Θάλαµος Νέφους 1

ΘΑΛΑΜΟΣ ΝΕΦΟΥΣ

Σωµατίδια προερχόµενα από το διάστηµα (κοσµικές ακτίνες) διαπερνούν διαρκώς τη

Γη. Είναι ακίνδυνα και αόρατα σε µας και είναι γνωστά ως φυσική (κοσµική)
ακτινοβολία. Οι θάλαµοι νέφους είναι ανιχνευτές οι οποίοι κάνουν τις τροχιές των
σωµατιδίων αυτών να είναι ορατές. Πριν από µερικές δεκαετίες, οι θάλαµοι νέφους
ήταν οι ανιχνευτές που χρησιµοποιούνταν στο CERN στα πρώτα πειράµατα
ανίχνευσης σωµατιδίων.

ΥΛΙΚΑ

• Ένα διαφανές πλαστικό δοχείο µε µία πλευρά ανοιχτή, το οποίο να έχει

διαστάσεις 20 x 30 cm (ανοιχτή πλευρά) και ύψος 15 cm.

• Μία µεταλλική πλάκα (µε πάχος τουλάχιστον 5 mm) για να καλύψει την
ανοιχτή πλευρά του δοχείου. Καλό είναι η µεταλλική πλάκα να είναι
χρώµατος µαύρου. Μία καλή επιλογή είναι αλουµίνιο το οποίο έχει υποστεί
ανοδική οξείδωση χρώµατος µαύρου. Καλό, επίσης, θα ήταν να υπάρχει πάνω
στην µεταλλική πλάκα εγκοπή (αυλάκωµα) οι διαστάσεις της οποίας να
ταιριάζουν µε τις διαστάσεις της ανοιχτής πλευράς του πλαστικού δοχείου. Σε
περίπτωση που δεν µπορεί να βρεθεί µία τέτοια επίπεδη µεταλλική πλάκα,
µπορεί να χρησιµοποιηθεί µαύρη µονωτική ταινία, για να γίνει η επιφάνεια
µιας µεταλλικής πλάκας µαύρη.

• Τσόχα (πάχους µερικών mm), µε διαστάσεις λίγο µικρότερες από τη βάση του
πλαστικού δοχείου.

• 4 πλαστικοί συνδετήρες που να συγκρατούν την τσόχα στη βάση του

πλαστικού δοχείου.

• Ένα πλαστικό ξύλινο κουτί, η επιφάνεια του οποίου να είναι λίγο µεγαλύτερη
από την επιφάνεια της µεταλλικής πλάκας και να έχει ύψος γύρω στα 5 cm.
Στο εσωτερικό του δοχείου θα πρέπει να υπάρχει θερµοµονωτικό φελιζόλ
πάνω στο οποίο θα µπει ξηρός πάγος. Πάνω από τον ξηρό πάγο θα µπει η
µεταλλική πλάκα. Το ύψος των πλευρών του δοχείου δεν θα πρέπει να είναι
µεγάλο, ώστε να καλύπτεται το διαφανές πλαστικό κουτί.
 Θάλαµος Νέφους 2

• Μία ισχυρή πηγή φωτός (πολύ καλός και δυνατός φακός κλπ)

• Καθαρή ισοπροπυλική αλκοόλη (100%). Ο θάλαµος ΔΕΝ θα λειτουργήσει

µε άλλη ισοπροπυλική αλκοόλη, π.χ. 70%.

• Ξηρός πάγος (CO2). Προσοχή µε τον ξηρό πάγο, διότι βρίσκεται σε

θερµοκρασία περίπου -78°C. Αν έρθει σε επαφή µε το δέρµα, θα προκαλέσει
εγκαύµατα.

• Προστατευτικά γυαλιά και γάντια για προστασία από την αλκοόλη και τον
ξηρό πάγο.

Προειδοποίηση

Ο ξηρός πάγος είναι σε θερµοκρασία -78°C για αυτό δεν πρέπει να έρθει σε
επαφή µε το δέρµα. Πρέπει πάντα να φοράµε προστατευτικά γυαλιά και γάντια
για τον χειρισµό του ξηρού πάγου. Ακόµη, πρέπει να είναι γνωστό ότι ο ξηρός
πάγος (CO2) εξαχνώνεται και µπορεί να είναι βλαβερός για την υγεία, όταν
βρισκόµαστε µέσα σε κλειστό χώρο. Για αυτό πρέπει να αερίζεται πάρα πολύ
καλά ο χώρος µέσα στον οποίο γίνεται το πείραµα.

