<page num =1>

The text contains the < mUla > only

मनु मृ ित:

थमोऽ याय:

< mUla> ( वयंभुवे नम कृ य णेऽिमततेजसे ।

मनु णीता व वधान ् धमा व यािम शा तान ् ॥ 1 ॥)

मनुमेका मासीनमिभग य महषय: ।

ितपू य यथा यायिमदं वचनम ुवन ् ॥ 1 ॥

भगव सववणानां यथावदनुपूव श: ।

अ तर भवाणां च धमा नो व ु महिस ॥ 2 ॥

(जरायुजा डजानां च तथा सं वेदजो दाम ् ।

भूत ाम य सव य भवं लयं तथा ॥ 2 ॥

आचारां ैव सवषां कायाकाय विनणयम ् ।

यथाकामं यथायोगं व ु मह यशेषत: ॥ 3 ॥)

वमेको य सव य वधान य वयंभुव: ।

अिच य या मेय य कायत वाथ व भो ॥ 3 ॥

स तै: पृ तथा स यगिमतौजा महा मिभ: ।

युवाचा य ता सवा महष यतािमित ॥ 4 ॥

आसी ददं तमोभूतम ातमल णम ् ।

अ त यम व ेयं सु िमव सवत: ॥ 5 ॥

तत: वयंभूभ गवान य ो य जय नदम ् ।

महाभूता द वृ ौजा: ादरासी

ु मोनुद: ॥ 6 ॥

</page>
 <page num =2>

योऽसावती य ा : सू मोऽ य : सनातन: ।

सवभूतमयोऽिच य: स एव वयमु भौ ॥ 7 ॥

सोऽिभ याय शर रा वा ससृ ु व वधा: जा: ।

अप एव ससजादौ तासु वीजमवासृ जत ् ॥ 8 ॥

तद डमभव दै मं सह ांशुसम भम ् ।

त म ज े वयं ा सवलोक पतामह: ॥ 9 ॥

आपो नारा इित ो ा आपो वै नरसूनव: ।

ता यद यायनं पूव तेन नारायण: मृ त: ॥ 10 ॥

(नारायणपरो य ाद डम य संभवम ् ।

अ ड या त वमे लोका: स पा मे दनी ॥ 4 ॥)

य कारणम य ं िन यं सदसदा मकम ् ।

त सृ : स पु षो लोके ेित क यते ॥ 11 ॥

त म न डे स भगवानु ष वा प रव सरम ् ।

वयमेवा मनो याना द डमकरो धा ॥ 12 ॥

ता यां स शकला यां च दवं भूिमं च िनममे ।

म ये योम दश ा ावपां थानं च शा तम ् ॥ 13 ॥

(वैका रकं तैजसं च तथा भूता दमेव च ।

एकमेव धाभूतं महािन येव सं थतम ् ॥ 5 ॥

इ याणां सम तानां भवं लयं तथा ।)

उ बहा मन ैव मन: सदसदा मकम ् ।

मनस ा यहं कारमिभम तारमी रम ् ॥ 14 ॥

</page>
 <page num =3>

महा तमेव चा मानं सवा ण गुणािन च ।

वषयाणां ह तृ ण शनै: प चे या ण च ॥ 15 ॥

(अ वशेषान ् वशेषां वषयां पृ थ वधान् ॥ 6 ॥)

तेषां ववयवा सू मा ष णाम यिमतौजसाम ् ।

स नवे या ममा ासु सवभूतािन िनममे ॥ 16 ॥

य मू यवयवा: सू मा त येमा या य त ष ।

त मा छर रिम याहु त य मूित मनी षण: ॥ 17 ॥

तदा वश त भूतािन महा त सह कमिभ: ।

मन ावयवै: सू मै: सवभूतकृ द ययम ् ॥ 18 ॥

तेषािमदं तु स ानां पु षाणां महौजसाम ् ।

सू मा योर ् मू मा ा य: संभव य यया यम ् ॥ 19 ॥

आ ा य गुणं वेषामवा नोित पर: पर: ।

यो यो यावितथ ैषां स स ताव ण

ु : मृ त: ॥ 20 ॥

सवषां तु स नामािन कमा ण च पृ थ पृ थक् ।

वेदश दे यं एवादौ पृ थ सं था िनममे ॥ 21 ॥

कमा मनां च दे वानां सोऽसृ ज ा णनां भु: ।

सा यानां च गणं सू मं य ं चैव सनातनम ् ॥ 22 ॥

अ नवायुर व य तु यं सनातनम ् ।

ददोह
ु य िस दयथमृ यजु:सामल णम ् ॥ 23 ॥

कालं काल वभ न ाण हां तथा ।

स रत: सागरा छै ला समािन वषमा ण च ॥ 24 ॥

</page>
 <page num =4>

तपो वाचं रितं चैव कामं च ोधमेव च ।

सृ ं ससज चैवेमां ु िम छ नमा: जा: ॥ 25 ॥

कमणां च ववेकाथ धमाधम यवेचयत ् ।

ै रयोजय चेमा: सुखद:ु खा दिभ: जा: ॥ 26 ॥

अ यो मा ा वनािश यो दशाधानां तु या: मृ ता: ।

तािभ: साधिमदं सव संभव यनुपूव श: ॥ 27 ॥

यं तु कम ण य म स ययु थमं भु: ।

स तदे व वयं भेजे सृ यमान: पुन: पुन: ॥ 28 ॥

हं ा हं े मृ दु ू रे धमाधमावृ तानृ ते ।

य य सोऽदधा सग त य वयमा वशत ् ॥ 29 ॥

यथतु िल गा यृ तव: वयमेवतु पयये ।

वािन वा यिभप ते तथा कमा ण दे हन: ॥ 30 ॥

लोकानां तु ववृ दयथ मुखबाहू पादत: ।

ा णं यं वै यं शू ं च िनरवतयत ् ॥ 31 ॥

धा कृ वा मनो दे हमधन पु षोऽभवत ् ।

अधन नार त यां स वराजमसृ ज भु: ॥ 32 ॥

तप त वासृ ज ं तु स वयं पु षो वरा ।

तं मां व ा य सव य ारं जस मा: ॥ 33 ॥

अहं जा: िससृ ु तु तप त वा सुदु रम ् ।

पती जानामसृ जं महष ना दतो दश ॥ 34 ॥

मर िचम य गरसौ पुल यं पुलहं तुम ् ।

चेतसं विस ं च भृ गुं नारदमेव च ॥ 35 ॥

</page>
 <page num =5>

एते मनूं तु स ा यानसृ ज भू रतेजस: ।

दे वा दे विनकायां महष ािमतौजस: ॥ 36 ॥

य र : पशाचां ग धवा सरसोऽसुरान ् ।

नागा सपा सुपणा पतृ णां च पृ थ गणान् ॥ 37 ॥

व ुतोऽशिनमेधां रो हते धनूं ष च ।

उ कािनघातकेतूं योतीं यु चावचािन च ॥ 38 ॥

क नरा वानरा म या व वधां वह गमान ् ।

पशू मृ गा मनु यां यालां ोभयतोदत: ॥ 39 ॥

कृ िमक टपत गां यूकाम कम कुणम ् ।

सव च दं शमशकं थावरं च पृ थ वधम ् ॥ 40 ॥

(यथाकम यथाकालं यथा ं यथा ुतम ् ।

यथायुगं यथादे शं यथावृ ं यथा मम ् ॥ 7)

एवमेतौ रदं सव म नयोगा महा मिभ: ।

यथाकम तपोयोगा सृ ं थावरज गमम ् ॥ 41 ॥

येषां तु या शं कम भूतानािमह क िततम ् ।

त था वोऽिभधा यािम मयोगं च ज मिन ॥ 42 ॥

पशव मृ गा ैव याला ोभयतोदत: ।

र ांिस च पशाचा मनु या जरायुजा: ॥ 43 ॥

अ डजा: प ण: सपा न ा म या क छपा: ।

यािन चैवं कारा ण थलजा यौदकािन च ॥ 44 ॥

वेदजं दं शमशकं यूकाम कम कुणम ् ।

ऊ मण ोपजाय ते य चा य कंिचद शम ् ॥ 45 ॥

</page>
 <page num =6>

उ जा: थावरा: सव बीजका ड रो हण: ।

ओष य: फलपाका ता बहपु
ु पफलोपगा: ॥ 46 ॥

अपु पा: फलव तो ये ते वन पतय: मृ ता: ।

पु पण: फिलन ैव वृ ा तूभयत: मृ ता: ॥ 47 ॥

गु छगु मं तु व वधं तथैव तृ णजातय: ।

बीजका ड हा येव ताना व लय एव च ॥ 48 ॥

तमसा बहु पेण वे ता: कमहे तुना ।

अ त:सं ा भव येते सुखद:ु खसम वता: ॥ 49 ॥

एतद ता तु गतयो ा ा: समुदा ता: ।

घोरे ऽ म भूतसंसारे िन यं सततयाियिन ॥ 50 ॥

एवं सव स सृ वेदं मां चािच यपरा म: ।

आ म य तदधे भूय: कालं कालेन पीडयन ् ॥ 51 ॥

यदा स दे वो जागित तदे दं चे ते जगत ् ।

यदा व पित शा ता मा तदा सव िनमीलित ॥ 52 ॥

त म व पित सु थे तु कमा मान: शर रण: ।

वकम यो िनवत ते मन लािनमृ छित ॥ 63 ॥

युगप ु लीय ते यदा त म महा मिन ।

तदायं सवभूता मा सुखं व पित िनवृ त: ॥ 54 ॥

तमोऽयं तु समाि य िचरं ित ित से य: ।

न च वं कु ते कम तदो ामित मूितत: ॥ 55 ॥

यदाणुमा को भू वा बीजं था नु च र णु च ।

समा वशित संस ृ तदा मूित वमु चित ॥ 56 ॥

</page>
 <page num =7>

एवं स जा व ना यािमदं सव चराचरम ् ।

संजीवयित चाज ं मापयित चा यय: ॥ 57 ॥

इदं शा ं तु कृ वासौ मामेव वयमा दत: ।

विधव ाहयामास मर याद ं वहं मुनीन ् ॥ 58 ॥

एत ोऽयं भृ ग:ु शा ं ाविय य यशेषत: ।

एत द म ोऽिधजगे सवमेषोऽ खलं मुिन: ॥ 59 ॥

तत तथा स तेनो ो मह षमनुना भृ गु: ।

तान वी षी सवा ीता मा ू यतािमित ॥ 60 ॥

वायंभुव या य मनो: ष वं या मनवोऽपरे ।

सृ व त: जा: वा: वा महा मानो महौजस: ॥ 61 ॥

वारोिचष ो म तामसो रै वत तथा ।

चा ुष महातेजा वव व सुत एव च ॥ 62 ॥

वायंभुवा ा: स ैते मनवो भू रतेजस: ।

वे वेऽ तरे सविमदमु पा ापु राचरम ् ॥ 63 ॥

िनमेषा दश चा ौ च का ा ंश ु ता: कला ।

ंश कला मुहू त: यादहोरा ं तु तावत: ॥ 64 ॥

अहोरा े वभजते सूय मानुषदै वके ।

रा : व नाय भूतानां चे ायै कमणामह: ॥ 65 ॥

प ये रा यहनी मास: वभाग तु प यो: ।

कमचे ा वह: कृ ण: शु ल: व नाय शवर ॥ 66 ॥

दै वे रा यहनी वष वभाग तयो: पुन: ।

अह त ोदगयनं रा : या णायनम ् ॥ 67 ॥

</page>
 <page num =8>

ा य तु पाह य य माणं समासत: ।

एकैकशो युगानां तु मश त नबोधत ॥ 68 ॥

च वायाहु: सह ा ण वषाणां त कृ तं युगम ् ।

त य ताव छती सं या सं यांश तथा वध: ॥ 69 ॥

इतरे षु ससं येषु ससं यांशेषु च षु ।

एकापायेन वत ते सह ा ण शतािन च ॥ 70 ॥

यदे त प रसं यातमादावेव चतुयु गम ् ।

एत ादशसाह ं दे वानां युगमु यते ॥ 71 ॥

दै वकानां युगानां तु सह ं प रसं यया ।

ा मेकमह यं तावतीं रा मेव च ॥ 72 ॥

त ै युगसह ा तं ा ं पु यमह वद:ु ।

रा ं च तावतीमेव तेऽहोरा वदो जना: ॥ 73 ॥

त य सोऽहिनश या ते सु : ितबु यते ।

ितबु द सृ जित मन: सदसदा मकम ् ॥ 74 ॥

मन: सृ ं वकु ते चो मानं िससृ या ।

आकाशं जायते त मा य श दं गुणं वद:ु ॥ 75 ॥

आकाशा ु वकुवाणा सवग धवह: शुिच: ।

बलवा जायते वायु: स वै पशगुणो मत: ॥ 76 ॥

वायोर प वकुवाणा रोिच णु तमोनुदम ् ।

योित प ते भा व पगु
ू णमु यते ॥ 77 ॥

योितष वकुवाणादापो रसगुणा: मृ ता: ।

अ ो ग धगुणा भूिम र येषा सृ रा दत: ॥ 78 ॥

</page>
 <page num =9>

(पर परानु वेशा दारय त पर परम ् ।

गुणं पूव य पूव य धारय यु रो रम ् ॥ 8 ॥)

य ा ादशसाह मु दतं दै वकं युगम ् ।

तदे कस ितगुणं म व तरिमहो यते ॥ 79 ॥

म व तरा यसं यािन सग: संहार एव च ।

ड नवैत कु ते परमे ी पुन: पुन: ॥ 80 ॥

चतु पा सकलो धम: स यं चैव कृ ते युगे ।

नाधमणागम: क मनु या ित वतते ॥ 81 ॥

इतरे वागमा दम: पादश ववरो पत: ।

चौ रकानृ तमायािभधम ापैित पादश: ॥ 82 ॥

अरोगा: सविस दाथा तुव षशतायुष: ।

कृ ते ेता दषु ेषामायु सित पादश: ॥ 83 ॥

वेदो मायुम यानामािशष ैव कमणाम ् ।

फल यनुयुगं लोके भाव शर रणाम ् ॥ 84 ॥

अ ये कृ तयुगे धमा ेतायां ापरे ऽपरे ।

अ ये किलयुगे नृ णां युग ासानु पत: ॥ 85 ॥

तप: परं कृ तयुगे ेतायां ानमु यते ।

ापरे य मेवाहदानमे
ु कं कलौ युगे ॥ 86 ॥

( ा ं कृ तयुगं ो ं ेता तु यं युगम ् ।

वै यो ापरिम याहु: शू : किलयुग: मृ त: ॥ 9 )

सव या य तु सग य गु यथ स महा ुित: ।

मुखबाहू प जानां पृ थ कमा यक पयत ् ॥ 87 ॥

</page>
 <page num =10>

अ यापनम ययनं यजनं याजनं तथा ।

दानं ित हं चैव ा णानामक पयत ् ॥ 88 ॥

जानां र णं दानिम या ययनमेव च ।

वषये व स य य समासत: ॥ 89 ॥

पशूनां र णं दानिम या ययनमेव च ।

व ण पथं कुसीदं च वै य य कृ षमेव च ॥ 90 ॥

एकमेव तु शू य भु: कम समा दशत ् ।

एतेषामेव वणानां शु ू षामनसूयया ॥ 91 ॥

ऊ व नाभेम यतर: पु ष: प रक ितत: ।

त मा मे य मं व य मुखमु ं वयंभुवा ॥ 92 ॥

उ मा गो वा यै या ण ैव धारणात ् ।

सव यैवा य सग य धमतो ा ण: भु: ॥ 93 ॥

तं ह वयंभू: वादा या प त वा दतोऽसृ जत ् ।

ह यक यािभवा ाय सव या य च गु ये ॥ 94 ॥

य या येन सदा त ह यािन दवौकस: ।

क यािन चैव पतर: कं भूतमिधकं तत: ॥ 95 ॥

भूतानां ा णन: े ा: ा णनां बु दजी वन: ।

बु दम सु नरा: े ा नरे षु ा णा: मृ ता: ॥ 96 ॥

ा णेषु च व ांसो व सु कृ तबु दय: ।

कृ तबु दषु कतार: कतृ षु वे दन: ॥ 97 ॥

</page>
 <page num =11>

(तेषां न पूजनीयोऽ य षु लोकेषु व ते ।

तपो व ा वशेषेण पूजय त पर परम ् ॥

व य: परं भूतं न कंिच दह व ते ॥ 10 ॥)

उ प रे व व य मूितधम य शा ती ।

स ह धमाथमु प नो भूयाय क पते ॥ 98 ॥

ा णो जायमानो ह पृ िथ यामिधजायते ।

ई र: सवभूतानां धमकोश य गु ये ॥ 99 ॥

सव वं ा ण येदं य कंिच जगतीगतम ् ।

े येनािभजनेनेदं सव वै ा णोऽहित ॥ 100 ॥

वमेव ा णो भु के वं व ते वं ददाित च ।

आनृशं या ा ण य भु जते ह तरे जना: ॥ 101 ॥

त य कम ववेकाथ शेषाणामनुपूव श: ।

वायंभुवो मनुध मािनदं शा मक पयत ् ॥ 102 ॥

वदषा
ु ा णेनेदम येत यं य त: ।

िश ये य व यं स य गा येन केनिचत ् ॥ 103 ॥

इदं शा मधीयानो ा ण: शंिसत त: ।

मनोवा दे हजैिन यं कमदोषैन िल यते ॥ 104 ॥

पुनाित प ं वं यां स स परावरान ् ।

पृ िथवीम प चैवेमां कृ ामेकोऽ प सोऽहित ॥ 105 ॥

(यथा वेदा ययनं धमशा िमदं तथा ।

अ येत यं ा णेन िनयतं वगिम छता ॥ 11 ॥)

</page>
 <page num =12>

इदं व ययनं े िमदं बु द ववधनम ् ।

इदं यश यमायु यिमदं िन: े यसं परम ् ॥ 106 ॥

अ म धम ऽ खलेनो ो गुणदोषौ च कमणाम ् ।

चतुणाम प वणानामाचार ैव शा त: ॥ 107 ॥

आचार: परमो धम: ु यु : मात एव च ।

त माद म सदा यु ो िन यं यादा मवा ज: ॥ 108 ॥

आचारा युतो व ो न वेदफलम ुते ।

आचारे ण तु संयु : संपूण फलभा भवेत ् ॥ 109 ॥

एवमाचारतो वा धम य मुनयो गितम ् ।

सव य तपसो मूलमाचारं जगृ हु: परम ् ॥ 110 ॥

जगत समु प ं सं कार विधमेव च ।

तचय पचारं च नान य च परं विधम ् ॥ 111 ॥

दारािधगमनं चैव ववाहानां च ल णम ् ।

महाय वधानं च ा दक पं च शा तम ् ॥ 112 ॥

वृ ीनां ल णं चैव नातक य तािन च ।

भ याभ यं च शौचं च याणां शु दमेव च ॥ 113 ॥

ीधमयोगं ताप यं मो ं सं यासमेव च ।

रा धमम खलं कायाणां च विनणयम ् ॥ 114 ॥

सा वधानं च धम ीपुंसयोर प ।

वभागधम ूतं च क टकानां च शोधनम ् ॥ 115 ॥

वै यशू ोपचारं च संक णानां च संभवम ् ।

आप दम च वणानां ाय विधं तथा ॥ 116 ॥

</page>
 <page num =13>

संसारगमनं चैव वधं कमसंभवम ् ।

िन: े यसं कमणां च गुणदोषपर णम ् ॥ 117 ॥

दे शधमा जाितधमा कुलधमा शा तान ् ।

पाष डगणधमा शा ेऽ म नु वा मनु: ॥ 118 ॥

यथेदमु वा छा ं पुरा पृ ो मनुम या ।

तथेदं यूयम य म सकाशा नबोधत ॥ 119 ॥

॥ इित मानवे धमशा े भृ गु ो ायां सं हतायां थमोऽ याय: ॥ 1 ॥< /mUla>

</page>
 <page num =14>

तीयोऽ याय:

< mUla> व : से वत: स िन यम े षरािगिभ: ।

दयेना यनु ातो यो धम तं िनबोधत ॥ 1 ॥

कामा मता न श ता न चैवेहा यकामता ।

का यो ह वेदािधगम: कमयोग वै दक: ॥ 2 ॥

संक पमूल: कामो वै य ा: संक पसंभवा: ।

तािन यमधमा सव संक पजा: मृ ता: ॥ 3 ॥

अकाम य या कािच यते नेह क हिचत ् ।

य द कु ते कंिच काम य चे तम ् ॥ 4 ॥

तेषु स य वतमानो ग छ यमरलोकताम ् ।

यथा संक पतां ेह सवा कामा सम ुते ॥ 5 ॥

(अस ृ तु कामेषु कामोपहतचेतन: ।

नरकं समवा नोित त फलं न सम ुते ॥ 1 ॥

त मा ित मृ ित ो ं यथा व युपपा दतम ् ।

का यं कमह भवित े यसे न वपयय: ॥ 2 ॥)

वेदोऽ खलो धममूलं मृ ितशीले च त दाम् ।

आचार ैव साधूनामा मन तु रे व च ॥ 6 ॥

य: क क यिच दम मनुना प रक ितत: ।

स सव ऽिभ हतो वेदे सव ानमयो ह स: ॥ 7 ॥

सव तु समवे येदं िन खलं ानच ुषा ।

ु ित ामा यतो व ा वधम िन वशेत वै ॥ 8 ॥

</page>
 <page num =15>

ु ित मृ यु दतं धममनुित ह मानव: ।

इह क ितमवा नोित े य चानु मं सुखम ् ॥ 9 ॥

ु ित तु वेदो व ेयो धमशा ं तु वै मृ ित: ।

ते सवाथ वमीमां ये ता यां धम ह िनबभौ ॥ 10 ॥

योऽवम येत ते मूले हे तुशा ा या ज: ।

स साधुिभब ह काय ना तको वेदिन दक: ॥ 11 ॥

वेद: मृ ित: सदाचार: व य च यमा मन: ।

एत चतु वधं ाहु: सा ा दम य ल णम ् ॥ 12 ॥

अथकामे वस ानां धम ानं वधीयते ।

धम ज ासमानानां माणं परमं ु ित: ॥ 13 ॥

ु ित ै धं तु य या धमावुभौ मृ तौ ।

उभाव प ह तौ धम स यगु ौ मनी षिभ: ॥ 14 ॥

उ दतेऽनु दते चैव समया यु षते तथा ।

सवथा वतते य इतीयं वै दक ु ित: ॥ 15 ॥

( ु ितं प य त मुनय: मर त तु यथा मृ ित ।

त मा माणं मुनय: माणं िथतं भु व ॥ 3 ॥

धम यित मो : े ानां साहसं तथा ।

तद वी य यु जाना: सीद यपरधमजा: ॥ 4 ॥)

िनषेका द मशाना तो म ैय यो दतो विध: ।

त य शा ेऽिधकारोऽ म ेयो ना य य क यिचत ् ॥ 16 ॥

सर वती ष योदवन ोयद तरम ् ।

तं दे विनिमतं दे शं ावत च ते ॥ 17 ॥

</page>
 <page num =16>

त म दे शे य आचार: पारं पय मागत: ।

वणानां सा तरालानां स सदाचार उ यते ॥ 18 ॥

(व दा च वगीता च ाथा द कारणे ।

मृ ितन ु ितमूला या ा चैषा संभव ु ित: ॥ 5 ॥)

कु े ं च म या प चाला: शूरसेनका: ।

एष षदे शो वै ावतादन तर: ॥ 19 ॥

एत े श सूत य सकाशाद ज मन: ।

वं वं च र ं िश ेर पृ िथ यां सवमानवा: ॥ 20 ॥

हमव ययोम यं य ा वनशनाद प ।

यगेव यागा च म यदे श: क ितत: ॥ 21 ॥

आ समु ा ु वै पूवादासमु ा ु प मात ् ।

तयोरे वा तरं िगय रायावत वदबु

ु धा: ॥ 22 ॥

कृ णसार तु चरित मृ गो य वभावत: ।

स ेयो य यो दे शो ले छदे श वत: पर: ॥ 23 ॥

एता जातयो दे शा सं येर य त: ।

शू तु य म क म वा िनवसे ृ कश◌ाि◌त
् : ॥ 24 ॥

एषा धम य वो योिन: समासेन क ितता ।

संभव ा य सव य वणधमा नबोधत ॥ 25 ॥

वै दकै: कमिभ: पु यैिनषेका द ज मनाम ् ।

काय: शर रसं कार: पावन: े य चेह च ॥ 16 ॥

गाभह मैजातकमचौडमौ जीिनब धनै: ।

बै जकं गािभकं चैनो जानामपमृ यते ॥ 27 ॥

</page>
 <page num =17>

वा यायेन तैह मै ै व ेने यया सुत:ै ।

महाय ै य ै ा यं यते तनु: ॥ 28 ॥

ा नािभवधना पुस
ं ो जातकम वधीयते ।

म व ाशनं चा य हर यमधुस पषाम ् ॥ 29 ॥

नामधेयं दश यां तु ाद यां वाऽ य कारयेत ् ।

पु ये ितथौ मुहू त वा न े वा गुणा वते ॥ 30 ॥

म ग यं ा ण य या य य बला वतम ् ।

वै य य धनसंयु ं शू य तु जुगु सतम ् ॥ 31 ॥

शमव ा ण य या ा ो र ासम वतम ् ।

वै य य पु संयु ं शू य े यसंयुतम ् ॥ 32 ॥

ीणां सुखो म ू रं व प ाथ मनोहरम ् ।

म ग यं द घवणा तमाशीवादािभधानवत ् ॥ 33 ॥

चतुथ मािस कत यं िशशोिन मणं गृ हात ् ।

ष ेऽ न ाशनं मािस य े ं म गलं कुले । 34 ॥

चूडाकम जातीनां सवषामेव धमत: ।

थमेऽ दे तृ तीये वा कत यं ु ितचोदनात् ॥ 35 ॥

गभा मेऽ दे कुव त ा ण योपनायनम ् ।

गभादे कादशे रा ो गभा ु ादशे वश: ॥ 36 ॥

वचसकाम य काय व य प चमे ।

रा ो बलािथन: ष े वै य येहािथनोऽ मे ॥ 37 ॥

आषोडशा ा ण य सा व ी नाितवतते ।

आ ा वंशा ब धोराचतु वशते वश: ॥ 38 ॥

</page>
 <page num =18>

अत ऊ व योऽ येते यथाकालमसं कृ ता: ।

सा व ीपितता ा या भव याय वग हता: ॥ 39 ॥

नैतैरपूतै विधवदाप प ह क हिचत ् ।

ा ा यौनां संब धानाचरे ा ण: सह ॥ 40 ॥

का णरौरवबा तािन चमा ण चा रण: ।

वसीर नानुपू यण शाण ौमा वकािन च ॥ 41 ॥

मौ जी वृ समा णा काया व य मेखला ।

य य तु मौव या वै य य शणता तवी ॥ 42 ॥

मु जालाभे तु कत या: कुशा म तकब वजै: ।

वृ ता थनैकेन िभ: प चिभरे व वा ॥ 43 ॥

कापासमुपवीतं या यो ववृ तं वृ त् ।

शणसू मयं रा ो वै य या वकसौ कम ् ॥ 44 ॥

ा णो वै वपालाशौ यो वाटखा दरौ ।

पैलवौद ु बरौ वै यो द डानह त धमत: ॥ 45 ॥

केशा तको ा ण य द ड: काय: माणत: ।

ललाटसंिमतो रा : या ु नासा तको वश: ॥ 46 ॥

ऋजव ते तु सव युर णा: सौ यदशना: ।

अनु े गकरा नृ णां स वचोऽन नद ू षता: ॥ 47 ॥

ितगृ े सतं द डमुप था य च भा करम ् ।

द णं पर या नं चरे ै ं यथा विध ॥ 48 ॥

भव पूव चरे ै मुपनीतो जो म: ।

भव म यं तु राज यो वै य तु भवद ु रम ् ॥ 49 ॥

</page>
 <page num =19>

मातरं वा वसारं वा मातुवा भिगनीं िनजाम ् ।

िभ ेत िभ ां थमं या चैनं नावमानयेत ् ॥ 50 ॥

समा य तु त ै ं यावद नममायया ।

िनवे गुरवेऽ ीयादाच य ा ुख: शुिच: ॥ 51 ॥

आयु यं ा ुखो भु े यश यं द णामुख: ।

ि यं य ुखो भु े ऋतं भु े ुद ुख: ॥ 52 ॥

(सायं ात जातीनामशनं मृ ितनो दतम ् ।

ना तरा भोजनं कुयाद नहो समो विध: ॥ 6 ॥)

उप पृ य जो िन यम नम ा समा हत: ।

भु वा चोप पृ शे स यग : खािन च सं पृ शेत् ॥ 53 ॥

पूजयेदशनं िन यम ा चैतदकु सयन ् ।

वा ये सीदे च ितन दे च सवश: ॥ 54 ॥

पू जतं शनं िन यं बलमूज च य छित ।

अपू जतं तु त ु मुभयं नाशये ददम ् ॥ 55 ॥

नो छ ं क यिच ा ना ा चैव तथा तरा ।

नचैवा यशनं कुया न चो छ : विच जेत ् ॥ 56 ॥

अनारो यमनायु यम व य चाितभोजनम ् ।

अपु यं लोक व ं त मा प रवजयेत ् ॥ 57 ॥

ा ेण व तीथन िन यकालमुप पृ शेत ् ।

काय ैदिशका यां वा न प येण कदाचन ॥ 58 ॥

अ गु मूल य तले ा ं तीथ च ते ।

कायम गुिलमूलेऽ े दै वं प यं तयोरध: ॥ 59 ।

</page>
 <page num =20>

राचामेदप: पूव : मृ या तो मुखम ् ।

खािन चैव पृ शेद रा मानं िशर एव च ॥ 60 ॥

अनु णािभरफेनािभर तीथन धम वत ् ।

शैचे सु: सवदाचामेदेका ते ागुद ुख: ॥ 61 ॥

ािभ: पूयते व : क ठगािभ तु भूिमप: ।

वै योऽ : ािशतािभ तु, शू : पृ ािभर तत: ॥ 62 ॥

उ ते द णे पाणावुपवी यु यते ज: ।

स ये ाचीनआवीती, िनवीती क ठस जने ॥ 63 ॥

मेखलाम जनं द डमुपवीतं कम डलुम ् ।

अ सु ा य वन ािन गृ ता यािन म वत ् ॥ 64 ॥

केशा त: षोडशे वष ा ण य वधीयते ।

राज यब धो वा वंशे वै य य िधके तत: ॥ 65 ॥

अम का तु काययं ीणामावृ दशेषत: ।

सं काराथ शर र य यथाकालं यथा मम ् ॥ 66 ॥

वैवा हको विध: ीणां सं कारो वै दक: मृ त: ।

पितसेवा गुरौ वासो गृ हाथ ऽ नप र या ॥ 67 ॥

(अ नहो य शु ू षा सायमु ासमेव च ।

काय प या ित दनं इित कम च वै दकम ् ॥ 7 ॥)

एष ो ो जातीनामौपनायिनको विध: ।

उ प य जक: पु य: कमयोगं िनबोधत ॥ 68 ॥

उपनीय गु : िश यं िश ये छौचमा दत: ।

आचारम नकाय च सं योपासनमेव च ॥ 69 ॥

</page>
 <page num =21>

अ ये यमाण वाचा तो यथाशा मुद ुख: ।

ा जिलकृ तोऽ या यो लघुवासा जते य: ॥ 70 ॥

ार भेऽवसाने च पादौ ा ौ गुरो: सदा ।

संह य ह ताव येयं स ह ा जिल: मृ त: ॥ 71 ॥

य य तपा णना कायमुपसं हणं गुरो: ।

स येन स य: प यो द णेन च द ण: ॥ 72 ॥

अ ये यमाणं तु गु िन यकालमत त: ।

अधी व भो इित ूया रामोऽ वित चारमेत ् ॥ 73 ॥

ण: णवं कुयादादाव ते च सवदा ।

व यनो कृ तं पूव म ् पुर ता च वशीयित ॥ 74 ॥

ा कूला पयु पासीन: प व ै ैव पा वत: ।

ाणायामै िभ: पूत तत ओंकारमहित ॥ 75 ॥

अकारं चा युकारं च मकारं च जापित: ।

वेद या नरदह
ु भु
ू व: व रतीित च ॥ 76 ॥

य एव तु वेदे य: पादं पादमददहत

ू ु ्।

त द यृ चोऽ या: सा व या: परमे ी जापित: ॥ 77 ॥

एतद रमेतां च जप या ितपू वकाम ् ।

सं ययोवद व ो वेदपु येन यु यते ॥ 78 ॥

सह कृ व व य य व हरे त कं ज: ।

महतोऽ येनसो मासा वचेवा ह वमु यते ॥ 79 ॥

एतयचा वसंयु : काले च यया वया ।

य वटयोिनगहणां यित साधुषु ॥ 80 ॥

</page>
 <page num =22>

ओंकारपू वका त ो महा या तयोऽ यया: ।

पदा चैव सा व ी व ेयं णो मुखम ् ॥ 81 ॥

योऽधीतेऽह यह येतां ी ण वषा यत त: ।

स परम येित वायुभूत: वमूितमान ् ॥ 82 ॥

एका रं परं , ाणायामा: परं तप: ।

सा व या तु परं ना त मौना स यं विश यते ॥ 83 ॥

र त सवा वै द यो जुहोितयजित या: ।

अ रं द ु करं ेयं चैव जापित: ॥ 84 ॥

विधय ा जपय ो विश ो दशिभगु णै: ।

उपांशु: या छतगुण: साह ो मानस: मृ त: ॥ 85 ॥

ये पाकय ा वारो विधय सम वता: ।

सव ते जपय य कलां नाह त षोडशीम ् ॥ 86 ॥

ज येनैव तु संिस ये ा णो ना संशय: ।

कुयाद य न वा कुया मै ो ा ण उ यते ॥ 87 ॥

इ याणां वचरतां वषये वपहा रषु ।

संयमे य माित े ा य तेव वा जनाम ् ॥ 88 ॥

एकादशे या याहयािन
ु पूव मनी षण: ।

तािन स य व यािम यथावदनुपूव श: ॥ 89 ॥

ो ं व च ुषी ज ा नािसका चैव प चमी ।

पायूप थं ह तपादं वा चैव दशमी मृ ता ॥ 90 ॥

बु द या ण प चैषां ो ाद यनुपूव श: ।

कम या ण प चैषां पा वाद िन च ते ॥ 91 ॥

</page>
 <page num =23>

एकादशं मनो ेयं वगुणेनोभया मकम ् ।

य म जते जतावेतौ भवत: प चकौ गणौ ॥ 92 ॥

इ याणां स गेन दोषमृ छ यसंशयम ् ।

संिनय य तु ता येव तत: िस दं िनय छित ॥ 93 ॥

न जातु काम: कामानामुपभोगेन शा यित ।

ह वषा कृ णव मव भूय एवािभवधते ॥ 94 ॥

य ैता ा नुया सवा य ैता केवलां यजेत ् ।

ापणा सवकामानां प र यागो विश यते ॥ 95 ॥

न तथैतािन श य ते संिनय तुमसेवया ।

वषयेषु जु ािन यथा ानेन िन यश: ॥ 96 ॥

वेदा याग य ा िनयमा तपांिस च ।

न व द ु भाव य िस दं ग छ त क हिचत ् ॥ 97 ॥

ु वा पृ वा च वा च भु वा ा वा च यो नर: ।

न यित लायित वा स व ेयो जते य: ॥ 98 ॥

इ याणां तु सवषां य ेकं रती यम ् ।

तेना य रित ा ते: पा ा दवोदकम ् ॥ 99 ॥

वशे कृ वे य ामं संय य च मन तथा ।

सवा संसाधयेदथान व योगत तनुम ् ॥ 100 ॥

पूवा सं यां जपं त े सा व ीमाकदशनात ् ।

प मां तु समासीन: स यगृ वभावनात ् ॥ 101 ॥

पूवा सं यां जपं त नैशमेनो यपोहित ।

प मां तु समासीनो मलं ह त दवाकृ तम ् ॥ 102 ॥

</page>
 <page num =24>

न ित ित तु य: पूवा नोपा ते य प माम ् ।

स शू व ह काय: सव मा जकमण: ॥ 103 ॥

अपां समीपे िनयतो नै यकं विधमा थत: ।

सा व ीम यधीयीत ग वाऽर यं समा हत: ॥ 104 ॥

वेदोपकरणे चैव वा याये चैव नै यके ।

नानुरोधोऽ यन याये होमम ेषु चैव ह ॥ 105 ॥

नै यके ना यन यायो स ं ह त मृ तम ् ।

ाहितहतं
ु ु पु यमन यायवष कृ तम ् ॥ 106 ॥

य: वा यायमधीतेऽ दं विधना िनयत: शुिच: ।

त य िन यं र येष पयो दिध घृ तं मधु ॥ 107 ॥

अ नी धनं भै चयामध:श यां गुरो हतम ् ।

आ समावतना कुया कृ तोपनयनो ज: ॥ 108 ॥

आचायपु : शु ू षु ञानदो धािमक: शुिच: ।

आ : श ोऽथद: साधु: वोऽ या या दश धमत: ॥ 109 ॥

नापृ : क यिच ूया न चा यायेन पृ छत: ।

जान न प ह मेधावी जडव लोक आचरे त ् ॥ 110 ॥

अधमण च य: ाह य ाधमण पृ छित ।

तयोर यतर: ैित व े षं वािधग छित ॥ 111 ॥

धमाथ य न यातां शु ू षा वाऽ प त धा ।

त व ा न व या शुभं बीजिमवोषरे ॥ 112 ॥

व यैव समं कामं मत यं वा दना ।

आप प ह घोरायां न वेनािम रणे वपेत ् ॥ 113 ॥

</page>
 <page num =25>

व ा ा णमे याह शेविध तेऽ म र माम ् ।

असूयकाय मां मादा तथा यां वीयव मा ॥ 114 ॥

यमेव तु शुिचं व ा नयत चा रणम ् ।

त मै मां ू ह व ाय िनिधपाया मा दने ॥ 115 ॥

य वननु ातमधीयानादवा नुयात ् ।

स तेयसंयु ो नरकं ितप ते ॥ 116 ॥

लौ ककं वै दकं वा प तथाऽ या मकमेव च ।

आदद त यतो ानं तं पूव मिभवादयेत ् ॥ 117 ॥

(ज म भृ ित य कंिच चेतसा धममाचरे त ् ।

त सव वफलं ेयमेकह तािभवादनात ् ॥ 8 ॥)

सा व ीमा सारोऽ प वरं व : सुय त: ।

नाय त वेदोऽ प सवाशी सव व यी ॥ 118 ॥

श यासनेऽ याच रते े यसा न समा वशेत ् ।

श यासन थ ैवैनं यु थायािभवादयेत ् ॥ 119 ॥

ऊ व ाणा ु ाम त यून: थ वर आयित ।

यु थानािभवादा यां पुन ता ितप ते ॥ 120 ॥

अिभवादनशील य िन यं वृ दोपसे वन: ।

च वा र त य वध ते आयु व ा यशो बलम ् ॥ 121 ॥

अिभवादा परं व ो यायांसमिभवादयन ् ।

असौनामाहम मीित वं नाम प रक तयेत ् ॥ 122 ॥

नामधेय य ये केिचदिभवादं न जानते ।

ता ा ोऽहिमित ूया य: सवा तथैव च ॥ 123 ॥

</page>
 <page num =26>

भो:श दं क तयेद ते व य ना नोऽिभवादने ।

ना नां व पभावो ह भोभाव ऋ षिभ: मृ त: ॥ 124 ॥

आयु मा भव सौ येित वा यो व ोऽिभवादने ।

अकार ा य ना नोऽ ते वा य: पूवा र: लुत: ॥ 125 ॥

यो न वे यिभवाद य व : यिभवादनम ् ।

नािभवा : स वदषा
ु यथा शू तथैव स: ॥ 126 ॥

ा णं कुशलं पृ छे ब धुमनामयम ् ।

वै यं ेमं समाग य शू मारो यमेव च ॥ 127 ॥

अवा यो द तो ना ना यवीयान प यो भवेत ् ।

भोभव पूव कं वेनमिभभाषेत धम वत ् ॥ 128 ॥

परप ी तु या ी यादसंब धा च योिनत: ।

तां ूया वती येवं सुभगे भिगनीित च ॥ 129 ॥

मातुलां पतृ यां शुरानृ वजो गु न् ।

असावहिमित ूया यु थाय यवीयस: ॥ 130 ॥

मातृ वसा मातुलानी ू रथ पतृ वसा ।

संपू या गु प ीव समा ता गु भायया ॥ 131 ॥

ातुभाय पसं ा ा सवणाऽह यह य प ।

व ो य तूपसं ा ा ाितसंब धयो षत: ॥ 132 ॥

पतुभ िग यां मातु याय यां च वसय प ।

मातृ व ृ माित े माता ता यो गर यसी ॥ 133 ॥

दशा दा यं पौरस यं प चा दा यं कलाभृ ताम ् ।

य दपूव ो याणां व पेना प वयोिनषु ॥ 134 ॥

</page>
 <page num =27>

ा णं दशवष तु शतवष तु भूिमपम ् ।

पतापु ौ वजानीया ा ण तु तयो: पता ॥ 135 ॥

व ं ब धुव य: कम व ा भवित प चमी ।

एतािन मा य थानािन गर यो य द ु रम ् ॥ 136 ॥

प चानां षु वणषु भूयांिस गुणव त च ।

य यु: सोऽ मानाह: शू ोऽ प दशमीं गत: ॥ 137 ॥

च णो दशमी थ य रोिगणो भा रण: या: ।

नातक य च रा प था दे यो वर य च ॥ 138 ॥

तेषां तु समवेतानां मा यौ नातकपािथवौ ।

राज नातकयो ैव नातको नृ पमानभाक् ॥ 139 ॥

उपनीय तु य: िश यं वेदम यापये ज: ।

सक पं सरह यं च तमाचाय च ते ॥ 140 ॥

एकदे शं तु वेद य वेदा गा या प वा पुन: ।

योऽ यापयित वृ यथमुपा याय: स उ यते ॥ 141 ॥

िनषेकाद िन कमा ण य: करोित यथा विध ।

संभावयित चा नेन स व ो गु यते ॥ 142 ॥

अ याधेयं पाकय ान न ोमा दका मखान ् ।

य: करोित वृ तो य य स त य विगहो यते ॥ 143 ॥

य आवृ णो य वतथं णा वणावुभौ ।

स माता स पता ेय तं न ु े कदाचन ॥ 144 ॥

उपा याया दशाचाय आचायाणां शतं पता ।

सह ं तु पतृ माता गौरवेणाित र यते ॥ 145 ॥

</page>
 <page num =28>

उ पादक दा ोगर या द: पता ।

ज म ह व य े य चेह च शा तम ् ॥ 146 ॥

कामा माता पता चैनं यद ु पादयतो िमथ: ।

संभूितं त य तां व ा ोनाविभजायते ॥ 147 ॥

आचाय व य यां जाितं विधव े दपारग: ।

उ पादयित सा व या सा स या साऽजरामरा ॥ 148 ॥

अ पं वा बहु वा य य ुत योपकरोित य: ।

तमपीह गु ं व ा तोप यया तया ॥ 149 ॥

ा य ज मन: कता वधम य च शािसता ।

बालोऽ प व ो वृ द य पता भवित धमत: ॥ 150 ॥

अ यापयामास पतृ शशुरा गरस: क व: ।

पु का इित होवाच ानेन प रगृ तान ् ॥ 151 ॥

ते तमथमपृ छ त दे वानागतम यव: ।

दे वा ैता समे योचर या यं व: िशशु वान ् ॥ 152 ॥

अ ो भवित वै बाल: पता भवित म द: ।

अ ं ह बालिम याहु: पते येव तु म दम ् ॥ 153 ॥

न हायनैन पिलतैन व ेन न ब धुिभ: ।

ऋषय रे धम योऽनूचान: स नो महान ् ॥ 154 ॥

व ाणां ानतो यै यं याणां तु वीयत: ।

वै यानां धा यधनत: शू ाणामेव ज मत: ॥ 155 ॥

न तेन वृ दो भवित येना य पिलतं िशर: ।

यो वै युवाऽ यधीयान तं दे वा: थ वरं वद:ु ॥ 156 ॥

</page>
 <page num =29>

यथा का मयो ह ती यथा चममयो मृ ग: ।

य व ोऽनधीयान य ते नाम व ित ॥ 157 ॥

यथा ष ढोऽफल: ीषु यथा गौग व चाफला ।

यथा चा ेऽफलं दानं तथा व ोऽनृ चोऽफल: ॥ 158 ॥

अ हं सयैव भूतानां काय े योनुशासनम ् ।

बा चैव मधुरा णा यो या धमिम छता ॥ 159 ॥

य य वा नसी शु दे स य गु े च सवदा ।

स वै सवमवा नोित वेदा तोपगतं फलम ् ॥ 160 ॥

ना ं तुद: यादात ऽ प न पर ोहकमधी: ।

यया यो जते वाचा नालो यां तामुद रयेत ् ॥ 161 ॥

संमाना ा णो िन यमु जेत वषा दव ।

अमृ त येव चाका खेदवमान य सवदा ॥ 162 ।

सुखं वमत: शेते सुखं च ितबु यते ।

सुखं चरित लोकेऽ म नवम ता वन यित ॥ 163 ॥

अनेन मयोगेन सं कृ ता मा ज: शनै: ।

गुरौ वस संिचनुया ािधगिमकं तप: ॥ 164 ॥

तपो वशेषै व वधै तै विधचो दतै: ।

वेद: कृ नोऽिधग त य: सरह यो ज मना ॥ 165 ॥

वेदमेव सदा य ये प त या जो म: ।

वेदा यासो ह व य तप: परिमहो यते ॥ 166 ॥

आ है व स नखा े य: परमं त यते तप: ।

य: यप जोऽधीते वा यायं श तोऽ वहम ् ॥ 167 ॥

</page>
 <page num =30>

योऽनधी य जो वेदम य कु ते मम ् ।

स जीव नेव शू वमाशु ग छित सा वय: ॥ 168 ॥

मातुर ेऽिधजननं तीयं मौ जब धने ।

तृतीयं य द ायां ज य ु ितचोदनात ् ॥ 169 ॥

त य ज मा य मौ जीब धनिच तम ् ।

त ा य माता सा व ी पता वाचाय उ यते ॥ 170 ॥

वेद दानादाचाय पतरं प रच ते ।

न म यु यते कम कंिचदामौ जब धनात ् ॥ 171 ॥

नािभ याहारये वधािननयना ते ।

शू े ण ह सम ताव ाव े दे न जायते ॥ 172 ॥

कृ तोपनयन या य तादे शनिम यते ।

णो हणं चैव मेण विधपूव कम ् ॥ 173 ॥

य य व हतं चम य सू ं या च मेखला ।

यो द डो य च वसनं त द य ते व प ॥ 174 ॥

सेवेतेमां तु िनयमा चार गुरौ वसन ् ।

स नय ये य ामं तपोवृ दयथमा मन: ॥ 175 ॥

िन यं ना वा शुिच: कुया े व ष पतृ तपणम् ।

दे वताऽ यचनं चैव सिमदाधानमेव च ॥ 176 ॥

वजये मधु मांसं च ग धं मा यं रसा य: ।

शु ािन यािन सवा ण ा णनां चैव हं सनम ् ॥ 177 ॥

अ य गम जनं चा णो पान छ धारणम ् ।

कामं ोधं च लोभं च नतनं गीतवादनम ् ॥ 178 ॥

</page>
 <page num =31>

ूतं च जनवादं च प रवादं तथानृ तम ् ।

ीणां च े णाल भमुपघातं पर य च ॥ 179 ॥

एक: शयीत सव न रे त: क दये विचत ् ।

कामा द क दय ेतो हन त तमा मन: ॥ 180 ॥

व ने िस वा चार ज: शु मकामत: ।

ना वाऽकमचिय वा : पुनमािम यृ चं जपेत ् ॥ 181 ॥

उदकु भं सुमनसो गोशकृ मृ काकुशान ् ।

आहरे ावदथािन भै ं चाहरह रे त ् ॥ 182 ॥

वेदय ैरह नानां श तानां वकमसु ।

चायाहरे ै ं गृ हे य: यतोऽ वहम ् ॥ 183 ॥

गुरो: कुले न िभ ेत न ाितकुलब धुषु ।

अलाभे व यगेहानां पूव पूव ववजयेत ् ॥ 184 ॥

सव वा प चरे ामं पूव ानामसंभवे ।

िनय य यतो वाचमिभश तां तु वजयेत ् ॥ 185 ॥

दरादा
ू य सिमध: संिनद या हायिस ।

सायं ात जुहु या ािभर नमत त: ॥ 186 ॥

अकृ वा भै चरणमसिम य च पावकम ् ।

अनातुर: स रा मवक ण तं चरे त ् ॥ 187 ॥

भै ेण वतये न यं नैका नाद भवे ती ।

भै ेण ितनो वृ पवाससमा मृ ता ॥ 188 ॥

(न भै यं परपाक: या न च भै यं ित ह: ।

सोमपानसमं भै यं त मा ै ेण वतयेत ् ॥ 9 ॥

</page>
 <page num =32>

भै यागमशु द य ो त य हत
ु य च ।

यां त य सते ासां ते त य तुिभ: समा: ॥ 10 ॥)

तव े वदै व ये प ये कम यथ षवत ् ।

कामम यिथतोऽ ीया तम य न लु यते ॥ 189 ॥

ा ण यैव कमतदप
ु द ं मनी षिभ: ।

राज यवै ययो वेवं नैत कम वधीयते ॥ 190 ॥

चो दतो गु णा िन यम चो दत एव वा ।

कुयाद ययने य माचाय य हतेषु च ॥ 191 ॥

शर रं चैव वाचं च बु द यमनांिस च ।

िनय य ा जिल त े माणो गुरोमु खम ् ॥ 192 ॥

िन यमु तपा ण: या सा वाचार: सुसंयत: ।

आ यतािमित चो : स नासीतािभमुखं गुरो: ॥ 193 ॥

ह ना नव वेष: या सवदा गु स नधौ ।

उ े थमं चा य चरमं चैव सं वशेत ् ॥ 194 ॥

ित वणसंभाषे शयानो न समाचरे त ् ।

नासीनो न च भु जानो न ित न परा ुख: ॥ 195 ॥

आसीन य थत: कुयादिभग छं तु ित त: ।

यु य वा जत: प ा दावं तु धावत: ॥ 196 ॥

परा ुख यािभमुखो दरू थ यै य चा तकम ् ।

ण य तु शयान य िनदे शे चैव ित त: ॥ 197 ॥

नीचं श यासनं चा य सवदा गु स नधौ ।

गुरो तु च ु वषये न यथे ासनो भवेत ् ॥ 198 ॥

</page>
 <page num =33>

नोदाहरे द य नाम परो म प केवलम ् ।

न चैवा यानुकुव त गितभा षतचे तम ् ॥ 199 ॥

(परो ं स कृ पापूव य ं न कथंचन ।

द ु ानुचार च गुरो रह वाऽमु चै यध: ॥ 11 ॥)

