De Tijd: “Als we niets doen wenkt de afgrond” Page 1 of 3

06:00 - 04 december 2010

“Als we niets doen wenkt de afgrond”

“Het komende decennium wordt extreem moeilijk. Tegelijkertijd kunnen

het ook de jaren worden die het verschil gaan maken. Maar we moeten
fundamenteel ingrijpen. Nu!” Marc De Vos is duidelijk. Nog meer tijdver-
spilling kunnen we ons echt niet veroorloven.tekst: nadine bollen

“Als we niets doen”, steekt Marc De Vos, directeur van de onafhankelijke denktank Itinera, van
wal, “verdubbelt de Belgische staatsschuld binnen 20 jaar tot 200 procent van ons bbp. Dan zit-
ten we in de Japanse val.” De toon is gezet. Toch laat professor De Vos zich niet verleiden tot
doemdenken. Maar hij is wel gefrustreerd. “We hebben de voorbije 15 jaar heel wat kansen laten
liggen om ons voor te bereiden op de grootste uitdaging sinds de Tweede Wereldoorlog. En de
weinige dingen die we gedaan hebben, die hebben ons in slaap gewiegd. Hoe langer we blijven
slapen, hoe pijnlijker het ontwaken wordt.” Een gesprek met een man die er desondanks van
overtuigd is dat we maatregelen zullen treffen. “Het is van moetes! En als we ons huis in orde ge-
bracht hebben, dan ben ik optimistisch!”

We weten al jaren dat de vergrijzingsgolf op ons af komt …

Toch ontbreekt elke ‘sense of urgency’. Het Generatiepact en het Zilverfonds zijn luchtkastelen,
die de illusie gewekt hebben dat alles onder controle is. We leven in een virtuele realiteit, een
bubbel. Maar vergis u niet. De rekening van de vergrijzing ligt klaar.

In welke mate gooit de crisis roet in het eten?

Verschillende crisissen komen samen: de economische crisis, de schuldencrisis en de monetaire

crisis. Die samenloop bemoeilijkt de oplossing van het vergrijzingsvraagstuk. We moeten het
pensioensysteem hervormen omdat we de vergrijzing niet financieel hebben voorbereid. Twee
derde van de 25 miljard die we de komende 4 jaar structureel moeten besparen zijn pure vergrij-
zingskosten. En daar stopt het niet. Er komt nog 15 miljard structureel bovenop, pure vergrij-
zingskosten.

Besparen staat niet bovenaan de politieke agenda. Die wordt gedomineerd door de staatshervor-
ming.

De discussie over de staatshervorming vormt nu een deel van het probleem, maar op termijn is
het een deel van de oplossing. Er is niet alleen de financiële put van vandaag, maar ook de put
van morgen. Die putten moeten worden gevuld. Structureel. We moeten de knoop van de staats-
hervorming doorhakken. Hoe langer het aansleept, hoe groter het probleem, hoe meer kansen
we voorbij laten gaan en hoe groter onze achterstand. Hadden we, zoals Duitsland, 10 jaar gele-
den ons huis in orde gebracht, dan hadden we vandaag al een hele weg afgelegd. Nu moeten we
door onze eigen nalatigheid dweilen met de kraan open.

Wat kunnen we doen om efficiënter te werken?

We moeten het niet moeilijker maken dan het is. Er zijn geen 36 opties. Een efficiëntere over-
heid, een duurzaam pensioensysteem, een beter werkende arbeidsmarkt, een leefbare gezond-
heidszorg, een goed werkend fiscaal apparaat, in elk dossier kunnen een aantal redelijk voor-
spelbare maatregelen genomen worden, waarbinnen de politiek de nodige prioriteiten zal leg-
gen.

In die oefening kunnen we lessen trekken uit buitenlandse voorbeelden. Al is niet alles transpo-
neerbaar. Het Scandinavische voorbeeld toont dat het beter kan zonder je sociale vangnet ter
discussie te stellen. Daar boekt men met een gelijkaardig budget een beter resultaat, gewoon
door de middelen anders te besteden.

