufilisitu di xenji :
shkiptari ti arbinesu , brezh ti
bretonu , euskadi ti basc , elinu ti
grecu etc.
Tsi easti ciudii tu tutâ isturia
aiestâ easti câ desi putemu s-lomu ti
bunâ orighinea armeanâ , maca tu
tutu tsi yini dupu aiestu capitolu,
Constantin VII Porpyrogenetlu
anyrâpseashti mash di arâzga
13
makedonâ , di la Philip sh Alexandru
atselu Marli. Nâ si pari ti
nipistipseari câ unu isturianu bunu
cânâscâtoru di populi, pisti cari eara
amir , s-minteascâ dauâ zboarâ cu
noimi ahântu di ahoryia, fârâ s-da
vârâ exiyisi i apandisi.
Unâ sinyurâ apandisi poati s-
exiyiseascâ aiestâ theorii. Zborlu
armeanu di iu ahurhi theoria cu
arâzga armeanâ alu Vasili, sh cari tu
limba greacâ s-anyrâpseashti
armenios fu la orighini armanoi i
armenoi cumu siyura sh-dzâtsea
makedonjlji di multi eti ninti. Sh adzâ
tu locurli iu bâneadzâ armânjilji di
totna, shmaxusu ninga Kastoria, icâ
tu Arbinishii, zborlu tsi lu avdzâ easti
ar(â)meanji icâ rrâmeanji cari easti
multu efcula ti confundari cu
armeanu . Cumu s-agiumsi la aiestâ
alathusi? Minduiescu câ zborlu
armân cari eara ufilisitu di
makedonji, nu eara multu cânâscutu
nafoara di comunitatea loru, cumunu
fu cânâscutu nitsi tu eta 19 sh cumu
nu iasti ninga ghini cânâscutu nitsi
adzâ. Pistipsescu câ Constantin VII
Porphyrogenetlu ufilisi zborlu acshi
cumu lu-avdzâ di la pâpânjii a lui,
dupu tsi bân alargu di Makedonii sh
yrâmâticlu cari lu anyrâpsi lu-adusi
tu limba greacâ, aschi cumu duki elu.
Iasti poati, unu semnu alâsatu di
Dumnidz ti dizligarea mistiryiului
ligatu di populu makedonu pi cari
nu vru pânâ tora s-lu alasâ s-kearâ.
Sh nu dipu tu soni, prindi s-dzâcu câ
ti mini, cama di 20 anji, cathi oarâ
cându dzâcu câ hiu armânu, nu fu
unâ oarâ s-nu-nj toarnâ xenlu cu cari
azbur scu : hii armeanu ?
7
Cathi oarâ lipseashti s-trecu pritu
: aromanian icâ aroumain cari nj-
adutsi antribarea : hii român?;
makedoneanu cu antribarea : hii slavu
sh dipu dinâpoi Makedon-Armânu
di la Alexandru Makedon. Câ tse
Makedon-Armânu ? Câ numa
popullui a meu yini di la dauâ
personalit ts mithitsi: Protlu cu numa
di Makednes, adusu aminti di
Herodot, tsi deadi numa di
Makedonia, sh defturlu (vahi protlu)
cu numa di Armenus, adusu aminti
di Strabon, tsi deadi numa di Armân
icâ Arâmeanu. Ca unâ concluziuni
ditu soni, minduimu câ ipoteza pi
cari u prezent mu tu câftarea noastrâ
easti dealithea, fârâ câsuri sh câ
zborlu di armânu i arâmeanu fu
ufilisitu di Armânji di naima
vecljiulu kiro. Sh ma largu, câ tu
perspectiva aiestâ easti limbidu câ
multi di personalit tsli tsi pânâ adzâ
furâ cânâuscuti ca Armenji icâ di
arâzgâ armeanâ eara dealithealui
Armânji i Makedonji.
Prindi ca intelectuali di-a noshtsâ,
cu vreari ti fara armâneascâ, sâ s-
apleacâ pi aiestâ temâ shi s-caftâ tu
documenti tsi suntu adzâ multu ma
efcula ti-aflari. Sh s-anyrâpseascâ
diznâu isturia a popului a nostru
cari, ti amârtii, ninga nicunuscutu ti
Europa, ti cari adarã ahânta curbani.
14
Nga Nicolas Caracota
N
ë një shkrim të mëparshëm
, kemi thënë se fjala
“Maqedon”, (që është
shkruar që nga koha e Aleksandrit
për një popull bari, që banonte në
male dhe bënte një jetë shëtitëse), e
gjejmë deri ne shek.e 11, lidhur me
dinastine e familjes Maqedonase
(867-1056). Ai që vuri themelet e
kësaj dinastie ishte Vasili I,
perandor ne vitin 867. Interesi jonë
përveç këtij Perandori vjen pasi
studiuam, që emri i pare që është
njohur ky ishte Vasil Maqedonu, na
duket që rrënja e tij rrjedh nga një
familje mbretërish armenë( nga
Armenia). I nisur nga ky fakt dua
të zbuloj lidhjen ndërmjet emrit të
tij Maqedon dhe “armeanu” te cilët
paraqesin një person. Për këtë
fillova të kërkoj në arkiva se ç’farë
është shkruar për Vasilin I ,
dinastinë e tij, familjen e tij.
1 rridhnin këta. Ishte hera e parë që
Më shumë kërkimet e mia u
përqëndruan mbi një historian nga
Franca, me emrin Albert Vogt, që
ka shkruar në vitin 1908 librin
“Basile I-er, Empereur de Byzance
867-886 et La Civilisation Byzantine
a la fin du IXe siècle” botuar në
Paris, ne Librarinë Alphonce Picard
et Fils. Vokt ka studiuar nën
komandën pedagogjike të Charles
Diehl (1859-1944) dhe të Alfred
Nicolas Rambaud (1842-1905), dy
nga profesorët më të mëdhënj që
kanë shkruar për Bizantin dhe për
mesjetën.
Nga shkrimet, që kemi lexuar
për sa thamë më sipër lidhen me
jetën dhe veprën e Vasilit I dhe
origjinën e tij. Albert Vokt i merr
këto informata nga nipi i Vasilit,
Konstantin VII Porphyrogenetlu
(905-959), që ka shkruar për gjyshin
e tij se si e komandonte perandorinë
Bizantine në atë kohë. Thuhet për
Konstantinin e VII, që ishte një
Perandor intelektual, historian,
shkrimtar, letrar. Ne morëm nga
këto shkrime ne konsideratë vetëm
dy letra ; Jeta e Vasilit të parë (vie
de Basile) dhe administrimi i
Perandorisë (de administrando
imperio), ku besojmë se gjenden
informatat më të rëndësishme për
studimin tonë. Albert Vokt shkruan
se Vasili ka lindur ne Maqedoni, pa
dhënë një vënd të saktë, ne vitin 811
ose 812, në një familje fshatarësh,
Dinastia e
Maqedonëve
që do të thotë njerëz nga fshati.
Mbiemrin e tij Makedonu e vuri kur
u bë Perandor. Ky mbiemër
vazhdoi edhe pas vdekjes se tij, deri
në momentin kur perandore nga
kjo familje ishte Theodora
Porphyrogenete (980-1056).
2 Vasili dhe familja e tij ku lindën
Thuhet se në vitin 813 për shkak
të luftës nga një perandor Bullgar
me emrin Krum kundër Bizantit,
familja e Vasilit, që gjendej ne lagjet
reth Adrinopolit, u morën bashkë
me 10 000-12 000 burra, shto ketu
edhe gtarë dhe fëmijët dhe u
dërguan në Bullgarinë e breza. Albert Vokt thotë që , babai i
atëherëshme, afër Preslavit, ku
kishte selinë e tij Perandori Bullgar.
Vëndi mund të ishte edhe afër
Danubit, ku sot është Silistra
(Kadrilateru). Ky mendim i fundit
thotë Vokt , vjen nga që
maqedonasit u shpunë aty me anije.
Po të jetë e vërtetë kjo hipotezë, për
çudi këtë fat patën dhe vllehët
maqedonas në vitin 1912-1913 që u
syrgjynosën po në këtë vënd me
anije, por për shkaqe të tjera. Këtë
fat patën stërgjyshrit tanë
maqedonas në këto vite.
Në kohën kur maqedonasit i
shpunë në Bullgari, Vasili ishte ne
pelena. Familja e tij dhe të tjerë
maqedonas mbetën aty të
syrgjynosur për 20 vjet. Këtu banoi
vllezër dhe motra të tjerë , por Vasili
ishte më i madhi. Ata banonin
bashkë ashtu sic banonin në
Maqedoni. Vasili u rrit pa shkollë
ashtu si dhe djemtë e tjerë, vetëm
me kujdesin e prindërve dhe me
zakonet që transmetoheshin në
Vasilit vdiq kur ai ishte 15-17 vjeç.
Sipas zakonit vëndin e tij e zuri djali
më i madh që ishte Vasili. Nuk dimë
se çfarë pune bënin maqedonasit
aty te syrgjynosur dhe si e kalonin
jetën. Dihet që, Vasili dhe të tjerë
maqedonas mbetën aty deri kur ai
mbushi moshën 25 vjec. Meqënëse
banonin bashkë ata nuk i humbën
zakonet dhe gjuhën e tyre
maqedonase dhe i ngacmonte ideja
SHCURTU - SHKURT 2010
për tu kthyher në patridhën e tyre.
Thuhet se maqedonasit me në krye
dy nga burrat më kurajoz me emrin
Kordyles dhe Tzantzes, luftuan
kundër bullgarëve dhe fituan. U
kthyen të gjithë në Maqedoni ku
Tzantzes iu dha titulli strateg
(general) i maqedonasve.
3
Pasi u kthye në Maqedoni,
Tzantzes mendoi për familjen e tij
dhe vendosi të shkojë në
Konstandinopojë. Voks thotë që,
ishte shumë e rëndë ndarja e tij nga
familja , por ai nuk e harroi asnjëherë
atë. Le të kthehemi tani në epopenë
e Vasilit I dhe të shofim se çfare
shkruan Konstandni i VII për rrënjët
e familjes se gjyshit te tij. Ai thotë se
rrënjët e tyre janë nga Filipi i II dhe
të Aleksandrit të Maqedonise dhe
kjo u mbajt gjithmonë nga të gjithë
perandorët e kësaj familje. Është
interesante, që të gjithë perandorët
e kësaj familje besonin se kishin këtë
rrënjë. Shumë kohë pas Vasilit I,
Vasili II Bulgaroktonu (958-1055)
kishte një motër , Ana, që e martoi
me Vladimirin (958-1015), Mbretin
e Kievit.Nje mbesë e tij, Ana
Iaroslava u martua me Henrin I të
Francës, ku patën një djalë të
pagëzuar me emrin Philip, për të
kujtuar Philipin II të Maqedonisë,
stërgjyshin e familjes nga ku
në Francë një djalë pagëzohej me
emrin Philip. Interesant është fakti
se kronistët sllavë (kronika e
Nestorit 1116), që kanë shkruar për
Ana Porphyrogeneta, e vendosin
këtë me rrënjë maqedone, dmth
vjen nga dinastia ( familja) e
maqedonësve. Po të ishte fjala
vetëm për rrënjë maqedonëse të
kësaj familje analiza ime për këtë
histori do mbaronte këtu. Por faktet
janë të ndryshme, nuk janë kështu.
Perandori Vasil I nuk ishte si gjith
të tjerët. Ai ishte pa shkollë dhe
arriti të bëhet Perandor në moshën
55 vjecare. Pasi qëndroi një kohë
nën komanden e Tzantzes, që ishte
strategu i maqedonësve , vendosi
të shkojë në Konstandinopojë,
kurse familjen e la ne Maqedoni.
Thuhet për të se ishte një burrë i
lartë me flokë kacurrela,inteligjent
dhe shumë i sertë. Hobi i tij ishin
kuajt dhe fati i tij e shpuri të
punonte me një njeri te pasur të
quajtur Theophylitzes. Në këtë
kohë Perandor ishte Mihali III , i biri
i Theophilit dhe Theodorës. Në të
vërtetë komandën e kishte Bardas,
vllai i Theodorës që mbante emrin
Cezar si në kohën e perandorisë
Romake. Antigon, një djalë i
Bardas, kishte organizuar një
spektakël me mundje ku shumë te
rinjë kërkonin të demostronin
fuqinë e tyre.
vijon në faqen 15
 SHCURTU - SHKURT 2010
vijon nga faqja 14
Në këtë spektakël ishin shumë
luftëtarë bullgarë, që në Bizant
njiheshin si njerëz të pamposhtur.
Ishte një nga ata që nuk përballohej
nga asnjë, por Theopilitzes i vuri
përballë Vasilin i cili e mposhti
bullgarin. Kjo ishte një ditë e
shënuar për Vasilin dhe Cezari i foli
për të punuar për të dhe ishte e para
here, që ai futej ne shtepinë
perandorake. Një ditë Mihali I III
bleu një kal dhe donte ta shalonte,
por ishte e pamundur sepse ishte
gjysëm i egër. Mihali donte ti priste
këmbët, por Vasili kërkoi ta
shalonte vetë. Me mjeshtëri të rrallë
ai i shaloi kalit si dikur Aleksandri
I Madh. Keshtu Vasili po
familjarizohej me familjen
perandorake. Ishte viti 856 dhe ai
ishte në moshën 44 vjec.
4 të zgjidhur këtë mister të popullit
Një ditë kur kishin dalë në gjueti
me Perandorin, një ujk u vërsul
kudër Perandorit. Vasili me kurajon
që e karakterizonte u vërsul kundër
ujkut duke e çarë me dysh me spatë
dhe që atë kohë ai nuk u nda kurrë
nga familja perandorake. Pas 10
vjetësh ne këtë familje, ishte Vasili
që bindi perandorin për të vrarë
Cezarin Bardas. Në të gjitha rastet
thuhet se, qe prapë Vasili ai që
organizoi vrasjen e Mihalit III ne
vitin 867, ku dhe në këtë kohë arriti
të bëhet Perandor I Bizantit dhe
themelus i Dinastise Maqedonase.
