‫جلد چوٿون‬ ‫‪1‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫لطيفي طبي اڪيڊمي جوپنڌرهون ڪتاب‬

‫علم االدويه لطيفي‬

‫المعروف‬
‫يوناني ميٽريا ميڊيڪا‬
‫جلد ڇوٿون‬
‫مصنف‬
‫حڪيم محمد يوسف کتري‬

‫)رهيل سين ۽ شين(‬

‫‪UNANIMETERIAMEDICA‬‬
‫‪VOLUME IV‬‬
‫مصنف‬
‫حڪيم محمد يوسف کتري‬

‫لطيفي طبي اڪيڊمي ٽنڊو محمد خان‬

‫علم االدويه لطيفي جلد چوٿون‬ ‫ڪتاب جو نالو‬

‫المعروف يوناني‪ A‬ميٽريا ميڊيڪا‬

‫جلد چوٿون‬ ‫‪2‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫مارچ ‪2011‬ع‬ ‫ڇاپو پهريون‬

‫لطيفي طبي اڪيڊ مي‬ ‫ڇپائيندڙ‬

‫ٽنڊو محمد خان‬

‫لطيفي طبي اڪيڊمي‬ ‫ڪمپوزر‬

‫‪1000‬‬ ‫تعداد‬

‫‪ 200‬رپيا‬ ‫قيمت‬

‫ايڊريس‬

‫حڪيم محمد يوسف کتري‬

‫لطيفي طبي اڪيڊمي ٽنڊو محمد خان‬

‫ملڻ جو هنڌ‬
‫صداقت بڪ ڏپواسٽيشن روڊ حيدرآباد‬
‫ڀٽائي بڪڏپو گاڏي کاتو حيدار آباد‬

‫فهرست ادويه‬

‫صفحو‬ ‫دواجونالو‬ ‫نمبر‬

‫جلد چوٿون‬ ‫‪3‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬
‫‪6‬‬ ‫انتساب‬ ‫‪1‬‬
‫‪7‬‬ ‫ٻه اکر‬ ‫‪2‬‬
‫‪11‬‬ ‫ساڳ‬ ‫‪3‬‬
‫‪13‬‬ ‫ساالرو‬ ‫‪4‬‬
‫‪15‬‬ ‫ساڪڙوڏا‬ ‫‪5‬‬
‫‪17‬‬ ‫ساڪڙننڍا‬ ‫‪6‬‬
‫‪20‬‬ ‫سائون‬ ‫‪7‬‬
‫‪21‬‬ ‫ست گلو‬ ‫‪8‬‬
‫‪23‬‬ ‫سر‬ ‫‪9‬‬
‫‪24‬‬ ‫سرخس‬ ‫‪10‬‬
‫‪26‬‬ ‫سچيت ڪاٺي‬ ‫‪11‬‬
‫‪28‬‬ ‫سريل‬ ‫‪12‬‬
‫‪32‬‬ ‫سردو‬ ‫‪13‬‬
‫‪33‬‬ ‫سرس‬ ‫‪14‬‬
‫‪34‬‬ ‫سدا بهار‬ ‫‪15‬‬
‫‪37‬‬ ‫سالد پن‬ ‫‪16‬‬
‫‪39‬‬ ‫سپستان‬ ‫‪17‬‬
‫‪42‬‬ ‫سالرس‬ ‫‪18‬‬
‫‪44‬‬ ‫سيتا ڦل‬ ‫‪19‬‬
‫‪47‬‬ ‫سنڪونا‬ ‫‪20‬‬
‫‪50‬‬ ‫سڪ الحمام‬ ‫‪21‬‬
‫‪52‬‬ ‫سکچين‬ ‫‪22‬‬
‫‪54‬‬ ‫شڪنجبين‬ ‫‪23‬‬
‫‪56‬‬ ‫سيتل چيني‬ ‫‪24‬‬
‫‪56‬‬ ‫سوراگ راڻي‬ ‫‪25‬‬
‫‪58‬‬ ‫سنڀالو‬ ‫‪26‬‬
‫‪63‬‬ ‫سنگترو‬ ‫‪27‬‬
‫‪68‬‬ ‫سن پات‬ ‫‪28‬‬
‫‪71‬‬ ‫سمندر ڦل‬ ‫‪28‬‬
‫‪74‬‬ ‫‪ 29‬سڻي‬
‫‪77‬‬ ‫سمي سي فيوگا‬ ‫‪30‬‬
‫‪79‬‬ ‫سي بڪ ٿارن‬ ‫‪31‬‬
‫‪87‬‬ ‫سجي بوٽي‬ ‫‪32‬‬
‫‪89‬‬ ‫سرساند‬ ‫‪33‬‬
‫‪90‬‬ ‫سوزرلگ‬ ‫‪34‬‬
‫‪91‬‬ ‫سريش‬ ‫‪35‬‬
‫‪93‬‬ ‫سردو‬ ‫‪36‬‬
‫‪94‬‬ ‫سيم‬ ‫‪37‬‬
‫‪96‬‬ ‫سرخ جير‬ ‫‪38‬‬
‫‪97‬‬ ‫سرو واليتي‬ ‫‪39‬‬
‫‪98‬‬ ‫سفرجل‬ ‫‪40‬‬
‫‪100‬‬ ‫شادنج‬ ‫‪41‬‬
‫‪102‬‬ ‫شالپرني‬ ‫‪42‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪4‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬
‫‪103‬‬ ‫شاهترو‬ ‫‪43‬‬
‫‪106‬‬ ‫شبرم‬ ‫‪44‬‬
‫‪107‬‬ ‫شه ديوي‬ ‫‪45‬‬
‫‪109‬‬ ‫شرم ٻوٽي‬ ‫‪46‬‬
‫‪113‬‬ ‫شربين گرجين‬ ‫‪47‬‬
‫‪114‬‬ ‫شٽاڪي‬ ‫‪48‬‬
‫‪117‬‬ ‫شقاقل‬ ‫‪49‬‬
‫‪120‬‬ ‫شمپستير‪A‬‬ ‫‪50‬‬
‫‪121‬‬ ‫شوبندو‬ ‫‪52‬‬
‫‪123‬‬ ‫شوڪران‬ ‫‪53‬‬
‫‪126‬‬ ‫شير خست‬ ‫‪54‬‬
‫‪130‬‬ ‫شيهو‬ ‫‪55‬‬
‫‪134‬‬ ‫شولنگي‬ ‫‪56‬‬
‫‪135‬‬ ‫شهدانج‬ ‫‪57‬‬
‫‪137‬‬ ‫شنشوب‬ ‫‪58‬‬
‫‪138‬‬ ‫شولر‬ ‫‪59‬‬
‫‪140‬‬ ‫شراگو‬ ‫‪60‬‬
‫‪141‬‬ ‫شاگوشاڪ‬ ‫‪61‬‬
‫‪141‬‬ ‫شاماهور‬ ‫‪62‬‬
‫‪142‬‬ ‫سانڊو‬ ‫‪63‬‬
‫‪145‬‬ ‫سمنڊ گجي‬ ‫‪64‬‬

‫‪148‬‬ ‫سپ سچي‬ ‫‪65‬‬

‫‪152‬‬ ‫سپ سادي‬ ‫‪66‬‬
‫‪155‬‬ ‫سهو‬ ‫‪67‬‬
‫‪159‬‬ ‫سوئر‬ ‫‪68‬‬
‫‪161‬‬ ‫شڪرتيغال‬ ‫‪69‬‬
‫‪163‬‬ ‫سنگ سرماهي‬ ‫‪70‬‬
‫‪164‬‬ ‫شينهن‬ ‫‪71‬‬
‫‪167‬‬ ‫سرمون‬ ‫‪27‬‬
‫‪169‬‬ ‫سنگ بصري‬ ‫‪73‬‬
‫‪170‬‬ ‫سوجي کار‬ ‫‪74‬‬
‫‪172‬‬ ‫سنگ يهود‬ ‫‪75‬‬
‫‪176‬‬ ‫سنگ جراحت‬ ‫‪76‬‬
‫‪178‬‬ ‫سنگ ستاره‬ ‫‪77‬‬
‫‪179‬‬ ‫سنگ يشب‬ ‫‪78‬‬
‫‪182‬‬ ‫سنگراسخ‬ ‫‪79‬‬
‫‪183‬‬ ‫سهاڳو‬ ‫‪80‬‬
‫‪186‬‬ ‫سون‬ ‫‪81‬‬
‫‪191‬‬ ‫سوڊيم‬ ‫‪82‬‬
‫‪194‬‬ ‫شنگرف‬ ‫‪83‬‬
‫‪202‬‬ ‫سي وٽامن‬ ‫‪84‬‬
‫‪210‬‬ ‫سفيدو‬ ‫‪85‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪5‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬
‫‪212‬‬ ‫ست لوبان‬ ‫‪86‬‬
‫‪213‬‬ ‫سنڌور‬ ‫‪87‬‬
‫‪214‬‬ ‫شراب‬ ‫‪88‬‬
‫‪218‬‬ ‫شلغم‬ ‫‪89‬‬
‫‪221‬‬ ‫شڪائي‬ ‫‪90‬‬
‫‪228‬‬ ‫سروال‬ ‫‪91‬‬
‫‪229‬‬ ‫ساپالميٽو‬ ‫‪92‬‬
‫‪231‬‬ ‫شڪاڪائي‬ ‫‪93‬‬

‫انتساب‬

‫ه‪A‬ي ڪتاب آئون پنهنج‪A‬ي پٽ‬

‫ڪاش‪A‬ف ج‪A‬ي نال‪A‬ي س‪A‬ان منسوب‬
‫ڪريان ٿ‪A‬و جنه‪A‬ن ج‪A‬ي دماغي‬
‫حال‪AA‬ت درس‪AA‬ت ن‪AA‬ه هئ‪AA‬ڻ جي‬
‫ص‪A‬ورت ۾ س‪A‬دائين الڪي ۾ رهان‬
‫پوء‪ A‬کيس‬
‫ٿ‪A‬و ‪ .‬شال مون کان ِ‬
‫ڪوسو وا ُء نه لڳي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪6‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫ٻه اکر‬

‫ڪ‪AA‬افي ڏينهن ٿي وي‪AA‬ا آهن ج‪AA‬و لطيفي اڪي‪AA‬ڊمي جي طرف‪AA‬ان ڪ‪AA‬و‬

‫ڪتاب نه آيو‪ .‬ج‪A‬يئن ت‪A‬ه علم االدوي‪A‬ه هڪ اهم ڪم آهي جنهن ج‪A‬ا‬
‫گھٽ ۾ گھٽ ‪10‬جل‪AA‬د ش‪AA‬ايع ٿيڻ‪AA‬ا آهن ‪ .‬هيس‪AA‬تائين ٽي جل‪AA‬د ش‪AA‬ايع ٿي‬
‫چڪا آهن‪ .‬هي چوٿ‪AA‬ون جل‪AA‬د اوه‪AA‬ان جي هٿن ۾ آهي ‪.‬حقيقت ۾ هي‬
‫ڪم اهڙو آهي جيڪو ڪو وڏو‪ A‬ادارو ئي ڪري س‪AA‬گھي ٿ‪AA‬و‪.‬اه‪AA‬و‬
‫ب‪AA‬ه س‪AA‬رمائي جي زور تي ٿين‪AA‬دو آهي ۽ حڪ‪AA‬ومت ج‪AA‬و تع‪AA‬اون ب‪AA‬ه‬
‫شامل هوندو آهي جنهن ۾ بنيادي مواد ال ِء باقائدي سرڪاري ادارا‬
‫مدد ڪندا آهن لکڻ وارن کي نه صرف مزدوري ڏني ويندي آهي‬
‫پر انهي َء ڪم ال ِء اچ وڃ جو خرچ به ڏنو وين‪AA‬دو‪ A‬آهي ‪.‬انهي َء ک‪AA‬ان‬
‫پو ِء ڇپائي به اهي ئي ادارا ڪرائيندا آهن‪ .‬مثال طور‪ A‬جامع س‪AA‬نڌي‬
‫لغت تي اڄ کان اڌ صدي په‪AA‬رين ب‪AA‬ه لکين رپي‪AA‬ا بجٽ رکي وئي ت‪AA‬ه‬
‫انهي َء جي پهرين جلد کان پو ِء ٻيو جلد ‪ 20‬س‪AA‬الن ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء ڇ‪AA‬پيو‪.‬‬
‫پ‪AA‬ر م‪AA‬ون س‪AA‬ان مع‪AA‬املو انهي َء جي اب‪AA‬تڙ آهي ‪.‬س‪AA‬ورس بڪس ال ِء‬
‫ادارن کي لکيم همدرد الئيبريري کان س‪AA‬وا ِء ڪٿ‪AA‬ان ب‪AA‬ه ج‪AA‬واب ن‪AA‬ه‬
‫آيو ايستائين جو ايگريڪلچر يونيورس‪AA‬ٽي‪ A‬جي وائس چانس‪AA‬لر ک‪AA‬ان‬
‫وٺي ٻوٽن تي ڪم ڪ‪AA‬رڻ وارن اداري کي پنهنج‪AA‬ا ڪت‪AA‬اب مفت ۾‬
‫موڪليم ته من ڪو جواب ملي ۽ م‪AA‬واد جي ڪ‪AA‬ا م‪AA‬دد ٿي س‪AA‬گھي‪.‬‬
‫پر ٽنڊو ڄام جي ڪنهن به ڪارندي ڪوبه جواب ن‪A‬ه ڏن‪A‬و‪.‬هم‪A‬درد‪A‬‬
‫کان ڪتاب گھرائڻ جو ذڪر ته اڳي ڪري آيو آهيان۽ انهن م‪AA‬ان‬
‫ڀرپ‪AA‬ور فائ‪AA‬دو ورتم پ‪AA‬ر چون‪AA‬دا آهن ريس‪AA‬رچ ورڪ ۾ جي‪AA‬ترو به‪AA‬تر‬
‫مواد ملي ته ان جي تالش ۾ رهجي ‪ .‬جيئن ته هن وقت پوري دني‪AA‬ا‬
‫هڪ ٻي س‪AA‬ان ڳن‪AA‬ڍجي وئي آهي ‪.‬انهي َء ڪ‪AA‬ري معلوم‪AA‬ا ت ج‪AA‬و‬
‫تبادلو آسان ٿي ويو آهي‪.‬هندستان ۾ يوناني‪ A‬طب تي تمام گھڻ‪AA‬و ڪم‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪7‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫ٿيو آهي‪.‬خاص ڪري جڙي ٻوٽين تي تحقيق ج‪AA‬و ڪم ن‪AA‬ه ص‪AA‬رف‬

‫هندستان ۾ موجود ٻوٽين تي ٿيو آهي پ‪AA‬ر ع‪AA‬رب عالئقن جي ج‪AA‬ڙي‬
‫ٻوٽين جي پوک ڪري ان تي به تحقي‪AA‬ق ٿي رهي آهي مث‪AA‬ال ط‪AA‬ور‬
‫آطريال ٻوٽي‪ A‬هي ايرن جي عالئقي ۾ به ڪثرت سان ٿئي ٿي ‪.‬طب‬
‫جي ڪت‪AA‬ابن ۾ هي چ‪AA‬ٽي جي انته‪AA‬ائي به‪AA‬تر دوا لکي وئي آهي پ‪AA‬ر‬
‫اس‪AA‬ان وٽ ن‪AA‬ه اه‪AA‬ا ٻ‪AA‬وٽي دس‪AA‬تياب آهي ن‪AA‬ه ئي پاڪس‪AA‬تان جي ط‪AA‬بي‬
‫ادارن اها ٻوٽي پوکڻ جي ڪو ش‪AA‬ش ڪ‪AA‬ئي آهي پ‪AA‬ر هندس‪AA‬تان جي‬
‫هڪ اداري ته باقائدي‪ A‬ڪشمير ۾ ان ٻوٽي جي پوک ڪ‪AA‬رائي ‪20‬‬
‫سال ريسرچ ڪ‪AA‬ري چ‪AA‬ٽي جي ڪامي‪AA‬اب دوا ج‪AA‬و اعالن ڪي‪AA‬و ان‬
‫جي مڪمل رپورٽ‪ A‬بي بي سي ريڊيو‪ A‬اسٽيشن تان به نشر ٿي هئي‬
‫پرپاڪس‪AA‬تان ۾ ان تي ڪ‪AA‬و ب‪AA‬ه ڪم ٿي ن‪AA‬ه س‪AA‬گھيو‪ A‬آهي حاالنڪ‪AA‬ه‬
‫انهي َء ٻوٽي جي هتي ٿيڻ جا تمام گھڻا امڪ‪AA‬ان آهن انهي َء ڪ‪AA‬ري‬
‫ته اه‪AA‬ا ٻ‪AA‬وٽي س‪AA‬وا ج‪AA‬وئي هڪ قس‪AA‬م آهي ‪.‬م‪AA‬ون ڪوش‪AA‬ش ڪ‪AA‬ري‬
‫هندستان جي اهم ادارن جا ڪتاب گھرايا آهن پر پو ِء ب‪AA‬ه ڪي اهم‬
‫ڪتاب اڃان به دستياب نه ٿيا هئا۽ پاڪستان ۾ به جڙي ٻ‪AA‬وٽين تي‬
‫تمام گھڻو ڪم ٿيو آهي اهو مواد ب‪AA‬ه اس‪AA‬ان کي نٿ‪AA‬و ملي‪ .‬ج‪AA‬يئن ت‪AA‬ه‬
‫هاڻ نيٽ تي به ڪافي مواد ملي ٿ‪AA‬و انهي َء ڪ‪AA‬ري ڪوش‪AA‬ش ڪيم‬
‫ته اتان ک‪AA‬ان ڪ‪A‬و م‪A‬واد ملي چون‪A‬دا آهن ڳ‪A‬ولهڻ س‪A‬ان خ‪AA‬دا ب‪A‬ه ملي‬
‫وين‪AA‬دو‪ A‬آهي نيٺ پاڪس‪AA‬تان جي ه‪AA‬ائر ايج‪AA‬و ڪيش‪AA‬ن ڪميش‪AA‬ن جي‬
‫هڪ ويب س‪AAA‬ائٽ هٿ چ‪AAA‬ڙهي‪ .‬جنهن ۾ پ‪AAA‬وري‪ A‬پاڪس‪AAA‬تان جي‬
‫يونيورسٽين ج‪A‬ا پي ايڇ ڊي ٿيس‪A‬ز النچ ٿي‪A‬ل هئ‪A‬ا‪.‬ٻ‪A‬ه مهين‪A‬ا کن رات‬
‫ڏينهن محنت ڪري اتان ڪتاب ڊائون ل‪AA‬وڊ ڪ‪AA‬ري انهن جي جل‪AA‬د‬
‫بندي ڪرايم‪.‬حيران ڪن ڳالهه اها آهي ت‪AA‬ه انهن ٿيس‪A‬ز‪ A‬م‪AA‬ان ڪي‬
‫اهڙا به ٿيسز هئا جيڪي صرف سنڌ جي مقامي ج‪AA‬ڙي ٻ‪AA‬وٽين جي‬
‫تحقي‪AA‬ق تي مش‪AA‬تمل هئ‪AA‬اجيڪي بلوچس‪AA‬تان ‪ ،‬دادو‪،‬ڪ‪AA‬راچي۽‪ A‬ٺ‪AA‬ٽي‬
‫ض‪AAAAA‬لعي جي ٻ‪AAAAA‬وٽن تي مش‪AAAAA‬تمل آهن‪ .‬مث‪AAAAA‬ال ط‪AAAAA‬ور‪،‬س‪AAAAA‬رخ‪A‬‬
‫ج‪AA‬ير‪،‬ش‪AA‬راگو‪،‬ش‪AA‬اماهور‪،‬س‪AA‬ريش‪،‬سرس‪AA‬اند ‪،‬ش‪AA‬ولر ٻ‪AA‬وٽي‪ A‬شنش‪AA‬وب‬
‫ٻوٽي‪ُ ،‬منگها‪ ،‬شمپستيرهي ته آهن سين ۽ شين پٽي جا پ‪AA‬ر ٻين لفظن‬
‫تي التع‪AA‬داد ٻ‪AA‬وٽين تي تحقي‪AA‬ق ملي ح‪AA‬يران ڪن ڳاله‪AA‬ه اه‪AA‬ا آهي ت‪AA‬ه‬
‫انهن جڙي ٻوٽين جو اسان جي طبي ل‪AA‬ٽريچر‪ A‬۾ ذڪ‪AA‬ر ئي ن‪AA‬ه آهي‪.‬‬
‫جيڪ‪AA‬ا افس‪AA‬وس‪ A‬ن‪AA‬اڪ ڳاله‪AA‬ه آهي‪.‬بهرح‪AA‬ال هن جل‪AA‬د ۾ م‪AA‬ٿين س‪AA‬نڌ۽‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪8‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫بلوچستان جي ٻوٽين جو ذڪ‪AA‬ر آهي آئن‪AA‬ده جل‪AA‬دن ۾ ب‪AA‬ه الف‪AA‬ابيٽ جي‬

‫حساب سان تفصيلي ذڪر ڪبو‪ .‬تازو ڪافي ڪتاب ‪PDF‬فارم ۾‬
‫هٿ چڙهيا آهي جيڪي موقع‪ A‬جي مناسبت سان ڊائون لوڊ ڪ‪AA‬ري‬
‫رهيو آهيان‪.‬هڪ ٻي سائٽ تان هندستان جي س‪A‬ڌها طب جنهن کي‬
‫تام‪AAA‬ل ن‪AAA‬اڊو جي طب چئجي ت‪AAA‬ه مناس‪AAA‬ب رهن‪AAA‬دو‪.‬انهي َء طب تي‬
‫انگري‪AA‬زي‪ A‬۾ ڪت‪AA‬اب جيڪ‪AA‬و ه‪AA‬زار ک‪AA‬ان م‪AA‬ٿي ص‪AA‬فحن تي مش‪AA‬تمل‬
‫آهي‪.‬انتهائي جامع سائنسي معلومات تي مشتمل آهي‪ .‬آئ‪AA‬ون دع‪AA‬وى‬
‫سان چوان ٿو ته ان کان به‪AA‬تر ديس‪AA‬ي دوائن تي سائنس‪AA‬ي معلوم‪AA‬ات‬
‫سان لبريز ڪتاب شايد نه شايع ٿيو هجي‪.‬هن جلد ۾ انهي َء ڪت‪AA‬اب‬
‫مان ڀ‪AA‬ر پ‪AA‬ور فائ‪AA‬دو حاص‪AA‬ل ڪي‪AA‬و وي‪AA‬و آهي‪.‬س‪AA‬ڀ ک‪AA‬ان اهم تحقي‪AA‬ق‬
‫جيڪ‪AA‬ا فيص‪AA‬ل آب‪AA‬اد جي ايگريڪلچ ‪A‬ر‪ A‬يونيورس‪AA‬ٽي‪ A‬۾ ٿي آهي‪ .‬اه‪AA‬ا‬
‫هڪ ناري ڪ‪AA‬ئي آهي جنهن کي پي ايڇ ڊي جي ڊگ‪AA‬ري ملي آهي‬
‫هن باقائدي ٽرائي‪A‬ل بيس تي مريض‪A‬ن تي تجرب‪A‬ا ڪ‪A‬ري اه‪A‬و ث‪A‬ابت‬
‫ڪي‪AA‬و آهي ت‪AA‬ه اله‪AA‬وري‪ A‬گج‪AA‬ر جيڪ‪AA‬و اڇي رن‪AA‬گ ج‪AA‬و ٿين‪AA‬دو آهي‬
‫پچائڻ کان پو ِء مٺو ٿيندو آهي اهو‪ .‬شوگر‪ A‬جي بيماري‪ A‬۾ نه صرف‬
‫نقص‪AA‬ان نٿ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري پ‪AA‬ر کن‪AA‬ڊ جي بيم‪AA‬اري‪ A‬۾ مفي‪AA‬د پڻ آهي‪.‬اهڙي‪AA‬ون‬
‫التعداد تحقيقات پاڪستان ۾ به ٿيون آهن پر ان تحقيقن ک‪AA‬ان اس‪AA‬ين‬
‫محروم آهيون‪ .‬ٻيو ته ڇڏيو توهان نم ج‪AA‬و مث‪AA‬ال وٺ‪AA‬و ان تي گھٽ ۾‬
‫گھٽ چئن م‪AA‬اڻهن پي ايڇ ڊي ڪ‪AA‬ئي آهي ۽ چئ‪AA‬ني ج‪AA‬ا طوي‪AA‬ل مق‪AA‬اال‬
‫آهن پر اسان ان ريسرچ کان محروم آهيون‪.‬بهرحال‪ A‬هاڻ مون وٽ‬
‫اي‪AA‬ترو‪ A‬ت‪AA‬ه م‪AA‬واد ڪٺ‪AA‬و ٿي وي‪AA‬و آهي ج‪AA‬و ان م‪AA‬ان ڪم ڪ‪AA‬ڍڻ ئي‬
‫مشڪل ٿي پيو آهي‪ .‬بهرح‪AA‬ال منهنجي اه‪AA‬ا ڪوش‪AA‬ش آهي ت‪AA‬ه جل‪AA‬د‬
‫کان جلد علم االدويه جو ڪم پايه تڪميل تي پڄي هي چوٿون جلد‬
‫آهي اڃان ڇهن جلدن تي ڪم ڪرڻ‪AA‬و آهي‪.‬ه‪AA‬اڻ گھڻ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري اه‪AA‬ا‬
‫ڪوشش زي‪AA‬اده هون‪AA‬دي ت‪AA‬ه انهن ٻ‪AA‬وٽين تي گھڻي توج‪AA‬ه ڏني وڃي‬
‫جن ج‪AA‬و ط‪AA‬بي ڪت‪AA‬ابن ۾ ذڪ‪AA‬ر ن‪AA‬ه آهي‪.‬ه‪AA‬اڻ نظ‪AA‬رجي ڪمي‪،‬‬
‫ڪمزوري‪ ، A‬بيمارين به اچي وڪوڙيو آهي پر ان هون‪AA‬دي ب‪AA‬ه ‪16‬‬
‫ڪالڪ ڪم ڪندو آهيان ‪ .‬جيڪو هاڻ محسوس ڪري‪AA‬ان ٿ‪AA‬و ت‪AA‬ه‬
‫پنهنجي ج‪A‬ان س‪A‬ان ظلم آهي‪ .‬ج‪A‬يئن ت‪A‬ه ڪم تم‪A‬ام گھڻ‪A‬و آهي انهي َء‬
‫ڪري دعا ڪندا ته اهو ڪم مڪمل ٿئي ان کان پو ِء پي‪AA‬ا س‪AA‬اهيون‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪9‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫کڻنداسين‪ .‬آخر ۾ آئ‪AA‬ون انهن س‪AA‬ڀني ادارن ۽ مص‪AA‬نفن ج‪AA‬و ٿورائت‪AA‬و‬

‫آهيان جن جي ڪتابن مان مون مدد ورتي آهي‪.‬‬

‫)ساڳ(‬
‫اردو ساگوان‬
‫عربي اذن الفيل‬
‫فارسي‪ A‬فيل گوش‬
‫بنگالي شلوگن‬
‫ويدڪ نالوورڌارو‬
‫سڌها طب ٺيڪو‬
‫انگريزي ‪Indian teek Tree‬‬
‫الطيني‪Tectona grandis:‬‬
‫خاندان ‪Verbenasea‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫هي ‪ 20‬ک‪AA‬ان ‪ 30‬مي‪AA‬ٽر ڊگھو وڻ آهي هن جي ٿ‪AA‬ڙ جي گ‪AA‬والئي ‪ 25‬فٽ کن‬
‫ٿيندي آهي هن جا پن ڊيگھ ۾ ٻه کان ‪3‬فٽ ڊگھا ٿيندا‪ A‬آهن ‪.‬هي سخت س‪AA‬رهاڻ‬
‫جي ڏندن وانگر ٿيندا آهن هن جو ڦل قطر ۾ اڌ انچ ٿيندو آهي هن کي آک‪AA‬اڙ ۽‬
‫سانوڻ ۾ ڦل لڳڻ شروع ٿي ويندا آهن پوه ت‪AA‬ائين پچي راس ٿي وين‪AA‬دا آهن‪ .‬هن‬
‫جا پن سڃاڻڻ ال ِء هن کي ٿورو رڳ‪A‬ڙي هٿ تي ٿڪ لڳ‪AA‬ائي ڏس‪AA‬بو ت‪AA‬ه ڳ‪AA‬اڙهو‬
‫ٿي وين‪AAAA‬دو‪ .‬هن ج‪AAAA‬ا پن وڏا ٿين‪AAAA‬دا آهن‪ .‬انهن کي سنس‪AAAA‬ڪرت ۾ مه‪AAAA‬ا پ‪AAAA‬تر‬
‫چيوويندوآهي مها شاڪا به ڪن ڪتابن ۾ لکيل آهي هن کي س‪AA‬فيد رن‪AA‬گ ج‪AA‬ا‬
‫گل لڳندا آهن‪ .‬ويساک ۾ هن کي نوان پن لڳندا آهن‪.‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪10‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫مزاج سرد خشڪ وزن گل ‪2‬کان ‪3‬گرام ۽ پن يا ڇ‪AA‬وڏو ‪ 7‬ک‪AA‬ان ‪ 10‬گ‪AA‬رام‬

‫مضر‪ :‬مقرر مقدار ۾ کائڻ سان ڪو نقصان نه ٿيندو آهي باقي ن‪AA‬زلي زڪ‪AA‬ام‬
‫جي صورت ۾ هن کي اڪيلو استعمال نه ڪجي‬
‫مقدارخوراڪ‪ 3 :‬کان ‪ 5‬گرام هن جي پنن يا ڇوڏي جو سفوف‬
‫فائدا‬
‫هي رت ص‪AA‬اف ڪن‪AA‬دڙ ‪،‬هرقس‪AA‬م جي جل‪AA‬دي بيم‪AA‬ارين ۾مفي‪AA‬د آهي انهي َء ک‪AA‬ان‬
‫سوا ِء بلغمي بيمارين ۾ ب‪A‬ه ڪ‪A‬ارائتو آهي‪.‬هن جاڦ‪A‬ل آن‪A‬ڊي س‪A‬وزش ۾ اس‪A‬تعمال‬
‫ڪراي‪AA‬ا وين‪AA‬دا آهن انهي َء مقص‪AA‬د ال ِء انهن کي ڪ‪AA‬ٽي ڇ‪AA‬اڻي ‪ 5‬گ‪AA‬رام س‪AA‬فوف‬
‫کارائڻ سان فائدو ٿي وڃي ٿ‪AA‬و‪ .‬هن جي ڦ‪AA‬ل ج‪AA‬و ض‪AA‬ماد ٺ‪AA‬اهي نه‪AA‬ائين تي ليپ‬
‫ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان پيش‪AA‬اب ج‪AA‬اري ٿي وڃي ٿ‪AA‬و هن جي ڇ‪AA‬وڏي کي پيهي ک‪AA‬ڙي تي‬
‫مالش ڪرڻ سان سور ڇڏي وڃي ٿو‪ .‬ڪن ماڻهن جو اه‪AA‬و ب‪AA‬ه خي‪AA‬ال آهي ت‪AA‬ه‬
‫هن جي اس‪AA‬تعمال س‪AA‬ان جھول‪AA‬و ٿي وڃي ٿ‪AA‬و‪.‬هي ملين‪ ،‬بواس‪AA‬ير‪ ،‬ليڪوري‪AA‬ا۽‬
‫پيچش ۾ مفيد آهي‪ .‬هن جا گل ذائقي ۾ ڪڙا هوندا آهن انهي َء ڪري ڪ‪AA‬ري‬
‫اينٽي بائيو ٽڪ طور به ڪم ڪن ٿا ‪.‬هي مخرج بلغم هٿن پ‪AA‬يرن جي س‪AA‬ڙڻ ۾‬
‫مفيد آهي‪.‬مٿي جي سور ۾ به ڪارآمد آهي ‪.‬هي اڃ اجھائڻ سان گڏ ڪ‪AA‬يڙا ب‪AA‬ه‬
‫خارج ڪري ٿوهندستان جي ڇتيس ڳڙهه جي عالئقي جا ويد هن جا ٻج گھو‬
‫ٽي پياريندا آهن انهن جو چ‪AA‬وڻ آهي ت‪AA‬ه هن جي ٻج جي اس‪AA‬تعمال س‪AA‬ان پ‪AA‬ٿري‬
‫ٽٽي خارج ٿي وڃي ٿي اڌٻج ڪٽي انهي َء جو ليپ سور واري جڳهه تي رکڻ‬
‫سان ترت سور ۾ فائدو ٿي وڃي ٿوهن جا ٻج گهي وارن تي ليپ ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان‬
‫وار وڏا ٿين ٿا‪.‬اهڙي طريقي سان ڇ‪AA‬تيس ڳڙه‪AA‬ه ج‪AA‬ا م‪AA‬اڻهو هن جي ٻجن م‪AA‬ان‬
‫تيل ڪڍي وارن وڏن ڪرڻ ۾ استعمال ڪن‪AA‬دا آهن هن جي پنن کي ڪ‪AA‬اڙهي‬
‫ڇپاڪي وارن ماڻهن کي وهنجاريو ويندو آهي ان سان ت‪AA‬رت فائ‪AA‬دو ٿي وڃي‬
‫ٿو هڪ ويد بابا هيرا جو چوڻ آهي ت‪AA‬ه ه‪AA‬و نان‪AA‬گ ڏنگي‪AA‬ل م‪AA‬اڻهو کي هن جي‬
‫پاڙ استعمال ڪرائيندو آهي‪.‬جنهن سان رام جي ڪرپ‪AA‬ا س‪AA‬ان ڪ‪AA‬افي م‪AA‬ريض‬
‫تندرست ٿي ويندا آهن‪.‬‬
‫مفرد عالج‬
‫هن جي ک‪AA‬ل ج‪AA‬و جوش‪AA‬اندو پي‪AA‬ارڻ س‪AA‬ان ع‪AA‬ورت جي ان‪AA‬دام نه‪AA‬اني م‪AA‬ان س‪AA‬فيد‬
‫رطوبت جو اخراج بند ٿي وڃي ٿو‪.‬‬
‫هن جي کل ڪٽي ڇاڻي صبح وشام ‪ 5‬گ‪A‬رام ک‪A‬ارائڻ س‪A‬ان دس‪A‬ت بن‪A‬د ٿي وڃن‬
‫ٿا ‪.‬‬
‫هن جي ڦلن جي تيل جي جسم تي مالش ڪرڻ س‪AA‬ان خ‪AA‬ارش ختم ٿي وڃي ٿي‬
‫۽ وار جيڪڏهن گھٽ اڀرندا هجن ته لڳائڻ سان وار اڀري اچن ٿا‪.‬‬
‫جديد سائنسي معلومات‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪11‬‬
‫هن جا گ‪AA‬ل پيش‪AA‬اب آورآهن‪.‬جيڪي کنگھ ۾ ب‪AA‬ه اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬ا وڃن ٿ‪AA‬ااهڙي َء‬
‫طرح پيشابي بيمارين ۾ به مفيد ثابت ٿيا آهن‪ .‬هن جي ٻجن جو تي‪AA‬ل خ‪AA‬ارش ۽‬
‫وارن وڌائڻ ال ِء اس‪AAAA‬تعمال ڪي‪AAA‬و وڃي ٿ‪AAAA‬و آيوروي‪AAAA‬دڪ فارم‪AAA‬اڪو پي‪AAAA‬ا‬
‫جيڪوهندس‪AA‬تان جي حڪ‪AA‬ومت طرف‪AA‬ان ش‪AA‬ايع ڪي‪AA‬و وي‪AA‬و آهي اه‪AA‬و هن کي‬
‫ڪوليسٽرول گھٽائڻ وارو لکي ٿ‪AA‬واهڙي نم‪AA‬وني س‪AA‬ان اس‪AA‬قاط حم‪AA‬ل ۾ ک‪AA‬ارائڻ‬
‫سان ٻار ضايع نه ٿيندو‪A.‬‬
‫ڪيميائي جز‬
‫هن جي ڪ‪AA‬اٺ ۾ اين‪AA‬ٿرا ڪوئين‪AA‬ون‪،‬نيفٿ‪AA‬الن‪،‬هون‪AA‬دا اٿس انهي َء ک‪AA‬ان س‪AA‬وا ِء‬
‫ٽرائيٽرپينڪ‪،‬۽ هيمي ٽرپينڪ جھڙا م‪AA‬رڪب ب‪AA‬ه ل‪AA‬ڌا وي‪AA‬ا آهن هن جي پنن ۾‬
‫ٽيڪٽ‪AA‬و لي‪AA‬ف ڪوئين‪AA‬ون‪،‬هن‪ A‬جي ڇ‪AA‬وڏي ۾ ‪ 17.4‬س‪AA‬يڪٽو ٽينن آهي ‪،‬هن جي‬
‫ٻجن جي تي‪AA‬ل ۾لن‪AA‬ولڪ ايس‪AA‬ڊ‪ ،‬الرڪ ايس‪AA‬ڊ‪،‬م‪AA‬ائيريڪٽس ايس‪AA‬ڊ پ‪AA‬الميٽڪ‬
‫ايسڊ‪،‬اسٽيرڪ‪،‬اوليئڪ‪،‬ارچي‪AA‬ڊڪ ايس‪AA‬ڊ‪،‬هن جي ٻجن ۾ ‪ 44.5‬س‪AA‬يڪڙو تي‪AA‬ل‬
‫هوندو آهي‪.‬‬
‫مجربات‬
‫ڦوٽا طباشير مصري‪ ،‬سال جا گل برابر کڻي پيهي صبح وشام ‪ 5‬گرام کارائڻ‬
‫سان بدن ۾ قوت وڌي وڃي ٿي‪.‬‬

‫ساالرو‬
‫سنڌي اڇو ڪڪڙ‪ ،‬ساالرو‬
‫اردو سفيد مرغا‬
‫عربي برطانيقي‪A‬‬
‫پنجابي جل چلي ‪.‬سل گار ‪،‬سل‬
‫سڌها طب‪،‬تامل ‪ :‬جيتا آڌاري‬
‫گجراتي الپاوي‬
‫انگريزي‪Quail grass‬‬
‫الطيني ‪Celdosia argentea‬‬
‫خاندان ‪Amaranthaceae‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫سروالي جو ٻوٽو برسات جي موسم ۾ جوار ٻ‪AA‬اجھر وغ‪AA‬يره جي پ‪AA‬وک ۾ تم‪AA‬ام‬
‫گھڻو پيدا ٿئي ٿو هن جي نازڪ پنن جو س‪A‬اڳ ک‪A‬اڌو وڃي ٿ‪AA‬و‪ .‬هي ل‪AA‬ڳ ڀ‪A‬ڳ‬
‫ميٽر کن ڊگھو هوندو آهي‪ .‬هن جا پن تبديل ٿيندڙ ساڍا ٽي سينٽي ميٽر ڊگھا ۽‬
‫اڌ سينٽي ميٽر ويڪرا هوندا آهن‪.‬هن جا گل شروع ۾ گالبي ان کان پو ِء س‪AA‬فيد‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪12‬‬
‫ٿي وڃن ٿا‪ .‬ٽاريون س‪AA‬ڻڀيون ڳاڙه‪AA‬اڻ مائ‪AA‬ل هون‪AA‬ديون آهن هن جي ٽ‪AA‬ارين جي‬
‫آخر ۾ گل لڳي ٿو‪.‬هٿ لڳائڻ سان نرم محسوس ٿئي ٿو جيڪڏهن س‪AA‬ڪل گ‪AA‬ل‬
‫کي هٿ س‪AA‬ان مه‪AA‬ٽي ص‪AA‬اف ڪي‪AA‬ووڃي ت‪AA‬ه خش‪AA‬خاش جي داڻن ک‪AA‬ان ٿ‪AA‬ورا وڏا‬
‫چمڪدار داڻا نڪرن ٿا هي ٻوٽو عام آهي سنڌ جي سرزمين تي انتهائي به‪AA‬تر‬
‫ٿئي ٿو مون خود لڳائي هن جا ٻج ڪڍياهئا‪.‬‬
‫مقام پيدائش ‪ :‬پاڪستان سنڌ کان س‪AA‬وا ِء ان‪AA‬ڊيا چائن‪AA‬ا س‪AA‬ري لنڪ‪AA‬ا ٽراپيڪ‪AA‬ل‬
‫ايشيا‪،‬امريڪا ۽ آفريڪا ۾ ڪثرت سان ٿئي ٿو‬
‫مقدار وخوراڪ‪ A‬ٻج ‪6‬گرام‬
‫مزاج سرد خشڪ مضر اٻڙڪا پيدا ڪري ٿو‬
‫استعمال ۾ ايندڙ جز ٻج پاڙ ۽ پن‬
‫فائدا‬
‫سروالي جي ٻجن کي ڪٽي سفوف ڪ‪A‬ري اڪيل‪A‬و ب‪A‬ه اس‪A‬تعمال ڪي‪A‬و وين‪A‬دو‬
‫آهي مغلظ مني هئڻ ڪري جريان ۾ مفيد آهي ‪.‬ذي‪AA‬ابيطس ۾ ب‪AA‬ه ڪ‪AA‬ارائتو آهي‬
‫ان ۾ هن جو ساڳ رڌي کارايو وڃي ٿو هن جا پن دافع بخ‪AA‬ار آهن هن ج‪AA‬ا پن‬
‫سوڄ ال ِء استعمال ڪيا وڃن ٿا مقوي باه ب‪A‬ه آهن س‪A‬وزاڪ ۽ جگ‪A‬ر ۾ ف‪AA‬ا‪.‬ئ‪A‬دو‬
‫ڪن ٿا‪ .‬هن جي پنن جي ڏانڊين مان لپري ٺاهي وڃي ٿي‪ ،‬هن ج‪AA‬ا گ‪AA‬ل جل‪AA‬دي‬
‫سوڄ ۾ ليپ ڪيا وڃن ٿا‪.‬هي اڄ ڪلهه ڪثرت حيض پيچش وات‪AA‬ان رت اچڻ‬
‫بواسير س‪AA‬يالن ال‪AA‬رحم۾اس‪AA‬تعمال ڪراي‪A‬ا وڃن ٿ‪AA‬ا‪.‬هن ج‪A‬ا ٻج کٽ‪AA‬ا آهن‪ .‬جيڪي‬
‫ڪيڙا خارج ڪرڻ ۾ مدد ڪندا آهن‪ .‬ٻج دستن پيچش رت جي بيم‪AA‬ارين وات‬
‫جي زخمن ۾ به استعمال ڪرايا وڃن ٿا‪ .‬اهڙي َء ط‪AA‬رح اکين جي بيم‪AA‬اري ب‪AA‬ه‬
‫هن جو استعمال ٿيندو آهي‪.‬‬
‫ڪيميائي جز‬
‫هن ٻوٽي ۾ بيٽانين ۽ تمام گھڻا اسٽيرول هوندا آهن ايمارسن ‪،‬ايمارس‪AA‬ٽن‪ ،‬آئي‪AA‬و‬
‫ايم‪AA‬اريتين سيلوس‪AA‬يانن ۽ آئسوسيلوس‪AA‬يانن هون‪AA‬دو آهي‪.‬هن جي ٻج ۾ ‪10.1‬ک‪AA‬ان‬
‫‪12.8‬س‪AA‬يڪڙو پ‪AA‬روٽين هون‪AA‬دي آهي هن م‪AA‬ان ‪7.2‬ک‪AA‬ان ‪ 7.9‬تي‪AA‬ل نڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و‬
‫ڪولن اينٿرس آف هائيلونورڪ ايسڊ ٻوٽي م‪A‬ان حاص‪AA‬ل ڪ‪A‬ري ڪ‪A‬وئن کي‬
‫کارايو ويو ته اينٽي السر ۽ گيس کي ختم ڪرڻ ال ِءمؤثر رهيو‪.‬‬
‫مرڪبات‬
‫مرڪبات سفوف دارچيني واال‪ ،‬سفوف ڪالن‬

‫ساڪڙ وڏو(وڏاوائي)‬
‫اردو مائين ڪالن‬
‫عربي ثمرالطرفا‪،‬جوزالطرفه‪،‬حب الطرفه‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪13‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫فارسي‪ A‬ڪزمازج‬
‫الطيني ‪Tamrax fragrans‬‬
‫خاندان ‪Tamariscineae‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫هن جووڻ ٻه ميٽر کان ‪ 4‬ميٽر تائين ٿيندو آهي هي دريائن ۽ پ‪AA‬اڻي جي ق‪AA‬ريب‬
‫ٿيندا آهن هن کي سيالبي عالئقن ۾ به ڏٺوويو آهي هن جا پن ڊگھا س‪AA‬اوا س‪AA‬رو‬
‫جي وڻ وانگر ٿين‪AA‬دا آهن هن کي گ‪AA‬ل اگس‪AA‬ٽ ک‪AA‬ان في‪AA‬بروري ت‪AA‬ائين لڳن‪AA‬دا آهن‬
‫جيڪي ڇڳن جي ش‪A‬ڪل ۾ هون‪A‬دا آهن جن ج‪A‬و رن‪A‬گ س‪A‬فيد ي‪A‬ا گالبي هون‪A‬دو‬
‫آهي هن وڻ جي ٽارين تي هڪ مخصوص قسم جو ڪيڙو گهر ٺاهيندو آهي‬
‫جيڪي چڻي جي داڻي کان وٺي م‪AA‬اون جي‪AA‬ڏا هون‪AA‬دا آهن هي ئي س‪AA‬اڪڙ آهي‪.‬‬
‫جيڪو قديم زم‪A‬اني ک‪A‬ان دوائي مقص‪A‬دن ال ِء اس‪A‬تعمال ٿين‪A‬دو‪ A‬اچي‪.‬هي س‪A‬اڪڙ‬
‫عام ساڪڙکان وڏو هوندو آهي ‪ .‬هي ڦليل بي ڊولو داڻ‪AA‬و ٿين‪AA‬دو‪ A‬آهي ۽ وزن ۾‬
‫ننڍي جي مقابلي ۾ هلڪو ٿين‪AA‬دو آهي‪ .‬اه‪AA‬و انهي َء ڪ‪AA‬ري ت‪AA‬ه هي ٽ‪AA‬وڙڻ س‪AA‬ان‬
‫اندران ڦليل نظر ايندو آهي‪.‬معمولي خوشبو به هوندي اٿس‪.‬‬
‫مزاج‪ :‬سرد‪ 1‬خشڪ‪ 2‬ليڪن بو علي سينا هن کي سرد جي مق‪AA‬ابلي ۾ گ‪AA‬رم‬
‫پهرين درجي ۾ يا اعتدال جي قريب سمجھي ٿو‬
‫مقداروخوراڪ‪7 A‬گرام‬
‫مضر‪ :‬هي معدي ۽ آنڊن کي زياده مقدار۾ نقصان پهچائي ٿي ماکي س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ‬
‫استعمال ڪرڻ سان هن جي اصالح ٿي وڃي ٿي‪.‬‬
‫فائدا‬
‫هي قابض هوندو آهي‪،‬هن کي ماون جي جڳهه تي ب‪AA‬ه اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬و وين‪AA‬دو‬
‫آهي هي اکين جي بيم‪AA‬اري ۾ رس‪AA‬ول جي ج‪AA‬و ڪم ڏئي ٿي‪،‬جيڪ‪AA‬ڏهن هن کي‬
‫سنهو پيهي ناس ڪجي ته ناڪيلي بند‪ A‬ٿي وڃي ٿي‪،‬هن جي ک‪AA‬ائڻ س‪AA‬ان ڦڦ‪AA‬ڙن‬
‫جا زخم ڀرجي وڃن ٿا ‪.‬مالهين کي ق‪AA‬وت ڏي ٿي‪.‬هن س‪AA‬ان آب‪AA‬زن ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان‬
‫مقعد مان ايندڙ رت چاهي بواسير جي ڪري هجي يا پڇي لهڻ ڪ‪AA‬ري هجي‬
‫رحم جي لهي اچڻ ۾ به مفيد آهي اهو چاهي هن کي موڙي ٺ‪AA‬اهي رکي‪AA‬و وڃي‬
‫يا آب زن ڪيووڃي‪ .‬هي دستن کي به بند ڪري ٿو هن جا گ‪A‬رڙا ڪ‪A‬اڪڙي‬
‫۽ حلق جي سوڄ ۾ مفيد آهن ج‪AA‬يئن نن‪AA‬ڍو س‪AA‬اڪڙ ۽ وڏي س‪AA‬اڪڙ جي فائ‪AA‬دن ۾‬
‫ڪو خاص فرق نه آهي ‪ ،‬جيئن اها ٻي جنس آهي انهي َء ڪري اسان ان ج‪AA‬و‬
‫هت ذڪر ڪري رهيا آهيون‬
‫مجربات‬
‫جعفر ‪ 40‬گرام ‪،‬ساڪڙ ‪ 40‬گرام ڦٽڪي ڦليل ‪ 40‬گ‪AA‬رام ‪،‬ڇ‪AA‬وڏي ڏاره‪AA‬ون ‪40‬‬
‫گرام‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪14‬‬
‫ڪٽي ڇاڻي پاڻي َء سان کارڪ جيڏا شياف ٺاهيو‪،‬‬
‫واپرائن جي واٽ‪ :‬حيض جي بند‪ A‬ٿين کان پو ِء شياف رکجي‪.‬‬
‫هي حمول ٻار ٿيڻ ال ِء انتهائي مفيد آهي‪.‬‬

‫ساڪڙ ننڍو ( ننڍا وائي)‬

‫ويدڪ نالو ‪ :‬ماچيڪا‬
‫فارسي‪ A‬مائين خورد‬
‫اردو ‪:‬هندي چهوٽي مائين‬
‫انگريزي‪Tamarisk‬‬
‫الطيني ‪Tamarix aphylla‬‬
‫خاندان ‪: Tamriaceae‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫هي به لئي جو هڪ قسم آهي پ‪AA‬ر هن ج‪AA‬و رن‪AA‬گ ڳ‪AA‬اڙهو هون‪AA‬دو آهي هن کي‬
‫ڳاڙهي لئي به چيو ويندو آهي‪ .‬عربي ۾ هن کي اس‪AA‬ل ب‪AA‬ه چي‪AA‬و وين‪AA‬دو آهي هي‬
‫عام لئي کان ميٽر کن ڊگھو ٿيندو‪ A‬آهي‪ .‬هن جي ٿڙ جي ک‪A‬ل ب‪A‬ه ڳ‪A‬اڙهي ٿين‪A‬دي‬
‫آهي‪ .‬بلور سائز جو ٿيندو‪ A‬آهي هن کي ک‪AA‬ٽي ڪ‪AA‬پڙي رنڱڻ ۾ اس‪AA‬تعمال ڪن‪AA‬دا‬
‫آهن‪ .‬اه‪AA‬و انهي َء ڪ‪AA‬ري ت‪AA‬ه اج‪AA‬رڪ کي ڳ‪AA‬اڙهو رن‪AA‬گ ڏيڻ ۾ هن ج‪AA‬و اهم‬
‫ڪردار آهي ۽ اجرڪ جي ڪس الهي ٿو اهڙي َء ط‪AA‬رح چم‪AA‬ڙي رنڱڻ وارا‬
‫به هن جواستعمال ڪندا آهن‪.‬‬
‫مزاج سرد خشڪ ‪ 2‬مضر اڪثر طبيبن روايتي انداز ۾ هن جو م‪AA‬ٿي‬
‫جي ال ِء نقصان ڪار لکيو آهي پر اهو نقصان اوٽ تي لکي‪AA‬ل آهي جيڪ‪AA‬ڏهن‬
‫هي وزن وڌائي ٿ‪AA‬و اکين جي بيم‪AA‬اري ۾ مفي‪AA‬د آهي ت‪AA‬ه هن کي م‪AA‬ٿي ۾ نقص‪AA‬ان‬
‫ڪار لکڻ صحيح نه آهي‬
‫مقداروخوراڪ‪ :A‬اطبا ِء قديم هن جو وزن خوراڪ ‪ 7‬گ‪AA‬رام ک‪AA‬ان ‪ 10‬گ‪AA‬رام‬
‫تائين لکن ٿا پر منهنجي خيال ۾ هن دور ۾ ‪ 3‬گرام کان ‪ 5‬گ‪AA‬رام ت‪AA‬ائين ک‪AA‬ارائڻ‬
‫ڪافي آهي‬
‫هي قابض آهي هن جا فائدا مائين وانگر آهن کنڊ سان گڏ س‪AA‬هڪي ۽ کنگھ ۾‬
‫مفيد آهي جگر جي ڪمزوري ۽ جسم جي ڳراڻ ۾ مفيد آهي هن وڻ جا سڀئي‬
‫جز حيض جاري ڪن‪AA‬دڙ آهن س‪AA‬وا ِء هن جي ڦ‪AA‬ل جي جنهن کي نن‪AA‬ڍو س‪AA‬اڪڙ‬
‫چئون ٿا هن جي ڪاڙهي س‪AA‬ان گرڙي‪AA‬ون ڪ‪AA‬رڻ س‪A‬ان مه‪AA‬ارون مض‪AA‬بوط ٿين‬
‫ٿيون‪،‬وات جي اٿڻ م به هن جا گ‪AA‬رڙا مفي‪AA‬د آهن هن جي ٻ‪AA‬رڪڻ س‪AA‬ان خ‪AA‬راب‬
‫گوشت ختم ٿي وڃي ٿو هن جي پيڻ سان معدي ۾ قوت اچي ٿي انهي َء ڪري‬
‫هن جي استعمال سان رت به وڌي ٿو نزلي زڪام ۾ به استعمال ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان‬
‫هن جا فائدا مشاهدي ۾ آيا آهن‪.‬هن کي گرم پ‪A‬اڻي ۾ پس‪A‬ائي پي‪A‬ارڻ س‪A‬ان فائ‪A‬دو‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪15‬‬
‫ٿي وڃي ٿو ‪ .‬اڪثر ط‪AA‬بيبن هن جي ٻنهي قس‪AA‬من کي س‪AA‬ل ال ِء مفي‪AA‬د لکي‪AA‬و آهي‬
‫اتي سائنسدانن به انهي َء طرف اشارو ڪيو آهي انهي َء ڪ‪AA‬ري اس‪AA‬ان کي هن‬
‫ج‪AA‬و ٽي بي ۾ مفي‪AA‬د هجڻ مط‪AA‬ابق تجرب‪AA‬ا ڪ‪AA‬رڻ گھرجن ج‪AA‬يئن هن جي انهي َء‬
‫فا‪.‬ئدي کان سوا ِء وزن وڌڻ جو به اڪثر طبيبن ذڪر ڪيو آهي ممڪن آهي‬
‫ته ٽي بي ۾ مؤثر هجي هن جي استعمال سان نظر به تيز ٿي وڃي ٿي هن جو‬
‫شربت ٺاهي پيڻ سان تلي تحليل ٿي وڃي ٿي ‪.‬هن وڻ مان لوڻ ٺاهي يرق‪AA‬ان ۾‬
‫استعمال ڪرڻ سان ان جا اڪسيري فائدا آهن‪ .‬همدرد وارن جي اڪٽرين به‬
‫هن جي لوڻ مان ٺهيل آهي‬
‫اقوال اطبا‬
‫ماسر جويه‪ :‬جو چوڻ آهي تر زخمن تي لئي جي وڻ جو ٻ‪AA‬ورو ٻ‪AA‬رڪڻ س‪AA‬ان‬
‫زخم خشڪ ٿي وڃن ٿا‪.‬‬
‫طبري ‪:‬لئي مهارن جي استرخا ۾ مفيد آهي هن جي پنن جي موهڳ ڏيڻ سان‬
‫زڪام ۽ ارڙي ۾ عجيب و غريب فائدوڪري ٿو‪.‬‬
‫ابن وافد جو چوڻ آهي ته مونکي انتهائي معتبر ماڻهو ٻڌايو ته لئي‪،‬جي پ‪AA‬اڙ ۽‬
‫منقى کي گھوٽي پيت‪AA‬ائين ت‪AA‬ه کيس ج‪AA‬ذام ۾ فائ‪AA‬دو ٿي وي‪AA‬و‪.‬ج‪AA‬ذام ال ِء هڪ ٻي‬
‫عورت کي ساڳي ترڪيب سان دوا کارائي وئي ته اها به تندرست ٿي وئي‬
‫ابن بيطار لکي ٿو ته ابن وافد جن ٻن مريضن جي تندرس‪AA‬ت ٿيڻ ج‪AA‬و ذڪ‪AA‬ر‬
‫ڪي‪AA‬و آهي انهن ج‪AA‬و ج‪AA‬ذام طح‪AA‬ال ۾ س‪AA‬دي ي‪AA‬ا ورم جي ڪ‪AA‬ري هون‪AA‬دو‪،‬انهي َء‬
‫ڪري اهو سمجھيو وڃي ته لئي جي استعمال ڪ‪AA‬ري س‪AA‬دو ۽ ورم تحلي‪AA‬ل ٿي‬
‫ويو ‪ .‬انهي َء ڪري مرض جذام ۾ فائدو ٿي ويو‪.‬اهو انهي َء ڪري ٿيو ت‪AA‬ه هن‬
‫دوا ۾ سُدي کي تحليل ڪرڻ جي اتم خاصيت آهي‬
‫طبيب حور‪:‬جو چ‪A‬وڻ آهي ت‪A‬ه س‪A‬رد ورمن ۾ ل‪A‬ئي ج‪A‬و دونهن ڏيڻ فائديمن‪A‬د‪A‬‬
‫آهي گھڻو ڪري ٻين ورمن ۾به مفيد آهي‬
‫اسرائيلي جو چوڻ آهي ته هن جو موهڳ مهيني جي خ‪AA‬رابي ي‪AA‬ا بي قائ‪AA‬دگي‬
‫کي درست ڪري ٿو‬
‫رازي‪ :‬ج‪AA‬و چ‪AA‬وڻ آهي ت‪AA‬ه اه‪AA‬ا ڳاله‪AA‬ه تج‪AA‬ربي جي ذريعي ث‪AA‬ابت ٿي آهي ت‪AA‬ه‬
‫بواسير جي مريض کي ٽي دفعا لئي جي ڪاٺين جو سيڪ ڏيڻ سان فائدو ٿي‬
‫وڃي ٿو‪.‬‬
‫مجربات‬
‫ل‪AAA‬ئي جي پنن جي ڇ‪AAA‬اري ‪100‬گ‪AAA‬رام‪،‬ريون‪AAA‬د چي‪AAA‬ني ‪50‬گ‪AAA‬رام‪،‬ج‪AAA‬يرو س‪AAA‬فيد‬
‫‪50‬گرام‪،‬قلمي شورو‪50‬گرام ست گلو ‪ 50‬گرام ڪارو لوڻ ‪ 50‬گرام‬
‫ترڪيب تياري سڀئي شيون ڪٽي ڇاڻي رکو‬
‫مقداروخوراڪ‪ A‬هڪ گرام کان ‪ 2‬گرام تائين‪.‬‬
‫فائدا‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪16‬‬
‫بنيادي طور تي هي نس‪A‬خو س‪A‬ائي جي ال ِء مفي‪AA‬د آهي انهي َء ۾ ڪاب‪A‬ه ش‪A‬ڪ‬
‫شبهي جي گنجائس نه آهي ته هي نسخو انتهائي مفي‪AA‬د آهي ‪ .‬پ‪AA‬ر ج‪AA‬يئن ت‪AA‬ه هن‬
‫وقت هيپاٽائيٽس بي ۽ سي جو زم‪AA‬انو آهي‪ .‬م‪AA‬ون هي نس‪AA‬خو ڪ‪AA‬افي مريض‪AA‬ن‬
‫کي اس‪AA‬تعمال ڪراي‪AA‬و آهي هيپاٽ‪AA‬ائيٽس بي ۽ س‪AA‬ي ۾ جيڪ‪AA‬ڏهن جگ‪AA‬ر ڪم ن‪AA‬ه‬
‫ڪري ت‪A‬ه اه‪AA‬ڙي ص‪A‬ورت ۾ جگ‪A‬ر کي نقص‪A‬ان ک‪A‬ان بچ‪A‬ائڻ ال ِء انته‪AA‬ائي مفي‪A‬د‬
‫آهي‪.‬ايس‪AA‬تائين جو‪1000‬ت‪AA‬ائين ايس جي پي ٽي هون‪AA‬دي ت‪AA‬ه اه‪AA‬ا ب‪AA‬ه نارم‪AA‬ل ٿي‬
‫ويندي‪.‬بهرحال وائرس کي ته هي نسخو ختم نه ڪن‪AA‬دو ب‪AA‬اقي ه‪AA‬ر لح‪AA‬اظ س‪AA‬ان‬
‫جگر کي درست ڪرڻ ۾ انتهائي مفيد آهي‪.‬‬
‫جديد سائنسي معلومات‬
‫هن جي ڦ‪AA‬ل ۾ پ‪AA‬ولي فين‪AA‬ول گيلڪ ايس‪AA‬ڊ‪ ،‬ايلميڪ ايس‪AA‬ڊ‪،‬ڊي هائي‪AA‬ڊروڊ‪ A‬گيلڪ‬
‫ايسڊ‪،‬ڊي هائيڊر جگلون‪،‬گلوڪو سائڊ آئسو فيرولڪ ايسڊجگالنن ‪،‬فليوو نائ‪AA‬ڊ‬
‫ٽيماريگزيٽن‪ ،‬ٽيماريگزين‬

‫(سائون)‬
‫عربي‪ :‬شاخل‪ ،‬ابو رخبا‪ ،‬ابو خلسا‬
‫فارسي‪ A‬شاماخ‬
‫پشتو ‪ :‬شماخه‬
‫بنگالي سامه‬
‫ڪشميري ‪:‬هام‬
‫پنجابي سوانڪ‬
‫انگريزي ‪Echinochola‬‬
‫الطيني ‪Echinochola colona‬‬
‫خاندان ‪poaceae‬‬

‫هي خريف جي موسم ۾ سارين جي فصل ۾ ٿيندو آهي‪ .‬هن جو ٻوٽو قد ڪاٺ‬
‫۾سارين جيڏو ٿئي ٿو‪.‬سڃاڻپ ص‪AA‬رف س‪AA‬نگ جھلڻ مه‪AA‬ل ٿين‪AA‬دي آهي‪ .‬هن ج‪AA‬و‬
‫پهريون دفعو ‪1833‬۾ذڪرجھنگلي گاه ط‪A‬ور زراعت جي م‪A‬اهرن ڪي‪A‬و‪ .‬هن‬
‫کي سنڌ ۽ راجستان جي ٿر وارن عالئقن ۾ پيهي ماني ٺاهي کاڌي ويندي آهي‬
‫اهو صرف خشڪ سالي واري زماني ۾ کاڌو وڃي ٿو‬
‫‪.‬انهي َء کان سوا ِء هندستان جي ٻين عالئقن ۾ هن جي داڻن کي اٻاري چانورن‬
‫وانگر کاڌو ويندو آهي‪.‬جڏهن ته چين ۾ هي اناج ٻاڦ جي ذريعي گرم ڪ‪AA‬ري‬
‫پٽڙو ڀت وانگر کائيندا آهن‪.‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪17‬‬
‫جديد سائنسي معلومات مطابق هن کي گھڻو ڪري جھنگلي چانور چيو وڃي‬
‫ٿو‪.‬هي خاص ڪري وونڻن واري زمين ۾ ٿئي ٿو‪.‬جڏهن ته الڙ ۾ سارين سان‬
‫گ‪AA‬ڏ ڦ‪AA‬ٽي ٿ‪AA‬و ش‪AA‬روع ۾ س‪AA‬ارين جي ٻُ‪AA‬وٽي جي هم ش‪AA‬ڪل هون‪AA‬دو آهي هن جي‬
‫سڃاڻپ تمام گھڻي مش‪AA‬ڪل هون‪AA‬دي آهي ‪.‬پ‪AA‬وکڻ ال ِء اپري‪AA‬ل م‪AA‬ئي جي موس‪AA‬م ۾‬
‫پوکيو وڃي ٿو سائون خش‪A‬ڪ عالئقي م چوماس‪A‬ي برس‪A‬اتن ۾ پ‪AA‬وکي س‪A‬گھجي‬
‫ٿو‪.‬هن جو ‪ 5‬کان ‪ 6‬ڪلو ٻج پ‪AA‬وکي ال ِء ڪ‪A‬افي هون‪AA‬دو آهي هي وڌ ۾ وڌ ڏي‪AA‬ڍ‬
‫مهيني ۾ تيار ٿي ويندو آهي‪.‬هن جا سنگ ناسي کان واڱڻائي ٿيندا آهن‬
‫مزاج‬
‫سرد خشڪ ‪2‬‬
‫مقداروخوراڪ‪20 A‬گرام‬
‫مضر‪ :‬هي دير هضم آهي‬
‫فائدا‬
‫اکين کي قوت ڏي ٿو نظر وڌائي ٿ‪AA‬و‪.‬رحم جي رط‪AA‬وبت کي ج‪AA‬ذب ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و‬
‫رت گھٽ پيدا ڪري ٿو‪.‬اک نڪ مقعد جي زخم ال ِء مفيد آهي‪.‬بغل جي بدبو ِء‬
‫ختم ڪري ٿو صفرا کي ختم ڪري ٿو نزله حار ۾ رط‪AA‬وبت خش‪AA‬ڪ ڪ‪AA‬ري‬
‫ٿو کير ۽ گيهه ۾ مالئي کائڻ سان نزلي کي روڪي ٿو‬

‫ست گلو‬
‫هي گلو وڻ جي ڪاٺين مان ٺاهيو وڃي ٿو ‪ .‬ي‪AA‬ا ک‪AA‬ڻي ايئن چئجي ت‪AA‬ه هي گل‪AA‬و‬
‫وڻ جو نشاستو آهي هي سفيد سبزي مائ‪AA‬ل س‪AA‬فوف هون‪AA‬دو آهي ذائقي ۾ ڪجھ‬
‫ڪ‪AA‬ڙو هون‪AA‬دو آهي‪.‬هن جي ٺ‪AA‬اهڻ جي ت‪AA‬رڪيب اه‪AA‬ا آهي ت‪AA‬ه هن جي ت‪AA‬ازن‬
‫ڪاٺين کي ڌڪ ڌڪ هڻي پاڻي َء ۾ پسائجي ٻن ٽن ڪالڪن کان پ‪AA‬و ِء مه‪AA‬ٽي‬
‫ڇ‪AA‬اڻي انهي َء پ‪AA‬اڻي کي ڪ‪AA‬اڙهي تي خش‪AA‬ڪ ڪجي اه‪AA‬وئي س‪AA‬ت گل‪AA‬و آهي‬
‫جيڪ‪AA‬ڏهن تڪ‪AA‬ڙ ن‪AA‬ه هجي ت‪AA‬ه ‪ 24‬ڪالڪ پس‪AA‬ائڻ س‪AA‬ان زي‪AA‬اده مق‪AA‬دار ۾ س‪AA‬ت‬
‫نڪرندو‪ .‬پر قارئين اهو نوٽ ڪن ته اڄڪلهه پنسارين کان جيڪو ست گلو‬
‫ملي ٿو اهو نشاستو هوندو آهي انهي َء ۾ گلو جو جز هوندو به آهي يانه خاص‬
‫ڪري چئي نٿ‪AA‬و س‪A‬گھجي انهي َء ڪ‪A‬ري بخ‪A‬ارن ۾ س‪A‬ت گل‪A‬و هٿ س‪A‬ان ٺ‪AA‬اهي‬
‫مالئجي نه ته فائدو نه ٿيندو‬
‫مزاج هن جو م‪AA‬زاج س‪AA‬رد خش‪AA‬ڪ آهي منهنجي خي‪AA‬ال ۾ هن ج‪AA‬و م‪AA‬زاج اه‪AA‬و‬
‫درست نه آهي بخارن ۾ مفيد هجڻ ڪري هن جو مزاج گرم تر هئڻ گھرجي‬
‫مقدارو خوراڪ هڪ گرام کان ٻه گرام مض‪A‬ر تج‪AA‬ربن م‪A‬ان اه‪A‬و ث‪AA‬ابت ٿي‪A‬و‬
‫آهي ته هن جي استعمال سان ڪو به نقصان نه ٿيندو آهي ‪.‬‬
‫فائدا‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪18‬‬
‫دم‪AA‬وي ۽ ص‪AA‬فراوي بخ‪AA‬ار ۾ مفي‪AA‬د آهي اه‪AA‬ڙي َء ط‪AA‬رح دل جگ‪AA‬ر ۽ مع‪AA‬دي جي‬
‫س‪AA‬وزش ۾ ب‪AA‬ه مفي‪AA‬د آهي‪ .‬هي بلغمي کنگھ ۽ بخ‪AA‬ار ال ِء ت‪AA‬ه ط‪AA‬بيبن وٽ ڪ‪AA‬افي‬
‫عرص‪AA‬ي ک‪AA‬ان اس‪AA‬تعمال ٿين‪AA‬دو اچي‪.‬پ‪AA‬راڻن دس‪AA‬تن ۾ ب‪AA‬ه س‪AA‬ت گل‪AA‬و اس‪AA‬تعمال‬
‫ڪيوويندو آهي ‪ .‬خاص ڪ‪AA‬ري ٻ‪AA‬ارن جي دس‪AA‬تن ۾ انته‪AA‬ائي مفي‪AA‬د آهي حڪيم‬
‫صادق علي خان جيڪو خاندان شريفي جو فرد آهي انجو چوڻ آهي ت‪AA‬ه س‪AA‬ت‬
‫گلو ۽ برابر طباشير مالئي هڪ گرام ص‪A‬بح وش‪A‬ام ڏيڻ س‪A‬ان ٻي‪A‬ئڙ ۽ س‪A‬ردي‬
‫س‪AA‬ان اين‪AA‬دڙ بخ‪AA‬ار ۾ مفي‪AA‬د آهي حڪيم ص‪AA‬ادق ج‪AA‬و چ‪AA‬وڻ آهي ت‪AA‬ه س‪AA‬ندس اه‪AA‬ا‬
‫ترڪيب ڪافي دفعا استعمال ڪرايل آهي ان س‪AA‬ان بخ‪AA‬ار ج‪AA‬و وارو رڪجي‬
‫وڃي ٿو‪.‬جديد سائنسدانن جو چوڻ آهي ته ست گل‪AA‬و بخ‪AA‬ار ک‪AA‬ان عالوه پيش‪AA‬اب‬
‫جي بيمارين پرميل ۽ ڪمزوري ال ِء مفيد آهي‬
‫مزيد معلومات‬
‫ت‪AA‬ازو جدي‪AA‬د سائنس‪AA‬ي ان‪AA‬داز ۾ تحقي‪AA‬ق ٿي آهي ت‪AA‬ه س‪AA‬ت گل‪AA‬و م‪AA‬دي جي بخ‪AA‬ار ۾‬
‫اڪسير آهي ايستائين جو سندس مقابلو ڪلورو في‪AA‬ني ڪ‪AA‬ال س‪AA‬ان ڪي‪AA‬و وي‪AA‬و‬
‫مريضن جي ٽرا ئيل مان خبر پئي ته ست گل‪A‬و ج‪A‬و اث‪A‬ر ڪل‪A‬ورو في‪A‬ني ڪ‪A‬ال‬
‫ک‪AA‬ان ڪه‪AA‬ڙي ب‪AA‬ه ص‪AA‬ورت ۾ گھٽ ن‪AA‬ه ه‪AA‬و‪.‬ق‪AA‬ارئين کي خ‪AA‬بر هئڻ گھرجي ت‪AA‬ه‬
‫جيڪي دوائون ايستائين جو انگري‪AA‬زي دوائ‪AA‬ون ب‪AA‬ه جيڪي م‪AA‬دي جي بخ‪AA‬ار ۾‬
‫ڪم ڪن ٿيون اهي دس‪A‬تن ۾ انته‪A‬ائي به‪AA‬تر هون‪AA‬ديون آهن مثالً ڪل‪A‬ورو في‪A‬ني‬
‫ڪال مدي جي بخار سان گڏ دستن ۾ به مفيد آهي اه‪AA‬ڙي َء ط‪AA‬رح في‪AA‬وراگزون‬
‫شربت يا گوريون ڪالرا ۽ دستن ۾واپرايون وڃن ٿيون‪.‬پ‪AA‬ر اه‪AA‬ا ب‪AA‬ه م‪AA‬دي جي‬
‫بخار ۾ مفيد آهي‪.‬انهي َء ڪري جديد تحقيق مطابق ته ست گلو مدي جي بخار‬
‫۾ مفيد آهي ته انهي َء حساب سان ست گلو جو دستن ۾ مفيد هجڻ يقي‪AA‬ني آهي ‪.‬‬
‫هونئن به اسان جون دايون س‪AA‬ت گل‪AA‬و م‪AA‬ان هڪ ُس‪A‬تي ٺاهين‪AA‬ديون‪ A‬آهن جيڪ‪AA‬ا‬
‫ٻ‪AA‬ارن جي دس‪AA‬تن ۾ ڪارآم‪AA‬د هون‪AA‬دي آهي‪ .‬بهرح‪AA‬ال آخ‪AA‬ر۾ اه‪AA‬ا ڳاله‪AA‬ه وري‬
‫دهرايان ٿو ته پنسارين کان ملندڙ ست گلو ڪهڙي به ص‪AA‬ورت ۾ ص‪AA‬حيح ن‪AA‬ه‬
‫آهي انهي َء ڪ‪AA‬ري پنهنج‪AA‬و ٺ‪AA‬اهي واپ‪AA‬رائجي ان ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء ئي س‪AA‬ت گل‪AA‬و م‪AA‬ان‬
‫مطلوبه فائدا حاصل ٿيندا‪A.‬‬
‫مجربات‬
‫حب تپ بلغمي‬
‫ٻٻر جا پن ‪ 25‬گرام‪،‬پپريون ‪ 50‬گرام‪،‬جيرو سفيد ‪ 25‬گرام ست گلو ‪ 50‬گ‪AA‬رام‬
‫ڪرنجوي جا ٻج ‪ 50‬گرام‬
‫ڪٽي ڇاڻي ‪ 250‬ملي گرام جون گوريون ٺاهي رکو‪.‬‬
‫مقدارو خوراڪ ۽ واپرائڻ جي واٽ‬
‫هڪ هڪ گوري صبح وٻپهر ‪،‬شام جو پاڻي سان استعمال ڪجي‬
‫فائدا‪:‬‬
‫هي گوري بلغمي بخارن کي ختم ڪري ٿي‪.‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪19‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫سر‬
‫اردو سرڪنڊه‬
‫عربي‪:‬قنا مران‬
‫فارسي‪ A‬ني‪ ،‬تر‬
‫سنسڪرت سي ‪ ،‬ڪاشو‪،‬‬
‫هدي ڪنڊا ‪ ،‬ڀينڊ‬
‫بنگالي شر گاڇ‬
‫الطيني ‪Sacharam Prcarm :‬‬
‫مزاج سرد خشڪ‬
‫هن جي پاڙ پيهي ڏڊ ۽ موهيڙن تي ليپ ڪرڻ سان فائ‪AA‬دو ڪ‪AA‬ري ٿي هن جي‬
‫پاڙ ساڙي سنڌن جي سور ۽ نقرس تي ليپ ڪرڻ سان فائديمن‪AA‬د آهي هن جي‬
‫ڪوئلي جو منجن ڏندن مان رت اچڻ ۾ مفي‪AA‬د آهي ص‪AA‬فرا کي ختم ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و‬
‫گرمي سوزش ۽ اڃ ۾ مفيد آهي هن جي پاڙ کي مص‪AA‬ري س‪AA‬ان گھوٽي پي‪AA‬ارڻ‬
‫سان پيشاب جو ساڙو ختم ٿيڻ سان گڏ بند پيشاب کي جاري ڪري ٿو‬

‫مجربات‬
‫س‪AA‬ر ج‪AAA‬ا گ‪AAA‬ل ڪل‪AAA‬و انهن کي ‪ 10‬ڪل‪AAA‬و ٻ‪AAA‬ه ڏينهن پ‪AAA‬اڻي ۾ پس‪AAA‬ائي ب‪AAA‬اه تي‬
‫رکو‪،‬جڏهن اڌپاڻي رهي ته الهي ڇاڻي‪.‬وري هلڪي باه تي رکي پاڻي خشڪ‬
‫ڪجي ايستائن گھاٽو ٿي وڃي ج‪A‬و گ‪A‬ورين ٻ‪A‬ڌڻ جي‪A‬ترو ٿي وڃي‪.‬انهي َء ک‪A‬ان‬
‫پو ِء مٽر جي داڻي جيتريون گوريون ٺاهي رکو‬
‫ت‪AA‬رڪيب اس‪AA‬تعمال هڪ هڪ گ‪AA‬وري ه‪AA‬ر ٽن ڪالڪن ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء اس‪AA‬تعمال‬
‫ڪريو‪.‬‬
‫فائ‪A‬دا‪ :‬گ‪AA‬ردي ۽ مث‪AA‬اني جي پ‪AA‬ٿري ۾ انته‪AA‬ائي مفي‪AA‬د آهي‪.‬گ‪AA‬ردي ۾ ش‪AA‬ديد س‪AA‬ور‬
‫رهندو هجي ت‪AA‬ه هن جي اس‪AA‬تعمال س‪AA‬ان فائ‪AA‬دو ٿي وڃي ٿ‪AA‬و‪ .‬جيڪ‪AA‬ڏهن پ‪AA‬ٿري‬
‫وڏي هجي ت‪AA‬ه ‪50‬ملي گ‪AA‬رام هي دوا ڏينهن‪ A‬۾ ‪ 4‬دفع‪AA‬ا اس‪AA‬تعمال ڪ‪AA‬رائجي‪.‬ت‪AA‬ه‬
‫پٿري ٽٽي خارج ٿي ويندي آهي‬
‫سوزاڪ‪ :‬جيڪڏهن پيشاب ۾ گند اڇي يا ساڙو هجي ته سر جي پاڙ گھوٽي‬
‫ڇاڻي پيارجي ته سٺو فائدو ٿي وڃي ٿو‪.‬‬
‫عجيب چٽڪلو‬
‫هي عجيب چٽڪل‪AA‬و آهي امي‪AA‬د ت‪AA‬ه هن س‪AA‬ان ب‪AA‬ه س‪AA‬ٺو فائ‪AA‬دو ٿي وين‪AA‬دو ج‪AA‬ڏهن‬
‫بواسير جي شڪايت هجي ان سان رت تمام گھڻ‪AA‬و خ‪AA‬ارج ٿين‪AA‬دو‪ A‬هجي ت‪AA‬ه هن‬
‫جاگل حقي جي ٽوپي ۾ وجھي حقو ڇڪائجي ته رت بند‪ A‬ٿي ويندو‪ .‬م‪AA‬ون کي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪20‬‬
‫هن نسخي تي ان ڪ‪AA‬ري ڀروس‪AA‬و آهي ت‪AA‬ه م‪AA‬ون وٽ هڪ م‪AA‬ريض آي‪AA‬و جنهن‬
‫مون کي چيو ته هن جي مقعد م‪AA‬ان ش‪AA‬ديد رت وهن‪AA‬دو آهي ڪ‪AA‬افي عالج جي‬
‫باوجود اهو رت بند نه ٿيو نيٺ هڪ ماڻهو ڏس ڏن‪AA‬و ت‪AA‬ه س‪AA‬گريٽ پي ت‪AA‬ه رت‬
‫بند ٿي ويندو بقول هن جي ته جيئن هن سگريٽ پيڻ شروع ڪي‪AA‬ا ت‪AA‬ه رت بن‪AA‬د‬
‫ٿي ويو جيڪڏهن تماڪ سان رت بند ٿي سگھي ٿو ته سر جي گلن س‪A‬ان ب‪AA‬ه‬
‫رت بند ٿي سگھي ٿو‬

‫سرخس‬
‫يوناني ‪:‬فلحون بطارس‬
‫عربي قرقس‪A‬‬
‫فارسي‪ A‬ڪيدارو‬
‫بنگالي بنکراج‬
‫انگريزي ‪Male fern‬‬
‫الطيني ‪Drypoter is Filixman‬‬
‫خاندان‪Polypodaceae‬‬
‫هن وڻ جو نالو ايس پي ڊي ايم فلڪس ماس آهي ‪ .‬هي ڳنڍي‪AA‬دار پ‪AA‬اڙ آهي هي‬
‫پاڙون ‪ 2.5‬کان ‪ 16‬انچ تائين ڊگھيون هونديون آهن انهن ج‪AA‬و قط‪AA‬ر هڪ انچ‬
‫کن هوندو آهي ڳنڍيون چئني طرفن کا ن نن‪A‬ڍيون‪ A‬نوڪ‪AA‬دار هون‪A‬ديون ڪ‪A‬اري‬
‫رنگ جون ۽ ٿلهن پنن ۾ لڪل هونديون آهن هي ان‪AA‬دران س‪AA‬فيد ذردي مائ‪AA‬ل ۽‬
‫ٻاهران ڀوريون هونديون آهن هن جي بو ِء پهرين خوشبودار پر پو ِء ڪڙي ۽‬
‫اٻڙڪا آڻڻ واري هوندي آهي‪.‬‬
‫مزاج گرم خشڪ درجو ٻيو‬
‫مضر‪ :‬هي آن‪A‬ڊن ۾ خ‪A‬راش پي‪A‬دا ڪ‪A‬ري ٿي ال‪AA‬ٽي آڻي ٿي ‪.‬هن جي ک‪A‬ائڻ س‪A‬ان‬
‫ڪمزوري محسوس ٿئي ٿي ‪.‬ڦڦڙن جي گرم مرضن ۾ مفيد آهي‬
‫افعال‬
‫الذع قاتل ڪرم شڪم‪،‬قاتل حب القرح‪،‬مسقط جنين قاتل حمل ۽ مخرش آهي‬
‫‪.‬‬
‫فائدا‬
‫زخمن تي ذرور ڪرڻ سان زخمن کي جلد خشڪ ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و ه‪AA‬ر قس‪AA‬م جي‬
‫پيٽ جي ڪيڙن کي ماري ٿو ‪.‬خاص ڪري ڪدوداڻن ال ِء انتهائي مفي‪AA‬د آهي‬
‫جالينوس جو چوڻ آهي ته هن جي پ‪AA‬اڙن کي پيهي م‪AA‬اکي ۾ مالئي لع‪AA‬وق تي‪AA‬ار‬
‫ڪري کارائڻ سان ڪدوداڻا خارج ٿي وڃن ٿا‪.‬هن جي پ‪AA‬اڙ کي ش‪AA‬راب س‪AA‬ان‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪21‬‬
‫گڏ کائڻ سان ڪيچوا مري وڃن ٿا هن جي کائڻ سان استقرار حمل نٿوٿ‪AA‬ئي ۽‬
‫حامله کي کارائڻ سان اسقاط ٿي وڃي ٿو هن جا تازا پن ملين طبع آهن ‪.‬‬
‫ڪيميائي تجزيو‪A‬‬
‫فيلي سڪ ايسڊ اسپائيڊين سرخس جو هي هڪ زهريلو م‪AA‬ادو آهي ٽائ‪AA‬ل آئ‪AA‬ل‬
‫ايموڊين ڪرائسو فينڪ ايسڊ‬
‫مفرد استعمال‬
‫حڪيم شريف‪ A‬جو چوڻ آهي ته سرخس ‪ 4.5‬گرام اڌپڪل ک‪AA‬ير ۾ ٽي ڏينهن‬
‫الڳيتو گ‪AA‬رم گ‪AA‬رم ک‪AA‬ائڻ س‪AA‬ان ض‪AA‬ربه ۽ س‪AA‬قطه جي ڪ‪AA‬ري گوش‪AA‬ت جيڪ‪AA‬ڏهن‬
‫چچرجي پوي يا پير مڙي پوي ته ان ال ِء مفيد آهي ‪.‬‬
‫ُ‬
‫حڪيم عبدهللا بن صالح لکي ٿو ته هڪ م‪AA‬اڻهو کي مقع‪AA‬د ۽ ڪ‪AA‬ک جي س‪AA‬ور‬
‫تنگ ڪيو نيٺ مايوس ٿي ويهي رهيو‪.‬ڪنهن هن کي سرخس جي فائدن کان‬
‫آگاه ڪيو هن م‪AA‬ريض ان ج‪AA‬ون ت‪AA‬ازيون پ‪AA‬اڙون خري‪AA‬د ڪ‪AA‬ري ننڍانن‪AA‬ڍا ٽڪ‪AA‬ر‬
‫ڪري ‪ 2.5‬ڪلو پاڙن ۾ ‪ 4.8‬لٽر ماکي مالئي‪.‬ت‪AA‬ه اه‪AA‬و پ‪AA‬اڻي وانگ‪AA‬ر پ‪AA‬ٽڙو ٿي‬
‫ويو اهو ان کي الڳيتو کائيندو رهيو هن کا مڪمل شفا ٿي وئي‬
‫حڪيم عبدهللا بن صالح جو تجربو آهي ته هن سرخس جي برابر مين‪AA‬دي‬
‫جو سفوف دماغ تي ضماد ڪرايو ته موتيا بند درست ٿي ويو‬
‫مرڪبات‬
‫معجو ن سرخس ‪ ،‬اطريفل ديدا‪ A‬ن‬

‫سچيت ڪاٺي‬
‫اردو پپالمول‬
‫عربي فلفل مويه‬
‫جالينوس جو چوڻ آهي هي ڪ‪A‬ارن م‪A‬رچن جي پ‪A‬اڙ آهي زڪري‪A‬ا رازي ج‪A‬و‬
‫چوڻ آهي ته هي ڪارن مرچن جون ڪ‪AA‬اٺيون آهن هن ج‪AA‬و ذائق‪AA‬و ت‪AA‬يز ٿين‪AA‬دو‬
‫آهي حڪيم شريف خان تاليف شريفي ۾ لکيو آهي ت‪AA‬ه ڪن ط‪AA‬بيبن ٻي ڪنهن‬
‫ٻوٽي جي پاڙ ٻڌائي آهي‪.‬حقيقت ان جي برعڪس آهي صحيح ڳالهه اه‪AA‬ا آهي‬
‫ته هي پپرين جي وڻ جي پاڙآهي‪.‬خير حڪيم رازي يا ج‪AA‬الينوس جي عالئقن‬
‫۾ هي ٻ‪AA‬وٽي ن‪AA‬ه ٿين‪AA‬دي هجي پ‪AA‬ر هن‪AA‬د س‪AA‬تان م‪AA‬ان گھرائي وين‪AA‬دي ه‪AA‬ئي انهن‬
‫جيڪڏهن غلط لکيو ته ڪ‪AA‬ا ڳاله‪AA‬ه ن‪AA‬ه آهي پ‪AA‬ر تعجب آهي ت‪AA‬ه حڪيم ش‪AA‬ريف‬
‫هندستان جو ٿي ڪري صحيح ماهيت نه لکي سگھيو‪.‬‬
‫پپرين جي پاڙ آهي جيڪا ڳنڍين واري ٿين‪AA‬دي آهي‪.‬جيڪ‪AA‬ا ابت ڪن‪AA‬ڊڙي جي‬
‫پاڙ سان ملندي آهي هي تيز ڪڙي هوندي آهي رنگ هن جو ميٽوڙي هوندو‬
‫آهي پر ٽوڙڻ سان اندران سفيد نڪرندي آهي بازار ۾ مهنگي هئڻ ڪري ٿڙ‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪22‬‬
‫جي ڪاٺين کي مالئي به وڪرو ڪيو ويندو آهي ڪٿي ته ابت ڪنڊڙي جي‬
‫پاڙ جي به مالوٽ هوندي آهي‪.‬‬
‫مقام پيدائش جيئن ته هي پپرين جي ئي ٻوٽي مان حاصل ٿئي ٿو ان جو ذڪر‬
‫اس‪AA‬ين جل‪AA‬د ٻي ۾ ڪ‪AA‬ري آي‪AA‬اآهيون ‪.‬اتي پپالم‪AA‬ول ج‪AA‬و ذڪ‪AA‬ر ان ڪ‪AA‬ري ن‪AA‬ه‬
‫ڪيوسين ته سنڌي ۾ پپالمول کي س‪AA‬چيت ڪ‪AA‬اٺي چي‪AA‬و وڃي ٿ‪AA‬و‪.‬بهرح‪AA‬ال هي‬
‫ٻوٽو برصغير ۾ عام جام ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬وگرم عالئقن ۾ ب‪AA‬ه هي ٻ‪AA‬وٽي موج‪AA‬ود هون‪AA‬دي‬
‫آهي‬
‫مزاج گرم خشڪ ‪ 2‬مضر گرم مزاج م‪AA‬اڻهن کي ن‪AA‬ه ڏجي هن جي گھڻي‬
‫استعمال سان مني گھٽ پيداٿئي ٿي ۽ نظر تي به اثر پوي ٿو‬
‫مقداروخوراڪ‪ :A‬هڪ گرام کان ‪ 3‬گرام تائين‬
‫فائدا‬
‫هن جي چٻاڙڻ سان گگ وهي ٿي قاطع بلغم آهي‪.‬هاضم آهي بک لڳائي ٿ‪AA‬و‬
‫معدي ۾ گرمي پيدا ڪري ٿو تلي جي ورم ۽ سردي جي ورمن ال ِء مفي‪AA‬د آهي‬
‫سنڌن جي سور ال ِء مخصوص آهي رياحي سورن ۾ به ڪارآمد آهي تش‪AA‬نج ۾‬
‫نافع آهي هن کي منقى سان گڏ کائڻ سان ڪاڪڙي جي رطوبت خش‪AA‬ڪ ٿي‬
‫وڃي ٿي هن جو ليپ ڪرڻ سان چيلهه جو سور عرق النسا نقرس کي فائ‪AA‬دو‬
‫ٿي وڃي ٿوهن جي ناس ڪرڻ س‪AA‬ان م‪AA‬رگهي ۽ س‪AA‬ڪتي ۾ فائ‪AA‬دو ٿ‪AA‬ئي ٿوم‪AA‬ني‬
‫گھٽ ڪرڻ جي باوجود مقوي باه آهي ٻ‪AA‬ار پي‪AA‬دا ٿيڻ وقت ڪ‪AA‬اڙهي پيڻ س‪AA‬ان‬
‫ائور کي ڪڍي ٿوحيض جي خون کي جاري ڪري ٿورت جي خرابي هجي‬
‫ته پپالمول کائڻ سان فائدو ٿي وڃي ٿوپپالمول کي گرم ڪ‪AA‬ري م‪AA‬اني ۾ پيهي‬
‫مالئي ک‪AA‬ارائڻ س‪AA‬ان فائ‪AA‬دو ٿي وڃي ٿ‪AA‬و ڦڦ‪AA‬ڙن جي بيم‪AA‬ارين ۾ ‪ 500‬ملي گ‪AA‬رام‬
‫م‪AA‬اکي ۾ چٽ‪AA‬ائڻ س‪AA‬ان فائ‪AA‬دو ٿي وڃي ٿ‪AA‬و هن کي ڳ‪AA‬ڙ۾ مالئي چوس‪AA‬ڻ س‪AA‬ان ن‪AA‬ه‬
‫صرف کنگھ ۾ فائدو ٿئي ٿو پر ننڊ به آڻي ٿو ‪.‬‬
‫سريل ‪،‬سرينهن‬
‫عربي سلطان االشجار‬
‫فارسي‪ A‬درخت زڪريا‬
‫اردو هندي ‪:‬سرس‬
‫مرهٽي چچوا چي چوال‬
‫گجراتي‪ :‬شريش‪ ،‬شرشرو‪A‬‬
‫تامل واگھي‪،‬‬
‫بنگالي سريش‬
‫سنسڪرت ‪ :‬ڪيسينا سوڪا پشپا‬
‫انگريزي ‪Sirs tree Esttern Indian walnut‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪23‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫الطيني ‪Albezia labbek‬‬

‫خاندان ‪Leguminosae‬‬
‫تاريخ‬
‫هي مشهور وڻ آهي جنهن کي ه‪AA‬ر م‪AA‬اڻهو س‪AA‬ڃاڻي ٿ‪AA‬و هي ‪ 13‬مي‪AA‬ٽر ک‪AA‬ان ‪70‬‬
‫ميٽر تائين ڊگھو ٿئي ٿو هن جو ڇوڏو من‪AA‬و س‪AA‬ينٽي مي‪AA‬ٽر ٿله‪AA‬و ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و ڀ‪AA‬وري‬
‫رنگ جو ٿئي ٿو ‪ .‬اسان وٽ هن جا ٻه قسم ٿين ٿا هڪ جا ٻج خ‪A‬اڪي ت‪AA‬ه ٻي‬
‫جا ٻج ڪارا ٿيندا آهن‪ .‬انهي َء کان سوا ِء هڪ ٻيو قسم ب‪AA‬ه ٿين‪AA‬دو‪ A‬آهي جيڪ‪AA‬و‬
‫يورپ ۾ ٿيندو آهي پر فائدن ۾ ڪوخاص ف‪A‬رق ن‪AA‬ه هون‪A‬دو آهي ان ڪ‪A‬ري هن‬
‫جي قسمن جي فائدن تي ڪو گھڻو اثر نه آهي عجيب ڳالهه هي آهي ته الڙ ۾‬
‫هن کي سريل چونداآهن پر اتر ۾ وري هن کي سرينهه چون‪AA‬دا آهن‪ .‬قراب‪AA‬ادين‬
‫لطيفي ۾ هڪ نسخو ڏنو هوم جنهن جو اهم جز سريل جا ٻج هئا سنڌ جي اتر‬
‫واري پاسي کان سوالن جي وٺ وٺان ٿي ته سريل ڪهڙي بال آهي‪ .‬ايستائين‬
‫ج‪AA‬و س‪AA‬ائين حڪيم غالم رس‪AA‬ول الک‪AA‬و ص‪AA‬احب چ‪AA‬وڻ لڳ‪AA‬و ت‪AA‬ه م‪AA‬ون کي اتي‬
‫سرينهه جو ٻج لکڻ کپي ها جيئن آئون الڙ جو ماڻهو ه‪AA‬وس س‪AA‬و م‪AA‬ونکي پ‪AA‬اڻ‬
‫اها خبر ئي نه هئي ته ڪو سريل کي سرينهه به چيو وڃي ٿو‪.‬بهرحال هين‪AA‬ئر‬
‫جڏهن ٻوٽين تي ڪم ڪري رهيو آهيان ته خبر پ‪AA‬ئي آهي ت‪AA‬ه بلوچس‪AA‬تان ۾ ت‪AA‬ه‬
‫مرڳو هر ضلعي يا هر سرداري ۾ هر شئي جا جدا جدا ناال آهن‪ .‬ايستائين جو‬
‫بلوچس‪AA‬تان ۾ هڪ ئي ٻ‪AA‬وٽي ج‪AA‬ا ن‪AA‬اال ڏهن ت‪AA‬ائين ب‪AA‬ه وڃي پڄن‪AA‬دا آهن انهي َء‬
‫ڪري اها ڳالهه ذهن تي رکڻ گھرجي ته ڪٿي ڪٿي مختلف ناال هوندا آهن‬
‫مزاج‪:‬گرم خشڪ‪ ،‬گھڻو ڪري هن کي سرد خشڪ سمجھيو وڃي ٿ‪AA‬و‪ .‬پ‪AA‬ر‬
‫س‪AA‬ندس فائ‪AA‬دن کي جيڪ‪AA‬ڏهن ڏٺ‪AA‬و وڃي ت‪AA‬ه هن ج‪AA‬و م‪AA‬زاج س‪AA‬رد هجي ه‪AA‬ا ت‪AA‬ه‬
‫خنازير ۾ هي فائدو نه ڪري ها ‪.‬هاڻ اها تحقي‪AA‬ق ٿي چڪي آهي ت‪AA‬ه م‪AA‬ائيڪو‬
‫بيڪٽريم جراثيم گرم دوائن سان ئي ختم ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و‪ .‬ان ڪ‪AA‬ري منهنجي نظ‪AA‬ر ۾‬
‫هن جو مزاج گرم خشڪ آهي‪.‬‬
‫مقدارو خوراڪ ‪ :‬پن ‪ 10‬گرام‪ ،‬ڇوڏو ‪5‬کان ‪6‬گرام پاڙ هڪ کان ‪ 3‬گرام‬
‫فائدا‪:‬هي مصفي خون آهي مغلظ۽ ماده منويه کي گھاٽو ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و‪.‬اکين جي‬
‫بيم‪AA‬ارين ۾ مفي‪AA‬د آهي خ‪AA‬اص ڪ‪AA‬ري ش‪AA‬ب ڪ‪AA‬وري ۽ نظ‪AA‬ر جي گھٽت‪AA‬ائي ۾‬
‫ڪارآمد آهي هن جي ڇوڏي جي ڪاڙهي ۾ گرڙيون ڪرڻ س‪AA‬ان مه‪AA‬ارن ۽‬
‫ڏندن ج‪A‬و س‪A‬ور ختم ٿي وڃي ٿ‪AA‬و‪.‬هن ج‪A‬اپن ک‪A‬ائڻ س‪A‬ان ش‪A‬ب ڪ‪A‬وري ختم ٿي‬
‫وڃي‪.‬مصفى خون هئڻ ڪري چمڙي جي بيمارين۾ مفيد آهي وي‪AA‬د ج‪AA‬ذام ۾ ب‪AA‬ه‬
‫ڏين‪AAA‬دا آهن هن جي ڇ‪AAA‬وڏي ج‪AAA‬و ڪ‪AAA‬اڙهو پيڻ س‪AAA‬ان ورم زائ‪AAA‬ل ٿي وڃي‬
‫ٿو‪.‬جيڪڏهن هن جو گل سونگھيو وڃي ته درد ش‪A‬قيقه ۾ مفي‪A‬د آهي هن ج‪A‬ا ٻج‬
‫خنازير ۾ انته‪AA‬ائي مفي‪A‬د آهن انهي َء حس‪A‬اب س‪A‬ان هي ٽي بي ۾ ب‪AA‬ه ڪ‪A‬ارگر ٿي‬
‫سگھي ٿي هن جي پنن کي کائڻ سان شب ڪ‪AA‬وري ۾ فائ‪AA‬دو ٿي وڃي ٿ‪AA‬وهن‬
‫جي پنن کي پاڻي َء ۾ ڪاڙهي ان سا گرڙيون ڪرڻ سان مهارن ج‪AA‬و س‪AA‬ور ۽‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪24‬‬
‫سوڄ ختم ٿي وڃي ٿوپراڻي زماني ۾ ويد هن کي ج‪AA‬ذام ۾ اس‪AA‬تعمال ڪن‪AA‬دا هئ‪AA‬ا‬
‫منهنجي خيال ۾ انهي َء تي مڪمل پروسو نٿو ڪري سگھجي پر جديد تحقي‪A‬ق‬
‫۽ حڪيمن جي تحقيق مطابق هي خنازير ۾ اڪس‪AA‬ير آهي انهي َء ح‪AA‬والي س‪AA‬ان‬
‫هن جو جذام يعني ڪ‪AA‬وڙه ۾ مفي‪AA‬د هجڻ ج‪AA‬و ش‪AA‬ڪ ڪ‪AA‬ري س‪AA‬گھجي ٿ‪AA‬و اه‪AA‬و‬
‫انهي َء ڪري ته خنازير جا جراثيم ۽ ڪوڙه ج‪AA‬ا ج‪AA‬راثيم هڪ‪AA‬ئي خان‪AA‬دان ج‪AA‬ا‬
‫آهن انهي َء حساب سان سريل هڪ اهم مص‪AA‬فى خ‪AA‬ون دوا آهي انهي َء ڪ‪AA‬ري‬
‫خارش پراڻن ڦٽ ڦروڙين ۾ مفيد آهي‪ .‬هي فالج لقوو استرخا ۽ خدر ۾ انتهائي‬
‫مفيد آهي هن جي سڀني جزن جو ٽي آتش‪AA‬و ع‪A‬رق ڪ‪A‬ڍي پي‪AA‬ارڻ س‪A‬ان دم‪AA‬اغي‬
‫بيم‪AA‬ارين ۾ ڪارآم‪AA‬دآهي ۽ ٻ‪AA‬ارن جي خ‪AA‬ارش ۽ زخمن ۾ ب‪AA‬ه هن ج‪AA‬ا فائ‪AA‬دا‬
‫مشاهدي ۾ آيا آهن هي هرحال ۾ انساني بدن جي ورمن جي مفي‪AA‬د دوا آهي هن‬
‫جاپن گھوٽي اکين جي سور ۾ ليپ ڪرڻ سان فائدو ٿي وڃي ٿ‪AA‬و اهومش‪AA‬اهدو‬
‫ويدن جو آهي هن جا ٻج به دوائن ۾ استعمال ڪيا ويندا آهن انهن جا فائدا ب‪AA‬ه‬
‫لڳ ڀڳ ساڳيا هونداآهن پر اهي ٻج جريان سرعت انزال ۾ به اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬ا‬
‫وينداآهن باقي خنازير ۾ ٻج جو ڪردار اهم آهي هن جي ٻجن کي سنهو پيهي‬
‫َ‬
‫دردش‪A‬قيقه ۾ فائ‪AA‬دو ٿي وڃي ٿ‪AA‬وانهي َء ک‪AA‬ان عالوه‬ ‫ناس ڪرڻ سان مٿي ج‪AA‬و ۽‬
‫حڪيم عبالوحيد سليماني هڪ شگر جي نسخي جي انتهائي تعريف ڪئي ته‬
‫ان سان نه صرف شگر گھٽ ٿئي ٿي پر مرض ختم ٿي وڃي ٿ‪AA‬و ان ج‪AA‬و ج‪AA‬ز‬
‫به سريل جو ٻج هو‪ .‬مون اهو ڪافي مريضن تي اس‪AA‬تعمال ڪراي‪AA‬و پ‪AA‬ر ڪ‪AA‬و‬
‫خاص فائدو نه ٿيو ڪنهن ڪنهن کي عارضي سٺو فائدو ٿئي ٿ‪AA‬و انهي َء ک‪AA‬ان‬
‫عالوه ٻج خوني بواسير ۾ به ٻج س‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬ا وين‪AA‬دا آهن‪.‬حڪيم علي محم‪AA‬د‬
‫موريجو جو چاچو ڪينسر جي عرق ۾ هن جا گل وجھندو هو جديد سائنس‪AA‬ي‬
‫ريسرچ ۾ سريل ڪينسر جي بعض قسمن ۾ انتهائي مفيد آهي‬
‫جديد سائنسي ريسرچ‬
‫هي دافع تعفن ‪ ،‬بيڪ‪A‬ٽرا جي خالف م‪A‬ؤثر آهي ‪ .‬هي اين‪A‬ٽي ال‪A‬رجڪ ب‪A‬ه آهي‬
‫دستن ۾ مفيد هجڻ سان گڏ کنگهه ۾ مفيد آهي ۽ ان ج‪AA‬ا ٻج بواس‪AA‬ير ۾ مفي‪AA‬د آهن‬
‫پاڙ هيمي ڪرينيا ۾ گل کنگھ ساه جي نالين جي ورم ک‪AA‬ا عالوه تنفس‪AA‬ي ايس‪AA‬نو‬
‫فيليا ۽ دمه ۾ مفيد آهي هن ج‪AA‬ون ڦرهي‪AA‬ون اين‪AA‬ٽي پروٽ‪AA‬وزول آهن آيوروي‪AA‬دڪ‬
‫جي جديد تحقي‪AA‬ق جي ڪ‪A‬ري هن م‪A‬ان ن‪AA‬زلي درد ش‪AA‬قيقه ج‪AA‬و دوائ‪AA‬ون ٺ‪AA‬اهيون‬
‫وڃن ٿيون‬
‫ڪيميائي جز‬
‫هن وڻ جي جزن جي جڏهن اناليسس ڪئي وئي ته هن ۾ ڪافي فلوونائڊ ل‪AA‬ڌا‬
‫ويا جيڪي ٽرائيٽرپينائ‪AA‬ڊ ‪،‬س‪A‬يپونين‪،‬اول‪AA‬يئونولڪ ايس‪A‬ڊ ال‪A‬بيجينڪ ايس‪A‬ڊ‪،‬ال‪AA‬بي‬
‫جينين۽ اڪيسڪ ايسڊ سندس ٿڙ ۾ ‪ 8_7‬ڪنڊينس‪AA‬ڊٽينن‪،‬۽ پڻ ڊي ڪي‪AA‬ٽيچن۽‬
‫ڊي ليڪوسائينيڊن‪ A،‬آهن‬
‫هن جي کل جي ڪاڙهي سان هس‪AA‬ٽامن گھٽجي وڃي ٿ‪AA‬و‪،‬۽ س‪AA‬ورن ۾س‪AA‬اه جي‬
‫ن‪AAAA‬الين کي ويڪ‪AAAA‬رو ڪ‪AAAA‬ري ٿ‪AAAA‬و‪،‬هن جي الڪ‪AAAA‬وحلڪ ايڪس‪AAAA‬ٽريٽ ۾‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪25‬‬
‫ڪارڊينوالئي ‪A‬ڊ‪ A‬گالئيڪ‪AA‬و س‪AA‬ائڊهوندو آهي جنهن ج‪AA‬ا فائ‪AA‬دا ڊجاڪس‪AA‬ين جھڙا‬
‫هون‪AAA‬دا آهن‪.‬هي چم‪AAA‬ڙي جي بيم‪AAAA‬ارين ۾ ب‪AAA‬ه ج‪AAA‬راثيمن جي خالف م‪AAA‬ؤثر‬
‫آهي‪.‬اينٿاڪوئينون گالئيڪوسائڊ بيڪٽري‪AA‬ا جي خالف ڪم ڪن ٿ‪AA‬ا‪.‬ٻجن م‪AA‬ان‬
‫نڪتل س‪A‬يپونين م‪A‬ني َء جي ج‪A‬راثيمن جي فع‪A‬اليت ۾‪ 50‬س‪A‬يڪڙو اض‪A‬افو ڪن‬
‫ٿا ‪.‬جڏهن ته سندس ڦرهين جي رب سان صرف ‪ 2‬سيڪڙو اضافو ٿيو ‪.‬‬
‫انهي َء سان گ‪A‬ڏ سائنس‪A‬دانن هن جي قس‪A‬من تي ب‪A‬ه ريس‪A‬رچ ڪ‪A‬ئي ت‪A‬ه س‪A‬نڌ جي‬
‫سريل ۽ٻين قسمن ۾ فائدي جي لحاظ سان ڪو فرق نه هو‬
‫مفرد عالج‬
‫‪ 1‬اڌرنگ ‪ ،‬لقوي ۾ هن جو ڇوڏو ڇانو ۾ خشڪ ڪري سفوف ٺاهيو هڪ‬
‫گرام سفوف ‪ 50‬گرام مکڻ ۾ مالئي کارايو ڪجھ ڏينهن‪ A‬ک‪A‬ارائڻ س‪A‬ان ڪ‪A‬افي‬
‫فائدو ٿي وڃي ٿو‬
‫‪ 2‬بواسير سريل جي ٻجن کي پيهي سفوف ٺاهيو هر روز صبح و شام ‪500‬‬
‫سئو ملي گرام کائڻ سان بواسير جو رت بند‪ A‬ٿي وڃي ٿو‬
‫‪ 3‬سريل جي ٻجن جو سفوف ‪ 2‬گ‪AA‬رام ص‪AA‬بح و ش‪AA‬ام ک‪AA‬ائڻ س‪AA‬ان چن‪AA‬د ڏينهن‪ A‬۾‬
‫بواسير جو رت بند ٿي وڃي ٿو‬
‫‪ 4‬سريل جي ٻجن جو سفوف ٺ‪AA‬اهي ‪ 2‬گ‪AA‬رام ص‪AA‬بح و ش‪AA‬ام پ‪AA‬اڻي َء س‪AA‬ان پي‪AA‬ارڻ‬
‫سان جريان احتالم ۽ سرعت انزال ۾ فائدو ٿي وڃي ٿو‬
‫‪ 5‬خنازير ۾ هن جا ڇوڏا ٻج پن سڀئي بالخاصه مفيد آهن‬
‫‪ 6‬هن جي گلن کي س‪A‬ڪائي براب‪A‬ر کن‪A‬د مالئي پي‪A‬ارڻ س‪A‬ان احتالم ۾ فائ‪A‬دو ٿي‬
‫وڃي ٿو‬
‫هڪ حصو سريل جا ٻج ٻه حصا ماکي ۾ مالئي هفتو کن زمين ۾ دفن ڪري‬
‫هف‪AA‬تي ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء ‪ 10‬گ‪AA‬رام روزان‪AA‬و ک‪AA‬ائڻ س‪AA‬ان خن‪AA‬ازير ۾ مفي‪AA‬د آهي هي دوا‬
‫بدبودار هوندي آهي ان جو خيال نه ڪجي‬
‫مجربات‬
‫سريل جي ٻجن کي پاڻي َء جو ڇنڊو هڻي رات جو رکي صبح ج‪AA‬و پت‪AA‬ال جن‪AA‬تر‬
‫جي ذريعي تيل ڪڍي سنڀالي رکو‪.‬‬
‫فائدا‬
‫هي تي‪AA‬ل بواس‪AA‬ير ۾ انته‪AA‬ائي مفي‪AA‬د آهي روزان‪AA‬و ڪ‪AA‬اڪوس ڪ‪AA‬رڻ ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء‬
‫م‪AA‬وڪن تي لڳ‪AA‬ائجي چن‪AA‬د ڏينهن‪ A‬۾ موڪ‪AA‬ا خش‪AA‬ڪ ٿي وين‪AA‬دا ‪ 3‬ک‪AA‬ان ‪ 7‬قط‪AA‬را‬
‫روغن ٻڪري جي کير جي لسي ۾ کارائڻ سان پرميل ۾ فائدو ٿي ويندو‬
‫مرڪبات حب بواسير جديد ذيابيطس ڪيپسول‪.‬معجون سرس‪.‬‬

