Professional Documents
Culture Documents
A. Krasiński
Katedra Geotechniki Politechniki Gdańskiej; akra@pg.gda.pl
1. WSTĘP
Fundamenty palowe, tak jak każde inne konstrukcje, wymagają odpowiednich obliczeń statycznych do właściwego
ich zaprojektowania. Obliczanie ich nastręcza zwykle więcej trudności niż innych konstrukcji ze względu na
współpracę pali z gruntem, który jest materiałem dużo mniej przewidywalnym i bardziej skomplikowanym w opisie
niż takie materiały jak beton czy stal. Obliczenia fundamentów palowych wykonuje się w celu określenia sił
wewnętrznych w palach i w konstrukcji oczepowej oraz przemieszczeń i odkształceń całego układu. Znaczny postęp
w metodach obliczeniowych nastąpił po wprowadzeniu komputerowych technik obliczeniowych. Postęp ten wynika
nie tyle z rozwoju wiedzy teoretycznej, bo ta była na wysokim poziomie już dużo wcześniej, co z pojawienia się
narzędzi, w postaci programów komputerowych, do rozwiązywania układów wielokrotnie statycznie niewyznaczal-
nych. Metody obliczeniowe dla fundamentów palowych możemy podzielić na dwie grupy:
1) metody klasyczne
2) metody numeryczne
W metodach klasycznych wprowadza się znaczne uproszczenia w schematach statycznych konstrukcji palowych,
pozwalające na wykonanie podstawowych obliczeń bez użycia komputera. Najpopularniejszą wśród nich jest
metoda sztywnego oczepu, w której uproszczenia polegają na modelowaniu oczepu za pomocą sztywnej bryły oraz
pali za pomocą wahaczy (prętów obustronnie przegubowych) lub za pomocą podpór sprężystych. Metodami kla-
sycznymi możemy nadal z wystarczającą dokładnością obliczać niektóre konstrukcje palowe płaskie i przestrzenne,
złożone z kilku lub kilkunastu pali. Bardziej szczegółowy opis w dalszej części artykułu.
Metodami numerycznymi możemy obliczać praktycznie wszystkie palowe układy konstrukcyjne, jeżeli dyspo-
nujemy odpowiednim programem komputerowym do obliczeń statycznych konstrukcji. Wykorzystuje się tutaj
typowe programy z mechaniki budowli do obliczania metodą przemieszczeń płaskich i przestrzennych układów
ramowych, rusztów belkowych oraz obliczania metodą elementów skończonych układów płytowych, płytowo-
prętowych, czy powłokowo-prętowych. Metodami numerycznymi możemy rozwiązywać również układy palowe
sprowadzone do schematów jak w metodach klasycznych (np. układy ze sztywnym oczepem). W zależności od
rodzaju rozwiązywanego zadania, pale w metodach numerycznych możemy modelować za pomocą prętów
współpracujących ze sprężystym lub sprężysto-plastycznym ośrodkiem gruntowym, za pomocą specjalnych prętów
zastępczych lub za pomocą pojedynczych podpór sprężystych liniowych lub liniowych i obrotowych.
W metodzie tej oczep palowy traktuje się jak nieskończenie sztywną bryłę, a pale wyraża się w postaci prętów
obustronnie przegubowych, liniowych podpór sprężystych lub połączenia jednych i drugich (rys. 1). Przy takim
założeniu z obliczeń można otrzymać jedynie rozkład sił osiowych w palach, a momenty zginające w palach
otrzymuje się zerowe. Siły wewnętrzne w oczepie można wyznaczyć metodą pośrednią, poprzez odwrócenie układu,
w którym siły w palach stają się obciążeniami działającymi na oczep. W niektórych przypadkach metoda sztywnego
oczepu jest wystarczająca do bezpiecznego obliczenia fundamentu palowego. Ma to miejsce np. w przypadku
masywnego oczepu (bloku lub grubej płyty) opartego na palach pionowych i obciążonego siłami pionowymi
i momentami lub w przypadku układów kozłowych obciążonych pionowo i poziomo, w których pale są faktycznie
połączone z oczepem przegubowo, w górnych odcinkach są wolne lub przechodzą przez bardzo słabe warstwy
gruntowe, a ich dolne końce są słabo utwierdzone w gruncie nośnym. Do pierwszej grupy możemy zaliczyć palowe
fundamenty blokowe i stopowe pod słupy, niektóre filary mostowe, słupy energetyczne itp., a do drugiej - pomosty,
pirsy, nabrzeża i inne konstrukcje portowe na palach.
33
SEMINARIUM „Zagadnienia posadowień na fundamentach palowych” Gdańsk, 25 czerwca 2004
a) Q b) Q c) Q d) Q
s=sb+∆L ∆Lz=s δz=s s
podpora
pręt sprężysta pręt
EAz Kz EA
Lz lub lub
pal
rzeczywisty
EA L
L
sb sb
Qb
Kzb
Metodą sztywnego oczepu można obliczać proste układy palowe zarówno płaskie jak i przestrzenne obciążone
siłami pionowymi, poziomymi i momentami. Przy bardziej skomplikowanych układach nie można się już obejść bez
odpowiedniego programu komputerowego. Układy płaskie i przestrzenne możemy podzielić na statycznie wyzna-
czalne i statycznie niewyznaczalne. W układach statycznie wyznaczalnych sztywności osiowe pali EA lub sztyw-
ności podpór sprężystych Kz nie mają wpływu na rozkład sił. Natomiast w układach statycznie niewyznaczalnych
sztywności te odgrywają istotną rolę. Na sztywność osiową pala składa się sztywność pala w gruncie (związana
z osiadaniem sb) oraz sztywność własna trzonu pala (rys. 1a). W związku z tym w obliczeniach układów z palami
w postaci prętów należy stosować sztywności zastępcze pali EAz (rys. 1b), w przypadku układów z podporami
sprężystymi, sztywności tych podpór Kz lub Kzb (rys. 1c, d). Modele pali powinny się zachowywać podobnie jak pal
rzeczywisty, tzn. ulegać takim samym przemieszczeniom w głowicy (s = sb+∆L) od działania tej samej siły Q.
