รู้ทันจิต ชีวิตเป็ นสุข

โดย พระไพศาล วิสาโล

จากคอลัมน์ ชวนสังคมคิด เว็บ peacefuldeath.info

คน เรามักอยู่ด้วยความร้่สึก คือปลูอยให้ความ
ชอบ-ไมูชอบ มาเป็ นตัวกำาหนดชีวิตของตน โดยที่ความ
ชอบ-ไมูชอบนั้น ก็ขึ้นอยู่กับวูามันให้ความสุขและ
สะดวกสบายแกูตนหรือไมู อะไรก็ตามที่ให้ความ
สะดวกสบายหรือความสุขแกูตน ก็อยากได้อยากหามา
ครอบครอง สูวนมันจะเป็ นประโยชน์หรือเป็ นสิ่งถ่กต้อง
หรือไมู ไมูสนใจ

ในทางตรงข้าม อะไรก็ตามที่ทำาให้ตนสะดวกสบายน้อย
ลงหรือเกิดความยากลำาบาก ก็อยากผลักไสออกไป ไมู
อยากเกี่ยวข้องด้วย แม้มันจะมีประโยชน์ก็ตาม เด็กจึง
เลือกเที่ยวเลูนมากกวูานั่งทำาการบ้าน สูวนผ้่ใหญูก็
ชอบสุมหัวคุยกันหรือด่หนังฟั งเพลงมากกวูาจะทำางาน
อยูางตั้งใจ
การ ปลูอยให้ความร้่สึกมาครอบงำาชีวิตของตน แท้จริงก็คือการ
ปลูอยให้อัตตามาครองใจ เพราะอัตตาไมูได้สนใจอะไร นอกจากสิ่งที่จะ
ตอบสนองความอยากได้ใครูเดูนที่ไมูเคยพอเสียที เจออะไรที่ไมูถ่กใจจึง
โกรธ แม้จะเป็ นเรื่องธรรมดาหรือมีประโยชน์ก็ตาม ดังนั้นแคูเจอไฟแดง
รถติด ฝนตก เพื่อนรูวมงานไมูทักทาย พูอแมูแนะนำาตักเตือน อัตตาก็ขูุน
เคืองใจแล้ว

ถ้าเราปลูอยให้มันครองใจ เราก็ต้องทุกข์ไมูหยุดหยูอน เพราะชีวิตนี้ ท้ัง

ชีวิตเรายูอมต้องเจอสิ่งที่ไมูถ่กใจเราอยู่เสมอ ถึงแม้จะรำ่ ารวย ยิ่งใหญู หรือ
มีอำานาจมากมายเพียงใด เราก็ไมูสามารถบัญชาหรือควบคุมให้ทุกอยูาง
เป็ นไปตามใจเราได้ตลอดเวลา
ความจริงที่ทุกชีวิตหลีกหนีไมูพ้น ก็คือ ต้องประสบกับสิ่งไมูพึง
ปรารถนา และพลัดพรากจากสิ่งพึงปรารถนา อยู่เป็ นนิ จ รวยแคูไหนก็
ต้องแกู เจ็บ และตาย เกูงแคูไหนก็ต้องมีวันประสบความล้มเหลว ยิ่งใหญู
แคูไหนก็ต้องพลัดพรากจากคนรักไมูช้าก็เร็ว คนที่ปลูอยให้ชีวิตจิตใจเป็ น
ไปตามความร้่สึก ยูอมหาความสุขได้ยาก