‫سردو‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪26‬‬
‫هي ريڀڙي جھڙو پر ان کان ڪافي وڏو ٿيندو آهي هي گدري جي ئي خاندان‬
‫م‪AA‬ان آهي پ‪AA‬ر اس‪AA‬ان وٽ هي ن‪AA‬ه ٿين‪AA‬دو‪ A‬آهي هن ج‪AA‬و رن‪AA‬گ هي‪AA‬ڊو هون‪AA‬دو آهي‬
‫ڪافي پراڻي ڳالهه آهي ته سردو انتهائي مٺـو هوندو هو پر اسان جي گ‪AA‬دري‬
‫وانگر هاڻ سردا ڦڪا به هوندا آهن‬
‫مزاج معتدل مائل سردي تري ۾ هجڻ جي ڪري ڪن طبيبن هن جو م‪AA‬زاج‬
‫گرم تر لکيو آهي جيئن هي بلغمي م‪AA‬زاج ۾ مواف‪AA‬ق ن‪AA‬ه آهي انهي َء ڪ‪AA‬ري هن‬
‫کي گرم تر نٿو چئي سگھجي‬
‫نقصان س‪AA‬ردي ک‪AA‬ائڻ س‪AA‬ان هاض‪AA‬مو خ‪AA‬راب ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و بلغمي م‪AA‬زاج ٻ‪AA‬ارن کي‬
‫نقصان ڪن‪A‬دو آهي پيٽ ۾ نفخ پي‪A‬دا ڪ‪A‬ري س‪A‬گھي ٿ‪A‬و اه‪A‬ڙي َء ط‪A‬رح ش‪A‬گر۽‬
‫بادي بواسير ۾ به هن جواستعمال منع آهي‬
‫مق‪AA‬دار خ‪AA‬وراڪ ‪ :‬ه‪AA‬ونئن ت‪AA‬ه ص‪AA‬فراوي ي‪AA‬ا س‪AA‬وداوي بيم‪AA‬ارين ۾ هن جي‬
‫استعمال سان فائدو ٿيندو آهي ۽ زياده مقدار ۾ کائڻ س‪AA‬ان ب‪AA‬ه ڪ‪AA‬و نقص‪AA‬ان ن‪AA‬ه‬
‫ٿيندو آهي۔ باقي بلغمي مزاج وارا تمام گھٽ استعمال ڪن ٿا‪.‬‬
‫فائدا‬
‫سردو پراڻن دستن ۽ پيچش ۾ انته‪A‬ائي مفي‪A‬د آهي ‪ .‬هن جي اس‪A‬تعمال س‪A‬ان رت‬
‫وڌي ٿو‪.‬انهي َء ڪري چمڙي جي رنگ کي درست ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و س‪AA‬ردو خ‪AA‬وني‬
‫بواس‪AA‬ير ۾ ڏيڻ س‪AA‬ان رت بن‪A‬د‪ A‬ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و‪.‬س‪AA‬ردوماليخوليا ۽ چري‪AA‬ائي‪ ،‬م‪AA‬راق ۾‬
‫انته‪AA‬ائي مفي‪AA‬د آهي دل جي ڌڙڪي ۾ اس‪AA‬تعمال ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان ڪ‪AA‬افي فائ‪AA‬دو ٿي‬
‫وڃي ٿو‪.‬سنگرهني ۾ به جي هن کي استعمال ڪجي ته ڪافي فائدو ٿي وڃي‬
‫ٿو اعضا ِء رئيسه کي طاقت ڏي ٿو‪ .‬هي جسم مان خشڪي ختم ڪري جسم ۾‬
‫تري پيدا ڪري ٿوگردن جي ڪمزوري ۾ هن جو استعمال انتهائي مفي‪AA‬د آهي‬
‫خاص ڪري اينٽي بائيوٽڪ دوائن جي ڪري ي‪AA‬ا ڪن بيم‪AA‬ارين جي ڪ‪AA‬ري‬
‫گردا ڪم‪AA‬زور ٿين ت‪AA‬ه هن جي ک‪A‬ائڻ س‪A‬ان ڪ‪A‬افي فائ‪AA‬دو ٿي وڃي ٿ‪AA‬و‪.‬پيش‪AA‬اب‬
‫رڪجي اچي يا قطروقطرو ٿي اچي ان ۾ مفيد آهي‬
‫حڪيم عبدالرشيد‪ A‬تلميذ جيالني ج‪AA‬و چ‪AA‬وڻ آهي ت‪AA‬ه هوآن‪AA‬ڊن جي بيم‪AA‬ارين‬
‫مثالً رت جا دست ‪،‬پيچش ۾ ‪ 50‬گرام سردو ڏينهن‪ A‬۾ چار دفعا کارائين‪AA‬دو آهي‬
‫انهي َء سان ڪافي مريض تندرست ٿي ويندا آهن‬
‫سرس سريش‬
‫هندي چپ چپيڪا‪،‬‬
‫عربي ‪:‬غرى ‪ ،‬هالم‬
‫انگريزي‪Gelatin‬‬
‫الطيني ‪: Gelatinum‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪27‬‬
‫هي هڪ نيم شفاف‪.‬ن‪AA‬رم ٽڪ‪AA‬ڙا هون‪AA‬دا آهن جيڪي چم‪AA‬ڙي وانگ‪AA‬ر محس‪AA‬وس‬
‫ٿيندا آهن گھر۾ نرم ٿي ملي ويندا آهن ‪ .‬هي گھڻ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري چ‪AA‬انورن جي ه‪AA‬ڏي‬
‫چمڙي ۽ فالتو گوشت وغ‪AA‬يره کي ڪ‪AA‬اڙهي ڇ‪AA‬اڻي ان کي خش‪AA‬ڪ ڪن‪AA‬دا آهن‬
‫جيڪڏهن هن کي ‪ 50‬هوڻي پاڻي ۾ ڳاريو وڃي ته ان جي ڌپ ختم ٿي وين‪AA‬دي‬
‫آهي ۽ ٿ‪AA‬ڌي ٿيڻ تي ف‪AA‬الودي وانگ‪AA‬ر ڄمي وڃي ٿ‪AA‬و جيڪ‪AA‬ڏهن هن جي پ‪AA‬اڻي‬
‫۾ٽينين ماليو وڃي ته جيالٽين هيٺ ڄمي وڃي ٿو‬
‫هي گھڻ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري رن‪AA‬گ وارا ۽ رازا اس‪AA‬تعمال ڪن‪AA‬دا آهن ع‪AA‬وامي س‪AA‬طح تي‬
‫سنڌين جي مقابلي ۾ مهاجرن وٽ هن جو واهپو زياده آهي‬
‫مزاج گرم خشڪ درجه ‪2‬‬
‫افعال و خواص‬
‫ح‪AA‬ابس ال‪AA‬دم هئڻ ڪ‪AA‬ري اڪ‪AA‬ثر جس‪AA‬م ک‪AA‬ان رت خ‪AA‬ارج ٿيڻ جي ص‪AA‬ورت ۾‬
‫واپرايو وڃي ٿو‪ .‬اهڙي َء صورت ۾ جيڪڏهن ڦڦڙن ک‪AA‬ان رت اين‪AA‬دڙ هجي ت‪AA‬ه‬
‫پاڻي ۾ ڳاري واپرائجي ‪ .‬اندروني بدن جي رت نڪرڻ جي ٻين صورتن ۾ به‬
‫هن کي استعمال ڪ‪AA‬ري س‪AA‬گھجي ٿ‪AA‬و ‪ .‬ن‪AA‬اڪيلي ي‪AA‬ا ٻ‪AA‬اهران رت نڪ‪AA‬رڻ جي‬
‫ص‪AA‬ورت ۾ ليپ ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان رت بن‪AA‬د ڪ‪AA‬ري ٿوان‪AA‬دروني ط‪AA‬ور تي ن‪AA‬زلي ۽‬
‫ايگزيم‪AA‬ا جي تڪليفن ۾ اس‪AA‬تعمال ڪ‪AA‬ري س‪AA‬گھجي ٿوش‪AA‬قاق مقع‪AA‬د جنهن کي‬
‫اڄڪلهه فشرچيو وڃي ٿو‪ ،‬۾ به هن جا فائدا مشاهدي ۾ آي‪AA‬ا آهن‪ .‬هي رت کي‬
‫گها ٽي ڪرڻ ال ِء اڄ به استعمال ڪيو ويندو آهي هي معدي آنڊن ۾ سوڄ پيدا‬
‫ڪرڻ وارن زهرن ۾ به استعمال ڪيو وڃي ٿو ‪.‬‬
‫هن ۾ وق گهڻوآهي ان ڪري حب ۽ قرص ٺاهڻ ‪،‬ش‪AA‬ياف ۽ حب‪AA‬وب ۾ وق پي‪AA‬دا‬
‫ڪرڻ ال ِء به هن کي استعمال ڪيو ويندو آهي ‪.‬‬
‫سدا بهار‬
‫عربي‪ :‬حي العالم‬
‫فارسي‪ A‬هميشه بهار‪ ،‬زلف عروسان‬
‫انگريزي ‪Pervinkle‬‬
‫الطيني ‪Vinca rosa‬‬
‫خاندان‪Apocynaceae‬‬
‫تاريخ‬
‫سدابهار کي گھري دوستي جي نشاني چيو وڃي ٿو‪.‬هن کي هڪ عمدي شعر‬
‫وانگ‪AAA‬ر مث‪AAA‬الي چي‪AAA‬و وڃي ٿ‪AAA‬و‪.‬هن کي الف‪AAA‬اني جي نش‪AAA‬اني س‪AAA‬مجھيو وڃي‬
‫ٿو‪.‬جرمني ۾ هن کي سدائين سهاڳڻ چيو وڃي ٿو‪ .‬يورپ جي اڪ‪AA‬ثر ملڪن ۾‬
‫اهو سمجھيو وڃي ٿو ته جيڪڏهن گھوٽ ڪنوار هن جا پن کائيندا ت‪AA‬ه پ‪AA‬اڻ م‬
‫تمام گھڻي محبت ٿين‪AA‬دي‪ 14.‬س‪AA‬و س‪AA‬ال په‪AA‬رين جي هڪ قلمي نس‪AA‬خي ۾ لکي‪AA‬ل‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪28‬‬
‫آهي ت‪AA‬ه جيڪ‪AA‬ڏهن گھوٽ ڪن‪AA‬وار پهري‪AA‬ون ک‪AA‬اڌو س‪AA‬دا به‪AA‬ار ج‪AA‬ا پن ۽ براب‪AA‬ر‬
‫ڪيچوڙا خشڪ‪ ،‬ماني س‪AA‬ان کائين‪AA‬دا ت‪AA‬ه س‪AA‬ندن محبت ۾ اض‪AA‬افو ٿين‪AA‬دو‪.‬س‪AA‬اڳي‬
‫طرح فن لينڊ ۾ به اهو عقيدو آهي ته جيڪڏهن زال مڙس پنهنجي پهرين گھر‬
‫۾ جيڪڏهن باغ ۾ سدا به‪AA‬ار ج‪AA‬و ٻوٽ‪AA‬و لڳائين‪AA‬دا ت‪AA‬ه پ‪A‬اڻ ۾ ق‪AA‬رب رهن‪AA‬دن‪ .‬ڪن‬
‫ماڻهن جو چوڻ آهي ته جنهن زال کي اوالد نه ٿين‪A‬دو‪ A‬هجي ت‪A‬ه اه‪A‬ا جيڪ‪AA‬ڏهن‬
‫گلن جو لباس ٺاهي پهريندي ته اوالد ٿي ويندس‪ .‬بد قسمتي َء سان ويل‪AA‬ز ۾ هن‬
‫گل جي ماجرا ٻي آهي اتي هن کي قبرستان جو ٻوٽو چيو وڃي ٿ‪AA‬و‪.‬اٽلي ۾ هن‬
‫جو موت سان گهرو تعلق ڏيکاريو وڃي ٿو خاص ڪري ٻارن جي م‪AA‬وت تي‬
‫انهن جي ت‪AA‬ابوت جي مٿ‪AA‬ان س‪AA‬دا به‪AA‬ار جي گلن جي چ‪AA‬ادر ٺ‪AA‬اهي لڳ‪AA‬ائي وڃي‬
‫ٿي‪.‬هن کي موت جو گل به چيو ويندو هو ‪.‬ميڊي ويل زماني ۾ انگلينڊ ۾ سزا ِء‬
‫موت جي قيدي کي سزا ڏيڻ وقت زوري سدا بهار جي چ‪AA‬ادر په‪AA‬رائي وين‪AA‬دي‬
‫ه‪AA‬ئي‪.‬ي‪AA‬ورپ ۾ هن کي جل‪AA‬دي خ‪AA‬راش کي ختم ڪ‪AA‬رڻ ال ِء اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬و‬
‫ويندوهو اسڪاٽ لينڊ ۾ هن مان هڪ مرهم ٺ‪AA‬اهيو وين‪AA‬دو ه‪AA‬و جيڪ‪AA‬و جل‪AA‬دي‬
‫خراش ۽ زخمن تي استعمال ڪيو ويندو هو فن لينڊ ۾ هن جي پاڙ ق‪AA‬ولنج جي‬
‫سور ال ِء مشهور هئي آئرش ۾ س‪AA‬دا به‪AA‬ار کي کن‪AA‬ڊ جي بيم‪AA‬اري ۾ ب‪AA‬ه اس‪AA‬تعمال‬
‫ڪيو ويندو هو آڪس‪AA‬فورڊ ۾ هن جي پنن جي ليپ کي ڳ‪AA‬ڙن تي لڳ‪AA‬ايو وين‪AA‬دو‬
‫هو لنڪ شائر ۾ هن جي پنن ج‪A‬و ض‪A‬ماد ارهن جي س‪A‬ور ال ِء اس‪AA‬تعمال ڪي‪A‬و‬
‫ويندو هو لنڪ شائر ۾ ڍڳين جي کير جي بخ‪AA‬ار ۾ س‪AA‬دا به‪AA‬ار جي ليپ ڪ‪AA‬رڻ‬
‫سان بخار ختم ٿي ويندو هو هن کي ڳڍڙين جي بيماري ۾ ب‪AA‬ه مفي‪AA‬د ق‪AA‬رار ڏن‪AA‬و‬
‫وين‪AA‬دو ه‪AA‬و ‪.‬زخمن م‪AA‬ان رت اچڻ جي ص‪AA‬ورت ۾ ب‪AA‬ه هن کي اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬و‬
‫ويندو هو ‪ .‬انهي َء کان سوا ِء ٻين جڳهن ت‪AA‬ان رت اچڻ جي ص‪A‬ورت ۾ ب‪AA‬ه هن‬
‫کي اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬و وين‪AA‬دو آهي ‪.‬ش‪AA‬راب جي ڪ‪AA‬ري مع‪AA‬دي م‪AA‬ان رت اچي ي‪AA‬ا‬
‫مهي‪A‬ني جي ڪ‪A‬ري هجي ‪ ،‬انهي َء ک‪A‬ان س‪A‬وا ِء ن‪AA‬اڪيلي ۾ ب‪A‬ه هن کي اس‪A‬تعمال‬
‫ڪري سگھجي ٿو‪ .‬انهي َء ک‪A‬ان س‪A‬وا ِءيورپ ۾ هن کي اکين جي بيم‪A‬اري ۾ ب‪A‬ه‬
‫استعمال ڪيو ويندو هو‪.‬هي سڄي معلوم‪A‬ات ي‪A‬ورپ جي آهي اه‪A‬و ان ڪ‪A‬ري‬
‫به ته اسان وٽ سدا بهار جو ٻوٽو انگريزن ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء متع‪AA‬ارف ٿي‪AA‬و ب‪AA‬اقي اه‪AA‬ا‬
‫خبر نه پئجي سگھي ت‪A‬ه س‪A‬نڌ ۾ هي ٻوٽ‪A‬و ڪ‪A‬ڏهن آي‪A‬و ۽ په‪A‬رين ڪ‪A‬ٿي پوکي‪A‬و‬
‫ويواهوئي سبب آهي جو اسان جي ٻهراڙين جي م‪AA‬اڻهن وٽ انهي َء ٻ‪AA‬وٽي ج‪AA‬و‬
‫ڪو ٽوٽڪو نه آهي تازو ٻڌڻ ۾ اچي پيو ته هن جا پن ش‪AA‬گر گھٽ‪AA‬ائين ٿ‪AA‬ا ‪.‬اه‪AA‬ا‬
‫ڳالهه صحيح ٿي سگھي ٿي ان ڪري جو مٿي آئون ذڪر ڪ‪AA‬ري آي‪AA‬و آهي‪AA‬ان‬
‫ته يورپ ۾ به هن کي کنڊ جي بيماري ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي‪ .‬هي س‪AA‬ڄي‬
‫معلومات ‪ Dictionary of plants lore‬جي صفحي نمبر‪ 293‬ت‪AA‬ان ورتي‬
‫وئي آهي‬
‫سڃاڻپ‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪29‬‬
‫هي ٻن قسمن جو ٻوٽو آهي‪.‬هڪ نن‪AA‬ڍو هڪ وڏو ‪ ،‬انهي َء ک‪AA‬ان س‪AA‬وا ِء هن ج‪AA‬ا‬
‫گلن جي حساب سان به ڪافي قسم آهن‪ .‬اڇو‪،‬ڳاڙهو‪ ،‬گالبي ‪ ،‬ته عام آهن پ‪AA‬ر‬
‫مختلف ملڪن ۾ ٻين رنگن جا گل به ڏٺا ويا آهن ‪.‬هن جو ٻوٽ‪A‬و ن‪A‬ازبو جي ق‪A‬د‬
‫بت تي ٿيندو آهي سنڌ ۾ هر جڳهه تي باغن ‪،‬گھرن ۾ لڳايو وڃي ٿو‪.‬‬
‫مزاج گرم خشڪ‪ :‬مضر هن جي مقرر مقدار کان زي‪AA‬اده ک‪AA‬ائڻ ڪ‪AA‬ري ب‪AA‬دن‬
‫سڙڻ جي ڪيفيت پيدا ٿي سگهي ٿي‬
‫مقدارو خوراڪ ‪:‬تازا پن هڪ کان ٻه عدد‪،‬سڪل پن ‪2‬کان چار عدد‬
‫فائدا‬
‫هن جا گل ۽ پن جگ‪A‬ر ۽ طح‪A‬ال ج‪A‬ا س‪A‬دا ک‪A‬ولين ٿ‪A‬ا‪.‬م‪A‬ائوف عض‪A‬وي تي م‪A‬واد‬
‫ڪرڻ نٿا ڏين جديد تحقيق مطابق هن ج‪AA‬ا گ‪AA‬ل ۽ پن کن‪AA‬ڊ جي بيم‪AA‬اري ۾ مفي‪AA‬د‬
‫آهن هن جي پاڙ چيلهه جي سور ۾ مفيد آهي هن جي گلن ۽ پنن جا ڪيمي‪AA‬ائي‬
‫جز ڳوڙهين جي سيلن کي ناس ڪن ٿيون هاجڪن ڊزيز ۾ پڻ واپراي‪AA‬و وڃي‬
‫ٿو هن جي پاڙ قبض ۽ بخار ختم ڪرڻ واري آهي هي ٻوٽ‪AA‬و بدهض‪AA‬مي ۾ ب‪AA‬ه‬
‫واپرايو وڃي ٿو‪ .‬گل دم ڀرتي ۽ ڇاتي جي بيمارين ال ِء به مفيد آهي‬
‫ڪيميائي جز‬
‫ڊپارٽمينٽ آف فارماڪولوجي ڪ‪AA‬راچي جي ‪Pcsir‬هن۾ ٻ‪AA‬ه الڪالئي‪AA‬ڊ ڪ‪AA‬ڍيا‬
‫ويا آهن ون بالسٽن ۽ ون ڪرسٽن جيڪي اينٽي ڪينسر ۽ اينٽي لي‪AA‬و ڪيمي‪AA‬ا‬
‫يعني رت جي ڪينسر جي سيلن جي خالف آهن هن جا ڪيمي‪AA‬ائي ج‪AA‬ز يع‪AA‬ني‬
‫الڪالئيڊ ننڊ‪ A‬آڻيندڙ نشه آور ۽ ٽرنڪالئيزر آهن ‪ .‬انهي َء ک‪AA‬ان س‪AA‬وا ِء اهي بل‪AA‬ڊ‬
‫پريشر به گھٽائن ٿا عضالتي سورن ۾ ب‪AA‬ه فائ‪AA‬دو ڪن ٿ‪AA‬ا مرڪ‪AA‬زي اعص‪AA‬ابي‬
‫نظام جي ڊپريشن ۾ مفيد آهي‬
‫جديد معلومات‬
‫هن ٻ‪AAA‬وٽي جي ال ِء مش‪AAA‬هور آهي ت‪AAA‬ه ڊاڪ‪AAA‬ٽر عطا ُءالرحم‪AAA‬ان ڪ‪AAA‬راچي جي‬
‫ڪيمسٽري انس‪A‬ٽي ٽي‪A‬وٽ ۾ سائنس‪A‬دانن هن م‪A‬ان ڪ‪A‬افي الڪالئي‪A‬ڊ‪ A‬ڪ‪A‬ڍيا آهن‬
‫جيڪي ڪينسر ۾ مفيد آهن خان عثمان غني پنهنجي ڪتاب ۾ ان تحقي‪AA‬ق جي‬
‫روشني ۾ ليمفوس‪AA‬ارڪوما ‪،‬ڪوريئ‪AA‬و ڪارس‪AA‬ينوما‪،‬ني‪AA‬ورو بالس‪AA‬ٽوما ۽ ارهن‬
‫جي ڪينسر ۾ مفيد لکيو آهي انهي َء کان سوا ِء ٻين عضون ڦڦ‪AA‬ڙن جي س‪AA‬ميت‬
‫۾ هي مؤثر آهي‪ .‬انهي َء ک‪AA‬ان س‪A‬وا ِء ٻ‪A‬ارن جي لي‪AA‬و ڪيمي‪AA‬ا‪،‬۾ ب‪AA‬ه هن ج‪A‬ا فائ‪AA‬دا‬
‫مشاهدي ۾ آيا آهن‪.‬‬

‫سالد پن‬
‫اردوڪاهو‪ A‬بستاني سالد پته سالد باغي‬
‫سڌها‪،‬تامل‪ :‬سالتو‬
‫انگريزي‪Lettuce,Garden lettuce:‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪30‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫الطيني ‪Lactuca sativa‬‬

‫خاندان‪Asteraceae‬‬
‫تاريخ‬
‫سالد جي پن جو تعلق مشرق وسطى سان خيال ڪيو وڃي ٿو‪.‬هن جو ذڪ‪AA‬ر‬
‫ڀاڄي جي حيثيت سان ‪ 4500‬قبل مسيح ۾ تعمير ڪيل مق‪AA‬برن ۾ اڪري‪AA‬ل آهي‬
‫ايران جو شاهي خان‪AA‬دان س‪A‬الد جي پنن کي ‪ 500‬س‪A‬و پنج‪A‬اه س‪A‬ال قب‪AA‬ل مس‪A‬يح‬
‫اس‪AA‬تعمال ڪن‪AA‬دو ه‪AA‬و ج‪AA‬ڏهن ت‪AA‬ه هن جي پ‪AA‬وک ق‪AA‬ديم يون‪AA‬انين ۽ رومين جي‬
‫شهنش‪AA‬اهتن ۾ ٿي چين ۾ س‪AA‬الد ج‪AA‬ا پن ‪ 7‬ص‪AA‬دي ع ۾ متع‪AA‬ارف ڪراي‪AA‬ا وي‪AA‬ا‬
‫انگلستان ۾ سڀ کان پهرين بادشاه هينري هشتم ‪ 1520‬ع ۾ استعمال ڪيا کائڻ‬
‫سان هو تمام خوش ٿيو ۽ پوکيندڙ هارين کي باقاع‪AA‬دي انع‪AA‬ام و اڪ‪AA‬رام ڏين‪AA‬دو‬
‫ه‪AA‬وگرم ملڪن ۾ هي ت‪AA‬ازو متع‪AA‬ارف ڪراي‪AA‬ا وي‪AA‬ا آهن ڪرس‪AA‬ٽوفر ڪ‪AA‬ولمبس‬
‫سالد پتا آمريڪا ۾ متعارف ڪرايا‪ .‬هن جو نالو ليڪ اصل ۾ ليٽن مان ورتل‬
‫آهي جنهن جي معنى آهي کير هن کي صدين ک‪AA‬ان گ‪AA‬رم غ‪AA‬ذا کي معت‪AA‬دل رکڻ‬
‫ال ِء استعمال ڪيو ويندو هو‪.‬فلم ساز جان واٽر ته هن کي سائو پوليس‪AA‬ٽر چي‪AA‬و‬
‫آهي‪.‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫مقدار خوراڪ ضرورت آهر کائجي‪.‬‬
‫مزاج سرد خشڪ‬
‫مصلح بادام‬
‫مضر‪ :‬هي نشي آور آهي انهي َء ڪري زياده نه کائڻ کپي‬
‫جز‪ :‬مستعمل ساوا پن‬
‫فائدا‬
‫سالد ۾ پروٽين تمام گھٽ هوندي آهي‪ .‬انهي َء ڪري ان جو استعمال هر قس‪AA‬م‬
‫جي مريضن ۾ مفيد هوندو آهي خاص ڪري شگر جي مرض ۾ انتهائي مفيد‬
‫آهي سالد ۾ فوالد تمام گھڻو هوندو آهي انهي َء ڪ‪AA‬ري انيمي‪AA‬ا ۾ مفي‪AA‬د آهي جن‬
‫مريضن کي ننڊ ن‪AA‬ه اين‪AA‬دي هجي انهن کي س‪AA‬الد ج‪AA‬ا پن کاراي‪AA‬ا وڃن ت‪AA‬ه فائ‪AA‬دو‬
‫ڪن ٿا‪ .‬هن ۾ ليڪٽو ڪريم هوندو آهي‪.‬جنهن جو اثر آفيم جھڙو هون‪AA‬دو آهي‬
‫پر هن سان نشي واري ڪيفيت نٿي ٿئي جيڪ‪AA‬ڏهن زي‪AA‬اده ذه‪AA‬ني ڪم ڪ‪AA‬رڻ‬
‫سان ننڊ نه اچي ت‪AA‬ه س‪AA‬الد جي ٻج ج‪AA‬و ڪاڙهوٺ‪AA‬اهي ڏيڻ س‪AA‬ان نن‪A‬ڊ‪ A‬اچي وڃي‬
‫ٿي‪.‬هن جي استعمال سان دائمي قبض ۾ فائدو ٿي وڃي ٿو‪.‬سالد ۾ فولڪ ايسڊ‬
‫به هوندو آهي جيڪو کير پياريندڙ عورتن ال ِء مفيد هجڻ سان گڏ وات پچڻ ۾‬
‫مفيد آهي ماهرن جو چوڻ آهي ت‪AA‬ه جيڪي عورت‪AA‬ون پيٽ س‪AA‬ان هجن ت‪AA‬ه انهن‬
‫کي فولڪ ايس‪AA‬ڊ س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ ف‪AA‬والد جي ب‪AA‬ه ڪمي هون‪AA‬دي آهي س‪AA‬الد س‪AA‬ان ٻ‪AA‬ئي‬
‫کوٽون پوريون ٿي وڃن ٿيون سالد جا پن الڳيتو استعمال ڪرڻ سان م‪AA‬رض‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪31‬‬
‫اٺهرا به نه ٿيندوآهي‪ .‬عورتن ۾ پرو جيسٽرون هارمون به وڌي وڃي ٿ‪A‬و‪ .‬هي‬
‫س‪AA‬ور وارن زخمن تي ليپ ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان فائ‪AA‬دو ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و ‪.‬س‪AA‬اڳي جڳه‪AA‬ه تي‬
‫سريل زخمن جي باه کي گھٽائي سڪون واري ڪيفيت پيدا ڪري ٿو‪.‬‬
‫ڪيميائي جز‬
‫پنن ۾ ڪيلشم هوندو آهي فاسفورس‪،‬فوالد ٿايامن ربوفليون نگوس‪AA‬ين ڪ‪AA‬يرٽن‬
‫آئي‪AA‬و ڊين فل‪AA‬ورين ج‪AA‬ا ‪ 10‬گ‪AA‬رام وٽ‪AA‬امن ڪي جي ض‪AA‬رورت جيڪ‪AA‬ا جس‪AA‬م کي‬
‫هوندي آهي ان ال ِء ڪافي آهي‪ .‬ٻوٽي جي پ‪AA‬اڙ ج‪AA‬و ايڪس‪AA‬ٽريٽ گ‪AA‬وائن ٽ‪AA‬ائپ‬
‫سيس‪AAA‬قٽ ٽ‪AAA‬رپين گالئيڪوس‪AAA‬ائڊ ليڪٽوس‪AAA‬ائڊ س‪AAA‬ي ک‪AAA‬ان س‪AAA‬وا ِء مش‪AAA‬هور‬
‫گالئيڪوسائڊليڪٽوسائڊ۽ ميڪروڪلينيسائڊ اي به هوندا اٿس‬

‫سپستان ليسوڙا‬
‫عربي‬
‫فارسي‪: A‬سبستان‬
‫هندي لهسوڙا‬
‫بنگالي‪ :‬چالتا‬
‫گجراتي ‪ :‬نانو گوندهيلي‪A‬‬
‫پنجابي لسورا‬
‫انگريزي ‪Cordia dichtama ,Cordia obliqua‬‬
‫‪Cardia myxa roxb Cordifolia Latifolia ,‬‬ ‫الطيني‬
‫آڪهه ‪Boragineae‬‬
‫تاريخ‬
‫گيدوڙن ج‪AA‬و ذڪ‪AA‬ر اڪ‪AA‬ثر ط‪AA‬بي ڪت‪AA‬ابن ۾ڪ‪AA‬ثرت س‪AA‬ان ملي ٿوح‪AA‬اجي زين‬
‫العط‪A‬ار‪1268‬جي مش‪A‬هور ڪت‪A‬اب اختي‪A‬ارات ب‪A‬ديعي ۾ هن ج‪A‬و تفص‪A‬يلي بي‪A‬ان‬
‫لکيو آهي سوين سالن کان قديم ط‪AA‬بيب هن کي اس‪AA‬تعمال ڪن‪AA‬دا اچن فارس‪AA‬ي ۾‬
‫هن جو نالو سبستان آهي جنهن جي معنى آهي ڪتي َء جا ببا‪.‬اها معنى گيالني‬
‫سندس مشهور شرح القانون ۾ لکي آهي‪.‬‬
‫سڃاڻپ هي هڪ ننڍو وڻ آهي جنهن جو ٿڙٽ‪A‬يڙو س‪AA‬يڙهو ٿين‪AA‬دو آهي هن جي‬
‫ٿولهه هڪ ميٽر کان سوا ميٽر ٿي سگھي ٿي هن جا ميوا ٻن قس‪AA‬من ج‪AA‬ا ٿين‪AA‬دا‬
‫آهن هڪ ننڍو هڪ وڏو هن جا پن ڊاک جي وڻ جهڙا پر ان ک‪AA‬ان نن‪AA‬ڍا ٿين‪AA‬دا‪A‬‬
‫آهن هن جا ڪنارا ڪٽيل هون‪AA‬دا آهن وڻ ٿله‪AA‬و ٿ‪AA‬ورو ن‪AA‬وڪ دار هون‪AA‬دو آهي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪32‬‬
‫هن کي ڦ‪AA‬ل ڇڳن جي ص‪AA‬ورت م لڳن‪AA‬داآهن په‪AA‬رين س‪AA‬اوا ان ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء زردي‬
‫مائل شفاف ٿي وينداآهن‪.‬جن جو ذائقو لعاب دار مٺو هون‪AA‬دو آهي ‪ .‬هي پ‪AA‬وري‬
‫برصغير ۾ ٿيندو‪ A‬هي سنڌ ۽ پنجاب ۾ ڪثرت سان ٿئي ٿو‬
‫مقدارو خوراڪ‪5 :‬گ‪AA‬رام ک‪AA‬ان ‪7‬گ‪AA‬رام داڻن جي ص‪AA‬ورت ۾ ‪ 30‬داڻن ت‪AA‬ائين‬
‫ڏئي سگھجن ٿا‬
‫مزاج گرم و خشڪ ڪي طبيب گرم تر ته وري ويد صاحبان هن کي س‪AA‬رد‬
‫تر چون ٿا‪ .‬منهنجو پنهنجو رايو آهي ته هي گرم تر آهي‪.‬‬
‫مضر‪ :‬هي معدي کي سست ڪري ٿو ۽ جگر کي ڪمزور ڪري ٿو‬
‫فائدا‬
‫هي خش‪AA‬ڪ کنگھ نزل‪AA‬و خش‪AA‬ونت ‪ ،‬ذات الجنب ‪،‬شوص‪AA‬ه ۽ ڪ‪AA‬اڪڙي جي‬
‫مرضن ۾ مفيد آهي صفراوي بخارن ۽ پيش‪AA‬اب جي س‪AA‬وزش ۽ اڃ اجھائڻ ال ِء‬
‫مفيد آهي آن‪AA‬ڊن جي خ‪AA‬راش پيچش ۽ ت‪AA‬يز جالب جي مض‪AA‬رت کي ختم ڪ‪AA‬رڻ‬
‫ال ِءهن جو لعاب انتهائي مفيد آهي ‪.‬سودا خارج ڪري ٿو ش‪AA‬راب جي ڪ‪AA‬ري‬
‫پيچش ٿي هجي ته هن جي استعمال سان ختم ٿي وڃي ٿي س‪AA‬وزاڪ ۽ مث‪AA‬اني‬
‫جي زخمن ال ِء انتهائي مفيد آهي ‪.‬بعض طبيب هن جا ٻج ڪٽي ڇ‪AA‬اڻي جري‪AA‬ان‬
‫۾ استعمال ڪرائين‪AA‬دا آهن آي‪AA‬ور وي‪AA‬دڪ وارن ج‪AA‬و چ‪AA‬وڻ آهي ت‪AA‬ه هي ص‪AA‬فرا‬
‫گھٽائي ٿو‪.‬ڇاتي َء جا مرض ۽ خش‪AA‬ڪ کنگھ ختم ڪ‪AA‬رڻ ال ِء هن جي ڦ‪AA‬ل ج‪AA‬و‬
‫ڪاڙهو مفيد رهي ٿو ‪،‬لسوڙن جي لعاب ۾ مصري مالئي پي‪AA‬ارڻ س‪AA‬ان مث‪AA‬اني‬
‫۽ پيشاب جي نالي جي س‪AA‬وزش ۾ فائ‪AA‬دو ٿي وڃي ٿ‪AA‬و‪ .‬هن جي ڪ‪AA‬اڙهي س‪AA‬ان‬
‫گرڙيون ڪرڻ سان ڏند‪ A‬مض‪AA‬بوط ٿين ٿ‪AA‬ا ‪.‬لس‪A‬وڙن کي پيهي ڏڊتي ليپ ڪ‪AA‬رڻ‬
‫سان فائدو ٿي وڃي ٿو هن جي وڻ جو ڇوڏو ڪاڙهي پيڻ سان بدن کي قوت‬
‫اچي ٿي ‪.‬هن جي پنن تي تيل لڳائي پيٽ تي ٻڌڻ سان پيٽ جي سختي ۽ س‪AA‬ور‬
‫ختم ٿي وڃي ٿو سپستان ساڙي انهي َء جي ڇاري پڇي نڪرڻ جي صورت ۾‬
‫مقعد تي ڏونگھي جو تي‪AA‬ل لڳ‪AA‬ائي ڇ‪AA‬اري ٻ‪AA‬رڪڻ س‪AA‬ان پڇي نڪ‪AA‬رڻ ۾ خ‪AA‬اطر‬
‫خواه فائدو ٿي وڃي ٿو‪.‬‬
‫سائنسي معلومات‬
‫هن جي ف‪AA‬روٽ ۾ ڪيلش‪AA‬م ‪ ،55‬فاس‪AA‬فورس‪ 275‬زنڪ ‪ 2‬ف‪AA‬والد ‪ 6‬ميگنيشم‪2‬‬
‫ڪروم‪AA‬يئم‪0.2‬ٽ‪AA‬امو‪ 1.6‬ملي گ‪AA‬رام پ‪AA‬ر ‪ 100‬گ‪AA‬رام انهي َء ک‪A‬ان س‪A‬وا ِء ف‪A‬ائيٽڪ‬
‫ايسڊ‪،355،‬فائيٽيٽ فاس‪A‬فورس‪100،‬۽آگ‪A‬زيلڪ ايس‪A‬ڊ ‪ 250‬گ‪A‬رام هون‪A‬دو آهي ‪.‬‬
‫هن جي ٻجن ۾ الفا امئيرن‪ ،‬۽ ٽيڪسيفولين ٿري ‪ 5،‬ڊر هيمنو سائيڊانهي َء جي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪33‬‬
‫ڪ‪A‬ري سپس‪A‬تان ۾ ورم روڪڻ جي ص‪A‬الحيت هون‪AA‬دي آهي انهي َءک‪A‬ان س‪A‬وا ِء‬
‫اينٽي مائيڪرو بائل آهي هن جا ٻاهران جز پيشاب آور۽ ب‪AA‬دن ج‪AA‬و ٽيم‪AA‬پريچر‬
‫گھٽائيندڙ آهي ‪.‬‬
‫قديم طبيب‬
‫بو علي سينا‪ :‬هڪ خيال اه‪A‬و ب‪A‬ه آهي ت‪A‬ه هن م‪A‬ان هڪ ک‪A‬ؤنر نڪ‪A‬ري ٿ‪A‬و‬
‫جيڪو ملين هئڻ ڪري ڪاڪڙي ۽ پيٽ جي خشڪي ختم ڪري ٿو‬
‫طبري تاثير ۾ عناب جي مشابهه آهي باقي هن جي اندر قبضيت هوندي آهي‪.‬‬
‫اسحاق بن عمران مٺ‪AA‬و هجڻ ڪ‪AA‬ري پيٽ ج‪AA‬ا ڪ‪AA‬يڙا خ‪AA‬ارج ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و ‪.‬‬
‫پنهنجي به‪AAA‬تر ڪ‪AAA‬ارڪردگي جي ڪ‪AAA‬ري هن کي جالبن ۾ واپراي‪AAA‬و وڃي‬
‫ٿو‪.‬دموي صفراوي بلغمي سور جي ڪري ٿيڻ واري بخار ۾ مفيد آهي‬
‫حڪيم نجم الغني جو چوڻ آهي ته هو اطبا ِء قديم جي انهن ڳالهين س‪AA‬ان متف‪AA‬ق‬
‫نه آهي جنهن ۾ هن کي اڃ اجھائيندڙ لکيو ويو آهي‬
‫مفرد عالج‬
‫دم گيدوڙن جي پنن کي ساڙي ڪاري رک ڪري ‪ 500‬ملي گرام کان هڪ‬
‫گرام تائين کارائڻ سان دم ۾ فائدو ٿي وڃي ٿو هي نسخو حڪيم لقم‪AA‬ان ح‪AA‬امي‬
‫خان واه گھلوان جو آهي‬
‫مثاني جا زخم ‪ :‬هن وڻ جي پنن جا گونچ‪ 7‬عدد گھوٽي پي‪A‬ارڻ س‪A‬ان پرمي‪A‬ل‬
‫۽ جريان ۾ مفيد آهي جيڪڏهن مثاني ۾ زخم هجن ته اهي به درس‪AA‬ت ٿي وڃن‬
‫ٿا‬

‫مرڪبات‬
‫لعوق سپستان ‪،‬شربت صدر ‪،‬شربت اعجاز‪،‬شربت اسطو‪ A‬خدوس‪،‬‬
‫سالرس ميعه سائله‬
‫گجراتي شيالرس‬
‫سڌها تامل سالرسا‬
‫انگريزي‪Storax :‬‬
‫الطيني‪Liquidamberoriantalis‬‬
‫خاندان ‪Meliaceae,styraceae‬‬
‫تاريخ‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪34‬‬
‫قديم طبيبن مان ج‪A‬الينوس ۽ ويس‪AA‬قوريدوس وغ‪AA‬يره هن ج‪AA‬و ذڪ‪AA‬ر ڪي‪AA‬و آهي‬
‫عرب تاجر هي دوا چين ۽ هندستان مان کڻي ويندا هئ‪AA‬ا‪.‬انهي َء ڪ‪AA‬ري په‪AA‬رين‬
‫صدي ع ۾ هن جي هندستان کي خبر پئي هتي هن جو نالو سالرس رکيو ويو‬
‫هي رس سالرس جي وڻن مان حاص‪A‬ل ڪي‪AA‬و وڃي ٿ‪AA‬و‪.‬هن وقت هن ج‪AA‬ا ٻوٽ‪AA‬ا‬
‫برصغير ۾ ناپيد آهن‬
‫مزاج گرام خشڪ ‪3‬‬
‫مقدارو خوراڪ‪ 500 :‬ملي گرام کان هڪ گرام تائين‬
‫مضر زياده سنگھائڻ سان مٿ‪A‬و ڦ‪A‬ري ٿ‪A‬و ۽ م‪A‬ٿي ۾ س‪A‬ور ٿ‪A‬ئي ٿ‪A‬و جيڪ‪A‬ڏهن‬
‫ضرورت کان زياده استعمال ڪئي وڃي ته پيشاب ۾ البيومن اچي وڃي ٿي‬
‫مقام پيدائش‪ :‬هي آسام جاوا برهما چين وغيره ۾ پيدا ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و ڪولمبي‪AA‬ا جي‬
‫عالئقي مان به سالرس ڪڍيو وڃي ٿو‬
‫سڃاڻپ‬
‫هن جي خاندان جاگھٽ ۾ گھٽ ‪ 130‬قس‪AA‬م آهن جن م‪AA‬ان س‪AA‬الرس نڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و‬
‫هي ڏکڻ ايشيا جووڻ آهي انهي َء کان اڳيان هي ڏکڻ آمريڪا تائين ٿئي ٿو هن‬
‫جو وڻ ‪ 20‬کان ‪ 30‬فوٽ ڊگھو هون‪AA‬دو آهي هن جي ٿ‪AA‬ڙ جي ٿوله‪AA‬ه ‪ 3‬ک‪AA‬ان ‪4‬‬
‫ميٽر هون‪AA‬دي آهي هن ج‪AA‬ا پڻ بيض‪AA‬وي ٿين‪AA‬دا‪ A‬آهن جيڪي هڪ ک‪AA‬ا ‪ 18‬س‪AA‬ينٽي‬
‫ميٽر تائين ڊگھا هوندا آهن‪ 2‬کان ‪ 10‬س‪AA‬ينٽي مي‪AA‬ٽر ويڪ‪AA‬را ٿين‪AA‬دا آهن هن جي‬
‫کل سڻڀي ۽ خاڪي رنگ جي هوندي آهي‪.‬ڀوري رنگ جو جيڪو کن‪AA‬ؤر هن‬
‫مان حاصل ڪيو ويندو آهي جنهن کي سالرس چوندا آهن‪.‬هي ٻن قس‪AA‬من ج‪AA‬و‬
‫ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و هن م‪AA‬ان س‪AA‬الرس حاص‪AA‬ل ڪ‪AA‬رڻ ال ِء هن ۾ ڪلي هن‪AA‬ئي وين‪AA‬دي آهي‬
‫جيڪو رس وڻ مان ٽمي نڪري ان کي بهتر سمجھيو ويندو آهي‬
‫فائدا‬
‫جيڪڏهن عورت هن ج‪AA‬و حم‪AA‬ول ڪ‪AA‬ري ت‪AA‬ه حيض کلي اچي ٿ‪AA‬و‪.‬انهي َء ک‪AA‬ان‬
‫س‪AA‬وا ِء رحم ج‪AA‬و منهن کلي پ‪AA‬وي ٿ‪AA‬و ۽ س‪AA‬ندس س‪AA‬ختي ختم ٿي وڃي ٿي عض‪AA‬و‬
‫تناس‪AA‬ل تي ليپ ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان ق‪AA‬وت ب‪AA‬اه اچي وڃي ٿي ‪.‬ب‪AA‬ادي بواس‪AA‬ير ال ِء ب‪AA‬ه‬
‫ڪارائتي آهي هي بلغم خارج ڪرڻ ال ِء مفي‪AA‬د آهي س‪AA‬ل آواز ج‪AA‬و ويهڻ نزل‪AA‬و‬
‫زڪام بلغم کي دستن ذريعي خارج ڪري ٿو کنگھ زڪام ڇاتي و گردي جو‬
‫سور چيلهه جو سور ۽ استس‪AA‬قا ال ِء ن‪AA‬افع آهي‪.‬ڏڪ‪AA‬ڻي آواز ويهي رهي ت‪AA‬ه هن‬
‫سان صاف ٿي وڃي ٿو پيشاب جو قط‪AA‬رو قط‪AA‬رو ٿي اچڻ ۾ ب‪AA‬ه ڪارآم‪AA‬د آهي‬
‫مدر ب‪AA‬ول و حيض آهي هن کي ڪن ۾ وجھڻ س‪AA‬ان ڪن ج‪AA‬ا زخم درس‪AA‬ت ٿي‬
‫وڃن ٿا نقرس ۽ وجع مفاصل ۾ به مفيد آهي خشڪ کنگھ ۾ کارائڻ سان س‪AA‬ٺو‬
‫فائدو ٿي وڃي ٿو‬
‫مفرد عالج‬
‫سالرس ‪125‬ملي گرام ماکي ۾ مالئي ڏيڻ سان بلغم آساني َء س‪AA‬ان نڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و‬
‫هر ڇهين ڪالڪ کان پو ِء ڏيڻ گهرجي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪35‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫مجربات‬
‫مرڪبات مرهم جذام ‪ ،‬دوا ُءالڪبريت‪،‬حب ميعه حب عنبر موميائي‬

‫سيتا ڦل‬
‫عربي شجرةالقسته‬
‫فارسي‪ A‬شريفه‬
‫هندي اردو سيتا ڦل رام ڦل‬
‫سڌها طب؛ گندها گاترا‬
‫بنگالي آتا لنا‬
‫انگريزي ‪Sweet apple, Custard apple‬‬
‫الطيني ‪Anona squomsa‬‬
‫خاندان ‪Annonaceae‬‬
‫تاريخ‬
‫هي وڻ پهرين غرب الهن‪AA‬د جي جزي‪AA‬رن ۾ پي‪AA‬دا ٿي‪AA‬و انهي َء ال ِء پ‪AA‬و َء هن جي‬
‫پوک پوري هندستان ۾ ڪ‪AA‬ئي وئي حي‪AA‬درآباد دکن جي جهنگلن ۾ خ‪AA‬ود رو ب‪AA‬ه‬
‫ٿيندو آهي پنجاب ۾ هي پوکيو وڃي ٿو هندستان ۾ پراڻي زماني ک‪AA‬ان اس‪AA‬تعمال‬
‫ڪيو وڃي ٿو سنسڪرت ۾ گندها گاترا به سيتا ڦل جو سنسڪرت نالو آهي‪.‬‬
‫مضر‪ :‬مجم‪AA‬وئي ط‪A‬ور تي هن ج‪A‬ا مض‪A‬ر اث‪AA‬ر ن‪A‬ه آهن‬ ‫مزاج گ‪AA‬رم ت‪AA‬ر‬
‫جيڪ‪AA‬ڏهن مناس‪AA‬ب مق‪AA‬دار ۾ هن کي اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬و وڃي‪.‬ت‪AA‬ڏهن ب‪AA‬ه جدي‪AA‬د‬
‫سائنسدان هن جا ڪ‪AA‬افي نقص‪AA‬ان ٻ‪AA‬ڌائين ٿ‪AA‬ا‪.‬جيڪي اڳ‪AA‬تي جدي‪AA‬د تحقيق‪AA‬ات جي‬
‫عنوان سان ذڪر ڪندا سين‬
‫مقدار وخوراڪ‪ A‬جيئن ته هي ف‪AA‬روٽ آهي ان ڪ‪AA‬ري ٻ‪AA‬ه ع‪AA‬دد ت‪AA‬ائين ک‪AA‬ائڻ‬
‫سان ڪو به نقصان نٿو ٿئي وڌيڪ استعمال نه ڪجي ٻج ۽ تي‪AA‬ل ب‪AA‬ابت اڃ‪AA‬ان‬
‫ڪابه تحقيق نه ٿي آهي ته اهو ڪيترو استعمال ڪجي‪.‬‬
‫فائدا‬
‫هن جي ٻج ۽ پنن ۾ هڪ کارو جز هوندو آهي جيڪو جيت وغيره ماري ٿ‪AA‬و‬
‫هن جا ٻج مقامي ماڻهو جي‪A‬ون ختم ڪ‪A‬رڻ ال ِء م‪A‬ٿي تي پيهي لڳائين‪A‬دا آهن هن‬
‫جي لڳ‪A‬ائڻ ۾ احتي‪AA‬اط ڪجي ن‪AA‬ه ت‪AA‬ه اکين ۾ پ‪AA‬وڻ س‪AA‬ان اکين ۾ س‪A‬ور ۽ ڳاڙه‪A‬اڻ‬
‫پيداٿي سگھي ٿي‪ .‬مخزن االدويه جو مصنف ج‪AA‬ون م‪AA‬ار خاص‪AA‬يت ج‪AA‬و ذڪ‪AA‬ر‬
‫ڪرڻ س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ چ‪AA‬وي ٿوت‪AA‬ه رحم ۾ رکڻ س‪AA‬ان حم‪AA‬ل س‪AA‬اقط ٿي وڃي ٿ‪AA‬و ورم‬
‫سخت ڳوڙهن تي هن جو ڪچ‪AA‬و ڦ‪AA‬ل گھوٽي ٻ‪AA‬ڌڻ س‪AA‬ان ڳوڙهي‪AA‬ون تحلي‪AA‬ل ٿي‬
‫وڃن ٿيون هن جي ٻجن ۾ هڪ تيزاب هوندو آهي‪.‬جنهن سان ڪيڙا مڪوڙا‬
‫مري ويندا آهن مٿي اسان حڪيم نجم الغني جو ذڪر ڪ‪AA‬ري آي‪AA‬ا آهي‪AA‬ون ‪.‬ت‪AA‬ه‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪36‬‬
‫هو ٻار ساقط ڪرڻ جو ذڪر ڪري ٿو هند ستان جي هڪ سائنس‪AA‬دان لکي‪AA‬و‬
‫آهي ته هن جا ٻج مسقط جنين آهن ‪.‬هي دل جي رفت‪AA‬ار سس‪AA‬ت ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و هي‬
‫صفراوي مزاج ۾ مفيد آهي جڏهن ته الٽي کي ب‪AA‬ه روڪي ٿ‪AA‬و هن ج‪AA‬و ڪچ‪AA‬و‬
‫ڦل السر کي ختم ڪرڻ ال ِء استعمال ڪيو وڃي ٿوهن جا پن ڇوڏو‪،‬ڪچو ڦل‬
‫دستن ۽ پيچش ۾ مفيد آهي‬
‫هن جي پاڙ تيز جالب طور اس‪AA‬تعمال ڪ‪AA‬ئي وڃي ٿي ش‪AA‬ديد پيچش ۾ ڪ‪AA‬ڏهن‬
‫ڪڏهن استعمال ڪري سگھجي ٿو ‪.‬هن جو ڪچ‪AA‬و ڦ‪AA‬ل م‪AA‬ٿي تي پيهي لڳ‪AA‬ائڻ‬
‫س‪AA‬ان جي‪AA‬ون روڪي ٿ‪AA‬و هندس‪AA‬تان ۾ هن ج‪AA‬ا پن گھوٽي ع‪AA‬ورتن جي ناس‪AA‬ن ۾‬
‫وجھندا آهن‪.‬اها ناس هسٽريا جي دوري ۾ فائ‪AA‬دو ڪ‪AA‬ري ٿي هن ج‪AA‬ا پن ن‪AA‬اروا‬
‫تي ليپ ڪرڻ سان به فائدو ڪن ٿا ‪.‬‬
‫جديد معلومات‬
‫شريفه جي استعمال سان رت جي خرابي ٿئي ٿي دم کنگهه جگر جي خ‪AA‬رابي‬
‫پيشاب جي نالين جي مرض ۾ غ‪AA‬ير م‪AA‬ؤثرآهي نس‪AA‬ن کي ڪم‪AA‬زور ڪ‪A‬ري ٿ‪AA‬و‬
‫انهي َء ڪري دماغي ڪمزوري پيدا ڪري ٿ‪AA‬و ش‪AA‬ريفي ج‪AA‬و ٻج اکين ۾ پئجي‬
‫وڃي ته شديد نقصان ڪري ٿو‬
‫جديد سائنسي تحقيق‬
‫هن جي پ‪AA‬اڙ م‪AA‬ان نڪت‪AA‬ل الڪالئي‪AA‬ڊ بل‪AA‬ڊ پريش‪AA‬ر ۾ مفي‪AA‬د آهن پيٽ جي مس‪AA‬لز ۾‬
‫سڪون آڻين ٿا‪.‬انهي َء کان سوا ِء جسم مان هسٽامن گھٽائين ٿ‪AA‬ا ‪.‬انهي َء ڪ‪AA‬ري‬
‫الرجي ۾ مفيد آهن‪ .‬ساه جي ن‪AA‬الين کي ويڪ‪AA‬رو ڪن ٿ‪AA‬ا‪.‬هن جي پنن ۾ دل کي‬
‫طاقت ڏيڻ وارا الڪالئي‪AA‬ڊ هون‪AA‬دا آهن‪ .‬اس‪AA‬ڪوامون بليڪٽاس‪AA‬ينون ‪،‬الڪالئي‪AA‬ڊ‬
‫ارهن جي ڪينس‪AA‬ر جي س‪AA‬يلن ال ِء م‪AA‬وت م‪AA‬ار آهن‪.‬ڪيوب‪AA‬ا جي مق‪AA‬امي طب ۾‬
‫سائنسي تحقيق مان اهو ثابت ٿيو آهي ته هن جا پن يورڪ ايسڊ گھٽائين ٿا‪.‬‬
‫مفرد عالج‬
‫سيتا ڦل کي ڪٽي ٿورو ل‪AA‬وڻ مالئي ڳ‪AA‬وڙهين تي ليپ ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان ڳ‪AA‬ڙ ويهي‬
‫رهندو يا ڦٽي صاف ٿي ويندو‬
‫شريفي جي مغز جو س‪A‬فوف ٺ‪A‬اهي انهي َء جي وٽ ٺ‪A‬اهيو انهي َء کي ٽان‪A‬ڊن تي‬
‫رکي دونهه ڏيڻ سان بيهوشي ختم ٿي وڃي ٿي‪.‬‬
‫مجربات‬
‫سيتا ڦل پڪل ۽ برابر پان جا پتا ٻنهي کي گھوٽي ليپ ٺاهيو اه‪AA‬ڙو ڳ‪AA‬ڙ جنهن‬
‫۾ گن‪AA‬د هجي ش‪AA‬ديد س‪AA‬ور هجي ت‪AA‬ه ليپ ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان ان کي ڦ‪AA‬اڙي ڳ‪AA‬ڙ ص‪AA‬اف‬
‫ڪري ڇڏي ٿو‪.‬‬
‫ٻيا قسم‬
‫هن جا هونئن ته ڪافي قسم آهن پر اسان وٽ هڪ ٻي‪AA‬و قس‪AA‬م ب‪AA‬ه هون‪AA‬دو آهي‬
‫جنهن جو الطيني نالو ‪ Annona reticulate linn‬چوندا آهن انگري‪AA‬زي ۾‬
‫‪ Blocks heart‬چيو ويندو آهي ‪ .‬ارهن جي ڪينسر ۾ مفيد هجڻ ج‪AA‬ا ب‪AA‬ه هن‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪37‬‬
‫قسم تي تجربا ڪيا ويا‪.‬پهرين قسم جي به نسبت هن قس‪AA‬م ۾ ڪينس‪AA‬ر ج‪AA‬ا فائ‪AA‬دا‬
‫وڌيڪ آهن ‪.‬هن جي پنن مان جيڪي الڪالئيڊ ڪينسر جي سلس‪AA‬لي ۾ ڪ‪AA‬ڍيا‬
‫وي‪AA‬ا اهي هي آهن‪.‬آئس‪AA‬و ڪوئن‪AA‬ولين‪ ،‬ٻ‪AA‬ه ايس‪AA‬يٽوجينن‪ ،‬اين‪AA‬وريڪ ٽيس‪AA‬ين ۽‬
‫آئس‪AA‬وايني ريڪٽوس‪AA‬ينن جي پنن م‪AA‬ان ڪ‪AA‬ڍيا وي‪AA‬ا آهن اهي‪AA‬ئي ڪينس‪AA‬ر ۾ مفي‪AA‬د‬
‫آهن‪،‬انهي َء ک‪AAAAA‬ان س‪AAAAA‬وا ِء هن قس‪AAAAA‬م جي وڻ جي پ‪AAAAA‬اڙن ۽ ٿ‪AAAAA‬ڙن م‪AAAAA‬ان‬
‫ڊوپ‪AA‬امن‪،‬سالس‪AA‬ولينول‪،‬۽ ڪ‪AA‬وڪالرين‪،‬هون‪AA‬دا اٿس ‪ ،‬هي ٻ‪AA‬ئي قس‪AA‬م برص‪AA‬غير‬
‫پاڪ وهند ۾ ٿيندا آهن جڏهن ته ٻ‪AA‬ه ٽي ٻي‪AA‬ا ب‪AA‬ه قس‪AA‬م آهن جن ج‪AA‬و ه‪AA‬تي ذڪ‪AA‬ر‬
‫ڪرڻ اجايو ٿيندو‪ . A‬هن جي مليل جليل قسمن کي هندستان ۾ رام ڦال س‪AA‬يتا ڦال‬
‫لڪشماڦال ۽ هنومان ڦال چيو وڃي ٿو‬

‫سنڪونا‬
‫سنسڪرت جورتورڪ‪A‬‬
‫فارسي‪ A‬بارڪ‬
‫هندي جور هري‬
‫انگريزي‪Cinchona‬‬
‫الطيني‪Cinchofficinalis‬‬
‫خاندان‪N.O Rubiaceae‬‬
‫هي ڪ‪AA‬افي قس‪AA‬من ج‪AA‬و وڻ ٿين‪AA‬دو آهي ‪ .‬جنهن م‪AA‬ان ڪ‪AA‬ونين حاص‪AA‬ل ڪ‪AA‬ئي‬
‫ويندي آهي‪.‬روبي سي خاندان ۾ ‪ 25‬کن قسم هوندا آهن زياده ت‪AA‬ر هن ج‪AA‬ا قس‪AA‬م‬
‫ڏکڻ آمريڪا ۾ هوندا آهن‪.‬اهي ننڍين‪ A‬جھاڙين ک‪AA‬ان وٺي وڏن وڻن ت‪AA‬ائين ٿين‪AA‬دا‪A‬‬
‫آهن جيڪي ‪ 5‬ميٽر کان‪ 15‬ميٽر تائين هوندا آهن ‪ .‬هي سدا بهار وڻ آهي هن‬
‫جا پن آمهون سامهون هوندا آهن جيڪي گوالئي تي ‪ 10‬کان ‪ 40‬سينٽي مي‪AA‬ٽر‬
‫ڊگھا هوندا آهن‪.‬هن جا گل سفيد گالبي ۽ ڳاڙها هون‪AA‬دا آهن هن ج‪AA‬و ڦ‪AA‬ل نن‪AA‬ڍي‬
‫ڪيپسول وانگر ڪافي ٻج هوندا اٿس‪.‬طبي مقصد ال ِء استعمال ٿيندل‪ A‬کل م‪A‬ان‬
‫ڪافي ٻيا به الڪالئيڊ ڪڍيا ويندا آهن هن کي پ‪AA‬روين ب‪AA‬ارڪ ۽ جي س‪AA‬وٽس‬
‫بارڪ به چيو ويندو آهي هي گھڻو ڪري پنهنجي آب‪AA‬ائي ش‪AA‬هر ڏکڻ آمريڪ‪AA‬ا‬
‫جي گرم عالئقن ۾ ئي پوکيو ويندو آهي پر هاڻ هندستان ۽ جاوا ۾ ب‪AA‬ه هن جي‬
‫پ‪AA‬وک ڪ‪AA‬ئي وڃي ٿي هن جنس ج‪AA‬و ن‪AA‬الو ان ڪ‪AA‬ري جو‪1742‬ع ۾ پ‪AA‬يرو جي‬
‫وائس‪AAA‬را ِء جي زال ڪ‪AAA‬ائونٽيس آف س‪AAA‬نڪونا جي ڪ‪AAA‬ري پي‪AAA‬و‪.‬هن وڻ جي‬
‫خاصيتن جو ذڪر پهريون دفعو ‪ 1560‬کان ‪ 1570‬واري عرصي ۾ ٿيڻ لڳو‬
‫هو اٽلي جي نباتاتي ماهر پيٽرو ڪيسلي هڪ ڪتابچو لکيو هو ‪.‬انهي َء ک‪AA‬ان‬
‫پو ِء هي برطانيه ۾ ايڪس‪AA‬پورٽ ڪ‪AA‬ئي وئي ‪1677‬ع ۾ لن‪AA‬دن فارم‪AA‬اڪو پي‪AA‬ا ۾‬
‫هن دوا کي داخ‪AA‬ل ڪيووي‪AA‬و ت‪AA‬اريخ دانن جي مط‪AA‬ابق پهري‪AA‬ون دفعوي‪AA‬ورپ ۾‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪38‬‬
‫باقائدي مليرياال ِء اسپين جي وا ِء س‪AA‬را ِء جي زال ڪ‪AA‬ائونٽيس آف س‪AA‬نڪونا تي‬
‫استعمال ڪئي وئي جنهن کي مليريا ۾ ترت فائدو ٿي وي‪AA‬و‪.‬ج‪AA‬ڏهن ت‪AA‬ه ان وقت‬
‫مروجه دوائون بي اثر رهيون هو مرڻ جي قريب ه‪AA‬ئي هندس‪AA‬تان جي مق‪AA‬امي‬
‫م‪AA‬اڻهن جي مش‪AA‬وري س‪AA‬ان اه‪AA‬ا دوااس‪AA‬تعمال ڪ‪AA‬ئي وئي ه‪AA‬ئي‪ .‬برطاني‪AA‬ه جي‬
‫چ‪AA‬ارلس ٻي کي ب‪AA‬ه مليري‪AA‬ا بخ‪AA‬ار ٿي‪AA‬و‪ .‬هن راب‪AA‬رٽ ٽ‪AA‬ابور کي لڪ ۾ گھراي‪AA‬و‬
‫انهي َء ڪ‪AA‬ري ت‪AA‬ه ان زم‪AA‬اني ۾ س‪AA‬نڪونا م‪AA‬ذهبي لح‪AA‬اظ س‪AA‬ان من‪AA‬ع ه‪AA‬ئي ٽ‪AA‬البو‬
‫رازداري ۾ بادشاه کي ان ڇوڏي جو لڪ ۾ ڪاڙهو پياريو انهي َء عالج سان‬
‫بادش‪AA‬اه يڪ‪AA‬دم ٺيڪ ٿي وي‪AA‬و انهي َء ڪ‪AA‬ري بادش‪AA‬اه کيس راي‪AA‬ل ڪ‪AA‬اليج آف‬
‫فزيش‪AA‬ن جي فيل‪AA‬و ش‪AA‬پ ڏني ‪ 1678.‬۾ ف‪AA‬رانس جي شهنش‪AA‬اه ل‪AA‬وئيس چ‪AA‬وڏهين‬
‫تالبور کي گھرايو‪ .‬جنهنجو پٽ مليريا۾ مبتال ه‪AA‬و انهي َء جي ڪامي‪AA‬اب عالج‬
‫کان پو ِء کيس ٽي هزار س‪AA‬ونهري س‪AA‬ڪا ڏن‪AA‬ا وي‪AA‬ا انهي َء س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ کيس س‪AA‬ڄي‬
‫زندگي جي ال ِء پينشن به ڏني وئي‪ .‬اڃان تائين مذهب جي اثر رس‪AA‬وخ ڪ‪AA‬ري‬
‫کيس منع ڪئي وئي ته ه‪A‬و اه‪A‬و عالج ڪنهن کي ب‪A‬ه ن‪A‬ه ٻ‪A‬ڌائي‪.‬اه‪A‬ا ب‪A‬ه هڪ‬
‫سائنسي حقيقت آهي ته هومي‪AA‬و پيٿڪ جي ايج‪AA‬اد ۾ ب‪AA‬ه س‪AA‬نڪونا ج‪AA‬و وڏو هٿ‬
‫آهي هومي‪AA‬و پيٿڪ جي ايج‪AA‬ا ڪن‪AA‬دڙ ڊاڪ‪AA‬ٽر س‪AA‬موئيل ه‪AA‬انمين جنهن وقت‬
‫ڪولنس ميٽريا ميڊيڪا جو ترجمو ڪري رهيو هو ت‪AA‬ه ‪ ،‬هن اه‪AA‬و پڙهي‪AA‬و ت‪AA‬ه‬
‫سنڪونا مليريا ال ِء مفيد آهي ته ڊاڪٽر هانمين زياده مقدار ۾ ڪچي ڪ‪AA‬ونين‬
‫کائيندو رهيو انهي َء کان پو ِء پ‪A‬اڻ محس‪A‬وس ڪي‪A‬ائين ت‪A‬ه س‪A‬نڪونا مليري‪A‬ا ختم‬
‫ڪرڻ سان گڏ مليريا پيدا پئي ڪري ‪ ،‬انهي َء کان پو ِء هانمين انهي َء نظ‪AA‬ريي‬
‫تي پڳو ته جيڪا دوا جنهن مرض ۾ مفيد آهي ته اها دوا زياده مقدار۾ س‪AA‬اڳيو‬
‫مرض پيدا ڪري ٿي ‪.‬انهي َء کان پو ِء ڊاڪ‪AA‬ٽر ه‪A‬انمين ان اص‪AA‬ول تحت عالج‬
‫بالمثل يعني هوميو پيٿي ايجاد ڪئي‪.‬‬
‫مزاج گرم‪ 2‬خشڪ‪3‬‬
‫مقدارو خوراڪ ڇوڏو ‪ 1‬کان ‪ 2‬گرام ‪،‬جڏهن ڪونين جو گوريون حسب‬
‫ضرورت ڪمپني جي هدايت مطابق استعمال ڪرائجن‪.‬‬
‫مضر‪ :‬ڪونين رت جي سفيد داڻن کي نقص‪AA‬ان پهچ‪AA‬ائي ٿي‪.‬جيڪ‪AA‬ڏهن زي‪AA‬اده‬
‫مقدار ۾ کارائي وڃي ته رت جا ڳاڙها جز ب‪AA‬ه گھٽجي وڃن ٿ‪AA‬ا انهي َء ڪ‪AA‬ري‬
‫ڏاها معالج مليريا جو جيڪڏهن ڪونين س‪AA‬ان عالج ڪن‪AA‬دا آهن ت‪AA‬ه ف‪AA‬والد ج‪AA‬ا‬
‫م‪AA‬رڪب بخ‪AA‬ار ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء ض‪AA‬رور اس‪AA‬تعمال ڪرائين‪AA‬دا آهن‪ ..‬جن مريض‪AA‬ن‬
‫جوجگر خراب هجي ته انهن کي احتي‪AA‬اط س‪AA‬ان اس‪AA‬تعمال ڪ‪A‬رائجي ‪ .‬منهنجي‬
‫خي‪AA‬ال ۾ جيڪ‪AA‬ڏهن ڪ‪AA‬ونين س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ ش‪AA‬ربت ان‪AA‬ارترش ۽ ش‪AA‬ربت ليم‪AA‬ون ي‪AA‬ا‬
‫شڪنجبين استعمال ڪرائجي ته هن جي نقصانن کان بچي سگھجي ٿو‬
‫افعال و استعمال‬
‫برصغير خاص ڪري پاڪستان ۾ هن ج‪AA‬و ڇ‪AA‬وڏو اس‪AA‬تعمال ن‪AA‬ه ڪي‪AA‬و وين‪AA‬دو‬
‫آهي البته هندستان مان اه‪AA‬ا ش‪AA‬اهدي ملي ٿي ت‪AA‬ه هي مليري‪AA‬ا ۾ اس‪AA‬تعمال ڪ‪AA‬ئي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪39‬‬
‫وين‪AA‬دي ه‪AA‬ئي ‪ .‬پاڪس‪AA‬تان ۾ ش‪AA‬ايد هن ج‪AA‬ا وڻ دس‪AA‬تياب ن‪AA‬ه آهن ب‪AA‬اقي مليري‪AA‬ا ۾‬
‫ڪونين جو استعمال عام جام رهي‪AA‬و آهي ‪ .‬هي هڪ مفي‪AA‬د دوا آهي جنهن ج‪A‬و‬
‫صحيح استعمال نه ڪيو ويو ج‪AA‬يئن ت‪AA‬ه ان زم‪AA‬اني ۾ مليري‪AA‬ا ج‪AA‬و ڪ‪AA‬و معق‪AA‬ول‬
‫عالج نه هو ان ڪري هن جي انهي َء فائدي جي ڪري هن کي ٻين بيم‪AA‬ارين‬
‫جي ال ِء استعمال نه ڪيووي‪AA‬و‪.‬هي پيراس‪AA‬ائٽ جي ٻين قس‪AA‬من ۾ ب‪AA‬ه م‪AA‬ؤثر آهي‪.‬‬
‫دل جي رفتار کي نارمل ڪري ٿي اعصابن کي سست ڪ‪AA‬ري ٿي هاض‪AA‬مون‬
‫وڌائي ٿي ‪،‬پيٽ جي ڪ‪AA‬يڙن ال ِء مفي‪AA‬د آهي ‪ .‬پيٽ جي مس‪AA‬ل جي ح‪AA‬رڪت کي‬
‫نارم‪AA‬ل ڪ‪AA‬ري ٿي ب‪AA‬دن جي س‪AA‬ور ۾ ب‪AA‬ه مفي‪AA‬د آهي ‪.‬بيڪ‪AA‬ٽرا ۽ فنجي کي ختم‬
‫ڪرڻ ۾ به هن جو اهم ڪردار آهي ‪ .‬شايد هن جي زياده استعمال ن‪AA‬ه ڪ‪AA‬رڻ‬
‫جو اهو سبب آهي جو هي جگر کي نقصان به رسائي سگھي ٿي ايستائين جو‬
‫اهو به تصور ڪيو ويو ته هن جي زياده استعمال سان ماڻهو مري به سگھي‬
‫ٿو ‪.‬انهي َء سان گڏ هن کي بيروني طوربه اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬و وين‪AA‬دو آهي هن کي‬
‫ڦٽ ڦروڙين جي ڌوئڻ ۾ به استعمال ڪيو ويندو آهي ويم جي وقت جيڪڏهن‬
‫سور گھٽ هجن ته ڪ‪A‬ونين جي اس‪A‬تعمال س‪A‬ان س‪A‬ور وڌي وڃن ٿ‪A‬ا اعص‪A‬ابي‬
‫بيمارين کي ڪونين کي سٽرڪنيا سان استعمال ڪيو ويندو آهي‬
‫ڪيميائي جز‬
‫س‪AA‬نڪونا ۾ التع‪AA‬داد الڪالئي ‪A‬ڊ‪ A‬آهن ‪ .‬جن ج‪AA‬ا ن‪AA‬اال ڪيمي‪AA‬ائي ن‪AA‬وعيت ج‪AA‬ا آهن‬
‫انهي َء ڪري هت لکڻ وقت جو زيان ٿيندو اي‪AA‬ترو ٻڌائين‪AA‬دو هالن ت‪AA‬ه هن م‪AA‬ان‬
‫‪ 28‬معياري الڪالئيڊڪڍيا ويا آهن‬
‫مرڪبات‬
‫حب بخار ‪ ،‬حب ڪونين سلفاسي‪ ،‬حب مليريا‬
‫‪.‬‬

‫)‬ ‫سڪ الحمام(ڪبوتر پير پاڙ‬

‫هندي ڪالمب ڪي جڙ‬
‫انگريزي ‪Kalamba‬‬
‫الطيني ‪Jateorhiza calumba‬‬
‫خاندان ‪Menisperamacea‬‬
‫هن پاڙ جو وڻ گھڻو ڪري موزمبيق جي س‪A‬احلي عالئقن ۾ ٿ‪A‬ئي ٿ‪A‬و جيڪ‪A‬و‬
‫هن وقت زمباوي ملڪ ۾ آهي مدغاسڪر ۾ به هي گھڻو ٿين‪A‬دو آهي ‪،‬ع‪A‬ربي َء‬
‫۾ هن کي سڪ الحمام انهي َءڪري چوندا آهن جو هن جي اووري جي مٿ‪AA‬ان‬
‫وارڪبوتر جي پير وانگر ٿيندا آهن انهي َء ڪري هن کي سڪ الحم‪AA‬ام چي‪AA‬و‬
‫وڃي ٿو‪.‬هندستان ۾ به هي ٻوٽي پ‪AA‬وکي وين‪AA‬دي ه‪AA‬ئي جيڪ‪AA‬ا ت‪AA‬اريخي ش‪AA‬اهدين‬
‫م‪AAA‬ان ثب‪AAA‬وت ملي ٿ‪AAA‬و ان مط‪AAA‬ابق په‪AAA‬رين هي ٻوٽ‪AAA‬و پورچوگ‪AAA‬يزن متع‪AAA‬ارف‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪40‬‬
‫ڪرايو‪،‬آفريڪا ۾ هي قديم زماني کان پيچش ۽ ٻين ڪاڪوس جي بيمارين ۾‬
‫استعمال ڪيو ويندو هو‪.‬فلڪر ۽ هينڊ ب‪AA‬ري ي‪AA‬ورپ ۾ متع‪AA‬ارف ڪراي‪AA‬و ات‪AA‬ان‬
‫کان پو ِء ساڳين ماڻهن پورچ‪A‬و گ‪AA‬يز ۾ ب‪A‬ه هن جي پ‪A‬و ک ڪ‪A‬رائي‪.‬اه‪AA‬و زم‪A‬انو‬
‫‪ 1671‬ج‪AAAA‬و آهي ‪ .‬ٿ‪AAAA‬وري عرص‪AAAA‬ي ک‪AAAA‬ان پ‪AAAA‬و ِء ري‪AAAA‬ڊي ٻ‪AAAA‬ڌايو ت‪AAAA‬ه هي‬
‫‪alexiphramic‬آهي انهي َء کان پو ِء انهي َء ٻوٽي جي وقعت ي‪AA‬ورپ ۾ ختم ٿي‬
‫وئي ايستائين جو وري ‪ 1773‬۾ هن کي ٻيه‪AA‬ر فائديمن‪AA‬د ڄاڻ‪AA‬ائي هن جي پ‪AA‬وک‬
‫ڪئي وئي هندستان جي ايلو پيٿڪ ڊاڪٽرن کي به پورچو گيزن جي ذريعي‬
‫ئي خ‪AA‬بر پ‪AA‬ئي‪.‬م‪AA‬دراس ۾ هن جي پ‪AA‬وک‪ 1805‬۾ ڪ‪AA‬ئي وئي انهي َء ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء‬
‫بنگال ۽ بمبئي‪،‬۾ پوکي وئي ‪ ،‬پر جيئن ته هي جھنگلي ط‪AA‬ور وڌي ن‪AA‬ه س‪AA‬گهي‬
‫ڪاروباري لح‪AA‬اظ س‪AA‬ان مفي‪AA‬د ث‪AA‬ابت ن‪AA‬ه ٿي انهي َء ڪ‪AA‬ري هندس‪AA‬تان ۾ هن جي‬
‫پوک بند‪ A‬ٿي وئي ايئن هي ٻوٽو طبيبن جي اڻڄاڻائي جي ڪري برصغير م‪AA‬ان‬
‫ختم ٿي چڪو آهي ‪ .‬ڊاڪٽرن کي ته ٻوٽين جي پوکڻ سان ڪا به دلچسپي نه‬
‫هون‪AA‬دي آهي ايس‪AA‬تائين ج‪AA‬و ه‪AA‬و پنهنجي طب جي ذاتي دوائن جي ٺ‪AA‬اهڻ جي‬
‫ذميواري کان به آجا آهن ‪ ،‬جيئن ت‪AA‬ه هي هڪ مفي‪AA‬د ٻ‪AA‬وٽي آهي انهي َء ڪ‪A‬ري‬
‫طبيبن کي گھرجي ته هن ٻوٽي کي ٻيهر پاڪستان۾ پوکيو وڃي ج‪AA‬يئن ط‪AA‬بيب‬
‫هڪ به‪AA‬ترين ٻ‪AA‬وٽي م‪AA‬ان الڀ حاص‪AA‬ل ڪ‪AA‬ري س‪AA‬گھن‪ .‬جيت‪AA‬وڻيڪ اڄڪله‪AA‬ه‬
‫يورپ مان آساني َء سان دستياب آهي پر اها قيمت ڊالرن ۾ هوندي آهي جيڪا‬
‫اسان جي وس جي ڳالهه نه آهي وليم ڊائيموڪ فارماڪو گرافيا انڊيڪا جي‬
‫مصنف جي مطابق ‪ 1880‬ڌاري موزمبق مان گھرائي ويندي هئي جيڪ‪AA‬ا ٽي‬
‫رپيا مڻ پوندي هئي هن وقت ته ه‪AA‬زارين رپين جي ڳاله‪AA‬ه آهي‪ .‬هن وقت جي‬
‫رپورٽ مطابق ت‪AA‬ه پ‪AA‬راڻي زم‪A‬اني ۾ هن ٻ‪AA‬وٽي جي اهميت جي ڪ‪A‬ري مالوٽ‬
‫ڪئي ويندي هئي پ‪AA‬ر ج‪AA‬يئن ت‪AA‬ه ه‪AA‬اڻ ي‪AA‬ورپ ۾ هن جي پ‪AA‬وک ڪ‪AA‬ئي وڃي ٿي‬
‫انهي َء ڪري ڪافي سستي آهي ۽ ان ڪري مالوٽ به نه ڪئي ويندي آهي‬
‫سڃاڻپ‬
‫هي ول وانگر چڙهندڙ ٻوٽو آهي مارچ جي مهيني ۾ هن مان پاڙون ڪڍيون‬
‫وينديون آهي هن جي تازي پاڙ جو رنگ هي‪A‬ڊاڻ مائ‪A‬ل هون‪AA‬دو آهي ج‪A‬ڏهن ت‪AA‬ه‬
‫سڪڻ کان پو ِء خشڪ ٿي ويندو آهي پاڙ ۾ ڪجھ خوشبو هون‪AA‬دي آهي ذائقي‬
‫۾ ڪڙي هوندي آهي‬
‫مزاج‪ :‬گرم خشڪ‪2‬‬
‫مضر گھڻوڪري ٻوٽي ۾ ڪو نقص‪AA‬ان ن‪AA‬ه‬ ‫مقداروخوراڪ‪ 3 A‬گرام‬
‫آهي باقي سندس هڪ جو هر جيڪو الٽي ۽ اٻڙڪا پيدا ڪري ٿو ۽ دست به‬
‫آڻي ٿو پتي ۽ جگر جون رطوبتون وڌي وڃن ٿيون‪.‬جيڪي جگ‪AA‬ر جي چ‪AA‬ربي‬
‫کي به ختم ڪن ٿيون پر خوش آئنده ڳالهه اها آهي ته انهي َء ۾ جوهر انته‪AA‬ائي‬
‫گھٽ آهي جيڪو پاڙ جي کائڻ سان ڪو به نقصان نه ڪندو آهي ‪.‬‬
‫فائدا‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪41‬‬
‫هي هلڪو مقوي آهي جيڪو ان ۾ موجود الڪالئيڊ بربيرين جي ڪري آهي‬
‫هي بدهضمي ۽ معدي جي خرابين ۾ اس‪AA‬تعمال ٿين‪AA‬دو آهي ي‪AA‬ورپ ج‪AA‬ا ڊاڪ‪AA‬ٽر‬
‫هن کي جڏهن معدي جي جھلي ۾ سوڄ ٿيندي آهي۽ گڏ گرمي وات جو ڪڙو‬
‫هجڻ بخار ۾ استعمال ڪندا آهن گرم خش‪AA‬ڪ هئڻ ڪ‪AA‬ري هي ص‪AA‬فرا وڌائي‬
‫ٿو ‪،‬انهي َء ڪري سوداوي بيمارين ۾ به هن کي استعمال ڪري سگھجي ٿ‪AA‬و‪.‬‬
‫هي ڦڦڙن جي سرد بيمارين ۾ استعمال ڪئي وڃي ٿي موزمبيق جا ماڻهو هن‬
‫کي پيچش ۾ استعمال ڪن‪AA‬دا آهن حم‪AA‬ل جي بيم‪AA‬ارين ۾ هن جومعم‪AA‬ولي مق‪AA‬دار‬
‫کارائڻ سان حامله جي صحت صحيح رهي ٿي ‪.‬ورم معده ۾ هن جو اس‪AA‬تعمال‬
‫هڪ ٽڪ آهي جڏهن ته هن وقت ڪابه ايلو پيٿڪ دوا اهڙي مؤثر ن‪AA‬ه آهي‬
‫جيڪا ورم معده ۾ شافي اثررکندڙ هجي‪.‬‬
‫ڪيميائي جز‬
‫هن ۾ ڪولمبامن ‪ ،‬جيٽروزون‪،‬پ‪A‬الميٽن ٽي هي‪A‬ڊا الڪالئي‪A‬ڊ هون‪A‬دا آهن جيڪي‬
‫بربيرين جي قريب هوندا آهن هڪ شفاف الڪالئي‪AA‬ڊ ڪ‪A‬ولبن ب‪AA‬ه هون‪A‬دو اٿس‬
‫نشاستو ڪافي مقدار ۾ هوندو آهي ج‪AA‬ڏهن ت‪AA‬ه لعاب‪AA‬دار ريش‪AA‬و معم‪AA‬ولي هون‪AA‬دو‬
‫آهي‪.‬‬
‫مجربات‬
‫سڪ الحمام‪ 25‬گرام سنڍ ‪ 25‬گرام سنا ‪ 50‬گرام ڪٽي ڇ‪AA‬اڻي رکجي ‪ 5‬گ‪AA‬رام‬
‫صبح وشام ڪاڙهي ‪ 250‬ملي لٽر پاڻي ۾ مالئي پيئجي‪.‬‬
‫فائدا‬
‫ڀرتي قبضي ‪ ،‬جگر جي تڪلي‪AA‬ف ۽ س‪AA‬ائي ۾ مفي‪AA‬د آهي مع‪AA‬دي جگ‪AA‬ر جي ورم‬
‫کي ختم ڪري ٿي‬
‫سکچين‬
‫اردو ڪرنجو‪ ،‬بنگالي داهور ڪرنجا‪ ،‬دال ڪرمچا‪،‬دارڪرنجا‪A‬‬
‫بمبئي ڪرنج ڪرمال ‪،‬‬
‫برما سمرو ٿاون‪ ،‬ٿينگاوينگ سيلون هنگو تلگو ڪنگوا چيتو‬
‫گجراتي ‪ :‬گنجنو‬
‫هندي ڪرنج ‪،‬ڪرنجڪا‪،‬ڪرمال ‪،‬پاپر‬
‫انگراوالي‪،‬گورا‪ ،‬گچا پشپاڪا‪،‬نڪتاماال‬
‫پنجابي ڪرنج ‪ ،‬سکچين‬
‫چيني‪ :‬ديلم دوڪ ڪوم ڪوئي ‪،‬گئي مائو‬
‫انگريزي ‪Indian beach‬‬
‫الطيني ‪pogamia Pinnata‬‬
‫فوائد‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪42‬‬
‫هن جي پاڙ ۽ ڇوڏو گرم آهي ڪڙا ۽ ڪ‪AA‬يڙن کي خ‪AA‬ارج ڪ‪AA‬رڻ ۾ مفي‪AA‬د آهن‬
‫اکين جي بيم‪AA‬اري ۾ مفي‪AA‬د آهن ام‪AA‬راض رحم ۾ ب‪AA‬ه ڪارآم‪AA‬د آهن چم‪AA‬ڙي جي‬
‫بيمارين ۽ ڳ‪A‬وڙهين ۾ ب‪A‬ه مفي‪A‬د آهي‪ .‬زخم خ‪A‬ارش جلن‪A‬در ‪،‬عظم الطح‪A‬ال ‪،‬پيٽ‬
‫پيشاب جو اخراج ‪،‬صفرا کي خارج ڪري ٿو هن ج‪AA‬ا پن گ‪AA‬رم هاض‪AA‬م ورمن‬
‫ال ِء مفيد آهن‪ .‬هن جا گل ذيابيطس ال ِء انتهائي مفيد آهن‪ .‬هن جا ٻج ۽ ڦل گ‪AA‬رم‬
‫آهن هي دماغ جي بيم‪AA‬ارين جي ال ِء ڪارآم‪AA‬د آهي بواس‪AA‬ير ۾ ب‪AA‬ه هن ج‪AA‬ا فائ‪AA‬دا‬
‫مشاهدي ۾ آيا آهن هن جا ٻج ڪڙا مصفي خون ۽ مول‪AA‬دم آهن ڪن جي س‪AA‬ور‬
‫چيلهه جو سور ڇاتي َء جون بيماريون پراڻا بخ‪AA‬ار ورم خص‪AA‬يه م‪AA‬ائي هن ج‪AA‬و‬
‫تيل ‪،‬خارش ۾ بهترين هن جا ٻج ۽ تيل بيروني طور به استعمال ڪيا وڃن ٿ‪AA‬ا‬
‫خاص ڪري چمڙي جي بيمارين ۽ سنڌن جي سور ۾ مفيد آهي هن جي پاڙن‬
‫ج‪A‬و رس ب‪A‬دبودار هون‪AA‬دو آهي ۽ ناس‪A‬ور مقع‪A‬د ۾ مفي‪AA‬د آهي هن جي ت‪AA‬ازي ک‪A‬ل‬
‫بواسير جو رت بند ڪرڻ ال ِء استعمال ڪئي وڃي ٿي هن جي پنن کي پ‪AA‬ا ڻي‬
‫۾ ڪاڙهي وهنجڻ سان سنڌن ج‪A‬و س‪A‬ور گھٽجي وڃي ٿ‪AA‬واهڙي َء ط‪A‬رح ٻ‪AA‬ارن‬
‫کي وهنجارڻ سان خراش ۾ سٺو فائدو ٿي وڃي ٿو‬
‫سريلنڪا ۾ هن جي پاڙ ج‪AA‬و رس‪ ،‬وات جي س‪AA‬ور ڏن‪AA‬دن‪ A‬کي ص‪AA‬اف ڪ‪AA‬رڻ ۽‬
‫مالهين کي مضبوط ڪرڻ ال ِء استعمال ڪيو وڃي ٿو ‪ ،‬ساڳي ملڪ ۾ نان‪AA‬گ‬
‫جي ڏنگيل کي گھوٽي پياري وڃي ٿي‬
‫ڪيميائي جز‬
‫هن جي ٻجن جي تيل تي ڊيسائي ۽ ان جي ساٿين ڪم ڪيو پٽ ورڌن ت‪AA‬و من‬
‫ڪاٽيگن مان هڪ ڪڙو جوهر ڪ‪A‬ڍيو جنهن کي انهن چم‪A‬ڙي جي بيم‪A‬ارين‬
‫۽ خارش ڳڙ ڦٽ ڦروڙيون ڏڊ ۽ ايگزيما جي بعض قسمن ۾ مفيد ٻڌايو‪.‬‬

‫شڪنجبين‬
‫شڪنجبين پراڻي زماني کان وٺي اطبا ِء قديم استعمال ڪندااچن انهي َء زماني‬
‫۾ ش‪AA‬ڪنجبين س‪AA‬رڪي ۽ کن‪AA‬ڊ م‪AA‬ان ب‪AA‬ه ٺ‪AA‬اهي وين‪AA‬دي ه‪AA‬ئي پ‪AA‬ر اڄ اس‪AA‬ان جنهن‬
‫شڪنجبين جو ذڪر ڪري رهي‪AA‬ا آهي‪AA‬ون‪ .‬اه‪AA‬ا براب‪AA‬ر وزن س‪AA‬رڪو ۽ م‪AA‬اکي‬
‫مان ٺاهي وڃي ٿي‬
‫مزاج‬
‫مقدارو خوراڪ ‪ 25 :‬ملي لٽر صبح و شام نيراني‬
‫مضر اثرات هن جا ڪي به مضر اثرات نه آهن‬
‫فائدا‬
‫هڪ ريس‪AAA‬رچ رپ‪AAA‬ورٽ جيڪ‪AAA‬ا اي‪AAA‬ف ايس ڪ‪AAA‬اظمي ‪ ،‬اي ايم ايڇ ص‪AAA‬ديقي‬
‫‪،‬مصباح الدين صديقي ‪،‬ڪيو اي خان شارق ظف‪AA‬ر جي نگ‪AA‬راني ۾ ٿي جيڪ‪AA‬ا‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪43‬‬
‫هم‪AA‬درد ص‪AA‬حت اپري‪AA‬ل ‪ 2009‬جي ش‪AA‬ماري جي ص‪AA‬فحي ‪ 9‬تي ش‪AA‬ايع ٿي آهي‬
‫‪.‬قارئين جي معلومات ال ِء من و عن هت ڏني وڃي ٿي‪.‬‬
‫طب يوناني جي مطابق بلڊ پريشر هڪ مرض آهي جيڪ‪AA‬و رت جي گھاٽ‪AA‬اڻ‬
‫۽ ان جي وڪ واري خاص‪AA‬يت جي ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و ڇاڪ‪AA‬اڻ ت‪AA‬ه اهي ٻ‪AA‬ئي‬
‫ڪيفيتون رت ۾ بلغم خام جي ڪري ٿيندي آهي انهي َء جي عالج ال ِء يون‪AA‬اني‬
‫اطبا ماکي س‪AA‬رڪوجيرو ڪرم‪AA‬اني‪،‬۽ الک مغس‪AA‬ول وغ‪AA‬يره عالج ال ِء تج‪AA‬ويز‬
‫ڪندا آهن انهن مان هڪ دوا شڪنجبين ساده به آهي جيڪا تاثير جي لح‪AA‬اظ‬
‫کان قطع بلغم ملطف اخالط ثالثه يعني سودا‪ ،‬صفرا۽ بلغم کي لطي‪AA‬ف پ‪AA‬ٽڙو ۽‬
‫نرم ڪ‪AA‬ري ٿي اه‪AA‬ڙي َء ط‪AA‬رح رت جي گھاٽ‪AA‬اڻ ۽ وڪ جي خاص‪AA‬يت گھٽجي‬
‫وڃي ٿي‪ .‬هي مرڪب چرٻين کي گھٽ ڪري بلڊ پريشرکي به گھٽ ڪ‪AA‬ري‬
‫ٿو هن جي انهن فائدن جو صحيح تعين ڪ‪AA‬رڻ ال ِء اجم‪AA‬ل خ‪AA‬ان طبي‪AA‬ه ڪ‪AA‬اليج‬
‫اسپتال علي ڳڙهه ‪ 2001‬کان ‪ 2003‬تائين ها ِء بلڊ پريش‪AA‬ر جي ‪ 25‬ع‪AA‬ورتن ۽‬
‫‪ 5‬مرد مريضن تي ش‪AA‬ڪنجبين ت‪AA‬ازه جي تفص‪AA‬يل مط‪AA‬العي ال ِءآزم‪AA‬ائش ڪ‪AA‬ئي‬
‫وئي‪.‬انهن ماڻهن ۾ رت ۾ کنڊ جي سطح کان عالوه گ‪AA‬ردن جي ڪ‪AA‬ارڪردگي‬
‫جگر ۽ ٿائيرائيڊ گلينڊ‪ A‬جي جائزي ۽ ٽيسٽ وغيره ک‪AA‬ان عالوه انهن جي رت ۾‬
‫ڪوليسٽرول ٽرا ِء گليسرائيڊ يورڪ ايسڊ ڇاتي جي ايڪس‪A‬ري ۽اي س‪A‬ي جي‬
‫جا ٽيسٽ به ڪرايا ويا انهن مان جيڪي مريض ذيابيطس شڪري گ‪AA‬ردن ۽‬
‫جگر جر خرابي ٿائيرائڊ غدود جي سستي يا تيزي ۾ مبتال هئ‪AA‬ا ي‪AA‬ا جيڪي بل‪AA‬ڊ‬
‫پريش‪AA‬ر گھٽ ڪ‪AA‬رڻ جي دوائ‪AA‬ون اس‪AA‬تعمال ڪ‪AA‬ر رهي‪AA‬ا هئ‪AA‬ا ي‪AA‬ا ش‪AA‬ريانين جي‬
‫تڪليفن ۾ مبتال هئا يا سگريٽ پيئندڙ هئا انهن کي هن تحقيق ۾ شامل نه ڪيو‬
‫ويو‪.‬‬
‫طب جي هي مع‪AA‬روف دوا هم‪AA‬وزن م‪AA‬اکي ۽ س‪AA‬رڪي م‪AA‬ان تي‪AA‬ار ڪ‪AA‬ئي وڃي‬
‫ٿي‪.‬جيڪا مريضن کي نيراني صبح وشام ‪ 25‬ملي لٽر پياري وئي هي سلسلو‬
‫‪ 15‬ڏينهن ت‪AA‬ائين ج‪AA‬اري رهي‪AA‬و ‪.‬م‪AA‬زاج جي اعتب‪AA‬ار ک‪AA‬ان هن گ‪AA‬روپ ج‪AA‬ا ‪25‬‬
‫مريض بلغمي مزاج ‪ 4‬صفراوي مزاج ۽ هڪ دموي مزاج جو م‪AA‬ريض ه‪AA‬و‪.‬‬
‫انهن مان ‪ 90‬سيڪڙو مريض ورزش يا جسماني مشقت نه ڪندا هئ‪AA‬ا‪.‬ج‪AA‬ڏهن‬
‫ت‪AA‬ه ‪ 73‬س‪AA‬يڪڙو م‪AA‬ريض ٿوله‪AA‬ه ج‪AA‬و ش‪AA‬ڪار هئ‪AA‬ا ‪.‬اه‪AA‬ا ڳاله‪AA‬ه پڪي آهي ت‪AA‬ه‬
‫شريانين ۾ ڪوليسٽرول ۽ ٽرائي گلسرائيڊ جي ڄمڻ جي نتيجي ۾ ئي ه‪AA‬ا ِء بل‪AA‬ڊ‬
‫پريشر ۽ شريانين جي صالبت يا سختي ٿيندي آهي ‪ .‬طب يوناني جي مط‪AA‬ابق‬
‫چرٻي بلغم جو حصو هوندي آهي ۽ بلغم خ‪A‬ام جي وڌڻ ڪ‪A‬ري رت ۾ وڪ ۽‬
‫سڻپ پيدا ٿئي ٿو‪.‬جيڪو شريانين جي س‪AA‬ختي ج‪AA‬و وڏو س‪AA‬بب آهي آخ‪AA‬ر ڪ‪AA‬ار‬
‫اهوئي ها ِء بلڊ پريشر جو ڪارڻ ٿيندو آهي‬
‫علم طب جي مطابق شڪنجبين ساده ها ِء بلڊ پريش‪AA‬ر ۽ رت ۾ موج‪AA‬ود چ‪AA‬رٻين‬
‫کي گھٽ ڪري ٿي ٿيل تحقيق مان ثابت ٿيو ته شڪنجبين بلڊپريشر ۾ نماي‪AA‬ان‬
‫گھٽت‪AA‬ائي ڪ‪AA‬ري ٿي جيڪ‪AA‬ا هن جي وڪ ختم ڪ‪AA‬رڻ واري ص‪AA‬الحيت جي‬
‫ڪ‪AA‬ري آهي انهي َء ک‪AA‬ان س‪AA‬وا ِء هي اخالط ثالث‪AA‬ه جي گھاٽ‪AA‬اڻ ختم ڪ‪AA‬ري ٿي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪44‬‬
‫انهي َء حساب سان هي ملطف آهي‪.‬يعني ته هي پٽڙو ۽ ڇڊو ڪري ٿي انهي َء‬
‫ڪ‪AAAA‬ري ت‪AAAA‬ه س‪AAAA‬رڪي ۽ م‪AAAA‬اکي ۾ ڊاياس‪AAAA‬ٽيز‪،‬ان‪AAAA‬ور ٽ‪AAAA‬يز‪ ،‬س‪AAAA‬يچي ري‪AAAA‬ز‬
‫‪،‬ڪيٽليز‪،‬پيروگزيٽيز‪،‬ڪنورٽيز‪،‬فرمنٽيز‪،‬جھڙا خمير موجود هوندا آهن‬
‫انهي ڪ‪AA‬ري ش‪AA‬ڪنجبين ع‪AA‬ام بل‪AA‬ڊ پريش‪AA‬ر ۽ ڪوليس‪AA‬ٽرول گھٽ ڪ‪AA‬رڻ ۾ اهم‬
‫ڪردار ادا ڪري ٿي انهي َء معاملي ۾ اڃان وڌيڪ تجرب‪AA‬اتن جي ض‪AA‬رورت‬
‫آهي ٽيس‪AA‬ٽ رپ‪A‬ورٽن م‪A‬ان مريض‪AA‬ن جي رت ۾ مع‪A‬دني ل‪A‬وڻ ۽ ڪوليس‪AA‬ٽرول ۾‬
‫واضع گھٽتائي جي تصديق ٿي ۽ انهن جا بلڊ پريشر معمول تي اچي ويا‪.‬‬