Vasili qënroi në krye të perandorisë
19 vjet dhe tregoi se ishte njeri i
zgjuar dhe tregonte ekulibër me
punën, paratë dhe fenë. Tani dua
të hedh një sy shkrimeve të
kronikanëve që kanë shkruar për të
pas Konstandinit VII. Albert Vokt
sjell ndërmënd nga Kontinuara deri
tek Theophanes (961), Jorgji
Kalugarlu (948), Leon
Grëmëtiku(948), Symeon
Maxhister(975) dhe Georgeos
Kedrenus(1924). Ky I fundit sjell një
teori që është shumë e rëndësishme
për ne, jo se është e vërtetë , por na
jep një përgjigje shumë të
rëndësishme për pyetjen që na ka
munduar kaq kohë. Kedrenos ,
ashtu dhe kronikanë të tjerë, por me
pak hollësira, shkruan se Vasili I
dhe e gjithë Dinastia e
Maqedonësve është me rrënjë
armeanë. Ja cfarë shkruan
Kedrenos: Vasili lindi në Maqedoni,
por ishte me rrënjë armeanë, në
familjen e dëgjuar Arsakizloru e cila ka
dhënë perandor në Parcë, Mexë dhe tek
Armenët. Perandori i fundit, Atraban
humbi betejën dhe me gjithë vllanë e
tij Klienis u fsheh në Bizant, ku
perandor ishte Leoni i Madh. Ky i priti
mirë duke i nderuar në pallatin e tij. I
dergoi lajm perandorit të Persëve, që
kishte mundur Atrabanin dhe i tha të
kthehej Atrabanit se do ta vendoste
perandor prapë tek armenët. Ai u terhoq
për tu menduar në një qytet të
Maqedonisë me emrin Nike. Pasi arabët
mboshtën persët (651) u bënë thirrje
armenëve të ktheheshin prapë në lindje.
Këtë e degjoi edhe Heraklius, që ishte
dhe ky armen nga familja Arsacizloru
dhe vendosi të mos ti humbiste kështu
armenët . Ai i shpuri armenët si fillim
në qytetin Philipes të Maqedonisë dhe
më mbrapa në Adrinopoli, ku ju duk
më mirë, por pa u trazuar me banorët
autoktonë.
5 Stilianos Zaoutzes, për të cilin
Nje analizë e shëndoshë , na bën
të mendojmë se Kedrenos gabon në
kronikën e tij. Dihet se arsacizët
ishin perandor në Armeni në vitet
250 para krishtit deri në vitin 225
pas krishtit.Artaban V ishte vrarë
në luftë dhe nuk dihej nëse kishte
ndonjë vlla. Leoni I (se për të është
fjala), ishte perandor në vitin 457-
474 dhe Heraklius ishte perandor
në vitin 610-641. Vasili lindi në vitin
812.Si mund të besohet që nga
Asarcizët nga viti 225 arriti që mbas
200 vjetësh në Bizant dhe pas 150
vjetësh pas Heraklius (vdekur ne
vitin 651) i kanë shpurë ne
Adrianopoli dhe pas 200 vjetësh që
lindi Vasili të besonte se ishte me
rrënjë maqedonase. Për të mos bërë
ndonjë gabim në analizën tone, u
interesuam për historian armenë.
Janë historian me shumë autoritet
si : Moise de Khorene(410-490),
Arisdagues de Lasdiverd (1000-
1071), Sebeos (645). Asnjë nga këta
nuk thotë se rrënjët e Heraklius
ishin Armene , gjithashtu dhe për
Vasilin I. Arisdagues de Lasdivert
ka shkruar shumë për dinastinë
maqedonase dhe konkretisht për
Vasilin II bulgaroktonu. Edhe me
armenet e sotëm po te diskutosh të
thonë se ata kurrë nuk e humbasin
identitetin e tyre, si mund ta bënte
këtë Vasili I. Para Vasilit I ishte
perandor Leon Armeanu, I cili nuk
e kishte harruar origjinën e tij, ashtu
sic shkruan dhe Kedrenos që
armenet nuk trazoheshin me popujt
tjerë. Athere për kronikën e
mesipërme mund të themi është e
gabuar apo përrallë. Por n je pyetje
nuk të lë të qetë. Nga erdhi teoria
me rrënjë armene të kësaj dinastie.
Le te kthehemi pak tek Albert Vokt
dhe Konstandini i VII
Porphyrogenetu. Ne jetën e Vasilit
(kap XII, 244) Konstandini i VII,
thotë se Vasili, në moshë të re arriti
në Konstandinopojë ku kishte
lidhur shoqëri me patriarkun me
emrin Konstandin, babanë e
Thomait, që jetonte ne kohën e
Konstandinit VII Porphyrogenetu,
për shkakë se ishin të dy me rrënjë
armene. Më mbrapa asnjë fjalë për
këtë popull se ku jeton, nga e kanë
origjinën dhe si arritën ne
Maqedoni.
Nuk dihen shumë gjëra për
patriarkanët Konstandin dhe
Thoma, përveç atyre që sjell
ndermënd Konstandini VII ne kap.
e mësipërm. Për herë të dytë
Konstandini VII sjell ndërmend
emrin armenios kur flet për një
shokë të Vasilit I,me emrin Stilianos
Zaoutzes, që arriti të bëhej njeriu
më i fortë pranë perandorit.
shkruan Kostandini i VII, thotë se
është armen, me të njëjtën rrënjë si
të gjyshit, që ishte babai i Zoes,
martuar me Leonin VI, nga ka
lindur Kostandini VII Porphyro-
genetu.
6 Çdo cast duhet të kalojë nga:
Me këto kronikat e fundit
vërtetohet plotësisht, pavërtetësia e
rrënjëve të Vasilit I. Dihet se emrat
Konstandin, Thoma, Vasil …nuk
përdoreshin dhe përdoren nga
armenët. Këto emra përdoreshin
dhe përdoren dhe sot nga grekët
dhe maqedonët (vllehët). Aq më
shumë emrat Stilianos dhe Zoe që
s’mund të jenë emra armenësh. Një
kërkim mbi emrat dhe mbiemrat e
armenëve na jep të drejtë mbi
konstantimin tonë.
Me një studim në te gjitha
historitë e armenëve , që i dhamë
më lart, nuk pamë ndonjë emër nga
këto që thamë. Armenët thonë për
veten e tyre “hay” dhe në shumës
“hayer”, sipas emrit të themeluesit
të tyre mistik Haik. Ashtu si dhe
gjith popujt e tjerë që thiren nga të
huajt : Shqiptarë-arbnish, brezh-
bretonu, euskadi-bask, Helen-grek
etj… Çudia ne gjithë këtë histori
është se, Konstandini i VII, shkruan
për rrënjët maqedone që nga koha
e Philipit dhe Aleksandrit të madh.
Na duket si çudi, që një historian
kaq i njohur në popull dhe që ishte
perandor te trazoj dy emra kaq larg
njëra tjetrës, pa dhënë asnjë
shpjegim. Vetëm një përgjigje e
sakte mund ta zgjidhi këtë.Emri
armen nga ku nisi teoria e rrënjëve
armene te Vasilit , që në gjuhën
15
greke shkruhet armenios, ishte në
origjinë “armanoi” i “armenoi” , që
me siguri thuhej për maqedonasit
shekuj më parë. Edhe sot në vende
ku banojnë vllehët ( armënjë)
vecanërisht pranë Kosturit ose në
Shqipëri, emri që dëgjohet për
vllehët është “arëmeanji” ose
“rëmeanje” qe shumë e thjeshtë për
tu ngatërruar me armeanu. Si u arrit
në këtë konkluzion të gabuar?
Mendoj se emri “armën”që
përdorej nga maqedonasit nuk
ishte shumë i njohur jashtë këtij
komuniteti, siç nuk ishte I njohur
deri ne shek 19 dhe që nuk është
njohur aq mirë dhe sot. Besoj se
Konstandini VII , e përdor këtë
emer , ashtu siç e kishte dëgjuar nga
gjyshrit e tij, që banonin largë
Maqedonisë. Edhe sekretari i tij, që
i shkruante këto, i vuri në gjuhën
greke sipas idesë së tij. Mos ndoshta
është një shënjë e lënë nga zoti për
maqedonas, të cilët dhe sot nuk e
lënë që të humbasi. Dhe për mua
mund të them që për 20 vjet, kur u
them të tjerëve jam “armënu”
(vllah) nuk më tha ndonjëri : “ je
armeanu” me kuptimin armen.
7
aromanian, ose aroumain, që më
sjell pyetjen: je ruman? Nga
makedon me pyetjen: je sllav? Nga
vllah me pyetjen direkte? Në fund
makedon-armënu, nga Aleksandri i
Mqedonisë. Pse Maqedon-armën?
Sepse emri i popullit tim vjen nga
lashtësia nga dy burime: E para nga
emri “Makednes”, që sjell
ndermend Herodoti dhe idha emrin
Maqedoni dhe e dyta nga Straboni
me emrin “Armenus”, që dha emrin
armën ose “Arëmeanu”. Si
konkluzion, do të themi se hipoteza,
që prezantuam, është e vërtetë dhe
emri “armënu” ose “arëmeanu” ,
është përdorur nga vllehët qysh në
lashtësi. Kjo duket qartë, se të gjithë
ata personalitete, që njiheshin si
armen, ose me rrënjë armene, nuk
janë gjë tjetër veçse armënj (vlleh)
ose thënë ndryshe maqedonas.
Duhet që intelektualët tanë, me
dashuri për popullin armënescu
(vllah), të ulen mbi këtë temë dhe të
kërkojnë dokumenta, që sot janë
shume lehtë për tu gjetur. Të
shkruajnë gjithmonë për historinë e
popullit të tyre, që fatkeqësisht nuk
njihet dhe aq shumë në Europë.
16
Bitule
09.XII.1990
Y
arnâ, arcoare, neaoa tu palme
lu avea anvalitâ loclu. Oarâ
10:30. numeroase
automobile di tu tute pârtsâ ali
R.Makedonie li umplu caljurle
anvarligâ di casa a comunaljei di
Bitule. Arâdz di barbats shi muljerr
stresh di arcoarea shi fapta cale cu
fatsile angljitsate di arcoarea, cu
oclji anghyiliciosh shi arâslu pi fatsa
cu aghunjie intrâ tu casa a
comunaljei di Bitule shi tindu
cicioarle câtrâ aula mare.Vreava, s-
ved un cu alantu, oaspits, sots,
cusurinj, s-anbratsescu, bash,
zburâscu pi boatse analtâ,
mindueshci nyiarâ mortsâlj tuts.
Euforie, nipotslji a Makedonjlor
Antits sântu pi cicior. Limba
makedon_armâneasca
bumbuneadza n-casa a comunâljei,
ca cându ugeaclu s-avea apreasâ.
Aula mare, s-umple pân di ncodu
scamnu. Oaminjlji shed n-pade, sta
mproshci, nu-are ac yu s-aruts. Bina
armatusitâ cu lilice.
Pi masa spindzuratâ stilizatâ
flâmburâ natsionalâ (dezenatâ di
poetesa vanghia Mihanji Steryu),
pândzâ, sândzi aroshe, cu dimenzie
1m. x 1m., patru galbine yure
ancrutsiljate, unâ tu mesea a
pândzâljei, cusutâ pi vertical, alanta
tut ashi tu mese ma cusutâ
horizontal, shi alantile dao
ncrutsiljate tu unâ crutse care tu
relatsie cu prota iaste shutsâtâ ti 45
di gradusur, ashi ca cu chipitle s-
alichia di paturle cohyie a
pândzâljei.
Dao crutsur, ancrutsiljate, shi tu
mesea un tserclju galbin tu care s-
Dzua a flãmburãljei
adunâ tute optu râdz. Flambura, icâ
cum dzâc caliveanjlji “hlambura”
ANOASTRA sum care s-au
ncurunata tuts gionjlji anoshci di
pap - stri pap, cu gheneratsiur, cu
mileniumur, nu mash di la
vâsiljadzlji anoshci Filipu al II -le
shi hilj-su Alexandru Makedonu,
ma care shtie cât ma ninte di nâsh,
ndoi dzâc, di cându s-featse protlu
Makedon, cama di 4.000 di anji.
4.000 di anj hiljlu al soarle,
Makedon u purta flambura a tatu-
sui. Vine oara nipotslji al Makedon
hiljlu al soarlei, dupu un chiro di
scutide shi ascundeare, mash ta-sh
s-u ascapâ, familia shi bana, s-lu
ofitsializeadzâ semnul natsional shi
traditsional fârâ care nu putea s-
treacâ nitsi unâ numtâ a
“caliveanjlor”, shi s-nu hibâ
armatusitâ nitsi unâ casa a nobiljorr
makedoneshci pi atsel nai ma
vidzutlu loc, pi “timpanonlu” a
casâljei – palatâljei, yigrafisit
dipriunâ cu galbino-aroshlu
makedonescu liundar idyiul atsel
care ca stamâ lu purta anoshcilj
falanghishci cându u câlca lumea
tutâ. Nicuchirlji di sutsata “Fratslji
Manakia” di Bitule mplinj di harao.
Nafoara sulfa vimtul arcuros, peane
di neao pluscuchiashte pi firidzle di
aula mare, yarnâ, a aula mplinâ, nu
mplinâ, ma primplinâ.
Care pistipsea ca tu atsea
arcoare, atsea yarna cu neao va-s
yinâ ahântsâ delegats shi atsea di
tu tute pârtsâ a statlui. S-dzâtse,
lucârle atseale mârr s-fac tu yarnâ
greao, yarnâ cu neao.Pi bina es
nicuchirlji dr.Cocea Nicea, dr.Nico
Popnicola, Tachi Steriadi, Hristu
Ciolacu - Cerciu,…. S-cântâ himna
natsionala “Pârinteasca dimândare”.
La multsâ ocljilj lâ si umplu di
lâcârnji, lâcârnji di hârao. Boatsea a
horlui di multsimea lu umple
vlihurlu a auliljei. Mindueshci,
stroplu va-s cada di-n sus. Tu numa
a nicuchirlor dr.Nico Popnicola u
dishcljide adunarea, li ghiunuiashte
partitsipantsilj, zburashce ti
scupolu ti care nâ avem
adunata.Dupu atsea lj-da zbor al
dr.Cocea Nicea.
Gramusteanj, moscopoleanj,
magraveanj, fârshirots, caliveanj, ….
tuts ca cându adilj cu un suflit, lu
nglit cafi un zbor al dr.Cocea Nicea
care zburashce ti tricutlu, ti istoria
anoastrâ. Actsentul fu bagat pi
ofitsializarea a himnaljei natsonalâ
“Pârinteasca dimândare” shi
FLÂMBURA NATSIONALÂ.