Oostenrijk leert ons veel rond ontslagregelingen. Wie in ons land ontslagen wordt, krijgt vooral
een zak geld en wordt voor de rest aan zijn lot overgelaten. Oostenrijk werkt met een loopbaan-
rekening. Bij ontslag krijg je een stuk uitkering, maar er wordt ook een deel geïnvesteerd in je
nieuwe carrière.

http://www.tijd.be/nieuws/archief/-Als_we_niets_doen_-__wenkt_de_afgrond--.8995249... 06/12/2010
De Tijd: “Als we niets doen wenkt de afgrond” Page 2 of 3

Hoe krijgen we de Belg zo ver dat hij echt langer blijft werken?

Dat kan alleen als we evolueren naar een ander carrièremodel. Werknemers verdienen te weinig
aan het begin van hun carrière en te veel op het einde. We moeten, zoals in Scandinavië, een cul-
tuur kweken waarin iedereen kan werken, ongeacht de fase van je leven. Individueel toepasbare
mechanismes moeten collectieve verloven en standaardprocessen vervangen. Een loopbaanreke-
ning kan een middel zijn waarmee een werknemer zijn werk en leven naar eigen wens kan in-
richten. Het is belangrijk dat naast de overheid en de werkgever ook de werknemer mee bij-
draagt aan dat systeem. Zo betalen ze mee voor de keuzes die ze maken.

Er zijn een aantal minimumvoorwaarden om het systeem betaalbaar te houden. Maar ik ben niet
voor een slavenstaat, waarbij iedereen mordicus x-aantal jaar moet werken. Iedereen mag van
mij de vrijheid hebben om vroeger te stoppen. Maar dan moet hij daar wel de rekening voor be-
talen.

Hoe houdbaar is het brugpensioen?

Het is een vorm van georganiseerd vervroegd afschrijven van mensen die moeten worden afge-
schaft. Het was een slecht systeem van bij de start, want het is een fabeltje dat ouderen zo plaats
maken voor jongeren. En het ondergraaft ons systeem. Er moet een alternatief zijn tussen brug-
pensioen en werkloosheid. De arbeidscontext moet mensen in staat stellen langer te werken. Die
context is er vandaag niet, dat heeft de crisis wel aangetoond.

Vakbonden en werkgevers voeren een welles-nietesspelletje rond de thematische verloven.

Het sociaal overleg moet zichzelf heruitvinden. Het huidige model werkt niet meer. De sociale
partners moeten meer doen dan de kortetermijnbelangen van hun achterban verzekeren. Ze
moeten mee bouwen aan een nieuw sociaal model. Scandinavië heeft ook sterke vakbonden,
maar die zijn in de jaren 90, tijdens een crisis, meegegaan in het verhaal.

We praten wel over langer werken, maar in de praktijk verandert er weinig.

Klopt, maar iedereen zegt tenminste toch al hetzelfde. In alle partijprogramma’s stond dat we
langer moeten werken. En wat we gedaan hebben gaat in de goede richting. We proberen ver-
vroegd pensioen af te remmen, we geven een bonus aan wie langer werkt, we hebben een tweede
pensioenpijler gecreëerd.

Gelukkig, want er is geen alternatief. Als we ons huiswerk niet doen, dan storten we in de af-
grond. Ik geef het je op een blaadje: de meest getalenteerde en ondernemende Belgen van mor-
gen gaan dan gewoon weg. En ze hebben 200 procent gelijk.

De transitie naar een nieuw carrièrepad gaat niet van vandaag op morgen. Maar het moet luk-
ken. De generatie babyboomers gaat met pensioen waardoor een tekort aan talent ontstaat.
Maar naast de vergrijzing van de autochtone bevolking zien we een selectieve vergroening. Bin-
nen 15 jaar is een kwart van de bevolking afkomstig van migratie sinds de Tweede Wereldoorlog.
Die groeiende groep is onze enige echte economische reserve. We zijn het dus verplicht aan ons-
zelf om hen beter te integreren, in de maatschappij én de arbeidsmarkt. Zoniet ontstaat er bo-
venop de vergrijzingsschaarste ook een artificiële schaarste. Los je dat niet op, dan krijg je een
demografische tijdbom.