‫سيتل چيني‬
‫هن جا داڻا ڳاڙهاڻ مائل ۽ کل ان جي ٿلهي نرم هوندي آهي ان جي اندر گول‬
‫ٻج هوندا آهن هي ٻج هڪ سائيڊ کان دٻيل هوندو آهي هن ۾ ڪ‪AA‬افور جھڙي‬
‫بو ِء محسوس ٿيندي آهي ت‪A‬ارون ۽ ڪ‪A‬اڪڙي ۾ س‪A‬ردي محس‪A‬وس ٿين‪A‬دي آهي‬
‫ذائقو ڪ‪A‬ڙو ۽ هن ج‪A‬و ان‪A‬دريون مغ‪A‬ز س‪A‬فيد نڪرن‪A‬دو آهي ۽ ان م‪A‬ان خوش‪A‬بو‬
‫ايندي آهي‬
‫طبيعت سرد خشڪ‬
‫فائدا‬
‫منهن ۽ زب‪AAAAA‬ان جي س‪AAAAA‬اڙي ال ِء مفي‪AAAAA‬د آهي وات اٿڻ ۽ وات جي زخمن ۾‬
‫ڪارائتو آهي ‪.‬پيشاب ۽ مني جو بيماريون ختم ڪرڻ ال ِء مفيدآهي‪.‬‬
‫نسخو‬
‫س‪AA‬يتل چي‪AA‬ني‪ ،‬م‪AA‬رچ ڪ‪AA‬ني ڪ‪AA‬اٺي‪،‬پ‪AA‬ان پ‪AA‬اڙ جي رس ۾ پيهي چ‪AA‬ڻي جي‪AA‬ڏيون‬
‫گوريون ٺاهيو‬
‫روزانو چار دفعا چوسڻ سان کنگھ ۽ آواز صاف ڪرڻ ۾ مفيد آهي‪.‬‬

‫سورراگ الڻي‬
‫پنجابي النا‬
‫سنڌي الڻو ال ڻي‬
‫بلوچستان رجٽ ‪،‬رجيٽ رگيٽ‬
‫انگريزي‬
‫الطيني ‪Suaeda frutic‬‬
‫خاندان‪Chenopodaiceae :‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫ٰ‬
‫جا ِء پيدائش پاڪستان ۾ هي ع‪A‬ام ج‪A‬ام آهي ج‪AA‬تي ب‪AA‬ه ڪلراٺي‪AA‬ون زمين‪AA‬ون آهن‬
‫اتي هي عام جام ٿئي تنهن هوندي ب‪AA‬ه س‪A‬امونڊي عالئقن جي ويجھو ع‪A‬ام آهي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪45‬‬
‫انهي َء کان سوا ِء بيراجي عالئقن ۾ به نظ‪AA‬ر اچي ٿ‪AA‬و‪.‬انهي َء ک‪AA‬ان س‪AA‬وا ِء ع‪AA‬رب‬
‫عالئقن ايران‪،‬عراق اردن وغ‪AA‬يره ۾ ب‪AA‬ه ڪ‪AA‬ثرت س‪AA‬ان ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و‪ .‬ج‪A‬والئي ک‪A‬ان‬
‫اڪتوبر تا‪.‬ين هن کي گل لڳندا آهن آگست کان اڪٽومبر تائين هن ۾ ڦل تي‪AA‬ار‬
‫ٿي ويندو آهي‪.‬‬
‫فائدا‬
‫هن جي پنن کي اکين تي ليپ ڪرڻ سان آشوب چشم ۾ فائدو ٿي وڃي ٿو هن‬
‫جي پنن کي پاڻي ۾ ڪاڙهي پيڻ سان ال‪AA‬ٽي ٿ‪AA‬ئي ٿي ‪.‬ت‪AA‬ازو تحقي‪AA‬ق ٿي آهي ت‪AA‬ه‬
‫الڻي شگر جي مرض ۾ مفيد هجڻ سان گڏ‪،‬ڪوليسٽرول جي سڀني ج‪AA‬زن کي‬
‫گھٽ‪AA‬ائي ٿي جنهن ۾ اي‪AA‬ل ڊي اي‪AA‬ل ‪،‬ايڇ ڊي اي‪AA‬ل ‪ ،‬وي اي‪AA‬ل ڊي اي‪AA‬ل۽ ٽ‪AA‬رائي‬
‫گلسرائيڊ گھٽائڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪري ٿي ب‪AA‬اقي انهي َء تحقي‪AA‬ق ۾ اه‪A‬ا ڳاله‪A‬ه‬
‫واضع نه ڪئي وئي آهي ته ايڇ ڊي ايل جي ڪهڙ ي پوزيشن رهي ٿي آخ‪AA‬ر‬
‫۾ جديد تحقيق جو سرسري جائزو لکيوويندو‬
‫جديد سائنسي‪ A‬معلومات‬
‫هن ۾ٽوٽل ڪاربو هائيڊريٽس پاڻي ‪ 9. 87‬سيڪڙو ڇ‪AA‬اري‪ 6.‬س‪AA‬يڪڙو ل‪AA‬وڻن‬
‫۾ ڪيلش‪AA‬م ‪.2‬ڪ‪AA‬اربونيٽ‪ 0.85‬ڪلورائيڊ‪ 1.4‬هن ج‪AA‬و ايٿ‪AA‬انول رب ۾ هن جي‬
‫افاديت بيڪٽريا خالف پرکيو ويو ڪالسکا‪،‬اسٽيفلو ڪ‪AA‬وڪس اي ڪ‪AA‬وال ِء ۾‬
‫هي مؤثر رهي جڏهن ته اسٽريپٽو م‪AA‬ا ِء س‪AA‬ين س‪AA‬ان س‪AA‬ان اي ڪ‪AA‬وال ِء س‪AA‬ان ن‪AA‬ه‬
‫م‪AA‬رن ت‪AA‬ه هن جي رب س‪AA‬ان ختم ٿي‪AA‬و وڃن هي تحقي‪AA‬ق س‪AA‬ميعه رشيدقيص‪AA‬ر‬
‫افتخار ‪،‬محمد ارشد‪،‬جاويد اقبال اجتمائي طو رتي ڪئي‬
‫هڪ ٻي تحقيق ۾ جانورن کي هن جو ايڪسٽريڪٽ نسن جي ذريعي ڏنو‬
‫ويو انهي َء تحقيق مان ثابت ٿيو ته ‪ 4‬ڪالڪن جي اندر رت مان کن‪A‬ڊ ڪ‪A‬افي‬
‫ختم ٿي وئي انهي َء کان سوا ِء نارمل ۽ شگروارن ج‪A‬انورن ج‪A‬و ڪوليس‪A‬ٽرول‬
‫به ڪافي گھٽ ٿي ويوجيڪو ٽرا ِء گلس‪AA‬رائيڊ جي گھٽجڻ جي ڪ‪AA‬ري ٿي‪AA‬وهي‬
‫تحقيق موراڪو ۾ ڪئي وئي ‪.‬‬
‫ي‪AA‬ورپ ۾ ڪ‪AA‬وئن تي تحقي‪AA‬ق ڪ‪AA‬ئي وئي جنهن ۾ ‪ 90‬ڏينهن‪ A‬ت‪AA‬ائين ڪ‪AA‬وئن کي‬
‫ضرورت کان زياده ڪوليس‪AA‬ٽرول واري غ‪AA‬ذا ڏني وئي انهي َء ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء الڻي‬
‫جو ايڪسٽريڪٽ انهن ڪوئن کي ڏنو ويو انهي َء تحقي‪AA‬ق م‪AA‬ان ث‪AA‬ابت ٿي‪AA‬و ت‪AA‬ه‬
‫‪ 45‬ڏينهن ۾ شوگر جي لي‪AA‬ول ح‪AA‬د ک‪AA‬ان وڌيڪ گھٽجي وئي ڪوليس‪AA‬ٽرول جي‬
‫لپڊ پرو فائل ۾ ٽوٽل بلڊ ڪوليسٽرول ‪ 50‬سيڪڙو گھٽيو ‪ 55‬سيڪڙو ايل ڊي‬
‫ايل گھٽيو ‪ 49‬سيڪڙو وي ‪.‬ايل‪ .‬ڊي ‪.‬ايل گھٽيو‪ 57‬س‪AA‬يڪڙو ٽ‪AA‬را ِء گليس‪AA‬رائيڊ‬
‫گھٽيو فري فيٽي ايسڊ‪36،‬سيڪڙو گھٽيو تحقيق ڪرڻ وارن ج‪A‬و اه‪AA‬و نظري‪AA‬و‬
‫آهي ته الڻي ۾ اهو فائدو ٻن مرڪبن جي ڪري آهي‪.‬‬

‫سنڀالو‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪46‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫فارسي‪ A‬پنج گشت سنسڪرت سندڪ‬

‫گجراتي نگوڙا بنگالي نشدا‬
‫پشتو مرونڊئي‪A‬‬
‫انگريزي ‪Chest nut‬‬
‫الطيني ‪Vitex trifolia‬‬
‫خاندان ‪ver binaceae‬‬
‫تاريخ‬
‫سنسڪرت ڪتابن ۾ هن کي نرڳنڊي سنڌوارو‪ ،‬سويت پشپي سيفا ليڪ‪AA‬ا ‪،‬هن‬
‫جا ٻه قسم هڪ هلڪي پيلي رن‪AA‬گ ج‪A‬و ٻي‪A‬و بل‪A‬و رن‪AA‬گ ج‪A‬و جيڪي ن‪A‬ر م‪AA‬اده‬
‫هوندا آهن‪ .‬هندن جي نگھنٽو ۾ هي قابض ڪڙو‪،‬قولنج‪ ،‬سوڃ ورم بد هضمي‬
‫سنڌن جي سور ڪيڙن ۾ به مفي‪AA‬د ق‪AA‬رار ڏن‪AA‬و وي‪AA‬و آهي‪.‬هڪ انگري‪AA‬ز مص‪AA‬نف‬
‫‪ 1787‬۾ هن کي ف‪AA‬ومين ٽن ش‪AA‬راب چون‪AA‬دا هئ‪AA‬ا ‪.‬هن کي منڪس پ‪AA‬اپي چون‪AA‬دا‬
‫آهن‪،‬هن کي مردانه قوت گھٽائڻ ال ِء راهب استعمال ڪندا هئ‪AA‬ا‪.‬انهي َء ڪ‪AA‬ري‬
‫هن ج‪AA‬و ن‪AA‬الو‪ Chaste nut‬رکي‪AA‬و وي‪AA‬و جنهن جي مع‪AA‬نى آهي حي‪AA‬ا وارو وڻ‬
‫‪،‬پراڻي زماني ۾ جڏهن رومين ج‪AA‬و ع‪AA‬روج ه‪A‬و ۽ ف‪AA‬وج ۾ وين‪AA‬دا هئ‪AA‬ا ت‪AA‬ه س‪AA‬ندن‬
‫زال‪AA‬ون جنس‪AA‬ي خ‪AA‬واهش گھٽ‪AA‬ائڻ ال ِء س‪AA‬نڀالو اس‪AA‬تعمال ڪن‪AA‬ديون هي‪AA‬ون بق‪AA‬راط‬
‫سقراط ۽ غاؤفرطس به پنهنجن ڪتابن ۾ هن جو ذڪر ڪيو آهي اُهي به هن‬
‫کي عورتن جي بيماري ۾ استعمال ڪرائيندا هئا‪.‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫هن جو ٻوٽو سوا ميٽر کان وٺي ‪ 3‬ميٽر تائين ڊگھو ٿئي ٿو هن جو ٿڙ اڌ مي‪AA‬ٽر‬
‫گوالئي ۾ هوندو آهي هن جي ٿ‪AA‬ڙ ۾ ڪ‪AA‬افي ٽ‪AA‬اريون هون‪AA‬ديون آهن هن ج‪AA‬ا پن‬
‫ڏاڙهون جي پنن وانگر ڪنگري دار هوندا آهن ٽ‪AA‬اري َء ۾ ٽي ٽي پ‪AA‬اڻ ۾ ملي‪AA‬ل‬
‫هوندا آهن پن ڪنگري دار هون‪AA‬دا آهن انهن ۾ س‪AA‬نهي ن‪AA‬وڪ ب‪AA‬ه هون‪AA‬دي آهي‬
‫ويد هن جاٽي قسم لکن ٿا ‪.‬گلن جا رن‪AA‬گ ڳاڙه‪A‬ا س‪AA‬فيد مائ‪AA‬ل هون‪AA‬دا آهن ڪجھ‬
‫هيڊا نيراڻ مائل به هوندا آهن وي‪AA‬د ن‪AA‬يري گ‪AA‬ل واري کي نرڳن‪AA‬ڊي ۽ س‪AA‬فيد گ‪AA‬ل‬
‫وارن کي سندو بار چوندا آهن هندستان ۾ هي بنگال ڇوٽا ناگپور ‪،‬بهار ۾ عام‬
‫جام ٿئي ٿو پاڪستان ۾ به سنڌ پنجاب ۾ جتي ڪٿي ٿئي ٿو‪.‬‬
‫مقدار وخوراڪ‪ :‬ٻج ‪ 3‬ک‪AA‬ان ‪ 5‬گ‪AA‬رام پيهي ک‪AA‬ارائجن ج‪AA‬ڏهن ت‪AA‬ه ت‪AA‬ازي‬
‫ٻوٽي کي برابر پاڻي ۾ ٽهڪائي هڪ چمچ اندازاً ‪ 10‬ملي لٽر نيرن ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء‬
‫پيارجي‪.‬‬
‫مزاج ‪ :‬پن گرم خشڪ مصلح ماکي‬
‫مضر ‪ :‬حمل دوران هي دوا استعمال نه ڪجي الڳيتي استعمال سان معدي‬
‫۾ تڪليف ٿئي ٿي ٻه سيڪڙو عورتن ۾ خارش به ٿئي ٿي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪47‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫افع‪AA‬ال وخ‪AA‬واص قات‪AA‬ل ڪ‪AA‬رم ش‪AA‬ڪم داف‪AA‬ع تعفن محل‪AA‬ل و مس‪AA‬ڪن اکين کي‬
‫طاقت ڏي ٿو‪.‬‬
‫فائدا‬
‫محلل مسڪن هئڻ ڪري گلي جي سور وات اٿڻ ورم رحم‪ ،‬رحم جي سور‬
‫۾ مفيد آهي خصين جو سور مقع‪A‬د جي س‪A‬ور ۾ ب‪A‬ه مفي‪A‬د آهي س‪A‬نڌن ج‪A‬و س‪A‬ور‬
‫چيلهه جو سور سردي َء کان ٿيندل سورن م به مفي‪AA‬د آهي انهي َء ڪ‪AA‬ري ج‪AA‬تي‬
‫ورم پيدا ٿئي اتي کائڻ ۽ لڳائن سان ڪافي فائدو ٿي وڃي ٿ‪AA‬و دم ۾ مفي‪AA‬د هجڻ‬
‫سان گڏ پڇي لهڻ ۾ به مفيد آهي سيالن مني جو مجرب عالج آهي مهيني جي‬
‫خرابي جي ڪري موهيڙا هجن ته ان ۾ مفيد آهي اينڊو مي‪AA‬ٽرائيٽس ۾ هن ج‪AA‬و‬
‫فائدو ڏٺ‪A‬و وي‪A‬و آهي ‪.‬ع‪A‬ورتن جي ه‪A‬ارموني خ‪A‬رابين جي س‪A‬ڀني تڪليفن ۾ ب‪A‬ه‬
‫ڪارائتو آهي ‪،‬حيض جي ڏکيائي سن ياس جي تڪليف رحم ۽ اووري ج‪AA‬ون‬
‫ڳوڙهي‪A‬ون ‪،‬م‪A‬ڙني بيم‪A‬ارين ۾ مفي‪A‬د آهي رحم جي فائيبروس‪A‬س ۾ ب‪A‬ه ڪجھ ن‪A‬ه‬
‫ڪجھ فائدو ڪري ٿو‪.‬‬
‫حڪايت‬
‫حڪيم نجم الغني لکي ٿو ته مجربات اڪ‪AA‬بري ۾ لکي‪AA‬ل آهي ت‪AA‬ه هڪ م‪AA‬اڻهو َء‬
‫اکين جي بيم‪AA‬اري ڪ‪AA‬ري ن‪AA‬ابين ٿي وي‪AA‬وي ڪ‪AA‬افي ڏينهن ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء ان س‪AA‬ان‬
‫مالقات ٿي ايتري ته نظر صحيح ٿي وئي هيس ج‪A‬و لکي پ‪AA‬ڙهي س‪A‬گھندو ه‪AA‬و‬
‫ج‪A‬ڏهن هن ک‪A‬ان پڇي‪A‬و وي‪AA‬و ت‪A‬ه ج‪A‬واب ڏن‪AA‬ائي ت‪A‬ه س‪A‬نڀالو ج‪A‬ا پن ان جي براب‪A‬ر‬
‫تماڪ جا پن مالئي ‪ 3‬گرام کائڻ سان نظر واپس اچي وئي‬
‫جديد تحقيق‬
‫هن جي پنن ۾ بنا رنگ خوشبو سان گڏ اڏامندڙ تيل هڪ قسم جي رال مي‪AA‬وي‬
‫۾ ريزن ايسڊ‪ ،‬ميلڪ ايسڊ ۽ ڪجھ ت‪AA‬رش ج‪AA‬ز هون‪AA‬دا آهن‪ .‬هن جاڦ‪AA‬ل م‪AA‬رد ۽‬
‫عورتن جي جنسي بيم‪AA‬ارين ال ِء مفي‪AA‬د آهي پنن ج‪AA‬ا ب‪AA‬ه س‪AA‬اڳيا فائ‪AA‬دا هون‪AA‬دا آهن‬
‫جيڪي ٻجن ک‪A‬ان گھٽ هون‪A‬دا آهن جدي‪A‬د سائنس‪A‬دانن ج‪A‬و چ‪A‬وڻ آهي ت‪A‬ه پ‪A‬ولي‬
‫سسٽڪ اوورين سينڊروم رحم جو فائيبروسس‪ ،‬مين‪AA‬و پ‪AA‬از‪ ،‬ٻ‪AA‬ار ن‪AA‬ه ٿيڻ ۾ هن‬
‫جو استعمال ڪيو وڃي ٿو ليٽ‪AA‬ل ف‪AA‬يز خ‪AA‬رابي ۾ ب‪AA‬ه هن کي اس‪AA‬تعمال ڪ‪A‬ري‬
‫سگھجي ٿو‬
‫ڪيميائي جز‬
‫فليوو نائڊ الڪالئي‪AA‬ڊ ڊٽ‪AA‬ر پنائي‪AA‬د ‪،‬ڪيس‪A‬ٽن‪ ،‬اس‪A‬ٽيرئيڊ‪ A‬ه‪A‬ارمون حاص‪A‬ل ڪي‪A‬ا‬
‫ويا ‪،‬هن مان اهو به ثابت ٿيو آهي ته هنن ج‪AA‬ا ڪجھ ج‪AA‬ز پيچ‪AA‬وٽرين گلين‪A‬ڊ‪ A‬تي‬
‫عمل ڪن ٿا ‪،‬جيڪ‪AA‬و ع‪AA‬ورتن جي ه‪AA‬ارمون تي اث‪AA‬ر ان‪AA‬داز ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و‪ .‬هنن جي‬
‫ٻجن ۾ تم‪AA‬ام گھڻي مق‪AA‬دار ۾ آڪس‪AA‬ي ليٽي‪AA‬د فلي‪AA‬وونز آهن جيڪي ع‪AA‬ورتن جي‬
‫بيماري ۾مفيد ثابت ٿين ٿا ‪.‬‬
‫جديد ڪلينيڪل تجربا‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪48‬‬
‫جرمني ۾ تحقيق ٿي آهي ته پي ايم ايس‪ ،‬يعني پري مينسٽورل اسٽريس ۽ سنڍ‬
‫پڻ يعني ٻار نه ٿيڻ ۾ هن جو ايڪسٽريٽ کارائڻ س‪A‬ان ٻ‪AA‬ار ٿي وڃي ٿ‪AA‬و‪.‬اه‪A‬و‬
‫تجربو هن ريت ڪيو ويو ته ‪ 20‬تندرست عورتن کي زي‪AA‬اده مق‪AA‬دار ۾ ک‪AA‬ارايو‬
‫ويو انهي َء جي استعمال سان پرو ليڪٽن ليول گھٽجي ويو جڏهن ت‪AA‬ه وزن ب‪AA‬ه‬
‫گھٽ رڪارڊ ڪيو ويو پ‪AA‬ر ي‪AA‬وليڪٽن ج‪AA‬واثر ع‪AA‬ورتن ۾ ايس‪AA‬ٽرون کي مت‪AA‬اثر‬
‫ڪري ٿو جڏهن ته مردن ۾ ٽيسٽو اسٽيرون کي گھٽائي ٿو‬
‫لنڊن ۾ هڪ ڊبل بالئينڊ اسٽڊي ۾ خبر پ‪AA‬ئي ت‪AA‬ه ‪ 60‬س‪AA‬يڪڙو ع‪AA‬ورتن ۾ پي ايم‬
‫ايس جي عالمتن۾ ن‪AA‬ه ص‪AA‬رف گھٽت‪AA‬ائي ٿي پ‪AA‬ر ان س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ جيڪي عالمت‪AA‬ون‬
‫مثالًبي چيني پريشاني ٽينشن نن‪A‬ڊ‪ A‬ن‪AA‬ه اچڻ چ‪AA‬يڙاڪي ط‪AA‬بيعت س‪AA‬نڀالو جي ٻجن‬
‫کي ڪيپسول ۾ ڀري کارايو ويو ‪.‬‬
‫هڪ ٻي تحقيق ۾ اهو ثابت ٿيو ته هن جوا ايڪسٽريٽ کارائڻ سان ع‪AA‬ورتن‬
‫۾ کير جي واڌ ٿي پر ان جو اثر ڪجھ ڏينهن کان پو ِء ٿئي ٿو هن جي الڳي‪AA‬تي‬
‫استعمال سان ڪو نقصان رڪارڊ نه ٿيو‬
‫نوٽ اها ڳالهه ياد ڪرڻ گھرجي ته عورتن ۾ ه‪AA‬ارموني خ‪AA‬رابين جي ال ِء هن‬
‫ج‪AA‬و پنج ڇه‪AA‬ه مهين‪AA‬ا اس‪AA‬تعمال ض‪AA‬روري آهي ايس‪AA‬تائين ج‪AA‬و ٻ‪AA‬ار ٿيڻ جي ال ِء‬
‫ڪڏهن ڪڏهن سال به لڳي وڃي ٿو‬
‫مشهور برطانوي هربلسٽ يونيورسٽي آف گوئنٽجن انگلينڊ‪ A‬۾ ڪافي اه‪AA‬ڙين‬
‫مادي جانورن کي مشاهدي ۾ رکيو جيڪي حامل‪AA‬ه ن‪AA‬ه ٿي رهي‪AA‬ون هي‪AA‬ون انهن‬
‫کي هي ٻوٽي استعمال ڪرائي وئي ته نتيجا تمام به‪AA‬تر رهي‪AA‬ا انهن جي زن‪AA‬انن‬
‫عضون جي ساخت ۾ ڪابه تبديلي نه آئي نه ئي انهن جي وزن ۾ گھٽتائي آئي‬
‫انهن ج‪AA‬انورن م‪AA‬ان ڪ‪AA‬ئين حامل‪AA‬ه ٿي وي‪AA‬ون جيڪي ه‪AA‬ارموني س‪AA‬ائيڪل جي‬
‫تب‪AA‬ديلين‪ A‬جي ڪ‪AA‬ري ه‪AA‬ئي دوائن ک‪AA‬ائڻ س‪AA‬ان ه‪AA‬ارموني تب‪AA‬ديلين‪ A‬۾ به‪AA‬تري آئي‬
‫انهي َء کان پو ِء ٽيسٽ رپ‪A‬ورٽ مط‪A‬ابق ڪ‪A‬ئين ع‪A‬ورتن تي تحقي‪A‬ق ڪ‪A‬ئي وئي‬
‫‪ 45‬اهڙيون عورتو انهي ڪلينيڪل ٽرائي‪AA‬ل ۾ ش‪A‬امل ڪي‪AA‬ون وي‪A‬ون ‪ ،‬جيڪي‬
‫تولي‪AA‬دي نظ‪AA‬ام جي ڪ‪AA‬ري ت‪AA‬ه ٻ‪AA‬ار پي‪AA‬دا ڪ‪AA‬رڻ جھڙي‪AA‬ون هي‪AA‬ون پ‪AA‬ر انهن ج‪AA‬و‬
‫هارموني نظام درست ن‪AA‬ه ه‪AA‬و انهن ج‪AA‬و عالج ڪي‪AA‬و وي‪AA‬و انهن جي عم‪AA‬ر ‪23‬‬
‫سالن کان وٺي ‪ 39‬سالن تائين هئي نوي ڏينهن کان پو ِء س‪AA‬ت عورت‪AA‬ون حامل‪AA‬ه‬
‫ٿي ويون ‪ 25‬عورتن ۾ هارموني سائيڪل درس‪AA‬ت ٿي وي‪AA‬و ب‪AA‬اقي ٻين ع‪AA‬ورتن‬
‫کي به ڪجھ نه ڪجھ فائدو ٿي ويو‪.‬‬

‫مفرد عالج‬
‫سنڀالو جي پنن جو رس ‪ 50‬گرام پيڻ سان ٽي ڏينهن‪ A‬مٿان هلڪ‪AA‬و جالب ڏجي‬
‫ته پيٽ جا ڪيڙا خارج ٿي وڃن ٿا ‪،‬‬
‫وات اٿڻ ۽ گلي جي سور ۾ پنن کي ڪاڙهي ان جا گ‪AA‬رڙا ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان فائ‪AA‬دو‬
‫ٿي وڃي ٿو‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪49‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫مجربات‬
‫هن جي پنن م‪AAA‬ان رس ڪ‪AAA‬ڍي ان کي هلڪي ب‪AAA‬اه تي رکي خش‪AAA‬ڪ ڪجي‬
‫خش‪AA‬ڪ ڪ‪AA‬رڻ مه‪AA‬ل آخ‪AA‬ر۾ ان ۾ ‪ 50‬گ‪AA‬رام اڪ ج‪AA‬و ک‪AA‬ير ۽ ‪ 250‬گ‪AA‬رام هي‪AA‬ڊ‬
‫مالئجي انهي ُء کان پو ِء خشڪ ڪري سنڀالي رکو‬
‫مقدارو خوراڪ ٻه گرام صبح وشام کارائجي‬
‫فائدا‬
‫هن جي اس‪A‬تعمال س‪A‬ان کنگھ ۽ دم ۾ فائ‪A‬دو ٿي وڃي ٿ‪A‬و انهي َء ک‪A‬ان س‪A‬وا ِء هي‬
‫دوا ٽي بي جي ال ِء مخص‪AAAA‬وص آهي‪ .‬ٽن مهينن ۾ م‪AAAA‬رض ختم ٿي وڃي ٿ‪AAAA‬و‬
‫انهي َء کان سوا ِء موسمي بخار نموني‪AA‬ه دق ‪ ،‬۾ ب‪AA‬ه فائ‪AA‬دو ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و ‪،‬ڪينس‪AA‬ر‬
‫جي شديد س‪A‬ور ۾ ب‪AA‬ه هن ج‪AA‬ا فائ‪AA‬دا مش‪AA‬اهدي م آي‪A‬ا آهن اه‪AA‬ڙي َء ط‪A‬رح هن کي‬
‫ڪينسر جي پهرين درجي ۾ آزمائي سگھجي ٿو‪.‬‬
‫مرڪبات سفوف پنج گشت‪ ،‬روغن هفت برگ نرڳنڊي آسو‬

‫سنگترو‬
‫عربي پرتگال فارسي سنگتره‬
‫اردو سنگتره‬
‫بنگلي نارنگا پنجابي سنتره‪ .‬نارنگي‬
‫سنسڪرت نگ رنگ گجراتي نارنگي‬
‫‪Ornage‬‬ ‫انگريزي‬
‫الطيني ‪Citrus aurantum‬‬
‫خاندان ‪Rutaceae‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫هي برصغير جو هڪ مش‪AA‬هور مع‪AA‬روف وڻ آهي جيڪ‪AA‬و ڪ‪AA‬افي رنگن ج‪AA‬و‬
‫ٿيندو آهي اڪبر بادشاه جي زماني ۾ هن کي سنتور چيو ويندو هو ج‪AA‬ڏهن ت‪AA‬ه‬
‫محمد شاه بادشاه هن جو نالو رنگتره رکيو هي ن‪AA‬ارنگي ک‪AA‬ان ڪ‪AA‬افي مختل‪AA‬ف‬
‫هوندوآهي ‪.‬نارنگي هن ک‪AA‬ان رن‪AA‬گ ۾ ڳ‪AA‬اڙهي هون‪AA‬دي آهي ذائق‪AA‬و مٺ‪AA‬و هون‪AA‬دو‬
‫اٿس اتفاقي‪A‬ه ڪ‪A‬و کٽ‪A‬و نڪرن‪A‬دو آهي ‪ .‬پاڪس‪A‬تان ۾س‪A‬نگتري ج‪A‬ا ڪ‪A‬افي قس‪A‬م‬
‫ايجاد ڪيا ويا آهن سنگتري تي ابت‪AA‬دائي ڪم ض‪AA‬لع ه‪AA‬زاره جي قاض‪A‬ي محم‪AA‬د‬
‫اعظم ڪي‪AA‬و جنهن فلوري‪AA‬ڊا م‪AA‬ان س‪AA‬نگتري ج‪AA‬ا قلم گھرائي ڪ‪AA‬افي پ‪AA‬وک‬
‫ڪرائي‪.‬مرحوم موالنا مه‪AA‬دي‪،‬زم‪AA‬ان موج‪AA‬وده ت‪AA‬ربيال ڊيم جي ڀرس‪AA‬ان ڪ‪AA‬افي‬
‫ريسرچ ڪئي کيس حاف‪A‬ظ االس‪AA‬د انع‪AA‬ام س‪AA‬ان ن‪AA‬وازڻ س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ ش‪AA‬ام ۾ س‪AA‬نگتره‬
‫لڳائڻ جي دعوت ڏني‪.‬انهي َءکان پو ِء پاڪستان جي س‪AA‬ابق ص‪AA‬در اي‪AA‬وب خ‪AA‬ان‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪50‬‬
‫ض‪AA‬لع ه‪AA‬زاره ۾ س‪AA‬نگترن ج‪AA‬و عم‪AA‬دو ب‪AA‬اغ لڳرايوپنج‪AA‬اب ۾ ض‪AA‬لع س‪AA‬رگوڌها ۽‬
‫ساهيوال ۾ به سنگتري تي ڪافي تجربا ٿيا‪.‬‬

‫مزاج ؛ جيڪڏهن مٺو آهي ته سندس ذائق‪AA‬و س‪AA‬رد ت‪AA‬ر تس‪AA‬ليم ڪ‪AA‬رڻ گھرجي‬
‫جيڪڏهن کٽو هجي ته انجو مزاج سرد خشڪ سمجھڻ گرجي‬
‫مضر‪ :‬ضعف اعصاب ۾ هن جو استعمال نقصان ده چئي سگھي ٿو مصلح‬
‫کنڊ هن جي رس کي جيڪ‪AA‬ڏهن کن‪A‬ڊ‪ A‬س‪AA‬ان مٺ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري ک‪AA‬ارائجي ت‪AA‬ه هن ج‪AA‬و‬
‫نقصان گھٽ ٿي ويندو‬
‫فائدا‬
‫دل ۽ مع‪AA‬دي کي ط‪AA‬اقت ڏي ٿ‪AA‬و ‪.‬نه‪AA‬ايت مف‪AA‬رح آهي خ‪AA‬وف ختم ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و‬
‫دموي ‪،‬صفروي م‪AA‬زاج ۾ ڪ‪AA‬ارائتو آهي وٽ‪AA‬امن س‪AA‬ي هئڻ ڪ‪AA‬ري ماس‪AA‬خوري‬
‫مهارن جي ٻين مرضن ۾ مفيد آهي رت جي کوٽ ۾ هن کي واپرائي سگھجي‬
‫ٿو معمولي قبض ڪشا آهي ‪.‬ڪم‪AA‬زور ٻ‪AA‬ارن کي س‪AA‬نگتري جي رس ۾ مالئي‬
‫ڏيڻ سان ٻ‪AA‬ارن جي ص‪A‬حت س‪AA‬ٺي ٿي وڃي ٿي ‪.‬ن‪AA‬زلي زڪ‪A‬ام ۾ کٽ‪AA‬و س‪AA‬نگترو‬
‫مفيد آهي جڏهن ت‪AA‬ه مٺ‪AA‬و س‪AA‬نگترو ن‪AA‬زلي زڪ‪AA‬ام ۾ نقص‪AA‬ان ڪن‪AA‬دو حڪيم نجم‬
‫الغني لکي ٿوهن هڪ اهڙي صفراوي مزاج جو م‪AA‬اڻهو ڏٺ‪AA‬و جيڪ‪AA‬و چون‪AA‬دو‬
‫هو ته سندس کنگھ ۽ نزل‪AA‬و س‪AA‬نگتري جي رس پيڻ س‪AA‬ان ختم ٿي وڃي ٿ‪AA‬و هن‬
‫جي کل‪ ،‬موهيڙا ۽ چهري تي لڳائڻ سان فائدو ٿي وڃي ٿو هن جي کل ڪٽي‬
‫ڇاڻي ماکي َء سان مالئي چٽائڻ سان الٽي ختم ٿي وڃي ٿي سنگترو جگ‪AA‬ر جي‬
‫گرمي جي ال ِء به مفيد آهي ٻ‪AA‬ارن جي بيم‪AA‬اري س‪AA‬ڪروي ۾ هن ج‪AA‬و اس‪AA‬تعمال‬
‫مفي‪AA‬د آهي ‪.‬هن جي ک‪AA‬ل ج‪AA‬ا ب‪AA‬ه اهم فائ‪AA‬دا آهن جيڪ‪AA‬ڏهن ڪ‪AA‬پڙن ۾ هن ج‪AA‬و‬
‫ڇلڪو رکيو وڃي ته تڏون ڪپڙا خ‪AA‬راب ن‪AA‬ه ڪن‪AA‬ديون هي وات جي ڌپ ختم‬
‫ڪري ٿ‪A‬و هي ٿ‪A‬وري دي‪A‬ر رکي‪A‬و وڃي ت‪A‬ه پيٽ م‪A‬ان گيس خ‪A‬ارج ڪ‪A‬ري ٿ‪A‬و‪.‬‬
‫بوعلي سينا جو چوڻ آهي ته نانگ جي ڪکي‪AA‬ل کي جيڪ‪AA‬ڏهن س‪AA‬نگتري جي‬
‫ڳر جو پاڻي کارايو وڃي ته فائدو ٿي وڃي ٿ‪AA‬و‪ .‬ن‪AA‬ئي ريس‪AA‬رچ اه‪AA‬ا ب‪AA‬ه آهي ت‪AA‬ه‬
‫جيڪڏهن عورت کي جماع سان دلچسپي نه هجي ته هن جو رس پيارڻ سان‬
‫جماع جي خواهش پيدا ٿي وڃي ٿي‪.‬ابن ماس‪AA‬ويه ج‪AA‬و چ‪AA‬وڻ آهي ت‪AA‬ه س‪AA‬نگتري‬
‫جو ٻج هر قسم جي زهرن جو ترياق آهي ورم ۽ سوزش کي تحليل ڪري ٿو‬
‫هن جي ٻجن جي کل الهي واپرائڻ س‪AA‬ان قبض ۽ س‪AA‬اه جي ب‪AA‬دبو ِء ختم ڪ‪AA‬ري‬
‫ٿو طبيبن جو انهي َء ڳالهه تي اتفاق آهي ته هن جو ٻج الڳيتو گهي پيارڻ سان‬
‫نانگ ۽ ڀٽون جي زهر جو اثر گھٽ ٿئي ٿو ذهبي جو چوڻ آهي ت‪AA‬ه س‪AA‬نگتري‬
‫جي کل ڇلي پيهي انهي َءسان معجون ٺاهي وڃي ته هي قولنج کي ختم ڪري‬
‫ٿو ڪمزوري ۾ فائدو ڪرڻ سان گڏ بک وڌائي ٿو پيٽ جي رياح کي خ‪AA‬ارج‬
‫ڪري ٿو‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪51‬‬
‫ڊاڪٽر لڪشمي پانڊي ڀارت ۾ تجربي جي ذريعي ثابت ڪيو آهي ت‪AA‬ه موت‪AA‬يي‬
‫جي هڪ م‪AA‬ريض کي جنهن جي عم‪AA‬ر س‪AA‬تر س‪AA‬ال ه‪AA‬ئي اکين ۾ ه‪AA‬رروز ک‪AA‬ٽي‬
‫سنگتري جو رس لڳائڻ سان فائدو ٿي ويو‬

‫حڪايت‬
‫محمد شاه رنگيلو سنگتري جي سفيد ق‪AA‬اش جي اڇي ک‪AA‬ل الهي ٻج ڪ‪AA‬ڍي ڳ‪AA‬ر‬
‫کي گالب کن‪AA‬ڊ جي ش‪AA‬ربت ۾ ٻ‪AA‬ه ٽي ڪالڪ رکرائين‪AA‬دو ه‪AA‬و ايس‪AA‬تائين ج‪AA‬و‬
‫شربت جواثر گودي ۾ اچي ويندو هو‪ .‬انهي َء کي اڪيلو ي‪A‬ا پال ُء س‪A‬ان کائين‪AA‬دو‬
‫هو ‪ .‬انهي َء ترڪيب کي راحت جان چوندو هو اها س‪AA‬ڄي ت‪AA‬رڪيب م‪AA‬ٽي جي‬
‫لوٽي ۾ ڪئي ويندي هئي‪.‬اه‪A‬ا ت‪A‬رڪيب تق‪A‬ويت قلب ۽ تف‪A‬ريح ط‪A‬بيعت جي ال ِء‬
‫انتهائي مفيد آهي‬
‫ڪيميائي جز‬
‫هن جي موجوده مٺاڻ مان کنڊ کان سوا ِء گلوڪ‪AA‬وز‪،‬موج‪AA‬ود آهي ج‪AA‬يئن ج‪AA‬يئن‬
‫س‪AA‬نگترو پچن‪AA‬دو آهي ت‪AA‬ه س‪AA‬ندس کن‪AA‬ڊ گھٽجي وين‪AA‬دي آهي ۽ وري ٻين مٺ‪AA‬اڻن ۾‬
‫تبديل ٿي ويندي آهي‪.‬سنگتري ۾ هاض‪AA‬م ان‪AA‬زئم تم‪AA‬ام گھڻ‪AA‬ا هون‪AA‬دا آهن هن وقت‬
‫ت‪AA‬ائين ان‪AA‬ڊفينول آڪس‪AA‬يڊاس پ‪AA‬ر آڪس‪AA‬ائيڊ پيڪٽين‪AA‬تراس ‪ ،‬فاس‪AA‬فيٽ‪،‬انهن ک‪AA‬ان‬
‫عالوه ٻيا جوهر ب‪AA‬ه معم‪AA‬ولي مق‪AA‬دار ۾ موج‪AA‬ود اٿس‪.‬انهن ج‪AA‬وهرن م‪AA‬ان ڪجھ‬
‫گوشت ۽ کير ۾ به هوندا آهن سنگتري ۾ آگزيلٽ ايسڊ معمولي مقدار ۾ هوندو‬
‫آهي جن ماڻهن کي گ‪AA‬ردي جي تڪلي‪A‬ف هجي ي‪AA‬ا پيش‪A‬اب ۾ س‪A‬اڙو ٿين‪AA‬دو هجي‬
‫اهي جيڪڏهن زياده مقدار ۾ سنگترو کائين ت‪AA‬ه انهن جي س‪AA‬اڙي ۾ اض‪AA‬افو ٿي‬
‫سگھي ٿ‪A‬و س‪A‬نگتره ۾ لحمي‪A‬ات جي ب‪A‬ه چڱي خاص‪A‬ي مق‪A‬دار هون‪A‬دي آهي ان ۾‬
‫هسٽاڊين ايمونيائي کٽاڻ جنهن س‪AA‬ان لبل‪AA‬بي ۾ انس‪AA‬ولين ٺهن‪AA‬دي آهي انهي َء ک‪AA‬ان‬
‫سواء ايگرنن‪ ،‬هيسپرڊن‪،‬چولن ايسپاراگن ستارچن هوندا آهن اهي سڀ جگ‪AA‬ر‬
‫کي سگھارو ڪن ٿا جسم ۾ توانائي ۽ قوت مدافعت وڌائن ٿا غ‪AA‬دودن کي انهن‬
‫جي ڪيميائي جوهر تيار ڪرڻ ۾ مدد ڪن ٿا س‪A‬نگتري ۾ وٽ‪AA‬امن س‪A‬ي چڱي‬
‫خاصي مقدار ۾ موجود هوندو آهي ‪.‬جيڪڏهن هي وڻ ۾ ئي پڪ‪AA‬و هون‪AA‬دو ت‪AA‬ه‬
‫ان ۾ وٽامن سي جو مقدار زياده هوندو انهي َء کان سوا ِء وٽامن ب ۽ ال‪AA‬ف جي‬
‫معمولي مقدار سان گڏ ف‪AA‬ولڪ ايس‪AA‬ڊ ب‪AA‬ه هون‪AA‬دو آهي جيڪ‪AA‬و رت وڌائڻ ۾ اهم‬
‫ڪردار ادا ڪري ٿوهن جي پنن م‪AA‬ان جيڪ‪AA‬و قلمي س‪AA‬نگترن م‪AA‬ان هڪ اهم‬
‫جوهر دريافت ڪيو ويو آهي انهي َء کي گلوڪوسائڊ جو نالو رکيو وي‪AA‬و آهي‬
‫انهي َء ۾ عجيب خاصيت اها به آهي ته رت جي ب‪AA‬اريڪ ن‪AA‬الين يع‪AA‬ني ع‪AA‬روق‬
‫شعريه جي حفاظت ڪري ٿو اي‪AA‬تري ق‪AA‬در ج‪AA‬و س‪AA‬ندس ڪمن ۾ اه‪AA‬ا ب‪AA‬ه ڳاله‪AA‬ه‬
‫آهي ته هو وار نلين يعني عروق شعريه مان رطوبتون نڪرڻ ن‪A‬ه ڏين‪A‬دو آهي‬
‫هن ۾ پيڪٽن به هوندوآهي هي آنڊن ۾ پيدا ٿيندڙ‪ A‬لهرن کي گھٽ ڪ‪AA‬ري ٿي ۽‬
‫دستن ۾ مفيد آهي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪52‬‬
‫هن جي رس جي ڪيمائي تجزيي ۾ پاڻي َء جومقدار ‪ 86.92‬سيڪڙو مٺ‪AA‬اڻ ‪5‬‬
‫سيڪرو گلوڪو سائڊ ‪ 1.5‬س‪AA‬يڪڙو ت‪AA‬يزاب ا‪ 5.‬س‪AA‬يڪڙو ريش‪AA‬و ‪ 1‬س‪AA‬يڪڙو‬
‫لحمي‪AA‬ات ‪ 0.8‬س‪AA‬يڪڙو س‪AA‬ڻڀ ‪ 2.‬ک‪AA‬ان ‪ 5.‬س‪AA‬يڪڙو مع‪AA‬دني ل‪AA‬وڻ ‪ 5.‬س‪AA‬يڪڙو‬
‫سنگتري ۾ گھڻو ڪري ٻن قسمن جي مٺاڻ ٿين‪AA‬دي آهي س‪AA‬نگتري جي ان‪AA‬درين‬
‫کل ڪڙي ٿيندي آهي ‪ .‬اها ڪڙاڻ الئيم‪A‬ونن جي ڪ‪A‬ري هون‪A‬دي آهي جيڪ‪A‬ا‬
‫خالص حالت م انتهائي ڪڙي آهي‬
‫هن جي کل مان تيل نڪرندو آهي جنهن کي سائيٽرونيل آئل چئبو آهي بنيادي‬
‫طور تي هي اڏامندڙ تيل آهي پر جيڪڏهن مشين تي هن کي پ‪AA‬يڙهي حاص‪AA‬ل‬
‫ڪيو وڃي ته هن مان ‪ ،‬فارمڪ ايسڊ‪،‬سائيٽرال ايس‪AA‬ڊ‪،‬الئيم‪AA‬ونين‪، A‬الئين‪AA‬ا ل‪AA‬ول‬
‫آڪٽاالئيمولين انهي َءکان سوا ِء ‪18‬ٻيا به جزا دريافت ٿي‪AA‬ا آهن سائنس‪AA‬دانن ج‪AA‬و‬
‫چوڻ آهي ته جيڪڏهن هن جي ڇلڪي تي جيڪڏهن تحقي‪AA‬ق ڪ‪AA‬ئي وڃي ت‪AA‬ه‬
‫ٻيا ڪافي جز دريافت ٿي سگھن ٿا ‪.‬‬
‫ها ِء بلڊ پريشر‬
‫سنگتري تي باقائ‪AA‬دي آمريڪ‪AA‬ا ۾ تحقي‪AA‬ق ٿي آهي س‪AA‬نگتري ج‪AA‬و رس پيڻ س‪AA‬ان‬
‫ها ِء بلڊ پريشر گھٽجي وڃي ٿو‪.‬هڪ تحقيق ۾ اهو ٻُڌايو وي‪A‬و ت‪A‬ه جن مريض‪A‬ن‬
‫کي ڇهه هفتا روز ‪ 6‬گالس پياريا ويا ته انهن جي رت ج‪AA‬و دٻ‪AA‬ا ُء گھٽجي وي‪AA‬و‬
‫‪.‬انهي َء سان ڪنهن جو وزن به گھٽ نه ٿيو‬
‫عرق بهار‬
‫تمام گھٽ طبيبن کي خبر هون‪AA‬دي ت‪AA‬ه س‪AA‬نگتري جي گلن جي ع‪AA‬رق کي ع‪A‬رق‬
‫بهار چيو ويندو آهي‬
‫ترڪيب تياري‬
‫اڌ ڪلو سنگتري ج‪A‬ا گ‪A‬ل وٺي ‪ 10‬ڪل‪A‬و پ‪A‬اڻي وجھي انهي َء م‪A‬ان ‪ 10‬بوتل‪A‬ون‬
‫عرق ڪشيد ڪري وري ان عرق م اڌ ڪلو گل وجھي ‪ 5‬بوتلون عرق جون‬
‫ڪشيد ڪري سنڀالي رکو‪.‬‬
‫فائدا‬
‫هي بيحد خوشبودار مفرح آهي دل کي ترت طاقت ڏي ٿو ‪،‬گرمي ۽ بي چي‪A‬ني‬
‫کي منٽن ۾ ختم ڪري ٿودل جي ڌڙڪي ماليخوليا ۽ وهم ۾ مفيد آهي ‪ .‬مقدار‬
‫وخوراڪ ‪ 30‬ملي لٽر صبح وشام پيارجي‬
‫روغن گيسو بهار‬
‫هي وارن ۾ لڳ‪AA‬ائڻ ج‪AA‬و خوش‪AA‬بودار تي‪AA‬ل آهي جنهن کي هندس‪AA‬تان جي هڪ‬
‫ڪمپني تيار ڪندي آهي چون ٿ‪AA‬ا ت‪AA‬ه اه‪AA‬ا ڪمپ‪AA‬ني هرس‪AA‬ال ٻ‪AA‬ه ل‪AA‬ک شيش‪AA‬يون‬
‫فروخت ڪنداآهن هي خوش‪AA‬وبودار تي‪AA‬ل ۽ فائ‪AA‬دي ۾ انته‪AA‬ائي به‪AA‬تر آهي نس‪AA‬خو‬
‫مبارڪ هن طرح آهي‬
‫سنگتري جي کل هڪ ڪلو صندل سفيد ‪ 50‬گرام رتن جوت ‪ 20‬گرام بالڇڙ‬
‫‪ 30‬گرام سڀني کي هڪ ڏينهن ۽ هڪ رات ست ڪلو پ‪AA‬اڻي َء ۾ پس‪AA‬ائي رک‪AA‬و‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪53‬‬
‫جڏهن پنج ڪلو پاڻي باقي رهي ته الهي رک‪A‬و ‪ 12‬ڪالڪن ک‪A‬ان پ‪A‬و ِء آٺري‪A‬ل‬
‫پاڻي الڳ ڪري ان ۾ ‪5‬ڪلو ترن جو تيل مالئي وري ڪاڙهيو ايستائين جو‬
‫پاڻي خشڪ ٿي وڃي انهي َء کان پو ِء تيل الهي ڇاڻي سنڀالي رکو‬
‫فائدا‬
‫هي تيل وارن کي ڪ‪AA‬رڻ ک‪AA‬ان روڪي ٿ‪AA‬و ۽ وارن وڌائڻ ۾ اهم ڪ‪AA‬ردار ادا‬
‫ڪري ٿو انهي َء کان سوا ِء دماغ ۾ تازگي به پيدا ڪري ٿو‬

‫سن پات‬
‫اردو ‪:‬سني پات‬
‫هندي سني پتا‪ ،‬نيپالي نمبا‬
‫الطي‪AA‬ني‪Schweinfurtthia Papilionaceae Antirrhinum:‬‬
‫‪.papilonacem‬‬
‫خاندان‪Scrophulaceae:‬‬
‫هي هڪ موسمي ۽ گڏو گڏ ٻيا قسم دائمي ٻوٽن جا ب‪AA‬ه هون‪AA‬دا آهن هي گھڻ‪AA‬و‬
‫ڪري وارياسي يا جابلو ٻنين ۾ ٿئي ٿوهن جا ٽي قسم ٿيندا آهن جن مان هڪ‬
‫قسم س‪AA‬نڌ ۾ ع‪AA‬ام آهي گھڻ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري ڪ‪AA‬راچي ٺٽ‪AA‬و دادو ۽ ٿ‪AA‬ر ۾ ع‪AA‬ام ج‪AA‬ام ٿ‪AA‬ئي‬
‫ٿ‪AA‬و‪.‬اه‪AA‬ڙي َء ط‪AA‬رح بلوچس‪AA‬تان ڪڇ ۽ ان‪AA‬ڊس ڊيلٽ‪AA‬ا ۾ ب‪AA‬ه هي نظ‪AA‬ر اچي ٿ‪AA‬و‪.‬‬
‫آيورويدڪ ۾ سني پت‪AA‬ا جي مع‪AA‬نى آهي ٽن خلطن کي اعت‪AA‬دال ۾ رکڻ وارو هن‬
‫کي طب ۾ وات‪AA‬ا ڪف‪AA‬ا ۽ پت‪AA‬ا بدس‪AA‬تور س‪AA‬ودا بلغم ۽ ص‪AA‬فرا ال ِء اس‪AA‬تعمال ڪن‪AA‬دا‬
‫آهن‪.‬هي هڪ ٻوٽو آهي جيڪو معمولي لسو ٿيندو آهي هڪ مي‪AA‬ٽر کن ڊگھو‬
‫ٿيندو آهي هن جي پاڙ مان ڪ‪AA‬افي ش‪AA‬اخون نڪرن‪AA‬ديون‪ A‬آهن هن ج‪A‬ا پن هڪ‬
‫ٻي جي سامهون هوندا آهن جيڪي هڪ کان ٻه سينٽي ميٽر ڊگھا هون‪AA‬دا آهن‬
‫جيڪي بيضوي‪ ،‬لسا هوندا آهن هن جا گل ميرانجھڙا هلڪي ڪلر جا هوندا‬
‫آهن هن جي ڦر ۾ ٽي کان چار ٻج هوندا آهن‬
‫قسم ‪ :‬هن ٻوٽي جا گھٽ ۾ گھٽ ٽي قسم آهن جيڪي انڊيا پاڪس‪AA‬تان آفريڪ‪AA‬ا‬
‫۾ ٿيندا‪ A‬آهن پاڪستان جي بلوچستان ۽ ڳنڊيل صوبن ۾ هن جا ٽي قسم ٿين ٿا‬
‫جا ِء پيدائش ڪراچي لس ٻيلو‪،‬انڊس ڏيلٽا‪.‬‬
‫مزاج‪ :‬گرم خشڪ‬
‫مقدار وخوراڪ‪ 5 A‬کان ‪ 10‬گرام تائين‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪54‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫فائدا‬
‫جيئن مٿي ذڪر ڪري آيا آهي‪AA‬ون ت‪AA‬ه هي ٽنهي خلطن کي اعت‪AA‬دال ۾ رکي ٿ‪AA‬و‬
‫اها دعوى آيورويدڪ وارن جي آهي نه ت‪AA‬ه اه‪AA‬ڙي دوا ج‪AA‬و وج‪AA‬ود عنق‪AA‬ا آهي‬
‫جيڪ‪A‬ا ٽنهي خلطن کي اعت‪A‬دال ۾ رکي‪ .‬طب يون‪A‬اني ۾ اه‪A‬ڙين دوائن کي دوا ِء‬
‫بالخاصه چيو ويندو آهي جنهن جو مقصد اه‪A‬و آهي ت‪A‬ه اه‪A‬ا دوا ه‪A‬ر خل‪A‬ط جي‬
‫ماڻهو کي فائدو ڪري‪.‬انهي َء ڪري اسان هن کي دوا ِء بالخاصه چوندا سين‪.‬‬
‫انهي َء حوالي سان هي ٻوٽي مدي جي بخار ۾ مفي‪AA‬د هجڻ س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ‪ ،‬م‪AA‬دي جي‬
‫بخ‪AA‬ار ۾ مق‪AA‬وي ب‪AA‬ه تس‪AA‬ليم ڪ‪AA‬ئي وڃي ٿي‪.‬هي پيش‪AA‬اب آور‪،‬هي ذي‪AA‬ابيطس ۾ ب‪AA‬ه‬
‫اس‪AA‬تعمال ڪ‪AA‬ئي وڃي ٿي‪.‬ن‪AA‬اڪيلي ۾ ب‪AA‬ه هن ج‪AA‬و اس‪AA‬تعمال مفي‪AA‬د آهي‪.‬ڪ‪AA‬الرا‬
‫۽پراڻي بخار ۾ به ڪارآمد آهي‪ .‬بلوچستان جي ٻوٽين تي لکندڙ مص‪AA‬نف لکي‬
‫ٿ‪AA‬و ت‪AA‬ه هي اتي کنگھ ۽ گلي جي خ‪AA‬ارش ال ِء پ‪AA‬ائپ ي‪AA‬ا حقي ۾ اس‪AA‬تعمال ڪ‪AA‬ئي‬
‫وڃي ٿي ‪.‬انهي َء کان س‪A‬وا ِء ويم جي بخ‪A‬ار۽س‪A‬ورن ۾ جنهن کي ط‪A‬بي زب‪A‬ان ۾‬
‫پرسوت جو بخار ب‪A‬ه چي‪A‬و وڃي ٿ‪A‬و انهي َء ال ِء ڪ‪A‬ثرت س‪A‬ان اس‪A‬تعمال ڪ‪A‬ئي‬
‫وڃي ٿي‬
‫ڪيميائي جز‬
‫هن ۾ هڪ الڪالئي‪AA‬ڊ س‪AA‬ين ف‪AA‬رٿن جيڪ‪AA‬و هائي‪AA‬ڊرو ڪارب‪AA‬ان آهي ۽ هڪ‬
‫انسيچوريٽيد‪ A‬ڪيٽون هوندو اٿس اهي جز هن جي پنن مان حاصل ڪي‪AA‬ا وڃڻ‬
‫ٿا تازو ميڪرو سائيڪلڪ الڪالئيڊ‪ 11 A‬ايفيڊراڊين۽ سوينن هن مان حاصل‬
‫ڪي‪AA‬ا وي‪AA‬ا آهن‪.‬انهي َء س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ (م‪AA‬ائينس) ايفي‪AA‬ڊراڊين‪ A‬حاص‪AA‬ل ڪي‪AA‬و وي‪AA‬و آهي‬
‫جيڪو مدي جي بخارجي جرا ثيم سالمونيال ٽائيفينم ال ِء مو ت مار آهي‬
‫مزيد معلومات‬
‫ننڍي هوندي جي ڳاله‪AA‬ه آهي ت‪AA‬ه وال‪AA‬ده وٽ ٻ‪AA‬ارن جي ڪن جي س‪A‬ور جي دوا‬
‫هوندي هئي جيڪا مفت ۾ ڏيندي هئي ان کان پو ِء جڏهن ٽنڊو محمد خان ل‪AA‬ڏي‬
‫آياسين ته پو ِء والده اها دوا ن‪AA‬ه ٺاهين‪AA‬دي ه‪AA‬ئي انهي َء ڪ‪AA‬ري ب‪AA‬ه ت‪AA‬ه ش‪AA‬ايد هت‬
‫ماڻهن کي خبر نه هئي‪ .‬مون هڪ ڏينهن والده کان پڇيو ته اها دوا هو ڪيئن‬
‫ٺاهيندي آهي‪.‬چيائين ته سنپات ‪ 50‬گرام هڪ پا ُء ترن جي تيل ۾ ساڙي ڇاڻي‬
‫رکندي آهي پو ِء ان مان ٽي قط‪AA‬را ص‪AA‬بح و ش‪AA‬ام ٻ‪AA‬ار جي ڪنن ۾ وجھڻ س‪AA‬ان‬
‫سور ڇڏي وڃي ٿو‪.‬ڪافي سالن ک‪AA‬ان لطيفي پنس‪A‬ار اس‪AA‬ٽور تي س‪AA‬نپات ملن‪AA‬دي‬
‫هئي پر ٻه ٽي سال ٿيا آهن جو هاڻ م‪AA‬ارڪيٽ م‪AA‬ان ن‪AA‬ٿي ملي ممڪن آهي ت‪AA‬ه‬
‫بلوچستان جي پنسارين وٽ عام جام هجي پر اسان وٽ هينئر دستياب نه آهي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪55‬‬
‫ان ڪري به شايد جو هاڻ پنسارين وٽ ان جو واهپ‪AA‬و گھٽجي وي‪AA‬و آهي ‪ .‬پ‪AA‬ر‬
‫جديد سائنس جي روشني ۾ اها وڏي خبر آهي ته م‪AA‬دي جي بخ‪AA‬ار ۾ مفي‪AA‬د آهي‬
‫ان ڪري طبيبن کي گھرجي ته هي ٻوٽي ت‪A‬ازي هٿ ڪ‪A‬ري م‪AA‬دي جي بخ‪A‬ار‬
‫تي تجربا ڪن جيئن اسان مدي جي بخار جي هڪ بهتر دوا مارڪيٽ ۾ آڻي‬
‫سگھون‪.‬تعجب جي اها ڳالهه آهي ته هن ٻوٽي ج‪AA‬و ذڪ‪AA‬ر طب جي ڪت‪AA‬ابن ۾‬
‫به خال خال نظر ايندو ‪ .‬انهي َء ڪري هن ٻو ٽي تي جيڪا ب‪AA‬ه معلوم‪AA‬ات ڏني‬
‫وئي آهي ان جو راقم الحروف کي موجد سمجھيو وڃي‬
‫ڪيميائي جز‪:‬‬
‫هن مان ڪ‪AA‬راچي يونيورس‪AA‬ٽي جي ڪيمس‪AA‬ٽري جي ش‪AA‬عبي ۾ باقائ‪AA‬دي تحقي‪AA‬ق‬
‫ڪئي وئي انهي َء تحقيق جي ن‪AA‬تيجي ۾ باقائ‪AA‬دي ‪ 46‬ص‪AA‬فحن ج‪AA‬و هڪ تحقيقي‬
‫مقالو ‪.‬شايع ڪيو ويوآهي ‪ .‬ليڪن اس‪AA‬ان ج‪AA‬ا ط‪AA‬بيب حض‪AA‬رات اه‪AA‬ڙين مق‪AA‬امي‬
‫ٻوٽين جي تحقيق کان باخبر نه آهن‪ .‬هن مان هيٺيان جزا ڪڍيا ويا آهن‬

‫مجربات‬
‫بلوچستان ۾ ‪ 5‬کان ڏه گرام ڪٽي پاڻي َء ۾ ڪاڙهي ويم ک‪A‬ان پ‪A‬و ِء ج‪A‬و س‪A‬ور ۾‬
‫پياري ويند ي آهي ترت فائدو ٿي ويندو آهي جيڪڏهن فائدو نه ٿئي ته انهي َء‬
‫سا گڏ گڙدل ‪ 10‬گرام مالئي پيارجي ته ويم جي سور ۾ فائدو ٿي وڃي ٿو‬
‫سمندر ڦل‬
‫اردو سمندر ڦل‬
‫هندي بنگالي سمندرڦل حجال‬
‫الطيني نالو‪ Barringtonia acutangula Myrtaceae‬خاندان‬
‫تاريخ‬
‫هي هڪ سرسبز رهڻ وارو ٻوٽو آهي وچ‪A‬ولي س‪A‬ائز تي هن ج‪A‬و ق‪A‬د هون‪A‬دو‬
‫آهي انهي َء ڪري سنسڪرت جي ماهرن هن جو حجاي‪AA‬ا ي‪AA‬ا حج‪AA‬اال ج‪AA‬و ن‪AA‬الو‬
‫ڏنو آهي انهي َء ڪري هن جي ڦل کي سمندرا ڦال ۽ ڌات‪AA‬ري ڦال ج‪AA‬و ن‪AA‬الو ڏن‪AA‬و‬
‫آهي پراڻي زماني کان هندن وٽ هي دوائي مقص‪AA‬دن ال ِء اس‪AA‬تعمال ٿين‪AA‬دو آهي‬
‫هندو جڏهن ٻارن کي ٻاراڻو ٿيندو آهي ته هن کي گهي پيارين‪AA‬دا آهن ت‪AA‬ه فائ‪AA‬دو‬
‫ٿي ويندو آهي پران جي وڌيل پيٽ ۾ به هي ‪ 250‬گرام گهي پيارڻ سان ٻ‪AA‬ارن‬
‫ج‪AA‬ا پيٽ نن‪AA‬ڍا ٿي وڃن ٿ‪AA‬ا هندس‪AA‬تان ۾ ج‪AA‬تي ب‪AA‬ه هي ٿين‪AA‬دو آهي ت‪AA‬ه مڇي َء ج‪AA‬ا‬
‫شڪاري هن کي مڇي جي ڳاه ۾ وجهي مڇي ڦاسائيندا آهن‬
‫سڃاڻپ‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪56‬‬
‫هي هڪ وچولي قد جو ‪ 10‬ميٽر کن ڊگھو ٿيندو آهي جنهن جو ٿڙ گ‪AA‬والئي َء‬
‫۾ پوڻا ٻه ميٽر کن ٿيندو آهي هن جون ٽ‪AA‬اريون ڊگھي‪AA‬ون س‪AA‬نهڙيون گھاٽيون ۽‬
‫مڙيل هونديون آهن هن جي کل جي ٿوله‪AA‬ه ڏي‪A‬ڍ‪ A‬س‪AA‬ينٽي مي‪AA‬ٽر ٿين‪A‬د‪ A‬ي آهي هن‬
‫جي ڪ‪AA‬اٺي هلڪي ڳاڙه‪AA‬اڻ مائ‪AA‬ل خ‪AA‬اڪي رن‪AA‬گ تي هون‪AA‬دي آهي جنهن کي‬
‫جيڪڏهن گپ ۾ دٻ‪AA‬ايو وڃي ت‪AA‬ه هي ڪ‪AA‬اري ٿي وڃي ٿي هي ڪ‪AA‬اٺي س‪AA‬ٺي ۽‬
‫هلڪي هوندي آهي جنهن جووزن ‪ 25‬ڪل‪AA‬و في چ‪A‬ورس فٽ هون‪AA‬دو آهي هن‬
‫کي مارچ ۽ اپريل ۾ نوان پن لڳندا آهن جڏهن ته گل م‪AA‬ئي ۾ نڪرن‪AA‬دا آهن ڦ‪AA‬ل‬
‫سٽمبر ۽ اڪٽوبر ۾ پچي ويندا آهن پن گھڻ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري ٽ‪AA‬ارين جي پڇ‪AA‬ڙ ۾ لڳن‪AA‬دا‬
‫آهن گھڻو ڪري ‪ 10‬کان ‪ 13‬پن گوالئي َء ۾ گڏ لڳندا آهن هن جا پن بيض‪AA‬وي‬
‫هوندا آهن ‪.‬هي هلڪو چهنب يارو هوندو آهي هن جي ٽاري نوڪدار هوندي‬
‫آهي‪ .‬ج‪AA‬ڏهن ت‪A‬ه پن ش‪A‬فاف‪،‬بغ‪AA‬ير ڪنهن بُجن جي هون‪A‬دا آهن جن جي ڊيگھ ‪6‬‬
‫انچ ويڪر ‪ 3‬انچ هوندي آهي گل ڳاڙها زعفراني رنگ جا هون‪AA‬دا آهن گلن ۾‬
‫پ‪A‬تيون ن‪AA‬ه هون‪A‬ديون آهن پ‪AA‬ر ڳ‪A‬اڙهيون تن‪AA‬دون هون‪AA‬ديون اٿس اهي گ‪AA‬ل ڊيگھ ۾‬
‫ڇڳن جي صورت ۾ لٽڪيل هوندا آهن جڏهن اهي گل ڇڻي وين‪AA‬دا آهن ت‪AA‬ه ڦ‪AA‬ل‬
‫ظ‪A‬اهر ٿي وين‪A‬دو آهي هي ڦ‪A‬ل ڏي‪A‬ڍ‪ A‬انچ ڊگھو ۽ من‪A‬و انچ ويڪ‪A‬رو هون‪A‬دو آهي‬
‫جيڪو ش‪AA‬روع ۾ ت‪AA‬ه س‪A‬ائي رن‪AA‬گ ج‪A‬و هون‪AA‬دو آهي پ‪AA‬ر پچڻ ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء هلڪي‬
‫خاڪي رنگ جو ٿيندو آهي جيڪو پنسارين کان س‪AA‬مندر ڦ‪AA‬ل جي ن‪AA‬الي س‪AA‬ان‬
‫ملندو آهي ‪.‬هي سڪل حالت ۾ ته س‪AA‬خت هون‪AA‬دوآهي پ‪AA‬ر جي هن کي پ‪AA‬اڻي َء ۾‬
‫پسايو وڃي ته نرم ٿي ويندو آهي هن جو ذائقو په‪AA‬رين معم‪AA‬ولي مٺ‪AA‬و پ‪AA‬ر پ‪AA‬و ِء‬
‫ڪڙو محسوس ٿيندو آهي ‪.‬هن جا ٻه قسم هوندا آهن هڪ‪AA‬ڙو س‪AA‬فيد گ‪AA‬ل وارو‬
‫ته ٻيو هيڊي رنگ وارو هي قد بت ۾ به مختلف هوندا آهن پر طبي لحاظ سان‬
‫هنن جي فائدي ۾ گھڻو فرق نه هوندو آهي‬
‫جا ِء پيدائش‬
‫هندستان ۾ ندين نالين دلدلي ڪنارن ۽ رطوبتي جڳهن تي عام جام ٿئي ٿو اتر‬
‫پنجاب برما بنگال اوڌ جا جھنگل هماليه جي هيٺاين ۾ جمنا ندي جي ڪن‪AA‬ارن‬
‫تي عام آهي انهي ِء کان سوا ِء هندي سمنڊ جي جزي‪AA‬رن ۾ ب‪AA‬ه ۽ آس‪AA‬ٽريليا جي ‪-‬‬
‫ڏاک‪AA‬ڻين عالئقن ۾ ٿين‪AA‬دو آهي اس‪AA‬الم آب‪AA‬اد ۾ ب‪AA‬ه هن ج‪AA‬ا ڪجھ وڻ آهي جيڪي‬
‫اسالم آباد جي تعم‪AA‬ير واري زم‪A‬اني ۾ لڳ‪A‬ل ٿ‪AA‬ا ڏس‪AA‬جن‪ ،‬ممڪن آهي ت‪AA‬ه ڪجھ‬
‫عرص‪AA‬ي ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء اهي ناپي ‪A‬د‪ A‬ٿي وڃن ‪ .‬بدقمس‪AA‬متي اه‪AA‬ا آهي ت‪AA‬ه س‪AA‬مندر ڦ‪AA‬ل‬
‫حڪيمن وٽ استعمال نه ٿيندو آهي باقي جيڪ‪AA‬ڏهن ڪ‪AA‬و آيوروي‪AA‬دڪ نس‪AA‬خو‬
‫ڪو حڪيم ٺ‪AA‬اهي ت‪AA‬ه پنس‪AA‬ارين ک‪AA‬ان پراڻ‪AA‬ا ڪنهن ن‪AA‬ه ڪم ج‪AA‬ا ملن‪AA‬دا آهن آهن‬
‫هرٻي سال ڪيڙا لڳل سمندر ڦل اڇالئي نوان وٺندو آهي گھڻو ڪري سمندر‬
‫ڦل جو وڪرو نه ٿيندو‪ A‬آهي بدقسمتي َء سان يوناني دواخ‪AA‬انن جي نس‪AA‬خن ۾ ب‪AA‬ه‬
‫هن جو واهپو نه آهي انهي َء ڪري هن جي منڊي ۾ گھرپ ن‪AA‬ه آهي پنس‪AA‬ارين‬
‫کان ڪيڙي لڳل ئي ملندا آهن انهي َء ڪري حڪيم جيڪڏهن اهڙن عالقن ۾‬
‫جتي هي ٿي سگھي ٿو سرڪاري طور هن جا وڻ لڳائي ته به صرف دوائي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪57‬‬
‫مقص‪AA‬دن ال ِء اس‪AA‬تعمال ٿيڻ لڳن‪AA‬دا پ‪AA‬ر هن جي ڪ‪AA‬اٺي س‪AA‬ٺي هئڻ ڪ‪AA‬ري س‪AA‬ٺو‬
‫فرنيچر به ٺهي سگھي ٿو‬
‫مضر هي مڇين جي ال ِء ته زهر آهي اهڙي َء طرح بعض ڪ‪AA‬يڙن‬ ‫مزاج‬
‫کي به ماري ٿو انسانن ۾ الٽي اٻڙڪا پيدا ڪري ٿو‬
‫فائدا‬
‫هي آيور ويدڪ وارن وٽ گھڻو ڪري معدي ۽ آنڊن جي بيماري کان سوا ِء‬
‫ڦڦڙن جي تڪليف ۾ به اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬و وڃي ٿ‪AA‬و انهي َء ڪ‪AA‬ري هاض‪AA‬مي جي‬
‫دوائن سان هن کي ضرور ش‪AA‬امل ڪن‪AA‬داآهن جيڪ‪AA‬ڏهن هن کي ڌون‪AA‬ري س‪AA‬ان‬
‫مالئي استعمال ڪيو وڃي ته هي دست بند ڪري ٿو اسان وٽ هن وقت عام‬
‫طبيب گھڻو هن جي ناس ٺاهي مٿي جي س‪AA‬ور ۽ ن‪AA‬زلي ۾ اس‪AA‬تعمال ڪن‪AA‬دا آهن‬
‫جنهن سان نڪ مان پاڻي جاري ٿي فائ‪AA‬دو ٿي وين‪AA‬دو آهي ج‪AA‬يئن ت‪AA‬ه ش‪AA‬روع ۾‬
‫ذڪر ڪري آيو آهيان ت‪AA‬ه وي‪AA‬دن وٽ هي گھڻ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري ٻ‪AA‬ارن جي ڇ‪AA‬اتي جي‬
‫بيمارين ۾ استعمال ٿيندو‪ A‬آهي انهي َء ڪري جيڪڏهن ٻارن کي کنگھ نمونيا‬
‫يا ڇاتي بند ٿئي ته هن جو سفوف م‪AA‬اکي ۾ مالئي ٻ‪AA‬ار کي چٽ‪AA‬ائجي ي‪AA‬ا ادرڪ‬
‫جي پاڻي سان به ڏئي سگھجي ٿو جڏهن س‪A‬هڪ جي ص‪A‬ورت ۾ ٻ‪A‬ار ج‪A‬و بلغم‬
‫ڦاتل هجي ۽ خارج نه ٿئي ته انهي َء کي ت‪AA‬رت خ‪AA‬ارج ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و هن جي پنن‬
‫مان رس ڪڍي پيارڻ سان دست بند ٿي وڃن ٿا هن جي پ‪AA‬اڙ ڪ‪AA‬ڙي هون‪AA‬دي‬
‫آهي انهي َء ڪري مليريا بخار ۾ هي مفيد آهي هن تي باقائ‪AA‬دي تجرب‪AA‬ا ڪ‪AA‬ري‬
‫مليريا جي دوا ايجاد ڪري س‪A‬گھجي ٿي هن کي جيڪ‪A‬ڏهن ڀنگ‪A‬ري جي رس‬
‫سان استعمال ڪيو وڃي ته ڇٽي ۾ مفيد آهي ‪.‬ڳڙ سان کارائڻ سان دس‪AA‬ت بن‪AA‬د‬
‫ٿي وڃن ٿا ‪ .‬دم ۾ جيڪڏهن ‪ 100‬گرام س‪AA‬مندر ڦ‪A‬ل ‪ 200‬گ‪A‬رام پ‪A‬پريون مالئي‬
‫ساڙي روزانو هڪ گرام کارائڻ سان دم ۾ فائدو ٿي وڃي ٿو مڊ غاس‪AA‬ڪر ۾‬
‫هن کي پيٽ جي ڪيڙن ال ِء به استعمال ڪيو ويندو آهي‬
‫جديد سائنسي معلومات‬
‫س‪AA‬مندر ڦ‪AA‬ل جي ٿ‪AA‬ڙ جي ڇ‪AA‬وڏي کي جدي‪AA‬د س‪AA‬ائنس جي ح‪AA‬والي س‪AA‬ان مختل‪AA‬ف‬
‫ايڪسٽرڪٽ ٺاهي‪AA‬ا وي‪AA‬ا‪.‬انهي َء جي بيڪٽري‪AA‬ا جي خالف ج‪AA‬انچ پڙت‪AA‬ال ڪ‪AA‬ئي‬
‫وئي‪ .‬هي تحقيق ڪاناما ِءس‪A‬ين ۽ فلڪون‪A‬ا زون جي ڀيٽ ۾ ڪ‪A‬ئي وئي تج‪A‬ربن‬
‫مان ثابت ٿيو ته هي ڪافي گ‪AA‬رام هاڪ‪AA‬اري ۽ گ‪AA‬رام ناڪ‪AA‬اري بيڪٽري‪AA‬ا جي‬
‫خالف م‪AA‬ؤثر آهي‪ .‬هن م‪AA‬ان هڪ خ‪AA‬اص م‪AA‬رڪب ل‪AA‬ڌو وي‪AA‬و جيڪ‪AA‬وپي اي‬
‫‪16‬م‪AA‬ان ڪ‪AA‬ڍيو وي‪AA‬و جيڪ‪AA‬و لوپ‪AA‬اڊرين ‪ 3‬ه‪AA‬و ‪ .‬هي س‪AA‬ڄو تجرب‪AA‬و ايم اين آر‬
‫اس‪AA‬پيڪٽو س‪AA‬ڪوپي جي ذريعي ڪي‪AA‬و وي‪AA‬و ه‪AA‬و‪ .‬هي تحقي‪AA‬ق برطاني‪AA‬ه جي‬
‫گالسڪو يونيورسٽي جي فارماسوٽيڪل شعبي ۾ ڪئي وئي‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪58‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫سڻي‬
‫فارسي‪ A‬الدنه‬
‫سنڌي سڻي‬
‫اردو پٽ سن‬
‫سنسڪرت سن پشپي ماليا پشپي‬
‫مقامي نالو جھنجھانيا‪A‬‬
‫انگريزي‪Sun hemp :‬‬
‫الطيني ‪Crotalaria‬‬
‫خاندان‪Fabaceae‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫هي هڪ مش‪AA‬هور گ‪AA‬اه آهي‪.‬جنهن جي ريش‪AA‬ي م‪AA‬ان رس‪AA‬يون رس‪AA‬ا ۽ ٻوري‪AA‬ون‬
‫ٺاهيون وڃن ٿيون هن جا ٻه مشهور قسم آهن هن جو ٻوٽ‪A‬و مي‪A‬ٽر ت‪A‬ائين ڊگه‪A‬و‬
‫ٿيندو آهي هن ۾ نيرا پيال ۽ سفيد گل لڳندا آهن وڏي قس‪AA‬م ج‪AA‬ا گ‪AA‬ل ص‪AA‬رف پيال‬
‫هوندا آهن ۽ باقي ننڍي قسم جا ٻن رنگن جا ٿيندا آهن هن کي پ‪AA‬اڻي َء ۾ پس‪AA‬ائي‬
‫کل الهي پو ِء رسا ٺاهيا وڃن ٿا اسان وٽ سوتلي مشهورآهي اه‪AA‬ا س‪AA‬ڻي َء م‪AA‬ان‬
‫ئي ٺاهي و ڃي ٿي‪.‬‬
‫جا ِء پيدائش‬
‫پاڪستان ۾ ڪنهن زماني ۾ هن جي کوٽ نه ه‪A‬ئي انهي َء ڪ‪A‬ري ت‪A‬ه بنگال‬
‫ديش جو هي اهم فصل آهي ‪ ،‬هن وقت ب‪AA‬ه پاڪس‪AA‬تان بنگل‪AA‬ه ديش م‪AA‬ان درآم‪AA‬د‬
‫ڪندو آهي جيتوڻيڪ اس‪AA‬ان وٽ هن جواس‪AA‬تعمال گهڻ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري ج‪AA‬ام آهي پ‪AA‬ر‬
‫حڪومت زر مبادله بچائڻ ال ِء اهڙي ڪا به ڪوشش نه ورتي آهي‬
‫مزاج سرد خشڪ پر هن جا ٻج گرم خشڪ هوندا آهن ‪.‬‬
‫مضر‪ :‬هن جا گل ثقيل ۽ قابض هوندا آهن پن دير هضم هوندا آهن‬
‫فائدا‬
‫هن جي گلن جو س‪A‬اڳ بنگل‪AA‬ه ديش ۾ اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬و وين‪AA‬دو آهي پ‪AA‬ر هن کي‬
‫ثقيل سمجھيو ويندو آهي س‪AA‬ڻي ج‪AA‬ا ٻج ک‪AA‬ارائڻ س‪AA‬ان ع‪AA‬ورت ب‪AA‬انجھ ٿي وين‪AA‬دي‬
‫آهي‪.‬ٻج پاڻي َء ۾ پيهي وار ڌوئڻ سان وار وڏا ٿي وڃن ٿا اڪ‪AA‬ثر عالئقن ۾ هن‬
‫ج‪AA‬ا پن پيٽ جي ڪ‪AA‬يڙن ۽ پيچش ۾ کارائين‪AA‬دا‪ A‬آهن ‪،‬هن ج‪AA‬اپن ملين رت بن‪AA‬د‬
‫ڪندڙ‪،‬۽ پيچش ۾ مفيد آهن ‪.‬انهي َء کان س‪AA‬وا ِء ال‪AA‬ٽي آڻين‪AA‬دڙ ۽ حم‪AA‬ل ڪ‪AA‬يرائين‬
‫ٿا‪.‬هن جا ٻج سورائيسس يعني چنبل ۾ مفيد آهن‪ .‬اه‪AA‬ڙي َء ط‪AA‬رح ملي ۾ ب‪AA‬ه ڏن‪AA‬ا‬
‫وڃن ٿ‪AA‬ا هن ج‪AA‬ا گ‪AA‬ل حيض بن‪AA‬د ڪن ٿ‪AA‬ا ‪.‬اه‪AA‬ڙي َء ط‪AA‬رح نف‪AA‬اس۾ ب‪AA‬ه اس‪AA‬تعمال‬
‫ڪرائي ساڳيا فائدا حاصل ڪري سگھجن ٿا هن جا ٻج ڪٽي کائڻ سا ڦ‪AA‬يري‬
‫۾ فائدو ٿي وڃي ٿو‪ 10.‬گرام سڻي جا ٻج ۽ ‪ 10‬گرام م‪AA‬اکي ۾ ٻ‪AA‬ه هفت‪AA‬ا ک‪AA‬ارائڻ‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪59‬‬
‫س‪AA‬ان لق‪AA‬وي ۾ ف‪AA‬ا‪.‬ئ‪AA‬دو ٿي وڃي ٿ‪AA‬و‪.‬هن جي پ‪AA‬اڙ ‪ 7‬گ‪AA‬رام براب‪AA‬ر م‪AA‬ا ُء العس‪AA‬ل ۾‬
‫گھوٽي پيارڻ سان مروڙ ۾ فائ‪AA‬دو ٿي وڃي ٿ‪AA‬و جنهن کي ط‪AA‬بي زب‪AA‬ان م مغص‬
‫چيو وڃي ٿو‪.‬انهي َء ساڳي ترڪيب سان کارائڻ ڪري پيش‪AA‬اب ب‪AA‬ه ج‪AA‬اري ٿي‬
‫وڃي ٿو‪ .‬ڌڪ جي ڄمي‪AA‬ل رت تي ليپ ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان رت تحلي‪AA‬ل ٿي وڃي ٿ‪AA‬و‪.‬‬
‫هن ج‪AA‬ا ٻج پڇي تي ليپ ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان ان‪AA‬در ڪ‪AA‬ري ڇ‪AA‬ڏجي ‪ 15‬ڏينهن انهي َء‬
‫ترڪيب سان فائدو ٿي وڃي ٿو‪.‬ٻج رت صاف ڪن ٿا ٻجن جي استعمال سان‬
‫پٿري جا زرڙا خارج ٿين ٿا‪.‬هي مدر حيض به آهن‪.‬‬
‫ڪيميائي جز‬
‫هن ج‪A‬اجز جگ‪A‬ر ال ِء نقص‪AA‬ان ڪ‪A‬ار هون‪AA‬دا آهن‪.‬هن جي ٻجن جي تي‪AA‬ل ۾ في‪AA‬ٽي‬
‫ايسڊ هوندا آهن لينيئلڪ ايس‪AA‬ڊ ان‪AA‬داليئولڪ ايس‪AA‬ڊ هون‪AA‬دو اٿس‪.‬پ‪AA‬ائيرو ليزي‪AA‬ڊين‪A‬‬
‫الڪالئي‪AA‬د ‪،‬جنس‪AA‬ن ‪،‬ٽرئيڪ‪AA‬و ڊس‪AA‬من‪،‬رديلن‪،‬سينس‪AA‬ي ف‪AA‬ائيلن‪،‬س‪AA‬يني س‪AA‬يولين‪،‬‬
‫الڪالئيڊ ڪڍيا ويا آهن‬
‫جديد سائنسي معلومات‬
‫هندستا جي گلبرگ‪AA‬ا يونيورس‪AA‬ٽي جي پوس‪AA‬ٽ گريج‪AA‬ويٽ زوالجي جي اداري ۾‬
‫س‪A‬ڻي َء ج‪A‬ا ٻج‬
‫ِ‬ ‫سڻي ِء جي ٻجن تي تحقي‪A‬ق ڪ‪A‬ئي وئي ‪.‬جنهن ۾ ن‪A‬ر ڪ‪A‬وئن کي‬
‫ايٿر‪،‬بين زين ۽ ايٿانولڪ ايڪسٽرڪٽ ٺاهي نر ڪوئن کي س‪AA‬ندن وزن جي‬
‫حساب سان کارايو ويو‪،‬مهيني کان پو ِء سندس ٽيسٽون ڪي‪AA‬ون وي‪AA‬ون ان م‪AA‬ان‬
‫هي نتيجا نڪتا جو ڪوئن جي مني َء جا جراثيم گھٽجي ويا انهي َء کان س‪AA‬وا ِء‬
‫عجيب ڳالهه اها ٿي جو ڪوليسٽرول وڌي ويو‪.‬انهي َء کانسوا ِء سندن خص‪AA‬ين‬
‫جي سائز به گھٽجي وئي انهي َء مان ثابت ٿيو ته سڻي جا ٻج اوالد پيدا ڪ‪AA‬رڻ‬
‫جي صالحيت ختم ڪن ٿا ‪.‬هت هڪ ڳالهه ذهن ۾ رکڻ گھرجي ته سڻي َء ج‪AA‬ا‬
‫ٻج اسان جي عالئقي ۾ دايون ع‪AA‬ورتن کي اوالد ن‪AA‬ه ٿيڻ ال ِء کاراين‪AA‬ديون آهن ‪.‬‬
‫سائنسي لحاظ سان ته انهي َء جي تحقيق نه ٿي آهي موج‪AA‬وده تحقي‪AA‬ق ۾ ب‪AA‬ه ن‪AA‬ر‬
‫ڪ‪AA‬وئن ٿي تحقي‪AA‬ق ڪ‪AA‬ئي وئي آهي م‪AA‬ردن کي ت‪AA‬ه ب‪AA‬انجھ ڪن ٿ‪AA‬ا پ‪AA‬ر زن‪AA‬اني‬
‫عضون ٿي سندن اثر جي سائنسي تحقيق ضروري آهي انهي َءکانپو ِء ئي اه‪AA‬و‬
‫چئي سگھجي ٿو ته هي عورتن جي ال ِء مفيد آهي يا نه ‪.‬‬
‫مجربات‬
‫سڻي َء جي ٿڙ جي کل ‪.‬هيڊ ۽ ارد برابر وزن کڻي ساڙي ڪاري رک ڪجي‬
‫مقداروخوراڪ‪ A‬هڪ گرام صبح هڪ گرام شام جو‬
‫فائدا دم پيٽ جو ريح کنگھ گلي جي تڪليف هر قسم جي هڏ ڪوئي ۾ فائدو‬
‫ڪري ٿي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪60‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫سمي سي فيو گا‬

‫پنجابي جي اونتي‪A‬‬
‫انگريزي‪Big wort , black kohosh :‬‬
‫الطيني ‪Cimici fuga foetida :‬‬
‫خاندان ‪Raniculaceae :‬‬
‫تاريخ‬
‫انڊيا ۽ آمريڪا جا ماڻهو هن ٻوٽي جي اهميت کان ڪافي عرصي کان واقف‬
‫هئا‪.‬اهي هن کي ڪافي بيم‪AA‬ارين ۾ اس‪AA‬تعمال ڪن‪AA‬دا هئ‪AA‬ا‪ .‬اهي هن کي ع‪AA‬ورتن‬
‫جي مسئلي کان وٺي ڪوئن ۽ نان‪A‬گ جي ڏنگڻ ۾ ب‪A‬ه اس‪A‬تعمال ڪن‪A‬دا هئ‪A‬ا‪19 .‬‬
‫صدي ۾ امريڪي معالجن حيض جي خرابين ڳڍڙين ۽ س‪AA‬نڌن جي س‪AA‬ور ۾ ب‪AA‬ه‬
‫استعمال ڪندا هئا ننڊ نه اچڻ ۾ به هن کي استعمال ڪيو ويندو ه‪A‬و چي‪AA‬ني ب‪AA‬ه‬
‫قديم زماني کان هن کي مٿي جي سور ‪ ،‬ارڙي ۽ پڇي لهڻ سان گ‪AA‬ڏ ع‪AA‬ورتن‬
‫جي رحم جي لهي اچڻ ۾ واپرائيندا‪ A‬هئا‬
‫سڃاڻپ‬
‫هن جو ٿڙ ‪ 40‬کان‪ 100‬سينٽي ميٽر ڊگھو ٿڙ پکڙجندڙپن بيض‪AA‬وي ٿين‪AA‬دا اٿس‬
‫هن جي پاڙ ٽي ک‪AA‬ان ‪ 9‬س‪AA‬ينٽي مي‪AA‬ٽر ٿين‪AA‬دي آهي هي س‪AA‬خت بي ڊولي گ‪AA‬والئي‬
‫مائل ٿيندي آهي مٿي ٽارين جا نشان هيٺ س‪AA‬نهڙيون پ‪AA‬اڙون ٿين‪AA‬ديون‪ A‬اٿس هن‬
‫جو پاڙون ڪاراڻ مائل پوريون پنيون هونديون آهن بغير ب‪AA‬و ِء جي ٿوري‪AA‬ون‬
‫ڪڙيون هونديون آهن هن کي گل جوالئي کان آگس‪AA‬ٽ ۾ لڳن‪AA‬داآهن ٻج آگس‪AA‬ٽ‬
‫کان سيپٽمبر ۾ پچي راس ٿيندا آهن هي پاڪستان جي همالي‪AA‬ائي زون ۾ ٿين‪AA‬دو‪A‬‬
‫آهي خاص ڪري ڪشمير ۾ هن جا ٻوٽا ڏٺاويا آهن انهي َء کان س‪A‬وا ِء ايس‪A‬ٽ‬
‫انڊيا سينٽرل رشيا کان جاپان ۾ به هي ٿئي ٿو‬
‫پوکڻ ‪ :‬هي ٻوٽو هلڪي وارياسين زمينن ۾ ٿئي ٿو ‪،‬چيڪي مٽي ۾ به هي ٿئي‬
‫ٿو تيزابي يا معتدل زمينن ۾ ب‪AA‬ه هي ٿي وڃي ٿ‪AA‬و انهي َء ک‪AA‬ان س‪AA‬وا ِء الڪالئين‬
‫زمينن ۾ هن جو پوکڻ به درست آهي‪.‬‬
‫مضر ‪ :‬هي ٻوٽو اه‪A‬ڙي خان‪A‬دان س‪A‬ان تعل‪A‬ق‬ ‫مزاج ‪:‬گرم خشڪ‬
‫رکي ٿو‪.‬جنهن ۾ ڪ‪AA‬افي زه‪AA‬ريال الڪالئي‪A‬ڊ‪ A‬هون‪AA‬دا آهن انهي َء ڪ‪AA‬ري هن کي‬
‫سنڀالي استعمال ڪجي‬
‫مقداو خوراڪ‪ :‬هي هوميو پيٿڪ ۾ استعمال ٿيندل آهي هي ط‪AA‬بيب هڪ‬
‫گرام کان مٿي نه واپرائين‬
‫فائدا‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪61‬‬
‫هي اعصابن ال ِء محرڪ آهي دل ۾ تسڪين پيدا ڪ‪AA‬ري ٿي س‪AA‬نڌن جي ن‪AA‬ون‬
‫توڙي پراڻن س‪AA‬ورن ۾ مفي‪AA‬د آهي‪.‬ع‪AA‬رق النس‪AA‬ا ۽ ڏڪ‪AA‬ڻي ۾ ب‪AA‬ه اس‪AA‬تعمال ڪ‪AA‬ئي‬
‫وڃي ٿي‪ .‬بلغم خ‪A‬ارج ڪ‪AA‬رڻ س‪A‬ان گ‪AA‬ڏ مع‪AA‬دي کي ط‪A‬اقت ڏي ٿي اه‪A‬ڙي س‪A‬و ِء‬
‫هضم ۾ مفيد آهي جنهن ۾ عصبي سور جي به ش‪AA‬ڪايت هون‪AA‬دي آهي هن جي‬
‫اس‪AA‬تعمال س‪AA‬ان دل کي ط‪AA‬اقت اچي ٿي ‪.‬هن جي ک‪AA‬ائڻ س‪AA‬ان نبض جي رفت‪AA‬ار‬
‫ڪجھ گھٽ ٿئي ٿي‪ .‬دل جي طاقت به وڌي وڃي ٿي رت جو دٻ‪AA‬ا ُء وڌي وڃي‬
‫ٿو زياده مقدار ۾ کائڻ سان الٽيون ۽ حيض جي خون ۾ واڌ اچي وڃي ٿو‪.‬‬
‫جديد سائنسي معلومات‬
‫هي بخار روڪيندڙ ٻ‪AA‬وٽي آهي ۽ پ‪AA‬اڙ س‪AA‬ور گھٽ‪AA‬ائي ٿي هي ج‪AA‬راثيم مارين‪AA‬دڙ‬
‫هوائي جيوڙا ماريندڙ يع‪A‬ني اين‪A‬ٽي وائ‪AA‬رل ب‪A‬ه آهي هي پيش‪A‬اب آور۽ من‪AA‬وم ب‪A‬ه‬
‫آهي هي کنگھ مٿي جو سور ٿڌ ۽ مسوڙن جي بيماري ۾ واپرائي سگھجي ٿي‬
‫هي سوڃ ۽ ارڙي ۾ ڪارائتي آهي ‪.‬‬
‫ڪيميائي جز‬
‫هن ۾ ڪافي اهم جز هوندا آهن ٽرا ِء ٽرپنائيڊ‪ A‬گلڪ‪AA‬و س‪AA‬ائڊ ‪،‬ايس‪AA‬يٽن‪،‬۽ س‪AA‬مي‬
‫سي فيو گو س‪AA‬ائڊ ۽ آئس‪AA‬و فل‪AA‬و ون هون‪AA‬دا آهن اي‪AA‬رو ميٽڪ ت‪AA‬يزابن م‪AA‬ان ٽي‪AA‬نز‪،‬‬
‫ريزن‪،‬فيٽي ايسڊز‪،‬نشاستو ۽ کنڊموجود هوندو اٿس‬
‫جديد تجربا‬
‫هي اسٽروجن جھڙيون خاصيتون رکي ٿو‪ .‬جيئن ئي عورت‪AA‬ون مينوپ‪AA‬از يع‪AA‬ني‬
‫س‪AA‬ن ي‪AA‬اس کي رس‪AA‬ي ٿي اووري ۽ پيچ‪AA‬وٽرن گلين‪AA‬ڊ جي وچ ۾ رابط‪AA‬و گھٽجي‬
‫وڃي ٿ‪A‬و ۽ ايس‪A‬ٽرو جن جي پي‪A‬دائش گھٽ ٿي ۽ لي‪A‬و ٽينئزن‪AA‬گ ه‪A‬ارمون وڌي‬
‫وڃن ٿ‪AA‬ا گ‪AA‬رم فليش‪AA‬ز جي ڪ‪AA‬ري ه‪AA‬ارموني تب‪AA‬ديليون ٿين ٿي‪AA‬ون ج‪AA‬رمن ۾‬
‫ڪلينيڪل تجربن مان اهو ثابت ٿيو آهي ته سمي سي فيوگا جي الڪ‪AA‬وحلڪ‬
‫ايڪسٽريڪٽ ايل ايڇ رطوبتون جيڪي مينو پاز ۾ وڌن ٿيون ان کي گھٽ‪A‬ائي‬
‫ڇڏي ٿي‪.‬‬
‫هي ٻوٽي هوميو پيٿڪ ۾ تمام گھڻي استعمال ڪئي وڃي ٿي ‪.‬ط‪AA‬بي ڪت‪AA‬ابن ۾‬
‫هن ج‪AA‬و گھڻ‪AA‬و ذڪ‪AA‬ر ن‪AA‬ه آهي منهنجي معلوم‪AA‬ات مط‪AA‬ابق ص‪AA‬رف حڪيم نجم‬
‫الغني هن جو ذڪر ڪيو آهي ‪ .‬مون سمجھيو ته شايد هي ي‪AA‬ورپي ٻ‪AA‬وٽي آهي‬
‫پر فلورا آف پاڪستان مان خ‪AA‬بر پ‪AA‬ئي ت‪AA‬ه هي پاڪس‪AA‬تان ۾ ب‪AA‬ه ٿ‪AA‬ئي ٿي الچ‪AA‬ار‬
‫ريسرچ ڪري هن جو مٿيون تفصيل لکيو اٿم‪.‬‬