แตูคนเราไมูจำาเป็ นต้องทุกข์ไป ตามเหตุการณ์ท่ีมากระทบเสมอไป หาก

เราเป็ นอยู่ด้วยปั ญญา ไมูเอาความร้่สึกเป็ นใหญู มีสติร้่เทูาทันอัตตา ไมู
ปลูอยให้มันครองใจ เราก็สามารถทำาใจให้เป็ นปกติได้ แม้ในยามที่ประสบ
กับสิ่งที่เป็ นลบในสายตาของคนทั่วไป เชูน เมื่อถ่กตำาหนิ หรือวิพากษ์
วิจารณ์
หากเราปลูอยให้อัตตาเป็ นใหญูในใจ เราก็จะร้่สึก
ขึ้นมาทันทีวูา “ก่ถ่กเลูนงาน” หรือ “ก่เสียหน้า” ผลคือ
เกิดความโกรธและตอบโต้กลับไป ซึ่งอาจทำาให้ถ่ก
วิจารณ์กลับมาหนักขึ้น ในทางตรงข้าม หากเรามีสติ
ทันท่วงทีและสามารถดึงปั ญญาออกหน้า เราก็จะ
หันมาใคร่ครวญว่า สิง ่ ทีเ่ ขาพูดมานัน
้ เป็นความ
จริงหรือไม่ มีประโยชน์เพียงใด มันอาจช่วยให้
เราเห็นข้อบกพร่องของตัวเองชัดขึ้น หรือไม่ก็
เผยให้เห็นตัวตนของผู้พูด ทำาให้เรารู้จักเขามาก
ขึ้น ผลคือนอกจากเราจะฉลาดมากขึ้นแล้ว จิตใจ
ยังไม่ร้อนร่่มหรือท่กข์เพราะคำาวิจารณ์นัน ้
หากเรา ดำาเนิ นชีวิต ทำากิจวัตรประจำาวัน และทำางานด้วย
ความใสูใจ โดยไมูมูุงหวังเพียงแคูทำางานให้เสร็จหรือให้ดีเทูานั้น หากยัง
ถือวูาเป็ นการฝึ กฝนจิตใจหรือขัดเกลาตนเองไปด้วย เชูน ฝึ กให้มีสติร้่ตัว
อยู่เสมอ ลดละความเห็นแกูตัว บูมเพาะเมตตากรุณา ก็จะเป็ นการเปิ ด
ทางให้ปัญญาเข้ามาแทนที่อัตตา

นั่นหมายความวูา เมื่อประสบกับสิ่งไมูพึงปรารถนา หรือพลัดพรากจาก

สิ่งพึงปรารถนา เราก็สามารถรับมือกับมันได้ โดยไมูทุกข์
ดังได้กลูาวแล้ววูา เราไมูสามารถควบคุมหรือจัดการให้เกิดสิ่งดี ๆ กับเรา
ได้ตลอดเวลา แตูเมื่อใดก็ตามที่เกิดสิ่งแยู ๆ กับเรา เราสามารถเลือกได้
วูา จะยอมให้มันมีอิทธิพลตูอชีวิตจิตใจของเราได้มากน้อยแคูไหน รวมทั้ง
เลือกวูาจะมีปฏิกิริยาอยูางไรกับมันได้ด้วย เชูน จะใช้มันให้เกิดประโยชน์
แกูเราอยูางไร แตูท้ังหมดนี้ เราจะเลือกได้ก็ตูอเมื่อ มีสติและปั ญญา ซึ่ง
เกิดจากการสะสมในชีวิตประจำาวันและการฝึ กปฏิบัติอยูางสมำ่ าเสมอ
ขอให้สังเกตวูา เมื่อมีสิ่งแยู ๆ (หรือสิ่งที่เราไมูชอบ)เกิดขึ้นกับ เรา สิ่งนั้น
ไมูทำาให้เราทุกข์มากเทูากับใจของเราเอง ที่วางไว้ไมูถ่ก
ทันทีท่ีได้รับการบอกเลูาจากหมอวูา เป็ นมะเร็ง หลายคนถึงกับล้มทรุด
หมดเรี่ยวแรง กินไมูได้นอนไมูหลับ ทั้ง ๆ ที่ยังเป็ นมะเร็งแคูข้ันที่ 1
หลายคนทำางานด้วยความทุกข์ ไมูใชูเพราะวูางานที่ได้รับนั้นเป็ นงานยาก
แตูเป็ นเพราะเขาไมูอยากทำางานชิ้นนั้น หรือเพราะไมูพอใจที่เจ้านาย
เอางานของคนอื่นมาให้เขาทำา ฯลฯ
บางคนก็ทุกข์เพราะเพื่อนๆ ทิ้งงานให้เขาทำาคนเดียว ใจที่เอาแตูบูนวูา “
ทำาไมต้องเป็ นฉัน ?” “ไมูเป็ นธรรม ๆ ๆ ๆ” ทำาให้เขาทำางานด้วยความ
ทุกข์ทรมานราวกับตกนรก ทั้งๆ ที่อยู่ในห้องแอร์
ตอนหนึ่ งของรายการ “พลเมืองเด็ก”
ที่ออกอากาศชูองทีวีไทย… เด็ก 3 คนได้รับมอบหมาย
ให้ขนของขึ้นรถไฟ บังเอิญตอนนั้นมีการถูายทอดสด
การชกของสมจิตร จงจอหอ นักชกเหรียญทองโอลิมปิ ก
เด็กชาย 2 คนจึงทิ้งงานไปด่โทรทัศน์ข้างสถานี รถไฟ
พิธีกรจึงถามเด็กหญิงซึ่งตั้งหน้า ตั้งตาขนของอยู่คน
เดียววูา เธอคิดอยูางไรที่เพื่อนทิ้งงาน เธอตอบวูาไมู
เป็ นไร เห็นใจทั้งสองคนเพราะนานๆ จะได้ด่สมจิตร
ชกมวย พิธีกรถามตูอวูา เธอไมูโกรธหรือไมูคิดไปดูาวูา
เพื่อนหรือ ที่ปลูอยให้เธอทำางานอยู่คนเดียว เธอตอบ
ว่า “หนูขนของขึ้นรถไฟ หนูก็เหนื่ อยอย่างเดียว
แต่ถ้าหนูโกรธหรือไปด่าว่าเขา หนูก็เหนื่ อยสอง
อย่าง”

