31.

KONGRES

&8 m(f4unatOdnimf,l~eScem

hipnef 2008

ZBORNIK RADOVA

organiZ8lori skupa

Masinski fakultet Univerziteta u Nisu

Sa",'ez Maslnskjh i elekfrotennickih inzenjer<l ; tehmcara Srb'je (SMElTS), Beograd

Vrnjacka Banja, Hole! "Breza", 15-17.10.2008.

31. KONG RES HlPNEF 2008,15-17. oktobar 2008, Vmjaeka Banja

UTICAJ PRIMENE MODULA ZA BLOKlRANJE POLOZAJAKLIPNJACE CILINDRA

NA ENERGETSKU EFIKASNOST PNEUMA TSKIH SISTEMA

d:~1

hipnef 2008

S. Dudici, D. SeslijaZ, I. Ignjatovie

Rezime: Smanjenje potrosnje varduha pod pritiskom kod pm:urnatslih cilindara moxuce je ostvariti na vise rIaeina. Iedan ad nacina je upotrebom modula ;oa blokiranje poloiaja klipnjace cilindra: Moduli za blokiranje poloiaja ne upotrebljavaju vazduh. za z;adrzavallje klipnjafe u datom poioiaju vee omogucavaju prekid stalnog dovoda vazduha pod pritiskom. U slr~cajr,l nestanka vazduha pod pritiskom; takode, obez;bec1!lje sigurno zadrtavanje klipnjaee cilindra a daiom poloiaju. Upotreba modula za blokiranje poloiaja klipnjace 1I pneumatskim sistemima obezbeduje relativno vellke ustede v(lzduha pod pritiskam, pa zbog toga ovaj modui ima macajan uticaj na povecanje ukupn« energetske efikasnosti ovih sistema:

KljUc,le rea: cilindar, modul za blokiranje poloiaja klipnjace cilindra; energetska efikasnost

t. UVOD

Vazduh pod pritiskom je danas pored elekmcne energije postao jedan od najrasprostranjenijih obl:ika energije koji se koristi u industriji, a sistemi vazduha pod pritiskom se primjenjuju pored industrije i u mnogim drugim oblastima Ijudskog djelovanja, Danasnja moderna industrija ne moze se zamisliti bez vazduhapod pritiskom, Efikasan pneumatski sistem rezultat je dobrog projektovanja koje ima za cilj cia obezbcdi minirnalan gubitak pritiska u distributivnom sistemu i odstranjivanje naiveceg dela zagadivaca .. Neefikasan pneumatski sistem dovodi do povecanja troskova po jedinici proizvedenog vazduha pod pritiskom, neodgovarajuceg iii neravnomemog rada pneumarskih alata, skracenja radnog veka komponenti, smanjenja kapaciteta i formiranja rde i mulja u glavnim pobocnim vodovima.

Ustanovljavanje mera za racionalno trosenjei efikasnu proizvodnju, pripremu .i distribuciju vazduha pod pritiskom je od ogromnog znac~ja za poboljsanje energetske efikasnostipneumatskih sistema. U tabeli 1 su prikazane potencijalne mogucnosti i naclm ustede vazduha pod pritiskom kOO pneumatskih komponenti i pribora.

Ventili

+ + 0
+ 0 0 0
0 +
+ 0 Smanjenje gubitka pritiska

Nacin ustede energije,* Smanjenje Smanjenje Smanjenje

curenia potrosnje trenja

Komponen te It' Cilindar

Priprema vazduha

Vakuum

Pribor 0 :1 +

+ ;;; velika mogucnost ustede, 0 = postoji mogucnost ustede, - = mala mogucnost ustede

Tabela 1. Potencijalne mag uenosti ustede vlJzdu.!ra pod pritiskom

I Mr Slobodan Dudic, dipl. into Fakultet tehnickih nauka, 21000 Novi Sad. Trg D. Obradovica 6

2 Prof Dr Dragan Se.fi1da, dipl. into Fakuliet rehnickih nauka; 21000 Nov! Sad. Trg D. Obradovica 6. 1 Ivana Ignjaiovic, dipl. lut Fakulse: rehnickih nauk«, 21000 Novi Sad. Trg D. Obradovica 6