Wartość s najlepiej jest wyznaczać z próbnych obciążeń statycznych lub z obliczeń osiadania pala pojedynczego,
a w przypadku większych grup palowych – z obliczeń osiadania pali w grupie (szerzej w pkt. 3.2).
Sztywność osiową pręta zastępczego wyznacza się z zależności:
Q Q ⋅ Lz
∆L z = ⋅ Lz = s → EAz = [kN] (1)
EAz s
Sztywności podpór sprężystych zaznaczonych na rys. 1c i 1d wyznacza się ze wzorów:
Q Q
Kz = [kN/m] , K zb = [kN/m] (2)
s sb
Skrócenie trzonu pala ∆L można w przybliżeniu określić ze wzoru:
Q + Qb
∆L ≈ ⋅L (3)
2 EA
Skrócenie to może odgrywać duże znaczenie np. w palach konstrukcji portowych i morskich, w których są duże
długości wolne pali oraz w palach opartych na skałach, w których osiadanie sb jest bardzo małe. Zwykle operuje się
całkowitym osiadaniem głowicy pala s, bez wnikania w podział na ∆L i sb. Przy braku dokładniejszych danych,
z pewnym przybliżeniem dla pala pojedynczego wciskanego można przyjąć, że przy nośności pala Nt jego osiadanie
wynosi s = 0.01D (D – średnica pala), co potwierdzają liczne wyniki próbnych obciążeń pali. Przy powyższych
założeniach wzory na sztywności EAz i Kz można oszacować następująco:
N t ⋅ Lz Nt
EAz = [kN] Kz = [kN/m] (4)
0.01D 0.01D
W przypadku pala wyciąganego, jego przemieszczenie przy mobilizacji nośności Nw niewiele zależy od średnicy D
i wynosi sw = 3 ÷ 5 mm. Sztywności EAzw i K zw takiego pala można określić następująco:
N w ⋅ Lz Nw
EAzw = [kN] K zw = [kN/m] (5)
sw sw
34
SEMINARIUM „Zagadnienia posadowień na fundamentach palowych” Gdańsk, 25 czerwca 2004
rozwiązanie graficzne:
schemat
V
Q
H V Q
N1
N2
H
N2
rozwiązanie analityczne:
N1 ΣX = 0
N1, N2
ΣY = 0
ΣX=0
ΣY=0 N1, N2, N3
ΣM=0
Rozwiązania niektórych układów trójpalowych według założeń metody sztywnego oczepu mogą czasami dawać
dość paradoksalne wyniki. Świadczy o tym przykład pokazany na rys. 4, przedstawiający konstrukcję palową
przypominającą fundament przyczółka mostowego lub konstrukcji oporowej. Paradoksem wydaje się tutaj siła
wyciągająca w palu nr 1 i bardzo duża siła wciskająca w palu nr 2. Obliczenia tego samego układu, ale przy
przyjęciu sztywnego połączenia pali z oczepem oraz sprężystej współpracy pali z gruntem (metodą uogólnioną) dały
zupełnie inny rozkład sił w palach, bardziej odpowiadający rzeczywistości i przede wszystkim bardziej racjonalny.
Z przykładu tego nasuwa się istotny wniosek, że metoda sztywnego oczepu z palami w postaci prętów obustronnie
przegubowych nie powinna być raczej stosowana do układów palowych z palami ukośnymi, obciążonych siłami
pionowymi i poziomymi. Potwierdzi to również przykład przedstawiony w końcowej części artykułu.
35
SEMINARIUM „Zagadnienia posadowień na fundamentach palowych” Gdańsk, 25 czerwca 2004
rozwiązanie graficzne:
rozwiązanie metodą
uogólnioną:
N3 Q
schemat
z
z N2 149 140 140
ΣV
N1
ΣM0 Q
ΣH
65 64 65
0.65 2.20 1.50 0.65 Q
N1 EB = 0.65 M [kNm]
N3 dla Q = 1000 kN:
N [kN]
N1 = 1070 kN (wyciąganie)
N2 N2 = 4100 kN (wciskanie)
N3 = 2100 kN (wyciąganie) N1=597 N2=350 N3=30
Rys. 4. Przykład bardzo nieracjonalnego rozkładu sił w palach otrzymanego z obliczeń metodą sztywnego oczepu
Niektóre szczególne przypadki układów wielopalowych można obliczać dużo prościej, bez korzystania z metody
Nöekkentveda, czy z programu komputerowego. Do takich przypadków możemy zaliczyć układy z pionowymi
palami, obciążone siłami pionowymi i momentami. Procedurę obliczeniową dla takich układów przedstawiono na
rysunku 6.
rozwiązanie:
V1 V2 q
schemat ΣV
M1 ∑V ∑M0
ΣM0 Nj = EAzj + 2
⋅ EAzj ⋅ x j
∑ EAzi ∑ ( EAzi ⋅ x i )
0
0
N1 N2 N3 N4 Uwagi:
Lz EAz EAz EAz3 EAz4
1) punkt „0” – środek geometryczny układu pali
36
SEMINARIUM „Zagadnienia posadowień na fundamentach palowych” Gdańsk, 25 czerwca 2004
Możliwym do szybkiego rozwiązania jest również układ obciążony pionowo i poziomo z kilkoma palami piono-
wymi i z jednym palem ukośnym (rys. 7). W takim układzie wiadomo, że obciążenia poziome przejęte zostaną tylko
przez pal ukośny, a właściwie jego składową poziomą. Siłę w tym palu wyznacza się z równowagi sił poziomych
ΣX = 0, a następnie składową pionową tej siły przykłada się do układu jako dodatkową siłę zewnętrzną, i dalej
całość oblicza się jak układ z palami pionowymi, według procedury przedstawionej na rys. 6.