गुरोय पर वादो िन दा वा प वतते ।

कण त पधात यौ ग त यं वा ततोऽ यत: ॥ 200 ॥

पर वादा खरो भवित ा वै भवित िन दक: ।

प रभो ा कृ िमभवित क टो भवित म सर ॥ 201 ॥

दरू थो नाचयेदेनं न ु दो ना तके या: ।

यानासन थ ैवैनमव ािभवादयेत ् ॥ 202 ॥

ितवातेऽनुवाते च नासीत गु णा सह ।

असं वे चैव गुरोन कंिचद प क तयेत ् ॥ 203 ॥

गोऽ ो यान ासाद तरे षु कटे षु च ।

आसीत गु णा साध िशलाफलकनौषु च ॥ 104 ॥

गुरोगुरौ स न हते गु व ृ माचरे त ् ।

न चािनसृ ो गु णा वा गु निभवादयेत ् ॥ 205 ॥

व ागु वेतदे व िन या वृ : वयोिनषु ।

ितषेध सु चाधमा हतं चोप दश व प ॥ 206 ॥

े य:सु गु व ृ ं िन यमेव समाचरे त ् ।

गु पु ेषु चायषु गुरो ैव वब धुषु ॥ 207 ॥

बाल: समानज मा वा िश यो वा य कम ण ।

अ यापय गु सुतो गु व मानमहित ॥ 208 ॥

</page>
 <page num =34>

उ सादनं च गा ाणां नापनो छ भोजने ।

न कुया ु पु य पादयो ावनेजनम ् ॥ 209 ॥

गृ व ितपू या: यु: सवणा गु यो षत: ।

असवणा तु संपू या: यु थानािभवादनै: ॥ 210 ॥

अ य जनं नापनं च गा ो सादनमेव च ।

गु प या न काया ण केशानां च साधनम ् ॥ 211 ॥

गु प ी तु युवितनािभवा ेह पादयो: ।

पूण वंशितवषण गुणदोषौ वजानता ॥ 212 ॥

वभाव एष नार णां नराणािमह दषणम

ू ्।

अतोऽथा न मा त मदासु वप त: ॥ 213 ॥

अ व ांसमलं लोके व ांसम प वा पुन: ।

मदा ु पथं नेतुं काम ोधवशानुगम ् ॥ 214 ॥

मा ा व ा द ु ह ा वा न व व ासनो भवेत ् ।

बलवािन य ामो व ांसम प कषित ॥ 215 ॥

कामं तु गु प ीनां युवतीनां युवा भु व ।

विधव दनं कुयादसावहिमित ुवन ् ॥ 216 ॥

व ो य पाद हणम वहं चािभवादनम ् ।

गु दारे षु कुव त सतां धममनु मरन ् ॥ 217 ॥

यथा खन खिन ेण नरो वायिधग छित ।

तथा गु गतां व ां शु ू षुरिधग छित ॥ 218 ॥

मु डो वा ज टलो वा यादथवा या छखाजट: ।

नैनं ामेऽिभिन लोचे सूय ना यु दया विचत ् ॥ 219 ॥

</page>
 <page num =35>

तं चेद यु दया सूय: शयानं कामचारत: ।

िन लोचे ाऽ य व ाना जप नुपवसे नम ् ॥ 220 ॥

सूयण िभिनमु : शयानोऽ यु दत य: ।

ाय मकुवाणो यु : या महतैनसा ॥ 221 ॥

आच य यतो िन यमुभे सं ये समा हत: ।

शुचौ दे शे जप ज यमुपासीत यथा विध ॥ 222 ॥

यद ी य वरज: े य: कंिच समाचरे त ् ।

त सवमाचरे ु ो य वाऽ य रमे मन: ॥ 223 ॥

धमाथावु यते े य: कामाथ धम एव च ।

अथ एवेह वा ेय वग इित तु थित: ॥ 224 ॥

आचाय पता चैव माता ाता च पूव ज: ।

नातना यवम त या ा णेन वशेषत: ॥ 225 ॥

आचाय णो मूित: पता मूित: जापते: ।

माता पृ िथ या मूित तु ाता वो मूितरा मन: ॥ 226 ॥

यं माता पतरौ लेशं सहे ते संभवे नृ णाम ् ।

न त य िन कृ ित: श या कतु वषशतैर प ॥ 227 ॥

तयोिन यं यं कुयादाचाय य च सवदा ।

ते वेव षु तु ेषु तप: सव समा यते ॥ 228 ॥

तेषां याणां शु ू षा परमं तप उ यते ।

न तैर यननु ातो धमम यं समाचरे त ् ॥ 229 ॥

त एव ह यो लोका त एव य आ मा: ।

त एव ह यो वेदा त एवो ा योऽ नय: ॥ 230 ॥

</page>
 <page num =36>

पता वै गाहप योऽ नमाता नद ण: मृ त: ।

गु राहवनीय तु साऽ न ेता गर यसी ॥ 231 ॥

व मा नेतेषु ीं लोका वजये हृ ।

द यमान: ववपुषा दे वव व मोदते ॥ 232 ॥

इमं लोकं मातृ भ या पतृ भ या तु म यमम् ।

गु शु ू षया वेवं लोकं सम ुते ॥ 233 ॥

सव त या ता धमा य यैते य आ ता: ।

अना ता तु य यैते सवा त याफला: या: ॥ 234 ॥

याव य ते जीवेयु ताव ना यं समाचरे त ् ।

ते वेव िन यं शु ू षां कुया य हते रत: ॥ 235 ॥

तेषामनुपरोधेन पार यं य दाचरे त ् ।

त नवेदये े यो मनोवचनकमिभ: ॥ 236 ॥

वेते वितकृ यं ह पु ष य समा यते ।

एष धम: पर: सा ादपधम

ु ऽ य उ यते ॥ 237 ॥

धान: शुभां व ामादद तावराद प ।

अ याद प परं धम ीर ं दु कुलाद प ॥ 238 ॥

वषाद यमृ तं ा ं बालाद प सुभा षतम ् ।

अिम ाद प स ृ ममे याद प का चनम ् ॥ 239 ॥

यो र ा यथो व ा धम: शौचं सुभा षतम ् ।

व वधािन च िश पािन समादे यािन सवत: ॥ 240 ॥

</page>
 <page num =37>

अ ा णाद ययनमाप काले वधीयते ।

अनु या च शु ू षा यावद ययनं गुरो: ॥ 241 ॥

ना ा णे गुरौ िश यो वासमा य तकं वसेत ् ।

ा णे चाननूचाने का गितमनु माम ् ॥ 242 ॥

यद वा य तकं वासं रोचयेत गुरो: कुले ।

यु : प रचरे देनमाशर र वमो णात ् ॥ 243 ॥

आ समा े: शर र य य तु शु ू षते गु म ् ।

स ग छ य जसा व ो ण: स शा तम ् ॥ 244 ॥

न पूव गुरवे कंिचदपक

ु ु व त धमा वत ् ।

ना यं तु गु णाऽऽ : श या गुव थमाहरे त ् ॥ 245 ॥

े ं हर यं गाम ं छ ोपानहमासनम ् ।

धा यं शाकं च वासांिस गुरवे ीितमावहे त ् ॥ 246 ॥

आचाय तु खलु ेते गु पु े गुणा वते ।

गु दारे स प डे वा गु व ृ माचरे त ् ॥ 247 ॥

एते व व मानेषु नानासन वहारवान ् ।

यु जानोऽ नशु ू षां साधये े हमा मन: ॥ 248 ॥

एवं चरित यो व ो चयम व लुत: ।

स ग छ यु म थानं न चेहाजायते पुन: ॥ 249 ॥

॥ इित मानवे धमशा े भृ गु ो ायां सं हतायां तीयोऽ याय: ॥ 2 ॥< /mUla>

</page>
 <page num =38>

तृतीयोऽ याय:

< mUla>ष ंशदा दकं चय गुरौ ैवे दकं तम ् ।

तदिधकं पा दकं वा हणा तकमेव वा ॥ 1 ॥

वेदानधी य वेदौ वा वेदं वाऽ प यथा मम ् ।

अ व लुत चय गृ ह था ममावसेत ् ॥ 2 ॥

तं तीतं वधमण दायहरं पतु: ।

वणं त प आसीनमहये थमं गवा ॥ 3 ॥

गु णानुमत: ना वा समावृ ो यथा विध ।

उ हे त जो भाया सवणा ल णा वताम ् ॥ 4 ॥

अस प डा च या मातुरसगो ा च या पतु: ।

सा श ता जातीनां दारकम ण मैथुने ॥ 5 ॥

महा य प समृ दािन गोजा वधनधा यत: ।

ीसंब धे दशैतािन कुलािन प रवजयेत ् ॥ 6 ॥

हन यं िन पु षं िन छ दो रोमशाशसम ् ।

यामया यप मा र कु कुलािन च ॥ 7 ॥

नो हे क पलां क यां नािधका गीं न रोिगणीम ् ।

नालोिमकां नाितलोमां न वाचाटां न प गलाम ् ॥ 8 ॥

न वृ नद ना नीं ना यपवतनािमकाम् ।

न प य ह े यंना नीं न च भीषणनािमकाम ् ॥ 9 ॥

(नाित थूलां नाितकृ शां न द घा नाितवामनाम ् ।

वयोऽिधकां ना गह नां न सेवे कलह याम ् ॥ 1 ॥)

अ य गा गीं सौ यना नीं हं सवारणगािमनीम ् ।

</page>
 <page num =39>

तनुलोमकेशदशनां मृ गीमु हे यम ् ॥ 10 ॥

य या तु न भवे ाता न व ायेत वा पता ।

नोपय छे त तां ा : पु काधमश कया ॥ 11 ॥

सवणा े जातीनां श ता दारकम ण ।

कामत तु वृ ानािममा: यु: मशो वरा: ॥ 12 ॥

शू ै व भाया शू य सा च वा च वश: मृ ते ।

ते च वा चैव रा ता वा चा ज मन: ॥ 13॥

न ा ण ययोराप प ह ित तो: ।

क मं द प वृ ा ते शू ा भाय प द यते ॥ 14 ॥

ह नजाित यं मोहाद ु ह तो जातय: ।

कुला येव नय याशु सस तानािन शू ताम ् ॥ 15 ॥

शू ावेद पत य े त यतनय य च ।

शौनक य सुतो प या तदप यतया भृ गो: ॥ 16 ॥

शू ां शयनमारो य ा णो या यधोगितम ् ।

जनिय वा सुतं त यां ा यादे व ह यते ॥ 17 ॥

दै व प याितथेयािन त धानािन य य तु ।

ना त पतृ देवा त न च वग स ग छित ॥ 18 ॥

वृ षलीफेनपीत य िन: ासोपहत य च ।

त यां चैव सूत य िन कृ ितन वधीयते ॥ 19 ॥

चतुणाम प वणानां े य चेह हता हतान ् ।

अ ा वमा समासेन ी ववाहा नबोधत ॥ 20 ॥

ा ो दै व तथैवाष: ाजाप य तथासुर: ।

</page>
 <page num =40>

गा धव रा स ैव पैशाच ा मोऽधम: ॥ 21 ॥

यो य य धम वण य गुणदोषौ च य य यौ ।

त : सव व यािम सवे च गुणागुणान ् ॥ 22 ॥

षडानुपू या व य य चतुरोऽवरान ् ।

व शू यो तु तानेव व ा द यानरा सान ् ॥ 23 ॥

चतुरो ा ण या ा श ता कवयो वद:ु ।

रा सं य यैकमासुरं वै यशू यो: ॥ 24 ॥

प चानां तु यो ध या ावध यौ मृ ता वह ।

पैशाच ासुर ैव न कत यौ कदाचन ॥ 25 ॥

पृ थ पृ थ वा िम ौ वा ववाहौ पूव चो दतौ ।

गा धव रा स ैव ध यौ य तौ मृ तौ ॥ 26 ॥

आ छा चाचिय वा च ु ितशीलवते वयम ् ।

आहय
ू दानं क याया ा ो धम: क ितत: ॥ 27 ॥

य े तु वतते स यगु वजे कम कुवते ।

अलंकृ य सुतादानं दै वं धम च ते ॥ 28 ॥

एकं गोिमथुनं े वा वरादादाय धमत: ।

क या दानं विधवदाष धम: स उ यते ॥ 29 ॥

सहोभौ चरतां धमिमित वाचानुभा य च ।

क या दानम य य ाजाप यो विध: मृत: ॥ 30 ॥

ाित यो वणं द वा क यायै चैव श त: ।

क या दानं वा छ ादासुरो धम उ यते ॥ 31 ॥

</page>
 <page num =41>

इ छयाऽ यो यसंयोग: क याया वर य च ।

गा धव: स तु व ेयो मैथु य: कामसंभव: ॥ 32 ॥

ह वा िछ वा च िभ वा च ोश तीं दतीं गृ हात ् ।

स क याहरणं रा सो विध यते ॥ 33 ॥

सु ां म ां म ां वा रहो य ोपग छित ।

स पा प ो ववाहानां पैशाच ा मोऽधम: ॥ 34 ॥

अ रे व जा याणां क यादानं विश यते ।

इतरे षां तु वणानािमतरे तरका यया ॥ 35 ॥

यो य यैषां ववाहानां मनुनार ् क तो गुण: ।

सव शृ णुत तं व ा: सव क तयतो मम ॥ 36 ॥

दश पूवा परा वं याना मानं चैक वंशकम ् ।

ा पु : सुकृतकृ मोचयेदेनस: पतृ न ् ॥ 37 ॥

दै वोढाज: सुत ैव स स परावरान ् ।

आष ढाज: सुत ीं ी ष ष कांयोढज: सुत: ॥ 38 ॥

ा ा दषु ववाहे षु चतु वेवानुपूव श: ।

वच वन: पु ा जाय ते िश संमता: ॥ 39 ॥

पस वगुणोपेता धनव तो यश वन: ।

पया भोगा धिम ा जीव त च शतं समा: ॥ 40 ॥

इतरे षु तु िश ेषु नृ शंसानृ तवा दन: ।

जाय ते द ु ववाहे षु धम ष: सुता: ॥ 41 ॥

अिन दतै: ी ववाहै रिन ा भवित जा ।

िन दतैिन दता नृ णां त मा न ा ववजयेत् ॥ 42 ॥

</page>
 <page num =42>

पा ण हणसं कार: सवणासूपा द यते ।

असवणा वयं ेयो विध ाहकम ण ॥ 43 ॥

शर: यया ा : तोदो वै यक यया ।

वसन य दशा ा ा शू यो कृ वेदने ॥ 44 ॥

ऋतुकालािभगामी या वदारिनरत: सदा ।

पववज जे चैनां त तो रितका यया ॥ 45 ॥

ऋतु: वाभा वक: ीणां रा य: षोडश मृ ता: ।

चतुिभ रतरै: साधमहोिभ: स ग हतै: ॥ 46 ॥

तासामा ा त तु िन दतैकादशी च या ।

योदशी च शेषा तु श ता दश रा य: ॥ 47 ॥

यु मासु पु ा जाय ते योऽयु मासु रा षु ।

त मा ु मासु पु ाथ सं वशेदातवे यम ् ॥ 48 ॥

पुमा पुंसोऽिधके शु े ी भव यिधके या: ।

समेऽपुमा पुं यौ वा ीणेऽ पे च वपयय: ॥ 49 ॥

िन ा व ासु चा यासु यो रा षु वजयन ् ।

चायव भवित य त ा मे वसन ् ॥ 50 ॥

न क याया: पता व ा गृ या छु कम व प ।

गृ ं छु कं ह लोभेन या नरोऽप य व यी ॥ 51 ॥

ीधनािन तु ये मोहादपजीव
ु त बा धवा: ।

नार यानािन व ं वा ते पापा या यधोगितम ् ॥ 52 ॥

आष गोिमथुनं शु कं केिचदाहमृ
ु षैव तत ् ।

अ पोऽ येवं महा वा प व य तावदे व स: ॥ 53 ॥

</page>
 <page num =43>

यासां नाददते शु कं ातयो न स व य: ।

अहणं त कुमार णामानृ शं यं च केवलम ् ॥ 54 ॥

पतृ िभ ातृ िभ ैता: पितिभदवरै तथा ।

पू या भूषियत या बहक
ु याणमी सुिभ: ॥ 55 ॥

य नाय तु पू य ते रम ते त दे वता: ।

य ैता तु न पू य ते सवा त ाफला: या: ॥ 56 ॥

शोच त जामयो य वन य याशु त कुलम ् ।

न शोच त तु य ैता वधते त द सवदा ॥ 57 ॥

जामयो यािन गेहािन शप य ितपू जता: ।

तािन कृ याहतानीव वन य त सम तत: ॥ 58 ॥

त मादे ता: सदा पू या भूषणा छादनाशनै: ।

भूितकामैन रै िन यं स कारे षू सवेषु च ॥ 59 ॥

संतु ो भायया भता भ रा भाया तथैव च ।

य म नेव कुले िन यं क याणं त वै ुवम ् ॥ 60 ॥

यद ह ी न रोचेत पुमांसं न मोदयेत ् ।

अ मोदा पुन: पुंस: जनं न वतते ॥ 61 ॥

(यदा भता च भाया च पर परवशानुगौ ।

तदा धमाथकामानां याणाम प संगतम ् ॥ 2 ॥)

यां तु रोचमानायां सव त ोचते कुलम ् ।

त यां वरोचमानायां सवमेव न रोचते ॥ 62 ॥

कु ववाहै : यालोपैवदान ययनेन च ।

कुला यकुलतां या त ा णाित मेण च ॥ 63 ॥

</page>
 <page num =44>

िश पेन यवहारे ण शू ाप यै केवलै: ।

गोिभर ै यानै कृ या राजोपसेवया ॥ 64 ॥

अया ययाजनै ैव ना त येन च कमणाम ् ।

कुला याशु वन य त यािन ह नािन म त: ॥ 65 ॥

म त तु समृ दािन कुला य पधना य प ।

कुलसं यां च ग छ त कष त च मह श: ॥ 66 ॥

वैवा हकेऽ नौ कुव त गृ ं कम यथा विध ।

प चय वधानं च प ं चा वा हक ं गृ ह ॥ 67 ॥

प च सूना गृ ह थ य चु ली पेष युप कर: ।

क डनी चोदकु भ ब यते या तु वाहयन ् ॥ 68 ॥

तासां मेण सवासां िन कृ यथ मह षिभ: ।

प च लृ ा महाय ा: यहं गृहमेिधनाम ् ॥ 69 ॥

अ यापनं य : पतृ य तु तपणम ् ।

होमो दै वो बिलभ तो नृ य ोऽितिथपूजनम ् ॥ 70 ॥

प चैता यो महाय ा न हापयित श त: ।

स गृ हेऽ प वस न यं सूनादोषैन िल यते ॥ 71 ॥

दे वताितिथभृ यानां पतृ णामा मन य: ।

न िनवपित प चानामु वस न स जीवित॥ 72॥

अहतं
ु च हतं
ु चैव तथा हतमे
ु व च ।

ा यं हतं
ु ािशतं च प चय ा च ते ॥ 73 ॥

जपोऽहतो
ु हतो
ु होम: हतो
ु भौितको बिल: ।

ा यं हतं
ु जा ाचा ािशतं पतृ तपणम् ॥ 74 ॥

</page>
 <page num =45>

वा याये िन ययु : या ै वे चैवेह कम ण ।

दै वकम ण यु ो ह बभत दं चराचरम ् ॥ 75 ॥

अ नौ ा ताहित
ु : स यगा द यमुपित ते ।

आ द या जायते वृ वृ ेर नं तत: जा: ॥ 76 ॥

यथा वायुं समाि य वत ते सवज तव: ।

तथा गृ ह थमाि य वत ते सव आ मा: ॥ 77 ॥

य मा योऽ या िमणो ानेना नेन चा वहम ् ।

गृ ह थेनैव धाय ते त मा ये ा मो गृ ह ॥ 78 ॥

स संधाय: य ेन वगम यिम छता ।

सुखं चेहे छता िन यं योऽधाय दबले

ु यै: ॥ 79 ॥

ऋषय: पतरो दे वा भूता यितथय तथा ।

आशासते कुटु ब य ते य: काय वजानता ॥ 80 ॥

वा यायेनाचयेतषी होमैदवा यथा विध ।

पतृ ा दै नृ न नैभू तािन बिलकमणा ॥ 81 ॥

कुयादहरह: ा दम ना ेनोदकेन वा ।

पयोमूलफलैवा प पतृ य: ीितमावहन ् ॥ 82 ॥

एकम याशये ं प थ पा चय के ।

न चैवा ाशये कंिच ै दे वं ित जम ् ॥ 83 ॥

वै दे व य िस द य गृ ेऽ नौ विधपूव कम ् ।

आ य: कुया े वता यो ा णो होमम वहम ् ॥ 84 ॥

अ ने: सोम य चैवादौ तयो ैव सम तयो: ।

व े य ैव दे वे यो ध व तरय एव च ॥ 85 ॥

</page>
 <page num =46>

कु ै चैवानुम यै च जापतय एव च ।

सह ावापृ िथ यो तथा व कृ तेऽ तत: ॥ 86 ॥

एवं स य ध वहु वा सव द ु द णम ् ।

इ ा तका पती द ु य: सानुगे यो बिलं हरे त ् ॥ 87 ॥

म य इित तु ार पेद व य इ यप ।

वन पित य इ येवं मुसलोलूखले हरे त ् ॥ 88 ॥

उ छ षके ि यै कुया का यै च पादत: ।

वा तो पित यां तु वा तुम ये बिलं हरे त ् ॥ 89 ॥

व े य ैव दे वे यो बिलमाकाश उ पेत ् ।

दवाचरे यो भूते यो न ं चा र य एव च ॥ 90 ॥

पृ वा तुिन कुव त बिलं सवा मभूतये ।

पतृ यो बिलशेषं तु सव द णतो हरे त् ॥ 91 ॥

शुनां च पिततानां च पचां पापरोिगणाम ् ।

वायसानां कृ मीणां च शनकैिनवपे ु व ॥ 92 ॥

एवं य: सवभूतािन ा णो िन यमचित ।

स ग छित परं थानं तेजोमूित पथजु ना ॥ 93 ॥

कृ वैत िलकमवमितिथं पूव माशयेत ् ।

िभ ां च िभ वे द ा िधव चा रणे ॥ 94 ॥

य पु यफलमा नोित गां द वा विधव रो

ु : ।

त पु यफलमा नोित िभ ां द वा जो गृ ह ॥ 95 ॥

िभ ाम युदपा ं वा स कृ य विधपूव कम ् ।

वेदत वाथ वदषे

ु ा णायोपपादयेत ् ॥ 96 ॥

</page>
 <page num =47>

न य त ह यक यािन नराणाम वजानताम ् ।

भ मीभूतेषु व ेषु मोहा ािन दातृ िभ: ॥ 97 ॥

व ातप:समृ दे षु हतं
ु व मुखा नषु ।

िन तारयित दगा
ु च महत ैव क बषात ् ॥ 98 ॥

(अनहते य दाित न ददाित यदहते ।

अहानहाप र ाना दनी धमा न ह यते ॥ 3 ॥

काले यायागतं पा े विधव ितपा दतम ् ।

ददाित परमं सौ यिमह लोके पर च ॥ 4 ॥

ित हे ण शु दे न श ेण य व यात ् ।

यथा मं जातीनां धनं यायादपागतम

ु ् ॥ 5 ॥)

सं ा ाय वितथये द ादासनोदके ।

अ नं चैव यथाश स कृ य विधपूव कम ् ॥ 99 ॥

िशलान यु छतो िन यं प चा नीन प जु त: ।

सव सुकृतमाद े ा णोऽनिचतो वसन ् ॥ 100 ॥

तृ णािन भूिम दकं वा चतुथ च सून ृ ता ।

एता य प सतां गेहे नो छ ते कदाचन ॥ 101 ॥

एकरा ं तु िनवस नितिथ ा ण: मृ त: ।

अिन यं ह थतो य मा मादितिथ यते ॥ 102 ॥

नैक ामीणमितिथं व ं सा गितकं तथा ।

उप थतं गृ हे व ा ाया य ा नयोऽ प वा ॥ 103 ॥

उपासते ये गृ ह था: परपाकमबु दय: ।

तेन ते े य पशुतां ज य ना ददाियनाम ् ॥ 104 ॥

</page>
 <page num =48>

(परपाका नपु य सततं गृ हमेिधन: ।

द िम ं तपोऽधीतं य या नं त य त वेत ् ॥ 6 ॥)

अ णो ोऽितिथ: सायं सूय ढो गृ हमेिधना ।

काले ा वकाले वा ना यान गृ हे वसेत ् ॥ 105 ॥

न वै वयं तद ीयादितिथं य न भोजयेत ् ।

ध यं यश यमायु यं व य वाितिथपूजनम ् ॥ 106 ॥

आसनावसथौ श यामनु यामुपासनाम ् ।

उ मेषू मं कुया द ने ह नं समे समम ् ॥ 107 ॥

वै दे वे तु िनवृ ते य योऽितिथरा जेत ् ।

त या य नं यथाश द ा न बिलं हरे त ् ॥ 108 ॥

न भोजनाथ वे व : कुलगो े िनवेदयेत ् ।

भोजनाथ ह ते शंस वा ताशी यु यते बुध:ै ॥ 109 ॥

न ा ण य वितिथगृ हे राज य उ यते ।

वै यशू ौ सखा चैव ातयो गु रे व च ॥ 110 ॥

यद वितिथधमण यो गृ हमा जेत ् ।

भु व सु च व ेषु कामं तम प भोजयेत ् ॥ 111 ॥

वै यशू ाव प ा ौ कुटु बेऽितिथधिमणौ ।

भोजये सह भृ यै तावानृशं यं योजयन् ॥ 112 ॥

इतरान प स याद सं ी या गृ हमागतान ् ।

कृ या नं यथाश भोजये सह भायया ॥ 113 ॥

सुवािसनी: कुमार रोिगणो गिभणी: य: ।

अितिथ योऽ एवैता भोजयेद वचारयन ् ॥ 114 ॥

</page>
 <page num =49>

अद वा तु य एते य: पूव भु े ऽ वच ण: ।

स भु जानो न जानाित गृ ैज धमा मन: ॥ 115 ॥

भु व वथ व ेषु वेषु भृ येषु चैव ह ।

भु जीयातां तत: प ादविश ं तु द पती ॥ 116 ॥

दे वानृ षी मनु यां पतृ गृ ा दे वता: ।

पूजिय वा तत: प ा हृ थ: शेषभु भवेत ् ॥ 117 ॥

अघं स केवलं भु े य: पच या मकारणात ् ।

य िश ाशनं ेत सताम नं वधीयते ॥ 118 ॥

(य द तमं लोके य चा य दियतं गृ हे ।

त णवते
ु दे यं तदे वा यिम छता ॥ 7 ॥)

राज व नातकगु य शुरमातुलान ् ।

अहये मधुपकण प रसंव सरा पुन: ॥ 119 ॥

राजा च ो य ैव य कम युप थतौ ।

मधुपकण संपू यौ न वय इित थित: ॥ 120 ॥

सायं व न य िस द य प यम ं बिलं हरे त ् ।

वै दे वं ह नामैत सायं ात वधीयते ॥ 121 ॥

पतृ य ं तु िनव य व े द ु येऽ नमान ् ।

प डा वाहायकं ा दं कुया मासानुमािसकम ् ॥ 122 ॥

पतृणां मािसकं ा दम वाहाय वदबु

ु धा: ।

त चािमषेण कत यं श तेन य त: ॥ 123 ॥

(न िनवपित य: ा दं मीत पतृ को ज: ।

इ द ु ये मािस मािस ाय ी भवे ु स: ॥ 8 ॥)

</page>
 <page num =50>

त ये भोजनीया: युय च व या जो मा: ।

याव त ैव यै ा नै ता व या यशेषत: ॥ 124 ॥

ौ दै वे पतृ काय ीनेकैकमुभय वा ।

भोजये सुसमृ दोऽ प न स जेत व तरे ॥ 125 ॥

स यां दे शकालौ च शौचं ा णसंपद: ।

प चैता व तरो ह त त मा नेहेत व तरम ् ॥ 126 ॥

िथता ेतकृ यैषा प यं नाम वधु ये ।

त म यु यैित िन यं ेतकृ यैव लौ कक ॥ 127 ॥

ो यायैव दे यािन ह यक यािन दातृ िभ: ।

अह माय व ाय त मै द ं महाफलम ् ॥ 128 ॥

एकैकम प व ांसं दै वे प ये च भोजयेत ् ।

पु कलं फलमा नोित नाम ा वहन

ू प ॥ 129 ॥

दरादे
ू व पर ेत ा णं वेदपारगम ् ।

तीथ त द यक यानां दाने सोऽितिथ: मृ त: ॥ 130 ॥

सह ं ह सह ाणामनृ चां य भु जते ।

एक ता म व ीत: सवानहित धमत: ॥ 131 ॥

ानो कृ ाय दे यािन क यािन च हवीं ष च ।

न ह ह तावसृ द धौ िधरे णैव शु दयत: ॥ 132 ॥

यावतो सते ासा ह यक ये वम वत ् ।

तावतो सते े य द शूल ययोगुडान ् ॥ 133 ॥

ानिन ा जा: केिच पोिन ा तथापरे ।

तप: वा यायिन ा कमिन ा तथापरे ॥ 134 ॥

</page>
 <page num =51>

ानिन ेषु क यािन ित ा यािन य त: ।

ह यािन तु यथा यायं सव वेव चतु प प ॥ 135 ॥

अ ो य: पता य य पु : या े दपारग: ।

अ ो यो वा पु : या पता या े दपारग: ॥ 136 ॥

यायांसमनयो व ा य या ो य: पता ।

म संपूजनाथ तु स कारिमतरोऽहित ॥ 137 ॥

न ा दे भोजये म ं धनै: काय ऽ य सं ह: ।

ना रं न िम ं यं व ा ं ा दे भोजये जम ् ॥ 138 ॥

य य िम धानािन ा दािन च हवीं ष च ।

त य े य फलं ना त ा दे षु च ह व:षु च ॥ 139 ॥

य: संगतािन कु ते मोहा ा दे न मानव: ।

स वगा यवते लोका ा दिम ो जाधम: ॥ 140 ॥

संभोजनी साऽिभ हता पैशाची द णा जै: ।

इहै वा ते तु सा लोके गौर धेवैकवे मिन ॥ 141 ॥

यथे रणे बीजमु वा न व ा लभते फलम ् ।

तथाऽनृ चे ह वद वा न दाता लभते फलम ् ॥ 142 ॥

दातृ ित ह तृ ं कु ते फलभािगन: ।

वदषे
ु द णां द वा विधव े य चेह च ॥ 143 ॥

कामं ा दे ऽचये म ं नािभ पम प व रम ् ।

षता ह ह वभु ं भवित े य िन फलम ् ॥ 144 ॥

य ेन भोजये ा दे ब ृ चं वेदपारगम ् ।

शाखा तगमथा वयु छ दोगं तु समाि कम ् ॥ 145 ॥

</page>
 <page num =52>

एषाम यतमो य य भु जीत ा दमिचत: ।

पतृणां त य तृ ि : या छा ती सा पौ षी ॥ 146 ॥

एष वै थम: क प: दाने ह यक ययो: ।

अनुक प वयं ेय: सदा स रनु त: ॥ 147 ॥

मातामहं मातुलं च व ीयं शुरं गु म ् ।

दौ ह ं व पितं ब धुम ृ व या यौ च भोजयेत ् ॥ 148 ॥

न ा णं पर ेत दै वे कम ण धम वत ् ।

प ये कम ण तु ा े पर ेत य त: ॥ 149 ॥

(तेषाम ये प द ू या तथाऽ ये प पावना: ।

अपा े या व यािम क यानहा जाधमान ् ॥ 9 ॥)

ये तेनपितत लीबा ये च ना तकवृ य: ।

ता ह यक ययो व ाननहा मनुर वीत ् ॥ 150 ॥

ज टलं चानधीयानं दबलं

ु कतवं तथा ।

याजय त च ये पूगां तां ा दे न भोजयेत ् ॥ 151 ॥

िच क सका दे वलका मांस व ियण तथा ।

वपणेन च जीव तो व या: युह यक ययो: ॥ 152 ॥

े यो ाम य रा कुनखी यावद तक: ।

ितरो दा गुरो ैव य ा नवाधु ष तथा ॥ 153 ॥

य मी च पशुपाल प रवे ा िनराकृ ित: ।

परव गणा य तर एव च ॥ 154 ॥

कुशीलवोऽवक ण च वृ षलीपितरे व च ।

पौनभव काण य य चोपपितगृ हे ॥ 155 ॥

</page>
 <page num =53>

भृ तका यापको य भृ तका या पत तथा ।

शू िश यो गु ैव वा द ु : कु डगोलकौ ॥ 156 ॥

अकारणप र य ा माता प ोगु रो तथा ।

ा ैय नै संब धै: संयोगं पिततैग त: ॥। 157 ॥

अगारदाह गरद: कु डाशी सोम व यी ।

समु यायी ब द च तैिलक: कूटकारक: ॥ 158 ॥

प ा ववदमान कतवो म प तथा ।

पापरो यिभश त दा भको रस व यी ॥ 159 ॥

धनु:शराणां कता च य ा े दिधषूपित: ।

िम ु ूतवृ पु ाचाय तथैव च ॥ 160 ॥

ामर ग डमाली च यथो पशुन तथा ।

उ म ोऽ ध व या: युवदिन दक एव च ॥ 161 ॥

ह तगोऽ ो दमको न ैय जीवित ।

प णां पोषको य यु दाचाय तथैव च ॥ 162 ॥

ोतसां भेदको य तेषां चावरणे रत: ।

गृ हसंवेशको दतो
ू वृ ारोपक एव च ॥ 163 ॥

ड येनजीवी च क यादषक
ू एव च ।

हं ो वृ षलवृ गणानां चैव याजक: ॥ 164 ॥

आचारह न: लीब िन यं याचनक तथा ।

कृ षजीवी ीपद च स िन दत एव च ॥ 165 ॥

औरि को मा ह षक: परपूवापित तथा ।

ेतिनयातक ैव वजनीया: य त: ॥ 136 ॥

</page>
 <page num =54>

एता वग हताचारानपा े या जाधमान ् ।

जाित वरो व ानुभय ववजयेत ् ॥ 167 ॥

ा ण वनधीयान तृ णा न रव शा यित ।

त मै ह यं न दात यं न ह भ मिन हयते

ू ॥ 168 ॥

अपा दाने यो दातुभ व यू व फलोदय: ।

दै वे ह व ष प ये वा त व या यशेषत: ॥ 169 ॥

अ तैया जैभु ं प रवे ा दिभ तथा ।

अपा े यैय द यै त ै र ांिस भु जते ॥ 170 ॥

दारा नहो संयोगं कु ते योऽ जे थते ।

प रवे ा स व ेय: प र व तु पूव ज: ॥ 171 ॥

प र व : प रवे ा यया च प र व ते ।

सव ते नरकं या त दातृ याजकप चमा: ॥ 172 ॥

ातुम ृ त य भायायां योऽनुर येत कामत: ।

धमणा प िनयु ायां स ेयो दिधषूपित: ॥ 173 ॥

परदारे षु जायेते ौ सुतौ कु डगोलकौ ।

प यौ जीवित कु ड: या मृ ते भत र गोलक: ॥ 174 ॥

(उ प नयोरधमण ह यक ये च नै यके ।

य तयोर नम ाित स कु डाशी ज: मृ त: ॥ 10 ॥)

तौ तु जातौ पर े े ा णनौ े य चेह च ।

द ािन ह यक यािन नाशयेते दाियनाम ् ॥ 175 ॥

अपा यो यावत: पा या भु जानाननुप यित ।

तावतां न फलं त दाता ा नोित बािलश: ॥ 176 ॥

</page>
 <page num =55>

व या धो नवते: काण: ष े: ी शत य तु ।

पापरोगी सह य दातुनाशयते फलम ् ॥ 177 ॥

यावत: सं पृ शेद गै ा णा छू याजक: ।

तावतां न भवे ातु: फलं दान य पौितकम ् ॥ 178 ॥

वेद व चा प व ोऽ य लोभा कृ वा ित हम ् ।

वनाशं जित मामपा िमवा भिस ॥ 179 ॥

सोम व ियणे व ा िभषजे पूयशो णतम ् ।

न ं दे वलके द म ित ं तु वाधु षौ ॥ 180 ॥

य ु वा णजके द ं नेह नामु त वेत ् ।

भ मनीव हतं
ु ह यं तथा पौनभवे जे ॥ 181 ॥

इतरे षु वपां येषु यथो े वसाधुषु ।

मेदोसृ ांसम जा थ वद य नं मनी षण: ॥ 182 ॥

अपा योपहता प : पा यते यै जो मै: ।

ता नबोधत का यन जा ा प पावनान ् ॥ 183 ॥

अ ा: सवषु वेदेषु सव वचनेषु च ।

ो या वयजा ैव व ेया: प पावना: ॥ 184 ॥

णािचकेत: प चा न सुपण: षड ग वत ् ।

दे या मसंतानो ये सामग एव च ॥ 185 ॥

वेदाथ व व ा च चार सह द: ।

शतायु ैव व ेया ा णा: प कपावना: ॥ 186 ॥

पूव ुरपरे ुवा ा दकम युप थते ।

िनम येत यवरा स य व ा यथो दतान ् ॥ 187 ।

</page>
 <page num =56>

िनम तो ज: प ये िनयता मा भवे सदा ।

न च छ दां यधीयीत य य ा दं च त वेत ् ॥ 188 ॥

िनम ता ह पतर उपित त ता जान ् ।

वायुव चानुग छ त तथासीनानुपासते ॥ 189 ॥

केितत तु यथा यायं ह यक ये जो म: ।

कथंिचद यित ाम पाप: सूकरतां जेत ् ॥ 190 ॥

आम त तु य: ा दे वृ ष या सह मोदते ।

दातुय ु कृ तं कंिच सव ितप ते ॥ 191 ॥

अ ोधना: शौचपरा: सततं चा रण: ।

य तश ा महाभागा: पतर: पूव दे वता: ॥ 192 ॥

य माद ु प रे तेषां सवषाम यशेषत: ।

ये च यै पचया: युिनयमै ता नबोधत ॥ 193 ॥

मनोहर यगभ य ये मर यादय: सुता: ।

तेषामृ षीणां सवषां पु ा: पतृ गणा: मृ ता: ॥ 194 ॥

वरा सुता: सोमसद: सा यानां पतर: मृ ता: ।

अ न वा ा दे वानां मार चा लोक व ु ता: ॥ 195 ॥

दै यदानवय ाणां ग धव रगर साम ् ।

सुपण क नराणां च मृ ता ब हषदोऽ जा: ॥ 196 ॥

सोमपा नाम व ाणां याणां ह वभु ज: ।

वै यानामा यपा नाम शू ाणां तु सुकािलन: ॥ 197 ॥

सोमपा तु कवे: पु ा ह व म तोऽ गर:सुता: ।

पुल य या यपा: पु ा विस य सुकािलन: ॥ 198 ॥

</page>
 <page num =57>

अ नद धान नद धा का या व हषद तथा ।

अ न वा ां सौ यां व ाणामेव िन दशेत ् ॥ 199 ॥

(अ न वा ा हतै
ु तृ ा: सोमपा: तुितिभ तथा ।

प डै ब हषद: ीता: ेता तु जभोजने ॥ 11 ॥)

य एते तु गणा मु या: पतृ णां प रक ितता: ।

तेषामपीह व ेयं पु पौ मन तकम ् ॥ 200 ॥

ऋ ष य: पतरो जाता: पतृ यो दे वमानवा: ।

दे वे य तु जग सव चरं था वनुपूवश: ॥ 201 ॥

राजतैभाजनैरेषामथो वा राजता वतै: ।

वाय प दया द म यायोपक पते ॥ 202 ॥

दे वकाया जातीनां पतृ काय विश यते ।

दै वं ह पतृ काय य पूव मा यायनं ु तम् ॥ 203 ॥

तेषामार भूतं तु पूव दै वं िनयोजयेत ् ।

र ांिस ह वलु प त ा दमार व जतम ् ॥ 204 ॥

दै वा तं तद हे त प ा तं न त वेत ् ।

प ा तं वीहमान: ं न यित सा वय: ॥ 205 ॥

शुिचं दे शं व व ं च गोमयेनोपलेपयेत ् ।

द णा वणं चैव य ेनोपपादयेत ् ॥ 206 ॥

अवकाशेषु चो ेषु नद तीरे षु चैव ह ।

व व े षु च तु य त द ेन पतर: सदा ॥ 207 ॥

आसनेषूप लृ ेषु ब ह म सु पृ थ पृ थक् ।

उप पृ ोदका स य व ां तानुपवेशयेत ् ॥ 208 ॥

</page>
 <page num =58>

उपवे य तु ता व ानासने वजुगु सतान ् ।

ग धमा यै: सुरिभिभरचये े वपूव कम ् ॥ 209 ॥

तेषामुदकमानीय सप व ां तलान प ।

अ नौ कुयादनु ातो ा णो ा णै: सह ॥ 210 ॥

अ ने: सोमयमा यां च कृ वा यायनमा दत: ।

ह वदानेन विधव प ा संतपये पतृ न् ॥ 211 ॥

अ यभावे तु व य पाणावेवोपपादयेत ् ।

यो न: स जो व ैम दिशिभ यते ॥ 212 ॥

अ ोधना सु सादा वद येता पुरातनान ् ।

लोक या यायने यु ा ा ददे वा जो मान ् ॥ 213 ॥

अपस यम नौ कृ वा सवमावृ य व मम ् ।

अपस येन ह तेन िनवपेददक

ु ं भु व ॥ 214 ॥

ीं तु त मा द व:शेषा प डा कृ वा समा हत: ।

औदकेनैव विधना िनवपे णामुख: ॥ 215 ॥

यु य प डा तत तां तु यतो विधपूव कम ् ।

तेषु दभषु तं ह तं िनमृ या लेपभािगनाम ् ॥ 216 ॥

आच योद परावृ य राय य शनैरसून ् ।

ष ऋतूं नम कुया पतृ नेव च म वत ् ॥ 217 ॥

उदकं िननये छे षं शनै: प डा तके पुन: ।

अव ज े च ता प डा यथा यु ा समा हत: ॥ 218 ॥

प डे य व पकां मा ां समादायानुपूव श: ।

तेनैव प ानासीना विधव पूव माशयेत ् ॥ 219 ॥

</page>
 <page num =59>

ि यमाणे तु पत र पूवषामेव िनवपेत ् ।

व व ाऽ प तं ा दे वकं पतरमाशयेत ् ॥ 220 ॥

पता य य िनवृ : या जीवे चा प पतामह: ।

पतु: स नाम संक य क तये पतामहम ् ॥ 221 ॥

पतामहो वा त ा दं भु जीते य वी मनु: ।

कामं वा समनु ात: वयमेव समाचरे त ् ॥ 222 ॥

तेषां द वा तु ह तेषु सप व ं ितलोदकम ् ।

त प डा ं य छे त वधैषाम वित ुवन ् ॥ 223 ॥

पा ण यां तूपसंग ृ वयम न य विधतम ् ।

व ा तके पतृ याय शनकै पिन पेत ् ॥ 224 ॥

उभयोह तयोमु ं यद नमुपनीयते ।

त लु प यसुरा: सहसा द ु चेतस: ॥ 225 ॥

गुणां सूपशाका ा पयो दिध घृ तं मधु ।

व यसे यत: पूव भूमावेव समा हत: ॥ 226 ॥

भ यं भो यं च व वधं मूलािन च फलािन च ।

ािन चैव मांसािन पानािन सुरभी ण च ॥ 227 ॥

उपनीय तु त सव शनकै: सुसमा हत: ।

प रवेषयेत यतो गुणा सवा चोदयन ् ॥ 228 ॥

ना मापातये जातु न कु ये नानृतं वदे त ् ।

न पादे न पृ शेद नं न चैतदवधूनयेत ् ॥ 229 ॥

अ ं गमयित ेता कोपोऽर ननृ तं शुन: ।

पाद पश तु र ांिस दु कृ तीनवधूननम ् ॥ 230 ॥

</page>
 <page num =60>

य ोचेत व े य त ादम सर: ।

ो ा कथा: कुया पतृ णामेतद सतम ् ॥ 231 ॥

वा यायं ावये प ये धमशा ा ण चैव ह ।

आ यानानीितहासां पुराणािन खलािन च ॥ 232 ॥

हषये ा णां तु ो भोजये च शनै: शनै: ।

अ ना ेनासकृ चैता गुणै प रचोदयेत ् ॥ 233 ॥

त थम प दौ ह ं ा दे य ेन भोजयेत ् ।

कुतपं चासने द ा लै व करे मह म ् ॥ 234 ॥

ीण ा दे प व ा ण दौ ह : कुतप तला: ।

ी ण चा शंस त शौचम ोधम वराम ् ॥ 235 ॥

अ यु णं सवम नं या ु जीरं ते च वा यता: ।

न च जातयो ूयुदा ा पृ ा ह वगु णान ् ॥ 236 ॥

यावद ु णं भव य नं यावद त वा यता: ।

पतर तावद त याव नो ा ह वगु णा: ॥ 237 ॥

य े तिशरा भु े य ु े द णामुख: ।

सोपान क य ु े त ै र ांिस भु जते ॥ 238 ॥

चा डाल वराह कु कुट: ा तथैव च ।

रज वला च ष ढ ने ेर न तो जान ् ॥ 239 ॥

होमे दाने भो ये च यदे िभरिभवी यते ।

दै वे कम ण प ये वा त छ ययथातथम ् ॥ 240 ॥

</page>
 <page num =61>

ाणेन सूकरो ह त प वातेन कु कुट: ।

ा तु िनपातेन पशनावरवणज: ॥ 241 ॥

ख जो वा य द वा काणो दातु: े योऽ प वा भवेत ् ।

ह नाित र गा ो वा तम यपनये पुन: ॥ 242 ॥

ा णं िभ ुकं वाऽ प भोजनाथमुप थतम ् ।

ा णैर यनु ात: श त: ितपूजयेत ् ॥ 243 ॥

सावव णकम ना ं स नीया ला य वा रणा ।

समु सृ जे ु वताम तो व कर भु व ॥ 244 ॥

असं कृ त मीतानां यािगनां कुलयो षताम ् ।

उ छ ं भागधेयं या भषु व कर य: ॥ 245 ॥

उ छे षणं भूिमगतम ज याशठ य च ।

दासवग य त प ये भागधेयं च ते ॥ 146 ॥

आस प ड याकम जाते: सं थत य तु ।

अदै वं भोजये ा दं प डमेकं तु िनवपेत ् ॥ 147 ॥

सह प ड यायां तु कृ तायाम य धमत: ।

अनयैवावृ ता काय प डिनवपणं सुतै: ॥ 248 ॥

ा दं भु वा य उ छ ं वृ षलाय य छित ।

स मूढो नरकं याित कालसू मवा शरा: ॥ 249 ॥

ा दभु वृ षलीत पं तदहय ऽिधग छित ।

त या: पुर षे त मासं पतर त य शेरते ॥ 250 ॥

पृ वा व दतिम येवं तृ ानाचामये त: ।

आचा तां ानुजानीयादिभ भो र यतािमित ॥ 251 ॥

</page>
 <page num =62>

वधा व येव तं ूयु ा णा तदन तरम ् ।

वधाकार: परा ाशी: सवषु पतृ कमसु ॥ 252 ॥

ततो भु वतां तेषाम नशेषं िनवेदयेत ् ।

यथा ूयु तथा कुयादनु ात ततो जै: ॥ 253 ॥

प ये व दतिम येवं वा यं गो े तु सु ु तम ् ।

संप निम य युदये दै वे िचतिम य प ॥ 254 ॥

अपरा तथा दभा वा तुसंपादनं ितला: ।

सृ मृ जा ा ा: ा दकमसु संपद: ॥ 255 ॥

दभा: प व ं पूवा ो ह व या ण च सवश: ।

प व ं य च पूव ं व ेया ह यसंपद: ॥ 256 ॥

मु य नािन पय: सोमो मांसं य चानुप कृ तम ् ।

अ ारलवणं चैव कृ या ह व यते ॥ 257 ॥

वसृ य ा णां तां तु िनयतो वा यत: शुिच: ।

द णां दशमाका याचेतेमा वरा पतृ न ् ॥ 258 ॥

दातारो नोऽिभवध तां वेदा: संतितरे व च ।

दा च नो मा यगम हदे
ु यं च नोऽ वित ॥ 259 ॥

(अ नं च नो बहभवे
ु दितथीं लभेम ह ।

यािचतार न: स तु मा च यािच म क चन ॥ 12 ॥

ा दभुक् पुनर ाित तदहय जाधम: ।

याित शूकर ं योिनं कृ िमवा ना संशय: ॥ 13 ॥)

एवं िनवपणं कृ वा प डां तां तदन तरम ् ।

गां व मजम नं वा ाशयेद सु वा पेत ् ॥ 260 ॥

</page>
 <page num =63>

प डिनवपणं केिच पुर तादे व कुवते ।

वयोिभ: खादय य ये प यनलेऽ सु वा ॥ 261 ॥

पित ता धमप ी पतृ पूजनत परा ।

म यमं तु तत: प डम ा स य सुतािथनी ॥ 262 ॥

आयु म तं सुतं सूते यशोमेधासम वतम ् ।

धनव तं जाव तं सा वकं धािमकं तथा ॥ 263 ॥

ा य ह तावाच य ाित ायं क पयेत ् ।

ाित य: स कृ तं द वा बा धवान प भोजयेत ् ॥ 264 ॥

उ छे षणं तु य े ाव ा वस जता: ।

ततो गृ हबिलं कुया दित धम यव थत: ॥ 265 ॥

ह वय चररा ाय य चान याय क यते ।

पतृ यो विधव ं त व या यशेषत: ॥ 266 ॥

ितलै हयवैमाषैर मूलफलेन वा ।

द ेन मासं तृ य त विधव पतरो नृ णाम् ॥ 267 ॥

ौ मासौ म यमांसेन ी मासा हा रणेन तु ।

और ेणाथ चतुर: शाकुनेनाथ प च वै ॥ 268 ॥

ष मासां छागमांसेन पाषतेन च स वै ।

अ ावेण य मांसेन रौरवेण नवैव तु ॥ 269 ॥

(अ ावैणेयमांसेन पाषतेनाथ स वै ।

अ ावेणेयमांसेन रौरवण नवैव तु ॥ 14 ॥)

दशमासां तु तृ य त वराहम हषािमषै: ।

शशकूमयो तु मांसेन मासानेकादशैव तु ॥ 270 ॥

</page>
 <page num =64>

संव सरं तु ग येन पयसा पायसेन च ।

वा णस य मांसेन तृ ि वादशवा षक ॥ 271 ॥

( पबं व य ीणमजापूवानुगािमनम ् ।

तं वै वा णसं व ात ् वृ दं शु लमजापितम ् ॥ 15 ॥)

कालशाकं महाश का: ख गलोहािमषं मधु ।

आन यायैव क य ते मु य नािन च सवश: ॥ 272 ॥

य कंिच मधुना िम ं द ा ु योदशीम ् ।

तद य यमेव या षासु च मघासु च ॥ 273 ॥

अ प न: स कुले जाया ो नो द ा योदशीम ् ।

पायसं मधुस प यां ा छाये कु जर य च ॥ 274 ॥

य दाित विधव स यक् दासम वत: ।

त पतृणां भवित पर ान तम यम ् ॥ 275 ॥

कृ णप े दश यादौ वजिय वा चतुदशीम ् ।

ा दे श ता तथयो यथैता न तथेतरा: ॥ 276 ॥

यु ु कुव दन षु सवा कामा सम ुते ।

अयु ु तु पतृ सवा जां ा नोित पु कलाम ् ॥ 277 ॥

यथा चैवापर: प : पूव प ा िश यते ।

तथा ा द य पूवा ादपरा ो विश यते ॥ 278 ॥

ाचीनावीितना स यगपस यमत णा ।

प यमािनधना काय विधव भपा णना ॥ 279 ॥

रा ौ ा दं न कुव त रा सी क ितता ह सा ।

सं ययो भयो ैव सूय चैवािचरो दते ॥ 280 ॥

</page>
 <page num =65>

(कुव ाितपा द ा दं व पां लभते जाम ् ।

क यका तीयायां तृतीयायां तु वा जन: ॥ 16 ॥

पशून ् ु ां तु या तु प च यां शोभना सुतान ् ।

ष यां दतमवा
ू नोित स यां लभते कृ षम ् ॥ 17 ॥

अ याम प वा ण यं लभते ा ददो नर: ।

नव यां वै चैकशफान ् दश यां खुरा बहन

ू ् ॥ 18 ॥

एकाद यां तथा रौ यं वच वन: सुतान ् ।

ाद यां जात पं च रजतं कु यमेव च ॥ 19 ॥

ाित ै यं योद यां चतुद यां तु कु जा: ।

ीय ते पतरऽ ा य ये च श हता रणे ॥ 20 ॥

प ा ा दषु िन द ान ् वपुलान ् मनस: यान ् ।

ा दद: प चद यां च सवा कामा सम ुते ॥ 21 ॥

अनेन विधना ा दं र द येह िनवपेत ् ।

हे म त ी मवषासु पा चय कम वहम ् ॥ 281 ॥

न पैत ृ य यो होमो लौ ककेऽ नौ वधीयते ।

न दशन वना ा दमा हता ने ज मन: ॥ 282 ॥

यदे व तपय य : पतृ ना वा जो म: ।

तेनैव कृ नामा नोित पतृ य याफलम ् ॥ 283 ॥

वसू वद त तु पतृ ु ां ैव पतामहान ् ।

पतामहां तथा द या ितरे षा सनातनी ॥ 284 ॥

वघसाशी भवे न यं िन यं वामृ तभोजन: ।

वघसो भु शेषं तु य शेषं तथामृ तम् ॥ 285 ॥

</page>
 <page num =66>

एत ोऽिभ हतं सव वधानं पा चय कम ् ।

जाितमु यवृ ीनां वधानं ू यतािमित ॥ 286 ॥

॥ इित मानवे धमशा े भृ गु ो ायां सं हतायां तृ तीयोऽ याय: ॥ 3॥< /mUla>

</page>
 <page num =67>

चतुथ ऽ याय:

< mUla>चतुथ मायुषो भागमु ष वाऽऽ ं गुरौ ज: ।

तीयमायुषो भागं कृ तदारो गृ हे वसेत ् ॥ 1 ॥

अ ोहे णैव भूतानाम प ोहे ण वा पुन: ।

या वृ ित तां समा थाय व ो जीवेदनाप द ॥ 2 ॥

या ामा िस दयथ वै: कमिभरग हतै:।

अ लेशेन शर र य कुव त धनसंचयम ् ॥ 3 ॥

ऋतामृ ता यां जीवे ु मृ तेन मृ तेन वा ।

स यानृ ता याम प वा न वृ या कदाचन ॥ 4 ॥

ऋतमु छिशलं ेयममृ तं यादयािचतम ् ।

मृ तं तु यािचतं भै ं मृ तं कषणं मृ तम् ॥ 5 ॥

स यानृ तं तु वा ण यं तेन चैवा प जी यते ।

सेवा वृ रा याता त मा ां प रवजयेत ् ॥ 6 ॥

कुसूलधा यको वा या कु भीधा यक एव वा ।

यहै हको वा प भवेद तिनक एव वा ॥ 7 ॥

(स : ािलको वा या माससंचाियकोऽ प वा ।

ष मासिनचयो वा प समािनचय एव वा ॥ 1 ॥)