Sâ zburascâ ti simasia shi istoriatlu
a FLÂMBURÂLJEI NATSIONALE
zbor ilj irra dat al Branislav Stefanoski
– Al Dabija care lu spuse istoriatlu a
FLÂMBURÂLJEI NATSIONALE shi
care iaste diafuraia anamisa di atsea
SHCURTU - SHKURT 2010
di la numtâ, cum atsea di la mortu,
tut ashi cum iaste dupu traditsiile
anoastre.
- Soarle pi pândzâ, sândzi
aroshe, iaste FLÂMBURA
NATSIONALÂ shi STATALÂ,
FLÂMBURÂ ti SÂRBÂTOR.
- Soarle pi pândzâ alba, iaste
FLÂMBURA atsea ti HARAO shi ti
la NUMTÂ.
- Soarle pi pândzâ vinitâ, iaste
FLÂMBURA atsea ti la MORTU.
Fu spusâ ca Crushuva ti sârbâtor,
balconjle shi firidzle a casilor s-
armatusea cu fulcâts, shi maxus
atseale sândzi aroshe, putea s-hibâ
shi vârnâ alba, a soarle shi liundarlji
anyilicia di pi timpanolile a casilor
nobilare.Fu prezentatâ flambura
natsionala lucratâ di mânjle ali
Kiryacule Al Dabija.Nu avea ihtizae
di multe zboare, euforie li acatsâ
partitsipantsilj, multsâ furâ
ncurunats sum atsea flâmburâ,
TORA, TU NAOA DEMOCRATIE
LÂ SI DEADE PUTEREA SU
SCOALÂ, OFITSIAL, FÂRÂ FRICÂ
CA POATE VA-S HIBÂ
CASTIGATS DI ORGANILE A
STATLUI.Ma s-nu creapa draclu,
trei “gionj” trei “zurlji caliveanj”,
care shidea un ningâ alantu, ashi
cum iaste arada la noi Makedonjlji,
a cum spune shi Herodotu tu alui
“Istorie” yu zburashce ti psihologhia
“zurlâ” a Traceanjlor, ansarea ca
“nglarits tu minte” shi aurla pi
ntreaga boatse câ tuta atsea iaste
minciunâ, shi ca noi “vlahylji” nu
avem flâmburâ anoastra pi care s-
aflâ ca simbolu prezentat soarle.
Ironia s-hibâ ma mare, shi treilji furâ
nsurats shi ncurunats isâ sum atsea
“hlâmburâ” (doi di treilji lucra ti
organile di sigurantsâ).Vreava,
euforia tu aula irra ahântâ mare, ashi
câ vârnu nu li ni avdzâ, nitsi
duchimisi treilji “zurlji”, di care doi
armasirâ zurlji sh-pân dzuâ di azâ,
shi tora adavgu cu ascuchiarea, ma
tora pi identitatea anoastra di
Makedonj. Dupu putsân chiro
FLÂMBURA ANOASTRA
NATSIONALÂ fu ofitsializatâ shi di
tute sutsâts care s-apruchiara la
“Liga mondiala a vlahylor”.
Tsi s-fâtsem, atsea iaste mena
(realitatea) atsea anoastra. Zurljilj
ciobanj vor corlu s-lu traga. Zurlul
iaste “zurlu”.Cafi un lao normal
shcie tsi s-fatse, shi yu lâ iaste loclu
a “zurljilor”.Chiro iaste sh-noi s-nâ
purtâm ca lao normal shi macâ
vrem s-nâ dutsem ti ninte, tu loc s-
li apruchem di noi, s-li avinâm,
unoarâ ti totânâ s-ascâpâm di
zurljilj, s-ascâpâm, maca nu, truplu
shi suflitlu va-s nâ li mâcâ
pushclja.Macâ vârnu va li ascultâ
“treilji zurlji” shi atsea dzuâ di
09.XII.1990. poate nu va-s u aveam
nicâ totâna OFITSIALIZATÂ
FLÂMBURA ANOASTRA
NATSIONALÂ
Branislav Stefanoski - Al Dabija
 SHCURTU - SHKURT 2010
Di Mariana BARA
TREI PICTORI ARMÃNJ LA MARRIOTT
TU 15 di Sumedru anu, tricuiu trei dzãli la
Marriott Bucureshti, la unu simpozium franco-
austriacu ti Amarea Laie.Nica di prota dzuuã,
loaiu s’mutrescu cadurli zuyrãpsiti aspindzurati
pi stiznjili ditu marli holu, nafoarã di sala di
conferintsã. Tu pauza di café, dinãsiiu dinintea
protlui cadru tsi nj si pãru di aynangea cama yiu.
Avea unã buiauã dominantã caldã, cãrmezicã.
Mi aprukeaiu.Caftu numai a artistului. Tsi
s’vedu aclo? Numa alu Ion Pacea1 anyrãpsitã
dighiosu: Fisi staticã. Aroshi, njirlã, veardi. Nica
unã Fisi staticã. Mãrdzinjlji tãljati ca tu marmurã.
Ion Pacea u ari nipoatã di sor’ hljina a noastrã
Sia, mãrtatã ti nipotu di cusurinã alu tata, teta
Stiryiana, fumealja Franga. Nj vinji s’arãdu:
armãnamea iutsido, naca easti unã obsesii? Di
cu prota mutritã tsiva mi avea traptã cãtã unã
emotsie cunuscutã. Ti ciudii, aestã tihiseari. Biuiu
niheamã di café, arãdeamu singurã sh tricuiu
niheamã cama alargu.Altu caduru, cu unã temã
mplinã di mistiryió: trei mljeri analti, cu zãvonu,
cu firigé. Mutrescu numa a pictorlui “ canda
adramu cãbuli cu mini, canda eara unu testu “
tsi vedu: Pericle Capidan2. Mutrea tini, anda
s’adunarã aua tuts armãnlji?!Feciu caduri cu
tilifonea, ta s’li amu tu arhivã. Ghini ma, aesti
suntu pi Google, li aflaiu cama amãnatu. Pictori
avdzãts, cu caduri cãftati sh ancupãrati iutsido
la licitatsii di artã, tu internetu http://
www.artnet.com/artist, Capidan easti tricutu
„Macedonian”, Pacea „Greek”.
Tora, ca itsi ciudii tsi ta s’hibã perfectã va
s’aibã trei fãnãrseri, ca tu pirmithi, caftu treilu
pictoru armãnu. Caftu niheamã. Ama nu
adyivãsescu numili nyrãpsiti sumu cathi caduru,
nu. Mutrescu hromili sh zuyrãpsirli. Shteamu cã
iuva vrea lu aibã sh treilu. Mea-lu dipu aua,
andicra di alanti! Ia-lea Steryiu Beclu3! Peisagilu
orientalu, tu untulemnu (49,5 x 34,5 cm) ari unu
pãhã estimativu di 650 – 800 •. Unu kiushé di
cãsãbã orientalu, geamii, sturi, ketsari di
marmuru albu, unã cali cãtã m pãzari. Tu atsea
oarã treatsi unu sotsu s’mi ntreabã tsiva. Lu ljau
di bratsu shi lj dzãcu canda unã thamã: „shtii tsi
aflaiu aua?” Lu-adushu dininti di Pacea, di
Capidanlu, di Beclu.Mi tornu tora la fumealja
Capidan di Prilep (tu Makidunii): doi frats
avdzãts, Theodor cu Pericle, protlu cu unu hilju
tsi sh bitisi bana singuru, s’arcã ditu balconi, tu
cãsãbãlu Bucureshti.Theodor Capidan easti unã
numã tsi angreacã. Tiniru anvitsatu bãnã Sãrunã,
mardzina di amari, profesoru la Liceulu
Comercialu dishcljisu di Romãnia. Aclo, loclu
armasi ermu, anda vrei sã-lj caftsã toarãli. Mi
priimnamu unã dzuuã arada cu Steryiu Kukudis
sh nãsu nj exiyisea diplili di arheologii, poarta a
Cumu bãnãmu?
vãsiljelui romanu Galeiru, cumata di
Via Egnatia, basilica cu baptisteriu,
tsi turtsãlj u avea alãxitã tu geamii.
Sucãkili lãrdzã, avroasi, iu tradzi
vimtulu di cãtã Egeea. Pãlãtsli di
tora pisti thiimeiurli di pãlãts
romani sh bizantini. Aclo tu unã
mari librãrii aflaiu Weigandlu,
apridusu gãrtseashti. Sh unu njicu
lexicon armãnescu “ gãrtsescu. Sh
unã mari monografii ti limba
armãneascã di Livadi Elimbu. Sh
cara s’adãstamu ninga, alti cãrtsã va
s’aflamu, ta s’hãrgeamu evradzlji.
Theodor Capidan bãnã Sãrunã
(1902 “ 1919), deapoa Cluj (1924 “
1937) sh tu soni trapsi Bucureshti
(1937 “ 1953). Anda trecu tahinãrli
calea pi bulevardulu Elisabeta cãtã
institutu, trecu daima pi dinintea a
casãljei tu cari ari bãnatã Capidan.
Unã ploaci aspuni aestã, andicra di facultatea di
ndreptu. Niheamã cama nsusu, tu unã sucaki ca
unã avlii tsi s’vearsã tu plateea Kogãlniceanu,
fatsi ninga elipsi unã ploaci pi casa iu ari bãnatã
Tache Papahagi, aclo iu nyrãpsi dictsionarlu,
ancljisu tu unu udã, ahãtu cãtu lj avea alãsatã
comunishtsalj.
Pericle Capidan bãnã sh nãsu multu kiro Cluj,
iu featsi sh arta di dhascalu di picturã.
TREILI TURLII DI CÃLJURI
EDITORLU-CAPU ali fimiridhi Fãrshãrotu,
profesorlu Spiro Poci di la cari anvitsaiu ahãntea,
publicã tu numirlu Sumedru “ Andreu 2009
textulu Imnari tu istorii. Unã aventurã, cumu
ishishi dzãtsi, tu geologia ayrã ditu Albanii, calea
di Curceauã Grabova. Di doauã ori calea fu cama
imirã, aclo iu stãvursea „unã shutsãturã ali cali
a tsa vechia Egnatia”. Va lu plãcãrsescu sã nj
pitreacã unã bibliografii di cãrtsã tu limba
albanezã sh cama multu Meçan Hoxha, Grabova
e bukura me Arumunë, 1998, f.l. ti cari aflaiu ditu
unu textu anyrãpsitu di Nistor Bardu di
Custantsa. Singura carti noauã ditu atselu studiu,
va videari catse.
Tu aestu reportaju, dzãtsi Spiro Poci cu mari
ndreptu: „Di Paljuhoarã pãn Grabova esti
patridha a rrãmãnjllu fãrshirots. Iu di 2000 di enj,
pi aisti cãljur, pi aici munts, aru tãrcutã picurar
cu tutiputa, cãrvãnar, embur, mastur ti casi,
zãnãciadz ti gãlets, rafts, mvesti cu stranji
chindãsiti…. , tsi llu dedãrã banã a ishtãllor
munts cu eti shi eti.” Di Paljuhoarã vdizrã prota
tu eta „1822-1830 cãtã Agrinjo, Yanina shi putsãnj
cãtã Arbinãshii”. Spiro Poci antribã n hoara
Grabova iu vdzirã fãrshirotslji di aua, sh ia
mushata apandisi: „Tu atsell chiro mullti casi aru
fudzitã tu csinãtiau. Ma mulltsiljã tu Rumanii,
Makedonii shi tu Alecsandrii, tu Eghiptu. Pisti
300 di fumelj sãntu dusi aco, spuni Todi shi
avdadzi: - Cãndu avemu tãrbatã pãpãnjlji a noci,
cã cãtse sãntu dush tu Alãcsandrii, elj ni aru
dzãsã: “Ti numa atsa mara tsi tsãni aistã politii
(numa all Alecsandru a tsell Mari ali
Machedonii) shi ti ligãtura a rrãmãnjllu cu
Makedonia atsa Vechia.”
Tu soni, avdzãmu numa armãneascã a
hoarãljei, tu atsea greari cu focu a paplui tsi „si
17
turrã cu fatsã cãtã hoarã shi dzãsi: “ Eh! Greva
(Grabova) a mia, cãndu u s’ti fats mushatã ca un
chiro?”
Cãftaiu harta. Tu Google suntu multi, sh unu
reportaju anglicá ti unã cali faptã antsãrtsu ditu
Makidunii, pi ninga laclu di Ohrida, Pogradets
pãnã Grabova, aclo iu agiumsirã hãtãlãsits: „The
word hotel was unmistakeable, but still
unbelievable. A hotel here up in the roadless
small village of Grabova? Yes, indeed the local
told us to drive up to the Grabova Hotel, WOW!
A hotel here absolutely road-less and extremely
hidden away.”
Preftulu Samara di Moscopoli dzãtsea
antsãrtsu cã putemu s’adutsemu veara tiniri
pictori. Minduescu cã di vearã, di Stã Mãrii, va
s’aibã tsi s’zuyrãpseascã, ma s’nu tricu kirolu a
peisajiloru sh a cumãtsloru di banã aspusi cu
buiauã. Ma s’nu vini isa cu kirolu oara ti caduri
foto. Vahi ma multsã va s’ariseascã aestã artã.
Icã vãrã filmu, cu personaji tsi bãneadzã
Moscopoli: hãngilu tsi vindi arãkii di auuã sh
cashu di caprã, teta tsi iasi n cali cu pãrpodea di
gushi, maia tu ciurdaki sh paplu tsi thimseashti
ditu ahapsi, preftulu tu bãsearica Ayiu Nicola
di la 1727, liturghia pi armãneashti, reporterlu
TV din Curceauã ti emisia di hãbãri.
Unu omu shcurtabacu, sumulaiu “ lãndzitu
tesu mpadi? vãtãmatu? “ sumu imishili coapti
ca sori aspindzurats di lumãki, ca unã naturã, ca
unã fisi moartã di Pericle Capidan. Unã viziuni
ditu geamea di aftukinã, calea cãtã aeroportulu
di Tirana. Unã goadã. Unã banã tu muntsãlj sets.
Tu aftukinã Spiru Fuchi acãtsatu tu metafori, tu
alumtã cu zboarãli, niscãnti zgrumati, ntruisiti
sh ayri, canda zghiliti. Fãrshiruteshtsã.
