T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP
(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN
GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

İNŞAAT TEKNOLOJİSİ

FONKSİYONLAR

ANKARA 2006
 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;
• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak
yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında
amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim
materyalleridir (Ders Notlarıdır).
• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye
rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve
geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında
uygulanmaya başlanmıştır.
• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği
kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması
önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.
• Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik
kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler.
• Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.
• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında
satılamaz.
 İÇİNDEKİLER

AÇIKLAMALAR ....................................................................................................................ii
GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1 .................................................................................................... 2
1. TRİGONOMETRİK FONKSİYONLAR ARASINDAKİ BAĞINTILAR ......................... 2
1.1. Bir Açının Trigonometrik Fonksiyonları Arasındaki Bağıntıları.................................. 2
1.2. Trigonometrik Fonksiyonların Biri Belli İken Diğerlerinin Hesaplanması .................. 4
1.2.1. Sinüs Bilindiğine Göre .......................................................................................... 4
1.2.2. Kosinüs Bilindiğine Göre ...................................................................................... 6
1.2.3. Tanjant Bilindiğine Göre ....................................................................................... 7
1.2.4. Kotanjant Bilindiğine Göre.................................................................................... 8
1.3. Bazı Açıların Trigonometrik Fonksiyonlarının Hesabı............................................... 10
1.3.1. 45 Derece Açının ................................................................................................. 10
1.3.2. 30 Derece ve 60 Derece Açının ........................................................................... 11
ÖLÇME DEĞERLENDİRME........................................................................................... 16
ÖĞRENME FAALİYETİ–2 .................................................................................................. 19
2. TRİGONOMETRİK FONKSİYONLARLA İLGİLİ TEOREMLER................................ 19
2.1. Sinüs Teoremi ............................................................................................................. 19
2.2. Cosinüs Teoremi ......................................................................................................... 21
2.3. Küçük Açıların Trigonometrik Fonksiyonları ............................................................ 23
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 28
MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 30
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 31
KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 32

i
 AÇIKLAMALAR

AÇIKLAMALAR

KOD 581MSP021
ALAN İnşaat Teknolojisi
DAL/MESLEK Alan Ortak
MODÜLÜN ADI Fonksiyonlar
Bu modül, trigonometrik fonksiyon hesaplamaları ile
MODÜLÜN TANIMI
ilgili konulardan oluşan öğrenme materyalidir.
SÜRE 40/32
ÖN KOŞUL Ölçü Birimleri modülünü başarmak
YETERLİK Trigonometrik fonksiyon hesaplamalarını yapabilmek

Genel Amaç:
Gerekli ortam sağlandığında trigonometrik fonksiyon
hesaplamalarını kuralına uygun olarak yapabileceksiniz.

Amaçlar:
MODÜLÜN AMACI Gerekli ortam sağlandığında;
¾ Trigonometrik fonksiyonlar arasındaki bağıntıları
kuralına uygun olarak hesaplayabileceksiniz.
¾ Trigonometrik fonksiyonlarla ilgili teoremler ile
hesaplamaları kuralına uygun olarak
yapabileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİM
ORTAMLARI VE
Hesap makinesi, kâğıt, kalem, silgi vb.
DONANIMLARI
Modülün içinde yer alan her bir öğrenme faaliyetinden
sonra verilen ölçme araçları (çoktan seçmeli) ile
kendinizi değerlendirebileceksiniz.
ÖLÇME VE
Modül sonunda ise kazandığınız bilgi ve becerileri
DEĞERLENDİRME
ölçmek amacıyla hazırlanacak ölçme araçları ile
değerlendirileceksiniz.

ii
 GİRİŞ

GİRİŞ

Sevgili öğrenci,

21. yüzyılın başlarında olduğumuz şu günlerde ülkemizin her alanda yapmış olduğu
kalkınma ve çağı yakalama azmi gözler önündedir. Ülkemizin medenî ülkeler seviyesine
çıkmak için harcadığı bu gayret gerçekten de takdire layıktır.

Bilindiği gibi ülkemizin en büyük sorunlarından biri de çarpık yapılaşma ve

kentleşmedir. Bu sorun ne kadar büyük olursa o güzelim şehirlerimiz insanlar için yaşanmaz
bir hale gelmiş ve gelmektedir.

Bu büyük ve bizce milli sorunumuzun çözümünde haritacılığın katkısı şüphe götürmez

bir gerçektir. Harita bilgilerinin ana konusu da matematiğin temel konularından
trigonometridir.

Bu modül ile trigonometrinin; trigonometrik fonksiyonlar ve aralarındaki bağıntılarla

bu fonksiyonlar ilgili teoremler hedef alınmıştır. Bu modül sonunda trigonometrik
fonksiyonlar, aralarındaki bağıntılar ve bu fonksiyonlar ile ilgili teoremleri bilip bunlarla
ilgili problemleri çözebilecek ve bunları mesleğinize yansıtabileceksiniz.

Umarız bu bilgileriniz ileriki harita teknisyenliği hayatınızda size yardımcı olur ve

mesleğinizde başarılı olursunuz.

1
 ÖĞRENME FAALİYETİ–1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1

AMAÇ

Bu faaliyet ile gerekli bilgiler verildiğinde trigonometrik fonksiyonlar ve aralarındaki

bağıntıları kuralına uygun çözebileceksiniz.

ARAŞTIRMA
Trigonometrik fonksiyonlar nelerdir? Bize nerelerde gerekecektir? Bu fonksiyonların
aralarında ne gibi bağıntılar olabilir? Mesleğimizde bize gerekecek midir? Araştırınız ve
araştırma sonucunu sınıfta arkadaşlarınızla tartışınız.