चतुणाम प चैतेषां जानां गृ हमेिधनाम् ।

याया पर: परो ेयो धमतो लोक ज म: ॥ 8 ॥

ष कमको भव येषां िभर य: वतते ।

ा यामेक तुथ तु स ेण जीवित ॥ 9 ॥

</page>
 <page num =68>

वतयं िशलो छा याम नहो परायण: ।

इ ी: पावायना तीया: केवला िनवपे सदा ॥ 10 ॥

न लोकवृ ं वतत वृ हे तो: कथंचन ।

अ ज ामशठां शु दां जीवे ा णजी वकाम ् ॥ 11 ॥

संतोषं परमा थाय सुखाथ संयतो भवेत ् ।

संतोषमूलं ह सुखं द:ु खमूलं वपयय: ॥ 12 ॥

अतोऽ यतमया वृ या जीवं तु नातको ज: ।

वगायु ययश यािन तानीमािन धारयेत ् ॥ 13 ॥

वेदो दतं वकं कम िन यं कुयादत त: ।

त द कुव यथाश ा नोित परमां गितम ् ॥ 14 ॥

नेहेताथा स गेन न व दे न कमणा ।

न व माने वथषु ना याम प यत तत: ॥ 15 ॥

इ याथषु सवषु न स येत कामत: ।

अित स ं चैतेषां मनसा संिनवतयेत ् ॥ 16 ॥

सवा प र यजेदथा वा याय य वरोिधन: ।

यथातथा यापयं तु सा य कृ तकृ यता ॥ 17 ॥

वयस: कमणोऽथ य ु त यािभजन य च ।

वेषवा बु दसा यमाचर वचरे दह ॥ 18 ॥

बु दवृ दकरा याशु ध यािन च हतािन च ।

िन यं शा ा यवे ेत िनगमां ैव वै दकान ् ॥ 19 ॥

यथा यथा ह पु ष: शा ं समिधग छित ।

तथा तथा वजानाित व ानं चा य रोचते ॥ 20 ॥

</page>
 <page num =69>

(शा य पारं ग वां तु भूयो भृ य तद यसेत ् ।

त छा ं शबलं कुया न चाधी य यजे पुन: ॥ 2 ॥)

ऋ षय ं दे वय ं भूतय ं च सवदा ।

नृ य ं पतृ य ं च यथाश न हापयेत् ॥ 21 ॥

एतानेके महाय ा य शा वदो जना: ।

अनीहमाना: सततिम ये वेव जु ित ॥ 22 ॥

वा येके जु ित ाणं ाणे वाचं च सवदा ।

वािच ाणे च प य तो य िनवृ म याम ् ॥ 23 ॥

ानेनैवापरे व ा यज येतैम खै: सदा ।

ानमूलां यामेषां प य तो ानच ुषा ॥ 24 ॥

अ नहो ं च जुहु यादा ते ुिनशो: सदा ।

दशन चाधमासा ते पौणमासेन चैव ह ॥ 25 ॥

स या ते नवस ये या तथ व ते जोऽ वरै: ।

पशुना वयन यादौ समा ते सौिमकैमखै: ॥ 26 ॥

नािन वा नवस ये या पशुना चा नमा ज: ।

नवा नम ा मांसं वा द घमायु जजी वषु: ॥ 27 ॥

नवेनानिचता य पशुह येन चा नय: ।

ाणानेवा ुिम छ त नवा नािमषगिधन: ॥ 28 ॥

आसनाशनश यािभर मू लफलेन वा ।

ना य क से गेहे श तोऽनिचतोऽितिथ: ॥ 29 ॥

पाष डनो वकम था बैडालवितका छठान ् ।

है तुका बकवृ ीं वा ा ेणा प नाचयेत ् ॥ 30 ॥

</page>
 <page num =70>

वेद व ा त नाता ो या गृ हमेिधन: ।

पूजेये द यक येन वपर तां वजयेत ् ॥ 31 ॥

श तोऽपचमाने यो दात यं गृ हमेिधना ।

सं वभाग भूते य: कत योऽनुपरोधत: ॥ 32 ॥

राजतो धनम व छे संसीद नातक: ुधा ।

या या तेवािसनोवाऽ प न व यत इित थित: ॥ 33 ॥

न सीदे नातको व : ुधा श : कथंचन ।

न जीणमलव ासा भवे च वभवे सित ॥ 34 ॥

लृ केशनख म ु दा त: शु ला बर: शुिच: ।

वा याये चैव यु : या न यमा म हतेषु च ॥ 35 ॥

वैणवीं धारये ं सोदकं च कम डलुम ् ।

य ोपवीतं वेदं च शुभे रौ मे च कु डले ॥ 36 ॥

ने ेतो तमा द यं ना तं य तं कदाचन ।

नोपसृ ं न वा र थं न म यं नभसो गतम ् ॥ 37 ॥

न ल घये सत ीं न धावे च वषित ।

न चोदके िनर ेत वं पिमित धारणा ॥ 38 ॥

मृ दं गां दै वतं व ं घृ तं मधु चतु पथम् ।

द णािन कुव त ातां वन पतीन ् ॥ 39 ॥

नोपग छे म ोऽ प यमातवदशने ।

समानशयने चैव न शयीत तया सह ॥ 40 ॥

रजसािभ लुतां नार ं नर य ुपग छत: ।

ा तेजो बलं च ुरायु ैव ह यते ॥ 41 ॥

</page>
 <page num =71>

तां ववजयत त य रजसा समिभ लुताम ् ।

ा तेजो बलं च ुरायु ैव वधते ॥ 42 ॥

ना ीया ायया साध नैनामी ेत चा तीम ् ।

ुवतीं जृ भमाणां वा न चासीनां यथासुखम ् ॥ 43 ॥

ना जय तीं वके ने े न चा य ामनावृ ताम ् ।

न प ये सव तीं च तेज कामो जो म: ॥ 44 ॥

(उपे य नातको व ा ने े न नां पर यम ् ।

सरह यं च संवादं पर ीषु ववजयेत ् ॥ 3 ॥)

ना नम ादे कवासा न न न: नानमाचरे त ् ।

न मू ं पिथ कुव त न भ मिन न गो जे ॥ 45 ॥

न फालकृ े न जले न िच यां न च पवते ।

न जीणदे वायतने न व मीके कदाचन ॥ 46 ॥

न सस वेषु गतषु न ग छ ना प च थत: ।

न नद तीरमासा न च पवतम तके ॥ 47 ॥

वा व न व मा द यमप: प यं तथैव गा: ।

न कदाचन कुव त व मू य वसजनम ् ॥ 48 ॥

ितर कृ यो चरे का लो प तृ णा दना ।

िनय य यतो वाचं संवीता गोऽवगु ठत: ॥ 49 ॥

मू ो चारसमु सग दवा कुयादद

ु ुख: ।

द णािभमुखो रा ौ सं ययो तथा दवा ॥ 50 ॥

छायायाम कारे वा रा ावहिन वा ज: ।

यथासुखमुख: कुया ाणबाधाभयेषु च ॥ 51 ॥

</page>
 <page num =72>

य नं ितसूय च ितसोमोदक जान ् ।

ितगां ितवातं च ा न यित मेहत: ॥ 52 ॥

ना नं मुखेनोपधमे न नां ने ेत च यम ् ।

नामे यं पेद नौ न च पादौ तापयेत ् ॥ 53 ॥

अध ता नोपद या च न चैनमिभल घयेत ् ।

न चैनं पादत: कुया न ाणाबाधमाचरे त ् ॥ 54 ॥

ना ीया संिधवेलायां न ग छे ना प सं वशेत ् ।

न चैव िलखे िू मं ना मनोपहरे जम ् ॥ 55 ॥

ना सु मू ं पुर षं वा ीवनं वा समु सृ जेत ् ।

अमे यिल म य ा लो हतं वा वषा ण वा ॥ 56 ॥

नैक: सु या छू यगेहे े यांसं न बोधयेत ् ।

नोद ययाऽिभभाषेत य ं ग छे न चावृ त: ॥ 57 ॥

(एक: वाद ु न भु जीत वाथमेको न िच तयेत ् ।

एको न ग छे द वानं नैक: सु ेषु जागृ यात ् ॥ 4 ॥)

अ यगारे गवां गो े ा णानां च स नधौ ।

वा याये भोजने चैव द णं पा णमु दरे त ् ॥ 58 ॥

न वारये ां धय तीं न चाच ीत क यिचत ् ।

न दवी ायुधं वा क यिच शये ु ध: ॥ 59 ॥

नाधािमके वसे ामे न यािधबहले

ु भृ शम ् ।

नैक: प ेता वानं न िचरं पवते वसेत ् ॥ 60 ॥

न शू रा ये िनवसे नाधािमकजनावृ ते ।

न पाष डगणा ा ते नोपसृ ेऽ यजैन ृ िभ: ॥ 61 ॥

</page>
 <page num =73>

न भु जीतो त नेहं नाितसौ ह यमाचरे त ् ।

नाित गे नाित सायं न सायं ातरािशत: ॥ 62 ॥

न कुव त वृथाचे ां न वाय जिलना पबेत ् ।

नो स गे भ ये या न जातु या कुतूहली ॥ 63 ॥

न नृ येदथवा गाये न वा द ा ण वादयेत ् ।

ना फोटये न च वेडे न च र ो वरावयेत ् ॥ 64 ॥

न पादौ धावये कां ये कदािचद प भाजने ।

न िभ नभा डे भु जीत न भाव ितद ू षते ॥ 65 ॥

उपानहौ च वास धृतम यैन धारयेत ् ।

उपवीतमलंकारं जं करकमेव च ॥ 66 ॥

ना वनीतै जे दयन
ु चं ु यािधपी डतै: ।

न िभ न ृ गा खुरैन वालिध व पतै: ॥ 67 ॥

वनीतै तु जे न यमाशुगैल णा वतै: ।

वण पोपसंप नै: तोदे नातुद भृ शम ् ॥ 68 ॥

बालातप: ेतधूमो व य िभ नं तथाऽऽसनम ् ।

न छ ा नखलोमािन द तैन पाटये नखान ् ॥ 69 ॥

( ीकामो वजये न यं मृ मये चैव भोजनम ् ।)

न मृ लो ं च मृ या न छ ा करजै तृ णम् ।

न कम िन फलं कुया नाय यामसुखोदयम ् ॥ 70 ॥

लो मद तृ ण छे द नखखाद च यो नर: ।

स वनाशं ज याशु सूचकोऽशुिचरे व च ॥ 71 ॥

</page>
 <page num =74>

न वग कथां कुया हमा यं न धारयेत ् ।

गवां च यानं पृ ेन सवथैव वग हतम ् ॥ 72 ॥

अ ारे ण च नातीया ामं वा वे म वावृ तम ् ।

रा ौ च वृ मूलािन दरत
ू : प रवजयेत ् ॥ 73 ॥

ना ै: डे कदािच ु वयं नोपानहौ हरे त ् ।

शयन थो न भु जीत न पा ण थं न चासने ॥ 74 ॥

सव च ितलसंब दं ना ाद तिमते रवौ ।

न च न न: शयीतेह न चो छ : विच जेत ् ॥ 75 ॥

आ पाद तु भु जीत ना पाद तु सं वशेत ् ।

आ पाद तु भु जानो द घमायुरवा नुयात ् ॥ 73 ॥

अच ु वषयं दग
ु न प ेत क हिचत ् ।

न व मू मुद ेत न बाहु यां नद ं तरे त ् ॥ 77 ॥

अिधित े न केशां तु न भ मा थकपािलका: ।

न कापासा थ न तुषा द घमायु जजी वषु: ॥ 78 ॥

न संवसे च पिततैन चा डालैन पु कसै: ।

न मूखनाविल ै ना यैना यावसाियिभ: ॥ 79 ॥

( न कृ त नैरनु ु ै न महापातका वतै: ।

न द युिभनाशुिचिभनािम ै कदाचन ॥ 5 ॥)

न शू ाय मितं द ा नो छ ं न ह व कृ तम ् ।

न चा योप दशे दम न चा य तमा दशेत ् ॥ 80 ॥

(अ तरा ा णं कृ वा ाय ं समा दशेत ् ॥ 6 ॥)

</page>
 <page num =75>

यो य धममाच े य ैवा दशित तम ् ।

सोऽसंव ृ तं नाम तम: सह तेनैव म जित ॥ 81 ॥

न संहता यां पा ण यां क डू येदा मन: िशर: ।

न पृ शे चैतदु छ ो न च नाया ना तत: ॥ 82 ॥

केश हा हारां िशर येता ववजयेत ् ।

िशर: नात तैलेन ना गं कंिचद प पृ शेत ् ॥ 83 ॥

न रा : ितगृ यादराज य सूितत: ।

सूनाच वजवतां वेशेनैव च जीवताम ् ॥ 84 ॥

दशसूनासमं च ं दशच समो वज: ।

दश वजसमो वेशो दशवेशसमो नृ प: ॥ 85 ॥

दश सूनासह ा ण यो वाहयित सौिनक: ।

तेन तु य: मृ तो राजा घोर त य ित ह: ॥ 86 ॥

यो रा : ितगृ ाित लु ध यो छा वितन: ।

स पयायेण यातीमा नरकानेक वंशितम ् ॥ 87 ॥

तािम म धतािम ं महारौरवरौरवौ ।

नरकं कालसू ं च महानरकमेव च ॥ 88 ॥

संजीवनं महावीिचं तपनं सं तापनम ् ।

संहातं च सकाकोलं कु लं ितमूितकम ् ॥ 89 ॥

लोहश कुमृ जीषं च प थानं शा मलीं नद म ् ।

अिसप वनं चैव लोहदारकमेव च ॥ 90 ॥

एत द तो व ांसो ा णा वा दन: ।

न रा : ितगृ त े य े योऽिभका ण: ॥ 91 ॥

</page>
 <page num =76>

ा े मुहूत बु येत धमाथ चानुिच तयेत ् ।

काय लेशां त मूला वेदत वाथमेव च ॥ 92 ॥

उ थायाव यकं कृ वा कृ तशौच: समा हत: ।

पूवा सं यां जपं त े वकाले चापरां िचरम ् ॥ 93 ॥

ऋषयो द घसं य वा घमायुरवा नुय:ु ।

ां यश क ित च वचसमेव च ॥ 94 ॥

ाव यां ौ प ां वा युपाकृ य यथा विध ।

यु छ दां यधीयीत मासा व ोऽधप चमान ् ॥ 95 ॥

पु ये तु छ दसां कुया ह सजनं ज: ।

माघशु ल य वा ा े पूवा े थमेऽहिन ॥ 96 ॥

यथाशा ं तु कृ वैवमु सग छ दसां ब ह: ।

वरमे प णीं रा ं तदे वैकमहिनशम ् ॥ 97 ॥

अत ऊ व तु छ दांिस शु लेषु िनयत: पठे त ् ।

वेदा गािन च सवा ण कृ णप ेषु संपठे त ् ॥ 98 ॥

ना व प मधीयीत न शू जनसंिनधौ ।

न िनशा ते प र ा तो ाधी य पुन: वपेत ् ॥ 99 ॥

यथो दतेन विधना िन यं छ द कृ तं पठे त ् ।

छ द कृ तं चैव जो यु ो नाप द ॥ 100 ॥

इमा न यमन यायानधीयानो ववजयेत ् ।

अ यापनं च कुवाण: िश याणां विधपूव कम ् ॥ 101 ॥

कण वेऽिनले रा ौ दवा पांसुसमूहने ।

एतौ वषा वन यायाव याय ा: च ते ॥ 102 ॥

</page>
 <page num =77>

व ु तिनतवषषु महो कानां च सं लवे ।

आकािलकमन यायमेतेषु मनुर वीत ् ॥ 103 ॥

एतां व यु दता व ा दा ाद ु कृ ता नषु ।

तदा व ादन यायमनृ तौ चा दशने ॥ 104 ॥

िनघाते भूिमचलने योितषां चोपसजने ।

एतानाकािलका व ादन यायानृ ताव प ॥ 105 ॥

ाद ु कृ ते व नषु तु व ु तिनतिन: वने ।

स योित: यादन याय: शेषे रा ौ यथा दवा ॥ 106 ॥

िन यान याय एव या ामेषु नगरे षु च ।

धमनैपु यकामानां पूितग धे च सवदा ॥ 107 ॥

अ तगतशवे ामे वृ षल य च संिनधौ ।

अन यायो माने समवाये जन य च ॥ 108 ॥

उदके म यरा े च व मू य वसजने ।

उ छ : ा दभु चैव मनसाऽ प न िच तयेत ् ॥ 109 ॥

ितगृ जो व ानेको य केतनम ् ।

यहं न क तये रा ो राहो सूतके ॥ 110 ॥

यावदे कानुद द य ग धो लेप ित ित ।

व य वदषो
ु दे हे ता न क तयेत ् ॥ 111 ॥

शयान: ौढपाद कृ वा चैवावस थकाम ् ।

नाधीयीतािमषं ज वा सूतका ना मेव च ॥ 112 ॥

नीहारे बाणश दे च सं ययोरे व चोभयो: ।

अमावा याचतुद यो: पौणमा य कासु च ॥ 113 ॥

</page>
 <page num =78>

अमावा या गु ं ह त िश यं ह त चतुदशी ।

ा कापौणमा यौ त मा ा: प रवजयेत ् ॥ 114 ॥

पांसुवष दशां दाहे गोमायु व ते तथा ।

खरो े च वित प ौ च न पठे ज: ॥ 115 ॥

नाधीयीत मशाना ते ामा ते गो जेऽ प वा ।

विस वा मैथुनं वास: ा दकं ितगृ च ॥ 116 ॥

ा ण वा य द वाऽ ा ण य कंिच ा दकं भवेत ् ।

तदाल या यन याय: पा या यो ह ज: मृ त: ॥ 117 ॥

चोरै प ते
ु ामे सं मे चा नका रते ।

आकािलकमन यायं व ा सवा ुतेषु च ॥ 118 ॥

उपाकम ण चो सग रा ं पणं मृ तम ् ।

अ कासु वहोरा मृ व तासु च रा षु ॥ 119 ॥

नाधीयीता मा ढो न वृ ं न च ह तनम ् ।

न नावं न खरं नो ं ने रण थो न यानग: ॥ 120 ॥

न ववादे न कलहे न सेनायां न संगरे ।

न भु मा े नाजीण न विम वा न शु के ॥ 121 ॥

अितिथं चाननु ा य मा ते वाित वा भृ शम ् ।

िधरे च ुते गा ा छ ेण च प र ते ॥ 122 ॥

साम वनावृ यजुषी नाधीयीत कदाचन ।

वेद याधी य वा य तमार यकमधी य च ॥ 123 ॥

ऋ वेदो दे वदै व यो यजुवद तु मानुष: ।

सामवेद: मृ त: प य त मा याशुिच विन: ॥ 124 ॥

</page>
 <page num =79>

एत द तो व ांस यीिन कषम वहम ् ।

मत: पूव म य य प ा े दमधीयते ॥ 125 ॥

पशुम डू कमाजार सपनकुलाखुिभ: ।

अ तरागमने व ादन यायमहिनशम ् ॥ 126 ॥

ावेव वजये न यमन यायौ य त: ।

वा यायभूिमं चाशु दामा मानं चाशुिचं ज: ॥ 127 ॥

अमावा याम मीं च पौणमासीं चतुदशीम ् ।

चार भवे न यम यृ तौ नातको ज: ॥ 128 ॥

(ष य यौ वमावा यामुभय चतुदशीम ् ।

वजये पौणमासीं च तैले मांसे भगे ुरे ॥ 7 ॥)

न नानमाचरे ु वा नातुरो न महािनिश ।

न वासोिभ: सहाज ं ना व ाते जलाशये ॥ 129 ॥

दे वतानां गुरो रा : नातकाचाययो तथा ।

ना ामे कामत छायां ब ुणो द त य च ॥ 130 ॥

म यं दनेऽधरा े च ा दं भु वा च सािमषम ् ।

सं यायो भयो ैव न सेवेत चतु पथम ् ॥ 131 ॥

उ तनमप नानं व मू े र मेव च ।

े मिन यूतबा तािन नािधित े ु कामत: ॥ 132 ॥

वै रणं नोपसेवेत सहायं चैव वै रण: ।

अधािमकं त करं च पर यैव च यो षतम ् ॥ 133 ॥

न ह शमनायु यं लोके कंचन व ते ।

या शं पु ष येह परदारोपसेवनम ् ॥ 134 ॥

</page>
 <page num =80>

यं चैव सप च ा णं च बहु ुतम ् ।

नावम येत वै भू णु: कृ शान प कदाचन ॥ 135 ॥

एत यं ह पु षं िनदहे दवमािनतम ् ।

त मादे त यं िन यं नावम येत बु दमान ् ॥ 136 ॥

ना मानमवम येत पूवािभरसमृ दिभ: ।

आमृ यो: ि यम व छे नैनां म येत दलभाम

ु ् ॥ 137 ॥

स यं ूया यं ूया न ूया स यम यम ् ।

यं च नानृ तं ूयादे ष धम: सनातन: ॥ 138 ॥

भ ं भ िमित ूया िम येव वा वदे त ् ।

शु कवैरं ववादं च न कुया केनिच सह ॥ 139 ॥

नाितक यं नाितसायं नाितम यं दने थते ।

ना ातेन समं ग छे नैको न वृ षलै: सह ॥ 140 ॥

ह ना गानित र ा गा व ाह ना वयोऽिधकान ् ।

प य वह नां जाितह नां ना पेत ् ॥ 141 ॥

न पृ शे पा णनो छ ो व ो गो ा णानलान ् ।

न चा प प येदशुिच: सु थो योितगणा दवा ॥ 142 ॥

पृ वैतानशुिचिन यम : ाणानुप पृ शेत ् ।

गा ा ण चैव सवा ण नािभं पा णतलेन तु ॥ 143 ॥

अनातुर: वािन खािन न पृ शेदिनिम त: ।

रोमा ण च रह यािन सवा येव ववजयेत ् ॥ 144 ॥

म गलाचारयु : या यता मा जते य: ।

जपे च जुहु या चैव िन यम नमत त: ॥ 145 ॥

</page>
 <page num =81>

म गलाचारयु ानां िन यं च यता मनाम ् ।

जपतां जु तां चैव विनपातो न व ते ॥ 146 ॥

वेदमेवा यसे न यं यथाकालमत त: ।

तं याहु: परं धममुपधम ऽ य उ यते ॥ 147 ॥

वेदा यासेन सततं शौचेन तपसैव च ।

अ ोहे ण च भूतानां जाितं मरित पौ वक म ् ॥ 148 ॥

पौ वक ं सं मर जाितं ैवा यसते पुन: ।

ा यासेन चाज मन तं सुखम ुते ॥ 149 ॥

सा व ा छा तहोमां कुया पवसु िन यश: ।

पतृ ं ैवा का वच न यम व कासु च ॥ 150 ॥

दरादावसथा
ू मू ं दरा
ू पादावसेचनम ् ।

उ छ ा निनषेकंच दरादे
ू व समाचरे त ् ॥ 151 ॥

मै ं साधनं नानं द तधावनम जनम ् ।

पूवा एव कुव त दे वतानां च पूजनम ् ॥ 152 ॥

दै वता यिभग छे ु धािमकां जो मान ् ।

ई रं चैव र ाथ गु नेव च पवसु ॥ 153 ॥

अिभवादये ृ दां द ा चैवासनं वकम ् ।

कृ ता जिल पासीत ग छत: पृ तोऽ वयात ् ॥ 154 ॥

ु ित मृ यु दतं स य नब दं वेषु कमसु ।

धममूलं िनषेवेत सदाचारमत त: ॥ 155 ॥

आचारा लभते ायुराचाराद सता: जा: ।

आचारा दनम यमाचारो ह यल णम ् ॥ 156 ॥

</page>
 <page num =82>

दराचारो
ु ह पु षो लोके भवित िन दत: ।

द:ु खभागी च सततं यािधतोऽ पायुरेव च ॥ 157 ॥

सवल णह नोऽ प य: सदाचारवा नर: ।

धानोऽनसूय शतं वषा ण जीवित ॥ 158 ॥

य परवशं कम त ेन वजयेत ् ।

य दा मवशं तु या सेवेत य त: ॥ 159 ॥

सव परवशं द:ु खं सवमा मवशं सुखम ् ।

एत ा समासेन ल णं सुखद:ु खयो: ॥ 160 ॥

य कम कुवतोऽ य या प रतोषोऽ तरा मन: ।

त य ेन कुव त वपर तं तु वजयेत ् ॥ 161 ॥

आचाय च व ारं पतरं मातरं गु म ् ।

न हं या णा गा सवा ैव तप वन: ॥ 162 ॥

ना त यं वेदिन दां च दे वतानां च कु सनम ् ।

े षं द भं च मानं च ोधं तै यं च वजयेत ् ॥ 163 ॥

पर य द डं नो छे ु दो नैव िनपातयेत ् ।

अ य पु ा छ या ा िश यथ ताडये ु तौ ॥ 134 ॥

ा णायावगुयव जाितवधका यया ।

शतं वषा ण तािम े नरके प रवतते ॥ 165 ॥

ताडिय वा तृ णेना प संर भा मितपूव कम ् ।

एक वंशितमाजाती: पापयोिनषु जायते ॥ 166 ॥

अयु यमान यो पा ा ण यासृ ग गत: ।

द:ु खं सुमहदा नोित े या ा तया नर: ॥ 167 ॥

</page>
 <page num =83>

शो णतं यावत: पांसू संग ृ ाित मह तलात ् ।

तावतोऽ दानमु ा यै: शो णतो पादकोऽ ते ॥ 168 ॥

न कदािच जे त मा ानवगुरेद प ।

न ताडये ृ णेना प न गा ा ावयेदसृ क् ॥ 169 ॥

अधािमको नरो यो ह य य चा यनृ तं धनम ् ।

हं सारत यो िन यं नेहासौ सुखमेधते ॥ 170 ॥

न सीद न प धमण मनोऽधम िनवेशयेत ् ।

अधिमकाणां पापानामाशु प य वपययम ् ॥ 171 ॥

नाधम रतो लोके स : फलित गौ रव ।

शनैरावतमान तु कतु मू लािन कृ तित ॥ 172 ॥

य द ना मिन पु ेषु न चे पु ेषु न ृ षु ।

न वेव तु कृ तोऽधम: कतु भवित िन फल: ॥ 173 ॥

अधमणैधते ताव तो भ ा ण प यित ।

तत: सप ा जयित समूल तु वन यित ॥ 174 ॥

स यधमायवृ ेषु शौचे चैवारमे सदा ।

िश यां िश या दमण वा बाहदरसं

ू यत: ॥ 175॥

प र यजेदथकामौ यौ यातां धमव जतौ ।

धम चा यसुखोदक लोक व ु मेव च ॥ 176 ॥

न पा णपादचपलो न ने चपलोऽनृ ज:ु ।

न या ा चपल ैव न पर ोहकमधी: ॥ 177 ॥

येना य पतरो याता येन याता: पतामहा: ।

तेन याया सतां माग तेन ग छ न र यते ॥ 178 ॥

</page>
 <page num =84>

ऋ व पुरो हताचायमातुलाितिथसंि तै: ।

बालवृ दातुरैव ै ञाितसंब धबा धवै: ॥ 179 ॥

माता पतृ यां जामीिभ ा ा पु ेण भायया ।

द ु ह ा दासवगण ववादं न समाचरे त ् ॥ 180 ॥

एतै ववादा सं य य सवपापै: मु यते ।

एिभ जतै जयित सवा लोकािनमा गृ ह ॥ 181 ॥

आचाय लोकेश: ाजाप ये पता भु: ।

अितिथ व लोकेशो दे वलोक य च वज: ॥ 182 ॥

जामयोऽ सरसां लोके वै दे व य बा धवा: ।

संब धनो पां लोके पृ िथ यां मातृ मातुलौ ॥ 183 ॥

आकाशेशा तु व ेया बालवृ दकृ शातुरा: ।

ाता ये : सम: प ा भाया पु : वका तनु: ॥ 184 ॥

छाया वो दासवग दु हता कृ पणं परम ् ।

त मादे तैरिध : सहे तासं वर: सदा ॥ 185 ॥

ित हसमथ ऽ प स गं त वजयेत ् ।

ित हे ण याशु ा ं तेज: शा यित ॥ 186 ॥

न याणाम व ाय विधं ध य ित हे ।

ा : ित हं कुयादवसीद न प ुधा ॥ 187 ॥

हर यं भूिमम ं गाम नं वास तला घृ तम ् ।

ितगृ न व ां तु भ मीभवित दा वत ् ॥ 188 ॥

हर यमायुर नं च भूग ा योषत तनुम ् ।

अ ु वचं वासो घृ तं तेज तला: जा: ॥ 189 ॥

</page>
 <page num =85>

अतपा वनधीयान: ित ह िच ज: ।

अ भ य म लवेनेव सह तेनैव म जित ॥ 190 ॥

त माद व ा बिभया मा मा ित हात ् ।

व पकेना य व ा ह प के गौ रव सीदित ॥ 191 ॥

न वाय प य छे ु बैडाल ितके जे ।

न बक ितके व े नावेद व द धम वत ् ॥ 192 ॥

व येतेषु द ं ह विधना य जतं धनम ् ।

दातुभ व यनथाय पर ादातुरेव च ॥ 193 ॥

यथा लवेनौपलेन िनम ज युदके तरन ् ।

तथा िनम जतोऽध ताद ौ दातृ ती छकौ ॥ 194 ॥

धम वजी सदा लु ध छाि को लोकद भक: ।

बैडाल ितको ेयो हं : सवािभसंधक: ॥ 195 ॥

(य य धम वजो िन यं सुर वज इवोि त: ।

छ नािन च पापािन बैडालं नाम त तम ् ॥ 8 ॥)

अधो न कृ ितक: वाथसाधनत पर: ।

शठो िम या वनीत बक तचरो ज: ॥ 196 ॥

ये बक ितनो व ा ये च माजारिल गन: ।

ते पत य धतािम े तेन पापेन कमणा ॥ 197 ॥

न धम यापदे शेन पापं कृ वा तं चरे त ् ।

तेन पापं छा कुव ीशू द भनम ् ॥ 198 ॥

े येह चे शा व ा ग ते वा दिभ: ।

छ नाऽऽच रतं य च तं र ांिस ग छित ॥ 199 ॥

</page>
 <page num =86>

अिल गी िल गवेषेण यो वृ मुपजीवित ।

स िल गनां हर येन तय योनौ च जायते ॥ 200 ॥

परक यिनपानेषु न नाया च कदाचन ।

िनपानकतु: ना वा तु द ु कृ तांशेन िल यते ॥ 201 ॥

(स ो य तत: प डा कामं नाया च प चधा ।

उदपाना वयं ामा ह: ना वा न द ु यित ॥ 9 ॥

यानश यासना य य कूपो ानगृ हा ण च ।

अद ा युपभु जान एनस: या ुर यभाक् ॥ 202 ॥

नद षु दे वखातेषु तडागेषु सर:सु च ।

नानं समाचरे न यं गत वणेषु च ॥ 203 ॥

यमा सेवेत सततं न िन यं िनयमा बुध: ।

यमा पत यकुवाणो िनयमा केवला भजन ् ॥ 204 ॥

(आनृशं यं मा स यम हं सा दमम पृ हा ।

यानं सादो माधुय माजवं च यमा दश ॥ 10 ॥

अ हं सा स यवचनं चयमक पता ।

अ तेयिमित प चैते यमा ोप तािन च ॥ 11 ॥

शौचिम या तपोदानं वा यायोप थिन हौ ।

तोपवासौ मौनं च नानं च िनयमा दश ॥ 12 ॥

अ ोधो गु शु ू षा शौचमाहारलाघवम ् ।

अ माद िनयमा: प चैवोप तािन च ॥ 13 ॥)

ना ो यतते य े ामया जकृ ते तथा ।

या लीबेन च हते
ु भु जीत ा ण: विचत ् ॥ 205 ॥

</page>
 <page num =87>

अ ीकमेत साधूनां य जु यमी ह व: ।

तीपमेत े वानां त मा प रवजयेत ् ॥ 206 ॥

म ु दातुराणां च न भु जीत कदाचन ।

केशक टावप नं च पदा पृ ं च कामत: ॥ 207 ॥

ूण नावे तं चैव सं पृ ं चा युद यया ।

पत णावलीढं च शुना सं पृ मेव च ॥ 208 ॥

गवा चा नमुपा ातं घु ा नं च वशेषत: ।

गणा नं ग णका नं च वदषा

ु च जुगु सतम ् ॥ 209 ॥

तेनगायनयो ा नं त णो वाधु षक य च ।

द त य कदय य ब द य िनगड य च ॥ 210 ॥

अिभश त य ष ढ य पुं या दा भक य च ।

शु ं पयु षतं चैव शू यो छ मेव च ॥ 211 ॥

िच क सक य मृ गयो: ू र यो छ भो जन: ।

उ ा नं सूितका नं च पयाचा तमिनदशम ् ॥ 212 ॥

अनिचतं वृ थामांसमवीराया यो षत: ।

षद नं नगय नं पितता नमव ुतम ् ॥ 213 ॥

पशुनानृ ितनो ा नं तु व ियण तथा ।

शैलूषतु नवाया नं कृ त न या नमेव च ॥ 214 ॥

कमार य िनषाद य र गावतारक य च ।

सुवणकतुवण य श व ियण तथा ॥ 215 ॥

वतां शौ डकानां च चैलिनणजक य च ।

र जक य नृ शंस य य य चोपपितगृ हे ॥ 216 ॥

</page>
 <page num =88>

मृ य त ये चोपपितं ी जतानां च सवश: ।

अिनदशं च ेता नमतु करमेव च ॥ 217 ॥

राजा नं तेज आद े शू ा नं वचसम् ।

आयु: सुवणकारा नं यश मावक न: ॥ 218 ॥

का का नं जां ह त बलं िनणजक य च ।

गणा नं ग णका नं च लोके य: प रकृ तित ॥ 219 ॥

पूयं िच क सक या नं पुं या व निम यम ् ।

व ा वाधु षक या नं श व ियणो मलम ् ॥ 220 ॥

य एतेऽ ये वभो य ना: मश: प रक ितता: ।

तेषां वग थरोमा ण वद य नं मनी षण: ॥ 221 ॥

(अमृ तं ा ण या नं या नं पय: मृ तम ् ।

वै या नम निम याहु: शू य िधरं मृ तम ् ॥ 14 ॥)

भु वाऽतोऽ यतम या नमम या पणं यहम ् ।

म या भु वाऽऽचरे कृ ं रे तो व मू मेव च ॥ 222 ॥

ना ा छू य प वा नं व ान ा दनो ज: ।

आदद ताममेवा मादवृ ावेकरा कम ् ॥ 223 ॥

(च सूय हे ना ाद ा ना वा तु मु यो: ।

अमु योरगतयोर ा चैव परे ऽहिन ॥ 15 ॥)

ो य य कदय य वदा य य च बाधु षे: ।

मीमांिस वोभयं दे वा: समम नमक पयन ् ॥ 224 ॥

ता जापितराहै य मा कृ वं वषमं समम ् ।

ा दपूतं वदा य य हतम दयेतरत ् ॥ 225 ॥

</page>
 <page num =89>

दये ं च पूत च िन यं कुयादत त: ।

दाकृ ते ये ते भवत: वागतैध नै: ॥ 226 ॥

दानधम िनषेवेत िन यमै कपौितकम ् ।

प रतृ ेन भावेन पा मासा श त: ॥ 227 ॥

(पा भूतो ह यो व : ितगृ ित हम ् ।

अस सु विनयु जीत त मै दे यं न क चन ॥ 13 ॥

संचयं कु ते य तु ितगृ समंतत: ।

धमाथ नोपयु े च न तं त करमचयेत ् ॥ 17 ॥)

य कंिचद प दात यं यािचतेनानसूयया ।

उ प यते ह त पा ं य ारयित सवत: ॥ 228 ॥

वा रद तृ ि मा नोित सुखम यम नद: ।

ितल द: जािम ां द पद ु मम ् ॥ 229 ॥

भूिमदो भूिममा नोित द घमायु हर यद: ।

गृ हदोऽ ा ण वे मािन यदो पमु मम ् ॥ 230 ॥

वासोद सालो यम सालो यम द: ।

अनडु ह: ि यं पु ां गोदो न य व पम ् ॥ 231 ॥

यानश या दो भायामै यमभय द: ।

धा यद: शा तं सौ यं दो सा टताम ् ॥ 132 ॥

सवषामेव दानानां दानं विश यते ।

वाय नगोमह वास तलका चनस पषाम ् ॥ 233 ॥

येन येन तु भावेन य ानं य छित ।

त ेनैव भावेन ा नोित ितपू जत: ॥ 234 ॥

</page>
 <page num =90>

योऽिचतं ितगृ ाित ददा यिचतमेव च ।

तावुभौ ग छत: वग नरकं तु वपयये ॥ 235 ॥

न व मयेत तपसा वदे द वा च नानृ तम ् ।

नात ऽ यपवदे ा न द वा प रक तयेत ् ॥ 236 ॥

य ोऽनृ तेन रित तप: रित व मयात ् ।

आयु व ापवादे न दानं च प रक तनात ् ॥ 237 ॥

धम शनै: संिचनुया मीकिमव पु का: ।

परलोकसहायाथ सवभूता यपीडयन ् ॥ 238 ॥

नामु ह सहायाथ पता माता च ित त: ।

न पु दारा न ाितधम त ित केवल: ॥ 239 ॥

एक: जायते ज तुरेक एव लीयते ।

एकोऽनुभु े सुकृतमेक एव च द ु कृ तम ् ॥ 240 ॥

मृ तं शर रमु सृ य का लो समं तौ ।

वमुखा वा धवा या त धम तमनुग छित ॥ 241 ॥

त मा दम सहायाथ िन यं संिचनुया छनै: ।

धमण ह सहायेन तम तरित द ु तरम ् ॥ 242 ॥

धम धानं पु षं तपसा हत क बषम ् ।

परलोकं नय याशु भा व तं खशर रणम ् ॥ 243 ॥

उ मै मैिन यं संब धानाचरे सह ।

िननीषु: कुलमु कषमधमानधमां यजेत ् ॥ 244 ॥

उ मानु मा ग छ ह ना ह नां वजयन ् ।

ा ण: े तामेित यवायेन शू ताम ् ॥ 245 ॥

</page>
 <page num =91>

ढकार मृ दु दा त: ू राचारै रसंवसन ् ।

अ हं ो दमदाना यां जये वग तथा त: ॥ 246 ॥

एधोदकं मूलफलम नम यु तं च यत ् ।

सवत: ितगृ या म वथाभयद णाम ् ॥ 247 ॥

आ ता यु तां िभ ां पुर ताद चो दताम ् ।

मेने जापित ा म प दु कृ तकमण: ॥ 248 ॥

ना त पतर त य दश वषा ण प च च ।

न च ह यं वह य नय ताम यवम यते ॥ 249 ॥

(िच क सककृ त नानां िश पकतु वाधु षे: ।

ष ढ य कुलटाया उ ताम प वजयेत ् ॥ 18 ॥

न व मानमेवं वै ित ा ं वजानता ।

वक या व माने तु धमह न: क ितत: ॥ 19 ॥)

श यां गृ हा कुशा ग धानप: पु पं मणी दिध ।

धाना म या पयो मांसं शाकं चैव न िननु दे त ् ॥ 250 ॥

गु भृ यां ो जह ष निच य दे वताितथीन ् ।

सवत: ितगृ या न तु तृ ये वयं तत: ॥ 251 ॥

गु षु व यतीतेषु वना वा तैग ृहे वसन ् ।

आ मनो वृ म व छ गृ या साधुत: सदा ॥ 252 ॥

आिधक: कुलिम ं च गोपालो दासना पतौ ।

एते शू े षु भो या ना य ा मानं िनवेदयेत ् ॥ 253 ॥

या शोऽ य भवेदा मा या शं च िचक षतम ् ।

यथा चोपचरे देनं तथा मानं िनवेदयेत ् ॥ 254 ॥

</page>
 <page num =92>

योऽ यथा स तमा मानम यथा स सु भाषते ।

स पापकृ मो लोके तेन आ मापहारक: ॥ 255 ॥

वा यथा िनयता: सव वा ूला वा विन:सृ ता: ।

तां तु य: तेनये ाचं स सव तेयकृ नर: ॥ 256 ॥

मह ष पतृ देवानां ग वानृ यं यथा विध ।

पु े सव समास य वसे मा य थमाि त: ॥ 257 ॥

एकाक िच तये न यं व व े हतमा मन: ।

एकाक िच तयानो ह परं े योऽिधग छित ॥ 258 ॥

एषो दता गृ ह थ य वृ व य शा ती ।

नातक तक प स ववृ दकर: शुभ: ॥ 259 ॥

अनेन व ो वृ ेन वतय वेदशा वत ् ।

यपेतक मषो िन यं लोके मह यते ॥ 260 ॥

॥ इित मानवे धमशा े भृ गु ो ायां सं हतायां चतुथ ऽ याय: ॥ 4 ॥< /mUla>

</page>
 <page num =93>

प चमोऽ याय:

< mUla> ु वैतानृ षयो धमा नातक य यथो दतान ् ।

इदमूचुम हा मानमनल भवं भृ गुम् ॥ 1 ॥

एवं यथो ं व ाणां वधममनुित ताम ् ।

कथं मृ यु: भवित वेदशा वदां भो ॥ 2 ॥

स तानुवाच धमा मा महष मानवो भृ गु: ।

ू यतां येन दोषेण मृ यु व ा जघांसित ॥ 3 ॥

अन यासेन वेदानामाचार य च वजनात ् ।

आल याद नदोषा च मृ यु व ा जघांसित ॥ 4 ॥

लशुनं गृ जनं चैव पला डु ं कवकािन च ।

अभ या ण जातीनाममे य भवा ण च ॥ 5 ॥

लो हता वृ िनयासा वृ न भवां तथा ।

शेलुं ग यं च पेयूषं य ेन ववजयेत ् ॥ 6 ॥

वृ था कृ सरसंयावं पायसापूपमेव च ।

अनुपाकृ तमांसािन दे वा नािन हवीं ष च ॥ 7 ॥

अिनदशाया गो: ीरमौ मैकशफं तथा ।

आ वकं संिधनी ीरं वव साया गो: पय: ॥ 8 ॥

( ीरा ण या यभ ा ण त काराशने बुध: ।

स रा ं तं कुया य ेन समा हत: ॥ 1 ॥)

आर यानां च सवषां मृ गाणां मा हषं वना ।

ी ीरं चैव व यािन सवशु िन चैव ह ॥ 9 ॥

</page>
 <page num =94>

दिध भ यं च शु े षु सव च दिधसंभवम ् ।

यािन चैवािभषूय ते पु पमूलफलै: शुभ:ै ॥ 10 ॥

यादा छकुना सवा तथा ामिनवािसन: ।

अिन द ां क
ै शफां टभं च ववजयेत ् ॥ 11 ॥

कल व कं लवं हं सं च ा ं ामकु कुटम ् ।

सारसं र जुवालं च दा यूहं शुकसा रके ॥ 12 ॥

तुदा जालपादां कोय नख व करान ् ।

िनम जत म यादा सौनं व लूरमेव च ॥ 13 ॥

बकं चैव बलाकां च काकोलं ख जर टकम ् ।

म यादा व वराहां म यानेव च सवश: ॥ 14 ॥

यो य य मांसम ाित स त मांसाद उ यते ।

म याद: सवमांसाद त मा म या ववजयेत ् ॥ 15 ॥

पाठ नरो हतावा ौ िनयु ौ ह यक ययो: ।

राजीवा संहतु डां सश कां ैव सवश: ॥ 16 ॥

न भ येदेकचरान ातां मृ ग जान ् ।

भ ये व प समु ा सवा प चनखां तथा ॥ 17 ॥

ा वधं श यकं गोधां ख गकूमशशां तथा ।

भ या प चनखे वाहरनु
ु ां ैकतोदत: ॥ 18 ॥

छ ाकं व वराहं च लशुनं ामकु कुटम ् ।

पला डु ं गृ जनं चैव म या ज वा पते ज: ॥ 19 ॥

अम यैतािन ष ज वा कृ ं सा तपनं चरे त ् ।

यितचा ायणं वा प शेषेषूपवसेदह: ॥ 20 ॥

</page>
 <page num =95>

संव सर यैकम प चरे कृ ं जो म: ।

अ ातभु शु दयथ ात य तु वशेषत: ॥ 21 ॥

य ाथ ा णैव या: श ता मृ गप ण: ।

भृ यानां चैव वृ यथमग यो ाचर पुरा ॥ 22 ॥

बभूवु ह पुरोडाशा भ याणां मृ गप णाम ् ।

पुराणे व प य ेषु सवेषु च ॥ 23 ॥

य कंिच नेहसंयु ं भ यं भो यमग हतम ् ।

त पयु षतम या ं ह व:शेषं च य वेत ् ॥ 24 ॥

िचर थतम प वा म नेहा ं जाितिभ: ।

यवगोधूमजं सव पयस ैव व या ॥ 25 ॥

एतद ु ं जातीनां भ याभ यमशेषत: ।

मांस यात: व यािम विधं भ णवजने ॥ 26 ॥

ो तं भ ये मांसं ा णानां च का यया ।

यथा विध िनयु तु ाणानामेव चा यये ॥ 27 ॥

ाण या निमदं सव जापितरक पयत ् ।

थावरं ज गमं चैव सव ाण य भोजनम ् ॥ 28 ॥

चराणाम नमचरा दं णाम यदं ण: ।

अह ता सह तानां शूराणां चैव भीरव: ॥ 29 ॥

ना ा द ु य यद ना ा ा णनोऽह यह य प ।

धा ैव सृ ा ा ा ा णनोऽ ार एव च ॥ 30 ॥

य ाय ज धमास ये येष दै वो विध: मृ त: ।

अतोऽ यथा वृ तु रा सो विध यते ॥ 31 ॥

</page>
 <page num =96>

वा वयं वा यु पा परोपकृ तमेव वा ।

दे वा पतृ ं ाचिय वा खाद मांसं न दु यित ॥ 32 ॥

ना ाद विधना मांसं विध ोऽनाप द ज: ।

ज वा विधना मांसं े य तैर तेऽवश: ॥ 33 ॥

न ता शं भव येनो मृ गह तुध नािथन: ।

या शं भवित े य वृ थामांसािन खादत: ॥ 34 ॥

िनयु तु यथा यायं यो मांसं ना मानव: ।

स े य पशुतां याित संभवानेक वंशितम ् ॥ 35 ॥

असं कृ ता पशू म ैना ा : कदाचन ।

म ै तु सं कृ तान ा छा तं विधमा थत: ॥ 36 ॥

कुया तपशु
ृ ं स गे कुया प पशुं तथा ।

न वेव तु वृ था ह तुं पशुिम छे कदाचन ॥ 37 ॥

याव त पशुरोमा ण ताव कृ वो ह मारणम ् ।

वृ थापशु न: ो नोित े य ज मिन ज मिन ॥ 38 ॥

य ाथ पशव: सृ ा: वंयमेव वयंभुवा ।

य भू यै सव य त मा े वधोऽवध: ॥ 39 ॥

ओष य: पशवो वृ ा तय च: प ण तथा ।

य ाथ िनधनं ा ा: ा नुव यु सृ ती: पुन: ॥ 40 ॥

मधुपक च य े च पतृ दैवतकम ण ।

अ ैव पशवो हं या ना य े य वी मनु: ॥ 41 ॥

ए वथषु पशू हं स वेदत वाथ व ज: ।

आ मानं च पशुं चैव गमय यु मां गितम ् ॥ 42 ॥

</page>
 <page num =97>

गृ हे गुरावर ये वा िनवस ना मवा ज: ।

नावेद व हतां हं सामाप प समाचरे त ् ॥ 43 ॥

या वेद व हता हं सा िनयता मं राचरे ।

अ हं सामेव तां व ा े दा दम ह िनबभौ ॥ 44 ॥

योऽ हं सकािन भूतािन हन या मसुखे छया ।

स जीवं मृ त ैव न विच सुखमेधते ॥ 45 ॥

यो ब धनबध लेशा ा णनां न िचक षित ।

स सव य हत े सु: सुखम य तम ुते ॥ 46 ॥

य दयायित य कु ते धृ ितं ब नाित य च ।

तदवा नो यय ेन यो हन त न कंचन ॥ 47 ॥

नाकृ वा ा णनां हं सां मांसमु प ते विचत ् ।

न च ा णवध: व य त मा मांसं ववजयेत ् ॥ 48 ॥

समु प ं च मांस य वधब धौ च दे हनाम ् ।

समी य िनवतत सवमांस य भ णात ् ॥ 49 ॥

न भ यित यो मांसं विधं ह वा पशाचवत ् ।

स लोके यतां याित यािधिभ न पीडयते ॥ 50 ॥

अनुम ता वशिसता िनह ता य व यी ।

सं कता चोपहता च खादक ेित घातका: ॥ 51 ॥

वमासं परमांसेन यो वधियतुिम छित ।

अन य य पतृ दे वां ततोऽ यो ना यपु यकृ त ् ॥ 52 ॥

वष वषऽ मेधेन यो यजेत शतं समा: ।

मांसािन च न खादे तयो: पु यफलं समम ् ॥ 53 ॥

</page>
 <page num =98>

(सदा यजित य ेन सदा दानािन य छित ।

स तप वी सदा व ो य मांसं ववजयेत ् ॥ 2 ॥)

फलमूलाशनैम यैमु य नानां च भोजनै: ।

न त फलमवा नोित य मांसप रवजनात ् ॥ 54 ॥

मां स भ ियताऽमु य य मांसिमहा यहम ् ।

एत मांस य मांस वं वद त मनी षण: ॥ 55 ॥

न मांसभ णे दोषो न म े न च मैथुने ।

वृ रे षा भूतानां िनवृ तु महाफला ॥ 56 ॥

ेतशु दं व यािम यशु दं तथैव च ।

चतुणाम प वणानां यथावदनुपूव श: ॥ 57 ॥

द तजातेऽनुजाते च कृ तचूडे च सं थते ।

अशु दा बा धवा: सव सूतके च तथो यते ॥ 58 ॥

दशाहं शावमाशौचं स प डे षु वधीयते ।

अवाक् संचयनाद नां यहमेकाहमेव वा ॥ 59 ॥

स प डता तु पु षे स मे विनवतते ।

समानोदकभाव तु ज मना नोरवेदने ॥ 60 ॥

यथेदं शावमाशौचं स प डे षु वधीयते ।

जननेऽ येवमेव या नपुणकं शु दिम छताम ् ॥ 61 ॥

(उभय दशाहािन कुल या नं न भु यते ।

दानं ित हो य : वा याय िनवतते ॥ 3 ॥)

सवषां शावमाशौचं माता प ो तु सूतकम ् ।

सूतकं मातुरेव यादप

ु पृ य पता शुिच: ॥ 62 ॥

</page>
 <page num =99>

(स धम वृ य दानधमफलै षण: ।

ेता धमापरोधाथमर य यैतदु यते ॥ 4 ॥)

िनर य तु पुमा छु मुप पृ यैव शु दयित ।

बै जकादिभसंब धादनु यादघं यहम ् ॥ 63 ॥

(जनने येवमेव या माता प ो तु सूतकम ् ।

सूतकं मातुरेव यादप

ु पृ य पता शुिच: ॥ 5 ॥)

अ ा चैकेन रा या च रा ैरेव च िभ: ।

शव पृशो वशु य त यहाददकदाियन

ु : ॥ 64 ॥

गुरो: ेत य िश य तु पतृ मेधं समाचरन ् ।

ेतहारै : समं त दशरा ेण शु दयित ॥ 65 ॥

रा िभमासतु यािभगभ ावे वशु दयित ।

रज युपरते सा वी नानेन ी रज वला ॥ 66 ॥

नृ णामकृ तचूडानां वशु दनिशक मृ ता ।

िनवृ चूडकानां तु रा ा छु द र यते ॥ 67 ॥

( ा सं कार मीतानां वणानाम वशेषत: ।

रा ा ु भवे छु द: क या व ो वधीयते ॥ 6 ॥

अद तज मन: स आचूडा नैिशक मृ ता ।

रा मावृ तादे शा शरा मत: परम ् ॥ 7 ॥

परपूवासु भायासु पु ेषु कृ तेषु च ।

मातामहे रा ं तु एकाहं वस प डत: ॥ 8 ॥)

ऊन वा षकं ेतं िनद युबा धवा ब ह: ।

अलंकृ य शुचौ भूमाव थसंचयना ते ॥ 68 ॥

</page>
 <page num =100>

ना य काय ऽ नसं कारो न च काय दक या ।

अर ये का व य वा पेयु यहमेव च ॥ 69 ॥

ना वष य कत या बा धवै दक या ।

जातद त य वा कुयु ना न वा प कृ ते सित ॥ 70 ॥

स चा र येकाहमतीते पणं मृ तम ् ।

ज म येकोदकानां तु रा ा छु द र यते ॥ 71 ॥

ीणामसं कृ तानां तु यहा छु दय त बा धवा: ।

यथो े नैव क पेन शु दय त तु सनाभय: ॥ 72 ॥

(परपूवासु पु ेषु सूतके मृ तकेषु च ।

मातामहे रा ं यादे काहं तु सा प डने ॥ 9 ॥)

अ ारलवणा ना: युिनम जेयु ते यहम ् ।

मांसाशनं च ना ीयु: शयीरं पृ थक् तौ ॥ 73 ॥

स नधावेष वै क प: शावाशौच य क ितत: ।

असं नधावयं ेयो विध: संब धबा धवै: ॥ 74 ॥

वगतं तु वदे श थं ृ णुया ो िनदशम् ।

य छे षं दशरा य तावदे वाशुिचभवेत ् ॥ 75 ॥

(मास ये रा ं या ष मासे प णी तथा ।

अह तु नवमादवागू व नानेन शु दयित ॥ 10 ॥)