คน สูวนใหญูเลือกที่จะเหนื่ อยสองอยูาง คือเหนื่ อยกายด้วย เหนื่ อย

ใจด้วย ที่เป็ นเชูนนี้ ก็เพราะ ไมูร้่ทันอารมณ์ความร้่สึกของตัว ปลูอยให้
ความโกรธหรือหงุดหงิดทำาร้ายจิตใจของตน จึงทำางานอยูางไมูมีความสุข

จริงอยู่ การทิ้งงานให้เราทำาคนเดียวเป็ นสิ่งที่ไมูถ่กต้อง แตูหากใจเรายึด

ติดกับ “ความถ่กต้อง” หรือ “ความนูาจะเป็ น” โดยไมูร้่จักวางเลย ความ
ยึดติดนั้นเอง จะกลับมาบั่นทอนทำาร้ายจิตใจของเรา เขาไมูควรทิ้งงานให้
เราทำาก็จริง แตูน่ันก็ไมูควรเป็ นเหตุผลที่เราจะต้องหันมาซำ้าเติมตัวเอง
เหนื่ อยใจนั้นไมูมีใครทำาให้เราได้ นอกจากเราเอง

เหตุการณ์แยู ๆ นั้น ทำาอะไรเราไมูได้หากเราไมูปลูอยให้มันเข้ามาเลูน

งานเราถึงจิตถึงใจ แม้แตูความเจ็บปู วย ก็ทำาให้กายทุกข์เทูานั้น แตูทำาใจ
ให้ทุกข์ไมูได้ เว้นเสียแตูเราจะยอมปลูอยให้ใจทุกข์ไปกับกายด้วย อันที่
จริงนอกจากเราเลือกได้วูาจะปลูอยให้มันมามีอิทธิพลตูอชีวิตจิตใจเราแคู
ไหนแล้ว เรายังเลือกวูาจะมีปฏิกิริยาอยูางไรกับมันได้ด้วย

เชูน เมื่อเจ็บปู วยเราเลือกได้วูาจะ ด่แลรักษาตัวอยูางไรดี แตูน่ันเป็ นแคู

สูวนหนึ่ ง เรายังทำาได้มากกวูานั้น เชูน ใช้มันให้เป็ นประโยชน์ หรือหา
ประโยชน์จากมัน บางคนพบวูาเจ็บปู วยก็ดีเหมือนกัน เพราะจะได้พักจาก
การทำางานที่หนักอึ้ง ได้มีเวลาอยู่กับครอบครัว นอนอูานหนังสือที่ชอบ
หรือหันมาทำาสมาธิภาวนา หลายคนถึงกับอุทานวูา “โชคดีท่ีเป็ นมะเร็ง”
เพราะมะเร็งทำาให้เขาค้นพบความสุขที่แท้ อันได้แกูความสงบทางใจ ผลก็
คือชีวิตเขาเปลี่ยนแปลงไปในทางที่ดีขึ้น

หากเรา มีสติและปั ญญา ไมูมัวปลูอยใจจูอมจมอยู่กับความ

ทุกข์ หรือเอาแ่บูนวูา “ทำาไมต้องเป็ นฉัน” เราจะพบวูาเหตุการณ์แยู ๆ ที่
ไมูพึงปรารถนานั้นมีข้อดีอยู่เสมอ บางคนพบวูาการตกงานทำาให้เขามี
เวลาอยู่กับพูอแมูและทดแทนพระคุณทูานได้มากขึ้น ธุรกิจทูล้มละลาย
ผลักดันให้หลายคนเข้าวัดและค้นพบจุดหมายที่แท้ของชีวิต อกหักหรือ
แยกทางจากคนรักก็ชูวยให้หลายคนพบกับชีวิตที่อิสระและเป็ นตัวของตัว
เอง