α
„0” – środek układu pali
siła w palu ukośnym składowa pionowa
N 5v = N 5 ⋅ cos α = ∑
H
N5 = ∑
H
sin α tgα
Rys. 7. Rozwiązywanie metodą sztywnego oczepu płaskiego układu palowego z jednym palem ukośnym
Przestrzenne układy palowe z palami ukośnymi, obciążone pionowo i poziomo oraz w przypadku symetrii wzglę-
dem przynajmniej jednej z osi X lubY można z pewnym przybliżeniem obliczyć rozkładając układ na dwa układy
płaskie – w kierunku X-X i w kierunku Y-Y (rys. 9). Po obliczeniu sił w palach w obu układach płaskich należy
dokonać superpozycji odpowiednich sił według procedury podanej na rysunku 9. Przy dokonywaniu superpozycji
należy pamiętać, że nie można dublować obciążeń, dlatego obciążenia pionowe należy zadać tylko w jednym z ukła-
dów płaskich.
Bardziej skomplikowane przestrzenne układy palowe, a szczególnie niesymetryczne, nawet przy zastosowaniu
uproszczeń i założeń metody sztywnego oczepu, należy obliczać wyłącznie za pomocą programów komputerowych
do przestrzennej analizy konstrukcji prętowych lub płytowo-prętowych. Uproszczenia polegające np. na rozkładzie
na układy płaskie mogłyby doprowadzić do wyników zbyt odbiegających od rzeczywistości.
37
SEMINARIUM „Zagadnienia posadowień na fundamentach palowych” Gdańsk, 25 czerwca 2004
Y0
3 pale
i=4
N4y
i=4
3 pale
ΣMy0
i=3
N3y
i=3
ΣMx0
ΣMx0
Układ Y - Y
ΣHx 0 ΣMx0 X0
3 pale
i=2
N2y
ΣV
ΣV
ΣV
i=2
ΣHy
ΣHy
ΣHy
3 pale
i=1
N1y
i=1
j=1 j=2 j=3
Superpozycja:
Układ X - X N iy N jx
N ij = + [kN]
ΣMy0 ΣMy0 3 4
ΣHx ΣHx
Uwaga:
Liczby 3 i 4 odnoszą się do przedsta-
wianego przykładu i oznaczają liczbę
N1x N2x N3x pali w kierunku X i Y
4 pale 4 pale 4 pale
Rys. 9. Propozycja rozwiązywania układu palowego trójwymiarowego poprzez rozłożenie na dwa układy płaskie
3. METODY NUMERYCZNE
Metody numeryczne pozwalają na dużo dokładniejszą analizę układów palowych i stosowanie schematów bardziej
zbliżonych do rzeczywistości niż opisane wyżej metody klasyczne. W zależności od rodzaju konstrukcji i charakteru
obciążeń możemy tutaj zastosować mniej lub bardziej zaawansowane schematy: od płyt i belek na podporach
sprężystych, poprzez płaskie układy ramowe lub przestrzenne płytowe, z palami jako prętami współpracującymi ze
sprężystym lub sprężysto-plastycznym ośrodkiem gruntowym, aż po metodę elementów skończonych, w której
grunt modelowany jest jako ośrodek ciągły, współpracujący z palami według określonego prawa konstytutywnego.
Ta ostatnia – metoda elementów skończonych – nie jest jeszcze w obliczaniu układów palowych zbyt rozpowszech-
niona, ze względu na przestrzenny charakter oddziaływania pala na grunt, trudny do wymodelowania. Większość
współczesnych programów komputerowych MES z dziedziny geotechniki ogranicza się do układów w płaskim
stanie odkształcenia. Procedury i rozwiązania MES dla układów przestrzennych (nie osiowosymetrycznych) są
dopiero w fazie badań i rozważań naukowych.
Metody numeryczne pozwalają na otrzymywanie kompletnych wyników obliczeń, zawierających zarówno siły
i momenty w palach, siły wewnętrzne w oczepach i w innych pozostałych elementach konstrukcji (przy włączeniu
tych elementów do współpracy) oraz przemieszczeń i odkształceń całych układów.
38
SEMINARIUM „Zagadnienia posadowień na fundamentach palowych” Gdańsk, 25 czerwca 2004
Rowiązywanie układów ze sprężystym oczepem najlepiej jest wykonywać za pomocą typowych programów
komputerowych z mechaniki budowli. W przypadku belek lub rusztów na niewielkiej liczbie pali można stosować
inne, klasyczne metody obliczeń, jednak są one pracochłonne i mniej dokładne. W przypadku dość regularnych
belek na podporach stałych istnieją stabelaryzowane rozwiązania (np. tablice Winklera). W przypadku belek na
podporach sprężystych, takich rozwiązań nie ma. Opracowanie ich byłoby zresztą trudne, ponieważ w takich sche-
matach wyniki uzależnione są od relacji pomiędzy sztywnością podpór Kz i sztywnością giętną belek EJ. Mimo to
w praktyce spotykane są przypadki wykorzystywania tablic Winklera do obliczania belek na palach oraz generalnie
obliczania sprężystych fundamentów na palach jak konstrukcji na podporach stałych. Obliczenia takie dają wyniki
dużo odbiegające od rzeczywistości i szczególnie w odniesieniu do momentów zginających w oczepach zaniżone
wartości momentów dodatnich. Dla podkreślenia istoty błędnego modelowania sprężystych fundamentów na palach
za pomocą belek lub płyt na stałych podporach przedstawiono obrazowo na rys. 10. W przykładzie A pokazano, że
w przypadku gdy siła zewnętrzna działa na fundament dokładnie nad palem, to w schemacie z podporami stałymi
cała wartość tej siły przekazuje się na ten jeden pal, a pozostałe pale pozostają nie obciążone i nie ma również
zginania oczepu. W rzeczywistości wiadomo, że będzie w przybliżeniu tak jak przedstawiono na schemacie z pod-
porami sprężystymi. W przykładzie B natomiast pokazano, że w przypadku gdy siła zewnętrzna działa w przęśle
między palami, to dwa najbliższe pale obciążone będą dużymi siłami wciskającymi, a następne pale – siłami wy-
ciągającymi. Ponadto otrzymuje się w oczepie zawyżone momenty podporowe (nad palami) a zaniżone w przęśle.