अित ा ते दशाहे च रा मशुिचभवेत ् ।

संव सरे यतीते तु पृ वैवापो वशु दयित ॥ 76 ॥

िनदशं ाितमरणं ु वा पु य ज म च ।

सवासा जलमा लु य शु दो भवित मानव: ॥ 77 ॥

</page>
 <page num =101>

बाले दे शा तर थे च पृ थ प डे च सं थते ।

सवासा जलमा लु य स एव वशु दयित ॥ 78 ॥

अ तदशाहे यातां चे पुनमरणज मनी ।

ताव यादशुिच व ो याव यादिनदशम ् ॥ 79 ॥

रा माहराशौचमाचाय
ु सं थते सित ।

त य पु े च प यां च दवारा िमित थित: ॥ 80 ॥

ो ये तूपसंप ने रा मशुिचभवेत ् ।

मातुले प णीं रा ं िश य व बा धवेषु च ॥ 81 ॥

ेते राजिन स योितय य या षये थत: ।

अ ो ये वह: कृ नमनूचाने तथा गुरौ ॥ 82 ॥

शु दये ो दशाहे न ादशाहे न भूिमप: ।

वै य: प चदशाहे न शू ो मासेन शु दयित ॥ 83 ॥

( व शू दायादा यु े य बा धवा: ।

तेषामशौचं व य दशाहा छु द र यते ॥ 11 ॥

राज यवै ययो ैवं ह नयोिनषु ब धुषु ।

वमेव शौचं कुव त वशु यथिमित थित: ॥ 12 ॥

व : शु ये शाहे न ज महानौ वयोिनषु ।

ष भ िभरथैकेन व शू योिनषु ॥ 13 ॥

सव चो मवणा तु शौचं कुयु रत ता: ।

त ण विध ेन वं तु शौचं वयोिनषु ॥ 14 ॥

न वधयेदघाहािन यूहे ना नषु या: ।

न च त कम कुवाण: सना योऽ यशुिचभवेत ् ॥ 84 ॥

</page>
 <page num =102>

दवाक ितमुद यां च पिततं सूितकां तथा ।

शवं त पृ नं चैव पृ वा नानेन शु दयित ॥ 85 ॥

आच य यतो िन यं जपेदशुिचदशने ।

सौरा म ा यथो साहं पावमानी श त: ॥ 86 ॥

नारं पृ वा थ स नेहं ना वा व ो वशु दयित ।

आच यैव तु िन: नेहं गामाल याकमी य वा ॥ 87 ॥

आ द ी नोदकं कुयादा त य समापनात ् ।

समा े तूदकं कृ वा रा ेणैव शु दयित ॥ 88 ॥

वृ थासंकरजातानां यासु च ित ताम ् ।

आ मन यािगनां चैव िनवततोदक या ॥ 89 ॥

पाष डमाि तानां च चर तीनां च कामत: ।

गभभतृ ु हां चैव सुरापीनां च यो षताम ् ॥ 90 ॥

आचाय वमुपा यायं पतरं मातरं गु म ् ।

िन य तु ती ेता न तेन वयु यते ॥ 91 ॥

द णेन मृ तं शू ं पुर ारे ण िनहरे त ् ।

प मो रपूव तु यथायोगं ज मन: ॥ 92 ॥

न रा ामघदोषोऽ त ितनां न च स णाम ् ।

ऐ ं थानमुपासीना भूता ह ते सदा ॥ 93 ॥

रा ो माहा मके थाने स :शौचं वधीयते ।

जानां प रर ाथमासनं चा कारणम ् ॥ 94 ॥

ड भाहवहतानां च व ुता पािथवेन च ।

गो ा ण य चैवाथ य य चे छित पािथव: ॥ 95 ॥

</page>
 <page num =103>

सोमा यकािनले ाणां व ा प योयम य च ।

अ ानां लोकपालानां वपुधारयते नृ प: ॥ 96 ॥

लोकेशािध तो राजा ना याशौचं वधीयते ।

शौचाशोचं ह म यानां लोकेश भवा ययम ् ॥ 97 ॥

उ तैराहवे श ै: धमहत य च ।

स : संित ते य तथाशौचिमित थित: ॥ 98 ॥

व : शु दय यप: पृ वा यो वाहनायुधम ् ।

वै य: तोदं र मी वा य ं शू : कृ त य: ॥ 99 ॥

एत ोऽिभ हतं शौचं स प डे षु जो मा: ।

अस प डे षु सवषु ेतशु दं िनबोधत ॥ 100 ॥

अस प डं जं ेतं व ो िन य ब धुवत ् ।

वशु दयित रा ेण मातुरा ां बा धवान ् ॥ 101 ॥

य नम तेषां तु दशाहे नैव शु दयित ।

अनद न नम ै व न चे म गृ हे वसेत ् ॥ 102 ॥

अनुग ये छया ेतं ाितम ाितमेव च ।

ना वा सचैल: पृ वाऽ नं घृ तं ा य वशु दयित ॥ 103 ॥

न व ं वेषु ित सु मृ तं शू े ण नाययेत ् ।

अ व या ाहित
ु : सा या छू सं पशदू षता ॥ 104 ॥

ानं तपोऽ नराहारो मृ मनो वायु पा जनम ् ।

वायु: कमाककालौ च शु दे: कतृ ण दे हनाम ् ॥ 105 ॥

सवषामेव शौचानामथशौचं परं मृ तम ् ।

योऽथ शुिच ह स शुिचन मृ ा रशुिच: शुिच: ॥ 106 ॥

</page>
 <page num =104>

ा या शु दय त व ांसो दानेनाकायका रण: ।

छ नपापा ज येन तपसा वेद व मा: ॥ 107 ॥

मृ ोयै: शु दयते शो यं नद वेगेन शु दयित ।

रजसा ी मनोद ु ा सं यासेन जो म: ॥ 108 ॥

अ गा ा ण शु दय त मन: स येन शु दयित ।

व ातपो यां भूता मा बु द ञानेन शु दयित ॥ 109 ॥

एष शौच य व: ो : शार र य विनणय: ।

नाना वधानां याणां शु दे : शृ णुत िनणयम् ॥ 110 ॥

तैजसानां मणीनां च सव या ममय य च ।

भ मना मृ दा चैव शु द ा मनी षिभ: ॥ 111 ॥

िनलपं का चनं भा डम रे व वशु दयित ।

अ जम ममयं चैव राजतं चानुप कृ तम ् ॥ 112 ॥

अपाम ने संयोगा दै मं रौ यं च िनबभौ ।

त मा यो: वयो यैव िनणको गुणव र: ॥ 113 ॥

ता ाय:कां यरै यानां पुण: सीसक य च ।

शौचं यथाह कत यं ारा लोदकवा रिभ: ॥ 114 ॥

वाणां चैव सवषां शु द पवनं मृ तम ् ।

ो णं संहतानां च दारवाणां च त णम ् ॥ 115 ॥

माजनं य पा ाणां पा णना य कम ण ।

चमसानां हाणां च शु द: ालनेन तु ॥ 116 ॥

च णां ु ुवाणां च शु द णेन वा रणा ।

यशूपशकटानां च मुसलोलूखल य च ॥ 117 ॥

</page>
 <page num =105>

अ तु ो णं शौचं बहनां
ू धा यवाससाम ् ।

ालनेन व पानाम : शौचं वधीयते ॥ 118 ॥

( यहकृ तशौचानां तु वायसी शु द र यते ।

पयु णा दपना
ू ा मिलनामितधावनात ् ॥ 15 ॥)

चैलव चमणां शु दवदलानां तथैव च ।

शाकमूलफलानां च धा यव छु द र यते ॥ 119 ॥

कौशेया वकयो षै: कुतपानाम र कै: ।

ीफलैरंशुप टानां ौमाणां गौरसषपै: ॥ 120 ॥

ौमव छ खशृ गाणाम थद तमय य च ।

शु द वजानता काया गोमू ेणोदकेन वा ॥ 121 ॥

ो णा ृ णका ं च पलालं चैव शु दयित ।

माजनोपा जनैव म पुन:पाकेन मृ मयम ् ॥ 122 ॥

म ैमू :ै पुर षैवा ीवनै: पूयशो णतै: ।

सं पृ ं नैव शु दयेत पुन:पाकेन मृ मयम ् ॥ 123 ॥

संमाजनोपा जनेन सेकेनो लेखनेन च ।

गवां च प रवासेन भूिम: शु दयित प चिभ: ॥ 124 ॥

प ज धं गवा ातमवधूतमव ुतम ् ।

द ू षतं केशक टै मृ ेपेण शु दयित ॥ 125 ॥

याव नापै यमे या ा धो लेप त कृ त: ।

ताव मृ ा र चादे यं सवासु यशु दषु ॥ 126 ॥

ी ण दे वा: प व ा ण ा णानामक पयन ् ।

अ म िन ण ं य च वाचा श यते ॥ 127 ॥

</page>
 <page num =106>

आप: शु दा भूिमगता वैत ृ यं यासु गोभवेत ् ।

अ या ा ेदमे येन ग धवणरसा वता: ॥ 128 ॥

िन यं शु द: का ह त: प ये य च सा रतम ् ।

चा रगतं भै यं िन यं मे यिमित थित: ॥ 129 ॥

िन यमा यं शुिच ीणां शकुिन: फलपातने ।

वे च शुिचव स: ा मृ ग हणे शुिच: ॥ 130 ॥

िभहत य य मांसं शुिच त मनुर वीत ् ।

या हत या यै डाला ै द युिभ: ॥ 131 ॥

(शुिचर न: शुिचवायु: वृ ो ह ब ह र: ।

जलं शुिच व व थं प था संचरणे शुिच: ॥ 16 ॥)

ऊ व नाभेयािन खािन तािन मे यािन सवश: ।

या यध ता यमे यािन दे हा चैव मला युता: ॥ 132 ॥

म का व ुष छाया गौर : सूय र मय: ।

रजो भूवायुर न पश मे यािन िन दशेत ् ॥ 133 ॥

व मू ो सगशु दयथ मृ ायादे यमथवत् ।

दै हकानां मलानां च शु दषु ादश व प ॥ 134 ॥

वसा शु मसृ जा मू व ाणकण व ।

े मा ु दू षका वेदो ादशैते नृ णां मला: ॥ 135 ॥

एका िल गे गुदे ित तथैक करे दश ।

उभयो: स दात या मृ द: शु दमभी सता ॥ 136 ॥

एत छौचं गृ ह थानां गुणं चा रणाम ् ।

गुणं या न थानां यतीनां तु चतुगु णम ् ॥ 137 ॥

</page>
 <page num =107>

कृ वा मू ं पुर षं वा खा याचा त उप पृ शेत ् ।

वेदम ये यमाण अ नम ं सवदा ॥ 138 ॥

राचामेदप: पूव : मृ या तो मुखम ् ।

शार रं शौचिम छ ह ी शू तु सकृ सकृ त ् ॥ 139 ॥

शू ाणां मािसकं काय वपनं यायवितनाम ् ।

वै यव छौचक प जो छ ं च भोजनम ् ॥ 140 ॥

नो छ ं कुवते मु या व ुषोऽ गे पत त या: ।

न म ू ण गता या यं न द ता तरिध तम ् ॥ 141 ॥

(अजा ं मुखतो मे यं गावो मे या पृ त: ।

ा णा: पादतो मे या: यो मे या सवत: ॥ 17 ॥

गौरमे या मुखे ो ा अजा मे या तत: मृ ता ।

गो: पुर षं च मू ं च मे यिम य वी मनु: ॥ 18 ॥)

पृ श त ब दव: पादौ य आचामयत: परान ् ।

भौिमकै ते समा ेया न तैरा यतो भवेत ् ॥ 142 ॥

(द तव तल नेषु ज ा पशषु चे नतु ।

प र युतेषु त थाना निगर नेव त छुिच ॥ 19 ॥)

उ छ ेन तु सं पृ ो यह त: कथंचन ।

अिनधायैव त यमाचा त: शुिचतािमयात ् ॥ 143 ॥

वा तो व र : ना वा तु घृ त ाशनमाचरे त ् ।

आचामेदेव भु वा नं नानं मैथुिनन: मृ तम ् ॥ 144 ॥

(अनृ तौ तु मृ दा शौचं काय मू पुर षवत् ।

ऋतौ तु गभ श क वा नानं मैथुिनन: मृ तम ् ॥ 20 ॥)

</page>
 <page num =108>

सु वा ु वा च भु वा च िन ी यो वानृ तािन च ।

पी वापोऽ ये यमाण आचामे यतोऽ प सन ् ॥ 145 ॥

एषां शौच विध: कृ नो यशु द तथैव च ।

उ ो व: सववणानां ीणां धमा नबोधत ॥ 146 ॥

बालया वा युव या वा वृ दया वाऽ प यो षता ।

न वात येण कत यं कंिच काय गृ हे व प ॥ 147 ॥

बा ये पतुव शे ित े पा ण ाह य यौवने ।

पु ाणां भत र ेते न भजे ी वत ताम ् ॥ 148 ॥

प ा भ रा सुतैवा प ने छे रहमा मन: ।

एषां ह वरहे ण ी ग कुयादभे

ु कुले ॥ 149 ॥

सदा या भा यं गृ हकायषु द या ।

सुसं कृ तोप करया यये चामु ह तया ॥ 150 ॥

य मै द ा पता वेनां ाता वाऽनुमते पतु: ।

तं शु ू षेत जीव तं सं थतं च न ल घयेत ् ॥ 151 ॥

म गलाथ व ययनं य ासां जापते: ।

यु यते ववाहे षु दानं वा यकारणम ् ॥ 152 ॥

अनृ तावृतुकाले च म सं कारकृ पित: ।

सुख य िन यं दातेह परलोके च यो षत: ॥ 153 ॥

वशील: कामवृ ो वा गुणैवा प रव जत: ।

उपचय: या सा या सततं दे वव पित: ॥ 154 ॥

(दान भृ ित या तु या ावदायु: पित ता ।

भतृ लोकं न यजित यथैवा धती तथा ॥ 21 ॥

</page>
 <page num =109>

ना त ीणां पृ थ य ो न तं ना युपोषणम ् ।

पितं शु ू षते येन तेन वग मह यते ॥ 155 ॥

(प यौ जीवित या तु ी उपवासं तं चरे त ् ।

आयु यं हरते भतु: नरकं चैव ग छित ॥ 22 ॥)

पा ण ाह य सा वी ी जीवतो वा मृ त य वा ।

पितलोकमभी स ती नाचरे कंिचद यम ् ॥ 156 ॥

कामं तु पये े हं पु पमूलफलै: शुभ:ै ।

न तु नामा प गृ या प यौ ेते पर य तु ॥ 157 ॥

आसीतामरणा ा ता िनयता चा रणी ।

यो धम एकप ीनां का ती तमनु मम ् ॥ 158 ॥

अनेकािन सह ा ण कुमार चा रणाम ् ।

दवं गतािन व ाणामकृ वा कुलसंतितम ् ॥ 159 ॥

मृ ते भत र सा वी ी चय यव थता ।

वग ग छ यपु ा प यथा ते चा रण: ॥ 160 ॥

अप यलोभा ा तु ी भतारमितवतते ।

सेह िन दामवा नोित पितलोका च ह यते ॥ 161 ॥

ना यो प ना जा तीह न चा य यप र हे ।

न तीय सा वीनां किच त प द यते ॥ 162 ॥

पितं ह वाऽपकृ ं वमु कृ ं या िनषेवते ।

िन ैव सा भवे लोके परपूवित चो यते ॥ 163 ॥

यिभचारा ु भतु: ी लोके ा नोित िन ताम ् ।

शृ गालयोिनं ा नोित पापरोगै पीडयते ॥ 164 ॥

</page>
 <page num =110>

पितं या नािभचरित मनोवा दे हसंयुता ।

सा भतृ लोकमा नोित स : सा वीित चो यते ॥ 165 ॥

अनेन नार वृ ेन मनोवा दे हसंयता ।

इहा ां क ितमा नोित पितलोकं पर च ॥ 166 ॥

एवं वृ ां सवणा ीं जाित: पूव मा रणीम ् ।

दाहयेद नहो ेण य पा ै धम वत ् ॥ 167 ॥

भायायै पूव मा र यै द वा नीन यकम ण ।

पुनदार यां कुया पुनराधानमेव च ॥ 168 ॥

अनेन विधना िन यं प चय ा न हापयेत ् ।

तीयमायुषो भागं कृ तदारो गृ हे वसेत ् ॥ 169 ॥

॥ इित मानवे धमशा े भृ गु ो ायां सं हतायां प चमोऽ याय: ॥ 5 ॥< /mUla>

</page>
 <page num =111>

ष ोऽ याय:

< mUla>एवं गृहा मे थ वा विधव नातको ज: ।

वने वसे ु िनयतो यथाव जते य: ॥ 1 ॥

(अत:परं ब यािम धम वैखानसा मम ् ।

व यमूलफलानां च विधं हणमो णे ॥ 1 ॥)

गृ ह थ तु यदा प ये लीपिलतमा मन: ।

अप य यैव चाप यं तदाऽर यं समा येत ् ॥ 2 ॥

सं य य ा यमाहारं सव चैव प र छदम ् ।

पु ेषु भाया िन य वनं ग छे सहै व वा ॥ 3 ॥

अ नहो ं समादाय गृ ं चा नप र छदम ् ।

ामादर यं िन:सृ य िनवसे नयते य: ॥ 4 ॥

मु य नै व वघैम यै: शाकमूलफलेन वा ।

एतानेव महाय ा नवपे िधपूव कम ् ॥ 5 ॥

वसीत चम चीरं वा सायं नाया गे तथा ।

जटा बभृ या न यं म ु लोमनखािन च ॥ 6 ॥

य यं या तो द ा िलं िभ ां च श त: ।

अ मूलफलिभ ािभरचयेदा मागतान ् ॥ 7 ॥

वा याये िन ययु : या ा तो मै : समा हत: ।

दाता िन यमनादाता सवभूतानुक पक: ॥ 8 ॥

वैतािनकं च जुहु यादि हो ं यथा विध ।

दशम क दय पव पौणमासं च योगत: ॥ 9 ॥

</page>
 <page num =112>

ऋ े या यणं चैव चातुमा यािन चाहरे त ् ।

तुरायणं च मशो द यायनमेव च ॥ 10 ॥

वास तशारदै म यैमु य नै: वयमा तै: ।

पुरोडाशां ं ैव विधव नवपे पृ थक् ॥ 11 ॥

दे वता य तु त द ु वा व यं मे यतरं ह व: ।

शेषमा मिन यु जीत लवणं च वयं कृ तम ् ॥ 12॥

थलजौदकशाकािन पु पमूलफलािन च ।

मे यवृ ो वा य ा नेहां फलसंभवान ् ॥ 13 ॥

वजये मधु मांसं च भौमािन कवकािन च ।

भू तृ णं िश ुकं चैव े मातकफलािन च ॥ 14 ॥

यजेदा युजे मािस मु य नं पूव संिचतम ् ।

जीणािन चैव वासांिस शाकमूलफलािन च ॥ 15 ॥

न फालकृ म ीयाद ु सृ म प केनिचत ् ।

न ामजाता यात ऽ प मूलािन च फलािन च ॥ 16 ॥

अ नप वाशनो वा या कालप वभुगेव वा ।

अ मकु टो भवे ा प द तोलूखिलकोऽ प वा ॥ 17 ॥

स : ालको वा या माससंचियकोऽ प वा ।

ष मासिनचयो वा या समािनचय एव वा ॥ 18 ॥

न ं चा नं सम ीया वा वा य श त: ।

चतुथ कािलको वा या या ा य मकािलक: ॥ 19 ॥

चा ायण वधानैवा शु लकृ णे च वतयेत ् ।

प ा तयोवा य ीया वागूं किथतां सकृ त ् ॥ 20 ॥

</page>
 <page num =113>

(यत: प ं समाद ा न तत: पु पमाहरे त ् ।

यत: पु पं समाद ा न तत: फलमाहरे त ् ॥ 2 ॥)

पु पमूलफलैवा प केवलैव तये सदा ।

कालप वै: वयंशीणवखानसमते थत: ॥ 21 ॥

भूमौ वप रवतत ित े ा पदै दनम ् ।

थानासना यां वहरे सवनेषूपय नप: ॥ 22 ॥

ी मे प चतपा तु या षा व ावकािशक: ।

आ वासा तु हे म ते मशो वधयं तप: ॥ 23 ॥

उप पृ शं षवणं पतृ दे वां तपयेत् ।

तप रं ो तरं शोषये े हमा मन: ॥ 24 ॥

अ नीना मिन वैताना समारो य यथा विध ।

अन नरिनकेत: या मुिनमू लफलाशन: ॥ 25 ॥

अ य : सुखाथषु चार धराशय: ।

शरणे वमम ैव वृ मूलिनकेतन: ॥ 26 ॥

तापसे वेव व ेषु या कं भै माहरे त ् ।

गृ हमेिधषु चा येषु जेषु वनवािसषु ॥ 27 ॥

ामादा य वा ीयाद ौ ासा वने वसन ् ।

ितगृ पुटेनैव पा णना शकलेन वा ॥ 28 ॥

एता ा य सेवेत द ा व ो वने वसन ् ।

व वधा ौपिनषद रा मसंिस दये ु ती: ॥ 29 ॥

ऋ षिभ ा णै ैव गृ ह थैरेव से वता: ।

व ातपो ववृ दयथ शर र य च शु दये ॥ 30 ॥

</page>
 <page num =114>

अपरा जतां वा थाय जे शम ज ग: ।

आ िनपाता छर र य यु ो वायिनलाशन: ॥ 31 ॥

आसां मह षचयाणां य वा यतमया तनुम ् ।

वीतशोकभयो व ो लोके मह यते ॥ 32 ॥

वनेषु च व यैवं तृ तीयं भागमायुष: ।

चतुथ मायुषो भागं य वा स गा प र जेत ् ॥ 33 ॥

आ मादा मं ग वा हतहोमो
ु जते य: ।

िभ ाबिलप र ा त: ज े य वधते ॥ 34 ॥

ऋणािन ी यपाकृ य मनो मो े िनवेशयेत ् ।

अनापाकृ य मो ं तु सेवमानो ज यध: ॥ 35 ॥

अधी य विधव े दा पु ां ो पा धमत: ।

इ वा च श तो य ैम नो मो े िनवेशयेत ् ॥ 36 ॥

अनधी य जो वेदाननु पा तथा सुतान ् ।

अिन वा चैव य ै मो िम छ ज यध: ॥ 37 ॥

ाजाप यां िन ये ं सववेदसद णाम ् ।

आ म य नी समारो य ा ण: जे हात
ृ ् ॥ 38 ॥

यो द वा सवभूते य: ज यभयं गृ हात ् ।

त य तेजोमया लोका भव त वा दन: ॥ 39 ॥

य माद व प भूतानां जा नो प ते भयम ् ।

त य दे हा मु य भयं ना त कुत न ॥ 40 ॥

अगारादिभिन ा त: प व ोपिचतो मुिन: ।

समुपोढे षु कामेषु िनरपे : प र जेत ् ॥ 41 ॥

</page>
 <page num =115>

एक एव चरे न यं िस दयथमसहायवान ् ।

िस दमेक य संप य न जहाित न ह यते ॥ 42 ॥

अन नरिनकेत: या ामम नाथमा येत ् ।

उपे कोऽसंकुसुको मुिनभावसमा हत: ॥ 43 ॥

कपालं वृ मूलािन कुचेलमसहायता ।

समता चैव सव म नेत मु य ल णम ् ॥44 ॥

नािभन दे त मरणं नािभन दे त जी वतम ् ।

कालमेव ती ेत िनदशं भृ तको यथा ॥ 45 ॥

( ै या है म तका मासान ौ िभ ु वच मेत ् ।

दयाथ सवभूतानां वषा वेक संवसेत ् ॥ 3 ॥

नासूय ह जे माग ना ां भूिममा मेत ् ।

प रभूतािभर तु काय कुव त िन यश: ॥ 4 ॥

स यां वाचम हं ां च वदे दनपका रणीम ् ।

क कापेतामप षामनृ शंसामपैशुनाम् ॥ 5 ॥)

पूतं यसे पादं व पूतं जलं पबेत ् ।

स यपूतां वदे ाचं मन:पूतं समाचरे त ् ॥ 46 ॥

अितवादां तित ेत नावम येत कंचन ।

न चेमं दे हमाि य वैरं कुव त केनिचत ् ॥ 47 ॥

ु दय तं न ित ु येदा ु : कुशलं वदे त ् ।

स ारावक णा च न वाचमनृ तां वदे त ् ॥ 48 ॥

अ या मरितरासीनो िनरपे ो िनरािमष: ।

आ मनैव सहायेन सुखाथ वचरे दह ॥ 49 ॥

</page>
 <page num =116>

न चो पातिनिम ा यां न न ा ग व ाया ।

नानुशासनवादा यां िभ ां िल सेत क हिचत ् ॥ 50 ॥

न तापसै ा णैवा वयोिभर प वा िभ: ।

आक ण िभ ुकैवा यैरगारमुपसं जेत ् ॥ 51 ॥

लृ केशनख म ु: पा ी द ड कुसु भवान ् ।

वचरे नयतो िन यं सवभूता यपीडयन ् ॥ 52 ॥

अतैजसािन पा ा ण त य युिन णािन च ।

तेषाम : मृ तं शौचं चमसानािमवा वरे ॥ 53 ॥

अलाबुं दा पा ं च मृ मयं वैदलं तथा ।

एतािन यितपा ा ण मनु: वायंभुबोऽ वीत ् ॥ 54 ॥

एककालं चरे ै ं न स जेत व तरे ।

भै े स ो ह यित वषये व प स जित ॥ 55 ॥

बधूमे स नमुसले य गारे भु ब जने ।

वृ े शरावसंपाते िभ ां िन यं यित रे त ् ॥ 56 ॥

अलाभे न वषाद या लाभे चैव न हषयेत ् ।

ाणया कमा : या मा ास गा िनगत: ॥ 57 ॥

अिभपू जतलाभां तु जुगु सेतैव सवश: ।

अिभपू जतलाभै यितमु ोऽ प ब दयते ॥ 58 ॥

अ पा ना यवहारे ण रह: थानासनेन च ।

यमाणािन वषयै र या ण िनवतयेत ् ॥ 59 ॥

इ याणां िनरोधेन राग े ष येण च ।

अ हं सया च भूतानाममृ त वाय क पते ॥ 60 ॥

</page>
 <page num =117>

अवे ेत गतीनृ णां कमदोषसमु वा: ।

िनरये चैव पतनं यातना यम ये ॥ 61 ॥

व योगं यै ैव संयोगं च तथाऽ यै: ।

जरया चािभभवनं यािधिभ ोपपीडनम ् ॥ 62 ॥

दे हाद ु मणं चा मा पुनगभ च संभवम ् ।

योिनको टसह ेषु सृ ती ा या तरा मन: ॥ 63 ॥

अधम भवं चैव द:ु खयोगं शर रणाम ् ।

धमाथ भवं चैव सुखसंयोगम यम ् ॥ 64 ॥

सू मतां चा ववे ेत योगेन परमा मन: ।

दे हेषु च समु प मु मे वधमेषु च ॥ 65 ॥

द ू षतोऽ प चरे दम य त ा मे रत: ।

सम: सवषु भूतेषु न िल गं धमकारणम ् ॥ 66 ॥

फलं कतकवृ य य य बु सादकम ् ।

न नाम हणादे व त य वा र सीदित ॥ 67 ॥

संर णाथ ज तूनां रा ावहिन वा सदा ।

शर र या यये चैव समी य वसुधां चरे त ् ॥ 68 ॥

अ ा रा या च या ज तू हन य ानतो यित: ।

तेषां ना वा वशु दयथ ाणायामा षडाचरे त ् ॥ 69 ॥

ाणायामा ा ण य योऽ प विधव कृ ता: ।

या ित णवैयु ा व ेयं परमं तप: ॥ 70 ॥

द ते मायमानानां धातूनां ह यथा मला: ।

तथे याणां द ते दोषा: ाण य िन हात ् ॥ 71 ॥

</page>
 <page num =118>

ाणायामैदहे ोषा धारणािभ क बषम ् ।

याहारे ण संसगा यानेनानी रा गुणान ् ॥ 72 ॥

उ चावचेषु भूतेषु द ु यामकृ ता मिभ: ।

यानयोगेन संप ये ितम या तरा मन: ॥ 73 ॥

स य दशनसंप न: कमिभन िनब दयते ।

दशनेन वह न तु संसारं ितप ते ॥ 74 ॥

अ हं सये यास गैव दकै ैव कमिभ: ।

तपस रणै ो :ै साधय तीह त पदम ् ॥ 75 ॥

अ थ थूणं नायुयुतं मांसशो णतलेपनम ् ।

चमावन दं दग
ु ध पूण मू पुर षयो: ॥ 76 ॥

जराशोकसमा व ं रोगायतनमातुरम ् ।

रज वलमिन यं च भूतावासिममं यजेत ् ॥ 77 ॥

नद कूलं यथा वृ ो वृ ं वा शकुिनयथा ।

तथा यज नमं दे हं कृ ा ाहा मु यते ॥ 78 ॥

येषु वेषु सुकृतम येषु च द ु कृ तम ् ।

वसृ य यानयोगेन ा येित सनातनम ् ॥ 79 ॥

यदा भावेन भवित सवभावेषु िन: पृ ह: ।

तदा सुखमवा नोित े य चेह च शा तम ् । 80 ॥

अनेन विधना सवा य वा स गा छनै: शनै: ।

सव विनमु ो येवावित ते ॥ 81 ॥

यािनकं सवमेवैत दे तदिभश दतम ् ।

न न या म व क याफलमुपा ुते ॥ 82 ॥

</page>
 <page num =119>

अिधय ं जपेदािधदै वकमेव च ।

आ या मकं च सततं वेदा तािभ हतं च यत ् ॥ 83 ॥

इदं शरणम ानािमदमेव वजानताम ् ।

इदम व छतां वगिमदमान यिम छताम ् ॥ 84 ॥

अनेन मयोगेन प र जित यो ज: ।

स वधूयेह पा मानं परं ािधग छित ॥ 85 ॥

एष धम ऽनुिश ो वो यतीनां िनयता मनाम ् ।

वेदसं यािसकानां तु कमयोगं िनबोधत ॥ 86 ॥

चार गृह थ वान थो यित तथा ।

एते गृह थ भवा वार: पृ थगा मा: ॥ 87 ॥

सवऽ प मश वेते यथाशा ं िनषे वता: ।

यथो का रणं व ं नय त परमां गितम ् ॥ 88 ॥

सवषाम प चैतेषां वेद मृ ित वधानत: ।

गृ ह थ उ यते े : स ीनेता बभित ह ॥ 89 ॥

यथा नद नदा: सव सागरे या त सं थितम ् ।

तथैवा िमण: सव गृ ह थे या त सं थितम ् ॥ 90 ॥

चतुिभर प चैवैतैिन यमा िमिभ जै: ।

दशल णको धम: से वत य: य त: ॥ 91 ॥

धृ ित: मा दमोऽ तेयं शौचिम यिन ह: ।

धी व ा स यम ोधो दशकं धमल णम ् ॥ 92 ॥

दश ल णािन धम य ये व ा: समधीयते ।

अधी य चानुवत ते ते या त परमां गितम ् ॥ 93 ॥

</page>
 <page num =120>

दशल णकं धममनुित समा हत: ।

वेदा तं विधव वा सं यसेदनृ णो ज: ॥ 94 ॥

सं य य सवकमा ण कमदोषानपानुदन् ।

िनयतो वेदम य य पु ै य सुखं वसेत ् ॥ 95 ॥

(सं यसे सवकमा ण वेदमेकं न सं यसेत ् ।

वेदस यासत: शू त मा े दं न सं यसेत ् ॥ 6 ॥)

एवं सं य य कमा ण वकायपरमोऽ पृ ह: ।

सं यासेनापह यैन: ा नोित परमां गितम ् ॥ 96 ॥

एष वोऽिभ हतो धम ा ण य चतु वध: ।

पु योऽ यफल: े य रा ां धम िनबोधत ॥ 97 ॥

॥ इित मानवे धमशा े भृ गु ो ायां सं हतायां ष ोऽ याय: ॥ 6 ॥< /mUla>

</page>
 <page num =121>

स मोऽ याय:

< mUla>राजधमा व यािम यथावृ ो भवे नृप: ।

संभव यथा त य िस द परमा यथा ॥ 1 ॥

ा ं ा ेन सं कारं येण यथा विध ।

सव या य यथा यायं कत यं प रर णम ् ॥ 2 ॥

अराजके ह लोकेऽ म सवतो व ते

ु भयात ् ।

र ाथम य सव य राजानमसृ ज भु: ॥ 3 ॥

इ ािनलयमाकाणाम ने व ण य च ।

च व ेशयो ैव मा ा िन य शा ती: ॥ 4 ॥

य मादे षां सुरे ाणां मा ा यो िनिमतो नृ प: ।

त मादिभभव येष सवभूतािन तेजसा ॥ 5 ॥

तप या द यव चैष च ूं ष च मनांिस च ।

न चैनं भु व श नोित क द यिभवी तुम ् ॥ 6 ॥

सोऽ नभवित वायु सोऽक: सोम: स धमरा ।

स कुबेर: स व ण: स महे : भावत: ॥ 7 ॥

बालोऽ प नावम त यो मनु य इित भूिमप: ।

महती दे वता ेषा नर पेण ित ित ॥ 8 ॥

एकमेव दह य ननरं द ु पसा पणम ् ।

कुलं दहित राजा न: सपशु यसंचयम ् ॥ 9 ॥

काय सोऽवे य श ं च दे शकालौ च त वत: ।

कु ते धमािस दयथ व पं पुन: पुन: ॥ 10 ॥

य य सादे प ा ी वजय परा मे ।

</page>
 <page num =122>

मृ यु वसित ोधे सवतेजोमयो ह स: ॥ 11 ॥

तं य तु े संमोहा स वन य यसंशयम ् ।

त य ाशु वनाशाय राजा कु ते मन: ॥ 12 ॥

त मा दम यिम ेषु स यव ये नरािधप: ।

अिन ं चा यिन ेषु तं धम न वचालयेत ् ॥ 13 ॥

त याथ सवभूतानां गो ारं धममा मजम ् ।

तेजोमयं द डमसृ ज पूव मी र: ॥ 14 ॥

त य सवा ण भूतािन थावरा ण चरा ण च ।

भया ोगाय क प ते वधमा न चल त च ॥ 15 ॥

तं दे शकालौ श ं च व ां चावे य त वत: ।

यथाहत: सं णये नरे व यायवितषु ॥ 16 ॥

स राजा पु षो द ड: स नेता शािसता च स: ।

चतुणामा माणां च धम य ितभू: मृ त: ॥ 17 ॥

द ड: शा त जा: सवा द ड एवािभर ित ।

द ड: सु ेषु जागित द डं धम वदबु

ु धा: ॥ 18 ॥

समी य स धृ त: स य सवा र जयित जा: ।

असमी य णीत तु वनाशयित सवत: ॥ 19 ॥

यद न णये ाजा द डं द डये वत त: ।

शूले म यािनवाप य दबला

ु बलव रा: ॥ 20 ॥

अ ा काक: पुरोडाशं ा च िल ा द व तथा ।

वा यं च न या क मं वतताधरो रम ् ॥ 21 ॥

</page>
 <page num =123>

सव द ड जतो लोको दलभो

ु ह शुिचनर: ।

द ड य ह भया सव जग ोगय क पते ॥ 22 ॥

दे वदानवग धवा र ांिस पतगोरगा: ।

तेऽ प भोगाय क प ते द डे नैव िनपी डता: ॥ 23 ॥

द ु येयु: सववणा िभ ेर सवसेतव: ।

सवलोक कोप भवे ड य व मात ् ॥ 24 ॥

य यामो लो हता ो द ड रित पापहा ।

जा त न मु त नेता चे साधु प यित ॥ 25 ॥

त याहु: सं णेतारं राजानं स यवा दनम ् ।

समी यका रणं ा ं धमकामाथको वदम ् ॥ 26 ॥

तं राजा णय स यक् वगणािभवधते ।

कामा मा वषम: ु ो द डे नैव िनह यते ॥ 27 ॥

द डो ह सुमह ेजो दधर

ु ाकृ ता मिभ: ।

धमा चिलतं ह त नृ पमेव सबा धवम ् ॥ 28 ॥

ततो दग
ु च रा ं च लोकं च सचराचरम ् ।

अ त र गतां ैव मुनी दे वां पीडयेत ् ॥ 29 ॥

सोऽसहायेन मूढेन लु धेनाकृ तबु दना ।

न श यो यायतो नेतुं स े न वषयेषु च ॥ 30 ॥

शुिचना स यसंधेन यथाशा ानुसा रणा ।

णेतुं श यते द ड: सुसहायेन धीमता ॥ 31 ॥

वरा े यायवृ : या शद
ृ ड श ुषु ।

सु वज : न धेषु ा णेषु मा वत: ॥ 32 ॥

</page>
 <page num =124>

एवंव ृ य नृ पते: िशलो छे ना प जीवत: ।

व तीयते यशो लोके तैल ब दु रवा भिस ॥ 33 ॥

अत तु वपर त य नृ पतेर जता मन: ।

सं यते यशो लोके घृ त ब दु रवा भिस ॥ 34 ॥

वे वे धम िन व ानां सवषामनुपूव श: ।

वणानामा माणां च राजा सृ ोऽिभर ता ॥ 35 ॥

तेन य सभृ येन कत यं र ता जा: ।

त ोऽहं व यािम यथावदनुपूव श: ॥ 36 ॥

ा णा पयु पासीत ात थाय पािथव: ।

ै व वृ दा वदष
ु त े ेषां च शासने ॥ 37 ॥

वृ दां िन यं सेवेत व ा वेद वद: शुचीन ् ।

वृ दसेवी ह सततं र ोिभर प पू यते ॥ 38 ॥

ते योऽिधग छे नयं वनीता मा प िन यश: ।

वनीता मा ह नृ पितन वन यित क हिचत ् ॥ 39 ॥

वहवोऽ वनया न ा राजान: सप र छदा: ।

वन था अ प रा यािन वनया ितपे दरे ॥ 40 ॥

वेनो वन ोऽ वनया नहष

ु ैव पािथव: ।

सुदा: पैजवन ैव सुमुखो िनिमरे व च ॥ 41 ॥

पृ थु तु वनया ा यं ा वा मनुरेव च ।

कुबेर धनै य ा यं चैव गािधज: ॥ 42 ॥

ै व े य यीं व ां द डनीितं च शा तीम ् ।

आ वी क ं चा म व ां वातार भां लोकत: ॥ 43 ॥

</page>
 <page num =125>

इ याणां जये योगं समाित े वािनशम ् ।

जते यो ह श नोित वशे थापियतुं जा: ॥ 44 ॥

दश कामसमु थािन तथा ौ ोधजािन च ।

यसनािन दरु तािन य ेन ववजयेत ् ॥ 45 ॥

कामजेषु स ो ह यसनेषु मह पित: ।

वयु यतेऽथधमा यां ोधजे वा मनैव तु ॥ 46 ॥

मृ गया ो दवा व न: प रवाद: यो मद: ।

तौय कं वृ थाटया च कामजो दशको गण: ॥ 47 ॥

पैशु यं साहसं ोहर ् ई यासृ याथदषणम

ू ् ।

वा द डजं च पा यं ोधजोऽ प गणोऽ क: ॥ 48 ॥

योर येतयोमू लं यं सव कवयो वद:ु ।

तं य ेन जये लोभं त जावेतावुभौ गणौ ॥ 49 ॥

पानम ा: य ैव मृ गया च यथा मम ् ।

एत क तमं व ा चतु कं कामजे गणे ॥ 50 ॥

द ड य पातनं चैव वा पा याथदषणे

ू ।

ोधजेऽ प गणे व ा क मेत कं सदा ॥ 51 ॥

स क या य वग य सव ैवानुष गण: ।

पूव पूव गु तरं ब ा यसनमा मवान ् ॥ 52 ॥

यसन य च मृ यो यसनं क मु यते ।

यस यधोऽधो जित वया य यसनी मृ त: ॥ 53 ॥

मौला छा वद: शूराँ ल धल ा कुलो वान ् ।

सिचवा स चा ौ वा कुव त पर तान ् ॥ 54 ॥

</page>
 <page num =126>

अ प य सुकरं कम तद येकेन दु करम ् ।

वशेषतोऽसहायेन कंतु रा यं महोदयम ् ॥ 55 ॥

तै: साध िच तये न यं सामा यं संिध व हम ् ।

थानं समुदयं गुि ं ल ध शमनािन च ॥ 56 ॥

तेषां वं वमिभ ायमुपल य पृ थक् पृ थक् ।

सम तानां च कायषु वद या दतमा मन: ॥ 57 ॥

सवषां तु विश ेन ा णेन वप ता ।

म ये परमं म ं राजा षा गु यसंयुतम ् ॥ 58 ॥

िन यं त म समा त: सवकाया ण िन: पेत ् ।

तेन साध विन य तत: कम समारभेत ् ॥ 59 ॥

अ यान प कुव त शुची ा ानव थतान ् ।

स यगथसमाहतृ नमा या सुपर तान ् ॥ 60 ॥

िनवतता य याव रितकत यता नृ िभ: ।

तावतोऽत ता द ा कुव त वच णान ् ॥ 61 ॥

तेषामथ िनयु जीत शूरा द ा कुलो तान ् ।

शुचीनाकरकमा ते भी न तिनवेशने ॥ 62 ॥

दतं
ू चैव कुव त सवशा वशारदम ् ।

इ गताकारचे ं शुिचं द ं कुलो तम ् ॥ 63 ॥

अनुर : शुिचद : मृ ितमा दे शकाल वत ् ।

वपु मा वीतभीवा मी दतो

ू रा : श यते ॥ 64 ॥

(स ध व हकाल ा समथानायित मान ् ।

परै रहाया छु दां धमत: कामतोऽथत: ॥ 1 ॥

</page>
 <page num =127>

समाहतु कुव त सवशा वप त: ।

कुलीना वृ संप ना नपुणा कोशवृ दये ॥ 2 ॥

आय यय य कुशला ग णत ानलोलुपान ् ।

िनयोजये दमिन ा स य कायाथिच तकान ् ॥ 3 ॥

कम ण चाितकुशला ल प ानायित मान ् ।

सव व ािसन: स या सवकायषु िन तान ् ॥ 4 ॥

अकृ ताशां तथाभतु: काल ां स गन: ।

कायकामोपधा शु दा बा ा य तरचा रण: ॥ 5 ॥

कुयादास नकायषु गृ हसंर णेषु च ।)

अमा ये द ड आय ो द डे वैनियक या ।

नृ पतौ कोशरा े च दते

ू संिध वपययौ ॥ 65 ॥

दत
ू एव ह संध े िभन येव च संहतान ् ।

दत
ू त कु ते कम िभ ते येन मानवा: ॥ 66 ॥

स व ाद य कृ येषु िनगूढे गतचे तै: ।

आकारिम गतं चे ां भृ येषु च िचक षतम ् ॥ 67 ॥

बु वा च सव त वेन परराजिचक षतम ् ।

तथा य माित े था मानं न पीडयेत ् ॥ 68 ॥

जा गलं स यसंप नमाय ायमना वलम ् ।

र यमानतसाम तं वजी यं दे शमावसेत ् ॥ 61 ॥

ध वदग
ु मह दगम
ु दग
ु बा मेव वा ।

नृ दु ग िग रदग
ु वा समाि य वसे पुरम् ॥ 70 ॥

</page>
 <page num =128>

सवण तु य ेन िग रदग
ु समा येत ् ।

एषां ह बाहगु
ु येन िग रदग
ु विश यते ॥ 71 ॥

ी या ा याि ता वेषां मृ गगता याऽ सरा: ।

ी यु रा ण मश: लव गमनरामरा: ॥ 72 ॥

यथा दगाि
ु तानेता नोप हं स त श व: ।

तथारयो न हं स त नृ पं दगसमाि
ु तम ् ॥ 73 ॥

एक: शतं योधयित ाकार थो धनुधर: ।

शतं दशसह ा ण त मा ग
ु वधीयते ॥ 74 ॥

(म दर या प िशखरं िनमानु यं न िश यते ।

मनु यदग
ु दगाणां
ु मनु: वायंभुवोऽ वीत ् ॥। 6 ॥)

त यादायुधसंप नं धनधा येन वाहनै: ।

ा णै: िश पिभय ैय वसेनोदकेन च ॥ 75 ॥

त य म ये सुपया ं कारये हमा

ृ मन: ।

गु ं सवतु कं शु ं जलवृ सम वतम् ॥ 76 ॥

तद या यो हे ाया सवणा ल णा वताम ् ।

कुले महित संभूतां ां पगुणा वताम ् ॥ 77 ॥

पुरो हतं च कुव त वृ णुयादे व च वज: ।

तेऽ य गृ ा ण कमा ण कुयु वतािनकािन च ॥ 78 ॥

यजेत राजा तुिभ व वधैरा द णै: ।

धमाथ चैव व े यो द ा ोगा धनािन च ॥ 79 ॥

सांव स रकमा ै रा ादाहारये िलम ् ।

या चा नायपरो लोके वतत पतृ व नृ षु ॥ 80 ॥

</page>
 <page num =129>

अ य ा व वधा कुया त वप त: ।

तेऽ य सवा यवे ेर नृ णां काया ण कुवताम् ॥ 81 ॥

आवृ ानां गु कुला ाणां पूजको भवेत ् ।

नृ पाणाम यो ेष िनिध ा ोऽिभधीयते ॥ 82 ॥

न तं तेना न चािम ा हर त न च न यित ।

त मा ा ा िनधात यो ा णे व यो िनिध: ॥ 83 ॥

न क दते न यथते न वन यित क हिचत ् ।

व र म नहो े यो ा ण य मुखे हतम

ु ् ॥ 84 ॥

समम ा णे दानं गुणं ा ण ुवे ।

ाधीते शतसाह मन तं वेदपारगे ॥ 85 ॥

पा य ह वशेषेण धानतयैव च ।

अ पं वा वहु वा े य दान य फलम ुते ॥ 86 ॥

(एष एव परो धम: कृ नो रा उदा त: ।

ज वा धनािन सं ामा जे य: ितपादयेत ् ॥ 7 ॥

दे शकाल बधानेन यं दासम वतम ् ।

पा े द यते य ु त दम य साधनम ् ॥ 8 ॥)

समो माधमै राजा वाहत

ू : पालय जा: ।

न िनवतत सं ामा ा ं धममनु मरन ् ॥ 87 ॥

सं ामे विनवित वं जानां चैव पालनम ् ।

शु ू षां ा णानां च रा ां े य करं परम् ॥ 88 ॥

आहवेषु िमथोऽ यो यं जघांस तो मह त: ।

यु यमाना: परं श या वग या यपरा ुखा: ॥ 89 ॥

</page>
 <page num =130>

न कूटै रायुधैह या ु यमानो रणे रपून ् ।

न क णिभना प द धैना न विलततेजनै: ॥ 90 ॥

न च ह या थला ढं न लीवं न कृ ता जिलम ् ।

न मु केशं नासीनं न तवा मीित वा दनम ् ॥ 91 ॥

न सु ं न वस नाहं न न नं न िनरायुधम ् ।

नायु यमानं प य तं न परे ण समागतम ् ॥ 92 ॥

नायुध यसन ा ं नात नाितप र तम ् ।

न भीतं न परावृ ं सतां धममनु मरन ् ॥ 93 ॥

य तु भीत: परावृ : सं ामे ह यते परै : ।

भतु य ु कृ तं कंिच सव ितप ते ॥ 94 ॥

य चा य सुकृतं कंिचदमु ाथमुपा जतम ् ।

भता त सवमाद े परावृ हत य तु ॥ 95 ॥

रथा ं ह तनं छ ं धनं धा यं पशू य: ।

सव या ण कु यं च यो य जयित त य तत ् ॥ 96 ॥

रा द ु दारिम येषा वै दक ु ित: ।

रा ा च सवयोधे यो दात यमपृ थ जतम ् ॥ 97 ॥

(भृ ये यो वजयेदथा नैक: सवहरो भवेत ् ।

नाममा ेण तु येत छ ेण च मह पित: ॥ 9 ॥)

एषोऽनुप कृ त: ो ो योधधम: सनातन: ।

अ मा दमा न यवेत यो न णे रपून ् ॥ 98 ॥

अल धं चैव िल सेत ल धं र े य त: ।

र तं वधये चैव वृ दं पा ेषु िन: पेत ् ॥ 99 ॥

</page>
 <page num =131>

एत चतु वधं व ा पु षाथ योजनम ् ।

अ य िन यमनु ानं स य कुयादत त: ॥ 100 ॥

अल धिम छे डे न ल धं र ेदवे या ।

र तं वधये ृ दया वृ दं पा ेषु िन: पेत ् ॥ 101 ॥

िन यमु तद ड: या न यं ववृ तपौ ष: ।

िन यं संव ृ तसंवाय िन यं िछ ानुसायरे: ॥ 102 ॥

िन यमु तद ड य कृ नमु जते जगत ् ।

त मा सवा ण भूतािन द डे नैव साधयेत ् ॥ 103 ॥

अमाययैव वतत न कथंचन मायया ।

बु दयेता र यु ां च मायां िन यं वसंव ृ त: ॥ 104 ॥

ना य िछ ं परो व ा ा छ ं पर य तु ।

गूहे कूम इवा गािन र े वरमा मन: ॥ 105 ॥

(न व सेद व ते व ते नाित व सेत ् ।

व ासा यमु नं मूलाद प िनकृ तित ॥ 10 ॥)

बकव च तयेदथा संहव च परा मेत ् ।

बृ कव चावलु पेत शशव च विन पतेत ् ॥ 106 ॥

एवं वजयमान य येऽ य यु: प रप थन: ।

तानानये शं सवा सामा दिभ प मै: ॥ 107 ॥

य द ते तु न ित ेयु पायै: थमै िभ: ।

द डे नैव स ैतां छनकैवशमानयेत ् ॥ 108 ॥

सामाद नामुपायानां चतुणाम प प डता: ।

सामद डौ शंस त िन यं रा ािभवृ दये ॥ 109 ॥

</page>
 <page num =132>

यथो दरित िनदाता क ं धा यं च र ित ।

तथा र े नृ पो रा ं ह या च प रप थन: ॥ 110 ॥

मोहा ाजा वरा ं य: कषय यनवे या ।

सोऽिचरा यते रा या जी वता च सबा धव: ॥ 111 ॥

शर रकषणा ाणा: ीय ते ा णनां यथा ।

तथा रा ाम प ाणा: ीय ते रा कषणात ् ॥ 112 ॥

रा य सं हे िन यं वधानिमदमाचरे त ् ।

सुसंग ृ ह तरा ो ह पािथव: सुखमेधते ॥ 113 ॥

यो याणां प चानां म ये गु ममिध तम ् ।

तथा ामशतानां च कुया ा य सं हम ् ॥ 114 ॥

ाम यािधपितं कुया श ामपितं तथा ।

वंशतीशं शतेशं च सह पितमेव च ॥ 115 ॥

ामदोषा समु प ना ािमक: शनकै: वयम ् ।

शंसे ामदशेशाय दशेशो वंशतीिशने ॥ 116 ॥

वंशतीश तु त सव शतेशाय िनवेदयेत ् ।

शंसे ामशतेश तु सह पतये वयम ् ॥ 117 ॥

यािन राज दे यािन यहं ामवािसिभ: ।

अ नपाने धनाद िन ािमक ता यवा नुयात ् ॥ 118 ॥

दशी कुलं तु भु जीत वंशी प च कुलािन च ।

ामं ामशता य : सह ािधपित: पुरम ् ॥ 119 ॥

तेषां ा या ण काया ण पृ थ काया ण चैव ह ।

रा ोऽ य: सिचव: न ध तािन प येदत त: ॥ 120 ॥

</page>
 <page num =133>

नगरे नगरे चैकं कुया सवाथिच तकम ् ।

उ चै: थानं घोर पं न ाणािमव हम ् ॥ 121 ॥

स ताननुप र ामे सवानेव सदा वयम ् ।

तेषां वृ ं प रणये स य ा ेषु त चरै: ॥ 122 ॥

रा ो ह र ािधकृ ता: पर वादाियन: शठा: ।

भृ या भव त ायेण ते यो र े दमा: जा: ॥ 123 ॥

ये काियके योऽथमेव गृ यु: पापचेतस: ।

तेषां सव वमादाय राजा कुया वासनम ् ॥ 124 ॥

राजा कमसु यु ानां ीणां े यजन य च ।

यहं क पये ितं

ृ थानं कमानु पत: ॥ 125 ॥

पणो दे योऽवकृ य षडु कृ य वेतनम ् ।

षा मािसक तथा छादो धा य ोण तु मािसक: ॥ 126 ॥

य व यम वानं भ ं च सप र ययम ् ।

योग ेमं च सं े य व णजो दापये करान ् ॥ 127 ॥

यथा फलेन यु येत राजा कता च कमणाम ् ।

तथावे य नृ पो रा े क पये सततं करान ् ॥ 128 ॥

यथा पा पमद या ं वाय कोव सष पदा: ।

तथा पा पो ह त यो रा ा ा ा दक: कर: ॥ 129 ॥

प चाश ाग आदे यो रा ा पशु हर ययो: ।

धा यानाम मो भाग: ष ो ादश एव वा ॥ 130 ॥

आदद ताथ ष भागं मां

ु समधुस पषाम ् ।

ग धौषिधरसानां च पु पमूलफल य च ॥ 131 ॥

</page>
 <page num =134>

प शाकतृ णानां च चमणां वैदल य च ।

मृ मयानां च भा डानां सव या ममय य च ॥ 132 ॥

ि यमाणोऽ यादद त न राजा ो या करम ् ।

न च ुधा य संसीदे े यो वषये वसन ् ॥ 133 ॥

य य रा तु वषये ो य: सीदित ुधा ।

त या प त ुधा रा मिचरे णैव सीदित ॥ 134 ॥

ु तवृ े व द वाऽ य वृ ं ध या क पयेत् ।

संर े सवत ैनं पता पु िमवौरसम ् ॥ 135 ॥

संर यमाणो रा ा यं कु ते धमम वहम ् ।

तेनायुव धते रा ो वणं रा मेव च ॥ 136 ॥

य कंिचद प वष य दापये करसं तम ् ।

यबहारे ण जीव तं राजा रा े पृ थ जनम ् ॥ 137 ॥

का का छ पन ैव शू ां ा मोपजी वन: ।

एकैकं कारये कम मािस मािस मह पित: ॥ 138 ॥

नो छ ादा मनो मूलं परे षां चािततृ णया ।

उ छ द ा मनो मूलमा मानं तां पीडयेत ् ॥ 139 ॥

ती ण ैव मृ दु या काय वी य मह पित: ।

ती ण ैव मृ दु ैव राजा भवित संमत: ॥ 140 ॥

आम यमु यं धम ं ा ं दा तं कुलो तम ् ।

थापयेदासने त म ख न: काय णे नृ णाम ् ॥ 141 ॥

एवं सव वधायेदिमितकत यमा मन: ।

यु ैवा म प रर े दमा: जा: ॥ 142 ॥

</page>
 <page num =135>

व ोश यो य य रा ा य ते द युिभ: जा: ।

संप यत: सभृ य य मृ त: स न तु जीवित ॥ 143 ॥

य य परो धम: जानामेव पालनम ् ।

िन द फलभो ा ह राजा धमण यु यते ॥ 144 ॥

उ थाय प मे यामे कृ तशौच: समा हत: ।

हता
ु न ा णां य वशे स शुभां सभाम ् ॥ 145 ॥

त थत: जा: सवा: ितन वसजयेत ् ।

वसृ य च जा: सवा म ये सह म िभ: ॥ 146 ॥

िग रपृ ं समा ासादं वा रहोगत: ।

अर ये िन:शलाके वा म येद वभा वत: ॥ 147 ॥

य य म ं न जान त समाग य पृ थ जना: ।

स कृ नां पृ िथवीं भु े कोशह नोऽ प पािथव: ॥ 148 ॥

जडमूका धविधरां तैय योना वयोितगान ् ।

ी ले छ यािधत य गा म कालेऽपसारयेत ् ॥ 149 ॥

िभ द यवमता म ं तैय योना तथैव च ।

या ैव वशेषेण त मा ा तो भवेत ् ॥ 150 ॥

म यं दनेऽधरा े वा व ा तो वगत लम: ।

िच तये दमकामाथा साध तैरेक एव वा ॥ 151 ॥

पर पर व दानां तेषां च समुपाजनम ् ।

क यानां सं दानं च कुमाराणां च र णम ् ॥ 152 ॥

दतसं
ू ेषणं चैव कायशेषं तथैव च ।

अ त:पुर चारं च णधीनां च चे तम ् ॥ 153 ॥

</page>
 <page num =136>

कृ नं चा वधं कम प चवग च त वत: ।

अनुरागापरागौ च चारं म डल य च ॥ 154 ॥

(वने वनेचरा: काया: मणाट वकादय: ।

पर वृ ानाथ शी चारपर परा: ॥ 11 ॥

पर य चैते बो द या ता शैरेव ता शा: ।

चारसंचा रण: सं था: शठा ागूढसं ता: ॥ 12 ॥)