‫سي بڪ ٿارن ( ڌرچڪ)‬

‫جلد چوٿون‬ ‫‪62‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫عربي غاسول‬
‫يوناني ‪ :‬ابو قانس‬
‫سنڌي اردو ‪ :‬ڌرچڪ‬
‫شمالي عالقه جات چڪ‪ ،‬چما‪ ،‬ڌرچڪ‬
‫لداخ ‪ :‬سرنا ‪،‬تسر‬
‫انڊين پنجاب ‪ :‬امب ‪ ،‬باٽ فٽ‪ ،‬مليچ‬
‫تبت سٽاربو‪A‬‬
‫الطيني‪hippophae‬‬
‫خاندان‪Elaeagnaceae‬‬
‫جيتوڻيڪ هن ٻوٽي جو ذڪر جلد ٻي ۾ ڪ‪AA‬ري آي‪AA‬و آهي‪AA‬ان ‪.‬اتي ڌرچڪ جي‬
‫عنوان سان ئي ذڪر ڪيو ويو آهي ‪ .‬پ‪AA‬ر ج‪A‬يئن ت‪A‬ه تحقي‪A‬ق ج‪A‬و دائ‪AA‬رو وس‪A‬يع‬
‫ٿيندو وڃو ته ديسي دوائن جا نت ن‪AA‬وان فائ‪AA‬دا معل‪AA‬وم ٿين‪AA‬دا‪ A‬اچن انهي َء ڪ‪AA‬ري‬
‫جلد چوٿين ۾ سي بڪ ٿارن جي عنوان س‪AA‬ان هي مض‪AA‬مون ڏئي رهي‪AA‬و آهي‪AA‬ان‬
‫حقيقت ۾ راهنم‪AA‬ائي ص‪AA‬حت ۾هي مض‪AA‬مون ڇپجي چڪ‪AA‬و آهي ‪.‬مض‪AA‬مون جي‬
‫اهميت مان اهو اندازو لڳائي سگھجي ٿو ته جو ان ٻ‪AA‬وٽي ب‪AA‬ابت التع‪AA‬داد‪ A‬خ‪AA‬ط‬
‫موصول ٿيا‪ .‬انهي َء دوران اها به خبر پئي ته فيروز اجملي دواخ‪AA‬اني وارا ب‪AA‬ه‬
‫هن ٻوٽي تي تحقيق ڪري رهيا آهن ‪ .‬موصو ف مهرب‪AA‬اني فرم‪AA‬ائي م‪AA‬ون کي‬
‫ب‪AA‬ه ٻ‪AA‬وٽي رواني ڪ‪AA‬ئي ه‪AA‬ئي ‪.‬هت آئ‪AA‬ون م‪AA‬اهوار رهنم‪AA‬ا ِء ص‪AA‬حت ۾ جيڪ‪AA‬و‬
‫مضمون شايع ڪرايو هوم اهو من و عن ترجمو ڪري شامل ڪري رهيون‬
‫آهيان‬
‫مملڪت خدادا پاڪستان ۾ التعداد اهڙا وڻ ٻوٽا ۽ ٻوٽيون موجود آهن جن جا‬
‫اڪس‪AA‬يري فائ‪AA‬دا آهن انهن م‪AA‬ان چين روس ي‪AA‬ا ٻي‪AA‬ا ايش‪AA‬يائي ي‪AA‬ا ي‪AA‬ورپي ملڪ‬
‫مرڪبات ٺاهي پنهنجي ملڪ ال ِء زرمبادله ڪمائي رهي‪AA‬ا آهن ‪ .‬اس‪AA‬ان کي ي‪AA‬ا‬
‫ته خبر ئي نه آهي جي آهي ته اسان حڪومت جي ناقص منص‪A‬وبه بن‪A‬دي جي‬
‫ڪري يا عد م توجهي جي ڪري انهن ٻوٽن م‪A‬ان ن‪AA‬ه ت‪AA‬ه دوائي فائ‪AA‬دا حاص‪AA‬ل‬
‫ڪري سگھيا آهيون نه ئي تجرباتي فائ‪AA‬دا انهن ال تع‪AA‬داد ٻ‪AA‬وٽن م‪AA‬ان س‪AA‬ي بڪ‬
‫ٿارن هڪ اهم دوا آهي ڪافي طبيب پريشان ٿيندا ته مون انگريزي نالو ڇ‪AA‬و‬
‫لکيو آهي انهي َء جو اردو يا ٻيو نالو لکڻ کپي ه‪A‬ا انهي َء جي ال ِء ع‪A‬رض آهي‬
‫ته هن ٻوٽي جو طبي ڪتابن ۾ ذڪر نه آهي انهي َء ڪري هن جو طبي نالو‬
‫مشهور نه ٿيو اڄ کان پو ِء هن جو طبي نالو ڌرچڪ سمجھڻ گھرجي چين ۾‬
‫هن ٻوٽي مان ‪ 250‬مرڪبات ٺاهي‪AA‬ا وڃن ٿ‪AA‬ا اهي ن‪AA‬ه ص‪AA‬رف پنهنجي ملڪ ۾‬
‫استعمال ٿين ٿا پر ٻين ايشيائي ملڪن ۾ برآمد ڪيا وڃن ٿ‪AA‬ا منهنجي دلچس‪AA‬پي‬
‫ان وقت وڌي جڏهن منهنجي هڪ ط‪AA‬بيب دوس‪AA‬ت پروفيس‪AA‬ر س‪AA‬ميع هللا کوس‪AA‬و‬
‫ڊان اخبار ‪ 23‬جنوري ‪ 2005‬ع ۾ شايع شده مضمون جي ڦوٽ‪AA‬و ڪ‪AA‬اپي م‪AA‬ون‬
‫کي رواني ڪئي ۽ ان مضمون جي وضاحت ۽ ٻوٽي بات ڄاڻ ۽ رنگين فوٽو‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪63‬‬
‫جي فرمائش ڪئي ‪.‬اهو مضمون پاڪستان جي هم‪AA‬درد محم‪AA‬د اس‪AA‬ماعيل ج‪AA‬و‬
‫لکيل هو جنهن هن ٻوٽي جو ذڪر غربت ختم ڪرڻ وارو ٻوٽ‪AA‬و جي عن‪AA‬وان‬
‫سان ڪيو هوانهي َء مضمون ۾ طبي فائدا نالي ماتر هئا‪،‬جڏهن ته ان مضمون‬
‫۾ ٻوٽي جي اقتصادي اهميت تي بحث زياده ڪيل ه‪AA‬و س‪AA‬ندس مض‪AA‬مون ۾ هن‬
‫ٻوٽي سان بي واجبي جو چٽو عڪس موجود ه‪A‬و‪.‬اه‪A‬و ٻڌائين‪AA‬دو‪ A‬هالن ت‪A‬ه اه‪A‬و‬
‫ٻوٽو اسان جي ش‪AA‬مالي عالئقن ۾ ڪ‪AA‬ثرت س‪AA‬ان موج‪AA‬ود آهي انهي َء مع‪AA‬املي ۾‬
‫آئون سميع هللا کوس‪AA‬و ج‪AA‬و ش‪AA‬ڪر گ‪AA‬ذار آهي‪AA‬ان ت‪AA‬ه انهي َء هن اهم ٻ‪AA‬وٽي ڏانهن‬
‫مون کي مائل ڪيو ۽ آئون وڌيڪ تحقيق ڪ‪AA‬ري س‪AA‬گھيس‪ .‬انهي َء ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء‬
‫آئون دني‪A‬ا جي اهم ٻ‪A‬وٽن جي ڪت‪A‬ابن ۾ تالش ۾ لڳي ويس ليڪن افس‪A‬وس جي‬
‫اه‪AA‬ا ڳاله‪AA‬ه آهي ت‪AA‬ه ڪنهن ب‪AA‬ه ط‪AA‬بي ڪت‪AA‬اب ۾ هن ج‪AA‬و ذڪ‪AA‬ر ن‪AA‬ه ملي‪AA‬و ب‪AA‬اقي‬
‫هندستان جي جديد طبي سائنسي ڪتابن م هن جو مختصر ذڪ‪AA‬ر ملي‪AA‬وانهي َء‬
‫کان سوا ِء انگريزي جي هڪ مختصر ڪتاب ۾ هن جو معمولي ذڪ‪AA‬ر ملي‪AA‬و‬
‫پر اها معلومات انتهائي اهم هئي‪ .‬جيئن ته همدرد جو هڪ ريسرچ ٽه م‪AA‬اهي‬
‫رسالو همدرد ميڊيڪس جو پراڻو پڙهن‪AA‬دڙ آهي‪AA‬ان انهي َء۾ اتف‪AA‬اق س‪AA‬ان قراق‪AA‬رم‬
‫ايگريڪلچرل ريسرچ انسٽيٽيوٽ ف‪AA‬ار ن‪AA‬ادرن ايري‪AA‬ا گلگت جي ڪارن‪AA‬ڌن ج‪AA‬و‬
‫هڪ مضمون نظر مان گذريو‪،‬عجيب اتفاق آهي ت‪AA‬ه انهي َء وقت علم االدوي‪AA‬ه‬
‫جلد ٻيو زير اشاعت هو ان ۾ معمولي ذڪر هن ٻوٽي جو ڪيو ه‪AA‬وم‪،‬منهنجي‬
‫خيال ۾ هن ٻوٽي جو انگريزي ڪتابن ک‪AA‬ان س‪AA‬وا ِء برص‪AA‬غير ۾ پهري‪AA‬ون دفع‪AA‬و‬
‫سنڌي زبان جي هڪ ڪتاب ۾ ڪيو ويو هو ‪.‬۽ منهنجي ذاتي ويب سائٽ تي‬
‫ان جو نه صرف ذڪر ڪيم پر ان جي رنگين تصوير به النچ ڪيم‪،‬‬
‫تاريخ‬
‫هن ٻوٽي بابت جيڪو مضمون محمداسماعيل تحري‪AA‬ر ڪي‪AA‬و ه‪AA‬و ‪ .‬ان ج‪AA‬ا اهم‬
‫حصا جيڪي هن ٻ‪AA‬وٽي جي اقتص‪AA‬ادي اهميت کي اج‪AA‬اگر ڪن ٿ‪AA‬ا ‪ .‬انهن ج‪AA‬و‬
‫انگريزي مان ترجمومن وعن ڪري لکي رهيو آهيان‬
‫هي انته‪AA‬ائي اهم ۽ معلوم‪AA‬ات اف‪AA‬زا آهي‪ ،‬ت‪AA‬ه ش‪AA‬مالي عالئقن ۾ ڌرچڪ هڪ‬
‫ڪنڊن وارو ٻوٽو آهي هي سرحد ۽ بلوچستان ۾ ڪثرت سان ٿئي ٿو رواي‪AA‬تي‬
‫طو ر مقامي ماڻهو هن کي ٻارڻ ۽ لوڙهن لڳائڻ ال ِء اس‪AA‬تعمال ڪن‪AA‬دا آهن هن‬
‫جي ڦل ۾ حي‪AA‬اتين س‪A‬ي ڪ‪A‬افي مق‪AA‬دار ۾ هون‪AA‬دو آهي جيڪ‪A‬و س‪AA‬ڄي آب‪AA‬ادي جي‬
‫ضرورتن ال ِء ڪافي هوندو آهي انهي َء کان سوا ِء اهو به چيو وڃي ٿو ته هن‬
‫جي ٻجن ۽ ميوي ۾ ‪ 190‬ڪيميائي جز هون‪AA‬دا آهن هي ج‪AA‬ز اقتص‪AA‬ادي ح‪AA‬والي‬
‫سان وڏي اهميت رکن ٿا چين ۾ هن جي مرڪباتن مان بلين جي حساب س‪AA‬ان‬
‫آمدني ٿيندي آهي چين روس ۽ ي‪AA‬ورپ جي بعض حص‪AA‬ن ۾ ايس‪AA‬تائين ج‪AA‬و ڏکڻ‬
‫آمريڪ‪AA‬ا۾ ب‪AA‬ه هن ج‪AA‬ون فيڪ‪AA‬ٽريون ق‪AA‬ائم آهن ص‪AA‬رف چين ۾ اهڙي‪AA‬ون ‪200‬‬
‫فيڪ‪AA‬ٽرون ڪم ڪ‪AA‬ري رهي‪AA‬ون آهن جيڪي ص‪AA‬رف ڌرچڪ ج‪AA‬ا م‪AA‬رڪب‬
‫ٺاهين‪AAA‬ديون‪ A‬آهن ‪1996.‬ع ۾ چين جي ڌرچڪ جي ماهرپروفيس‪AAA‬ر ل‪AAA‬ورونگن‬
‫جل‪AA‬دي ۾ چ‪AA‬ترال گلگت اس‪AA‬ڪردو س‪AA‬وات ۾ هن جي پي‪AA‬دوار جي ح‪AA‬والي س‪AA‬ان‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪64‬‬
‫سرس‪AA‬ري ان‪AA‬دازو لڳ‪AA‬ايو ت‪AA‬ه ‪ 3000‬ايڪ‪AA‬ٽر تي مش‪AA‬تمل آهي جن م‪AA‬ان هرس‪AA‬ال‬
‫‪ 2500‬ٽن ٻوٽو حاصل ڪري سگھجي ٿو هن چي‪A‬و ت‪A‬ه پاڪس‪A‬تاني س‪A‬ر زمين‬
‫انهي َء جي ال ِء انتهائي موزون آهي ‪.‬ايستائين جو اتي هن جي به‪AA‬تر پ‪AA‬وک ب‪AA‬ه‬
‫ٿي س‪AAAA‬گھي ٿي‪ .‬انهي َء ان‪AAAA‬دازي ک‪AAAA‬ان پ‪AAAA‬و ِءوزرات خ‪AAAA‬وراڪ و زراعت‬
‫‪ I.C.I.M.O.D‬سان هڪ تجرباتي پراجيڪٽ نيش‪AA‬نل اي‪AA‬رڊ لين‪AA‬ڊ ڊولپمينٽ ۽‬
‫ريسرچ انسٽيٽيوٽ قائم ڪيو انهي َء پراجيڪٽ کي مق‪AA‬امي س‪AA‬طح تي هن جي‬
‫اهميت کي اج‪AA‬اگر ڪ‪AA‬رڻ ۾ ڪ‪AA‬افي م‪AA‬دد‪ A‬ملي اس‪AA‬ڪردو ۾ ه‪AA‬ارين ال ِء هڪ‬
‫پالنٽ لڳايو ويو جيڪو ٻوٽي جو ست تيار ڪري ه‪AA‬ا پ‪AA‬ر ه‪AA‬ارين کي موقع‪AA‬و‬
‫ڏيڻ ک‪AA‬ان س‪AA‬وا ِء اه‪AA‬و پ‪AA‬راجيڪٽ بن‪AA‬د ڪي‪AA‬و وي‪AA‬و جنهن ج‪AA‬و س‪AA‬بب ان اداري‬
‫جاڪارنڌا ئي ٻڌائي سگھن ٿا ڌرچڪ غ‪AA‬ذا س‪AA‬ان ماالم‪AA‬ال آهي ۽ ص‪AA‬حت من‪AA‬د‬
‫غ‪AA‬ذا مهي‪AA‬ا ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و ‪.‬انهي َء ۾ اوميگ‪AA‬ا في‪AA‬ٽي ايس‪AA‬ڊ حي‪AA‬اتين س‪AA‬ي اِي ‪،‬معم‪AA‬ولي‬
‫معدنيات ۽ فو ٽو ڪيميڪل مرڪبات هوندا اٿس‪.‬انهي َء ڪري هن کي مثالي‬
‫غذا وارو ٻوٽو چيو وڃي ٿ‪AA‬و هن م‪AA‬ان تم‪AA‬ام به‪AA‬تر مرڪب‪AA‬ات م‪AA‬ارڪيٽ ۾ آڻي‬
‫سگھجن ٿ‪AA‬ا‪.‬مثالً ج‪A‬وس جيلي م‪AA‬ارميلوس‪،‬ڪين‪AA‬ڊيز هن م‪AA‬ان ش‪AA‬راب ب‪AA‬ه ٺ‪AA‬اهيو‬
‫وڃي ٿو الطيني زبان ۾ هن جو نالو گھوڙي کي چمڪائڻ وارو چيو وڃي ٿو‬
‫‪.‬اها اصطالح صدين کان رائج هئي جيڪي گھوڙا ڌرچڪ کائين‪AA‬دا‪ A‬هئ‪AA‬ا اهي‬
‫انتهائي تندرست ۽ انهن جي وارن ۾ چمڪ اچي ويندي ه‪AA‬ئي اه‪AA‬ا حقيقت آهي‬
‫ته چين وارن پهريون دفعو دوائي مقصدن ال ِء اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬و تبت جي هڪ‬
‫اهم ڪتاب سيبو ييدان جيڪو ٻن جلدن ۽ ‪158‬بابن تي مشتمل هو جنهن م‪AA‬ان‬
‫‪ 30‬باب صرف ڌرچڪ تي مشتمل هئا ‪.‬سيبو يي‪AA‬دان ج‪A‬و منگ‪AA‬ولي زب‪A‬ان ۾ ب‪AA‬ه‬
‫ترجمو ‪ 18‬صدي ۾ ٿي‪AA‬و ه‪AA‬و‪ ،‬انهي َء ک‪A‬ان پ‪AA‬و ِء ڪ‪AA‬ئين ي‪AA‬ورپي زب‪AA‬انن ۾ انهي َء‬
‫ڪتاب جو ترجمو ش‪AA‬ايع ٿي‪AA‬و انهي َء ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء ‪ 1903‬ع ۾ پي‪AA‬ٽرس ب‪AA‬رگ م‪AA‬ان‬
‫روسي زبان ۾ شايع ٿي‪AA‬و انهي َء ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء ‪ 1952‬۾ ۾ چين وارن کي ٻيه‪AA‬ر هن‬
‫ٻ‪AA‬وٽي ۾ دلچس‪AA‬پي پي‪AA‬دا ٿي چين جي هڪ مي‪AA‬ڊيڪل ڪ‪AA‬اليج ۾ هن تي ريس‪AA‬رچ‬
‫ش‪AAA‬روع ٿي ابت‪AAA‬دائي رپ‪AAA‬ورٽ هن جي مي‪AAA‬وي تي ‪ 1955‬۾ ش‪AAA‬ايع ٿي‪.‬هن ج‪AAA‬ا‬
‫مرڪب چين جي مارڪيٽ ۾ بطور دوا ‪ 1977‬کان رائج آهن‪.‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫هي جھاڙي نم‪A‬ا وڻ آهي جنهن ۾ ڪن‪A‬ڊا تم‪A‬ام گھڻ‪A‬ا هون‪A‬دا آهن هي ٻوٽ‪A‬و نن‪A‬ڍو‬
‫هوندو آهي تڏهن به هي ‪ 8‬ميٽر تائين ڊگهو ڏٺو ويو آهي انهي َء کان سوا ِء هن‬
‫جو هڪ ٻيو قسم انتهائي ننڍو ٿيندو آهي انهي َء جا پن ويڪر ۾ ‪ 1.8‬ک‪AA‬ان‪1.9‬‬
‫سينٽي ميٽر ٿيندا آهن ڊيگھ ۾ ‪5‬کان ‪ 5.2‬سينٽي مي‪AA‬ٽر ٿين‪AA‬دا آهن ‪.‬گ‪AA‬ل ن‪AA‬وان پنن‬
‫س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ لڳن‪AA‬دا آهن انهي َء ج‪AA‬ا گ‪AA‬ل س‪AA‬اوا هي‪AA‬ڊاڻ مائ‪AA‬ل هون‪AA‬دا آهن هن ج‪AA‬ا ٻج‬
‫مستطيل نما هوندا آهن آگسٽ ۾ گل اچڻ شروع ٿي ويندا آهن جيڪي نومبر ۾‬
‫برف ڪرڻ تائين ٿيندا رهندا آهن‬
‫پيدا ٿيڻ جي جڳهه‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪65‬‬
‫پاڪستان جي شمالي عالئقن ۾ ‪ 1220‬کان ‪ 2266‬ميٽر جي اچائي تائين ٿين‪AA‬دا‬
‫آهن پاڪستان جي ض‪A‬لعي ه‪A‬نزه اس‪A‬تور گلگت‪،‬چ‪A‬ترال س‪A‬وات ‪ ،‬بلتس‪A‬تان جي‬
‫شگر وادي ۾ ڪثرت سان ٿئي ٿو چين ته هن ج‪A‬و مرڪ‪A‬زي عالئق‪A‬و آهي پ‪A‬ر‬
‫روس تبت منگوليا ڪينيڊا۾ نه صرف جھنگلي ٿيندو‪ A‬آهي پر باقائدي پوکيو به‬
‫ويندو آهي مطالعي کان پو ِء خبر پئي ت‪AA‬ه ابن بيط‪AA‬ار ب‪AA‬ه هن ج‪AA‬و ذڪ‪AA‬ر ڪي‪AA‬و‬
‫آهي هن جو يوناني نالو ابوقانس ٻڌايو آهي جڏهن ته انهي َء سان گڏانهي َء جو‬
‫نالو غاسول به لکيو اٿس انهي َء زماني ۾ هن جي اڪسيري فائدن جي ڄاڻ نه‬
‫ه‪AAA‬ئي‪ .‬هن کي انهي َء زم‪AAA‬اني ۾ دس‪AAA‬ت آورص‪AAA‬فرا ۽ بلغم خ‪AAA‬ارج ڪ‪AAA‬رڻ ال ِء‬
‫استعمال ڪيو ويندو هو‪.‬پر انهي َء کان پو ِء ط‪AA‬بيبن هن ٻ‪AA‬وٽي تي ڪ‪AA‬و خ‪AA‬اص‬
‫توجه نه ڏنو هن ٻو ٽي کي هن شام ۽ انطاقيه ۾ ڏٺو هو هن ويسقوريدوس ج‪AA‬و‬
‫به حوالو ڏنو هو ت‪AA‬ه ه‪AA‬و هن کي اس‪AA‬تعمال ڪن‪AA‬دو هوبهرح‪AA‬ال اس‪AA‬ان جي ق‪AA‬ديم‬
‫ط‪AA‬بي ڪت‪AA‬ابن ۾ اب‪AA‬و ق‪AA‬انس جي ن‪AA‬الي س‪AA‬ان جنهن ٻ‪AA‬وٽي ج‪AA‬و ذڪ‪AA‬ر آهي اه‪AA‬و‬
‫ڌرچڪ سمجھڻ گھرجي‬
‫ڪيميائي جز‬
‫ه‪AA‬تي جيڪ‪AA‬و ب‪AA‬ه مق‪AA‬دار ڏن‪AA‬و وڃي پي‪AA‬و اه‪AA‬و ‪ 100‬گ‪AA‬رام مق‪AA‬دار م‪AA‬ان س‪AA‬مجھڻ‬
‫گھرجي ‪ .‬حياتين سي ‪ 200‬ک‪A‬ان ‪ 15‬س‪A‬و ملي گ‪A‬رام حي‪A‬اتين اِي ‪ 80‬ملي گ‪A‬رام‬
‫هون‪AA‬دو آهي ج‪AA‬ڏهن ت‪AA‬ه ف‪AA‬ولڪ ايس‪AA‬ڊ ب‪AA‬ه ‪ 80‬ملي گ‪AA‬رام هون‪AA‬دو آهي هي‪AA‬ڊو ۽‬
‫نارنگي رنگ پيدا ڪ‪A‬رڻ وارا بيٽ‪A‬اڪروٽين ۽ الئيڪ‪A‬و پين ‪ 30‬ک‪A‬ان ‪ 40‬ملي‬
‫گرام هوندا آهن انهي َء کان س‪AA‬وا ِء ان ۾ في‪AA‬ٽي ايس‪AA‬ڊ تي‪AA‬ل اول‪AA‬يئڪ ايس‪AA‬ڊ ميلڪ‬
‫ايسڊ به هوندا اٿس فليوونائڊ مان آئسو هيپين ڪوٽرسيشن گالئيڪ‪AA‬و س‪AA‬ائڊز ۽‬
‫ڪيم‪AA‬و ف‪AA‬يرول ‪ 100‬ک‪AA‬ان ‪ 1000‬ه‪AA‬زار ت‪AA‬ائين هون‪AA‬دا آهن م‪AA‬ٿي ذڪ‪AA‬ر ڪي‪AA‬ل‬
‫ڪيميائي مرڪب‪A‬ات ڌرچڪ ۾ ڪ‪AA‬ثرت س‪AA‬ان هون‪AA‬دا آهن جيت‪AA‬و ڻيڪ ڪ‪AA‬افي‬
‫ماڻهو انهن ج‪AA‬زن جي فائ‪AA‬دن ک‪AA‬ان آگ‪AA‬اه ن‪AA‬ه آهن ‪ .‬ب‪AA‬اقي جدي‪AA‬د س‪AA‬ائنس پڙهن‪AA‬دل‬
‫طبيب انهن جزن کان آگ‪AA‬اه هون‪AA‬داآهن اهي انهن م‪A‬ان ان‪A‬دازو لڳ‪A‬ائي هن ٻ‪A‬وٽي‬
‫جي فائدن جو اندازو لڳائي سگھن ٿا‬
‫مزاج گرم خشڪ مصلح ماکي‬
‫مضر ‪ :‬مقرر مقدار ۾ ک‪A‬ائڻ س‪A‬ان ڪ‪A‬و ب‪AA‬ه نقص‪A‬ان ن‪AA‬ه ٿين‪AA‬دو آهي ب‪AA‬اقي ڪن‬
‫ماڻهن جي طبيعت ۾ ڳراڻ محسوس ٿيندي آهي‬
‫مقدار خوراڪ‪ :‬جديد سائنسي معلومات جي حوالي سان هن جو ڦل دوائي‬
‫مقص‪AA‬دن جي ح‪AA‬والي س‪AA‬ان ‪ 5‬گ‪AA‬رام ص‪AA‬بح وش‪AA‬ام ک‪AA‬ائي س‪AA‬گھجي ٿ‪AA‬و هن م‪AA‬ان‬
‫شهتوت جي نموني وانگر شربت ٺاهي استعمال ڪ‪AA‬رائي س‪AA‬گھجي ٿ‪AA‬و انهي َء‬
‫جو مقدار به ‪ 20‬ملي لٽر صبح وشام هئن گھرجي ‪.‬‬
‫فوائد‬
‫هن جو اهم فائدو چمڙي جي بيمارين ۾ آهي ‪.‬خاص ڪري چهري جي جلدي‬
‫مرضن ۾ مفيد آهي هن جو ڪچو ڦ‪AA‬ل دس‪AA‬تن ۽ پيچش ۾ اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬و وڃي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪66‬‬
‫ٿو‪.‬مقامي طور تي ڦڦڙن جي بيماري ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي هن ج‪AA‬و تي‪AA‬ل‬
‫بيڪٽريا کي ختم ڪرڻ س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ داف‪AA‬ع تعفن ب‪AA‬ه آهي چين جي ريس‪AA‬رچ ادارن‬
‫ج‪AA‬و چ‪AA‬وڻ آهي ت‪AA‬ه هن ج‪AA‬و تي‪AA‬ل ڪينس‪AA‬ر ۽ اه‪AA‬ڙين بيم‪AA‬ارين ۾ مفي‪AA‬د آهي هي‬
‫عضالتن جي مرمت ڪري ٿو ۽ کنگھ ۾ به مفي‪AA‬دآهي اه‪AA‬ڙي َء ط‪AA‬رح ه‪AA‬ا ِء بل‪AA‬ڊ‬
‫پريش‪AA‬ر ۾ ب‪AA‬ه ڪارآم‪AA‬د آهي دوران خ‪AA‬ون درس‪AA‬ت رکي ٿ‪AA‬و چم‪AA‬ڙي ۽ وارن ۾‬
‫تازگي آڻي ٿو هن مان ڪافي مرڪبات تيار ڪيا وڃن ٿ‪AA‬ا چين ۾ ايس بي ٽي‬
‫بيوٽي ڪريم ٺاهيا وڃن ٿا جيڪي ‪ 16‬بيمارين ۾ مفيد آهن جن م‪AA‬ان منهن ج‪AA‬ا‬
‫گھنج جلدي خشڪي موهيڙا‪،‬۽ ڪافي ٻي‪AA‬ون جل‪AA‬دي بيم‪AA‬اريون ش‪AA‬امل آهن هن‬
‫جي پنن ۾ سڀئي حياتي جز موجود هوندا آهن ۽ انهي َء سان ڪو به نقصان نه‬
‫ٿيندو آهي هن جا پن وهندل رت تي ليپ ڪيا ويندا آهن‬
‫جديد سائنسي تحقيقات‬
‫اسان وٽ ڪثرت س‪A‬ان ٿيڻ جي ب‪AA‬اوجود ڪ‪AA‬ا ب‪AA‬ه سائنس‪AA‬ي تحقي‪AA‬ق ن‪AA‬ه ٿي آهي‬
‫چين ۽ ٻين ملڪن ۾ ت‪AA‬ه باقائ‪AA‬دي سائنس‪AA‬ي ان‪AA‬داز ۾ تحقي‪AA‬ق ٿي آهي جنهن ج‪AA‬و‬
‫مختصرذڪر ڊاڪٽر شو ڀاٽي ڌرمين‪AA‬درا ڪي‪AA‬و آهي جيڪ‪AA‬و پ‪AA‬ورٽ لين‪AA‬ڊ جي‬
‫انسٽيٽيوٽ فار ٽريڊيشنل ميڊيسن جو ڊ‪.‬ئريڪٽر آهي اهو لکي ٿ‪AA‬و ت‪AA‬ه هن ج‪AA‬و‬
‫دل جي بيم‪AA‬ارين کي ختم ڪ‪AA‬رڻ ۾ وڏو اهم ڪ‪AA‬ردار آهي ق‪AA‬وت م‪AA‬دافعت ۾‬
‫اضافو ڪري ٿو ورم ختم ڪرڻ سان گڏ حساسيت کي ختم ڪري ٿ‪AA‬و انهي َء‬
‫کان سوا ِءايٽمي شعائن جي نقصان کي به گھٽ ڪري ٿو بهرح‪AA‬ال اه‪AA‬و چ‪AA‬ئي‬
‫سگھجي ٿو هي انساني بدن ۾ ميٽ‪AA‬ابوليزم ختم ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ انس‪AA‬اني ب‪AA‬دن ۾‬
‫ٿيندڙ بيمارين جي مقابلي ڪرڻ جي صال حيت پيدا ڪري ٿ‪AA‬و ڪوليس‪AA‬ٽرول‬
‫گھٽ ڪرڻ سان گڏ رت ۾ ضروري مواد کي نارمل ڪري ٿو السر جگ‪AA‬ر ۽‬
‫دل جي بيم‪AA‬ارين ال ِء اڃ‪AA‬ان تحقي‪AA‬ق ج‪AA‬اري آهي اه‪AA‬ڙي َء ط‪AA‬رح چم‪AA‬ڙي جي‬
‫بيم‪AA‬ارين ۾ هن ج‪AA‬ا فائ‪AA‬دا منظ‪AA‬ر ع‪AA‬ام تي اچي چڪ‪AA‬ا آهن هن‪AA‬ڌ ج‪AA‬ا زخم ۽ ع‪AA‬ام‬
‫زخمن ۾ انتهائي مؤثر آهي ايگزيم‪AA‬ا ۽ چرنوب‪AA‬ل ايٽمي ري ايڪ‪AA‬ٽر جي ري‪AA‬ڊي‬
‫ايشن سان متاثر ماڻهن جو عالج به هن سان ڪاميابي سان ڪيوويو ه‪AA‬و‪.‬هي‬
‫ڪافي قسم جي ڪينسرن ۾ مفيد آهي انهي َء کان سوا ِء بل‪AA‬ڊ پريش‪AA‬ر م ب‪AA‬ه مفي‪AA‬د‬
‫آهي جيڪو پاڪستان جو هڪ اهم مرض آهي‪.‬انهي َء جا اهي فائدا مش‪AA‬اهدي‬
‫۾ اچي چڪا آهن ‪.‬‬
‫ڪينسر جو عالج‬
‫انهي َء م‪AA‬رض تي گھڻي تحقيق‪AA‬ات ليب‪AA‬ارٽري ۾ ج‪AA‬انورن تي ڪ‪AA‬ئي وئي آهي‬
‫سائنس‪AA‬دانن جي هڪ گ‪AA‬روپ جنهنج‪AA‬و س‪AA‬ربراه گوئ‪AA‬ل ه‪AA‬و انس‪AA‬ٽيٽيوٽ آف‬
‫نيوڪليئر ميڊيسن اينڊ االئيڊ‪ A‬سائنس‪AA‬ز دهلي جي ري‪AA‬ڊي ايش‪AA‬ن ب‪AA‬ائيو الجي جي‬
‫شعبي ڌرچڪ بابت ڪافي معلومات شايع ڪرائي‪.‬الڪ‪AA‬وحلڪ رب جنهن ۾‬
‫فليوونائڊ زياده هجن ايٽمي شعائن جي ريڊي ايشن جي ڪري بون م‪AA‬يرو جي‬
‫نقصان جي به اصطالح ڪري ٿو انهي َء سائنسي گروپ اهوبه شايع ڪيو ته‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪67‬‬
‫بون ميرو سيل ٻيهر پيدا ٿيڻ شروع ٿي وڃن ٿ‪AA‬ا چين ۾ ٿي‪AA‬ل هڪ تحقي‪AA‬ق جي‬
‫مطابق هي هيمو پوليٽڪ سس‪AA‬ٽم جي ڪ‪AA‬ارڪردگي کي به‪AA‬تر بن‪AA‬ائي ٿ‪AA‬و ٻجن‬
‫جو تيل قوت مدافعت وڌائي ڪينسر جي ڳوڙهين جي واڌ کي روڪي ٿو ‪.‬‬
‫دل جون بيماريون‬
‫چين جي هڪ ٻي‪AA‬ڻي تحقي‪AA‬ق م ‪ 7‬۽ ‪ 128 A‬مريض‪AA‬ن کي ڌرچڪ جي س‪AA‬ڀني‬
‫فليوونائڊ ‪ 10‬ملي گ‪AA‬رام ڏينهن‪ A‬۾ ٽي دفع‪AA‬ا کاراي‪AA‬ا وي‪AA‬ا اه‪AA‬و عالج ڪ‪AA‬ل ‪ 6‬هفت‪AA‬ا‬
‫جاري رهيو مريضن ۾ ان سان ڪوليسٽرول جي الٿ نوٽ ڪ‪AA‬ئي وئي‪.‬۽ دل‬
‫جي ڪارڪردگي به‪A‬تر ڏٺي وئي انهن س‪A‬ڀني کي دل جي س‪A‬ور ۾ ايل‪A‬و پيٿڪ‬
‫دوائن کان زياده فائدو ٿيو‪.‬جگر ۽ گردن ۾ ڪو به نقص‪AA‬انده اث‪AA‬ر محس‪AA‬وس ن‪AA‬ه‬
‫ٿي‪AAA‬و‪.‬حي‪AAA‬واني تجرب‪AAA‬ات ۾ رت جي ڄمڻ ک‪AAA‬ان روڪڻ ال ِء مفي‪AAA‬د رهي ڪن‬
‫ڌرچڪ جي س‪AA‬ادن نس‪AA‬خن ۾ پ‪AA‬واڙي ۽ م‪AA‬ٺي ڪ‪AA‬اٺي ب‪AA‬ه مالئي وين‪AA‬دي آهي‬
‫ش‪AA‬نگھائي زون ب‪AA‬ائيو ٽيڪن‪AA‬الوجي ڊپ‪AA‬ارٽمنٽ جي س‪AA‬ينٽر دل جي ڪ‪AA‬ارونري‬
‫بيمارين ۾ دل جي فعل کي درست ڪرڻ ال ِء هن کي مفيد ڏٺو‪.‬‬
‫معدي جا مرض‬
‫ڌرچڪ رواي‪AA‬تي ط‪AA‬ور تي مع‪AA‬دي جي الس‪AA‬ر ال ِء اس‪AA‬تعمال ڪ‪AA‬ئي وڃي ٿي‬
‫ليبارٽي تجرباتن ۾ هن جي ٻجن جي تيل مان ڪ‪AA‬افي فائ‪AA‬دو محس‪AA‬وس ٿي‪AA‬و هن‬
‫جي استعمال سان معدي جي تيزابن جو اخراج گھٽ ٿي ويو انهي َء کان سوا ِء‬
‫هن معدي جي ورم کي به گھٽ ڪيو‬
‫صغرالڪبد مطبي تجرباتن مان ثابت ٿي‪AA‬و ت‪AA‬ه ڌرچڪ ج‪AA‬و رب ان‪AA‬زائم س‪AA‬يرم‬
‫سيرم بائل ايسڊ ۽ قوت مدافعت کي ختم ڪرڻ وارن ع‪AA‬واملن کي روڪي ٿ‪AA‬و‬
‫گڏو گڏ جگر جي ورم ۽ جگر جي سيلن کي تباهي کان بچائي ٿو‬
‫جلدي بيماريون‬
‫چمڙي جي مرضن تي ڪافي تحقيق ٿي آهي انهي َء مان ثابت ٿيو آهي ته هي‬
‫چم‪AA‬ڙي جي بيم‪AA‬ارين جي هڪ اهم دواآهي هن م‪AA‬ان ٺاهي‪AA‬ل ‪ 200‬ک‪AA‬ان م‪AA‬ٿي‬
‫مرڪب اسي سيڪڙو چمڙي جي بيم‪AA‬ارين۾ اس‪AA‬تعمال ڪياوين‪AA‬دا آهن‪.‬هن کي‬
‫چمڙي جي بيمارين ۾ خصوصي طور تي استعمال ڪيو ويندو آهي‬
‫سجي ٻوٽي‬
‫سنڌي نالو ‪ :‬سجي ٻوٽي‪A‬‬
‫بلوچي سجي ‪،‬نگھن‪،‬ڪال ڀائي سوره‬
‫انگريزي ‪Salt wort‬‬
‫الطيني‪Salsola kali linn :‬‬
‫آڪهه‪Cheonpodiaceae :‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪68‬‬
‫هي هڪ ساله ٻوٽو آهي جيڪ‪AA‬و ڪن‪AA‬ڊن س‪AA‬ان ليس هون‪AA‬دو آهي هي پکڙي‪AA‬ل‬
‫هوندو آهي جيڪو ‪ 45‬سينٽي مي‪AA‬ٽر ت‪AA‬ائين ڊگھو هون‪AA‬دو آهي ‪.‬هن ج‪AA‬ا پن ‪1.2‬‬
‫ک‪AA‬ان ‪3.5‬س‪AA‬ينٽي مي‪AA‬ٽر ڊگھا هون‪AA‬دا آهن جيڪي تل‪AA‬وار وانگ‪AA‬ر هون‪AA‬ديون آهن‬
‫چهنب به ٿيندي اٿن بغير ڏانڊي جي هونديون آهن گل هڪ کان ٽي گڏ لڳن‪AA‬دا‬
‫آهن‪.‬گل قطر ۾ ‪ 6‬کان اٺ ملي ميٽر هوندو آهي پر بيضوي گول يا گردي نم‪AA‬ا‬
‫هوندو آهي جوالئي کان سيپٽمبر تائين گل لڳن ٿا اگسٽ ۽ اڪٽوبر تائين گ‪AA‬ل‬
‫ٻج سخت ٿي وڃن ٿا هن ٻوٽي ۾ ٻئي گل يع‪AA‬ني ن‪AA‬ر ۽ م‪AA‬اده هون‪AA‬دا آهن جيڪي‬
‫هوا جي ذريعي بار آور ٿين ٿا هي ڇانو ۾ نه ٿين‪AA‬دو آهي هي ڪل‪AA‬راٺين زمينن‬
‫۾ ٿئي ٿو جيڪي تر هجن يا خشڪ ٻنهي زمينن ۾ هي ڏٺو ويو آهي ‪.‬‬
‫پيدائش جو هنڌ‬
‫بلوچستان ۾ گھڻو ڪ‪AA‬ري زي‪AA‬ارت ۾ ٿين‪AA‬دو آهي‪.‬اه‪AA‬ڙي َء ط‪AA‬رح س‪AA‬نڌ ۾ ب‪AA‬ه هي‬
‫سامونڊي عالئقن جي قريب ٿ‪AA‬ئي ٿي انهي َء ک‪AA‬ان س‪AA‬وا ِء هي ي‪AA‬ورپ جي س‪AA‬ڀني‬
‫سامونڊي عالئقن ۾ ٿئي ٿي افريڪا ۽ ايشيا ۾ ڪثرت سان ٿئي ٿي‬
‫پ‪AA‬وکڻ ج‪AA‬و طريقو ‪ :‬هي کلي‪AAA‬ل ڪ‪AAA‬اڙهي وارين زمينن ۾ س‪AAA‬ٺو ڦ‪AAA‬ٽي ٿ‪AAA‬و‬
‫جيڪڏهن پاڻي جي ڪثرت هجي ته سوني تي سهاڳو هي ڪل‪AA‬راٺين زمينن ۾‬
‫ڀلو ٿئي ٿو هن کي گھڻو ڪري مرض نه لڳن‪AA‬دو آهي هڪ ايڪ‪AA‬ڙ م‪AA‬ان ‪ 3‬ٽن‬
‫ٻوٽي حاصل ٿئي ٿي‬
‫مزاج سرد خشڪ‬
‫مقدرو خوراڪ هن جا پن ٽاريون بط‪AA‬ور ڪ‪AA‬اڙهي جي ‪ 5‬ک‪AA‬ان ‪ 10‬گ‪AA‬رام‬
‫مضر جيئن ته هن ۾ آگزيلٽ ايس‪AA‬ڊ هون‪AA‬دو آهي انهي َء ڪ‪AA‬ري جن م‪AA‬اڻهن کي‬
‫سنڌن ۾ سور هجي نقرس۽ تيزابيت هجي ته احتياط سان استعمال ڪن ن‪AA‬ه ت‪AA‬ه‬
‫بيماري جي وڌڻ جا امڪان ٿي سگھن ٿا ‪.‬‬
‫فائدا‪:‬‬
‫هي گھٽ مق‪AA‬دار ۾ س‪AA‬ٺو ذائقي‪AA‬دار آهي ايس‪AA‬تائين ج‪AA‬و س‪AA‬الد وغ‪AA‬يره ۾ اس‪AA‬تعمال‬
‫ڪئي وڃي ٿي ‪.‬جيڪڏهن هن کي رڌي استعمال ڪيو وڃي ت‪AA‬ه ت‪AA‬ه اوگ‪AA‬زيلٽ‬
‫ايسڊ گھٽجي وڃي ٿو هن کي پيٽ جي ڪيڙن مارڻ ال ِء استعمال ڪيو وين‪AA‬دو‬
‫آهي ‪.‬هي سٺو پيشاب آور به آهي هن جي ٻج جا به ساڳيا فائدا آهن جگ‪AA‬ر جي‬
‫اڪثر بيمارين ۾ اس‪A‬تعمال ڪي‪A‬و وڃي ٿ‪A‬و ‪.‬هن جي ت‪A‬ازن پنن ج‪A‬و رس عم‪A‬ده‬
‫پيشاب آور آهي هن جا ٻج به استعمال ڪ‪A‬ري س‪A‬گھجن ٿ‪A‬ا هن جي هڪ ج‪A‬ز‬
‫کي ها ِء بلڊ پريشر کي صحيح ڪرڻ ال ِء استعمال ڪيو وڃي ٿو اهو ب‪A‬ه چي‪A‬و‬
‫وڃي ٿو ته هي فائدن جي لحاظ کان پاپاويرن وانگر آهي ‪.‬هي رحم جي سڌن‬
‫عضالتن کي متاثر ڪري ٿو جيڪو پيشاب آور حيض بند ڪندڙ محرڪ ۽‬
‫ڪيڙا خارج ڪري ٿو مقامي ط‪A‬ور تي هن کي استس‪A‬قا ڪ‪A‬اڪوس ۽ پيش‪A‬اب‬
‫خارج ڪرڻ ال ِء استعمال ڪندا آهن‬
‫ڪيميائي جز‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪69‬‬
‫هن ۾ آگ‪A‬زيلٽ ايس‪A‬ڊ ‪ 5‬س‪A‬يڪڙو آهي ‪.‬انهي َء ڪ‪A‬ري غ‪A‬ذا جي ج‪A‬زن کي غ‪A‬ير‬
‫هاضم ڪري ٿو جيڪڏهن زياده مقدار ۾ کاڌو وڃي ته ش‪AA‬ديد غ‪AA‬ذائي قلت پي‪AA‬د‬
‫اڪري ٿو‬

‫سرساند‬
‫پشتو‪ :‬سرساند‪A‬‬
‫بلوچي سرساند‪A‬‬
‫انگريزي‪:‬‬
‫‪Salvia bucharica m.pop‬‬ ‫الطيني‪:‬‬
‫خاندان‪Lamiaceae :‬‬
‫هي ٻارهي ٻوٽو آهي جيڪو ‪ 60‬ميٽر ت‪AA‬ائين ڊگھو ٿين‪AA‬دو‪ A‬آهي هي خوش‪AA‬بودار‬
‫هوندو آهي هن جا پن ‪2.5‬کان ‪ 5‬سينٽي مي‪AA‬ٽر ڊگه‪AA‬ا ٿين‪AA‬دا آهن ۽ ‪ 7‬ک‪AA‬ان ويه‪AA‬ه‬
‫سينٽي ميٽر ويڪرا هوندا آهن هي هاللي نيزي وانگر ٿيندا آهن گ‪AA‬ل تقريب‪A‬ا ً ‪2‬‬
‫سينٽي ميٽر ڊگھا گالبي ي‪AA‬ا قرم‪AA‬زي ن‪AA‬يرا ي‪AA‬ا بنفش‪AA‬ئي گ‪AA‬ل جيڪي ‪ 3‬ملي مي‪AA‬ٽر‬
‫ڊگھا‪ 2،‬ملي ميٽر ويڪرا هوندا آهن ‪.‬گل گھنٽي يا ڪيف وانگر ٿيندا آهن‬
‫ٿيڻ ج‪AA‬و هن‪AA‬ڌ‪ :‬هي بلوچس‪AA‬تان ۾ ش‪AA‬الڪوٽ مرغ‪AA‬ا ڪ‪AA‬واس خ‪AA‬انوزئي‪،‬ڪ‪AA‬وٽ‬
‫نزولي تنگي ڊيم‪،‬افعانستان‪،‬روس ‪،‬سينٽرل ايشيا ۾ب‪AA‬ه ٿين‪AA‬دو آهي هن ٻ‪AA‬وٽي تي‬
‫پي ايڇ ڊي ڪن‪AA‬دڙ ج‪A‬و چ‪A‬وڻ آهي ت‪AA‬ه هي ص‪A‬رف بلوچس‪AA‬تان ۾ ٿ‪AA‬ئي ٿ‪A‬و ‪ .‬اه‪A‬ا‬
‫ڳالهه صحيح نه آهي هي ٻوٽو سنڌجي ضلعي دادو ۽ ڪراچي ۾ به ٿيندو‪ A‬آهي‬
‫هن ج‪A‬و ٻوٽ‪A‬و پاڪس‪A‬تان۾ خن‪A‬اق ۽ ڪ‪A‬اڪڙي جي بيم‪A‬ارين ۾ اس‪AA‬تعمال ڪي‪A‬و‬
‫وڃي ٿو جگر جي بيمارين ۾ به واپرايو وڃي ٿو هن ج‪A‬و ڪ‪A‬اڙهو ٺ‪A‬اهي ورم‬
‫زائ‪AA‬ده ائ‪AA‬ور۾ مفي‪AA‬د آهي هي مع‪AA‬دي جي ح‪AA‬رڪي س‪AA‬ور ال ِء ب‪AA‬ه ڪارآم‪AA‬د آهي‬
‫ساڳيي خاندان جي ٻوٽن جا جيڪي ڪيمي‪AA‬ائي ج‪AA‬ز ٿين ٿ‪AA‬ا اهي ڳ‪AA‬وڙهين کي‬
‫ختم ڪن ٿا ‪.‬هن خاندان جي ٻوٽن مان جيڪي ڪيميائي ج‪AA‬ز نڪ‪AA‬رن ٿ‪AA‬ا اهي‬
‫با ِءاينڊ ٽرا ِءسائيڪلڪ ڊٽرپنز نڪري ٿو جيڪو دل جي ڪارونري بيمارين‬
‫۾ استعمال ٿئي ٿو خاص ڪري دل جي س‪AA‬ور ۽ م‪AA‬ائيو ڪ‪AA‬ارڊل انفارڪش‪AA‬ن۾‬
‫مفيد آهي اها ريسرچ چين ۾ ڪئي وئي آهي س‪AA‬اڳئي ڪيمي‪AA‬ائي ج‪AA‬ز ۾ نن‪AA‬ڊ آڻڻ‬
‫جي ص‪AA‬الحيت ب‪AA‬ه آهي جيڪ‪AA‬و خ‪AA‬اص ڪ‪AA‬ري اعص‪AA‬ابي نن‪AA‬ڊ جي خل‪AA‬ل ال ِء‬
‫ڪارآمد آهي‬

‫سورزرلگ‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪70‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫بلوچي ‪ :‬سورزرلگ‪،‬ڪاروسڪي‪،‬زارچ‪،‬ڪشمل‬
‫الطيني نالو‪Berberis lycium‬‬
‫خاندان ‪Berberdiaceae‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫هي جيڪو ڏيڍکان ٻه ميٽر تائين ڊگھو هون‪AA‬دو آهي هي ڪن‪AA‬ڊن وارو ٽ‪AA‬اريون‬
‫هن جون هيڊيون ٿينديون آهن انهي َء ڪري هي پنسارين کان پيلي ٻ‪AA‬وٽي جي‬
‫نالي سان ملي ٿو پن هن جا ‪ 2.5‬کان ساڍا س‪AA‬ت مي‪AA‬ٽر ٿين‪AA‬دا‪ A‬آهن ‪ .7‬ملي مي‪AA‬ٽر‬
‫کان‪ 1.7‬ملي ميٽر ڊگھا بيضوي قرمزي هوندا آهن‪.‬‬
‫پي‪AA‬دائش‪ A:‬هي ن‪AA‬يزن جي وڻن س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و بلوچس‪AA‬تان ۾ خ‪AA‬اص ڪ‪AA‬ري‬
‫زيارت۽ هربوئي ۾ ٿيندو‪ A‬آهي هي مئي ۽ جون ۾ ڦل ڪندو آهي‬
‫فائدا‬
‫هن مان رسول به ٺاهي ويندي آهي هي پتي ۽ يرق‪AA‬ان جي م‪AA‬رض ۾ مفي‪AA‬د آهي‬
‫هن جي پاڙ بخار ختم ڪندڙ اکين جي بيماري ڪثرت حيض دائمي دس‪AA‬تن ۽‬
‫بواس‪AA‬ير ۾ مفي‪AA‬د آهي‪.‬هي هاض‪AA‬م بخ‪AA‬ار ختم ڪ‪AA‬ري ٿي هن ج‪AA‬ا پن س‪AA‬ائي ۾‬
‫استعمال ڪيا وڃن ٿا هن جي پ‪A‬اڙ ۾ موج‪AA‬ود ڪيمي‪AA‬ائي ج‪A‬ز ب‪AA‬ر ب‪AA‬يرس اين‪AA‬ٽي‬
‫بيڪٽريل آهي هي ڪافي جراثيمن ۽ بيڪٽريا تي عمل ڪري ٿو پر جيئن ته‬
‫اهو جوهر مع‪AA‬دي ي‪AA‬ا آن‪AA‬ڊي ۾ هض‪AA‬م ن‪AA‬ه ٿين‪AA‬دو‪ A‬آهي انهي َء ڪ‪AA‬ري هي ص‪AA‬رف‬
‫پيچش ۾ ئي واضع فائ‪A‬دا ڏيک‪A‬اري ٿ‪A‬و‪ .‬هن س‪A‬ان گ‪A‬ڏ م‪A‬ٺي ڪ‪A‬اٺي اس‪A‬تعمال ن‪A‬ه‬
‫ڪجي انهي َء ڪري به ته انهي َء سان هن جو اثر گھٽجي وڃي ٿو‪.‬‬
‫نوٽ‬
‫جيئن ته اسان جلد ٻي ۾ دارهلد جي نالي سان به هن ئي خان‪AA‬دان جي وڻ ج‪A‬و‬
‫ذڪر ڪري آيا آهيون جيڪو شمالي عالئقن خاص ڪري مري ۾ جام ٿيندو‪A‬‬
‫آهي جيئن ته انهي َء ج‪A‬و الطي‪AA‬ني ن‪A‬الو برب‪AA‬يرس ايرس‪A‬ٽيٽا آهي‪.‬ل‪AA‬ڳ ڀ‪A‬ڳ فائ‪A‬دا‬
‫هڪ جهڙا اٿن پر پو ِء به ڪيميائي ج‪AA‬زن ۾ ف‪AA‬رق هئڻ ڪ‪A‬ري معم‪AA‬ولي ف‪AA‬رق‬
‫هون‪AA‬دو آهي اس‪AA‬ان هت ٻيه‪AA‬ر هن وڻ جي خاص‪AA‬يتن ب‪AA‬ابت لک‪AA‬ون ٿ‪AA‬ا جيڪي‬
‫سائنسي لحاظ سان تصديق ٿي چڪيون آهن‪.‬‬

‫سريش ٻوٽي‬
‫مقامي نالو‪ :‬ڪيسرو‪ ،‬بنالي‪،‬مچوٽي‬
‫بلوچي سريش‬
‫فارسي‪:‬حضر‪ A‬بندق‬
‫انگريزي ‪knot weed‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪71‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫‪Poly gonum hetrophyllum‬‬ ‫الطي‪AA‬ني ‪Poly gonum ,‬‬

‫‪aviculare‬‬
‫آڪهه ‪Polygonaceae‬‬
‫هي ٻوٽو نيم ايستاده هوندو آهي جنهن کي سولي س‪AA‬نڌي ۾ ايئن چ‪AA‬ئي س‪AA‬گھجي‬
‫ٿو ته هي نه ته مڪمل سڌو ٻوٽ‪AA‬و آهي ن‪AA‬ه ئي ول آهي پ‪AA‬ر ٻنهي جي مق‪AA‬ابلي ۾‬
‫وچٿرو هوندو آهي ‪.‬هي پاڙ ک‪A‬ان ئي پکڙنج‪A‬دڙ هون‪AA‬دو آهي ‪ 30‬س‪AA‬ينٽي مي‪AA‬ٽر‬
‫تائين ڊگھو ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و‪.‬پن ‪ 5‬ک‪AA‬ان ‪ 15‬س‪AA‬ينٽي مي‪AA‬ٽر ڊگھا هون‪AA‬داآهن ‪ 5‬ملي مي‪AA‬ٽر‬
‫ويڪرا هوندا آهن نوڪ دار هوندا آهن مختصر ڏانڊيون‪ A‬هون‪AA‬ديون اٿس ‪.‬گ‪AA‬ل‬
‫قطر ۾ ٻه ملي ميٽر بيضوي ٽڪنڊو کردرو ڪارو هوندو آهي ‪.‬‬
‫پيدائش جو هنڌ‬
‫بلوچستان ۾ هي زيارت ‪،‬مسلم باغ يوب ڪوئٽا ۽ عسڪري پارڪ ۾ ٿئي ٿو‬
‫هي گ‪AA‬رمين ۽ خ‪AA‬زان جي موس‪AA‬م جي ش‪AA‬روعات ۾ پ‪AA‬وکي وڃي ٿي هي گھڻ‪AA‬و‬
‫ڪري ع‪AA‬ام ب‪AA‬اغن ۾ ٿي وڃي ٿي هي ت‪AA‬يزابي زمين ۾ ب‪AA‬ه ٿي وڃي ٿي هن کي‬
‫جون کان اڪٽوبر ۾ گل لڳن ٿا جڏهن ته اگسٽ ۽ اڪٽ‪AA‬وبر ۾ هن ج‪AA‬ا ٻج پچي‬
‫راس ٿين ٿا‬
‫مزاج‪ :‬سرد خشڪ مضر آنڊن يا مع‪A‬دي جي دس‪A‬تن جي ص‪A‬ورت ۾ هن ج‪A‬و‬
‫استعمال نقصان ڪار ٿي سگھي ٿو‪.‬‬
‫مقدارو خوراڪ ‪7‬گرام‬
‫فائدا‬
‫هي ٻوٽو خشڪي پيدا ڪندڙ جريان خون روڪي ٿو س‪AA‬ڪل پ‪AA‬اڙون ٻ‪AA‬اهران‬
‫بط‪AA‬ور مس‪AA‬ڪن لڳ‪AA‬ايون وڃن ٿي‪AA‬ون ٻج ال‪AA‬ٽي آڻين‪AA‬دڙ ‪ .‬دس‪AA‬ت ڪن ٿ‪AA‬ا ‪.‬هن کي‬
‫هڪ بهترين پيش‪AA‬اب آور ۽ قبض ڪش‪AA‬ا‪ ،‬جيڪ‪AA‬ا قبض خ‪AA‬اص ڪ‪AA‬ري پيچش‬
‫ڪري هجي ۽ نواسير ۾ استعمال ڪري سگھجي ٿي هي گھڻو ڪ‪AA‬ري ڦڦ‪AA‬ڙن‬
‫جي بيماري ۾ به استعمال ڪئي وڃي ٿي ڇاڪاڻ ته هن ۾ سيلي س‪AA‬لڪ ايس‪AA‬ڊ‬
‫هوندو آهي جيڪو ڦڦڙن جي الحاقي ٽشو کي مستحڪم ڪ‪A‬ري ٿ‪A‬و ‪.‬س‪A‬ڄو ٻ‪A‬و‬
‫ٽو ڪيڙا خارج ڪندڙ قبض ۽ دل کي قوت ڏي ٿو ‪.‬پيش‪A‬اب آور بخ‪A‬ار ۾ مفي‪A‬د‬
‫هجڻ سان گڏ رت بند ڪندڙ آهي ‪.‬پ‪AA‬ٿري ٽ‪AA‬وڙي ٿ‪AA‬و هي ب‪AA‬يروني ي‪AA‬ا خ‪A‬وردني‬
‫زخمن ۽ بواس‪AA‬ير جي م‪AA‬وڪن ال ِء اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬و وڃي ٿ‪AA‬و ت‪AA‬ازو هن ج‪AA‬و‬
‫الڪوحل ۾ تيار ڪيل مرڪب سان ويري ڪ‪AA‬وز وي‪AA‬نز يع‪AA‬ني نس‪AA‬ن جي ٿلهي‬
‫ٿيڻ ۾ مفيد آهي هن ٻوٽي جو پاڻي معمولي پيشاب آور هي ناڪيلي ۾ ب‪AA‬ه مفي‪AA‬د‬
‫آهي تازي تحقيق مان خبر پئي آهي ته بيسلري پيچش ۾ مفي‪AA‬د آهي اه‪AA‬ا تحقي‪AA‬ق‬
‫‪ 108‬ماڻهن تي ڪئي وئي آهي جنهن مان ‪ 104‬مڪمل تندرست ٿي ويا‬
‫جديد ڄاڻ ‪:‬جيئن ته اسان وٽ پنسارين کان هي دوا نه ملن‪AA‬دي‪ .‬وليم ڊائم‪AA‬وڪ‬
‫پنهنجي ڪت‪AA‬اب فارم‪AA‬اڪو گرافي‪AA‬ا ان‪AA‬ڊيڪا ۾ لکي ٿ‪AA‬و ت‪AA‬ه ان‪AA‬ڊيا ۾ هن وقت ب‪AA‬ه‬
‫حڪيم هن کي انهن مرض‪AAA‬ن ۾ اس‪AAA‬تعمال ڪن‪AAA‬دا آهن جن مرض‪AAA‬ن ۾ بق‪AAA‬راط‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪72‬‬
‫استعمال ڪن‪AA‬دو ه‪AA‬و‪.‬حڪيم ب‪AA‬و علي س‪AA‬ينا ٻي‪AA‬ا ط‪AA‬بيب هن کي اس‪AA‬ارائي چون‪AA‬دا‬
‫آهن‪.‬الجيريا ۾ هن کي بخار ال ِء استعمال ڪندا آهن انهي َء ک‪AA‬ان س‪AA‬وا ِء هن کي‬
‫جالب بند ڪرڻ جي بهترين دوا س‪AA‬مجھيو وڃي ٿ‪AA‬و انهي َء ک‪AA‬ان س‪AA‬وا ِء مث‪AA‬اني‬
‫جي پٿري ال ِء هن کي استعمال ڪيو وڃي ٿو‪.‬رسالي لين سيٽ ۾ ڇپيو هو ت‪AA‬ه‬
‫هي رشيا ۾ هومريانا جي نالي سان ڦڦڙن جي بيم‪AA‬اري ۾ اس‪AA‬تعمال ڪي‪A‬و وڃي‬
‫ٿو‪.‬ڊاڪٽر روسچن هن تي تجربا ڪيا ان جو چوڻ آهي ت‪AA‬ه هي برانڪ‪AA‬ائيٽس‬
‫۾ انتهائي بهتر آهي هن اهڙا التعدا ڪيس درست ڪيا ج‪AA‬ڏهن ت‪AA‬ه ٻ‪AA‬ه م‪AA‬ريض‬
‫ڪيپلري برانڪائيٽس جا هوا۽ ٽي مريض کرٽ‪AA‬يي ج‪AA‬ا ب‪AA‬ه هن س‪AA‬ان تندرس‪AA‬ت‬
‫ٿيا‪.‬سلهه تي به تجربا ڪيا ويا پر ان ۾ ڪو به فائدو نه ٿيو ‪.‬‬
‫ڪيميائي جز‬
‫هن جي ‪ 100‬گرام ۾ زيرو ڪيلوري آهي پ‪AA‬اڻي ‪ 81.6‬س‪AA‬يڪڙو پ‪AA‬روٽين ‪1.9‬‬
‫سيڪڙو پ‪AA‬روٽين ‪ 1.9‬س‪AA‬يڪڙو ڪل‪AA‬ورو هائي‪AA‬ڊريٽس‪ 10.2 A‬س‪AA‬يڪڙو ڇ‪AA‬اري‬
‫‪ 3.6‬سيڪڙو‬
‫هن مان بلو رنگ به حاصل ڪيو وڃي ٿ‪AA‬و ‪.‬جيڪ‪AA‬و ن‪AA‬ير ک‪AA‬ان ڪس‪AA‬و هون‪AA‬دو‬
‫آهي معمولي هيڊو رنگ به نڪرندو آهي هن جي پاڙ ۾ ٽينن ۽ پوري ٻ‪AA‬وٽي ۾‬
‫زنڪ به هوندو آهي‬
‫جديد تحقيقات‬
‫هندستان جي سائنسدانن جو چوڻ آهي ت‪AA‬ه هي ب‪AA‬دن م‪AA‬ان هرقس‪AA‬م جي رت جي‬
‫اخ‪AA‬راج ال ِء مفي‪AA‬د آهي انهي َء مع‪AA‬املي ۾ انجب‪AA‬ار ک‪AA‬ان ب‪AA‬ه به‪AA‬تر آهي ٻ‪AA‬ارن جي‬
‫گرمين جا دست ۽ قولن جي ورم ۾ به مفيد آهي هي انتهائي ڏکيو م‪AA‬رض آهي‬
‫جنهن کي انگريزي ۾ ڪو الئيٽس چيو وڃي ٿو‪ .‬ساه جي نلي يا غ‪AA‬ذا جي نلي‬
‫جي سوڄ ۾ به مفيد آهي هن ٻوٽي جو ميٿانولڪ س‪AA‬ت ڪ‪AA‬وئن جي جگ‪AA‬ر جي‬
‫سمي اثراتن ۾ مفيد ث‪AA‬ابت ٿي‪AA‬و آهي‪ .‬جنجي‪AA‬ول ٽش‪AA‬وز تي هن ج‪AA‬و اث‪AA‬ر ڪ‪AA‬ارٽي‬
‫سون جھڙو آهي‪.‬‬
‫سردو‬
‫هي مشهور ڦل آهي جيڪو‪ ،‬اسان وٽ شروع ۾ افغانستان کان آيو‪.‬شروع‬
‫واري زماني ۾ سردو مٺاڻ جي حوالي سان مشهور هو پر آهستي آهستي‬
‫ڦڪا سردا به اچڻ لڳا انهي َء کان پو ِء وري گرمو متعارف ٿيو‪.‬جيڪو ذائقي‬
‫۾ ساڳيو هو پر مٺاڻ ۾ زردي کان سرس هو ‪.‬هت اسان زردي جو ذڪر‬
‫ڪري رهياآهيون جيڪو هيڊاڻ مائل هوندو آهي ‪ .‬ذائقي ۾ گدري کان ڪافي‬
‫مختلف هوندو آهي هي هڪ ڪلو کان وٺي ‪ 5‬ڪلو تائين به ٿيندو آهي‪.‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫مزاج‪ :‬هن جو گرم تر آهي‪ .‬پرگرم مزاج وارن کي موافق هوندو آهي مزاج‬
‫بابت صابر ملتاني جي تحقيق آهي ته جيڪي به گرم تر دوائون آهن سي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪73‬‬
‫سڀ جسم مان صفرا ٺاهڻ سان گڏ خارج ڪنديون آهي جنهن جو اهو نتيجو‬
‫نڪرندو آهي جو صفرا خارج ٿيڻ ڪري جسم ٿڌو محسوس ٿيندو آهي‬
‫مضر‪ :‬هن جي زياده کائڻ سان بدهضمي ڀرتي جا امڪان هوندا آهن پيٽ‬
‫۾ گڙگڙاهٽ ۽ آواز ايندا آهن کنڊ جي بيماري ۾ به نقصانده آهي‪.‬‬
‫فائدا‬
‫جسم ۾ طبعي حرارت پيداٿيڻ ڪري بدن کي قوت ايندي آهي هن جي‬
‫استعمال ڪرڻ سان رت ٺهندو‪ A‬آهي چپن ۽ ڳلين تي رونق اچي ويندي‬
‫آهي‪.‬جسم تروتازه ٿي ويندو آهي رت وڌڻ جي ڪري رت صاف به ٿي‬
‫ويندو آهي سردو پراڻن رت جي دستن ۽ پيچش ۾ انتهائي مفيد آهي‪ .‬هن جي‬
‫استعمال سان آنڊن جي ورم کي فائدو ٿي وڃي ٿو‪.‬سردو خوني بواسير ۾ رت‬
‫روڪڻ ۾مدد ڪري ٿو‪.‬دل جي ڌڙڪي ۾ سردي جا اڪسيري فائدا آهن‪.‬‬
‫سردو سنگرهني جي مرض ۾ کارائڻ سان اڪسيري فائدا ڏيکاري ٿو‪ .‬هي‬
‫بک به وڌائي ٿو‬
‫تجربات‬
‫حڪيم غالم جيالني جي شاگرد حڪيم عبدالرشيد جو ذاتي تجربو هو ته هو‬
‫هميشه آنڊن جي بيمارين مثالً خوني دست پيچش۾ ‪ 50‬گرام سردو ڏينهن ۾ ٽي‬
‫چار دفعا کارائيندو هو‪.‬‬

‫سيم‬
‫سنڌي چوران‪ ،‬رانهان‬
‫عربي غالف الغول‬
‫فارسي‪ A‬باقال ِء ‪ :‬هندي‬
‫سنسڪرت ‪ :‬دانول‬
‫چيني‪wu tou ye jiang dou :‬‬
‫انگريزي‪cow pea, Flat bean :‬‬
‫الطيني ‪Dolichos dissectus Lam‬‬
‫خاندان‬
‫تاريخ‬
‫هي فصل اصل ۾ برصغير ج‪A‬و آهي ‪.‬جيڪ‪A‬و هت‪A‬ان ک‪A‬ان ٻين ملڪن ۾ پکڙي‪A‬و‬
‫هن وقت آفريڪا چين ۾ ڪثرت سان ٿئي ٿ‪AA‬و‪.‬هن۾ ڦرهي‪AA‬ون ٿين‪AA‬ديون‪ A‬آهن جن‬
‫جو ٻج شروع ۾ ته س‪AA‬ائوهوندو آهي پ‪AA‬ر س‪AA‬ڪڻ ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء اڇي رن‪AA‬گ ج‪AA‬و ٿي‬
‫ويندو آهي هن جا گل سفيد رنگ جا ذائقي ۾ ڪجھ ڪڙا هوندا آهن‪.‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪74‬‬
‫م‪AA‬زاج س‪AA‬رد خش‪AA‬ڪ درج‪AA‬ه اول مض‪AA‬ر‪ :‬اکين کي نقص‪AA‬ان ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ‬
‫معم‪AA‬ولي دي‪AA‬ر هض‪AA‬م آهي جن م‪AA‬اڻهن ج‪AA‬و هاض‪AA‬مو خ‪AA‬راب هون‪AA‬دو آهي انهن ۾‬
‫سخت ڀرتي پيدا ڪري ٿو قولنج ۽ بواسير جا مريض به هن کي اس‪AA‬تعمال ن‪AA‬ه‬
‫ڪن نه ته انهن کي به نقصان ڪري سگھي ٿو‪.‬‬
‫مقدارو خوراڪ هضم مطابق ‪ 100‬کان ‪ 150‬گرام تائين کائي سگھجي ٿو‬
‫فائدا‬
‫هي ق‪AA‬ابض ۽ نف‪AA‬اخ آهي هي ٿ‪AA‬ورو گھڻ‪AA‬و ڪس‪AA‬ارو هون‪AA‬دو آهي هي ق‪AA‬وت ب‪AA‬اه‬
‫وڌائي ٿو صفرا جي فساد کي ختم ڪري ٿو رياح پيدا ڪري معدي کي غليظ‬
‫ڪري ٿو‪.‬هن جي حرارت نافع آهي ‪.‬هن ج‪AA‬و ٻج دي‪AA‬ر هض‪AA‬م آهي‪.‬مغل‪AA‬ظ م‪AA‬ني‬
‫هئڻ ڪري مغل‪AA‬ظ دوائن ۾ هي ش‪AA‬امل ڪي‪AA‬و وين‪AA‬دو آهي هن کي ڪ‪AA‬ٽي س‪AA‬نهو‬
‫پيهي‪ .‬زخمن تي ٻرڪڻ سان رت بند ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و‪.‬هن جي پنن ج‪AA‬و رس ڏڊ تي‬
‫لڳائڻ سان فائدو ڪري ٿو‪.‬‬
‫مفرد عالج‬
‫‪ 1‬چونرن جي جديد تحقي‪A‬ق اه‪A‬ا آهي ت‪A‬ه هن جي ‪ 100‬گ‪A‬رام روز اس‪A‬تعمال‬
‫ڪرڻ سان مهيني کن ۾ ڪوليسٽرو گھٽ ٿي وڃي ٿو‬
‫‪ 2‬ٻي هڪ تحقيق اها به آهي ته چونرن جي استعمال سان کنڊ جي بيم‪AA‬اري ۾‬
‫فائدو ٿي وڃي ٿو‬

‫ڪيميائي جز‬
‫هن جي ڦرهين ۾ ت‪AA‬ري ‪84.4‬پ‪AA‬روٽين ‪ .4‬فيٽ ‪0.1‬مع‪AA‬دني ج‪AA‬ز هڪ س‪AA‬يڪڙو‬
‫‪،‬ف‪AA‬ائبر ‪ 2‬س‪AA‬يڪڙو ڪاربوهائي‪AA‬ڊريٽس ‪ 10‬سيڪڙوڪيلش‪AA‬م ‪ 0.05‬فاس‪AA‬فورس‬
‫‪0.06‬آئرن ‪ 1.67‬۽ نڪو ٽينڪ ايسڊ‪ 0.8‬ملي گ‪AA‬رام ه‪AA‬ر ‪ 100‬گ‪AA‬رام ۾ هون‪AA‬دو‬
‫آهي‪.‬حياتين سي ‪ 7.33‬کان ‪ 10،26‬به رڪارڊ ڪيو ويو آهي‪.‬‬
‫سرخ جير‬
‫الطيني نالو‪Artimisia turnica :‬‬
‫انگريزي نالو ‪green ginger,absinth, worm weed‬‬
‫خاندان ‪Asteraceae :‬‬
‫هي دراص‪AA‬ل افس‪AA‬نتين جي خان‪AA‬دان م‪AA‬ان آهي پ‪AA‬ر هي قس‪AA‬م تم‪AA‬ام گھٽ ٿين‪AA‬دو‪A‬‬
‫آهي‪.‬هن جو اصلي وطن سائيبيريا ۽ يورپ آهي هي آمريڪا سان گڏ منگوليا‬
‫۾ ب‪AA‬ه ٿ‪AA‬ئي ٿي ج‪AA‬ڏهن ت‪AA‬ه پاڪس‪AA‬تان ۾ ڪش‪AA‬مير جي عالئقي ل‪AA‬داخ ک‪AA‬ان س‪AA‬وا ِء‬
‫بلوچستان ۾ به ٿئي ٿي‪.‬هن کي گل جوالئي ۽ س‪AA‬يپٽمبر ۾ لڳن‪AA‬دا آهن‪.‬ج‪AA‬ڏهن ت‪AA‬ه‬
‫هن جي شڪل افسنتين جي قسمن سان ملندل جلندل هوندي آهي‪.‬‬
‫مزاج گرم خشڪ ‪2‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪75‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫مضر‪ :‬ڪو خاص نه اٿس تڏهن به زياده مقدار ۾ کائڻ سان مع‪AA‬دي ۽ ه‪AA‬انو ۾‬
‫ساڙو پيدا ڪري سگھي ٿي‬
‫مقداروخوراڪ‪ A:‬هن جا ‪ 15‬گرام صبح وشام ڪاڙهي پيارجي ج‪AA‬ڏهن ت‪A‬ه‬
‫بلوچستان جا ماڻهو هن جو زياده مقدار پياريندا آهن‪ .‬اهي س‪AA‬خت ج‪AA‬ان هون‪AA‬دا‬
‫آهن اهي صرف ٽن ڏينهن‪ A‬ال ِء استعمال جي سفارش ڪندا آهن‪.‬‬
‫فائدا‬
‫هي ڪافي قسمن جي بخار ۾ مفيد آهي چمڙي جون بيماريون ۽ جل‪AA‬دي اڀ‪A‬ارن‬
‫۾ ساڙو هجي ‪.‬ان ۾ مفيد آهي‪.‬ٻارن جي پيٽ جي سور ۾ به ڪار آم‪AA‬د آهي‪.‬پ‪AA‬ر‬
‫ستن سالن کان گھٽ ٻارن کي نه پيارجي‪.‬‬
‫مفرد استعمال‬
‫‪ 50‬کان ‪ 100‬گرام تائين اڌ لٽر پاڻي ۾ ڪاڙهي جڏهن ‪ 250‬ملي لٽر رهي ت‪AA‬ه‬
‫ڇاڻي رکجي‪.‬اڌ ڪوپ صبح و شام پيارجي‪ 3.‬ڏينهن‪ A‬۾ بخار ختم ٿي وڃي ٿو‪.‬‬
‫هي وزن بلوچستان جي ماڻهن ال ِءآهي باقي شهر ج‪AA‬ا م‪AA‬اڻهو س‪AA‬نڀالي اس‪AA‬تعمال‬
‫ڪن‪.‬‬
‫چمڙي جون بيماريون‬
‫اڌ ڪل‪AA‬و ٻ‪AA‬وٽي رات ج‪AA‬و پس‪AA‬ائي ص‪AA‬بح ج‪AA‬و انهي َء پ‪AA‬اڻي کي ٻي پ‪AA‬اڻي س‪AA‬ان‬
‫ڪاڙهي ب‪AA‬الٽي ۾ وجھي وهنجي ڇ‪AA‬ڏجي ٽن ڏينهن جي اس‪AA‬تعمال س‪AA‬ان چم‪AA‬ڙي‬
‫جي بيمارين ۾ ڪافي فائدو ٿي وڃي ٿو‬
‫ٻارن جو پيٽ جو سور‬
‫ٻوٽي کي سفوف ڪري ٿورو پاڻي ۽ تي‪AA‬ل مالئي ٻ‪AA‬ار جي پيٽ تي ليپ ڪ‪AA‬رڻ‬
‫سان هڪ دفعي جي استعمال سان سور ختم ٿي وڃي ٿو‪.‬‬
‫جديد تحقيق‬
‫ڪولمبيا يونيورس‪AA‬ٽي ۾ج‪AA‬انورن جي تج‪AA‬ربي ۾ اه‪AA‬ا تحقي‪AA‬ق ٿي چڪي آهي ت‪AA‬ه‬
‫موجوده ٻوٽي ۾ افستين ٻوٽي جو ڪاڙهو نه صرف جرا ثيم مني وڌائين ٿا پر‬
‫موٽلٽي ۾ به اضافو ٿئي ٿو‪.‬انهي َء ڪري اسان کي ک‪AA‬پي ت‪AA‬ه انس‪AA‬انن تي تجرب‪AA‬ا‬
‫ڪري فائدو حاصل ڪريون‪.‬‬

‫سرو واليتي‬
‫انگريزي نالو‬
‫الطيني نالو‪Casuarina Equisetifolia‬‬
‫خاندان ‪Casuarinaceae‬‬
‫هي هڪ ق‪AAA‬د آور وڻ آهي‪.‬جنهن جي ڊيگھ‪ 10‬ک‪AAA‬ان ‪ 30‬مي‪AAA‬ٽر آهي‪.‬هن ج‪AAA‬و‬
‫ڇوڏو خاڪي ساواڻ مائل هن ج‪A‬ون ٽ‪A‬اريون هڪ ک‪A‬ان ‪ 1.5‬ملي مي‪A‬ٽر ج‪A‬ون‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪76‬‬
‫ٿينديون‪ A‬آهن هن کي گ‪A‬ل س‪A‬يپٽمر ۽ م‪A‬ارچ ۾ لڳن ٿ‪A‬ا هي روڊ رس‪A‬تن ب‪A‬اغن تي‬
‫لڳ‪AAA‬ايو وڃي ٿ‪AAA‬و‪.‬زمين کي ص‪AAA‬حيح ڪ‪AAA‬رڻ ال ِء ب‪AAA‬ه هي پوکي‪AAA‬و وين‪AAA‬دو آهي‬
‫پاڪستان کان سوا ِء هندستان سري لنڪا آفريڪا جي گرم عالئقن يورپ اتر‬
‫امريڪا ۽ ڏکڻ امريڪا بنيادي طور تي هي وڻ آسٽريليا ۽ مالئيشيا ج‪AA‬و آهي‬
‫پاڪس‪AA‬تان ۾ هن ج‪AA‬ا ٽي قس‪AA‬م ٿين ٿ‪AA‬ا جن ج‪AA‬و تفص‪AA‬يل فل‪AA‬ورا آف پاڪس‪AA‬تان ۾‬
‫موجود آهي‪.‬‬
‫مزاج ‪:‬سرد خشڪ‬
‫مقدارو خوراڪ ‪ 5‬کا ست گرام‬
‫فائدا‬
‫هن جي ڪاٺي ٻ‪AA‬ارڻ ۾ ڪم اچڻ س‪AA‬ان گڏس‪AA‬خت هئڻ ڪ‪AA‬ري فرنيچ‪AA‬ر جي ب‪AA‬ه‬
‫ڪم ايندي آهي رمفائس ٻڌائي ٿو ته هن جي ڇوڏي جو ڪاڙهو ب‪AA‬يري ب‪AA‬يري‬
‫جي م‪AA‬رض ۾ ڪ‪AA‬اڙهي وهنج‪AA‬ارڻ س‪AA‬ان فائ‪AA‬دو ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و ۽ هن جي پنن ج‪AA‬و‬
‫ڪاڙهو قولنج ۾ استعمال ڪيو وڃي ٿو هن جا پيٺل ٻج هن جي چوڻ مط‪AA‬ابق‬
‫م‪AA‬ٿي جي س‪AA‬ور ۾ ليپ ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان فائديمن ‪A‬د‪ A‬آهن‪.‬ف‪AA‬رانس ۾ هن ج‪AA‬و ش‪AA‬ربت ‪،‬‬
‫ٽنڪچ‪AA‬ر۽ ڪ‪AA‬اڙهو بط‪AA‬ور قبض اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬و وڃي ٿ‪AA‬و هن جي ڪيمي‪AA‬ائي‬
‫ج‪AA‬زن م‪AA‬ان اه‪AA‬و ان‪AA‬دازو لڳ‪AA‬ائي س‪AA‬گھجي ٿ‪AA‬و هي رت بن ‪A‬د‪ A‬ڪ‪AA‬رڻ ۾ ب‪AA‬ه مفي‪AA‬د‬
‫هوندو‪.‬ٽونگا ۾ هن جو ڪاڙهو ٻارن جي وات اٿڻ ۾ گرڙيون ڪراي‪AA‬ون وڃن‬
‫ٿيون‪.‬هي بلغم خارج ڪن‪AA‬دڙ کنگھ ۾ مفي‪AA‬د آهي ال‪AA‬ٽي آڻين‪AA‬دڙ‪،‬ڪڪ جزي‪AA‬رن ۾‬
‫هن جي ڇ‪A‬وڏي ج‪A‬و ان‪A‬دريون حصوپيش‪A‬ابي بيم‪AA‬ارين ۾ اس‪AA‬تعمال ڪي‪A‬و وين‪AA‬دو‬
‫آهي‪ .‬اهي وات ڦالرجڻ ۾ به استعمال ڪن‪AA‬دا آهن‪.‬فجي جي جزي‪AA‬رن ۾ هن جي‬
‫ڇوڏي جي ڪاڙهي کي سنڌن جي سور ‪،‬۽ال‪A‬ٽي آڻين‪A‬دڙ ط‪A‬ور اس‪A‬تعمال ڪي‪A‬و‬
‫وين‪A‬دو آهي ڪ‪A‬افي ملڪن ۾ هن جي ٿ‪A‬ڙ ج‪A‬و ڇوڏودس‪A‬تن ۽ ٻين هاض‪AA‬مي جي‬
‫نالي جي بيمارين ۾ استعمال ڪندا آهن‬

‫سفر جل‬
‫عربي سفرجل‬
‫چيني منگچا‬
‫ڪشميري بم سوتو‬
‫هندي بهي‬
‫سنسڪرت امرت ڦال فارسي‪ A‬بيهه‬
‫‪quince tree‬‬ ‫انگريزي‬
‫الطيني‪Cydonia vulgaris:‬‬
‫تاريخ‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪77‬‬
‫انگريزي ۾ هن جو نالو ‪ Quince14‬صدي ۾ايج‪AA‬اد ڪي‪AA‬و وي‪AA‬و‪.‬الطي‪AA‬ني ن‪AA‬الو‬
‫يون‪AAA‬اني ن‪AAA‬الي ت‪AAA‬ان ورت‪AAA‬و وي‪AAA‬و‪.‬آهي اص‪AAA‬ل ۾ اي‪AAA‬ران آرميني‪AAA‬ا‪،‬آذربائيج‪AAA‬ان‬
‫جارجي‪AA‬ا‪،‬پاڪس‪AA‬تان۾ هن جي پ‪AA‬وک ڪ‪AA‬ئي وڃي ٿي ‪.‬انهي َء ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء ش‪AA‬ام‬
‫ڪروٽيريا‪.‬بوسنيا ترڪي رومانيا هنگري‪،‬يوڪرائن ۽ بلغاريه ۾ به متع‪AA‬ارف‬
‫ڪرايو ويو‪.‬سونگوف سولومن ۾ به س‪AA‬فرجل ج‪AA‬و ذڪ‪AA‬ر آهي جيڪ‪AA‬و عن‪AA‬وان‬
‫سان وابسطه آهي‪.‬پراڻي يونان ۾ ڪنوار جڏهن سجايل ڪمري ۾داخل ٿين‪AA‬دي‬
‫هئي‪.‬ته سوڻ طور ان کي سفرجل کارايو ويندو هو‪.‬رومين ۾ هن جو استعمال‬
‫رهيو آهي پالئني پنهنجي انسائيڪلو پيڊيا ۾هن جو ذڪر ڪي‪AA‬و آهي‪ .‬جيڪ‪AA‬و‬
‫ڪچو کاڌو وين‪A‬دو ه‪A‬و رومين پنهنجن نس‪A‬خن ۾ هن ج‪A‬و م‪A‬اکي س‪A‬ان اس‪A‬تعمال‬
‫ٻڌايو آهي ‪.‬پراڻي زماني کان يوناني رومين ۽ عربن منگولن ۾ پنهنجي مف‪AA‬رح‬
‫خاصيت ڪري هڪ جھڙو مش‪AA‬هور ه‪AA‬و‪،‬هنن هن ج‪A‬و اس‪AA‬تعمال م‪A‬اکي س‪AA‬ان‬
‫ٻڌايوآهي‪.‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫هي نن‪AA‬ڍو وڻ آهي‪.‬جنهن جي س‪AA‬ائز ‪5‬ک‪AA‬ان اٺ مي‪AA‬ٽر هون‪AA‬دي آهي هن ج‪AA‬و ڦ‪AA‬ل‬
‫چمڪندڙ هلڪو هيڊو هوندوآهي‪.‬هن جو ڦل ‪ 7‬کان ‪ 12‬سينٽي ميٽر ڊگھو۽ ‪6‬‬
‫کان ‪ 9‬سينٽي ميٽرويڪرو هوندو آهي‪.‬هن جو ڪچو ڦل سائو هوندو آهي‪.‬هن‬
‫جا ڦل آمهون سامهون ‪ 6‬کان ‪ 11‬سينٽي مي‪AA‬ٽر هون‪AA‬دا آهن هن کي به‪AA‬ار ۾ گ‪AA‬ل‬
‫لڳنداآهن ‪ 5‬پتين سان ‪ 5‬سينٽي ميٽر چورس هوندا آهن‬
‫مقام پيدائش ڪش‪AA‬مير ڀوٽ‪AA‬ان س‪AA‬ڪم خراس‪AA‬ان ع‪AA‬راق ۽ اي‪AA‬ران س‪AA‬ندس آب‪AA‬ائي‬
‫وطن آهي ‪ .‬هن وقت هي سنڌ ۽ پنجاب ۾ به ٿئي ٿو‪.‬‬
‫مزاج مٺو ‪ :‬گرم تر جڏهن ته کٽو سرد خشڪ آهي‬
‫مضر هن جي ٻجن ۾ هائيڊروجن سائنائيڊ هوندو آهي‪.‬جيڪ‪AA‬و گه‪AA‬ڻي اس‪AA‬تعمال‬
‫جي ڪري نقصان ڪري سگهي ٿو‪.‬‬
‫فائدا‬
‫هن جا ٻج کٽمٺا ۽ مقوي هوندا آهن دست بند ڪن‪AA‬دڙ‪،‬۽ پيچش ۾ مفي‪AA‬د آهن هن‬
‫جو ڦل مقوي باه آهي‪ .‬مقوي باه ۽ مقوي جگر هئڻ ڪ‪AA‬ري ب‪AA‬ک وڌائي ٿ‪AA‬و اڃ‬
‫اجھائڻ سان گڏدم جي دورن کي روڪي ٿو هن ج‪A‬و ٻج بي ذائق‪A‬ه هون‪A‬دو آهي‬
‫گلي جي سور ۽ معدي ۾ مفيد آهي آنڊن جو قولنج ۽ الس‪AA‬ر ختم ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و هن‬
‫جي م‪AA‬ٺي ۽ معم‪AA‬ولي ڳ‪AA‬ر عموم‪A‬ا ً اي‪AA‬ران ۽ ع‪AA‬رب ۾ ڦ‪AA‬ل ط‪AA‬ور ک‪AA‬اڌي وڃي ٿي‬
‫جيڪا دل دماغ کي قوت ڏي ٿي‪.‬هن جو ڦل ٽن قسمن جو ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و کٽ‪A‬و مٺ‪A‬و ۽‬
‫کٽمٺو مقوي قابض ۽ پيشاب آور دافع بخار هندس‪AA‬تان ۾ هن ج‪A‬ا ٻج س‪A‬رد ت‪AA‬ر ۽‬
‫معمولي قابض سمجھيا وڃن ٿ‪AA‬ا ڪٽي‪AA‬ل ٻج بس‪AA‬تري ۾ زخم ال ِء اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬ا‬
‫وڃن ٿا هي حمل کي مضبوط ڪرڻ سان گڏمضبوط تندرست پيداٿئي ٿو‪.‬‬
‫ڪيميائي جز‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪78‬‬
‫‪100‬گرام فروٽ ۾ ڪاربوهائي‪AA‬ڊريٽ ‪ 15.3‬ش‪AA‬وگر ‪15.53‬غ‪AA‬ذائي ف‪AA‬ائيبر ‪1.9‬‬
‫فيٽ‪0.1‬گرام پروٽين ‪ .4‬گرام پاڻي ‪ 83.8‬گرام وٽامن اي نياس‪AA‬ين وٽ‪A‬امن بي ‪6‬‬
‫وٽامن سي ڪيلشيم آئرن فاسفورس پوٽاشيم سوڊيم هوندا اٿس‬
‫مرڪبات‪ :‬جوارش سفرجلي‬
‫شادنج ڊمڙا‬
‫عربي حجرالدم‪A‬‬
‫يوناني ماطيطوس‬
‫فارسي‪ A‬شادنه‬
‫انگريزي ‪Lentin shaped stone‬‬
‫هي هڪ قس‪AA‬م ج‪AA‬و مالئم پ‪AA‬ٿرآهي هي گھڻ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري مس‪AA‬ور جي داڻي جي‪AA‬ڏو‬
‫هوندو آهي‪ .‬انگريزي جو نالو به انهي َء مناسبت سان وضع ڪيل آهي پر هن‬
‫وقت هي ننڍي پائي جيترو ملي ٿو‪.‬ويسقوريدوس جو چوڻ آهي ته شادنج اه‪AA‬و‬
‫سٺو آهي جيڪو ٽٽي وڃي ان جو رنگ تيز هجي انهي َء ۾ خرابي ۽ نشان ن‪AA‬ه‬
‫هجن ‪.‬‬
‫مزاج سرد خشڪ درجه دوم‬
‫مقدارو خوراڪ‪ :‬هڪ گرام کان ٻه گرام تائين‬
‫افعال مجفف‪ ،‬قابض‪،‬خون روڪ‪،‬مقوي بصر آهي‬
‫شيخ الرئيس جو چوڻ آهي ته جيڪڏهن ش‪AA‬ادنج عدس‪AA‬ي کي س‪AA‬نهو پيهي ‪4.5.‬‬
‫گرام لوڻڪ ۽ ڪنڙي جي تازي پاڻي س‪A‬ان وات‪A‬ان رت اچڻ ال ِء انته‪AA‬ائي مفي‪AA‬د‬
‫آهي ‪.‬هي قابض هئڻ سان گ‪AA‬ڏ ڪجھ گ‪AA‬رمي ۽ لط‪AA‬افت پي‪AA‬دا ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و زخمن‬
‫جي نشانن کي ختم ڪريو ڇڏي ماکي ۽ عورت جي کير ۾ مالئي لڳائڻ س‪AA‬ان‬
‫اکين ج‪AA‬واٿڻ م‪AA‬رگهي دم اکين ج‪AA‬و س‪AA‬ڙڻ ۽ انهن جي ان‪AA‬در رت ڄمڻ کي مفي‪AA‬د‬
‫آهي‪.‬ويسقوريدوس شادنج ج‪AA‬ا فائ‪AA‬دا ويس‪AA‬قوريدوس جي ح‪AA‬والي س‪AA‬ان هي لکي‪AA‬ا‬
‫آهن‪.‬شادنج قابض هئڻ سان گڏ ڪجھ گرمي ۽ لطافت پيدا ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و۽ زخمن‬
‫جي نشانن کي ختم ڪري ٿو هن کي اڪيلو استعمال ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان پپ‪AA‬وٽن ج‪AA‬ا‬
‫زخم درست ٿي وڃن ٿا ماکي ۽ عورت جي کير ۾ گهي لڳائڻ س‪AA‬ان اکين ج‪AA‬و‬
‫اٿڻ مرگهي دم اکين جو ساڙو‪،‬۽ ان جي اندر رت ڄمڻ جنهن کي ط‪AA‬بي زب‪AA‬ان‬
‫۾ طرف‪AA‬ه چي‪AA‬و وين‪AA‬دو آهي ان ۾ مفي‪AA‬د آهي استحاض‪AA‬ه ۽ پيش‪AA‬اب جي ڏکي‪AA‬ائي ۾‬
‫شراب سان پي‪A‬ارڻ ۾ فائ‪AA‬دو ٿي وڃي ٿ‪AA‬و منهنجي خي‪A‬ال ۾ ش‪A‬ربت انجب‪AA‬ار س‪A‬ان‬
‫کارائڻ ۾ اڃان وڌيڪ فائدو ٿيندو‪.‬واتان رت اچڻ ۾ ڏاڙهون جي شربت س‪AA‬ان‬
‫استعمال ڪجي‪.‬اکين جي بيماري ۾ هن جو شافو مفيد آهي‪.‬اهو شياف ٻٻر جي‬
‫کونئر مان ٺاهيا وڃن ٿا‪ .‬ش‪AA‬ادنه کي ڦالئي ب‪AA‬ه اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬و وين‪AA‬دو آهي هي‬
‫مصري کاڻين مان حاصل ڪيو ويندو آهي‪.‬‬
‫اطبا ِء قديم‪A‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪79‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫ويسقوريدوس‬
‫ش‪AA‬ادنج ج‪AA‬و س‪AA‬ڀ ک‪AA‬ان به‪AA‬تر اه‪AA‬و قس‪AA‬م آهي جيڪ‪AA‬و آس‪AA‬اني َء س‪AA‬ان ٽ‪AA‬ٽي وڃي‬
‫ٿوانهي َء جو رنگ تيز هجي انهي َء ۾ مالوٽ ۽ ڌاريون نه هجن‬
‫جالينوس ‪:‬‬
‫هن پ‪AA‬ٿر کي حج‪AA‬رالمس تي گھي‪،‬نفث ال‪AA‬دم ۽ س‪AA‬ڀني قس‪AA‬من جي ڳ‪AA‬ڙن تي‬
‫استعمال ڪرڻ سان فائدو ٿي وڃي ٿوخشڪ پيهي باريڪ ڪري زخمن تي‬
‫ٻرڪڻ سان فائدو ٿي وڃي ٿو‪.‬هن کي اڪيلو گهي سالئي سان اکين جي زخم‬
‫تي لڳائن سان اکين جا زخم درست ٿي وڃن ٿا‬

‫شالپرني‬
‫هندي سريون‬
‫سال ونڙ‬
‫گجراتي سميرو‪A‬‬
‫سنسڪرت شالپرني‬
‫بنگالي شان پات‬
‫انگريزي ؛‪Desmodium gangeticum‬‬
‫تاريخ‬
‫هي ٻوٽو برصغير ۾ هزارن سالن کان آيور ويد ڪ وارا استعمال ڪندا اچن‬
‫آيور ويدڪ جو مرڪب دش‪AA‬مول ڪ‪AA‬افي عرص‪AA‬ي ک‪AA‬ان اس‪AA‬تعمال ٿين‪AA‬دو اچي‬
‫شالپرني ان مرڪب جو هڪ حصو آهي‬
‫س‪AA‬ڃاڻپ هي هڪ مش‪AA‬هور خوبص‪AA‬ورت وڻ آهي هن ج‪AA‬و ٿ‪AA‬ڙ پ‪AA‬اڙ ک‪AA‬ان ئي‬
‫نڪري ٿو ساوڻ ۾ هن کي ڄمون ي‪AA‬ا گالبي رن‪AA‬گ ج‪AA‬ا گ‪AA‬ل لڳن ٿ‪AA‬ا انهن م‪AA‬ان‬
‫خوشبو لڳي ٿي هن کي آمهون سامهون گل لڳن‪AA‬داآهن هن جي ٽ‪AA‬اري ۾ ٽي ٽي‬
‫پن لڳندا آهن انهن مان خوشبو به اچي ٿي هن جا پن چمپ‪A‬ا جي مش‪A‬ابه هون‪A‬دا‬
‫آهن هن جو ٻوٽو ڏيڍ ميٽر کن ڊگھو هوندو آهي‬
‫مزاج سرد خشڪ مقدار و خوراڪ ‪ 7‬گرام کان‪ 9‬گرام تائين‬
‫مقدارو خوراڪ ‪:‬پاڙ ‪ 5‬گ‪AA‬رام ۽ پن ‪ 20‬گ‪AA‬رام ڪ‪AA‬اڙهي ال ِء اس‪AA‬تعمال ڪ‪AA‬ري‬
‫سگھجن ٿا‪.‬‬
‫مقام پيدائش ڪالڪا شمله ڪانگڙه ۽ پاڪستان ۾ ڪوه مري ۾ ٿئي ٿو‬
‫فائدا‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪80‬‬
‫آيورويدڪ ۾ دشمول جو حصو آهي هي رسائن خيال ڪ‪AA‬ئي وين‪AA‬دي آهي هن‬
‫جي پنن ۽ پ‪AA‬اڙن ج‪AA‬و ڪ‪AA‬اڙهو بخ‪AA‬ار کنگھ س‪AA‬ور ريح زڪ‪AA‬ام ۽ ورم کي ختم‬
‫ڪرڻ ال ِء استعمال ڪيو وڃي ٿو هي مقوي باه به تسليم ڪيوويو آهي بعض‬
‫ويدن جو چوڻ آهي ته پيٽ گھٽائي ٿي پيشاب ۾ کنڊ اچي ت‪AA‬ه هن جي اس‪AA‬تعمال‬
‫سان زائل ٿي وڃي ٿو کنگھ ۽ دم ۾ به مفيد آهي‬
‫جديد سائنسي‪ A‬معلومات‬
‫هن جي پاڙ بخار۾ مفيد هجڻ سان گ‪AA‬ڏ ح‪AA‬ابس ۽ پيش‪AA‬اب آور آهي دس‪AA‬ت پيچش‬
‫سان گڏ ارٽيبل بول سينڊروم ۾ مفيد آهي ‪.‬هن جون پ‪AA‬اڙون هاض‪AA‬م ملين حيض‬
‫آور ۽ مدر بول آهن‪.‬هن جاپن چيلهه جي سور تي ليپ ڪيا وڃن ٿ‪AA‬ا هن جي‬
‫پاڙ ۾ ٽيو ڪارپينائڊ‪ A‬گنگيٽن‪،‬گينگيٽينن ِڊسموڊين ‪.‬انهي َء کان س‪AA‬وا ِء ٻي‪AA‬ا التع‪AA‬دا‬
‫الڪالئيڊ آهن هن جي هوائي حصن م انڊول ‪3‬الڪالئيڊ م‪AA‬نرل۽ انهي َء جھڙا‬
‫ٻيا جز اٿس‪،‬گينگرين ۾ ورم روڪڻ جي صالحيت آهي ‪.‬‬

‫شاهترو‬
‫شاهترو گڏه گاجرو‪ A.‬دونهين ٻوٽي‬
‫عربي ‪:‬ڪزبرةالحمار‪A‬‬
‫اردو‪ :‬فارسي‪ A‬شاهترو‬
‫هندي‪ :‬پت پاپڙه‬
‫يوناني‪ :‬ففيض‬
‫انگريزي ‪Fumaria‬‬
‫الطيني ‪Fumaria Indica‬‬
‫آڪهه ‪Fumatory‬‬
‫تاريخ‬
‫شاهتري جا ڪ‪AA‬افي قس‪AA‬م پ‪AA‬راڻي زم‪AA‬اني ک‪AA‬ان دوائن ۾ اس‪AA‬تعمال ٿين‪AA‬دا اچن‪.‬هي‬
‫مصفى خون هاضم۽ ملين خاصيت ڪ‪AA‬ري رومين ۽ يون‪AA‬انين وٽ هڪ س‪AA‬ٺي‬
‫دوا سمجهي ويندي هئي‪ .‬رومن ط‪AA‬بيب پالئ‪AA‬ني هن ج‪AA‬و فوميري‪AA‬ا ن‪AA‬الو في‪AA‬ومس‬
‫مان ڪ‪A‬ڍيو آهي جنهن جي مع‪A‬نى آهي دونهن انهي َء ک‪A‬ان س‪A‬وا ِء هن ج‪A‬و ن‪A‬الو‬
‫فومس هن جي بو ِء ڪري به رکيو ويو آهي هندستان جا طبيب هن ک‪AA‬ان آگ‪AA‬اه‬
‫نه هئا بعد ۾ سنسڪرت ڪتابن ۾ شاهتري جو ذڪر ٿيڻ لڳو عربي نالو بقره‬
‫ملڪ ۽ فارسي نالو شاهترج فارسي مان ورتل آهن‬
‫سڃاڻپ‬
‫هي ٻوٽو ‪ 25‬سينٽي ميٽر کان هڪ ميٽر تائين ڊگھو ٿئي ٿ‪AA‬و هن ج‪AA‬ا پن ۽ گ‪AA‬ل‬
‫ڳاڙهاڻ مائل ٿيندا آهن هي ٻوٽ‪AA‬و گھڻ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري ڪڻڪ چڻن جي پ‪AA‬وک ۾ ٿ‪AA‬ئي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪81‬‬
‫ٿ‪AA‬و‪.‬ش‪A‬اهترو اي‪AA‬راني وڏو ٿين‪AA‬دو آهي ج‪AA‬ڏهن ت‪AA‬ه س‪AA‬نڌ ج‪AA‬و وڏو ۽ پکڙي‪AA‬ل ٿين‪AA‬دو‪A‬‬
‫آهي‪.‬انهي َء حساب سان شاهتره جا ٻه قسم ٿين ٿا هڪ اهو جيڪ‪AA‬و اس‪AA‬ان وٽ‬
‫ٿئي ٿو ٻيو ايران وارو‪ .‬مجم‪A‬وئي ط‪A‬ور تي پاڪس‪A‬تان م هن ج‪A‬ا ٽي قس‪A‬م ٿين‪A‬دا‬
‫آهن جيڪي ننڍي قسم مان آهن هن جو ٻوٽو في‪AA‬بروري جي آخ‪A‬ر ۾ اڀ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و‬
‫مارچ ۽ اپريل ۾ هن کي گ‪A‬ل لڳن ٿ‪A‬ا انهي َء ک‪A‬ان پ‪AA‬و ِء ٻج ڪ‪A‬ڍي ٻوٽ‪A‬و س‪A‬ڪي‬
‫وڃي ٿو‪.‬‬
‫پيدائش جو هن‪AA‬ڌ پاڪس‪AA‬تان جي ڪ‪AA‬وه همالي‪AA‬ه ص‪AA‬وبه س‪AA‬رحد ‪،‬پنج‪AA‬اب ‪،‬س‪AA‬نڌ ۾‬
‫ڪثرت سان ٿئي ٿو هندستان ۾ به هي جھجھي مقدار ۾ ٿئي ٿو‬
‫مقدارو خوراڪ‪ 5 :‬کان ‪ 10‬گرام جوشاندي ۾ ڦڪي جي صورت ۾ هڪ‬
‫گرام ڪافي آهي‬
‫مزاج گرم وخشڪ‬
‫فائدا‬
‫جگر طحال جا سُدا کولي ٿو‪.‬مقوي مع‪AA‬ده ۽ جگ‪AA‬ر آهي ص‪AA‬فرا ۽ س‪AA‬ودا خ‪AA‬ارج‬
‫ڪري ٿي رت صاف ڪري ٿو پراڻن بخارن سوداوي مرضن خارش يرق‪AA‬ان‬
‫۾ مفيد آهي ال‪A‬ٽي اٻ‪A‬ڙڪن ۾ ب‪A‬ه مفي‪A‬د آهي اڇن گلن وارو ش‪A‬اهترو پيش‪A‬اب آور‬
‫جگر جو س‪A‬دو ختم ڪ‪A‬ري ٿ‪A‬و ‪ .‬هن ج‪A‬ا ٻج ب‪A‬ه س‪A‬اڳيو فائ‪A‬دو ڪن‪A‬دا آهن ڪن‬
‫سائنسدانن جو چوڻ آهي ته ٻج وڌيڪ فائدو ڪندا آهن‬
‫مزيد معلومات‬
‫حڪيم ص‪AA‬في ال‪AA‬دين ج‪AA‬و چ‪AA‬وڻ آهي ت‪AA‬ه تجرب‪AA‬اتن م‪AA‬ان اه‪AA‬ا ڄ‪AA‬اڻ ملي آهي ت‪AA‬ه‬
‫جيتريون به مصفي خون اثر رکڻ واريون دوائون آهن خاص ڪري شاهترو‬
‫۽ چرائتوانهن جي تاثير جتي رت صاف ڪرڻ آهي اتي اُهي دوائون ج‪AA‬راثيم‬
‫ڪش به آهن انهي َء ڪري اهڙن مرضن ۾ جتي اينٽي بائيوٽڪ جو استعمال‬
‫ض‪AA‬روري هجي هن جه‪AA‬ڙي رت ص‪AA‬اف ڪ‪AA‬رڻ وارين دوائن س‪AA‬ان تم‪AA‬ام س‪AA‬ٺا‬
‫نتيجا نڪتا آهن مشاهدي ۾ آيو آهي ته هن سان ڪو به نقصان نٿو ٿئي‪.‬‬
‫ڪيميائي جز‬
‫ڪيمي‪AAA‬ائي تج‪AA‬زيي م‪AAA‬ان هن ۾ هڪ نيوم‪AAA‬يرڪ ايس‪AAA‬ڊ ۽ هڪ ٻي‪AAA‬و ج‪AA‬وهر‬
‫مؤثرفيوميرين دريافت ڪيو ويو آهي‪ .‬جديد سائنسدانن جو چ‪AA‬وڻ آهي ت‪AA‬ه هن‬
‫ج‪AA‬و ڪ‪AA‬اڙهو سورائيس‪AA‬س ۾ مفي‪AA‬د آهي ‪.‬هن ج‪AA‬و ميٿ‪AA‬انولڪ ايڪس‪AA‬ٽريڪٽ‬
‫مائيڪو بيڪٽريا کي روڪي ٿو خاص ڪري سارس‪AA‬ينا س‪AA‬ب فلي وا ۾ م‪AA‬ؤثر‬
‫آهي ‪ .‬هن ٻوٽي ۾ ال تعداد‪ A‬آئسو ڪوئينولن الڪالئيڊ هوندا آهن‬
‫روٽ‪AA‬و پ‪AA‬ائن س‪AA‬ؤرن‪،‬ڪ‪AA‬وئن ۽ س‪AA‬هن ۾ س‪AA‬ڌن مش‪AA‬ڪن ۾ س‪AA‬ڪون پي‪AA‬دا ڪ‪AA‬ري‬
‫ٿو‪.‬ڪتن ۾ بيهو شي وقت هائيڊروڪلورڪ ايسڊ خ‪AA‬ارج ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و اي‪AA‬ل ٽيٽ‬
‫راهائي‪AAA‬ڊرو ڪاپس‪AAA‬ٽين ۾ ني‪AAA‬ورو ٽڪ فع‪AAA‬اليت ڪ‪AAA‬وئن ۽ س‪AAA‬هن ۾ ڏيک‪AAA‬اري‬
‫ٿونارسيمن‪،‬نارميوليڊن‪ A‬اي‪A‬ڊل مي‪A‬ڊين‪ A‬۽ پروٽوپ‪A‬ائن ن‪A‬ائيٽريٽ جيڪي س‪A‬وڃ کي‬
‫روڪي ٿوان۾ نارليو ميڊيناالڪالئي‪AA‬ڊ۽ پروٽ‪AA‬و پ‪AA‬ائن اه‪AA‬و فنگ‪AA‬ل انفيڪش‪AA‬ن کي‬
‫روڪي ٿو‪.‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪82‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫اطبا ِء قديم‪A‬‬
‫ويسقوريدوس‪ :‬هن جو عصارو نظر تيز ڪري ٿو ۽ اکين مان لڙڪ ج‪AA‬اري‬
‫ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و پنهنجي ت‪AA‬يزي ۽ ل‪AA‬ڙڪ ڳ‪AA‬اڙڻ جي خاص‪AA‬يت جي ڪ‪AA‬ري هن کي‬
‫دخان جي نالي سان به سڏيو وڃي ٿو‪.‬‬
‫هن کي سرڪي ۾ پسائي ک‪AA‬ائڻ س‪AA‬ان ال‪AA‬ٽي جي تڪلي‪AA‬ف ختم ٿي وڃي ٿي بلغم‬
‫جي ڪ‪AA‬ري ٿين‪AA‬دڙ غثي‪AA‬ان ۾ فائ‪AA‬دو ٿي وڃي ٿ‪AA‬و هي مع‪AA‬دي ۽ آن‪AA‬ڊن ۾ رڪي‪AA‬ل‬
‫فضالت کي ٻاهر خارج ڪري ٿو‬
‫رازي‪ :‬هن جي خيساندي سان مٿو ۽ ڏاڙهي کي ڌوئڻ سان جيون ۽ هڏا م‪AA‬ري‬
‫وڃن ٿا ۽ ڪچرو ص‪A‬اف ٿي وڃي ٿ‪A‬و ڦٽ ڦ‪A‬روڙين ۽ پ‪A‬راڻي بخ‪A‬ار ۾ هن ج‪A‬و‬
‫بدل هن جو اڌ حصو سنا مڪي آهي‬
‫ج‪AA‬الينوس ‪ :‬م‪AA‬ون کي هڪ اه‪AA‬ڙي م‪AA‬اڻهو جي خ‪AA‬بر آهي جيڪ‪AA‬و هن دوا کي‬
‫مقوي فم معده ۽ مسهل ال ِء استعمال ڪرائيندو‪ A‬ه‪AA‬و انهي َء ال ِء په‪AA‬رين ه‪AA‬و هن‬
‫کي سڪائي رکندو هو پو ِء م‪AA‬ا ُء العس‪AA‬ل تي ٻ‪AA‬رڪي دس‪AA‬ت آڻڻ ال ِء کارائين‪AA‬دو‪A‬‬
‫هو‬
‫مشهور‪ A‬مرڪبات‬
‫حب شاهتره اطريفل شاهتره ۽ عرق شاهتره‬