Tu podobnie bliższe prawdy są wyniki otrzymane dla schematu z palami w postaci podpór sprężystych. Zarówno
w przykładzie A jak i B na ostateczny obraz wyników duży wpływ ma wzajemna relacja pomiędzy sztywnością pali
i sztywnością oczepu.
A) V V
Kz Kz Kz Kz Kz
0 0 0 0
[M] [M]
[R] R1≠0 R5≠0 [R]
0 0 R3=V 0 0
R2>0 R4>0
R3 ΣR = V
B) V V
Kz Kz Kz Kz
[M] [M]
R1 R1 [R] R1 R4 [R]
R2 Ma R3 R2 Mb R3
R2+R3 > V ΣR = V
Mb>Ma
Rys. 10. Zobrazowanie istoty błędnego obliczania fundamentów palowych jako belek (płyt) na podporach stałych
39
SEMINARIUM „Zagadnienia posadowień na fundamentach palowych” Gdańsk, 25 czerwca 2004
q
Q Q Q Q Q
Q Q
s1 s2 s6 s7
s3 s4 s5
Q1 Q2 Q3 Q4 Q5 Q6 Q7
[M]
(1) (2) (6) (7)
(3) (4) (5)
Rys. 11. Wpływ nierównomiernego osiadania pali w grupie na pracę całego fundamentu
Procedurę obliczania fundamentów palowych z uwzględnieniem nierównomiernej sztywności pali opisano między
innymi w pracach zespołu naukowego, którego autor jest członkiem (Krasiński i inni,1998; Tejchman i inni 2002,
2004). Właściwe określenie charakterystyk podpór sprężystych reprezentujących pale w grupie jest zagadnieniem
trudnym. Wyznacza się je na podstawie obliczeń osiadania pali w grupie i główna trudność związana jest z oszaco-
waniem tych osiadań. Zagadnienie osiadania pali pojedynczych oraz grup palowych zostało szczegółowo omówione
w referacie K. Gwizdały i I. Dyki. Do dnia dzisiejszego nie zostało ono wystarczająco rozwiązane i jest nadal przed-
miotem badań i analiz wielu badaczy na całym świecie.
Poniżej, na rys. 12 przedstawiono przykładowy fundament płytowy na palach dużego zbiornika stalowego na
materiały płynne, dla którego wykonano porównawcze obliczenia metodą sprężystego oczepu na podporach
sprężystych o jednakowych sztywnościach, określonych na podstawie osiadania pala pojedynczego oraz na
podporach o nierównomiernych sztywnościach, określonych na podstawie osiadania pali w grupie. Obliczenia
osiadań pali wykonano według propozycji polskiej normy PN-83/B-02482. Dla równomiernego obciążenia
wszystkich pali siłami Qi = 625 kN otrzymano osiadanie pala pojedynczego s1 = 3.7 mm, a osiadanie pali w grupie
si = 19.4 ÷ 24.5 mm. Obliczone następnie odpowiadające wartości sztywności podpór sprężystych Kz1 i Kzi wprowa-
dzono do odpowiednich schematów statycznych fundamentów (rys. 13).
Dzb = 15.8 m
płaszcz zbiornika
18 19 2
płyta, h = 0.9 m q = 70 kN/m
17 20 ± 0.0
7 8
6 9 Pd, ID = 0.35
16 21
2 E0 = 35 MPa zwg - 3.0
15 5 1 3 10 22
3.0 3.0 1.8 T/Nm
E0 = 1.5 MPa
14 4 11 - 8.0
28 23
13 12
27 24 Pd, ID = 0.50
E0 = 50 MPa
26 25
- 13.0
DF = 17.0 m
pale Vibro-Fundex
φ456mm, L = 12.0 m
40
SEMINARIUM „Zagadnienia posadowień na fundamentach palowych” Gdańsk, 25 czerwca 2004
a) b) q + gpł
q + gpł
Kz=31870
Kz=27650
Kz=25650
Kz=25650
Kz=27650
Kz=31870
Kz=169000
Kz=169000
Kz=169000
Kz=169000
Kz=169000
Kz=169000
Kz [kN/m]
-134
-134
Q [kN]
-112
-112
M [kNm/m]
-85
-85
34
34
75
75
-35
-35
180
180
120
253
145
145
288
288
195
195
Q = 744
Q = 744
Q = 690
Q = 690
Q = 663
Q = 663
Q = 659
Q = 757
Q = 808
Q = 808
Q = 757
Q = 659
Rys. 13. Wyniki obliczeń płyty fundamentowej zbiornika posadowionego na grupie pali:
a) przy założeniu jednakowych sztywności podpór sprężystych na podstawie osiadań pali pojedynczych,
b) przy założeniu nierównomiernej sztywności podpór sprężystych na podstawie osiadania pali w grupie.
Przedstawione na rys. 13 wykresy momentów zginających w płycie fundamentowej i rozkłady sił w palach wyka-
zują istotne różnice w wynikach obliczeń dla jednego i drugiego schematu. W schemacie b) otrzymano o kilka-
dziesiąt procent większe wartości momentów zginających w płycie niż w schemacie a). W odniesieniu do sił
w palach – w schemacie a) większe siły otrzymano w palach środkowych, a mniejsze w palach na obrzeżach płyty,
a odwrotnie w schemacie b).