म यम य चारं च व जगीषो चे तम ् ।

उदासीन चारं च श ो ैव य त: ॥ 155 ॥

एता: कुतयो मूलं म डल य समासत: ।

अ ौ चा या: समा याता ादशैव तु ता: मृ ता: ॥ 156 ॥

अमा यरा दगाथद

ु डा या: प च चापरा: ।

येकं किथता ेता: सं ेपेण स ित: ॥ 157 ॥

अन तरम रं व ाद रसे वनमेव च ।

अरे रन तरं िम मुदासीनं तयो: परम ् ॥ 158 ॥

( व कृ ेऽ वनीय न उदासीनो बला वत: ।

स खलो म डलाथ तु य म ेय: स म यम: ॥ 13 ॥)

ता सवानिभसंद या सामा दिभ प मै: ।

य तै ैव सम तै पौ षेण नयेन च ॥ 159 ॥

संिधं च व हं चैव यानमासनमेव च ।

ै धीभावं सं यं च ष गुणां तये सदा ॥ 160 ॥

आसनं चैव यानं च संिधं व हमेव च ।

काय वी य यु जीत ै धं सं यमेव च ॥ 161 ॥

</page>
 <page num =137>

संिधं तु वधं व ा ाजा व हमेव च ।

उभे यानासने चैव वध: सं य: मृ त: ॥ 162 ॥

समानयानकमा च वपर त तथैव च ।

तदा वायितसंयु : संिध यो ल ण: ॥ 163 ॥

वयंकृत कायाथमकाले काल एव वा ।

िम य चैवापकृ ते वधो व ह: मृ त: ॥ 164 ॥

एका कन ा यियके काय ा े य छया ।

संहत य च िम ेण वधं यानमु यते ॥ 165 ॥

ीण य चैव मशो दै वा पूव कृ तेन वा ॥

िम य चानुरोधेन वधं मृ तमासनम ् ॥ 166 ॥

बल य वािमन ैव थित: कायाथिस दये ।

बधं क यते ै धं षा गु यगुणवे दिभ: ॥ 167 ॥

अथसंपादनाथ च पीडयमान य श ुिभ: ।

साधुषु यपदे शाथ वध: सं य: मृ त: ॥ 168 ॥

यदावग छे दाय यामािध यं ुवमा मन: ।

तदा वे च पकां पीडां तदा संिधं समा येत ् ॥ 169 ॥

यदा ा म येत सवा तु कृ तीभृ शम ् ।

अ यु तं तथाऽऽ मानं तदा कुव त व हम ् ॥ 170 ॥

यदा म येत भावेन ं पु ं बलं वकम ् ।

पर य वपर तं च तदा याया पुं ित ॥ 171 ॥

यदा तु या प र ीणो वाहनेन बलेन च ।

तदासीत य ेन शनकै: सां वय नर न ् ॥ 172 ॥

</page>
 <page num =138>

म येता रं यदा राजा सवथा बलव रम ् ।

तदा धा बलं कृ वा साधये कायमा मन: ॥ 173 ॥

यदा परबलानां तु गमनीयतमो भवेत ् ।

तदा तु सं ये ं धािमकं बिलनं नृ पम ् ॥ 174 ॥

िन हं कृ तीनां च कुया ोऽ रबल य च ।

उपसेवेत तं िन यं सवय ग
ै ु ं यथा ॥ 175 ॥

य द त ा प संप ये ोषं सं यका रतम ् ।

सुयु दमेव त ा प िन वश क: समाचरे त ् ॥ 176 ॥

सव पायै तथा कुया नीित : पृ िथवीपित: ।

यथाऽ या यिधका न युिम ोदासीनश व: ॥ 177 ॥

आयितं सवकायाणां तदा वं च वचारयेत ् ।

अतीतानां च सवषां गुणदोषौ च त वत: ॥ 178 ॥

आय यां गुणदोष तदा वे िन य: ।

अतीते कायशेष : श ुिभनािभभूयते ॥ 179 ॥

यथैनं नािभसंद युिम ोदासीनश व: ।

तथा सव सं वद यादे ष सामािसको नय: ॥ 180 ॥

यदा तु यानमाित ेद ररा ं ित भु: ।

तदानेन वधानेन यायाद रपुरं शनै: ॥ 181 ॥

मागशीष शुभे मािस याया ा ां मह पित: ।

फा गुनं वाथ चै ं वा मासौ ित यथावलम ् ॥ 182 ॥

</page>
 <page num =139>

अ ये व प तु कालेषु यदा प ये वं
ु जयम ् ।

तदा याया गृ ैव यसने चो थते रपो: ॥ 183 ॥

कृ वा वधानं मूले तु या कं च यथा विध ।

उपगृ ा पदं चैव चारा स य वधाय च ॥ 184 ॥

संशो य वधं माग ष वधं च बलं वकम ् ।

सांपराियकक पेन यायाद रपुरं शनै: ॥ 185 ॥

श ुसे विन िम े च गूढे यु तरो भवेत ् ।

गत यागते चैव स ह क तरो रपु: ॥ 186 ॥

द ड यूहेन त माग याया ु शकटे न वा ।

वराहमकरा यां वा सू या वा ग डे न वा ॥ 187 ॥

यत भयमाश के तो व तारये लम ् ।

प ेन चैव यूहेन िन वशेत सदा वयम ् ॥ 188 ॥

सेनापितबला य ौ सव द ु िनवेशयेत ् ।

यत भयमाश के ाचीं तां क पये शम ् ॥ 189 ॥

गु मां थापयेदा ा कृ तसं ा समंतत: ।

थाने यु दे च कुशलानभी न वका रण: ॥ 190 ॥

संहता योधयेद पा कामं व तारये हन

ू ्।

सृ या व ेण चैवैता यूहेन यू योधयेत ् ॥ 191 ॥

य दना ै: समे यु दयेदनूपे नौ पै तथा ।

वृ गु मावृ ते चापैरिसचमायुधै: थले ॥ 192 ॥

कु े ां म यां प चाला शूरसेनजान ् ।

द घा लघूं ैव नरान ानीकेषु योजयेत ् ॥ 193 ॥

</page>
 <page num =140>

हषये लं यू तां स य पर येत ् ।

चे ा ैव वजानीयादर योधयताम प ॥ 194 ॥

उप या रमासीत रा ं चा योपपीडयेत ् ।

दषये
ू चा य सततं यवसा नोदके धनम ् ॥ 115 ॥

िभ ा चैव तडागािन ाकारप रखा तथा ।

समव क दये चैनं रा ौ व ासये था ॥ 196 ॥

उपज यानुपजपे ु येतैव च त कृ तम ् ।

यु े च दै वे यु येत जय े सुरपेतभी: ॥ 197 ॥

सा ना दानेन भेदेन सम तैरथवा पृ थक् ।

वजेतुं यतेतार न यु दे न कदाचन ॥ 198 ॥

अिन यो वजयो य मा ृ यते यु यमानयो: ।

पराजय सं ामे त मा ु दं ववजयेत ् ॥ 199 ॥

याणाम युपायानां पूव ानामसंभवे ।

तथा यु येत संप नो वजयेत रपू यथा ॥ 200 ॥

ज वा संपूजये े वा ा णां ैव धािमकान ् ।

द ा प रहारां यापयेदभयािन च ॥ 201 ॥

सवषां तु व द वैषां समासेन िचक षतम ् ।

थापये त ं यं कुया च समय याम ् ॥ 202 ॥

माणािन च कुव त तेषां ध या यथो दतान ् ।

र ै पूजयेदेनं धानपु षै: सह ॥ 203 ॥

आदानम यकरं दानं च यकारकम ् ।

अभी सतानामथानां काले यु ं श यते ॥ 204 ॥

</page>
 <page num =141>

सव कमदमाय ं वधाने दै वमानुषे ।

तयोदवमिच यं तु मानुषे व ते या ॥ 205 ॥

(दै वेन विधना यु ं मानु यं य वतते ।

प र लेशेन महता तदथ य समाधकम ् ॥ 14 ॥

संयु या प दै वेन पु षकारे ण व जतम ् ।

वना पु षकारे ण फलं े ं य छित ॥ 15 ॥

च ाका ा हा वायुर नराप तथैव च ।

इह दै वेन सा य ते पौ षेण य त: ॥ 16 ॥)

सह वा प जे ु : संिधं कृ वा य त: ।

िम ं हर यं भूिमं वा संप यं वधं फलम ् ॥ 206 ॥

पा ण ाहं च सं े य तथा दं च म डले ।

िम ादथा यिम ा ा या ाफलमवा नुयात ् ॥ 207 ॥

हर यभूिमसं ा या पािथवो न तथैधते ।

यथा िम ं ुवं ल वा कृ शम यायित मम ् ॥ 208 ॥

धम ं च कृ त ं च तु कृ ितमेव च ।

अनुर ं थरार भं लघुिम ं श यते ॥209 ॥

ा ं कुलीनं शूरं च द ं दातारमेव च ।

कृ त ं धृ ितम तं च क माहर
ु रं बुधा: ॥ 210 ॥

आयता पु ष ानं शौय क णवे दता ।

थौलल यं च सततमुदासीनगुणोदय: ॥ 211 ॥

े यांस य दां िन यं पशुव ृ दकर म प ।

प र यजे नृ पो भूिममा माथम वचारयन ् ॥ 212 ॥

</page>
 <page num =142>

आपदथ धनं र े ारा े दनैर प ।

आ मानं सततं र े ारै र प धनैर प ॥ 213 ॥

सह सवा: समु प ना: समी यापदो भृ शम ् ।

संयु ां वयु ां सव पया सृ जे ु ध: ॥ 214 ॥

उपेतारमुपय
े ं च सव पायां कृ नश: ।

एत यं समाि य यतेताथिस दये ॥ 215 ॥

एवं सविमदं राजा सह संम य म िभ: ।

याय या लु य म या े भो ु म त:पुरं वशेत ् ॥ 216 ॥

त ा मभूत:ै काल ैरहाय: प रचारकै: ।

सुपर तम ना म ा म ै वषापहै : ॥ 217 ॥

वष नैरगदै ा य सव या ण योजयेत ् ।

वष नािन च र ािन िनयतो धारये सदा ॥ 218 ॥

पर ता: य ैनं यजनोदकधूपनै: ।

वेषाभरणसंशु दा: पृ शेयु: सुसमा हता: ॥ 219 ॥

एवं य ं कुव त यानश यासनाशने ।

नाने साधने चैव सवालंकारकेषु च ॥ 220 ॥

भु वा वहरे चैव ीिभर त:पुरे सह ।

व य तु यथाकालं पुन: काया ण िच तयेत ् ॥ 221 ॥

अलंकृत संप येदायुधीयं पुनजनम ् ।

वाहनािन च सवा ण श ा याभरणािन च ॥ 222 ॥

सं यां चोपा य शृ णुयाद तव मिन श भृ त् ।

रह या याियनां चैव णधीनां च चे तम ् ॥ 223 ॥

</page>
 <page num =143>

ग वा क ा तरं व य समनु ा य तं जनम ् ।

वशे ोजनाथ च ीवृ तोऽ त:पुरं पुन: ॥ 224 ॥

त भु वा पुन: कंिच ूय घोषै: ह षत: ।

सं वशे ु यथाकालमु े च गत लम: ॥ 225 ॥

एत धानमाित द
े रोग: पृ िथवीपित: ।

अ व थ: सवमेत ु भृ येषु विनयोजयेत ् ॥ 226 ॥

॥ इित मानवे धमशा े भृ गु ो ायां सं हतायां स मोऽ याय: ॥ 7॥< /mUla>

</page>
 <page num =144>

अ मोऽ याय:

< mUla> यवहारा द ु तु ा णै: सह पािथव: ।

म ैम िभ ैव वनीत: वशे सभाम ् ॥ 1 ॥

त ासीन: थतो वा प पा णमु य द णम ् ।

वनीतवेषाभरण: प ये काया ण काियणाम ् ॥ 2 ॥

यहं दे श ै शा ै हे तुिभ: ।

अ ादशसु मागषु िनब दािन पृ थ पृ थक् ॥ 3 ॥

( हं सा य: कु ते क े यं वा न य छित ।

थाने ते े ववाद य िभ नोऽ ादशधा पुन: ॥ 1 ॥)

तेषामा मृ णादानं िन ेपोऽ वािम व य: ।

संभूय च समु थानं द यानपकम च ॥ 4 ॥

वेतन यैव चादानं सं वद यित म: ।

य व यानुशयो ववाद: वािमपालयो: ॥ 5 ॥

सीमा ववादधम पा ये द डवािचके ।

तेयं च साहसं चैव ीसं हणमेव च ॥ 6 ॥

ीपुंधम वभाग ूतमा य एव च ।

पदा य ादशैतािन यवहार थता वह ॥ 7 ॥

एषु थानेषु भूिय ं ववादं चरतां नृ णाम ् ।

धम शा तमाि य कुया काय विनणयम् ॥ 8 ॥

यदा वयं न कुया ु नृ पित: कायदशनम ् ।

तदा िनयु या ासं ा णं कायदशने ॥ 9 ॥

सोऽ य काया ण संप ये स यैरेव िभवृ त: ।

</page>
 <page num =145>

सभामेव व या ामासीन: थत एव वा ॥ 10 ॥

य म दे शे िनषीद त व ा वेद वद य: ।

रा ािधकृ तो व ा ण तां सभां वद:ु ॥ 11 ॥

धम व द वधमण सभां य ोपित ते ।

श यं चा य न कृ त त व दा त सभासद: ॥ 12 ॥

सभां वा न वे यं व यं वा सम जसम ् ।

अ ु व ुव वाऽ प नरो भवित क बषी ॥ 13 ॥

य धम धमण स यं य ानृ तेन च ।

ह यते े माणानां हता त सभासद: ॥ 14 ॥

धम एव हतो ह त धम र ित र त: ।

त मा दम न ह त यो मा नो धम हतोऽवधीत ् ॥ 15 ॥

वृ षो ह भगवा धम त य य: कु ते लम ् ।

वृ षलं तं वददवा
ु त मा दम न लोपयेत ् ॥ 16 ॥

एक एव सु दम िनधनेऽ यनुयाित य: ।

शर रे ण समं नाशं सवम य द ग छित ॥ 17 ॥

पादोऽधम य कतारं पाद: सा णमृ छित ।

पाद: सभासद: सवा पादो राजानमृ छित ॥ 18 ॥

राजा भव यनेना तु मु य ते च सभासद: ।

एनो ग छित कतारं िन दाह य िन ते ॥ 19 ॥

जाितमा ोपजीवी वा कामं या ा ण ुव: ।

धम व ा नृ पेतेन तु शू : कथंचन ॥ 20 ॥

य य शू तु कु ते रा ो धम ववेचनम ् ।

</page>
 <page num =146>

त य सीदित त ा ं प के गौ रव प यत: ॥ 21 ॥

य ा ं शू भूिय ं ना तका ा तम जम ् ।

वन य याशु त कृ नं दिभ
ु यािधपी डतम ् ॥ 22 ॥

धमासनमिध ाय संवीता ग: समा हत: ।

ण य लोकपाले य: कायदशनमारभेत ् ॥ 23 ॥

अथानथावुभौ बु वा धमाधम च केवलौ ।

वण मेण सवा ण प ये काया ण काियणाम् ॥ 24 ॥

बा ै वभावये ल गैभावम तगतं नृ णाम् ।

वरवण गताकारै ष
ु ा चे तेन च ॥ 25 ॥

आकारै र गतैग या चे या भा षतेन च ।

ने व वकारै गृ तेऽ तगतं मन: ॥ 26 ॥

बालदाया दकं र थं ताव ाजानुपालयेत ् ।

याव स या समावृ ो याव चातीतशैशव: ॥ 27 ॥

वशाऽपु ासु चैवं वा णं िन कुलासु च ।

पित तासु च ीषु वधवा वातुरासु च ॥ 28 ॥

(एवमेव विध: कुया ो ष सु पितता व प ।

व ा नपानं दे यं च वसेयु गृ हा तके ॥ 2 ॥)

जीव तीनां तु तासां ये त दरे य:ु वबा धवा: ।

ता छ या चौरद डे न धािमक: पृ िथवीपित: ॥ 29 ॥

ण वािमकं र थं राजा य दं िनधापयेत ् ।

अवाक् य दा दरे वामी परे ण नृ पितहरे त ् ॥ 30 ॥

</page>
 <page num =147>

ममेदिमित यो ूया सोऽनुयो यो यथा विध ।

संवा पसं याद वामी त यमहित ॥ 31 ॥

अवेदयानो न य दे शं कालं च त वत: ।

वण पं माणं च त समं द डमहित ॥ 32 ॥

आदद ताथ ष भागं ण ािधगता नृ प: ।

दशमं ादशं वा प सतां धममनु मरन ् ॥ 33 ॥

ण ािधगतं यं ित े ु ै रिध तम ् ।

यां त चौरा गृ या ा ाजेभेन घातयेत ् ॥ 34 ॥

ममायिमित यो ूया निधं स येन मानव: ।

त यादद त ष भागं राजा ादशमेव वा ॥ 35 ॥

अनृ तं तु वद द डय: वव यांशम मम ् ।

त यैव वा िनधान य सं याया पीयसीं कलाम ् ॥ 36 ॥

व ां तु ा णो वा पूव पिन हतं िनिधम ् ।

अशेषतोऽ यादद त सव यािधपित ह स: ॥ 37 ॥

( ा ण तु िनिधं ल वा ं रा े िनवेदयेत ् ।

तेन द ं तु भु जीत तेन: यादिनवेदयन ् ॥ 3 ॥)

यं तु प ये निधं राजा पुराणं िन हतं तौ ।

त मा जे यो द वाधमध कोशे वेशयेत ् ॥ 38 ॥

िनधीनां तु पुराणानां धातूनामेव च तौ ।

अधभा णा ाजा भूमेरिधपित ह स: ॥ 39 ॥

दात यं सववण यो रा ा चौरै तं धनम ् ।

राजा तदपयु
ु जान ौर या नोित क बषम ् ॥ 40 ॥

</page>
 <page num =148>

जाितजानपदा धमा े णीधमा धम वत् ।

समी य कुलधमा वधम ितपादयेत ् ॥ 41 ॥

वािन कमा ण कुवाणा दरेू स तोऽ प मानवा: ।

या भव त लोक य वे वे कम यव थता: ॥ 42 ॥

नो पादये वयं काय राजा ना य य पू ष: ।

न च ा पतम येन सेदथ कथंचन ॥ 43 ॥

यथा नय यसृ पातैम ृ ग य मृ गयु: पदम ् ।

नये थानुमानेन धम य नृ पित: पदम ् ॥ 44 ॥

स यमथ च संप येदा मानमथ सा ण: ।

दे शं पं च कालं च यवहार वधौ थत: ॥ 45 ॥

स राच रतं य या दािमकै जाितिभ: ।

त े शकुलजातीनाम व दं क पयेत ् ॥ 46 ॥

अधमणाथिस दयथमु मणन चो दत: ।

दापये दिनक याथमधमणा भा वतम ् ॥ 47 ॥

यैय पायैरथ वं ा नुयादु म णक: ।

तै तै पायै: संग ृ दापयेदधम णकम ् ॥ 48 ॥

धमण यवहारे ण छलेनाच रतेन च ।

यु ं साधयेदथ प चमेन बलेन च ॥ 41 ॥

य: वयं साधयेदथमु मण ऽधम णकात ् ।

न स रा ाऽिभयो य: वकं संसाधय धनम ् ॥ 50 ॥

अथऽप ययमानं तु करणेन वभा वतम ् ।

दापये दिनक याथ द डलेशं च श त: ॥ 51 ॥

</page>
 <page num =149>

(य त या कृ तं य करणं च न व ते ।

न चोपल भपूव त दै वी या भवेत ् ॥ 4 ॥)

अप वेऽधमण य दे ह यु य संस द ।

अिभयो ा दशे े यं करणं वा यदु शेत ् ॥ 52 ॥

अदे यं य दशित िन द याप ु ते च य: ।

य ाधरो रानथा वगीता नावबु यते ॥ 53 ॥

अप द यापदे यं च पुनय वपधावित ।

स य ण हतं चाथ पृ : स नािभन दित ॥ 54 ॥

असंभा ये सा िभ दे शे संभाषते िमथ: ।

िन यमानं ं च ने छे ा प िन पतेत ् ॥ 55 ॥

बूर् ह यु न बूर् याद ु ं च न वभावयेत ् ।

न च पूवापरं व ा मादथा स ह यते ॥ 56 ॥

सा ण: स त मे यु वा दशे यु ो दशे न य: ।

धम थ: कारणैरेतैह नं तम प िन दशेत ् ॥ 57 ॥

अिभयो ा न चे ूया यो द डय धमत: ।

न चे प ा ूया दम ित परा जत: ॥ 58 ॥

यो याव न ु वीताथ िम या यावित वा वदे त ् ।

तौ नृ पेण धम ौ दा यौ त गुणं दमम ् ॥ 59 ॥

पृ ोऽप ययमान तु कृ ताव थो धनै षणा ।

यवरै : सा िभभा यो नृ प ा णसंिनधौ ॥ 60 ॥

या शा धिनिभ: काया यवहरे षु सा ण: ।

ता शा सं व यािम यथावा यमृ तं च तै: ॥ 61 ॥

</page>
 <page num =150>

गृ हण: पु णो मौला: व शू योनय: ।

अ यु ा: सा यमह त न ये केिचदनाप द ॥ 62 ॥

आ ा: सवषु वणषु काया: कायषु सा ण: ।

सवधम वदोऽलु धा वपर तां तु वजयेत ् ॥ 63 ॥

नाथसंब धनो ना ा न सहाया न वै रण: ।

न दोषा: कत या न या याता न दू षता: ॥ 64 ॥

न सा ी नृ पित: काय न का ककुशीलवौ ।

न ो यो न िल ग थो न स गे यो विनगत: ॥ 65 ॥

ना यधीनो न व यो न द युन वकमकृ त ् ।

न वृ दो न िशशुनको ना यो न वकले य: ॥ 66 ॥

नात न म ो नो म ो न ु ृ णोपपी डत: ।

न मात न कामात न ु दो ना प त कर: ॥ 67 ॥

ीणां सा यं य: कुयु जानां स शा जा: ।

शू ा स त: शू ाणाम यानाम ययोनय: ॥ 68 ॥

अनुभावी तु य: क कुया सा यं ववा दनाम ् ।

अ तव म यर ये वा शर र या प चा यये ॥ 69 ॥

याऽ यसंभवे काय बालेन थ वरे ण वा ।

िश येण ब धुना वाऽ प दासेन भृ तकेन वा ॥ 70 ॥

बालवृ दातुराणं च सा येषु वदतां मृ षा ।

जानीयाद थरां वाचमु स मनसां तथा ॥ 71 ॥

साहसेषु च सवषु तेयसं हणेषु च ।

वा द डयो पा ये न पर ेत सा ण: ॥ 72 ॥

</page>
 <page num =151>

बहु वं प रगृ या सा ै धे नरािधप: ।

समेषु तु गुणो कृ ा गु ण ै धे जो मान ् ॥ 73 ॥

सम दशना सा यं वणा चैव िस यित ।

त स यं ुव सा ी धमाथा यां न ह यते ॥ 74 ॥

सा ी ु ताद य ुव नायसंस द ।

अवा नरकम येित े य वगा च ह यते ॥ 75 ॥

य ािनब दोऽपी ेत शृ णुया ाऽ प कंचन ।

पृ त ाप त ूया था ं यथा ु तम् ॥ 76 ॥

एकोऽलु ध तु सा ी या य: शु योऽ प न य: ।

ीबु दे र थर वा ु दौषै ा येऽ प ये वृ ता: ॥ 77 ॥

वभावेनैव य ूयु त ा ं यावहा रकम ् ।

अतो यद य ूयुध माथ तदपाथकम् ॥ 78 ॥

सभा त: सा ण: ा ानिथ यिथसंिनधौ ।

ा ववाकोऽनुयु जीत विधना तेन सा वयन ् ॥ 79 ॥

य योरनयोव थ कायऽ म े तं िमथ: ।

त ूत सव स येन यु माकं सा ता ॥ 80 ॥

स यं सा ये ुव सा ी लोकाना नोित पु कलान ् ।

इह चानु मां क ित वागेषा पू जता ॥ 81 ॥

(व या ो धनं कंिच गृ या कुलस नधौ ।

मेण स वशु दं ह यायतो लभते धनम ् ॥ 5 ॥)

सा येऽनृ तं वद पाशैब यते वा णैभ ृ शम् ।

ववश: शतमाजाती त मा सा यं वदे तम ् ॥ 82 ॥

</page>
 <page num =152>

( ा णो वै मनु याणामा द य तेजसां द व ।

िशरो वा सवगा ाणां धमाणां स यमु मम ् ॥ 6 ॥

ना त स या परो धम नानृ ता पातकं परम ् ।

सा धम वशेषेण त मा स यं विश यते ॥ 7 ॥

एकमेवा तीयं तु ुव नावबु यते ।

स यं वग य सोपानं पारावार य नौ रव ॥ 8 ॥

स येन पूयते सा ी धम: स येन वधते ।

त मा स यं ह व यं सववणषु सा िभ: ॥ 83 ॥

आ मैव ा मन: सा ी गितरा मा तथाऽऽ मन: ।

माऽवमं था: वमा मानं नृ णां सा णमु मम ् ॥ 84 ॥

म य ते वै पापकृ तो न क प यतीित न: ।

तां तु दे वा: प य त व यैवा तरपू ष: ॥ 85 ॥

ौभू िमरापो दयं च ाका नयमािनला: ।

रा : सं ये च धम वृ ा: सवदे हनाम ् ॥ 86 ॥

दे व ा णसांिन ये सा यं पृ छे तं जान ् ।

उद ुखा ा ुखा वा पूवा े वै शुिच: शुचीन ् ॥ 87 ॥

ूह ित ा णं पृ छे स यं ूह ित पािथवम ् ।

गोबीजका चनैव यं शू ं सव तु पातकै: ॥ 88 ॥

नो ये मृ ता लोका ये च ीबालघाितन: ।

िम दह
ु : कृ त न य ते ते यु ु वतो मृ षा ॥ 89 ॥

ज म भृ ित य कंिच पु यं भ वया कृ तम ् ।

त े सव शुनो ग छे द ूया वम यथा ॥ 90 ॥

</page>
 <page num =153>

एकोऽहम मी या मानं य वं क याण म यसे ।

िन यं थत ते ेष: पु यपापे ता मुिन: ॥ 91 ॥

यमो वैव वतो दे वो य तवैष द थत: ।

तेन चेद ववाद ते मा ग गां मा कु गम: ॥ 92 ॥

न नो मु ड: कपालेन िभ ाथ ु पपािसत: ।

अ ध: श ुकुलं ग छे : सा यमनृ तं वदे त ् ॥ 93 ॥

अवा शरा तम य धे क बषी नरकं जेत ्

य: ं वतथं ूया पृ : स धमिन ये ॥ 94 ॥

अ धो म यािनवा ाित स नर: क टकै: सह ।

यो भाषतेऽथवैक यम य ं सभां गत: ॥ 95 ॥

य य व ा ह वदत: े ो नािभश कते ।

त मा न दे वा: े यांसं लोकेऽ यं पु षं वद:ु ॥ 96 ॥

यावतो बा धवा य म ह त सा येऽनृ तं वदन ् ।

तावत: सं यया त म छृणु सौ यानुपूव श: ॥ 97 ॥

(एवं संब धना मा मु यते िनयतावृ त: ।

पशू गो पु षाणां हर यं भूय था मम ् ॥ 9 ॥)

प च प नृ ते ह त दश ह त गवानृ ते ।

शतम ानृ ते ह त सह ं पु षानृ ते ॥ 98 ॥

ह त जातानजातां हर याथऽनृतं वदन ् ।

सव भू यनृ ते ह त मा म भू यनृ तं वद: ॥ 99 ॥

(पशुव ौ घृ तयोय चा य पशुसंभवम् ।

गोव हर येषु धा यपु पफलेषु च ॥ 10 ॥

</page>
 <page num =154>

अ व सवयानेषु खरो वतरा दषु ॥ )

अ सु भूिमव द याहु: ीणां भोगे च मैथुने ।

अ जेषु चैव र ेषु सव व ममयेषु च ॥ 100 ॥

(पशुव ौ घृ तयोयानेषु च तथा वत् ।

गोव जतव ेषु धा ये ा णव िध: ॥ 11 ॥)

एता दोषानवे य वं सवाननृ तभाषणे ।

यथा त
ु ं यथा ं सवमेवा जसा वद ॥ 101 ॥

गोर का वा ण जकां तथा का कुशीलवान ् ।

े या वाधु षकां ैव व ा शू वदाचरे त ् ॥ 102 ॥

(ये यतीता: वधम य: पर प डोपजी वन: ।

ज वमिभका ख त तां शू ािनवाचरे त ् ॥ 12 ॥)

त द धमतोऽथषु जान न य यथा नर: ।

न वगा यवते लोका ै वीं वाचं वद त ताम ् ॥ 103 ॥

शू व व ाणां य त ौ भवे ध: ।

त व यमनृ तं त द स या िश यते ॥ 104 ॥

वा दै व यै च िभयजेरं ते सर वतीम ् ।

अनृ त यैनस त य कुवाणा िन कृ ितं पराम् ॥ 105 ॥

कू मा डै वा प जुहु या तम नौ यथा विध ।

उ द यृ चा वा वा या तृ चेना दै वतेन वा ॥ 106 ॥

प ाद ुव सा यमृ णा दषु नरोऽगद: ।

त णं ा नुया सव दशब धं च सवत: ॥ 107 ॥

</page>
 <page num =155>

य य येत स ाहाद ु वा य य सा ण: ।

रोगोऽ न ञाितमरणमृ णं दा यो दमं च स: ॥ 108 ॥

असा केषु वथषु िमथो ववदमानयो: ।

अ व दं त वत: स यं शपथेना प ल भयेत ् ॥ 109 ॥

मह षिभ दे वै कायाथ शपथा: कृ ता: ।

विस ा प शपथं शेपे पैजवने नृ पे ॥ 110 ॥

न वृ था शपथं कुया व पेऽ यथ नरो बुध: ।

वृ था ह शपथं कुव े य चेह च न यित ॥ 111 ॥

कािमनीषु ववाहे षु गवां भ ये तथे धने ।

ा णा युपप ौ च शपथे ना त पातकम ् ॥ 112 ॥

स येन शापये ं यं वाहनायुधै: ।

गोबीजका चनैव यं शू ं सव तु पातकै: ॥ 113 ॥

अ नं वाहारयेदेनम सु चैनं िनम जयेत ् ।

पु दार य वा येनं िशरांिस पशये पृ थक् ॥ 114 ॥

यिम दो न दह य नरापो नो म जय त च ।

न चाितमृ छित ं स ेय: शपथे शुिच: ॥ 115 ॥

व स य िभश त य पुरा ा ा यवीयसा ।

ना नददाह रोमा प स येन जगत: पृ श: ॥ 116 ॥

य म य म ववादे तु कौटसा यं कृ तं भवेत ् ।

त काय िनवतत कृ तं चा यकृ तं भवेत ् ॥ 117 ॥

लोभा मोहा या मै ा कामा ोधा थैव च ।

अ ाना ालभावा च सा यं वतथमु यते ॥ 118 ॥

</page>
 <page num =156>

एषाम यतमे थाने य: सा यमनृ तं वदे त ् ।

त य द ड वशेषां तु व या यनुपूव श: ॥ 119 ॥

लोभा सह ं द डय तु मोहा पूव तु साहसम ् ।

भया ौ म यमौ द डौ मै ा पूव चतुगु णम ् ॥ 120 ॥

कामा शगुणं पूव ोधा ु गुणं परम ् ।

अ ाना े शते पूण बािल या छतमेव तु ॥ 121 ॥

एतानाहु: कौटसा ये ो ा द डा मनी षिभ: ।

धम या यिभचाराथमधमिनयमाय च ॥ 122 ॥

कौटसा यं तु कुवाणां ी वणा धािमको नृ प: ।

वासये डिय वा ा णं तु ववासयेत ् ॥ 123 ॥

दश थानािन द ड य मनु: वायंभुवोऽ वीत ् ।

षु वणषु यािन युर तो ा णो जेत ् ॥ 124 ॥

उप थमुदरं ज ा ह तौ पादौ च प चमम ् ।

च ुनासा च कण च धनं दे ह तथैव च ॥ 125 ॥

अनुब धं प र ाय दे शकालै च त वत: ।

सारापराधौ चालो य द डं द डयेषु पातयेत ् ॥ 126 ॥

अधमद डनं लोके यशो नं क ितनाशनम ् ।

अ व य च पर ा प त मा प रवजयेत ् ॥ 127 ॥

अद डया द डय ाजा द डयां ैवा यद डयन ् ।

अयशो महदा नोित नरकं चैव ग छित ॥ 128 ॥

वा द डं थमं कुया द द डं तदन तरम ् ।

तृतीयं धनद डं तु बधद डमत: परम ् ॥ 129 ॥

</page>
 <page num =157>

वधेना प यदा वेता न ह तुं न श नुयात ् ।

तदै षु सवम यैत यु जीत चतु यम ् ॥ 130 ॥

लोकसं यवहाराथ या: सं ा: िथता भु व ।

ता यसुवणानां ता: व या यशेषत: ॥ 131 ॥

जाला तरगते भानौ य सू मं यते रज: ।

थमं त माणानां सरे णुं च ते ॥ 132 ॥

सरे णवोऽ ौ व ेया िल ैका प रमाणत: ।

ता राजसषप त ते यो गौरसषप: ॥ 133 ॥

सषपा: ष यवो म य यवं वेककृ णलम ् ।

प चकृ णलको माष ते सुवण तु षोडश ॥ 134 ॥

पलं सुवणा वार: पलािन धरणं दश ।

े कृ णले समधृ ते व ेयो रौ यमाषक: ॥ 135 ॥

ते षोडश या दरणं पुराण ैव राजत: ।

काषापण तु व ेय ताि क: का षक: पण: ॥ 136 ॥

धरणािन दश ेय: शतमान तु राजत: ।

चतु:सौव णको िन को व ेय तु माणत: ॥ 137 ॥

पणानां े शते साध थम: साहस: मृ त: ।

म यम: प च व ेय: सह ं वेव चो म: ॥ 138 ॥

ऋणे दे ये ित ाते प चकं शतमहित ।

अप वे त गुणं त मनोरनुशासनम ् ॥ 139 ॥

विस व हतां बृ दं सृ जे वविधनीम् ।

अशीितभागं गृ या मासा ाधु षक: शते ॥ 140 ॥

</page>
 <page num =158>

कं शतं वा गृ या सतां धममनु मरन ् ।

कं शतं ह गृ ानो न भव यथ क बषी ॥ 141 ॥

कं कं चतु कं च प चकं च शतं समम ् ।

मास य वृ दं गृ या णानामनुपूव श: ॥ 142 ॥

न वेवाधौ सोपकारे कौसीद ं वृ दमा नुयात ् ।

न चाधे: कालसंरोधा नसग ऽ त न व य: ॥ 143 ॥

न भो यो बलादािधभु जानो बृ दमु सृ जेत् ।

मू येन तोषये चैनमािध तेनोऽ यथा भवेत ् ॥ 144 ॥

आिध ोपिनिध ोभौ न काला ययमहत: ।

अवहाय भवेतां तौ द घकालमव थतौ ॥ 145 ॥

सं ी या भु यमानािन न न य त कदाचन ।

धेनु ो वह न ो य द य: यु यते ॥ 146 ॥

य कंिच श वषा ण स नधौ े ते धनी ।

भु यमानं परै तू णीं न स त ल धुमहित ॥ 147 ॥

अजड ेदपोग डो वषये चा य भु यते ।

भ नं त यवहारे ण भो ा त यमहित ॥ 148 ॥

आिध: सीमा बालधनं िन ेपोपिनिध: य: ।

राज वं ो य वं च न भोगेन ण यित ॥ 149 ॥

(य नाऽगमम य तं भु पूव िभभवेत ् ।

न त छ यमपाहतु मा पु षागतम ् ॥ 13 ॥)

य: वािमनाननु ातमािधं भु े ऽ वच ण: ।

तेनाधवृ दम या त य भोग य िन कृ ित: ॥ 150 ॥

</page>
 <page num =159>

कुसीदवृ द गु यं ना येित सकृ दा ता ।

धा ये सदे लवे वा े नाित ामित प चताम ् ॥ 151 ॥

कृ तानुसारादिधका यित र ा न िस दयित ।

कुसीदपथमाहु तं प चकं शतमहित ॥ 152 ॥

नाितसांव सर ं वृ दं न चा ां पुनहरे त ् ।

च वृ द: कालवृ द: का रता काियका च या ॥ 153 ॥

(अथ श वह न: या णी काल वपययात ् ।

े य तमृ णं दा य: काले दे शे यथोदयम ् ॥ 14 ॥)

ऋणं दातुम श ो य: कतु िम छे पुन: याम ् ।

स द वा िन जतां वृ दं करणं प रवतयेत् ॥ 154 ॥

अदशिय वा त ैव हर यं प रवतयेत ् ।

यावती संभवे ृ द तावतीं दातुमहित ॥ 155 ॥

च वृ दं समा ढो दे शकाल यव थत: ।

अित ाम दे शकालौ न त फलमवा नुयात ् ॥ 156 ॥

समु यानकुशला दे शकालाथदिशन: ।

थापय त तु यां वृ दं सा त ािधगमं ित ॥ 157 ॥

यो य य ितभू त े शनायेह मानव: ।

अदशय स तं त य य छे वधना णम ् ॥ 158 ॥

ाितभा यं वृ थादानमा कं सौ रकं च यत ् ।

द डशु कावशेषं च न पु ो दातुमहित ॥ 159 ॥

दशन ाितभा ये तु विध: या पूव चो दत: ।

दान ितभु व ेते दायादान प दापयेत ् ॥ 160 ॥

</page>
 <page num =160>

अदात र पुनदाता व ात कृ तावृ णम ् ।

प ा ितभु व ेते पर से केन हे तुना ॥ 161 ॥

िनरा द धन े ु ितभू: यादलंधन: ।

वधनादे व त ा नरा द इित थित: ॥ 162 ॥

म ो म ाता यधीनैबालेन थ वरे ण वा ।

असंब दकृ त ैव यवहारो न िस दयित ॥ 163 ॥

स या न भाषा भवित य प या ित ता ।

ब ह े ा यते धमा नयता यावहा रकात ् ॥ 164 ॥

योगाधमन व तं योगदान ित हम ् ।

य वा युपिधं प ये सव विनवतयेत ् ॥ 165 ॥

ह ता य द न : या कुटु बाथ कृ तो यय: ।

दात यं बा धवै त या वभ ै र प वत: ॥ 166 ॥

कुटु बाथऽ यधीनोऽ प यवहारं यमाचरे त ् ।

वदे शे वा वदे शे वा तं याया न वचालयेत ् ॥ 167 ॥

बला ं बला ु ं बला चा प ले खतम ् ।

सवा बलकृ तानथानकृ ता मनुर वीत ् ॥ 168 ॥

य: पराथ ल य त सा ण: ितभू: कुलम ् ।

च वार तूपचीय ते व आढयो व ण नृप: ॥ 169 ॥

अनादे यं नादद त प र ीणोऽ प पािथव: ।

न चादे यं समृ दोऽ प सू मम यथमु सृ जेत् ॥ 170 ॥

अनादे य य चादानादादे य य च वजनात ् ।

दौब यं या यते रा : स े येह च न यित ॥ 171 ॥

</page>
 <page num =161>

वादाना णसंसगा वबलानां च र णात ् ।

बलं संजायते रा : स े येह च वधते ॥ 172 ॥

त मा म इव वामी वयं ह वा या ये ।

वतत या यया वृ या जत ोधो जते य: ॥ 173 ॥

य वधमण काया ण मोहा कुया नरािधप: ।

अिचरा ं दरा
ु मानं वशे कुव त श व: ॥ 174 ॥

काम ोधौ तु संय य योऽथा धमण प यित ।

जा तमनुवत ते समु िमव िस धब ॥ 175 ॥

य: साधय तं छ दे न वेदये दिनकं नृ पे ।

स रा ा त चतुभागं दा य त य च त दनम ् ॥ 176 ॥

कमणाऽ प समं कुया दिनकायाधम णक: ।

समोऽवकृ जाित तु द ा े यां तु त छनै: ॥ 177 ॥

अनेन विधना राजा िमथो ववदतां नृ णाम ् ।

सा ययिस दािन काया ण समतां नयेत ् ॥ 178 ॥

कुलजे वृ संप ने धम े स यवा दिन ।

महाप े धिन याय िन ेपं िन पे ध

ु : ॥ 179 ॥

यो यथा िन पे द ते यमथ य य मानव: ।

स तथैव ह त यो यथा दाय तथा ह: ॥ 180 ॥

यो िन ेपं या यमानो िन े ुन य छित ।

स या य: ा ववाकेन त न े ुरसंिनधौ ॥ 181 ॥

सा यभावे णिधिभवयो पसम वतै: ।

अपदे शै सं य य हर यं त य त वत: ॥ 182 ॥

</page>
 <page num =162>

स यद ितप ेत यथा य तं यथाकृ तम ् ।

न त व ते कंिच परै रिभयु यते ॥ 183 ॥

तेषां न द ा द तु त दर यं यथा विध ।

उभौ िनगृ दा य: या दित धम य धारणा ॥ 184 ॥

िन ेपोपिनधी िन यं न दे यौ यन तरे ।

न यतो विनपाते ताविनपाते वनािशनै ॥ 185 ॥

वयमेव तु यो द ा मृ त य यन तरे ।

न स रा ा िनयो यो न िन े ु ब धुिभ: ॥ 186 ॥

अ छलेनैव चा व छे मथ ीितपूव कम ् ।

वचाय त य वा वृ ं सा नैव प रसाधयेत ् ॥ 187 ॥

िन ेपे वेषु सवषु विध: या प रसाधने ।

समु े ना नुया कंिच द त मा न संहरे त ् ॥ 188 ॥

चौरै तं जलेनोढम नना द धमेव वा ।

न द ा द त मा स न संहरित कंचन ॥ 189 ॥

िन ेप यापहतारमिन े ारमेव च ।

सव पायैर व छे छपथै ैव वै दकै: ॥ 190 ॥

यो िन ेपं नापयित य ािन य याचते ।

तावुभौ चौरव छा यौ दा यौ वा त समं दमम ् ॥ 191 ॥

िन ेप यापहतारं त समं दापये मम ् ।

तथोपिनिधहतारम वशेषेण पािथव: ॥ 192 ॥

उपधािभ य: क पर यं हरे नर: ।

ससहाय: स ह त य: काशं व वधैव धै: ॥ 193 ॥

</page>
 <page num =163>

िन ेपो य: कृ तो येन यावां कुलसंिनधौ ।

तावानेव स व ेयो व ुव द डमहित ॥ 194 ॥

िमथो दाय: कृ तो येन गृ ह तो िमथ एव वा ।

िमथ एव दात यो यथा दाय तथा ह: ॥ 195 ॥

िन य धन यैवं ी योपिन हत य च ।

राजा विनणयं कुयाद व नयासधा रणम ् ॥ 196 ॥

व णीते पर य वं योऽ वामी वा यसंमत: ।

न तं नयेत सा यं तु तेनम तेनमािननम ् ॥ 197 ॥

अवहाय भवे चैव सा वय: ष शतं दमम ् ।

िनर वयोऽनपसर: ा : या चौर क बषम ् ॥ 198 ॥

अ वािमना कृ तो य तु दायो व य एव वा ।

अकृ त: स तु व ेयो यवहारे यथा थित: ॥ 199 ॥

(अनेन विधना शा ता कुव न वािम व यम ् ।

अ ाना ानपूव तु चौरव डमहित ॥ 15 ॥)

संभोगो यते य न येतागम: विचत ् ।

आगम: कारणं त न संभोग इित थित: ॥ 200 ॥

व या ो धनं कंिच ृ या कुलसंिनधौ ।

येण स वशु दं ह यायतो लभते धनम ् ॥ 201 ॥

अथ मूलमनाहाय काश यशोिधत: ।

आद डयो मु यते रा ा ना को लभते धनम ् ॥ 202 ॥

ना यद येन संस ृ पं व यमहित ।

न चासारं न च यूनं न दरेू ण ितरो हतम ् ॥ 203 ॥

</page>
 <page num =164>

अ यां चे शिय वा या वोढु : क या द यते ।

उभे त एक शु केन वहे द य वी मनु: ॥ 204 ॥

नो म ाया न कु या न च या पृ मैथुना ।

पूव दोषानिभ या य दाता द डमहित ॥ 205 ॥

ऋ व य द वृ तो य े वकम प रहापयेत ् ।

त य कमानु पेण दे य ऽश: सह कतृ िभ: ॥ 206 ॥

द णासु च द ासु वकम प रहापयन ् ।

कृ नमेव लभेताशम येनैव च कारयेत ् ॥ 207 ॥

य म कम ण या तु यु ा: य गद णा: ।

स एव ता आदद त भजेर सव एव वा ॥ 208 ॥

रथं हरे त चा वयु ाधाने च वा जनम ् ।

होता वा प हरे द मु ाता चा यन: ये ॥ 209 ॥

सवषामिधनो मु या तदधनािधनोऽपरे ।

तृतीियन तृ तीयांशा तुथाशा पा दन: ॥ 210 ॥

संभूय वािन कमा ण कुव रह मानवै: ।

अनेन विधयोगेन कत यांश क पना ॥ 211 ॥

धमाथ येन द ं या क मैिच ाचते धनम ् ।

प ा च न तथा त या न दे यं त य त वेत ् ॥ 212 ॥

य द संसाधये ु दपा लोभेन वा पुन: ।

रा ा दा य: सुवण या य तेय य िन कृ ित: ॥ 213 ॥

द यैषो दता ध या यथावदनप या ।

अत ऊ व व यािम वेतन यानप याम ् ॥ 214 ॥

</page>
 <page num =165>

भृ तो नात न कुया ो दपा कम यथो दतम् ।

स द डय: कृ णला य ौ न दे यं चा य वेतनम ् ॥ 215 ॥

आत तु कुया व थ: स यथाभा षतमा दत: ।

स द घ या प काल य त लभेतैव वेतनम ् ॥ 216 ॥

यथो मात: सु थो वा य त कम न कारयेत ् ।

न त य वेतनं दे यम पोन या प कमण: ॥ 217 ॥

एष धम ऽ खलेनो ो वेतनादानकमण: ।

अत ऊ व व यािम धम समयभे दनाम ् ॥ 218 ॥

यो ामदे शम घानां कृ वा स येन सं वदम ् ।

वसंवदे नरे लोभा ं रा ा वासयेत ् ॥ 219 ॥

िनगृ दापये चैनं समय यिभचा रणम ् ।

चतु:सुवणा ष न कां छतमानं च राजतम ् ॥ 220 ॥

एत ड विधं कुया दािमक: पृ िथवीपित: ।

ामजाितसमूहेषु समय यिभचा रणाम ् ॥ 221 ॥

वा व य वा कंिच येहानुशयो भवेत ् ।

सोऽ तदशाहा यं द ा चैवादद त वा ॥ 222 ॥

परे ण तु दशाह य न द ा ना प दापयेत ् ।

आददानो दद चैव रा ा द डय: शतािन ष ॥ 223 ॥

( या चतु वशितपणे द ड त य यित मे ।

पण य दशमे भागे दा य: यादितपाितिन ॥ 16 ॥

वा व य वा प यमगृ न ददत तथा ।

पणा ादश दा य मनु याणां च व सरान ् ॥ 17 ॥

</page>
 <page num =166>

पणा ादश दा य: या ितबोधे न चे वेत ् ।

पशूनाम यना याने पदादपणं भवेत ् ॥ 18 ॥)

य तु दोषवतीं क यामना याय य छित ।

त य कुया नृ पो द डं वयं ष णवितं पणान ् ॥ 224 ॥

अक येित तु य: क यां ूया े षेण मानव: ।

स शतं ा नुया डं त या दोषमदशयन ् ॥ 225 ॥

पा ण ह णका म ा: क या वेव ित ता: ।

नाक यासु विच नृ णां लु धम या ह ता: ॥ 226 ॥

पा ण ह णका म ा िनयतं दारल णम ् ।

तेषां िन ा तु व ेया व : स मे पदे ॥ 227 ॥

य म य म कृ ते काय य येहानुशयो भवेत ् ।

तमनेन वधानेन धम पिथ िनवेशयेत ् ॥ 228 ॥

पशुषु वािमनां चैव पालानां च यित मे ।

ववादं सं व यािम यथाव दमत वत: ॥ 229 ॥

दवा व यता पाले रा ौ वािमिन त हेृ ।

योग ेमेऽ यथा चे ु पालो व यतािमयात ् ॥ 230 ॥

गोप: ीरभृ तो य तु स दु ा शतो वराम ् ।

गो वा यनुमते भृ य: सा या पालेऽभृ ते भृ ित: ॥ 231 ॥

न ं वन ं कृ िमिभ: हतं वषमे मृ तम ् ।

ह नं पु षकारे ण द ा पाल एव तु ॥ 232 ॥

वधु य तु तं चौरै न पालो दातुमहाित ।

य द दे शे च काले च वािमन: व य शंसित ॥ 233 ॥

</page>
 <page num =167>

कण चम च बालं ब तं नायुं च रोचनाम ् ।

पशुषु वािमनां द ा मृ ते व कािन दशयेत् ॥ 134 ॥

अजा वके तु सं दे वृकै: पाले वनायित ।

यां स वृ को ह या पाले त क बषं भवेत ् ॥ 235 ॥

तासां चेदव दानां चर तीनां िमथो वने ।

यामु लु य वृ को ह या न पाल त क बषी ॥ 236 ॥

धनु:शतं पर हारो ाम य या सम तत: ।

श यापाता यो वा प गुणो नगर य तु ॥ 137 ॥

त ाप रवृ तं धा यं व हं यु: पशवो य द ।

न त णये डं नृ पित: पशुर णाम ् ॥ 238 ॥

वृ ितं त कुव त यामु ो न वलोकयेत ् ।

िछ ं च वारये सव सूकरमुखानुगम ् ॥ 239 ॥

पिथ े े प रवृ ते ामा तीयेऽथवा पुन: ।

सपाल: शतद डाह वपाला वारये पशून ् ॥ 140 ॥

े े व येषु तु पशु: सपादं पणमहित ।

सव तु सदो दे य: े क येित धारणा ॥ 241 ॥

अिनदशाहां गां सूतो वृ षा दे वपशुं तथा ।

सपाला वा वपाला वा न द डया मनुर वीत ् ॥ 242 ॥

े य या यये द डो भागा शगुणो भवेत ् ।

ततोऽधद डो भृ यानाम ाना े क य तु ॥ 243 ॥

एत धानमाित े दािमक: पृ िथवीपित: ।

वािमनां च पशूनां च पालानां च यित मे ॥ 144 ॥

</page>
 <page num =168>

सीमां ित समु ने ववादे ामयो यो: ।

ये े मािस नये सीमां सु काशेषु सेतुषु ॥ 245 ॥

सीमावृ ां कुव त य ोधा थ कंशुकान ् ।

शा मली सालतालां ी रण ैव पादपान ् ॥ 246 ॥

गु मा वेणूं व वधा छमीव ली थलािन च ।

शरा कु जकगु मां तथा सीमा न न यित ॥ 247 ॥

तडागा युदपानािन वा य: वणािन च ।

सीमासंिधषु काया ण दे वतायतनािन च ॥ 248 ॥

उप छ नािन चा यािन सीमािल गािन कारयेत ् ।

सीमा ाने नृ णां वी य िन यं लोके वपययम् ॥ 249 ॥

अ मनोऽ थीिन गोवालां तुषा भ म कपािलका: ।

कर षिम का गारां छकरा वालुका तथा ॥ 250 ॥

यािन चैवं कारा ण काला िमन

ू भ येत ् ।

तािन संिधषु सीमायाम काशािन कारयेत ् ॥ 251 ॥

एतैिल गैन ये सीमां राजा ववदमानयो: ।

पूव भु या च सततमुदक यागमेन च ॥ 252 ॥

य द संशय एव या ल गानाम प दशने ।

सा यय एव या सीमावाद विनणय: ॥ 253 ॥

ामीयककुलानां च सम ं सी न सा ण: ।

या सीमािल गािन तयो ैव ववा दनो: ॥ 254 ॥

ते पृ ा तु यथा ूय:ु सम ता: सी न िन यम ् ।

िनब नीया था सीमां सवा तां ैव नामत: ॥ 255 ॥

</page>
 <page num =169>

िशरोिभ ते गृ ह वोव वणो र वासस: ।

सुकृतै: शा पता: वै: वैन येयु ते सम जसम ् ॥ 256 ॥

यथो े न नय त ते पूय ते स यसा ण: ।

वपर तं नय त तु दा या: यु शतं दमम ् ॥ 257 ॥

सा यभावे तु च वारो ामा: साम तवािसन: ।

सीमा विनणयं कुयु: यता राजसंिनधौ ॥ 258 ॥

साम तानामभावे तु मौलानां सी न सा णाम ् ।

इमान यनुयु जीत पु षा वनगोचरान ् ॥ 259 ॥

याधा छाकुिनका गोपा कैवता मूलखानकान ् ।

याल ाहानु छवृ ीन यां वनचा रण: ॥ 260 ॥

ते पृ ा तु यथा ूय:ु सीमासंिधषु ल णम ् ।

त था थापये ाजा धमण ामयो यो: ॥ 261 ॥

े कूपतडागानामाराम य गृ ह य च ।

साम त ययो ेय: सीमासेतु विनणय: ॥ 262 ॥

साम ता े मृ षा ूय:ु सेतौ ववदतां नृ णाम ् ।

सव पृ थ पृ थ द डया रा ा म यमसाहसम् ॥ 263 ॥

गृ हं तडागमारामं े ं वा भीषया हरन ् ।

शतािन प च द डय: याद ाना शतो दम: ॥ 264 ॥

सीमायाम वष ायां वयं राजैव धम वत ् ।

दशे ूिममेतेषामुपकारा दित थित: ॥ 265 ॥

( व जनी म सनी चैव िनधानी भयव जता ।

राजशासननीता च सीमा प च वधा मृ ता: ॥ 19 ॥)