Kan België ontsnappen aan hogere belastingen?

De klemtoon moet liggen op besparen, bijvoorbeeld 3/4de besparingen en 1/4de extra inkom-
sten. Maar eerst zou men het fiscale systeem moeten herschikken. Welke belastingen schaffen
we af? Welke verlagen we? Welke verhogen we? En welke aftrekposten en subsidies elimineren
we? Een transparanter systeem is gemakkelijker en bijgevolg goedkoper om toe te passen. Het
vergemakkelijkt fraudebestrijding en verhoogt de rechtszekerheid voor de bedrijven. Vandaag
grenst de fiscale controle in ons land aan willekeur.

Of die hervorming voldoende zal opleveren, dat moet berekend worden. Als nieuwe belastingen
nodig blijken om de rekeningen te laten kloppen, dan moeten we de vraag stellen of dit geen tij-
delijke belasting moet zijn.

Steeds vaker horen we dat de tweede pensioenpijler, het pensioen opgebouwd via de werkgever,
veralgemeend moet worden. Soms lijkt het zelfs alsof men de tweede pijler wil incorporeren in
het wettelijk pensioen.

Iedere gepensioneerde moet gegarandeerd een voldoende hoog pensioen hebben. Daar hebben

http://www.tijd.be/nieuws/archief/-Als_we_niets_doen_-__wenkt_de_afgrond--.8995249... 06/12/2010
De Tijd: “Als we niets doen wenkt de afgrond” Page 3 of 3

we een mechanisme voor nodig dat een stuk van de welvaartcreatie reserveert voor de financie-
ring van de pensioenen. De wettelijke pijler werkt via sociale bijdragen en weegt op de economi-
sche ontwikkeling. De tweede pijler daarentegen is het resultaat van economische ontwikkeling
en reserveert een deel daarvan voor de toekomst. Een wereld van verschil.

We moeten ook een mechanisme inbouwen in het pensioensysteem dat de demografische evolu-
tie internaliseert. Want het zal niet de laatste keer zijn dat we geconfronteerd worden met de ge-
volgen daarvan. Dat kan via een systeem van notionele rekeningen, waardoor de bijdrageplich-
ten en rechten volledig geïdentificeerd zijn op basis van het demografische profiel van uw gene-
ratie.

De fiscale aftrekbaarheid van individueel pensioensparen staat ter discussie. Terecht?

Ik vind het belangrijker dat de tweede pijler versneld wordt veralgemeend. Ik heb geen probleem
met het principe van de derde pijler, namelijk mensen aanmoedigen om een deel van hun inko-
men te reserveren voor hun pensioen. De derde pijler is een vorm van gesubsidieerd sparen.
Maar het rendeert. Het pensioenkapitaal dat er mee wordt opgebouwd is een veelvoud van wat
die fiscale voordelen kosten. Moest de overheid datzelfde bedrag in de eerste pijler investeren
via belastingen, dan ontstond er economische schade. Het perverse zit in het feit dat de derde
pijler een belastingvoordeel geeft aan de meest gegoeden in de samenleving.

Tot slot, ziet u ook redenen tot optimisme?

We gaan door een moeilijke transitieperiode die het hele decennium kan duren. Dat zal pijn
doen. Maar als we die strategische knopen doorhakken, is er licht aan het einde van de tunnel.
Nadien kan iets zeer moois komen. Wereldwijd bestaan er enorme opportuniteiten. De midden-
klasse in Azië, zo’n half miljard mensen, groeit met 70 miljoen per jaar. Dat is historisch - schrijf
dat maar in hoofdletters en vetjes, het is het allerbelangrijkste feit van de 21ste eeuw. Qua orde
van grootte kan dat de vergelijking met de eerste industriële revolutie uit de 19de eeuw door-
staan. We moeten dus niet te treurig zijn.

Copyright © De Tijd

http://www.tijd.be/nieuws/archief/-Als_we_niets_doen_-__wenkt_de_afgrond--.8995249... 06/12/2010