1. TRİGONOMETRİK FONKSİYONLAR
ARASINDAKİ BAĞINTILAR
1.1. Bir Açının Trigonometrik Fonksiyonları Arasındaki Bağıntıları
Trigonometrik fonksiyonların tanımından faydalanarak bu fonksiyonların çözümünde
çok önemli olan bağıntıları şekle göre şöyle çıkartabiliriz.

a a c
sin α = ; tg α = ; sec α =
c b b

b b
cos α = ; cotg α = ;
c a

c
cosec α = Şekil 1
a

2
Bu tanımlardan faydalanarak;

1 1
sin α = ; cosec α = ⇒ sin α . cosec α = 1
cos ecα sin α

1 1
cos α = ; sec α = ⇒ cos α . sec α = 1
sec α cos α

1 1
tg α = ; cotg α = ⇒ tg α . cotg α = 1
cot gα tgα

sin α a/c a sin α

= = = tg α ⇒ tg α =
cos α b/c b cos α

cos α b/c b cos α

= = = cotg α ⇒ cotg α =
sin α a/c a sin α

bağıntıları elde edilir. Ayrıca trigonometrik fonksiyonların tanımlarından,

sin 2 α + cos 2 α = a 2 /c 2 + b 2 /c 2 = ( a 2 + b 2 ) / c 2 eşitliği yazılır.

Şekil 1’deki ACB dik üçgeninde, pisagor ( bk. ölçü ve ölçekler modülü) teoremini yazarsak
a 2 +b 2 = c 2 bu eşitliği
sin 2 α + cos 2 α = a 2 /c 2 + b 2 /c 2 = ( a 2 + b 2 ) / c 2 formülünde yerine koyarsak
sin2 α + cos2 α = 1 bağıntısı bulunur.
Bu bağıntının her iki tarafını bir defa cos2 α , bir defa da sin2 α ile bölersek

1 1
tg2 α + 1 = ve cotg2 α + 1 = bağıntıları elde edilir.
cos 2α sin 2α

Ayrıca sin2 α + cos2 α = 1 bağıntısı yardımı ile

sin α = 1 − cos 2 α ve cos α = 1 − sin 2 α bağıntıları elde edilmiş olur.

tg α = sin α / cos α bağıntısının her iki tarafının karesi alınıp 1 ilave edilirse

sin 2 α
1 + tg2 α = 1 + olur. Sağ tarafın paydası eşitlenirse
cos 2α
1 + tg2 α = (sin2 α + cos2 α ) / cos2 α olur. Burada sin2 α + cos2 α = 1

3
bağıntısı yerine konursa
1 1
tg2 α + 1 = = sec2 α benzer yolla da cotg2 α + 1 = = cosec2 α
cos α
2
sin 2α
bağıntıları elde edilir.

Trigonometrik fonksiyonlar arasında kurulan bağıntılara genel olarak Trigonometrik

özdeşlik denir. Bu nedenle tanımlanan trigonometrik fonksiyonlar arasında kurulmuş olan
bağıntılara, temel trigonometrik özdeşlikler olarak bakılabilir.

Özdeşliklerin doğruluğunu göstermek demek; verilen özdeşliğin sadece sol tarafını alıp
bunu bilinen trigonometrik bağıntılar yardımıyla değiştirerek özdeşliğin diğer tarafına aynen
benzetmek demektir.

Örnek 1
tg α . 1 − sin 2 α = sin α olduğunu gösteriniz.

Çözüm 1

sin α
tg α = ve cos α = 1 − sin 2 α dır.
cos α
Bunlar verilen eşitliğin sol tarafında yerine konulup gerekli sadeleştirme yapıldığında,

sin α
tg α . 1 − sin 2 α = . cos α = sin α
cos α

verilen eşitliğin sağ tarafında sin α bulunduğundan özdeşliğin doğruluğu gösterilmiş olur.

1.2. Trigonometrik Fonksiyonların Biri Belli İken Diğerlerinin

Hesaplanması
1.2.1. Sinüs Bilindiğine Göre

ACB dik üçgeninde, sin α belli ise

Hipotenüs = AB = 1 birim alınırsa
BC BC
sin α = = = BC
AB 1

AC = AB 2 − BC 2 = 1 − sin 2 α
(pisagor teoremi)

Şekil 2

4
Böylece 3 kenarı belli olan dik üçgende ;
AC 1 − sin 2 α
cos α = = = 1 − sin 2 α
AB 1

BC sin α AC 1 − sin 2 α
tg α = = ; cotg α = =
AC 1 − sin 2 α BC sin α

AB 1 AB 1
sec α = = ; cosec α = = olur.
AC 1 − sin 2 α BC sin α

Örnek:

sin α = 0,5 ise cos α , tg α , cotg α , sec α , cosec α değerlerini bulalım

Cevap:
cos α = 1 − sin 2 α = 1 − 0 ,5 2 = 1 − 0 ,25 = 0 ,75

3
cos α = 0 ,25 × 3 = 0,5 3 = = 0,866025
2

sin α 0 ,5 1 3
tg α = = = = = 0, 577350
1 − sin α 2
0 ,5 3 3 3
1 − sin 2 α 0 ,5 × 3
cotg α = = = 3 = 1,732051
sin α 0 ,5

1 1 2 2 3
sec α = = = = = 1,154701
1 − sin 2 α 0 ,5 3 3 3

1 1
cosec α = = = 2 olur.
sin α 0 ,5

5
1.2.2. Kosinüs Bilindiğine Göre

ACB dik üçgeninde, cos α

belli ise,
Hipotenüs = AB = 1 birim
alınırsa
AC AC
cos α = = =
AB 1
AC

Şekil 3

BC = 1 − cos 2 α (pisagor teoreminden giderek)

BC 1 − cos 2 α
sin α = = = 1 − cos 2 α
AB 1

BC 1 − cos 2 α AC cos α
tg α = = ; cotg α = =
AC cos α BC 1 − cos 2 α

AB 1 AB 1
sec α = = ; cosec α = = olur.
AC cos α BC 1 − cos 2 α

Örnek:
3
cos α = ise sin α , tg α , cotg α , sec α , cosec α değerlerini bulalım
3