</page>
 <page num =170>

एषोऽ खलेनािभ हतो धम: सीमा विनणये ।

अत ऊ व व यािम वा पा य विनणयम ् ॥ 266 ॥

शतं ा णमा ु य यो द डमहित ।

वै योऽ यधशतं े वा शू तु वधमहित ॥ 167 ॥

प चाश ा णो द डय: य यािभशंसने ।

वै ये यादधप चाश छू े ादशको दम: ॥ 268 ॥

समवण जातीनां ादशैव यित मे ।

वादे ववचनीयेषु तदे व गुणं भवेत ् ॥ 269 ॥

(व यव काय द डो राज यवै ययो: ।

वै य ययो: शू े व े य: शू यो: ॥ 20 ॥

समु कषापकषा तु व द ड य क पना: ।

राज यवै यशू ाणां धनवजिमित थित: ॥ 21 ॥)

एकजाित जातीं तु वाचा दा णया पन ् ।

ज ाया: ा नुया छे दं जघ य भवो ह स: ॥ 270 ॥

नामजाित हं वेषामिभ ोहे ण कुवत: ।

िन े योऽयोमय: श कु वल ना ये दशा गुल: ॥ 271 ॥

धम पदे शं दपण व ाणाम य कुवत: ।

त मासेचये ैलं व े ो े च पािथव: ॥ 272 ॥

ु तं दे शं च जाितं च कम शार रमेव च ।

वतथेन ुव दपा ा य: या शतं दमम ् ॥ 273 ॥

काणं वा यथवा ख जम यं वा प तथा वधम ् ।

त येना प ुव दा यो द डं काषापणावरम ् ॥ 274 ॥

</page>
 <page num =171>

मातरं पतरं जायां ातरं तनयं गु म ् ।

आ ारय छतं दा य: प थानं चादद रो

ु : ॥ 275 ॥

ा ण या यां तु द ड: काय वजानता ।

ा णे साहस: पूव: ये वेव म यम: ॥ 276 ॥

व शू योरे वमेव वजाितं ित त वत: ।

छे दवज णयनं द ड येित विन य: ॥ 277 ॥

(पिततं पितते यु वा चौरं चौरे ित वा पुन: ।

वचना ु यदोष: या म या द षतां जेत ् ॥ 22 ॥)

एष द ड विध: ो ो वा पा य य त वत: ।

अत ऊ व व यािम द डपा यिनणयम ् ॥ 278 ॥

येन केनिचद गेन हं या चे े म यज: ।

छे यं त दे व य त मनोरनुशासनम ् ॥ 279 ॥

पा णमु य द डं वा पा ण छे दनमहित ।

पादे न हर कोपा पाद छे दनमहित ॥ 280 ॥

सहासनमिभ े सु कृ यापकृ ज: ।

कटयां कृ ता को िनवा य: फचं वा यावकतयेत ् ॥ 281 ॥

अविन ीवतो दपा ावो ौ छे दये नृ प: ।

अवमू यतो मे मवशधयतो गुदम ् ॥ 282 ॥

केशेषु गृ तो ह तौ छे दयेद वचारयन ् ।

पादयोदा ढकायां च ीवायां वृ षणेषु च ॥ 283 ॥

व भेदक: शतं द डयो लो हत य च दशक: ।

मांसभे ा तु ष ण का वा य व थभेदक: ॥ 284 ॥

</page>
 <page num =172>

वन पतीनां सवषामुपभोगं यथायथा ।

तथातथा दम: काय हं सायािमित धारणा ॥ 285 ॥

मनु याणां पशूनां च द:ु खाय ते सित ।

यथायथा मह :ु खं द डं कुया था तथा ॥ 286 ॥

अ गावपीडनायां च णशो णतयो तथा ।

समु थान ययं दा य: सवद डमथा प वा ॥ 287 ॥

या ण हं या ो य य ानतोऽ ानतोऽ प वा ।

स त यो पादये ु ं रा े द ा च त समम ् ॥ 288 ॥

चमचािमकभा डे षु का लो मयेषु च ।

दशाितवतना याहु: शेषे द डो वधीयते ॥ 290 ॥

िछ नना ये भ नयुगे ितय ितमुखागते ।

अ भ गे च यान य च भ गे तथैव च ॥ 291 ॥

छे दने चैव य ाणां यो र यो तथैव च ।

आ दे चा यपैह ित न द डं मनुर वीत ् ॥ 292 ॥

य ापवतते यु यं वैगु या ाजक य तु ।

त वामी भवे डयो हं सायां शतं दमम ् ॥ 293 ॥

ाजक े वेदा : ाजको द डमहित ।

यु य था: ाजकेऽना े सव द डया: शतं शतम ् ॥ 294 ॥

स चे ु पिथ सं द: पशुिभवा रथेन वा ।

मापये ाणभृ त त द डोऽ वचा रत: ॥ 295 ॥

मनु यमारणे ं चौरव क बषं भवेत ् ।

ाणभृ सु मह वध गोगजो हया दषु ॥ 296 ॥

</page>
 <page num =173>

ु काणां पशूनां तु हं सायां शतो दम: ।

प चाश ु भवे ड: शुभेषु मृ गप षु ॥ 297 ॥

गदभाजा वकानां तु द ड: या प चमा षक: ।

मा षक तु भवे ड: सूकरिनपातने ॥ 298 ॥

भाया पु दास े यो ाता च सोदर: ।

ा ापराधा ताडया: यू र वा वेणुदलेन वा ॥ 299 ॥

पृ त तु शर र य नो मा गे कथंचन ।

अतोऽ यथा तु हर ा : या चौर क बषम ् ॥ 300 ॥

एषोऽ खलेनािभ हतो द डपा यिनणय: ।

तेन यात: व यािम विधं द ड विनणये ॥ 301 ॥

परमं य माित े तेनानां िन हे नृ प: ।

तेन यात: व यािम विधं द ड विनणये ॥ 302 ॥

अभय य ह यो दाता स पू य: सततं नृ प: ।

स ं ह वधते त य सदै वाभयद णम ् ॥ 303 ॥

सवतो धमष भागो रा ो भवित र त: ।

अधमाद प ष भागो भव य य र त: ॥ 304 ॥

यदधीते य जते य दाित यदचित ।

त य ष भागभा ाजा स य भवित र णात ् ॥ 305 ॥

र धमण भूतािन राजा ब यां धातयन ् ।

यजतेऽहरहय ै: सह शतद णै: ॥ 306 ॥

योऽर बिलमाद े करं शु कं च पािथव: ।

ितभागं च द डं च स स ो नरकं जेत ् ॥ 307 ॥

</page>
 <page num =174>

अर तारं राजानं बिलष भागहा रणम ् ।

तमाहु: सवलोक य सम मलहारकम ् ॥ 308 ॥

अनपो तमयादं ना तकं व लु पकम ् ।

अर तारम ारं नृ पं व ादधोगितम ् ॥ 309 ॥

अधािमकं िभ यायैिनगृ या य त: ।

िनरोधनेन ब धेन व वधेन बधेन च ॥ 310 ॥

िन हे ण ह पापानां साधूनां सं हे ण च ।

जातय इवे यािभ: पूय ते सततं नृ पा: ॥ 311 ॥

त यं भुणा िन यं पतां काियणां नृणाम ् ।

बालवृ दातुराणां च कुवता हतमा मन: ॥ 312 ॥

य: ो मषय यात तेनं वग मह यते ।

य वै या न मते नरकं तेन ग छित ॥ 313 ॥

राजा तेनेन ग त यो मु केशेन धावता ।

आच ाणेन त तेयमेवंकमा म शािध माम ् ॥ 314 ॥

क धेनादाय मुसलं लगुडं वाऽ प खा दरम ् ।

श ं चोभयत ती णामायसं द डमेव वा ॥ 315 ॥

(गृ ह वा मुसलं राजा सकृ द या ु तं वयम ् ।

वधेन शु यते तेनो ा ण तपसैव वा ॥ 22 ॥)

शासना ा वमो ा ा तेन: तेया मु यते ।

अशािस वा तु तं राजा तेन या नोित क बषम ् ॥ 316 ॥

अ नादे ूणहा मा ट प यौ भायापचा रणी ।

गुरौ िश य या य तेनो राजिन क बषम ् ॥ 317 ॥

</page>
 <page num =175>

राजिभ: कृ तद डा तु कृ वा पापािन मानवा: ।

िनमला: वगमाया त स त: सुकृितनो यथा ॥ 318 ॥

य तु र जुं घटं कूपा दरे ा च य: पाम ् ।

स द डं ा नुया माषं त च त म समाहरे त ् ॥ 319 ॥

धा यं दश य: कु भे यो हरतोऽ यािधकं वध: ।

शेषेऽ येकादशगुणं दा य त य च त दनम ् ॥ 320 ॥

तथा ध रममेयानां शताद यिधके वध: ।

सुवणरजताद नामु मानां च वाससाम ् ॥ 321 ॥

प चाशत व यिधके ह त छे दनिम यते ।

शेषे वेकादशगुणं मू या डं क पयेत ् ॥ 322 ॥

पु षाणां कुलीनानां नार णां च वशेषत: ।

मु यानां चैव र ानां हरणे वधमहित ॥ 323 ॥

महापशूनां हरणे श णामौषध य च ।

कालमासा काय च द डं राजा क पयेत ् ॥ 324 ॥

गोषु ा णसं थासु छू रकाया भेदने ।

पशूनां हरणे चैव स : काय ऽधपा दक: ॥ 325 ॥

सू कापास क वानां गोमय य गुड य च ।

द न: ीर य त य पानीय य तृ ण य च ॥ 326 ॥

वेणुवैदलभा डानां लवणानां तथैव च ।

मृ मयानां च हरणे मृ दो भ मन एव च ॥ 327 ॥

म यानां प णां चैव तैल य च घृ त य च ।

मांस य मधुन ैव य चा य पशुसंभवम ् ॥ 328 ॥

</page>
 <page num =176>

अ येषां चैवमाद नाम ानामोदन य च ।

प वा नानां च सवषां त मू या गुणो दम: ॥ 329 ॥

पु पेषु ह रते धा ये गु मव लीनगेषु च ।

अ ये वप रपूतेषु द ड: या प चकृ णल: ॥ 330 ॥

प रपूतेषु धा येषु शाकमूलफलेषु च ।

िनर वये शतं द ड: सा वयेऽधशतं दम: ॥ 331 ॥

या साहसं व वयव सभं कम य कृ तम ् ।

िनरव यं भवे तेयं वाप ययते च यत ् ॥ 332 ॥

य वेता युप लु ािन या ण तेनये नर: ।

तमा ं द डये ाजा य ा नं चोरये हात

ृ ् ॥ 333 ॥

येन येन यथा गेन तेनो नृ षु वचे ते ।

त दे व हरे य यादे शाय पािथव: ॥ 334 ॥

पताचाय: सु माता भाया पु : पुरो हत: ।

नाद डयो नाम रा ोऽ त य: वधम न ित ित ॥ 335 ॥

काषापणं भवे डयो य ा य: ाकृ तो जन: ।

त राजा भवे डय: सह ािमित धारणा ॥ 336 ॥

अ ापा ं तु शू य तेये भवित क बषम ् ।

षोडशैव तु वै य य ा ंश य य च ॥ 337 ॥

वान प यं मूलफलं दाव यथ तथैव च ।

तृ णं च गो यो ासाथम तेयं मनुर वीत ् ॥ 339 ॥

योऽद ादाियनो ह ता ल सेत ा णो धनम ् ।

याजना यापनेना प यथा तेन तथैव स: ॥ 340 ॥

</page>
 <page num =177>

जोऽ वग: ीणवृ वा व ू े च मूलके ।

आददान: पर े ा न द डं दातुमहित ॥ 341 ॥

असं दतानां संदाता सं दतानां च मो क: ।

दासा रथहता च ा : या चोर क बषम ् ॥ 342 ॥

अनेन विधना राजा कुवाण: तेनिन हम ् ।

यशोऽ म ा नुया लोके े य चानु मं सुखम ् ॥ 343 ॥

ऐ ं थानमिभ े सुय श ा यम ययम ् ।

नोपे ेत णम प राजा साहिसकं नरम ् ॥ 344 ॥

वा द ु ा करा चैव द डे नैव च हं सत: ।

साहस य नर: कता व ेय: पापकृ म: ॥ 345 ॥

न िम कारणा ाजा वपुला ा धनागमात ् ।

समु सृ जे साहिसका सवभूतभयावहान् ॥ 347 ॥

श ं जाितिभ ा ं धम य ोप यते ।

जातीनां च वणानां व लवे कालका रते ॥ 348 ॥

आ मन प र ाणे द णानां च संगरे ।

ी व ा युपप ौ च न धमण न द ु यित ॥ 349 ॥

गु ं वा बालवृ दौ वा ा णं वा बहु ु तम् ।

आतताियनमाया तं ह यादे वा वचारयन ् ॥ 350 ॥

(अ नदो गरद ैव श पा णधनापह: ।

े दारहर ैव षडे ते ातताियन: ॥ 23 ॥

उ तािस वषा न यां शापो तकर तथा ।

आथवणेन ह ता च पशुन ा प राजिन ॥ 14 ॥

</page>
 <page num =178>

भाया र थापहार च र ा वेषणत पर: ।

एवमा ा वजानी सवानेवातताियन: ॥ 25 ॥)

नातताियवधे दोषो ह तुभ वित क न ।

काशं वा काशं वा म यु तं म युम ृ छित ॥ 351 ॥

परदारािभमशषु वृ ा नृ मह पित: ।

उ े जनकरै द डै छ निय वा वासयेत ् ॥ 352 ॥

त समु थो ह लोक य जायते वणसंकर: ।

येन मूलहरोऽधम: सवनाशाय क पते ॥ 353 ॥

पर य प या पु ष: संभाषां योजय ह: ।

पूव मा ा रतो दोषै: ा नुया पूव साहसम ् ॥ 354 ॥

य वना ा रत: पूव मिभभाषेत कारणात ् ।

न दोषं ा नुया कंिच न ह त य यित म: ॥ 355 ॥

पर यं योऽिभवदे ीथऽर ये वनेऽ प वा ।

नद नां वा प संभेदे स सं हणमा नुयात ् ॥ 356 ॥

उपचार या केिल: पश भूषणवाससाम ् ।

सह ख वासनं चैव सव सं हणं मृ तम ् ॥ 357 ॥

यं पृ शेददे शे य: पृ ो वा मषये या ।

पर पर यानुमते सव सं हणं मृ तम ् ॥ 358 ॥

(कामािभपाितनी यातु नरं वयमुप जेत ् ।

रा ा दा ये िनयो या सा कृ वा त ोषघोषणम ् ॥ 26 ॥)

अ ा ण: सं हणे ाणा तं द डमहित ।

चतुणाम प वणानां दारा र यतमा: सदा ॥ 359 ॥

</page>
 <page num =179>

िभ ुका ब दन ैव द ता: कारव तथा ॥

संभाषणं सह ीिभ: कुयु र ितवा रता: ॥ 260 ॥

न संभाषां पर ीिभ: ित ष द: समाचरे त ् ।

िन ष दो भाषमाण तु सुवण द डमहित ॥ 361 ॥

नैष चारणदारे षु विधना मोपजी वषु ।

स जय त ह ते नार िनगूढा ारय त च ॥ 362 ॥

कंिचदे व तु दा य: या संभाषां तािभराचरन ् ।

ै यासु चैकभ ासु रह: जतासु च ॥ 363 ॥

योऽकामां दषये
ू क यां स स ो वधमहित ।

सकामां दषयं
ू तु यो न वधं ा नुया नर: ॥ 364 ॥

क यां भज तीमु कृ ं न कंिचद प दापयेत ् ।

जघ यं सेवमानां तु संयतां वासये हेृ ॥ 365 ॥

उ मां सेवमान तु जघ यो वधमहित ।

शु कं द ा सेवमान: समािम छे पता य द ॥ 366 ॥

अिभष तु य: क यां कुया पण मानव: ।

त याशु क य अ गु यौ द डं चाहित ष शतम ् ॥ 367 ॥

सकामां दषयं
ू तु यो ना गुिल छे दमा नुयात ् ।

शतं तु दमं दा य: स ग विनवृ ये ॥ 368 ॥

क यैव क यां या कुया या: या शतो दम: ।

शु कं च गुणं द ा छफा ैवा नुया श ॥ 369 ॥

या तु क यां कुया ी सा म ो मौ डयमहित ।

अ गु योरे व वा छे दं खरे णो हनं तथा ॥ 370 ॥

</page>
 <page num =180>

भतारं ल घये ा तु ी ाितगुणद पता ।

तां िभ: खादये ाजा सं थाने बहसं

ु थते ॥ 371 ॥

पुमांसं दाहये पापं शयने त आयसे ।

अ याद यु का ािन त द ेत पापकृ त ् ॥ 372 ॥

संव सरािभश त य द ु य गुणो दम: ।

ा यया सह संवासे चा डा या तावदे व तु ॥ 373 ॥

शू ो गु मगु ं वा ै जातं वणमावसन ् ।

अगु म गसव वैगु ं सवण ह यते ॥ 374 ॥

वै य: सव वद ड: या संव सरिनरोधत: ।

सह ं यो द डयो मौ डयं मू ेण चाहित ॥ 375 ॥

ा णीं य गु ां तु ग छे तां वै यपािथवौ ।

वै यं प चशतं कुया यं तु सहि णम ् ॥ 376 ॥

उभाव प तु तावेव ा या गु या सह ।

व लुतौ शू व डयौ द ध यौ वा कटा नना ॥ 377 ॥

सह ं ा णो द डयो गु ां व ां बला जन ् ।

शतािन प च द डय: या द छ या सह संगत: ॥ 378 ॥

मौ डयं ाणा तको द डो ा ण य वधीयते ।

इतरे षां तु वणानां द ड: ाणा तको भवेत ् ॥ 379 ॥

न जातु ा णं ह या सवपापे व प थतम ् ।

रा ादे नं ब ह: कुया सम धनम तम ् ॥ 380 ॥

न ा णवधा यानधम
ू व ते भु व ।

त माद य वधं राजा मनसाऽ प न िच तयेत ् ॥ 381 ॥

</page>
 <page num =181>

वै य े यां गु ां वै यां वा यो जेत ् ।

यो ा यामगु ायां ताबुभौ द डमहत: ॥ 382 ॥

( यां चैव वै यां च गु ां तु ा णो जन ् ।

न मू मु ड: कत यो दा य तू मसाहसम ् ॥ 27 ॥)

सह ं ा णो द डं दा यो गु े तु ते जन ् ।

शू ायां य वशो: साह ो वै भवे म: ॥ 383 ॥

यायामगु ायां वै ये प चशतं दम: ।

मू ेण मौ डयिम छे ु यो द डमेव वा ॥ 384 ॥

अगु े यावै ये शू ां वा ा णो जन ् ।

शतािन प च द डय: या सह ं व यज यम ् ॥ 385 ॥

(शू ो प नांशपापीया नवै मु येत क बषात ् ।

ते यो द डा तं यं न कोशे सं वेशयेत ् ॥ 28 ॥

अया जकं तु त ाजा द ा तकवे

ृ तनम ् ।

यथाद डगतं व ं ा णे य तु लंभयेत ् ॥ 29 ॥

भाया पुरो हत तेना ये चा ये त धा जना: ॥ 30 ॥)

य य तेन: पुरे ना त ना य ीगो न द ु वाक् ।

न साहिसकद ड नौ स राजा श लोकभाक् ॥ 386 ॥

एतेषां िन हो रा : प चानां वषये वके ।

सा ा यकृ सजा येषु लोके चैव यश कर: ॥ 387 ॥

ऋ वजं य यजे ा यो या यं च व यजे द ।

श ं कम यदु ं च तयोद ड: शतं शतम ् ॥ 388 ॥

न माता न पता न ी न पु यागमहित ।

</page>
 <page num =182>

यज नपिततानेतान ् रा ा द डय: शतािन ष ॥ 389 ॥

आ मेषु जातीनां काय ववदतां िमथ: ।

न व ूया नृ पो धम िचक ष हतमा मन: ॥ 390 ॥

यथाहमेतान य य ा णै: सह पािथव: ।

सां वेन शम यादौ वधम ितपादयेत ् ॥ 391 ॥

ाितवे यानुवे यौ च क याणे वंशित जे ।

अहावभोजय व ो द डमहित माषकम ् ॥ 392 ॥

ो य: ो यं साधुं भूितकृ ये वभोजयन ् ।

तद नं गुणं दा यो हर यं चैव माषकम ् ॥ 393 ॥

अ धो जड: पीठसप स या थ वर य: ।

ो येषूपकुव न दा या: केनिच करम ् ॥ 394 ॥

ो यं यािधताथ च बालवृ दाव क चनम ् ।

महाकुलीनमाय च राजा संपूजये सदा ॥ 395 ॥

शा मलीफलके णे नेिन या नेजक: शनै: ।

न च वासांिस वासोिभिनहरे न च वासयेत ् ॥ 396 ॥

त तुवायो दशपलं द ादे कपलािधकम ् ।

अतोऽ यथा वतमानो दा या ादशकं दमम ् ॥ 397 ॥

शु क थानेषु कुशला: सवप य वच णा: ।

कुयुरध यथाप यं ततो वंशं नृ पो हरे त् ॥ 398 ॥

रा : यातभा डािन ित ष दािन यािन च ।

तािन िनहरतो लोभा सवहारं हरे नृ प: ॥ 399 ॥

</page>
 <page num =183>

शु क थानं प रहर नकाले य व यी ।

िम यावाद च सं याने दा योऽ गुणम ययम ् ॥ 400 ॥

आगमं िनगमं थानं तथा वृ द यावुभौ ।

वचाय सवप यानां कारये य व यौ ॥ 401 ॥

प चरा े प चरा े प े प ेऽथवा गते ।

कुव त चैषां य मघसं थापनं नृ प: ॥ 402 ॥

तुलामानं ितमानं सव च या सुल तम ् ।

ष सु ष सु च मासेषु पुनरे व पर येत ् ॥ 403 ॥

पणं यानं तरे दा यं पौ षोऽधपणं तरे ।

पादं पशु यो ष च पादाध र क: पुमान ् ॥ 404 ॥

भा डपूणािन यानािन ताय दा यािन सारत: ।

र भा डािन य कंिच पुमांस ाप र छदा: ॥ 405 ॥

द घा विन यथादे शं यथाकालं तरौ भवेत ् ।

नद तीरे षु त ा समु े ना त ल णम ् ॥ 406 ॥

गिभणी तु मासा द तथा जतो मुिन: ।

ा णा िल गन ैव न दा या ता रकं तरे ॥ 407 ॥

य ना व कंिच ाशानां वशीयतापराधत: ।

त ाशैरेव दात यं समाग य वत ऽशत: ॥ 408 ॥

एष नौयाियनामु ो यवहार य िनणय: ।

दाशापराधत तोये दै वके ना त िन ह: ॥ 409 ॥

वा ण यं कारये ै यं कुसीदं कृ षमेव च ।

पशूनां र णं चैव दा यं शू ं ज मनाम ् ॥ 410 ॥

</page>
 <page num =184>

यं चैव वै यं च ा णो वृ किशतौ ।

बभृ यादानृ शं येन वािन कमा ण कारयन् ॥ 411 ॥

दा यं तु कारयँ लोभा ा ण: सं कृ ता जान ् ।

अिन छत: ाभव या ा ा द डय: शतािन ष ॥ 412 ॥

शू ं तु कारये ा यं तम तमेव वा ।

दा यायैव ह सृ ोऽसौ ा ण य वयंभुवा ॥ 413 ॥

न वािमना िनसृ ोऽ प शू ो दा या मु यते ।

िनसगजं ह त य क त मा दपोहित ॥ 414 ॥

वजा तो भ दासो गृ हज: तद मौ ।

पै को द डदास स ैते दासयोनय: ॥ 415 ॥

भाया पु दास य एवाधना: मृ ता: ।

य े समिधग छ त य य ते त य त दनम ् ॥ 416 ॥

व धं ा ण: शू ा योपादानमाचरे त ् ।

न ह त या त कंिच वं भतृ हायधनो ह स: ॥ 417 ॥

वै यशू ौ य ेन वािन कमा ण कारयेत ् ।

तौ ह युतौ वकम य: ोभयेतािमदं जगत ् ॥ 418 ॥

अह यह यवे ेत कमा ता वाहनािन च ।

आय ययौ च िनयतावाकरा कोशमेव च ॥ 419 ॥

एवं सवािनमा ाजा यवहारा समापयन ् ।

यपो क बषं सव ा नोित परमां गितम ् ॥ 420 ॥

॥ इित मानवे धमशा े भृ गु ो ायां सं हतायां अ मोऽ याय: ॥ 8 ॥< /mUla>

</page>
 <page num =185>

नवमोऽ याय:

< mUla>पु ष य या ैव धम व मिन ित तो: ।

संयोगे व योगे च धमा व यािम शा तान ् ॥ 1 ॥

अ वत ा: य:काया: पु षै: वै दवािनशम ् ।

वषयेषु च स ज य: सं था या आ मनो वशे ॥ 2 ॥

पता र ित कौमारे भता र ित यौवने ।

र त थ वरे पु ा न ी वात यमहित ॥ 3 ॥

कालेऽदाता पता वा यो वा य ानुपय पित: ।

मृ ते भत र पु तु वा यो मातुरर ता: ॥ 4 ॥

सू मे योऽ प स गे य: यो र या वशेषत: ।

यो ह कुलयो: शोकमावहे युरर ता: ॥ 5 ॥

(भायायां र यमाणायां जा भवित र ता ।

जायां र यमाणायामा मा भवित र त: ॥ 1 ॥)

इमं ह सववणानां प य तो धममु मम ् ।

यत ते र तुं भाया भतारो दबला

ु अप ॥6 ॥

वां सूितं च र ं च कुलमा मानमेव च ।

वं च धम य ेन जायां र ह र ित ॥ 7 ॥

पितभाया सं व य गभ भू वेह जायते ।

जायाया त द जाया वं यद यां जायते पुन: ॥ 8 ॥

या शं भजते ह ी सुतं सूते तथा वधम ् ।

त मा जा वशु दयथ यं र े य त: ॥ 9 ॥

न क ो षत: श : स प रर तुम ् ।

</page>
 <page num =186>

एतै पाययोगै तु श या ता: प रर तुम ् ॥ 10 ॥

अथ य सं हे चैनां यये चैवं िनयोजयेत ् ।

शौचे धमऽ नप यां च पा रणा य वे णे ॥ 11 ॥

अर ता गृ हे दा: पु षैरा का रिभ: ।

आ मानमा मना या तु र ेयु ता: सुर ता: ॥ 12 ॥

पानं दजनसं
ु सग: प या च वरहोऽटनम ् ।

व नोऽ यगेहवास नार संदषणािन

ू ष ॥ 13 ॥

नैता पं पर ते नासां वयिस सं थित: ।

सु पं वा व पं वा पुमािन येव भु जते ॥ 14 ॥

प या चलिच ा च नै ने ा च वभावत: ।

र ता य तोऽपीह भतृ वेता वकुवते ॥ 15 ॥

एवं वभावं ा वासां जापितिनसगजम ् ।

परमं य माित े पु षो र णं ित ॥ 16 ॥

श यासनमलंकारं कामं ोधमनाजवम ् ।

ोहभावं कुचया च ी यो मनुरक पयत ् ॥ 17 ॥

ना त ीणां या म ै रित धम यव थित: ।

िन र या म ा योऽनृ तिमित थित: ॥ 18 ॥

तथा च ु तयो ब यो िनगीता िनगमे व प ।

वाल यपर ाथ तासां शृ णुत िन कृ ती: ॥ 19 ॥

य मे माता लुलुभे वचर यपित ता ।

त मे रे त: पता वृ ािम य यैत नदशनम् ॥ 20 ॥

</page>
 <page num =187>

याय यिन ं य कंिच पा ण ाह य चेतसा ।

त यैष यिभचार य िन व: स यगु यते ॥ 21 ॥

या गुणेन भ रा ी संयु येत यथा विध ।

ता गुणा सा भवित समु े णेव िन नगा ॥ 22 ॥

अ माला विस ेन संयु ाऽधमयोिनजा ।

शार गी म दपालेन जगामा यहणीयताम ् ॥ 23 ॥

एता ा या लोकेऽ म नपकृ सूतय: ।

उ कष यो षत: ा ा: वै: वैभ तृ गुणै: शुभ:ै ॥ 24 ॥

एषो दता लोकया ा िन यं ीपुंसयो: शुभा ।

े येह च सुखोदका जाधमा नबोधत ॥ 25 ॥

जनाथ महाभागा: पूजाहा गृ हद य: ।

य: ि य गेहेषु न वशेषोऽ त क न ॥ 26 ॥

उ पादनमप य य जात य प रपालनम ् ।

यहं लोकया ाया: य ं ीिनब धनम ् ॥ 27 ॥

अप यं धमकाया ण शु ू षा रित मा ।

दाराधीन तथा वग: पतृ णामा मन ह ॥ 28 ॥

पितं या नािभचरित मनोवा दे हसंयता ।

सा भतृ लोकाना नोित स : सा वीित चो यते ॥ 29 ॥

यिभचारा ु भतु: ी लोके ा नोित िन ताम ् ।

सृ गालयोिनं चा नोित पापरोगै पीडयते ॥ 30 ॥

पु ं यु दतं स : पूव जै मह षिभ: ।

व ज यिममं पु यमुप यासं िनबोधत ॥ 31 ॥

</page>
 <page num =188>

भतु: पु ं वजान त ु ित ै धं तु भत र ।

आहु पादकं केिचदपरे े णं वद:ु ॥ 32 ॥

े भूता मृ ता नार बीजभूत: मृ त: पुमान ् ।

े बीजसमायोगा संभव: सवदे हनाम ् ॥ 33 ॥

विश ं कु िच जं ीयोिन वेव कु िचत ् ।

उभयं तु समं य सा सूित: श यते ॥ 34 ॥

बीज य चैव यो या बीजमु कृ मु यते ।

सवभूत सूित ह बीजल णल ता ॥ 35 ॥

या शं तू यते बीजं े े कालोपपा दते ।

ता ोहित त म बीजं वै य जतं गुणै: ॥ 36 ॥

इयं भूिम ह भूतानां शा ती योिन यते ।

न च योिनगुणा कां जं पु यित पु षु ॥ 37 ॥

भूमाव येककेदारे कालो ािन कृ षीबलै: ।

नाना पा ण जाय ते बीजानीह वभावत: ॥ 38 ॥

ीहय: शालयो मु ा तला माषा तथा यवा: ।

यथाबीजं रोह त लशुनानी व तथा ॥ 39 ॥

अ यद ु ं जातम य द येत नोपप ते ।

उ यते य द य जं त दे व रोहित ॥ 40 ॥

त ा ेन वनीतेन ान व ानवे दना ।

आयु कामेन व यं न जातु परयो षित ॥ 41 ॥

अ गाथा वायुगीता: क तय त पुरा वद: ।

यथा बीजं न व यं पुंसा परप र हे ॥ 42 ॥

</page>
 <page num =189>

न यतीषुय था व द: खे व दमनु व दयत: ।

तथा न यित वै ं बीजं परप र हे ॥ 43 ॥

पृ थोरपीमां पृ िथवीं भाया पूव वदो वद:ु ।

थाणु छे द य केदारमाहु: शा यवतो मृ गम ् ॥ 44 ॥

एतावानेव पु षो य जायाऽऽ मा जेित ह ।

व ा: ाहु तथा चैत ो भता सा मृ ता गना ॥ 45 ॥

न िन य वसगा यां भतु भाया वमु यते ।

एवं धम वजानीम: ा जापितिनिमतम ् ॥ 46 ॥

सकृ दं शो िनपतित सकृ क या द यते ।

सकृ दाह ददानीित ी येतािन सतां सकृ त ् ॥ 47 ॥

यथा गोऽ ो दासीषु म ह यजा वकासु च ।

नो पादक: जाभागी तथैवा या गना व प ॥ 48 ॥

येऽ े णो बीजव त: पर े वा पण: ।

ते वै स य य जात य न लभ ते फलं विचत ् ॥ 49 ॥

यद यगोषु वृ षभो व सानां जनये छतम ् ।

गोिमनामेव ते व सा मोघं क दतमाषभम ् ॥ 50 ॥

तथैवा े णो बीजं पर े वा पण: ।

कुव त े णामथ न बीजी लभते फलम ् ॥ 51 ॥

फलं वनिभसंधाय े णां बी जनां तथा ।

य ं े णामथ बीजा ोिनगर यसी ॥ 52 ॥

या युपगमा वेत जाथ य द यते ।

त येह भािगनौ ौ बीजी े क एव च ॥ 53 ॥

</page>
 <page num =190>

ओघवाता तं बीजं य य े े रोहित ।

े क यैव त जं न व ा लभते फलम ् ॥ 54 ॥

एष धम गवा य दा यु ाजा वक य च ।

वहं गम हषीणां च व ेय: सवं ित ॥ 55 ॥

एत : सारफ गु वं बीजयो यो: क िततम ् ।

अत: परं व यािम यो षतां धममाप द ॥ 56 ॥

ातु य य भाया या गु प यनुज य सा ।

यवीयस तु या भाया नुषा ये य सा मृ ता ॥ 57 ॥

ये ो यवीयसो भाया यवीया वा ज यम ् ।

पिततौ भवतो ग वा िनयु ाव यनाप द ॥ 58 ॥

दे वरा ा स प डा ा या स या गयु या ।

जे सतािधग त या संतान य प र ये ॥ 59 ॥

वधवायां िनयु तु घृ ता ो वा यतो िनिश ।

एकमु पादये पु ं न तीयं कथंचन ॥ 60 ॥

तीयमेके जनं म य ते ीषु त द: ।

अिनवृ तं िनयोगाथ प य तो धमत तयो: ॥ 61 ॥

वधवायां िनयोगाथ िनवृ े तु यथा विध ।

गु व च नुषाव च वतयातां पर परम ् ॥ 62 ॥

िनयु ौ यौ विधं ह वा वतयातां तु कामत: ।

तावुभौ पिततौ यातां नुषागगु त पगौ ॥ 63 ॥

ना य म वधवा नार िनयो या जाितिभ: ।

अ य म ह िनयु जाना धम ह यु: सनातनम ् ॥ 64 ॥

</page>
 <page num =191>

नो ा हकेषु म ेषु िनयोग: क यते विचत ् ।

न ववाह वधावु ं वधवावेदनं पुन: ॥ 65 ॥

अयं जै ह व : पशुधम वग हत: ।

मनु याणाम प ो ो वेने रा यं शासित ॥ 66 ॥

स मह म खलां भु ज ाज ष वर: पुरा ।

वणानां संकरं च े कामोपहतचेतन: ॥ 67 ॥

तत: भृ ित यो मोहा मीतपितकां यम ् ।

िनयोजय यप याथ तं वगह त साधव: ॥ 68 ॥

य या ि येत क याया वाचा स ये कृ ते पित: ।

तामनेन वधानेन िनजो व दे त दे वर: ॥ 69 ॥

यथा व यिधग यैनां शु लव ां शुिच ताम ् ।

िमथो भजेता सवा सकृ सकृ तावृ तौ ॥ 70 ।

न द वा क यिच क यां पुनद ा च ण: ।

द वा पुन: य छ ह ा नोित पु षानृ तम ् ॥ 71 ॥

विधव ितगृ ा प यजे क यां वग हताम् ।

यािधतां व द ु ां वा छ ना चोपपा दताम ् ॥ 72 ॥

य तु दोषवतीं क यामना यायोपपादयेत ् ।

त य त तथं कुया क यादातुदरा

ु मन: ॥ 73 ॥

वधाय वृ ं भायाया: वसे कायवा नर: ।

अवृ क षता ह ी दु ये थितम य प ॥ 74 ॥

वधाय ो षते वृ ं जीवे नयममा थता ।

ो षते व वधायैव जीवे छ पैरग हतै: ॥ 75 ॥

</page>
 <page num =192>

ो षतो धमकायाथ ती योऽ ौ नर: समा: ।

व ाथ ष यशोऽथ वा कामाथ ीं तु व सरान ् ॥ 76 ॥

संव सरं ती ेत ष तीं यो षतं पित: ।

ऊ व संव सरा वेनां दायं वा न संवसेत ् ॥ 77 ॥

अित ामे म ं या म ं रोगातमेव वा ।

सा ी मासा प र या या वभूषणप र छदा ॥ 78 ॥

उ म ं पिततं लीबमबीजं पापरोिगणम ् ।

न यागोऽ त ष या न च दायापवतनम ् ॥ 79 ॥

म पासाधुव ृ ा च ितकूला च या भवेत ् ।

यािधता वािधवे या हं ाथ नी च सवदा ॥ 80 ॥

ब या मेऽिधवे ा दे दशमे तु मृ त जा ।

एकादशे ीजननी स व यवा दनी ॥ 81 ॥

या रोिगणी या ु हता संप ना चैव शीलत: ।

सानु ा यािधवे या नावमा या च क हिचत ् ॥ 82 ॥

अिध व ना तु या नार िनग छे ु षता गृ हात ् ।

सा स : संिनरो द या या या वा कुलसंिनधौ ॥ 83 ॥

ित ष दा प चे ा तु म म युदये व प ।

े ासमाजं ग छे ा सा द डया कृ णलािन ष ॥ 84 ॥

यद वा ापरा ैव व दे र यो षतो जा: ।

तासां वण मेण या यै यं पूजा च वे म च ॥ 85 ॥

भतु: शर रशु ू षां धमकाय च नै यकम् ।

वा चैव कुया सवषां ना वजाित: कथंचन ॥ 86 ॥

</page>
 <page num =193>

य तु त कारये मोहा सजा या थतयाऽ यया ।

यथा ा णचा डाल: पूव तथैव स: ॥ 87 ॥

उ कृ ायािभ पाय वराय स शाय च ।

अ ा ाम प तां त मै क यां द ा था विध ॥ 88 ॥

( य छे न नकां क यामृ तुकालभया वत: ।

ऋतुम यां ह ित यामेनो दातारमृ छित ॥ 2 ॥)

काममारणा े गृहे क यतु म य प ।

न चैवैनां य छे ु गुणह नाय क हिचत ् ॥ 89 ॥

ी ण वषा युद ेत कुमायृ तुमती सती ।

ऊ व तु कालादे त मा दे त स शं पितम ् ॥ 90 ॥

अद यमाना भतारमिधग छे द वयम ् ।

नैन: कंिचदवा नोित न च यं सािधग छित ॥ 91 ॥

अलंकारं नादद त प यं क या वयंवरा ।

मातृ कं ातृ द ं वा तेना या द तं हरेत ् ॥ 92 ॥

प े न द ा छु कं तु क यामृ तुमतीं हरन ् ।

स ह वा यादित ामे तूनां ितरोधनात ् ॥ 93 ॥

ंश ष हे क यां ां ादशवा षक म ् ।

य वष ऽ वषा वा धम सीदित स वर: ॥ 94 ॥

दे वद ां पितभाया व दते ने छया मन: ।

तां सा वीं बभृ या न यं दे वानां यमाचरन ् ॥ 95 ॥

जनाथ य: सृ ा: संतानाथ च मानवा: ।

त मा साधारणो धम: ु तौ प या सहो दत: ॥ 96 ॥

</page>
 <page num =194>

क यायां द शु कायां ि येत य द शु कद: ।

दे वराय दात या य द क यानुम यते ॥ 97 ॥

आदद त न शू ोऽ प शु कं दु हतरं ददन ् ।

शु कं ह गृ कु ते छ नं दु हतृ व यम् ॥ 98 ॥

एत ु न परे च ु नापरे जातु साधव: ।

यद य य ित ाय पुनर य य द यते ॥ 99 ॥

नानुशु ु म जा वेत पूव व प ह ज मसु ।

शु कसं ेन मू येन छ नं दु हतृ व यम ् ॥ 100 ॥

अ यो य या यिभचारो भवेदामरणा तक: ।

एष धम: समासेन ेय: ीपुंसयो: पर: ॥ 101 ॥

तथा िन यं यतेयातां ीपुंसौ तु कृ त यौ ।

यथा नािभचरे तां तौ वयु ा वतरे तरम ् ॥ 102 ॥

एष ीपुंसयो ो धम वो रितसं हत: ।

आप प य ाि दायभागं िनबोधत ॥ 103 ॥

ऊ व पतु मातु समे य ातर: समम ् ।

भजेर पैत ृकं र थमनीशा ते ह जीवतो: ॥ 104 ॥

ये एव तु गृ या प यं धनमशेषत: ।

शेषा तमुपजीवेयुय थैव पतरं तथा ॥ 105 ॥

ये ेन जातमा ेण पु ी भवित मानव: ।

पतृ णामनृ ण ैव स त मा सवमहित ॥ 106 ॥

य म नृ णं संनयित येन चान यम ुते ।

स एव धमज: पु : कामजािनतरा वद:ु ॥ 107 ॥

</page>
 <page num =195>

पतेव पालये पु ा ये ो ातृ यवीयस: ।

पु व चा प वतर ये े ात र धमत: ॥ 108

ये : कुलं वधयित वनाशयित वा पुन: ।

ये : पू यतमो लोके ये : स रग हत: ॥ 109 ॥

यो ये ो ये वृ : या मातेव स पतेव स: ।

अ ये वृ य तु या स संपू य तु ब धुवत ् ॥ 110 ॥

एवं सह वसेयुवा पृ थ वा धमका यया ।

पृ थ ववधते धम त मा द या पृ थक् या ॥ 111 ॥

ये य वंश उ दार: सव या च य रम ् ।

ततोऽध म यम य या ुर यं तु यवीयस: ॥ 112 ॥

ये ैव किन संहरे तां यथो दतम ् ।

येऽ ये ये किन ा यां तेषां या म यमं धनम ् ॥ 113 ॥

सवषां धनजातानामादद ता यम ज: ।

य च साितशयं कंिच शत ा नुया रम ् ॥ 114 ॥

उ दारो न दश व त संप नानां वकमसु ।

य कंिचदे व दे यं तु यायसे मानवधनम ् ॥ 115 ॥

एवं समु तो दारे समानंशा क पयेत ् ।

उ दारे ऽनु ते वेषािमयं यादं शक पना ॥ 116 ॥

एकािधकं हरे ये : पु ोऽ यध ततोऽनुज: ।

अंशमंशं यवीयांस इित धम यव थत: ॥ 117 ॥

वे य ऽशे य तु क या य: द ु ातर: पृ थक् ।

वा वादं श चतुभागं पितता: युर द सव: ॥ 118 ॥

</page>
 <page num =196>

अजा वकं सैकशफं न जातु वषमं भजेत ् ।

अजा वकं तु वषमं ये यैव वधीयते ॥ 119 ॥

यवीया ये भायायां पु मु पादये द ।

सम त वभाग: या दित धम यव थत: ॥ 120 ॥

उपसजनं धान य धमतो नोपप ते ।

पता धानं जने त मा दमण तं भजेत ् ॥ 121 ॥

पु : किन ो ये ायां किन ायां च पूव ज: ।

कथं त वभाग: या दित चे संशयो भवेत ् ॥ 122 ॥

एकं वृ षभमु दारं संहरे त स पूव ज: ।

ततोऽपरे ये वृ षा तदनानां
ू वमातृ त: ॥ 123 ॥

ये तु जातो ये ायां हरे षभषोडशा

ृ : ।

तत: वमातृ त: शेषा भजेर नित धारणा ॥ 124 ॥

स श ीषु जातानां पु ाणाम वशेषत: ।

न मातृ तो यै यम त ज मतो यै यमु यते ॥ 125 ॥

ज म ये ेन चा ानं सु या व प मृ तम ् ।

यमयो ैव गभषु ज मतो ये ता मृ ता ॥ 126 ॥

अपु ोऽनेन विधना सुतां कुव त पु काम ् ।

यदप यं भवेद यां त मम या वधाकरम ् ॥ 127 ॥

(अ ातृ कां दा यािम तु यं क यामलंकृताम ् ।

अ यां यो जायते पु : स मे पु ो भवे दित ॥ 3 ॥)

अनेन तु वधानेन पुरा च े ऽथ पु का ।

ववृ दयथ ववंश य वयं द : जापित: ॥ 128 ॥

</page>
 <page num =197>

ददौ स दश धमाय क यपाय योदश ।

सोमाय रा े स कृ य ीता मा स वंशितम ् ॥ 129 ॥

यथैवा मा तथा पु : पु ेण द ु हता समा ।

त यामा मिन ित यां कथम यो धनं हरे त ् ॥ 130 ॥

मातु तु यौतकं य या कुमार भाग एव स: ।

दौ ह एव च हरे दपु या खलं धनम ् ॥ 131 ॥

दौ ह ो खलं र थमपु य पतुहरे त ् ।

स एव द ा ौ प डौ प े मातामहाय च ॥ 132 ॥

पौ दौ ह योल के न वशेषोऽ त धमत: ।

तयो ह माता पतरौ संभूतौ त य दे हत: ॥ 133 ॥

पु कायां कृ तायां तु य द पु ोऽनु जायते ।

सम त वभाग: या ये ता ना त ह ि या: ॥ 134 ॥

अपु ायां मृ तायां तु पु कायां कथंचन ।

धनं त पु काभता हरे तैवा वचारयन ् ॥ 135 ॥

अकृ ता वा कृ ता वा प यं व दे स शा सुतम ् ।

पौ ी मातामह तेन द ा प डं हरे दनम ् ॥ 136 ॥

पु ेण लोका जयित पौ ेणान यम ुते ।

अथ पु य पौ ेण न या नोित व पम ् ॥ 137 ॥

पुंना नो नरका मा ायते पतरं सुत: ।

त मा पु इित ो : वयमेव वयंभुवा ॥ 138 ॥

पौ दौ ह योल के वशेषो नोपप ते ।

दौ ह ोऽ प मु ैनं संतारयित पौ वत ् ॥ 139 ॥

</page>
 <page num =198>

मातु: थमत: प डं िनवपे पु कासुत: ।

तीयं तु पतु त या तृ तीयं त पतु: पतु: ॥ 140 ॥

उपप नो गुणै: सव: पु ो य य तु द म: ।

स हरे तैव त थं सं ा ोऽ य यगो त: ॥ 141 ॥

गो र थे जनियतुन हरे म: विचत ् ।

गो र थानुग: प डो यपैित ददत: वधा ॥ 142 ॥

अिनयु ासुत ैव पु या दे वरात ् ।

उभौ तौ नाहतो भागं जारजातककामजौ ॥ 143 ॥

िनयु ायाम प पुमा नाया जातोऽ वधानत: ।

नैवाह: पैत ृ कं र थं पिततो पा दतो ह स: ॥ 144 ॥

हरे िनयु ायां जात: पु ो यथौरस: ।

े क य तु त जं धमत: सव स: ॥ 145 ॥

धनं यो वभृ या ातुम ृ त य यमेव च ।

सोऽप यं ातु पा द ा यैव त दनम ् ॥ 146 ॥

या िनयु ा यत: पु ं दे वरा ा यवा नुयात ् ।

तं कामजम र थीयं वृथो प नं च ते ॥ 147 ॥

एत धानं व ेयं वभाग यैकयोिनषु ।

ब षु चैकजातानां नाना ीषु िनबोधत ॥ 148 ॥

ा ण यानुपू यण चत तु य द य: ।

तासां पु ेषु जातेषु वभागेऽयं विध: मृ त: ॥ 149 ॥

क नाशो गोवृ षो यानमलंकार वे म च ।

व यौ दा रकं दे यमेकांश धानत: ॥ 150 ॥

</page>
 <page num =199>

यंशं दाया दरे ो ावंशौ यासुत: ।

वै याज: साधमेवांशमंशं शू ासुतो हरे त ् ॥ 151 ॥

सव वा र थजातं त शधा प रक य च ।

ध य वभागं कुव त विधनानेन धम वत ् ॥ 152 ॥

चतुर ऽशा हरे ीनंशा यासुत: ।

वै यापु ो हरे यंशमंशं शू ासुतो हरे त ् ॥ 153 ॥

य प या ु स पु ोऽ यस पु ोऽ प वा भवेत ् ।

नािधकं दशमा ा छू ापु ाय धमत: ॥ 154 ॥

ा ण य वशां शू ापु ो न र थभाक् ।

यदे वा य पता द ा दे वा य धनं भवेत ् ॥ 155 ॥

समवणासु ये जाता: सव पु ा ज मनाम ् ।

उ दारं यायसे द वा भजेर नतरे समम ् ॥ 156 ॥

शू य तु सवणव ना या भाया वधीयते ।

त यां जाता: समांशा: युय द पु शतं भवेत ् ॥ 157 ॥

पु ा ादश यानाह नृ णां वायंभुवो मनु: ।

तेषां ष ब धुदायादा: षडदायादबा धवा: ॥ 158 ॥

औरस: े ज ैव द : कृ म एव च ।

गूढो प नोऽप व द दायादा बा धवा ष ॥ 159 ॥

कानीन सहोढ त: पौनभव तथा ।

वयं द शौ षडदायादबा धवा: ॥ 160 ॥

या शं फलमा नोित कु लवै: संतर जलम ् ।

ता शं फलमा नोित कुपु :ै संतरं तम: ॥ 161 ॥

</page>
 <page num =200>

य ेक र थनौ यातामौरस े जौ सुतौ ।

य य य पैत ृ कं र थं स त ृ त नेतर: ॥ 162 ॥

एक एवौरस: पु : प य य वसुन: भु: ।

शेषाणामानृ शं याथ द ा ु जीवनम् ॥ 163 ॥

ष ं तु े ज यांशं द ा पैत ृका दनात ् ।

औरसो वभज दायं प यं प चममेव वा ॥ 164 ॥

औरस े जौ पु ौ पतृ र थ य भािगनौ ।

दशापरे तु मशो गो र थांशभािगन: ॥ 165 ॥

व े े सं कृ तायां तु वयमु पादये द यम ् ।

तमौरसं वजानीया पु ं थमक पतम ् ॥ 166 ॥

य त पज: मीत य लीब य यािधत य वा ।

वधमण िनयु ायां स पु : े ज: मृ त: ॥ 167 ॥

माता पता वा द ातां यम : पु माप द ।

स शं ीितसंयु ं स ेयो द म: सुत: ॥ 168 ॥

स शं तु कुया ं गुणदोष वच णम ् ।

पु ं पु गुणैयु ं स व ेय कृ म: ॥ 169 ॥

उ प ते गृहे य य न च ायेत क य स: ।

स गृ हे गूढ उ प न त य या य त पज: ॥ 170 ॥

माता पतृ यामु सृ ं तयोर यतरे ण वा ।

यं पु ं प रगृ यादप व द: स उ यते ॥ 171 ॥

पतृ वे मिन क या तु युं पु ं जनये ह: ।

तं कानीनं वदे ना ना वोढु : क यासमु वम ् ॥ 172 ॥

</page>
 <page num =201>

या गिभणी सं यते ाता ाता प वा सती ।

बोढु : स गभ भवित सहोढ इित चो यते ॥ 173 ॥

णीया वप याथ मा ा प ोयम तकात ् ।

स तक: सुत त य स शोऽस शोऽ प वा ॥ 174 ॥

या प या वा प र य ा वधवा वा वये छया ।

उ पादये पुनभू वा स पौनभव उ यते ॥ 175 ॥

सा चेद तयोिन: या त यागता प वा ।

पौनभवेन भ रा सा पुन: सं कारमहित ॥ 176 ॥

माता पतृ वह नो य य ो वा यादकारणात ् ।

आ मानं पशये मै वयंद तु स मृ त: ॥ 177 ॥

यं ा ण तु शू ायां कामादु पादये सुतम ् ।

सपारय नेव शव त मा पारशव: मृ त: ॥ 178 ॥

दा यां वा दासदा यां वा य: शू य सुतो भवेत ् ।

सोऽनु ातो हरे दंशिमित धम यव थत: ॥ 179 ॥

े जाद सुतानेतानेकादश यथो दतान ् ।

पु ितिनधीनाहु: यालोपा मनी षण: ॥ 180 ॥

य एतेऽिभ हता: पु ा: स गाद यबीजजा: ।

य य ते बीजतो जाता त य ते नेतर य तु ॥ 181 ॥

ातृ णामेकजातानामेक े पु वा भवेत ् ।

सवा तां तेन पु ेण पु णो मनुर वीत ् ॥ 182 ॥

सवासामेकप ीनामेका चे पु णी भवेत ् ।

सवा ता तेन पु ेण ाह मु वतीमनु: ॥ 183 ॥

</page>
 <page num =202>

े यस: येसोऽलाभे पापीयाि थमहित ।

बहव े ु स शा: सव र थ य भािगन: ॥ 184 ॥

न ातरो न पतर: पु ा र थहरा: पतु: ।

पता हरे दपु य र थं ातर एव च ॥ 185 ॥

याणामुदकं काय षु प ड: वतते ।

चतुथ: सं दातैषां प चमो नोपप ते ॥ 186 ॥

(असुता तु पतु: प य: समानांशा: क ितता: ।

पताम ता: सवा मातृ क पा: क ितता: ॥ 4 ॥)

