MIS - Menadzment Informacioni Sistemi Kompletna Skripta

Menadžment informacioni sistemi

Redaktor:

Asistent Tarik Zaimovic

Autor:

Grupa autora

Broj izdanja:

Prvo

Izdavac

Ekonomski fakultet Univerzitet u Sarajevu

- Izdavacka djelatnost Fakulteta -

Glavni urednik:
Dekan

Prof. dr Sead Kreso

Urednik:

Prof. dr Miloš Trifkovic

Recezenti:

Prof. dr Zlatko Lagumdžija

Doc. dr Nijaz Bajgoric

Godina izdanja i godina štampanja:

2002. godina.

Štampa:

"Kemigrafika" d.d. Sarajevo

Odgovorno lice štamparije:

Aida Ceško
 Impersum:
Autori/Editori

Asistent mr Zlatan Šabic, Asistent Tarik Zaimovic

Asistent Kemal Kacapor, Asistent Dragan Ivanovic, Armin Huko

Posebnu zahvalnost

Studentima Ekonomskog fakulteta

predment Menadžment informacioni sistemi, školska 2000/2001

Mišljenjem Federalnog ministarstva obrazovanja, nauke, kulture i sporta broj 04-15-3920/02 od

24. 06. 2002. godine, publikacija je proizvod iz clana 19. tacka 10. Zakona o porezu na promet
poizvoda i usluga na ciji se promet na placa porez na promet proizvoda.

Sadržaj

INFORMACIONI SISTEMI I
MENADŽMENT......................................................................................
7

I.
UVODUKOMPJUTERSKIBAZIRANEINFORMACIONESISTEME(IS)....................................
.....
8

Uvod .............................................................................................................................................
8
Informacije i menadžment................................................................................................................

9
Informaticka orijentacija u
organizaciji ............................................................................................ 12
Najcešce vrste IS-a u organizacijama.............................................................................................
14
Pristupi razvoju informacionih sistema u
organizaciji........................................................................ 15
Ekonomska opravdanost KBIS-a....................................................................................................
16
Sažetak ....................................................................................................................................... 18

II. IZAZOV INFORMACIONIH

SISTEMA.........................................................................................20
Uvod ........................................................................................................................................... 20
Zašto informacioni sistemi? ...........................................................................................................
20
Elementi informacionog sistema.....................................................................................................
22
Klasicni pristup informacionim
sistemima ........................................................................................ 25
Savremeni pristup informacionim
sistemima ................................................................................... 26
Kljucne sistemske aplikacije u
organizaciji ...................................................................................... 27
Stalne promjene u procesu upravljanja...........................................................................................
34
Potreba za planiranjem informacione arhitekture
organizacije .......................................................... 35
Sažetak ....................................................................................................................................... 36

III. STRATEŠKA ULOGA INFORMACIONIH

SISTEMA ....................................................................38

Uvod ........................................................................................................................................... 38
Informacija kao strateški resurs......................................................................................................
38
Kako se informacioni sistemi mogu koristi kao konkurentna
sposobnost ........................................... 39
Kako može mali biznis uspjeti cjenovnoj
konkurenciji....................................................................... 44
Implikacije za kompanije................................................................................................................
44
Sažetak ....................................................................................................................................... 46

IV. KORIŠTENJE INFORMACIONIH TEHNOLOGIJA U STICANJU KONKURENTSKIH

PREDNOSTI .47

Uvod ........................................................................................................................................... 47
Kompanija i njeno okruženje..........................................................................................................
47
Konkurentska prednost..................................................................................................................
49
Šta su informacioni resursi?...........................................................................................................
51
Ko upravlja informacijskim
resursima?............................................................................................ 51
Strateško planiranje ......................................................................................................................
52
Strateško planiranje informacionih resursa......................................................................................
53
Korištenje kompjutera od strane krajnjih korisnika kao strateško
 pitanje............................................ 55
Koncept menadžmenta informacijskih resursa ................................................................................
57
Utjecaj informacionih tehnologija na poterov model pet sila koje utjecu na privlacnosti
industrije ........ 59
Sažetak ....................................................................................................................................... 63

V. INFORMACIJE, MENADŽMENT I PROCES

ODUCIVANJA .........................................................64

Uvod ........................................................................................................................................... 64
DSS – Decision Support System ....................................................................................................
64
MIS i DSS ................................................................................................................................... 66
MIS i DSS ................................................................................................................................... 66
Geografski informacijski sistem -
GIS ............................................................................................. 70
Web-based DSS ...........................................................................................................................
70
Grupni sistem za odlucivanje i podršku
(GDSS) .............................................................................. 70
Šta je GDSS? ...............................................................................................................................
71
Karakteristike GDSS-a ..................................................................................................................
72
GDSS programski alati..................................................................................................................
72
Pregled GDSS skupova.................................................................................................................
73
Kako GDSS može poboljšati grupno došenje
odluka....................................................................... 74

Sistemi podrške izvršenju -

ESS.....................................................................................................76
Sažetak .......................................................................................................................................77

VI. SIGURNOST
IS.........................................................................................................................79

Uvod............................................................................................................................................79
Ranjivost IS-a i
zloupotrebe............................................................................................................79
Kreiranje kontrolisanog
okruženja...................................................................................................84
Izazov za
menadžment ..................................................................................................................89
Sažetak .......................................................................................................................................89

VII. RAZUMIJEVANJE ETICKIH I SOCIJALNIH TEMA KOJE SE ODNOSE NA SISTEME

....................91

Uvod............................................................................................................................................91
Model mišljenja o etickim, socijalnim i politickim
temama..................................................................91
Kljucni tehnološki trendovi koji podižu zainteresovanost etickih
tema ................................................93
Etika u informacionom
društvu........................................................................................................94
Moralne dimenzije informacionog
sistema.......................................................................................96
Kategorije odgovornosti ...............................................................................................................
100
Kvalitet sistema: kvaliteta podatka i sistemske greške....................................................................
102
Uspostavljanje granica: posao, porodica, slobodno
vrijeme ............................................................ 104
Zdravstveni rizici: rsi, cvs i tehno-stres ..........................................................................................
106
Sažetak ..................................................................................................................................... 109

RAZVOJ I UPRAVLJANJE INFORMACIONIM

SISTEMIMA.........................................................111

VIII.
MODELIIZGRADNJEINFORMACIONIHSISTEMA ..................................................................
.112

Uvod..........................................................................................................................................112
Osnovni pojmovi ..........................................................................................................................
112
Modeli procesa razvoja sistema....................................................................................................
114
Životni ciklus razvoja sistema .......................................................................................................
120
Sažetak ..................................................................................................................................... 126

IX. ALTERNATIVNE METODE IZGRADNJE INFORMACIONIH

SISTEMA .......................................127

Uvod..........................................................................................................................................127
Prototajping................................................................................................................................127
 Iterativni razvoj...........................................................................................................................
129
RAD – Brzi razvoj aplikacija .........................................................................................................
132
Razvoj sa gotovim aplikativnim softverskim
paketima..................................................................... 134
Outsourcing ...............................................................................................................................
137
Poredenje pristupa razvoju sistema ..............................................................................................
139
Sažetak ..................................................................................................................................... 140

X. MENADŽMET MIS -A – MENADŽMENT INFORMACIONIH

RESURSA........................................141

Uvod..........................................................................................................................................141
MIS
organizacija.........................................................................................................................142
MIS menadžment ........................................................................................................................
142
Menadžer informaticke službe (CIO) .............................................................................................
142
Planiranje i MIS ...........................................................................................................................
143
Strateški izazovi i
MIS..................................................................................................................144
Odredivanje cijene proizvoda MIS-a..............................................................................................
146
Odredivanje budžeta za funkciju MIS-a .........................................................................................
148
Ocjenjivanje funkcije MIS-a ..........................................................................................................
149
Sažetak ..................................................................................................................................... 150