Cevap:

3 1 1
sin α = 1 − cos 2 α = 1− = = = 0,5
4 4 2

1 − cos 2 α 0 ,5 1 3
tg α = = = =
cos α 3 3 3
2
3
cos α 3
cotg α = = 2 = = 3
1 − cos 2 α 0 ,5 1

6
 1 1 2 2 3
sec α = = = =
cos α 3 3 3
2

1 1
cosec α = = = 2 olur.
1 − cos 2 α 0 ,5

1.2.3. Tanjant Bilindiğine Göre

ACB dik üçgeninde, tg α belli ise,

Hipotenüs = AB = 1 birim alınırsa
BC BC
tg α = = = BC
AC 1

AB = 1 + tg 2α olur.
(pisagor teoreminden giderek)
Şekil 4

BC tgα AC 1
sin α = = ; cos α = =
AB 1 + tg 2α AB 1 + tg 2α

AC 1 AB
cotg α = = ; sec α = = 1 + tg 2α
BC tgα AC

AB 1 + tg 2α
cosec α = = olur.
BC tgα

Örnek
3
tg α = ise sin α , cos α , cotg α , sec α , cosec α değerlerini bulalım
3

7
Cevap

3 3
tgα 3 3 = 3 = 1
sin α = = =
1 + tg 2α 3 12 2 3 2
1+
9 3

1 1 1 3 3 3 3
cos α = = = = = =
1 + tg α 2
12 2 3 2 3 2×3 2
3 3
1 1 3 3 3
cotg α = = = = = 3
tgα 3 3 3
3
2 3
sec α = 1 + tg 2
α =
3

2 3
1 + tg α 2
3 = 2 olur.
cosec α = =
tgα 3
3

1.2.4. Kotanjant Bilindiğine Göre

ACB dik üçgeninde, cotg α belli ise

Hipotenüs = AB = 1 birim alınırsa
AC AC
cotg α = = = AC
BC 1

AB = 1 + cot g 2α olur.
(pisagor teoreminden giderek)
Şekil 5

BC 1 AC cot gα
sin α = = ; cos α = =
AB 1 + cot g 2α AB 1 + cot g 2α

8
 BC 1 AB 1 + cot g 2α
tg α = = ; sec α = =
AC cot gα AC cot gα

AB
cosec α = = 1 + cot g 2α olur.
BC

Örnek:

cotg α = 3 ise sin α , cos α , tg α , sec α , cosec α değerlerini bulalım

Cevap:

1 1 1 1
sin α = = = =
1 + cot g α2
1+ 3 4 2

cot gα 3 3 3
cos α = = = =
1 + cot g α2
1+ 3 4 2

1 1 3
tg α = = =
cot gα 3 3

AB 1 + cot g 2α 1+ 3 4 2 3
sec α = = = = =
AC cot gα 3 3 3

cosec α = 1 + cot g 2α = 1+ 3 = 4 = 2 olur.

Bütün bu trigonometrik fonksiyonlar arasındaki bağıntılar tablo 1 de gösterilmiştir.

Verilen
sin α cos α tg α cotg α
Aranan
tgα 1
sin α sin α
1 − cos α 2
1 + tg 2α 1 + cot g 2α
1 cot gα
cos α cos α
1 − sin α 2
1 + tg α 2
1 + cot g 2α
sin α 1 − cos 2 α 1
tg α tg α cot gα
1 − sin α 2
cos α
9
 1 − sin 2 α cos α 1
cotg α tgα cotg α
sin α 1 − cos 2 α
Tablo: 1

1.3. Bazı Açıların Trigonometrik Fonksiyonlarının Hesabı

1.3.1. 45 Derece Açının

Dik kenarları 1 birim kabul edilen

ACB ikizkenar dik üçgen çizilir (45–45–90
üçgeni).

AB = BC = 1 alınırsa

AB = AC 2 + BC 2 = 2 bulunur.
(pisagor teoreminden giderek)

ACB ikizkenar dik üçgeninde taban açıları

45 0 olacağından,
Şekil 5

π 1 2 π
sin 45 0 = sin = = = 0,707 ; tg 45 0 = tg =1
4 2 2 4

π 1 2 π
cos 45 0 = cos = = = 0,707 ; cotg 45 0 = cotg =1
4 2 2 4

10
1.3.2. 30 Derece ve 60 Derece Açının

Kenar uzunlukları 1 birim kabul edilen

ABC eşkenar üçgen çizilir. Bu üçgenin B
köşesinden tabana BD diki inilirse B
köşesindeki açı ve AC kenarı
iki eşit parçaya bölünür (30-60-90 üçgeni
oluşur)
Şekil 6’ daki gibi
AB = 2 alınırsa
AD = 1 alınırsa

BD = AB 2 + AD 2 = 2 2 − 12
= 4 − 1 = 3 bulunur.
(pisagor teoreminden giderek) Şekil 6

ABD dik üçgeninden istenilen açıların trigonometrik olanları;

π 1 π 3
sin 30 0 = sin = = 0,5 ; sin 60 0 = sin = = 0,866…
6 2 3 2

π 3 π 1
cos 30 0 = cos = = 0,866… ; cos 60 0 = cos = = 0,5
6 2 3 2

π 1 3 π
tg 30 0 = tg = = = 0,577 ; tg 60 0 = tg = 3 = 1,732
6 3 3 3

π 3 π 1 3
cotg 30 0 = cotg = = 3 = 1,732 ; cotg 60 0 = cotg = = = 0,577
6 1 3 3 3
0 0
Not: 30 ile 60 açıları birbirlerinin tümleri olduğundan biri bulunduktan sonra diğeri de
bulunur.

