คาความปลอดภัย

(Factor of Safety)

ความหมายอยางสั้น
คาความปลอดภัย คืออะไร
ในการผลิต การออกแบบชิ้นงาน เครื่องจักร เครื่องกอสราง หรือแมแตการขนถายวัสดุ
อุปกรณตางๆ ภายในโรงงาน หรือที่หนางานกอสราง เมื่อจะดําเนินการใดๆก็ตาม จะตองมีคาเผือ่ ไว
สําหรับการออกแบบ เพื่อปองกันไมใหแรงหรือกําลังตางๆที่มากระทํากับเครื่องจักรหรือเครื่องมือ
กอสรางตางๆ มีมากเกินไปกวากําลั งที่เครื่องจักร หรือเครื่องมือกอสรางนั้นๆจะรับได คาเผื่อ
ดังกลาวเรียกวา คาความปลอดภัย

ความสําคัญของเรื่อง
แลวจะเผื่อเทาใดถึงจะดี
หากเผื่อนอยไปก็อาจเกิดอันตราย แตอยาลืมวาแมเราจะคิดวาไดพิจารณาปจจัยตางๆที่
คาดวาจะเกิดขึ้นกับชิ้นงาน เครื่องจักร หรือเครื่องมือกอสรางที่เราไดออกแบบไวอยางครบถวน
แลว แตเหตุการณตางๆที่ไมสามารถคาดเดาได (Unforseen) ยังมีอยูอีกมาก เชน แผนดินไหว พายุ
ฝนฟาคะนอง เปนตน เมื่อเกิดขึ้นแลวมักจะรุนแรง ลองหลับตานึกถึงเหตุการณที่หมอไอน้ํา
(Boiler) ที่ใชในโรงงานขนาดใหญแถวนิคมอุตสาหกรรมภาคตะวันออกระเบิด หรือโรงแรมที่
โคราชถล ม ลงมามี ผู เ สี ย ชี วิ ต มากมาย เหล า นี้ เ กิ ด จากการออกแบบที่ ใ ช ค า ความปลอดภั ย ไม
เหมาะสม อยางไรก็ดีการใชคาความปลอดภัยมากไปก็ทําใหสิ้นเปลือง ยิ่งในยุคสมัยนี้แลวการลด
ตนทุนในการผลิตนั้นเปนสิ่งจําเปน หากใชคาความปลอดภัยมาก ตนทุนก็จะสูง ของที่ผลิตออกมา
แพงกวาชาวบาน หากขายไมออก ก็ไปไมรอด
ในปจจุบันแมวาจะมีเครื่องมือ อุปกรณ และวิทยาการตางๆมากมาย ที่ชวยใหสถาปนิกและ
วิศวกร สามารถออกแบบชิ้นงาน เครื่องจักร เครื่องมือกอสราง ใหมีความปลอดภัยสูง และประหยัด
แตหลักการ (Concept) ในการออกแบบยังคงเหมือนเดิม ในเรื่องมาตรฐานความปลอดภัยตางๆ มี
หนวยงานของรัฐ เชน สภาวิศวกร และสํานักงานมาตรฐานผลิตภัณฑอุตสาหกรรม กระทรวง
อุ ต สาหกรรม คอยสอดส อ งดู แ ลเรื่ อ งเหล า นี้ อ ยู ผู อ อกแบบจึ ง ต อ งใช ค วามเป น มื อ อาชี พ และ
จรรยาบรรณมากขึ้น ผูประกอบการเองแมวาจะไมจําเปนตองรูถึงกระบวนการในการออกแบบ แต
ที่ม าที่ ไ ปของชิ้น งาน เครื่ องจั ก ร ที่ ผ ลิต ออกมานั้น ลูก จา งเรา หมายถึง เหล าวิศ วกรออกแบบ
ทั้งหลาย ถารูวาเขาใชคาความปลอดภัยเทาไหร อยางไร ก็ถือวาไดเปรียบเจาอื่นหลายขุมอยู และ
ยังคุยกับลูกจางเรารูเรื่อง ไมโดนหลอกไดงายๆ อยางนอยก็เปนการตัดไมขมนามไปในตัวดวย