GLOBALIZACIJA I ELEKTRONSKO
POSLOVANJE ...................................................................151

XI. UPOTREBA KOMPJUTERA U TRANSNACIONALNIM

KOMPANIJAMA .....................................152

Uvod..........................................................................................................................................152
Multinacionalne korporacije ..........................................................................................................
152
Specijalna potreba za koordinacijom kod mnc ...............................................................................
153
Globalne biznis strategije .............................................................................................................
154
 Globalni poslovni pokretaci...........................................................................................................
156

Problemi u implementaciji globalnih informacionih

sistema .............................................................157
Gis strategije
implementacije ........................................................................................................158
Sažetak......................................................................................................................................159

XII. MENADŽMENTGLOBALNIH
INFORMACIONIHSISTEMA .......................................................161
Uvod ..........................................................................................................................................161
Rast internacionalnih informacionih
sistema...................................................................................161
Organizovanje internacionalnih informacionih
sistema ....................................................................166
Upravljanje globalnim informacionim
sistemima .............................................................................168
Tehnološka pitanja i
prilike............................................................................................................172
Sažetak......................................................................................................................................174

XIII. ELEKTRONSKA
TRGOVINA ....................................................................................................175
Uvod ..........................................................................................................................................175
Ocek ivane dobiti od E-
trgovine .....................................................................................................175
Biznis
inteligencija.......................................................................................................................176
Strategija E-
trgovine.....................................................................................................................178
Elektronska razmjena
podataka....................................................................................................179
Metodologija elektronske
prodaje..................................................................................................184
Redizajn poslovnog
procesa.........................................................................................................184
Tehnologija elektronske
trgovine ...................................................................................................188
Evolucija
Interneta .......................................................................................................................189
Novost iz MIS-
a ...........................................................................................................................192
Sažetak......................................................................................................................................195

6
 INFORMACIONI
SISTEMI I
MENADŽMENT

I. UVOD U KOMPJUTERSKI BAZIRANE INFORMACIONE

SISTEME (IS)
Uvod

Informatizaciju ili uvodenje informacionih tehnologija (IT) u savremeno poslovanje

uzrokuju prvenstveno informacione i upravljacke potrebe menadžmenta kao i uznapredovala
bazna tehnologija grana u okviru kojih posluju pojedine organizacije. Uz ove unutarnje uzroke
informatizacije nisu zanemarljivi ni spoljni, koji se prije svega javljaju u obliku preovladujucih
lokalnih ili svjetskih normi i standarda poslovanja.

Na prvom mjestu, menadžment se na razlicitim nivoima susrece sa potrebom raspolaganja

informacijama od kojih zavise njegove odluke. Te informacije mogu se odnositi na pojave
unutar
organizacije ili iz njenoga okruženja, a kriticna je njihova pouzdanost i blagovremenost, uz
povjerljivost i zašticenost od neovlaštenoga pristupa. U uvjetima dinamicnog, a posebno
medunarodnog tržišnog ambijenta, znacaj menadžerskih odluka i njihovih konzekvenci raste, a
time i cijena informacija na kojima se one baziraju. U tim uvjetima postaje nemoguce osigurati
navedene kvalitete menadžerskih informacija bez upotrebe neke vrste kompjuteriziranih
informacionih sistema, odnosno informacionih tehnologija. Stoga su informacione i upravljacke
potrebe menadžmenta najmocniji motiv za informatizaciju, posebno zato što je upravo
menadžment taj koji odlucuje kada i kako informatizirati.

Drugo, organizacije koje žele držati svoju baznu tehnologiju na nivou medunarodne
konkurencije, kako bi osigrale visok stepen produktivnosti i kvaliteta, nerijetko se srecu s
potrebom
ovladavanja novim uredajima i metodologijama koje su same po sebi kompjuterizirane, odnosno

koje se oslanjaju na razlicita informaticka tehnološka rješenja. Da bi ovladale takvim novim

produkcionim tehnologijama, organizacije su prinudene obuciti radnike za rukovanje raznim
informatickim produktima, pa i cijelim informacijskim podsistemima koje ta tehnološka rješenja

donose, te izvršiti potrebna prilagodenja vlastitih unutarnjih upravljackih informacionih sistema.

Zauzvrat, sve više informatizirane bazne industrijske tehnologije pred menadžment postavljaju
nove izazove i mogucnosti integracije i medusobnog uskladivanja proizvodnje razlicitih
proizvoda i
usluga i snažniji tržišni nastup, pa cesto predstavljaju povod za preispitivanje tržišne strategije
organizacije i opsežniju unutarnju informatizaciju.

I trece, poslovna komunikacija i nastup na regionalnim i svjetskim tržištima postavlja pred

organizacije sasvim konkretne zahtjeve u pogledu korištenja telekomunikacijskih tehnologija i
standarda unutarnjeg funkcioniranja. Uz vec odavno odomacenu upotrebu telefaksa i etabliranu
ulogu elektronske pošte u vanjskoj komunikaciji, sve se više traži elektronska razmjena
podataka s
 dobavljacima i distributerima (EDI – eng. Electronic Data Interchange), elektronska trgovina
usmjerena prema kupcima i korisnicima usluga (eng. Electronic Commerce, e-commerce), te
razliciti vidovi marketinških Web prezentacija. S druge strane, standardi unutarnjeg
funkcioniranja
poduzeca i standardi upravljanja kvalitetom proizvodnje, iz linije ISO 9000, kao i njihovi
americki
parnjaci, obavezni su za poduzeca koja žele nastupati na inozemnim tržištima. Na zahtjeve koje
postavljaju ti standardi organizacije najbolje mogu odgovoriti kroz unutarnju informatizaciju
poslovanja.

Konacno, ne treba izgubiti iz vida ni cinjenicu da investicije u informatizaciju imaju u pravilu

dugorocni i strateški karakter. Održavanje tehnicke ažurnosti i ispravnosti, uz ostale uobicajene
elemente opravdanosti i isplativosti investicija, dodatna su motivacija organizacijama koje vec
posjeduju neku vrstu informacionog sistema da s vremena na vrijeme poduzimaju korake na
njegovoj dogradnji i modernizaciji.

Iz mnogostrukosti navedenih motiva za informatizaciju može se naslutiti da je ona po

mnogo cemu ekonomska kategorija, te da njene posljedice po funkcioniranje društva, privrede i

kvalitet života pojedinaca dramaticno nadilaze svoju naucnotehnicku osnovicu. Stoga nije
slucajno
da je razmjerno rano došlo do raslojavanja široke oblasti, koju kolokvijalno obuhvatamo
pojmom
«informatika», na dvije zasebne sfere. Prva, koju preciznije nazivamo racunarstvom i
telekomunikacijama (eng. Computer Science & Telecommunications), bavi se unapredivanjem
postojecih i razvojem novih tehnoloških informatickih rješenja. Druga, koju bismo mogli
nazvati
naukom o informacionim sistemima ili informatikom u užem smislu (eng. Information Science),

bavi se primjenom tih tehnoloških rješenja u realnim situacijama, dakle u poslovanju

organizacija
razlicitih vrsta – od vojske, državne administracije, preko neprofitabilnih i nevladinih
organizacija,
do klasicnih poduzeca. Mi cemo nadalje pojam informatika koristiti u ovom užem smislu.