11
Örnek

1
sin 30 0 = cos 60 0 = = 0,5
2

3
tg 30 0 = cotg 60 0 = = 0,577 gibi.
3
I. Bölgede bulunan bazı açıların trigonometrik değerleri tablo 2’ de gösterilmiştir.

Açı
Tri.Fonk. 00 30 0 45 0 60 0 90 0
1 2 3
Sin α 0
2 1
2 2
3 2 1
Cos α 1
2 0
2 2
3
Tg α 0 1 3 ∞
3
3
Cotg α ∞ 3 1 0
2

Konu İle İlgili Örnekler

Örnek 1:
sin 42 0 ye karşılık gelen cos değeri nedir?

Cevap 1:

sin 42 0 = cos ( 90 0 - 42 0 ) buradan; sin 42 0 = cos 48 0 olur.

Örnek 2:

3
Bir dik üçgende tan x = olduğuna göre cot x + sin x + cos x kaçtır?
4

12
Cevap 2:
tan x . cotg x = 1 Buradan, AB = 3 birim alırsak,
3
. cotg x = 1 BC = 4 birim olur. AC hipotenüs
4
3 olduğundan (pisagor teoreminden)
cotg x = olur AC 2 = AB 2 + BC 2
4
2
sinus ve kosinüs değerlerini bulmak için AC = 3 2 + 4 2 = 9 + 16 = 25
Önce bir dik üçgen çizip dar açılardan
birinin ölçüsüne x diyelim. AC = 5 birim olur.

3 4
Bu durumda, sin x = ve cos x =
3 5 5
tan x = verilmiş. Öyle ise,
4 olur. cot x + sin x + cos x sorulduğuna gore
3 3 4
3 AB + + ise, paydaları eşitlersek
tan x = = dir. 4 5 5
4 BC
4 × 5 + 3 × 3 + 4 × 3 20 + 9 + 12 41
= =
15 15 15
bulunur.

örnek 3:

∩ ∩
sin A = cos A olduğuna gore, A açısının ölçüsü kaç derecedir?

Cevap 3:

Sinüsü, kosinüsüne eşit tek açı 45 0 lik açıdır.

Örnek 4:

sin 45 0 × cos 54 0 × tg 30 0
işleminin sonucu kaçtır?
cot g 60 0 × sin 36 0 × cos 45 0

13
Cevap 4:

Birbirlerini 90 0 ye tamamlayan açıların sinüsleri kosinüslerine, tanjantları da kotanjantlarına

eşittir.

sin 45 0 = cos 45 0
cos 54 0 = sin 36 0
tg 30 0 = cotg 60 0 olduğundan,

sin 45 0 × cos 54 0 × tg 30 0
= 1 olur.
cot g 60 0 × sin 36 0 × cos 45 0

Örnek 5:

∩
0 < s ( x ) < 90 0 ise, (sinx) 2 + (cosx) 2
toplamı kaçtır?

Cevap 5:

a2 + b2
(sinx) 2 + (cosx) 2 =
c2
a 2 + b 2 = c 2 olduğundan,

c2
(sinx) 2 + (cosx) 2 =
c2

Bir ABC dik üçgeni çizersek (sinx) 2 + (cosx) 2 = 1 olur.

b a
sin x = ve cos x = dir.
c c
2 2 b2 a2
(sinx) + (cosx) = 2 + 2
c c

14
DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ

Aşağıda hazırlanan değerlendirme ölçeğine göre kendinizin veya arkadaşınızın yaptığı

çalışmayı değerlendiriniz. Gerçekleşme düzeyine göre evet hayır seçeneklerinden uygun
olanı kutucuğa işaretleyiniz.

İŞLEM KONTROL LİSTESİ

Dersin Öğrencinin
Trigonometri
adı
Trigonometrik fonksiyonlar arasındaki
Amaç Adı soyadı
bağıntıları çözebilme becerisinin ölçülmesi
Trigonometrik fonksiyonlar arasındaki
Konu
bağıntılar Sınıfı Nu

Değerlendirme Kriterleri Evet Hayır

(çoktan seçmeli sorulardan 9. soru)
1
Size verilen şekli anladınız mı?
Size verilen tg değerinden giderek AB ve AC uzunluk
2
değerlerini bulabildiniz mi?
BAD dik üçgenin hangi özelliğe sahip bir dik üçgen
3
olduğunu görebildiniz mi?
4 Bu dik üçgende BD uzunluk değerini bulabildiniz mi?
BD uzunluk değeri ile DC uzunluk değeri arasındaki ilişkiyi
5
şekilde görebildiniz mi?
6 DC uzunluk değerini buldunuz mu?
7 Tanjant formülünü biliyor musunuz?
8 Tanjant formülünde verileri yerlerine koyabildiniz mi?
9 Matematiksel işlemi doğru yapabildiniz mi?
10 Doğru sonucu bulabildiniz mi?

Toplam Evet ve Hayır Cevap Sayıları

DEĞERLENDİRME
Bu değerlendirme sonucunda eksik olduğunuzu tespit ettiğiniz konuları tekrar ederek
eksikliklerinizi tamamlayınız.

15
 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME DEĞERLENDİRME

ÇOKTAN SEÇMELİ ÖLÇME SORULARI

Öğrenme faaliyetinde edindiğiniz bilgileri ölçmeye yönelik çoktan seçmeli test

hazırlanmıştır. Bu testi kendi kendinize uygulayınız.

Test sonunda yer alan cevap anahtarı ile ölçü ve ölçekler hakkında ne derece bilgiler
edindiğinizi gözlemleyiniz.

Sonuçları öğretmeninizle değerlendiriniz.

SORULAR

1. Şekildeki ABC üçgeninde

[AB ] ⊥ [AC ] dir.
a, b ve c bulundukları kenarların
uzunlukları olduğuna göre,
∧ ∧
sin B + sin C ifadesi aşağıdakilerden
hangisine eşittir?