ความหมายอยางละเอียด
การคิดคาความปลอดภัย
ในที่นี้จะยกตัวอยางในการออกแบบชิ้นงานที่ทําดวยเหล็กกลาชนิดหนึ่ง ซึ่งมีคุณสมบัติ
สามารถทนตอแรงดึงได 420 MPa (อานวา เมกกะปลาสคาล ไมตองสนใจมาก เพียงสมมติวาเปน
420 หนวยก็แลวกัน) โดยผูออกแบบคิดวาตามลักษณะการใชงาน (โดยใชแนวการทางวิศวกรรม)
แลวแรงหรือกําลัง หรือที่วิศวกรเขาเรียกวา ความเคน (Stress) ไมควรเกิน 140 หนวย ฉะนั้น
คาความปลอดภัยที่ไดจะเปน
= 420/140 = 3
คานี้มีความหมายวา ชิ้นงานจะพังก็ตอเมื่อมีแรงหรือกําลังเปน 3 เทาของที่ไดวิเคราะหไว
มากระทํากับชิ้นงาน คา 3 เทานี้ เผื่อไวในกรณีที่เกิดความไมสมบูรณของวัสดุที่นํามาทําเปนชิ้นงาน
ซึ่งยากที่จะตรวจเจอ และเหตุการณที่อาจจะเกิดขึ้นเกินความคาดหมายอื่นๆ ดังที่ไดกลาวไวขางตน
แลว

ขอพิจารณาในการนําความรูไ ปประยุกตใช
ปจจัยที่ใชกําหนดคาความปลอดภัย
ในการออกแบบ โดยปกติเราจะทราบรูปรางของชิ้นงานตามหนาที่การใชงานของมัน
พรอมกับแรงหรือกําลังที่จะมากระทํากับชิ้นงานนั้นๆ ตามที่ไดวิเคราะหไว (ตามตัวอยางในที่นี้คือ
คา 140) เพื่อที่จะสามารถเลือกชนิดของวัสดุที่จะนํามาทําเปนชิ้นงานได จะตองทราบคาความ
ปลอดภัยกอน โดยคาความปลอดภัยที่เราจะเลือกใชนั้นขึ้นอยูกับสภาพแวดลอม ลักษณะของแรง
หรื อกําลังที่มากระทํ ากั บชิ้นงานว าจะเป นแรงประเภทอยูนิ่ งๆ เชน แรงที่ เ กิดจากน้ํา หนักของ
ชิ้นงานเอง หรือเปลี่ยนแปลงอยูตลอดเวลา เชน รถที่วิ่งอยูบนสะพาน หรือฐานที่รองรับเครื่องจักร
ประเภทที่ มี ก ารสั่ น สะเทื อ น นอกจากนี้ ค วามรุ น แรงที่ จ ะเกิ ด ขึ้ น หากชิ้ น งานหรื อ โครงสร า ง
พังทลายลง ก็เปนตัวกําหนดคาความปลอดภัยที่จะใชเชนเดียวกัน สําหรับผูที่มีความชํานาญนอย
มักจะใชคาความปลอดภัยตามตารางขางลาง
 วัสดุที่คาดวาจะนํามาทําเปนชิ้นงาน
ชนิดของแรงที่มากระทํากับชิ้นสวน
เหล็กเหนียว เหล็กหลอ
แรงอยูนิ่ง 3-4 5-6
แรงเปลี่ยนแปลงอยูตลอดเวลา 8 10
แรงกระแทกอยางหนัก 10-15 15-20

จากตัวอยางขางตน สมมติวาเปนแรงประเภทอยูนิ่ง ซึ่งจะใชคาความปลอดภัยเทากับ 3

สําหรับเหล็กเหนียว ดังนั้นเราก็จะเลือกชนิดวัสดุที่มีความแข็งแรงเทากับ 140 x 3 ซึ่งเทากับ 420
หนวย มาทําเปนชิ้นงานนั้น โดยวัสดุเกือบทุกประเภทมีหนวยงานมาตรฐานทางวิศวกรรม เชน
American Society for Metals (ASM) ไดทดสอบหาความแข็งแรง และไดรวบรวมเปนหมวดหมูไว
หมดแลว ผูสนใจหาอานดูไดไมยาก

คําไข (Keywords) : Factor of Safety คาความปลอดภัย การออกแบบทางวิศวกรรม การผลิต ความรูอางอิง

นิยามธุรกิจ

แหลงขอมูล :
ชุมพล ศฤงคารศิริ. (2545). การวางแผนและควบคุมการผลิต. พิมพครั้งที่ 10 (ฉบับปรับปรุงใหม).
กรุงเทพมหานคร : สมาคมสงเสริมเทคโนโลยี (ไทย – ญี่ปุน).

เกี่ยวกับผูจัดทํา :
ชื่อ : นายวุฒิชัย เครื่องถมยา
การศึกษา : ปริญญาตรี วิศวกรรมศาสตรบัณฑิต มหาวิทยาลัยเชียงใหม
ปริญญาโท วิศวกรรมศาสตรมหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
ประสบการณ : ทํางาน 15 ป งานวิจยั พัฒนางานออกแบบเครื่องจักรกล และงานบํารุงรักษา