Razlikovanje racunarstva i telekomunikacija s jedne, te informatike s druge strane, prije

treba posmatrati kao odnos pragmaticne podijeljenosti zajednickog šireg domena interesovanja
nego kao nacelnu odijeljenost dviju naucnih disciplina. Prije svega, ono je uvjetovano potrebom
da
se prenošenje i dalje unapredenje eksplozivno rastuceg znanja iz jedne i druge sfere povjeri
posebnim grupama specijalista, cije su vještine, nacin rada i opce znanje posebno prilagodeni i
primjereni specificnim ciljevima. Možemo reci da su tipicni specijalisti u oblasti racunarstva i
telekomunikacija tehnicari i inžinjeri, a tipicni predstavnici specijalista medu informaticarima
sistem
analiticari i projektanti. Dok je kod prvih naglasak na tehnickim vještinama, od drugih se
zahtijeva
opsežno poznavanje organizacijskih i komunikacijiskih vještina.

Veze izmedu dviju oblasti izuzetno su dinamicne i intenzivne. Tehnološke mogucnosti i

unapredenja u racunarstvu i telekomunikacijama stvaraju i proširuju prostor za informatizaciju,
a
uocene najbolje prakse i potrebe u primjeni informacionih tehnologija znacajno utjecu na pravac

investicija u tehnološka istraživanja i razvoj.

Informacije i menadžment

Predmet našeg izucavanja su upravljacki, odnosno menadžment informacioni sistemi

(MIS – eng. Management Information Systems), cija je uloga obrada podataka i pružanje
informacija potrebnih za kvalificirano donošenje odluka od strane menadžmenta razlicitih vrsta
organizacija.

Skoncentrirat cemo se na kompjuterski bazirane informacione sisteme (KBIS), da

bismo istaknuli ulogu koju igraju suvremene informacione tehnologije (IT) i strateške prednosti
upotrebe tih tehnologija u poslovanju, a da bismo ih razlikovali od tradicionalnih manuelnih ili
polumanuelnih informacionih sistema koji su sinonim neautomatiziranog «papirnog» poslovanja
iz
vremena prije velikoga vala kompjuterizacije krajem XX stoljeca.

Povijesno gledano, pojava KBIS u poslovanju u pocetku nije znacila i pojavu MIS u
suvremenom znacenju toga pojma. Naime, prvi KBIS-i spadali su u kategoriju tzv. pomocnih ili

pozadinskih (eng. back-end) sistema i služili su za pracenje inventara, obracun placa, vodenje
knjigovodstva i druge potrebe koje se nisu neposredno doticale poslovne strategije poduzeca.
Oni
su, prvenstveno u velikim poslovnim sistemima, znacajno pomogli racionalizaciji poslovanja na

operativnom nivou i svladavanju znacajnih organizacijiskih problema koji se srecu u

upravljanju
velikim koncentracijama ljudi i kapitala.

Pomjeranje naglaska s pozadinskih na strateške KBIS, ukljucujuci MIS, EIS (eng.

Executive Information Systems) i DSS (eng. Decision Support Systems – sistemi za podršku
odlucivanju) rezultat je sve vece kompjuterske pismenosti menadžmenta, rastuce
decentralizacije i
pristupacnosti IT i empirijske spoznaje da se ove tehnologije mogu uspješno iskoristiti ne samo
za
povecanje produktivnosti poslovanja vec i za postizanje vece efektivnosti upravljanja, tj. za
sticanje
tržišne prednosti nad konkurencijom.

Informacije igraju presudnu ulogu u menadžerskom odlucivanju. Zbog toga ne cudi što u
razvijenim zemljama više od polovine od ukupnoga broja uposlenih radi na poslovima koji su
na
vezani uz informiranje.

U suštini, informacija je korisna komunikacija namijenjena nekom subjektu. Podrazumijeva

informacioni tok od jednoga subjekta ka drugom. Iako je, u tradicionalnom smislu, subjekt
primatelj
informacije neka osoba, tj. ljudsko bice obdareno umom i razumom, na današnjem stupnju
razvoja
informacija IT može teci ne samo ka nekome nego i ka necemu, jer prijemnik informacije može
biti
i kompjuterski sistem koji je u stanju informaciju primiti, interpretirati i u skladu s njom
djelovati, bilo
kroz poduzimanje odredenih upravljackih aktivnosti, bilo kroz obradu i stvaranje novih
informacija
namijenjenih drugim subjektima.

Zbog toga je veoma važno razlikovati pojam informacije od pojma podatka, koji oznacava
strukturiran skup simbola koji saopcava nešto o realitetu (što ne znaci da ono što govori mora
biti
tacno i istinito), ali koji ne mora biti sam po sebi razumljiv ili relevantan za osobu, ili
elektronsku
opremu koja ga sadrži, šalje ili prima.

Npr. radiooperator šalje i prima poruke i posmatra ih kao podatke – ne mora ih razumjeti niti
one kod
njega trebaju proizvesti bilo kakvo djelovanje.
Informacije se unutar organizacije prikupljaju i obraduju za mnoštvo namjena, medu kojima
su najcešce:

Komuniciranje ili prezentacija postojeceg ili ranijeg stanja, namjere ili ocekivanja u vezi s
buducim stanjima, odnosno prijenos misli, ideja i ostalog što ovdje navodimo.

Planiranje – razmatranje razlicitih alternativa onoga što se može dogoditi u buducnosti i

izbor medu njima, odlucivanje i saopcavanje posljedica odluka. Ovo može ukljuciti pravila,
procedure, zakone, ogranicenja i obrazloženja koja se odnose na planove.

Izvršenje poslovnih transakcija u vezi s proizvodima, uslugama, marketingom,

nabavkama, prodajom, osobljem i racunovodsvom, a koje ukljucuju zaposlene, kupce, dobavljace,
subjekte odlucivanja i domace i strane organe vlasti.

Organizacijska integracija, tj. osiguranje visokog radnog morala i zbližavanje ljudi. Unutar
organizacija, ovo podrazumijeva informiranje ljudi o onome što se dešava i o onome što se od njih
ocekuje, u cilju promocije motivacije i opredijeljenosti za izvršenje zadataka. U organizacijama
koje
imaju posla s drugim ljudima – poput kupaca i dobavljaca – trebaju postojati odgovarajuci
mehanizmi koordinacije i komunikacije. Mnogi zaposleni unutar organizacije izvor su podataka za
druge ljude unutar organizacije ili izvan nje, i obrnuto – mnogi koriste informacije koje dolaze
izvana.

Inovacija, koja se može opisati kao podrška i ohrabrenje kreativnim probojima u rješavanju
problema, u istraživanju i razvoju, odlucivanju i prilagodavanju promjenama u okruženju ili ostatku

organizacije.

Upravljanje, što ukljucuje usmjeravanje, nadzor, iniciranje zadataka, pracenje realizacije i

ocjenu ucinka.

Stvaranje i održavanje kronologija o sadašnjim i proteklim dogadajima, u slucaju da znanje

u vezi s prošlošcu zatreba u buducnosti. Tipican primjer su analize podataka o prodaji, kupcima i
transakcijama s ciljem prepoznavanja trendova i predvidanja.

Socijalni kontakt, koji ukljucuje caskanja, prijateljstva, cestitke i, opcenito, meduljudske

odnose.

Servise koji, s jedne strane, daju navedene vrste informacija i, s druge, omogucavaju
njihovo upavljanje.

Postojanje informacijskih servisa, odnosno potrebnih informacijskih usluga, neophodno je

za efektivno donošenje odluka i upravljanje u organizaciji. Cjelinu koju cine ljudi i oprema koji
realiziraju informacione servise, tj. vrše potrebne operacije nad informacijama, nazivamo
informacionim sistemom (IS). Informacioni sistemi ne moraju se nužno oslanjati na korištenje
kompjutera i drugih segmenata IT-a.