Biorąc pod uwagę, że nierównomierne i zwiększone osiadanie pali w grupie jest faktem udowodnionym
naukowo, schemat b) grupowego fundamentu palowego ze sprężystymi podporami o zróżnicowanej sztywności Kzi
należy uznać za bardziej odpowiadający rzeczywistości i bardziej miarodajny tym bardziej, że daje bardziej
niekorzystne wyniki obliczeń. Zdarzają się jednak przypadki, w których nie jest z góry określone, który ze
schematów jest bardziej niekorzystny dla konstrukcji fundamentu. Wtedy należy równolegle przeanalizować oba
schematy, gdyż nie mamy pewności, który z nich w rzeczywistości wystąpi.
Uwzględnianie wzajemnego oddziaływania pali na siebie i nierównomiernego ich osiadania w grupie jest
szczególnie istotne w obliczeniach fundamentów płytowych i rusztów belkowych opartych na dużej liczbie pali,
a głównie fundamentów zbiorników, silosów, kominów, budynków wysokich i fundamentów płytowych o znacz-
nych wymiarach w planie. Na marginesie można dodać, że identyczną procedurę obliczeniową należy stosować do
podobnych fundamentów posadowionych bezpośrednio (Gwizdała i inni, 2001).
Nierównomierna sztywność osiowa pali może wynikać również z innych powodów, np. z nierównomiernych
warunków gruntowych, z różnej długości pali lub różnych średnic pali, czy też z niejednakowej jakości wyko-
nawstwa pali. W sytuacjach, w których mogą wystąpić takie powody należy nierównomierność sztywności pali
uwzględniać w obliczeniach fundamentów.
41
SEMINARIUM „Zagadnienia posadowień na fundamentach palowych” Gdańsk, 25 czerwca 2004
W metodzie uogólnionej współpracę pala z ośrodkiem gruntowym wyraża się za pomocą układu podpór sprężystych
gęsto rozstawionych wzdłuż pobocznicy pala i podpór sprężystych w podstawie (rys. 14). Wzdłuż pobocznicy
umieszcza się w węzłach podpory sprężyste prostopadłe do pobocznicy o sztywnościach kxi i styczne do pobocznicy
o sztywnościach kti. Rozstaw podpór (i węzłów), zaleca się przyjmować co około 0.5 m. Podpory prostopadłe
wyrażają reakcję gruntu na przemieszczenia poprzeczne pali, a podpory styczne – reakcję gruntu na przemiesz-
czenia podłużne pali. W podstawie pala umieszcza się podporę sprężystą osiową względem pala o sztywności Kp,
prostopadłą o sztywności Kb i podporę na obrót o sztywności Kr.
Przedstawiony model pala bardzo dokładnie odwzorowuje jego rzeczywistą współpracę z ośrodkiem grunto-
wym, jednak jest bardzo żmudny w przygotowywaniu. Zdaniem autora, dla celów projektowych w większości
przypadków można uznać za mało znaczące i zrezygnować z charakterystyk utwierdzenia podstawy pala Kr i Kb
oraz z podpór sprężystych stycznych wzdłuż pobocznicy pala o sztywnościach kti. Globalną sztywność osiową
gruntu względem pala można wówczas wyrazić za pomocą pojedynczej podpory podłużnej pod podstawą o sztyw-
ności Kz, a wzdłuż pobocznicy zostawić tylko podpory poziome (kxi) (rys. 14c). Podpora sprężysta pod podstawą
pala (Kz ) powinna być zawsze ustawiono osiowo względem pala.
kxi kxi
kti
pręt pręt
EAp, EJp EAp, EJp
pal
rzeczywisty
E, Ap, Jp
Kb
Kr
Kz
Kp
Rys. 14. Model pala przyjmowany do obliczeń metodą uogólnioną (Kosecki, 1988)
K xj = n1 ⋅ n 2 ⋅ S nj ⋅ κ ⋅ ϕ j ⋅ E 0 j [kPa] (6)
w którym:
n1, n2 – współczynniki zależne od rozstawu pali i liczby rzędów pali w ustroju, według wzorów (7),
Snj – współczynnik technologiczny,
κ – współczynnik zależny od kształtu poprzecznego pala,
ϕj – współczynnik uwzględniający wpływ długotrwałości działania obciążeń i obciążeń powtarzalnych,
E0j – pierwotny moduł odkształcenia ogólnego gruntu w warstwie „j”.
Współczynniki n1 i n2 oblicza się według wzorów, zawartych w normie palowej PN-83/B-02482:
R1 (1 − β) ⋅ ( R2 − D )
n1 = ≤ 1.0 , n2 = β + ≤ 1.0 (7)
D0 1.8 ⋅ D0
gdzie:
R1 i R2 – rozstaw osiowy pali w kierunku odpowiednio prostopadłym i równoległym do kierunku działania
obciążenia poziomego (rys. 15),
D0 – zastępcza średnica pala, dla pali o D ≤ 1.0 m → D0 = 1.5D + 0.5m,
a dla pali o D > 1.0 m → D0 = D + 1.0m
β – współczynnik zależny od liczby szeregów pali prostopadłych do kierunku działania obciążenia,
według rys. 15.