‫شبرم‬
‫فارسي ‪:‬گاؤڪشڪ‬
‫هي هڪ ٻ‪AA‬وٽي آهي جيڪ‪AA‬اهٿ کن وڏي هون‪AA‬دي آهي هي ٻوٽ‪AA‬و ن‪AA‬ر وانگ‪AA‬ر‬
‫هوندو آهي ٻنين ۽ باغن ۾ ب‪AA‬ه ٿين‪AA‬دي آهي هن جي مٿ‪AA‬ان روان هون‪AA‬دا آهن گ‪AA‬ل‬
‫جو رنگ نيرو هوندو آهي هن جي پ‪AA‬اڙ ٿلهي ۽ ک‪AA‬ير س‪AA‬ان ڀري‪AA‬ل هون‪AA‬دي آهي‬
‫به‪AA‬ترين پ‪AA‬اڙ اه‪AA‬ا آهي جيڪ‪AA‬ا هلڪي ڳاڙه‪AA‬اڻ مائ‪AA‬ل هجي هن ج‪AA‬ا س‪AA‬ڀ ج‪AA‬زا‬
‫زهريال هوندا آهن پر سڀن کان پاڙ وڌيڪ زهريلي هوندي آهي‬
‫مزاج گرم‪ 3‬خشڪ‪2‬‬
‫مضر‪ :‬هي دست آور هئڻ ڪري السر ۽ معدي جي ورم ۽ آنڊن ال ِء شديد‬
‫نقصان ڪار آهي جيئن ته هي نسن کي کولي ٿو انهي َء ڪري بواسير ۽ رت‬
‫خارج ڪرڻ جو رجحان رکڻ وارن ماڻهن جو ترت رت جاري ڪري ٿو ‪.‬‬
‫ايستائين جو هن جو کير ته زهر قاتل آهي‪ 2.‬گرامن سان ماڻهو مري سگھي‬
‫ٿو‪.‬زياده وزن کائڻ سان الٽي اٻڙڪاٿي بيهوشي ٿي ويندي آهي ‪.‬هن جو ڳئون‬
‫تي زهريلو اثر هوندو آهي جيڪا ٿوري وزن سان مري ويندي آهي جڏهن‬
‫ته ٻڪري تي هن جو اثر نه ٿيندو آهي ‪.‬‬
‫فائدا‬
‫هي بلغم ۽ س‪AA‬ودا کي دس‪AA‬تن جي ذريعي خ‪AA‬ارج ڪ‪AA‬ري ٿي خلطن کي پيش‪AA‬اب‬
‫جي ذريعي ب‪AAA‬ه خ‪AAA‬ارج ڪ‪AAA‬ري ٿي‪.‬هن کي اس‪AAA‬تعمال ڪ‪AAA‬رڻ ۾ احتي‪AAA‬اط جي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪83‬‬
‫ض‪AA‬رورت آهي استس‪AA‬قا زڪي ق‪AA‬ولنج ۽ س‪AA‬نڌن جي س‪AA‬ور ۾ مفي‪AA‬دآهي هن جي‬
‫ضماد سان ڏڊ کي فائدو ٿي وڃي ٿو‪.‬هن جي وڻ جي کل ست گرام ما ُءالعس‪AA‬ل‬
‫سان دست آور آهي ‪.‬هن جو کير ڪوشش ڪ‪A‬ري اس‪A‬تعمال ن‪A‬ه ڪجي پ‪A‬راڻي‬
‫زماني ۾ هن کي دستن ال ِء استعمال ڪندا هئ‪AA‬ا‪.‬هن ۾ رت جي ن‪AA‬الين کي ڦ‪AA‬اڙڻ‬
‫جي به خاصيت آهي‬
‫اطبا ِء قديم‬
‫ويسقوريدوس‬
‫هن جو ٿڙ تمام گھڻو گھنڊي وارو ٿيندو آهي ‪.‬ماڻهو هن کي قمل قريش چون‪AA‬دا‬
‫آهن هن جا گل ننڍا‪،‬واڱڻائي رنگ جا ٿيندا آهن‪.‬هن ج‪AA‬ا ٻج مس‪AA‬ور جه‪AA‬ڙا ٿين‪AA‬دا‪A‬‬
‫آهن پاڙ ٿلهي ۽ کير سان ڀريل هوندي آهي هن جي پاڙ ‪ 9‬گ‪AA‬رام ک‪AA‬ارائڻ س‪AA‬ان‬
‫دست ٿين ٿا هن جو ڦل ‪ 12‬گرام کائڻ سان دست ٿين ٿا ڪ‪AA‬ڏهن هن کي اٽي ۾‬
‫مالئي گوريون به ٺاهيندا آهن ‪.‬هن جي ‪ 21‬گرام پنن جي کائڻ س‪A‬ان ب‪AA‬ه دس‪AA‬ت‬
‫ٿين ٿا‬
‫جالينوس‬
‫ڪجھ ماڻهو هن ٻ‪AA‬وٽي کي ٿ‪AA‬وهر جي خان‪AA‬دان م‪AA‬ان س‪AA‬مجھندا آهن اه‪AA‬و انهي َء‬
‫ڪ‪AA‬ري ت‪AA‬ه هن جي پنن ۾ ک‪AA‬ير هون‪AA‬دو آهي دس‪AA‬ت آور آهي ۽ هن ج‪AA‬ون ٻي‪AA‬ون‬
‫خاصيتون به ٿوهر جھڙيون آهن‬
‫ابن بيطار‬
‫شبرم ٽي درجي ۾ گ‪A‬رم۽ ٻي درجي ۾ خش‪A‬ڪ آهي زب‪A‬ان س‪A‬ان ڳن‪A‬ڍيل‪ A‬م‪A‬ري ‪،‬‬
‫ڪاڪڙوت‪AA‬ارون کي خش‪AA‬ڪ ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و ق‪AA‬ديم ط‪AA‬بيب هن کي بط‪AA‬ور مس‪AA‬هل‬
‫استعمال ڪندا هئاگرم مزاج وارن ۾ بخار پيدا ڪري ٿو‪.‬شبرم جي ک‪AA‬ير م‪AA‬ان‬
‫ڪو به فائدو حاصل نٿو ڪري سگھجي آئون انهي َء جي خوراڪي استعمال‬
‫کي مناسب نٿو سمجھان‪.‬هن جي م‪AA‬دبر پ‪AA‬اڙجو جي مق‪A‬دار خ‪A‬وراڪ ٻ‪AA‬ه گ‪A‬رام‬
‫کان ‪ 3‬گرام آهي‪.‬‬

‫شهه ديوي‬
‫اردو ديو گند‬
‫بلوچي منگلي‬
‫پنجابي نيل ڪنٺي‬
‫سنسڪرت ڪيشروها ‪،‬ورش پشپا‬
‫انگريزي‪Yellow barlaria:‬‬
‫الطيني‪Sida Rhomboidea :‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪84‬‬
‫هن ج‪AA‬و ٻوٽ‪AA‬و اڌ مي‪AA‬ٽر ڊگھو هون‪AA‬دو آهي‪،‬پن تلس‪AA‬ي جي پن وانگرنوڪ‪AA‬دار ۽‬
‫ڪجھ ٿلها هوندا آهن هن جا گل ڄمون رن‪AA‬گ ليڪن بع‪AA‬د ۾ انهي َء ج‪AA‬و رن‪AA‬گ‬
‫موسم جي لحاظ سان بدلجندو رهن‪AA‬دو آهي ‪.‬ج‪AA‬ڏهن گلن ۾ ٻج اچن ٿ‪AA‬ا ت‪AA‬ه تري‪AA‬ل‬
‫ڳنڍ وانگر ٿي وڃن ٿا ‪.‬انهي َء ۾ ٻج بي شمار جيري وانگر هوندا آهن هن مان‬
‫ٻج جي منهن مان ڪپهه جي ريشي وانگر بالڪل سنها ريش‪AA‬ا هون‪AA‬دا آهن هن‬
‫جا ٻه قسم چيا وڃن ٿا ٻنهي جو ذائقو ڪڙو هوندو آهي‬
‫جا ِء پيدائس هي برسات جي موسم ۾جوار مڪئي ٻاجھر ۽ ڪمند جي فصل ۾‬
‫وارياسين جڳهن ۾ جام ٿئي ٿو‪.‬‬
‫فائدا‬
‫هي پيش‪AA‬اب ج‪AA‬اري ڪن‪AA‬دڙ ۽ انته‪AA‬ائي رت ص‪AA‬اف ڪن‪AA‬دڙ آهي ‪ .‬رت ص‪AA‬اف‬
‫ڪندڙ دوائن ۾ هن جو رتبو انتهائي بهتر آهي ‪ .‬انهي َء کان سوا ِء مقوي جس‪AA‬م‬
‫وباه آهي مغلظ مني مقوي رحم به آهي ‪.‬پيٽ جي ڪيڙن کي خ‪AA‬ارج ڪ‪AA‬رڻ ۾‬
‫به هن جو اهم ڪردارآهي ‪.‬هي بخ‪AA‬ار ۾ ڪارآم‪AA‬د آهي تپ‪AA‬دق ۾ اڪ‪AA‬ثر ط‪AA‬بيبن‬
‫جو معمول آهي ‪.‬تازو انڊيا ۾ تحقيق ڪئي وئي آهي ت‪AA‬ه هي ٻ‪AA‬وٽي س‪AA‬ل ودق ۾‬
‫ڪارآمد آهي‬
‫مزيد معلومات‬
‫ڊاڪٽر ڊيسائي جو چوڻ آهي ته شهديوي افسنتين جا فائدا رکي ٿي هي پگھر‬
‫آڻي بخار ۽ سورن ۾ فائدو ڪري ٿي ‪.‬هي بواسير ۾ به ڪار آمد آهي‪.‬‬
‫ڊاڪٽرانصاري جيڪو دهلي طبيه ڪاليج جو پروفيسر هو ۽ حڪيم نابينا‬
‫جو ڀا ُء هو ان جو چوڻ آهي ته هي ٻوٽي پٿري ٽوڙڻ ۾ انتهائي ڪارآمد آهي‪.‬‬
‫اهڙي َء طرح حڪيم علي محمد سلڪ الدرر جو چوڻ آهي ت‪AA‬ه ش‪AA‬هديوي جي‬
‫گلن ج‪AA‬و گلقن‪AA‬د ٺ‪AA‬اهي ‪ 10‬گ‪AA‬رام ص‪AA‬بح و ش‪AA‬ام ک‪AA‬ائڻ س‪AA‬ان ٽي بي ۽ تپ دق ال ِء‬
‫اڪسير آهي‬
‫مفرد عالج‬
‫‪ 1‬هن جي پاڙ‪7‬گرام ڪاڙهي‪،‬ڇاڻي پيارڻ سان سنڌن جو سور ڇڏي وڃي ٿو‬
‫‪ 2‬هي ٻوٽي حيض جي دوران يا حيض کان پو ِء پيارڻ سان عورت ۾ ٻار پيدا‬
‫ڪرڻ جي صالحيت وڌي ٿي ‪.‬‬
‫‪ 3‬هي ٻوٽي اندازاً ‪ 10‬گرام گھوٽي پي‪AA‬ارڻ س‪AA‬ان هٿن پ‪AA‬يرن جي س‪AA‬وڄ ۾ مفي‪AA‬د‬
‫آهي‬
‫‪ 4‬حڪيم چندر ڀان پنهنجي ڪت‪A‬اب ممتازاالطب‪A‬ا ۾ لکي ٿ‪A‬و ت‪A‬ه ش‪A‬هديوي ج‪A‬ا‬
‫‪3‬گرام کڻي گھوٽي چند داڻا ڪارا مرچ مالئي گھو ٽي پي‪AA‬ارڻ س‪AA‬ان تپ دق ۾‬
‫انتهائي مفيد رهي آهي‬
‫‪5‬اي‪A‬ام حيض ک‪A‬ان ف‪A‬ارغ ٿيڻ ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء ‪ 3‬گ‪AA‬رام ش‪AA‬هديوي گھوٽي پي‪AA‬ارڻ س‪AA‬ان‬
‫عورت پيٽ سان ٿي وڃي ٿي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪85‬‬
‫‪ 6‬شهديوي جو ل‪AA‬وڻ ڪ‪A‬ڍي ‪ 250‬ملي گ‪AA‬رام ص‪AA‬بح ٻپه‪A‬ر ک‪A‬ارائڻ س‪A‬ان مليري‪A‬ا‬
‫بخار ال ِء مفيد آهي‬
‫مجربات‬
‫شاه دي‪AA‬وي ٻ‪AA‬وٽي ڪث‪AA‬ير مق‪AA‬دار ۾ هٿ ڪ‪AA‬ري انهي َء ج‪AA‬و حس‪AA‬ب دس‪AA‬تور ل‪AA‬وڻ‬
‫ڪڍي سنڀالي رکو‪،‬‬
‫مقدارو خوراڪ ‪ 250‬ملي گرام صبح و شام کارايو‬
‫فائدا بخارن کي روڪڻ معدي ۽ جگر کي طاقت ڏيڻ ال ِء ڪ‪AA‬ونين جي براب‪AA‬ر‬
‫آهي‪.‬‬

‫شرم ٻوٽي‬
‫اردو الجونتي‬
‫عربي شجرةالحيا‬
‫هندي ڇوئي موئي ‪ ،‬شرميلي‬
‫بنگالي لجا وتي‪ ،‬الجبٽي‪،‬الجڪ‬
‫گجراتي ‪ :‬شامني‬
‫سنسڪرت انجالي ڪريڪا‪،‬لجالو‬
‫الطيني‪Mimosa Podica‬‬
‫انگريزي ‪Sensitive Plant ، Humble plant‬‬
‫خاندان ‪Mimosa‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫هن ج‪AA‬و ٻوٽ‪AA‬و هڪ مي‪AA‬ٽر کن ڊگھو هون‪AA‬دو آهي هن ج‪AA‬و ٽ‪AA‬اريون انته‪AA‬ائي‬
‫سنهڙيون ٿينديون‪ A‬آهن ۽ پن ٻ‪AA‬ٻر جي وڻ وانگ‪AA‬ر ٿين‪AA‬دا آهن جيڪي ڇهڻ س‪AA‬ان‬
‫مرجھائجي وين‪AA‬دا آهن وري هٿ هٽ‪AA‬ائڻ س‪AA‬ان اص‪AA‬لي ص‪AA‬ورت ۾ اچي وڃن ٿ‪AA‬ا‬
‫‪.‬هن جا گل گالبي رنگ جا نهايت خوبص‪A‬ورت هون‪A‬دا آهن هي ٻن قس‪A‬من جي‬
‫ٿيندي آهي باغيچن۾ گھڻو ڪري لڳائي وين‪AA‬دي آهي تقريب‪A‬اًهر موس‪A‬م ۾ ٿين‪AA‬دي‬
‫آهي هن جا ٻج بادامي رنگ جا منڱ جي داڻي کان ڪجھ نن‪AA‬ڍا ٿين‪AA‬دا آهن‪.‬هن‬
‫ٻوٽي جي التعداد‪ A‬ڪتابن ۾ لکيل آهي ته جيڪڏهن هن کي عورت هٿ لڳائي‬
‫ته هي نه مرجھائبي پاڻ باغ بهار ٿي وين‪AA‬دي م‪AA‬ون انهي َء ج‪AA‬و تجرب‪AA‬و ڪري‪AA‬و‬
‫هڪ ٻوٽي نرسري مان خريد ڪري عورتن کي هٿ لڳرايو ت‪AA‬ه انهي َء س‪AA‬ان‬
‫به مرجھائجي وئي انهي َء ڪ‪AA‬ري انهي َء ڳاله‪AA‬ه کي فض‪AA‬ول س‪AA‬مجھڻ گه‪AA‬رجي‬
‫حڪيم ڊاڪٽر هري چند ملتاني پنهجي الجواب ڪتاب هندس‪AA‬تان ڪي ج‪AA‬ڙي‬
‫بوٽيان ۾ لکي ٿو گھڻ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري ڇ‪AA‬وڪري ۽ڇ‪AA‬وڪري جي ڄمڻ جي س‪AA‬ڃاڻپ‬
‫جي ال ِء پيٽ سان مائي کي شرم ٻوٽي تي هٿ لڳرائجي جيڪ‪AA‬ڏهن ڇ‪AA‬وڪرو‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪86‬‬
‫هوندو ته ٻوٽي مرجهائجي ويندي پر جي نينگري هوندي ت‪AA‬ه ن‪AA‬ه مرجھائبي ‪.‬‬
‫مون ان جو ته تجربو ن‪AA‬ه ڪي‪AA‬و ‪ .‬پ‪AA‬ر اه‪AA‬ا ڳاله‪AA‬ه غ‪AA‬ير يقي‪AA‬ني آهي ذهن ۾ رکڻ‬
‫گھرجي ته پنسارين ک‪AA‬ان جي ش‪AA‬رم ٻ‪AA‬وٽي ج‪AA‬ا ٻج بن‪AA‬ام تخم حي‪AA‬ات ملن ٿ‪AA‬ا اهي‬
‫شرم ٻوٽي جا ٻج نه آهن ‪ ،‬آهي ڪنهن ٻي ٻوٽي جا ٻج آهن انهي َء ڪ‪AA‬ري هن‬
‫جا ٻج اصلي هٿ ڪري دوائن ۾ استعمال ڪجن‪.‬‬
‫مقدار وخوراڪ‪ A‬س‪AA‬ڄو ٻوٽ‪AA‬و ‪ 10‬گ‪AA‬رام ج‪AA‬ڏهن ت‪AA‬ه رس ‪ 20‬ملي ل‪AA‬ٽر ۽ ٻج‬
‫‪3‬کان پنج گرام‬
‫مزاج سرد تر‪2‬ڪن طبيبن ج‪A‬و خي‪A‬ال آهي ت‪A‬ه هن ج‪A‬و م‪A‬زاج س‪A‬رد خش‪A‬ڪ‬
‫آهي جيئن ته م‪AA‬ون کي هن ٻ‪AA‬وٽي تي تج‪AA‬ربن ج‪AA‬و موقع‪AA‬و ن‪AA‬ه ملي‪AA‬و آهي انهي َء‬
‫ڪري آئون ان سلسلي ۾ ڪا به را ِء نٿو ڏيان‪.‬‬
‫فائدا‬
‫محلل ڪاسر رياح ‪،‬مفتح سدد‪ ،‬مصفى خ‪AA‬ون‪،‬حيض ج‪AA‬اري ڪن‪AA‬دڙ‪،‬ناس‪AA‬ور ۽‬
‫پراڻن زخمن ال ِء مفيد آهي بواسير نواسير ۽ سوداوي بيم‪AA‬ارين ۾ هن ج‪AA‬ا فائ‪AA‬دا‬
‫مشاهدي ۾ آيا آهن‪ .‬جذام فيل پا‪،‬دست ۽ واتان رت اچڻ ۾ ب‪AA‬ه مفي‪AA‬د آهي مق‪AA‬وي‬
‫ممسڪ دافع سيالن الرحم آهي انهي َء ک‪AA‬ان س‪AA‬وا ِء ب‪AA‬رٿ ڪن‪AA‬ٽرول ۾ اس‪AA‬تعمل‬
‫ڪرائي ويندي آهي پر ان سلس‪AA‬لي ۾ س‪AA‬ندس فائ‪AA‬دا مش‪AA‬ڪوڪ آهن‪.‬هي ٻ‪AA‬وٽي‬
‫مهوس‪AA‬ين جي پس‪AA‬نديده ٻ‪AA‬وٽي رهي آهي اهي هن م‪AA‬ان پ‪AA‬ارو ق‪AA‬ائم ڪ‪AA‬رڻ جي‬
‫دعوى ڪندا آهن‪ .‬انهي َء کان سوا ِء هن ٻوٽي مان بهتر ڪشته تي‪AA‬ار ٿي وين‪AA‬دا‬
‫آهن حڪيم غالم محي ال‪AA‬دين پنهنجي ڪت‪AA‬اب راهنم‪AA‬ا ِء عق‪AA‬اقير ۾ لکي ٿ‪AA‬و ت‪AA‬ه‬
‫جيئن ته هي ٻوٽي ازحد مصفي خون ۽ سرد اثر رکي ٿي ۽ زهرن جو تري‪AA‬اق‬
‫آهي انهي َء ڪري ط‪AA‬اعون ج‪AA‬و ش‪AA‬افي عالج آهي ط‪AA‬اعون ۾ جس‪AA‬م ۾ ب‪AA‬اه لڳي‬
‫ويندي آهي صفرا وڌي وين‪AA‬دي آهي رت ۾ س‪AA‬ميت پک‪AA‬ڙجي وين‪AA‬دي آهي س‪AA‬ودا‬
‫س‪AA‬ڙي وين‪AA‬دو آهي جنهن جي ڪ‪AA‬ري س‪AA‬وداوي بخ‪AA‬ار ‪ 104‬درجي تي پهچي‬
‫ويندو آهي ‪.‬ڪڏهن ت‪AA‬ه ان ک‪AA‬ان ب‪AA‬ه ت‪AA‬يز ٿي وين‪AA‬دو اهي ‪.‬انهي َء وقت الجون‪AA‬تي‬
‫کان بهتر ڪو به عالج نه هوندو آهي هن جو ڪ‪AA‬اڙهو ي‪AA‬ا رس ‪ 3‬گ‪AA‬رام ه‪AA‬ر‬
‫ڪالڪ کان پو ِء پيارڻ سان هن موزي م‪AA‬رض م‪AA‬ان نج‪AA‬ات ملي وين‪AA‬دي آهي‬
‫هي تمام بهتر نسخو آهي جيڪ‪A‬ڏهن ط‪A‬اعون ج‪A‬ا غ‪A‬دودوڌي وڃن ت‪A‬ه انهن تي‬
‫حرمرو گھوٽي ٻڌجي اڪثر اسان جي ويدن جو چوڻ آهي ت‪AA‬ه هندس‪AA‬تان ۾ هن‬
‫ٻوٽي جي موجودگي ۾ طاعون جوٿيڻ تعجب کان خالي نه آهي طبيبن کي هن‬
‫جو ڪاڙهو يا لوڻ تي‪AA‬ار ڪ‪AA‬ري رکڻ گھرجي ان‪AA‬دروني ورمن ۾ ج‪AA‬ڏهن پيٽ‬
‫جي اندر بعض غدود يانسون سڄي پونديون آهن‪.‬انهي َء ال ِء به مفيد آهي‬
‫جديد سائنسي معلومات‬
‫هن جاپن اينٽي بائيو ٽڪ اثر رکن ٿا رت صاف ڪن ٿا دست پيچش ۽ جدي‪AA‬د‬
‫تحقيق مطابق هيمو فيليا ۾ به هي مفيد رهي ٿي ليڪوري‪AA‬ا ۽رحم جي فزيڪ‪AA‬ل‬
‫خرابين ۾ ب‪AA‬ه ڪارآم‪AA‬د آهي هائيڊروس‪AA‬ل يع‪AA‬ني ورم خص‪AA‬يه م‪AA‬ائي ۾ مفي‪AA‬د آهي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪87‬‬
‫غدودن جي سوڄ ۾ به استعمال ڪئي ويندي آهي هن جو ڪاڙهو دم جي ال ِء‬
‫به مفيد آهي ‪ .‬جديد سائنسدانن هن مان هيٺيان ڪيميائي جز دريافت ڪيا آهن‬
‫مائموزن ۽ ترگورن هن ۾ گيلڪ ايس‪AA‬ڊ هئڻ ڪ‪AA‬ري هيم‪AA‬و فيلڪ ڪنڊيش‪AA‬ن ۾‬
‫مفيد آهي‪.‬هن جي هوائي حصن ۾ سي گالئيڪوسيلف ليوونز هوندو آهي‪.‬‬
‫تجربو‬
‫طب فرشته جو مصنف لکي ٿو ته وٽس هڪ مريض آيو جيڪو روزانو ح‪AA‬د‬
‫ک‪AA‬ان وڌيڪ آفيم کائين‪AA‬دو ه‪AA‬و انهي َء کي رت ج‪AA‬ا دس‪AA‬ت ٿي پي‪AA‬ا ڪ‪AA‬افي عالج‬
‫ڪرايائين مگر کيس ڪٿان به فائدو نه ٿيو انهي َء کان پو ِء مون هن کي ش‪AA‬رم‬
‫ٻوٽي جا پن گھوٽي پياريا جنهن سان الحمدهللا هو ٺيڪ ٿي ويو‪.‬‬
‫ڪشتو چاندي‬
‫شرم ٻوٽي جي پنجن تولن جو نغدو ٺاهي انهي جي وچ ۾ چاندي جو رپيو ڏئي‬
‫سوٽي ڪپڙو ويڙهي ٻه ڪلو ڇيڻن جي باه ڏيڻ سان ڪشتو ٿي وڃي ٿو‬
‫ذڪر ڪيو هوسين ته مهوسي هن مان پارو قائم ڪندا آهن هت اهڙو نس‪AA‬خو‬
‫لکجي ٿو جيڪڏهن ڪم ٿي وڃي ٿه ٻيڙا ئي پار نه ته اهڙا ته اڳي ئي آهيون‬
‫پارو قائم النار‬
‫‪ 25‬گرام ‪ 20‬گرام پارو کڻي شرم ٻ‪AA‬وٽي جي رس ۾ هڪ هفت‪AA‬و ک‪AA‬رڙ ڪري‪AA‬و‬
‫وري پ‪AA‬اڻي َء س‪AA‬ان ڌوئي وري هفت‪AA‬و ک‪AA‬رڙ ڪ‪AA‬ري پ‪AA‬اڻي س‪AA‬ان ڌوئجي اه‪AA‬ڙي َء‬
‫طرح چار پنج دفعا ڪرڻ سان پارو قائم ٿي وڃي ٿو‬
‫فائدا‪ :‬هي ڪشتو مقوي اعضا ِء رئيسه يعني دل دماغ کي قوت ڏي ٿ‪AA‬و ‪.‬انهي َء‬
‫کان سوا ِء مني َء جا جراثيم وڌائڻ ۾ به اهم ڪردار ادا ڪري ٿو ‪.‬‬

‫شربين گرجين‬
‫يوناني‪ :‬قادرس‪A‬‬
‫فارسي‪ A‬شربين‬
‫عربي شجرالقطران‬
‫الطيني‬
‫انگريزي‬
‫خاندان‬
‫مزاج گرم خشڪ ٻجن جو مزاج معتدل‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪88‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫مضر‪ :‬هن جا ٻج زياده کائڻ سان مٿي جو سور بدن جي گرمي ۽ معدي ۾‬
‫سور جي شڪايت پيدا ڪري ٿو‬
‫فائدا‬
‫ڏانٺن جي سوراخن ۾ سور هجي ته لڳائڻ سان ختم ٿي وڃي ٿو اکين ۾ ٿيندڙ‪A‬‬
‫نشانن کي ختم ڪري ٿوحلق تي لڳائڻ سان ختم ٿي وڃي ٿو‪،‬حلق تي لڳائڻ‬
‫سان خناق ۽ ورم لوزتين ۾ فائدو ٿي وڃي ٿو ويسقوريدوس جو چوڻ آهي ته‬
‫هن جو ڦل گرم ٿيندو آهي تقطيرالبول ۽ عضالت جي ڌڪن ۾ مفيد آهي‬
‫ڪارن مرچن سان پيهي کائڻ سان خوب ادرار ٿئي ٿو هن جي کائڻ ۽ لڳائڻ‬
‫‪ .‬سان دا ُءالفيل ۾ فائدو ٿي وڃي ٿو‬
‫اقوال طب‬
‫جالينوس‬
‫شربين جي ٻج جو مزاج معتدل هوندو آهي ‪.‬اهو کاڌو به وڃي ٿو زياده مقدار‬
‫‪.‬۾ کائڻ سان مٿي جو سور بدن ۾ گرمي ۽ معدي جو سور پيدا ڪري ٿو‬
‫ويسقوريدوس‪A‬‬
‫زنده جسم تي هن جواثر اڪال هوندو آهي ۽ قاطع اثر آهي‪ .‬ان جي برخالف‬
‫مرده جسمن جو محافظ آهي انهي َء ڪري اڪثر ماڻهو حيات الموت چوندا‬
‫آهن نظر کي تيز ڪرڻ ال ِء هن کي سرمن ۾ مالئي استعمال ڪرڻ سان‬
‫‪.‬فائدو ٿي وڃي ٿو‬
‫رازي‬
‫هن کي بدن جي چؤطرف لڳايو لڳائڻ سان ساڙ پيدا ٿيڻ جو خطرو ختم‬
‫‪ .‬وڃي ٿو چاهي سڙڻ جوعمل شروع ٿي چڪو هجي‬

‫شٽاڪي‬
‫جاپاني نالو شٽاڪي‬
‫چيني نالو زياگو‪A‬‬
‫انگريزي ‪Shititake ، chinese black mushroomflower‬‬
‫‪mush room‬‬
‫الطيني‪Lantinula edodes‬‬
‫خاندان ‪Trihcolomataceae‬‬
‫هي کن‪AA‬ڀي ج‪AA‬و هڪ قس‪AA‬م جيڪ‪AA‬ا مش‪AA‬رقي ايش‪AA‬يا ۾ پ‪AA‬وکي وين‪AA‬دي آهي‪.‬ڪ‪AA‬افي‬
‫ملڪن ۾ هن ج‪AA‬و اس‪AA‬تعمال ع‪AA‬ام آهي ايس‪AA‬تائين ج‪AA‬و ه‪AA‬اڻ ت‪AA‬ه باقائ‪AA‬دي هن جي‬
‫پيڪنگ ڪري مختلف ملڪن ۾ سپالئي ڪ‪AA‬ئي وين‪AA‬دي آهي پاڪس‪AA‬تان ۾ هي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪89‬‬
‫قسم پوکيو وڃي ٿو يا نه ان جي خ‪AA‬بر ن‪AA‬ه آهي ج‪AA‬يئن ت‪AA‬ه چين هن کي س‪AA‬پالئي‬
‫ڪندو آهي انهي َء ڪري اسان جي س‪AA‬پر ج‪AA‬نرل اس‪AA‬ٽورن تي هي ملي وين‪AA‬دي‬
‫آهي ‪ .‬انهي َء ڪ‪AAA‬ري هن ج‪AAA‬و ذڪ‪AAA‬ر ڪ‪AAA‬ري رهي‪AAA‬و آهي‪AAA‬ان الئلپ‪AAA‬ور جي‬
‫ايگريڪلچرل يونيورسٽي کنڀين‪ A‬جي پوک جا باقائدي سکيا گھر قائم ڪيا هئا‬
‫اها خبر نه آهي ته شٽاڪي جي پوک پاڪستان ۾ ڪري سگھجي ٿي يا نه ان‬
‫جي اڃ‪AAA‬ان خ‪AAA‬بر پئجي ن‪AAA‬ه س‪AAA‬گھي آهي هن کي ڪ‪AAA‬اري کن‪AAA‬ڀي ب‪AAA‬ه چون‪AAA‬دا‬
‫آهن‪.‬بني‪A‬ادي ط‪A‬ورتي هن ج‪A‬و آب‪A‬ائي وطن چين آهي ج‪A‬تي ‪ 6‬ه‪A‬زار س‪A‬الن ک‪A‬ان‬
‫ماڻهو کائيندا اچن هن جي فائدن کي م‪AA‬دنظر رکن‪AA‬دي چين جي ط‪AA‬بيبن هن جي‬
‫پوک جو بنياد وڌو جڏهن چين ۾ هن جي پوک ٿي رهي هئي ته اهو زمانو ب‪AA‬ه‬
‫حضرت عيسى کان ‪ 1100‬سوسال اڳ جو هو‪.‬اه‪AA‬و زم‪AA‬انو س‪AA‬نگ بادش‪AA‬اهت‬
‫ج‪AA‬و ه‪AA‬و‪ .‬ش‪AA‬ٽاڪي جي پ‪AA‬وک جي ط‪AA‬ريقن جي ڄ‪AA‬اڻ ووس‪AA‬انڪُونگ ڏني‪ .‬هي‬
‫پنهنجي زن‪AA‬دگي گھڻ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري وڻن جي ٿ‪AA‬ڙن ۽ ڪچ‪AA‬ري تي گذارين‪AA‬دي آهي‬
‫خاص ڪري هي بلوط جي وڻ چيسٽ نٽ ۽ شٽا جي وڻن جي مرده ٿ‪AA‬ڙن تي‬
‫ٿيندي آهي انهي َء وڻ جي ٿڙن تي ٿيڻ جي ڪري هن جو نالو شٽاڪي رکي‪AA‬و‬
‫ويو جيڪو جاپان ۾ تمام گھڻو ٿيندو‪ A‬آهي ‪ ،‬چينين سڀ ک‪AA‬ان په‪AA‬رين پ‪AA‬وک ج‪AA‬و‬
‫طريق‪AA‬و جاپ‪AA‬انين کي ٻڌايوحض‪AA‬رت عيس‪AA‬ى جي ڄمڻ ک‪AA‬ان ‪ 199‬س‪AA‬ال په‪AA‬رين‬
‫جاپ‪AA‬ان جي هڪ ق‪AA‬بيلي ڪائيس‪AA‬ويو پنهنجي بادش‪AA‬اه کي چ‪AA‬وئي پيش ڪ‪AA‬ئي‬
‫جيڪ‪A‬و ش‪A‬ٽاڪي ج‪A‬و انهي زم‪A‬اني ۾ ن‪A‬الو هوج‪A‬ڏهن ت‪A‬ه چين ۾ هن ج‪A‬و پراڻ‪A‬و‬
‫نالوڪوڪو۽ هوانگ مو هو جپانين ئي هن جو موجوده ن‪AA‬الو وض‪AA‬ع ڪي‪AA‬و۽‬
‫ي‪AA‬ورپ ۾ متع‪AA‬ارف ڪ‪AA‬رائڻ ۾ ب‪AA‬ه هنن ج‪AA‬و هٿ آهي ‪ 1972،‬ت‪AA‬ائين امريڪ‪A‬ا ۾‬
‫شٽاڪي کنڀي جي درآمد تي پابندي هئي ‪ .‬انهي َء کان پو ِء هن جي درآم‪A‬د ت‪A‬ان‬
‫ايگريڪلچرڊپ‪AA‬ارٽمينٽ پابن‪AA‬دي هٽ‪AA‬ائي ڇ‪AA‬ڏي‪.‬ش‪AA‬ٽاڪي جي درآم‪AA‬د ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء‬
‫آمرڪا وارن زرمبادله بچائڻ ال ِء باقائ‪AA‬دي پ‪AA‬وک ش‪AA‬روع ڪ‪AA‬ئي ايس‪AA‬تائين ج‪AA‬و‬
‫‪ 1986‬ک‪AA‬ان وٺي ‪ 2000‬ت‪AA‬ائين ش‪AA‬ٽاڪي ج‪AA‬و پ‪AA‬و ک انڊس‪AA‬ٽري جي ص‪AA‬ورت‬
‫اختيار ڪري ورتي‬
‫مقام پيدائش‬
‫هي قسم گھڻو ڪري چين جاپان ڪوريا ۽ ٿائيلين‪AA‬ڊ ۾ پ‪AA‬وکي وين‪AA‬دي آهي هن‬
‫کي اتي ط‪AA‬بي کن‪AA‬ڀي ب‪AA‬ه چي‪AA‬و وين‪AA‬دو آهي هن وقت هي کن‪AA‬ڀي ڪ‪AA‬افي ملڪن ۾‬
‫مشهور ٿي چڪي آهي‪.‬ايستائين جو روس ته ه‪AA‬اڻي باقائ‪AA‬دي هي کن‪AA‬ڀي برآم‪AA‬د‬
‫ڪري زرمبادله ڪمائيندو آهي‪.‬هاڻي ته هي يورپ ۾ ب‪AA‬ه ڪ‪AA‬افي ک‪AA‬اڌي وڃي‬
‫ٿي ممڪن آهي ته ڪو اهڙو دور اچي جو هي بين االق‪AA‬وامي کن‪AA‬ڀي ٿي وڃي‬
‫۽ ه‪AA‬ر ملڪ ۾ آس‪AA‬اني َء س‪AA‬ان ملي وڃي ‪ .‬هن وقت هي ڪ‪AA‬افي مه‪AA‬انگي آهي‬
‫غريب غربي جي وس جي ڳاله‪AA‬ه ن‪AA‬ه آهي ج‪AA‬ڏهن وقت آي‪AA‬و ۽ ه‪AA‬رملڪ ۾ هن‬
‫جي پوک ٿيڻ لڳي ته سستي ٿي ويندي‬
‫فائدا‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪90‬‬
‫هي قوت مدافعت وڌائي ٿو ڪوليس‪A‬ٽرول گھٽ‪A‬ائڻ وارا م‪A‬ادا هن ۾ هون‪A‬دا آهن‪.‬‬
‫هن ۾ بيڪٽريا کي ناس ڪرڻ جا جز هوندا آهن وائ‪AA‬رس کي ختم ڪ‪AA‬رڻ جي‬
‫به صالحيت اٿس‪.‬اها نه رڳو عام وائرسن جي خالف پر اي‪A‬ڊز جي وائرس‪A‬ن ۾‬
‫به مفيد آهي‪.‬پليٽليٽ جي چهٽڻ ک‪A‬ان روڪي ٿي‪.‬انفلوائ‪AA‬نزا جي وائ‪A‬رس خالف‬
‫‪ west‬هي اينٽي‬ ‫مقابلي جي صالحيت وڌائي ٿي‪nilencephalitis،‬‬
‫ڪينسر مادا پيدا ڪري ٿي انسان ۾ جگر جي ڪينس‪AA‬ر جي س‪AA‬يلن تي ب‪AA‬ه اث‪AA‬ر‬
‫اندزٿئي ٿي‬
‫گذريل ‪ 10‬سالن جي تجربن مان اها خبر پئي آهي ته شٽاڪي ۾ هڪ ج‪AA‬وهر‬
‫جنهن جونالو ايريٽاڊيس آهي اهو ڪوليس‪AA‬ٽرول گھٽ‪AA‬ائي ٿ‪AA‬و هن ۾ ڪم‪AA‬ال جي‬
‫ڳالهه اها به آهي ته جن جانورن کي ڪوليسٽرول س‪AA‬ان پُ‪AA‬ر غ‪AA‬ذا ڏني وئي ت‪AA‬ه‬
‫انهن جو ڪوليسٽرول به گھٽجي ويو انهي َء کان سوا ِء ايل ارگو ٿ‪AA‬ائيونين هي‬
‫پاورفل اينٽي آڪسيڊينٽ آهي اهو به ش‪A‬ٽاڪي ۾ ڪث‪A‬ير مق‪A‬دار ۾ موج‪A‬ود آهي‬
‫انهي َء ڪري هڪ ريسرچ جيڪ‪AA‬ا ‪ 2005‬۾ ظ‪AA‬اهر ٿي ام‪AA‬ريڪن ڪيميڪ‪AA‬ل‬
‫سوسائٽي واشنگٽن ڊي سي جي هڪ اجالس ۾ ٻڌائي وئي اهو آڪسيڊنٽ جز‬
‫اڳ چوزن جي جگر ۽ڪڻڪ جي گاه ۾ هو امريڪا ۾ ريسرچ دوران اها ب‪AA‬ه‬
‫خبر پئي ته ايل ارگو ٿ‪AA‬ائيونين ‪ 5‬ملي گ‪A‬رام هڪ آئ‪AA‬ونس کن‪A‬ڀي ۾ هون‪AA‬دو آهي‬
‫جيڪو چوزن کان ‪ 9‬س‪AA‬يڪڙو م‪AA‬ٿي آهي‪.‬ج‪AA‬يئن ت‪AA‬ه ڪڻڪ جي گ‪AA‬اه ک‪AA‬ان ‪12‬‬
‫سيڪڙو مٿي آهي ‪.‬وڏي ۾ وڏي خوش‪AA‬ي جي ڳاله‪AA‬ه اه‪AA‬ا آهي ت‪AA‬ه ش‪AA‬ٽاڪي جي‬
‫رڌڻ کان پو ِء به ضايع نه ٿيندو آهي‬
‫ڪيميائي جزسلينيم آئرن‪،‬پروٽين آئرن فاس‪،‬وٽامن سي‪،‬في‪AA‬ٽي ايس‪AA‬ڊز ڪ‪AA‬اربو‬
‫هائيڊريٽس شگر‬
‫دستيابي ۽ ترڪيب استعمال‬
‫شٽاڪي ڪافي طريقن سان استعمال ڪئي وڃي ٿي ‪.‬اه‪AA‬ا سوليوش‪AA‬ن ۾ مالئي‬
‫س‪AA‬ئي ذريعي ب‪AA‬ه اس‪AA‬تعمال ڪ‪AA‬ري س‪AA‬گھجي ٿ‪AA‬و گوري‪AA‬ون ڪيپس‪AA‬ول ب‪AA‬ه ٺ‪AA‬اهي‬
‫استعمال ڪري س‪AA‬گھجي ٿ‪AA‬و هن جي پ‪AA‬ائوڊر ۾ايڪس‪AA‬ٽريڪٽ م‪AA‬ان ش‪AA‬ربت ۽‬
‫چانهن ٺاهي استعمال ڪري سگهجي ٿو‪.‬هن جي اينٽي ڪينس‪AA‬راثر ال ِء زي‪AA‬اده‬
‫مق‪AA‬دار ک‪AA‬ائڻ جي ض‪AA‬رورت هون‪AA‬دي آهي هن ج‪AA‬و وض‪AA‬ع ڪي‪AA‬ل وزن س‪AA‬ڪل‬
‫شٽاڪي ج‪A‬و ‪ 6‬گ‪AA‬رام ک‪A‬ان ‪ 16‬گ‪AA‬رام آهي ج‪AA‬ڏهن ت‪AA‬ه ت‪AA‬يزابي گھٽ ۾ گھٽ ‪90‬‬
‫گرام کائجي جڏهن ته گورين جي صورت ۾ هن جو وزن ‪ 2‬گرام ڏينهن ۾ ٻن‬
‫کان چار دفعا آهي‪.‬‬

‫شقاقل موصلي‬
‫سنڌي کيرالي‪،‬‬
‫عربي شقاقل شقيقل فارسي‪ A‬گذر دشتي‪A‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪91‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫هندي ڌوڌالي‪ ،‬ستالي سوالي‬

‫انگريزي ‪Garden aspargus‬‬
‫الطيني ‪pustiace sacacl linn‬‬
‫خاندان ‪lilliacea‬‬
‫هن جو هندي نالو اڪ‪A‬ثر ط‪AA‬بي ڪت‪AA‬ابن۾ ش‪A‬قاقل ئي لکي‪AA‬ل آهي پ‪AA‬ر ابن بيط‪A‬ار‬
‫پنهنجي ڪتاب ۾ هن جو نالو ڌوڌالي لکيو آهي م‪AA‬ون ب‪AA‬ه اه‪AA‬و ئي ن‪AA‬الو اختي‪AA‬ار‬
‫ڪيو آهي‪ .‬انهي َء نالي جي مناسبت سان انهي َء جو س‪AA‬نڌي ن‪AA‬الو م‪AA‬ون ک‪AA‬يرالي‬
‫رکي‪AA‬و آهي‪ .‬جنهن ج‪AA‬و مقص‪AA‬د آهي ت‪AA‬ه ک‪AA‬ير وڌائڻ واري اه‪AA‬ڙي ط‪AA‬ريقي س‪AA‬ان‬
‫ستاول جي معنى ٿي گھڻو اوالد پيدا ڪرڻ واري سوالي جي مع‪AA‬نى آهي آرام‬
‫ڏيڻ واري ‪ .‬اهي ن‪AA‬اال سنس‪AA‬ڪرت ج‪AA‬ا ب‪AA‬ه ٿي س‪AA‬گھن ٿ‪AA‬ا انهي َء ڪ‪AA‬ري ت‪AA‬ه‬
‫سنسڪرت ۾ ناال ٻوٽين جي خاصيت جي ڪري به رکيا ويندا هئا‪.‬‬
‫هي هڪ پاڙ آهي جيڪ‪AA‬ا پنس‪AA‬ارين ک‪AA‬ان ع‪AA‬ام ج‪AA‬ام ملي ٿي هي گھڻ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري‬
‫مص‪AA‬ر ۽ اي‪AA‬ران ک‪AA‬ان درآم‪AA‬د ٿين‪AA‬دي ه‪AA‬ئي انهي َء ڪ‪AA‬ري هن ج‪AA‬و ن‪AA‬الو ش‪AA‬قاقل‬
‫مصري نالو رکيو ويو‪.‬حڪيم صفي الدين پنهنجي ڪتاب يوناني ادويه مفرده‬
‫۾ لکي ٿو ته هندستا ني ڪتاب سروي آف ڊرگس ۾ هن جو نالو ايس پيراگس‬
‫لکي‪AA‬و آهي اه‪AA‬ڙي َء ط‪AA‬رح هندس‪AA‬تان جي درآم‪AA‬دي لس‪AA‬ٽ ۾ جنهن کي ري‪AA‬ڊ بڪ‬
‫چئبو آهي انهي َء ۾ به اسپيراگس لکيل آهي حڪيم صفي الدين چوي ٿو ته پاڻ‬
‫ڇنڊ ڇاڻ ڪري مٿيون اصلي نالو ڏنو آهي هاڻ هندستان جي سرخ ڪت‪AA‬اب ۾‬
‫ب‪AA‬ه س‪AA‬ندس ن‪AA‬الو تب‪AA‬ديل ڪي‪AA‬و وي‪AA‬و آهي‪.‬حقيقت ۾ انهي َء ک‪AA‬ان وڌيڪ غلطي‬
‫پاڪس‪AA‬تان جي مع‪AA‬روف سائنس‪AA‬دانن خ‪AA‬ان عثم‪AA‬ان خ‪AA‬ان ب‪AA‬ه ڪ‪AA‬ئي آهي انهي َء‬
‫پنهنجي هڪ انگريزي ڪت‪AA‬اب ۾ ش‪AA‬قاقل ۽ موص‪AA‬لي س‪AA‬فيد کي هڪ س‪AA‬مجھي‬
‫ذڪر ڪيو آهي ٻنهي جا ناال هڪ مض‪A‬مون ۾ ڏئي اڳ‪A‬تي س‪A‬فيد موص‪A‬لي ج‪A‬و‬
‫ذڪر ڪيو اٿس هندستان ۾ ته مقامي ناال الڳ هئا صرف انگري‪AA‬زي ن‪AA‬الن تي‬
‫اختالف هو هتي ته ٽڀوئي اونڌو ڪيو ويو آهي جو شقاقل ۽ سفيد موصلي کي‬
‫هڪ ڪري لکيو ويو آهي ‪.‬مون کي خ‪AA‬ان عثم‪AA‬ان جي سائنس‪AA‬ي خ‪AA‬دماتن ج‪AA‬و‬
‫اعتراف آهي پر جيئن ته پاڻ هڪ بين االقوامي نوعيت ج‪AA‬و ڪت‪AA‬اب مڪم‪AA‬ل‬
‫يوناني علم الدوي‪AA‬ه تي لکي‪AA‬وآهي جيڪ‪AA‬و پاڪس‪AA‬تان جي ڪنهن ڪنهن ط‪AA‬بيب‬
‫وٽ هوندو نه ته انهي َء جي سرڪيوليشن يورپ ۽ آمريڪا ۾ ڪئي وئي آهي‬
‫انهي َء ۾ اه‪AA‬ڙي غلطي ن‪AA‬ه هئڻ ک‪AA‬پي ه‪AA‬ا منهنج‪AA‬و خي‪AA‬ال آهي ت‪AA‬ه م‪AA‬ذڪوره‬
‫سائنسدان کي ڪنهن حڪيم کان مدد وٺڻ گھرجي ها ‪ .‬اه‪AA‬ا ڪ‪AA‬ا هن ال ِء ڏکي‬
‫ڳالهه نه هئي ج‪A‬و پ‪AA‬اڻ هم‪AA‬درد وارن س‪A‬ان ب‪AA‬ه وابس‪AA‬طه ه‪A‬و‪.‬بهرح‪AA‬ال اه‪AA‬ا ع‪A‬ام‬
‫حڪيمن کي به خبر آهي ته شقاقل ۽ موصلي سفيد ۾ زمين و آسمان جو ف‪AA‬رق‬
‫آهي‬
‫سڃاڻپ‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪92‬‬
‫هن جي پ‪AA‬اڙ ۾ ڳن‪AA‬ڍيون هون‪AA‬ديون آهن پنس‪AA‬ارين ک‪AA‬ان ملي‪AA‬ل س‪AA‬ڪل پ‪AA‬اڻي َء ۾‬
‫وجھڻ سان ان مان لعاب نڪري ٿ‪AA‬وهن ۾ ٿ‪AA‬وري مٺ‪AA‬اڻ ب‪AA‬ه هون‪AA‬دي آهي هن ۾‬
‫نيري رنگ جو گل لڳندو آهي جيڪ‪AA‬و بنفش‪AA‬ي جي گ‪AA‬ل ک‪AA‬ان وڏو هون‪AA‬دو آهي‬
‫هن جو ٻج چڻي جي برابر پر ان کان ڪارو هوندو آهي حڪيم وافد لکي ٿ‪AA‬و‬
‫ته هن ج‪A‬ا پن جلب‪A‬ان جي پنن جھڙا ٿين‪A‬د‪ A‬آهن هن ج‪A‬ون پ‪A‬اڙون ش‪A‬اهد آنڱ‪A‬ري‬
‫جيترون ٿينديون آهن جن ۾ ڳن‪AA‬ڍيون هون‪AA‬ديون آهن ه‪AA‬ر ڳن‪AA‬ڊ تي پن ڦٽن‪AA‬دا آهن‬
‫ربيع جي موسم جي آخر ۾ ٽارين ۾ واڱڻائي گل لڳندا آهن گلن جي ڪرڻ کان‬
‫پو ِء ان ۾ ڪاري رن‪A‬گ تي ٻج لڳن‪A‬دا آهن جنهن ۾ ک‪A‬ير جھڙي رط‪A‬وبت لڳ‪A‬ل‬
‫هوندي آهي جنهن جو ذائقو ڪڙو هون‪AA‬دو آهي انهي َء ڪ‪A‬ري هي ٻوٽ‪AA‬و ڇ‪A‬انو‬
‫وغ‪AA‬يره ۾ ئي ٿين‪AA‬دو آهي ربي‪AA‬ع جي فص‪AA‬لن س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ هن ج‪AA‬ون پ‪AA‬اڙون حاص‪AA‬ل‬
‫ڪيون وينديون آهن‪.‬‬
‫مقداروخوراڪ ‪ 3‬گرام کان ‪ 5‬گرام تائين مضر هن جي استعمال س‪AA‬ان ب‪AA‬ک‬
‫گھٽ لڳي ٿي‬
‫مستعمل جز پاڙ ۽ پن‬
‫مزاج ‪ :‬جي باري ۾ شڊيد اختالف آهن حڪيم نجم الغ‪AA‬ني اه‪AA‬ڙن اختالفن ج‪AA‬و‬
‫ذڪ‪AA‬ر پنهنجي ڪت‪AA‬اب ۾ ڪي‪AA‬و آهي آئ‪AA‬ون ڊيگھ ک‪AA‬ان بـچڻ ال ِء ذاتي مش‪AA‬اهدو‬
‫لکان ٿو ته هي پهرين درجي ۾ گرم تر آهي‬
‫فائدا‬
‫هي ب‪AA‬دن ۾ ت‪AA‬ري پي‪AA‬دا ڪ‪AA‬ري ٿي باه‪AA‬ه کي ق‪AA‬وت ڏي ٿي ذڪرس‪AA‬خت ۽ ڊگھو‬
‫ڪري ٿي بلغم کي ختم ڪري ٿي مني گھاٽو ڪ‪AA‬ري ٿي ۽ ع‪AA‬ورت ج‪A‬و ک‪AA‬ير‬
‫وڌائي ٿي هر قسم جي جريان ۽ سوزاڪ م مفيد آهي پٺن معدي آنڊن ۽ م‪AA‬ني َء‬
‫جي عضون ۾ ح‪AA‬رارت طبعي ق‪AA‬ا‪.‬ئم ڪ‪AA‬ري ٿي ‪.‬هي مف‪AA‬رح ب‪AA‬ه آهي م‪AA‬اکي َء ۾‬
‫ٺاهيل هن جو مربو نقرس سنڌن جو س‪A‬ور ۽ بواس‪A‬ير ۾ مفي‪A‬د آهي م‪A‬در ب‪A‬ول ۽‬
‫حيض آور آهي اختناق الرحم حشرات جي زهر ۾ کائڻ س‪AA‬ان معم‪AA‬ولي فائ‪AA‬دي‬
‫سان گڏ توانائي پهچائي ٿو ‪.‬هن جي کائڻ سان گ‪AA‬رم م‪AA‬زاج وارن کي ڪ‪AA‬و ب‪AA‬ه‬
‫نقصان نه ٿيندو آهي‪.‬‬

‫اقوال اطبا ِء قديم‬

‫يوحنا بن ماسويه‪ :‬جو قول آهي ته هن جو مربو گرم تر آهي هن جي رطوبت‬
‫ادرڪ کان زياده هوندي آهي ۽ ذائقي ۾ مٺو هوندو آهي‬
‫رازي ‪ :‬قوت باه ۾ مفيد آهي انهي َء سلسلي ۾ هن جو بدل هم‪AA‬وزن بوزي‪AA‬دان‬
‫آهي‬
‫ابن وافد‪ :‬نعوظ ۽ قوت پيدا ڪري ٿوجم‪AA‬اع ڪ‪AA‬رڻ جي خ‪AA‬واهش وڌائي ٿ‪AA‬و‬
‫خاص ڪري ماکي َء ۾ مرب‪AA‬و ٺ‪AA‬اهي اس‪AA‬تعمال ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان هن ج‪AA‬ا فائ‪AA‬دا وڌي‬
‫وڃن ٿا‪.‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪93‬‬
‫منصوري‪ :‬هن جو مربو بيحد گرم آهي انهي َء ڪري معدي ۽ جگر کي گرم‬
‫ڪري بک گھٽ لڳائي ٿو پر هن کي الڳيتو کائڻ سان مني وڌي وڃي ٿي‪.‬‬
‫بو علي سينا‪ :‬مسڪن ملطف ۽ مرطب آهي‪،‬انهي َء کان سوا ِء روحاني قوت ۾‬
‫اضافو ڪري ٿو‬
‫مربي ٺاهڻ جي ترڪيب‬
‫شقاقل اڌ ڪلو تازي يا سڪل پ‪AA‬ر پ‪AA‬اڙون ٿلهي‪AA‬ون هجن انهن کي ٻ‪AA‬ه ٽي ڏينهن‪A‬‬
‫پاڻي َء ۾ پسائي ڪڍي خشڪ ڪري وري پاڻي مالئي ٿورو ڪاڙهجي ج‪A‬يئن‬
‫معلوم ٿئي ته پاڙ هاڻ نرم ٿي وئي آهي ته الهي ٺاري خش‪AA‬ڪ ڪ‪AA‬ري انهي َء‬
‫کان پو ِءکنڊ جي گھاٽي چاش۾ رکي ٿورو گرم ڪ‪AA‬ري رکجي بس مرب‪AA‬و تي‪AA‬ار‬
‫آهي اهڙي َء طرح پاڻي َء ۾ ڪاڙهيل ش‪AA‬قاقل کي ف‪AA‬ارمي م‪AA‬اکي ۾ رکي هلڪ‪AA‬و‬
‫گرم ڪري رکي ڇڏجي بس مربو تيار آهي‬
‫مقدار وخوراڪ ‪ 5 :‬کان ست گرام رات جو يا صبح جو نيراني کائجي‬
‫فائدا‬
‫‪ :‬مقوي باه آهي ‪،‬انهي َء کان سوا ِء اسان جيڪي مٿي فائدا لکي آيا آهي‪AA‬ون اهي‬
‫سڀ هن ۾ موجود آهن‬
‫مرڪبات سفوف دارچيني سفوف گوند ڪتيري واال ‪،‬عرق م‪AA‬ا ُءاللحم عن‪AA‬بري‬
‫لبوب اسرار‬

‫شمپستير‬

‫الطيني‪Sophera griffithi‬‬
‫جھالوان؛ سمپستير‪A‬‬
‫قلعه سيف هللا زاگھره‬
‫ڪوهلو زغيره‬
‫زوب گھوزيره‬
‫شناخت‬
‫هي جھاڙي نما ٻوٽوآهي پن ‪ 10‬کان ويهه ٿيندا اٿس‬
‫فائدا سٿياري ۽ قالت ۾ هن ج‪A‬و رس اکين جي س‪A‬ور ۾ وڌو وڃي ٿ‪AA‬و جھالوان‬
‫۽ ماري ۾ هن جي پاڙ جو ڪاڙهو نيم گرم مٿي تي وجھڻ سان مٿي جو سور‬
‫ختم ٿي وڃي ٿو هرب‪AA‬وئي هل‪AA‬ز ۾ هن جي ٻجن کي پيهي تي‪A‬ل ۾ مالئي جُين کي‬
‫ماريو وڃي ٿو ‪.‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪94‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫شو بندو ‪ ،‬رود راک‬

‫هندي رودر‬
‫سنسڪرت شوبندو‪A‬‬
‫انگريزي ‪Utrasam bead tree‬‬
‫الطيني ‪Elaeocrpus Ganitrus Roxb‬‬
‫خاندا ‪Elaeoaparceaer‬‬
‫هي وڻ وچولي قسم جو آهي ‪.‬جيڪو بنگال بهار آس‪AA‬ام جي جھنگلن ۽ نيپ‪AA‬ال ۾‬
‫ٿئي ٿو هن جا پن ٽي انچ کان ‪ 9‬انچ ڊگھا هوندا آهن هن جا گل اڇ‪AA‬ا مولس‪AA‬ري‬
‫وانگر ٿيندا‪ A‬آهن هن جي ٻج اندر‪4‬کان ‪ 5‬داڻا هون‪AA‬دا آهن انهن داڻن کي ص‪AA‬اف‬
‫ڪري تسبيح به ٺاهيندا آهن‬
‫هي مغربي بنگال م‪AA‬ديا پ‪AA‬رديش‪،‬اڙيس‪AA‬ا مهاراش‪AA‬ترا ۽ آن‪AA‬درا پ‪AA‬رديش ۽ مغ‪AA‬ربي‬
‫گھاٽين م ٿئي ٿو‬
‫فائدا‬
‫هي هڪ غيرمعروف وڻ آهي جيڪ‪A‬و ب‪A‬اه جي س‪A‬ڙڻ منهن جي داغن ‪،‬ارهن‬
‫جي وڌائڻ بي چي‪AA‬ني گھٻراهٽ ۽ جس‪AA‬م جي توان‪AA‬ائي وڌائي ٿي ‪.‬هي دم‪AA‬اغي‬
‫بيمارين ال ِء اڪسير سمجھي وڃي ٿي ايستائين جو جيڪي ٻار اهڙين دماغي‬
‫بيمارين ۾ مبتال هوندا آهن جن ال ِء اهو چي‪AA‬و وين‪A‬دو آهي ت‪AA‬ه انهن کي جن اچي‬
‫ويو آهي‪ .‬اه‪AA‬ڙن ٻ‪AA‬ارن کي گھوٽي پي‪AA‬ارڻ س‪AA‬ان جن ڀ‪AA‬وت ج‪AA‬ادو ختم ٿي وڃي‬
‫ٿو ‪.‬اهڙي َء طرح عورتن جي اختناق الرحم ال ِء به مفيد آهي ‪.‬‬
‫جديد تحقيق‬
‫جديد سائنس‪AA‬دانن هنن ج‪AA‬ا هيٺي‪AA‬ان فائ‪AA‬دا معل‪AA‬وم ڪي‪AA‬ا آهن هنن کي م‪AA‬رگهي بل‪AA‬ڊ‬
‫پريشر زهرن جوعالج ننڊ نه اچڻ دماغي مرض‪AA‬ن ۾ مفي‪AA‬د آهي‪.‬هن ج‪AA‬و مي‪AA‬وو‬
‫‪A‬ڙي َء ط‪A‬رح‬
‫مٿي جي سور ۽ مرگهي ۾ پيهي ‪ 5‬گرام ڏينهن‪ A‬۾ ٽي دفع‪AA‬ا ڏجي اه‪ِ A‬‬
‫دم ۾ به ڏئي سگھجي ٿو هن جي ٿڙ جي کل شگر ۾ به مفيد آهي آيور وي‪AA‬دڪ‬
‫فارم‪AA‬اڪو پي‪AA‬ا ۾ هن جي ٻجن کي ه‪AA‬ا ِء بل‪AA‬ڊ پريش‪AA‬ر ‪،‬نن‪AA‬ڊ ن‪AA‬ه اچڻ س‪AA‬ائيڪو‬
‫نيوروسس ۽ ٻين دماغي مرضن ۾ استعمال جي شفارش ڪئي وئي آهي‬
‫هن جي مي‪AA‬وي ۾ پ‪AA‬الميٽڪ ايسڊآئس‪AA‬و پ‪AA‬الميٽڪ ل‪AA‬نيوليڪ ايس‪AA‬ڊما ِء ريس‪AA‬ٽڪ‬
‫ايس‪AA‬ڊهن جي پنن ۾ الڪالئي‪AA‬ڊ ب‪AA‬ه هون‪AA‬داآهن رد راڪين پلس‪ ،‬ايالڪ‪AA‬ارپن ۽‬
‫آئسوايالڪارپن هون‪AA‬دو آهي فين‪AA‬ولس‪ ،‬ڪوئريس‪AA‬ٽن‪ ،‬گيلڪ ايس‪AA‬ڊ ۽ اول‪AA‬يئڪ‬
‫ايس‪AAA‬ڊ ‪،‬ٿ‪AAA‬ڙ ج‪AAA‬و رب ش‪AAA‬گر جي بيم‪AAA‬اري ۾ مفي‪AAA‬د آهي هن جي ف‪AAA‬روٽ ج‪AAA‬و‬
‫ايڪسٽريڪٽ ننڊ آڻيندڙ ها ِء بلڊ پريشر دورن کي روڪي ٿ‪AA‬و‪ .‬س‪AA‬اه جي نلين‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪95‬‬
‫کي ويڪرو ڪري ٿو ۽ دل کي قوي ڪري ٿو ‪ .‬هن وڻ ج‪AA‬و هڪ ٻي‪AA‬و قس‪AA‬م‬
‫دماغي بيمارين سان گڏ ٽينشن ۾ به مفيد آهي‬
‫ڪيميائي تجزيو‬
‫هن جي ٽينن ۾ گيلڪ ايسڊ ۽ گلوڪوز هوندا آهن هن ۾ وٽامن س‪AA‬ي ۽ پيڪٽن‬
‫تمام گھڻي مقدار ۾ هوندو آهي هن جي ‪ 100‬گ‪AA‬رام ۾ ‪ 100‬ک‪AA‬ان ‪ 75‬ملي گ‪AA‬رام‬
‫هوندو آهي هن جي خشڪ سفوف ۾ وٽامن سي ضايع ن‪AA‬ه ٿين‪AA‬دو آهي هن جي‬
‫پاڙ ۾ کٽاڻ به هوندي آهي‬
‫مفرد عالج‬
‫بي چيني ۽ گھٻراهٽ ۾ رودراک ج‪AA‬ا مڻڪ‪AA‬ا جيڪي س‪AA‬ي ڊي ۾ ڏيکاري‪AA‬ل آهن‬
‫پسائي پيارڻ سان ڪافي فرق ٿي وڃي ٿو‬
‫باه ۾ سڙڻ ‪ :‬شو بندو پاڻي َء ۾ پيهي سڙيل جڳه تي مالش ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان ڪ‪AA‬افي‬
‫فائدو ٿي وڃي ٿو‬
‫مجربات‬
‫رودراک ناگ بال قسط تج براب‪AA‬ر وزن ک‪AA‬ڻي س‪AA‬فوف ٺ‪AA‬اهيو ۽ مينهن ج‪AA‬و مکڻ‬
‫برابر مالئي ننڍن ارهن تي مالش ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان پس‪AA‬تان س‪AA‬خت ۽ ٿله‪AA‬ا ٿين ٿ‪AA‬ا ۽‬
‫جيڪڏهن سڙيل جڳه تي مالش ڪجي ته انهن جا نشان ڀرجي وڃن ٿا‬

‫شو ڪران‬
‫فارسي‪ A‬دورس‬
‫انگريزي ‪Spotted Hemlok‬‬
‫الطيني ‪Conium Maculatum‬‬
‫خاندان ‪Umbelliferae‬‬
‫تاريخ‬
‫هيمالڪ جو ذڪر هندن نه ڪيو آهي ‪.‬هاڻ اهو تسليم ڪيو ٿو وڃي ته هي‬
‫اٿينز ج‪AA‬و مش‪AA‬هور زه‪AA‬ر آهي انهي َء ڪ‪AA‬ري جوس‪AA‬قراط کي انهي َء زه‪AA‬ر س‪AA‬ان‬
‫ماريو ويو هو هيمالڪ جو هاڻ يون‪AA‬ان ۾ جدي‪AA‬د ن‪AA‬الو س‪AA‬ائيڪوٽا آهي ب‪AA‬و علي‬
‫سينا هن کي عرب ۽ ايراني حڪيمن جي حوالي سان شوڪران چوي ٿو ابن‬
‫بيطار ۽ حاجي زين ا‪68‬ع ۾ به هن کي شوگران ط‪AA‬ور ُس‪A‬ڃاڻي ٿ‪AA‬و ج‪AA‬ڏهن ت‪AA‬ه‬
‫رومن ۽ يوناني سائيڪوٽا کي ئي هيمالڪ چون ٿا ‪.‬ابن بيطار جو چوڻ آهي‬
‫ته هن کي اسپين ۾ حفوز چيو وڃي ٿو جڏهن ته حاجي زين جو چوڻ آهي ت‪AA‬ه‬
‫هن کي يزد ضلعي ۾ دوراس چيو وڃي ٿو ‪.‬هن جو چوڻ آهي ته بهترين اه‪AA‬و‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪96‬‬
‫قسم آهي جيڪ‪AA‬و ت‪AA‬افت جي جبلن م‪AA‬ان حاص‪AA‬ل ڪي‪AA‬ووڃي انهي َء کي دراس‪AA‬ي‬
‫تافتي چيو وڃي ٿو ۽ انهي َء جي پاڙ کي بيخ تافتي چيو وڃي ٿ‪AA‬و ‪.‬ح‪AA‬اجي زين‬
‫جيڪي زهريلي‪AAA‬ون عالمت‪AAA‬ون ٻ‪AAA‬ڌائي ٿ‪AA‬و اهي واقعي ش‪AA‬وگران ج‪AA‬ون آهن ‪،‬‬
‫هندستان جي ب‪AA‬ازار ۾ جيڪي ان کي ش‪A‬امي ي‪A‬ا جنگلي ج‪AA‬يرو چون‪A‬داآهن ق‪A‬ديم‬
‫زماني جا ماڻهو هن کان تمام گھڻو واقف هئا اهو به چيو وڃي ٿ‪AA‬و ت‪AA‬ه ايلس‪AA‬س‬
‫جو پرائسٽ جيڪو پاڪائي جو مجموعو هو اهو هن جورس جسم تي مليندو‬
‫هو‬
‫عربي ۽ فارسي طبيبن به هن جون اهي خاصيتون لکيون آهن جيڪي يوناني‬
‫ط‪AA‬بيبن لکي‪AA‬ون هي‪AA‬ون هي ٻوٽ‪AA‬و ع‪AA‬رب ط‪AA‬بيب رس کي ڪ‪AA‬اڙهي رب ٺ‪AA‬اهي‬
‫استعمال ڪندا هئا‪.‬پروليم ڊا ِء م‪AA‬وڪ مط‪AA‬ابق ع‪AA‬ربن ج‪AA‬و اس‪AA‬تعمال اس‪AA‬ان جي‬
‫ايڪسٽريٽ۽ ٽنڪچر کان به‪AA‬تر ه‪AA‬و جيڪي اس‪AA‬ان جي فارم‪AA‬اڪو پي‪AA‬ا ۾ درج‬
‫آهي هيئرلي ‪ 1869‬مشهور انگري‪AA‬ز نبات‪A‬ات دان چ‪A‬وي ٿ‪A‬و ت‪AA‬ه ت‪A‬ازا اڻ پڪ‪A‬ل‬
‫ساوا ڦل هن ٻوٽي جو فعال حصو آهن ٻوٽي جو فعال حصو هن جي س‪AA‬ڪائڻ‬
‫سان به ضايع ن‪A‬ه ٿين‪A‬دو آهي جدي‪A‬د تحقي‪A‬ق م‪A‬ان اه‪A‬ا خ‪A‬بر پ‪A‬ئي آهي ت‪A‬ه جيڪ‪A‬ا‬
‫فارماڪو پيا ۾ به موجود آهي هن جو جوهر حرڪي اعصابن جي پڇ‪AA‬ڙين ۾‬
‫استرخا پيدا ڪ‪A‬ري ٿ‪A‬و ان ک‪AA‬ان پ‪A‬و ِء دم‪A‬اغ جي ح‪A‬رڪي اعص‪A‬ابن مرڪ‪A‬ز ۽‬
‫اسپائينل ڪارڊ کي پيراليسس ڪري ٿو هي انهي َء ڪري موت مار آهي جو‬
‫ساه جي نلين کي کيرو ڪريو ڇ‪AA‬ڏي انهي َء ک‪AA‬ان عالوه دورن جي ڪ‪AA‬ري ب‪AA‬ه‬
‫موت ٿي سگهي ٿو اکين جي م‪A‬اڻڪي کي ويڪ‪A‬رو ڪ‪A‬ري ٿ‪A‬و ه‪A‬اڻ ي‪A‬ورپ ۾‬
‫هن کي خاص ڪري اعصابي چري‪A‬ائي ۾ اس‪AA‬تعمال ڪي‪A‬و وڃي ٿ‪AA‬و ه‪A‬اڻ اه‪A‬و‬
‫ٽي‪A‬ٽينس‪ A‬۽ ج‪A‬وهر ڪچلي جي زه‪A‬ر ال ِء ب‪AA‬ه اس‪AA‬تعمال ڪي‪A‬و وڃي ٿ‪AA‬و پ‪AA‬ر ڪ‪A‬ا‬
‫خاص ڪامي‪A‬ابي نص‪AA‬يب ن‪A‬ه ٿي آهي مش‪A‬رق ۾ هن کي اعص‪A‬ابي س‪A‬ورن ۾ ب‪A‬ه‬
‫استعمال ڪيو وڃي ٿو جيڪي خاص ڪري چم‪AA‬ڙي ۾ ٿين‪AA‬دا‪ A‬آهن م‪AA‬ير محم‪AA‬د‬
‫م‪AA‬ومن هن کي تحف‪AA‬ةالمؤمنين ۾ هڪ عجيب نس‪AA‬خو لکي‪AA‬و آهي‪ .‬جنهن کي ه‪AA‬و‬
‫امروز دمرن چوي ٿو ‪ .‬فائدي ۾ لکي ٿو ته اهو مني ج‪AA‬و محاف‪AA‬ظ آهي جيڪ‪AA‬و‬
‫ه‪AA‬و ش‪AA‬وگران جي پ‪AA‬اڙ ج‪AA‬و س‪AA‬فوف ۽ براب‪AA‬ر ج‪AA‬اڻ خراس‪AA‬اني م‪AA‬ان ٺ‪AA‬اهي ٿ‪AA‬و‪.‬‬
‫فارماڪو گرافيا دوم ‪124‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫هي هڪ قسم ج‪AA‬و پاورف‪AA‬ل زه‪AA‬ر آهي هن ٻ‪AA‬وٽي ج‪AA‬ا پن س‪AA‬ڻڀا ۽ ص‪AA‬اف هون‪AA‬دا‬
‫آهن‪.‬۽ڪن‪AA‬ارا ڪٽي‪AA‬ل هون‪AA‬دا آهن جن ۾ ت‪AA‬يز ۽ ن‪AA‬اگوار ب‪AA‬و ِء هون‪AA‬دي آهي س‪AA‬وا‬
‫وانگر گلن ج‪AA‬و ڇٽ‪AA‬و هون‪AA‬دو اٿس ‪.‬جن ۾ ت‪AA‬يز ن‪AA‬اگوار ب‪AA‬و ِء هون‪AA‬دي آهي‪ .‬جن ۾‬
‫سنهڙاسنهڙا ٻج نڪرندا آهن ‪.‬شوگران جا پن ۽ ٻج جنهن کي نباتاتي طور ڦل‬
‫چيو وڃي ٿو ‪ .‬هي ٻوٽو برصغير ۾ ٿئي ٿو ‪.‬‬
‫مقداروخوراڪ‪ : A‬هن جا ٻج ڦل‪ 250‬ملي گرام‬
‫مزاج سرد خشڪ ‪4‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪97‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫مضر زياده مقدار ۾ ڏيڻ سان دس‪A‬ت ۽ ال‪A‬ٽي ڪ‪A‬ري ٿ‪A‬و‪.‬هي م‪A‬وت م‪A‬ار زه‪A‬ر‬
‫آهي مشهور فالسافر ارسطو کي هن ٻوٽي جو زه‪A‬ر پي‪AA‬اري س‪A‬زا ِء م‪AA‬وت ڏني‬
‫وئي هئي هن جي ‪6‬گرام کائڻ سان ماڻهو مري وڃي ٿو‬
‫فائدا‬
‫هن جي ل‪AA‬پري س‪AA‬ور کي ختم ڪ‪AA‬ري ٿي هن کي م‪AA‬رهم جي ش‪AA‬ڪل ۾ خ‪AA‬ارش‬
‫مقعد جي چير ڏڪڻي ام الصبيان کرٽ‪AA‬ئي‪ ،‬چري‪AA‬ائي ۽ دم ۾ ب‪AA‬ه اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬و‬
‫وڃي ٿو ‪.‬غشا ِء مخ‪AA‬اطي تي ليپ ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان‪،‬اتي جي اعص‪AA‬ابن جي پڇ‪AA‬ڙين‬
‫کي سن ڪري ٿو دافع تشنج ۽ مقامي مخ‪A‬در هئڻ ڪ‪A‬ري وج‪A‬ع مفاص‪A‬ل ح‪A‬ار‬
‫نمله ۽ اکين جي س‪AA‬ور ۾ مفي‪AA‬د آهي مجف‪AA‬ف هئڻ ڪ‪AA‬ري ارهن تي لڳ‪AA‬ائڻ س‪AA‬ان‬
‫کير خشڪ ڪري ٿو‪.‬پيشاني تي ليپ ڪرڻ سان نڪسير بند ڪري ٿو اکين‬
‫۾ وجھڻ س‪AAA‬ان داف‪AAA‬ع تش‪AAA‬نج ۽ مق‪AAA‬ا مي مس‪AAA‬ڪن هئڻ ڪ‪AAA‬ري ام الص‪AAA‬بيان‬
‫ڏڪڻي‪،‬اڌرنگ ۽ کنگھ ۾ استعمال ڪئي وڃي ٿي‪.‬‬
‫جديد سائنسي‪ A‬معلومات‬
‫منوم‪،‬کرٽيي ‪،‬پيٽ جي س‪A‬ور‪،‬ج‪AA‬وهر ڪچل‪A‬و ي‪A‬ا ڪچلي جي زه‪A‬ر ج‪A‬و تري‪A‬اق‬
‫آهي‪،‬هن جو مدر ٽنڪچر هو ميو پيٿڪ ۾ ڪچي موت‪AA‬يي کي ختم ڪ‪AA‬رڻ ال ِء‬
‫استعمال ڪيو وڃي ٿو هن وڻ جا سڀئي جز الڪالئيڊن س‪AA‬ان ڀرپ‪AA‬ور آهن‪،‬هن‬
‫جي مجموئي حصن ۾ الڪالئيڊ ‪ 1.77‬سيڪڙو هوندا آهن۽ گھٽ ۾ گھٽ ٿڙ ۾‬
‫هون‪AA‬دا آهن گام‪AA‬ا ڪونيس‪AA‬ن‪،‬پنن ۾ خ‪AA‬اص ڪ‪AA‬ري هون‪AA‬دو آهي ج‪AA‬ڏهن ت‪AA‬ه اين‬
‫ميٿائيلو ڪوئن گھڻو ڪري ميوي ۾ گھڻو هوندو آهي انهي َء کان سوا ِء فلوون‬
‫گلو ڪو سائڊ ڊائيوسمن‪،‬ڪلورو جينڪ ايس‪AA‬ڊ پنن م‪AA‬ان ڪ‪AA‬ڍيو وي‪AA‬و آهي‪.‬هن‬
‫جي پڪل فروٽ ۾ ڪوميرين هوندو آهي جيڪو اڪليل الملڪ ۾ ب‪A‬ه هون‪A‬دو‬
‫آهي برگاپٽن‪،‬زينٿو ٽاڪسن به هوندو آهي‪.‬تجرباتي طور تي اه‪AA‬و معل‪AA‬وم ٿي‪AA‬و‬
‫آهي ته هن جو اثر ٽيٽراجينڪ جھڙو آهي ‪.‬هن ج‪A‬و ڦ‪A‬ل ‪10‬گ‪A‬رام ب‪A‬ه نقص‪A‬ان‬
‫ڪارآهي پن ‪30‬گرام نقصان ڪار هوندا آهن‬
‫طبيب‬
‫ويسقوريدوس جو چ‪AA‬وڻ آهي ت‪AA‬ه هن جي ک‪AA‬ائڻ س‪AA‬ان بدحواس‪AA‬ي ٿي وڃي ٿي‬
‫اکي‪AA‬ون ڦ‪AA‬رڻ لڳن ٿي‪AA‬ون ايس‪AA‬تائين ج‪AA‬و م‪AA‬ريض کي ڪجھ ب‪AA‬ه نظ‪AA‬ر ن‪AA‬ه اين‪AA‬دو‬
‫آهي‪.‬هڏڪويون ٿين ٿيون ۽ طبيعت ۾ انتشار پيدا ٿي وڃي ٿو هٿ پ‪AA‬ير ٿ‪AA‬ڌا ٿي‬
‫وڃن ٿا هن جي ڪري تشنجي دورا پوڻ شروع ٿي وڃن ٿا ‪.‬‬

‫شيرخست‬
‫عربي شيرخست‪، A‬من عسل الهوا‪،‬عسل السماوى‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪98‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫فارسي‪ A‬شير خسڪ‬