अन तर: स प डा त य त य धनं भवेत ् ।

अत ऊ व सकु य: यादाचाय: िश य एव वा ॥ 187 ॥

(हरे रनृ वजो वा प यायवृ ा या: य: ॥5 ॥)

सवषाम यभावे तु ा णा र थभािगन: ।

ै व ा: शुचयो दा ता तथा धम न ह यते ॥ 188 ॥

अहाय ा ण यं रा ा िन यिमित थित: ।

इतरे षां तु वणानां सवाभावे हरे नृ प: ॥ 189 ॥

सं थत यानप य य सगो ा पु माहरे त ् ।

त य थजातं या म ितपादयेत ् ॥ 190 ॥

ौ तु यौ ववदे यातां ा यां जातौ या धने ।

तयोय य प यं या स गृ त नेतर: ॥ 191 ॥

जन यां सं थतायां तु समं सव सहोदरा: ।

भजेर मातृ कं र थं भिग य सनाभय: ॥ 192 ॥

</page>
 <page num =203>

या तासां युद ु हतर तासाम प यथाहत: ।

माताम ा धना कंिच दे यं ीितपूव कम ् ॥ 193 ॥

अ य य यावाहिनकं द ं च ीितकम ण ।

ातृ मातृ पतृ ा ं ष बधं ीधनं मृ तम् ॥ 194 ॥

अ वाधेयं च य ं प या ीतेन चैव यत ् ।

प यौ जीवित वृ ाया: जाया त दनं भवेत ् ॥ 195 ॥

ा दै वाषगा धव ाजाप येषु य सु ।

अ जायामतीतायां भतुरे व त द यते ॥ 196 ॥

य व या: या दनं द ं ववाहे वासुरा दषु ।

अ जायामतीतायां माता प ो त द यते ॥ 197 ॥

यां तु य वे ं प ा द ं कथंचन ।

ा णी त दरे क या तदप य य वा भवेत ् ॥ 198 ॥

न िनहारं य: कुयु: कुटु बा हम

ु यगात ् ।

वकाद प च व ा द व य भतु रना या ॥ 199 ॥

प यौ जीवित य: ीिभरलंकारो धृ तो भवेत ् ।

न तं भजेर दायादा भजमाना: पत त ते ॥ 200 ॥

अनंशौ लीबपिततौ जा य धबिधरौ तथा ।

उ म जडमूका ये च केिच न र या: ॥ 201 ॥

सवषाम प तु या यं दातुं श या मनी षणा ।

ासा छादनम य तं पिततो दद वेत ् ॥ 202 ॥

य िथता तु दारै: या लीबाद नां कथंचन ।

तेषामु प नत तूनामप यं दायमहित ॥ 203 ॥

</page>
 <page num =204>

य कंिच पत र ेते धनं ये ोऽिधग छित ।

भागो यवीयसां त य द व ानुपािलत: ॥ 204 ॥

अ व ानां तु सवषामीहात े दनं भवेत ् ।

सम त वभाग: याद प य इित धारणा ॥ 205 ॥

व ाधनं तु य य त यैव धनं भवेत ् ।

मै यमौ ा हकं चैव माधुप ककमेव च ॥ 206 ॥

ातृ णां य तु नेहेत धनं श : वकमणा ।

स िनभा य: वकादं शा कंिच वोपजीवनम ् ॥ 207 ॥

अनुप न पतृ यं मेण यदपा

ु जतम ् ।

वयमी हतल धं त नाकामो दातुमहित ॥ 208 ॥

पैत ृ कं तु पता यमनवा ं यदा नुयात ् ।

न त पु ैभ जे साधमकाम: वयम जतम ् ॥ 209 ॥

वभ ा: सह जीव तो वभजेर पुनय द ।

सम त वभाग: या यै यं त न व ते ॥ 210 ॥

येषां ये : किन ो वा ह येतांश दानत: ।

ि येता यतरो वा प त य भागो न लु यते ॥ 211 ॥

सोदया वभजेरं तं समे य स हता: समम ् ।

ातरो ये च संस ृ ा भिग य सनाभय: ॥ 212 ॥

यो ये ो विनकुव त लोभा ातृ यवीयस: ।

सोऽ ये : यादभाग िनय त य राजिभ: ॥ 213 ॥

सव एव वकम था नाह त ातरो धनम ् ।

न चाद वा किन े यो ये : कुव त यौतकम ् ॥ 214 ॥

</page>
 <page num =205>

ातृ णाम वभ ानां य ु थानं भवे सह ।

न पु भागं वषमं पता द ा कथंचन ॥ 215 ॥

ऊ व वभागा जात तु प यमेव हरे दनम ् ।

संस ृ ा तेन वा ये यु वभजेत स तै: सह ॥ 216 ॥

अनप य य पु य माता दायमवा नुयात ् ।

मातय प च वृ ायां पतुमाता हरे दनम् ॥ 217 ॥

ऋणे धने च सव म वभ े यथा विध ।

प ा ृ येत य कंिच सव समतां नयेत ् ॥ 218 ॥

व ं प मलंकारं कृ ता नमुदकं य: ।

योग ेमं चारं च न वभा यं च ते ॥ 219 ॥

अयमु ो वभागो व: पु ाणां च या विध: ।

मश: े जाद नां ूतधम िनबोधत ॥ 220 ॥

ूतं समा यं चैव राजा रा ा नवारयेत ् ।

राजा तकरणावेतौ ौ दोषौ पृ िथवी ताम ् ॥ 221 ॥

काशमेत ा कय य े वनसमा यौ ।

तयोिन यं तीघाते नृ पितय वा भवेत् ॥ 222 ॥

अ ा णिभय यते त लोके ुतमु यते ।

ा णिभ: यते य तु स व ेय: समा य: ॥ 223 ॥

ूतं समा यं चैव य: कुया कारयेत वा ।

ता सवा घातये ाजा शू ां जिल गन: ॥ 224 ॥

कतवा कुशीलवा ू रा पाष ड थां मानवान ् ।

वकम था छौ डकां ं िनवासये पुरात ् ॥ 225 ॥

</page>
 <page num =206>

एते रा े वतमाना रा : छ नत करा: ।

वकम यया िन यं बाध ते भ का: जा: ॥ 226 ॥

ूतमेत पुरा क पे ं वैरकरं महत ् ।

त मा ूतं न सेवेत हा याथम प बु दमान ् ॥ 227 ॥

छ नं वा काशं वा त नषेवेत यो नर: ।

त य द ड वक प: या थे ं नृ पते तथा ॥ 228 ॥

व शू योिन तु द डं दातुमश नुवन ् ।

आनृ यं कमणा ग छे ो द ा छनै: शनै: ॥ 229 ॥

ीबालो म वृ दानां द र ाणां च रोिगणाम ् ।

िशफा वदलर वा ै वद या नृ पितदमम ् ॥ 230 ॥

ये िनयु ा तु कायषु ह यु: काया ण काियणाम ् ।

धनो मणा प यमाना ता न: वा कारये नृ प: ॥ 231 ॥

कूटशासनकतृ कृ तीनां च दषकान

ू ्।

ीबाल ा ण नां ह या से वन तथा ॥ 232 ॥

ती रतं चानुिश ं च य वचन य वेत ् ।

कृ तं त दमतो व ा न त ूयो िनवतयेत ् ॥ 233 ॥

(ती रतं चानुिश ं च यो म येत वकमणा ।

गुणं द डमा थाय त काय पुन दरे त ् ॥ 6 ॥)

अमा या: ा ववाको वा य कुयु: कायम यथा ।

त वयं नृ पित: कुया ा सह ं च द डयेत ् ॥ 234 ॥

हा च सुराप तेयी च गु त पग: ।

एते सव पृथ ेया महापात कनो नरा: ॥ 235 ॥

</page>
 <page num =207>

चतुणाम प चैतेषां ाय मकुवताम ् ।

शार रं धनसंयु ं द डं ध य क पयेत ् ॥ 236 ॥

गु त पे भग: काय: सुरापाने सुरा वज: ।

तेये च पदं काय ह यिशरा: पुमान ् ॥ 237 ॥

असंभो या संया या असंपाठया ववा हन: ।

चरे यु: पृ िथवीं द ना: सवधमब ह कृ ता: ॥ 238 ॥

ाितसंब धिभ वेते य या: कृ तल णा: ।

िनदया िननम कारा त मनोरनुशासनम ् ॥ 239 ॥

ाय ं तु कुवाणा: सववणा यथो दतम ् ।

ना कया रा ा ललाटे युदा या तू मसाहसम ् ॥ 240 ॥

आग:सु ा ण यैव काय म यमसाहस: ।

ववा यो वा भवे ा ा स य: सप र छद: ॥ 241 ॥

इतरे कृ तव त तु पापा येता यकामत: ।

सव वहारमह त कामत तु वासनम ् ॥ 242 ॥

नादद त नृ प: साधुम हापात कनो धनम ् ।

आददान तु त लोभा ेन दोषेण िल यते ॥ 243 ॥

अ सु वे य तं द डं व णायोपपादयेत ् ।

ु तवृ ोपप ने वा ा णे ितपादयेत ् ॥ 244 ॥

ईशो द ड य व णो रा ां द डधरो ह स: ।

ईश: सव य जगतो ा णो वेदपारग: ॥ 245 ॥

य वजयते राजा पापकृ यो धनागमम ् ।

त कालेन जाय ते मानवा द घजी वन: ॥ 246 ॥

</page>
 <page num =208>

िन प ते च स यािन यथो ािन वशां पृ थक् ।

बाला न मीय ते वकृ तं न च जायते ॥ 247 ॥

ा णा बाधमानं तु कामादवरवणजम ् ।

ह या च ैव धोपायै े जनकरै न ृ प: ॥ 248 ॥

यावानव य य वधे तावा व य य मो णे ।

अधम नृ पते ो धम तु विनय छत: ॥ 249 ॥

उ दतोऽयं व तरशो िमथो ववदमानयो: ।

अ ादशसु मागषु यवहार य िनणय: ॥ 250 ॥

एवं ध या ण काया ण स य कुव मह पित: ।

दे शानल धां ल सेत ल धां प रपालयेत ् ॥ 251 ॥

स य न व दे श तु कृ तदग
ु शा त: ।

क टको दरणे िन यमाित े मु मम ् ॥ 252 ॥

र णादायवृ ानां क टकानां च शोधनात ् ।

नरे ा दवं या त जापालनत परा: ॥ 253 ॥

अशासं त कारा य तु बिलं गृ ाित पािथव: ।

त य ु यते रा ं वगा च प रह यते ॥ 254 ॥

िनभयं तु भवे य रा ं बाहबलाि

ु तम ् ।

त य त धते िन यं िस यमान इव म
ु : ॥ 255 ॥

वधां त करा व ा पर यापहारकान ् ।

काशां ा काशं चारच ुम ह पित: ॥ 256 ॥

काशव चका तेषां नानाप योपजी वन: ।

छ नव चका वेते ये तेनाट वकादय: ॥ 257 ॥

</page>
 <page num =209>

उ कोचका ौपिधका व चका: कतवा तथा ।

म गलादे शवृ ा भ ा े णकै: सह ॥ 258 ॥

अस य का रण ैव महामा ा क सका: ।

िश पोपचारयु ा िनपुणा: प ययो षत: ॥ 259 ॥

एवमाद वजानीया काशां लोकक टकान ् ।

िनगूढचा रण ा याननायानायिल गन: ॥ 260 ॥

ता व द वा सुच रतैगू ढै त कमका रिभ: ।

चारै ानेकसं थानै: ो सा वशमानयेत ् ॥ 261 ॥

तेषां दोषानिभ या य वे वे कम ण त वत: ।

कुव त शासनं राजा स य सारापराधत: ॥ 262 ॥

न ह द डा ते श य: कतु पाप विन ह: ।

तेनानां पापबु द नां िनभृ तं चरतां तौ ॥ 263 ॥

सभा पापूपशालावेशम ा न व या: ।

चतु पथा ै यवृ ा: समाजा: े णािन च ॥ 264 ॥

जीण ाना यर यािन का कावेशनािन च ।

शू यािन चा यगारा ण वना युपवनािन च ॥ 265 ॥

एवं वधा नृ पो दे शा गु मै: थावरज गमै: ।

त कर ितषेधाथ चारै ा यनुचारयेत ् ॥ 266 ॥

त सहायैरनुगतैनानाकम वे दिभ: ।

व ाद ु सादये चैव िनपुणै: पूव त करै: ॥ 267 ॥

भ यभो योपदे शै ा णानां च दशनै: ।

शौयकमापदे शै कुयु तेषां समागमम् ॥ 268 ॥

</page>
 <page num =210>

ये त नोपसपयुमू ल ण हता ये ।

ता स नृ पो ह या सिम ाितबा धवान ् ॥ 269 ॥

न होढे न वना चौरं घातये दािमको नृ प: ।

सहोढं सोपकरणं घातयेद वचारयन ् ॥ 270 ॥

ामे व प च ये केिच चौराणां भ दायका: ।

भा डावकाशदा ैव सवा तान प घातयेत ् ॥ 271 ॥

रा ेषु र ािधकृ ता साम तां ैव चो दतान ् ।

अ याघातेषु म य था छ या चौरािनव तम
ु ् ॥ 272 ॥

य ा प धमसमया युतो धमजीवन: ।

द डे नैव तम योषे वका दमा द व युतम ् ॥ 273 ॥

ामघाते हताभ गे पिथ मोषािभदशने ।

श तो नािभधाव तो िनवा या: सप र छदा: ॥ 274 ॥

रा : कोषापहतृ ितकूलेषु च थतान ् ।

घातये वधैद डै रर णां चोपजापकान ् ॥ 275 ॥

संिधं िछ वा तु ये चौय रा ौ कुव त त करा: ।

तेषां िछ वा नृ पो ह तौ ती णे शूले िनवेशयेत ् ॥ 276 ॥

अ गुली थभेद य छेदये थमे हे ।

तीये ह तचरणौ तृ तीये बधमहित ॥ 277 ॥

अ नदा भ दां ैव तथा श ावकाशदान ् ।

संिनधातृ ं मोष य ह या चौरिमवे र: ॥ 278 ॥

तडागभेदकं ह याद सु शु दवधेन वा ।

य ाप ितसं कुया ा य तू मसाहसम ् ॥ 279 ॥

</page>
 <page num =211>

को ागारायुधागारदे वेतागारभेदकान ् ।

ह य रथहतृ ह यादे वा वचारयन ् ॥ 280 ॥

य तु पूव िन व य तडाग योदकं हरे त ् ।

आगमं वा यपां िभ ा स दा य: पूव साहसम ् ॥ 281 ॥

समु सृ जे ाजमाग य वमे यमनाप द ।

स ौ काषापणौ द ादमे यं चाशु शोधयेत ् ॥ 282 ॥

आप तोऽथवा वृ दा गिभणी बाल एव वा ।

प रभाषणमह त त च शो यिमित थित: ॥ 283 ॥

िच क सकानां सवषां िम या चरतां दम: ।

अमानुषेषु थमो मानुषेषु तु म यम: ॥ 184 ॥

सं म वजय ीनां ितमानां च भेदक: ।

ितकुया च त सव प च द ा छतािन च ॥ 285 ॥

अद ू षतानां याणां दषणे

ू भेदने तथा ।

मणीनामपवेधे च द ड: थमसाहस: ॥ 286 ॥

समै ह वषमं य तु चरे ै मू यतोऽ प वा ।

समा नुया मं पूव नरो म यममेव वा ॥ 287 ॥

ब धनािन च सवा ण राजा माग िनवेशयेत ् ।

द:ु खता य येर वकृ ता: पापका रण: ॥ 288 ॥

कार य च भे ारं प रखाणां च पूरकम ् ।

ाराणां चैव भ ारं मेव वासयेत ् ॥ 289 ॥

अिभचारे षु सवषु कत यो शतो दम: ।

मूलकम ण चाना :े कृ यासु व वधासु च ॥ 290 ॥

</page>
 <page num =212>

अबीज व यी चैव बीजो कृ ं तथैव च ।

मयादाभेदक ैव वकृ तं ा नुया धम ् ॥ 291 ॥

सवक टकपा प ं हे मकारं तु पािथव: ।

वतमानम याये छे दये लवश: ुरै: ॥ 292 ॥

सीता यापहरणे श ाणामौषध य च ।

कालमासा काय च राजा द डं क पयेत ् ॥ 293 ॥

वा यमा यौ पुरं रा ं कोशद डौ सु था ।

स कृ तयो ेता: स ा गं रा यमु यते ॥ 294 ॥

स ानां कृ तीनां तु रा य यासां यथा मम ् ।

पूव पूव गु तरं जानीया यसनं महत ् ॥ 295 ॥

स ा ग येह रा य य व ध य द डवत ् ।

अ यो यगुणवैशे या न कंिचदित र यते ॥ 296 ॥

तेषु तेषु तु कृ येषु त द गं विश यते ।

येन य सा यते काय त म े मु यते ॥ 297 ॥

चारे णो साहयोगेन ययैव च कमणाम ् ।

वश ं परश ं च िन यं व ा मह पित: ॥ 298 ॥

पीडनािन च सवा ण यसनािन तथैव च ।

आरभेत तत: काय संिच य गु लाघवम ् ॥ 299 ॥

आरभेतैव कमा ण ा त: ा त: पुन: पुन: ।

कमा यारभमाणं ह पु षं ीिनषेवते ॥ 300 ॥

कृ तं ैतायुगं चैव ापरं किलरे व च ।

रा ो वृ ािन सवा ण राजा ह युगमु यते ॥ 301 ॥

</page>
 <page num =213>

किल: सु ो भवित स जा ापरं युगम ् ।

कम व यु त ेता वचरं तु कृ तं युगम ् ॥ 302 ॥

इ याक य वायो यम य व ण य च ।

च या ने: पृ िथ या तेजोवृ ं नृ प रे त् ॥ 303 ॥

वा षकां तुरो मासा यथे ोऽिभ वषित ।

तथािभवष वं रा ं कामै र तं चरन ् ॥ 304 ॥

अ ौ मासा यथा द य तोयं हरित र मिभ: ।

तथा हरे करं रा ा न यमक तं ह तत ् ॥ 305 ॥

व य सवभूतािन यथा चरित मा त: ।

तथा चारै : वे यं तमेत द मा तम ् ॥ 306 ॥

यथा यम: य े यौ ा े काले िनय छित ।

तथा रा ा िनय त या: जा त द यम तम ् ॥ 307 ॥

व णेन यथा पाशैब द एवािभ यते ।

तथा पापा नगृ या तमेत द वा णम ् ॥ 308 ॥

प रपूण यथा च ं वा य त मानवा: ।

तथा कृ तयो य म स चा ितको नृ प: ॥ 309 ॥

तापयु तेज वी िन यं या पापकमसु ।

द ु साम त हं तदा नेयं तं मृ तम ् ॥ 310 ॥

यथा सवा ण भूतािन धरा धारयते समम ् ।

तथा सवा ण भूतािन व त: पािथवं तम ् ॥ 311 ॥

एतै पायैर यै यु ो िन यमत त: ।

तेना ाजा िनगृ या वरा े पर एव च ॥ 312 ॥

</page>
 <page num =214>

पराम यापदं ा ो ा णा न कोपयेत ् ।

ते ेनं कु पता ह यु: स : सबलवाहनम ् ॥ 313 ॥

यै: कृ त: सवभ योऽ नरपेय महोदिध: ।

यी चा याियत: सोम: को न न ये को य तान ् ॥ 314 ॥

लोकान या सृ जेयुय लोकपालां को पता: ।

दे वा कुयु रदे वां क: वं ता समृ नुयात ् ॥ 315 ॥

यानुपाि य ित त लोका दे वा सवदा ।

चैव धनं येषां को हं या ा जजी वषु: ॥ 316 ॥

अ व ां ैव व ां ा णो दै वतं महत ् ।

णीत ा णीत यथा नदवतं महत ् ॥ 317 ॥

मशाने व प तेज वी पावको नैव द ु यित ।

हयमान
ू य ेषु भूय एवािभवधते ॥ 318 ॥

एवं य यिन ेषु वत ते सवकमसु ।

सवथा ा णा: पू या: परमं दै वतं ह तत ् ॥ 319 ॥

याित बृ द य ा णा ित सवश: ।

ैव संिनय तृ या ं ह संभवम ् ॥ 320 ॥

अ योऽ न त: म मनो लोहमु थतम ् ।

तेषां सव गं तेज: वासु योिनषु शा यित ॥ 321 ॥

ना मृ नोित ना ं बधते ।

ं च संप ृ िमह चामु वधते ॥ 322 ॥

द वा धनं तु व े य: सवद डसमु थतम ् ।

पु े रा यं समासृ य कुव त ायणं रणे ॥ 323 ॥

</page>
 <page num =215>

एवं चर सदा यु ो राजधमषु पािथव: ।

हतेषु चैव लोक य सवा भृ या नयोजयेत ् ॥ 324 ॥

एषोऽ खल: कम विध ो रा : सनातन: ।

इमं कम विधं व ा मशो वै यशू यो: ॥ 325 ॥

वै य तु कृ तसं कार: कृ वा दारप र हम ् ।

वातायां िन ययु : या पशूनां चैव र णे ॥ 326 ॥

जापित ह वै याय सृ वा प रददे पशून ् ।

ा णाय च रा े च सवा: प रददे जा: ॥ 327 ॥

न च वै य य काम: या न र ेयं पशूिनित ।

वै य चे छित ना येन र त या: कथंचन ॥ 328 ॥

म णमु ा बालानां लोहानां ता तव य च ।

ग धानां च रसानां च व ादघबलाबलम ् ॥ 329 ॥

बीजानामुि व च या े दोषगुण य च ।

मानयोगं च जानीया ुलायोगां सवश: ॥ 330 ॥

सारासारं च भा डानां दे शानां च गुणागुणान ् ।

लाभालाभं च प यानां पशूनां प रवधनम ् ॥ 331 ॥

भृ यानां च भृ ितं व ा ाषा व वधा नृ णाम् ।

याणां थानयोगां य व यमेव च ॥ 332 ॥

धमण च यवृ दावाित े मु मम ् ।

द ा च सवभूतानाम नमेव य त: ॥ 333 ॥

व ाणां वेद वदषां

ु गृ ह थानां यश वनाम ् ।

शु ू षैव तु शू य धम नै ेयस: पर: ॥ 334 ॥

</page>
 <page num =216>

शुिच कृ शु ू षुम ृ दवागनहं

ु कृत: ।

ा णा ा यो िन यमु कृ ां जाितम ुते ॥ 335 ॥

एषोऽनाप द वणानामु : कम विध: शुभ: ।

आप प ह य तेषां मश त नबोधत ॥ 336 ॥

॥ इित मानवे धमशा े भृ गु ो ायां सं हतायां नवमोऽ याय: ॥ 9 ॥< /mUla>

</page>
 <page num =217>

दशमोऽ याय:

< mUla>अधीयीरं यो वणा: वकम था जातय: ।

ूया ा ण वेषां नेतरा वित िन य: ॥ 1 ॥

सवषां ा णो व ा वृ युपाया यथा विध ।

ूया दतरे य वयं चैव तथा भवेत ् ॥ 2 ॥

वैशे या कृ ित ै या नयम य च धारणात ् ।

सं कार य वशेषा च वणानां ा ण: भु: ॥ 3 ॥

ा ण: यो वै य यो वणा जातय: ।

चतुथ एकजाित तु शू ो ना त तु प चम: ॥ 4 ॥

सववणषु तु यासु प ी व तयोिनषु ।

आनुलो येन संभूता जा या ेया त एव ते ॥ 5 ॥

ी वन तरजातासु जै पा दता सुतान ् ।

स शानेव तानाहमातृ
ु दोष वग हतान ् ॥ 6 ॥

अन तरासु जातानां विधरे ष सनातन: ।

येका तरासु जातानां ध य व ा दमं विधम ् ॥ 7 ॥

ा णा ै यक यायाम ब ो नाम जायते ।

िनषाद: शू क यायां य: पारशव उ यते ॥ 8 ॥

या छू क यायां ू राचार वहारवान ् ।

शू वपुज तु ो नाम जायते ॥ 9 ॥

व य षु वणषु नृ पतेव णयो यो: ।

वै य य वण चैक म षडे तेऽपसदा: मृ ता: ॥ 10 ॥

</page>
 <page num =218>

या क यायां सूतो भवित जाितत: ।

वै या मागधवैदेहौ राज व ा गनासुतौ ॥ 11 ॥

शू ादायोगव: ा च डाल ाधमो नृ णाम ् ।

वै यराज य व ासु जाय ते वणसंकरा: ॥ 12 ॥

एका तरे वानुलो याद ब ो ौ यथा मृ तौ ।

ृ वैदेहकौ त ाितलो येऽ प ज मिन ॥ 13 ॥

पु ा येऽन तर ीजा: मेणो ा ज मनाम ् ।

तानन तरना न तु मातृ दोषा च ते ॥ 14 ॥

ा णाद ु क यायामावृ तो नाम जायते ।

आभीरोऽ ब क यायामायोग यां तु िध वण: ॥ 15 ॥

आयोगव ा च च डाल ाधमो नृ णाम ् ।

ाितलो येन जाय ते शू ादपसदा य: ॥ 16 ॥

वै या मागधवैदेहौ या सूत एव तु ।

तीपमेते जाय ते परे ऽ यपसदा य: ॥ 17 ॥

जातो िनषादा छू ायां जा या भवित पु कस: ।

शू ा जातो िनषा ां तु स वै कु कुटक: मृ त: ॥ 18 ॥

ुजात तथो ायां पाक इित क यते ।

वैदेहकेन व ब यामु प नो वेण उ यते ॥ 19 ॥

जातय: सवणासु जनय य तां तु यान ् ।

ता सा व ीप र ा ा यािनित विन दशेत ् ॥ 20 ॥

ा या ु जायते व ा पापा मा भूज क टक: ।

आव यवाटधानौ च पु पध: शैख एव च ॥ 21 ॥

</page>
 <page num =219>

झ लो म ल राज या ा या न छ वरे व च ।

नट करण ैव खसो वड एव च ॥ 22 ॥

वै या ु जायते ा या सुध वाचाय एव च ।

का ष वज मा च मै : सा वत एव च ॥ 23 ॥

यिभचारे ण वणानामवे ावेदनेन च ।

वकमणां च यागेन जाय ते वणसंकरा: ॥ 24 ॥

संक णयोनयो ये तु ितलोमानुलोमजा: ।

अ यो य यितष ा ता व या यशेषत: ॥ 25 ॥

सूतो वैदेहक ैव च डाल नराधम: ।

मागध: जाित तथाऽयोगव एव च ॥ 26 ॥

एते ष स शा वणा जनय त वयोिनषु ।

मातृ जा यां सूय ते वरासु च योिनषु ॥ 27 ॥

यथा याणां वणानां योरा मा य जायते ।

आन तया वयो यां तु तथा बा े व प मात ् ॥ 28 ॥

ते चा प बा ा सुबहंू ततोऽ यिधकद ू षतान ् ।

पर पर य दारे षु जनय त वग हतान ् ॥ 29 ॥

यथैव शू ो ा यां बा ं ज तुं सूयते ।

तथा बा तरं बा ातुरव य सूयते ॥ 30 ॥

ितकूलं वतमाना बा ा बा ातरा पुन: ।

ह ना ह ना सूय ते वणा प चदशैव तु ॥ 31 ॥

साधनोपचार मदासं दासजीवनम ् ।

सै र ं वागुरावृ ं सूते द युरयोगवे ॥ 32 ॥

</page>
 <page num =220>

मै ेयकं तु वैदेहो माधूकं सं सूयते ।

नृ शंस यज ं यो घ टाताडोऽ णोदये ॥ 33 ॥

िनषादो मागवं सूते दासं नौकमजी वनम ् ।

कैवतिमित यं ाहरायावतिनवािसन
ु : ॥ 34॥

मृ तव भृ सु नार षु ग हता नाशनासु च ।

भव यायोगवी वेते जाितह ना: पृथक् य: ॥ 35 ॥

कारावरो िनषादा ु चमकार: सूयते ।

वैदे हकाद मेदौ ब ह ाम ित यौ ॥ 36 ॥

च डाला पा डु सोपाक व सार यवहारवान ् ।

आ ह डको िनषादे न वैदे ामेव जायते ॥ 37 ॥

च डालेन तु सोपाको मूल यसनवृ मान ् ।

पु क यां जायते पाप: सदा स जनग हत: ॥ 38 ॥

िनषाद ी तु च डाला पु म यावसाियनम ् ।

मशानगोचरं सूते बा ानाम प ग हतम ् ॥ 39 ॥

संकरे जातय वेता: पतृ मातृ दिशता: ।

छ ना वा काशा वा वे दत या: वकमिभ: ॥ 40 ॥

सजाितजान तरजा: ष सुता जधिमण: ।

शू ाणां तु सधमाण: सवऽप वंसजा: मृ ता: ॥ 41 ॥

तपोबीज भावै तु ते ग छ त युगे युगे ।

उ कष चापकष च मनु ये वह ज मत: ॥ 42 ॥

शनकै तु यालोपा दमा: यजातय: ।

वृ षल वं गता लोके ा णादशनेन च ॥ 43 ॥

</page>
 <page num =221>

पौ का ौ वडा: का बोजा यवना: शका: ।

पारदा:प वा ीना: कराता दरदा: खशा: ॥ 44 ॥

मुखबाहू प जानां या लोके जातयो ब ह: ।

ले छवाच ायवाच: सव ते द यव: मृ ता: ॥ 45 ॥

ये जानामपसदा ये चाप वंसजा: मृ ता: ।

ते िन दतैव तयेयु जानामेव कमिभ: ॥ 46 ॥

सूतानाम सार यम ब ानां िच क सनम ् ।

वैदेहकानां ीकाय मागधानां व ण पथ: ॥ 47 ॥

म यघातो िनषादानां व वायोगव य च ।

मेदा चु चुम नामार

ू यपशु हं सनम ् ॥ 48 ॥

ु पु कसानां तु बलौकोबधब धनम ् ।

िध वणानां चमकाय वेणानां भा डवा म ् ॥ 49 ॥

चै य म
ु मशानेषु शैलेषुपवनेषु च ।

वसेयुरेते व ाना वतय त: वकमिभ: ॥ 50 ॥

च डाल पचानां तु ब ह ामा ित य: ।

अपपा ा कत या धनमेषां गदभम ् ॥ 51 ॥

वासांिस मृ तचेलािन िभ नभा डे षु भोजनम ् ।

का णायसमलंकार: प र या च िन यश: ॥ 52 ॥

न तै: समयम व छे पु षो धममाचरन ् ।

यवहारो िमथ तेषां ववाह: स शै: सह ॥ 53 ॥

अ नमेषां पराधीनं दे यं या नभाजने ।

रा ौ न वचरे यु ते ामेषु नगरे षु च ॥ 54 ॥

</page>
 <page num =222>

दवा चरे यु: कायाथ िच ता राजशासनै: ।

अबा धवं शवं चैव िनहरे यु रित थित: ॥ 55 ॥

व यां ह यु: सततं यथाशा ं नृ पा या ।

व यवासांिस गृ यु: श या ाभरणािन च ॥ 56 ॥

वणापेतम व ातं नरं कलुषयोिनजम ् ।

आय पिमवानाय कमिभ: वै वभावयेत ् ॥ 57 ॥

अनायता िन ु रता ू रता िन रया मता ।

पु षं य जय तीह लोके कलुषयोिनजम ् ॥ 58 ॥

प यं वा भजते शीलं मातुव भयमेव वा ।

न कथंचन दय
ु िन: कृ ितं वां िनय छित ॥ 59 ॥

कुले मु येऽ प जात य य य या ोिनसंकर: ।

सं य येव त छ लं नरोऽ पम प वा बहु ॥ 60 ॥

य वेते प र वंसा जाय ते वणदषका

ू : ।

रा कै: सह त ा ं मेव वन यित ॥ 61 ॥

ा णाथ गवाथ वा दे ह यागोऽनुप कृ त: ।

ीबाला युपप ौ च बा ानां िस दकारणम ् ॥ 62 ॥

अ हं सा स यम तेयं शौचिम यिन ह: ।

एतं सामािसकं धम चातु व यऽ वी मनु: ॥ 63 ॥

( ा दकमाितथेयं च दानम तेयमाजवम ् ।

जनं वेषु दारे षु तथा चैवानसूयता ॥ 1 ॥)

शू ायां ा णा जात: े यसा चे जायते ।

अ े यान ् े यसीं जाितं ग छ यास मा ुगात् ॥ 64 ॥

</page>
 <page num =223>

शू ो ा णतामेित ा ण ैित शू ताम ् ।

या जातमेवं तु व ा ै या थैव च ॥ 65 ॥

अनायायां समु प नो ा णा ु य छया ।

ा याम यनाया ु ेय वं वेित चे वेत ् ॥ 66 ॥

जातो नायामनायायामायादाय भवे गुणै: ।

जातोऽ यनायादायायामनाय इित िन य: ॥ 67 ॥

तावुभाव यसं काया वित धम यव थत: ।

वैगु या ज मन: पूव उ र: ितलोमत: ॥ 68 ॥

सुबीजं चैव सु े े जातं संप ते यथा ।

तथाया जात आयायां सव सं कारमहित ॥ 69 ॥

बीजमेके शंस त े म ये मनी षण: ।

बीज े े तथैवा ये त ेयं तु यव थित: ॥ 70 ॥

अ े े बीजमु सृ म तरै व वन यित ।

अबीजकम प े ं केवलं थ डलं भवेत ् ॥ 71 ॥

य मा ज भावेण ितय जा ऋषयोऽभवन ् ।

पू जता श ता त मा जं श यते ॥ 72 ॥

अनायमायकमाणमाय चानायकिमणम् ।

सं धाया वी दाता न समौ नासमा वित ॥ 73 ॥

ा णा योिन था ये वकम यव थता: ।

ते स यगुपजीवेयु: ष कमा ण यथा मम ् ॥ 74 ॥

अ यापनम ययनं यजनं याजनं तथा ।

दानं ित ह ैव ष कमा य ज मन: ॥ 75 ॥

</page>
 <page num =224>

ष णां तु कमणाम य ी ण कमा ण जी वका ।

याजना यापने चैव वशु दा च ित ह: ॥ 76 ॥

यो धमा िनवत ते ा णा यं ित ।

अ यापनं याजनं च तृ तीय ित ह: ॥ 77 ॥

वै यं ित तथैवैते िनवतर नित थित: ।

न तौ ित ह ता धमा मनुराह जापित: ॥ 78 ॥

श ा भृ वं य व ण पशुकृ ष वश: ।

आजीवनाथ धम तु दानम ययनं या ज: ॥ 79 ॥

वेदा यासो ा ण य य य च र णम ् ।

वाता कमव वै य य विश ािन वकमसु ॥ 80 ॥

अजीवं तु यथो े न ा ण: वेन कमणा ।

जीवे यधमण स य यन तर: ॥ 81 ॥

उभा याम यजीवं तु कथं या दित चे वेत ् ।

कृ षगोर मा थाय जीवे ै य य जी वकाम ् ॥ 82 ॥

वै यवृ या प जीवं तु ा ण: योऽ प वा ।

हं सा ायां पराधीनां कृ षं य ेन वजयेत ् ॥ 83 ॥

कृ षं सा वित म य ते सा वृ : स ग हता ।

भूिमं भूिमशयां ैव ह त का मयोमुखम ् ॥ 84 ॥

इदं तु वृ वैक या यजतो धमनैपुणम ् ।

व प यमु तो दारं व े यं व वधनम ् ॥ 85 ॥

सवा सानपोहे त कृ ता नं च ितलै: सह ।

अ मनो लवणं चैव पशवो ये च मानुषा: ॥ 86 ॥

</page>
 <page num =225>

सव च ता तवं र ं शाण ौमा वकािन च ।

अ प चे युरर ािन फलमूले तथौषधी: ॥ 87 ॥

अप: श ं वषं मांसं सोमं ग धं सवश: ।

ीरं ौ ं दिध घृ तं तैलं मधु गुडं कुशान ् ॥ 88 ॥

आर यां पशू सवा दं ण वयांिस च ।

म ं नीिलं च ला ां च सवा ैकशफां तथा ॥ 89 ॥

( पुसीसं तथा लोहं तैजसािन च सवश: ।

बालां म तथा थीिन स नायूिन ववजयेत ् ॥ 2 ॥)

काममु पा कृ यां तु वयमेव कृ षीबल: ।

व णीत ितला छू ा धमाथमिचर थतान ् ॥ 90 ॥

भोजना य जना ाना द य कु ते ितलै: ।

कृ िमभूत: व ायां पतृ िभ: सह म जित ॥ 91 ॥

स : पतित मांसेन ला या लवणेन च ।

यहे ण शू ो भवित ा ण: ीर व यात ् ॥ 92 ॥

इतरे षां तु प यानां व या दह कामत: ।

ा ण: स रा ेण वै यभावं िनय छित ॥ 93 ॥

रसा रसैिनमात या न वेव लवणं रसै: ।

कृ ता नं चाकृ ता नेन ितला धा येन त समा: ॥ 94 ॥

जीवेदेतेन राज य: सवणा यनयं गत: ।

न वेव यायसीं वृ मिभम येत क हिचत ् ॥ 95 ॥

यो लोभादधमो जा या जीवेद ु कृ कमिभ: ।

तं राजा िनधनं कृ वा मेव वासयेत ् ॥ 96 ॥

</page>
 <page num =226>

वरं वधम वगुणो न पार य: वनु त: ।

परधमण जीव ह स : पतित जाितत: ॥ 97 ॥

वै योऽजीव वधमण शू वृ या प वतयेत् ।

अनाचर नकाया ण िनवतत च श मान ् ॥ 98 ॥

अश नुवं तु शु ू षां शू : कतु ज मनाम ् ।

पु दारा ययं ा ो जीवे का ककमिभ: ॥ 99 ॥

यै: कमिभ: च रतै: शु ु य ते जातय: ।

तािन का ककमा ण िश पािन व वधािन च ॥ 100 ॥

वै यवृ मना ा ण: वे पिथ थत: ।

अवृ क षत: सीद नमं धम समाचरे त ् ॥ 101 ॥

सवत: ितगृ या ा ण वनयं गत: ।

प व ं द ु यती येत दमतो नोपप ते ॥ 102 ॥

ना यापना ाजना ा ग हता ा ित हात ् ।

दोषो भवित व ाणां वलना बुसमा ह ते ॥ 103 ॥

जी वता ययमाप नो योऽ नम यत तत: ।

आकाशिमव प केन न स पापेन िल यते ॥ 104 ॥

अजीगत: सुतं ह तुमुपासप बुभु त: ।

न चािल यत पापेन ु तीकारमाचरन ् ॥ 105 ॥

मांसिम छ तात ऽ ुं धमाधम वच ण: ।

ाणानां प रर ाथ वामदे वो न िल वान ् ॥ 106 ॥

भर ाज: ुधात तु सपु ो वजने वने ।

ब गा: ितज ाह वृ धो त णो महातपा: ॥ 107 ॥

</page>
 <page num =227>

ुधात ा ुम यागा ािम : जाघनीम ् ।

च डालह तादादाय धमाधम वच ण: ॥ 108 ॥

ित हा ाजना ा तथैवा यापनाद प ।

ित ह: यवर: े य व य ग हत: ॥ 109 ॥

याजना यापने िन यं येते सं कृ ता मनाम ् ।

ित ह तु यते शू ाद य यज मन: ॥ 110 ॥

जपहोमैरपै येनो याजना यापनै: कृ तम ् ।

ित हिनिम ं तु यागेन तपसैव च ॥ 111 ॥

िशलो छम यादद त व ोऽजीव यत तत: ।

ित हा छल: े यां ततोऽ यु छ: श यते ॥ 112 ॥

सीद : कु यिम छ धने वा पृ िथवीपित: ।

या य: या नातकै व ैर द सं यागमहित ॥ 113 ॥

अकृ तं च कृ ता े ा ौरजा वकमेव च ।

हर यं धा यम नं च पूव पूव मदोषवत ् ॥ 114 ॥

स व ागमा ध या दायो लाभ: यो जय: ।

योग: कमयोग स ित ह एव च ॥ 115 ॥

व ा िश पं भृ ित: सेवा गोर यं वप ण: कृ ष: ।

धृ ितभ यं कुसीदं च दश जीवनहे तव: ॥ 116 ॥

ा ण: यो वा प वृ दं नैव योजयेत ् ।

कामं तु खलु धमाथ द ा पापीयसेऽ पकाम ् ॥ 117 ॥

चतुथ माददानोऽ प यो भागमाप द ।

जा र परं श या क बषा ितमु यते ॥ 118 ॥

</page>
 <page num =228>

वधम वजय त य नाहवे या परा ुख: ।

श ेण वै या वा ध यमाहारये िलम ् ॥ 119 ॥

धा येऽ मं वशां शु कं वंशं काषापणावरम ् ।

कम पकरणा: शू ा: कारव: िश पन तथा ॥ 120 ॥

शू तु वृ माका माराधये द ।

धिननं वा युपारा य वै यं शू ो जजी वषेत ् ॥ 121 ॥

वगाथमुभयाथ वा व ानाराधये ु स: ।

जात ा णश द य सा य कृ तकृ यता ॥ 122 ॥

व सेवैव शू य विश ं कम कर◌ी

् यते ।

यदतोऽ य द कु ते त व य य िन फलम ् ॥ 123 ॥

क या त य तैव ृ : वकुटु बा थाहत: ।

श ं चावे य दा यं च भृ यानां च प र हम ् ॥ 124 ॥

उ छ म नं दात यं जीणािन वसनािन च ।

पुलाका ैव धा यानां जीणा ैव प र छदा: ॥ 125 ॥

न शू े पातकं कंिच न च सं कारमहित ।

ना यािधकारो धमऽ त न धमा ितषेधनम ् ॥ 126 ॥

धम सव तु धम ा: सतां वृ मनु ता: ।

म व य न दु य त शंसां ा नुव त च ॥ 127 ॥

यथायथा ह स ृ माित यनसूयक: ।

तथातथेमं चामुं च लोकं ा नो यिन दत: ॥ 128 ॥

श े ना प ह शू े ण न काय धनसंचय: ।

शू ो ह धनमासा ा णानेव बाधते ॥ 129 ॥

</page>
 <page num =229>

एते चतुणा वणानामाप दमा: क ितता: ।

या स यगनुित तो ज त परमां गितम ् ॥ 130 ॥

एष धम विध: कृ न ातुव य य क ितत: ।

अत: परं व यािम ाय विधं शुभम ् ॥ 131 ॥

॥ इित मानवे धमशा े भृ गु ो ायां सं हतायां दशमोऽ याय: ॥ 10 ॥< /mUla>

</page>
 <page num =230>

एकादशोऽ याय:

< mUla>सा तािनकं य यमाणम वगं सववेदसम ् ।

गुव थ पतृ मा थ वा याया यु पता पन: ॥ 1 ॥

नवैता नातका व ा ा णा धमिभ ुकान ् ।

िन: वे यो दे यमेते यो दानं व ा वशेषत: ॥ 2 ॥

एते यो ह जा े यो दे यम नं सद णम ् ।

इतरे यो ब हव द कृ ता नं दे यमु यते ॥ 3 ॥

सवर ािन राजा तु यथाह ितपादयेत ् ।

ा णा वेद वदषो
ु य ाथ चैव द णाम ् ॥ 4 ॥

कृ तदारोऽपरा दारा भ वा योऽिधग छित ।

रितमा ं फलं त य यदातु तु संतित: ॥ 5 ॥

धनािन तु यथाश व ेषु ितपादयेत ् ।

वेद व सु व व े षु े य वग सम ुते ॥ 6 ॥

य य ैवा षकं भ ं पया ं भृ यवृ ये ।

अिधकं वा प व ेत स सोमं पातुमहित ॥ 7 ॥

अत: व पीयिस ये य: सोमं पबित ज: ।

स पीतसोमपूव ऽ प न त या नोित त फलम ् ॥ 8 ॥

श : परजने दाता वजने द:ु खजी विन ।

म वापातो वषा वाद: स धम ित पक: ॥ 9 ॥

भृ यानामुपरोधेन य करो यौ वदे हकम ् ।

त व यसुखोदक जीवत मृ त य च ॥ 10 ॥

</page>
 <page num =231>

(वृ दौ च माता पतरौ सा वी भाया िशशु: सुत: ।

अ यकायशतं कृ वा भत या मनुर वीत ् ॥ 1 ॥)

य े ित द: यादे केना गेन य वन: ।

ा ण य वशेषेण धािमके सित राजिन ॥ 11 ॥

यो वै य: या हपशु
ु ह न तुरसोमप: ।

कुटु बा य त यमाहरे िस दये ॥ 12 ॥

आहरे ी ण वा े वा कामं शू य वे मन: ।

न ह शू य य ेषु क द त प र ह: ॥ 13 ॥

योऽना हता न: शतगुरय वा च सह गु: ।

तयोर प कुटु बा यामाहरे द वचारयन ् ॥ 14 ॥

आदानिन या चादातुराहरे द य छत: ।

तथा यशोऽ य थते धम ैव वधते ॥ 15 ॥

तथैव स मे भ े भ ािन षडन ता ।

अ तन वधानेन हत यं ह नकमण: ॥ 16 ॥

खला े ादगारा ा यतो वा युपल यते ।

आ यात यं तु त मै पृ छते य द पृ छित ॥ 27 ॥

ा ण वं न हत यं येण कदाचन ।

द युिन ययो तु वमजीव हतु महित ॥ 18 ॥

योऽसाधु योऽथमादाय साधु य: सं य छित ।

स कृ वा लवमा मानं संतारयित तावुभौ ॥ 19 ॥

य दनं य शीलानां दे व वं त दबु

ु धा: ।

अय वनां तु य मासुर वं तद ु यते ॥ 20 ॥

</page>
 <page num =232>

न त म धारये डं धािमक: पृ िथवीपित: ।

य य ह बािल या ा ण: सीदित ुधा ॥ 21 ॥

त य भृ यजनं ा वा वकुटु बा मह पित: ।

ु तशीले च व ाय वृ ं ध या क पयेत ् ॥ 22 ॥

क पिय वा य वृ ं च र ेदेनं सम तत: ।

राजा ह धमष भागं त मा ा नोित र तात ् ॥ 23 ॥

न य ाथ धनं शू ा ो िभ ेत क हिचत ् ।

यजमानो ह िभ वा च डाल: े य जायते ॥ 24 ॥

य ाथमथ िभ वा यो न सव य छित ।

स याित भासतां व : काकतां वा शतं समा: ॥ 25 ॥

दे व वं ा ण वं वा लोभेनोप हन त य: ।

स पापा मा परे लोके गृ ो छ ेन जीवित ॥ 26 ॥

इ ं वै ानर ं िन यं िनवपेद दपयये ।

लृ ानां पशुसोमानां िन कृ यथमस भवे ॥ 27 ॥

आप क पेन यो धम कु तेऽनाप द ज: ।

स ना नोित फलं त य पर ेित वचा रतम ् ॥ 28 ॥

व ै दे वै: सा यै ा णै मह षिभ: ।

आप सु मरणा तै वधे: ितिनिध: कृ त: ॥ 29 ॥

भु: थमक प य योऽनुक पेन वतते ।

न सांपराियकं त य दमते
ु व ते फलम ् ॥ 30 ॥

न ा णोऽवेदयेत कंिच ाजिन धम वत ् ।

ववीयणैव ता छ या मानवानपका रण: ॥ 31 ॥

</page>
 <page num =233>

ववीया ाजवीया च ववीय बलव रम ् ।

त मा वेनैव वीयण िनगृ यादर ज: ॥ 32 ॥

ु तीरथवा गरसी: कुया द य वचारयन ् ।

वा श ं वै ा ण य तेन ह यादर ज: ॥ 33 ॥

(तद ं सववणानामिनवाय च श त: ।

तपोवीय भावेण अव यान प बाधते ॥ 2 ॥)

यो बाहवीयण
ु तरे दापदमा मन: ।

धनेन वै यशू ौ तु जपहोमै जो म: ॥ 34 ॥

(त द कुव यथाश ा नोित परमां गितम ् ॥ 3 ॥)

वधाता शािसता व ा मै ो ा ण उ यते ।

त मै नाकुशलं ूया न शु कां िगरमीरयेत ् ॥ 35 ॥

न वै क या न युवितना प व ो न बािलश: ।

होता याद नहो य नात नासं कृ त तथा ॥ 36 ॥

नरके ह पत येते जु त: स च य य तत ् ।

त मा ै तानकुशलो होता या े दपारग: ॥ 37 ॥

ाजाप यमद वा म याधेय य द णाम ् ।

अना हता नभवित ा णो वभवे सित ॥ 38 ॥

पु या य यािन कुव त धानो जते य: ।

न व पद णैय ैय जेतेह कथंचन ॥ 39 ॥

इ या ण यश: वगमायु: क ित जा: पशून ् ।

ह य पद णो य त मा ना पधनो यजेत ् ॥ 40 ॥

</page>
 <page num =234>

(अ नह नो दहे ा ं म ह न तु ऋ वज: ।

द तं द णाह नो ना त य समो रपु: ॥ 4 ॥)

अ नहो यप व या नी ा ण: कामकारत: ।

चा ायणं चरे मासं वीरह यासमं ह तत ् ॥ 41 ॥

ये शू ादिधग याथम नहो मुपासते ।

ऋ वज ते ह शू ाणां वा दषु ग हता: ॥ 42 ॥

तेषां सततम ानां बृ षला युपसे वनाम ् ।

पदा म तकमा य दाता दगा

ु ण संतरे त ् ॥ 43 ॥

अकुव व हतं कम िन दतं च समाचरन ् ।

स े याथषु ाय ीयते नर: ॥ 44 ॥

अकामत: कृ ते पापे ाय ं वदबु

ु धा: ।

कामकारकृ तेऽ याहरे

ु के ु ितिनदशनात् ॥ 45 ॥

अकामत: कृ तं पापं वेदा यासेन शु यित ।

कामत तु कृ तं मोहा ाय :ै पृथ वधै: ॥ 46 ॥

ाय ीयतां ा य दै वा पूव कृ तेन वा ।

न संसग जे स : ाय ेऽकृ ते ज: ॥ 47 ॥

( ायो नाम तप: ो ं िच ं िन य उ यते ।

तपोिन यसंयु ं ाय िमित मृ तम ् ॥ 5 ॥)

इह द ु रतै: केिच केिच पूव कृ तै तथा ।

ा नुव त दरा
ु मानो नरा प वपययम ् ॥ 48 ॥

सुवणचौर: कौन यं सुराप: यावद तताम ् ।

हा यरोिग वं दौ य गु त पग: ॥ 49 ॥

</page>
 <page num =235>

पशुन: पौितनािस यं सूचक: पूितव ताम ् ।

धा यचौरोऽ गह न वमाितरै यं तु िम क: ॥ 50 ॥

अ नहताऽऽमया व वं मौ यं वागपहारक: ।

व ापहारक: ै यं प गुताम हारक: ॥ 51 ॥

(द पहता भवेद ध: काणो िनवापको भवेत ् ।

हं सया यािधभूय वमरोिग वम हं सया ॥ 6 ॥)