Dispilteashti metafori, li arucã tu muhabeti,
dzãtsi cã praglu ali metaforã ninga nu lu tricu
dealithea. Avdu prota oarã unu poetu frimitatu
di tehni, nu di emotsii, nu di rimã. Elu adunã
gailelu ti metaforã, ti unã idee.
Mutrescu deanvãrliga, muntsã sets, cãmpuri
ayri, ponj dizguiats, casi nidipisiti. Unu stratiotu
cu tufekea automatã shadi mprostu tu unã mari
stavrudonji. „Cãtse cu ahtari tufeki, aua tu
traficu?” antrebu. Ama poetlu easti di multu
pliguitu. Nu nj da apandisi. ...
continueshti tu pagina 18
18
... Aco iu ahurheshti isturia a noastãUnu textu
di cãnticu avdzãtu Ohrida di Weigand, di la
fratslji Dimonii, maxusu nj si pari cã li aspuni
tuti tu psãni zboarã. Canda nitsi unã isturii a
armãnamiei tu eta 19 nu poati s’treacã anaparti
di tihea laie a atsiloru tsi fudzea alargu di casã,
di pãrintsã, di soie, tu xeani:
„Lãnduri ma yin sh ma fug,
mini fug sh nu nj yin,
dada mea!”
Exodlu, fuga armãnjloru ditu fuljaua ditu
Ipiru sh ditu Pindu tsasi njilji di cãljuri tu
Balcanu. Exodlu dirinã fãntãna. Minarea Orlofica
di la 1770 apreasi unã etã, Ali Pãshelu di Ianina,
deapoa Eteria sh revolutsia di anlu 1821 a
gretsloru, furnjii ti focu, ca foclu s’teasi sh fuga.
Tsi avea ahurhitã Ali Pãshelu, ardirea a
Yramustei, trayedia ali Moscopoli, frãmsirã
armonia. Eta 19 pispili armãnamea ca neaua pi
muntsã, ta s’u tukeascã tu cãmpuri.
Dimi aesti fapti, aesti zboarã li avemu dzãsã
suti di ori, li avemu avdzãtã njilji di ori, suntu
mplini cãrtsãli di eali, ti aestã itii aesti fapti, aesti
zboarã canda sh kirurã fortsa di banã crehtã. Di
adiljeaticu. Di hãryii tu muntsã, cãndu neaua
cãrtsãnea sumu pudimati, cãndu duhlu s’videa
aburu sh ficiuramea ansãrea anvãrliga di
cãrvanea cu disadz. Ma s’nedz Aminciu iarna,
va s’anjurdzeshtsã atsea neauã sh va tsã batã
urecljili atseali greri vrãhnisiti di tahina, cãndu
nicukira minduiashti retseta ti pitã: va u adrãmu
azã di cashu, cã tricu Ayiu Yani.
Cunushtemu aesti fapti, ama imaginatsia a
noastrã easti niheamã oarfãnã. Unu albumu di
caduri foto, tu Ipiru, iarna. Sazmi, tãmbãri,
zãrculi. „Angãldzãts-vã cu duhlu” “ aprindea
foclu mash tu furnu. Casili di keatrã, stiznji
groasi.
Cumu s’nã aprukemu di ljirtarea a
amãrtiiloru?
“Doamne, tsi lãiets au faptã
Di armãnjlji ahãntea-au traptã?”
Cumu bãnãmu? Tu ascultari icã tu polemicã?
Polimu greu ti unã cali, atselji tsi u ahurhirã,
ankisirã pi unã minduiari libirã, unã minari cu
vreari. Altsã shedu tu cohi, altsã ascultã, altsã
yixescu, altsã tacu sh agiutã, altsã cutuyursescu,
altsã sh pizuescu. Aeshtsã ditu soni suntu naima
cãrtitslji, canda tsiva lã apitruseashti sh lã
aspardzi arada, unã minari zurleascã tsi caftã ta
s’surpã shi s’aruvuiascã diplili di dodz andreapti
di unã suti di anj. Atseali dipli prindi s’nu li
cãrteascã vãrnu. Aclo s’acatsã muhlã, s’nu tsiva
di li trãdzets, suntu mash ti mutreari. „Tsi hits
voi? Tu crizã, nihits, ehtsrã, pseftsã, vinduts,
vombiri, kiruts...”
Bãrnulu di malãmã dupu bãrnulu di asimi,
dupu bãrnulu di bãcãri, dupu bãrnulu di heru.
Compozitsia chimicã alãxeashti, cathi metalu va
altu lucru, bãrnurli tuti voru bãteari. Cari easi
cama ciucutitu, ma multu anghiliceashti.
Asimcadz, hrisãhi, tãcãnj, stulii, neali, veri,
minghiushi, dubli, flurii.
Ti SumKetru tsãnea trei dzãli sãrbãtoari, ca
Pashtili, adra isuseri, atumtsea avea adyiu, lumea
cama aileacã. S’ampãrtsa anlu pi doauã. Fudzea
n cãrvani, yinea. Adutsea fustãnj ti nveasti, ti
isusiti. Tu albi s’alãxea aushamea, bãrbatsjli,
tiniramea cama tu viniti. E, tuti suntu tora
pirmithi, arheologii. Vãrã kiro imna Dumnidzãlu
pirpadi pisti locu, nu mash la armãnj, la tuti
miletsli. Ditu atselu kiro armasirã ndoauã caduri
zuyrãpsiti di pictori tsi avurã viziuni. Fãrã s’hibã
etnicu, pitorescu, Pericle Capidan asprãndeashti
unu aeru imiru, ditu atselu kiro. Doauã caduri
cu mljeri suntu muzicali. Interiorlu makidon
SHCURTU - SHKURT 2010
aspuni pãhãlu di 3.500 - 5.000 •. Untulemnu (45,5
x 52 cm). Suntu trei tiniri mproasti, alãxiti treili
unã turlii, tiniri, anãltsã, subtsãri, cu fustãnj
pãn’di padi, ca di fumu sh cu mãrdzinjli di
malãmã, ca niscãnti fantasmi. Altã unã shadi
cuculitã pi stolu, cu truplu niheamã shtsãtu, nu
dipu cu pãltãrli cãtã noi, cu unã ileki njirlã,
niheamã aplicatã cãtã ninti, canda tsãni n bratsã
sh pi dzãnuclji unu njicu. Treili tiniri suntu ca
treili miri, arhundi, cu mãnjli ascumti sumu
poalã, cu decolteuri albi, portulu a loru adutsi
cu a featilor di Verya, ashi cumu li videmu la
sãrbãtori. Mljearea di mpadi easti vahi nicukira
a casãljei sh li ari oaspiti. Siyura, nu suntu treili
miri, cãtse eali yinu noaptea, ama suntu trei
oaspiti arhundi.
Mljerli tsi facu muhabeti (66 x 52 cm),
untulemnu, 8.000 •. Suntu mash doauã. Anãltsã,
subtsãri, pirifani. Portulu a loru easti orientalu,
cãtse au zãvonu, suntu tu unã sucaki cu locu
mpadi, iuva tu unu uboru anvãrligatu di unã
stizmã galbinã. Anaparti di stizmã s’analtsã unã
bãsearicã bizantinã ascumtã di virdeatsã sh di
unu kiparishu, paralelu cu unu sturu albu di
marmurã. Anaparti di stizmã canda easti unã
gãrdinã, altsã dzãcu ca taha suntu murmintsã.
Doauli tiniri suntu alãxiti cu multã
mushuteatsã: prota cu unã fustani njirlã kindisitã
sh cu zãvonlu njirlu uidisitu pi capu sh pi pãltãri,
cu bãrnu di mesi, alantã easti cama sumulaie sh
poartã unã fustani veardi ntunicatu, cu zãvonlu
di idyea hromã. Fustãnjl suntu strimti sh lundzã,
fãrã decolteu sh alasã niheamã sã s’veadã deazitli
di cicioari, tu paputsã laie, delicati.
Doauli tiniri suntu tu portu di cãsãbã,
cosmopolitu, ditu atsea mshata etã cu numa
„belle époque”. Lilicili crehti ditu pomlu sumu
cari dinãsirã, iarba nyilicioasã di mpadi aspunu
cã easti primvearã, sh ca lilicili sh aesti persoani
s’dischljidu cãtã banã. Suntu doauã soatsã.
Tu doauli caduri alu Pericle Capidan ari cãti
unã poartã, disfaptã ma multu icã mash cripatã.
Poarta easti di lemnu greu, fãrã stuliseri, fãrã
mãneru, tu stizma tsi mparti spatsiulu, iara
persoanli suntu dincoa de stizmã. Lumea di
nafoarã easti veardi, mplinã di lilici, largã sh
alargu. Ama dincoa di aestã ushã icã poartã easti
spatsiulu a suflitlui. Marriott: aclo iu nu u pistipseamu, aclo avea
fitrusitã. Aclo tu mesi di temi di politicã
TREILI EXPOZITSII evropeanã, di sinuri sh di conflicti, di proiecti,
DITU anlu 1984, trei expozitsii avurã ti mini di moartea a peshtsãloru tu Amarea Laie, tu
unã simasii nimisuratã. Cãtse? Cãtse eara pauza ti café sh ti dultsenj cu njari sh cu zahari
cathiunã di eali ahoryea di alanti sh treili brunã, ti dietã, ambasadorlu pitricutu di Viena
deadunu extraordinari. Cu eali akicãsiiu tsi easti sh banca Erste tsi amintã BCR-lu, trei pictori
zuyrãpsearea sh diafuraua anamisa di artishtsã. armãnj nj durusirã unã pauzã ti unã ntribari.
Prota oarã vidzuiu Rembrandt sh Goya “ „Lucrats, cathi unu aclo iu sthits cama ghini.
atseali caduri tsi hãrnirã marea picturã. Tu atselu Nu vã ampulisits cu strãnghilj. Lucrats.
kiro di temi ideologizanti, comunismolu avea Crishtets.”
astimtã harea a pictoriloru. Tema vãtãma tutu Aesti zboarã li dzãsi Victor Ceara, unu
sh abstractulu armãnea atsea ditu soni nisii ti umoristu sh mintimenu poetu di Custantsa, tsi
artã. Aveamu ahurhitã niscãnti picturi, aquareli muri aua shi ndoi anj.
abstracti “ cari ascundea xikea di talentu ti Li dzãsi ca unã apandisi la polemica tsi s’avea
prosupi icã naturi cu imishi. Ampilteamu cu apreasã ti politica culturalã noauã. Eara la unu
buiei unã isturii, cu linii sh cu tsercljuri. evenimentu andreptu di Giunamea di Custantsa,
Di cara muri ehturlu, dictatorlu, vidzuiu prota aclo iu doauã feati, doauã soatsã mintimeni,
muzelu di Vaticanu, pinacoteca. Mi surparã sutili personaji ti unu pictoru, nã furã nicukiri la
sh njiljili di caduri, di ayalmi sh iconj, mi cãpãirã, muzeu sh noi alantsã, oaspits.
pãnã tu soni “ di tahina pãnã ti prãndzu aveamu Ashi nã urnipsea Victor Ceara.
adãstatã mash tu protili sãli “ mi aynusirã. Mãri 9-li di Yinaru 2010
pãndzã, mãri cãmpuri di buiauã, mãri numi,
nyilicioasi pavimenti furã duri ta s’mi arãtseascã. 1
Ion Pacea (1924 Horopani, tu Makidunii – 1999 Bucureshti),
Nitsi ma amãnatu Ermitajlu icã Luvrulu nu mi pictoru di mari axii; actoru, protagonistu tu filmulu Mãratlu
Ioanidi (1980), adratu di regizorlu armãnu Dan Piþa.
anvãrlisirã ahãnta. Putearea a Vaticanlui, 2
Pericle Capidan (1869 Prilep, tu Makidunii – 1966 Bucureshti),
pictoru di mari axii, romanticu, cu caduri tu colectsii di tutâ
murmintulu a Sãmtului Ketru, sturili groasi, Evropa.
malãma pisti moarti: tiniké sh cinushi. Expozitsia 3
Sterie Becu (Bucurehsti 1882 - 1970) fu arhitectu – adrã bãsearica
Madona Dudu di Craiova (ti cari lucrã tu 1929-1942) - ama sh
armãneascã “ clublu a treiloru pictori “ di la pictoru, naima multu lu arisi Eghiptulu, Misiria pi armãneashti.
 SHCURTU - SHKURT 2010
19
Zoti Stefa cili ka kaluar ne kalvarin e vuajtjeve te
nuk vjen me shkaktuara nga diktatura komuniste,
kete liber si
shkrimtar dhe jep kontributin e tije ne kolanen e
kariere, por letrave mbi krimet e diktatures e
si nje qytetar sidomos per vuajtjet, persekutimet,
i cili ka
ekzekutimet e nje pjese te komunitetit
kaluar ne
kalvarin e vllah qe jetonin ne jug te Shqiperise,
vuajtjeve te duke na lene ne dore nje liber me fakte
shkaktuara rrenqethese te cilat, te permbledhura
nga
diktatura
nga autori jane nje apel per brezat se sa
komuniste, e eger dhe perverse ka qene diktatura
dhe jep per popullin shqiptar e per
kontributin e komunitetin vllah ne vecanti. Nga
tije ne
kolanen e
shum persona te cilet kane vuajtur
letrave mbi denime dhe persekutime nga diktatura
Nga Arqile Piperi krimet e pasi lexuan kete liber, ne biseda e
diktatures e takime te ndryshme me kane thene: se
sidomos per
Ndarja ishte e shpejte e nuk u dha vuajtjet, nuk e denim qe diktatura na kishte
mundësia që te afërmit te ndaheshin persekutimet, masakruar kaq shume si komunitet.
me njeri tjetrin, kush mbeti, nuk i ekzekutimet Para se te nis te shpreh mendimet,
percolli. Pyetja: “Ku do te na çoni?” e nje pjese te opinionet dhe impresionet e mia per
komunitetit
kishte pergjigje: “E di policia”. vllah qe kete liber po citoj fjalet e autorit ne
…… jetonin ne jug mbyllje te librit, i cili ndermjet te tjerash
Makinat me karroceri te zbuluara te Shqiperise, i drejtohet nenes se tij te dashur dhe
duke na lene
fluturonin sikur te kishin arka shum te vuajtur, me keto fjale.
ne dore nje
amballazhi bosh e jo njerëz, te cilet nuk liber me Nene, moj nene, sa here e ke kursuer
e merrnin vesh se ç’ndodhte me ta… fakte kafshaten e gojes, sa here je gdhire
Nuk tregohet me fjale te ftohtit e Qafës rrenqethese rrugeve, sa here me ke pritur na
te cilat, te
se Muzines, te Luginës se Drinosit, ku permbledhura
kangjella, shume here ta kane perbuzur
era e lindjes fërshëllente si kamzhik në nga autori padrejtresisht, shume lot ke derdhur,
trupat e pambrojtur… Prindërit, atje jane nje apel me shume plage u largove nga ajo jete
lart mbi makine, i mbanin femijët te per brezat se barbare.
sa e eger dhe
mbeshtjelle, që te mund t’i ngrohnin me perverse ka
Ti dhe shume nena te mira qe paten
trupat e tyre e me avullin e goës, që qene te njetin fat te vuani dhe te perbuzeni,

Vllehët ne ferrin
nxirrnin nga buzët e nxira,…..I diktatura per nuk keni vdekur, dhimbja dhe shpirti
therrisnin herë, herë njeri tjetrit, ne popullin juaj i madh do te jetoje ne breza. Të
shqiptar e
ishin gjallë apo jo. Nuk mendonin se per perulem, nene, para vepres sate, nuk

ku do te gdhiheshin. Po a do te
gdhiheshin?!