‫هندي هراللو‬
‫انگريزي ‪Manna‬‬
‫تاريخ‬
‫عربي َء جو نالو شيرخس‪A‬ت ڏس‪A‬ڻ ۾ اچي ٿ‪AA‬و ت‪A‬ه فارس‪A‬ي م‪A‬ان ورت‪A‬ل آهي ڪن‬
‫ماڻهو جو خيال آهي ته خراسان م کؤنرکي خشت چيو وڃي ٿو‪.‬جنهن وڻ مان‬
‫هي حاصل ٿئي ٿو ‪ .‬ان عالئقي ۾ جتان هي حاصل ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و انهي َء کي ڪث‪AA‬ير‬
‫چيو وڃي ٿو جيڪو بعد ۾ شيرخست ٿي وي‪AA‬و ٻي‪AA‬و ن‪AA‬الو من ع‪AA‬براني لغت آهي‬
‫جنهن جي لفظي مع‪AA‬نى آهي غ‪AA‬ذا ڏيڻ وارو ‪،‬ت‪AA‬وريت ۽ ق‪AA‬رآن ۾ من جي ن‪AA‬الي‬
‫س‪AA‬ان هن ج‪AA‬و ذڪ‪AA‬ر موج‪AA‬ود آهي انهي َء ڪ‪AA‬ري الطي‪AA‬ني ۾ هن کي من‪AA‬ا ۽‬
‫انگريزي ۾ مينا چيو وڃي ٿو ‪ .‬قرآن شريف ۾ من و سلوى جو جيڪو ذڪ‪A‬ر‬
‫آهي ت‪AA‬ه م‪AA‬اڻهن کي خ‪AA‬دا جي طرف‪AA‬ان جيڪ‪AA‬و ک‪AA‬اڌو ملن‪AA‬دو ه‪AA‬و ان م‪AA‬ان م‪AA‬راد‬
‫شيرخس‪AA‬ت آهي ق‪AA‬ديم ط‪AA‬بيب ش‪AA‬ير خس‪AA‬ت ک‪AA‬ان چڱي َء ط‪AA‬رح واق‪AA‬ف هئ‪AA‬ا تنهن‬
‫ڪري حڪيم ويسقوريدوس ايلو ميلي جي نالي سان هن جو ذڪر ڪيو آهي‬
‫هن کي مسهل صفرا لکيو آهي جالينوس هن جو ذڪر نه ڪيو آهي سڀ کان‬
‫پهرين هن جو اس‪AA‬تعمال اط‪A‬الوين ڪي‪A‬و اڪ‪A‬ثر جڳهن تي هن کي بط‪A‬ور غ‪A‬ذا‬
‫کائيندا هئا اڄ به سسلي ۾ هن جو ا ستعمال جاري آهي‬
‫جا ِء پيدا ئش‬
‫سسلي شام ايران جنوبي فرانس ۽ هندس‪A‬تان ۾ گ‪A‬رمين جي موس‪A‬م ۾ ج‪A‬والئي ۽‬
‫آگسٽ ۾ هن کي حاصل ڪيو وڃي ٿو‪.‬‬
‫اصليت ۽ سڃاڻپ‬
‫هي هڪ قسم جو کؤنر آهي جيڪو جدا جدا وڻن مان حاصل ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و‪.‬سس‪AA‬لي‬
‫جي جنهن وڻ م‪AA‬ان هي ک‪AA‬ؤنر نڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و انهي َء کي انگري‪AA‬زي ۾ مين‪AA‬ا ايش‬
‫چوندا آهن الطيني ۾ ‪ Fraxy naxornus‬چون‪AA‬دا آهن هي وڻ ‪4.5‬مي‪AA‬ٽر ک‪AA‬ان‬
‫‪ 7.5‬ميٽر ڊگھا هوندا آهن چؤ طرف ٽاريون هونديون آهن پن آمهون سامهون‬
‫پن ڪارائي نما ٽي ٽي يا چار جي تعداد ۾ بيضوي شڪل تي هوندا آهن ش‪AA‬ير‬
‫خست جا مختلف وڻ شام ۽ ايران ۾ جنهن وڻ م‪A‬ان حاص‪A‬ل ٿ‪A‬ئي ٿ‪A‬و انهن کي‬
‫‪Tamarax Indica‬چيو وڃي ٿو اي‪AA‬ران ۾ هڪ ٻ‪AA‬ئي وڻ م‪AA‬ان ب‪AA‬ه شيرخس‪AA‬ت‬
‫حاصل ڪيو وڃي ٿو‪.‬اه‪AA‬و ‪ Astragalus‬ج‪AA‬و هڪ قس‪AA‬م آهي ڪردس‪AA‬تان ۾‬
‫بلوط خاندان جي وڻن مان به شير خس‪AA‬ت نڪرن‪AA‬دو آهي هندس‪AA‬تان م‪AA‬ان ب‪AA‬انس‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪99‬‬
‫جي قسمن مان به شيرخست حاصل ڪيو وڃي ٿو ‪.‬اها ڳالهه نوٽ ڪرڻ جي‬
‫آهي ت‪AA‬ه هن وقت هي گھڻ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري نقلي ملي ٿ‪AA‬و دوائن ۾ هن ج‪AA‬و هن وقت‬
‫استعمال انتهائي گھٽ ٿي ويو آهي يا ايئن کڻي چئجي ته هن ج‪AA‬و اس‪AA‬تعمال ن‪AA‬ه‬
‫هئڻ جي برابر آهي بهترين شير خست‪ 13،‬سينٽي مي‪AA‬ٽر ڊگھو ‪ 2.5‬ملي مي‪AA‬ٽر‬
‫ويڪرو ٽڪرن۾ هوندو آهي‪.‬رنگ معمولي هيڊاڻ مائل ڀرڻ ۽ ٽٽڻ سان هن ۾‬
‫قلم نظر ايندا ذائقو ڪجھ قدر وڻندڙ ۽ مٺو قديم طبيبن جو چوڻ آهي ت‪AA‬ه جنهن‬
‫جا داڻا وڏا ۽ سفيد هجن ۽ ذائقي ۾ مٺو وات ۾ وجھڻ س‪AA‬ان يڪ‪AA‬دم ڳ‪AA‬ري وڃي‬
‫زبان کي ٿڌو ۽ ۽ سرد ڪري ڇڏي‪،‬جيئن ته مٿي ذڪرڪ‪AA‬ري آي‪AA‬و آهي‪AA‬ان ت‪AA‬ه‬
‫هي نقلي ب‪AA‬ه ع‪AA‬ام آهي ٿ‪AA‬ورو اڳ اه‪AA‬و نقلي هون‪AA‬دو ه‪AA‬و جيڪ‪AA‬و وڻن م‪AA‬ان ئي‬
‫حاصل ڪيو ويندو هو پر ادوي‪A‬اتي لح‪A‬اظ س‪A‬ان معي‪A‬اري وڻن م‪A‬ان ن‪A‬ه حاص‪A‬ل‬
‫ڪيو ويندو هو پر هن زماني ۾ نقلي جي اه‪AA‬ا ح‪AA‬د آهي ج‪AA‬و کن‪AA‬ڊ ۽ مي‪AA‬دي م‪AA‬ان‬
‫ٺاهيو ٿو وڃي‪. .‬‬
‫اص‪A‬لي شيرخس‪A‬ت ۽ نقلي جي س‪A‬ڃاڻپ هن ط‪A‬رح ڪ‪A‬ري س‪A‬گھجي ٿي اص‪A‬لي‬
‫زبان کي ٿڌو ڪندو آهي جڏهن ته نقلي ۾ اها خاصيت نه هون‪AA‬دي آهي اص‪AA‬لي‬
‫زبان تي لڳائڻ سان ڳرڻ شروع ٿي ويندو آهي جڏهن ته نقلي زبان تي لڳ‪A‬ائڻ‬
‫سان جلدي نه ڳرندو ‪ ،‬اص‪A‬لي پ‪A‬اڻي َء ۾ جل‪A‬دي ڳ‪A‬ري وين‪A‬دو هٿن ۾ ٿ‪A‬وري دي‪A‬ر‬
‫رکڻ سان جلدي نرم ٿي وڃي ٿو‬
‫طبيعت ‪ :‬اڪثر طبيبن جو انهي َء ڳالهه تي اتفاق آهي ته ش‪AA‬ير خس‪AA‬ت په‪AA‬رين‬
‫درجي ۾ گرم تر آهي‬
‫مضر‪ :‬م‪AA‬ني ڇ‪AA‬ڊي ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و س‪AA‬رعت ان‪AA‬زال ۽ پيٽ ۾ گيس پي‪AA‬دا ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و‬
‫منهنجي خيال ۾ هن مان اهڙا ڪي خاص نقصان نه ٿين‪AA‬دا آهن ‪ .‬م‪AA‬ون ڪ‪AA‬افي‬
‫استعمال ڪرايو بي ضرر آهي انهي َء ڪري به قديم زماني ۾ بط‪AA‬ور غ‪AA‬ذا ب‪AA‬ه‬
‫اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬و وين‪AA‬دو هو‪.‬هي ٻن س‪AA‬الن ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء خ‪AA‬راب ٿي وڃي ٿ‪AA‬و انهي َء‬
‫ڪ‪A‬ري هن کي ان ک‪A‬ان پ‪AA‬و ِء اس‪AA‬تعمال ن‪A‬ه ڪ‪A‬رڻ گه‪A‬رجي ٻي ص‪A‬ورت ۾ هي‬
‫وڌيڪ نقصان ڪري سگهي ٿو‬
‫مقدارو خوراڪ ‪ :‬هن جو دوائي مقصدن ال ِء وزن ‪ 20‬گرام کان ‪ 50‬گرام‬
‫ڪافي آهي ڪي طبيب ته ‪ 70‬گرام تائين به استعمال ڪرائيندا آهن‪.‬‬
‫فائدا‬
‫هي ملين طبيعت آهي بقول قديم طبيبن جي ت‪AA‬ه هي ٽ‪AA‬ئي اخالط خ‪A‬ارج ڪ‪AA‬ري‬
‫ٿو ‪ .‬اها ڳالهه مڃڻ جي نه آهي انهي َء ڪري ته جي ٽئي خل‪AA‬ط خ‪AA‬ارج ڪن‪AA‬دو‬
‫ته باقي جسم ۾ ڇا رهندو مقوي جگر آهي مع‪AA‬دي ۽ پيٽ جي چم‪AA‬ڙي جي ورم‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪100‬‬
‫۾ مفيد آهي دل ۽ مع‪AA‬دي جي ح‪AA‬رارت کي روڪي ٿ‪AA‬و ڇ‪AA‬اتي ‪،‬ري‪AA‬ه‪ ،‬س‪AA‬ورن ۾‬
‫مفيد آهي بخار ۽ ڏندن‪ A‬جي سور ۾ مفيد آهي‪.‬اڪثر ڪتابن ۾ هن جو مزاج ت‪AA‬ه‬
‫گرم لکي‪AA‬ل آهي پ‪AA‬ر وري ن‪AA‬زلي زڪ‪AA‬ام ۾مفي‪AA‬د لکڻ س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ قلب ۽ جگ‪A‬ر جي‬
‫حرارت ختم ڪرڻ وارو به هن کي لکيو ويو آهي انهي َء ڪ‪AA‬ري‪ ،‬اه‪AA‬ا ڳاله‪AA‬ه‬
‫عجيب لڳي ٿي ‪.‬گ‪AA‬رم دوا ح‪AA‬رارت ڪ‪AA‬يئن ختم ڪ‪AA‬ري س‪AA‬گھي ٿي ‪،‬پ‪AA‬ر وري‬
‫صابر جي تحقيق مطابق گرم تر دوائون جس‪A‬م م‪A‬ان ص‪A‬فرا خ‪A‬ارج ڪن ٿي‪A‬ون‬
‫انهي َء ڪري اها ڳالهه هضم ٿيڻ جي آهي پ‪A‬ر مروج‪A‬ه ط‪A‬بي اص‪A‬ولن مط‪A‬ابق‬
‫اها ڳالهه مڃڻ جھڙي نه آهي ‪.‬‬
‫جديد تحقيق‬
‫هن ۾ هڪ قس‪AA‬م ج‪AA‬و اه‪AA‬ڙو ب‪AA‬ه ج‪AA‬وهر آهي جنهن کي مين‪AA‬ائٽ چون‪AA‬دا آهن هن‬
‫جون سفيد ۽ ننڍيون قلمو ن هونديون آهن هي گ‪AA‬رم الڪوح‪AA‬ل ۾ ح‪AA‬ل ٿي وڃي‬
‫ٿو پنجوڻي سرد پاڻي ۾ حل ٿي وڃي ٿو ان کان گھٽ پاڻي ۾ حل ن‪AA‬ه ٿين‪AA‬دو‪ A‬هن‬
‫جو تناسب ‪ 08‬سيڪڙو آهي هن ۾ انگوري کنڊ کؤنر ۽ ٻيا ڪجھ س‪AA‬خت م‪AA‬ادا‬
‫هوندا آهن‬
‫جديد تحقيق‬
‫۾ هن م‪AA‬ان هڪ ج‪AA‬وهر ڪ‪AA‬ڍيو وي‪AA‬و آهي جنهن کي مين‪AA‬ائٽ چون‪AA‬دا آهي هن‬
‫جون سفيد ۽ بي ب‪A‬و قلم‪AA‬ون ٿين‪A‬ديو آهي گ‪A‬رم الڪوح‪AA‬ل ۾ هي مڪم‪A‬ل ح‪A‬ل ٿي‬
‫وڃي ٿو انهي َء کان سوا ِء پنجوڻي س‪AA‬رد پ‪AA‬اڻي َء ک‪AA‬ان س‪AA‬وا ِء ح‪A‬ل ن‪AA‬ه ٿين‪AA‬دو آهي‬
‫‪.‬انهي َء کان سوا َء انگوري کنڊ کونئرکان عالوه معمولي فرڪٽ‪AA‬وز ب‪AA‬ه هون‪AA‬دو‬
‫اٿس‪.‬‬
‫مجربات‬
‫شير خس‪A‬ت‪ 50،‬گ‪A‬رام ‪،‬آش َج‪َ A‬و ‪ 250‬ملي ل‪A‬ٽر روغن ب‪A‬ادام ‪ 7‬گ‪A‬رام رات ج‪A‬و‬
‫سمهڻ مهل پي ڇڏجي‬
‫فائدا ‪ :‬گرم بخارن ۽ صفراوي بيمارين ۾ مفيد آهي‬
‫شيرخست جو پساوڙو‪A‬‬
‫آلو بخارا ‪ 11‬عدد گدامري ‪ 40‬گ‪AA‬رام ‪،‬س‪AA‬نا ‪ 20‬گ‪AA‬رام گالب ج‪AA‬ا گ‪AA‬ل ‪ 20‬گ‪AA‬رام‬
‫عرق گالب ‪ 250‬ملي لٽررات جو پسائي صبح جو ڇاڻي پي ڇڏجي‬
‫فائدا هي صفرا جو مسهل آهي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪101‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫شيهو‬
‫فارسي‪ A‬اسرب‬
‫عربي رصاص االسوس‬
‫هندي‪ :‬انڪ‪ ،‬سيسه ‪،‬سڪم‬
‫ش‪،‬شيشو‬
‫ِ‬ ‫تلگو ِش‬
‫سنسڪرت‪ :‬سيس‪،‬سيسڪ‪،‬سورتاري‪،‬ارگ‪ ،‬ليک ڌاتومل‬
‫انگريزي ‪Lead‬‬
‫الطيني‪plum bum‬‬
‫ڪيميائي نمبر ‪82‬‬
‫هي ڌات خالص حالت ۾ گھڻو ڪري نه ملندي آهي باقي گنڌڪ س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ لي‪AA‬ڊ‬
‫سلفائد جي شڪل ۾ انهي َء کان س‪A‬وا ِء جس‪A‬ت چان‪AA‬دي۽ ٽ‪A‬امي ۾ موج‪A‬ود هون‪A‬دو‬
‫آهي جتان الڳ ڪيو وين‪A‬دو آهي انهي َءک‪A‬ان پ‪A‬و ِء انهي َء م‪A‬ان ش‪A‬يهي کي ال‪A‬ڳ‬
‫ڪيوويندو آهي ‪.‬هي ڌات قديم زماني کان ماڻهن کي معلوم هئي جديد ترڪي‬
‫جي آثارن مان معلوم ٿيو آهي ته اتي حضرت عيسى کان ب‪AA‬ه ‪ 6400‬س‪AA‬ال اڳ‬
‫ش‪AA‬يهو اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬و وين‪AA‬دو هوق‪AA‬ديم پ‪AA‬ٿر واري زم‪AA‬اني ۾ ش‪AA‬يهو س‪AA‬م الف‪AA‬ار ۽‬
‫سرمي سان گ‪AA‬ڏ اس‪A‬تعمال ڪيووين‪AA‬دو ه‪A‬و ‪ .‬انهي َء ڪ‪A‬ري هندس‪AA‬تان چين ک‪A‬ان‬
‫وٺي يون‪AA‬انين رومين ۽ ع‪AA‬ربن هن ج‪AA‬و تفص‪AA‬يل س‪AA‬ان ذڪ‪AA‬ر ڪي‪AA‬و آهي ق‪AA‬ديم‬
‫فالسفر شيهي کي مرڪب سمجھندا هئا انهن جو خيال هو ته شيهو گن‪AA‬ڌڪ ۽‬
‫پاري مان ٺهي ٿو جيڪو نظريو غلط هو ‪.‬ج‪AA‬الينوس ج‪AA‬و چ‪AA‬وڻ آهي ت‪AA‬ه هن ۾‬
‫جوهر آبي زياده هوندو انهي َء ڪ‪AA‬ري جل‪AA‬دي پگھرجي ٿ‪AA‬و‪.‬هي ڌات معم‪AA‬ولي‬
‫س‪AA‬فيد رن‪AA‬گ تي ن‪AA‬يراڻ مائ‪AA‬ل هون‪AA‬دي آهي هي پ‪AA‬اڻي َء ک‪AA‬ان ٻ‪AA‬ارهوڻي وزن‪AA‬دار‬
‫هوندي آهي هي هلڪي ڌڪ هڻڻ سان پتروٿي وڃي ٿي ‪.‬شيهو گھڻ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري‬
‫آسٽريليا چين‪ ،‬آمريڪا‪ ،‬پيرو‪،‬ڪينيڊا‪ A‬ميڪسيڪو‪،‬س‪AA‬ويڊن موراڪ‪AA‬و‪،‬س‪AA‬ائوٿ‬
‫آفريڪا۽ نارٿ ڪوريا ۾ به موجود آهي‪.‬‬
‫مزاج سردخشڪ مضر‪ :‬اه‪AA‬ا ڳاله‪AA‬ه ش‪AA‬ڪ ش‪AA‬بهي ک‪AA‬ان ب‪AA‬اال ت‪AA‬ر آهي ت‪AA‬ه‬
‫شيهو خوردني طور تي هرحال ۾ نقصان ڪار آهي ايس‪A‬تائين ج‪A‬و ش‪A‬يهي جي‬
‫ڪارخانن ۾ ڪم ڪندڙ به ت‪AA‬رت بيم‪AA‬ار ٿي وين‪AA‬دا آهن س‪AA‬نڌور ب‪AA‬ه ش‪AA‬يهي ج‪AA‬و‬
‫مرڪب آهي انهي َء کان سوا ِء ٻيا ال تع‪A‬دا ش‪A‬يهي ج‪A‬ا م‪A‬رڪب آهن س‪A‬ڀني ج‪A‬و‬
‫نقصاده هجڻ ثابت آهي ايستائين جو ‪ 1980‬جي ڏهاڪي ۾ آمريڪا ۾ باقائ‪AA‬دي‬
‫رنگ سازي ۾ شيهي جو استعمال ممنوع قرار ڏنو ويو ان جو س‪AA‬بب اه‪AA‬و ه‪AA‬و‬
‫ته گهر ۾ رنگ ڪرڻ سان ٻارن کي ڪافي نقص‪AA‬ان ٿي رهي‪AA‬و ه‪AA‬و ٻ‪AA‬ارن جي‬
‫مقابلي ۾ وڏن کي نقصان دير سان ٿئي ٿو هن جي استعمال س‪AA‬ان حم‪AA‬ل ض‪AA‬ايع‬
‫ٿي سگھي ٿو‪،‬دماغي فالج کيراڻ ۽ چريائي ت‪AA‬ائين ن‪AA‬وبت پهچي ٿي ‪.‬۽ ڪ‪AA‬ڏهن‬
‫زياده زهر جمع ٿيڻ جي ڪري ماڻهو مري به س‪AA‬گھي ٿ‪AA‬و ج‪AA‬ڏهن ش‪AA‬يهي ج‪AA‬و‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪102‬‬
‫زه‪AA‬ر جس‪AA‬م ۾ ڪم ڪ‪AA‬رڻ ش‪AA‬روع ڪن‪AA‬دو آهي ت‪AA‬ه وات ۾ پ‪AA‬اڻي محس‪AA‬وس ٿيڻ‬
‫شروع ٿي ويندو آهي اڃ لڳندي آهي الٽي ٿيندي آهي پيٽ ۾ سخت سور ٿين‪AA‬دو‬
‫آهي قبض ٿيندي آهي ٽ‪A‬ورو س‪A‬ليٽي ۽ ڪ‪A‬اري رن‪A‬گ ج‪A‬و ٿي وين‪AA‬دو آهي ٿ‪A‬ڌو‬
‫پگھر اچڻ ش‪AA‬روع ٿي وين‪AA‬دو آهي چم‪AA‬ڙي ج‪AA‬و ن بيم‪AA‬اريون ب‪AA‬ه ش‪AA‬روع ٿي‬
‫وين‪AA‬ديون آهن‪.‬عجيب ڳاله‪AA‬ه اه‪AA‬ا آهي ت‪AA‬ه ش‪AA‬يهي جي ڪارخ‪AA‬اني ۾ڪم ڪن‪AA‬دڙ‬
‫ماڻهن کي ڪينسر ٿيڻ جا به امڪان هون‪AA‬دا آهن ‪ ،‬پ‪AA‬ر اطب‪AA‬ا ِء ق‪AA‬ديم ش‪AA‬يهي کي‬
‫ڌاڻن جي پاڻي َء سان گهي ڪينسر تي ليپ ڪرائيندا هئا جنهن سان تمام س‪AA‬ٺو‬
‫فائدو ٿيندو ه‪AA‬و‪.‬بهرح‪AA‬ال اهي نقص‪AA‬ان ش‪AA‬يهي س‪AA‬ان ض‪AA‬رورت ک‪AA‬ان زي‪AA‬اده هٿ‬
‫چراند ڪري ٿيندا آهن پر جيڪ‪A‬ڏهن ض‪A‬رورت آه‪A‬ر گھٽ مق‪A‬دار ۾ ٻين ش‪A‬ين‬
‫سان استعمال ڪيو وڃي ته نقصان نه ٿيندو‪ A‬پ‪AA‬ر انهي َء ۾ ڪاب‪AA‬ه ش‪AA‬ڪ ش‪AA‬بهي‬
‫جي گنجائش نه آهي ته هن جو ضرورت کان زياده استعمال بهرحال نقص‪AA‬ان‬
‫ڪار ئي آهي‬
‫فائدا‬
‫شيهي جامرڪبات مثالً سرمو ڪارو به شيهي جو اور آهي جيڪو اکين جي‬
‫بيماري ۾ گھڻو استعمال ٿيندو‪ A‬آهي ۽ ڪافي اه‪AA‬ڙا س‪AA‬رما آهن جيڪي خ‪AA‬الص‬
‫شيهي مان ٺاهيا وڃن ٿا شيهو قابض آهي هن کي روغن گل ۾ گهي ملڻ س‪AA‬ان‬
‫س‪AA‬وزش ۾ فائ‪AA‬دو ٿي وڃي ٿ‪AA‬و س‪AA‬اون ڌاڻن جي پنن جي پ‪AA‬اڻي ۾ ش‪AA‬يهو گهي‬
‫ڪينسر جي ڦٽن تي لڳائڻ س‪AA‬ان فائ‪AA‬دو ٿي وڃي ٿ‪AA‬و گ‪AA‬رم ورمن ۽ گ‪AA‬رمي جي‬
‫سورن ۾ مفيد آهي ‪ .‬انهي َء سلسلي ۾ بو علي سينا ۽ گيالني ج‪AA‬و چ‪AA‬وڻ آهي ت‪AA‬ه‬
‫شيهي جو باقائدي کرڙ ۽ دستانو ٺه‪AA‬رائي انهي َء ۾ روغن گ‪AA‬ل وجھي ايس‪AA‬تائين‬
‫کرڙ ڪريو جو ڪارو ٿي وڃي انهي َء ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء مقع‪AA‬د ۽ ٻين گ‪AA‬رم ورمن تي‬
‫لڳائڻ سان ترت فائدو ٿي وڃي ٿ‪AA‬و‪.‬انهي َء کي بواس‪A‬ير جي م‪A‬وڪن تي لڳ‪A‬ائڻ‬
‫سان رت اچڻ بن‪A‬د ٿي وڃي ٿ‪A‬و‪.‬بهرح‪A‬ال ش‪A‬يهي جي ک‪A‬رڙ ۾ تي‪A‬ار ٿي‪A‬ل تي‪A‬ل ن‪A‬ه‬
‫ڇٽن‪AA‬دڙ زخم جن ۾ ب‪AA‬اه تم‪AA‬ام گھڻي هجي منهن تي ليپ ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان فائ‪AA‬دو ٿي‬
‫وڃي ٿو‪.‬اڪثر م‪AA‬اڻهن جي را ِء آهي ت‪AA‬ه ‪ 7‬گ‪AA‬رام ش‪AA‬يهي جي پ‪AA‬ٽي کي چيله‪AA‬ه ۾‬
‫ٻڌڻ سان احتالم جي تڪليف ۾ ڪافي فائدو ٿي وڃي ٿو آي‪AA‬ور وي‪AA‬دڪ ۽ طب‬
‫يوناني ۾ هن جو ڪشتو ٺاهي استعمال ڪرايو ويندو آهي ‪.‬اڪ جي ڪ‪AA‬اٺي َء‬
‫سان ٺاهيل شيهي جوڪشتو سلسل البول بارد م انتهائي مفيد آهي ايستائين جو‬
‫روز ‪ 50‬دفع‪AA‬ا پيش‪AA‬اب اين‪AA‬دل هون‪AA‬دو ت‪AA‬ه اه‪AA‬و هف‪AA‬تي جي ان‪AA‬در ص‪AA‬حيح ٿي‬
‫ويندو‪.‬مخزن اڪسير واري به شيهي جو هڪ اهڙو ڪشتو لکي‪AA‬و آهي جنهن‬
‫سان جسم مان ڪٿان به رت ايندل هجي ته بند ٿي وڃي حڪيم اجمل خ‪AA‬ان‬
‫جي دوا ِء ڪڙه‪AA‬ائي والي ب‪AA‬ه ش‪AA‬يهي ج‪AA‬و ڪش‪AA‬تو آهي انهي َء ۾ ڪاب‪AA‬ه ش‪AA‬ڪ‬
‫شبهي جي گنج‪AA‬ائش ن‪AA‬ه آهي ت‪AA‬ه ش‪AA‬يهي ج‪AA‬ا ڪش‪AA‬تا پنهنجي جڳه‪AA‬ه تي انته‪AA‬ائي‬
‫فائديمن‪AA‬د آهن‪.‬مختل‪A‬ف ڪت‪A‬ابن ۾ هن ج‪A‬ا ڪ‪A‬افي ڪش‪A‬تا آهن جن ج‪A‬ا مجم‪AA‬وئي‬
‫طور تي هي فائداآهن هندي طب ۾ مقوي باه ڪشته به ٺاهيا وڃن ٿ‪AA‬ا هن‪AA‬دي ۾‬
‫هن جي ڪشتي کي ت‪A‬اڪ پش‪A‬م چون‪A‬دا آهن جنهن جي مع‪A‬نى آهي ه‪A‬اٿي َء جي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪103‬‬
‫طاقت وارو‪ ،‬ويد طب ۾ هن جي ڪشتي کي بخارن ۾ به استعمال ڪيو ويندو‬
‫آهي سل ۽ دق ۾ به هن جو ڪشتو حڪيم استعمال ڪن‪AA‬دا آهن منهنجي خي‪AA‬ال‬
‫۾ ان ۾ هن جو فائدو مشڪوڪ آهي باقي رت بند ڪرڻ ال ِء استعمال ڪ‪AA‬ري‬
‫سگھجي ٿو باقي پرميل ۾ ٻنهي طبن ۾ هن جو ڪشتو ڪ‪A‬ثرت س‪A‬ان اس‪A‬تعمال‬
‫ڪي‪AA‬و وڃي ٿ‪AA‬و اڪ‪AA‬ثر قس‪AA‬م جي س‪AA‬رمن ۾ ب‪AA‬ه واپراي‪AA‬و وڃي ٿوع‪AA‬ورتن جي‬
‫بيمارين ۾ ت‪AA‬ه اڪس‪AA‬يرآهي ڪ‪AA‬ثرت حيض ک‪AA‬ان وٺي ورم رحم ۽ ٻ‪AA‬ار ٿيڻ جي‬
‫صالحيت ۾ اضافو ڪرڻ ال ِء واپرايو وڃي ٿو‬
‫شيهي جا ڪيميائي فائدا‬
‫حڪيم جميل لکي ٿو ته هي باه ۾ جلدي پگھرجي وڃي ٿو پ‪AA‬اڻي۽ ت‪AA‬يزاب ج‪AA‬و‬
‫هن تي ڪو به اثر نه ٿيندو آهي گھڻي باه ڏيڻ سان هن ج‪AA‬و رن‪AA‬گ ڳ‪AA‬اڙهو ٿي‬
‫ويندو آهي سون کان سوا ِء ٻين ڌاتن کي باه تي هن سان گڏ گ‪AA‬رم ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان‬
‫انهن ج‪AA‬ون خاص‪AA‬يتون ختم ڪ‪AA‬ري ڇ‪AA‬ڏي ٿ‪AA‬و هن جي اه‪AA‬ا خاص‪AA‬يت آهي ت‪AA‬ه‬
‫جيڪي ب‪AA‬ه ڌات‪AA‬ون پ‪AA‬اڻ ۾ ملي‪AA‬ل هجن انهن س‪AA‬ان ش‪AA‬يهو مالئي چ‪AA‬رخ ڏجي ت‪AA‬ه‬
‫صرف اعلى ڌاتون رهن ٿي‪AA‬ون ب‪AA‬اقي پنهنجي اص‪AA‬ليت ڇ‪AA‬ڏيو وڃن هي چان‪AA‬دي‬
‫کي رنڱي ٿ‪AA‬و س‪AA‬ون ۾ مالئڻ س‪AA‬ان انهي َء کي ڦ‪AA‬وٽڪ ۽ خ‪AA‬راب ڪ‪AA‬ري ڇ‪AA‬ڏي‬
‫ٿوپاري کي اڏامڻ کان روڪي ٿ‪A‬و هن جي داٻ‪A‬و ۾ پ‪A‬ارو ن‪A‬ه اڏامندوجيڪ‪A‬ڏهن‪A‬‬
‫هن جو عمده ڪشتو تيار ٿئي ته ٽامي کي رنڱي ٿو‬
‫ڪشتو شيهونمبر‪2‬‬
‫هي ڪش‪AA‬تو قراب‪AA‬ادين لطيفي جل‪AA‬د ٽي جي ص‪AA‬فحي نم‪AA‬بر ‪ 239‬تي موج‪AA‬ود آهي‬
‫اتان کان من وعن هت لکيو وڃي ٿو‬
‫شيهي جو ٻورو ‪ 40‬گرام‬
‫ايريال جو پاڻي ‪ 250‬گرام‬
‫ٻير جون ڪاٺيون ضرورت آهر‬
‫ش‪AA‬يهي جي ٻ‪AA‬وري کي ايري‪AA‬ال جي پ‪AA‬اڻي ۾ س‪AA‬ورنهن ڪالڪ ک‪AA‬رڙ ڪ‪AA‬ري‬
‫ٽڪيون ٺاهي خشڪ ڪجن انهي َء کان پو ِء ڪڙاهي کڻي انهي َء تي ٽڪي‪AA‬ون‬
‫رکجن ان جي مٿان مٽي َء جو پيالو ڏجي پاسن کان اٽي سان بند ڪري ڇڏجي‬
‫هيٺ ‪ 16‬ڪالڪ هلڪي باه ٻاري کولي ڏسجي جيڪڏهن ٽڪيون ڳ‪A‬اڙهيون‬
‫ٿي ويون هجن ت‪AA‬ه ص‪AA‬حيح آهي ن‪AA‬ه ت‪AA‬ه ٻيه‪AA‬ر ب‪AA‬اه ڏجي ايس‪AA‬تائين ج‪AA‬و ٽڪي‪AA‬ون‬
‫ڳاڙهيون ٿي وڃن انهي َء کان پو ِء ڪڍي کرڙ ڪري رکجن‬
‫فائدا پيٽ جي ڪيڙن خارج ڪرڻ ۾مفيد آهي‬
‫مقداروخوراڪ ‪125‬ملي گرام کان ‪250‬ملي تائين گلقند ۾ مالئي کارائجي‬
‫ن‪AA‬وٽ ‪ :‬ش‪AA‬يهي جي ڪش‪AA‬تي کي مختل‪AA‬ف ت‪AA‬رڪيبن س‪AA‬ان ڪ‪AA‬افي مريض‪AA‬ن ۾‬
‫استعمال ڪيو وڃي ٿو رت بند ڪرڻ ال ِء ڪهڙو به نس‪AA‬خو اس‪AA‬تعمال ڪ‪AA‬ري‬
‫سگھجي ٿو هن جو هڪ خاص فائدواهو به آهي ت‪AA‬ه هن جي ک‪AA‬ائڻ س‪AA‬ان رحم‬
‫سڪڙجي وڃي ٿ‪A‬و ويم ک‪A‬ان پ‪A‬و ِء رحم جي س‪A‬وڄ ۾ ‪5‬ک‪A‬ان س‪A‬ت وزن ک‪A‬ارائي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪104‬‬
‫سگھجن ٿا رحم هيٺ لهي اچي ته اهڙي َء حالت۾ صبح وشام ڪش‪AA‬تو ک‪AA‬ارائڻ‬
‫سان رحم اصلي حالت م اچي وڃي ٿو‪.‬‬
‫شولنگي‬
‫سنسڪرت ‪ :‬لُنگنر ‪ ،‬بهو پترا‪،‬پندولي‬
‫هندي شولنگي ‪،‬ايشولنگي‬
‫بنگالي‪ :‬شولنگي‬
‫الطيني‪Bryonia lacinusa:‬‬
‫هي هڪ ول آهي جيڪا جبلن ۾ پيدا ٿئي ٿي ڦل هيڊا سبز رنگ جا ٿين‪AA‬دا آهن‬
‫جيڪي پچڻ ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء ڳاڙه‪AA‬ا ٿي وين‪AA‬دا آهن ڦ‪AA‬ل جي مٿ‪AA‬ان هڪ س‪AA‬فيد نقش‬
‫هوندو آهي هن جو ڦل آڏيري جي ڦل وانگ‪AA‬ر ٿين‪AA‬دو‪ A‬آهي ايس‪AA‬تائين ج‪AA‬و ان جي‬
‫ڏسڻ سان آڏيري جي ڦل جو گمان ٿيندو آهي هن جي ڦ‪AA‬ل کي ٽوڙي‪AA‬و وڃي ت‪AA‬ه‬
‫ٻه يا ٽي ٻج نڪرندا آهن جيڪي زن‪AA‬اني عض‪AA‬و جه‪AA‬ڙا ٿين‪AA‬دا آهن الث‪AA‬اني لغت‬
‫جي مص‪AA‬نف ج‪AA‬و چ‪AA‬وڻ آهي ت‪AA‬ه هن تي ش‪AA‬و جي لن‪AA‬گ ج‪AA‬ا نش‪AA‬ان هون‪AA‬دا آهن‬
‫‪.‬اهوئي سبب آهي جو ويدن هن کي شڪل جي نسبت سان اوالد جي پيدا ٿيڻ‬
‫جي ال ِء استعمال شروع ڪيو جيڪو بقول سندس ته ڪامي‪AA‬اب ٿي‪AA‬و ۽ ڪ‪AA‬افي‬
‫ماڻهن کي هن جي استعمال سان اوالد ٿي چڪو آهي‪.‬‬
‫مرض اٺهرا‬
‫هن جا ٻج تازا هٿ ڪري جن عورتن جا ٻ‪AA‬ار ض‪AA‬ايع ٿين‪AA‬دا‪ A‬هجن ت‪AA‬ه انهن کي‬
‫روزانو نيراني ٻه ٻج کارائڻ سان نه صرف ٻار ضايع نه ٿيندو‪ A‬پر ٻ‪AA‬ار نرين‪AA‬و‬
‫پيدا ٿيندو‬
‫جن عورتن کي اوالد نه ٿيندو هجي ته اهي حيض کان فارغ ٿيڻ کان پ‪AA‬و ِءهن‬
‫جا ٽي ٻج صبح جو نيراني معجون موچرس سان کائين اهي صرف ڏه ڏينهن‬
‫ک‪AA‬ارائجن‪.‬انش‪AA‬ا َءهللا اوالد ٿي وين‪AA‬دو ‪.‬جيڪ‪AA‬ڏهن په‪AA‬رين مهي‪AA‬ني ن‪AA‬ه ٿ‪AA‬ئي ت‪AA‬ه ٻي‬
‫مهيني ک‪AA‬ارائجي چن‪AA‬د مهينن ۾ اوالد ٿي وين‪AA‬دو‪.‬ي‪AA‬اد رهي ت‪AA‬ه ج‪AA‬ڏهن ع‪AA‬ورتن ۾‬
‫زنانه نقص هجن ته اهي درست ڪجن نه ته ٻي صورت ۾ فائدي جا امڪ‪AA‬ان‬
‫معدوم رهندا‬
‫حب سرهندي‬
‫هي نسخو اسان جي تر جي مشهور سرهندي ب‪AA‬زرگ جن‪AA‬اب آغ‪AA‬ا عبدهللا ج‪AA‬ان‬
‫جو آهي جيڪو امام رباني الف ثاني جي خاندان مان ب‪AA‬زرگ آهي جنهن طب‬
‫تي ڪافي ڪتاب عربي فارسي ۾ لکيا س‪AA‬ندس انهن ڪت‪AA‬ابن م‪AA‬ان ب‪AA‬رگ س‪AA‬بز‬
‫فارس‪AA‬ي راقم الح‪AA‬روف کي هٿ چڙهي‪AA‬و آهي جيڪ‪AA‬و نم جي فائ‪AA‬دن تي آهي‬
‫پڙهڻ سان ئي سندس علمي ملڪي جي خبر پوي ٿي ت‪AA‬ه پ‪AA‬اڻ ن‪AA‬ه ص‪AA‬رف علم‬
‫االديان تي دسترس رکندا هئا پر علم االبدان تي به ملڪو حاصل هون سندس‬
‫انهي َء فارسي ڪتاب جو ترجم‪AA‬و راقم الح‪AA‬روف ڪ‪AA‬ري رهي‪AA‬و آهي انش‪AA‬ا َءهللا‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪105‬‬
‫منهنجي ڪتاب نم جي فائدن سان گڏ شايع ڪيو ويندو هن وقت شولنگي جي‬
‫مناسبت سان سندس هڪ مجرب نسخو لکي رهيو آهي‪AA‬ان ‪.‬ي‪AA‬اد رکڻ گه‪AA‬رجي‬
‫ته سائين تمام ٿورا نسخا لکيا آهن پر هرهڪ مجرب نسخو آهي‪.‬‬
‫ڪڪروندو ‪ 50‬گرام شولنگي ‪ 50‬گرام‬
‫ترڪيب تياري ڪٽي ڇاڻي ‪ 300‬ملي گرام جيتريون گوريون ٺاهي‬
‫مقدارو خوراڪ ۽ واپرائڻ جي واٽ‬
‫هڪ گوري صبح هڪ گوري رات جو ‪ 3‬مهينن‪ A‬تائين واپرائجي‪.‬‬
‫فائدا جنهن عورت کي اوالد نه ٿيندو هجي ته اوالد ٿي ويندو‬

‫شهدانج‬
‫عربي بزالقنب‬
‫فارسي‪ A‬تخم ڀنگ‬
‫اردو شهدانه‬
‫انگريزي ‪Cannabais Seeds‬‬
‫سڃاڻپ تخم شهدانج تي ڪافي بحث هليو آهي بهرحال ڪافي طبيب ان ڳالهه‬
‫تي متفق آهن ته هي ڀنگ جو ٻج آهي هي ننڍاداڻا جيڪ رن‪A‬گ ۾ ٻ‪A‬رٽ جھڙا‬
‫پر ان کان ڪافي وڏا هوندا آهن هي لسا ترڪڻا هوندا آهن رن‪AA‬گ ۾ خ‪AA‬اڪي‬
‫هوندا آهن هن جو ذائقو معمولي ڪڙو هوندو آهي هي گھڻو ڪ‪AA‬ري نش‪AA‬و ن‪AA‬ه‬
‫ڪندا آهن جيڪڏهن زياده مقدار ۾ کاڌا وڃن ته خشخاش وانگر هلڪ‪AA‬و نش‪AA‬و‬
‫ڪندا آهن ‪.‬‬
‫مزاج گرم خشڪ مضر‬
‫مقدار و خوراڪ‪ :‬هڪ کان ٻه گرام‬
‫نوٽ ‪ :‬اسان جلداول ۾ ڀنگ جو ذڪر ڪري آيا آهيون اتي ڀن‪AA‬گ جي ٻج ج‪AA‬و‬
‫ضمناًذڪر ٿيو هو پر هتي شهدانج جي عن‪A‬وان س‪A‬ان ال‪A‬ڳ تفص‪A‬يل لکي‪A‬و وي‪A‬و‬
‫آهي جيئن طبيبن کي سمجھڻ ۾ آساني ٿئي ته شهدانج آخر ڪهڙي بال آهي‬

‫فائدا‬
‫هي ع‪AA‬ام حڪيم گهٽ واپرائين‪AA‬دا‪ A‬آهن پ‪AA‬ر ڪي اه‪AA‬ڙا ب‪AA‬ه ط‪AA‬بيب آهن جن وٽ‬
‫پنهنجا مخصوص نسخا آهن اهي هن جو تمام گھڻو استعمال ڪن‪AA‬داآهن ج‪AA‬يئن‬
‫ڊاڪٽر حڪيم نصير احمد ط‪AA‬ارق لکي‪AA‬و آهي ت‪AA‬ه ه‪AA‬و س‪AA‬فوف مغل‪AA‬ظ ۽ س‪AA‬فوف‬
‫سرعت بند ۾ استعمال ڪندو آهي پر حيرت جي ڳالهه اه‪AA‬ا آهي ت‪AA‬ه ت‪AA‬ه س‪AA‬نڌي‬
‫دائي‪AAAA‬ون ڀن‪AAAA‬گ ج‪AAAA‬و ٻج ع‪AAAA‬ورتن کي اوالد ٿيڻ ال ِء کارائين‪AAAA‬ديون آهن اهي‬
‫ڪيستائين ڪامياب رهن ٿيون سا خدا کي خبر آهي ب‪AA‬اقي ڪ‪AA‬افي ط‪AA‬بيبن ج‪AA‬ا‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪106‬‬
‫اوالد جي سلس‪A‬لي جانس‪A‬خا آهن جن ج‪A‬و اهم ج‪A‬ز تخم ش‪A‬هدانج ئي هون‪A‬دو آهي‬
‫هي جريان ۾ مفيد آهي انهي َء ک‪A‬ان س‪A‬وا ِء احتالم ۾ هن ج‪A‬و اس‪A‬تعمال ب‪AA‬ه مفي‪A‬د‬
‫هون‪AA‬دو آهي هي پيش‪AA‬اب آور هئڻ جي ب‪AA‬اوجود گھڻي پيش‪AA‬اب ۾ مفي‪AA‬د آهي اه‪AA‬ا‬
‫ڳالهه سمجھ ۾ اچڻ جي نه آهي پر تجربي کان پو ِء ئي اندازو ٿيندو‪ A‬ت‪AA‬ه واقعي‬
‫هي گھڻن پيش‪AA‬ابن ۾ مفي‪AA‬د آهي هي امس‪AA‬اڪ پي‪AA‬دا ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و انهي َء ڪ‪AA‬ري‬
‫سرعت انزال ۾ مفيد آهي‪.‬‬

‫سفوف مغلظ‬
‫تج ‪5‬ت‪AAA‬وال‪،‬تالمک‪AAA‬انو ‪5‬ت‪AAA‬وال بيج بن‪AAA‬د ‪ 5‬ت‪AAA‬وال‪،‬ڪ‪AAA‬نڙو ‪5‬ت‪AAA‬وال‪،‬تخم س‪AAA‬روالي‬
‫‪5‬توال‪،‬شهدانج يعني تخم ڀنگ ‪ 5‬توال ڪشته قلعي ٻه توال‪،‬‬
‫سڀني کي سنهو پيهي رکو‪.‬هڪ گرام کان ‪ 2‬گرام ڏينهن‪ A‬۾ ٽي دفعا ڏيندا‬
‫فائدا‬
‫هي سڀني اعصابي تڪليفن۾مفيد آهي خاص ڪري جريان ليڪوريا س‪AA‬رعت‬
‫انزال شگر‪،‬پيشاب گھڻو اچڻ دست مني َء کي گھاٽو ڪري ٿو‪.‬‬

‫شنشوب‬
‫بلوچي نالو شن شوب گواري‪ A‬دومو‪،‬يرڪ‬
‫پشتو نالو‪ :‬شوشوئي‪ A‬گواري دراني‬
‫چيني‪ :‬فين ياهو هوا‬
‫‪Bioss‬‬ ‫الطيني نالو ‪Pevoskia abroyenoides‬‬
‫آڪهه ‪Lamiace‬‬
‫هي ٻوٽو خوشبودار ٿئي ٿو جيڪو هڪ ميٽر کن ڊگھو ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و هن ج‪AA‬و ٿ‪AA‬ڙ‬
‫پکڙيل ۽ وارن وارو ٿئي ٿو‪.‬هن جا پن ونڊيل ٿين ٿا انهن جي شڪل مستطيل‬
‫نما ٿيندي آهي ‪ 4‬کان ‪ 7‬سينٽي ميٽر ڊگھا گ‪AA‬ل تقريب‪A‬ا ً هڪ س‪AA‬ينٽي مي‪AA‬ٽر ڊگھا‬
‫ٿين ٿا ‪.‬بنفشي جهڙا نيرا گل ٿيندا‪ A‬آهن جيڪي ٻه ملي ميٽر ڊگھابيضوي گھرا‬
‫ڀوري رنگ جا ٿيندا‪ A‬آهن‬
‫پيدائش جو هنڌ‬
‫هي بلوچس‪AA‬تان ۾ ع‪AA‬ام ج‪AA‬ام ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و انهي َء ک‪AA‬ان س‪AA‬وا ِء اي‪AA‬ران ترڪماني‪AA‬ه ‪،‬‬
‫افغانستان‪ ،‬روس ‪،‬ڪشمير ۽ تبت ۾ به ٿئي ٿو ‪،‬‬
‫فائدا‬
‫گل پاڻي ۾ پسائي بخار جي مريضن کي ٿڌي ڪرڻ ال ِء استعمال ڪي‪A‬و وين‪A‬دو‬
‫آهي ‪.‬ايران جا ماڻهو گھڻو ڪري هن جي پاڙن کي گھوٽي پاڻي‪ ،‬ميڻ يا تي‪AA‬ل‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪107‬‬
‫مالئي ليپ ٺاهي ليشمياسس تي ليپ ڪندا آهن هن جو ورم ۾ مفيد هجڻ س‪AA‬ان‬
‫گڏ ‪،‬اينٽي اسپازمول ۽ سائنوٽڪ اثر مشاهدي ۾ آيو آهي ‪.‬‬
‫جديد تجربا‬
‫ايران ۾ هن تي سائنسي انداز ۾ تحقي‪AA‬ق ڪ‪AA‬ئي وئي ت‪AA‬ه هي وا قعي ليشمياس‪AA‬س‬
‫جي بيم‪AAAA‬اري ۾ مفي‪AAAA‬د آهي ‪ .‬انهي َء ڪ‪AAAA‬ري هن جي اين‪AAAA‬ٽي مائيڪروبائ‪AAAA‬ل‬
‫خصوصيت تي تجربا ڪيا ويا جيڪي ڪامياب رهيا هن جي تيل ۾ به اين‪AA‬ٽي‬
‫بيڪٽريل اف‪A‬اديت آهي خ‪A‬اص ڪ‪A‬ري ‪candida albican‬۽ گ‪A‬رام هاڪ‪A‬اري‬
‫بيڪٽريا خالف مؤثر آهي خاص ڪري اسٽائيفلو ڪ‪AA‬وڪس ۾ ڪارآم‪AA‬د آهي‬
‫مجموئي ط‪AA‬ور تي سائنس‪AA‬ي ريس‪AA‬رچ ج‪AA‬و لب لب‪AA‬اب اه‪AA‬و آهي ت‪AA‬ه هن ج‪AA‬و تي‪AA‬ل‬
‫ليشمياسس ۽ خاص ڪري ‪S.aureus‬۾ انتهائي مفيد آهي‪.‬‬

‫شولر ٻوٽي‬
‫مقامي نالو‪ :‬ڪرٿرا‪،‬کرگنا‪،‬لڦرا‪ A‬پاپرا‪،‬ڪالي جري‬
‫انگريزي‬
‫الطيني‪Salvia moocroftiana‬‬
‫خاندان ‪Labiatae‬‬
‫هي ٻارهي سر سبز ٻوٽو هوندو آهي ‪ .9‬ميٽر ت‪AA‬ائين ٿين‪AA‬دو آهي هي پ‪AA‬اڙ ک‪AA‬ان‬
‫ئي پکڙندڙپنن‪ A‬جي ڊيگھ‪10‬کان ‪ 24‬ملي ميٽر جڏهن ته سندس ويڪ‪A‬ر ‪ 4‬ک‪A‬ان‬
‫‪ 8‬س‪AAA‬ينٽي مي‪AAA‬ٽر ٿين‪AAA‬دي آهي ‪.‬هن کي اپري‪AAA‬ل ۽ ج‪AAA‬ون ۾ گ‪AAA‬ل لڳن‪AAA‬دا آهن هي‬
‫افغانس‪AA‬تان پاڪس‪AA‬تان ڪش‪AA‬مير نيپ‪AA‬ال ايس‪AA‬ٽ ان‪AA‬ڊيا ۾ ڪ‪AA‬ثرت س‪AA‬ان ٿين‪AA‬دو آهي‬
‫ڪشمير جي ل‪AA‬داخ عالئقي ۾ ع‪AA‬ام ج‪AA‬ام ڏٺ‪AA‬و وڃي ٿ‪AA‬و‪.‬پاڪس‪AA‬تان ۾ هي ڪ‪AA‬الي‬
‫جڙي جي نالي سان مشهور آهي هي همالي‪AA‬ائي زون جي چ‪AA‬ترال ‪،‬ل‪AA‬وور جهلم‬
‫ڪوئٽ‪AA‬ه ۽ س‪A‬ليمان رينج ۾ ب‪AA‬ه ڪ‪A‬افي ٿ‪AA‬ئي ٿي هن ج‪A‬ا گ‪A‬ل ن‪AA‬ر م‪A‬اده ٿين‪AA‬دا آهن‬
‫جيڪي هوا جي زريعي بارآور ٿين ٿا هن جا ٻج ۽ پاڙدوائن ۾ استعمال ڪي‪AA‬ا‬
‫وڃن ٿا‪.‬‬
‫مزاج گ‪AA‬رم ت‪AA‬ر ‪ 2‬مضر ‪ :‬زي‪AA‬اده مق‪AA‬دار ۾ ک‪AA‬ائڻ س‪AA‬ان ال‪AA‬ٽي اٻڙڪ‪AA‬و ٿي‬
‫سگهي ٿو‬
‫مقدارو خوراڪ‪ 5 :‬کان ‪ 10‬گرام تائين‬
‫فائدا هن جون پاڙون ٿ‪AA‬ڌ ۽ کنگھ ال ِء اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬ون وڃن ٿي‪AA‬ون‪.‬هن ج‪AA‬ا ٻج‬
‫ال‪AA‬ٽي آڻين‪AA‬دڙ‪،‬هي پيچش ۾ اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬و وڃي ٿ‪AA‬و انهي َء ک‪AA‬ان س‪A‬وا ِء بواس‪AA‬ير‬
‫قولنج يعني پيٽ جي سور۾ اندروني يا بيروني استعمال ڪئي وڃي ٿي‪.‬جلدي‬
‫بيمارين ۾ ملي ۽ زخمن تي به لڳائي وڃي ٿي‬
‫جديد سائنسي معلومات‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪108‬‬
‫هن ۾ ڳوڙهين کي ختم ڪرڻ جي ص‪AA‬الحيت آهي هن م‪AA‬ان نڪت‪AA‬ل ڪيمي‪AA‬ائي‬
‫جزاينٽي فنگل ۽ اينٽي فيدنٽ آهن‪.‬تاجي يعني ڪارونري ڊزي‪A‬ز‪،‬دل ج‪A‬و س‪A‬ور‬
‫۽ مائيو ڪارڊل انفارڪشن ۾ استعمال ڪياوڃن ٿا ساڳيو استعمال چين ۾ به‬
‫آهي‪.‬هن جي ڪيميائي جزن ۾ نن‪AA‬ڊ آڻڻ ۽ ٽرنڪالئ‪A‬يزر خاص‪A‬يتون پڻ موج‪AA‬ود‬
‫آهن هي اعصابي خل‪A‬ل جي ڪ‪A‬ري نن‪A‬ڊ ن‪A‬ه اچڻ ۾ ب‪A‬ه مفي‪A‬د آهي‪.‬هن ٻ‪A‬وٽي ج‪A‬ا‬
‫مختلف قسم پوري دنيا ۾ اس‪A‬تعمال ڪي‪A‬ا وڃن ٿ‪A‬ا هن ٻ‪A‬وٽي ج‪A‬و موج‪A‬وده قس‪A‬م‬
‫جنهن جواس‪AA‬ين ذڪ‪AA‬ر ڪ‪AA‬ري رهي‪AA‬اآهيون اه‪AA‬و پاڪس‪AA‬تان جي انهن عالئقن ۾‬
‫ورم زائده ائور ۾ هن جو ڪاڙهو استعمال ڪي‪AA‬و وڃي ٿ‪A‬و‪.‬ج‪A‬ڏهن ت‪A‬ه هن ج‪A‬ا‬
‫گل گلي جي سور ال ِء استعمال ڪيا وڃن ٿ‪AA‬ا‪.‬هن ج‪AA‬ا پن ۽ پ‪AA‬اڙون نن‪AA‬دڪارني‬
‫الٽي ۽ بلغم خ‪A‬ارج ڪ‪A‬رڻ ال ِء اس‪A‬تعمال ڪن‪A‬دو ه‪A‬و انهي َء ک‪A‬ان س‪A‬وا ِء س‪A‬اڳئي‬
‫سائنسدان هن کي بواسير ۾ به استعمال ڪيو هو‪.‬هن جا پن ناروا ۽ گ‪AA‬ني ورم‬
‫ال ِء به مفيد آهن هن جي لپري ڳڙ ۽ ڦٽ ڦ‪AA‬روڙين جي ال ِء ب‪AA‬ه اس‪AA‬تعمال ڪ‪AA‬ئي‬
‫وڃي ٿي‪.‬پاڪستان ۾ هن جا ٻج قولنج ۽ پيچش ۾ به ڏنا وڃن ٿا‪.‬‬

‫شراگو‬
‫بلوچي نالو شراگو ‪ ،‬هرن توتي‬
‫الطيني نالو ‪Andarachne aspra‬‬
‫خاندان‪Euphorbiaceae :‬‬
‫هي ٻوٽو بلوچستان ۽ سنڌجي جابلو عالئقن ۾ عام جا ٿئي ٿو هن جا پاڪستان‬
‫۾ چار قسم آهي ‪.‬پهريون ‪A. cordifolia. 2 A.rountendifolia, 3 1‬‬
‫‪ A.teleploides, 4 A. aspera‬هنن چئ‪AA‬ني قس‪AA‬من م‪AA‬ان قس‪AA‬م ‪ 2‬۽‬
‫چاربلوچستان ۽ سنڌ جي ٻهراڙي جي عالئقن ۾ ٿين ٿا جڏهن ته چوٿ‪AA‬ون قس‪AA‬م‬
‫جنهن جو هت ذڪر ڪري رهياآهيون اهو صرف ڪراچي ۾ ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و ‪.‬اه‪AA‬و‬
‫ساڳيو قسم جنهن جو اسين هت ذڪر ڪري رهي‪AA‬ا آهي‪AA‬ون هندس‪AA‬تان ع‪AA‬رب ۽‬
‫ٻين گرم عالئقن ۾ به ٿئي ٿو‪.‬جڏهن ته قسم ٽيون پهريون پاڪستان جي اترين‬
‫عالئقن جي جبلن م پيدا ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و‪.‬هي خ‪AA‬اص ڪ‪AA‬ري اتي ٿين‪AA‬دو آهي ج‪AA‬تي وڻن‬
‫جي ڇانو هجي سنڌ ۽ بلوچستان ۾ هي جابلوپٿرن واري زمين ۾ٿيندو آهي‪.‬‬
‫فائدا‬
‫هن جو رب ليبارٽري ۾ الڪوحل ۾ حل ڪ‪A‬ري ج‪A‬انورن ۾ اس‪A‬تعمال ڪ‪A‬رائي‬
‫پو ِء انسانن تي به تجربو ڪيو ويو ته هن ساه جي نالين کي ڪش‪AA‬ادو ڪي‪AA‬و ۽‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪109‬‬
‫بل‪A‬ڊ پريش‪A‬ر گھٽ‪A‬ائي ٿ‪A‬و‪ .‬انهي َء ک‪A‬ان س‪A‬وا ِء هس‪A‬ٽامن کي ب‪A‬ه گھٽ‪A‬ائي ٿ‪A‬و‪.‬انهي َء‬
‫حوالي سان ال‪AA‬رجي ۾ مفي‪AA‬د آهي‪.‬پيٽ جي س‪AA‬ور ۾ ب‪AA‬ه س‪AA‬ندس فائ‪AA‬دا مش‪AA‬اهدي ۾‬
‫آيا‪.‬سائنسدانن جو چوڻ اهي ته اسٽيفلو ڪوڪس آريس سالمونيال ِء ٽ‪AA‬ا ِء ف‪AA‬ا ِء ِء‬
‫‪a.b.c‬تي هن جو موت مار اثر آهي ساڳي جڳهه تي پيچش جا جراثيم ب‪AA‬ه هن‬
‫جي رب ۾ ناس ٿي وڃن ٿا‪.‬ڪوئن تي تجربن مان اها به خبر پ‪AA‬ئي ت‪AA‬ه هن ج‪AA‬ا‬
‫ڪي به اگرا اثر نه آهن‪.‬‬

‫شاگوشاڪ (بلوچي)‬
‫سنڌي‪ُ :‬منگا‬
‫عربي ظفار ‪،‬صالله‬
‫الطيني‪glossomema varians :‬‬
‫خاندان‪asclepediaceae‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫هي ‪ 6‬کان ‪ 20‬سينٽي ميٽر ڊگھو ٿئي ٿو هن ۾ ٽاريون هونديون آهن ‪ 1.8‬ک‪AA‬ان‬
‫‪ .5‬سينٽي ميٽر ويڪرا ۽ ‪ 2.5‬کان ‪ 7.5‬س‪A‬ينٽي مي‪A‬ٽر ڊگھا پن ٿين‪AA‬دا آهن‪.‬هن ۾‬
‫گل ڊسمبر ۾ لڳڻ شروع ٿي وين‪A‬دا آهن س‪AA‬نڌ ۽ بلوچس‪A‬تان جي ج‪A‬ابلو عالئقن ۾‬
‫عام جام آهي ‪.‬اسان جڏهن ننڍا هوندا هئاسين ته منگھن جو ٻڌندا‪ A‬هئاس‪AA‬ين ش‪AA‬اه‬
‫سائين به منگھن جو ذڪر ڪيو آهي‪.‬هي وقت موسم ۾ گوادر ۾ انتهائي سستا‬
‫ملندا آهن‪.‬‬
‫فائدا‬
‫شاگوشاڪ يعني منگا تمام گھڻا کاڌا وڃن ٿ‪AA‬ا ايس‪AA‬تائين ج‪AA‬و گ‪AA‬وادر ۾ موس‪AA‬م ۾‬
‫انتهائي سستا ‪ 10‬کان ‪ 20‬رپيا ڪلو وڪامندا آهن‪.‬حيران ڪن ڳالهه اها آهي‬
‫ته هن جي طبي فائدن جي خبر تاحال نه پئجي س‪AA‬گھي آهي ج‪AA‬يئن ت‪AA‬ه هي ڦ‪AA‬ل‬
‫وارو ميوو آهي انهي َء ڪري هن ۾ غذائي جز ضرور هوندا انهي َء ڪر هن‬
‫جو ذڪر ڪري رهيو آهيان ته ج‪AA‬يئن آئن‪AA‬ده ڪ‪AA‬و ط‪AA‬بيب منگن جي ب‪AA‬اري ۾‬
‫لکي ته اهو اضافا ڪري هن جا طبي فائدا لکي ‪.‬‬

‫شاماهور‬
‫بلوچي نالو شاماهور ‪،‬خضدار ۾ نال به چيو ويندو آهي‪.‬‬
‫الطيني نالو‪launae remotifolia:‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪110‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫فائدا‬
‫هي ڇاتي َء جي خرابي ال ِء مفيد آهي‪.‬خ‪AA‬اص ڪ‪AA‬ري بلغم ۾ رت اچڻ ال ِء مفي‪AA‬د‬
‫آهي هي ٿڌ ۽اندروني ورم ۽ ڌڪن ال ِء مفيد آهي‪.‬‬
‫ترڪيب استعمال‬
‫‪100‬گرام ٻوٽي ٻن گالس پاڻي َء ۾ ٽهڪائي ڇاڻي انهي َء م‪AA‬ان اڌ گالس پ‪AA‬اڻي ۾‬
‫‪ 20‬گرام مصري مالئي صبح وشام پيارجي‬
‫سانڊو‬
‫عربي حرما‬
‫فارسي‪ A‬آفتاب پرست‬
‫پشتو‪ :‬شالبده‬
‫انگريزي ‪Chamelon‬‬
‫خاندان ‪chamelonidae‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫هي هڪ مشهور ج‪A‬انور آهي جنهن ک‪A‬ان نن‪AA‬ڍو وڏو چڱي َء ط‪A‬رح واق‪AA‬ف آهي‬
‫‪.‬آفريق‪AA‬ا کن‪AA‬ڊ ۾ هن ج‪AA‬ا ‪ 80‬کن قس‪AA‬م آهن جيڪي مي‪AA‬ڊيٽيرين‪ A‬عالئقي ۾ آهن‪.‬هي‬
‫چچي جي خاندان جو هڪ ج‪A‬انور آهي ‪،‬گھڻ‪AA‬و ڪ‪A‬ري جيت کائين‪A‬دو آهي پ‪A‬ر‬
‫هي چچي َء جي مقابلي ۾ وڏي ۽ ڍگهي زبان رکن‪AA‬دڙ ج‪AA‬انور آهي هن جي ع‪AA‬ام‬
‫قسم کي جڏهن ڏسبو ته رنگ بدالئيندو رهندو آهي حقيقت ۾ هن جي جل‪A‬د ج‪A‬و‬
‫رنگ نه بدلبو آهي پر دماغي ۽ جذباتي عمل جي ڪري هن جي چمڙي م‪AA‬ان‬
‫مخصوص شعاع خارج ٿيندا آهن جيڪي ساوا خ‪A‬اڪي ۽ ڳاڙه‪A‬ا نظ‪A‬راچن ٿ‪A‬ا‬
‫هن ۾ وڏا سانڊا به ٿيندا آهن جيڪي جھرڪيون وغيره يا ان کان ب‪AA‬ه وڏا پکي‬
‫کائي سگھن ٿا هن وقت اسان جنهن سانڊي جو ذڪر ڪري رهيا آهيون اه‪AA‬و‬
‫ئي آهي جيڪو اڪثر گھرن ۽ ٻ‪AA‬ني ٻ‪AA‬ارن ۾ وڻن تي نظ‪AA‬ر اين‪AA‬دو آهي ‪ .‬اس‪AA‬ان‬
‫وٽ اها ڳالهه مشهور آهي ته حضرت ابراهيم کي نمرود جڏهن ب‪AA‬اه ۾ اڇالي‪AA‬و‬
‫ته هن جانور ڦوڪون ڏنيون ته جيئن باه تيز ٿئي انهي َء ڪري هن کي مارڻ‬
‫ثواب جو ڪم سمجھيو ويندو آهي‪ .‬ياد رهي ته س‪AA‬انڊي کي نان‪AA‬گ ش‪A‬وق س‪A‬ان‬
‫کائيندو آهي جڏهن ته سانڊي جي مرغوب غذائن ۾ س‪AA‬و پ‪AA‬يري ۽ ڀٽ‪AA‬ون ش‪AA‬امل‬
‫آهن‬
‫طبيعت ‪ :‬گ‪AA‬رم خشڪ‪ 3‬پ‪AA‬ر حڪيم نجم الغ‪AA‬ني هن ج‪AA‬و م‪AA‬زاج گ‪AA‬رم خش‪AA‬ڪ‬
‫چوٿين درجي ۾ ٻڌايو آهي منهنجي خيال ۾ اول مزاج صحيح آهي مضر‬
‫مقدار وخوراڪ‪ : A‬هي جانور حرام آهي انهي َء ڪري کائڻ ج‪AA‬و ت‪AA‬ه س‪AA‬وال‬
‫پيدا نٿو ٿئي باقي هن کي ساڙي دوائون ٺاهيون وڃن ٿيون‪.‬‬
‫فائدا‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪111‬‬
‫هي گھڻو ڪري مرهمن ۾ استعمال ڪيوويندو آهي يا چم‪AA‬ڙي جي بيم‪AA‬ارين ۾‬
‫لڳائڻ ال ِء تيل وغيره ٺاهي‪A‬ا وڃن ٿ‪A‬ا اس‪A‬ان جي ت‪A‬ر ج‪A‬و مش‪A‬هور ط‪A‬بيب حڪيم‬
‫عب‪AA‬دالعلي س‪AA‬انڊي کي س‪AA‬اڙي انهي َء رک کي خ‪AA‬در جي بيم‪AA‬اري ۾ اس‪AA‬تعمال‬
‫ڪندو هو جنهن جو نالو هن ڪشته خدر رکيو ه‪AA‬و ‪.‬ڇن‪AA‬ڀڙين ج‪AA‬ا وار اک‪AA‬يڙي‬
‫هن جو رت لڳائڻ س‪AA‬ان اتي وار وري ن‪AA‬ه ٿين‪AA‬دا‪ A‬انهي َء ڪ‪AA‬ري موريس‪AA‬ر اکين‬
‫جي بيماري ۾ مفيد آهي انهي َء کي اردو ۾ پڙبال چوندا آهن‪.‬هن جي پ‪AA‬تي م‪AA‬ان‬
‫ٺاهيل سرمون اکين جي ڦلي ۽ ڄاري ۾ مفيد آهي اڪثر طبيبن ج‪A‬و چ‪A‬وڻ آهي‬
‫ته هن جي چ‪AA‬ربي ۽ جس‪AA‬م جي رط‪AA‬وبت لڳ‪AA‬ائڻ س‪AA‬ان وار اڀ‪AA‬ري اچن ٿ‪AA‬ا ‪ ،‬هي‬
‫فائدا حڪيم نجم الغني اطبا ِء قديم جي ڪتابن تان نقل ڪيا آهن منهنجي خيال‬
‫۾ اهو فائ‪A‬دو گنج ۾ ممڪن ن‪A‬ه آهي ب‪A‬اقي جيڪ‪A‬ڏهن وار ڇ‪A‬ڻي رهي‪A‬ا هجن اتي‬
‫هن جو ڪو مرڪب ٺاهي تجربو ڪري سگھجي ٿو‪.‬ڌتوري ج‪A‬ا ڏين‪A‬ا ‪ 4‬ع‪A‬دد‬
‫هٿ ڪري سنڍ ‪6‬گرام سانڊو ‪ 3‬عدد ‪ 25‬ملي لٽر ترن جي تيل ۾ ساڙي مالش‬
‫ڪرڻ سان سنڌن جي سور ۾ تمام گھڻو فائدو ٿي وڃي ٿو ‪ ،‬س‪AA‬انڊي کي جھلي‬
‫مٿي کان وٺي پڇ تائين وچان چيرو ڏئي جيڪو رت ي‪AA‬ا رط‪AA‬وبت نڪ‪AA‬ري اه‪AA‬ا‬
‫پان جي پن تي لڳائي مٿان گنڌڪ پيٺل ٻرڪي آلت تي لڳ‪AA‬ائڻ س‪AA‬ان ق‪AA‬وت ب‪AA‬اه‬
‫وڌي وڃي ٿي وڏو س‪AA‬انڊو هٿ ڪ‪AA‬ري ان کي ‪ 125‬ملي ل‪AA‬ٽر تي‪AA‬ل ۾ ڪ‪AA‬اڙهي‬
‫ساڙي ڇاڻي رکجي ان کان پو ِء نه صرف عام ڏڊ ۾ مفيد آهي پر ڇتي ڏڊ ۾ ب‪AA‬ه‬
‫ڪارآمد آهي جنهن کي طبي زبان ۾ اڪوته چيو وڃي ٿو ‪.‬‬
‫هڪ عجيب نسخو‬
‫ڄرون سڪل‪ ،‬سانپا سڪل هرهڪ ‪ 6‬گرام په‪AA‬رين انهن کي ڪچي ناري‪AA‬ل ۾‬
‫‪ 7‬ڏينهن وجھو ان کان پو ِء اتان ڪڍي هڪ عدد‪ A‬س‪AA‬انڊو هٿ ڪ‪AA‬ري ‪ 60‬ملي‬
‫لٽرتيل ۾ ساڙيو ان کان پو ِء مٿيون ناريل واري‪AA‬ون ش‪AA‬يون وجھي ک‪AA‬رڙ ڪ‪AA‬ري‬
‫مرهم ٺاهي رکو‬
‫ترڪيب استعمال ‪3‬گرام کن کڻي عضو تناسل تي مالش ڪري ليپ ڪريو‬
‫فائدا‬
‫صاحب نسخي جي مطابق هن سان عضو مثل گڏه جي ٿي ويندو خير اهو ت‪AA‬ه‬
‫نسورو ڪوڙ آهي پر ڪجھ نه ڪجھ فائدو ضرور ٿيندو‪A‬‬
‫مجربات‬
‫ڪشته خدر‬
‫حڪيم عبدالعلي جو نسخو جيڪو پاڻ به مون سان ذڪر ڪيو هو پر ان‬
‫جي باقائدي ترڪيب اسان جي دوست حڪيم ڪ‪A‬ريم بخش س‪AA‬ندس نن‪AA‬ڍي ڀ‪AA‬ا ُء‬
‫ٻڌائي جيڪا حاضر خدمت آهي جيت‪AA‬وڻيڪ م‪AA‬ون کي تج‪AA‬ربي ج‪AA‬و موقع‪AA‬و ن‪AA‬ه‬
‫مليو آهي پر منهنج‪AA‬ا ٻنهي س‪A‬ان انته‪AA‬ائي گھراالڳاپ‪A‬ا آهن انهي َء ڪ‪A‬ري س‪AA‬ندن‬
‫ڳالهه جو يقين اٿم ته واقعي هي نسخو مفيد هوندو‬
‫نسخو مبارڪ هن ريت اهي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪112‬‬
‫ڪجھ سانڊا هٿ ڪري ماري انهن کي گل حڪمت ڪري ايتري باه ڏيو جو‬
‫هو سڙي وڃن انهي ِء کان پ‪A‬و ِء ل‪A‬وٽي م‪A‬ان ڪ‪A‬ڍي ک‪A‬رڙ ڪ‪A‬ري س‪A‬نڀالي رک‪A‬و‬
‫‪ 250‬ملي گرام صبح جو ناشتي کان پو ِء مکڻ سان کارائجي‬
‫فائدا ‪ :‬هي مرض خدر ال ِء انته‪A‬ائي مفي‪A‬د آهي ڪنهن عض‪A‬وي جي ک‪A‬يري ٿيڻ‬
‫کي خ‪AAA‬در چئب‪AAA‬و آهي هي گھٽ خ‪AAA‬رچ۽ هڪ ڏکي تڪلي‪AAA‬ف ال ِء آهي انهي َء‬
‫ڪري انهي َء جو تجربي ڪرڻ ۾ ڪو حرج نه آهي‬

‫سمنڊ گجي‬
‫عربي زبدالبحر‪A‬‬
‫سنڌي سمنڊ ڦيڻ‬
‫انگريزي ‪Cuttle fish‬‬
‫حيواني نالو ‪Internal shel of sepia officinalis‬‬
‫خاندان ‪Seppia officinilis‬‬
‫هي هڪ س‪AA‬منڊ جي مڇي ج‪AA‬و م‪AA‬ٿيون ته‪AA‬ه جيڪ‪AA‬و مڇي جي م‪AA‬رڻ ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء‬
‫گوشت ڳرڻ جي صورت ۾ سمنڊ جي پاڻي ۾ ترندا نظ‪AA‬ر اچن ٿ‪AA‬ا هن م‪AA‬ان اه‪AA‬ا‬
‫مراد نه آهي ته ڪو هر جڳه‪A‬ه تي هي مڇي هون‪AA‬دي آهي‪ .‬هن ج‪A‬ا ب‪AA‬ه پنهنج‪AA‬ا‬
‫آس‪AA‬تانه آهن‪ .‬انهن عالئقن ۾ هي ع‪AA‬ام ج‪AA‬ام ملي ٿ‪AA‬و ڪ‪AA‬راچي جي س‪AA‬امونڊي‬
‫عالئقي ۾ ب‪AA‬ه هي مڇي ٿ‪AA‬ئي ٿي ‪،‬هي ‪5‬س‪AA‬ينٽي مي‪AA‬ٽر کن ويڪ‪AA‬را ۽‪15‬ک‪AA‬ان ‪25‬‬
‫سينٽي ميٽر ڊگھا ٽڪ‪AA‬را آهن جيڪي پنس‪AA‬ارين ک‪AA‬ان س‪AA‬منڊ ڦيڻ ي‪AA‬ا س‪AA‬منڊ جي‬
‫گجي جي نالي سان ملن ٿا هي سخت ڍال وانگر هوندو آهي جيڪ‪AA‬و بيض‪AA‬وي‬
‫شڪل تي ته ڪ‪AA‬ڏهن ڪن‪AA‬ڊون ڀڳ‪AA‬ل ملن‪AA‬دو آهي ‪ .‬هي ج‪AA‬انور ج‪AA‬ڏهن جي‪AA‬ئرو‬
‫هوندو آهي ته وزن ساڍا ‪ 10‬ڪلو تائين ٿي ويندو آهي ‪.‬هن ۾ ڪيلشم ڪاربو‬
‫نيٽ ‪ ،‬س‪AA‬لفيٽ ۽ فاس‪AA‬فورس هون‪AA‬دو آهي‪ .‬ي‪AA‬ورپ ۾ ت‪AA‬ه هن جوباقائ‪AA‬دي ش‪AA‬ڪار‬
‫ڪيو ويندو آهي ايستائين جو هوٽلن ۾ به هن ج‪AA‬ون ڊش‪AA‬ون تي‪AA‬ار ڪي‪AA‬ون وڃن‬
‫ٿيون‪ .‬هن کي سامونڊي سانڊو به چيو وڃي ٿو اهو انهي َء ڪ‪AA‬ري چون‪AA‬دا آهن‬
‫ته س‪AA‬انڊي وانگ‪AA‬ر هي پنهنج‪AA‬و رن‪AA‬گ ت‪AA‬رت تب‪AA‬ديل ڪ‪AA‬ري وين‪AA‬دو آهي ‪ .‬نيٽ ۾‬
‫هڪ تصوير موجود آهي ان ۾ ته سامونڊي زمين جي خاڪي نش‪AA‬انن وانگ‪AA‬ر‬
‫پنهنجو رنگ تبديل‪ A‬ڪيل آهيس جنهن مان واقعي سندس دش‪AA‬من کيس س‪AA‬ڃاڻي‬
‫نه س‪AA‬گھندا‪ .‬هن جي رت ج‪AA‬و رن‪AA‬گ س‪AA‬ائو بلي‪AA‬و مائ‪AA‬ل هون‪AA‬دو آهي اه‪AA‬و انهي َء‬
‫ڪري آهي ته هن جي غذا ۾ٽامون زياده هوندو آهي انهي َء کان سوا ِء پروٽين‬
‫هيمو سائينين جيڪ‪AA‬ا آڪس‪AA‬يجن آڻڻ ج‪AA‬و ڪم ڪ‪AA‬ري ٿي ‪،‬هن ۾ عجيب ڳاله‪AA‬ه‬
‫اها آهي ته هن کي ٽي دليون ٿينديون‪ A‬آهن جن مان ٻه دليون ته هرهڪ ڪلي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪113‬‬
‫ال ِء مخصوص آهي ج‪A‬ڏهن ٽي دل پ‪A‬وري جس‪A‬م کي رت س‪A‬پالئي ڪن‪A‬دي آهي‬
‫هن جي دل تم‪AA‬ام ت‪AA‬يز رفت‪AA‬اري َء س‪AA‬ان ڪم ڪ‪AA‬ري ٿي اه‪AA‬و انهي َء ڪ‪AA‬ري ت‪AA‬ه‬
‫هيموسائينن تمام گھٽ آڪسيجن کڻي اچي ٿوتازو تحقي‪AA‬ق ٿي آهي ت‪AA‬ه هن جي‬
‫هڪ قسم ۾ تمام خ‪A‬راب قس‪A‬م ج‪A‬و زه‪A‬ر هون‪A‬دو آهي‪.‬اه‪A‬ا تحقي‪A‬ق آس‪A‬ٽريليا جي‬
‫وڪٽوري‪AA‬ا ش‪AA‬هر جي مي‪AA‬وزم ۾ م‪AA‬ارڪ ن‪AA‬ارمن ڪ‪AA‬ئي‪ .‬هن ج‪AA‬ا گھٽ ۾ گھٽ‬
‫‪120‬قسم آهن جيڪي پنجن خاندانن ۾ تقسيم ڪيا ويا آهن‬
‫م‪AA‬زاج‪ :‬گ‪AA‬رم خش‪AA‬ڪ ‪ 3‬مضر‪ :‬ج‪AA‬يئن ت‪AA‬ه اس‪AA‬ان وٽ جي‪AA‬ئري ج‪AA‬انور ج‪AA‬و‬
‫استعمال نه آهي سمنڊ ڦيڻ جي الڳي‪A‬تي اس‪A‬تعمال س‪A‬ان اڳ‪A‬را اث‪A‬ر ٿي س‪A‬گھن ٿ‪A‬ا‬
‫تڏهن به دماغي بيم‪AA‬ارين جي مريض‪AA‬ن کي هي خ‪AA‬وردني ن‪AA‬ه واپ‪AA‬رئجي‪ .‬تم‪AA‬ام‬
‫طبي ڪتابن ۾ هن کي زهريلو لکيو ويو آهي پر ڪنهن به طبيب اها ڳالهه نه‬
‫لکي ته آخر زهريلو ڇو آهي ‪.‬مون باقائدي هن جو خوردني استعمال ڪرايو‬
‫آهي مناسب مقدار ۾ کارائڻ سان اڄ ڏينهن‪ A‬تائين ڪو به نقصان نه ٿيو آهي‬
‫مقدار خوراڪ ‪:‬گھڻو ڪ‪AA‬ري هي لڳ‪AA‬ائڻ جي دوائن ۾ اس‪AA‬تعمال ٿين‪AA‬دو‪ A‬آهي‬
‫پر جي خوراڪي استعمال ڪجي ته ‪ 500‬ملي گرام ت‪AA‬ائين ک‪AA‬ارائي س‪AA‬گھجي‬
‫ٿو‬
‫فائدا‬
‫هن کي قديم طبيب گھڻوڪري اکين جي بيماري ۾ استعمال ڪندا هئا س‪AA‬و ب‪AA‬ه‬
‫اڪيلو استعمال ن‪AA‬ه ٿين‪AA‬دو‪ A‬آهي ڪنهن ن‪AA‬ه ڪنهن ٻين ش‪AA‬ين س‪AA‬ان مالئي ع‪AA‬رق‬
‫گالب ۾ ک‪AA‬رڙ ڪ‪AA‬ري ان ک‪AA‬ان پ‪Aٰ A‬و اکين ۾ وڌ و وين‪AA‬دو آهي ‪ .‬ڏن‪AA‬دن‪ A‬کي ص‪AA‬اف‬
‫ڪرڻ جي منجنن ۾ به هن جو ڪافي اس‪AA‬تعمال آهي انهي َء ڪ‪AA‬ري ڏن‪AA‬دن جي‬
‫بيماري ِء ۾ به هن کي مفيد قرار ڏئي سگھجي ٿوانهي َء کان سوا ِء هندستان جا‬
‫ط‪AA‬بيب ي‪AA‬ا داي‪AA‬ون ڪن‪AA‬وارن جي رن‪AA‬گ نک‪AA‬ارڻ ک‪AA‬ان عالوه منهن جي داغ ڌٻن‬
‫موه‪AA‬يڙن تي ب‪AA‬ه اس‪AA‬تعمال ڪن‪AA‬ديون آهن‪ .‬گھٽ مق‪AA‬دار ۾ ک‪AA‬ارائڻ س‪AA‬ان ال‪AA‬ٽي‬
‫اٻ‪AA‬ڙڪي ۾ مفي‪AA‬د آهي‪.‬هن جي ليپ س‪AA‬ان منهن ج‪AA‬ا ڪ‪AA‬اراداغ ‪ ،‬ڇ‪AA‬ائون‪،‬به‪AA‬ق ۽‬
‫نمش کي فائدو ٿي وڃي ٿو‪.‬ورمن کي تحليل ڪري ٿو استسقا م ب‪AA‬ه مفي‪AA‬د آهي‬
‫ميڻ ۽ گل روغن ۾ مالئي لڳائڻ سان ڦٽ ڦڙوڙين ۽ خارش ۾ مفيد آهي ‪.‬ويدن‬
‫جو چوڻ آهي ته هن جي اس‪AA‬تعمال س‪A‬ان م‪A‬ني خش‪A‬ڪ ٿي وڃي ٿي ص‪A‬فراوي‬
‫بيمارين ۾ مفيد آهي ماکي ۾ س‪AA‬منڊ ڦيڻ لڳ‪AA‬ائي انهي َء م‪AA‬ان وٽ ٺ‪AA‬اهي ناس‪AA‬ور ۾‬
‫رکڻ سان فائدو ٿي وڃي ٿو‪ .‬ويد ورم الرحم ۽ سيالن الرحم ۾ هريڙن جي ٻج‬
‫جو مغز برابر سمنڊ ڦيڻ سان مالئي ‪ 5‬گرام جون پوٽلي‪AA‬ون ٺ‪AA‬اهي رحم ۾ رکڻ‬
‫سان ڪافي فائدو ٿي وڃي ٿو‪ .‬سمنڊ ڦيڻ ڪن جي سور ۽ صاف ڪ‪A‬رڻ ال ِء‬
‫هن کي استعمال ڪندا آهن جيئن ذڪر ڪيو اٿم ته مون هي خوردني ڪافي‬
‫استعمال ڪرائي آهي انهي َء تجربن دوران م‪AA‬ون کي خ‪AA‬بر پ‪AA‬ئي ت‪AA‬ه س‪AA‬منڊ ڦيڻ‬
‫پيشاب آور به آهي‪ .‬هي منهنجي ذاتي تحقيق آهي‬
‫تجربات‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪114‬‬
‫اسان جي قريبي دوس‪AA‬ت حڪيم محم‪AA‬د اس‪AA‬ماعيل مرح‪AA‬وم کي پ‪AA‬ٿري ٿي پ‪AA‬ئي ‪.‬‬
‫ديسي دوائون کائيندو رهندو هو پ‪AA‬ٿريون نڪرن‪AA‬ديون ب‪AA‬ه رهن‪AA‬ديون هي‪AA‬ون پ‪AA‬ر‬
‫آّخ‪AA‬ر ڪ‪AA‬ار هڪ کجي جي ٻج جي‪AA‬تري پ‪AA‬ٿري مث‪AA‬اني ۾ رهي جيڪ‪AA‬ا پيش‪AA‬اب‬
‫روڪي ڇڏين‪AAA‬دي ه‪AAA‬ئي نيٺ هڪ ڏينهن‪ A‬حڪيمن جي محف‪AAA‬ل ۾ چي‪AAA‬ائين ت‪AAA‬ه‬
‫منهنجو ڪو بندوبس‪A‬ت ڪري‪A‬و ه‪A‬اڻ ب‪AA‬يزار ٿي پي‪AA‬و آهي‪AA‬ان انهن حڪيمن م‪A‬ان‬
‫هڪ حڪيم چيس ته مٺي سوڍا ۽ سمنڊ ڦيڻ برابر ڪٽي ڇاڻي وڏا ڪيپس‪AA‬ول‬
‫ڀري ٻه صبح ٻه شام کائي ‪ .‬يڪدم دوا ٺاهي همراه کي کارائي وئي ٽن ڏينهن‬
‫کان پو ِء پيشاب تيز اچڻ لڳو رات جو اه‪AA‬ا پ‪AA‬ٿري پيش‪AA‬اب جي پريش‪AA‬ر ڪ‪AA‬ري‬
‫مثاني مان آلت جي وچ ۾ اچي ڦاسي پئي ‪ .‬همراه جو رڙي‪AA‬ون نيٺ کيس هڪ‬
‫اسپتال ۾ داخل ڪري آلت کي معم‪A‬ولي چ‪A‬يرو ڏئي پ‪AA‬ٿري ڪ‪A‬ڍي وئي جيڪ‪A‬ا‬
‫کجي َء جي ٻج جيتري هئي‬
‫ڪيميائي جز‬
‫هن ۾ جھجي مقدار ۾ ڪيلشيم ڪاربونيٽ هوندو آهي ‪ 80.85‬سيڪڙو هوندو‬
‫آهي‪.‬انهي َء کا سوا ِء فاسفيٽ‪ ،‬سلفيٽ۽ سليڪا هوندا آهن‬
‫مرڪبات‬
‫س‪AA‬نون مجلي ‪،‬ڪح‪AA‬ل روش‪AA‬ني‪،‬مص‪AA‬في رحم ‪،‬معج‪AA‬ون س‪AA‬ورنجان‪،‬معج‪AA‬ون‬
‫شيربرگد واال‬

‫سپ سچي‬
‫عربي صدف صادق‪A‬‬
‫صدف مرواريدي‬
‫هندي موتي سپ‬
‫سنسڪرت مڪتا شڪتي‬
‫انگريزي‪ Pearl Oyster:‬هن جو سنسڪرت نالو مڪتا شڪتي جو مخفف‬
‫آهي شڪتي معنى سپ مڪتا جي معنى آهي موتي مقصد ٿي‪A‬و ت‪A‬ه م‪A‬وتين جي‬
‫سپ سندس فارسي نالو ب‪AA‬ه انهي َء مناس‪AA‬بت س‪AA‬ان رکي‪AA‬و وي‪AA‬و آهي س‪AA‬پ ج‪AA‬ا ت‪AA‬ه‬
‫ڪافي قسم آهن پر م‪AA‬وتين جي س‪AA‬پ کي واض‪AA‬ع ڪ‪AA‬رڻ ال ِء فارس‪AA‬ي ۾ ص‪AA‬دف‬
‫صادق نالو رکيو ويو آهي ‪.‬هن جو انگريزي نالو مد ر آف پرل مع‪AA‬نى م‪AA‬وتين‬
‫جي ما ُء‪،‬انهي َء جو به اهو مقصد وڃي بيهي ٿ‪A‬و ت‪A‬ه م‪A‬وتين واري س‪A‬پ ‪ .‬س‪A‬پ‬
‫سچي جو استعمال هندس‪AA‬تان جي ق‪AA‬ديم وي‪AA‬دن وٽ گھٽ رهي‪AA‬و آهي جيت‪AA‬وڻيڪ‬
‫‪،‬موتين جي استعمال جو ثب‪AA‬وت ملي ٿ‪AA‬و پ‪AA‬ر ص‪AA‬دف ص‪A‬ادق جي اس‪AA‬تعمال ج‪A‬و‬
‫ثبوت نه آهي ‪.‬باقي رس آچاريه هن جي دوائي استعمال جو ذڪر ڪي‪AA‬و آهي‬
‫انهي َء جي باوجود س‪AA‬پ س‪AA‬چي ج‪AA‬و اس‪AA‬تعمال گھٽ رهي‪AA‬و آهي ‪.‬بهرح‪AA‬ال وقت‬
‫سان گڏ ويدن به ڪجھ م‪AA‬رڪبن ۾ س‪AA‬پ س‪AA‬چي ج‪AA‬و اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬و آهي انهن‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪115‬‬
‫م‪A‬رهمن م‪A‬ان ڀس‪A‬م پ‪A‬روال پنج ام‪A‬رت‪،‬پٽ پڪ‪A‬و وش‪A‬م ج‪A‬ور آنتڪ ل‪A‬وه ‪ ،‬طب‬
‫يون‪AA‬اني ۾ ب‪AA‬ه م‪AA‬وتين جواس‪AA‬تعمال ت‪AA‬ه رهي‪AA‬و آهي پ‪AA‬ر س‪AA‬پ س‪AA‬چي ج‪AA‬و باقائ‪AA‬دي‬
‫استعمال برصغير جي طبيبن ڪيو آهي‪.‬‬
‫سادي سپ ته اسان کي دريا يا واهن ۽ڍن‪AA‬ڍن م‪AA‬ان آس‪AA‬اني َء س‪AA‬ان ملي وڃي ٿي‬
‫پر صدف صادق ص‪AA‬رف س‪AA‬منڊ جي اه‪AA‬ڙن عالئقن م‪AA‬ان ملي ٿي جت‪AA‬ان م‪AA‬وتي‬
‫ڪڍيا وڃن اڪثر جڳهن تي ايئن به ٿيندو‪ A‬آهي ته جڏهن ص‪AA‬دف م‪AA‬ري وين‪AA‬دو‬
‫آهي ته بي جان ٿي ويندو آهي انهي َء ڪري ه‪AA‬و بي ح‪AA‬رڪت ٿي وين‪AA‬دو آهي‬
‫انهي َء ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء س‪AA‬منڊ ج‪AA‬ون له‪AA‬رون هن کي ل‪AA‬وڙهي ک‪AA‬ڻي اين‪AA‬ديون آهن پ‪AA‬و ِء‬
‫اڪثر ماڻهن کي سمنڊ جي ڪپ تي سپ سچي ملي ويندي آهي ‪.‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫هي س‪AAA‬منڊ جي هڪ جان‪AAA‬دار جنهن کي موت‪AAA‬ا چي‪AAA‬و وڃي ٿ‪AAA‬و ان ج‪AAA‬و خ‪AA‬ول‬
‫آهي‪.‬جيڪي ه‪AA‬ڏ وانگ‪AA‬ر س‪AA‬خت هون‪AA‬دو آهي ‪.‬هن جي ان‪AA‬در م‪AA‬وتي ٻن ڦ‪AA‬اڪن‬
‫وانگر پاڻ ۾ جڙيل هوندا آهن جيڪي موتيا جي موت کان پو ِء الڳ ٿي وين‪AA‬دا‬
‫آهن س‪AA‬ادي س‪AA‬پ جي مق‪AA‬ابلي ۾ هن جي مٿ‪AA‬ان ٻ‪AA‬اهران هڪ ال‪AA‬ڳ ک‪AA‬ل وانگ‪AA‬ر‬
‫هڪ شئي سخت کردري خاڪي يا زردي مائل ڪاري کل هوندي‬
‫آهي جنهن کي کل جو ڪچ‪AA‬رو چ‪AA‬ئي س‪AA‬گھجي ٿ‪AA‬و اه‪AA‬و لڳ‪AA‬ل هون‪AA‬دو آهي هي‬
‫اندران سفيد چمڪندل هوندي آهي ‪ .‬مارڪيٽ ۾ صدف صادق جي نالي سان‬
‫وڏا ٿالين وانگر سپ ملن ٿا ‪ .‬پر ڪٿي ڪٿي سفيد ٽڪ‪AA‬را ص‪AA‬اف ملن ٿ‪AA‬ا اهي‬
‫گھڻو ڪري سادي سپن مان نـه ٺاهيل هوندا آهن انهي َء ڪري اهي خريد ن‪AA‬ه‬
‫ڪجن‪.‬‬
‫مضر‪ :‬س‪AA‬رد م‪AA‬زاجن کي احتي‪AA‬اط س‪AA‬ان واپ‪AA‬رائڻ‬ ‫م‪AA‬زاج س‪AA‬رد خش‪AA‬ڪ‬
‫گھرجي‬
‫مق‪AA‬دار وخ‪AA‬وراڪ‪ :A‬ڪش‪AA‬تي جي ص‪AA‬ورت ۾ ‪ 250‬ملي گ‪AA‬رام مکڻ س‪AA‬ان‬
‫کارائجي۽ صاليه جي صورت ۾ به اي‪A‬ترو وزن ڪ‪A‬افي آهي پ‪A‬ر وزني م‪A‬اڻهو‬
‫‪ 500‬ملي گرام کان هڪ گرام تائين کائي سگھن ٿا‬
‫فائدا‬
‫جڏهن اسان مٿي اها ڳالهه واضع ڪري آيا آهيون ته س‪AA‬پ س‪AA‬چي م‪AA‬وتين جي‬
‫برابر آهي ته موتين وارا ساڳي فائ‪AA‬دا هن ۾ موج‪AA‬ود آهن پ‪AA‬ر اس‪AA‬ان ج‪AA‬ا ط‪AA‬بيب‬
‫سپ سچي گھڻ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري دل دم‪AA‬اغ جي ط‪AA‬اقت س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ رت بن‪AA‬د ڪ‪AA‬رڻ ۾ ب‪AA‬ه‬
‫استعمال ڪندا آهن‪ .‬اه‪A‬ڙي َء ط‪A‬رح جري‪A‬ان ۽ س‪A‬يالن ال‪A‬رحم ال ِء ب‪A‬ه هي هڪ‬
‫ٽڪ دوا سمجھي وڃي ٿي ‪ .‬اکين جي بيمارين ۾ب‪AA‬ه هن ج‪AA‬و اهم ڪ‪AA‬ردار آهي‬
‫هن جوخوردني استعال به اکين جي ال ِء مفي‪AA‬د آهي حڪيم حض‪AA‬رات اکين جي‬
‫سرمن ۾ب‪AA‬ه س‪A‬پ س‪A‬چي وجھن‪AA‬دا آهن ع‪A‬ورتن جي ڪ‪AA‬ثرت حيض ۾ ٻين دوائن‬
‫س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ س‪AA‬پ س‪AA‬چي ج‪AA‬و ڪش‪AA‬تو ض‪AA‬رور ڏجي انهي َء ڪ‪AA‬ري ت‪AA‬ه ع‪AA‬ورتن ۾‬
‫ڪيلشم جي کوٽ هوندي آهي ۽ هي انهي ک‪AA‬وٽ کي ختم ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و ‪.‬هن ج‪AA‬و‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪116‬‬
‫ڪشتو خاص ڪري دل جي دم ال ِء انتهائي مفيد آهي انهي َء ڪري اهڙي دم‬
‫۾ جيڪ‪AA‬و ص‪AA‬رف هلڻ س‪AA‬ان ٿ‪AA‬ئي ۽ ويهڻ ي‪AA‬ا آرام ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان ختم ٿي وڃي‬
‫اهڙي دم ۾ هن جا فائدا مسلم آهن‪.‬دل جو س‪AA‬ور يع‪AA‬ني اينجائن‪AA‬ا ۾ ب‪AA‬ه ٻين دوائن‬
‫سان هي ضرور استعمال ڪجي انهي َء ڪري ته اه‪AA‬ڙي َء ص‪AA‬ورت ۾ دل کي‬
‫تمام گھٽ نقصان پهچندو ‪.‬عورتن جي دل جي ڌڙڪي ۾ ته هن جو ڪو ثاني‬
‫نه آهي‪.‬بدن گرم رهندو هجي هٿ پير سڙندا هجن ته سپ سچي ک‪AA‬ارائڻ س‪AA‬ان‬
‫ڪافي فائدو ٿي ويندو آهي ‪.‬هي مليريا بخار کن س‪AA‬وا ِء اڪ‪AA‬ثر بخ‪AA‬ارن ۾ مفي‪AA‬د‬
‫آهي ت‪AAA‬ڏهن ب‪AAA‬ه م‪AAA‬دي جي بخ‪AAA‬ار ۽ تپ دق ۾هن کي وس‪AAA‬ارڻ ن‪AAA‬ه گھرجي‪.‬‬
‫انهي َءڪ‪AA‬ري برص‪AA‬غير جي ط‪AA‬بيبن وٽ م‪AA‬دي جي بخ‪AA‬ار جي داڻن ک‪AA‬ا ظ‪AA‬اهر‬
‫ڪرڻ ال َء موتي کارائيندا‪ A‬آهن هاڻ جيڪڏهن اهو ثابت ٿي ويو آهي ته م‪AA‬وتي‬
‫۽ صدف صاف هڪ شئي آهن ت‪AA‬ه م‪AA‬دي جي بخ‪AA‬ار ۾ هن ج‪AA‬و اس‪AA‬تعمال بغ‪AA‬ير‬
‫سوچ ويچار جي ڪجي‪.‬وي‪AA‬دن ج‪AA‬و چ‪AA‬وڻ آهي ت‪AA‬ه ش‪AA‬راب ڀن‪AA‬گ ۽ چ‪AA‬رس جي‬
‫استعمال جي ڪري جي دم‪A‬اغ تي اث‪A‬ر ٿ‪A‬ئي ت‪A‬ه س‪A‬پ س‪A‬چي جي ک‪A‬ارائڻ س‪A‬ان‬
‫فائدو ٿي وڃي ٿو‪ .‬آئون طويل تحقيق کان پو ِء انهي َء نتيجي تي پڳو آهي‪AA‬ان ت‪AA‬ه‬
‫صدف معدي جي تيزاب ۾ اڪسير آهي ‪.‬لطيفي دواخ‪AA‬اني ۾ اڪسيرالس‪AA‬ر دوا‬
‫۾ س‪AA‬پ س‪AA‬چي ج‪AA‬و ڪش‪AA‬تو ش‪AA‬امل ڪيووين‪AA‬دو آهي‪ .‬جيڪ‪AA‬ڏهن الس‪AA‬ر ي‪AA‬ا پيٽ‬
‫۾تيزابيت جي ڪري سور هجي ته ان ال ِء به مفيد آهي‪ .‬سڀ کان اهم هن ج‪AA‬و‬
‫فائ‪A‬دو اه‪A‬و آهي ت‪A‬ه اهي ٻ‪A‬ار جن ۾ ڊاڪ‪A‬ٽرچون ت‪A‬ه ڪيلش‪A‬م جي ک‪A‬وٽ آهي ۽‬
‫ڪنگھي جا مريض هجن ته انهن کي کارائڻ سان ٻار تازا توان‪AA‬ا ٿي وڃن ٿ‪AA‬ا‪.‬‬
‫سپ سادي ۾ اسان ذڪر ڪري آيا آهيون ته اها عظم غده قداميه ۾ مفي‪AA‬د آهي‬
‫اهڙي َء طرح ڪي طبيب صدف مرواري‪AA‬د کي ب‪AA‬ه انهي َء مقص‪AA‬د ال ِء اس‪AA‬تعمال‬
‫ڪندا آهن‬
‫سائنسي تحقيق‬
‫اهو بعث جديد سائنس کان واقف طبيبن ۽ قدامت پرس‪AA‬ت ط‪AA‬بيبن ۾ رهي‪AA‬و آهي‬
‫ته سپ سچي موتين جي برابر آهي يانه انهي َء جو س‪AA‬ادو ج‪AA‬واب اه‪AA‬و آهي ت‪AA‬ه‬
‫حقيقت ۾ موتين ۽ سپ س‪AA‬چي جي س‪AA‬اخت ۾ ڪ‪AA‬و ب‪AA‬ه ف‪AA‬رق ن‪AA‬ه آهي ج‪AA‬ڏهن ب‪AA‬ه‬
‫صدف جو معمولي ٽڪڙو موتيي جانور جي جسم ۾ داخل ٿيندو آهي ته اه‪AA‬و‬
‫هن کي تڪليف ڏيندو رهندو آهي قدرت جي طرف‪AA‬ان انهي َء تڪلي‪AA‬ف کي ختم‬
‫ڪرڻ ال ِء موتيو ان جي مٿان صدف واري رطوبت چاڙهيندو رهندو آهي ته‬
‫جيئن لسو يا گول ٿي وڃي ۽ کيس تڪليف ن‪AA‬ه ڏي ايئن م‪AA‬وتي تي‪AA‬ار ٿي وين‪AA‬دو‬
‫آهي ‪ .‬جيڪڏهن اها ڳالهه تسليم ڪئي وڃي ته پو ِء اهو چوڻو پوندو ته موتيي‬
‫۾ شايد قدرتي ئي اهڙي ڪيفيت رکي وئي آهي ج‪AA‬و اڪ‪AA‬ثر ص‪AA‬دف ج‪AA‬ا نن‪AA‬ڍڙا‬
‫ٽڪڙا ان جي جسم ۾ داخل ٿيندا رهن ٿا جنهن جي ڪري موتين ٺهڻ جو اهو‬
‫حيرت انگيز عمل جاري وساري رهندو آهي‪.‬جديد سائنسي لح‪AA‬اظ س‪AA‬ان اه‪AA‬و‬
‫به چيو وڃي ٿو ته مروجه طريق سان ڪش‪AA‬تو ي‪AA‬ا ص‪AA‬اليو ٺ‪AA‬اهڻ س‪A‬ان ص‪AA‬دف‬
‫جسم ۾ ايترو جذب نٿو ٿئي انهي َءڪري فائ‪AA‬دو گھٽ ٿين‪AA‬دو‪ A‬آهي ‪ .‬انهي َء جدي‪AA‬د‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪117‬‬
‫سائنس‪AA‬دانن ج‪AA‬و چ‪AA‬وڻ آهي ت‪AA‬ه ص‪AA‬دف کي س‪AA‬نهوپيهي ليم‪AA‬ون جي رس ۾ ح‪AA‬ل‬
‫ڪري ڪاڙهي تي سڪائي کرڙڪري رکڻ سان انس‪AA‬اني جس‪AA‬م ۾ ج‪AA‬ذب ٿيڻ‬
‫جي صالحيت وڌي وڃي ٿي انهي َء طريقي سان فائدو به بهتر ٿي وڃي ٿو‬
‫سپ سچي کي صاف ڪرڻ‬
‫منهنجي خي‪AA‬ال ۾ س‪A‬پ جي مٿ‪AA‬ان ف‪AA‬التو ک‪AA‬ل الهي گ‪AA‬رم پ‪AA‬اڻي ٽهڪ‪AA‬ائي ص‪A‬اف‬
‫ڪري استعمال ڪري سگھجي ٿوپر پو ِء به ڪئين حڪيم سرڪي ۾ پس‪AA‬ائي‬
‫گرم ڪري مدبر ڪندا آهن ته ڪي ٽانڊن تي گرم ڪري عرق گالب ۾ ٽوٻ‪AA‬ا‬
‫ڏيندا آهن‪.‬‬
‫سپ سچي جو خاڪو‬
‫جيڪي فائدا اسين مٿي لکي آيا آهيون اهي فائدا حاصل ڪرڻ ال ِء سپ س‪A‬چي‬
‫کي گرم ڪري عرق گالب ۾ وسائجي انهي َء کان پو ِء اه‪AA‬ڙي َء ط‪AA‬رح ‪ 7‬ٽوٻ‪AA‬ا‬
‫ڏجن ‪،‬انهي َء کان پو ِء ڪ‪AA‬ٽي پ‪AA‬ائوڊر ڪ‪AA‬ري ع‪AA‬رق گالب ۾ هڪ ڏينهن ک‪AA‬رڙ‬
‫ڪري رکجي‪ .‬بس هي اهڙو نسخوآهي جنهن جي اس‪A‬تعمال س‪A‬ان س‪A‬پ س‪A‬چي‬
‫وارا سڀ فائدا حاصل ڪري سگھجن ٿا‬
‫مقدار وخوراڪ ‪ 250‬ملي گرام کان ‪ 500‬ملي گرام تائين‪.‬‬
‫جيئن ته مٿي ذڪر ڪري آيا آهيون ته کٽاڻ ۾ موتي يا ص‪AA‬دف ک‪AA‬رڙ ڪ‪AA‬ري‬
‫رکڻ سان بهتر فائدو ڪري ٿ‪AA‬و انهي َء ڪ‪A‬ري ط‪AA‬بيب حض‪AA‬رات کي گ‪AA‬ذارش‬
‫آهي ت‪AA‬ه جيڪ‪AA‬ڏهن اهي چ‪AA‬اهين ت‪AA‬ه ليم‪AA‬ون جي پ‪AA‬اڻي ۾ کرڙڪ‪AA‬ري س‪AA‬ڪائي‬
‫استعمال ڪن جي ليمون نه ملي ته سرڪي ۾ کرڙ ڪري استعمال ڪن‬
‫ڪشته صدف قدامي‬
‫جيئن ته سپ ساده ۾ لکيو اٿئون ته هي ورم غده قداميه ۾ مفيد آهي‬
‫پر صدف صادق ب‪AA‬ه انهي َء ۾ مفي‪AA‬د آهي ص‪AA‬دف ص‪AA‬ادق ج‪AA‬و ڪش‪AA‬تو هن ريت‬
‫ٺاهجي صدف صادق ‪ 60‬گرام ٻورو ڪري انهي َء کي ‪ 120‬ملي لٽر ڪانئ‪AA‬ل‬
‫پيرون جي پاڻي ۾ کرڙ ڪري گل حڪمت ڪري اڌ مڻ ڇيڻن جي باه ڏجي‬
‫مقداروخوراڪ‪ 2 A‬گرام صبح و شام ڏجي‬
‫فائدا‪ :‬هي نه صرف غ‪AA‬ده قدامي‪AA‬ه جي عظم ۽ ورم ۾ مفي‪AA‬د آهي پ‪AA‬ر جيڪ‪AA‬ڏهن‬
‫غ‪AA‬ده قدامي‪AA‬ه جي ڪينس‪AA‬ر جي ڪ‪AA‬ري رت اچي ت‪AA‬ه انهي َء رت کي عارض‪AA‬ي‬
‫طور تي بند ڪري ٿو‪.‬‬

‫سپ سادي‬
‫فارسي گوش ماهي‬ ‫عربي صدف‬
‫هندي جل شڪتي ‪،‬واري شڪتي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪118‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫سنسڪرت کردر شڪتيڪا‬

‫اردو سيپ‬
‫انگريزي‪common oyster shell :‬‬
‫تاريخ‬
‫پ‪AA‬راڻي زم‪AA‬اني ۾ س‪AA‬پ ج‪AA‬و دوائن ۾ اس‪AA‬تعمال ن‪AA‬ه هئڻ جي براب‪AA‬ر رهي‪AA‬و آهي‬
‫ايستائين جو ويدن جا ڪتاب سپ جي فائ‪AA‬دن ک‪AA‬ان مح‪AA‬روم آهن پ‪AA‬ر بع‪AA‬د ۾ هن‬
‫جو استعمال ڪيو ويو هن وقت آيور ويدڪ دواخانه شڪتي ڀس‪AA‬م جي ن‪AA‬الي‬
‫سان باقائدي سپ جو ڪشتو ٺاهيندا آهن ‪ .‬منهنجي خيال ۾ قديم طبيبن وٽ ب‪AA‬ه‬
‫جي استعمال جو ڪو گھڻو ثبوت نٿ‪A‬و ملي ت‪A‬ڏهن ب‪A‬ه پ‪A‬راڻي زم‪A‬اني ۾ هن ج‪A‬و‬
‫گھريلو استعمال رهيو آهي ‪.‬‬
‫هي دريائي واري ۾ ٿيڻ ڪري سنسڪرت ۾ واري شڪتي ۽ پ‪A‬اڻي ۾ ٿيڻ جي‬
‫ڪري جل شڪتي چيو وڃي ٿو ‪.‬فارسي ۾ هن کي گوش ماهي انهي َء ڪري‬
‫چيووڃي ٿو ته هن جي شڪل ڪن جھڙي ٿ‪AA‬ئي ٿي ۽ پ‪AA‬اڻي ج‪AA‬و ج‪AA‬انور هئڻ‬
‫ڪري ماهي چيو ويو آهي‬
‫دوائن ۾ سپ گھڻو ڪري ٻن قسمن جي استعمال ٿيندي آهي هونئن ته هن ج‪AA‬ا‬
‫التعداد قسم آهن ‪.‬صدف سادي مان اس‪AA‬ان ج‪AA‬و اه‪AA‬و مقص‪AA‬د آهي ت‪AA‬ه اس‪AA‬ان وٽ‬
‫دريا گوني يا پيڃاري ٻين واهن مان هٿ اين‪AA‬دي آهي ‪ .‬هي پ‪AA‬اڻي َء جي ج‪AA‬انور‬
‫جو کوپو آهي هي صاف پاڻي جي ڪيچڙ۽ واري ۾ نظر اچي ٿي انهي َء وقت‬
‫هن جو رنگ معمولي سبز نظر ايندو آهي جڏهن هي خشڪي تي آندو وين‪AA‬دو‬
‫آهي ۽ هن جو موت ٿئي ٿو ت‪A‬ه س‪A‬پ ٻن حص‪A‬ن ۾ تقس‪A‬يم ٿي وين‪A‬دو آهي انهي َء‬
‫کان پو ِء واهن يادريائن جو پاڻي لهندو آهي ته اتي چمڪن‪AA‬دو نظ‪AA‬ر اين‪AA‬دو آهي‬
‫هي سنهڙي هوندي آهي ۽ سپ سچي جي مقابلي ۾ ن‪AA‬رم ۽ جل‪AA‬دي ٽ‪AA‬ٽي وين‪AA‬دي‬
‫آهي هن جو اندريون حصو معمولي سفيد خاڪي مائل چمڪدار هون‪AA‬دو آهي‬
‫۽ جانچي ڏسڻ سان ان ۾هلڪي نيري جھلڪ نظر ايندي آهي ٻ‪AA‬اهران س‪AA‬نهي‬
‫هلڪي ڪاراڻ مائل کل هوندي اٿس‬
‫هن کي استعمال ڪرڻ کان اڳ صاف ڪيو ويندو آهي گھڻو ڪري وي‪AA‬د هن‬
‫کي ڪنهن ک‪AAA‬ٽي پ‪AAA‬اڻي ۾ مثالً ليم‪AAA‬ون جي پ‪AAA‬اڻي ۾ پس‪AAA‬ائي ڇڏين‪AAA‬دا‪ A‬آهن ‪24‬‬
‫ڪالڪن ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء انهي َءاڌ ڪالڪ کن پ‪AA‬اڻي َء ۾ ڪ‪AA‬اڙهي الهي ص‪AA‬اف‬
‫ڪري ٻاهرين کل الهي سادي پاڻي َء سان ڌوئي استعمال ڪرايو وين‪AA‬دو آهي‪.‬‬
‫پر جيڪڏهن جلدي هجي ته صرف ٻاهرين کل چاقو سان کرچي به اس‪AA‬تعمال‬
‫ڪري سگھجي ٿي ‪.‬منهنجو خيال آهي ته اسان وٽ جڏهن س‪AA‬پ پهچي ٿي ت‪AA‬ه‬
‫ڪافي سڪل هوندي آهي انهي َء تان صرف مٽي صاف ڪري باه ڏجي اه‪AA‬و‬
‫ڪافي آهي ‪ .‬پر جيڪڏهن ڪ‪AA‬و محنت ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و ت‪AA‬ه ص‪AA‬اف ڪ‪AA‬رڻ وڌيڪ‬
‫بهتر آهي ‪.‬‬
‫فائدا‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪119‬‬
‫انهي َء ۾ ته ڪنهن شڪ شبهي جي ڳالهه نه آهي ته هن جا فائدا س‪AA‬پ س‪AA‬چي‬
‫جي مق‪AA‬ابلي ۾ تم‪AA‬ام گھٽ آهن انهي َء ال ِء ڪ‪AA‬ويراج جگن ن‪AA‬اٿ پنهنجي الث‪AA‬اني‬
‫ڪتاب آي‪AA‬ور ڪش‪AA‬ته ج‪AA‬ات ۾ لکي ٿ‪AA‬و ت‪AA‬ه ڪ‪AA‬ٿي را ج‪AA‬ا ڀڄ ڪ‪AA‬ٿي گنگ‪AA‬ا تيلي‪.‬‬
‫بهرحال ان زماني ۾ حڪيم صاحب جي اها را َء ڪنهن حد ت‪AA‬ائين ت‪AA‬ه ص‪AA‬حيح‬
‫هئي پر بعد ۾ سپ سادي تي تحقيق دوران خ‪AA‬بر پ‪AA‬ئي ت‪AA‬ه هي عظم پيراس‪AA‬ٽيٽ‬
‫غ‪AA‬دود جي ال ِء الج‪AA‬واب آهي جنهن کي اڄڪله‪AA‬ه ع‪AA‬وامي زب‪AA‬ان ۾ غ‪AA‬دود جي‬
‫بيماري چيو وڃي ٿو‪.‬انهي َء کان پو ِء قرشي دواخاني وارن ته باقاعدي صدف‬
‫س‪AAA‬ادي م‪AAA‬ان هڪ پيٽنٽ دواٺ‪AAA‬اهي آهي جنهن ج‪AAA‬و ذڪ‪AAA‬ر اڳي‪AAA‬ان اچڻ وارو‬
‫آهي‪.‬هن وقت هي معمولي پيٽ جوسور جيڪوالس‪AA‬ر ي‪AA‬ا پيٽ جي ورم ڪ‪AA‬ري‬
‫هجي ان ۾ فائدو ڪري ٿو بک لڳائي ٿو ڪ‪A‬افي ڏينهن‪ A‬اس‪A‬تعمال ڪ‪A‬رڻ س‪A‬ان‬
‫بدن ۾ قوت پهچائي ٿو اختناق الرحم ۽ بدن ۾ سميت کي ختم ڪري ٿو انهي َء‬
‫کان سوا ِء رت بند ڪرڻ ۽ پراڻن دستن ۾ به هن جو استعمال ٿورو گھڻو مفيد‬
‫رهيو آهي معدي جي تيزابيت ال ِء به هن جا فائدا مشاهدي ۾آياآهن ‪.‬ڪنهن ب‪AA‬ه‬
‫عضوي مان رت اچي ته ان ال ِء ن‪A‬ه ص‪A‬رف مفي‪A‬د آهي پرجس‪A‬م ۾ ڪيلش‪A‬م جي‬
‫کوٽ ڪري مستقل فائ‪AA‬دو ڪ‪AA‬ري ٿي انهي َء ڪ‪A‬ري ع‪AA‬ورتن جي ال ِء انته‪AA‬ائي‬
‫اهم دوا آهي ڪثرت حيض ۾ ٻين دوائن سان هن ج‪A‬و اس‪AA‬تعمال مس‪A‬تقل فائ‪A‬دي‬
‫ال ِء راه هموار ڪري ٿوحيواني ڪيلشم هئڻ ڪري ٻارن جي نش‪A‬و نم‪A‬ا ۾ اهم‬
‫ڪردار ادا ڪري ٿو‪.‬‬
‫مجربات‬
‫ڪافي پ‪AA‬راڻي ڳاله‪AA‬ه آهي ت‪AA‬ه قرش‪AA‬ي وارن هڪ س‪AA‬النامو ڪ‪AA‬ڍيو ه‪AA‬و جيڪ‪AA‬و‬
‫ڪرائ‪AA‬ون س‪AA‬ائز تي س‪AA‬و کن ص‪AA‬فحن ج‪AA‬و ه‪AA‬و انهي َء ۾ پهري‪AA‬ون دفع‪AA‬و ڪنهن‬
‫حڪيم جي طرفان شايع ٿيو ته سادي سپين کي س‪AA‬ڌو س‪AA‬نئون ب‪AA‬اه ۾ س‪AA‬اڙي ٻ‪AA‬ه‬
‫گرام صبح ٻ‪A‬ه گ‪A‬رام ش‪A‬ام ج‪A‬و ڪنهن مناس‪A‬ب ورم روڪڻ واري ع‪A‬رق س‪A‬ان‬
‫کارائڻ سان ورم غده قداميه ۾ انتهائي فائدو ڪري ٿو انهي َء کان پ‪AA‬و ِء قرش‪AA‬ي‬
‫دواخاني وارن باقاعدي انهي َء نسخي تي تحقيق ڪئي مطب قرش‪AA‬ي ۾ ڪ‪AA‬افي‬
‫مريضن تي تجربن کان پو ِء جڏهن انهي َء نسخي جي فائدن جي تصديق ٿي ته‬
‫هنن باقائدي پراسٽينال جي نالي سان هڪ دوا تيار ڪري مشتهر ڪئي آهي‬
‫جيڪا هن وقت به مٿئين نالي سان اوهان کي ملندي‬

‫سهو‬
‫ارنب بحري‬
‫يوناني؛ العثروس‪،‬عر ساوس‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪120‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫فارسي‪ A‬اردو خرگوش‬