2c 2b b+c b×c
A) B) C) D)
a a a a

2. Şekildeki merdiven yer düzlemi ile x

derecelik açı oluşturacak biçimde
duvara yaslanıyor.
4
sin x = olarak verilmiştir.
5
Bu verilere göre merdiven tepe
noktasının yerden yüksekliği
aşağıdakilerden hangisidir?

A) 2,5 B) 2,8 C) 3,2 D) 4

16
 3. Şekildeki ABC dik üçgeninde
∧ 1
tg ( ACB ) = veriliyor.
2
∧
Buna göre sin ( CAB ) kaçtır?

2 1 1 1
A) B) C) D)
5 5 3 2

4. Şekildeki ABC üçgeninde

∧
s ( BAC ) = 90 0 veriliyor.

[BC ] ⊥ [ AH ] dir.

Aşağıdakilerden hangisinde verilenler

ile ABC üçgeninin alanı bulunamaz?

A) [AC ] ile [CH ] B) [ AB ] ile [AH ]

∧ ∧ ∧
C) s ( B ) ile s ( C ) D) [ AB ] ile sin B

∧
0
5. 0 < s ( x ) < 90 ve tg x = 0,5 ise, cotg x kaçtır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

6. Şekildeki ABCD dikdörtgeninde

[AC ] köşegendir?
A(ABCD) = 48 cm 2 dir. BC = 6 cm
dir.

Buna göre cos α kaçtır?

4 3 5 5
A) B) C) D)
5 5 3 4

17
 7. Şekildeki ABC üçgeninde

[AH ] ⊥ [BC ] dir.

∧ ∧
cotg B + cotg C = 2 ve AH = 5 cm ise,
BC kaç cm dir?

A) 8 B)10 C) 12 D) 14

∧
0 5
8. 0 < s ( x ) < 90 ve cos x = ise, tg x aşağıdakilerden hangisidir?
13

5 12 5 3
A) B) C) D)
12 5 8 5

9. Şekildeki ABC dik üçgeninde

∧
s ( BAC ) = 90 0 ve BD = DC
∧ 4
tg ( ADB ) = ise,
3
∧
tg ( ACB ) aşağıdakilerden hangisidir?

4 2 3 1
A) B) C) D)
5 3 5 2

10. Şekildeki ABCD karesinde

AE = EB ve
[DE ] ⊥ [EF ] ise
∧
FEB üçgeninde cos( EFB ) değeri
kaçtır?

1 1 1 1
A) B) C) D)
3 2 3 5

DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek
değerlendiriniz Eksik olduğunuz konulara geri dönerek tekrarlayınız. Tüm soruları doğru
cevapladıysanız diğer faaliyete geçiniz.
18
 ÖĞRENME FAALİYETİ–2
ÖĞRENME FAALİYETİ–2

AMAÇ

Bu faaliyet ile gerekli bilgiler verildiğinde trigonometrik fonksiyonlarla ilgili

teoremleri kuralına uygun yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA
Trigonometri nedir? Trigonometrik fonksiyonlar nelerdir? Bu fonksiyonlarla ilgili
teoremler nelerdir? Mesleğimizde nasıl kullanacağımızı arkadaşlarınızla beraber araştırınız.

2. TRİGONOMETRİK FONKSİYONLARLA
İLGİLİ TEOREMLER
2.1. Sinüs Teoremi

Teorem: Bir ABC üçgeninde kenarlar,

karşılarındaki açıların sinüsleri ile orantılı
olup bu oran çevrel çemberin çapına
eşittir.

İspat: R çevrel çemberin yarıçapı, 2R

çevrel çemberin çapı olsun. Şekildeki
ABC üçgeninde A ve C köşelerinden
karşı kenarlara AH ve CD dikleri inelim.
AH diki ile oluşan ABH ve AHC dik
üçgenlerinden,

AH = c × sin B = b × sin C yazılabilir.

Şekil 7

Bu eşitliğin her iki tarafını sin B × sin C ' ye böler ve sadeleştirirsek,

c × sin B b × sin C c b
= ⇒ = bulunur.
sin B × sin C sin B × sin C sin C sin B
Aynı şekilde CD diki ile oluşan ADC ve BDC dik üçgenlerinden,
CD = b × sin A = a × sin B yazılabilir.

Bu eşitliğin her iki tarafını sin A × sin B ' ye bölersek,

19
 b × sin A a × sin B b a
= ⇒ = bulunur.
sin A × sin B sin A × sin B sin B sin A

c b b a
= ve = eşitlikleri birleştirilerek üçgen kenarları
sin C sin B sin B sin A

ile açıları arasında, sinüs teoremi olarak bilinen ve üçgen çözümünde sıkça
a b c
kullanılan = = eşitliği elde edilir.
sin A sin B sin C
ABC üçgeninin köşelerinden geçen çevrel çemberin merkezi O olsun. OBC
üçgeninde O dan BC ye inilen dik (OK), BC = a' yı iki eşit parçaya böler. (Merkezden
kirişe inilen dikler kirişi iki eşit parçaya böler)

BK = a/2 olur. Aynı dik COB merkez açısını da ikiye böler. COB merkez açısı
CB yayını görür.

A açısı da aynı yayı gördüğünden dolayı COB = 2A olur. Bu durumda O 1 = A olur.

BK a/2 a
OBK üçgeninde; sinO 1 = sinA = = = olur.
OB R 2R

a a
Buradan sinA = veya = 2R bulunur.
2R sin A

a a b c
= 2R eşitliğini = = eşitliğine eklersek
sin A sin A sin B sin C

a b c
= = = 2R eşitliği elde eldir.
sin A sin B sin C

Böylece sinüs teoreminin bir başka sonucu olarak, bir üçgende kenarların
karşılarındaki açıların sinüslerine oranlarının, üçgenin çevrel çemberinin çapına eşit olduğu
gerçeği ortaya çıkar.