Keto fragmente nuk janë fragmente
bisedash në momente te mungesës së
kohës, biseda në mospërputhje oraresh,
biseda nën hallaktjen e rrëmujës dhe
tmerrit nga ndikime te forcave te
natyrës në prag katastrofave natyrore
si; përmbytje, termete, vithisje te
dherave, por fragmente në momente te
katastrofës më te eger që ka njohur
njerëzimi, siç eshte ajo e genocidit,
përdhosjes, dhunimit, dëbimeve e
internimeve, mohimit e shkeljes së
humanizimit ndaj te pafajshmëve,
sikunder ishin vllehët e jugut nen
diktaturen komuniste, te shprehur aq
dhimbshem dhe në vërtetesine e tyre
makabre, ne librin “Vllehët ne Ferrin e
Diktaturës” te autorit Dhimiter Stefa.
Leximi i ketij libri, te cilin na e ka
lënë në dorë ne lexuesve, Z. Dhimiter
Stefa, më la mbresa te pashlyeshme e
njëkohesisht ngacmim te ndergjegjes e
te shpirtit, te cilat me shtyne te hedh
ne leter impresionet e mija, për
menyren e shkrimit, renditjen e fakteve
si dhe per statistiken e vuajtjeve
njerezore, demet materiale e ato
shpirterore te komunitetit te vlleheve
te jugut.
Personalisht jam vllah nga Fieri, ku
te paret e mi kane ardhur ne Fier reth
viteve 1800 nga Frasheri i Permetit, dhe
me familjen e zotit Stefa jam njohur ne
vitin 1973, kur fillova Gjimnazin e u
njoha me vellane e tij, Z. Kristo Stefa
dhe e forcuam me tej kete shoqeri pas
viteve 90, kur filluam te aktivizoheshin
per lirite e te drejtat e pakicave e
sidomos me ato te komunitetit vllah.
Per kete kontribut te palodhur e te vyer
te Z. Stefa per lirite dhe te drejtat e
komuniteti vllah ne Shqiperi, shpreh
respektin dhe konsideraten time me te
e diktaturës
larte, i cili aktualisht sot, eshte i
vleresur e i respektuar nga mbar
komuniteti vllah ne Shqiperi e me gjerë.
Vllehët ne Shqiperi jane shume te
hershem sa vete Ballkani me
autoktoninë e tyre ne kete gadishull
problematik, si dhe kane qene e jan
pjesmarres aktiv ne zhvillimin dhe
konsolidimin e vendit dhe Shtetit
Shqiptar. Shum figura te shquara kane
dale nga gjiri i ketij komunitetit, te cilet
me kontributet e tyre i kane dhene tone
jetes ne momente te caktuara, duke
filluar qe para rilindjes, me rilindjen e
me vone. Per te permendur emrat dhe
veprat e tyre do te duhen qindra e
qindra flete ne mos qindra mijera, por
po e permbledh me ate qe vllehët e
Shqiperise kane qene pjesë integrale ne
formimin dhe konsolidimin e Shtetit
Shqiptar. Ne kete plejad hyn sot edhe
Z. Dhimiter Stefa me librin e tij “Vllehët
ne Ferrin e Diktatures”.
Vllehët ne Shqiperi, historikisht
kane ditur te ndertojne maredhenie
rerciprociteti te ndersjellta, duke u
integruar dhe shkrire ne menyre te
natyreshme me kontributet e tyre ne te
gjithe jeten e vendit. Vllehët ne asnje
moment nuk e kane ndjere veten te
diskriminuar nga popullsia shqiptare
por edhe vet populli shqiptar, nisur dhe
nga natyra dhe ekzigjenca e ketij
komuniteti, si ka pare vllehët me
nençmim, por perkundrazi si
maredhenie e raporte ndermjet te
barabarteve, deri ne momentin kur ne
Shqiperi u instalua diktatura
komuniste, e cila ashtu sikunder beri
me te gjithe popullin Shqiptar, me
filozofine romake “divida ed impera”
komunitetin
vllah ne
veçanti.
(perça e sundo) dhe ate bizantiniste te
perdhosjes fyerjes, percudnimit, e
katandisi Shqiperine dhe popullin
shqiptar ne teresi, ne topitje, tulatje,
deformim te sjelljes, indoktrinim duke
i ndare njerezit ne; njerezit tane(te
partise) dhe armiqte tane.
Ketij fati nuk i shpetuan edhe vllehët,
por sidomos vllehët e jugut qe banonin
ne rrethet, Sarande, Gjirokaster, Permet,
Kolonje te cilet merreshin kryesisht me
blegtori dhe tregeti. Ky komunitet
vllehesh ne ndryshim nga vllehët e tjere
te Shqiperise, qe ishin autoktonë, në
trojet e tyre shekullore, ishin me
nënshtetësi Greke dhe kishin dhjetera e
dhjetra vite ne mos qindra, qe ishin
stacionuar ne keto rrethe, duke
perdorur kullotatat si dhe benin tregeti
ne keto rrethe. Ky grup vllehesh ngeli
ne Shqiperi pas mbylljes se kufijve, duke
nderprere lidhjet e tyre me Greqine dhe
njerezit e tyre matan kufirit. Per kete
grup vllehesh, ka shkruar ne librin e tij
“Vllehët ne Ferrin e Diktatures”
Z.Dhimiter Stefa, i cili eshte nje i denuar
nga regjimi komunist si kundershtar i
regjimit dhe “Pushtetit Popullor” me 14
vjet burg. Autori qe ne titullin e librit ka
perdorur nje simbolike te forte
shprehese, ku diktatura eshte
ekuivalente me ferrin e te le të kuptosh,
se diktatura koministe, qe kaloi vendi
yne ishte nje ferr i papare dhe i
papershkruar, ku autori me fakte dhe
persona relë, ka pasqyruar me vertetesi
rrenqethese ate ferr te vertete qe kaluan
vllehët e Jugut te Shqiperise nga kjo
diktature.
Zoti Stefa nuk vjen me kete liber si
shkrimtar kariere, por si nje qytetar i
jam une fajtori per vuajtjet e tua.
Çdo femije i kerkon falje prindit per
andrallat qe ai i shkakton atyre dhe
familjes ne teresi, por me cfar faj mund
ta fajesojne veten te denuarit nga
diktatura, kur llogjikat e diktaturave
sorollaten neper absurd, neper te
paqenen, ne te paverteten, ne stisjen e
fajeve ndaj te pafajshmeve, duke e lene
dhe bere jeten nje absurd te vertete.
Nisur nga kjo thenie, qe eshte nje
thenie lapidare, ku autori i kerkon falje
nenes se tij te vuajtur, per pafajesine e
tij, me vijne nder mend disa vargje nga
libri i Dostojevskit ne librin “Shenime
nga Shtepia e te Vdekurve”:
Nuk do ta shohe kurre po kurre
Vendlindjen time, o miqte e mi.
I denuar pa faj jam unë
E per sa vjet, as vete s’e di
Që s’jam aty në vendin tim.
Këndon kukushka në çati,
E unë nuk jam, o ç’pikëllim
Ç’do popull, e per pasoj çdo njeri,
qe jeton nen nje diktature te cfardo lloji
dhe ne cfar cdo vendi e kohe qofte,
eshte i pasigurte ne jeten e tij, pasi
diktaturat ngrihen mbi nenshtrimin,
poshterimin, asfiksimit e mendimit te
lire, depersonalizimin dhe
shfrytezimin e popujve te tyre duke i
bere ata te ndrydhur e te trembur me
qellim nenshtrimin e tyre. Keshtu
ndodhi dhe me autorin e librit e shume
te tjere bashkvuajtes vlleh, qe vuajten
tmerret e diktatures pa faj, por sepse
respektonin vetveten e ishin idealist
per ate qe ishin dhe ndjeheshin se ishin.
Cilesojme faktin se, pas clirimit te
vendit dhe ardhjes ne pushtet te Partise
Komuniste te drejtuar nga Enver
Hoxha, ne Shqiperi pjesa dermuese e
popullit i besoi fabules se do te jetonte
mirë e do te hante me luge floriri.
vijon në faqen 20
20
vijon nga faqja 19
Vitet e mevoneshme treguan per nje
mohim te lirive ekonomike, te
integritetit te personit, mohim te
zhvillimit, mohim te nje jete me te mire
dhe mohim te te drejtave te tyre me
elememtare ate te shprehjes se lire dhe
mendimit te lire. Pasojat ishin teper
fatale ku nje popull i tere kaloi neper
nje kalvarin e papar vuajtjesh e
privimesh, shkaterrimit te prones dhe
ekonomise se individit, izolimit,
prapambetjes dhe shkeputjes nga bota
dhe vendet qe na rrethonin. Kesaj
fabule i besuan dhe vllehët te cilet se
bashku me shqiptaret e ne mase u
bashkuan ne lufte kunder fashizmit.
Kesaj gjithashtu i besoi fillimisht dhe
Foto Basho i cili u be anetar i Partise
Komuniste si dhe mbeshteti reformat
e Enver Hoxhes per kolektivizimin, por
shpejt e pa dhe e kuptoi, qe popullit i
mbeti luga prej druri ne brez (lugen e
floririt e kishte diktatori me kliken e tij),
dhe së bashku me disa familje te tjera
vllahe e me 2000 koke dele e dhi,
kaluan kufirin me date 15 Gusht 1957,
diten kur se bashku me posten kufitare
festonin diten e Shen Merise se Gushtit,
ku pasi i dehu (thote autori) kaloi
kufirin per nje jete me te mire, large
terrorit dhe genocidit komunist per
kete komunitet. Pas arratisjes u bene
gjyqe ne mungese per “Tradheti te
larte” si dhe te afermit e tyre vuajten
denim e persekutime te pashoqe.
Shtrojme pyetejen. Ke tradhetuan
keta njerez? Ç’fare demtuan keta
njerez? Pergjigja eshte e thjeshte. E para,
ata nuk tradhetuan dhe nuk pranuan
te vazhdonte dhunimi i jeteve te tyre.
E dyte ata nuk demtuan njeri dhe nuk
tradhetuan askend dhe asgje, pasi ai
shtet nuk mund te quhesh me Shteti i
tyre por ferri tyre, e per pasoje me
familjet dhe ish bagetite e tyre u kthyen
ne vendlindjen e tyre te mohuar.
Autori ne liber nepermjet fakteve
konkrete e personave konkrete, te
koheruar me situatat konkrete politike
dhe ekonomike te Shqiperise, na ka
dhene kuptushem nje tabllo te qarte te
asaj, qe diktatura, nepermjet stisjeve te
situatave te paqena, ka organizuar
goditje me qellim topitjen dhe
nenshtrimin e popullit e posacerisht te
ketij komuniteti. Ashtu si salamandra
qe ha dhe kelyshet e saje, edhe
diktatura i forcon themelet e saj dhe
jetegjatesine e saj me gjakun, vuajtjen
dhe terrorizimin e popullit te saje.
Shtetezimeve te Shtetit te ri te dale
nga lufta nuk i shpetuan dhe vllehët e
jugut, te cileve sic thote autori
(statistikat jane zyrtare) ju shtetezuan
rreth 70000 koke bageti te imta, florinje
e te tjera. Kundershtimet e tyre ishin te
menjehereshme dhe te argumentuara,
pasi ata thot autori, kishin llogjiken dhe
kulturen mbi paprekshmerine e
prones, pasi vinin dhe ishin nenshtetas
te Greqise, te cilen Hoxha e quante shtet
borgjez dhe kapitalist. Ky fakt, i cili
ishte dritheruse per diktaturen, do te
bente bazen dhe ngacmimin per thurjen
deri ne detaje te strategjise per goditjen
dhe masakrimin e ketij komuniteti.
Arrestimet e para filluan me njerezit
me te pasur (çelniket) te cilet ishin dhe
njerez me kulture dhe influence, si ne
komunitetin vllah ashtu edhe te
shqiptaret. Autori permend Ndino
Jano, Vasillaq Zharkalliu, Janaq Xhima,
Kita e Toli Beta, Vangjel e Ilia Tarusha,
Ndina Tanka, Ndina Kaleshi e Taqo
Dimireli, te cilet kishin kope te madha
bagetish te imta dhe pasuri te tjera, dhe
regjimi u kerko, qe pasi u mori bagetite,
te dorezonin florinjte e fshehur duke i
torturuar dhe sakatuar ne hetuesi.
Permendim nje fakt qe ne dasmen e
Mbretit Zog, Ndino Jano dergoi desh
te stolisur e peshqeshe te tjera, pasi ky
person ishte i njohur nga Mbreti Zog.
Sot jane akoma themelet e banesave
(sarajeve) te Janove përballë fshatit
Mursi, në Sarandë. Autori me fakte
konkrete pershkruan dritherueshem
torturat por dhe qendrimet e tyre
burrerore ne hetuesi, qendrime te cilat
u kushtuam dhe jeten disa prej tyre si:
Nikolla Goçi, Jorgji Cukali, Nikolla
Basho, Apostol Naçe, Ndina Jano,
Vasillaq Zharkalli, Pandi Spaho, Vasil
Jica, Theodhori Fara, Nasho Mejdi, Ilia
Kapurani, Janaq Liço, Mihal Kapurani,
Niko Hito e Jani Zoga.