42
SEMINARIUM „Zagadnienia posadowień na fundamentach palowych” Gdańsk, 25 czerwca 2004
kierunek obciążenia
poziomego
R1 Liczba
rzędów pali β
R1 D
1 1.0
kierunek obciążenia 2 0.6
poziomego
3 0.5
R1
≥4 0.45
R2 R2
R2 R2
zc1
Warstwa 1
h1
(słaba) γ1,
hz Kx1
zc zc2
Warstwa 2
(nośna) γ2, γ 1 ⋅ h1
Kx2 h z = 0.65
γ2
Kx
43
SEMINARIUM „Zagadnienia posadowień na fundamentach palowych” Gdańsk, 25 czerwca 2004
Przeliczanie modułu reakcji poziomej gruntu Kx na sztywności podpór sprężystych kx odbywa się na podobnej zasa-
dzie jak zamiana obciążenia ciągłego na układ sił skupionych (rys. 19):
Sztywność Kz podpory sprężystej pod podstawą pala należy wyznaczać według takich samych zaleceń jak w oma-
wianych wyżej metodach sztywnego i sprężystego oczepu – wzory (2), (4), (5), a w przypadku dużych grup
palowych i wzajemnego oddziaływania pali na siebie – według zaleceń podanych w pkt. 3.2.
R [kN]
Rgr
stan plastyczny
stan sprężysty
kx
R = kx⋅δ ≤ Rgr
kx [kN/m]
δgr δ [m]
Obliczeniowy graniczny opór boczny gruntu w warstwie „j” na głębokości z można wyznaczyć za pomocą wzoru:
q (xgrj
r)
( z ) = mi ⋅ S nj ⋅ D ( r ) ⋅ [σ′γ(zr ) ⋅ K qj + c (jr ) ⋅ K cj ] [kN/m] (9)
w którym:
mi – współczynnik korekcyjny według normy palowej równy 0.8 dla gruntów niespoistych
i 0.7 dla gruntów spoistych,
D(r) – obliczeniowa średnica zastępcza pala, według wzoru (10),
σ′γ(zr ) – składowa pionowa obliczeniowego naprężenia efektywnego w gruncie na głębokości z,
φ( r ) = γ m ⋅ φ( n ) , γ( r ) = γ m ⋅ γ( n ) , c( r ) = 0.4 ⋅ c( n )
D( r ) = n1 ⋅ n2 ⋅ n3 ⋅ D0 (10)
w którym:
n3 = 1.0 dla pali o przekroju prostokątnym oraz n3 = 0.85 dla pali o przekroju kołowym.
44
SEMINARIUM „Zagadnienia posadowień na fundamentach palowych” Gdańsk, 25 czerwca 2004
Kq Kc
100 400
80 φ(r)=
60 45° φ(r)= 45°
40 200
40° 40°
20 35° 100
80 35°
10 30° 60
30°
8 25° 40
6 25°
20° 20°
4 20
15° 15°
10°
2 10 5°
10° 8 0°
1 6
0.8 4
5°
0.6 z/D z/D
0.4 2
0 4 8 12 16 20 0 4 8 12 16 20
Rys. 18. Nomogramy do wyznaczania współczynników oporu bocznego gruntu Kq i Kc według Brinch Hansena
(Kosecki, 1988; Wytyczne IBDiM, 1993)
(r)
Wartości q xgr wyznaczone przy wykorzystaniu współczynników Kq i Kc odczytywanych z nomogramów Brinch
Hansena (rys. 18) wydają się być zawyżone. Może to wynikać z tego, że współczynniki te prawdopodobnie zostały
wyznaczone z badań modelowych i bezpośrednio przeniesione do skali rzeczywistej, bez uwzględnienia efektu
skali. Dlatego autor przedstawia alternatywną propozycję przyjmowania Kq = Kph oraz Kc = 2 K ph , gdzie Kph jest
współczynnikiem odporu granicznego gruntu, który można obliczać z uwzględnieniem kąta tarcia gruntu
o powierzchnię pali δp ze wzoru:
cos 2 φ
K ph = 2
(11)
sin( φ − δ ) ⋅ sin φ
1 − p
cos δ p
lub przyjmować z tabel np. według rozwiązań Caquot-Kerisela.
Wartości kąta tarcia gruntu o powierzchnię pali δp należy przyjmować z przedziału δp = -1/3φ ÷ -φ, w zależności od
szorstkości pobocznicy pali i rodzaju gruntu.
Propozycja autora przyjmowania współczynników Kq i Kc jest jego zdaniem bezpieczniejsza.
Obliczanie reakcji granicznych Rgri podpór sprężystych na podstawie qxgr odbywa się podobnie jak w przypadku
sztywności kxi na zasadzie zamiany obciążenia ciągłego na układ sił skupionych zaczepionych w węzłach (rys. 19):
Rxgri = q(xgri
r)
( zi ) ⋅ a [kN] (12)
Na rynku istnieją również programy, w których sprężyste oddziaływanie gruntu wzdłuż pali i reakcję graniczną
można wyrażać w sposób ciągły.
45
SEMINARIUM „Zagadnienia posadowień na fundamentach palowych” Gdańsk, 25 czerwca 2004
Warstwa 1
γ1, φ1, c1, E01 Kx1 qxgr1
zc
Warstwa 2 ai
(słaba) ai
Kx2 qxgr2 kxi ai Rgri
γ2, φ2, c2, E02
Pal
Warstwa 3
γ3, φ3, c3, E03 Kx3 qxgr3
Warstwa 4 qxgr4
γ4, φ4, c4, E04 Kx4
W sposobie automatycznym, w danych wejściowych do programu podaje się dla każdej podpory sprężystej oprócz
sztywności kxi, również reakcję graniczną Rgri lub przemieszczenie graniczne δgri (rys. 17) oraz liczbę stopni
narastania obciążeń zewnętrznych ∆Q (liczbę kroków obliczeniowych np. 5 lub 10). Po uruchomieniu program
wykonuje obliczenia dla kolejnych stopni obciążeń. Wyniki obliczeń z danego kroku sumowane są z wynikami ze
wszystkich kroków poprzedzających, a następnie dokonywana jest weryfikacja reakcji w podporach sprężystych Ri
w stosunku do reakcji granicznych Rgri lub przemieszczeń węzłów δi w stosunku do przemieszczeń granicznych δgri.