Zadatak menadžera, u kontekstu protoka informacija, funkcioniranja informacionih servisa i

informacionih sistema, je:

osigurati postojanje informacionih sistema koji rukuju relevantnim vrstama informacija u

organizaciji;

poznavati stvaranje i korištenje informacionih sistema i usluga, ukljucujuci i kompjuterski

bazirane informacione sisteme (KBIS) tamo gdje je njihova upotreba potrebna i opravdana;

neposredno koristiti takve sisteme za generiranje i prijem informacija, što ukljucuje i

informacije o efektivnosti i upravljanju informacionim sistemom;

razumijevati pojedina pitanja koja se javljaju kao efekt primjene informacionih sistema na
ljude i organizacije.

Podaci i informacije

Na ovom mjestu cemo proširiti radne definicije pojmova uvedenih u prethodnom odjeljku.
Precizniju definiciju podatka dajemo odmah:

Podatak je reprezentacija neke tvrdnje ili cinjenice, najcešce u formi koja se može
automatizirano primiti, prenijeti i obraditi.
U tehnickom smislu, podatak je strukturirani i na propisani nacin ureden skup simbola iz
utvrdenoga repertoara ili alfabeta.
U teoriji telekomunikacija, pojmu podatka odgovara pojam poruke koju emitira izvor
informacija i predstavlja sliku stanja nekoga objektnoga sistema koja se upucuje primaocu.

Dajemo i precizniju definiciju informacije:

Informacija je svaka forma komunikacije koja primaocu pruža razumljivo i korisno znanje,
a sastoji se od podataka koji za primaoca imaju znacenje.
Informacija je cesto rezultat upita ili obrade, a odlike su joj: korisnost, tj. da je relevantna
za neku aktivnost ili svrhu; razumljivost, tj. da je data u razumljivoj formi i jeziku; te
pravovremenost, tj. da je primljena u vrijeme i na nacin koji osigurava zadovoljenje njene
namjene.
U vezi s navedenim pojmom poruke, u telekomunikacijama se javlja i pojam kolicine ili
mjere informacija, koji se veže uz vjerojatnost dogadaja ili stanja koje opisuje poruka. Što je
dogadaj manje vjerojatan, odnosno manje ocekivan, informacija koja govori o njemu kolicinski je
sadržajnija. Kolicina informacije od jednoga bita (što je osnovna jedinica za kolicinu informacija)
odgovara poruci koja izvještava o nastupanju jednoga od dva moguca i jednako vjerovatna
dogadaja ili stanja. Ukoliko prije dobijanja poruke možemo procijeniti koja su sve stanja sistema
moguca i dati njihove vjerojatnosti, tada se entropija ili prosjecna kolicina informacija sadržanih u
porukama koje govore o stanju u nekom sistemu racuna po sljedecoj formuli:

H = -Si pi × log2 pi [bita]

pri cemu je pi vjerojatnost i-toga stanja, odnosno dogadaja u sistemu, a p1+p2+...+pN = 1,

što znaci da se neko od tih mogucih stanja u svakom slucaju mora realizirati.

U posebnom slucaju, u kojem su sva od N mogucih stanja sistema jednako vjerojatna,

entropija je jednaka:

H = log2 N [bita]

odakle se i vidi da je za N=2, entropija H=log2 2=1 bit.

Entropija se, ne samo u informatici vec i u drugim naucnim oblastima koje izucavaju
prirodne i društvene sisteme, koristi i kao mjera neizvjesnosti, odnosno mjera nereda ili
neuredenosti sistema, polazeci od pretpostavke da se u uredenim sistemima neka stanja i
dogadaji smatraju predvidljivim i regularnim, dok se nepredvidljivi i neregularni dogadaji i stanja
razlicitim mehanizmima sprecavaju i ogranicavaju, cime «nenormalna stanja», iako moguca,
postaju daleko manje vjerovatna od «normalnih». Suprotan pojmu entropije je pojam sinergije, koji
oznacava unutarnji sklad, odnosno harmoniziranost rada dijelova sistema.

Naprimjer, kod serverskih kompjuterskih sistema, koji u organizacijama nose kljucne informacione
servise (baza podataka, Web, elektronska pošta, itd.), jedan od važnih faktora sigurnosti je
downtime, odnosno najveci ocekivani (i eksperimentalno provjereni) postotak ukupnog vremena
korištenja, kada sistem može biti nedostupan ili, kolokvijalno receno, oboren. Ako je downtime 1%,

tada je entropija sistema jednaka približno 0,08 bita, što ukazuje na visok stepen uredenosti i

izvjesnosti funkcioniranja sistema, u odnosu na entropiju od 0,47 bita kod daleko manje
pouzdanoga
sistema ciji je downtime jednak 10%.

S obzirom na to da se odnosi na poruke, pojam entropije i kolicine informacija može se

primjenjivati i na podatke i na informacije. Za razliku od telekomunikacija, informatika istice
suštinsku povezanost i razlicitost pojmova podatka i informacije:

informacija = podatak + znacenje + proces + tok

Transformacija podataka u informacije proces je koji uvijek, na odreden nacin, ukljucuje
ljudske mentalne sposobnosti i znanje. Ona se najcešce sastoji od interpretacije podataka kao
cinjenica koje imaju smisao u konkretnom kontekstu, te od stvaranja potrebne forme podataka
kako bi se cinjenice od interesa na adekvatan nacin predstavile ili dokumentirale.

Takoder, važno je istaknuti razliku izmedu pojmova informacije i znacenja. Znacenje ovisi o
subjektu koji koristi podatak i govori o tome šta on kod njega proizvodi. Drugim rijecima, znacenje
podatka ili informacije govori o njihovom namjeravanom smislu i podrazumijeva stanovit mentalni
proces.

Navedena pojašnjenja u vezi s prirodom podataka i informacija omogucavaju nam da damo

i jednu cjelovitiju definiciju informacionog sistema:

Informacioni sistem je:

· skup sredstava koji osiguravaju protok, obradu i pohranu znanja i informacija u cilju
zadovoljenja [informacionih] potreba korisnika;
· svaki sistem, najcešce (mada ne i nužno) kompjuteriziran, koji osigurava informacije za
potrebe organizacije – ukljucujuci i sisteme u realnom vremenu (real-time systems),
ugniježdene (embedded) sisteme, menadžment informacione sisteme i druge sisteme;
· sistem koji prihvata podatke koji predstavljaju znanje i informacije pohranjuje ih,
obraduje i prosljeduje korisnicima.
Informacioni sistemi mogu biti kompjuterizirani ili nekompjuterizirani, mada se, što je
formalno nepravilno, u svakodnevnom govoru podrazumijevaju uglavnom kompjuterizirani i
kompjuterski bazirani informacioni sistemi (KBIS).

Korisnici IS-a su pojedinci, ili grupe koji imaju zadatak davanja ulaza ili primanja izlaza iz
informacionog sistema.
Informaticka orijentacija u organizaciji

Strateško planiranje i planiranje poslovnih procesa najcešce je povezano s planiranjem

informacionih sistema, jer unapredenje poslovnih procesa ovisi o informatizaciji. Stoga se mnoge
analiticke tehnike koriste i na jednoj i na drugoj strani.

Naprimjer, planiranje informacionih sistema, koje se odnosi na planiranje razvoja IS-a

unutar organizacije, u cilju njihovog dobijanja, korištenja, mijenjanja i odstranjivanja, ima svoje
parnjake u planiranju poslovnih procesa, poslovnim sistemima, planiranju i analizi poslovnih
sistema i drugim podrucjima kojima se bavi strateški menadžment.

Mi cemo razlikovati dva nacina promatranja informacionog sistema. Jedan, koji cemo
nazvati MIS-centricno promatranje, stavlja naglasak na pružanje potrebnih informacija
menadžmentu. Drugi, koji možemo nazvati eksploatacionim, u centar promatranja postavlja
pitanje najboljega iskorištenja informacija.