Τσόχα µε αλκοόλη

Πλαστικό κουτί

Μαύρη Μεταλλική Πλάκα

Ξηρός Πάγος Πηγή Φωτός
Ξύλινο κουτί
Θάλαµος Νέφους 3

ΟΔΗΓΙΕΣ

1. Αν δεν έχει βρεθεί µεταλλική πλάκα από

αλουµίνιο η οποία έχει υποστεί ανοδική
οξείδωση, τότε πρέπει να καλυφθεί η
επιφάνεια µιας οποιασδήποτε µεταλλικής
πλάκας µε µαύρη µονωτική ταινία. Έτσι
θα είναι ευκολότερο να δει κανείς τις
«λευκές τροχιές» των σωµατιδίων σε
µαύρο φόντο. Η µεταλλική πλάκα θα είναι σε επαφή µε την ισοπροπυλική
αλκοόλη για αυτό δεν πρέπει να χρησιµοποιηθούν µονωτική ταινία ή
γενικότερα υλικά τα οποία να είναι διαλυτά σε αλκοόλη.

2. Στερεώνουµε την τσόχα στη βάση του

διαφανούς πλαστικού δοχείου.
Αργότερα, η τσόχα θα εµποτιστεί µε
αλκοόλη και θα δηµιουργήσει µία
βροχή – σύννεφο αλκοόλης. Επίσης,
µπορούν να ανοιχτούν µερικές τρύπες
στη βάση του δοχείου, πάνω από την
τσόχα. Έτσι, θα είναι δυνατό να
προσθέσουµε και άλλη αλκοόλη στην τσόχα, σε περίπτωση που θέλουµε να
παρατηρούµε το θάλαµο για µεγάλο
χρονικό διάστηµα.

3. Βρέχουµε την τσόχα µε την

ισοπροπυλική αλκοόλη. Είναι πολύ
σηµαντική η χρήση
προστατευτικών γαντιών, έτσι ώστε
η αλκοόλη να µην έρθει σε επαφή
µε το δέρµα. Επίσης, είναι πολύ
σηµαντικό να χρησιµοποιήσουµε
καθαρή ισοπροπυλική αλκοόλη (100%). Με οποιαδήποτε άλλη αλκοόλη δεν
θα λειτουργήσει ο θάλαµος. Αυτή η αλκοόλη αργότερα θα σχηµατίσει ένα
σύννεφο πάνω από τη µεταλλική βάση και έτσι θα είναι ορατές οι τροχιές των
Θάλαµος Νέφους 4

σωµατιδίων. Καλό είναι να ρίξουµε και λίγη αλκοόλη στο αυλάκι της
µεταλλικής πλάκας, αν υπάρχει, έτσι ώστε να σφραγιστεί καλύτερα το
πλαστικό δοχείο και ο θάλαµος.

4. Τώρα µπορεί να κλείσει ο θάλαµος. Βάζουµε πάνω στη µαύρη επιφάνεια της
µεταλλικής πλάκας την ανοιχτή
πλευρά του πλαστικού δοχείου. Ο
θάλαµος, δηλαδή, έχει σαν βάση
τη µεταλλική πλάκα και από πάνω
αναποδογυρισµένο το πλαστικό
δοχείο. Το πλαστικό δοχείο
πρέπει να ταιριάζει µε το αυλάκι,
αν υπάρχει, της µεταλλικής
πλάκας. Ρίχνουµε λίγη αλκοόλη
στο αυλάκι, για να σφραγιστεί καλύτερα ο θάλαµος. Σε περίπτωση που έχει
χρησιµοποιηθεί ηλεκτρική µονωτική ταινία, τότε πρέπει να σφραγιστεί ο
θάλαµος, βάζοντας ηλεκτρική ταινία στα σηµεία όπου ακουµπά το πλαστικό
διάφανο κουτί µε τη µεταλλική πλάκα. Ο θάλαµος πρέπει να είναι καλά
σφραγισµένος.

5. Βάζουµε τον ξηρό πάγο µέσα στο ξύλινο κουτί µε προσοχή. Ο ξηρός πάγος
βρίσκεται σε θερµοκρασία -78°C. Τέλος, πάνω στον ξηρό πάγο ακουµπά η
µεταλλική πλάκα.

Τώρα ο θάλαµος είναι έτοιµος να ανιχνεύσει τροχιές σωµατίδιων!!!!

6. Ο θάλαµος θα χρειαστεί µερικά λεπτά, για να έρθει σε ισορροπία, πριν γίνουν

ορατές οι πρώτες τροχιές σωµατιδίων. Σβήνουν όλα τα φώτα και ανάβει µία
ισχυρή πηγή φωτός (π.χ. φακός). Η πηγή φωτός είναι στραµµένη προς τη
βάση του θαλάµου. Στην αρχή φαίνεται µόνο ένα σύννεφο αλκοόλης. Το
ευαίσθητο µέρος του θαλάµου όπου είναι ορατές οι τροχιές των σωµατιδίων,
είναι στη βάση του θαλάµου κοντά στη µεταλλική πλάκα. Πρέπει ο θάλαµος
να είναι πολύ καλά σφραγισµένος και να µην υπάρχει διαρροή αέρα.
Θάλαµος Νέφους 5

Μετά από 10 περίπου λεπτά, πρέπει να αρχίσουν να είναι ορατές οι τροχιές

των σωµατιδίων που διέρχονται µέσα από το θάλαµο. Οι τροχιές φαίνονται
σαν κλωστές από ιστό αράχνης κατά µήκος της βάσης του θαλάµου. Συνήθως
είναι ορατές περίπου δύο τροχιές ανά λεπτό. Αν είναι απαραίτητο
προσθέτουµε επιπλέον αλκοόλη στην τσόχα, χωρίς να ανοιχτεί ο θάλαµος.

ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΔΟΥΜΕ ΣΤΟ ΘΑΛΑΜΟ;

Μπορούµε να δούµε διαφορετικών ειδών τροχιές που προέρχονται από διαφορετικά

κοσµικά σωµατίδια. Μπορεί να προσέξουµε ότι µερικές τροχιές είναι πολύ φωτεινές
και παχιές, ενώ άλλες είναι αµυδρές. Εκτός από ευθείες τροχιές από ένα σωµατίδιο
µπορεί κανείς να δει:
• Μία ευθεία τροχιά η οποία καµπυλώνεται
e
έντονα προς τα δεξιά ή τα αριστερά. Αυτή η
µ
τροχιά προέρχεται από τη διάσπαση ενός
µιονίου. Οι διακεκοµµένες γραµµές είναι ν
ν
σωµατίδια τα οποία ονοµάζονται νετρίνα και
δεν µπορούν να ανιχνευθούν από το θάλαµο.
• Τρεις τροχιές οι οποίες συναντώνται σε ένα σηµείο. Σε αυτή τη περίπτωση η
µία τροχιά είναι κοσµική ακτίνα, στην
περίπτωσή µας είναι ένα σωµατίδιο που µ
µ
ονοµάζεται µιόνιο. Το µιόνιο χτυπά ένα
e
ηλεκτρόνιο κάποιου ατόµου. Οι άλλες δύο
τροχιές είναι η µία του ηλεκτρονίου και της
εξερχόµενης κοσµικής ακτίνας.
• Μία ποµπώδη χαοτική τροχιά. Αυτή η τροχιά προέρχεται από πολλαπλή
σκέδαση, καθώς µία κοσµική ακτίνα
χαµηλής ενέργειας χτυπά από το ένα
άτοµο του αέρα στο επόµενο.

ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ;

Καθώς το πάνω µέρος του πλαστικού δοχείου βρίσκεται σε θερµοκρασία δωµατίου, η

ισοπροπυλική αλκοόλη εξατµίζεται από την τσόχα και βυθίζεται αργά προς τη βάση
Θάλαµος Νέφους 6

του θαλάµου. Επειδή υπάρχει πάρα πολύ αλκοόλη, ο θάλαµος είναι γεµάτος µε
κορεσµένους ατµούς αλκοόλης.
Ο ξηρός πάγος (στερεό διοξείδιο του άνθρακα - CO2) κρατά τη βάση του θαλάµου σε
πολύ χαµηλή θερµοκρασία (- 78 °C) µε αποτέλεσµα οι ατµοί της αλκοόλης που
πέφτουν να βρίσκονται σε κατάσταση υπερψύξης. Αυτό σηµαίνει ότι έχουµε κοντά
στη βάση του θαλάµου αλκοόλη σε αέρια κατάσταση, η οποία όµως βρίσκεται σε
θερµοκρασία όπου η κατάσταση αυτή (αέρια) δεν µπορεί να υπάρξει (θα έπρεπε να
ήταν υγρό). Είναι σαν να έχουµε κάνει υδρατµούς σε θερµοκρασία 95 °C. Επειδή οι
ατµοί αλκοόλης βρίσκονται σε θερµοκρασία όπου κανονικά δεν µπορούν να
υπάρξουν, είναι πάρα πολύ εύκολο να συµπυκνωθούν και να υγροποιηθούν. Η
συµπύκνωση αυτή µπορεί να προκληθεί από οτιδήποτε ενοχλήσει την κατάσταση
ισορροπίας του αερίου.
Τι συµβαίνει λοιπόν, όταν ένα σωµατίδιο κοσµικής ακτινοβολίας διέρχεται µέσα από
το θάλαµο; Το σωµατίδιο αυτό θα ιονίσει τον ατµό αλκοόλης. Θα αφαιρέσει δηλαδή
ένα ηλεκτρόνιο από µερικά άτοµα κατά µήκος της τροχιάς του. Αυτό έχει σαν
αποτέλεσµα να φορτιστούν τα συγκεκριµένα άτοµα θετικά, αφού έχασαν ένα
ηλεκτρόνιο το οποίο είναι αρνητικά φορτισµένο.
Το γεγονός αυτό είναι αρκετό να ξεκινήσει η διαδικασία της υγροποίησης. Μικρά
σταγονίδια αλκοόλης σχηµατίζονται κατά µήκος της τροχιάς του αρχικού σωµατιδίου
µέσα στο θάλαµο. Αυτά τα σταγονίδια είναι οι τροχιές που βλέπουµε να
εµφανίζονται.