Haritacılıkta nirengi ve poligon ağlarında, birbirlerine açı ve kenar ölçmeleri

sonucunda bağlanmış üçgenler oluşturulur. Bu tür üçgenlerin çözümünde, bilinen
elemanlardan yararlanarak bilinmeyen elemanların hesaplanmasında sinüs teoremi çok
kullanılır.

20
Örnek
Bir üçgene ait a = 36 cm, B = 72° ve C = 55° elemanları bilindiğine göre diğer b ve
c elemanlarını bulunuz.

Cevap

A = 180 - ( B + C ) = 180 - ( 72 + 55 ) = 53° bulunur.

a b sin B sin 72
= eşitliğinden b=a × = 36 × = 42,87 cm olur.
sin A sin B sin A sin 53

a c sin C sin 55
= eşitliğinden c=a × = 36 × = 36,92 cm olur.
sin A sin C sin A sin 53

2.2. Cosinüs Teoremi

Teorem: Bir üçgende herhangi bir

kenarın karesi, diğer iki kenarın kareleri
toplamından, bu iki kenarın ve
aralarındaki açının cosinüsünün
çarpımının iki katının çıkarılmasına eşittir.
İspat: Şekildeki ABC dar açılı
üçgeninde C köşesinden inilen dikle
oluşturulan ACH ve BHC dik
üçgenlerinde pisagor teoreminden,

CH 2 =b 2 -AH 2 ve CH2=a 2 -HB 2

Şekil 8
bağıntıları yazılabilir.

Bu iki ifade birbirine eşitlenip HB = c - AH olarak yerine konursa,

b2 - AH2 = a2 - (c - AH)2 = a2 - (c2 - 2AHc + AH2) = a2 - c2 - AH2 +2AHc

b2 = a - c2 - AH2 +2AHc+ AH 2 =a 2 -c 2 +2AHc

AH
cosA = ⇒ AH = b cosA olur. Bu eşitliği
b

b2 = a - c2 - AH2 +2AHc+ AH 2 =a 2 -c 2 +2AHc formülünde yerine

21
 koyarsak b2 = a -c2 + 2bc cosA elde edilir. Bunun düzenlenmesiyle, cosinüs teoremi
olarak isimlendirilen ve üçgen çözümünde kullanılan

a2 = b2 + c2 - 2 bc cosA eşitliği elde edilmiş olur.

Diğer köşelerden de dikler inilerek aynı işlemler tekrarlanıp diğer kenarlar için de
yazılırsa,

b2 = a2 + c2 - 2 ac cosB

c 2 = b 2 + a2–2 ab cosC eşitlikleri elde edilir.

Bu teorem; iki kenarı ve arasındaki açısı veya üç kenarı bilinen üçgenin çözümünde
kullanılır.

ABC üçgeni, şekildeki gibi

geniş açılı üçgen olursa C
köşesinden inilen dikle oluşturulan
BHC dik üçgeninde;

a2 = CH2 + HB2 (1)

ACH dik üçgeninde;
CH2 = b2 - AH2 ve (2)
HB = c + AH (3)

2 ve 3, 1 de yerine konursa
Şekil 9

a2= b2- AH2 + (c + AH)2= b2 - AH2 + c2+2 AHc + AH 2 (4)

ACH dik üçgeninde

AH AH
Cos ( 180 - A ) = = - cos A = ⇒ AH = - b cos B (5)
b b
Not: cos (180 - A) = - cos A dır. (II. bölgede kosinüs (-) işaretli olduğundan )
V, IV de yerine konursa

a2 = b2 + c2 -2b c cos A eşitliği elde edilir.

Aynı şekilde

b2 = a2 + c2 - 2 a c cos B

c2 = b2 + a2 - 2 a b cos C eşitlikleri tekrar bulunur.

22
 Sonuç olarak üçgen ister dar açılı olsun, ister geniş açılı olsun kosinüs teoremi ile elde
edilen eşitlikler her iki üçgende de geçerli olur.
c2 = b2 + a2 - 2 a b cosC eşitliklerinden yararlanarak açılar kenarlar cinsinden yazılırsa

b2 + c − a2 a2 + c2 − b2 a2 + b2 − c2
cos A = , cos B = , cos C =
2bc 2 ac 2ab
eşitlikleri elde edilir.

Örnek
Geniş açılı bir üçgende a = 218 m, b = 125 m ve C = 130 g veriliyor. Üçgenin c
kenarı uzunluğunu bulunuz.

Cevap
c2 = b2 + a2 - 2 a b cos C eşitliğinden yararlanarak

c2 = b2 + a2 - 2 a b cos C = (125)2 +(218)2 -2 (218) (125) cos130

c2 = 87891,4822 => c= 296,465 m olur.

2.3. Küçük Açıların Trigonometrik Fonksiyonları

Küçük açıların trigonometrik fonksiyonları, matematiğin Maclaurin serisi ile
tanımlanabilir. Bu tanıma göre her hangi bir f (x) fonksiyonu,

x x2 xn n
f(x) =f(0) + f’ (0) + f”(0) +………+ f (0) + ……şeklinde
1! 2! n!
yazılabilir.
Bu fonksiyonda f’, f”, …., f n sembolleri f (x) fonksiyonunun x değişkenine
göre sırasıyla 1, 2,… ,n türevlerini, ! sembolü ise faktöriyel (örneğin, 3! = 1
× 2 × 3 = 6) anlamındadır.