142

S. Dudie, D. Seslija, l. Ignjatovic

Iz tabele 1. vidimo da najveci potencijal za smanjenje potrosnje vazduha pod pritiskom na nivou komponenti, a samirn tim i povecanje energetske efikasnosti sistema, imaju pneumatski cilindri. Smanjenje potrosnje vazduha pod pritiskom ked pneumatskih cilindara moguce je ostvariti najedan od sledecih nacina:

• Upotrebom cilindara jednosmemog urnes to cilindara dvosmernog dejstva

• Upotrebom cilindara sa smanjenim trenjem

• Upotrebom modula za blokiranje polozaja klipnjace cilindra

• Upotrebom cilindara sa integrisanim razvodnikom i regulatorom protoka

• Upotrebom ispravno dimenzionisanih cilindara

U ovom radu posebna paznja ce se posvetiti upotrebi modula za blokiranje polofaja I{lipnjace cilindra kao jednog od nacina za smanjenje ukupne potrosnje vazduha pod pritiskom u jednom pneumatskorn sistemu,

2. MODUL ZA BLOKIRANJE POLOZAJA KLIPNJACE CILINDRA

Moduli za blokiranje polozaja lie upotrebljavaju vazduh za zadrzavanje klipnjace u datom polozaju vee omogucavaju prekid st.alnog dovoda vazduha pad pritiskom. U slucaju nestanka vazduha pod pritiskom, takode, obezbeduju sigumo zadrzavanje klipnjace cilindra u datom polozaju. Medutim, pored ovih prednosti upotreba rnodula za blokiranje polozaja ima i neke nedostatke:

• potreban je veci promer cilindra nego kod standardnog cilindra dvosmernog

dejstva

• dodatni prikljucak za vazduh

• zivomi vek modula za blokiranje zavisi ad sile odnosno opterecenja

• klipnjaca se moze kretati kod ponovnog stavljanja pod pritisak

~.;~~~-t'~

p~

Stika 1. Cilindar sa moduoml ta blokiranje polotaja klipnjace cilindra (FESTO DNC- ... -KP)

3. POTROSNJA VAZDUHA POD PRITISKOM

Potrosnja vazduha pad pritiskom kod pneumatskih cilindara zavisi od:

• precnika cilindra,

• duzine hoda cilindra i

• rad.nog pritiska,

a moze se odrediti na jedan od sledecih nacina:

• proracunski - pomocu obrazaca za izracunavanje

• iz kataJoga - u katalozima proizvodaca najcesee se daje potrosnja vazduha

• eksperimentalno - protokomer, prenosne Iaboratorije (Air box), ...

• sa nomograma - inzenjerska metoda, manje pouzdana ali zadovoljavajuca,

UTJCAJ PRIMENE MODULA ZA BLOKIRANJE POLOZAJ A KLIPNJACE ... 143

U cilju utvrdivanja potrosnje vazduha pod pritiskom kod pneumatskih cilindara u ovom radu je koriscena eksperimantalna metoda uz pomoc prenosne Iaboratorije FESTO Air box.

4. EKSPERIMENTALNO MERENJE POTROSNJE YAZDUHA POD PRITlSKOM

Eksperimentalnc merenje potrosnje vazduha pod pritiskom u slucajevima kada S~ koristi standardni cilindar bez modula za blokiranje poloZaja klipnjace cilindra i u slucaju kada se ovaj modul koristi izvedeno je na dva jednostavna primera. U ovim primerima radni ciklus cilindra dvostranog dejstva se sastoji u lome da klipnjaca cilindra nakon izvlaeenja ostaje u izvucenom polozaju dva minuta, a cia se nakon isteka tog vremena vraca u pocerni polofa]. Prilikom merenja prvo se meri potrosnja vazduhapod pritiskorn u slucaiu kada se kao izvrsni organ koristi standardni cilindar dvosmemog dejstva, a zatim i kada se kao izvrsni organ koristi cilindar sa modulom za blokiranje polozaja klipnjace cilindra, Dobijeni rezultati se nakon merenja graficki prikazuju, analiziraju i medusobno uporeduju. Primed su realizovani elektropneumatskim upravljanjem, Osnovna upravljacka sema sa standardnim cilindrom dvosmernog dejstva prikazana je na slici 3. a upravljacke seme sa modulom za blokiranje polozaja klipnjace cilindra prikazana je na suet 4a, odnosno 4b.

ra;v.=~:::~~==·b

a·TL ~ -.!~.~.: .. j

:tlL

:

~ .