Ove dvije razlicite koncepcije su date na sljedecoj slici, a od središnjega su znacenja i za

planiranje informacionih sistema i za inžinjering poslovnih procesa – pri cemu ne trebamo smetnuti
s uma da i planiranje jedan od procesa u kojem koristimo informacije:

Eksploatacioni pristup
pokušava iskoristiti
informacije

sve informacije

MIS-Centricni pristup
se koncentrira
na ove tokove
informacija
Najviši
menadžment
Srednji menadžment
Operativa
informacije
informacije
MIS - centricni pogled na planiranje IS-a

MIS-centricni pristup planiranju informacionih sistema (ISP – Information Systems

Planning) usmjerava se na problem identifikacije onih informacionih sistema koji su potrebni za
podršku poslovanju, narocito glavnim poslovnim operacijama i procesima.

Potrebe poslovanja težišna su tacka, i IS projektiraju se u skladu s tim potrebama u funkciji

podrške; kreiraju se i koriste kako za potrebe stvarnih operativnih poslovnih procesa, tako i u
smislu MIS. Dakle, da bi menadžmentu bile pružene informacije potrebne za pokretanje,
usmjeravanje, reviziju i kontrolu poslovnih procesa.

Zbog toga se ovaj pogled na planiranje IS-a prije svega koncentira na tokove informacija
prema operativi, buduci da se ti tokovi naniže najviše doticu planiranja i usmjeravanja aktivnosti,
raspoloživosti resursa, provedbe odluka s viših razina i, naravno, samih proizvodnih procesa.
Eksploatacioni pogled na planiranje IS-a

Eksploatacioni pristup znatno drugacije postavlja odnos izmedu planiranja poslovanja i

planiranja IS-a. Kada se težište stavi na informaciju, ona se posmatra kao dobro, kao ekonomska
kategorija i imovina organizacije, a poslovni se procesi zatim oblikuju na nacin koji najbolje
iskorištava takva dobra. U ovom kontekstu, informacija podrazumijeva i znanje i nove nacine
korištenja podataka za nove vrste ideja i procesa.

Informacije, kao dobra unutar organizacije, mogu biti iskorištene kao glavna podrška ne
samo za optimizaciju izvršenja poslovnih procesa vec i za njihovo poboljšanje. Naprimjer, svako
dolazi u posjed novih informacija, kroz sastanke, vijesti, tekuce poslove, obrazovanje, obuku i,
nerijetko, kroz druženje. Njihova ukupnost može pokrenuti razmišljanja o poboljšanju.

Zbog toga, ovaj pogled na planiranje IS-a naglašava potrebu za postojanjem informacionih
sistema koji mogu savladati i apsorbirati široki spektar najrazlicitijih informacija za kojima može
postojati potreba. Poslovni procesi trebali bi biti lako prilagodljivi kada se ukažu prilike za
poboljšanja, a nacini odlucivanja trebali bi naglašavati i poticati fleksibilnost.

Ukupno uzeto, IS su neodvojivi od poslovnih procesa kada je rijec o sljedecim, izuzetno

važnim aspektima.

Zahtjevi mjerljivosti -cesta potreba u poslovnim procesima jeste ocjena njihove

uspješnosti, što namece potrebu definiranja postupaka mjerenja i nadzora nad procesima i
njihovim produktima.

Zahtjevi kontrole - u neku ruku, ovi zahtjevi nastavljaju se na one u vezi s mjerljivosti, jer
se kontrola temelji na znanju o performansama i mjerenju u odnosu na neku referentnu razinu, pri
cemu treba znati da je raspolaganje informacijom radi kontrole jednako važno kao i osiguranje
dostupnosti, odnosno propagiranje informacije radi kontrole.

Komunikacioni zahtjevi -mnogi bi poslovni procesi bili nemoguci bez komuniciranja,

odnosno bez prijenosa informacija.

Zahtjevi odlucivanja - mogu se smatrati još poopcenijom formom zahtjeva kontrole.

Najcešce vrste IS-a u organizacijama

Informacione sisteme koji nalaze svoju poslovnu primjenu moguce je klasificirati na razlicite
nacine, a najcešca osnova klasifikacije jeste razina menadžmenta na kojoj se koriste produkti IS-a,
kao i vrsta ulaza, obrade i izlaza, na kvalitativnom nivou, pri cemu vrijedi okvirno pravilo da
poslovi
koje IS podržavaju postaju sve manje rutinski i strukturirani kako se krecemo od operative ka
najvišoj razini menadžmenta.

Najcešce vrste IS-a u poslovanju, s osnovnim svojstvima, su:

transakcioni informacioni sistemi (TIS); Ova se vrsta sistema prvenstveno koristi za

obradu pojedinacnih transakcija (kupoprodaja, bankovnih transakcija, racunovodstvenih knjiženja i
dr.) i usko je vezana za operativu, tj. za obavljanje osnovnih poslovnih funkcija i operacija unutar
organizacije. Korisnici ove vrste IS-a najcešce su operativci u pogonima, na šalterima i u
administraciji, a, u uvjetima elektronske trgovine, i krajnji korisnici koji i sami mogu vršiti
transakcije
uz odgovarajucu provjeru identiteta i autenticnosti osobnih podataka;

IS za izvještavanje menadžmenta (MRIS: Management Reporting Information Systems)

su sistemi za podršku srednje razine menadžmenta, i to prije svega na temelju prikupljenih
informacija o realizaciji operativnih zadataka i izvršavanju proizvodnih funkcija i procesa. MRIS se

prirodno naslanjaju na TIS tako što objedinjavaju i sumiraju informacije o transakcijama i prikazuju

njihove relevantne skupne pokazatelje, najcešce u tabelarnoj i formi dijagrama;

Geografski informacioni sistemi (GIS) predstavljaju jednu posebnu kategoriju sistema

koji objedinjavaju pristup razlicitim transakcionim i eksternim bazama podataka sa geografskim,
zemljišno-knjižnim, demografskim i podacima o prometu, kako bi se došlo do vizualnih
(geografskih) pregleda relevantnih podataka o prostornoj strukturi tržišta, distribuciji kupaca i
dobavljaca i slicno;

Sistemi za podršku odlucivanju (DSS) su sistemi koji objedinjavaju pristup bazama

podataka transakcionog tipa i eksternim izvorima informacija s bazom modela odlucivanja koji su
primjereni potrebama višeg menadžmenta. Karakteristika DSS-a je fleksibilnost i sposobnost
raznolikog vizualnog prikaza podataka, uz mogucnost da se odabrani podaci koriste u
matematickim modelima racionalnog odlucivanja, kao što je odlucivanje u uvjetima rizika i
neizvjesnosti, procjena trendova, multikriterijalna analiza i drugi alati od pomoci za donošenje
strateških i drugih slabo strukturiranih i visokosofisticiranih odluka, karakteristicnih za najviši
menadžment u organizaciji;

Ekspertni sistemi (Expert Systems) samostalni su sistemi ili dijelovi širih IS-a, a temelje se
na bazi ekspertnog znanja u pojedinim uskim oblastima od znacaja za rad organizacije. Najcešca
je uloga ekspertnih sistema u dijagnostici, tj. u rješavanju problema koji se javljaju u poslovanju, te
u pružanju sugestije srednjem menadžmentu u pogledu usmjeravanja rada operative;

Izvršni informacioni sistemi (EIS: Executive Information Systems) posebna su vrsta IS-a,
primjerena višem menadžmentu, koja objedinjava elemente MRIS-a i razmjene informacija
najširega spektra. EIS prave se tako da se prilagodavaju strateškim pravcima poslovanja, te se
koncentriraju na upravljanje procesima, planiranje i djelovanje prema srednjem menadžmentu i
operativi.