นอกจากประโยชน์ในเชิงร่ปธรรมแล้ว เหตุการณ์แยูๆ ทั้งหลายยังมีข้อดี

อยูางน้อย 2 ประการ ได้แกู

1. สอนใจเรา กลูาวคือสอนให้เราตระหนักถึงความจริงของชีวิตซึ่งมี
ความผันผวนปรวนแปรเป็ นนิ จ เชูน ของหายก็สอนใจเราวูาความ
พลัดพรากจากของรักเป็ นเรื่องธรรมดา ไมูมีอะไรที่จะอยู่กับเราหรือเป็ น
ของเราได้อยูางยั่งยืน การถ่กตำาหนิ ก็สอนใจเราวูา สรรเสริญกับนิ นทา
เป็ นของคู่กัน ไมูมีใครที่จะได้รับการสรรเสริญอยูางเดียว ไมูวูาดีแคูไหนก็
ยังถ่กนิ นทา
2. ฝึกใจเรา เชูน ฝึ กใจให้ไมูประมาท ระมัดระวัง เพื่อป้ องกันมิให้เหตุ
ร้ายเกิดขึ้นอีก หรือฝึ กใจให้ปลูอยวางเพื่อรับมือกับเหตุร้ายที่แรงกวูาใน
อนาคต (ถ้าโทรศัพท์หายยังปลูอยวางไมูได้ แล้วจะทำาใจได้อยูางไร เมื่อ
ต้องส่ญเสียคนรัก เชูน พูอแมู ล่กเมีย ซึ่งต้องเกิดขึ้นแนู ) หรือฝึ กใจให้
มั่นคงเข้มแข็ง เพราะเราจะต้องเจออะไรตูออะไรอีกมากมายในวันข้าง
หน้า อีกทั้งยังฝึ กให้เราฉลาดและมีประสบการณ์มากขึ้น (อยูาลืมวูาคน
เราเรียนร้่จากความล้มเหลวได้มากกวูาความสำาเร็จ)
ความฉลาดในการรับมือกับเหตุการณ์แยูๆ นั้น ไมูอาจเกิดขึ้น
ได้จากห้องเรียนหรือจากตำารา แตูเกิดได้เพราะเรียนร้่จากประสบการณ์
ในชีวิตประจำาวันและจากการทำางาน ทุกสิ่งที่เกิดขึ้นกับเราไมูวูาดีหรือ
ร้าย บวกหรือลบ หากไมูปลูอยใจไปตามอารมณ์ความร้่สึก คือชอบหรือไมู
ชอบ เพลิดเพลินยินดีหรือครำ่ าครวญโกรธแค้น แตูมีสติร้่ทันอารมณ์ความ
ร้่สึก และหันมาใครูครวญสิ่งที่เกิดขึ้นด้วยปั ญญา ประโยชน์ยูอมเกิดขึ้น
แกูเราเสมอ หรืออยูางน้อยก็ทำาให้เห็นชูองทางที่จะใช้มันให้เกิดประโยชน์
สามารถเปลี่ยนร้ายให้กลายเป็ นดี หรือเปลี่ยนเคราะห์ให้กลายเป็ นโชคได้

ถ้าทำาเชูนนั้นได้ เหตุการณ์ตูางๆ ที่เกิดขึ้นกับเรา แม้จะเลวร้ายเพียงใด

จะมิใชูสิ่งที่ยัดเยียดความทุกข์หรือความปราชัยให้แกูเรา แตูจะกลายเป็ น
สิ่งที่ฝึกฝนจิตใจ เรา ให้มีสติ ปั ญญา และลดละอัตตา ชูวยให้เรามีชีวิตที่
โปรูงเบา สงบเย็น และเป็ นอิสระจากสิ่งตูาง ๆ ที่มากระทบได้เป็ นลำาดับ
จนในที่สุดก็สามารถอยู่เหนื อความทุกข์หรือความผันผวนปรวนแปรทั้ง
ปวงได้ นี้ คือสิ่งที่ไมูเหลือวิสัยของเราทุกคน และควรเป็ นจุดมูุงหมายของ
ชีวิตเราด้วย

คบเพลิงคือเครื่องมือสูองทางเดินของคนโบราณในเวลากลางคืน
และ...

ธรรมะ คือเครื่องมือสูองทางชีวิตเขาคนเรา ทั้งในยามกลางวันและกลาง

คืน