Pas arrestimeve te para ne vitet 50,
vazhduan te tjera arrestime e denime
pa fakte, si dhe filloi furtuna ne kete
kominitet nga suigurimi i Shtetit, ku
kete situate te krijuar autori e
pershkruan keshtu: “Askush nuk
guxonte te thoshte, se po shkelej
dinjiteti i njeriut. Ne keto rrethana, per
te akuzuarit u mboll nje pyll i tere me
thashetheme, u krijuan re te zeza
paniku, frike e terror i pafund. Secili
thoshte me vete: Ç’do te sjell e
nesermja? Kush do ta kete rradhen? Ku
do te na interonojne? Nje klime e
vertete amullie e tmerri.”
Autori i pershkruan realisht siç i ka
perjetuar vete ai dhe bshkevuajtes me
te, metodat antinjerezore qe perdorte
diktatura dhe vegla e tij gjakatare
Sigurim i Shtetit, per inkrimimin e ketij
komuniteti, metoda te cilat do ti kishte
zili dhe regjimi me gjakatar, dhe qe sote
ato jane te pakapshme e te
papranueshme per çdo njeri normal.
Autori ne liber me vertetesi na
pershkruan skena te shumta te
inskenimeve te ndryshme per
diversante, ku dhe vete ka marr pjese
ne prite per te kapur diversantet,
inskenime per bashkpunim me
diversantet, kur nuk u kap asnjehere
asnje diversant ne ato zona, e nuk pati
akte diversive si vrasje sabotime etj. Pra
me faktet e renditura nga autori si dhe
pershkrimet per sjelljen e ketij
komuniteti, angazhimin dhe
seriozitetin e tij, autori te le te kuptosh
se per diktaturen diversantet ishin vete
vllehët ne fshatrat e tyre, qe banonin e
punonin se bashku me shqiptaret prej
vitesh ne keto zona. Ta cilesosh absurd
eshte pak.!
Perballja me denimin maksimal (me
vdekje) dhe torturat e ndryshme
perdoreshin per ti thyer e detyruar te
arrestuarit vlleh pa faj e fakte, qe te
firmosnin ato qe xhelatet e tyre kishin
shkruar. I detyronin ata qe te pranonin
per vete dhe shoket e tyre, faje qe si
kishin bere ata dhe te tjeret, por qe
sigurimi i Shtetit i ndertonte e
inskenonte si te tilla. Ja si e pershkruan
autori diku ne liber torturen e perdorur
ndaj tij me piken e ujit, qe i godiste
koken ne intervale te caktuara: “Me
buçiste koka dhe kisha ndjesine e nje
zhurme te tmerrshme zileje kembore.
Humbisja durimin. Me dukej se po me
dilnin trute nga vendi. Kjo vazhdonte
me ore te tera. Ky ishte nje tmerr
psikollogjik, kaloje ne depresion e
kerkoje vdekjen si shpetim. Nuk te
shkonte mendja per ujin qe lagte gjithe
trupin, me ore te tera ne acarin e
dimirit, kur prisje goditjen e cekanit ne
koke (pika e ujit) qe ishte me i rende se
cdo dhune fizike”.
Xhelatet dhe inkuizitoret me ane te
metodave te tyre inskenuan grupe te
ndryshme armiqesore ndermjet
vlleheve, ku shume persona te trembur
nga frika per jeten dhe torturat
cnjerezore, pranuan ato qe ata u
thoshin, pasi disa ishin pushkatuar
tashme. Autori permend ne liber nje
rast rrenqethes: kuzhinieri i burgut H.S
tregon:”Gjate hetimit te grupit te
vlleheve kam pare me syte e mi tortura
nga me çnjerezoret ndaj tyre. Nikolla
Gocit i hoqen dhembet me pinca, se i
kishte te veshura me ar” kete e verteton
dhe i vellai, Piloja i cili thote: Kur dolem
ne gjyq, ishim te mbaruar fizikisht.
Shikoj Nikollen me nofulla te
deformuara, nuk mund te fliste, se i
mungonin te gjithe dhembet e gojes.
Kur e pashe vellane ne ate gjendje
skandaloze, nuk durova dot e me ra te
fiket, e pas disa oreve u gjenda i
vetmuar ne biruce. Jorgji Cukali e
Nikolla Goci u denuan me pushkatim
“per kryengritje te armatorsur,
spiunazh, sabotim” si dhe
bashkepunim me grupin e Teme Sejkos.
Nuk mund te mos bejne pershtypje,
e te bejne te perjetosh emocione te forta,
fjalet e Lefter Mushes thene shokeve te
tij (“grupi i tij armiqesor”) ne burgun
e Tiranes; “Mendoj qe tia falim njeri
tjetrit per te shkuaren. Une per vete, ia
kam falur xhaxhait tim (Mihos). Edhe
te mos kishim pranuar pjestare nga ne,
ata do te na kishin denuar, ndoshta
ndonje edhe me pushkatim per
kokfortesi”. Pra ketu del ne pah dhe
misherohet shpirti kristian i vlleheve,
per te falur fajet e njeri tjetrit, ku faji i
vetem ishte se ishin te pafajshem e para
ndaj njeri tjetrit dhe e dyta ndaj Shtetit
te asaj kohe, ku pranimin dhe pohimin
e fajeve dhe fakteve ua kishte imponuar
egersia dhe kanibalizmi i sigurimit te
Shtetit.
Si mund te mos bejne pershtypje, te
ndalet frymmarrja, te bllokohet
mendimi e te pikoje loti i kripur i
vuajtjes ne zemer, kur lexon tmerrin qe
kaluan dy femijet e Lefter Mushes ne
momentin e arrestimit te Lefterit, te
cilet (femijet) permes shiut qe binte te
lemeritur nga pafajesia e padjallezia
engjullore e femijes, kishin frike se mos
i fusnin dhe ata ne burg dhe u fshehen
ne nje kanal me kallama e me ferra, dhe
i thoshin duke denesur policit qe
kerkonte ti çonte ne shtepi; -jo, jo! Nuk
vijme! Na genjen! Do na çosh edhe ne
në burg si çuat babin. Nuk ka dhe nuk
mund te kete me kufij te pertejmë
tmerri dhe lebetia njerzore e shkaktuar
nga kjo diktature, pasi para lotit te
pafajshem te nje femije nuk vlejne gjithe
te mirat dhe lumturite e parajses
hyjnore. Kujt nuk i ngushtohet zemra
dhe i turbullohet gjykimi kur lexon per
Nikolla Xhoga, te cilin e lidhen te
shtylla si Prometeu, duke e lene per
gjith naten ne acarin e dimrit dhe
SHCURTU - SHKURT 2010
deboren qe binte, pasi u kerkoi leje
shefave te burgut per te mos dale ne
pune sepse kishte marre nje lajm te
hidhur nga shtepia. Inkuizitoreve dhe
sherbetoreve te tyre nuk i bente
pershtypje vuajtja apokaliptike e ketij
njeriu, pasi sic thoshin ata shpesh-
shprehet autori, do te kishin nje armik
me pak.
Kush mund ta perballoje kur lexon
ne liber skenen makabre dhe anti
humane te varrimit te Lonidha Nices
me 23 Mars 1983, i cili nuk i sosi vuajtjet
e viteve te denimit edhe pas vdekjes,
pasi diktatura mbante te denuar edhe
te vdekurit. Ata nuk i lejuan qe ta
shoqeronin Lonidhen per ne banesen e
fundit, e cila ishte nje kodrine e
mbuluar me ferra qe sherbente si
varreze per te burgosurit qe vdisnin ne
burg. Me Andonin (vellane e
Lonidhes)-thote autori-e shoqeruam
me sy se ku do ta varrosnin, qe te dinim
se jeta eshte sa e shkurter edhe e gjate.
Edhe pse ishte mjaft large vendi i
varrimit, e fiksuam ku e varrosen. I
vellai, sipas tradites, na dha kafe per ta
ngushelluar.
Si mund te mos mbeten ne mendje
e te fanepsen naten ne gjume, kur me
syte e mendjes shikon tek lexon librin
pamundesine e nenes per te puthur
birin e saje, se se linin kangjellat dhe
nuk rreshte se puthuri duart e
ashpersuara nga piriti dhe nga te
shtrenguarat grusht te duarve, qe ashtu
sic thoshte Migjeni: Qe malit qe hesht,
mu ne zemer me ja ngjesh. E une pastaj
te kenaqem te kenaqem tuj qesh.
O njeri! O shpirtra te ndjeshem
njerezor! Si mund, te mos dritherohet
shpirti dhe komplet qenia, kur lexon
skenen qe vellai, pra Z. Stefa, nga matan
kangjellave te burgut ne pamundesi per
te bere peshqesh per motren qe
martohet, keput nje komce nga kostumi
i burgut dhe ia jep nenes se tij te dashur,
per tja çuar motres si peshqesh per
dasem.
Nuk besoj se gjenden fjale per te
pershkruar masakren, genocidin dhe
trysnine psikollogjike ndaj kesaj pjese
te komunitetit vllah ne Shqiperi, por
renditja e fakteve ne nje menyre te tille
qe nje analiste dhe statistician do ta
kishte zili, autori te le pa fjale dhe te
bene te ndihesh pjestar na pafajesine
apostolike dhe ne vuajtjen e ketyre
njerezve, te cilet jane 164 te denuar per
tradheti te larte ndaj atdheut nga te cilet
15 jane pushkatuar dhe 11 kane vdekur
neper burgje. Po tu shtojme ketyre dhe
vuajtjet e familjeve nga debim
internimet duke i ndare familjet nga
njera tjetra dhe mbajtur te izoluar, do
te kuptojme vuajtjet dhe tmerrin e ketij
komuniteti. Si mund te mos lene
ndjenjen e ankthit internimet e
ndryshme, duke i vene per banim ne
stalla te ndryshme ose ne kasolle te
mbuluara me plastmas etj. Shume e
djemve e vajzave nga ky komunitet
teper arsimdashes ju mohua e drejta
per te vazhduar studimet e larta pasi
ishin te etiketuar si armiq, personalisht
jam njojtur me djem e vajza nga ky
komunitet qe banonin ne Portez dhe
ishin gjimnazist me rezultate shum te
mira ne Gjimnazin Janaq Kilica ne vitet
1973-1977 vite ne te cilat edhe vete
kame qene gjimnazist.
vijon në faqen 21
 SHCURTU - SHKURT 2010
vijon nga faqja 20
Si mund te mos beje pershtypje
lebetitese, kur lexon ne liber presionin
qe i bene te shoqes se Dhimitrit,
Janulles. Pse? Se kishte mbeshtjelle
buken me gazeten ku ishte fotografia e
diktatorit, dhe po ketu te le mbresa
filozofia e te drejtit, filozofia e njerezve
te mire, e disa shoqeve te punes, qe i
dhane mbeshtetje Janulles ne pafajesine
e saje.
Ky kominitet u persekutua dhe nje
pjese e mire e tij u denua nga diktatura
per tredheti te larte ndaj atdheut dhe
bashkepunim me asfaline Greke, per
pembysjen e puShtetit popullor. Ne
rradhet e ketij komuniteti u denuan
njerez nga pothuaj cdo familje, njerez
te niveleve te ndryshme si ato
ekonomike, arsimore, kuadro me arsim
te larte te dipllomuar jashte Shtetit,
mesues, persona ne pozicione te
ndryshme shteterore si dhe nga ata qe
u bene anatar te Partise Komuniste.
Edhe ne falejen e pergjitheshme qe
u be me 27 Nentor 1982, ku u falen me
shume se 60% e te burgosurve ne
burgun e Spacit, ndersa nga vllehët,-
thote autori- ju fal denimi vetem nje
personi, Jorgji Shupuli, pra diktatura
do te vazhdonte deri ne fund genocidin
ndaj vlleheve.
Personalisht njoh shuma nga keta
martir e qendrestar te denuar, si dhe
pjestar te familjeve te tyre, ku ndjej dhe
shpreh nje respekt te larte per sejcilin,
per fisnikerine, optimizmin dhe
deshiren per te jetuar te tashmen.
Personalisht nuk mund te flas e te
pershkruaj ketu ata ne dimesionin e
tyre, pasi nuk jam ne gjendje te gjej
fjalet e duhura per keta te martirizur
per pafajesine e tyre, dhe per kete te
me fale miku im i i mire dhe i vuajtur,
zoti Stefa, si dhe bashkvuajtesit e tij te
permendur ne liber, sepse sic thot Prof.
Alfred Uci ne parathenien e librit
“Shenime nga Shtepia e te Vdekurve”
te F.M. Dostojevski: “Nje here
Dostojevski pat thene se Zoti hodhi
farat e tij mbi toke dhe ato u zune,
leshuan rrenje, linden njerezit. Qe ketej
mund te themi se edhe Dostojevski
krijonte Heronj-fara, embrione qe
mbijne ne truallin perrallor te odealit
Dostojevskan.”, dhe pra per mendimin
tim, personazhet e cituar ne kete liber
nga autori, perbejne Heronj-fara,
embrione e subjekte te forta per te
shkruar romane, drama, poema, poezi,
etyde etj.,dhe kjo eshte arsyeja qe une
nuk mundem te gjeje fjalet e duhura
dhe forecene e duhur per te pershkruar
keta Heronj-fara.
Vuajtjet e ketyre njerezve te
pafajshem ne pafajesine e tyre, u stisen
dhe u renduan, nga sherbetoret e
diktatures, nga xhelatet e saj, pasi sipas
mendimit tim, ata, xhelatet ne diktature
behen me te zellshem se sa vete
diktatori, te cilet stisin dhe mbjellin te
paqenen, inekzistenten, pertej
imagjinates frikamane te diktatorit.