Pristupi razvoju informacionih sistema u organizaciji

Isprobano je mnoštvo pristupa razvoju informacionih sistema pod razlicitim uvjetima i u

razlicitim vrstama organizacija. Dokaze o tome koji je pristup najbolji pod datom vrstom okolnosti
nije jednostavno prikupiti. Razlozi za uspjeh ili neuspjeh pojedinoga pristupa mogu ukljucivati
osobnosti pojedinaca, skrivene planove, obrazovanje, vještine, obrasce ponašanja i kulturu;
osobine organizacije, kao što su velicina, industrijski sektor, vrsta proizvoda i usluga, zemlja u kojoj

djeluje; raspoloživost resursa, rokovi, te sama priroda predloženih promjena u poslovnim

procesima ili u IS. Važno je napomenuti da je ljudski faktor nezaobilazan faktor uspjeha ili
neuspjeha i u pravilu igra vecu ulogu od tehnickih faktora.

Pored toga, pristupe možemo podijeliti na zatvorene i otvorene, pri cemu potrebni resursi i
vremenski okvir za realizaciju otvorenih pristupa mogu biti odredeni, odnosno manje ili više
precizno procijenjeni, što nije slucaj kod otvorenih pristupa gdje se naglasak stavlja na angažman
u pravcu evolucije IS-a, bez ambicije predvidanja njegove konacne forme i ukupno potrebnih
resursa.

Najcešca pitanja i problemi koji se javljaju pri unapredenju IS-a su:

zahtjevi: ne samo šta su pravi zahtjevi koje treba postaviti pred sistem vec i kako do njih
doci, narocito kada je rijec o dugorocnim zahtjevima u uvjetima promjenljive poslovne politike i
okruženja;

rješenja: kako se opredijeliti za nove elemente IS-a, razviti ih i upravljati njima;

«meki» i «otvoreni» aspekti koji su dio ukupnih pretpostavki i pristupa, i kako njima
upravljati;

neadekvatni resursi i kratak rok: kako napraviti kompromis u uvjetima kada je nemoguce
uraditi ono što je zacrtano, nema dobrih rješenja ili personal nije adekvatno osposobljen;

neadekvatno znanje i informacije, cija posljedica može biti nepotpuna formulacija

problema ili neoptimalno rješenje.

Rješenja ovih problema u praksi se uvijek nalaze empirijskim metodima, dakle metodama
koje su široko zasnovane na iskustvu i intuiciji. Pristupi koje cemo nabrojati predstavljaju pokušaje
za davanje uopcenih odgovora na ova pitanja.

Pristup Pojašnjenje
Sekvencijalni
(waterfall) pristup
Pravi se plan projekta s npr. šest unaprijed definiranih faza/stadija. Svaka faza
dovršava se i verificira prije pocetka naredne. Pogoduje podugovaranju. Ranije
je bio cesto korišten metod u velikim organizacijama. Glavni nedostatak je u
tome što se greške u prethodnim fazama otkrivaju tek u poodmaklim stadijima.
Ovaj je pristup bio primjenjivan u mnogim disciplinama prije svoje djelomicne
diskreditacije, nakon cega je evoluirao u razlicite pristupe softverskog
inžinjeringa.
Preklapajuci I
postepeni pristup
Sistem se postepeno mijenja, kroz mnoštvo malih, pojedinacnih promjena. Ne
pokušava se uraditi jedna po jedna velika cjelina (naprimjer, sistemska analiza).
Aktivnosti se preklapaju, bez postojanja cvrsto odredenih i razgranicenih faza ili
medaša.
Strukturirani pristup Podrazumijeva strukturiranu analizu, dizajn i programiranje. Najcešce se
koncentrira na utvrdivanje fizickog i logickog dizajna postojeceg sistema, a
zatim na izradu logickog i fizickog dizajna novoga sistema. Nekad je bio
popularan, a sada je, u principu, van primjene, kao i sekvencijalni model.
Sistemski pristup Ovaj pristup polazi od pretpostavke da sistemi nisu samo tehnicki i
kompjuterizirani, vec da ukljucuju ljudsku i manuelnu interakciju. Opca teorija
sistema polazi od pretpostavke o organizacijama kao o otvorenim sistemima.
Planski pristup Razvoju IS-a pristupa se kao planskoj poslovnoj aktivnosti koja se vezuje za
biznis plan. Time se pokušava postici veca kontrola nad progresom razvoja i
smanjenje njegovih troškova, kao i sloboda promjene poslovne politike u
odnosu na informaticku infrastrukturu poduzeca.
Pravljenje prototipa Radi jasnijeg sagledavanja zahtjeva i rješenja, prave se prototipovi koji mogu
biti funkcionalni ili samo pokazni. Kontinuirani testovi i komentari doprinose
profiliranju konacnog oblika IS-a.

Pristup palete
proizvoda
Softverske firme ciljaju na razvoj komercijalno dobavljivih opcenamjenskih
programskih paketa, koji mogu biti tako dizajnirani da se mogu prilagoditi
potrebama pojedinacnih korisnika
Participativni pristup Nastoji se da se krajnji korisnici ukljuce u diskusije, planiranje, analizu i
dizajn,
što povecava šanse da ce krajnji rezultat biti korektan i prihvacen od korisnika.
RAD pristup Stvoreni su alati za brzi razvoj aplikacija (eng. RAD: Rapid Application
Development), kojima se u relativno kratkom roku interaktivno mogu razviti
pojedini aplikativni moduli IS-a. Takvi su alati komercijalno dobavljivi i
omogucavaju ubrzanje, pojeftinjenje i medusobno preplitanje aktivnosti
projektovanja i razvoja.

Svi navedeni pristupi temelje se na necemu što cemo nazvati tripartitnom

pretpostavkom:

Sve što je relevantno može se modelirati kroz procese, podatke i ponašanje.

· modeli procesa modeliraju poslovne funkcije i operacije;
· podaci se modeliraju kroz definiranje njihove strukture i forme ulaza, memoriranja,
prijenosa i izlaza;
· modeli ponašanja definiraju dinamiku sistema: kada se koji procesi odvijaju, koliko
cesto, koji dogadaji pokrecu procese, te pod kojim uvjetima procesi pocinju i
završavaju.
Ova je pretpostavka u pojedinim pristupima eksplicitno iznesena, a u drugima je prisutna
implicitno, mada treba imati na umu da neki važni elementi i karakteristike organizacije (kao što su
uigranost, znanje i ostali «meki» aspekti) ne mogu biti obuhvaceni kroz modele procesa, podataka
i ponašanja.

Ekonomska opravdanost KBIS-a

Razvoj kompjuterski baziranih informacionih sistema podložan je istim ekonomskim

pokazateljima kao i druge vrste investicija. Isto se odnosi i na ocjenu isplativosti postojeceg IS-a.
Korišteni pristup zasniva se na analizi troškova, u cijoj je osnovi razdvajanje direktnih i
indirektnih, fiksnih i varijabilnih troškova.

Postoji i jasna analogija izmedu analize troškova kod poslovnih procesa i IS-a. Sljedeca
pitanja predstavljaju troškovne ciljeve poslovnih procesa:

Na koje se sve nacine proces može obaviti?

Koji se dijelovi procesa mogu eksterno izvršiti?
Da li, i u kojoj mjeri, proces generira prihod, tj. doprinosi dodatnoj vrijednosti?
Koje su alternative procesu?
Koji su budžetski troškovi procesa?
Koji su troškovi konkurencije za obavljanje slicnih procesa?