,d "2 :1'

[1.~~-+~ vi

~..;: d i .s

1

Slika J. Osnovna IIpravljacka.serna sa standardnim cilindrom dvosmemog dejstva

a} primer J b) primer 2

SliJCll 4. Upravljacka sema sa modulom za blokiranje polotaja

Na slikma 5 i 6 prikazani su dijagrami potrosnje vazduha podpritiskom za prvi primer (primer 1) karla se medusobno uporeduje potrosnja vazduha pod pritiskom standardnog ciJindra dvosmemog dejstva I cili.ndra sa modulom za blokiranje polozaja klipnjace cilindra.

144

S. Dudic, D. SeSlija, I. Ignjatovic

osc.n.ioo. 1 d.tfu$o 6 Mr.1, El_f

90,----------------------------,·10

10

70 I I. 8

? 60 ..•. • .••....•.....•.••...•.•.....•..•....••.....•..•...... •·····•··•· .. ······.,··,.·····························--1' .,

Jm j

"- :I

11

:1

:1

!

)0

}O

}S

so

7S

100

12J

Vnml I (.\')

Sllka 5. Dijagram potrosnje vazduha pod pritiskom standardnog pneumatskog cilindra DNC-32·100 u jednom radnom ciklusu

DNC·Jl 1fXJ.. ... -KP, (a.tiLt&,. ~ bartl, EU

90 --
3D
10
60 ~
i 50
"
..,
~ '0
n,
.10
}O
10 ~
0
0 2j ----------------------.-------------.--- 10

"'!>O"'x't' .... ·_·"'lXc·".....X"7' ............... "J ..... »"'O ...... -l"<'«~)", .......... ,:xnY',:·-i),-r ()

so

75

io:

JlJ

Slika 6. Dijagram potrosnje varduha pod pritiskom pneumatskog cilindra sa modulom za blokiranje polotoja klipnjace cilindra DNC·32-100· ... ·KP u jednom radnom ciklusu

Na osnovu analize dijagrama potrosnje vazduha pod pritiskom na slikama 5 i 6 i integracije povrsine ispod krive protoka dobija se vrednost potrosnje vazduha pod pritiskom u jednom radnom ciklusu. Dobijeni rezultati pokazuju da je kolicina vazduha potrebna za jedan radni ciklus sa ciJindarorn bez modula za blokiranje polozaja klipnjace 1,50 litara, a ukoliko se koristi ovaj modul 0,70 litara, Razlika od 0,80 Iitara pokazuje da je oko 5Yfo vazduha manje potrebno za jedan radni cilus ukoliko se koristi modul za blokiranje klipnjace cilindra.

los ociglednija potvrda znacajnog smanjenja potrosnje vazduha pod pritiskom upotrebom cilindra sa modulom za blokiranje polozaja klipnjace cilindra vidi se u drugom

UTICAJ PRIMENE MODULA ZA BLOKIRANJE POLOZAJA KLIPNJACE ... 145

primcru. U slucaju kada na cilindru postoji nezeljeno curenje vazduha, bilo da Je ono posledica ostecenih zaptivki iii prikljucaka Ilsteda. vazduba pod pritiskom se povecava. Na likama 7 i 8 prikazani su dijagrami potrosnje vazduha pod pritiskom u slucaju da postoji

ostecenje zaptivke klipnjace koje prouzrokuje nezeljeno curenje vazduha pod priuskom iz sistema (primer 2.).

DIIIV7'll~h nNC-~~2-JOQ I "iJ:1u:;, "l;Qn,1i 5U

100 r-------------------------,!O

190· 160 no teono' I~O

lJD ?I:C

~ 110

~/OO

1 90· '" $(J.

10 JO

~o·

ro I ~

3Q ~[·t. ~ P .. ":o.~""." .. ~ •. "-~ .•• ,,.yw..~.~ "U!O..A ~-~ • .-.-~---~_4~

w I ,

W i

o~~----~----~ __ -- -- ~~o

o 2J sa

7S

100

12S

VI'I'_tM EtI~ i!x.r;,;t &vu-g g.;lVJ.t'oIi', Au CtmGllHlptJ.l". A.M~

Slika 7. Dijagrum potrolnje vazduhapod pritiskom standardnog pneumatskog cilindra DNC-32-100 sa oitecenom zaptivkom klipnjace II jednom radnom ci klus«