Bu fonksiyonun açılımı sonucunda bu seriler, x açıların radyan cinsinden değeri olmak

üzere ispatsız olarak aşağıda verilmiştir:

x3 x 5 x7 x9
sin x = x - + - + ……….. (- ∞ <X<+ ∞ )
3! 5! 7! 9!

x2 x 4 x6 x8
cos x = 1 - + - + ………. (- ∞ <X<+ ∞ )
2! 4! 6 ! 8!

x3 2 x 5 17 x 7
tg x = x + + - + ……….. ( x <π/2 )
3! 15 315
23
 1 ⎡ x 2 x 4 2x6 ⎤
cotg x = ⎢1 − − − − ......⎥ (0< x < π )
x ⎣ 3 45 945 ⎦

x2 5x4 61x 6
sec x = 1 + + + + …… ( x <π/2 )
2 24 720

1 x 7 x3 31x 5
cosec x = + + + + ……. (0< x < π )
x 6 360 15120

olarak elde eldir.

Bu seriler yardımıyla küçük açıların tüm trigonometrik fonksiyonlarının değerleri

bulunabilir.

Konu ile İlgili Örnekler

Örnek 1:
Bir üçgende β = 56 g 18 c 64 cc , γ = 41 g ,3971 ve çevresel çember yarıçapı
R = 1514,108 m verildiğine göre üçgenin a,b ve c kenar uzunluklarını bulunuz.

Cevap 1
a b c
= = = 2R
sin A sin B sin C

eşitliğinden yararlanarak
b
= 2R ⇒ b = 2R × sin β
sin β

b = 2 × 1514, 108 sin 56 g , 1864 = 2338, 92

m α = 200 g - (56 g ,1864 + 41 g ,3971)
b=2338, 92 m
α = 102 g ,4165
c
= 2R ⇒ c = 2R × sin γ a
sin γ 2R = ⇒ a = 2R × sin α
sin α
a = 2 × 1514, 108 sin 102 g , 4165
c = 2 × 1514, 108 sin 41 g ,3971 = 1833, 27 a = 3026, 03 m olur.
m
c=1833, 27 m

α = 200 g - ( β + γ )

24
Örnek 2:
a kenarı 426,95 m ve α açısı 54 g ,4692 olarak ölçülen dış çember yarıçapını (R)
hesaplayınız.

Cevap 2:

a b c
= = = 2R eşitliğinden
sin A sin B sin C

a 426 ,95
R= = = 282,76 m olur.
2 sin α 2 × sin 54 g ,4692

Örnek 3:

Bir üçgenin kenarları a = 3, b = 7, c = 8 birim verildiğine göre B açısını derece ve grad

olarak bulunuz.

Cevap 3:

a2 + c2 − b2 a2 + c2 − b2 32 + 8 2 − 7 2
cos B = eşitliğinden cos B = = = 0, 5
2 ac 2ac 2×3×8

B = arc cos 0,5 = 60 0 = 66 g , 6666 olur.

Örnek 4:
Aralarında engel nedeni ile şekildeki
AB uzaklığını,
b = 42,50 m
a= 73,65 m
γ = 93 g , 25
ölçülerinden yararlanarak hesaplayınız.

Cevap 4:

c2 = b2 + a2 - 2 a b cos C eşitliğinden yararlanarak

AB = a 2 + b 2 − 2ab × cos γ
AB = ( 73 ,65 ) 2 + ( 42 ,50 ) 2 − ( 73 ,65 )( 42 ,50 ) cos 93 g ,25 = 81, 04 m olur.

25
Örnek 5:

x = 1 0 nin sinüs ve kosinüs değerlerini seriler yardımıyla bulunuz.

Cevap 5

x = 1 0 nin sinüs ve kosinüs değerlerini seriler yardımıyla bulmak için önce x açısının
radyan değeri ;
1 0
1 π
= = = = 0.01745329
ρ 0
180 180
π

x = 0,01745329 1 = 1,00000000
3
x x2
- = -0,000000886 - = - 0,00015231
6 2
___________________ _________________
sin x = + 0,017452406 cos x = +0,999847691

olarak bulunur.

26
DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ

Aşağıda hazırlanan değerlendirme ölçeğine göre kendinizin veya arkadaşınızın yaptığı

çalışmayı değerlendiriniz. Gerçekleşme düzeyine göre evet, hayır seçeneklerinden uygun
olanı kutucuğa işaretleyiniz.

İŞLEM KONTROL LİSTESİ

Dersin Öğrencinin
Trigonometri
adı
Trigonometrik fonksiyonları kuralına
Amaç Adı soyadı
uygun çözebilme becerisinin ölçülmesi
Trigonometrik fonksiyonlarla ilgili
Konu
teoremlerle üçgenleri çözme Sınıfı Nu
Gözlenecek Davranışlar Evet Hayır
( örnek 4. sorudan)
1
Öğretmeninizin verdiği noktaları arazide bulabildiniz mi?
2 Bu noktalardan ölçüm yapabildiniz mi?

3 İki kenarı ve bir açısı belli olan üçgeni kâğıda çizebildiniz mi?

4 Soruyu anlayabildiniz mi?

5 Hangi formülü kullanacağınızı buldunuz mu?

6 Formülde verileri yerlerine koyabildiniz mi?

7 Matematiksel işlemi doğru yapabildiniz mi?

8 Sonucu doğru bulabildiniz mi?

Toplam Evet ve Hayır Cevap Sayıları

DEĞERLENDİRME

Bu değerlendirme sonucunda eksik olduğunuzu tespit ettiğiniz konuları tekrar ederek

eksikliklerinizi tamamlayınız.

27
 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

ÇOKTAN SEÇMELİ ÖLÇME SORULARI

AÇIKLAMA

Öğrenme faaliyetinde edindiğiniz bilgileri ölçmeye yönelik çoktan seçmeli test

hazırlanmıştır. Bu testi kendi kendinize uygulayınız.

Test sonunda yer alan cevap anahtarı ile ölçü ve ölçekler hakkında ne derece bilgiler
edindiğinizi gözlemleyiniz.

Sonuçları öğretmeninizle değerlendiriniz.