Kada je rijec o razvoju IS-a, moguce je utvrditi sljedeca konkretizirana pitanja i odrediti
odredene troškovne sheme, kao kvantificirane pokazatelje ekonomske opravdanosti IS-a:

Pitanje Primjer troškovne sheme

Koji je udio IS-a u
ukupnim troškovima i
ukupnim prihodima?
Ukupni troškovi IS-a. Ukupni troškovi. Ukupni
prihodi.
Koji troškovi IS dovode
do najveceg povecanja
efikasnosti u operativi?
Metrika za aktivnosti podrške IS -a i osiguranje
ulaza u IS. Troškovi IS-a po aktivnostima.
Ocekivani troškovi aktivnosti bez podrške
IS-a. Operativna metrika za aktivnosti koje ne
podržava IS.
Kakvi su troškovi
elektronske razmjene
podataka u odnosu na
tradicionalnu "papirnu"
komunikaciju?
Troškovi pripreme, transmisije i memoriranja.
Koliki su troškovi po
angažiranoj osobi za
razvoj i dokumentaciju
IS-a?
Broj specijalista na poslovima razvoja i
dokumentacije sistema. Trošak nabavke sistema,
instalacije i održavanja.
Koliki su troškovi IS-a za
obradu pojedinacne
transakcije?
Broj transakcija u jedinici vremena. Troškovi IS-a u
jedinici vremena.

Glavni problem u vezi s procjenom «realnih» troškova aktivnosti ili nabavke jeste to što
mnogi od njih nisu eksplicitno iskazani. Tipican je primjer kada nova oprema postane dostupna.
Eksplicitni troškovi ukljucuju nabavku, instalaciju i obuku. Implicitni troškovi nastaju, naprimjer,
ako obuka nije bila kompletna i ako se tok rada prekida zbog upita u pogledu korištenja opreme ili
softwarea.

Direktni troškovi ukljucuju kompjuterski hardware, komunikacionu i drugu pomocnu

opremu, software i licenciranje, instalaciju, obuku i ugovore o održavanju. Indirektni troškovi
ukljucuju trošak vremena potrebnog za upoznavanje s novim funkcijama, ukljucujuci i vrijeme
potrebno za dobijanje neformalne poduke od strane kolega, kao i vrijeme koje oduzimaju prekidi i
davanje korisnicke pomoci, kontrola verzija, provjere integriteta, pravljenje sigurnosnih kopija,
restauraciju izgubljenih podataka i održavanje sigurnosti.

Kljucni koncept klasifikacije troškova jeste njihova podjela na varijabilne troškove i fiksne
troškove. Prvi su direktno povezani s obimom izlaza (ili obimom obrade), a drugi nastaju neovisno
o obimu izlaza, pa cak i kada je on jednak nuli.

U realnosti, pak, veza izmedu fiksnih i varijabilnih troškova malo je složenija. Fiksni troškovi
mogu se smatrati stalnim tek u pojedinim periodima ili za odredeni red velicine obima izlaza. U
praksi, svaka fizicka kompjuterska konfiguracija ima maksimalni kapacitet obrade transakcija, i dok

se broj transakcija krece u tom opsegu, fiksni su troškovi jednaki. Kada, medutim, broj transakcija
ili druga vrsta opterecenja sistema preraste u kvalitativno novu kategoriju, vrše se intervencije na
konfiguraciji i dolazi se do novoga profila fiksnih troškova koji odgovaraju novom režimu
eksploatacije.

Mala varijacija koncepta fiksnih i varijabilnih troškova vodi nas do koncepata varijabilnih i
administrativnih (overhead) troškova, koji se pojavljuje u uvjetima kada se isti sistem koristi za
mnoštvo razlicitih procesa, usluga i produkata, te se ova druga kategorija troškova odnosi na
održavanje zajednicke infrastrukturne osnovice.

Ukupni troškovi poslovanja mogu biti podijeljeni i na produkcione i infrastrukturne

troškove. Prvi se odnose na sirovine, radnu snagu i druge troškove produkcije, a drugi na
zajednicka sredstva, kao što su poslovni prostori, komunikacije, IS, uredski servisi i osiguranje.

Sažetak

U ovom poglavlju upoznali smo se sa osnovnim pojmovima vezanim za sisteme koji

barataju podacima i informacijama. Prvo smo pojasnili razliku izmedu podatka i informacije.

Podatak je reprezentacija neke tvrdnje ili cinjenice, najcešce u formi koja se može
automatizirano primiti, prenijeti i obraditi. Podatak ne mora biti koristan. Takoder, onaj koji prenosi

podatke, ili je na neki drugi nacin u vezi s njima, ne mora razumjeti cinjenice koje su
reprezentovane tim podacima.

Dakle, podatak je samo olicenje, reprezentacija necega što ima znacenje i što je korisno.
To nešto se naziva informacija. Informacija pruža razumljivo i korisno znanje primaocu podatka. U
neku ruku može se reci da je podatak samo nosilac informacije, a informacija je ono što je važno i
korisno.

Transformacija podataka u informacije jeste proces koji uvijek, na odreden nacin, ukljucuje
ljudske mentalne sposobnosti i znanje. Ona se najcešce sastoji od interpretacije podataka kao
cinjenica koje imaju smisao u konkretnom kontekstu, te od stvaranja potrebne forme podataka,
kako bi se cinjenice od interesa na adekvatan nacin predstavile ili dokumentirale.

Takoder, treba istaci razliku izmedu pojmova informacije i znacenja. Znacenje ovisi o
subjektu koji koristi podatak i govori o tome šta on kod njega proizvodi. Drugim rijecima, znacenje
podatka ili informacije govori o njihovom namjeravanom smislu i podrazumijeva stanovit mentalni
proces.

Informacije se unutar organizacije prikupljaju i obraduju za mnoštvo namjena, prvenstveno

za efektivno donošenje odluka i upravljanje organizacijom. Ovo se ostvaruje kroz razlicite
informacione servise unutar organizacije. Cjelinu koju cine ljudi i oprema koji realiziraju
informacione servise, tj. vrše potrebne operacije nad informacijama, nazivamo informacionim
sistemom (IS).

Informacioni sistemi ne moraju se nužno oslanjati na korištenje kompjutera i drugih

segmenata IT. Informacioni sistemi mogu biti kompjuterizirani ili nekompjuterizirani, mada se, što
je
formalno nepravilno, u svakodnevnom govoru podrazumijevaju uglavnom kompjuterizirani ili
kompjuterski bazirani informacioni sistemi (KBIS).

Informacioni sistem može na razlicite nacine pridonositi uspješnosti organizacije. Ovdje

smo razlikovali dva nacina promatranja informacionog sistema. Jedan, koji smo nazvati
MIScentricno
promatranje, stavlja naglasak na pružanje potrebnih informacija menadžmentu. Drugi,
koji smo nazvali eksploatacionim, u centar promatranja postavlja pitanje najboljega iskorištenja
informacija.

MIS-centricni pristup usmjerava se na problem identifikacije onih informacionih sistema koji

su potrebni za podršku poslovanju, narocito glavnim poslovnim operacijama i procesima. Zbog
toga se ovaj pogled prije svega koncentira na tokove informacija prema operativi, buduci da se ti
tokovi naniže najviše doticu planiranja i usmjeravanja aktivnosti, raspoloživosti resursa, provedbe
odluka s viših razina i, naravno, samih proizvodnih procesa.

Eksploatacioni pristup postavlja odnos izmedu planiranja poslovanja i planiranja IS znatno

drugacije. Kada se težište stavi na informaciju, tada se ona posmatra kao dobro, ekonomska
kategorija i imovina organizacije, a poslovni procesi se zatim oblikuju na nacin koji najbolje
iskorištava takva dobra. Zbog toga ovaj pogled naglašava potrebu za postojanjem informacionih
sistema koji mogu savladati i apsorbirati široki spektar najrazlicitijih informacija za kojima može
postojati potreba.