‫پشتو سويا‬
‫انگريزي ‪Rabbit‬‬
‫الطيني ‪Lagoos cherausion‬‬
‫خاندان‬
‫سهي جا سنڌ ۾ ٽي قسم آهن جن جو هيٺ ذڪر ڪجي ٿو‬
‫گھرو سهو‬
‫هن سهي جا ڪن سندس مٿي جي ڊيگھ جيترا ٿين ٿا گھرو سهو گھڻو ڪ‪AA‬ري‬
‫اڇي يا مڪس رنگ جا ٿين ٿا هي ٻر کوٽي رهندوآهي اهو ٻر چڱي خاص‪AA‬ي‬
‫ايراضي تي پکڙيل هوندو آهي هي س‪AA‬هو گھڻ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري پ‪AA‬التو آهي ۽ گھرن ۾‬
‫پاليو ويندو آهي ۽آساني َء سان هري مري وين‪AA‬دو آهي ڏاڍو ڊڄڻ‪AA‬و هون‪AA‬دو آهي‬
‫ٿورئي خطري وقت جلدي پنهنجي ٻرن ۾ وڃي لڪندو آهي سندس کاڌو گھڻو‬
‫ڪري گاه ۽ ٻين قسمن جا ٻوٽا هوندو آهي هن قس‪AA‬م جي س‪AA‬هي جي م‪AA‬ادي کي‬
‫اٺ کان‪ 10‬ٿڻ ٿيندا آهن‪.‬اها سال ۾ چار دفع‪AA‬ا ٻچ‪AA‬ا ڄڻين‪AA‬دي آهي ه‪AA‬ر دفعي پنج‬
‫کان اٺ ٻچا ڏين‪AA‬دي آهي جيڪ‪A‬ا ڇهن مهينن جي عم‪AA‬ر ۾ پ‪AA‬اڻ ٻچ‪AA‬ا ڏيڻ ش‪AA‬روع‬
‫ڪري ڏيندي آهي‪.‬‬
‫جھنگلي سهو‬
‫انگريزي نالو ‪Sind hare‬‬
‫حيواني نالو‪Lups dayanus‬‬
‫هن قسم جي سهي جا ڪن ۽ پوي‪A‬ون ٽنگ‪A‬ون ڪ‪A‬افي وڏي‪A‬ون ٿين ٿي‪A‬ون س‪A‬ندس‬
‫پوين پيرن تي گھاٽ‪A‬ا وار ٿين‪A‬دا آهن س‪A‬ندس پ‪A‬ير هلڻ مه‪A‬ل آواز ن‪A‬ه ڪن‪A‬دا آهن‬
‫‪.‬هي ٻر نه کوٽيندو آهي گاه ۽ ٻوڙن ۾ اندر رهندو آهي جھنگلي س‪AA‬هو ڏينهن‪ A‬۾‬
‫گاه ۾ لڪيو ويٺو هوندو آهي ‪.‬۽ رات ج‪AA‬و ٻ‪AA‬اهر نڪرن‪AA‬دو آهي هي ڊوڙڻ ج‪AA‬و‬
‫تمام ت‪AA‬يز هون‪AA‬دو آهي انهي َء ڪ‪AA‬ري هي پنهنجن دش‪AA‬من ک‪AA‬ان ڀڄي وين‪AA‬دو آهي‬
‫جھنگلي سهي جي مادي کي ‪ 6‬ٿڻ ٿيندا آهن اها به‪AA‬ار ي‪AA‬ا اونه‪AA‬ار جي موس‪AA‬م ۾‬
‫هڪ يا ٻه ڦر ڏيندي آهي سندس حمل جو وقت هڪ مهين‪AA‬و آهي ۽ ٻچ‪AA‬ا ڇهن‬
‫مهينن جي عمر ۾ جوان ٿي ويندا آهن ڄمڻ وقت هن جي ٻچن جو اکيون کليل‬
‫هونديون آهن ۽ جسم تي وار هوندا اٿن جھنگلي سهو سنڌ جي مي‪AA‬داني عالئقن‬
‫۾ خاص ڪري الڙ ۾ ڪثرت سان شڪار ڪيو وڃي ٿو‬
‫افغاني سهو‬
‫‪ Afhan Hare‬حيواني نالو ‪Lepus craspedotis‬‬
‫هي سهو مٿان ڀوري ناسي رنگ جو ٿيندو آهي باقي س‪AA‬ندس جس‪A‬م ج‪AA‬ا هيٺي‪AA‬ان‬
‫حصاپاڻي َء کان سوا ِء اڇي رنگ جا ٿين ٿا سندس ڇ‪AA‬اتي هلڪي ناس‪AA‬ي رن‪AA‬گ‬
‫جي ٿئي ٿي هن جي پڇ جي مٿان هڪ ويڪرو ڪارو پٽو ٿيندو‪ A‬آهي افغ‪AA‬اني‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪121‬‬
‫سهو اٽڪل ‪ 46‬سينٽي ميٽر ڊگھو ٿئي ٿو سندس پُڇ جي ڊيگھ اٽڪل ‪ 9‬س‪AA‬ينٽي‬
‫ميٽر هوندي آهي هن سهي جو وزن ‪ 7‬ڪلو تائين ٿئي ٿي افغاني سهو ع‪AA‬ادتن‬
‫۾ جھنگلي س‪AA‬هي جھڙو ٿين‪AA‬دو آهي هي س‪AA‬هو س‪AA‬نڌ ۾ تم‪AA‬ام گھٽ ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و ش‪AA‬ايد‬
‫وزني هئڻ ڪري هن جو شڪار گھڻ‪AA‬و ڪي‪AA‬و وي‪AA‬و هجي‪ ،‬ت‪AA‬ڏهن ب‪AA‬ه هن وقت‬
‫کير ٿر جي عالئقي مڪران ۾ ڪڏهن ڪڏهن نظر ايندو آهي‪.‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫هي هڪ مشهور جانور آهي‪ .‬جيڪو ٻن قسمن ج‪A‬و آهي هڪ جهنگلي هڪ‬
‫پالتو سنڌ ۾ جهنگلي سهي جو ت‪A‬ه باقائ‪AA‬دي ش‪A‬ڪار ڪي‪AA‬و وين‪A‬دو آهي ‪.‬جهنگلي‬
‫ٻچا ٻوڙهن ۾ ئي ڏيندو آهي کڏ نه کوٽين‪AA‬دو آهي هن ج‪AA‬و رن‪AA‬گ ڪ‪AA‬اراڻ مائ‪AA‬ل‬
‫خ‪AA‬اڪي رن‪AA‬گ تي ٿين‪AA‬دا آهي ‪.‬گھريل‪AA‬و زمينن ۾ ک‪AA‬ڏون هڻن‪AA‬دو آهي هي حالل‬
‫جانور آهي ان هوندي به ڪافي ماڻهو هن جو گوشت کائڻ کان لنوائيندا‪ A‬آهن‪.‬‬
‫سبب اهو ٻڌائيندا آهن ته هن کي حيض ايندو آهي‪.‬انهي َء ڪري هي مڪ‪AA‬روه‬
‫آهي بهرحال اسان جو مقصد ط‪A‬بي ح‪A‬والي س‪A‬ان آهي فقهي مس‪A‬ئال علم‪A‬ا ِء دين‬
‫ئي حل ڪري سگھن ٿا‬
‫مزاج گرم خشڪ مضر رازي جو چوڻ آهي ته غير طبعي س‪A‬ودا پي‪A‬داڪري‬
‫ٿو انهي َء ڪري ڪارو ۽ بدبودار گوشت پيدا ڪري ٿو ‪.‬انهي َء سان گ‪AA‬ڏ رت‬
‫کي گھاٽو ڪري ٿو‪.‬‬
‫مقدارو خوراڪ‪ :‬ضرورت آهر هڪ پا ُءکان مٿي نه کائجي‪.‬‬
‫فائدا ‪ :‬هن جو مغز ڀڃي کائڻ سان ڏڪ‪AA‬ڻي جي بيم‪AA‬اري ختم ٿي وڃي ٿي هن‬
‫جو مغز ساڙي سرڪي ۾ مالئي کائڻ سان چرند وار ۾ فائدو ٿي وڃي ٿو ابن‬
‫بيطار جو چوڻ آهي ته بعض ماڻهن ج‪AA‬و تجرب‪AA‬و آهي ت‪AA‬ه ع‪AA‬ورت حيض ک‪AA‬ان‬
‫فارغ ٿي ٽي ڏينهن‪ A‬هن جو پن‪A‬ير م‪A‬ايو ک‪A‬ائي ت‪A‬ه ان کي حم‪A‬ل ن‪A‬ه ٿين‪A‬دو‪ A‬ان جي‬
‫مقابلي ۾ جي سنڍ ع‪A‬ورت حيض ک‪AA‬ان پ‪A‬و ِء پن‪A‬ير م‪A‬ائي ج‪A‬و حم‪A‬ول ڪ‪A‬ري ت‪A‬ه‬
‫حامل‪AA‬ه ٿي وڃي ٿي رحم ۽ پيٽ م‪AA‬ان ج‪AA‬اري رطوبت‪AA‬ون رڪجي وڃن ٿي‪AA‬ون‬
‫سرڪي سان گڏ کائڻ ڪري مرگهي ۾ فائدو ٿي وڃي ٿ‪AA‬و ‪ .‬ت‪AA‬ازي ذبح ڪي‪AA‬ل‬
‫سهي جو کير لڳائڻ سان چهري جا داغ ڌٻ‪AA‬ا ۽ موه‪AA‬يڙن ۾ فائ‪AA‬دو ٿي وڃي ٿ‪AA‬و‪.‬‬
‫سهي جو گوشت ڀڃي کائڻ سان خدر يعني عض‪AA‬وي ج‪AA‬و س‪AA‬ن ٿيڻ درس‪AA‬ت ٿي‬
‫وڃي ٿو ٻوڙ ٺاهي کائڻ سان آن‪AA‬ڊن جي زخمن ۾ فائ‪AA‬دو ٿي وڃي ٿ‪AA‬و‪.‬س‪AA‬هي کي‬
‫ساڙي کارائڻ سان پٿري ٽوڙي رائو خارج ڪري ٿو ڪن طبيبن ج‪AA‬و چ‪AA‬وڻ‬
‫آهي ته هن جو گوشت کارائڻ سان هنڌ ۾ مٽڻ جي تڪليف ختم ٿي وڃي ٿي ‪.‬‬
‫اطبا ِء قديم‪A‬‬
‫ويسقوريدوس مرگهي ۾ استعمال ڪرائيندو هو ‪.‬‬
‫غافقي‪ :‬جو چوڻ آهي ت‪AA‬ه ه‪AA‬و هن‪AA‬ڌ ۾ مٽڻ وارن کي الڳيت‪AA‬و س‪AA‬هي ج‪AA‬و گوش‪AA‬ت‬
‫کارائيندو هوته فائدو ٿي ويندوهو‪.‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪122‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫شريف ادريسي‪ :A‬هنڌ ۾ مٽڻ جي عادت ۾ شراب سان گڏ پولڙيون کائڻ س‪AA‬ان‬
‫فائدو ٿي وڃي ٿو‬
‫حڪيم محم‪AA‬د يوسف‪ :‬اس‪AA‬ان جي عالئقي ۾ هن جي ت‪AA‬ازي رت کي دم ج‪AA‬ا‬
‫مريض گھڻو ڪ‪AA‬ري پيئن‪AA‬داآهن اڪ‪AA‬ثر م‪A‬اڻهن کي س‪AA‬ٺو فائ‪AA‬دو ٿي وين‪AA‬دو آهي‪.‬‬
‫ڪن ماڻهن کي فائدو نه ٿيندو‪ A‬آهي ت‪AA‬ه وري ڪن کي نقص‪AA‬ان ب‪AA‬ه ٿين‪AA‬دو آهي ‪.‬‬
‫مجموئي طور تي هن کي دم ۾ مفيد قرار ڏئي سگھجي ٿو‪.‬‬
‫حڪيم علي محمد موريجو هي دوست ب‪A‬ه خان‪A‬داني حڪيم آهي س‪A‬ندس چ‪A‬اچو‬
‫هڪ مشهور حڪيم جنهن جا نسخا حڪيم يوس‪AA‬ف حس‪AA‬ن راولپن‪AA‬ڊي وارو ب‪AA‬ه‬
‫استعمال ڪندو هو ‪ .‬سندس چوڻ آهي ته جھنگلي سهي جي ک‪AA‬ل ک‪AA‬ڻي ل‪AA‬وٽي ۾‬
‫وجهي‪.‬هلڪي ب‪AA‬اه تي رکي اي‪AA‬ترو س‪AA‬اڙجي ج‪AA‬و ڀ‪AA‬وري رن‪AA‬گ ج‪AA‬و ٿي وڃي‬
‫‪.‬انهي َء کان پو ِءڪڍي ڪ‪A‬ٽي ڇ‪A‬اڻي رکجي انهي َء م‪A‬ان ‪ 500‬ملي گ‪A‬رام ص‪A‬بح‬
‫وشام کارائجي ته نري لهڻ يعني هرنيا ۾ مفيدآهي‪.‬‬

‫سهو‬
‫ماهنامه لقمان جو ايڊيٽر پير عبدالرحيم جليل لکي ٿو ته منهنجي هندو دوس‪AA‬تن‬
‫مان ڊاڪٽر جگت سنگهه صاحب بانسل خاص دوستن م‪AA‬ان ه‪AA‬و پ‪AA‬اڻ م‪AA‬ونکي‬
‫هڪ خوراڪ ۾ ٽي بي جا جراثيم ختم ڪرڻ جو نسخو ٻڌايو ۽ چي‪AA‬ائين ت‪AA‬ه‬
‫سندس تجربي ۾ آيل نسخو آهي انهي ُء سان گڏ اها تاڪيد به ڪيائين ت‪AA‬ه ج‪AA‬تي‬
‫افاده جليل ۾ سل ۽ دق جو باب اچي ت‪AA‬ه هن نس‪AA‬خي کي بال دري‪AA‬غ درج ڪج‪AA‬و‬
‫سندس ئي لفظن ۾ نسخو پيش ڪري رهيو آهيان زن‪AA‬دگي ڪجه‪AA‬ه ڏينهن آهي‬
‫انهي َء ڪري ڪري پنهنجي دوست جي ال ِء هي نسخو ڇڏيو پيو وڃان‬
‫تپ دق جا جراثيم محض هڪ خوراڪ سان ختم‬
‫جھنگلي س‪AA‬هو هٿ ڪ‪AA‬ري هڪ ص‪AA‬اف س‪AA‬ٿري ٿ‪AA‬الهي ۾ ذبح ڪ‪AA‬ري ان ج‪AA‬و‬
‫جيڪو به رت نڪري ت‪A‬ه گ‪A‬رم ک‪A‬ير ۾ وجھي م‪A‬ريض کي پي‪A‬اريو انهي َء ک‪A‬ان‬
‫پو ِء ڪو هلڪو مسهل ڏيو ۽ مريض جي ڪاڪوس کي ک‪AA‬ڏي ۾ دفن ڪ‪AA‬ري‬
‫ڇڏيندا‬
‫انهي َء کان پو َء جيڪا دوا مناسب سمجھو سا کارايو‬
‫نوٽ ‪ :‬هڪ وزن ۾ جراثيم جو ختم ٿيڻ ناممڪنات م‪A‬ان آهي ‪ .‬ان هون‪A‬دي ب‪A‬ه‬
‫ٽي بي ۾ ڏيڻ سان ڪو نقصان نه ٿيندو‪ . A‬ٽي بي ۾ سهڪ ختم ٿيڻ جا امڪان‬
‫ٿي سگھن ٿا‪.‬منهنجي خيال ۾ تجربو ڪرڻ ۾ ڪو نقصان نه آهي‬

‫سوئر‬
‫سنڌي نر کي سوئر مادي کي ڀونڊڻ‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪123‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬
‫عربي خنزير‬
‫فارسي اردو‪،‬خنزير‬
‫انگريزي‪Pig‬‬
‫الطيني ‪Sus domestica‬‬
‫خاندان ‪Suidae‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫هي اهو جانور آهي جنهن ال ِء ق‪AA‬رآن ش‪AA‬ريف ۾ ب‪AA‬ه حڪم آي‪AA‬ل آهي ت‪AA‬ه هن ج‪AA‬و‬
‫استعمال ڪهڙي به ح‪AA‬والي س‪AA‬ان ح‪AA‬رام آهي منهنجي خي‪AA‬ال ۾ هي ج‪AA‬انور ٻين‬
‫مذهبن ۾ به حرام آهي پر عيسائي هن جو گوش‪AA‬ت زي‪AA‬اده اس‪AA‬تعمال ڪن ٿ‪AA‬ا ان‬
‫ڪري سمجھيو وڃي ٿو ته عيسائيت ۾ جائز آهي منهنجي خيال ۾ ته عيس‪AA‬ائي‬
‫مذهب ۾ حرام آهي باقي هن وقت جي يورپ وارا استعمال ڪن ٿا ته ان جو‬
‫اهو مقص‪A‬د ت‪A‬ه ن‪A‬ه آهي ت‪A‬ه عيس‪A‬ائين وٽ هن ج‪A‬و اس‪AA‬تعمال ج‪A‬ائز آهي‪.‬هن کي‬
‫ٻڪري وانگ‪AA‬ر ن‪AA‬ه ص‪AA‬رف چ‪AA‬ار ٽنگ‪AA‬ون آهن پ‪AA‬ر ٻڪ‪AA‬ري وانگ‪AA‬ر ک‪AA‬ر چيري‪AA‬ل‬
‫اٿس ‪.‬اڪثر ماڻهو چوندا آهن ته جنهن چوپ‪AA‬ائي م‪AA‬ال ج‪A‬ا ُک‪AA‬ر چيري‪AA‬ل هجن ت‪AA‬ه‬
‫اهو جائز آهي پر هن جا کر چيريل هئڻ جي باوجود هن ج‪AA‬و اس‪AA‬تعمال ح‪AA‬رام‬
‫آهي‪.‬هن جي مادي وڙهڻ جي باوجود ڪو نقصان ن‪AA‬ه پهچ‪AA‬ائي س‪AA‬گھندي آهي‬
‫پ‪AA‬ر ن‪AA‬ر کي ٻ‪AA‬ه ڏن‪AA‬د ٿين‪AA‬دا‪ A‬آهن‪ .‬جيڪي ڪ‪AA‬ات ج‪AA‬وڪم ڏين‪AA‬دا آهن‪ .‬جيڪ‪AA‬ڏهن‬
‫ڪنهن ماڻهن کي لڳندا ته اها جا ِء چ‪AA‬يري ڇڏين‪AA‬دو آهي‪.‬هي ج‪AA‬انور س‪AA‬نڌ ۾ ت‪AA‬ه‬
‫هونئي جام ٿيندو آهي پر سخت جان هئڻ ڪري هر موسم ۽ هرملڪ ۾ رهي‬
‫سگھي ٿو سنڌ ۾ ته سوئر ج‪AA‬و ش‪AA‬ڪار مش‪AA‬هور آهي ‪.‬ت‪AA‬ازو اس‪AA‬ان جي ت‪AA‬ر جي‬
‫بااثر زميندار سيد گل محمد شاه سوئر جي شڪار تي ته باقائدي ڪتاب شايع‬
‫ڪيو آهي جنهن جي مهورت مخدوم امين محمد فهيم ڪئي‬
‫استعمال بابت را ِء‬
‫هن جو استعمال مسلمانن کي ته ڪهڙي ب‪AA‬ه ص‪AA‬ورت ۾ ن‪AA‬ه ڪ‪AA‬رڻ گھرجي‬
‫انهي َء ڪري ته جنهن شئي کي خدا ۽ ان جي رسول حرام قرار ڏنو هجي ان‬
‫مان فائدي جي اميد رکڻ فضول آهي‪.‬‬
‫مزاج‪ :‬گرم خشڪ‬
‫مقدارو خوراڪ ‪ :‬يورپ وارا هن جو گوشت اڌ پا ُء کن کائيندا آهن جڏهن‬
‫ته سنڌ جا هندو ڪلو تائين کائي ويندا آهن‪.‬‬
‫فائدا‬
‫هن جو گوشت بدن ۾ سُدا پيدا ڪري ٿو بدن کي ٿلهو ڪري ٿو ‪.‬غليظ خلط ۽‬
‫لذج پيدا ڪري ٿو عقل کي خراب ڪري ٿو هن جو گوشت الڳيتو کائڻ سان‬
‫بدن ٿلهو ٿي وڃي ٿوهن جو رت ارهن تي مالش ڪرڻ سان ان ۾ سختي پي‪AA‬دا‬
‫ڪري ٿو ارهن جي ورم ۾ کير کي تحليل ڪري ٿو جالينوس ج‪AA‬و چ‪AA‬وڻ آهي‬
‫ته سوئر جي چرٻي موميائي ي‪A‬ا ل‪AA‬وڻ س‪A‬ان لڳ‪A‬ائڻ ٻ‪AA‬وڙاڻ ۾ مفي‪A‬د آهي هن جي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪124‬‬
‫کير بابت اها را ِء آهي ته اهو بهتر آهي‪ ،‬ٽي بي ال ِء گڏه جي کير برابر آهي ۽‬
‫دماغ کي به طاقت ڏي ٿو اڪثر ڊاڪٽر ان فائدي سان متفق آهن‬
‫جديد معلومات‬
‫ڊاڪٽر فوت جو چوڻ آهي ته سوئر جو گوشت نه صرف دير هض‪AA‬م آهي پ‪AA‬ر‬
‫ص‪AA‬حت ال ِء ب‪AA‬ه نقص‪AA‬ان ڪ‪AA‬ار آهي هن ج‪AA‬و چ‪AA‬وڻ آهي ت‪AA‬ه هن جي جس‪AA‬م ۾‬
‫خوردبيني ڪيڙا تمام گھڻا ٿيندا آهن جن تي گرمي سردي جو ڪو به اثر ن‪AA‬ه‬
‫پوندو آهي هي اه‪AA‬ڙا س‪AA‬خت ج‪AA‬ان آهن ج‪AA‬و ٽهڪن‪AA‬دڙ پ‪AA‬اڻي ۾ جي گوش‪AA‬ت رڌو‬
‫وڃي ته به ان ۾ هي نٿا مرن‪.‬جيڪو م‪AA‬اڻهو اه‪AA‬و گوش‪AA‬ت ک‪AA‬ائي ٿ‪AA‬و ت‪AA‬ه اهي ان‬
‫جي جس‪AA‬م ۾ پک‪AA‬ڙي وڃن ٿ‪AA‬ا هڪ ڊاڪ‪AA‬ٽر مڊغاس‪AA‬ڪرجي ٻن جزي‪AA‬رن ج‪AA‬و‬
‫تقابلي مطالعوڪيو ته جنهن جزيري ۾ ماڻهو س‪AA‬وئر ج‪AA‬و گوش‪AA‬ت اس‪AA‬تعمال ن‪AA‬ه‬
‫ڪندا هئا انهن ۾ ڪوڙه جو هڪ مريض به نه هو جڏهن ته ٻي جزي‪AA‬ري ج‪AA‬ا‬
‫ماڻهو س‪A‬وئر ج‪A‬و گوش‪A‬ت اس‪A‬تعمال ڪن‪A‬دا هئ‪A‬ا انهن ۾ ج‪A‬ذام جي مريض‪A‬ن جي‬
‫ڪثرت هئي‬
‫قول‬
‫طبيبن جو قول آهي ته دير هضم غليظ لزج پيدا ڪري ٿو م‪AA‬ٿي ج‪AA‬و س‪AA‬ور ب‪AA‬ه‬
‫ڪري سگھي ٿو دا ُء الفيل جي تڪليف به ٿي سگهي ٿي‪.‬عقل زائل ڪري ٿو‬
‫غيرت ختم ڪري ٿو گھڻي استعمال سان نامردي ٿئي ٿي‬
‫يورپ جي ماڻهن جو چوڻ آهي ته هن جو کير بدن کي طاقت ڏي ٿو ٽي بي‬
‫۾ به نفعو ڏيندڙ آهي ۽ مقوي دم‪AA‬اغ ب‪AA‬ه آهي حڪيم نجم الغ‪A‬ني ان جي حم‪A‬ايت‬
‫ڪئي آهي‬
‫حڪيم نجم الغني جو قول آهي ته سوئر جو گو شت چمڙي ج‪A‬ون بيم‪AA‬اريون‬
‫پيدا ڪري ٿو ‪.‬‬
‫جديد تحقيقات‬
‫حڪيم عبدالرشيد جيڪو هڪ ماهر طبيب ه‪AA‬و جيڪ‪AA‬و گھڻ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري ٻ‪AA‬وٽين‬
‫مان لوڻ ڪڍي ان سان عالج ڪندو ه‪AA‬و پ‪AA‬اڻ س‪AA‬ندن هڪ مض‪AA‬مون جيڪ‪AA‬و‬
‫هن ڪينس‪A‬ر تي لکي‪A‬و ه‪A‬و‪ .‬ج‪A‬و چ‪A‬وڻ آهي ت‪A‬ه کيس هڪ ڪواليفائ‪A‬ڊ ڊاڪ‪A‬ٽر‬
‫جيڪو برطانيه ۾ ڊاڪٽر هو ان ٻڌايو ته سوئر ج‪AA‬و گوش‪AA‬ت ڪينس‪AA‬ر تي ٻ‪AA‬ڌڻ‬
‫سان فائدو ڪري ٿو‪ .‬مرحوم جو خيال هو ته ان سان فائدو ٿي س‪AA‬گھي ٿ‪AA‬و ان‬
‫ڪري ته کيس اها ڳالهه اڳ ڪنهن طبيب ٻڌائي هئي ۽ اهو به چيو هو ته ان‬
‫س‪AA‬ان مريض‪AA‬ن کي ڪ‪AA‬افي فائ‪AA‬دو ٿي وين‪AA‬دو آهي ‪ .‬بهرح‪AA‬ال اس‪AA‬ان وٽ ان ج‪AA‬و‬
‫استعمال ممڪن نه آهي هڪ ته اسالمي رڪاوٽ ٻي نمبر تي سوئر جي گو‬
‫شت جي دستيابي به مانع آهي انهي َء ڪري يورپ ۾ ته ان جو تجربو ڪري‬
‫سگھجي ٿو باقي اسان وٽ ممڪن نه آهي باقي اسان وٽ هن‪AA‬دو ش‪AA‬ڪاري ي‪AA‬ا‬
‫جيڪي قوم‪AA‬ون س‪AA‬وئر ک‪AA‬ائن ٿي‪AA‬ون انهن ج‪AA‬ا ڪي م‪AA‬ريض هجن ت‪AA‬ه انهن تي‬
‫تجربوڪري سگھجي ٿو‪.‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪125‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫شڪر تيغال‬
‫انگريزي‪Hemi ptere:‬‬
‫‪Kingdo‬‬ ‫‪Animali‬‬
‫‪m:‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪Phylum‬‬ ‫‪Arthrop‬‬
‫‪:‬‬ ‫‪oda‬‬
‫‪Class:‬‬ ‫‪Insecta‬‬

‫هي مک وانگر ج‪###‬انور آهي ‪.‬هي پنهنجي لع‪###‬اب س‪###‬ان ريشم جي ڪ‪###‬يڙي‬
‫وانگر پنهنجو گھر ٺ‪##‬اهي ٿو ج‪##‬ڏهن اهو گهر ت‪##‬ازو هون‪##‬دو آهي مٺو هون‪##‬دو‬
‫آهي جڏهن اهوگھر پراڻو ٿي وڃي ٿو ته انهي َء جي مٺ‪##‬اڻ گھٽجي وڃي ٿي‬
‫‪ .‬هي جيتن جي هڪ مخصوص خاندان جو ف‪##‬رد آهي جنهن جالڳ ڀڳ اسي‬
‫هزار قسم آهن انگريزي ۾ سندس نالو ‪ Hemi‬جي معنى آهي اڌ ج‪##‬ڏهن ته‬
‫‪ Ptera‬جي معنى ٿيندي کنڀ دراصل اهو نالو يوناني زب‪##‬ان جو آهي جيڪو‬
‫انگريزي زب‪##‬ان جو حصو ٿي ويو آهي‪.‬هنن جيتن جي س‪##‬ائز هڪ ملي مي‪##‬ٽر‬
‫کان ‪ 15‬سينٽي ميٽر هوندي آهي ‪.‬‬
‫مزاج گرمي سردي ۾ معتدل آهي‬
‫مقدارو خوراڪ هڪ کان ‪ 3‬گرام‬
‫مضر ‪ :‬زياده مقدار ۾غشي ۽ غنودگي پيدا ڪري سگھي ٿو‬
‫فائدا‬
‫مغري ۽ ملين آهي سيني ۽ ساه جي ن‪AA‬الي جي خ‪AA‬راش ۾ مفي‪AA‬د آهي ‪.‬م‪AA‬ري جي‬
‫خش‪AA‬ڪي ختم ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و م‪AA‬ري جي س‪AA‬وزش ۽ خش‪AA‬ڪ کنگھ ختم ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و‬
‫جيڪ‪AA‬ڏهن آواز ويهي رهي ت‪AA‬ه ان ۾ چوس‪AA‬ائڻ س‪AA‬ان ڪ‪AA‬افي فائ‪AA‬دو ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و‬
‫‪.‬معدي ۽ گلي جي خشڪي ال ِء هن کي استعمال ڪري سگھجي ٿو‬
‫مجربات‬
‫مور جا پر سڙيل‪6،‬گ‪AA‬رام گاؤزب‪AA‬ان ج‪AA‬ا پن س‪AA‬ڙيل‪6‬گ‪AA‬رام ڪاڙاس‪AA‬نگي ص‪AA‬اف‬
‫‪10‬گرام شڪر تيغال صاف ‪ 10‬گرام خالص ماکي ‪ 100‬گرام مالئي رکو‪.‬هن‬
‫مرڪب مان ‪ 2‬گرام ڏينهن ۾ ‪ 6‬دفعا چٽايوانشا َءهللا ‪ 10‬ڏينهن‪ A‬شديد کرٽيو ختم‬
‫ٿي ويندو‬
‫مرڪبات‬
‫حب سرفه ‪ ،‬هي کنگھ جي اڪثر قسمن ۾ مفيد آهي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪126‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫سنگ سر ماهي‬
‫عربي ‪ :‬حجرالحوت‪ ،‬حجرالسمڪ‬
‫انگريزي‪Salicate of lime,otolith :‬‬
‫سڃاڻپ هي پ‪AA‬ٿر وانگ‪AA‬ر س‪AA‬خت داڻ‪AA‬ا آهن جيڪي هڪ خ‪AA‬اص قس‪AA‬م جي مڇي‬
‫مان نڪرندا آهن‪.‬جنهن کي هن‪AA‬دي ۾ پ‪AA‬ٿر چٽ‪AA‬ا چون‪AA‬دا آهن‪ .‬هنن مڇين ج‪AA‬ا ڏن‪AA‬د‬
‫انس‪AA‬انن وانگ‪AA‬ر هون‪AA‬دا آهن هن ج‪AA‬و رن‪AA‬گ اڇ‪AA‬و خ‪AA‬اڪي هون‪AA‬دو آهي جيڪ‪AA‬ا‬
‫چمڪندڙ هوندي آهي ‪.‬هڪ ٻي قس‪A‬م جي مڇي هون‪A‬دي آهي‪.‬جنهن کي هن‪A‬دي‬
‫۾سنول چوندا آهن هي ٽن ڪن‪AA‬ڊن وارو س‪AA‬خت جس‪AA‬م هون‪AA‬دو آهي‪.‬جيڪ‪AA‬و چن‬
‫مان ٺهيل هوندو آهي‬
‫مزاج گرم خشڪ مضر ڪو خاص نه آهي‬
‫مقدارو خوراڪ هڪ گرام‬
‫فائدا‬
‫هي پ‪AA‬ٿري ٽ‪AA‬وڙڻ ۽ س‪AA‬وزاڪ ۾ اس‪AA‬تعمال ڪ‪AA‬ئي وين‪AA‬دي آهي هي پيش‪AA‬اب آور‬
‫ط‪AA‬ور ب‪AA‬ه اس‪AA‬تعمال ڪ‪AA‬ئي وين‪AA‬دي آهي‪.‬مث‪AA‬اني ۽ گ‪AA‬ردي جي بيم‪AA‬ارين ۾ هن‬
‫جواستعمال ڪيو وڃي ٿو پيشاب ۾ پٿري ۽ چرٻي جي ڪري جي رڪاوٽون‬
‫هجن ته انهي َء کي تحليل ڪري ٿو ٻارن جي پاڻياٺي زخمن ۾ استعمال ڪ‪AA‬ئي‬
‫ويندي آهي ڏڊ ملي ۽ جل‪AA‬دي تڪليفن ۾ ب‪AA‬ه هن ج‪A‬و اس‪A‬تعمال رهي‪A‬و آهي ٻ‪A‬ارن‬
‫جي نموني‪AA‬ا جي عارض‪AA‬ي اردو ۾ جنهن کي پس‪AA‬لي چلن‪AA‬ا چون‪AA‬دا آهن‪.‬ان ۾ مفي‪AA‬د‬
‫آهي اڃ اجھائي ٿو‪.‬‬
‫ڪشتو سنگ سرماهي‬
‫سنگ سرماهي ‪ 100‬گرام موري َء جو پاڻي ‪ 300‬ملي لٽر‬
‫ڇيڻا ‪ 20‬ڪلو‬
‫ترڪيب تياري‬
‫سنگ سر ماهي ڪٽي ڇاڻي موري جي پاڻي ۾ کرڙ ڪريو‪.‬پو ِء ‪ 10 10‬گرام‬
‫جون ٽڪيون ٺاهي سڪايو ڪنهن ٺڪر جي ٿانو ۾ رکي گل حڪمت ڪري‬
‫کڏ ۾ ‪ 20‬ڪلو ڇيڻن جي باه ڏي‪AA‬و‪.‬س‪AA‬فيد ڪش‪AA‬تو نڪرن‪AA‬دوپيهي ڇ‪AA‬اڻي شيش‪A‬ي ۾‬
‫محفوظ رکو‪.‬‬
‫فائدا ‪ :‬گردي ۽ مثاني جون پٿريون خارج ڪري ٿو‪.‬‬
‫مقدارو خوراڪ ۽ واپرائڻ جي واٽ‬
‫هي ڪش‪AA‬تو ‪ 60‬ملي گ‪AA‬رام ج‪AA‬وارش زرع‪AA‬وني عن‪AA‬بري ۾ وجھي ک‪AA‬ائو مٿ‪AA‬ان‬
‫شربت بزوري معتدل پيئندا‪.‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪127‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫مرڪبات‬
‫معجون سنگ سر ماهي‪ .‬دوا ِء ضيق النفس‪،‬ڪشته س‪AA‬نگ س‪AA‬ر م‪AA‬اهي‪،‬س‪AA‬فوف‬
‫اينٽي يورڪ ايسڊ لطيفي‬

‫شينهن‬
‫يوناني نالو البون‬
‫عربي اسد‬
‫اردو شير‬
‫هندي باگھ واگھ‬
‫انگريزي ‪lion‬‬
‫الطيني‪Penthera leo:‬‬
‫خاندان ‪Felidae‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫منهنجي خيال ۾ شينهن جي س‪A‬ڃاڻپ جي ض‪A‬رورت ن‪A‬ه آهي انهي َء ڪ‪A‬ري ت‪A‬ه‬
‫هن کي جانورن جو سردار مڃيو وڃي ٿو‪ .‬هر ماڻهو وٽ اهو جملو زب‪AA‬ان تي‬
‫آهي ته هي شينهن شير خدا جو آهي‪ .‬پراڻي زماني ۾ ش‪AA‬ينهن جي چ‪AA‬ربي ک‪AA‬ل‬
‫وغيره دوائي مقصدن ال ِء استعمال ٿيندي ه‪AA‬ئي پ‪AA‬ر وقت س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ ش‪AA‬ينهن جي‬
‫ناياب ٿيڻ ڪري هاڻ شينهن جي چربي ملڻ هڪ خواب مثل آهي تازو راڻي‬
‫باغ جو شينهن مري ويو ه‪AA‬و ت‪AA‬ه انتظامي‪AA‬ه م‪AA‬وقعي ج‪AA‬و فائ‪AA‬دو وٺن‪AA‬دي اخب‪AA‬ار ۾‬
‫اشتهارڏياريو ته ش‪AA‬ينهن جي چ‪AA‬ربي ج‪AA‬ا ش‪AA‬وقين راڻي ب‪AA‬اغ م‪AA‬ان چ‪AA‬ربي خري‪AA‬د‬
‫ڪري سگھن ٿا‪.‬انهي َء کن پو ِء اتي ايتري رش ٿي جو ‪ 500‬ک‪AA‬ان ه‪AA‬زار رپين‬
‫تائين ‪ 10‬گرام ڪچي چربي جو وڪرو ٿيو جيڪا پگهارڻ کان پو ِء ‪ 3‬گ‪AA‬رام‬
‫مس نڪ‪A‬تي هون‪A‬دي‪.‬اس‪A‬ان جي هڪ دوس‪A‬ت آن‪A‬دي ه‪A‬ئي انهي َء آس‪A‬ري تي ت‪A‬ه‬
‫مردانه قوت وڌائيندي بهرحال انهي َء مان اهڙو ڪو به فائدو نه ٿيو همراه جا‬
‫پئسا ضايع ٿي ويا‪.‬جيئن ته اسان وٽ پنسار اسٽور آهي دڪانن تان جيڪا ب‪AA‬ه‬
‫پيڪ ٿيل چرٻي ملي ٿي اها نقلي هوندي آهي جيڪا هڪ سو کان ‪ 200‬س‪AA‬و‬
‫رپين تائين وڪ‪AA‬امي ٿي‪.‬منهنجي هن ڊيگھ ڪ‪A‬رڻ ج‪AA‬و اه‪A‬وئي مقص‪AA‬د آهي ت‪AA‬ه‬
‫اسان جا اٻوجھ دوست جيئن ڌوکي ۾ نه اچن انهي ڪري ته ه‪AA‬اڻ ش‪AA‬ينهن ج‪AA‬و‬
‫نسل ناياب ٿي چڪو آهي پوري دنيا ۾ شينهن جي شڪار تي پابندي آهي ‪.‬پ‪AA‬ر‬
‫اڃ‪AA‬ان ب‪AA‬ه چين ج‪AA‬ا م‪AA‬اڻهو ح‪AA‬د ک‪AA‬ان وڌيڪ قيمت ڏئي ش‪AA‬ڪار ڪرائين‪AA‬دا آهن‬
‫جيڪو شڪار هندستان ۾ ڪيو وڃي ٿو ۽ اتان سرحد ک‪A‬ان پ‪AA‬اس ڪ‪A‬رائڻ ب‪AA‬ه‬
‫آسان آهي‪.‬جيئن اطبا ِء قديم جانورن کي به عالج معالجي ۾ استعمال ڪندا هئا‬
‫انهي َء ڪري شينهن جي فائدن جو عالمتي ذڪر ڪي‪AA‬ون ٿ‪AA‬ا ت‪AA‬ه ج‪AA‬يئن اس‪AA‬ان‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪128‬‬
‫کي خ‪AA‬بر هجي ت‪AA‬ه ڪنهن زم‪AA‬اني ۾ ش‪AA‬ينهن ج‪AA‬ا ج‪AA‬زا ب‪AA‬ه دوائن ۾ اس‪AA‬تعمال‬
‫ٿينداهئا ‪.‬‬
‫مزاج‪:‬‬‫گرم خشڪ‬
‫مقداروخوراڪ‪ : A‬هن جي ڪابه شئي کاڌي نه وين‪AA‬دي آهي انهي َء ڪ‪AA‬ري‬
‫انجو ذڪر ڪرڻ جي گنجائش نه آهي هونئن به هن جو گوشت حرام آهي‬
‫فائدا‬
‫ش‪AA‬ينهن جي چ‪AA‬رٻي روغن اٽنگن س‪AA‬ان مالئي‪.‬عض‪AA‬وي جي س‪AA‬وراخ ۾ وجھڻ‬
‫سان جماع تي پوري قدرت حاصل ٿ‪A‬ئي ٿي‪.‬ويس‪A‬قوريدوس ج‪A‬و چ‪A‬وڻ آهي ت‪A‬ه‬
‫بعض طبيبن ج‪A‬و چ‪AA‬وڻ آهي ت‪AA‬ه هن جي وارن واري حص‪A‬ي جي چم‪AA‬ڙي ج‪AA‬و‬
‫ٽڪ‪AA‬ر ٻ‪AA‬ار کي گلي ۾ لٽڪ‪AA‬ائڻ س‪AA‬ان م‪AA‬رگھي ج‪AA‬و دورو ن‪AA‬ه پون‪AA‬دو اه‪AA‬و فائ‪AA‬دو‬
‫صرف ننڍ ٻارن کي ٿئي ٿ‪AA‬و وڏن کي ن‪AA‬ه ٿين‪AA‬دو‪ A‬آهي ش‪AA‬ينهن جي ک‪AA‬ل تي ويهڻ‬
‫سان بواسير ۽ نقرس جي مريضن کي فائدو ٿي وڃي ٿ‪AA‬و ابن زه‪A‬ر ج‪A‬و چ‪A‬وڻ‬
‫آهي ته شينهن جو اوبارو پيڻ سان ش‪AA‬راب جي ع‪AA‬ادت ختم ٿي وڃي ٿي‪.‬ث‪AA‬ابت‬
‫بن قره جو چوڻ آهي ته ڪ‪AA‬ک چيله‪AA‬ه ح‪A‬البين آن‪AA‬ورن قض‪AA‬يب ۽ مقع‪A‬د تي هن‬
‫جي چربي مالش ڪرڻ سان قوت باه وڌي ٿي‬
‫ڪهاوتون‬
‫اهو به چيو وڃي ٿو ته حمل واري ع‪AA‬ورت کي ش‪AA‬ينهن نقص‪AA‬ان ن‪AA‬ه پهچائين‪AA‬دو‪A‬‬
‫آهي چاهي اها عورت کيس تنگ ڪري نه ئي انجو نوٽيس وٺندو آهي‪.‬اهو به‬
‫مش‪AA‬هورآهي ت‪AA‬ه س‪AA‬فيد ڪڪ‪AA‬ڙ جي آواز ک‪AA‬ان ش‪AA‬ينهن ڀڄن‪AA‬دو آهي ش‪AA‬ينهن جي‬
‫چربي سڄي جسم تي لڳائڻ سان ڦاڙيندڙ جانور ڀڄي ويندا آهن‪.‬اهڙي َء ط‪A‬رح‬
‫هن جو پتو لڳائڻ سان به جانور ويجھو ن‪A‬ه اين‪A‬دا آهن‪.‬بهرح‪A‬ال اهي س‪A‬ڀ ڏن‪A‬د‪A‬‬
‫ڪٿائون آهن انهن تي اعتبار نٿ‪A‬و ڪ‪A‬ري س‪A‬گھجي ب‪A‬اقي هڪ ڳاله‪A‬ه تج‪A‬ربي‬
‫ج‪AA‬وڳي آهي اه‪AA‬ا تص‪AA‬ديق ش‪AA‬ده ڳاله‪AA‬ه آهي ت‪AA‬ه ش‪AA‬ينهن پنهنجي ج‪AA‬و ِء ۾ ڍڪي‬
‫ٻڪري يا هرڻي جو نالو نه وٺندو آهي اه‪AA‬ا ق‪AA‬درتي ط‪AA‬ور تي هن ۾ ص‪AA‬الحيت‬
‫آهي ته جيئن جانورن جي کوٽ نه ٿئي ‪ .‬انهي َء ڪري ممڪن آهن ت‪A‬ه حامل‪A‬ه‬
‫عورت کي به انهي َء بنياد تي نقصان نه رسائي پر اهاڳالهه اه‪AA‬ڙي آهي جنهن‬
‫جو تجربو به نٿو ڪري سگھجي‪.‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪129‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫سرمون سفيد‬
‫اردو سفيد سرمه هندي سرمه‬
‫فارسي‪ : A‬سرمه سفيد‬
‫انگريزي ‪Calcite‬‬
‫تاريخ‬
‫سرمي سفيد جو استعمال بط‪AA‬ور دوا يون‪AA‬اني ط‪AA‬بيبن وٽ ن‪AA‬ه ه‪AA‬و ايس‪AA‬تائين ج‪AA‬و‬
‫اطبا ِء عرب به سرمي سفيد جي استعمال کان واقف نه هئا‪.‬اهڙي َء طرح ق‪AA‬ديم‬
‫آيورويدڪ وارا به سرمي سفيد جي استعمال کان واقف نه هئ‪AA‬ا ‪ .‬ليڪن وقت‬
‫سان گڏ شايد جديد سائنسدانن جي ڄاڻ کان پو ِء هي اس‪AA‬تعمال ٿيڻ لڳ‪AA‬و هجي ‪.‬‬
‫بهرح‪AA‬ال اه‪AA‬ا پنهنجي جڳه‪AA‬ه تي حقيقت آهي ت‪AA‬ه س‪AA‬رمي س‪AA‬فيد ج‪AA‬و اس‪AA‬تعمال‬
‫حڪيمن وٽ ئي زي‪AA‬اده هون‪AA‬دو آهي وي‪AA‬دڪ وارن ديک‪AA‬اديکي ۾ س‪AA‬رمي ج‪AA‬و‬
‫استعمال ڪيو آهي‬
‫سڃاڻپ‬
‫بازار ۾ جيڪ‪AA‬و س‪A‬رمون س‪AA‬فيد ملي ٿ‪AA‬و اهي س‪A‬فيد چمڪ‪AA‬دار ٽڪ‪AA‬ر آهن هي‬
‫ڪيلشم ۽ ڪاربان جو م‪AA‬رڪب آهي جيڪ‪AA‬ڏهن س‪AA‬رمي س‪AA‬فيد ج‪AA‬و ڪيمي‪AA‬ائي‬
‫تجزيو ڪيو وڃي ت‪AA‬ه هي ب‪AA‬ه ڪيلش‪AA‬م ڪ‪AA‬اربو نيٽ ث‪AA‬ابت ٿين‪AA‬دو‪.‬حقيقت ۾ هي‬
‫سنگ مرمر جوئي قسم آهي ‪.‬صحيح حقيقت اها آهي ته هي سرمون نه آهي ‪.‬‬
‫انهي َء ڪري منهنجو خيال آهي ته هاڻ طبيبن کي هي گھٽ ۾ گھٽ س‪AA‬رمي ۾‬
‫اس‪AA‬تعمال ن‪AA‬ه ڪ‪AA‬رڻ گه‪AA‬رجي انهي َء ڪ‪AA‬ري ت‪AA‬ه هي ڪه‪AA‬ڙي ب‪AA‬ه لح‪AA‬اظ س‪AA‬ان‬
‫سرمون نه آهي پرسرمي وارا فائدا به نه اٿس‪.‬‬
‫مزاج سرد خشڪ مض‪AA‬ر‪ :‬ڪ‪AA‬و خ‪AA‬اص ن‪AA‬ه آهي انهي َء هون‪AA‬دي ب‪AA‬ه جنهن ۾‬
‫ڪيلشم جي زيادتي هجي ته اهو خوردني استعمال نه ڪري‬
‫فائدا‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪130‬‬
‫جڏهن رت پٽڙو ٿي وڃي ته معمولي ڌڪ سان به رت وهي ٿو جيڪو بند نه‬
‫ٿيندو آهي هن جي استعمال سان‪،‬بواس‪AA‬ير ڪ‪AA‬ثرت حيض نڪس‪AA‬ير وات‪AA‬ان رت‬
‫اچڻ رت جي الٽي ‪،‬پيشاب ۽ ڪاڪوس ۾ رت اچڻ ۾ مفيد آهي‪.‬گھڻو ڪ‪AA‬ري‬
‫طبيب هن کي پيشاب جي س‪AA‬اڙي ۽ پرمي‪AA‬ل ۾ اس‪AA‬تعمال ڪن‪AA‬دا آهن انهي َء ک‪A‬ان‬
‫س‪AA‬وا ِء ٻ‪AA‬ار جي ن‪AA‬ه ٿيڻ يع‪AA‬ني ب‪AA‬رٿ ڪن‪AA‬ٽرول ال ِء س‪AA‬رمي س‪AA‬فيد ج‪AA‬و ڪش‪AA‬تو‬
‫خرمهره سان گڏ استعمال ڪيو ويندو آهي‪.‬‬
‫هن ج‪AA‬و رت کي گھاٽو ڪ‪AA‬رڻ ۽ ڌڪ س‪AA‬ان وهڻ واري رت ۾ فائ‪AA‬دو ڪ‪AA‬رڻ‬
‫حيرت انگيز به ٿي سگھي ٿو اهو انهي َء ڪري ته هيمو فليا هڪ خطرناڪ‬
‫بيماري آهي ان جو ڪو به عالج نه آهي انهي َء ۾ رت ايترو ت‪AA‬ه پ‪AA‬ٽڙو هون‪AA‬دو‬
‫آهي جو جتي به ٿورو ڌڪ لڳو طهر ڪرائي وئي ڏانٺ ڪڍائي وئي ته اهو‬
‫رت بند ن‪AA‬ه ٿين‪AA‬دو اه‪AA‬و ايمرجنس‪AA‬ي ڪيس تس‪AA‬ليم ڪي‪AA‬و وين‪AA‬دو آهي‪.‬جيڪ‪AA‬ڏهن‬
‫واقعي هي پٽڙي رت کي گھاٽو ڪ‪A‬ري رت بن‪A‬د‪ A‬ڪ‪A‬ري ٿ‪A‬و ت‪A‬ه هن کي هيم‪A‬و‬
‫فيليا مرض ۾ آزمائڻ ضروري آهي ‪ .‬جيڪ‪AA‬ڏهن ان ۾ فائ‪AA‬دو ڪ‪A‬ري ت‪AA‬ه اس‪AA‬ان‬
‫هڪ اهم دوا مارڪيٽ ۾ آڻي سگھون ٿا ‪.‬‬
‫مجربات‬
‫ڪشته سرمه سفيد ورتل قرابادين لطيفي جلد س‪A‬وم ص‪A‬فحو نم‪A‬بر‪ 245‬س‪A‬رمو‬
‫سفيد اڌ ڪلو کٽو ڌونئرو في باه ‪ 250‬ملي گرام پهرين سرمي سفيد کي ڪٽي‬
‫ڇاڻي پا ُء ڌونئري ۾ کرڙ ڪ‪A‬ري ٽڪي‪A‬ون ٺ‪A‬اهي چله‪A‬ه ۾ گ‪A‬ل حڪمت ڪ‪A‬ري‬
‫گجپٽ جي باهه ڏيو اهڙي َء طرح ڪل ٽي باهيون ڏيو انهي َء ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء ک‪AA‬رڙ‬
‫ڪري رکو ‪.‬‬
‫مقدار وخوراڪ‪ A‬۽ واپرائڻ جي واٽ‬
‫‪ 500‬ملي گ‪A‬رام ک‪A‬ان هڪ گ‪A‬رام ت‪A‬ائين ڏينهن‪ A‬۾ ٽي دفع‪A‬ا ش‪A‬ربت انجب‪A‬ار س‪A‬ان‬
‫ڏجي فائدا جيڪي مٿي لکيا ويا آهن‪ .‬انهن سڀني ۾ استعمال ڪ‪A‬رائي س‪A‬گھجي‬
‫ٿو‪.‬‬
‫اڪسير هيمو فيليا‬
‫جيئن ته مٿي ذڪر ڪري آيو آهيان ته هي هڪ العالج مرض آهي‪ .‬جنهن‬
‫جو اڃان تائين ڪو هڪ ٽڪ عالج دري‪A‬افت ن‪A‬ه ٿي‪A‬و آهي ‪ .‬جدي‪AA‬د طب وارن‬
‫جو چوڻ آهي ته تلي ڪڍائڻ کان پو ِء هن م‪AA‬رض م‪AA‬ان ج‪AA‬ان ڇ‪AA‬ٽي س‪AA‬گھي ٿي‬
‫مون ڪافي مريضن تي تجربا ڪيا جن مان هڪ ڇوڪري هم‪AA‬درد جي دوا‬
‫زورشڪي ۽ کاڄن کارائڻ سان صحيح ٿي ويو ‪.‬هتي سرمي سفيد جي حوالي‬
‫سان هڪ نس‪A‬خو لکجي ٿ‪A‬و انش‪A‬ا َء هللا هن س‪A‬ان ڪ‪A‬افي فائ‪A‬دو ٿي ويندونس‪A‬خو‬
‫مبارڪ هن ريت آهي‬
‫ڪشتو سرمو سفيد ‪ 50‬گرام ٻٻر جا گل صاف ‪ 100‬گرام ڪٽي ڇاڻي رکو ٻه‬
‫گرام صبح ٻپهر ۽ شام پاڻي َء سان ک‪AA‬ارائجي انش‪AA‬ا َء هللا هيم‪AA‬و فيلي‪AA‬ا ۾ ب‪AA‬ه س‪AA‬ٺو‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪131‬‬
‫فائدو ڪندو گڏ جيڪ‪A‬ڏهن اه‪A‬ڙي م‪A‬ريض کي روز اڌ پ‪A‬ا ُء کاڄ‪A‬ا کارائين‪A‬دا‪ A‬ت‪A‬ه‬
‫فائدو يقيني ٿي ويندو ‪.‬‬
‫سرموعجيب‬
‫ابت ڪنڊڙي جو لوڻ ‪ 10‬گرام سفيد سرمون گرام ليمي جو پاڻي ‪ 50‬ملي لٽر‬
‫ترڪيب تياري‪ :‬سرمون سفيد ڪٽي ڇاڻي لوڻ س‪AA‬ان مالئي ليمي جي پ‪AA‬اڻي‬
‫سان کرڙ ڪري خشڪ ڪيو‪،‬‬
‫واپ‪AA‬رائڻ جي واٽ‪ :‬رات ج‪AA‬و ڪ‪AA‬اني َء س‪AA‬ان لڳ‪AA‬ايو ڦلي ال ِء ص‪AA‬رف ان اک ۾‬
‫وجھوجنهن ۾ ڦلو هجي‪.‬‬
‫فائدا‪ :‬ڦلو ڄارو۽ موريسر ال ِء مفيد آهي‪.‬‬

‫سنگ بصري‬
‫عربي حجرالڪحل‬
‫توتيا ڪرماني‬
‫فارسي‪ A‬سنگ سرما‬
‫هندي کپريا سنسڪرت ‪ :‬سڪم‬
‫انگريزي ‪Zink ore‬‬
‫ماهيت‬
‫خاڪي رنگ جو بي ڊول ڪاراڻ مائ‪AA‬ل ٽڪ‪AA‬را هون‪AA‬دا آهن ج‪AA‬ڏهن ت‪AA‬ه ش‪AA‬يهي‬
‫جس‪AA‬ت جي ک‪AA‬اڻن ۾ ڌاتن کي ال‪AA‬ڳ ڪي‪AA‬و وين‪AA‬دو آهي ت‪AA‬ه انهن ب‪AA‬ٺين تي دونه‪AA‬ه‬
‫نڪرڻ وارين چمنين تي ڄمي ڳنڊا ٿي ويندو آهي ات‪AA‬ان ڪ‪AA‬ڍي وڪ‪AA‬رو ڪي‪AA‬ا‬
‫ويندا آهن‬
‫مزاج سرد‪ 1‬خشڪ ‪ 2‬مضر‪ :‬جيئن ته ذڪر ڪري آيا آهي‪AA‬ون ت‪A‬ه هي ال‪AA‬ٽي‬
‫آڻيندڙ آهي انهي َء سان گڏ هي سدا پيدا ڪري س‪AA‬گھي ٿ‪AA‬و ان ح‪AA‬والي س‪AA‬ان دل‬
‫جي بيمار مريضن ال ِء انتهائي نقصانده آهي‬
‫مقداروخوراڪ ‪ 200‬ملي گرام کان ‪ 500‬ملي گرام تائين‬
‫فائدا‬
‫سنگ بصري کي ڌوئي سرمن ۽شيافن ۾ ماليو وين‪AA‬دو آهي‪.‬اکين جي زخم کي‬
‫خشڪ ڪندو آهي قابض۽ مقوي معده هوندو آهي انهي َء ڪري مالتي بسنت‬
‫۾ سنگ بصري استعمال ڪيو ويندوآهي‪ .‬مرهمن ۾ به هن جواس‪AA‬تعمال ٿين‪AA‬دو‪A‬‬
‫آهي هاڻ انهي َء مقصد ال ِء استعمال نه ڪي‪AA‬و وين‪AA‬دو آهي ايل‪AA‬و پيٿڪ ۾ ب‪AA‬ه هن‬
‫ج‪AA‬و اس‪AA‬تعمال رهي‪AA‬و آهي انهن ج‪AA‬و چ‪AA‬وڻ آهي ت‪AA‬ه زي‪AA‬اده مق‪AA‬دار ۾ هي هڪ‬
‫خراشدار زهرآهي جنهن سان شديد الٽي ۽ پيٽ جو سور ٿئي ٿ‪AA‬وگھٽ مق‪AA‬دار۾‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪132‬‬
‫هي مقوي اعصاب آهي ۽ تشنج کي به ختم ڪري ٿ‪AA‬و‪.‬پ‪AA‬راڻي پيچش ۾ ب‪AA‬ه هي‬
‫اڪيلو ڏئي س‪A‬گھجي ٿوداف‪AA‬ع تش‪AA‬نج جي جي ح‪A‬والي س‪A‬ان هي ٽي‪A‬ٽينس اختن‪AA‬اق‬
‫الرحم ‪ ،‬مرگهي ۾ به استعمال ڪيو وين‪AA‬دو آهي اک نڪ نه‪AA‬ائين جي زخمن ۾‬
‫به هي ڪارائتو آهي پٺن جي ڳڙن ۾ جيڪي ڪينسر ج‪AA‬ازخم نظ‪AA‬ر اچن انهن‬
‫۾ هي انتهائي مفيد آهي‪.‬بغل تي لڳائڻ سان ان جي بد بو ِء ختم ڪري ٿ‪AA‬و طب‬
‫يوناني ۾ هن جو خوردني استعمال نه هئڻ جي برابر آهي باقي ويد ۽ ڊاڪ‪AA‬ٽر‬
‫هن کي خورني استعمال ڪندا هئا هاڻ ڊاڪٽرن به هن جو خوردني استعمال‬
‫بند ڪري ڇ‪AA‬ڏيو آهي‪.‬وي‪AA‬د هن کي خ‪AA‬ورني ط‪AA‬ور تي يرق‪AA‬ان ‪،‬ڪ‪AA‬وڙه جري‪AA‬ان‬
‫سل‪ ،‬پراڻن تپن بواسير ۽ رت بند ڪرڻ ال ِء استعمال ڪنداآهن‬
‫مرڪبات‬
‫شياف دانه فرنگ‪ ،‬ڪحل مقوي بصر‬
‫سوجي کار‬
‫فارسي‪ A‬اشخار‬
‫عربي نطرون‬
‫سنڌي هڏ ڳنڍ‬
‫بنگله ساجي کار ‪،‬ساج مائي‬
‫سنسڪرت سورچڪا‬
‫سڃاڻپ‬
‫سوڊيم جو ٻيو نالو نيٽرم آهي جيڪو عربي ٻولي جي نطرون مان نڪتو آهي‬
‫س‪A‬وجي حقيقت ۾ م‪AA‬يري ڪ‪A‬اربونيٽ آف س‪A‬وڊيم آهي پ‪A‬ر لوٽ‪A‬ا س‪A‬وجي ص‪A‬اف‬
‫ڪاربونيٽ آف سوڊيم آهي‪.‬هي گھڻو ڪري لوڻياٺـين ٻ‪AA‬وٽين کي س‪AA‬اڙي ک‪AA‬ار‬
‫ٺاهي ويندي آهي ‪.‬ڪاري رنگ واري َء کي روڙا کار چيو ويندو آهي جيڪ‪AA‬ا‬
‫ص‪AA‬اف ن‪AA‬ه هون‪AA‬دي آهي جيڪ‪AA‬ڏهن انهي َء کي ص‪AA‬اف ڪي‪AA‬و وڃي ت‪AA‬ه ه‪AA‬ڏ ڳن‪AA‬ڍ‬
‫وانگر صاف ٿي ويندي پنسارين کان سفيد کار جي مقابلي ۾ هڏ ڳنڍ جي ن‪AA‬الي‬
‫سان آساني َء س‪AA‬ان ملي وين‪AA‬دي آهي‪.‬پنس‪AA‬ارين وٽ گھڻ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري ج‪AA‬انورن ج‪AA‬و‬
‫عالج ڀاڳيا مال جي هڏ ڀڄڻ ۾ ليپ ڪرڻ ال ِء وٺن‪AA‬دا آهن س‪AA‬ندن چ‪AA‬وڻ آهي ت‪AA‬ه‬
‫ان سان هڏ جڙي وڃي ٿو ‪.‬‬
‫مزاج گرم خشڪ درجه ‪ 3‬مضر ‪ :‬ضرورت کان زياده کائڻ سان الٽيون بي‬
‫چيني ايستائين جو ماڻهو بي هوش ٿي سگھي ٿ‪AA‬و ڪم‪AA‬زور م‪AA‬اڻهو بي هوش‪AA‬ي‬
‫کان پو ِء مري به سگھن ٿاانهي َء کان سوا ِء وات ڪاڪڙي ۽ نڙي َء ۾ خ‪AA‬راش‬
‫پيدا ڪري ٿو‬
‫مصلح‪ :‬جيڪڏهن سوجي جو نقصان ظاهر ٿين ت‪A‬ه گيه‪A‬ه ۽ ک‪A‬ير پي‪A‬ارجي ت‪A‬ه‬
‫نقصانن کان بچي سگھجي ٿو اهي ٻئي هن جا مصلح آهن‬
‫مقداروخوراڪ‪ 250 :‬ملي گرام کان ‪ 400‬ملي گرام تائين‪.‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪133‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫فائدا‬
‫هي هڪ ش‪AA‬ديد اڪ‪AA‬ال ۽ ج‪AA‬الي آهي گھڻي مق‪AA‬دار ۾ هي آن‪AA‬ڊن ۽ مع‪AA‬دي کي‬
‫زخمي ڪري ٿي ‪ .‬پ‪A‬ر گھٽ مق‪AA‬دار ۽ ٻين دوائن س‪A‬ان مالئي ڏيڻ س‪A‬ان مع‪AA‬دي‬
‫جي تيزابيت ختم ڪري زخمن کي خشڪ ڪرڻ ۾ مدد‪ A‬ڏي ٿي بک لڳائيندڙ‬
‫۽ تلي جي ورم ۾ هن جا فائدا مسلم آهن تلي جي بيم‪AA‬ارين ۾ اڪ‪AA‬ثر حڪيم هن‬
‫کي اس‪AA‬تعمال ڪن‪AA‬دا آهن هس‪AA‬ن تي ليپ ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان انهن کي ڪ‪AA‬يرائي ٿ‪AA‬و‬
‫بواسير جي موڪن تي لڳائڻ س‪AA‬ان ب‪AA‬ه فائ‪AA‬دو ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و پ‪AA‬ر اتي هي س‪AA‬اڙو پي‪AA‬دا‬
‫ڪ‪AA‬ري ٿي انهي َء ڪ‪AA‬ري ڪنهن ب‪AA‬درقي س‪AA‬ان اس‪AA‬تعمال ڪجي چ‪AA‬ٽي ڇ‪AA‬ائون‬
‫خ‪AA‬ارش وغ‪AA‬يره ۾ ب‪AA‬ه هي ليپ ڪ‪AA‬ئي وڃي ٿي کنگه‪AA‬ه ۽ دم ۾ ڪارآم‪AA‬د آهي‬
‫خاص ڪري اهڙي حالت ۾ جڏهن بلغم ساه جي نالين ۾ ڦاٿ‪AA‬ل هجي ۽ نڪ‪AA‬رڻ‬
‫جو نالو نه وٺندو هجي ته هن جي ک‪AA‬ارائڻ س‪AA‬ان بلغم پ‪AA‬ٽڙو ٿي س‪AA‬اه جي ن‪AA‬الين‬
‫مان آساني َء سان خارج ٿي آرام جي ڪيفيت پيدا ڪري ٿو‬
‫مرڪبات‬
‫حب اشخار ‪ ،‬لطيفي پٿري ٽوڙ‬

‫سنگ يهود‬
‫عربي ‪ :‬حجراليهود‪ ،‬حجر زيتون‬
‫سرياني سنگ يهودان‬
‫استورن ‪،‬‬
‫سنڌي‪ :‬يهودي پٿر‬
‫سنسڪرت‪ :‬اشم ڀد‪،‬بدر اشم‬
‫هندي بير پٿر‬
‫انگريزي ‪Fossil Encrinite‬‬
‫وي‪AA‬دن جي معلوم‪AA‬ات مط‪AA‬ابق هي هڪ غ‪AA‬ير ملڪي ش‪AA‬ئي آهي انهي َء ڪ‪AA‬ري‬
‫هندي طب جي ڪتابن ۾ هن جو ذڪر نٿو ملي‪.‬ٻڌايل سنسڪرت جا ٻئي ن‪AA‬اال‬
‫ويد يادو جي ترڪم جي آچاري‪AA‬ه پنهنجي لکي‪AA‬ل ڪت‪AA‬اب رس ام‪AA‬رتم ۾ ڏن‪AA‬ا آهن‬
‫اشم ڀد جو مطلب آهي پٿري کي ٽوڙڻ وارو۽ بدراشم جي معنى آهي ٻير جي‬
‫شڪل جو مطلب ته هن هن ج‪AA‬ا ٻ‪AA‬ئي ن‪A‬اال س‪AA‬ندس خاص‪AA‬يتن جي ڪ‪AA‬ري رکي‪AA‬ا‬
‫جيئن ته هي صوفي ٻيرن جهڙو ٿيندو آهي انهي َء ڪري هن کي ٻير پٿر چيو‬
‫وڃي ٿو حجر ۽ سنگ پ‪AA‬ٿر کي چون‪AA‬داآهن‪،‬ج‪AA‬يئن ت‪AA‬ه هي يه‪AA‬ودين جي عالئقي‬
‫مان هٿ ايندو ه‪AA‬و ان ڪ‪AA‬ري هن ج‪AA‬و ن‪AA‬الو ان مناس‪AA‬بت س‪AA‬ان رکي‪AA‬و وي‪AA‬و آهي‬
‫زيتون جهڙو ٿئي ٿو ان ڪري هن جو نالو حجرالزيت‪AA‬ون ب‪AA‬ه رکي‪AA‬و وي‪AA‬و آهي‬
‫انگريزي نالو فوسل به انهي َءڪ‪AA‬ري رکي‪AA‬و وي‪AA‬وآهي ت‪AA‬ه جيڪ‪AA‬ا ش‪AA‬ئي زمين ۾‬
‫ڍڪي‪AA‬ل ملي جنهن جي بن‪AA‬اوٽ ۾ ڪ‪AA‬افي ڪيمي‪AA‬ائي تب‪AA‬ديليون اچي وي‪AA‬ون هجن‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪134‬‬
‫جنهن مان اهو معلوم ٿئي ته هي ڪروڙين سال په‪AA‬رين وڻ ي‪AA‬ا ڪنهن ج‪AA‬انور‬
‫جو حصو هئا انهي َء ڪري سائنس‪AA‬دانن جي اه‪AA‬ا را ِء آهي ت‪AA‬ه س‪AA‬نگ يه‪AA‬ود ب‪AA‬ه‬
‫نالوانڪرين‪AA‬ائٽ چ‪AA‬ئي‬‫پراني زماني ۾ هڪ قسم جي ننڍن جانورن جنهن ج‪AA‬و ِ‬
‫سگھجي ٿو انهن جي جسم جو آثار آهي ‪.‬‬
‫اصليت‬
‫هڪ پٿر آهي جيڪو بيضوي شڪل تي وچان ٿلهو هڪ پاسي سنهو هوندو‬
‫هي هڪ فوسل پٿر آهي جيڪو حيواني مادي مان پ‪AA‬ٿر ۾ تب‪AA‬ديل ٿي‪AA‬و آهي‪.‬هي‬
‫صوفي ٻيرن جهڙو پ‪AA‬ر ڪجھ ڊگھو ۽ بيض‪AA‬وي ش‪AA‬ڪل ج‪AA‬و ٿين‪AA‬دو آهي گھڻ‪AA‬و‬
‫ڪري هن جا ٻ‪AA‬ئي پاس‪A‬ا تک‪AA‬ا ۽ ن‪AA‬وڪ دار هون‪AA‬دا اهن پ‪AA‬ر ڪي اه‪A‬ڙا ب‪AA‬ه پ‪AA‬ٿر‬
‫هوندا آهن جن جو هڪ پاسو لسو هوندو آهي ته ٻيو پاسو معم‪AA‬ولي نوڪ‪AA‬دار‬
‫ٿيندو آهي هن ۾ ڊيگھ ۽ ويڪر ۾ اڀريل ليڪا هوندا آهن هي ٻاهران ميٽ‪AA‬وڙي‬
‫رنگ تي هوندو آهي ‪.‬ڌڪ هڻڻ سان زرا زرا ٿي ويندو آهي ان‪AA‬دريون حص‪AA‬و‬
‫چمڪدار معمولي سبزي سان خاڪي رنگ جو هوندو آهي بي ذائقه نرم پ‪AA‬ٿر‬
‫وانگر هون‪AA‬دو آهي َگهڻ س‪AA‬ان جل‪AA‬دي گھس‪AA‬جي وين‪AA‬دو آهي هي چن ۽ ريت ج‪AA‬و‬
‫مرڪب هوندو آهي‬
‫جا ِء پيدائش‬
‫هي لبنان بيروت جي جبلن ‪ ،‬مڪي۽ مديني ۾ ٿئي ٿو‬
‫ڪنهن زماني ۾ وڏا سٺا داڻا پنسارين کان ملندا هئا هاڻي بي ڊوال ٽٽل داڻا جام‬
‫ملن ٿا جيڪڏهن انهن کي ٽوڙڻ سان اندران لسا چمڪيال ٽڪر ملن ت‪AA‬ه ‪.‬اهي‬
‫به استعمال ڪري سگھجن ٿاهن کي يه‪AA‬ودي پ‪AA‬ٿر ڇ‪A‬و چي‪AA‬و وڃي ٿ‪AA‬و؟ ان جي‬
‫مڪمل ڄاڻ ته نه آهي البته نالي مان اهو اندازو لڳائي سگھجي ٿو ت‪AA‬ه پ‪AA‬راڻي‬
‫زماني ۾ اهو پٿر شايد يهودين جي عالئقي مان ملن‪AA‬دو ه‪AA‬و ي‪AA‬ا يه‪AA‬ودي هن ج‪AA‬و‬
‫واپار ڪندا هئا‬
‫مزاج گرم خشڪ‬
‫مضر جگر معدي کي نقصان ڪري ٿو اهو اسان جي طبي ڪت‪AA‬ابن ۾ لکي‪AA‬ل‬
‫آهي مون ڪافي مريضن تي استعمال ڪرايو آهي ‪ .‬پر م‪AA‬ون کي ڪ‪AA‬ڏهن ب‪AA‬ه‬
‫مريضن اهڙي ڪا شڪايت نه ڪئي ت‪AA‬ه کين ڪ‪AA‬و نقص‪AA‬ان ٿي‪AA‬و هجي ن‪AA‬ه ئي‬
‫جگر ال ِء نقص‪A‬ان ده ٿي س‪A‬گھي ٿ‪A‬و ان ڪ‪A‬ري ت‪A‬ه هي پيش‪A‬اب آور آهي ‪ .‬اه‪A‬و‬
‫روز مره جو مشاهدو آهي ته جيڪي دوائ‪AA‬ون پيش‪AA‬اب خ‪AA‬ارج ڪن ٿي‪AA‬ون اُهي‬
‫مقوي جگر هونديون آهن بهرحال اهو مش‪AA‬اهدي تي منحص‪AA‬ر آهي ط‪AA‬بيبن کي‬
‫مشاهدي مان ئي معلوم ٿيندو ته سنگ يهود جگر ۾ مضر آهي يا مفيد‪.‬‬
‫مقدارو خوراڪ ‪ :‬هڪ گرام کان ‪ 1.5‬گرام‬
‫فائدا‬
‫هي گھڻو ڪري پٿري ٽوڙڻ ال ِء استعمال ڪيو وڃي ٿو ج‪AA‬الينوس ج‪AA‬و چ‪AA‬وڻ‬
‫آهي ته هي گردي جي پٿري ڳاري ٿو البته مثاني جي پٿري ۾ هن جو ڪو به‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪135‬‬
‫فائدو نه آهي مروج‪AA‬ه ڪت‪AA‬ابن ۾ هن ج‪A‬ا فائ‪AA‬دا ص‪AA‬رف پ‪AA‬ٿري ٽ‪AA‬وڙڻ وارا لکي‪A‬ا‬
‫وي‪AAA‬اآهن پ‪AAA‬ر راقم الح‪AAA‬روف هن م‪AAA‬ان ڪ‪AAA‬افي ٻي‪AAA‬ا فائ‪AAA‬دا ب‪AAA‬ه حاص‪AAA‬ل ڪي‪AAA‬ا‬
‫آهن‪.‬جيڪڏهن سنڌن جو سور يورڪ ايسڊ ڪ‪AA‬ري هجي ت‪AA‬ه هن جي ک‪AA‬ارائڻ‬
‫سان ڪافي فائدو ٿئي ٿو اهڙي َء طرح هي مثاني يا گردي م انجماد خ‪AA‬ون کي‬
‫روڪي ٿ‪AA‬و پيش‪AA‬اب جيڪ‪AA‬ڏهن ت‪AA‬يزابي هجي ت‪AA‬ه ان کي الڪالئن ڪ‪AA‬رڻ ۾‬
‫کارائي سگهجي ٿو هي پيشاب تڪليف سان اچڻ ۾ به انتهائي مفيد آهي‪.‬‬
‫ويدن مطابق هن جي استعمال ڪ‪A‬رڻ س‪A‬ان پ‪A‬ٿري پي‪AA‬دا ن‪A‬ه ٿين‪AA‬دي آهي پيش‪AA‬اب‬
‫جاري ڪري ٿو ۽ پيشاب جي ڏکيائي ۾ به مفي‪AA‬دآهي جيڪ‪AA‬ڏهن هن جي چ‪AA‬ڻي‬
‫جي برابر داڻي کي روهي تي گهي پ‪AA‬اڻي س‪AA‬ان پيت‪AA‬و وڃي ت‪AA‬ه گ‪AA‬ردي ۽ مث‪AA‬اني‬
‫جي پ‪AA‬ٿري نڪ‪AA‬ري وڃي ٿي ‪،‬پيش‪AA‬اب جي رڪ‪AA‬اوٽ ختم ٿي وڃي ٿي ۽ مقع‪AA‬د‬
‫مان رت اچڻ ۾ به مفي‪AA‬د آهي‪2.‬گ‪AA‬رام پيهي ‪ 200‬ملي ل‪AA‬ٽر پ‪AA‬اڻي ۾ گ‪AA‬رم ڪ‪A‬ري‬
‫‪4‬گرام ڪڙن بادامن جي تيل ۾ مالئي پيڻ سان پٿري ٽٽي وڃي ٿي جيڪ‪AA‬ڏهن‬
‫مثاني ۾ رت ڄمي وڃي ته ان کي به تحليل ڪري ٿو انهي َء معاملي ۾ س‪AA‬ندس‬
‫فائدا يقيني آهن ‪.‬هن جو اڌگرام کارائڻ سان ه‪AA‬ڏ ج‪AA‬ڙي وڃي ٿ‪AA‬و ۽ س‪AA‬ور ۾ ب‪AA‬ه‬
‫مفي‪AA‬د آهي حڪيم نجم الغ‪AA‬ني ج‪AA‬و چ‪AA‬وڻ آهي ت‪AA‬ه ت‪AA‬ه نان‪AA‬ا ص‪AA‬احب هڪ پ‪AA‬ا ُء‬
‫حجراليه‪AA‬ود کي ٽي پ‪AA‬ا ُء م‪AA‬وري جي پ‪AA‬اڻي پيهي خش‪AA‬ڪ ڪ‪AA‬ري گ‪AA‬ل حڪمت‬
‫ڪري باه ڏيندو هو ايئن ڪشتو ٿي وڃي ٿو اهڙيون ٽي باهيون ڏجن ‪ .‬انهي َء‬
‫جو هڪ گرام کن ٻه گرام کارائڻ سان فائدو ٿي وڃي ٿو ‪.‬‬
‫مجربات‬
‫هت آئون سنگ يهود ج‪AA‬و مع‪AA‬روف نس‪AA‬خو قراب‪AA‬ادين لطيفي جل‪AA‬د اول ت‪AA‬ان ڏئي‬
‫رهيو آهيان ‪ .‬منهنجا جيڪي ذاتي مشاهدا هئ‪AA‬ا اهي س‪AA‬ڀ ق‪AA‬ارئين جي آڏو ڏئي‬
‫رهيو آهيان ‪.‬‬
‫حجراليهود ‪100‬گرام‬
‫موري جو پاڻي ‪ 300‬ملي لٽر‬
‫جوکار ‪25‬گرام‬
‫ڇيڻا ‪ 15‬ڪلو‬
‫ترڪيب تياري حجراليهود کي ڏڏر ڪ‪A‬ري م‪A‬وري َء ج‪A‬و پ‪A‬اڻي ‪ 200‬ملي ل‪A‬ٽر‬
‫شامل ڪري گل حڪمت ڪري ڏهن ڇيڻن جي باه ڏجي س‪AA‬رد ٿيڻ ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء‬
‫ل‪A‬وٽي م‪A‬ان حجراليه‪A‬ود ڪ‪AA‬ڍي م‪AA‬وري ج‪A‬و پ‪AA‬اڻي جوک‪A‬ار مالئي ک‪A‬رڙ ڪري‪A‬و‬
‫جڏهن پاڻي خش‪AA‬ڪ ٿي وڃي ت‪AA‬ه ‪ 10 A،10‬گ‪AA‬رام ج‪AA‬ون ٽڪي‪AA‬ون ٺ‪AA‬اهيو‪ ،‬وري‬
‫لوٽي ۾ گل حڪمت ڪري ‪ 5‬ڪلو ڇيڻن جي باه ڏيو ٺرڻ کان پو ِء لوٽي م‪AA‬ان‬
‫ڪڍي کرڙ ڪري رکو‪.‬‬
‫فائدا‬
‫گردي مثاني جي پٿري کي خارج ڪري ٿو‬
‫وڌيڪ معلومات۽ ڄاڻ‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪136‬‬
‫حجراليهود قديم زماني کان طب يون‪AA‬اني ۾ اس‪AA‬تعمال ٿين‪AA‬دو اچي ج‪AA‬الينوس اڄ‬
‫کان ٻه هزار سال پهرين ئي چئي ڇڏيوته مثاني جي پٿري ۾ ڪار گر نه آهي‬
‫البته گردي جي پٿري ۾ مفيد آهي ڪشتي حجراليه‪AA‬ود ج‪AA‬ا ٻي‪AA‬ا ب‪AA‬ه انيڪ فائ‪AA‬دا‬
‫آهن جن کان هرهڪ طبيب واقف نه آهي جيڪڏهن مثاني ۾ رت ڄمي وڃي‬
‫ته هن ڪشتي جا ٽي وزن کارائڻ سان خون تحليل ٿي خارج ٿي وڃي ٿ‪AA‬و ‪.‬۽‬
‫جيڪ‪AA‬ڏهن ڪنهن م‪AA‬اڻهو جي ه‪AA‬ڏي ٽ‪AA‬ٽي وڃي ت‪AA‬ه ‪ 500‬ملي گ‪AA‬رام ک‪AA‬ان هڪ‬
‫گرام تائين کارائڻ سان هڏ ڳنڍ جي وڃي ٿو ۽ سور ۾ فائدو ڪري ٿو هن ج‪AA‬و‬
‫سنهو پيٺل سفوف ‪ 375‬ملي گرام ‪ 500‬ملي گرام تائين کارائڻ سان ال‪AA‬ٽي بن‪A‬د‪A‬‬
‫ٿي وڃي ٿي اڄ کان ‪ 6‬س‪AA‬ت س‪AA‬ال په‪AA‬رين هڪ دوس‪AA‬ت ٽن‪AA‬ڊو محم‪AA‬د خ‪AA‬ان جي‬
‫مع‪AA‬روف ط‪AA‬بيب حڪيم هللا بخش ش‪AA‬اه جيڪواس‪AA‬ان وٽ بخش‪AA‬ڻ ش‪AA‬اه جي ن‪AA‬الي‬
‫سان مش‪A‬هور ه‪A‬و ان وٽ عالج ال ِء وي‪A‬و‪.‬جنهن کي س‪A‬نڌن ۾ س‪A‬ور ه‪A‬و ‪.‬حڪيم‬
‫صاحب همراه کي صرف چار شيون لکي ڏنيون جنهن ۾ س‪AA‬نگ س‪AA‬ر م‪AA‬اهي ‪،‬‬
‫حجراليهود ‪،‬لکيل هونسخو پٿري ج‪A‬و ٿي معل‪A‬وم ٿي‪A‬و س‪A‬و هم‪A‬راه کي حڪيمن‬
‫چيو ته اهو سنڌن جي سور ۾ فائدو نه ڪندو انهي َء ڪري مون وٽ مشوري‬
‫ال ِء آيو مون چيو مانس ته جي يورڪ ايس‪A‬ڊ جي ڪ‪A‬ري هون‪AA‬دو ت‪A‬ه فائ‪AA‬دو ٿي‬
‫ويندو همراه چي‪A‬و ت‪AA‬ه واقعي رپ‪A‬ورٽن مط‪A‬ابق ي‪AA‬ورڪ ايس‪AA‬ڊ جي زي‪A‬ادتي آهي‬
‫بهرحال جڏهن رت ۾ ي‪AA‬ورڪ ايس‪AA‬ڊ ي‪AA‬ا ٻي‪AA‬ا ڪي ايس‪AA‬ڊ پيش‪AA‬اب ۾ خ‪AA‬ارج ٿين‪AA‬دا‬
‫هجن ته حجراليهود کارائڻ س‪AA‬ان هن جي الڪالئين اث‪AA‬ر ڪ‪AA‬ري ايس‪AA‬ڊ ختم ٿي‬
‫وڃن ٿا ۽ پيشاب کي ايسڊڪ مان الڪالئين ڪريو ڇڏي ‪ .‬جنهن کي هر ه‪AA‬ر‬
‫پٿري ٿيندي هجي يا اپريشن ک‪A‬ان پ‪A‬و ِء ٻيه‪A‬ر ٿي وڃي ت‪A‬ه اه‪A‬ڙو م‪A‬اڻهو س‪A‬ال ۾‬
‫هڪ مهينو هي دوا ضرور واپرائي ‪.‬بهرح‪AA‬ال ان ۾ ڪاب‪AA‬ه ش‪AA‬ڪ ش‪AA‬بهي جي‬
‫گنجائش نه آهي ته يورڪ ايسڊ ي‪AA‬ا ٻي‪A‬ا ڪي اه‪AA‬ڙا م‪AA‬ادا جيڪي گ‪AA‬ردو خ‪A‬ارج‬
‫ڪندو آهي ۽ اهي ڄمي پوندا آهن انهن جي ڄمڻ کي روڪي ٿوجيئن ت‪AA‬ه هن‬
‫جوکاري عمل آهي ‪.‬انهي َء ڪري پيش‪AA‬اب جيڪ‪AA‬ڏهن ت‪AA‬يزابي هجي ت‪AA‬ه ان کي‬
‫الڪلي ڪري ٿو‪.‬‬

‫مقدارو خوراڪ ‪ 125‬ملي گرام کان ‪ 225‬ملي گ‪AA‬رام ت‪AA‬ائين ڏاڙه‪AA‬ون جي‬
‫شربت سان کارائيندا‪.‬‬
‫مرڪبات‬
‫معجون حجراليهود ‪ ،‬معجون سنگ سر م‪A‬اهي ‪،‬ڪش‪AA‬ته س‪AA‬نگ يه‪AA‬ود ‪،‬س‪A‬فوف‬
‫اينٽي يورڪ ايسڊ‬

‫سنگجراحت‬
‫عربي حجر عربي‬
‫الطيني ‪Hydrated Magnessium‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪137‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫انگريزي ‪Talac, stealtite,Soap nut‬‬

‫تاريخ‬
‫ڏکڻ ايران جي پراڻي شهر تپ يحى جيڪو پراڻي زماني ۾ واپاري مرڪز ۽‬
‫باقائدي حضرت عيسى کان هزارين سال پهرين سنگجراحت س‪AA‬پالئي ڪن‪AA‬دو‬
‫هو هن جو ٻيو اس‪AA‬تعمال نوس‪AA‬وس جي بادش‪AA‬اه جي مح‪AA‬ل جي دري‪AA‬افت ۾ هڪ‬
‫ميز ملي جيڪا سنگجراحت جي ٺهي‪AA‬ل ه‪AA‬ئي هندس‪A‬تان ۾ ب‪AA‬ه ق‪A‬ديم زم‪A‬اني ک‪A‬ان‬
‫اس‪AAA‬تعمال ٿين‪AAA‬دو‪ A‬اچي ه‪AAA‬وئي ش‪AAA‬اال بادش‪AAA‬اهت جي زم‪AAA‬اني ۾ ڪ‪AAA‬ئين مق‪AAA‬برا‬
‫سنگجراحت مان ٺاهيا ويا هئا‬
‫سڃاڻپ‬
‫هي سفيد رنگ جو لسو پٿر آهي جنهن کي هٿ الهڻ سان ص‪AA‬ابڻ وانگ‪AA‬ر هٿ‬
‫ترڪندو آهي انهي َء ڪري انگريزي َء ۾ سندس نالو سوپ سٽون آهي‪.‬هي بي‬
‫ترتيب ڳنڍا هوندا آهن جيڪي ڌڪ سان ٽٽي ويندا آهن خ‪AA‬الص ورقن وانگ‪AA‬ر‬
‫اڌو اڌ ٿيندو‪ A‬آهي ‪.‬‬
‫مزاج س‪AA‬رد خش‪A‬ڪ ‪ ،‬هن جي وڏي مق‪AA‬دار ۾ڪ‪A‬و ب‪AA‬ه نقص‪AA‬ان ن‪AA‬ه آهي البت‪AA‬ه‬
‫پٿري پيدا ڪري ٿو ‪.‬‬
‫مقدارو خوراڪ ‪ 500 :‬ملي گرام کان ٻه گرام تائين‬
‫فائدا‬
‫هي تيزابيت ال ِء بهترين آهي انهي َء ڪري السر ۾ اڪثر نسخن ۾ شامل ڪيو‬
‫وڃي ٿو‪.‬هي معمولي ملين به آهي طبيبن وٽ هن جو گھڻو تڻ‪AA‬و اس‪AA‬تعمال رت‬
‫بند ڪرڻ ال ِء هوندو آهي معدي ۽ آنڊن ۾ هي هائي‪A‬ڊرو ڪل‪AA‬ورڪ ايس‪A‬ڊ س‪A‬ان‬
‫ڪيمائي عمل ڪندو آهي جنهن جي ڪري نسخي ۾ س‪A‬نگجراحت هائيڊريٽي‪AA‬ڊ‬
‫سليڪان ڊا ِء آڪسائيڊ ۾ تبديل‪ A‬ٿي ويندو آهي ‪.‬انهي َء س‪A‬ان گ‪A‬ڏ جيلي نم‪A‬ا هڪ‬
‫م‪AA‬ادو تي‪AA‬ار ڪن‪AA‬دو آهي جيڪ‪AA‬و الس‪AA‬ر جي زخمن کي ڍڪين‪AA‬دو آهي ان‪AA‬دروني‬
‫ط‪AA‬ور رت بن‪AA‬د ڪ‪AA‬رڻ ک‪AA‬ان عالوه ‪،‬پيچش دس‪AA‬ت ڪ‪AA‬ثرت حيض ۽ ليڪوري‪AA‬ا‬
‫مقامي طور تي آتشڪ الس‪A‬ر ال ِء مفي‪A‬د آهي ‪.‬جس‪A‬م جي ان‪A‬دروني عض‪A‬ون جي‬
‫رطوبتن کي خشڪ مهارن جي سوڄ ۽ ڏندن کي ص‪AA‬اف ڪ‪AA‬رڻ ال ِء منجنن ۾‬
‫استعمال ڪيو وڃي ٿو ‪.‬‬
‫جديد معلومات‬
‫هن ۾ ميگنيشم حد کان وڌيڪ هوندو آهي بنيادي ط‪AA‬ور تي ت‪AA‬الڪ م‪AA‬ان ٺهي‪AA‬ل‬
‫آهي انهي َء س‪AAA‬ان گ‪AAA‬ڏ ڪل‪AAA‬و رائيٽ ‪،‬ايم في ب‪AAA‬ولز‪ ،‬اينٿ‪AAA‬و ف‪AAA‬ائيليٽ‪،‬ف‪AAA‬يرس‬
‫ڪاربونيٽ به هوندا اٿس‪.‬‬

‫مرڪبات‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪138‬‬
‫س‪AA‬نون پوس‪AA‬ت مغيالن‪ ،‬ق‪AA‬رص اص‪AA‬فر‪،‬ق‪AA‬رص اص‪AA‬فر‪،‬ق‪AA‬رص ح‪AA‬ابس‪ ،‬ق‪AA‬رص‬
‫تيفوسيه‬

‫سنگ ستاره‬
‫هندي سور نانگي‬
‫سنسڪرت ‪ :‬سورناکي‬
‫انگريزي ‪Chrysoparse‬‬
‫هي هڪ قيمتي پٿر آهي جيئن ته هي پهرين مالديپ ۽ برطانيه مان دريافت‬
‫ٿيو ماڻهن هن پٿر کي ڪا خ‪AA‬اص اهميت ن‪AA‬ه ڏني‪.‬ڪ‪AA‬افي ڏينهن ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء هي‬
‫پٿر مهنگو وڪامڻ لڳو انهي َء کان پو ِء ان جي اهميت وڌڻ لڳي ٻڌايل ملڪن‬
‫کان سوا ِء هندستان ۽ آئرلينڊ مان به هي پٿر ڪڍيو وي‪AA‬و آهي برازي‪AA‬ل ۽ روس‬
‫۾ به هي تازو دريافت ٿيو آهي پر س‪A‬ڀ ک‪A‬ان به‪A‬تر س‪A‬نگ س‪A‬تاره به‪A‬تر هون‪A‬دو‬
‫آهي ‪.‬‬
‫قسم‬
‫رنگن جي لحاظ کان سنگ ستاره جا ڪجھ قسم آهن جيڪي ڳاڙها ‪،‬زردي‬
‫مائل ساوا ۽ ساواڻ مائل زردڀورو نيرو ۽ گهرو سبز‬
‫مزاج گرم‪ 1‬خشڪ ‪2‬‬
‫مضر‪ :‬جيئن ته هن جو استعمال گھٽ رهيو آهي انهي َء ڪري هن جي‬
‫مضر اثرات جي خبر نه پئجي سگھي آهي‪.‬‬
‫طبي خواص‬
‫طبي لحاظ سان هي تمام گھٽ استعمال ڪيو ويندو آهي هڪ ته هي مهانگو‬
‫آهي ٻيو هت ملي به گھٽ ٿو اهوئي سبب آهي جو هن ج‪AA‬و ڪش‪AA‬تو ب‪AA‬ه اس‪AA‬ان‬
‫کي نه ملندو‪،‬هڪ ٻيو اهو به سبب آهي ته هن جا فائدا ع‪AA‬ام پ‪AA‬ٿرن جھڙا آهن‬
‫انهن کان بهتر نه آهن ‪.‬پائيوريا جي مرض ۾ هن جو سفوف ٿيل پائوڊر لڳائڻ‬
‫سان فائدو ٿي وڃي ٿو‪.‬هن جو ڪشتو ناسور تي لڳ‪AA‬ائڻ س‪AA‬ان جل‪AA‬دي آرام ٿي‪AA‬و‬
‫وڃي‪.‬هن جو سرمون به ٺاهي اکين ۾ وڌو وڃي ٿو ‪.‬هي بلغمي مرضن ۾ مفيد‬
‫آهي‬