Pershkrimet qe bene autori per keta
inkuizitor te zellshem dhe
bashkepunetoret e tyre, jane
psikollogjira te mendjeve te
deformuara dhe perverse, te cilat
perputhen me ato qe Dostojevski i
pershkruan se: “Tiranizimi eshte ves,
ai ka si vecori shumimin, priret per t’u
21
shnderruar ne semundje. Per denuarit politik te Shqiperise por edhe si pasoje vdiqen miljiona njerez. Edhe
mendimin tim, edhe me zemermiri te ketij komuniteti kane marre diktatori Hoxha ndermori politiken e
mund te shnderrohet ne zemerkazem, pafajesine, pasi ardhja e demokracise kulakut ku shtetzonte dhe
mund te topitet e te mpaket, te behet ishte nje clirim i Shqiperise dhe i gjith grumbullonte cdo prodhim apa mall e
skllav i vesit, te shnderrrohet ne bishe. popullit Shqiptar, por: C’te thuash per prone, nga e cila u godit ne mase ky
Se gjaku dhe puShteti te dehin, ta tragjizmin e ngjarjes, a vlejne komunitet dhe pasojat ishin teper
vrazhdesojne shpirtin, kultivojne ngushellimet per jeten e shkaterruar?.... tragjike. Ardhja e demokracise dhe
perversion, njeriu mandej si pa gje te tmerr e shkuar tnmerrit. shembja e komunizmit, solli dhe
keqe kryen veprime aspak normale, Por sic e citova edhe me larte lirimin e te denuarve politik ne
madje te perbindeshme dhe i duken te diktaturat jane absurdi vete, te cilat Shqiperi ku perfshiheshin edhe keta
embla. Njeriu dhe qytetari vdesin ne shtyhen dhe mbahen gjalle nga xhelatet vllehe te denuar nga diktatura. Nisi nje
qenien e tiranit, eshte krejt e pamundur dhe inkuizitoret e saje, te cilet me ere e re, era e demokracise, era e lirise
qe ky t’ia rikthej vetes dinjitetin metodat e tyre te dhunes psiqike dhe dhe te drejtave te barabarta.
njerezor, pendesa nuk gjen strehe ne fizike, sic e thote autori krijonin Per kete kalvar 50 vjecar vuajtjesh
shpirtin e tij. Te jesh i vetedijshem per trysnira ta papara sa dhe vdekja na autori e mbyll me: “.... per rreth 50 vjet
fajin dhe mekatet e gjinise njerezore dukej lule para vuajtjeve. shume lot u derdhen ne heshtje, shume
eshte pak; duhet cmesuar deri sa te Ciceroni ne romen e lashte pat thene femije ngelen pa prinder, shume nena
clirohesh perfundimisht prej tyre. Dhe “Ne do te jetosh i lire, duhet te e gra u veshen me te zeza. Per gjysme
kjo s’eshte gje qe behet shpejt.” respektosh ligjet e vendit ku jeton”. Ke shekulli na masakroi tirani. Megjithate
Diktaturat nuk eshte se vijne vetem ligj thyen keta njerez?! Çfar fyen dhe ne mbijetuam, por me plage te renda.”
ne nje kohe apo vend te caktuar. Ato dhunuan keta njerez?! Ke demtuan?! Ne mbyllje, te ketyre impresioneve
jane rrezik eminent ne cdo kohe e ne Ke vran, fyen, ofenduan apo çfare te cilat shpesh here me turbulloheshin
cdo vend, nese popujt dhe njerezit nuk shkaterruan keta njerez?! Pergjigja – nga pershkrimet e vertetesive
jane te kujdeshem ndaj politikave dhe asgje. Vetem se ata ishin e jane perifan rrenqethese te ketij libri, duke e uruar
politikeneve, nese nuk jane te ne punen dhe sjelljen e tyre. E vetmja autorin Z. Dhimiter Stefa per kete liber
kujdesshem ne ate; se sa ata arsye ishte frika e diktatorit dhe me vlera dhe pershkrime tronditese qe
(politikanet) jane te prirur nga diktatures nga ky komunitet, sepse na ka lene ne dore, dua te beje dhe nje
humanizmi dhe respektimi i lirive dhe ishin kombas dhe nenshtetas te nje apel qytetar, qe te respektojme njeri
te drejtave te njeriut, nese nuk jane te Shteti fqinj, i cili kishte tjeter ideollogji, tjetrin, keshtu sic jemi ashtu sic zoti na
kujdeshem qe ata (politikanet) shikojne nuk kishte ideollogjine komuniste dhe ke bere, pa perbuzur e fyer njeri tjetrin
si perparesi interesat e popullit, se diktatura kishte nevoje per pasurine por duke e dashur, rerspektuar e falur
kombit, Shtetit te se drejtes apo e tyre materiale, duke e injoruar ate vetem dashuri large urrejtjeve e dasive
interesat e tyra personale, klanore e shpirterore. Ashtu sic Stalini, me moton racore, fetare dhe bindjeve te
klienteliste. Lufta per liri, demokraci e e iondustrializimit te vendit, ndryshme. Ashtu sië thote autori se
prosperitet eshte lufte ndermjet njeriut eksportonte ne mase drithin ne vitet 30, bashku ne duhet qe -plaget e krijuara
dhe antinjeriut, eshte lufte ndermjet ku ne republiken e Ukraines mblodhi tia leme se shkuares. Te jetojme te
drites dhe erresires, eshte nje lufte e te gjitha prodhimet bujqesore, duke e sotmen, duke shikuar te ardhmen.
perjeteshme pasi antinjeriu fshihet pas lene popullin te hante rrenje bimesh e Fund
fjaleve te bukura diten per te te future
thiken pas shpine e te ndeshkuar naten.
Me shembjen e diktatures ardhjen
e demokracise, ky komunitet per
shume arsye thote autori-plaget e
krijuara ia la se shkuares. Jeton te
sotmen, duke shikuar te ardhmen.
Nga ky kominitet, pas shembjes se
diktatures dhe ardhjes se demokracise,
pjesa dermuse emigruan ne Greqi, ku
bashkuan e u njojten me njerezit e tyre
te ndare prej dekadash dhe punuan
duke u marre me pune te ndryshme,
dhe ne mase i kane investuar kapitalet
e tyre ne Shqiperi, duke treguar ate qe,
ky komunitet eshte dashamires dhe
integrues per Shqiperine. Pjesa
derrmuese e familjeve te ketyre te
denuarve kane bizneset e tyre ne
Shqiperi si dhe jane aktiv ne jeten
ekonomike e politike te Shqiperise. Le
te bejme nje analize te thjeshte
ekonomike; 70000 koke bageti te imta
te shtetezuara ne vitet 48 ne nje kohe
kur popullsia e Shqiperise ne ato vite
ishte rreth 800000, eshte nje shifer e
konsiderueshme e cila ne terma
ekonomik zinte nje pjese te mire te GDP
per ekonime e asja kohe, po ashtu sot
keta me aktivitetet e tyre i sjellin te
ardhura ekonomise se vendit.
Pra te nderuar lexues te librit dhe
ju qe se keni lexuar dhe po lexoni keto
shenime te mijat apo i “dashur armik”
qe dikur i ke denuar keta njerez, me
moton e patriotizmit, ku eshte
qendrimi armiqesor i vlleheve te jugut,
ku eshte keqdashja e tyre per
Shqiperine?! Kjo figure monstruze
krimi ishte e stisur ne koken djallezore
te diktatures, dhe me keqardhje e
shpreh se shfaqet dhe te ndonje
dritshkurter apo keqdashes i sotem. Me
ardhjen e dmokracise te gjithe te
22 SHCURTU - SHKURT 2010

Tu ciciorrã a muntili

Unã dzuã tu
Sarachin, si tindi hoara ali
Scarri. Dinintia aljie, ca tu
negurã, s’vedi nisia ali

hoara ali Scarri

Cherchiri tu Gãrtsii. Cãtã anjã
1965-66, hoara arrucã thimelju
di proata, iu casili di paljã li
allãcsirã cu atseli di chiatrã.
Hoara esti thimiljãsitã tutã di Di SPIRO POCI
rrãmãnj fãrshirots, tsi avia
zãnati tutiputa. Dupu anu
1948, comunistadzljã lu loarã
a ishtãlor rrãmãnj cupili di oi
shi thimiljãsirã cu nãsi Fermi
Statali, iu argats la stat eara
ishish rrãmãnjljã. Scarra eara
un sector a une Fermi, tsi u
oavia cientru Vrina, unã hoarã
di arbnish tu gramii cu grecu.
Tu aistu chiro, Scarra avia 80
di fumelj. Viara li dutsia oili tu
muntsljã di Gramoz shi ljarra
tu muntsljã ningã hoarã.
Nidzera tu munti shit u arriu,
eara diadun cu fumeljli. Dupu
anu 1960, fumeljli nu nidzia
mã dupu picurar shi si
stabilizirã tu rrãdzãmu a
muntili Sarachin, Shcallã
(Scarrã pi rrãmãniascã).
Prota eara tu cãlivi di paljã,
dapoia statu fetsi niscãnti casi
di chiatrã njits, ca guvi di
spilau. Propoganda a
comunistadzãllu, tu atsell
chiro, dzitsia cu boatsia mari,
cã taha ãlj scosum rrãmãnjlji di
fucarallãchi! Shi llu dedum
casi nali!? ciucuteshti ta s’tsinem ljii U oari numa masãnu a preftu. cu Thodhorilu, cusurinu ali Panu esti shi Presidentu a
Tsi psefti zboarã!? Cãndu cultura shi limba a noastã, ma Aco eara unoarã unã bisercã Vanghelii, di vãrrã 7-8 di enj, Sutstãlji a armãnjlu di Saranda.
mintueshti cã stãrpapinjã a himu putsãnj. Ãnj ljini rrãu, njicã. Azã esti gollã gãrmadhã. tsi shi elu, cu unã greari puro Biumu unã cafei la casa a lui,
loru, avia scullatã tu Epiru (di ma aistã esti situate aoa, bitisi Tu mardzãna ali hoari esti unã armãniascã, ni achimã la casa iu shi aoa ni cãdzu n trochiu,
Yanina pãn tu Valamare), casi zborru Archilea. bisercã nau, faptã tora, ma ti a lui. -Aoa himu shi niscãnts fiata a lui, tsi ni gra cu unã
di chiatri adãrati, biserts Ishai pit cãljurrã ali hoari, amartii fãri ushã shi tsi da allts cilimanj, dzãtsi Vanghelia. limbã pãstritã rrãmãniascã.
mushati, tsi ti un scãpo diadun cu muljerimia a mia, nafoarã da nuntu. Esti fãri Tuts u zburrãm limba Zburrãm cu Panu ti lucãrrã ali
economic shi istoricu li alãsarã cu sperantsã ta s’n’adunamu iconostas shi ishvãrru nu bagã rrãmãniascã, noar mvãtsatã armãneami shi cum poati
casili shi rãspãndirã ca pujã cu vãrru om, ma eara giaba. mãna pi nãsã. printsljã a noci. slucradzã sutsatili diadun.
iutsido tu Balcanu tu ahurhita Vanghelia vini cu noi shi eara Cãtse emigrantsiljã ali Tu ishata ali hoari, esti Fudzim di hoarã cu hãrau, cã
ali eti XIX. ca tu locu di tsitseronã. – hoari nu u ndreg? Ashi u bagiu al Panu Bacal. Cashu a shi atselj cilimanj tsi avia
Oaminjljã ma s’avdidzia shi Mutrits, ni dzetsi ia, - mutrits avemu noi rrãmãnjlji, di ushã lui cu emblem “BUTRINTI”, arãmasã , u grestu ahãntu
vini chirolu ti casi nail. atsell masun tsi esti pisti hoarã. shi ncasã. Ma nclo ni adunãmu esti mullt avdzat tu Arbinishii. mushatã limba ali dadi.
Ahurhirã s’facã casi di chiatrã
isãllã. Pãn tu 1990, hoara avia
170 di fumelj; 150 di rrãmãnj
shi allanti di arbnish. Mi
aduchestu, cãndu viniam aoa
Të njohur dhe të panjohur
tu anjã 1980, la bagianacu a Nga Pirro Enina jetë perdorur që në kohën që perandori Fakt eshte, qe mbas aneksimit te
mel. Pit cãljirrã ali hoari si Karakalla shtriu te drejtën e qytetarisë Bullgarise nga Bizanti Vasilit 2-te , i
zburra goalã limba Vllehët ka në zgjuar interesin e shumë romake në të gjithë perandorinë. Dëshmia vendosi vllehët në juridiksionin e
rrãmãniascã. historianëve kohët e fundit.Megjithëse një e parë e fjalës vllah vjen në shkrimet e shek peshkopit të ohrit,pra në vëndin e tyre të
Ma azã? Hoara esti gulitã. pjesë e madhe e historisë së tyre eshtë e 8 ne formen Vlachorishenoi në rethinat e hershëm.Per djepin e zhvillimit vllah sipas
Tuts aru fudzitã tu xenitiau, tu errët, ekzistojnë fakte dhe dokumenta, që Selanikut ,gjithashtu përmendet në shek Weigand percaktohet ndërmjet Nish -
Gãrtsie. Putsãnã fumeljã aru ata janë autoktone dhe rjedhin nga banorët 10 ndërmjet Ohrit dhe kosturit nga Sofja-Shkup,ndërsa Thede Kahl percakton
arrãmasã n hoarã. Niscãnts e lashtë të Ballkanit. Per djepin e zhvillimit Cedrenus. Por mbas shek të 10-të fjala vendin Maqedoni-Epir.
aush shi 5-6 casi tsi si lja cu të tyre ka pasur mendime te ndryshme; e vllah përdoret gjithnje e me dëndur nga Ser Arthur Evans arkeolog anglez gjeti
biznes. Cala cu asfaltu, tsi para qe vllehet jane autoktone te latinizuar shumë autorë. Ana Komnena permend shumë gjurmë reth Shkupit , në të gjithë
chiseshti di gramia cu Grecu, dhe sipas pjesës më te madhe, vllehët janë vazhdimisht vllehët në Maqedoni dhe Dardanine, dhe Dalmaci ku qarteson se
di Qafa ali Boti, tretsi namãsa maqedonasit e greqise se lashte..E dyta që Thraki dhe nënvizon, se vllehët janë sllavët asimiluan një popullsi
di nãsã. Tu mardzãna a lje esti vllehet kane zbritur nga veriu i Ballkanit. banorë qe meren me bagëti shumë kohë arumune.Sipas tij mjaft toponime të
localu a cusurinu a mel Archile Burimet e para per ekzistencën e një më parë. Po kjo autore bën të ditur për vendbanimeve sllave u zhvilluan nga ato
Poci. Singuru local, iu cãlãtirljã popullsie latinishtfolese ne periudhën e vllehë të inkuadruar në trupa bizantine që vllahe.
si toarrã ti vãrrã cafei. – Mi lja Bizantit gjenden në shkrimet e Procopius në kohën e perandorisë të babait të saj. Sipas historianëve grekë vllehët jane
dorru, dzãtsi Archilea, cãndu shek 6. Shkrimi përmend fortesa , Gjithashtu ata përmenden në vitin 1027 si grekë të latinizuar. Sokratis Liakos thotë
aduchestu hoara unoarã shi un Septekasa, Burgualtu, Klisura.(per nje pjesë formuse e ekspeditës së Kostandinit se gjysma e fjaleve te maqedonasve te
chiro, tsi eara plinã di oaminj vllahisht folës keto kuptohen lehtë). te 8 ne Siqili. Pra për të nxjerë njerëz të lashtë ishin te njejta me te latinishtes dhe
shi di cilimanj. Shkrimi më i vjetër qe i referohet gjuhës tillë te aftë të integrohen në ushtrinë në vazhdim vllahe.