W momencie gdy w pewnych węzłach następują przekroczenia wartości granicznych reakcji lub przemieszczeń, to
w kolejnym kroku w tych węzłach usuwane są podpory sprężyste lub zerowana jest sztywność tych podpór.
Możliwy jest oczywiście inny proces obliczeniowy prowadzący do tego samego rezultatu.
Uplastycznienia gruntu od oddziaływania poziomego pali występują zwykle w górnych odcinkach pali.
Obliczanie ustrojów palowych z uwzględnieniem sprężysto-plastycznej współpracy pali z ośrodkiem gruntowym
zwiększa pracochłonność tych obliczeń i wprowadza duże komplikacje szczególnie w sytuacjach, gdy do przeanali-
zowania mamy kilka kombinacji różnych schematów obciążeń. Wówczas nie można przeprowadzać oddzielnych
obliczeń dla poszczególnych schematów obciążeń, a następnie dokonywać superpozycji wyników z tych schematów
zgodnie z daną kombinacją. Należy wykonywać globalne, oddzielne obliczenia dla każdej kombinacji obciążeń.
Procedury obliczeniowe jeszcze bardziej się komplikują, gdy chcemy uwzględnić nieliniowość materiałową i teorię
drugiego rzędu.
46
SEMINARIUM „Zagadnienia posadowień na fundamentach palowych” Gdańsk, 25 czerwca 2004
V1=1000 kN V2=800 kN
M1=1500 V1 V2
q=60 kN/m
H1=300 kN kNm q
H2=200 kN M1
H1 H2
0.8 m -1.0
1.0 3.5 5.0 1.5 1.0 EJF
Pd, ID=0.35 -3.0
EJp
kxi
T/Nm
-8.0
Pd, ID=0.50
-10.0
Pd, ID=0.70
-12.0
pale Vibro
φ460 mm
Kz
Rys. 20. Rysunek przykładowego fundamentu palowego do obliczeń i schemat do metody uogólnionej
457
a)
150
211
184
7.0
50
72
191 79 8.0 1.0
169
712
1316
49 49
62 60
M [kNm] δ [mm]
N [kN]
N3=623 N4=41
N1=1088 N2=902
307
254
b) 9.0
83
8.0 1.3
764
1417
99 99
98 98
M [kNm] δ [mm]
N [kN]
N3=707 N4=23
N1=1028 N2=896
47
SEMINARIUM „Zagadnienia posadowień na fundamentach palowych” Gdańsk, 25 czerwca 2004
1486
1503
a) b)
439
569
140
195
302
207
1360
1305
N4=798 N4=809
N2=714 N2=773
N1=990 N1=953
N3=1752 N3=1740
M [kNm] M [kNm]
N [kN] N [kN]
Y0
i=4
N4y
3 pale
M4y
i=4
3 pale
M3y
ΣMy0
i=3
N3y
i=3
ΣMx0
ΣMx0
Układ Y-Y
ΣHx 0 ΣMx0 X0
3 pale
M2y
ΣV
i=2
N2y
ΣV
ΣV
i=2
ΣHy
ΣHy
ΣHy
M1y
3 pale
i=1
i=1
N1y
Superpozycja:
Układ X-X
ΣMy0 ΣMy0 N iy N jx
ΣHx ΣHx N ij = + [kN]
3 4
M1x M2x M3x
2 2
M iy M jx
M ij = +
[kNm]
4 pale 4 pale 4 pale 3 4
Uwaga:
Liczby 3 i 4 odnoszą się do przedstawianego
j=1 j=2 j=3
przykładu i oznaczają liczbę pali w kierunku X i Y
N1x N2x
Rys. 23. Propozycja obliczania trójwymiarowego układu palowego poprzez rozłożenie na dwa układy płaskie
48
SEMINARIUM „Zagadnienia posadowień na fundamentach palowych” Gdańsk, 25 czerwca 2004
Lz Lz E,Az,Jz Lz
kxi Kx kx K kxi
E,A,J E,Ap,Jp
E,A,J
Kz Kz Kz
Rys. 24. Zastępowanie pali jako prętów zagłębionych w sprężystym ośrodku gruntowym ekwiwalentnymi prętami zastępczymi:
a) pala z głowicą utwierdzoną, b) pala z głowicą przegubową
Dla pręta zastępczego o głowicy utwierdzonej jego sztywność głowicowa Kg przedstawia się następująco:
K 00 0 0
Κ g = 0 K 11 K12 , (13)
0 K 21 K 22
K 0
Κ g = 00 . (14)
0 K11
49
SEMINARIUM „Zagadnienia posadowień na fundamentach palowych” Gdańsk, 25 czerwca 2004
Występujące w macierzach (13) i (14) wielkości ustala się następująco (patrz również rys. 23):
T1 M2 M 1 T2
K 00 ≈ K z [kN/m], K11 = [kN/m], K 22 = [kN/rad] K12 = K 21 = = [kN] (15)
x0 ϕ0 x0 ϕ0
Gdy obliczone wartości Jz lub Kx wychodzą ujemne to oznacza, że rozpatrywany pal jest za krótki i należy go
wydłużyć lub należy zmniejszyć długość pręta zastępczego Lz.
Przykładowe zastąpienie schematu fundamentu palowego z palami współpracującymi z gruntem uproszczonym
schematem z prętami zastępczymi przedstawiono na rysunku 25. Wyniki obliczeń dla takiego schematu są
w zasadzie wystarczające do zaprojektowania pali, gdyż otrzymujemy w nich zarówno siły i momenty zginające
w palach oraz w miarę rzeczywiste przemieszczenia układu. Trzeba mieć jednak na względzie, że w schemacie
z prętami zastępczymi utrudnione jest uwzględnienie uplastycznienia gruntu w reakcji poziomej w stosunku do pali.