100,----------------------·---------,/0

8D

70 --,' r--·------···-··--·-··-·····-··· .. · .. --------~I'-·]

~~

"<- dO
!
... jQ I ~!
1 4Q
30 1.,. j
,
20
/G l
0
0 15 SO IS WI)
P',. ... II<) 12J

SliIul8. Dijagram porrosnje vazduha pod pritiskom pneumatskog cllindra sa modulom za bloki ranje polofuja klipnjaee DNC-32-100- ... -KP l olteeenom. zapuvkom klipn;ace u jednom radnom ciklusu

Kao i u preihodnom slucaju analizom diiagrama i integracijom povrsine ispod krive protoka dobijamo da je kolicina vazduha potrebna za jedan radni ciklus u slucaju da postoji curenje vazduba usled ostecenja zaptivke klipnjace, ako se ne koristi modul za blokiranje

146

S. Dudic, D. Seslija, I. lgnjatovic

klipnjace cilindra 69,29 litara, a u slucaju da se ovaj modul koristi 5,81 litara, Razlika od 63,48 litara pokazuje da je oko 90% vazduba manje potrebno za jedan radni cilus ukoliko se koriste modul za blokiranje klipnjace cilindra i dodatni razvodnik za blokiranje napajanja.

Efekti primene modula za blokiranje polozaja klipnjace cilindra u oba slucaja su

prikazani u tabeli 2. Za izracunavanje ovih efekata korisceni su sledeci podaci:

Efektivni kapacitet: Ke = 246 dana x 7,5 sau x 1 smena=1845 h/god=110700 min/god Vreme jednog ciklusa: t = Zmin

Broj ciklusa u godini: N = 55350 ciklusalgod

Usteda vazduha uprvom primeru; UI = 0,795lNUcuklusu Uiieda vazduha u drugom primeru: U2 = 63,474189 Nl/ciklusu Cena jednog m1 vazduha pod pritiskom.C = 0,020 fjm3

Razlika u lliteda vazduha lfsteda vazduha lfsteda Period otplate
investiciji [€r [Nl/ciklusu] [m3/god] [€/god] in vesticije [god]
Primer 1 I Primer 2 Primer 1 I Primer 2 Primer I I Primer 2 Pri mer 1 I Primer 2 Primer 1 I Primer 2
236 I 328 0,79 I 63,47 43,72 I 3513 0,87 I 70,26 271 I 4,66 Tabela 2. Tabelarni prika; efekata primene modula za blokiranje poloiaja klipnjace cilindra

S. ZAKLJUCAK

Analizom posrignutih efekata moze se zakljuciti da je primena modula za blokiranje polozaja klipnjace cilindra opravdana i ekonomski isplativa u slucajevima kada u sistemu postoji nezeljeno curenje vazduha pod pritiskom. U slucajevima kada ne postoji curenje iii je ono relativno malo primena ovog modula nije ekonomski isplativa, pa ukoliko tehnicke rnogucnosti dozvoljavaju treba razmisliti 0 primeni alternativnih resenja.

LITERATURA

[1] Seslija D, "Proizvodnja, priprema i distribucija vazduha pod priiiskom", IKOS, Novi Sad, 2002.

[2] Seslija D. "Sistemski prilaz povecanju energetske efikasnosti pneumatskili sistema", "Procesna tehnika", str. 237-240, "broj 1", god. 19., Beograd, 2003.

INFLUENCE OF APPLYING MODULES FOR BLOCKING PISTON ROD OF CYLINDER IN POSITION ON ENERGY EFFICIENCY PNEUMATIC SYSTEMS

Abstract: Reduction of consumption of compressed air at pneumatic cylinders can be realized at many ways. One of these ways is with usage of module for blocking of position of piston rod (1' cylinder. Modules for blocking of posicion do nOI use air for holding of piston rod in located position, bui enable interrupt of continuous lead of compressed air.In the case of disappearance of compressed air, it also provide scife holding of pis/on rod il'1 located position Usage of module for blocking of position of piston rod in pneumatic systems provide relatively a lot 0/ economies of compressed air, and that is why is this module vel)' important jar increasing IOIaI 0/ energy efficiency of these systems.

Key words: pneumatic cylinder, clamping modules, energy efficiency

• Razlit» /I investiciji u opremu izmeall primera sa primenom cilindra sa modulom za blokiranje polotaja kliprr}ace ctltndra i standardnog cilmdara dvosmemog dejstva