Azã nu ari ishvãru pit vllahe i përket shek 6 ( Wace , Thomson). bizantine u është dashur një periudhe Ndersa, K. Kristo shprehet se dialekti
cãljur. Nungã noi stãtu fiata a Siç duket fjala vllah u perdor nga sllavet kohore , pra një fare jetese ne vend.Dhe i Ipirotëve ishte më i përafërt me gjuhën
lui, Evanghelia, tsi ni gri pi unã të cilët ne gjuhën e tyre nënkuptonin një kjo kohë duhet te vendoset ne boshtin e latine, sesa dialektet greke të jugut.
limbã puro rrãmãniascã. Lo latinishtfolës, pra nuk përcakton ndonjë kohes para shek 10 .Me fjale te tjera ata Por ka fakte serioze qe ekzistonte një
turmãnã revista “Fãrshãrotu” popull apo zonë te caktuar.Vllehet shkojne ne shek 5-6.Pra gjatë këtyre popullsi latinfolëse, në Thraki dhe
shi si strapsi tu un chiosh. – perdorin midis tyre fjalën arëmën shekujve ata kanë qënë ne gjirin e Maqedoni para këtij shek.
Aoa avemu unã sutsatã, tsi si (rrëmën). Pra ka të ngjarë që kjo fjalë të elementit roman te hershem. vijon në faqen 23
 SHCURTU - SHKURT 2010
23

Ndriçimi vllah dhe

I nderuar gazetar!
I dashur “xhaxha”!

Se pari ,të falnderoj që si dhe here të tjera

keto vitet e fundit rihape nje debat real per
ceshtjen vllahe.
Nga shkrimi juaj ne gazetën “Standart”,
(per nivelin e të ciles kam konsideratë të
vecantë ) ne datën 28/03/09 , une kuptoj qartë
vllahofobine tuaj, por edhe nacionalizmin
tuaj, që ne rrethana të veçanta edhe ai ka
vleren e vetë, POR JO NE RASTIN NE FJALE.
Që ne fillim une po ju qëtësoj qartë dhe
saktë. Ne vllehet e Shqiperise jemi nenshtëtas
shqiptar,atdheu yne që na dhemb eshtë
Shqiperia ime dhe juaja,sepse që ta kuptosh
ti I dashur mik kur Shqiperia lulezon e
lumturohet,gezon e lumturohesh edhe ti
edhe une,dhe kjo duket ne fytyrat e të dyve
ne, kjo eshtë e dukshme eshtë objektive, që
del nga subjektivitëti I të dyve ne që jetojme
se bashku. Por, une e kuptoj se ti ketë nisme
nuk e ke ngaqë kerkon bashkjetëse, as se të
vlon naconalizmi ne deje.Jo.
Ti e ke problem se aty në Tiranë, ku jeton,
nuk arrin dot te marrësh nje detyrë si;
rektor,k/rektor,shef, krye shef etj,sepse ketë
detyrë e kane fituar me mund dhe me djersë
intelektualë të spikatur e kurajoze,njerez
humane e me bekgraund te shkelqyer, qe ty
te rrezojne dhe ty te erren syte,, se nuk arrin
dot tek maja qe ti enderron gabimisht.
Intelektualet vlleh që ti vet e pohon se’’
ishin nje pjese e madhe e veprimtareve te
rilindjes” dhe kanë qenë pjesmarrës ne
evenimente vendimtare ne historine
shqiptare;( por ti vetem kaq do), që ata
(vllehet) të bëjnë Shqiperinë dhe pastaj të
bëhen menjane që ta qeverisesh ti me
nacionalizmin tend.
Jo zoteri,Shqiperine e kemi qe ne rilindje
bashke ,do ta qeverisim bashke dhe do ta
jetojme se bashku. Une si vllah keshtu mendoj
sepse,ne familjen time jam I perzjere vllah,
shqiptare,grek,niprit dhe mbesat e mia
shqiptare flasin dhe gjuhe vllahe dhe kjo eshte
shume e bukur po ti s’mund ta kuptosh dot
kete, se ti ka errur syte interesi yt i ngushte
personal, jo se e ke nga nacionalizmi se, po të
të shqetesonte kjo interesoheshe që femijët
shqiptarë emigrante te mesojnë gjuhen shqipe
ne Itali e ne Greqi,siç edhe mund te kesh pare
ne TV, ndersa per gjuhen vllahe pak nga pak
po interesohen vete vllehet,prandaj rri I qete.
Femijte tane vllehe, dalngadale po flasin
gjuhen e embel vllahe te Voskopojes së
ndritur, flasin gjuhen e bukur e të lashtë greke
te Homerit, por ne te njejten kohe kane pjese
te tyre edhe gjuhen e embel shqipe te Naimit
te Veqilharxhit e te Kristoforidhit…
Por ata jane vllehe .
Po kush jeni ju qe ma mohoni mua kete
emer? Zoteri i pa emër, konkluzioni juaj se
per Shqiperine e sotme problemi vllah nuk
ekziston,nuk ka kuptim as nga ty vete kur
“vllahofobia” e blogosferës
thua se vllehet kane qene pjese e rilindjes
kombetare shqiptare.
…Kujdes ne teorine e njohjes zoteri.
Keni veshtiresi ne njohjen e vllehëve?
Eja ne Vlore,ne Fier,ne Korçe e ne
Pogradec, ne Berat e në Lushnje, në Kavajë,
në Durrës në Gjirokaster e Përmet...,se ne
Tirane e thoni vete që i njihni dhe ju siguroj
që do te na gjeni me gjuhen tone që nga viti
1821, te shkruar, me zakonet tona, me veshjet
tona, me inteligjencen e miresinë tonë,dhe do
të të presim, do të të mësojme edhe fjalë te
bukura vllahe madje. Madje, po te deshironi
urdheroni ne Selenice se here-here jepet edhe
liturgji ne gjuhen vllahe ne kishen e ndritur
te Shen Thanasit ne nje kodrine te gjelberuar..
kjo fale demokracise. Te falenderojme qe na
njeh si ortodokse. Po,keshtu jemi,dhe
ndjehemi krenare se nuk e kemi humbur fene
as ne pushtime,as ne diktature. Po ju zoteri?!
Une zoteri,qe jam familje e madhe dhe e
perzjere, i dalloj shqiptaret jo nga gojedhanat,
as nga pleqte,por nga ato qe ka te
rendesishme nje komb, po keshtu dalloj dhe
vllehet e mi, po keshtu dalloj dhe
nacionalitete te tjera dhe I dua te gjithe, por
ju nga ç’kuptoj unë ju mungon kjo e fundit.
Koncepti im për nje intelektual eshte itille:
nuk mund te kete intelektual që nuk njeh
origjinen e vete,gjuhën e vete, kulturën e vet.
Nga ana tjeter vllehet nuk kerkojne
homogjenizim,zoti gazetar sepse nuk jane
shumice dhe po t’i qendroni logjikes se
thjeshte,homogjenizim kerkon shumica,por
jo shumica e civilizuar qe e konsideron edhe
fene dhe kulturen dhe gjuhen dhe ndjenjen
kombetare te gjithesecilit si pjese
demokratike te se teres.
Shumica, populli shtetformues I civilizuar
aty dallohet zoti “studiues” i ceshtjes vllahe;
kur respekton minoritetet ne kufijte e shtetit
te vet ne nivelin me maksimal te mundshem.
Une ju them i dashur mik (sepse s’me
shkon ndermend t’ju them armik) se ne
vllehet historia na ka bere te jemi
kozmopolite, por te jemi “antishqiptare” sic
dhe pa e peshuar fare e hedh ne treg, as na ka
shkuar ne mend dhe as nuk na shkon. Qe ne
fillim te shkrimit ju kam qartesuar se
Shqiperia eshte sa juaja aq dhe imja, gjak e
djerse kemi derdhur te dy per kete vend.
Historia e ka treguar qe ne lashtesi,ne
Rilindje, ne lufte me Vojo Kushin e Margarita
Tutulanin e me radhe…
Te jesh i sigurt I dashur mik se une dhe
vllehet e Shqiperise, por dhe ne te gjithe boten
ku ka vllehe jemi krenare per identitetin tone
vllah. Ju thoni diku e diku se ne kemi
bashkejetuar pa probleme;,po atehere pse ju
shqetesoheni dhe e beni problem? Po ju them
une qe ka probleme dhe keto I lexon ne
rezoluten e Keshillit te Europes te fundit te
dt.25-28tetor 2007 arshivuar ne ministrine e
jashtme te Shqiperise ne anglisht. Ne shqip e
kam perkthyer une, po te deshironi nje kopje,
jua dergoj.
Faleminderit qe keni shfletuar disa rreshta
dhe perpiqeni te jepni perkufizime ku thoni
se “per nga prejardhja vllehet jane nje
popullsi… dhe vazhdoni disa elemente por
a jane prejardhur nga iliret apo prej trako-
maqedonasve te Aleksandrit te Madh qe beri
civilizimin grek kete zor se ndan dot. Ju
kuptoj…
Diku –diku na quani edhe dege te te njejtit
trung;po atehere pse i vecon vllehet dhe te
err syte fobia.?
Persa I perket ceshtjes se sa nomade jane
vllehet ,lexoni ju lutem vepren e studjuesit te
nderuar prof. S.Adhamit :”Voskopoja dhe
monumentet e saj”botuar qe ne vitet 1988 ne
gjuhen shqipe.
Nga ana tjeter interpretimet se vllehet
qene qytetar te dores se pare apo te dyte dhe
pastaj ju dha mundesia te shkollohen me
teper ne perendim;keto jane kundervenie jo
llogjike po t e behet fjale per qytetare te dores
se dyte.
Gjithashtu togfjaleshi “diskurs
kombetarist etnocentrik”zoti studjues eshte
krijimi juaj (ky krijim nuk eshte fort I denje
per gjuhen e bukur shqipe (,te cilen e kam
shume per zemer) dhe me kete nocion ju doni
te shtremberoni problemet dhe te acaroni
popujt e tjere ,se edhe ju,edhe une e dime qe
ne Shqiperi ka pervec shumices qe eshte
shqiptare edhe etnicitete edhe minoritete,qe
disa here nepermjet perfaqesuesve tane ne
P.B.D.NJ. e kemi kerkuar dhe eshte e drejte
demokratike qe te deklarohen e te
numerohen per t’u mbyllur rruge
hamendesive dhe secili te marre çfare I takon
dhe te bashkejetojme ne harmoni reale.,ne
perputhje me Karten e te Drejtave te
Minoriteteve.
Vllehet, zoteri ,ta dini mire edhe nje here
dhe qarte nuk percajne Shqiperine, ata jane
pjese e jetes dhe e perparimit kudo ku
jetojne:ne Shqiperi,ne Ballkan e me gjere.Kete
e kane vulosur me histori, me perpjekje,
mençuri e urtesi vete vllehet. Europa e
civilizuar ecen perpara drejt lulezimit te te
gjitha vlerave te kombeve te saj.
Me respekt, Petraq Mustaqe
Kryetari i Forumit te
Intelektualeve Vllehe te Shqiperise
Vlorë

Të njohur dhe të panjohur

vijon nga faqja 22
Gjithashtu, nuk ekziston ndonjë
kronikë nga autorët bizantinë qe vllehët
erdhën nga veriu i Danubit. Po ashtu
Noel Malkom është i mendimit se
gjuha vllahe u zhvillua ne jug te
danubit.Përsa i përket gjuhes vllahe ajo
përbëhet nga 40% greqisht,
40%latinisht, 20 % të tjera. Përvec
greqishtes bizantine ka fjalë nga
greqishtja e lashtë , që në kohen e
Homerit.Struktura e njëjtë me gjuhën
shqipe si dhe fjalet e përbashkëta, qe
kanë, forcon bindjen se vllehet kanë
qënë në kontakt me shqiptarët për një
kohë të gjatë dhe nga fakti qe fjalët
latine i ka të latinishtes ballkanike (
vulgare).Ekzistenca e fjalëve të pakta
greke në gjuhën shqipe megjithëse ajo
ka qënë nën Bizantin te bën të mendosh
se nuk kanë qënë ne kontakt. Pra midis
ture ka qënë një gjuhë e tretë
.Ekzistenca e fjaleve te shumta greke në
gjuhën vllahe , të krijon bindjen se
vllehët u zhvilluan afër grekëve por jo
larg shqiptarëve.Ndoshta pika e
takimit ka qënë Dardania, e cila ne
kohët e lashta bënte pjesë ne
Maqedoninë e sipërme. Qe vllehet kanë
jetuar në zonat urbane ështe më se qartë
, dhe si pasojë e invazionit sllav nje
pjesë u asimilua dhe pjesa tjetër u
izolua ne zonat malore. Perndryshe
nuk ka si te shpjegohet si arriti
latinizimi i tyre ne zona kaq te thella
pa kaluar me pare ne ato urbane , ku
kontakti ishte me i madh me latinitetin.
Ndermjet të tjerave Cvijic shton se
vllehët, si pasardhës të banorëve të
vjetër të gadishullit kishin trashëguar
qytetërim bizantin gjate mesjetës dhe
e trasformuan ne karakteristika tipike
të tyre të cilat u sllavizuan (me dhune )
u trasheguan tek sllavet.
24 SHCURTU - SHKURT 2010

Korçë