1. Bir üçgende C = 63 0 ve a = 3b olduğu bilindiğine göre üçgenin diğer açılarını bulunuz.

A) A= 97 0 , 7’ B) A = 19 0 , 3
B= 19 0 , 3 B = 97 0 , 7’
C) A = 39 0 , 2 D) A = 77 0 , 8
B = 77 0 , 8 B = 39 0 , 2

2. α = 30 0 olarak verilen bir açının sinüs ve kosinüs değerlerini seriler yardımıyla bulunuz.

A) sin α = 0.866 B) sin α = 0,5

cos α = 0,5 cos α = 0.866
C) sin α = 0.330 D) sin α = 0.454
cos α = 0.454 cos α = 0.330

3. A = 92 g .158, a = 122 m ve b 2 + c 2
=16 960 olarak verilen üçgenin b ve c kenarını
bulunuz.

A) b = 76 B) b = 88
c = 108 c = 96
C) b = 108 D) b = 96
c = 76 c = 88

4. a ve b gibi iki kenarı ve α açısı verilen üçgenin c kenarını hesaplayınız.

a = 50 cm b = 20 cm α = 70 0

A) 55,17 B) 54,17 C) 53.17 D) 52.17

28
5. a = 36 cm ve β = 72 0 ve γ = 55 0 verilen üçgenin b ve c kenarlarını hesaplayınız.

A) b = 42.87 B) b = 45
c = 36.92 c = 33
C) b = 36.92 D) b = 33
c = 42.87 c = 45

6. a ve b gibi iki kenarı ve α açısı verilen üçgenin β açısını hesaplayınız.

a = 36 cm b = 28 cm α = 27 0 30’

A) 22 0 B) 22 0 3’ C) 21 0 D) 21 0 3’

7. a, b, c gibi üç kenarı verilen üçgenin α açısını bulunuz.

a = 4 b = 13 c = 15

A) 12 0 15’ B) 13 0 15’ C) 14 0 15’ D) 15 0 15’

8. a ve b kenarları verilen ile arlarındaki γ açısı verilen üçgenin c kenarını bulunuz.

a = 10 b = 8 γ = 70 0

A) 10. 45 B) 11. 45 C) 12. 45 D) 13. 45

9. a kenarı ile β ve γ açıları verilen üçgenin b kenarını hesaplayınız.

a = 24 β = 53 0 γ = 104 γ 0

A) 48.05 B) 49.05 C) 50.05 D) 51.05

10. a ve b kenarları verilen ile arlarındaki γ açısı verilen üçgenin c kenarını bulunuz.
a = 8 b = 10 γ = 120

A) 13.62 B) 14.62 C) 15.62 D) 16.62

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Bu değerlendirme sonucunda yanlış

cevaplarınız varsa faaliyete tekrar dönerek eksikliklerinizi tamamlayabilirsiniz. Tüm
cevaplarınız doğru ise modül değerlendirmeye geçiniz.

29
 MODÜL DEĞERLENDİRME

MODÜL DEĞERLENDİRME
Öğretmeniniz, modüldeki faaliyetleriniz ve araştırma çalışmalarınız sonunda
kazandığınız bilgi ve becerilerinizi ölçme araçlarıyla ölçerek sizin modül ile ilgili
durumunuzu değerlendirecek ve sonucunu size bildirecektir.

Öğretmeninizin arazide göstermiş olduğu noktaların ölçümünü basit bir şekilde

yapınız. Ölçüm sonucuna göre şekli çiziniz. Ortaya çıkan şekilde aralarında engel olan bir
AB uzaklığını belirleyiniz. Ölçüm sonuçlarından trigonometrik fonksiyonlar yardımıyla AB
uzaklığını hesaplayınız.

PERFORMANS TESTİ
Dersin
Meslek Hesapları Öğrencinin
adı
Trigonometrik fonksiyonlarla ilgili
Amaç Adı soyadı
teoremleri kuralına uygun çözebilme
Aralarında engel olan AB uzaklığını
Konu Trigonometrik fonksiyonlar yardımı ile Sınıf Nu
bulabilme
Başlangıç saati
Zaman Bitiş saati
Toplam süre
Değerlendirme Kriterleri Evet Hayır
1 Noktaları arazide tespit edebildiniz mi?
2 Noktalar arası doğru ölçüm yapabildiniz mi?
3 Ölçüm sonuçlarını kâğıt üzerinde gösterebildiniz mi?
4 İstenilen şekli kâğıt üzerine çıkarabildiniz mi?
5 Ortaya çıkan şekli anladınız mı?
6 Üçgenin hesaplamasının nasıl yapılacağını biliyor musunuz?
7 Verileri formüldeki yerine koyabildiniz mi?
8 Matematiksel işlemleri doğru yapabildiniz mi?
9 Arasında engel olan AB uzaklığını bulabildiniz mi?
Toplam Evet ve Hayır Cevap Sayıları
Not: Zümre öğretmenler kararı ile farklı performans testi uygulanabilir.

DEĞERLENDİRME
Performans testi değerlendirmesi sonucunda eksik olduğunuz konuları yeniden tekrar
ederek eksik bilgilerinizi tamamlayınız. Kendinizi yeterli görüyorsanız bir sonraki modüle
geçmek için öğretmeninize başvurunuz.

30
CEVAP ANAHTARLARI

CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ. 1 CEVAP ANAHTARI

1 C
2 D
3 A
4 C
5 B
6 B
7 B
8 B
9 D
10 D

ÖĞRENME FAALİYETİ. 2 CEVAP ANAHTARI

1 A
2 B
3 D
4 C
5 A
6 D
7 C
8 A
9 B
10 C

31
 KAYNAKÇA

KAYNAKÇA
¾ ERSOY Dr. Nihat, Trigonometri, Ankara 2001

¾ LGS Matematik Konu Anlatımlı, Güvender Yayınları, Aralık 2003

¾ KARAYEL Bekir, Trigonometri, Yayınlanmamış Ders Notları

¾ ÖZAY Ali, Trigonometri, Yayınlanmamış Ders Notları

32