एवं कम वशेषेण जाय ते स ग हता: ।

जडमूका धबिधरा वकृ ताकृ तय तथा ॥ 52 ॥

च रत यमतो िन यं ाय ं वशु दये ।

िन ै ह ल णैयु ा जाय तेऽिन कृ तैनस: ॥ 53 ॥

ह या सुरापानं तेयं गुव गनागम: ।

महा त पातका याहु: संसग ा प तै: सह ॥ 54 ॥

अनृ तं च समु कष राजगािम च पैशुनम ् ।

गुरो ालीकिनब ध: समािन ह यया ॥ 55 ॥

ो झता वेदिन दा कौटसा यं सु ध: ।

ग हताना योज ध: सुरापानसमािन ष ॥ 56 ॥

िन ेप यापहरणं नरा रजत य च ।

भूिमव मणीनां च म तेयसमं मृ तम ् ॥ 57 ॥

रे त:सेक: वयोनीषु कुमार व यजासु च ।

स यु: पु य च ीषु गु त पसमं वद:ु ॥ 58 ॥

गोबधोऽया यसंया यपारदाया म व या: ।

गु मातृ पतृ याग: वा याया यो: सुत य च ॥ 59 ॥

</page>
 <page num =236>

प र व तानुजेऽनूढे प रवेदनमेव च ।

तयोदानं च क याया तयोरे व च याजनम ् ॥ 60 ॥

क याया दषणं
ू चैव बाधु यं तलोपनम ् ।

तडागारामदाराणामप य य च व य: ॥ 61 ॥

ा यता बा धव यागो भृ या यापनमेव च ।

भृ या चा ययनादानमप यानां च व य: ॥ 62 ॥

सवाकरे वधीकारो महाय वतनम ् ।

हं सौषधीनां याजीवोऽिभचारो मूलकम च ॥ 63 ॥

इ धनाथमशु काणां ु माणामवपातनम ् ।

आ माथ च यार भो िन दता नादनं तथा ॥ 64 ॥

अना हता नता तेयमृ णानामनप या ।

अस छा ािधगमनं कौशील य य च या ॥ 65 ॥

धा यकु यपशु तेयं म प ीिनषेवणम ् ।

ीशू व वधो ना त यं चोपपातकम ् ॥ 66 ॥

ा ण य ज: कृ वा ाितर ेयम यो: ।

जै यं च मैथुनं पुंिस जाित ंशकरं मृ तम ् ॥ 67 ॥

खरा ो मृ गेभानामजा वकबध तथा ।

संकर करणं ेयं मीना हम हष य च ॥ 68 ॥

िन दते यो धनादानं बा ण यं शू सेवनम ् ।

अपा ीकरणं ेयमस य य च भाषणम ् ॥ 69 ॥

कृ िमक टवयोह या म ानुगतभोजनम ् ।

फलैध:कुसुम तेयमधैय च मलावहम ् ॥ 70 ॥

</page>
 <page num =237>

एता येनांिस सवा ण यथो ािन पृ थ पृ थक् ।

यैय तैरपो ते तािन स य नबोधत ॥ 71 ॥

हा ादश समा: कुट ं कृ वा वने वसेत ् ।

भै ा या म वशु दयथ कृ वा शविशरो वजम ् ॥ 72 ॥

ल यं श भृ तां वा या दषािम
ु छया मन: ।

ा येदा मानम नौ वा सिम दे रवा शरा: ॥ 73 ॥

यजेत वा मेधेन व जता गोसवेन वा ।

अिभ ज ज यां वा वृ ता न ु ता प वा ॥ 74 ॥

जप वा यतमं वेदं योजनानां शतं जेत ् ।

ह यापनोदाय िमतभु नयते य: ॥ 75 ॥

सव वं वेद वदषे
ु ा णायोपपादयेत ् ।

धनं वा जीवनायालं गृ हं वा सप र छदम ् ॥ 76 ॥

ह व यभु वाऽनुसरे ित ोत: सर वतीम ् ।

जपे ा िनयताहार व वेद य सं हताम ् ॥ 77 ॥

कृ तवापनो िनवसे ामा ते गो जेऽ प वा ।

आ मे वृ मूले वा गो ा ण हते रत: ॥ 78 ॥

ा णाथ गवाथ वा स : ाणा प र यजेत ् ।

मु यते ह याया गो ा गो ा ण य च ॥ 79 ॥

वारं ितरो दा वा सव वमव ज य वा ।

व य त निम े वा ाणालाभे वमु यते ॥ 80 ॥

एवं ढ तो िन यं चार समा हत: ।

समा े ादशे वष ह यां यपोहित ॥ 81 ॥

</page>
 <page num =238>

िश वा वा भूिमदे वानां नरदे वसमागमे ।

वमेनोऽवभृ थ नातो हयमेधे वमु यते ॥ 82 ॥

धम य ा णो मूलम ं राज य उ यते ।

त मा समागमे तेषामेनो व या य शु दयित ॥ 83 ॥

ा ण: संभवेनैव दे वानाम प दै वतम ् ।

माणं चैव लोक य ा ैव ह कारणम ् ॥ 84 ॥

तेषां वेद वदो ूयु योऽ येन: सुिन कृ ितम ् ।

सा तेषां पावनाय या प व ा वदषां

ु ह वाक् ॥ 85 ॥

अतोऽ यतममा थाय विधं व : समा हत: ।

ह याकृ तं पापं यपोह या मव या ॥ 86 ॥

ह वा गभम व ातमेतदे व तं चरे त ् ।

राज यवै यौ चेजानावा ेयीमेव च यम ् ॥ 87 ॥

(ज म भृितसं कारै: सं कृ ता म वाचया ।

गिभणी वथवा या ामा ेयीं च वदबु

ु धा: ॥ 7 ॥)

उ वा चैवानृ तं सा ये ित य गु ं तथा ।

अप य च िन: ेपं कृ वा च ीसु धम ् ॥ 88 ॥

इयं वशु द दता मा याकामतो जम ् ।

कामतो ा णवधे िन कृ ितन वधीयते ॥ 89 ॥

सुरां पी वा जो मोहाद नवणा सुरां पबेत ् ।

तया स काये िनद धे मु यते क बषा त: ॥ 90 ॥

गोमू म नवण वा पबेददकमे

ु व वा ।

पयो घृ तं वाऽऽमरणा गोश कृ समेव वा ॥ 91 ॥

</page>
 <page num =239>

कणा वा भ येद दं प याकं वा सकृ निश ।

सुरापानापनु यथ बालवासा जट वजी ॥ 92 ॥

सुरा वै मलम नानां पा मा च मलमु यते ।

त मा ा णराज यौ वै य न सुरां पबेत ् ॥ 93 ॥

गौड पै ी च मा वी च व ेया वधा सुरा ।

यथैवैका तथा सवा न पात या जो मै: ॥ 94 ॥

य र : पशाचा नं म ं मांसं सुरासवम ् ।

त ा णेन ना यं दे वानाम ता ह व: ॥ 95 ॥

अमे ये वा पते म ो वै दकं वा युदाहरे त ् ।

अकायम य कुया ा ा णो मदमो हत: ॥ 96 ॥

य य कायगतं म ेना ला यते सकृ त ् ।

त य यपैित ा यं शू वं च स ग छित ॥ 97 ॥

एषा विच ािभ हता सुरापान य िन कृ ित: ।

अत ऊ व व यािम सुवण तेयिन कृ ितम ् ॥ 98 ॥

सुवण तेयकृ ो राजानमिभग य तु ।

वकम यापय ूया मां भवाननुशा वित ॥ 99 ॥

गृ ह वा मुसलं राजा सकृ द या ु तं वयम ् ।

बधेन शु यित तेनो ा ण तपसैव तु ॥ 100 ॥

तपसापनुनु सु तु सुवण तेयजं मलम ् ।

चीरवासा जोऽर ये चरे णो तम ् ॥ 101 ॥

एतै तैरपोहे त पापं तेयकृ तं ज: ।

गु ीगमनीयं तु तैरेिभरपानुदेत ् ॥ 102 ॥

</page>
 <page num =240>

गु त यिभभा यैन त े व यादयोमये ।

सूम वल तीं वा ये मृ युना स वशु दयित ॥ 103 ॥

वयं वा िश वृ षणाबु कृ याधाय चा जलौ ।

नैरऋतीं
् दशमाित ेदािनपाताद ज ग: ॥ 104 ॥

ख वा गी चीरवासा वा म ु लो वजने वने ।

ाजाप यं चरे कृ म दमेकं समा हत: ॥ 105 ॥

चा ायणं वा ी मासान य ये नयते य: ।

ह व येण यवा वा वा गु त पापनु ये ॥ 106 ॥

एतै तैरपोहे युम हापात कनो मलम ् ।

उपपात कन वेवमेिभनाना वधै तै: ॥ 107 ॥

उपपातकसंयु ो गो नो मासं यवा पबेत ् ।

कृ तवापो वसे ो े चमणा तेन संव ृ त: ॥ 108 ॥

चतुथ कालम ीयाद ारलवणं िमतम ् ।

गोमू ेणाचरे नानं ौ मासौ िनयते य: ॥ 109 ॥

दवानुग छे गा ता तु ित नू व रज: पबेत ् ।

शु ू ष वा नम कृ य रा ौ वीरासनं वसेत ् ॥ 110 ॥

ित ती वनुित े ु ज ती व यनु जेत ् ।

आसीनासु तथासीनो िनयतो वीतम सर: ॥ 111 ॥

आतुरामिभश तां वा चौर या ा दिभभयै: ।

पिततां प कल नां वा सव पायै वमोचयेत ् ॥ 112 ॥

उ णे वषित शीते वा मा ते वाित वा भृ शम ् ।

न कुव ता मन ाणं गोरकृ वा तु श त: ॥ 113 ॥

</page>
 <page num =241>

आ मनो य द वा येषां गृ हे े ेऽथवा खले ।

भ य तीं न कथये पब तं चैव व सकम ् ॥ 114 ॥

अनेन विधना य तु गो नो गामनुग छित ।

स गोह याकृ तं पापं िभमासर◌ै

् यपोहित ॥ 115 ॥

वृ षभैकादशा गा द ा सुच रत त: ।

अ व माने सव वं वेद व यो िनवेदयेत ् ॥ 116 ॥

एतदे व तं कुयु पपात कनो जा: ।

अवक णव य शु दयथ चा ायणमथा प वा ॥ 117 ॥

अवक ण तु काणेन गदभेन चतु पथे ।

पाकय वधानेन यजेत िनऋित िनिश ॥ 118 ॥

हु वा नौ विधव दोमान तत समे यृ चा ।

वाते गु व नां जुहु या स पषाऽऽहती

ु : ॥ 119 ॥

कामतो रे तस: सेकं त थ य ज मन: ।

अित मं त याहधम
ु ा वा दन: ॥ 120 ॥

मा तं पु हतं
ू च गु ं पावकमेव च ।

चतुरो ितनोऽ येित ा ं तेजोऽवक णन: ॥ 121 ॥

एत म नेनिस ा े विस वा गदभा जनम ् ।

स ागारां रे ै ं वकम प रक तयन ् ॥ 122 ॥

ते यो ल धेन भै ेण वतय नेककािलकम ् ।

उप पृ शं षवणं व दे न स वशु दयित ॥ 123 ॥

जाित ंशकरं कम कृ वा यतमिम छया ।

चरे सांतपनं कृ ं ाजाप यमिन छया ॥ 124 ॥

</page>
 <page num =242>

संकरापा कृ यासु मासं शोधनमै दवम ् ।

मिलनीकरणीयेषु त : या ावकै यहम ् ॥ 125 ॥

तुर यो ह याया: य य बधे मृ त: ।

वै येऽ मांशो वृ थे शू े ेय तु षोडश: ॥ 126 ॥

अकामत तु राज यं विनपा य जो म: ।

वृ षभैकसह ा गा द ा सुच रत त: ॥ 127 ॥

य दं चरे ा िनयतो जट हणो तम ् ।

वस दरतरे
ू ामा वृ मूलिनकेतन: ॥ 128 ॥

एतदे व चरे द दं ाय ं जो म: ।

मा य वै यं वृ थं द ा चैकशतं गवाम ् ॥ 129 ॥

एतदे व तं कृ नं ष मासान ् शू हा चरे त ् ।

वृ षभैकादश वा प द ा ाय गा: िसता: ॥ 130 ॥

माजारनकुलौ ह वा चाषं म डू कमेव च ।

गोधोलूककाकां शू ह या तं चरे त ् ॥ 131 ॥

पय: पबे रा ं वा योजनं वा वनो जेत ् ।

उप पृ शे व यां वा सू ं वा दै वतं जपेत ् ॥ 132 ॥

अि ं का णायसीं द ा सप ह वा जो म: ।

पलालभारकं ष ढे सैसकं चैकमाषकम ् ॥ 133 ॥

घृतकु भं वराहे तु ितल ोणं तु ित रौ ।

शुके हायनं व सं ौ चं ह वा हायनम ् ॥ 134 ॥

ह वा हं सं बलाकां च बकं ब हणमेव च ।

वानरं येनभासौ च पशये ा णाय गाम ् ॥ 135 ॥

</page>
 <page num =243>

वासो द ा दयं ह वा प च नीला वृ षा गजम ् ।

अजमेषावन वाहं खरं ह वैकहायनम ् ॥ 136 ॥

यादां तु मृ गा ह वा धेनुं द ा पय वनीम ् ।

अ यादा व सतर मु ं ह वा तु कृ णलम ् ॥ 137 ॥

जीनकामु कव तावी पृ थ द ा शु दये ।

चतुणाम प वणानां नार ह वाऽनव थता: ॥ 138 ॥

(वणानामानुपूयण याणाम वशेषत: ।

अम या च मा य ीं शू ह या तं चरे त ् ॥ 8 ॥)

दानेन बधिनणकं सपाद नामश नुवन ् ।

एकैकश रे कृ छं ज: पापापनु ये ॥ 139 ॥

अ थमतां तु स वानां सह य मापणे ।

पूण चान यन नां तु शु ह या तं चरे त ् ॥ 140 ॥

कंिचदे व तु व ाय द ाद थमतां बधे ।

अन नां चैव हं सायां ाणायामेन शु दयित ॥ 141 ॥

फलदानां तु वृ ाणां छे दने ज यमृ शतम् ।

गु मव लीलतानां च पु पतानां च वी धाम ् ॥ 142 ॥

अ ना जानां स वानां रसजानां च सवश: ।

फलपु पो वानां च घृत ाशो वशोधनम ् ॥ 143 ॥

कृ जानामोषधीनां जातानां च वयं वने ।

वृ थाल भेऽनुग छे ां दनमेकं पयो त: ॥ 144 ॥

एतै तैरपो ं यादे नो हं सासमु वम ् ।

ाना ानकृ तं कृ नं शृ णुताना भ णे ॥ 145 ॥

</page>
 <page num =244>

अ ाना ा णीं पी वा सं कारे णैव शु दयित ।

मितपूव मिनद यं ाणा तकिमित थित: ॥ 146 ॥

अप: सुराभाजन था म भा ड थता तथा ।

प चरा ं पबे पी वा श खपु पीि तं पय: ॥ 147 ॥

पृ वा द वा च म दरां विधव ितगृ च ।

शू ो छ ा पी वाप: कुशवा र पबे यहम ् ॥ 148 ॥

ा ण तु सुराप य ग धमा ाय सोमप: ।

ाणान सु राय य घृ तं ा य वशु यित ॥ 149 ॥

अ ाना ा य व मू ं सुरासं पृ मेव च ।

पुन:सं करमह त यो वणा जातय: ॥ 150 ॥

वपनं मेखला द डो भै चया तािन च ।

िनवत ते जातीनां पुन:सं कारकम ण ॥ 151 ॥

अभो यानां तु भु वा नं ीशू ो छ मेव च ।

ज वा मांसमभ यं च स रा ं यवा पबेत ् ॥ 152 ॥

शु ािन च कषायां पी वाऽमे या य प ज: ।

ताव व य यतो याव न ज यध: ॥ 153 ॥

व वराहखरो ाणां गोमायो: क पकाकयो: ।

ा य मू पुर षा ण ज ा ायणं चरे त ् ॥ 154 ॥

शु का ण भु वा मांसािन भौमािन कवकािन च ।

अ ातं चैव सूना थमेतदे व तं चरे त ् ॥ 155 ॥

यादसूकरो ाणां कु कुटानां च भ णे ।

नरकाकखराणां च त कृ ं वशोधनम ् ॥ 156 ॥

</page>
 <page num =245>

मािसका नं तु योऽ ीयादसमावतको ज: ।

स ी यहा युपवसेदेकाहं चोदके वसेत ् ॥ 157 ॥

चार तु योऽ ीया मधु मांसं कथंचन ।

स कृ वा ाकृ तं कृ ं तशेषं समापयेत ् ॥ 158 ॥

बडालकाकाखू छ ं ज वा नकुल य च ।

केशक टावप नं च पबे सुवचलाम ् ॥ 159 ॥

अभो यम नं ना यमा मन: शु दिम छता ।

अ ानभु ं तू ाय शो यं वा याशु शोधनै: ॥ 160 ॥

एषोऽना ादन यो ो तानां व वधो विध: ।

तेयदोषापहतृ णां तानां ू यतां विध: ॥ 161 ॥

धा या नधनचौया ण कृ वा कामा जो म: ।

वजातीयगृ हादे व कृ ा देन वशु यित ॥ 162 ॥

मनु याणां तु हरणे ीणां े गृ ह य च ।

कूपवापीजलानां च शु द ा ायणं मृ तम ् ॥ 163 ॥

याणाम पसाराणां तेयं कृ वा यवे मत: ।

चरे सांतपनं कृ ं त नया या मशु दये ॥ 134 ॥

भ यभो यापहरणे यानश यासन य च ।

पु पमूलफलानां च प चग यं वशोधनम ् ॥ 165 ॥

तृ णका ु माणां च शु का न य गुड य च ।

चेलचमािमषाणां च रा ं यादभोजनम ् ॥ 166 ॥

म णमु ा वालानां ता य रजत य च ।

अय:कां योपलानां च ादशाहं कणा नता ॥ 167 ॥

</page>
 <page num =246>

कापासक टजीणानां शफैकशफ य च ।

प ग धौषधीनां च र वा ैव यहं पय: ॥ 168 ॥

एतै तैरपोहे त पापं तेयकृ तं ज: ।

अग यागमनीयं तु तैरेिभरपानुदेत ् ॥ 169 ॥

गु त प तं कुया े त: िस वा वयोिनषु ।

स यु: पु य च ीषु कुमार व यजासु च ॥ 170 ॥

पैत ृ वसेयीं भिगनीं व ीयां मातुरेव च ।

मातु ातु तनयां ग वा चा ायणं चरे त ् ॥ 171 ॥

एता त तु भायाथ नोपय छे ु बु दमान ् ।

ाित वेनानुपेया ता: पतित ुपय नध: ॥ 172 ॥

अमानुषीषु पु ष उद यायामयोिनषु ।

रे त: िस वा जले चैव कु ं सांतपनं चरे त ् ॥ 173 ॥

मैथुनं तु समासे य पुंिस यो षित वा ज: ।

गोयानेऽ सु दवा चैव सवासा: नानमाचरे त ् ॥ 174 ॥

च डाला य यो ग वा भु वा च ितगृ च ।

पत य ानतो व ो ाना सा यं तु ग छित ॥ 175 ॥

व द ु ां यं भता िन यादे कवे मिन ।

य पुंस: परदारे षु त चैनां चारये तम ् ॥ 176 ॥

सा चे पुन: द ु ये ु स शेनोपय ता ।

कृ ं चा ायणं चैव तद या: पावनं मृ तम ् ॥ 177 ॥

( ा ण य वशां य: शू े ऽपसंगता: ।

अ जाता वशु येय:ु ाय ेन नेतरा: ॥ 9 ॥)

</page>
 <page num =247>

य करो येकरा ेण वृ षलीसेवना ज: ।

त ै भु जप न यं िभवष यपोहित ॥ 178 ॥

एषा पापकृ तामु ा चतुणाम प िन कृ ित: ।

पिततै: सं यु ानािममा: शृ णुत िन कृ ती: ॥ 179 ॥

संव सरे ण पतित पिततेन सहाचरन ् ।

याजना यापना ौना न तु यानासनाशनात ् ॥ 180 ॥

यो येन पिततेनैषां संसग याित मानव: ।

स त यैव तं कुया संसग वशु दये ॥ 181 ॥

पितत योदकं काय स प डै बा धवैब ह: ।

िन दतेऽहिन साया े ा यृ व गु संिनधौ ॥ 182 ॥

दासी घटमपां पूण पय ये ेतव पदा ।

अहोरा मुपासीर नशौचं बा धवै: सह ॥ 183 ॥

िनवतरं त मा ु संभाषणसहासने ।

दाया य दानं च या ा चैव ह लौ कक ॥ 184 ॥

ये ता च िनवतत यो ावा यं च य दनम ् ।

ये ांशं ा नुया चा य यवीया गुणतोऽिधक: ॥ 185 ॥

ाय े तु च रते पूण कु भमपां नवम ् ।

तेनैव सा द ा येय:ु ना वा पु ये जलाशये ॥ 186 ॥

स व सु तं घटं ा य व य भवनं वकम ् ।

सवा ण ाितकाया ण यथापूव समाचरे त ् ॥ 187 ॥

एतदे व विधं कुया ो ष सु पाितता व प ।

व ा नपानं दे यं तु वसेयु गृ हा तके ॥ 188 ॥

</page>
 <page num =248>

एन विभरिन ण ै नाथ कंिच सहाचरे त ् ।

कृ तिनणजनां ैव न जुगु सेत क हिचत ् ॥ 189 ॥

बाल नां कृ त नां वशु दान प धमत: ।

शरणागतह तृ ं ीह तृ ं न संवसेत ् ॥ 190 ॥

येषां जानां सा व ो नानू येत यथा विध ।

तां ारिय वा ी कृ ा यथा व युपनाययेत ् ॥ 191 ॥

ाय ं िचक ष त वकम था तु ये जा: ।

णा च प र य ा तेषाम येतदा दशेत ् ॥ 192 ॥

य ग हतेनाजय त कमणा ा णा धनम ् ।

त यो सगण शु य त ज येन तपसैव च ॥ 193 ॥

ज प वा ी ण सा व या: सह ा ण समा हत: ।

मासं गो े पय: पी वा मु यतेऽस ित हात ् ॥ 194 ॥

उपवासकृ शं तं तु गो जा पुनरागतम ् ।

णतं ितपृ छे य:ु सा यं सौ ये छसीित कम ् ॥ 195 ॥

स यमु वा तु व ेषु व करे वसं गवाम ् ।

गोिभ: वितते तीथ कुयु त य प र हम ् ॥ 196 ॥

ा यानां याजनं कृ वा परे षाम यकम च ।

अिभचारमह नं च िभ: कृ यपोहित ॥ 197 ॥

शरणागतं प र य य वेदं व ला य च ज: ।

स ब सरं यवाहार त पापमपसेधित ॥ 198 ॥

सृ गालखरै द ो ा यै: या रे व च ।

नरा ो वराहै ाणायामेन शु यित ॥ 199 ॥

</page>
 <page num =249>

(शुनाऽऽ ातावलीढ य द तै वदिलत य च ।

अ : ालनं ो म नना चोपचूलनम ् ॥ 10 ॥)

ष ा नकालता मासं सं हताजप एव वा ।

होमा सकला िन यमपा यानां वशोधनम ् ॥ 200 ॥

उ यानं समा खरयानं तु कामत: ।

ना वा तु व ो द वासा: ाणायामेन शु यित ॥ 201 ॥

वना र सु वा यात: शार रं संिनवे य च ।

सचैलो ब हरा लु य गामाल य वशु यित ॥ 202 ॥

वेदो दतानां िन यानां कमणां समित मे ।

नातक तलोपे च ाय मभोजनम ् ॥ 203 ॥

हंु कारं ा ण यो वा वंकारं च गर यस: ।

ना वाऽन नह:शेषमिभवा सादयेत ् ॥ 204 ॥

ताडिय वा तृ णेना प क ठे वाऽऽब य वाससा ।

ववादे वा विन ज य णप य सादयेत ् ॥ 205 ॥

अवगूय व दशतं सह मिभह य च ।

जघांसया ा ण य नरकं ितप ते ॥ 206 ॥

शो णतं यावत: पांसू संग ृ ाित मह तले ।

ताव य दसह ा ण त कता नरके वसेत ् ॥ 207 ॥

अवगूय चरे कु मितकृ ं िनपातने ।

कृ ाितकृ ौ कुव त व यो पा शो णतम ् ॥ 208 ॥

अनु िन कृ तीनां तु पापानामपनु ये ।

श ं चावे य पापं च ाय ं क पयेत ् ॥ 209 ॥

</page>
 <page num =250>

यैर युपायैरेनांिस मानवो यपकषित ।

ता वोऽ युपाया व यािम दे व ष पतृ से वतान् ॥ 210 ॥

यहं ात यहं सायं यहम ादयािचतम ् ।

यहं परं च ना ीया ाजाप यं चर ज: ॥ 211 ॥

गोमू ं गोमयं ीरं दिध स प: कुशोदकम ् ।

एकरा ोपवास कृ ं सांतपनं मृ तम ् ॥ 212 ॥

एकैकं ासम ीया यहा ण ी ण पूव वत ् ।

यहं चोपवसेद यमितकृ ं चर ज: ॥ 213 ॥

त कृ ं चर व ो जल ीरघृ तािनलान ् ।

ित यहं पबेद ु णा सकृ नायी समा हत: ॥ 214 ॥

(अपां पबे च पलं पलमेकं च स पष: ।

पय: पबे ु पलं मा ं चो मानत: ॥ 11 ॥)

यता मनोऽ म य ादशाहमभोजनम ् ।

पराको नाम कृ ोऽयं सवपापापनोदन: ॥ 215 ॥

एकैकं ासये प डं कृ णे शु ले च वधयेत ् ।

उप पृ शं षवणमेत चा ायणं मृ तम ् ॥ 216 ॥

एतमेव विधं कृ नमाचरे वम यमे ।

शु लप ा दिनयत रं ा ायणं तम ् ॥ 217 ॥

अ ाव ौ सम ीया प डा म यं दने थते ।

िनयता मा ह व याशी यितचा ायणं चरन ् ॥ 218 ॥

चतुर: ातर ीया प डा व : समा हत: ।

चतुरोऽ तिमते सूय िशशुचा ायणं मृ तम ् ॥ 219 ॥

</page>
 <page num =251>

यथाकथंिच प डानां ित ोऽशीती: समा हत: ।

मासेना हव य य च यैित सलोकताम ् ॥ 220 ॥

एत ु ा तथा द या वसव ाचर तम ् ।

सवाकुशलमो ाय म त मह षिभ: ॥ 221 ॥

महा या ितिभह म: कत य: वयम वहम ् ।

अ हं सास यम ोधमाजवं च समाचरे त ् ॥ 222 ॥

रह िनशायां च सवासा जलमा वशेत ् ।

ीशू पिततां ैव नािभभाषेत क हिचत ् ॥ 223 ॥

थानासना यां वहरे दश ोऽध: शयीत वा ।

चार ती च या गु दे व जाचक: ॥ 224 ॥

सा व ीं च जपे न यं प व ा ण च श त: ।

सव वेव ते वेवं ाय ाथमा त: ॥ 225 ॥

एतै जातय: शो या तैरा व कृ तैनस: ।

अना व कृ तपापां तु म ैह मै शोधयेत ् ॥ 226 ॥

यापनेनानुतापेन तपसाऽ ययनेन च ।

पापकृ मु यते पापा था दानेन चाप द ॥ 227 ॥

यथा यथा नरोऽधम वयं कृ वानुभाषते ।

तथा तथा वचेवा ह तेनाधमण मु यते ॥ 228 ॥

यथा यथा मन त य द ु कृ तं कम गहित ।

तथा तथा शर रं त ेनाधमण मु यते ॥ 229 ॥

कृ वा पापं ह संत य त मा पापा मु यते ।

नैवं कुया पुन रित िनवृ या पूयते तु स: ॥ 230 ॥

</page>
 <page num =252>

एवं संिच य मनसा े य कमफलोदयम ् ।

मनोवा ूितिभिन यं शुभं कम समाचरे त् ॥ 231 ॥

अ ाना द वा ाना कृ वा कम वग हतम ् ।

त मा मु म व छ तीयं न समाचरे त ् ॥ 232 ॥

य म कम य य कृ ते मनस: यादलाघवम ् ।

त मं ताव प: कुया ाव ु करं भवेत ् ॥ 233 ॥

तपोमूलिमदं सव दै वमानुषकं सुखम ् ।

तपोम यं बुधै: ो ं तपोऽ तं वेददिशिभ: ॥ 234 ॥

ा ण य तपो ानं तप: य र णम ् ।

वै य य तु तपो वाता तप: शू य सेवनम ् ॥ 235 ॥

ऋषय: संयता मान: फलमूलािनलाशना: ।

तपसैव प य त ैलो यं सचराचरम ् ॥ 236 ॥

औषधा यगदो व ा दै वी च व वधा थित: ।

तपसैव िस य त तप तेषां ह साधनम ् ॥ 237 ॥

य ु तरं य रापं
ु य ग
ु य च दु करम ् ।

सव तु तपसा सा यं तपो ह दरित

ु मम ् ॥ 238 ॥

महापात कन ैव शेषा ाकायका रण: ।

तपसैव सुत ेन मु य ते क बषा त: ॥ 239 ॥

क टा ा हपत गा पशव वयांिस च ।

थावरा ण च भृ तािन दवं या त तपोबलात ् ॥ 240 ॥

य कंिचदे न: कुव त मनोबा ूितिभजना: ।

त सव िनदह याशु तपसैव तपोधना: ॥ 241 ॥

</page>
 <page num =253>

तपसैव वशु द य ा ण य दवौकस: ।

इ या ितगृ त कामा संवधय त च ॥ 242 ॥

जापित रदं शा ं तपसैवासृ ज भु: ।

तथैव वेदानृ षय तपसा ितपे दरे ॥ 243 ॥

इ येत पसो दे वा महाभा यं च ते ।

सव या य प य त तपस: पु यमु मम ् ॥ 244 ॥

( चय जपो होम: काले शु दा पभोजनम ् ।

अराग दे षलोभा तप उ ं वयंभुवा ॥ 12 ॥)

वेदा यासोऽ वहं श या महाय या मा ।

नाशय याशु पापािन महापातकजा य प ॥ 245 ॥

यथैध तेजसा व : ा ं िनदहित णात ् ।

तथा ाना नना पापं सव दहित वेद वत ् ॥ 246 ॥

इ येतदे नसामु ं ाय ं यथा विध ।

अत ऊ व रह यानां ाय ं िनबोधत ॥ 247 ॥

स या ित णवका: ाणायामा तु षोडश ।

अप ूणहणं मासा पुन यहरह: कृ ता: ॥ 248 ॥

कौ सं ज वाप इ येत ािस ं च ती यृ चम ् ।

मा ह ं शु दव य सुरापोऽ प वशु यित ॥ 249 ॥

सकृ ज वा य वामीयं िशवसंक पमेव च ।

अप य सुवण तु णा वित िनमल: ॥ 250 ॥

ह व पा तीयम य य नतमंह इतीित च ।

ज प वा पौ षं सू ं मु यते गु त पग: ॥ 251 ॥

</page>
 <page num =254>

एनसां थूलसू माणां िचक ष नपनोदनम ् ।

अवे यृ चं जपेद दं य कंचेदिमतीित वा ॥ 252 ॥

ितगृ ा ित ा ं भु वा चा नं वग हतम ् ।

जपं तर सम द यं पूयते मानव यहात ् ॥ 253 ॥

सोमारौ ं तु ब े ना मासम य य शु यित ।

व यामाचर नानमय णािमित च तृ चम ् ॥ 254 ॥

अ दाधिम िम येतदे न वी स कं जपेत ् ।

अ श तं तु कृ वा सु मासमासीत भै भुक् ॥ 255 ॥

म ै: शाकलहोमीयैर दं हु वा घृ तं ज: ।

सुगुव यपह येनो ज वा वा नम इ यृ चम ् ॥ 256 ॥

महापातकसंयु ोऽनुग छे ा: समा हत: ।

अ य या दं पावमानीभ ाहारो वशु यित ॥ 257 ॥

अर ये वा र य य यतो वेदसं हताम ् ।

मु यते पातकै: सव: पराकै: शोिधत िभ: ॥ 258 ॥

यहं तूपवसे ु र ोऽ युपय नप: ।

मु यते पातकै: सव ज प वाऽघमषणम ् ॥ 259 ॥

यथा मेध: तुरा सवपापापनोदन: ।

तथाऽघमषणं सू ं सवपापापनोदनम ् ॥ 260 ॥

ह वा लोकानपीमां ीन न प यत तत: ।

ऋ वेदं धारय व ो नैन: ा नोित कंचन ॥ 261 ॥

ऋ सं हतां र य य यजुषां वा समा हत: ।

सा नां वा सरह यानां सवपापै: मु यते ॥ 262 ॥

</page>
 <page num =255>

यथा महा दं ा य ं लो ं वन यित ।

तथा द ु रतं सव वेदे वृ ित म जित ॥ 263 ॥

ऋचो यजूं ष चा यािन सामािन व वधािन च ।

एष ेय वृ े दो यो वेदैनं स वेद वत ् ॥ 264 ॥

आ ं य य रं यी य म ित ता: ।

स गु ोऽ य वृ े दो य तं वेद स वेद वत ् ॥ 265 ॥

(एष वोऽिभ हत: कृ न: ाय य िनणय: ।

िन: े यसं धम विधं व येमं िनबोधत ॥ 13 ॥

पृ थक् ा णक पा यां स ह वेद वृ मृ त: ॥ 14 ॥)

॥ इित मानवे धमशा े भृ गु ो ायां सं हतायामेकादशोऽ याय: ॥ 11 ॥< /mUla>

</page>
 <page num =256>

ादशोऽ याय:

< mUla>चातुव य य कृ नोऽयमु ो धम वयानघ ।

कमणां फलिनवृ ं शंस न त वत: पराम ् ॥ 1 ॥

स तानुवाच धमा मा महष मानवो भृ गु: ।

अ य सव य शृ णुत कमयोग य िनणयम् ॥ 2 ॥

शुभाशुभफलं कम मनोवा दे हसंभवम ् ।

कमजा गतयो नृ णामु माधमम यमा: ॥ 3 ॥

त येह वध या प यिध ान य दे हन: ।

दशल णयु य मनो व ा वतकम ् ॥ 4 ॥

पर ये विभ यानं मनसािन िच तनम ् ।

वतथािभिनवेश वधं कम मानसम ् ॥ 5 ॥

पा यमनृ तं चैव पैशु यं चा प सवश: ।

असंब द लाप वा यं या चतु वधम ् ॥ 6 ॥

अद ानामुपादानं हं सा चैवा वधानत: ।

परदारोपसेवा च शर रं वधं मृ तम ् ॥ 7 ॥

मानसं मनसैवायमुपभु े शुभाशुभम ् ।

वाचा वाचाकृ तं कम कायेनैव च काियकम ् ॥ 8 ॥

( वधं च शर रे ण वाचा चैव चतु वधम ् ।

मनसा वधं कम दशाधमपथां यजेत ् ॥ 1 ॥)

शर रजै: कमदोषैयाित थावरतां नर: ।

वािचकै: प मृ गतां मानसैर यजाितताम ् ॥ 9 ॥

</page>
 <page num =257>

(शुभ:ै योगैदव वं यािम ै मानुषो भवेत ् ।

अशुभ:ै केवलै ैव ितय योिनषु जायते ॥ 2 ॥

वा द डो ह त व ानं मनोद ड: परां गितम ् ।

कमद ड तु लोकां ी ह यादप रर त: ॥ 3 ॥

वा द डोऽथ भवे मौनं मनोद ड वनाशनम ् ।

शर र य ह द ड य ाणायामो वधीयते ॥ 4 ॥

द डं धारये ोगी शर रं न तु वैणवम ् ।

वािचकं काियकं चैव मानसं च यथा विध ॥ 5 ॥)

वा द डोऽथ मनोद ड: कायद ड तथैव च ।

य यैते िन हता बु दौ द ड ित स उ यते ॥ 10 ॥

द डमेत न य सवभूतेषु मानव: ।

काम ोधौ तु संय य तत: िस दं िनय छित ॥ 11 ॥

योऽ या मन: कारियता तं े ं च ते ।

य: करोित तु कमा ण स भूता मो यते बुध:ै ॥ 12 ॥

जीवसं ोऽ तरा मा य: सहज: सवदे हनाम ् ।

येन वेदयते सव सुखं द:ु खं च ज मसु ॥ 13 ॥

तावुभौ भूतसंप ृ ौ महा े एव च ।

उ चावचेषु भूतेषु थतं तं या य ित त: ॥ 14 ॥

(उ म: पु ष व य: परमा मे युदा त: ।

यो लोक यमा व य बभ य ययमी र: ॥ 6 ॥)

असं या मूत य त य िन पत त शर रत: ।

उ चावचािन भूतािन सततं चे य त या: ॥ 15 ॥

</page>
 <page num =258>

प च य एव मा ा य: े य द ु कृ ितनां नृ णाम ् ।

शर रं यातनाथ यम यद ु प ते ुवम ् ॥ 16 ॥

तेनानुभूयता यामी: शर रे णेह यातना: ।

ता वेव भूतमा ासु लीय ते वभागश: ॥ 17 ॥

सोऽनुभूयासुखोदका दोषा वषयस गजान ् ।

यपेतक मषोऽ येित तावेवोभौ महौजसौ ॥ 18 ॥

तौ धम प यत त य पापं चात तौ सह ।

या यां ा नोित संप ृ : े येह च सुखासुखम ् ॥ 19 ॥

य ाचरित धम स ायशोऽधमम पश: ।

तैरेव चावृ तो भूत:ै यग सुखमुपा ुते ॥ 20 ॥

य द तु ायशोऽधम सेवते धमम पश: ।

तैभू तै: स प र य ो यामी: ा नोित यातना: ॥ 21 ॥

यामी ता यातना: ा य स जीवो वतक मष: ।

ता येव प च भूतािन पुनर येित भागश: ॥ 22 ॥

एता वा य जीव य गती: वेनैव चेतसा ।

धमतोऽधमत ैव धम द या सदा मन: ॥ 23 ॥

स वं रज तम ैव ी व ादा मनो गुणान ् ।

यै या येमा थतो भावा महा सवानशेषत: ॥ 24 ॥

यो यदै षां गुणो दे हे साक येनाित र यते ।

स तदा त ण
ु ायं तं करोित शर रणम ् ॥ 25 ॥

स वं ानं तमोऽ ानं राग े षौ रज: मृ तम ् ।

एत याि मदे तेषां सवभूताि तं वपु: ॥ 26 ॥

</page>
 <page num =259>

त य ीितसंयु ं कंिचदा मिन ल येत ् ।

शा तिमव शु दाभं स वं तदपधारये

ु त ् ॥ 27 ॥

य ु द:ु खसमायु म ीितकरमा मन: ।

त जो ितपं व ा सततं हा र दे हनाम ् ॥ 28 ॥

य ु या मोहसंयु म य ं वषया मकम ् ।

अ त यम व ेयं तम तदपधारये
ु त ् ॥ 29 ॥

याणाम प चैतेषां गुणानां य: फलोदय: ।

अ ो म यो जघ य तं व या यशेषत: ॥ 30 ॥

वेदा यास तपो ानं शौचिम यिन ह: ।

धम या मिच ता च सा वं गुणल णम ् ॥ 31 ॥

आर भ िचताऽधैय मस कायप र ह: ।

वषयोपसेवा चाज ं राजसं गुणल णम ् ॥ 32 ॥

लोभ: व नोऽधृ ित: ौय ना त यं िभ नवृ ता ।

यािच णुता माद तामसं गुणल णम ् ॥ 33 ॥

याणा प चैतेषां गुणानां षु ित ताम ् ।

इदं सामािसकं ेयं मशो गुणल णम ् ॥ 34 ॥

य कम कृ वा कुव क र यं ैव ल जित ।

त ेयं वदषा
ु सव तामसं गुणल णम ् ॥ 35 ॥

येना म कमणा लोके याितिम छित पु कलाम ् ।

न च शोच यसंप ौ त ेयं तु राजसम ् ॥ 36 ॥

य सवणे छित ातुं य न ल जित चाचरन ् ।

येन तु यित चा मा य त स वगुणल णम ् ॥ 37 ॥

</page>
 <page num =260>

तमसो ल णं कामो रजस वथ उ यते ।

स व य ल णं धम: ै यमेषां यथो रम ् ॥ 38 ॥

येन य तु गुणेनैषां संसारा ितप ते ।

ता समासेन ब यािम सव या य यथा मम ् ॥ 39 ॥

दे व वं सा वका या त मनु य वं च राजसा: ।

ितय वं तामसा िन यिम येषा वधा गित: ॥ 40 ॥

वधा वधैषा तु व ेया गौ णक गित: ।

अधमा म यमा ा च कम व ा वशेषत: ॥ 41 ॥

थावरा: कृ िमक टा म या: सपा: सक छपा: ।

पशव मृ गा ैव जघ या तामसी गित: ॥ 42 ॥

ह तन तुरंगा शू ा ले छा ग हता: ।

िसंहा या ा वराहा म यमा तामसी गित: ॥ 43 ॥

चारणा सुपणा पु षा ैव दा भका: ।

र ांिस च पशाचा तामसीषू मा गित: ॥ 44 ॥

झ ला म ला नटा ैव पु षा: श वृ य: ।

ूतपान स ा जघ या राजसी गित: ॥ 45 ॥

राजान: या ैव रा ां चैव पुरो हता: ।

वादयु द धाना म यमा राजसी गित: ॥ 46 ॥

ग धवा गु का य ा वबुधानुचरा ये ।

तथैवा सरस: सवा राजसीषू मा गित: ॥ 47 ॥

तापसा यतयो व ा ये च वैमािनका गणा: ।

न ा ण च दै या थमा सा वक गित: ॥ 48 ॥

</page>
 <page num =261>

य वान ऋषयो दे वा वेदा योतीं ष व सरा: ।

पतर ैव सा या तीया सा वक गित: ॥ 49 ॥

ा व सृ जो धम महान य मेव च ।

उ मां सा वक मेतां गितमाहमनी

ु षण: ॥ 50 ॥

एष सव: समु कार य कमण: ।

वधा वध: कृ न: संसार: सावभौितक: ॥ 51 ॥

इ याणां स गेन धम यासेवनेन च ।

पापा संया त संसारान व ांसो नराधमा: ॥ 52 ॥

यां यां योिनं तु जीवोऽयं येन येनेह कमणा ।

मशो याित लोकेऽ मं त सव िनबोधत ॥ 53 ॥

बहू वषगणा घोरा नरका ा य त यात ् ।

संसारा ितप ते महापात कन वमान ् ॥ 54 ॥

सूकरखरो ाणां गोजा वमृ गप णाम ् ।

च डालपु कसानां च हा योिनमृ छित ॥ 55 ॥

कृ िमक टपत गानां व भुजां चैव प णाम ् ।

हं ाणां चैव स वानां सुरापो ा णो जेत ् ॥ 56 ॥

लूता हसरटानां च ितर ां चा बुचा रणाम ् ।

हं ाणां च पशाचानां तेनो व : सह श: ॥ 57 ॥

तृ णगु मलतानां च यादां दं णाम प ।

ू रकमकृ तां चैव शतशो गु त पग: ॥ 58 ॥

हं ा भव त यादा: कृ मयोऽभ यभ ण: ।

पर परा दन: तेना: ेता य ीिनषे वण: ॥ 59 ॥

</page>
 <page num =262>

संयोगं पिततैग वा पर यैव च यो षतम ् ।

अप य च व वं भवित रा स: ॥ 60 ॥

म णमु ा वालािन वा लोभेन मानव: ।

व वधािन च र ािन जायते हे मकतृ षु ॥ 61 ॥

धा यं वा भव याखु: कां यं हं सो जलं लव: ।

मधु दं श: पय: काको रसं ा नकुलो घृ तम ् ॥ 62 ॥

मांसं गृ ो वपां म ु तैलं तैलपक: खग: ।

चीर वाक तु लवणं बलाका शकुिनदिध ॥ 63 ॥

कौशेयं ित र वा ौमं वा तु ददरु: ।

कापासता तवं ौ चो गोधा गां वा गुदो गुडम ् ॥ 64 ॥

छु छु द र: शुभा ग धा प शाकं तु ब हण: ।

ा व कृ ता नं व वधमकृ ता नं तु श यक: ॥ 65 ॥

बको भवित वा नं गृ हकार ुप करम ् ।

र ािन वा वासांिस जायते जीवजीवक: ॥ 66 ॥

वृ को मृ गेभं या ोऽ ं फलमूलं तु मकट: ।

ीमृ : तोकको वा र याना यु : पशूनज: ॥ 67 ॥

य ा त ा पर यमप य बला नर: ।

अव यं याित ितय वं ज वा चैवाहतं

ु ह व: ॥ 68 ॥

योऽ येतेन क पेन वा दोषमवा नुयु: ।

एतेषामेव ज तूनां भाया वमुपया त ता: ॥ 69 ॥

वे य: वे य तु कम य युता वणा नाप द ।

पापा संस ृ य संसारा े यतां या त श ुषु ॥ 70 ॥

</page>
 <page num =263>

वा ता यु कामुख: ेतो व ो धमा वका युत: ।

अमे यकुणपाशी च य: कटपूतन: ॥ 71 ॥

मै ा योितक: ेतो वै यो भवित पूयभुक् ।

चैलाशक भवित शू ो धमा वका युत: ॥ 72 ॥

यथा यथा िनषेव ते वषया वषया मका: ।

तथा तथा कुशलता तेषां तेषूपजायते ॥ 73 ॥

तेऽ यासा कमणां तेषां पापानाम पबु दय: ।

सं ा नुव त द:ु खािन तासु ता वह योिनषु ॥ 74 ॥

तािम ा दषु चो ेषु नरकेषु ववतनम ् ।

अिसप वनाद िन ब धन छे दनािन च ॥ 75 ॥

व वधा व
ै संपीडा: काकोलूकै भ णम ् ।

कर भवालुकातापा कु भीपाकां दा णान ् ॥ 76 ॥

संभवां वयोनीषु द:ु ख ायासु िन यश: ।

शीतातपािभघातां व वधािन भयािन च ॥ 77 ॥

असकृ भवासेषु वासं ज म च दा णम ् ।

ब धनािन च का ािन पर े य वमेव च ॥ 78 ॥

ब धु य वयोगां संवासं चैव दजनै

ु : ।

याजनं च नाशं च िम ािम य चाजनम ् ॥ 79 ॥

जरां चैवा तीकारां यािधिभ ोपपीडनम ् ।

लेशां व वधां तां ता मृ युमेव च दजयम

ु ् ॥ 80 ॥

या शेन तु भावेन य कम िनषेवते ।

ता शेन शर रे ण त फलमुपा त
ु े ॥ 81 ॥

</page>
 <page num =264>

एष सव: समु : कमणां व: फलोदय: ।

िन: े यसकरं कम व येदं िनबोधत ॥ 82 ॥

वेदा यास तपो ानिम याणां च संयम: ।

अ हं सा गु सेवा च िन: े यसकरं परम ् ॥ 83 ॥

सवषाम प चैतेषां शुभानािमह कमणाम ् ।

कंिच े य करतरं कम ं पु षं ित ॥ 84 ॥

सवषाम प चैतेषामा म ानं परं मृ तम ् ।

त दय ं सव व ानां ा यते मृ तं तत: ॥ 85 ॥

ष णामेषां तु सवषां कमणां े य चेह च ।

े य करतरं ेयं सवदा कम वै दकम् ॥ 86 ॥

वै दके कमयोगे तु सवा येता यशेषत: ।

अ तभव त मश त मं त म या वधौ ॥ 87 ॥

सुखा युदियकं चैव नै: े यिसकमेव च ।

वृ ं च िनवृ ं च वधं कम वै दकम् ॥ 88 ॥

इह चामु वा का यं वृ ं कम क यते ।

िन कामं ानपूव तु िनवृ मुप द यते ॥ 89 ॥

(अकामोपहतं िन यं िनवृ ं च वधीयते ।

कामत तु कृ तं कम वृ मुप द यते ॥ 7 ॥)

वृ ं कम संसे य दे वानामेित सा यताम् ।

िनवृ ं सेवमान तु भूता य येित प च वै ॥ 90 ॥

सवभूतेषु चा मानं सवभूतािन चा मिन ।

समं प य ना मयाजी वारा यमिधग छित ॥ 91 ॥

</page>
 <page num =265>

यथो ा य प कमा ण प रहाय जो म: ।

आ म ाने शमे च या े दा यासे च य वान ् ॥ 92 ॥

एत द ज मसाफ यं ा ण य वशेषत: ।

ा यै कृ तकृ यो ह जो भवित ना यथा ॥ 93 ॥

पतृ देवमनु याणां वेद :ु सनातनम ् ।

अश यं चा मेयं च वेदशा िमित थित: ॥ 94 ॥

या वेदबा ा: मृ तयो या का कु य: ।

सवा ता िन फला: े य तमोिन ा ह ता: मृ ता: ॥ 95 ॥

उ प ते यव ते च या यतोऽ यािन कािनिचत ् ।

ता यवा कािलकतया िन फला यनृ तािन च ॥ 96 ॥

चातुव यं यो लोका वार ा मा: पृ थक् ।

भूतं भ यं भ व यं च सव वेदा िस यित ॥ 97 ॥

श द: पश पं च रसो ग ध प चम: ।

वेदादे व सूय ते सूितगु णकमत: ॥ 98 ॥

बभित सवभूतािन वेदशा ं सनातनम ् ।

त मादे त परं म ये य ज तोर य साधनम ् ॥ 99 ॥

सेनाप यं च रा यं च द डनेत ृ वमेव च ।

सवलोकािधप यं च वेदशा वदहित ॥ 100 ॥

यथा जातबलो व दह या रान प मान

ु ्।

तथा दहित वेद : कमजं दोषमा मन: ॥ 101 ॥

(न वेदबलमाि य पापकम िचभवेत ् ।

अ ाना च मादा च दहते कम नेतरत ् ॥ 8 ॥)

</page>
 <page num =266>

वेदशा ाथत व ो य त ा मे वसन ् ।

इहै व लोके ित स भूयाय क पते ॥ 102 ॥

अ े यो थन: े ा ा थ यो धा रणो वरा: ।

धा र यो ािनन: े ा ािन यो यवसाियन: ॥ 103 ॥

तपो व ा च व य िन: े यसकरं परम ् ।

तपसा क बषं ह त व याऽमृ तम त

ु े ॥ 104 ॥

य ं चानुमानं च शा ं च व वधागमम ् ।

यं सु व दतं काय धमशु दमभी सता ॥ 105 ॥

आष धम पदे शं च वेदशा ाऽ वरोिधना ।

य तकणानुसंध े स धम वेद नेतर: ॥ 106 ॥

नै: े यसिमदं कम यथो दतमशेषत: ।

मानव या य शा य रह यमुप द यते ॥ 107 ॥

अना नातेषु धमषु कथं या दित चे वेत ् ।

यं िश ा ा णा ूयु: स धम: यादश कत: ॥ 108 ॥

धमणािधगतो यै तु वेद: सप रबृ ंहण: ।

ते िश ा ा णा ेया: ु ित य हे तव: ॥ 109 ॥

दशावरा वा प रष ं धम प रक पयेत ् ।

यवरा वा प वृ था तं धम न वचालयेत ् ॥ 110 ॥

ै व ो हे तुक तक नै ो धमपाठक: ।

य ा िमण: पुव प रष या शावरा ॥ 111 ॥

ऋ वेद व जु व च सामवेद वदे व च ।

यवरा प रष ेया धमसंशयिनणये ॥ 112 ॥

</page>
 <page num =267>

एकोऽ प वेद व दम यं यव ये जो म: ।

स व ेय: परो धम ना ानामु दतोऽयुतै: ॥ 113 ॥

अ तानामम ाणां जाितमा ोपजी वनाम ् ।

सह श: समेतानां प रष वं न व ते ॥ 114 ॥

यं वद त तमोभूता मूखा धममत द: ।

त पापं शतधा भू वा त ृ ननुग छित ॥ 115 ॥

एत ोऽिभ हतं सव िन: े यसकरं परम ् ।

अ माद युतो व : ा नोित परमां गितम ् ॥ 116 ॥

एवं स भगवा दे वो लोकानां हतका यया ।

धम य परमं गु ं ममेदं सवमु वान ् ॥ 117 ॥

सवमा मिन संप ये स चास च समा हत: ।

सव ा मिन संप य नाधम कु ते मन: ॥ 118 ॥

आ मैव दे वता: सवा: सवमा म यव थतम ् ।

आ मा ह जनय येषां कमयोगं शर रणाम ् ॥ 119 ॥

खं संिनवेशये वेषु चे न पशनेऽिनलम ् ।

प यो: परं तेज: नेहेऽपो गां च मूितषु ॥ 120 ॥

मनसी दं ु दश: ो े ा ते व णुं बले हरम ् ।

वा य नं िम मु सग जने च जापितम ् ॥ 121 ॥

शािसतारं सवषामणीयांसमणोर प ।

माभं व नधीग यं व ा ं पु षं परम ् ॥ 122 ॥

एतमेके वद य नं मनुम ये जापितम ् ।

इ मेके परे ाणमपरे शा तम ् ॥ 123 ॥

</page>
 <page num =268>

एष सवा ण भूतािन प चिभ या य मूितिभ: ।

ज मवृ द यैिन यं संसारयित च वत ् ॥ 124 ॥

एवं य: सवभूतेषु प य या मानमा मना ।

स सवसमतामे य ा येित परं पदम ् ॥ 125 ॥

(चतुवदसमं पु यम य शा य धारणात ् ।

भूयो वा यित र येत पापिनयातनं महत ् ॥ 10 ॥)

इ येत मानवं शा ं भृ गु ो ं पठ ज: ।

भव याचारवा न यं यथे ां ा नुया ितम ् ॥ 126 ॥

(मनु: वायंभुवो दे व: सवशा ाथपारग: ।

त या यिनगतं धम वचाय बहु व तरम ् ॥ 11 ॥

ये पठ त जा: केिच सवपापोपशा तदम ् ।

ते ग छ त परं थानं ण: स शा तम ् ॥ 12 ॥)

॥ इित मानवे धमशा े भृ गु ो ायां सं हतायां ादशोऽ याय: ॥ 12 ॥

< /mUla >



</page>