Informacione sisteme koji nalaze svoju poslovnu primjenu moguce je klasificirati na razlicite
nacine, a najcešca osnova klasifikacije jeste razina menadžmenta na kojoj se produkti IS-a koriste,
kao i vrsta ulaza, obrade i izlaza, na kvalitativnom nivou, pri cemu vrijedi okvirno pravilo da
poslovi
koje IS podržavaju postaju sve manje rutinski i strukturirani kako se krecemo od operative ka
najvišoj razini menadžmenta.

U ovom smislu razlikujemo:

- transakcione informacione sisteme (TPS),

- IS za izvještavanje menadžmenta (MRIS),

- geografske informacione sisteme (GIS),

- sisteme za podršku odlucivanju (DSS),
- ekspertne sisteme (ES) i
- izvršne informacione sisteme (EIS).
Isprobano je mnoštvo pristupa razvoju informacionih sistema pod razlicitim uvjetima i u
razlicitim vrstama organizacija. Dokaze o tome koji je pristup najbolji pod datom vrstom okolnosti
nije jednostavno prikupiti. Razlozi za uspjeh ili neuspjeh pojedinoga pristupa mogu ukljucivati
osobnosti pojedinaca, skrivene planove, obrazovanje, vještine, obrasce ponašanja i kulturu;
osobine organizacije, kao što su velicina, industrijski sektor, vrsta proizvoda i usluga, zemlja u kojoj

djeluje; raspoloživost resursa, pritisak rokova, te sama priroda predloženih promjena u poslovnim
procesima ili u IS. Važno je napomenuti da je ljudski faktor nezaobilazan faktor uspjeha ili
neuspjeha i u pravilu igra vecu ulogu od tehnickih faktora.

Vecina pristupa razvoju informacionih sistema temelji se na necemu što smo nazvali
tripartitnom pretpostavkom: sve što je relevantno može se modelirati kroz procese, podatke i
ponašanje. Ova je pretpostavka u pojedinim pristupima eksplicitno iznesena, a u drugima je
prisutna implicitno, mada valja imati na umu da neki važni elementi i karakteristike organizacije
(kao što su uigranost, znanje i ostali «meki» aspekti) ne mogu biti obuhvaceni kroz modele
procesa, podataka i ponašanja.

Razvoj kompjuterski baziranih informacionih sistema podložan je istim ekonomskim

pokazateljima kao i druge vrste investicija. Isto se odnosi i na ocjenu isplativosti postojeceg IS-a,
na analizu troškova u osnovi, razdvajanje direktnih i indirektnih, fiksnih i varijabilnih troškova.

Bez obzira na nacin posmatranja informacionog sistema, vrstu podrške koju on daje i nacin
na koji se razvija, primjecujemo da je on neodvojiv od poslovnih procesa. Informacioni sistem
uvijek je sastavni dio organizacije i smisao njegovog postojanja uvijek je u kontekstu ciljeva
organizacije.

II. IZAZOV INFORMACIONIH SISTEMA

Uvod

Informacioni sistemi svakim danom postaju sve znacajniji u poslovanju vecine kompanija,
kako u svijetu tako i kod nas. Da bi se u cijelosti shvatio njihov znacaj, neophodno je razumjeti
mogucnosti i ulogu koji informacioni sistemi imaju unutar kompanije. Poglavlje pred Vama pokušat

ce u odredenoj mjeri objasniti mnoštvo aspekata putem kojih IS-i mijenjaju dosadašnji nacin
poslovanja. Vidjet cete kako IS-i mijenjaju poslovno okruženje i direktno utjecu na stvaranje i na
održanje konkurentskih prednosti, te kako su globalizacija i transformacija industrijskih ekonomija,
i
transformacija kompanija direktno vezane za sve vece prisustvo IS-a u našim životima.

Korištenje IS-a ne ovisi samo o poznavanju tehnologije. To je sociotehnicko dostignuce za

cije je razumijevanje, pored poznavanja tehnologije, potrebno i poznavanje organizacije i
menadžmenta. Kroz ovu perspektivu upoznat cete se sa svim aspektima utjecaja IS-a na
kompaniju.

Svoj utjecaj na organizaciju IS daju u nekoliko razlicitih nivoa, pocevši od operativnog,

preko nivoa znanja, zatim nivoa menadžementa, sve do strateškog nivoa, te kroz pratece sisteme
u cijelosti mijenjanu organizacijsku dinamiku. Vidjet cete da IS unutar organizacije, u zavisnosti od
kompleksnosti odlucivanja i nivoa strukturiranosti podataka, mogu biti transakacioni, menadžment,
te sistemi za podršku odlucivanju.

Svaki od ovih razlicitih sistema informacionog sistema kompanije ima svoju ulogu u sistemu
i usko ciljane korisnike. Ovo poglavlje vodit ce Vas i kroz utjecaj IS-a na primjenu u procesu i
kulturi menadžmenta unutar kompanije. Vidjet cete koja je to nova uloga IS-a, kako oni mijenjaju
prirodu informacionih tehnologija u cijelosti, kako mijenjaju karakter poslovnih aplikacija koje se
koriste unutar kompanije IS-a, te zašto postoji potreba za planiranjem informacione arhitekture
kompanije.

ZAŠTO INFORMACIONI SISTEMI?

Donedavno nije bilo velike potrebe za udžbenicima i kursevima na ovu temu. Menadžeri,
generalno, nisu morali mnogo znati o tome kako se informacije prikupljaju, procesiraju i
distribuiraju u njihovim organizacijama. Takoder, tehnologija koja se još koristila bila je na
minimumu razvoja. Sama informacija nije se smatrala znacajnom “imovinom“ za firmu. Proces
upravljanja smatran je licnom vještinom, a ne dalekosežnim procesom globalne koordinacije.
Danas, medutim, malo koji menadžer može sebi dopustiti “luksuz“ nepoznavanja nacina na koji
njegova organizacija tretira informaciju.

KONKURENTSKO POSLOVNO OKRUŽENJE

Tri veoma snažne pojave u svijetu izmijenile su poslovno okruženje.

To su:

•
pojava i jacanje globalne ekonomije;
•
transformacija industrijalizovanih ekonomija i društava u ekonomiji, zasnovana na
znanju i informacionim uslugama; i
•
transformacija poslovnog preduzeca.

POJAVA GLOBALNE EKONOMIJE

Uspjeh firmi danas i u buducnosti zavisi od njihove sposobnosti da djeluju globalno.

Globalizacija svjetskih industrijalizovanih ekonomija uveliko povecava vrijednost informacija za
firmu i nudi nove mogucnosti u poslovanjima. Danas, informacioni sistemi omogucavaju
komunikacionu i analiticku moc koja je firmama potrebna radi trgovine i upravljanja poslovima u
svjetskim razmjerama. Ukratko, kontrolisanje široko rasprostranjenih globalnih korporacija glavni
je
poslovni izazov koji zahtijeva mocne informacione sisteme.

Globalozacija i informaciona tehnologija donose nove prijetnje domacim poslovnim

firmama. Zbog globalne komunikacije i menadžment sistema, potrošaci sada mogu kupovati na
svjetskom tržištu, pouzdano dobivajuci informacije o cijeni i kvalitetu 24 sata dnevno.

Ova pojava povecava konkurenciju i primorava firme da sudjeluju na otvorenim,

nezašticenim tržištima širom svijeta. Da bi postali efektivni i profitabilni ucesnici na medunarodnim

tržištima, firme trebaju mocne informacione i komunikacijske sisteme .

TRANSFORMACIJA INDUSTRIJSKIH EKONOMIJA

SAD, Japan, Njemacka i druge znacajne industrijske sile doživljavaju trecu ekonomsku
revoluciju. U prvoj revoluciji, SAD se do 1890. transformiso iz nazadne kolonije u agrarnu silu,
sposobnu da prehrani zn