V1 V2 V1 V2
q q
H1 M1 H2 H1 M1 H2
EJF EJF
E,Az,Jz
EJp
Lz
kxi
Kx
Kz
Rys. 25. Zastosowanie schematu fundamentu palowego z palami w postaci prętów zastępczych
Poprzez wymodelowanie sztywności na obrót podpór palowych uzyskuje się redukcję momentów zginających
w oczepie i możliwość oszacowania momentów zginających w głowicach pali.
50
SEMINARIUM „Zagadnienia posadowień na fundamentach palowych” Gdańsk, 25 czerwca 2004
V1 V2 V3 V1 V2 V3
q M3 q M3
M1 M1
Kr
Kz
V1 V2 V3
q M3
M1
Rys. 25. Zastępczy schemat fundamentu palowego obciążonego pionowo uwzględniający sztywność osiową i giętną pali
5. PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Przedstawione w niniejszej pracy metody obliczania statycznego fundamentów palowych wskazują na duże zróżni-
cowanie tych metod i równie duże zróżnicowanie otrzymywanych wyników obliczeń. Stosowanie metod klasycz-
nych, uproszczonych wynikało dawniej głównie z braku odpowiednich urządzeń i technik obliczeniowych. Rozwią-
zania teoretyczne były już wówczas na bardzo wysokim poziomie i znacznie wyprzedzały możliwości techniczne
maszyn liczących. Dopiero pojawienie się elektronicznych i numerycznych technik obliczania pozwoliło na
praktyczne i pełne wykorzystanie osiągnięć wiedzy teoretycznej i umożliwiło sprawne i dokładne rozwiązywanie
złożonych układów konstrukcyjnych, w tym i złożonych ustrojów palowych.
Spośród wymienionych i scharakteryzowanych w pracy metod obliczania statycznego fundamentów palowych
za najbardziej uniwersalną i najbardziej zalecaną należy uznać metodę współpracy pali ze sprężysto-plastycznym
ośrodkiem gruntowym zwaną również metodą uogólnioną. Pozwala ona na bardzo dobre odwzorowanie w sche-
macie obliczeniowym rzeczywistej pracy pali w ośrodku gruntowym, a tym samym bezpieczne i optymalne zapro-
jektowanie całej konstrukcji palowej. Uproszczone metody obliczeniowe, takie jak metoda sztywnego oczepu, czy
sprężystego oczepu mogą być i są nadal wykorzystywane do obliczania nieskomplikowanych układów palowych,
a głównie układów złożonych z pali pionowych i obciążonych siłami pionowymi. Wyniki obliczeń takich funda-
mentów z użyciem tych metod są wystarczająco dokładne i miarodajne do bezpiecznego zaprojektowania fun-
damentu. Nie zalecane jest natomiast stosowanie metod klasycznych do obliczania układów palowych obciążonych
poziomo i z palami ukośnymi, gdyż uzyskiwane wyniki obliczeń przy użyciu tych metod mogą bardzo odbiegać od
rzeczywistości. Dowiodły tego zaprezentowane w pracy przykłady obliczeniowe.
W pracy nie przytoczono i nie scharakteryzowano innych, rozpowszechnionych dawniej metod klasycznych
obliczania fundamentów palowych, takich jak. np. metoda Nökkentveda, Smorodyńskiego, Antonowa-Majersona,
Schiela i innych, z racji całkowitego ich wyparcia przez bardziej wygodne i dokładniejsze nowoczesne metody
numeryczne.
Należy pamiętać, że warunkiem uzyskania miarodajnych wyników obliczeń fundamentów palowych jak również
innych konstrukcji geotechnicznych jest oprócz odpowiedniego wymodelowania schematu statycznego, przyjęcie
właściwie zbadanych i miarodajnych parametrów geotechnicznych podłoża gruntowego.
BIBLIOGRAFIA
1. Gwizdała, K., Wilk, Z., Brzozowski, T. (2001). Influence of subsoil deformation on the construction of concrete
reinforced foundations for containers. V International Seminar on Renovation and Improvements to Existing
Quay Structures, Technical University of Gdańsk.
2. Kosecki, M. (1988). Statyka ustrojów palowych. Zasady obliczania metodą uogólnioną. Biuletyn Nr 1/88
PZIiTB O/Szczecin.
51
SEMINARIUM „Zagadnienia posadowień na fundamentach palowych” Gdańsk, 25 czerwca 2004
3. Krasiński, A., Świniański, J., Gwizdała, K., Tejchman, A. (1998). Obliczanie fundamentów palowych
z uwzględnieniem zmiennej podatności pali. Materiały I Problemowej Konferencji Geotechniki: „Współpraca
budowli z podłożem gruntowym”, Białystok-Wigry.
4. Rafalska, W., Tejchman, A. (1980). Metody obliczeń ustrojów palowych. Politechnika Gdańska, Instytut
Hydrotechniki, pomoce dydaktyczne.
5. Rosiński, B. (1976). Fundamentowanie. PWN Łódź-Warszawa.
6. Tejchman, A., Krasiński, A., Słabek, A. (2002). A proposal of calculation of piled raft foundations. Proc.
of Ninth International Conference on Piling and Deep Foundations, Nice, 3-5 June 2002. Presses Ponts
et Chaussées.
7. Tejchman, A, Gwizdała, K, Słabek, A. (2004). Obliczanie fundamentów płytowo-palowych. Materiały
II Problemowej Konferencji Geotechniki: „Współpraca budowli z podłożem gruntowym”, Białystok-Białowieża.
8. PN-83/B-02482. Fundamenty budowlane. Nośność pali i fundamentów palowych.
9. Wytyczne techniczne projektowania pali wielkośrednicowych w obiektach mostowych. Instytut Badawczy Dróg
i Mostów, Warszawa, 1993.
52