‫سنگ يشب‬
‫عربي يشب‬
‫فارسي‪ A‬سنگ يشم ‪ ،‬سنگ پشم‪،‬‬
‫هندي اردو سنگ يشب‬
‫سنسڪرت ويم اشم‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪139‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫تاريخ‬
‫س‪AA‬نگ يش‪AA‬ب ج‪AA‬و برص‪AA‬غير جي طب ۾ دوائن ۾ اس‪AA‬تعمال ن‪AA‬ه رهي‪AA‬و آهي طب‬
‫يوناني جي ڪت‪AA‬ابن ۾ س‪AA‬نگ يش‪AA‬ب ج‪AA‬و گھڻ‪AA‬و اس‪AA‬تعمال رهي‪AA‬و آهي اه‪AA‬و ش‪AA‬ايد‬
‫انهي َء ڪري ته زمانه قديم ۾ سنگ يشب ايران مان گھڻ‪AA‬و نڪرن‪AA‬دو ه‪AA‬و طب‬
‫عربي جا مشهور طبيب به در اص‪AA‬ل اي‪AA‬راني هئ‪AA‬ا جن ڪت‪AA‬اب ع‪AA‬ربي َء ۾ لکي‪AA‬ا‬
‫انهي َء ڪري طب عربي چيو وڃي ٿ‪AA‬و‪.‬هن وقت هندس‪AA‬تان ج‪AA‬ا وي‪AA‬د ب‪AA‬ه س‪AA‬نگ‬
‫يشب استعمال ڪندا آهن پر انهن جو اي‪AA‬ترو اس‪AA‬تعمال ن‪AA‬ه آهي جي‪AA‬ترو يون‪AA‬اني‬
‫طبيب ڪندا آهن هي پٿر اڳ ته ايران مان ايندو ه‪AA‬و انهي َء ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء ان‪AA‬ڊيا ۾‬
‫ڪشمير جي عالئقي لداخ مان به ڪافي نڪرن‪A‬دو آهي ه‪A‬اڻي پاڪس‪A‬تان م‪A‬ان‬
‫به سنگ يشب نڪري ٿو‬
‫سڃاڻپ‬
‫سنگ يشب انتهائي سخت پ‪AA‬ٿر آهي هي گھڻ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري ن‪AA‬ه گھس‪AA‬ندو آهي ع‪AA‬ام‬
‫سادن پٿرن کان هي س‪AA‬خت آهي ب‪AA‬اقي س‪AA‬ماق ک‪AA‬ان س‪AA‬خت ن‪AA‬ه آهي ط‪AA‬بيبن وٽ‬
‫سماق جا کرڙ مشهور آهن هندستان ۾ سنگ يشب جا کرڙ به ٺاهيا وين‪AA‬دا آهن‬
‫جيڪي گھسندا نه آهن پر انتهائي مهنگا هوندا آهن پاڪستان ۾ جيڪو س‪AA‬نگ‬
‫يشب ملي ٿو اه‪A‬و اي‪A‬ترو س‪A‬خت ن‪A‬ه هون‪A‬دو ممڪن آهي ت‪A‬ه هندس‪A‬تان ج‪A‬و پ‪A‬ٿر‬
‫سختي َء ۾ پاڪستان جي سنگ يش‪A‬ب ک‪A‬ان س‪A‬خت هجي ع‪A‬ام ط‪A‬ورتي هي پ‪A‬ٿر‬
‫هلڪو سائوزهر مهري کان به رن‪AA‬گ هلڪ‪AA‬و هون‪AA‬دو اٿس زهرمه‪AA‬رو ٿ‪AA‬وري‬
‫ڌڪ سان ڀُ‪AA‬ري وين‪AA‬دو آهي ج‪AA‬ڏهن ت‪AA‬ه س‪AA‬نگ يش‪AA‬ب آس‪AA‬اني َء س‪AA‬ان ن‪AA‬ه ڀُرن‪AA‬دو‬
‫آهي‪.‬باقي هن جارنگ زيتوني‪،‬هيڊاڻ مائل س‪AA‬ائو س‪AA‬بزي مائ‪AA‬ل س‪AA‬فيدرنگ ج‪AA‬و‬
‫ٿيندو آهي زيتوني رنگ ج‪A‬و يش‪AA‬ب س‪A‬ڀ ک‪AA‬ان به‪A‬تر س‪A‬مجھيو وين‪AA‬دو آهي وي‪A‬د‬
‫جڳن ناٿ لکي ٿو ته هاڻ ايران م‪AA‬ان هي پ‪AA‬ٿر نٿ‪AA‬و اچي انهي َء ڪ‪AA‬ري مق‪AA‬امي‬
‫استعمال ڪيو وڃي ٿو جيڪو سنگ پش‪AA‬ب جي ن‪AA‬الي س‪AA‬ان مش‪AA‬هور آهي اه‪AA‬و‬
‫سنگ يشب جي مشابه هوندو آهي ۽ ايترو س‪A‬خت ب‪A‬ه ن‪A‬ه هون‪A‬دو‪.‬بس اص‪A‬لي ۽‬
‫نقلي سنگ يشب جي اها سڃاڻپ آهي ته اصلي کي جيڪڏهن ڌڪ هڻن‪AA‬دا ت‪AA‬ه‬
‫يڪدم نه ٽٽندو‪ A‬پر نقلي زهر مهري وانگر جلدي ٽٽي ويندو‬
‫مق‪AA‬دارو خ‪AA‬وراڪ هن جي ڪش‪AA‬تي ج‪AA‬و وزن ‪ 250‬گ‪AA‬رام آهي ج‪AA‬ڏهن ت‪AA‬ه‬
‫صاليو ‪ 500‬ملي گرام تائين ڏئي سگھجي ٿو‪.‬‬
‫مضر ‪ :‬هن جي استعمال سان اڃان تائين ڪو به نقصان رڪارڊ نه ٿيو آهي‬
‫فائدا‬
‫پٿرن جي دنيا جاعاشق ته هن ج‪AA‬ا ڪ‪AA‬افي فائ‪AA‬دا ٻ‪AA‬ڌائن ٿ‪AA‬ا پ‪AA‬ر اس‪AA‬ان هت ط‪AA‬بي‬
‫لحاظ سان فائدا لکي رهيا آهيون ‪ .‬اسان وٽ هي گھڻو ڪري دل جي تڪليفن‬
‫۾ استعمال ٿيندو آهي مشهور م‪AA‬رڪبن ۾ هي داخ‪AA‬ل ڪيووين‪AA‬دو آهي هي ل‪AA‬ڳ‬
‫ڀڳ دل جي بيمارين جائي مرڪب آهن مثالً خميره ابريشم حڪيم ارش‪AA‬د واال‬
‫‪،‬جواهر مهرو وغيره هن جو صاليو يا ڪشتو گھڻو ڪ‪AA‬ري دل جي بيم‪AA‬ارين‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪140‬‬
‫مان دل جي ڌڙڪي‪ ،‬اختالج القلب‪،‬دل ج‪A‬و ويهڻ جنهن کي اڄڪله‪A‬ه ل‪A‬و بل‪A‬ڊ‬
‫پريشر چئي سگھجي ٿو‪،‬اعصابي قوت وڌائڻ جي ال ِء به هي استعمال ڪ‪AA‬ري‬
‫سگھجي ٿو انهي َء ڪري دماغي ڪمزوري ۽ ن‪AA‬زلي زڪ‪AA‬ام ۾ ڏئي س‪AA‬گھجي‬
‫ٿو‪ .‬ان‪AA‬دروني زخم پيچش‪ ،‬پيش‪AA‬اب جي س‪AA‬وزش ۾ ب‪AA‬ه هن ج‪AA‬ا فائ‪AA‬دا مش‪AA‬اهدي ۾‬
‫آيا ‪.‬بدن مان خارج ٿيندڙ رت بند ٿي وڃي ٿو هي سيالن الرحم ۾ ب‪AA‬ه اس‪AA‬تعمال‬
‫ڪري سگھجي ٿومعدي جي سوزش راقم الح‪AA‬روف هن کي س‪AA‬نڌن جي س‪AA‬ور‬
‫ال ِء ب‪AA‬ه اس‪AA‬تعمال ڪراي‪AA‬و آهي ان ۾ ب‪AA‬ه هن جافائ‪AA‬دا مش‪AA‬اهدي ۾ آي‪AA‬ا آهن انهي َء‬
‫۾ڦٽڪي به ش‪A‬امل ڪ‪AA‬ئي وين‪AA‬دي آهي جنهن ج‪A‬و ذڪ‪A‬ر آخ‪A‬ر ۾اچڻ وارو آهي‪.‬‬
‫انهي َء ک‪AA‬ان س‪AA‬وا ِء ڪي م‪AA‬اڻهو ٻ‪AA‬ارن کي بيم‪AA‬ارين ک‪AA‬ان بچڻ جي ال ِء گلي ۾‬
‫وجھن‪AA‬دا آهن پ‪AA‬ر ج‪AA‬يئن ت‪AA‬ه انهن جي ڪاب‪AA‬ه سائنس‪AA‬ي توض‪AA‬يع ن‪AA‬ه آهي انهي ِء‬
‫ڪري اهي طلسمي فائدوا نه لکي رهيا آهيون‪.‬‬
‫صاليه سنگ يشب‬
‫هن کي استعمال الئق بنائڻ ال ِء سنگ يشب جا ٽڪڙا کڻي باه تي گرم ڪري‬
‫عرق گالب ۾ گھٽ ۾ گھٽ ڏه ٽوٻا ڏيارجن جيڪي محنت نه ڪري سگھن ته‬
‫اهي ‪ 5‬ٽوٻا ڏيارين ‪ .‬انهي َء کان پو ِء حما م دستي ۾ ڪٽي ڇ‪AA‬اڻي ع‪AA‬رق گالب‬
‫۾ اي‪AA‬ترو ک‪AA‬رڙ ڪجي ج‪AA‬و هٿ تي ملجي ت‪AA‬ه رڙڪ ن‪AA‬ه هجيس ه‪AA‬اڻ هن کي‬
‫س‪AA‬نڀالي رکجي اس‪AA‬ان جيڪي فائ‪AA‬دا لکي آي‪AA‬ا آهي‪AA‬ون اهي س‪AA‬ڀ هن ڪش‪AA‬تي ۾‬
‫موجود آهن‬
‫مقدارو خوراڪ ‪ 250‬ملي گرام ک‪AA‬ان هڪ گ‪AA‬رام ت‪AA‬ائين م‪AA‬ريض جي مط‪AA‬ابق‬
‫مکڻ يا گلقند ۾ وجھي کارائجي‬
‫مجربات‬
‫جيئن ته ذڪر ڪري آيا آهيون ته منهنجي تحقيق اه‪A‬ا آهي ت‪A‬ه هي س‪A‬نڌن جي‬
‫س‪AA‬ور ۾ ب‪AA‬ه مفي‪AA‬د آهي ‪ .‬س‪AA‬نڌن جي س‪AA‬ور ۾ جيڪ‪AA‬و بخ‪AA‬ار ٿين‪AA‬دو آهي ان ۾ ب‪AA‬ه‬
‫اڪسير آهي‪.‬نسخو مبارڪ هن ريت آهي‬
‫سنگ يشب سفوف ٿيل ‪ 50‬گرام ‪ ،‬ڦٽڪي ڦليل‪ 50‬گرام ٻنهي کي کرڙ ڪ‪AA‬ري‬
‫سنڀالي رکو‪،‬‬
‫مق‪AA‬دارو خ‪AA‬وراڪ‪ :‬ص‪AA‬بح ج‪AA‬و ناش‪AA‬تي ک‪AA‬ان ٻ‪AA‬ه ڪالڪ پو ِءپ‪AA‬اڻي ِء س‪AA‬ان‬
‫کارائجي‪.‬‬
‫فائدا‬
‫سنڌن جي سور ۽ان ڪري ٿيندڙ بخار ۾ مفي‪AA‬د آهي حمى وج‪AA‬ع مفاص‪AA‬ل هڪ‬
‫باقائدي مرض آهي ان۾ به هي استعمال ڪري تجربا ڪري س‪AA‬گھجن ٿ‪AA‬ا ي‪AA‬اد‬
‫حمى وج‪AA‬ع مفاص‪AA‬ل ۾ دل کي ش‪AA‬ديد نقص‪AA‬ان پهچن‪AA‬دو آهي‬
‫ٖ‬ ‫رکڻ گھرجي ت‪AA‬ه‬
‫ايستائين جو والن ۾ ب‪AA‬ه نقص ٿي س‪AA‬گھي ٿوس‪AA‬نگ يش‪AA‬ب ج‪AA‬يئن دل جي ط‪AA‬اقت‬
‫جي اهم دوا آهي انهي َء ڪ‪AA‬ري حمى وج‪AA‬ع مفاص‪AA‬ل ۾ ک‪AA‬ارائڻ س‪AA‬ان دل کي‬
‫نقصان به نه ٿيندو‪A‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪141‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫سنگراسخ‬
‫هن ال ِء گھڻو ڪري اه‪AA‬و چي‪AA‬و وڃي ٿ‪AA‬و ت‪AA‬ه هي مع‪AA‬دني وک‪AA‬ر پ‪AA‬ر اص‪AA‬ل ۾ هي‬
‫ٽامي ۽ گنڌڪ هيٺان مٿان ڏئي باه ڏني ويندي آهي جنهن ۾ ٽامون پيس‪AA‬ڪ ٿي‬
‫ويندو آهي گھڻو ڪري مارڪيٽ مان ڪاري رنگ تي ملندو آهي پر ڪيميا‬
‫گرن جو چوڻ آهي ته سرخي مائل گالبي بهترين هوندو آهي ‪.‬‬
‫مزاج گرم‪ 3‬خشڪ‪3‬‬
‫مضر آنڊي ۾ ورم پيدا ڪرڻ سان گڏ الٽي ڪري ٿو‬
‫مقدارو خوراڪ حڪيم نجم الغني ‪ 800‬ملي گرام لکيو آهي منهنجي خيال‬
‫۾ اهو وزن نقصان ڪار ٿي سگھي ٿو کائڻ ال ِء ‪ 100‬ملي گرام ک‪AA‬ان م‪AA‬ٿي ن‪AA‬ه‬
‫ڏجي‪.‬‬
‫فائدا‬
‫هي انتهائي قابض ۽ تمام گھڻي خشڪي پي‪AA‬دا ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و ملط‪AA‬ف آهي ڳ‪AA‬ڙن ۽‬
‫زخمن کي گند کان صاف ڪري ٿو خراب زخمن ال ِء هڪ ٽڪ آهي اکين ۾‬
‫وجھڻ سان ڄارو ختم ٿي وڃي ٿو‪.‬هن کي پيهي اکين۾ وڌيل گوشت تي لڳ‪A‬ائڻ‬
‫سان ان کي ڳاري ڇڏي ٿوهن کي الٽي آڻڻ جي مقصد ال ِء ب‪AA‬ه اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬و‬
‫ويندو آهي‪.‬‬
‫حڪيم علي گيالني شهنشاه اڪبر جو ذاتي معالج هن کي خضاب ۾ اس‪AA‬تعمال‬
‫ڪندو هو اهڙي َء طرح حڪيم مومن به ذاتي طور هن مان خض‪AA‬اب ٺاهين‪AA‬دو‬
‫هو هاڻ ايترا ٿه بهتر خضاب اچي وياآهن جو هاڻ انهن جي ضرورت ئي ن‪AA‬ه‬
‫رهي آهي انهي َء ڪري انهن جو نسخو لکڻ فضول ٿيندو‪A.‬‬
‫سنگراسخ ٺاهڻ جي ترڪيب‬
‫گھڻو ڪري ٽامي جي هيٺ‪AA‬ان مٿ‪AA‬ان گن‪AA‬ڌڪ ڏئي ‪10‬ڪل‪AA‬و جي ب‪AA‬اه ڏيڻ س‪A‬ان‬
‫سنگ راسخ ٺهي ويندو آهي‪ .‬پر اڄڪلهه ٺهيل ٺڪيل ملي ٿو جيڪو ڪ‪AA‬اري‬
‫رنگ جو هون‪AA‬دو جنهن کي مهوس‪AA‬ي پس‪AA‬ند ن‪AA‬ه ڪن‪AA‬دا آهن اهي چون‪AA‬دا آهن ت‪AA‬ه‬
‫ٽ‪AA‬امي ک‪AA‬ان هلڪ‪AA‬و رن‪AA‬گ هئڻ ک‪AA‬پي منهنجي خي‪AA‬ال ۾ اه‪AA‬ا ڳاله‪AA‬ه فض‪AA‬ول آهي‬
‫ڪاراڻ ضرور ايندي آهي نه ته ٽامو پيسڪ نه ٿيندو‪A‬‬
‫مجربات‬
‫شياف احمر‬
‫شادنج ڌوتل ‪ 18‬گرام ٻٻر ج‪A‬و ک‪AA‬ؤنر ‪ 18‬گ‪AA‬رام زنگ‪AA‬ار ‪ 7‬گ‪AA‬رام ‪،‬سنگراس‪AA‬خ ‪7‬‬
‫گرام ڦٽڪي ڦليل ‪ 7‬گ‪A‬رام آفيم ‪ 500‬ملي گ‪A‬رام ايري‪A‬و ‪500‬ملي گ‪A‬رام زعف‪A‬ران‬
‫‪ 500‬ملي گرام ڪني مر ‪ 500‬ملي گرام‬
‫سڀئي دوائون ڪٽي ڇاڻي کرڙ ڪري پاڻي ۾ جون جيترا شياف ٺاهيو‬
‫فائدا‪ :‬سالق سبل‪ ،‬۽ بياض چشم ۾ مفيد آهي‪.‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪142‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫سهاڳو‬
‫عربي بورق‪ A‬فارسي‪ A‬تنڪار‬
‫هندي سهاڳو‬
‫بنگالي سهاڳو‬
‫سنڌي ڪنگڻ کار‬
‫مرهٽي ٽنگڻ کار‬
‫سنسڪرت سڀاگيه ٽنگڻ کشار ‪ ،‬ڌاتوتراوڪ‬
‫انگريزي ‪borax‬‬
‫الطيني‪Sodium bi borate‬‬
‫س‪AA‬ون ۽ چان‪AA‬دي کي ڳ‪AA‬ارڻ ال ِءس‪AA‬هاڳو س‪AA‬ڀن ک‪AA‬ان به‪AA‬تر آهي انهي َء ڪ‪AA‬ري‬
‫سنسڪرت ۾ هن کي ڌاتو ڌراوڪ يعني ڌاتن کي ڳارڻ وارو ‪،‬نالو رکيو ويو‬
‫آهي سنسڪرت جي سوڀاڪيا نالي ۾ تبديليون ٿيندي س‪AA‬هاڳو ٿي وي‪AA‬و هن ج‪AA‬و‬
‫انگريزي نالو بوريخ عربي نالي بورق مان ورتل آهي‬
‫تاريخ‬
‫ويدن وٽ هن جو ق‪A‬ديم زم‪A‬اني ۾ اس‪A‬تعمال ن‪A‬ه رهي‪A‬وآهي انهي َء ڪ‪A‬ري س‪A‬ندن‬
‫قديم ڪتابن مثال طور چرڪ سنگتا ۾ به ذڪر ن‪AA‬ه آهي ان ک‪AA‬ان ڪ‪AA‬افي پ‪AA‬و ِء‬
‫جي ڪتابن سشرت سنگتا ۾ هن جو معم‪AA‬ولي ذڪ‪AA‬ر ملي ٿ‪AA‬و رس شاس‪AA‬ترن ۾‬
‫هن جي استعمال جو ذڪر هاڻ ڪ‪AA‬افي ڪي‪AA‬و وين‪AA‬دو آهي ‪.‬تنهن ڪ‪AA‬ري ه‪AA‬اڻ‬
‫آيورويدڪ فارماڪو پيا ۾ ال تعدا م‪AA‬رڪبن ۾ هن کي ش‪AA‬امل ڪي‪AA‬و وڃي ٿ‪AA‬و‬
‫طب يوناني ۾ ته هي ڪافي زماني کان مستعمل آهي ايلو پيٿڪ ۾ ب‪AA‬ه هن کي‬
‫واپرايو وڃي ٿو هن جو سفوف بورڪ پائوڊر مشهور آهي جيڪو مرهمن ۾‬
‫ڪثرت سان استعمال ڪيو وڃي ٿو‪.‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫هي سفيد رنگ جا ڦڏا ٽڪرا هوندا آهن جيڪي بعد ۾ ڀُري پ‪A‬ائوڊرجي ش‪A‬ڪل‬
‫به اختيارڪندا آهن هن جي ڪيفيت معمولي کاراڻ مائل هون‪AA‬دي آهي ب‪AA‬اه تي‬
‫رکڻ سان چن وانگر ڦلي ويندو آهي جيڪو سفيد پائوڊر جي شڪل ۾ هون‪AA‬دو‬
‫آهي باه تي رکڻ سان ڦٽڪي وانگر پاڻي ٿي ڳرندو آهي ٿوري دير رکڻ س‪AA‬ان‬
‫پاڻي خشڪ ٿي ويندو آهي هاڻ انهي َء کي طبي زبان ۾ س‪AA‬هاڳو بري‪AA‬ان چون‪AA‬دا‬
‫هي ويهوڻي پاڻي ۽ هموزن گلسرين ۾ حل ٿي وين‪AA‬دو آهي پ‪AA‬ر هي الڪوح‪AA‬ل ۾‬
‫حل نه ٿيندو‪ A‬آهي هي ٻن قسمن جو هوندو آهي هڪ معدني ۽ ٻي‪AA‬و مص‪AA‬نوعي‬
‫جيئن ته هي مشيني دور آهي ڪارخانن ۾ به اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬و وڃي ٿ‪AA‬و‪ .‬۽ ٻي‪AA‬ا‬
‫ڪئين مرڪب هن مان ٺـاهيا وڃن ٿ‪AA‬ا انهي َء ڪ‪A‬ري ه‪A‬اڻ هي مص‪AA‬نوئي ملي‬
‫ٿو ‪،‬انهي َء ڪري هندو پاڪ ۾ ڍنڍن‪ A‬جي ڪپن تي سهاڳو موج‪AA‬و هون‪AA‬دو آهي‬
‫اتي ماڻهو مصنوئي ٺاهيندا آهن هي ڪيلشم بوريٽ ۽ س‪AA‬وڊيم ڪ‪AA‬اربونيٽ کي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪143‬‬
‫مالئي ڪ‪AA‬اڙهي ٺ‪AA‬اهيو وڃي ٿ‪AA‬وهي ڪچ‪AA‬و۽ ڦلي‪AA‬ل ٻنهي قس‪AA‬من کي ک‪AA‬ائڻ جي‬
‫مقصد ال ِء استعمال ڪيو وڃي ٿو‪.‬‬
‫فائدا‬
‫هي هاض‪AA‬م ۽ ب‪AA‬دن جي ح‪AA‬رارت وڌائي ٿ‪AA‬و هلڪ‪AA‬و ملين آهي کنگھ ۽ دم جي‬
‫دوائن ۾ ڪ‪AA‬ثرت س‪AA‬ان اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬و وڃي ٿ‪AA‬و حيض ج‪AA‬اري ڪ‪AA‬رڻ ۾ م‪AA‬دد‪A‬‬
‫ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و انهي َء ڪ‪AA‬ري اڪ‪AA‬ثر م‪AA‬در حيض نس‪AA‬خن ۾ هن کي ش‪AA‬امل ڪي‪AA‬و‬
‫وين‪AA‬دو آهي مختل‪AA‬ف قس‪AA‬من جي زخمن ۾ اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬و وين‪AA‬دو آهي انهي َء‬
‫ڪري مارڪيٽ ۾ جيڪي به س‪AA‬فيد رن‪AA‬گ ج‪AA‬ا م‪AA‬رهم آهن انهن ۾ خ‪AA‬اص ج‪AA‬ز‬
‫سهاڳو يا بورڪ ايسڊ هوندو آهي پر ڄمڻ ۾ تڪليف ٿ‪AA‬ئي ت‪AA‬ه س‪AA‬هاڳو ک‪AA‬ارائڻ‬
‫س‪AA‬ان ويم ۾ آس‪AA‬اني ٿي وين‪AA‬دي آهي وات جيڪ‪AA‬ڏهن ڦالرجي پ‪AA‬وي ي‪AA‬ا وات اٿي‬
‫پوي ته گلسرين سان گ‪A‬ڏ س‪AA‬هاڳو مالئي لڳ‪A‬ائڻ س‪A‬ان وات ج‪A‬ا زخم درس‪A‬ت ٿي‬
‫وڃن ٿا گلي جي سوزش يا زخمن ۾ به هي مناس‪A‬ب ب‪AA‬درقي س‪A‬ان مالئي گ‪AA‬رڙا‬
‫ڪرڻ سان گلي جو سور زخم درست ٿي وڃن ٿا‪.‬ت‪AA‬اثير ۾ ک‪AA‬اري هئڻ ڪ‪AA‬ري‬
‫هي ڦڦڙن ۾ ڦاٿ‪A‬ل بلغم کي خ‪A‬ارج ڪ‪A‬رڻ ۾ اهم ڪ‪A‬ردار ادا ڪ‪A‬ري ٿ‪A‬و نموني‪AA‬ا‬
‫خشڪ کنگھ يا انفلوائنزا۾ به ڏيڻ سان هن جا فائ‪AA‬دا مش‪AA‬اهدي ۾ آي‪AA‬ا آهن ٻ‪AA‬ارن‬
‫جي بيمارين ۾ سهاڳي جو اهم ڪردار آهي ٻارن جي دستن ۽ بدهضمي ۾ هن‬
‫کي اس‪AA‬تعمال ڪراي‪AA‬و وڃي ٿ‪AA‬و خ‪AA‬اص ڪ‪AA‬ري ڏن‪AA‬دن نڪ‪AA‬رڻ جي زم‪AA‬اني ۾‬
‫گھريل‪AA‬و عورت‪AA‬ون س‪AA‬هاڳو بري‪AA‬ان کارائين‪AA‬ديون‪ A‬آهن م‪AA‬اکي َء ۾ مالئي هن کي‬
‫چٽائڻ سان الٽي اٻڙڪا بند ٿي ويندا آهن‬
‫مجربات‬
‫آي‪AA‬ور وي‪AA‬دڪ ۾ حم‪AA‬ل کي روڪڻ ج‪AA‬ا ب‪AA‬ه ڪ‪A‬افي نس‪AA‬خا آهن هت اه‪AA‬ڙو هڪ‬
‫نسخو لکيوڃي ٿو جيڪو انتهائي مفي‪A‬د آهي هن تي ڀروس‪A‬و ڪ‪A‬ري س‪A‬گھجي‬
‫ٿو انهي َء کان سوا ِء اهڙيون عورتون جيڪي چون ته کين م‪AA‬اهواري ص‪AA‬حيح‬
‫نٿي اچي انهن جو حيض جاري ٿي نارمل حالت ۾ اچي وڃي ٿو‬
‫نسخو مبارڪ هن ريت آهي‬
‫پپريون ‪ 50‬گرام ‪،‬واوڙنگ ‪ 50‬گرام سهاڳو ‪ 50‬گرام سڀني کي ڪٽي ڇ‪AA‬اڻي‬
‫سفوف ٺـاهي رکجي‪.‬‬
‫ترڪيب استعمال ‪:‬‬
‫ٻار نه ٿيڻ جي ال ِءحيض کان چ‪AA‬ار ڏينهن اڳ ٽي گ‪AA‬رام هي س‪AA‬فوف ص‪AA‬بح و‬
‫شام نيم گرم کير يا پاڻي سان استعمال ڪريو انهي َء ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء حيض جي ٽن‬
‫ڏينهن دوران به هن کي استعمال ڪجي اهڙي َء طرح هرمهيني هفتو کن هي‬
‫دوا استعمال ڪرڻ سان ٻار نه ٿيندو پر جيڪڏهن ٻار ٿي ب‪AA‬ه وي‪AA‬و هون‪AA‬دو ت‪AA‬ه‬
‫انهي َء کي خ‪AA‬ارج ڪ‪AA‬ري ڇڏين‪AA‬دو‪ . A‬ب‪AA‬اقي اهڙي‪AA‬ون عورت‪AA‬ون جن کي ص‪AA‬حيح‬
‫حيض نه ايندو هجي ۽ شڪايت ڪنديون هجن ت‪AA‬ه ص‪AA‬رف ٽڪ‪AA‬ولڳي بن‪AA‬د ٿي‬
‫وڃي ٿو انهن کي هي نسخو حيض کان اڳ هڪ هفتو اس‪AA‬تعمال ڪ‪AA‬رائجي ۽‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪144‬‬
‫حيض ج‪AA‬اري ٿيڻ ۾ ب‪AA‬ه ٽي ڏينهن‪ A‬اس‪AA‬تعمال ڪ‪AA‬رائجي پ‪AA‬ر حيض جي ج‪AA‬اري‬
‫ڪرڻ جي مقصد جي ال ِء في خوراڪ ۾ دال چيني ضرور شامل ڪجي‪.‬‬
‫حب داد‬
‫سهاڳو ‪ 25‬گرام‪،‬گنڌڪ آمله س‪AA‬ار ‪ 25‬گ‪AA‬رام‪،‬نيل‪AA‬و توتي‪AA‬و ‪ 25‬گ‪AA‬رام ‪،‬پ‪AA‬ارو ‪25‬‬
‫گرام ليمي جو پاڻي ‪ 40‬ملي لٽر‬
‫ڪٽي ڇاڻي چڻي جيتريون گوريون ٺاهي رکو‬
‫ترڪيب استعمال‪ :‬بوقت ضرورت پاڻي َء ۾ گهي ڏڊ تي لڳائيندا‪A.‬‬
‫سون‬
‫عربي نالو ذهب‬
‫فارسي‪ A‬نالوطال ‪،‬زر‬
‫اردو ‪ :‬سونا‬
‫هندي سونا ڪنجن گجراتي سونو‬
‫انگريزي ‪ :‬گولڊ‬
‫الطيني ‪Arum:‬‬
‫نالن جي معاملي ۾ سون تي مهوسين پنهنجا به ناال رکيا آهن مثالً شمس ج‪AA‬يئن‬
‫شمسي نظام۾ س‪AA‬ج س‪AA‬ردار آهي ڌاتن ۾ هي س‪AA‬ردار آهي انهي َء ڪ‪AA‬ري س‪AA‬ندس‬
‫ن‪AA‬الو ش‪AA‬مس رکي‪AA‬و وي‪AA‬و آهي هي رن‪AA‬گ ۾ چمڪن‪AA‬دڙ ۽ هي‪AA‬ڊي رن‪AA‬گ ج‪AA‬و آهي‬
‫انهي َء ڪري هن جو نالو خورشيد ۽ آفتاب ب‪AA‬ه رکي‪AA‬و وي‪AA‬و آهي‪.‬س‪AA‬رخي مائ‪AA‬ل‬
‫هئڻ ڪري هن کي احمر به چيو وڃي ٿو‪.‬چمڪدار هئڻ ڪري ن‪AA‬ير ب‪AA‬ه چي‪AA‬و‬
‫وڃي ٿو‪.‬‬
‫تاريخ‬
‫سون جو علم انسان کي قديم زم‪A‬اني ک‪AA‬ان وٺي آهي هندس‪AA‬تان ۾ رگ وي‪AA‬د ۾ ب‪AA‬ه‬
‫سون جو ذڪر آهي ليڪن دوائي مقصدن ال ِء ان زماني ۾ اس‪AA‬تعمال ن‪AA‬ه ٿين‪AA‬دو‬
‫هو‪.‬انهي َء کان ڪافي پو ِء هندن جي وي‪AA‬دڪ ڪت‪AA‬ابن م‪AA‬ان چ‪AA‬رڪ س‪AA‬نگھتا ۽‬
‫سشرت سنگتا ۾ هن جو انتهائي سنهو سفوف ٺاهي استعمال ڪرڻ جو ذڪ‪AA‬ر‬
‫ڪيو ويو آهي‪ .‬هي ڌاتن کي دوائي مقصدن ال ِء اس‪AA‬تعمال ڪ‪AA‬رڻ ج‪AA‬و بالڪ‪AA‬ل‬
‫ابتدائي دور ه‪AA‬و‪،‬ڪاش‪AA‬يب س‪AA‬نگھتا ۾ س‪AA‬ون کي گهي م‪AA‬اکي َء گيه‪AA‬ه ۾ اس‪AA‬تعمال‬
‫ڪرڻ جي ترڪيب ٻڌايل آهي انهي َء کان پو ِء ويدن جي مشهور ڪت‪A‬اب رس‬
‫وڌيا ۾ هن جي ڪشتي جو ترڪيبون لکي‪AA‬ون وي‪AA‬ون جن م‪AA‬ان م‪A‬اڻهن کي تم‪A‬ام‬
‫گھڻو فائدو ٿيو‪.‬انهي َء کان پو ِء طب اسالمي ۾ هن جواستعمال ش‪AA‬روع ٿي‪AA‬و‪.‬پ‪AA‬ر‬
‫حڪمت ۾گھڻو تڻ‪A‬و س‪A‬ون ج‪A‬ا ورق اس‪A‬تعمال ٿيڻ لڳ‪A‬ا ‪ .‬طب ج‪A‬ڏهن برص‪A‬غير‬
‫پڳي ته ويدن جي ديکا ديکي ۾ شريف خاندان ۾ سون جي ڪش‪AA‬تي ج‪AA‬و رواج‬
‫ٿي‪AA‬و جيڪ‪AA‬و حڪيم اجم‪AA‬ل خ‪AA‬ان جي زم‪AA‬اني ۾ ع‪AA‬روج تي پڳ‪AA‬و ۽ هندس‪AA‬تاني‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪145‬‬
‫دواخاني ۽ همدرد انڊيا۾ ۾ به سون جو ڪش‪AA‬تو ٺهڻ لڳ‪AA‬و ايس‪AA‬تائين ج‪AA‬و حڪيم‬
‫نابينا سون ۽ سون جي ورقن جو خوب استعمال ڪيو‪.‬‬
‫ملڻ جو هنڌ‬
‫قارئين کي اها خبر هئڻ کپي ته سون ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه ملندو آهي‬
‫گھڻو ڪري هي ٻين ڌاتن چاندي ٽامي سان ملي‪AA‬ل هون‪AA‬دو آهي‪.‬س‪AA‬ون هڪ ت‪AA‬ه‬
‫جبلن جي ته‪AA‬ه ۾ هون‪AA‬دو آهي ۽ٻي‪AA‬و دري‪AA‬ائن جي واري۾ هون‪AA‬دو آهي ‪ .‬س‪AA‬ڄي‬
‫دنيامان نڪرڻ وارو سون ‪ 85‬سيڪڙو صرف چئن ملڪن م‪AA‬ان نڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و‬
‫افريقا روس ڪينيڊا‪،‬۽ امريڪا آهي سڀ کان زي‪AA‬اده س‪AA‬ون ڏکڻ آفريڪ‪AA‬ا م‪AA‬ان‬
‫نڪري ٿو انهي َء کان پو ِء ٽن ملڪن مان بالترتيب نڪري ٿو‪ .‬آسٽريليا‪.‬گهان‪AA‬ا‬
‫رڊيشيافلپائن ۽ جپ‪A‬ان م‪A‬ان ب‪A‬ه ڪ‪A‬افي مق‪A‬دار ۾ ملي ٿوهندس‪A‬تان م‪A‬ان ب‪A‬ه س‪A‬ون‬
‫نڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و پ‪AA‬ر اه‪AA‬و دني‪AA‬ا م‪AA‬ان نڪرن‪AA‬دڙ س‪AA‬ون ج‪AA‬و ص‪AA‬رف ‪ 3.5‬س‪AA‬يڪڙو‬
‫هوندوآهي‪.‬هندستان جي في ٽن ريت مان صرف ‪ 5‬گرام س‪AA‬ون نڪرن‪AA‬دو آهي‬
‫لداخ جي سنڌو ندي جي وهڪري ۾ به سون هوندو آهي جيڪو آزاد ڪشمير‬
‫کان ٿيندو‪ ،‬موجود دريا ۾ اچي ٿو پ‪AA‬ر ان ۾ س‪AA‬ون ج‪AA‬ا زرات تم‪AA‬ام گھٽ هون‪AA‬دا‬
‫آهن اهوئي سبب آهي جو پاڪستان ۾ دريا ِء س‪AA‬نڌ جي ريٽ م‪AA‬ان س‪AA‬ون ڪ‪AA‬ڍڻ‬
‫جي ابتدا نه ڪئي وئي آهي‪.‬‬
‫سون جون خوبيون‪:‬‬
‫ڌاتن ۾ ڪنهن زم‪AA‬اني ۾ ت‪AA‬ه س‪A‬ون کي س‪AA‬ڀ ک‪AA‬ان به‪AA‬تر ڌات چيووين‪AA‬دو ه‪AA‬و پ‪AA‬ر‬
‫پالٽينم جي دري‪A‬افت ک‪A‬ان پ‪A‬و ِء پالٽينم جي قيمت زي‪A‬اده هئڻ ڪ‪A‬ري انهي َء جي‬
‫اهميت سون کان وڌي آهي پر جيئن ته برصغير ۾ اڃ‪AA‬ان پالٽينم جي اس‪AA‬تعمال‬
‫جو رواج نه ٿي‪AA‬و آهي جنهن کي س‪AA‬فيد س‪AA‬ون ئي چي‪AA‬و وين‪AA‬دو آهي ‪ .‬ان ڪ‪AA‬ري‬
‫اسان وٽ اڃان ت‪AA‬ائين س‪A‬ون جي اه‪A‬ائي اهميت آهي ب‪A‬اقي ي‪A‬ورپ ۾ ه‪A‬اڻ س‪A‬فيد‬
‫سون به پاتو وڃي ٿو انڪري اتي ڪجھ فرق آيو هوندوهي هي‪AA‬ڊي رن‪AA‬گ تي‬
‫ڳاڙهاڻ مائل هڪ ڌات آهي جيڪا پاري۾وجھڻ سان ان ۾ ٻ‪AA‬ڏي وڃي ٿي‪.‬هي‬
‫ن‪AA‬رم ۽ لچڪ‪AA‬دار آهي ‪.‬هي س‪AA‬ڀني ڌاتن ک‪AA‬ان وڌيڪ پک‪AA‬ڙڻ واري آهي انهي َء‬
‫ڪري هن مان انتهائي سنها ورق ٺاهي سگھجن ٿ‪AA‬ا جيڪ‪AA‬ڏهن اس‪AA‬ان ٻ‪AA‬ه ل‪AA‬ک‬
‫پنجاه هزار ورق هڪ ٻي مٿان رکون ت‪AA‬ه ص‪AA‬رف هڪ انچ ٿله‪AA‬و ته‪AA‬ه ٺهن‪AA‬دو‬
‫‪.‬سون مان انتهائي س‪AA‬نهي ت‪AA‬ار ب‪AA‬ه ٺ‪AA‬اهي س‪AA‬گھجي ٿي ‪،‬هڪ گ‪AA‬رام س‪AA‬ون م‪AA‬ان‬
‫‪ 3.22‬ڪلو ميٽر تار ٺهي س‪AA‬گھي ٿي هن ڌات تي س‪AA‬ردي گ‪AA‬رمي ج‪AA‬و ڪوب‪AA‬ه‬
‫اثر نه پوندو آهي ن‪AA‬ه ئي هن کي ڪٽ لڳن‪AA‬دو آهي زمين جي ان‪AA‬در ب‪AA‬ه هن کي‬
‫ڪٽ نه لڳندو هن کي ڪيترا دفعا به ت‪A‬يزاب ۾ س‪A‬وڌ ڪ‪A‬ئي وڃي ت‪A‬ه هن ج‪A‬و‬
‫مقدار گھٽ نه ٿين‪A‬دو‪ A‬آهي ن‪AA‬ه ئي هن تي ڪنهن ت‪AA‬يزاب ج‪A‬واثر ٿين‪AA‬دو آهي هي‬
‫هڪ حصو شوري جو تيزاب ۽ٻه حصا لوڻ جي تيزاب ۾ حل ٿي ويندو آهي‬
‫‪ .‬حڪيم اجمل خان جو مش‪AA‬هور نس‪AA‬خو م‪AA‬ا ُء ال‪AA‬ذهب ب‪AA‬ه انهي َء ت‪AA‬رڪيب س‪AA‬ان‬
‫محلول ڪري ٺاهيو ويندو هو جيڪو حڪيم اجمل خ‪AA‬ان ن‪AA‬ه ص‪AA‬رف پنهنجي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪146‬‬
‫مريض‪AA‬ن تي اس‪AA‬تعمال ڪن‪AA‬دو ه‪AA‬و پ‪AA‬ر هندس‪AA‬تاني دواخ‪AA‬اني ۾ ب‪AA‬ه ٺ‪AA‬اهيو وين‪AA‬دو‬
‫ه‪AA‬و‪.‬هي خ‪AA‬الص پ‪AA‬اڻي ک‪AA‬ان ‪ 19.3‬حص‪AA‬ا وڌيڪ ڳ‪AA‬رو آهي هي ‪ 1063‬س‪AA‬ينٽي‬
‫گريڊ پد تي ڳري ويندو آهي هي ‪ 2530‬پ‪A‬د تي ٽهڪڻ لڳن‪A‬دو آهي انهي َء وقت‬
‫هن جوشعلوسبز هوندو آهي هي تمام نرم ڌات آهي جيڪڏهن هن کي پ‪AA‬ٿر تي‬
‫پاڻي َء سان گھيو وڃي ته هي ڳرندو رهندو‬
‫سون خالص حالت ۾ ايترو ته نرم هوندو آهي جو هن مان زيور ٺاهڻ ممڪن‬
‫ن‪AA‬ه هون‪AA‬دو آهي انهي َء ڪ‪AA‬ري حڪ‪AA‬ومت جي طرف‪AA‬ان‪ 24‬ڪ‪AA‬ريٽ ج‪AA‬و س‪AA‬ون‬
‫خالص مڃيو ويندوآهي‪ .‬هاڻ ان ۾ توهان جيترو ڦيٽ مالئيندا ته ان جو معي‪AA‬ار‬
‫گھٽجي ويندو‬
‫اهم ڳالهه ۽ را ِء‬
‫قديم زماني کان وٺي ماڻهو سون کي مرڪب مڃيندا آهن انهي َء ڪ‪AA‬ري ق‪AA‬ديم‬
‫زماني کن وٺي هيستائين هڪ اهڙو گ‪AA‬روپ س‪AA‬رگرم عم‪AA‬ل آهي جيڪوس‪AA‬ون‬
‫ٺاهڻ جي چڪر ۾ پنهنجيون‪ A‬ملڪيتون تباه ڪري چڪ‪AA‬ا آهين پ‪AA‬ر اهي اڃ‪AA‬ان‬
‫تائين سون ٺاهي نه سگھيا آهن ايستائين جو صاحب ثروت ۽ صاحب حي‪AA‬ثيت‬
‫ماڻهو به ان مرض ۾ مبتال آهن پوري دنيا ۾ اهو ش‪AA‬غل ج‪AA‬اري آهي ه‪AA‬ونئن ت‪AA‬ه‬
‫پوري پاڪستان ۾ هي مرض موجود آهي پر پنج‪AA‬اب جي س‪AA‬رائيڪي عالئقي‬
‫۾ سڀ کان وڌيڪ هي مرض آهي ان کان پو ِء س‪AA‬نڌ هن جوڳڙه‪AA‬ه آهي‪ .‬آئ‪AA‬ون‬
‫صرف ٽنڊو محمد خان ضلعي ج‪AA‬و ذڪ‪AA‬ر ڪن‪AA‬دس اتي ب‪AA‬ه ‪ 500‬ک‪AA‬ان وڌيڪ‬
‫اهڙا ڪيمياگر ڌن دولت ضايع ڪري رهيا آهن پر اڃان تائين س‪AA‬ون ن‪AA‬ه ٺهي‬
‫س‪AA‬گھيو آهي انهن ۾ اڪ‪AA‬ثريت اه‪AA‬ڙن بي وق‪AA‬وفن جي ب‪AA‬ه آهي ج‪AA‬و جيڪ‪AA‬ڏهن‬
‫ڪو ماڻهو تجربا ڪندي ڪنگال ٿي پنڻ شروع ڪي‪AA‬و ت‪AA‬ه چون‪AA‬دا ت‪AA‬ه اب‪AA‬ا هي‬
‫ڪامياب ٿي ويو آهي ه‪AA‬اڻ پنڻ ج‪AA‬و ڍن‪AA‬گ ڪي‪AA‬و آهيس‪ .‬س‪AA‬نڌ ۾ هڪ مش‪AA‬هور‬
‫سائنس‪AA‬دان‪ ،‬ڊئريڪٽرج‪AA‬نرل ايگريڪلچ‪AA‬ر ب‪AA‬ه انهي ِء ڪ‪AA‬رت ۾ رڌل رهي ٿ‪AA‬و‬
‫اه‪AAA‬ڙي َء ط‪AAA‬رح انجني‪AAA‬ئر ۽ ايم بي بي ايس ڊاڪ‪AAA‬ٽر جيڪي ‪ 18‬گري‪AAA‬ڊ ۾ ڪم‬
‫ڪري رهيا آهن اهي به قائل آهن ته سون ٺهي سگھي ٿو ‪ .‬اس‪A‬ان جي دوس‪AA‬ت‬
‫پروفيسر عبدالخالق سهرياڻي بلوچ سان هڪ ڪچهري ۾ ڳالهه ٿي پاڻ هڪ‬
‫اهڙي ڳالهه ٻڌائي جو ان سلسلي ۾ به‪AA‬تر را ِء ٿي س‪AA‬گھي ٿي س‪AA‬ندن چ‪AA‬وڻ آهي‬
‫ته ڀال جيڪڏهن اصلي سون نٿو ٺهي ته اسان اها ڪوشش ڪريون ت‪AA‬ه س‪AA‬ون‬
‫جي خاصيتن واري هڪ ڌات ٺاهيون جنهن ۾ سون واريون خاص‪AA‬يتون هجن‬
‫پر ان کي ٻيو نالوڏئي مارڪيٽ ۾ آڻجي ۽ سندس واتان خبر پئي ت‪AA‬ه ي‪AA‬ورپ ۾‬
‫به هن وقت مهوسي موجود آهن سندس انهن سان رابطو به رهي ٿو‪ .‬بهرحال‬
‫منهنجو ‪ 35‬سالن کان انهن ماڻهن سان واس‪AA‬طو آهي انهن ۾ جيڪ‪AA‬ڏهن ڪنهن‬
‫امير کي ٺرڪ جو شوق ٿي‪AA‬و ت‪AA‬ه مهوس‪AA‬ين ج‪AA‬ا وارا ني‪AA‬ارا ٿي وين‪AA‬دا آهن ٽن‪AA‬ڊو‬
‫محم‪AA‬دخان ۾ اه‪AA‬ڙا م‪AA‬اڻهو ڪ‪AA‬افي هئ‪AA‬ا هڪ ج‪AA‬و ت‪AA‬ه روز ‪5‬ه‪AA‬زار کن خ‪AA‬رچ‬
‫هوندوهو پر سون نه ٺهيو ‪ .‬پراڻي زماني جي ڪيمياگرن جو اهو فائ‪AA‬دو ٿي‪AA‬و‬
‫جو جابر بن حيان شوري جو تيزاب ايجاد ڪيو ايئن مصنوعي شنگرف تيار‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪147‬‬
‫ڪيائين انهن ئي تجرباتن جي ڪري اليڪيمي ان ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء ڪيمس‪AA‬ٽري جي‬
‫نالي س‪AA‬ان س‪AA‬ائنس جي هڪ ش‪AA‬اخ ج‪AA‬و وج‪AA‬ود عم‪AA‬ل ۾ آي‪AA‬و‪.‬اڄڪله‪AA‬ه مي‪AA‬ڊڪل‬
‫سائنس جو سڄو دارومدا انهن ڪيماگرن جي محنتن ج‪AA‬و ن‪AA‬تيجو آهي طبق‪AA‬ات‬
‫االطبا ۾ لکيل آهي حڪيم رازي هڪ دفعو چيني ماڻهن کي جھجھي مقدار ۾‬
‫سون وڪرو ڪيو جيڪو چين پهچڻ کان پو سال جي اندر ڪ‪AA‬ارو ٿي وي‪AA‬و‪.‬‬
‫هو ٻي س‪AA‬فر ۾ اه‪AA‬و واپس ک‪AA‬ڻي آي‪AA‬ا بادش‪AA‬اه کي دانهن ڏن‪AA‬ائون جنهن رازي جي‬
‫مٿي تي اهو سون هڻا يو جنهن ک‪AA‬ان ان‪AA‬ڌو ٿي وي‪AA‬و‪ .‬هي روايت درس‪AA‬ت معل‪AA‬وم‬
‫نٿي ٿئي انهي َء ڪري ته ڪتابن ۾ اها ڳالهه به مشهور آهي ته رازي موتيي‬
‫پاڻي جي ڪري نابين ٿيو هو‪ ،‬بهرحال انهي َء ڳالهه مان اها ڳاله‪AA‬ه ث‪AA‬ابت ٿ‪AA‬ئي‬
‫ٿي ته ان زماني ۾ به نقلي سون ٺهندو هو ‪.‬آخر ۾ آئون پنهنجي را ِء ڏين‪AA‬دس ت‪AA‬ه‬
‫اصلي سون جو ٺهڻ ناممڪن آهي ‪.‬‬
‫مزاج‪ :‬گرم خشڪ‬
‫مقداروخوراڪ‪ 30 A‬ملي گرام کان ‪ 60‬ملي گرام تائين‬
‫فائدا‬
‫مق‪AA‬وي ب‪AA‬دن مف‪AA‬رح قلب و دم‪AA‬اغ آهي‪ .‬طب يون‪AA‬اني ي‪AA‬ا آي‪AA‬ور وي‪AA‬دڪ ۾ پ‪AA‬را ڻي‬
‫زماني کان وٺي ٽي بي ۾ استعمال ڪندا اچن دل دماغ سان گڏ جگر ۽ گ‪AA‬ردن‬
‫کي به فائدو ڏي ٿو بدن کي ٿلهو ۽ طاقتور ڪري ٿ‪AA‬و رت وڌائڻ ۾ ب‪AA‬ه س‪AA‬ندس‬
‫اهم ڪ‪AAA‬ر دار آهي ‪،‬ڪ‪AAA‬ثرت جم‪AAA‬اع ۽ مش‪AAA‬ت زني جي نقص‪AAA‬انن کي مفي‪AAA‬د‬
‫آهي‪.‬مني کي گھاٽي ڪرڻ سان گڏ گھڻي پيدا ڪري ٿو انهي َء ڪ‪AA‬ري اڪ‪AA‬ثر‬
‫طبيب اوالد نه ٿيڻ جي ڪري مني َء جا ج‪AA‬راثيم وڌائڻ ال ِء س‪AA‬ون ج‪AA‬و ڪش‪AA‬تو‬
‫استعمال ڪرائيندا آهن ڪافي ڏينهن کارائڻ سان نا مرد کي ب‪AA‬ه م‪AA‬رد ڪري‪AA‬و‬
‫ڇڏي سل ۽ دق جي سڀ کان بهتر دواتس‪AA‬ليم ڪ‪AA‬ئي وئي آهي هن ۾ س‪AA‬ل ۽ دق‬
‫جا جراثيم ختم ڪرڻ جي اعلى صالحيت موج‪A‬ود آهي دل جي په‪A‬رين درجي‬
‫۾ ئي هن جا فائ‪AA‬دا مش‪AA‬اهدي ۾ آي‪AA‬ا آهن ڪ‪AA‬ڏهن ايئن ب‪AA‬ه ٿين‪AA‬دو آهي ت‪AA‬ه هن جي‬
‫استعمال سان جسم ڳ‪AA‬رو ٿي وين‪AA‬دو آهي اه‪AA‬ڙي َء ص‪AA‬ورت ۾ هن ج‪AA‬و اس‪AA‬تعمال‬
‫ترڪ ڪرڻ گھرجي ڪجھ ڏينهن کان پ‪AA‬و ِء وري اس‪AA‬تعمال ڪ‪A‬ري س‪A‬گھجي‬
‫ٿ‪AA‬و ‪.‬ڦڦ‪AA‬ڙن جي ٽي بي ۾ ج‪AA‬ڏهن خش‪AA‬ڪ کنگھ هجي ت‪AA‬ه آن‪AA‬ڊن جي دق ۾ س‪AA‬وڄ‬
‫هجي ۽ خنازير جون ڳوڙهيون هجن ته شروع ۾ هن جاش‪AA‬فائي اث‪AA‬رات هون‪AA‬دا‬
‫آهن‪ .‬پراڻي کنگهه ۽ دم ۾ سون فائدو ڏيکاري ٿو دل جي ڌڙڪي ۾ به هن کي‬
‫اس‪AA‬تعمال ڪ‪AA‬ري س‪AA‬گھجي ٿ‪AA‬و هن دور جي بيم‪AA‬اري ل‪AA‬و بل‪AA‬ڊ پريش‪AA‬ر ۾ ڏئي‬
‫سگھجي ٿو ان سان بلڊ پريشر وڌي نارمل ٿي وڃي ٿو ‪.‬پيري ويسر يا دماغي‬
‫ڪم ڪرڻ سان جيڪڏهن تڪلي‪AA‬ف ٿ‪A‬ئي ت‪AA‬ه هن جي اس‪A‬تعمال س‪A‬ان فائ‪A‬دو ٿي‬
‫وڃي ٿو‪.‬هي نزلي زڪام جي ال ِء ته بهتر هوندو ئي آهي پر خاموش چري‪AA‬ائي‬
‫جنهن ۾ بلڊ پريشر گھٽ هجي ته ان ۾ سٺو فائ‪AA‬دو ڏيک‪AA‬اري ٿ‪AA‬و ‪.‬س‪AA‬نگرهني ي‪AA‬ا‬
‫طبي زبان ۾ پراڻا دست انهن تي هن جو ڪم تحقيق ش‪AA‬ده آهي جن م‪AA‬اڻهن کي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪148‬‬
‫اڪثر سالن کان دست هجن ٿوري بدپرهيزي سان دست ش‪AA‬روع ٿي وڃن‪ .‬ت‪AA‬ه‬
‫هن جو مرڪب مالتي بسنت کارائڻ سان دست بن‪AA‬د ٿي وڃن ٿ‪AA‬ا هندس‪AA‬تان جي‬
‫حڪيمن سون جي ڪشتي جا تجربا ذيابيطس تي ڪيا آهن انهي َء ۾ ب‪AA‬ه دهلي‬
‫جي حڪيمن جو چوڻ آهي ت‪AA‬ه مفي‪AA‬د آهي ‪ ،‬ممڪن آهي ت‪AA‬ه ڪي حڪيم اه‪AA‬و‬
‫فائدو حاصل ڪندا هجن پر مون کي اڃان ڪو اهڙو حڪيم يا ماڻهو نه مليو‬
‫آهي جيڪ‪AA‬و چ‪AA‬وي ت‪AA‬ه هن ذي‪AA‬ابيطس ۾ ڪش‪AA‬تو س‪AA‬ون اس‪AA‬تعمال ڪ‪AA‬ري فائ‪AA‬دا‬
‫حاصل ڪيا آهن‪.‬بهرحال مجموعي طور تي هن جا فائدا ڪافي آهن پر ه‪AA‬اڻ‬
‫هن جواستعمال‪،‬ممڪن نه رهيو آهي ايستائين جو ه‪AA‬اڻ ع‪AA‬ام حڪيم ت‪AA‬ه س‪AA‬ون‬
‫خريد ڪري ڪشتو ٺاهي به نٿو سگھي ‪.‬همدردوارن جو م‪A‬رڪب س‪A‬ون ج‪A‬و‬
‫ڪشتو به هڪ گرام اٺ هزار جو ٿي ويو آهي‬

‫سوڊيم‬

‫جوآزادانه وجود ممڪن نه آهي باقي انساني جسم ۾ هي آزاد هوندو آهي هي‬
‫چاندي َء جي رنگ جي ڌات آهي جيڪا گھڻو ڪري مرڪب حالت ۾ ملن‪AA‬دي‬
‫آهي هن جو سڀ کان اهم ذريعو لوڻ آهي بنيادي طور ٿي لوڻ انسان هزارين‬
‫س‪AA‬الن ک‪AA‬ا ن کائين‪AA‬دو اچي ‪.‬حقيقت ۾ ل‪AA‬وڻ ج‪AA‬و ذڪ‪AA‬ر اس‪AA‬ان الم جي پ‪AA‬ٽي ۾‬
‫ڪنداسين هت اسان س‪A‬وڊيم جي ح‪A‬والي س‪A‬ان ذڪ‪AA‬ر ڪنداس‪A‬ين ‪ .‬هي عنص‪AA‬ر‬
‫انسان ۾ چڱي خاصي مق‪A‬دار ۾ هون‪A‬دو آهي ت‪A‬ڏهن ‪ 65‬ڪل‪A‬و وزني م‪A‬اڻهو جي‬
‫جس‪AA‬م ۾ ‪ 256‬ڪل‪AA‬و گ‪AA‬رام هون‪AA‬دو آهي هن ج‪AA‬و اڌ مق‪AA‬دار س‪AA‬يلن جي چ‪AA‬ؤطرف‬
‫موجود پاڻياٺ ۾ هوندو آهي س‪A‬وڊيم هڪ نق‪A‬رئي س‪A‬فيد ت‪AA‬يزي َء س‪A‬ان رد عم‪AA‬ل‬
‫پي‪AA‬دا ڪ‪AA‬رڻ وارو ڌاتي عنص‪AA‬ر آهي هي هڪ ن‪AA‬رم ۽ جل‪AA‬دي ح‪AA‬ل ٿيڻ وارو‬
‫مع‪AA‬دني ج‪AA‬ز آهي زن‪AA‬دگي َء جي ال ِء هي انته‪AA‬ائي ض‪AA‬روري آهي هن کي س‪AA‬و ِڊم‬
‫ڪلورائيڊ جي صورت ۾ خوراڪ جو حصو بنايو وڃي ٿو‬
‫سوڊيم سڄو غذائي نالي ۾ هضم ٿي وين‪A‬دو آهي ال‪A‬ٽين ۽ دس‪A‬تن جي ص‪A‬ورت م‬
‫هن جو گھڻو مقدار ض‪A‬ايع ٿي وڃي ٿ‪AA‬و ‪.‬ب‪AA‬دن ۾ ج‪AA‬ذب ٿيڻ وارو زي‪AA‬اده س‪AA‬وڊيم‬
‫گھڻ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري گ‪AA‬ردن جي ذريعي خ‪AA‬ارج ٿي وڃي ٿ‪AA‬و ج‪AA‬ڏهن ت‪AA‬ه هي پگھر ۽‬
‫ڪاڪوس جي ذريعي به خارج ٿيندو‪ A‬رهندو آهي جس‪AA‬م ۾ س‪AA‬وڊيم ج‪AA‬و ت‪AA‬وازن‬
‫ايلڊو اسٽيرون هارمون وچٿرو رکي ٿو هي هارمون ايڊرنل غدود مان خارج‬
‫ٿيندو آهي جڏهن ته سوڊيم جي ضرورت وڌندي آهي ته ايل‪AA‬ڊو اس‪AA‬ٽيرون ج‪AA‬و‬
‫اخراج به وڌي ويندو آهي جيڪو گردي ۾ ايندڙ سوڊيم کي ٻيهر جذب ڪري‬
‫وٺندو آهي چمڙي زياده پگھر جي ڪري جھجھو سوڊيم خ‪AA‬ارج ڪن‪AA‬دي آهي‬
‫هي پگھر سخت محنت يا گ‪AA‬رم م‪AA‬احول جي ڪ‪AA‬ري اين‪AA‬دو آهي انهي َء ڪ‪AA‬ري‬
‫گ‪AA‬رمي جي موس‪AA‬م زي‪AA‬اده پگھر خ‪AA‬ارج ٿيڻ جي ص‪AA‬ورت ۾ ل‪AA‬وڻ ج‪AA‬و زي‪AA‬اده‬
‫استعمال ڪرڻ ضروري هوندو آهي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪149‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫فائدا‬
‫جس‪AA‬م جي خلين ۾ هن ج‪AA‬و زي‪AA‬اده مق‪AA‬دار هون‪AA‬دو آهي هي ٻين اليڪ‪AA‬ٽرو الئيٽ‬
‫خ‪AA‬اص ڪ‪AA‬ري پوٽاش‪AA‬يم س‪AA‬ان ملي ڪ‪AA‬ري ٻن خلين جي وچ ۾ ب‪AA‬ه هن ج‪AA‬و اهم‬
‫ڪردار هوندو آهي انهي َء سيال جي ڪم کي باقائدي ڪري ڇڏيندو آهي هي‬
‫تيزاب جي توازن اعصابي لهرن جي ترسيل ۽ اعص‪AA‬ابن کي پرس‪AA‬ڪون رکڻ‬
‫جو ڪم ڪري ٿو جسم ۾ گلوڪوز کي جذب ڪرڻ ۾ ب‪AA‬ه هن جي ض‪AA‬رورت‬
‫هوندي آهي ‪.‬ٻين غذائي جزن کي خلين جي حصن تائين ک‪AA‬ڻي وڃڻ ۾ هن ج‪AA‬و‬
‫وڏو حصو هوندو آهي ‪.‬‬
‫کوٽ جو عالمتون‬
‫سوڊيم جي کوٽ جي ڪري تمام گھڻو پگھر ٿين‪AA‬دو آهي پيش‪AA‬اب آڻين‪AA‬دڙ دوائن‬
‫جي الڳيتو استعمال سان ۽ پراڻن دس‪AA‬تن ج‪AA‬و مريض‪AA‬ن ۾ ب‪AA‬ه س‪AA‬و ِڊيم جي ک‪AA‬وٽ‬
‫نّظ‪AA‬ر اين‪AA‬دي آهي هن جي کپت جي ڪ‪AA‬ري اٻڙڪ‪AA‬ا اعص‪AA‬ابن جي ڪم‪AA‬زوري‬
‫گرمي ذهني بي حسي پيدا ٿي سگھي ٿي‬
‫ملڻ جا ذريعا‬
‫سوڊيم جيئن ته ذڪر ڪري آيا آهيون ته هن ج‪A‬و آزادان‪A‬ه اس‪A‬تعمال ممڪن‬
‫نه آهي اهو انهي َء ڪري ته آزاد ح‪AA‬الت ۾ هن کي ت‪AA‬رت ب‪AA‬اه لڳي وين‪AA‬دي آهي‬
‫‪.‬انهي َء ڪري هن جو دوائي مقصد جي استعمال ال ِء گھڻو ڪ‪AA‬ري ک‪AA‬اڌي ج‪AA‬و‬
‫لوڻ استعمال ڪيو ويندو آهي جيڪو جسم ۾ ٽٽي آزادان‪AA‬ه حي‪AA‬ثيت ۾ جس‪AA‬م جي‬
‫ض‪AA‬رورت پ‪AA‬وري ڪن‪AA‬دو آهي ‪ .‬انهي َء کانس‪AA‬وا ِء ک‪AA‬اڌي جي ش‪AA‬ين ۾ هن ج‪AA‬و‬
‫ڪافي مقدار هوندو آهي اناج ۾ مڪئي ‪،‬ڪڻڪ جو اٽو چانور ٻ‪AA‬رٽ ‪،‬گ‪AA‬وار‪،‬‬
‫ٻ‪AA‬اجھر ج‪AA‬وار۾ ب‪AA‬ه هن ج‪AA‬و معق‪AA‬ول مق‪AA‬دار موج‪AA‬ود هون‪AA‬دو آهي دالن ۾ چڻ‪AA‬ا‬
‫‪،‬مسور ‪،‬منڱ‪ ،‬دال منڱ ۾ به هن جو چڱو خاصو مقدار هوندو آهي مڇي َء ۾‬
‫ڏن‪AA‬ڀرو س‪AA‬ينڱاري ‪ .‬گوش‪AA‬ت ۾ ڳئ‪AA‬ون ج‪AA‬و گوش‪AA‬ت ۽ ٻڪ‪AA‬ري جي گوش‪AA‬ت ۾ ب‪AA‬ه‬
‫سوڊيم جو چڱو خاصو مقدار هون‪AA‬دو آهي ڀ‪AA‬اڄين ۾ ت‪AA‬ه س‪AA‬وڊيم ج‪AA‬و ض‪A‬رورت‬
‫کان زياده مقدار هوندو آهي خاص ڪري ڪنول ‪،‬مريڙو ننڍو وڏو مي‪A‬ٿي ج‪A‬ا‬
‫پن موري ‪.‬پالڪ گو بي ٽماٽ‪AA‬ا ولج‪AA‬اڻ ۽ گ‪AA‬ول ڪ‪AA‬دو ۾ هن ج‪AA‬و چڱ‪AA‬و خاص‪AA‬و‬
‫مقدار هوندو آهي ‪.‬اهڙي َء طرح کير ۾ سوڊيم جو مقدار تمام گھڻو هوندو آهي‬
‫جيڪو جسم جي ضرورتن ال ِء به اهم هون‪A‬دو آهي انهي َء ڪ‪A‬ري ک‪AA‬ير پيئن‪AA‬دڙ‬
‫ماڻهن کي سوڊم جي کوٽ نه ٿيندي آهي‬
‫سوڊيم جا نقصان‬
‫سوڊيم جو ضرورت کان زياده مقدار انتهائي نقصانده به ٿي سگھي ٿو جڏهن‬
‫جس‪AA‬م ۾ س‪AA‬وڊيم وڌي وين‪AA‬دو آهي ت‪AA‬ه جس‪AA‬م ۾ پ‪AA‬اڻي جم‪AA‬ع ٿيڻ ش‪AA‬روع ٿي وين‪AA‬دو‬
‫آهي ‪.‬۽ ه‪AA‬ا ِء بل‪AA‬د پريش‪AA‬ر ۽ الس‪AA‬ر جي ش‪AA‬ڪايت ٿي وين‪AA‬دي آهي انهي َء ڪ‪AA‬ري‬
‫ماهرن جي را ِء آهي ته خوراڪ ۾ لوڻ جو مقدار گھٽ رکيو وڃي ت‪AA‬ه ج‪AA‬يئن‬
‫سوڊيم جي ممڪنه نقصان کان بچي سگھجي‪.‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪150‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫شنگرف‬
‫عربي شنجرف‪،‬فارسي‪ :‬شنگرف‪A‬‬
‫اردو‪ :‬شنگرف هندي هنگل‬
‫سنسڪرت هنس پا‪ ،‬چين پشٽ‪،‬رتن راگ ڪاري‪ ,‬مليڇ‬
‫گجراتي هنگلو‬
‫انگريزي ‪cinnabar‬‬
‫سائنسي نالو ‪Red sulphide of mercrry‬‬
‫هن جو سنس‪AA‬ڪرت ن‪AA‬الو مليڇ يون‪AA‬انين جي نس‪AA‬بت ڪ‪AA‬ري آهي ج‪AA‬ڏهن پ‪AA‬راڻي‬
‫زماني ۾ يوناني شنگرف کڻي اين‪AA‬دا هئ‪AA‬ا ان زم‪AA‬اني ک‪AA‬ان مس‪AA‬تعمل آهي‪ .‬انهي َء‬
‫کان پو ِء چيني شنگرف هندستان کڻي اچي وڪڻندا هئا انهي َء ڪري هن ج‪AA‬و‬
‫نالو چين پشٽ رکيو ويو ‪.‬چيني چم‪AA‬ڙي جي خ‪AA‬رزينن ۾ ک‪AA‬ڻي اين‪AA‬دا هئ‪AA‬ا انهي َء‬
‫ڪري سندس نالو چرمار گندها به رکيو ويو‪،‬‬
‫تاريخ‬
‫ويدن جي پراڻن ڪتابن ۾ پاري جي استعمال جو ت‪A‬ه ذڪ‪A‬ر آهي پ‪A‬ر ش‪A‬نگرف‬
‫ج‪AA‬وذڪر ن‪AA‬ه ملندوهندس‪AA‬تانين کي پ‪AA‬اري جي خ‪AA‬بر ت‪AA‬ه حض‪AA‬رت عيس‪AA‬ى ک‪AA‬ان‬
‫صرف هڪ سال اڳ پئي جڏهن ت‪AA‬ه ش‪AA‬نگرف ک‪AA‬ان ه‪AA‬و گھڻ‪AA‬و اڳ واق‪AA‬ف هئ‪AA‬ا‬
‫حضرت عيس‪AA‬ى ک‪AA‬ان ‪ 500‬س‪A‬ال په‪AA‬رين چانڪي‪AA‬ه جي ڪت‪AA‬اب ارٿ شاس‪AA‬تر ۾‬
‫شنگرف جو ذڪر آهي پر اهو صرف جنگي مقصدن جي ال ِء لکيو وي‪AA‬و ه‪AA‬و‬
‫جڏهن ته دوائي مقصدن جي ال ِء ڪافي پو ِء اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬و وي‪AA‬و ‪ .‬وي‪AA‬دن کي‬
‫اها به خبر نه هئي ته ڪو شنگرف ۾ پارو موجود آهي‪.‬ايستائين جو ش‪AA‬نگرف‬
‫جو دوائي مقصدن ال ِء ڏهين صدي عيسوي ۾ به نه هو‪.‬پراڻي زماني کان وٺي‬
‫هندستاني يونان ۽ چين جو شنگرف استعمال ڪن‪A‬دا آي‪A‬ا نيٺ اه‪A‬و دور ب‪AA‬ه آي‪AA‬و‬
‫جو هت شنگرف جي اڻاٺ ٿي نيٺ مقامي ماڻهن ڪيميائي طريقي سان پ‪AA‬اري‬
‫۽گنڌڪ مان شنگرف ٺاهڻ ش‪AA‬روع ڪي‪AA‬و جيڪ‪AA‬و اي‪AA‬ترو ت‪AA‬ه مقب‪AA‬ول وي‪AA‬و ج‪AA‬و‬
‫هاڻي پ‪AA‬وري برص‪A‬غير ۾ هندس‪AA‬تان ج‪A‬و ش‪A‬نگرف ئي اس‪A‬تعمال ڪي‪AA‬و وڃي ٿ‪A‬و‬
‫ش‪AA‬نگرف ٺ‪AA‬اهڻ جي ت‪AA‬رڪيب ڀ‪AA‬اؤ مش‪AA‬ر جي ڪت‪AA‬اب ڀاؤپرڪ‪AA‬اش ۾ ملي ٿي‬
‫جيڪو سورهين صدي ۾ لکيو ويو هو اسان وٽ اه‪AA‬وئي مص‪AA‬نوعي ش‪AA‬نگرف‬
‫آهي جڏهن ته يورپ ۾ معدني شنگرف تمام گھڻو نڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و جنهن م‪AA‬ان ه‪AA‬و‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪151‬‬
‫پارو ڪڍندا آهن جڏهن ته اسان وٽ مصنوعي ش‪AA‬نگرف پ‪AA‬اري ک‪AA‬ان مه‪AA‬انگو‬
‫هوندو آهي انهي َء جو اهو سبب آهي ته هت ٺاهڻ جي مزدوري ۽ محنت جي‬
‫ڪ‪AA‬ري مه‪AA‬انگو ٿي وڃي ٿ‪AA‬و ‪ .‬پ‪AA‬راڻي زم‪AA‬اني ۾ يون‪AA‬اني حڪيم ب‪AA‬ه دوائن ۾‬
‫شنگرف جو تمام گھٽ استعمال ڪندا هئا انهي َء کان پو ِءاس‪AA‬المي ط‪AA‬بيبن وٽ‬
‫به باقائدي شنگرف جو بطوردوا استعمال نه رهي‪AA‬و حاالنڪ‪AA‬ه ج‪AA‬ابر بن حي‪A‬ان‬
‫ڪيمائي تجربن جي ذريعي مصنوعي شنگرف ايجاد ڪري چڪو هو‪.‬ان به‬
‫هن کي دوا طور استعمال نه ڪيو هو ‪.‬‬
‫نڪرڻ جو هنڌ‬
‫اسپين مان هي ڪڍيو ويندو آهي اتي الماڏن جون کاڻون انتهائي مش‪AA‬هور آهن‬
‫جتان دنيا جو بهترين ش‪A‬نگرف نڪرن‪A‬دو آهي جنهن ۾ ‪ 65‬ک‪A‬ان ‪ 85‬س‪A‬يڪڙو‬
‫پارو هوندو آهي‪.‬اٽلي ۾ شنگرف جون کاڻون آهن چين ۾يوان شان چنگ ج‪AA‬و‬
‫کاڻون مشهور آهن چين وارا گھڻو ڪري پيٺل ش‪A‬نگرف ٺاهين‪A‬دا آهن‪.‬رن‪A‬گ ۽‬
‫ساخت جي حساب سان شنگرف ج‪AA‬ا ڪ‪AA‬افي قس‪AA‬م آهن هت انهن ج‪AA‬و تفص‪AA‬يلي‬
‫ذڪر ڪرڻ طوالت جو باعث ٿين‪AA‬دو ‪.‬پ‪AA‬راڻي پاڪس‪AA‬تان ۾ مش‪AA‬رقي پاڪس‪AA‬تان‬
‫جي شهر مرشد آباد ۾ به شنگرف ٺهن‪AA‬دو‪ A‬ه‪AA‬و هندس‪AA‬تان ۾ ڪلڪ‪AA‬تي ۾ هن جي‬
‫وڏي منڊي آهي جتان پوري برصغير ۾ موڪليو وڃي ٿو‪.‬‬
‫مزاج گرم خشڪ ‪ 3‬مضر‪ :‬جيئن ته هي هڪ زهريلو مرڪب آهي انهي َء‬
‫ڪري ويدن وٽ شده ڪ‪AA‬رڻ جي ت‪AA‬رڪيب هون‪AA‬دي آهي ت‪AA‬ه ان ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء هي‬
‫نقصان نه ڪندو پر آئون ان ڳالهه سان متف‪AA‬ق ن‪AA‬ه آهي‪AA‬ان چون‪AA‬دا آهن ت‪AA‬ه زه‪AA‬ر‬
‫وري به زهر آهي انهي َء ڪري زياده مقدار ۾ کائڻ سان نظر گھٽجي س‪AA‬گھي‬
‫ٿي ٿڪاوٽ چڪر بي هوشي ٿي سگھي ٿي ‪ .‬پراڻا ويد ت‪AA‬ه مرڳ‪AA‬و چون‪AA‬دا آهن‬
‫ته شنگرف بذات خود پاري جو ڪش‪AA‬تو آهي ‪.‬انهي َء ڪ‪AA‬ري هن کي ڪش‪AA‬تي‬
‫ڪرڻ جي ضرورت ن‪AA‬ه آهي ‪ .‬اه‪AA‬ا ڳاله‪AA‬ه حقيقت تي مب‪AA‬ني ڏس‪AA‬جي ٿي انهي َء‬
‫ڪري ته اسان وٽ شنگرف ڪچو جام استعمال ڪيو وڃي ٿو‪.‬‬
‫مقداروخورڪ‪ : A‬هن جو بني‪AA‬ادي ط‪AA‬ور تي مق‪AA‬دار خ‪AA‬وراڪ ‪ 60‬ک‪AA‬ان ‪120‬‬
‫ملي گرام هئڻ گھرجي ڪشتي ڪرڻ کان پ‪AA‬و ِء ان ڪش‪AA‬تي جي ت‪AA‬رڪيب تي‬
‫منحصر آهي ‪.‬اهو وزن به ‪ 15‬ملي گرام کان ‪ 60‬ملي گرام ٿي سگھي ٿ‪AA‬و ٻي‬
‫هڪ ترڪيب سان شنگرف ‪ 3‬گ‪A‬رام ت‪A‬ائين ک‪A‬ائي س‪A‬گھجي ٿ‪A‬و ان ج‪A‬و ذڪ‪A‬ر‬
‫اڳيان ايندو‬
‫شنگرف جا فائدا‬
‫ويدن وٽ شنگرف هاضمو وڌائيندر۽ بک لڳائي ٿو نئون رت پيدا ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و‬
‫اعصابن کي قوت ڏي ٿو عام جسماني ڪمزوري ختم ڪ‪AA‬ري جس‪AA‬م ۾ چس‪AA‬تي‬
‫پيدا ڪري ٿو‪ .‬هو هن کي اعلى مق‪AA‬وي ب‪AA‬اه تس‪AA‬ليم ڪن ٿ‪AA‬ا بلغمي کنگھ ۽ دم ۾‬
‫مفيد آهي سردي جي موسم ۾ استعمال ڪرڻ سان وڌيڪ فائدو محسوس ٿ‪A‬ئي‬
‫ٿوويدن جو ش‪AA‬نگرف ال ِء اه‪AA‬و ب‪A‬ه چ‪A‬وڻ آهي ت‪A‬ه هي س‪AA‬ڀني خلطن ۾ مفي‪AA‬د آهي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪152‬‬
‫منهنجي خي‪AA‬ال ۾ هي س‪AA‬وداوي ۽ بلغمي خل‪AA‬ط ۾ ت‪AA‬ه مفي‪AA‬د ٿي س‪AA‬گھي ٿ‪AA‬و ب‪AA‬اقي‬
‫صفراوي مزاج ۾ نقص‪AA‬ان ڪن‪AA‬دو ‪ ،‬حڪيم غالم جيالني امرتس‪AA‬ري جي هڪ‬
‫ڪتاب ۾ شنگرف جو اهڙو ڪشتوآهي جنهن ال ِء لکيل ه‪AA‬و ت‪AA‬ه يرق‪AA‬ان ۾ مفي‪AA‬د‬
‫آهي طبي اصول تحت جيڪڏهن هي سڀني خلطن ۾ مفيد آهي ته پ‪AA‬و ِء هن ج‪AA‬و‬
‫مزاج مقرر ڪرڻ فضول ٿيندو پو ِء چئبو تي هي فائ‪AA‬دو بالخاص‪AA‬ه ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و‬
‫بهرح‪AA‬ال هي هڪ ڊگھو بحث آهي جيڪ‪AA‬و ٻي ڪنهن هن‪AA‬ڌ تي ڪنداس‪AA‬ين ‪.‬‬
‫بخار سائي‪،‬سنڌن جو سور دست ‪ ،‬سنگرهني‪،‬۾ به ڪارآمد آهي فالج لق‪AA‬وي ۾‬
‫به مفيد آهي ويدن جا گھڻا شنگرف جا مرڪب جيڪي دم ۽ کنگھ ۾ مفيد آهن‬
‫انهن ۾ به اهم جز شنگرف جو هوندو آهي بهرحال انهي َء ۾ شڪ ش‪AA‬بهي جي‬
‫گنج‪AA‬ائش ن‪AA‬ه آهي ت‪AA‬ه ش‪AA‬نگرف هڪ اهم دوا آهي جنهن س‪AA‬ان س‪AA‬ڄو دواخ‪AA‬انو‬
‫هالئي سگھجي ٿو ‪.‬جيئن ته ڪشه ج‪AA‬ات وي‪AA‬دن جي ايج‪AA‬اد آهي انهي َء ڪ‪AA‬ري‬
‫مون جيڪي فائدا لکيا آهن اهي سڀ ويدن جي ڪت‪AA‬ابن ت‪AA‬ان ورت‪AA‬ل آهن ب‪AA‬اقي‬
‫جيئن ت‪A‬ه اڳ ب‪A‬ه ذڪ‪A‬ر ڪ‪A‬ري آي‪A‬و آهي‪A‬ان ت‪A‬ه ش‪A‬نگرف ج‪A‬و ط‪A‬بيبن وٽ گھٽ‬
‫اس‪AA‬تعمال رهي‪A‬و آهي پ‪A‬ر ج‪AA‬ڏهن ک‪A‬ان طب هندس‪AA‬تان ۾ پڳي ۽ ه‪AA‬تي جي ج‪A‬ڙي‬
‫ٻ‪AA‬وٽين کي پ‪AA‬اڻ ۾ ض‪AA‬م ڪي‪AA‬ائين ايئن ڪش‪AA‬ته ج‪AA‬ات ب‪AA‬ه طب ۾ ش‪AA‬امل ٿي وي‪AA‬ا‬
‫حاالنڪه هن وقت به لکنئو جي جھوائي ٽولي جا طبيب جيڪي حڪيم اجمل‬
‫خان جي برابري جا طبيب هئا اهي ڪشته جات جي استعمال جي خالف هئ‪AA‬ا‬
‫اهي صرف ڪاڙهن مان ئي مڪم‪AA‬ل عالج ڪن‪AA‬دا آهن‪.‬انهي َء ڪ‪AA‬ري طب ۾‬
‫ب‪AA‬ه ش‪AA‬نگرف ج‪AA‬و اس‪AA‬تعمال وي‪AA‬دن جي ديک‪AA‬ا ديکي ٿي‪AA‬و اس‪AA‬ان وٽ هن وقت‬
‫شنگرف جو گھڻو تڻو استعمال قوت باه ۽ ف‪AA‬الج ۾ ٿين‪AA‬دو آهي قرش‪AA‬ي دواخ‪AA‬اني‬
‫وارن جا حب پيچش به شنگرف مان ٺهيل آهن‪.‬‬
‫ذاتي تجربا‬
‫آئ‪AA‬ون ش‪AA‬نگرف ڪ‪AA‬افي وقت ک‪AA‬ان اس‪AA‬تعمال ڪرائين‪AA‬دواچان م‪AA‬ون ڪ‪AA‬ڏهن ب‪AA‬ه‬
‫شنگرف مدبر نه ڪيو آهي الحمدهلل جنهن ب‪AA‬ه مقص‪AA‬د ال ِء ٺاهيوس‪AA‬ين ت‪AA‬ه فائ‪AA‬دو‬
‫ڪيائين نقصان ڪڏهن به نه ٿيو باقي جي ڄٽاڻي انداز س‪AA‬ان ک‪AA‬ارائبو ت‪AA‬ه پ‪AA‬و ِء‬
‫شنگرف ته ڇ‪AA‬ا پ‪AA‬ر م‪AA‬اني ب‪AA‬ه نقص‪A‬ان ڪ‪AA‬ري س‪AA‬گھي ٿي‪.‬ج‪AA‬يئن ت‪AA‬ه م‪AA‬ون وٽ‬
‫پنساراسٽور آهي جنهن ڪ‪AA‬ري ڪ‪AA‬افي ت‪AA‬ر ج‪AA‬ا م‪AA‬اڻهو نس‪AA‬خا ک‪AA‬ڻي اين‪AA‬دا آهن‬
‫مشورو به وٺن‪AA‬دا آهن ان سلس‪AA‬لي ۾ هڪ حڪيم چي‪AA‬و ت‪AA‬ه هن کي هڪ نس‪AA‬خو‬
‫مليو آهي ته شنگرف هڪ تولو ۽ڪارا مرچ ٻه توال کڻي اٺ ڪالڪ کرڙ‬
‫ڪ‪AAA‬ري ش‪AAA‬نگرف جي چمڪ ختم ڪجي انهي َء ک‪AAA‬ان پ‪AAA‬و ِء ‪ 250‬ملي گ‪AAA‬رام‬
‫نيراني مکڻ ۾ کارائڻ سان معدي جي جلن ختم ٿي وڃي ٿي پ‪AA‬ر ڊڄ‪AA‬ان ٿ‪AA‬و ت‪AA‬ه‬
‫متان شنگرف ڪچو نقص‪AA‬ان ڪ‪AA‬ري م‪AA‬ون چي‪AA‬و م‪AA‬انس ت‪AA‬ه م‪AA‬والئي خ‪AA‬ير آهي‬
‫وڃي استعمال ڪرائي خدا چڱو ڪندو ‪ ،‬هم‪AA‬راه ان وقت ئي ش‪AA‬نگرف ورت‪AA‬و‬
‫۽دوا تيار ڪيائين مهيني کان پو ِء خبر ٻڌايائين‪ A‬ت‪AA‬ه واقعي س‪AA‬يني جي جلن ختم‬
‫ٿي وڃي ٿي ‪ .‬انهي َء کان پو ِء راقم الحروف ب‪AA‬ه تي‪AA‬ار ڪي‪AA‬و‪ .‬آئ‪A‬ون س‪AA‬يرن جي‬
‫مقدار ۾ ٺاهي چڪو آهيان هن ۾ هڪ ڪم‪AA‬ال جي ڳاله‪AA‬ه اه‪AA‬ا آهي ت‪AA‬ه جن ب‪AA‬ه‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪153‬‬
‫ماڻهن کي کٽاڻ يا مٺ‪AA‬اڻ ‪ ،‬گوش‪AA‬ت ک‪AA‬ائڻ س‪AA‬ان سينوس‪AA‬ڙي ت‪AA‬ه هن ج‪AA‬ا ‪ 10‬وزن‬
‫کارائڻ سان بيماري مڪمل ختم ٿي وڃي ٿي نه ته هانو جي ساڙي ال ِء ماڻهو‬
‫سدائين پيا ڦڪيون کائيندا آهن يا انگريزي سفيد شربت ميوڪين يا مائي لينٽ‪AA‬ا‬
‫تي پيا گذرڪندا آهن‪.‬اسان وٽ لطيفي تبخير جي نالي سان ڦڪي آهي جيڪ‪AA‬ا‬
‫السرجي سيني جي جلن ۾ به مفيد آهي پ‪AA‬ر جيڪ‪AA‬ڏهن مهينوڇ‪AA‬ڏي ت‪AA‬ه تڪلي‪AA‬ف‬
‫ٻيهر ٿي ويندي جڏهن ته ش‪AA‬نگرف جي دوا س‪AA‬ان س‪AA‬يني جي جلن مڪم‪AA‬ل ختم‬
‫ٿي وڃي ٿي وڌيڪ جڏهن تحقيقي نظر ڊوڙايم ته خبر پئي ته س‪AA‬يني جي جلن‬
‫گھڻو ڪري معدي جي ورم ۾ ٿين‪AA‬دي آهي ايل‪AA‬و پيٿڪ ۾ الٽراس‪AA‬ائونڊ ۾ جيڪ‪AA‬ا‬
‫رپورٽ لکندا آهن ته ‪ Gastritis‬اهوئي ورم معده آهي اوهان وٽ جيڪو به‬
‫مريض اها رپورٽ کڻي اچي ته پڪ سمجھو ته معدي جي ورم ج‪AA‬و م‪AA‬ريض‬
‫آهي ‪.‬انهي َء کي ٻي ڪاب‪A‬ه دوا ن‪A‬ه ڏي‪A‬و انش‪A‬ا َءهللا انهي َء هڪ‪AA‬ڙي س‪A‬فوف س‪A‬ان‬
‫مستقل فائدو ٿي ويندو جيڪو انگريزي يا يوناني داوئن سان به نه ٿيندو‪ A‬آهي‪.‬‬
‫ڪافي سالن جي ڳالهه آهي ط‪AA‬بي رس‪AA‬الن ۾ اه‪AA‬و بحث ڇڙي‪AA‬و ت‪AA‬ه هڪ اه‪AA‬ڙي‬
‫ٻوٽي جا ٻج جيڪي شنگرف سان برابر کرڙ ڪري ‪ 6‬گ‪AA‬رام ت‪AA‬ائين ش‪AA‬نگرف‬
‫ڪچو کائڻ سان ڪو به نقصان نٿو ٿئي انهي َء ٻوٽي جو نالو پنج‪AA‬ابي ۾ راڙي‬
‫آهي اهو وزن هڪ دفعو کارائڻ سان جريان احتالم ۾ فائدو ٿيڻ سان گڏ قوت‬
‫باه به وڌائي ٿو ‪.‬انهي َء کان پو ِء انهي َء ٻوٽي جي تالش ج‪AA‬اري رهي رس‪AA‬الن ۾‬
‫اپيلون ڪيون ويون ته اها ڪهڙي ٻ‪AA‬وٽي آهي ‪.‬راقم الح‪AA‬روف تحقي‪AA‬ق ڪ‪AA‬ري‬
‫ٻڌايو ته اها مٽري آهي جيڪا اسان وٽ م‪AA‬ٽرن جي فص‪AA‬لن ۾ گن‪AA‬دگاه س‪AA‬مجھي‬
‫وڃي ٿي ‪ ،‬انهي َء سان گڏ مون جديد قديم ڪت‪A‬ابن جي م‪A‬دد س‪A‬ان ماهن‪A‬ام اس‪A‬را‬
‫حڪمت ۾ راڙي _رواڙي _ م‪AAA‬ٽري جي ن‪AAA‬الي س‪AAA‬ان هڪ مض‪AAA‬مون ش‪AAA‬ايع‬
‫ڪرايو هو‪.‬تحقيق دوران اها به خبر پئي ته ان ج‪AA‬و ذڪ‪AA‬ر حڪيم عب‪AA‬دالعزيز‬
‫ڪام‪AA‬ل مرح‪AA‬وم ‪ ،‬مفت‪AA‬اح الخ‪AA‬زائن۽ حڪيم ش‪AA‬مس ال‪AA‬دين جي ڪت‪AA‬اب مردان‪AA‬ه‬
‫ط‪AA‬اقت ۾ ب‪AA‬ه ان ج‪AA‬و ذڪ‪AA‬ر آهي‪.‬انهي َء تحقي‪AA‬ق دوران اه‪AA‬ا ب‪AA‬ه خ‪AA‬بر پ‪AA‬ئي ت‪AA‬ه‬
‫جيڪڏهن جانور هن کي الڳيتو کائن ته انهن کي اڌرنگ ٿي وڃي ٿ‪A‬و انس‪A‬انن‬
‫۾ به سندس ساڳيا نقص‪AA‬ان آهن پ‪AA‬ر ش‪AA‬نگرف س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ ک‪AA‬ائڻ ۾ م‪AA‬ٽري ڪ‪AA‬و ب‪AA‬ه‬
‫نقصان نه ڪن‪AA‬دي انهي َء ک‪AA‬ان س‪AA‬وا ِء حڪيم ص‪AA‬ابر ملت‪AA‬اني جي نظري‪AA‬ه مف‪AA‬رد‬
‫اعضا جوهڪ نسخو جنهن ۾ شنگرف اهم جز آهي ب‪AA‬ه م‪AA‬ون وٽ تم‪AA‬ام گھڻ‪AA‬و‬
‫استعمال ٿيندو‪ A‬آهي‪ ،‬انهي َء کي آئ‪AA‬ون ص‪AA‬رف ان وقت اس‪AA‬تعمال ڪن‪AA‬دو آهي‪AA‬ان‬
‫جنهن وقت ڪ‪AA‬و م‪AA‬ريض ش‪AA‬ڪايت ڪ‪AA‬ري ت‪AA‬ه هن کي ڳ‪AA‬اڙهو پيش‪AA‬اب اچي‬
‫رهيوآهي ته انهي َء کي ڏيڻ سان نه ص‪AA‬رف ڳ‪AA‬اڙهو پيش‪AA‬اب ختم ٿي وڃي ٿ‪AA‬و‬
‫پر ٻيون موجود تمام تڪليفون ختم ٿي وڃن ٿيون هي نسخو انته‪AA‬ائي سس‪AA‬تو ۽‬
‫ال تعداد بيمارين ۾ مفيد آهي ‪.‬ڪافي دوست جيڪي ان نسخي کان واق‪AA‬ف آهن‬
‫اهي ٻئي نسخا گھرندا رهندا آهن انهن کي چوندو آهيان مطالعو ڪريو اوهان‬
‫کي اهي سڀ نسخا ملي ويندا پر افس‪A‬وس ج‪A‬و اس‪A‬ان ج‪A‬ا دوس‪A‬ت ط‪A‬بيب محنت‬
‫ڪرڻ بدران رڳو تري تي بهشت واري ڳاله‪A‬ه تي بض‪A‬د آهن اڄ انهن دوس‪A‬تن‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪154‬‬
‫۽ عام وخ‪A‬اص جي فائ‪AA‬دي ال ِء لکي رهي‪A‬و آهي‪AA‬ان انهي َء امي‪AA‬د س‪A‬ان ت‪AA‬ه دوس‪A‬ت‬
‫ط‪AA‬بيب نس‪AA‬خن جي تالش س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ ط‪AA‬بي ڪت‪AA‬ابن ج‪AA‬و مط‪AA‬العو ڪن ت‪AA‬ه ج‪AA‬يئن‬
‫بهترين نسخن جي استعمال ج‪AA‬و کين ڏان‪AA‬و اچي جيڪ‪AA‬ڏهن الهن چ‪AA‬اڙهن ک‪AA‬ان‬
‫واقف نه هوندا ته بهتر نسخن مان به فائدو حاصل ڪري نه سگھندا‬
‫اڪسير تيزابيت‬
‫هي نسخو لطيفي دواخاني جي اهم دوائن ۾ شمار ٿئي ٿ‪AA‬و‪.‬جيڪ‪AA‬و ڳ‪AA‬اڙهي دوا‬
‫جي نالي سان اڪثر مريضن ۾ مشهور آهي‪.‬‬
‫شنگرف ‪ 50‬گرام ڪارا مرچ ‪ 100‬گرام‬
‫ترڪيب تياري‪ A‬پهرين شنگرف کرڙ ۾ وجھي ٻه ٽي ڪالڪ کرڙ ڪ‪AA‬ري‬
‫چمڪ ختم ڪجي انهي َء ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء ڪ‪AA‬ارن م‪AA‬رين جوس‪AA‬نهو س‪AA‬فوف ڪ‪AA‬ري‬
‫ٿورو ٿورو مالئيندا‪ A‬اچو‪.‬ايس‪AA‬تائين ج‪AA‬و مري‪AA‬ون پيس‪AA‬جي وڃن انهي َء ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء‬
‫ادرڪ ج‪AA‬و پ‪AA‬اڻي ڪ‪AA‬ڍي کڻ‪AA‬ائجي انهي َء ک‪AA‬ان پ‪AA‬و َء خش‪AA‬ڪ ڪ‪AA‬ري رکجي‬
‫اڪسير تيار آهي‬
‫مق‪AA‬داروخوراڪ ‪ 250‬ملي گ‪AA‬را (ٻ‪AA‬ه رتي‪AA‬ون) ص‪AA‬بح ج‪AA‬و ن‪AA‬يراني مـکڻ ۾‬
‫وجھي کارائجي ياد رهي ته مکڻ سان ئي به‪AA‬تر فائ‪AA‬دو ٿين‪AA‬دو‪ A‬ڀلي م‪AA‬ريض کي‬
‫مکڻ سان سيني ۾ جلن ٿيندي هجي‬
‫وڌيڪ معلومات‬
‫اسان جي تر ۾ نظاماڻي اڪ‪AA‬ثر حڪمت ڪن‪AA‬دا رهن‪AA‬دا آهن اهي گھڻ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري‬
‫مس‪AA‬تند ط‪AA‬بيب ن‪AA‬ه هون‪AA‬دا آهن پ‪AA‬ر ابي ڏاڏي ک‪AA‬ان س‪AA‬ندن اه‪AA‬و ڪم هون‪AA‬دو آهي‬
‫زميندار هئڻ ڪري گھڻو ڪري اه‪AA‬ڙا حڪيم پيس‪AA‬ا ن‪AA‬ه وٺن‪AA‬دا آهن ڪ‪AA‬و ڪ‪AA‬و‬
‫ڪاروباري طبيب ٿي ويندو آهي‪.‬انهن مان هڪ ماڻهو اڌرنگ جي دوا ڏيندو‪A‬‬
‫هو جنهن سان ڪافي ماڻهن کي فائ‪AA‬دو ٿين‪AA‬دو ه‪AA‬و‪.‬انهي َء جي وف‪AA‬ات ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء‬
‫سندس ڀا ُء ساڳيو نسخو ٺاهي هالئيندو آهي پر جيئن ته موجوده همراه په‪AA‬رين‬
‫کان وڌيڪ سمجھ وارو آهي انهي ڪري هي ڪشتو ٻاره سنگو به گڏ ڏين‪AA‬دو‬
‫آهي اڄ ڪلهه ڏهن ڏينهن‪ A‬جي دوا ج‪AA‬ا ش‪AA‬ايد ‪ 300‬رپي‪AA‬ا وص‪AA‬ول ڪن‪AA‬دوآهي ‪،‬‬
‫حڪيم عبدالعلي نظاماڻي جيڪو اسان جي عالئقي جو مشهور ط‪AA‬بيب ه‪AA‬و ان‬
‫هڪ ڪچهري ۾اهو نسخو مون کي ٻڌايوجيڪو مٿي لکي آيوآهيان ‪ ،‬ج‪AA‬ڏهن‬
‫ته اسان جو تيزابيت وارو نسخو صرف ٻن شين م‪AA‬ان ٺهن‪AA‬دو آهي ادرڪ جي‬
‫ڪري فالج ۾ ڪم ڏي ٿو ته تيزابيت ۾ اڃان به وڌيڪ ڪم ڪري ٿ‪AA‬و انهي َء‬
‫ڪري انگريزي مثل ته ٽو ان ون يعني ٻن کي هڪ ڪرڻ ‪ ،‬انهي َء کان پو ِء‬
‫ساڳيو حڪيم دواخاني تي آيو پڇڻ کان بهتر سمجھيم ت‪AA‬ه نس‪AA‬خو بي‪AA‬ان ڪ‪AA‬ري‬
‫تصديق ڪري‪A‬ان هم‪A‬راه ٻ‪A‬ڌايو ت‪A‬ه واقعي اه‪A‬و نس‪A‬خو آهي جيڪ‪A‬و س‪A‬ندس ڀ‪A‬ا ُء‬
‫رئيس عبدالعلي کي ٻڌايو هو‪ .‬س‪AA‬ندس انهي َء فراخ‪AA‬دلي کي ڏس‪AA‬ندي م‪AA‬ون کيس‬
‫پنهنجو تيزابيت وارو تجربو ٻڌايو‪.‬س‪AA‬ندس ن‪AA‬الو انهي َء ڪ‪AA‬ري ن‪AA‬ه ک‪AA‬نيو اٿم ت‪AA‬ه‬
‫جيئن سندس ڪاروبار تي اثر نه پوي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪155‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫اڪسير فالج‬
‫اسان جي تر ۾ حڪيم محمد آچر جي نالي سان طبيب هو جيڪ‪AA‬و ن‪AA‬ه ص‪AA‬رف‬
‫والد صاحب پر اسان جي پوري برادري سان اٿ ويهه هيس پ‪AA‬اڻ حج‪A‬ام ڪي‬
‫ڪم س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ حڪمت ب‪AA‬ه ڪن‪AA‬دو ه‪AA‬و ‪ .‬م‪AA‬ون کي چڱي َء ط‪AA‬رح ي‪AA‬اد آهي ت‪AA‬ه‬
‫مرحوم وٽ والد سان گڏ ويٺو هوس ت‪AA‬ه پوس‪AA‬ٽ واري هڪ وڏو لف‪AA‬افو حڪيم‬
‫ص‪AA‬احب جي ح‪AA‬والي ڪي‪AA‬و ج‪AA‬ڏهن کولي‪AA‬ائين خوش‪AA‬ي َء م‪AA‬ان اٿي بيهي رهي‪AA‬و ۽‬
‫سندس حجام ڪي ڪم جي شاگرد کي چيائين ته وڃ ‪ 5‬ڪلو مٺائي وٺي اچ ‪،‬‬
‫خبر پئي ته رجسٽريشن سرٽيفڪيٽ هو پهريون دفع‪AA‬و ج‪AA‬ڏهن طب کي تس‪AA‬ليم‬
‫ڪي‪AA‬و وي‪AA‬و ت‪AA‬ه ط‪AA‬بيبن ک‪AA‬ان ان‪AA‬ٽرويو وٺي انهن کي مس‪AA‬تند حڪيم ج‪AA‬و س‪AA‬ر‬
‫ٽيفڪيٽ ڏنو ويوپاڻ بني‪AA‬ادي ط‪A‬ور تي مهوس‪A‬ي ه‪A‬و ان ڪ‪A‬ري وٽس مهوس‪A‬ين‬
‫جي لوڌ ايندي هئي ‪.‬ٽنڊو محمد خان ۾ هڪ مريض چي‪A‬و ت‪AA‬ه آچ‪AA‬ر حڪيم وٽ‬
‫اڌرن‪AA‬گ ج‪AA‬و به‪AA‬تر نس‪AA‬خو ه‪AA‬و س‪AA‬ندس هڪ دوس‪AA‬ت ج‪AA‬و عالج ڪي‪AA‬و هئ‪AA‬ائين‬
‫جنهنکي ڳاڙهي رنگ جو سفوف ڏنائين انهي َء مان ثابت ٿيو ته اهو ش‪AA‬نگرف‬
‫جو ڪشتو هوندو حسن اتفاق آهي ت‪A‬ه هڪ ڏينهن‪ A‬آئ‪A‬ون حڪيم محم‪A‬د ص‪A‬الح‬
‫الکو جي ڪتاب باب الحڪمت جو مطالعو ڪ‪AA‬ري رهي‪AA‬و هيس ت‪AA‬ه اتي الکي‬
‫صاحب لکيو ته هي اڌرنگ ج‪A‬و نس‪AA‬خو آهي جيڪ‪AA‬و حڪيم محم‪AA‬د آچرم‪A‬اتلي‬
‫واري جو آهي اسان اتان کان من وعن نقل ڪري رهيا آهيون‪.‬‬
‫طبيب محمد آچر حج‪AA‬ام م‪AA‬اتلي َء واري هن ط‪AA‬رح بي‪AA‬ان ڪي‪AA‬و ت‪AA‬ه منهنجي هي‬
‫ش‪AA‬نگرف ڪي‪AA‬ترا ڀ‪AA‬يرا آزماي‪AA‬ل آهي ۽ خ‪AA‬رچ ب‪AA‬ه ٿ‪AA‬ورو ۽ ٺ‪AA‬اهڻ ۾ ب‪AA‬ه آس‪AA‬ان ۽‬
‫ڪيترين ئي بيمارين تي ڪاميابي حاصل ڪئي آهي تنهن ڪ‪AA‬ري هي نس‪AA‬خو‬
‫ڪم خرچ باالنشين جي الئق آهي‬
‫نسخو شنگرف ‪ 12‬گرام ‪،‬پ‪A‬پريون ‪ 30‬گ‪A‬رام پ‪A‬پرين کي ڪ‪A‬ٽي س‪A‬نهو ڪ‪A‬ري‬
‫ڪ‪AA‬وري َء دانگي تي رکي وچ ۾ ش‪AAA‬نگرف ڏئي دانگي َء کي هلڪي ب‪AA‬اه ڏجي‬
‫ج‪A‬ڏهن پ‪AA‬پرين کي ب‪A‬اه لڳي ۽ پاس‪A‬ن ک‪AA‬ان دونه‪A‬ه نڪ‪A‬رڻ ش‪A‬روع ٿ‪AA‬ئي ان وقت‬
‫يڪدم دانگي َء چلهه ت‪AA‬ان الهي هيٺ رکجي پ‪AA‬پرين جي ٺ‪AA‬ري وڃڻ ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء‬
‫شنگرف ڪڍي کرڙ ڪري شيشي َء ۾ وجھي رکجي انهي َء مان ص‪AA‬بح و ش‪AA‬ام‬
‫م‪AA‬ريض کي ڏجي ‪ .‬هي دوا ف‪AA‬الج ۽ لق‪AA‬وي وارن جي ال ِء تم‪AA‬ام به‪AA‬تر آهي پ‪AA‬يئڻ‬
‫جي بدران ماکي َء وارو پاڻي شوري وارو ۽ ڪانول جو عرق يا ڪانول جي‬
‫جوشاندي وغيره سان ڏجي هڪ وسريل ڳالهه م‪AA‬ون کي ت‪AA‬رت ي‪AA‬اد اچي وئي‬
‫اه‪AA‬ا هي آهي ت‪AA‬ه ش‪AA‬نگرف کي پ‪AA‬پرين جي خ‪AA‬اڪ م‪AA‬ان ڪ‪AA‬ڍي ان ۾ س‪AA‬نڍ ٽي‬
‫گرام‪،‬لونگ ڪارا مرچ دالچيني هرهڪ ٽي گرام کرڙ ڪري رکجن پو ِء ان‬
‫مان وزن هڪ ماس‪AA‬و م‪AA‬اکي َء س‪AA‬ان ص‪AA‬بح وش‪A‬ام ک‪AA‬ارائجي ت‪AA‬ه انش‪A‬ا َءهللا هڪ‬
‫هفتي جي اندربالڪل آرام اچي ويندوکاڌي ۽ هوا جي ض‪AA‬رور پره‪AA‬يز ڪ‪AA‬رڻ‬
‫گھرجي ‪ ،.‬حڪيم صاحب چيو ته مون هڪ اڌرنگ واري مريض جو عالج‬
‫ڪيو‪،‬جنهن جو پاسو ب‪A‬ه ٻين پي وراي‪A‬و هن کي دوا ڏني خ‪A‬دا جي فض‪A‬ل س‪A‬ان‬
‫اٺن ڏينهن‪ A‬۾ لٺ تي پاڻيهي هلڻ لڳ‪AA‬و ۽ چن‪AA‬د ڏينهن‪ A‬جي اس‪AA‬تعمال س‪AA‬ان بالڪ‪AA‬ل‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪156‬‬
‫ٺيڪ ٿي ويو‪ .‬منهنجي خيال ۾ اهو اهوئي م‪AA‬ريض آهي جنهن ج‪AA‬و م‪AA‬ون س‪AA‬ان‬
‫همراه ذڪر ڪيو هو انهي َء حساب سان اهوئي نسخو ٿي سگھي ٿو‬
‫ڪشتو شنگرف‬
‫اسان جيڪڏهن اردو ڪت‪AA‬ابن تي نظ‪AA‬ر وجھنداس‪AA‬ين ت‪AA‬ه التع‪AA‬داد‪ A‬ش‪AA‬نگرف ج‪AA‬ا‬
‫نسخا ملندا پڙهڻ واري جو دماغ خ‪A‬راب ٿي وين‪A‬دو ت‪A‬ه په‪A‬رين ڪه‪A‬ڙو نس‪A‬خو‬
‫ٺ‪AA‬اهي انهي ڪ‪AA‬ري هت آئ‪AA‬ون اه‪AA‬و نس‪AA‬خو لکي رهي‪AA‬و آهي‪AA‬ان جيڪ‪AA‬و آس‪AA‬ان ۽‬
‫هرم‪AA‬اڻهو ٺاهين‪AA‬دو آهي پ‪AA‬راڻي ت‪AA‬رڪيب س‪AA‬ان گھڻن م‪AA‬اڻهن ک‪AA‬ان نس‪A‬خو س‪AA‬ڙي‬
‫خراب ٿي ويندو آهي يا شنگرف صحيح تيار نه ٿيندو‪ A‬آهي‬
‫پراڻي ترڪيب‬
‫شنگرف اڌ پا ُء ‪،‬ڀالوان پا ُء‪ ،‬مالڪنگڻي پا ُء لوه جي ڪڙاهي‬
‫په‪AA‬رين م‪AA‬الڪنگڻي اڌوڇ‪AA‬ائي انهي جي مٿ‪AA‬ان ڀالوان وڇ‪AA‬ائجن انهي َء مٿ‪AA‬ان‬
‫شنگرف رکي وري ڀالوان رکجن انهي َء مٿان وري مالڪنگڻي ڏئي مضبوط‬
‫زور ڏئي باه تي رکو انهي َء کان پو ِء اڌ پا ُء ماکي ۽اڌ پا ُء گيهه مٿ‪AA‬ان الهجي ۽‬
‫هيٺ ٻه ڪالڪ کن هلڪي باه ڏجي جو م‪A‬ٿي ب‪A‬اه ن‪A‬ه لڳي ٻن ڪالڪن ک‪A‬ان‬
‫پو ِء مٿي هٿ سان باه لڳائي جڏهن شيون سڙي وڃن ته الهي ٺاري ش‪AA‬نگرف‬
‫ڪڍي ادرڪ جي پاڻي َء ۾ کرڙ ڪري رکجي‬
‫جديد ترڪيب‬
‫ساڳئي نسخي کي ڪنهن مٽي َء جي پسايل ل‪AA‬وٽي ۾ انهي َء ت‪AA‬رتيب س‪AA‬ان وجھي‬
‫ٻه دفعا گ‪AA‬ل حڪمت ڪ‪AA‬ري ڏهن س‪AA‬يرن ڇيڻن جي ب‪AA‬اه ڏجي ت‪AA‬ه ڪش‪AA‬تو تي‪AA‬ار‬
‫ٿيندو جيڪڏهن شنگرف ڪچو محس‪AA‬وس ٿ‪AA‬ئي ت‪AA‬ه ٻيه‪AA‬ر ب‪AA‬اه ڏجي انهي َء ک‪AA‬ان‬
‫پو ِء لوٽي جي ٿڌي ٿيڻ کان پو ِء ادرڪ جي پاڻي َء سان کرڙ ڪري رکجي‬
‫مقدارو خوراڪ ‪125‬ملي گرام کان ‪ 250‬ملي گرام تائين‬
‫فائدا ‪ :‬هن ڪشتي ۾ اهي سڀ فائدا آهن جن جو ذڪر ڪري آيا آهيون‪.‬‬

‫سي وٽامن‬
‫‪Ascrbic acid‬‬
‫تاريخ‬
‫ڊاڪٽر س‪AA‬يد اس‪AA‬لم پنهنجي هڪ مض‪AA‬مون ۾ س‪AA‬ي وٽ‪AA‬امن جي ت‪AA‬اريخ لکي آهي‬
‫اسان اتان سندن ٿورن سان اها تاريخ لکي رهيا آهيون ‪.‬هڪ جهاز هالئين‪AA‬دڙ‬
‫جون ٽنگون سڄيل هيون هو ويچارو هلي گھمي نه سگھندو هو انهي َء جه‪AA‬از‬
‫جي س‪AA‬ربراه اس‪AA‬قربوط جي انهي َء م‪AA‬ريض کي وچڙن‪AA‬دڙ بيم‪AA‬اري س‪AA‬مجھندي‬
‫وڌيڪ ماڻهن کي بيم‪AA‬اري َء ک‪AA‬ان بچڻ ال ِء م‪AA‬ريض کي اوقي‪AA‬انوس جي وي‪AA‬ران‬
‫جذيري تي الهي ويا ‪،‬انهي َء ڪري ته مريض ت‪A‬ه مرڻ‪A‬و آهي ‪ .‬انهي َء ڪ‪A‬ري‬
‫ٻين کي بچائڻ ضروري هو هن بي سهارا مريض ويچاري کي بک مٽائڻ ال ِء‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪157‬‬
‫جزيري جي تازي گاه کي پنهنجي غذا جو ذريعو بن‪A‬ايو ح‪A‬يرت ۽ خوش‪A‬ي جي‬
‫ڳاله‪AA‬ه ان ال ِء اه‪AA‬ا ه‪AA‬ئي ت‪AA‬ه ه‪AA‬و ٿ‪AA‬ورن ڏينهن ۾ هلڻ گھمڻ جھڙو ٿي وي‪AA‬وآخر‬
‫ڪار ان جذيري مان گذرن‪AA‬دڙ هڪ جه‪AA‬ازران هن کي لن‪AA‬دن وٺي آي‪AA‬و س‪AA‬ندس‬
‫قديم دوست کيس ڏسي حيران ٿي ويا جنهن کي مرده س‪AA‬مجهي ه‪AA‬و ڇ‪AA‬ڏي وي‪AA‬ا‬
‫اهو انهن جي سامهون هو انهي َء جهازران جي ڪهاڻي جنهن جانورن وانگر‬
‫گ‪AA‬اه ک‪AA‬ائي زن‪AA‬ده رهي‪AA‬و ‪،‬اس‪AA‬ڪاٽ لين‪AA‬ڊ جي ج‪AA‬راح ڊاڪٽ جيمس لن جي ال ِء‬
‫دلچسپي جو سبب هو‪.‬هن جو مش‪AA‬اهدو ه‪AA‬و ت‪AA‬ه س‪AA‬ڪروي ۾ مبتال ٿي ه‪AA‬زارين‬
‫جهاز هالئيندڙ هرسال جان وڃائن ٿا ‪.‬جراح جو اهو سوال ه‪AA‬و ت‪AA‬ه گ‪AA‬اه ۾ اه‪AA‬ا‬
‫ڪهڙي شئي آهي جو جهازران کي زنده رکيو اها جهازي غذا ۾ نه آهي غ‪AA‬ذا‬
‫۽ اسقربوط جو پاڻ ۾ ڪهڙو تعلق آهي ‪ 20‬مئي ‪1747‬بحري جهاز سالسبري‬
‫جا ‪ 12‬مريض جهاز جي شفا خاني ۾داخل ڪيا وي‪AA‬ا اهي س‪AA‬ڀئي هڪ جھڙي‬
‫تڪليف ۾ مبتال هئا ‪.‬سڀني جون مهارون سڙيل هيون جسم تي نيرا نش‪AA‬ان هئ‪AA‬ا‬
‫سڀئي ٿڪل ۽ انتهائي ڪمزور هئا‬
‫اهي سڀئي اسپتال جي ورانڊي ۾ ستل هئا‪.‬انهن کي عام غذا کان سوا ِء مختل‪AA‬ف‬
‫مريض‪A‬ن کي ج‪A‬دا ج‪A‬دا غ‪A‬ذائي ش‪A‬يون ڏني‪A‬ون وي‪A‬ون ‪ .‬جنهن ۾ س‪A‬منڊ ج‪A‬و پ‪A‬اڻي‬
‫سرڪو ٿ‪A‬وم ج‪A‬و پ‪A‬اڻي اه‪A‬ر جي ڀ‪A‬اڄي جي آش ليمي ج‪A‬و پ‪A‬اڻي ن‪A‬ارنگي ۽ ٻ‪A‬ه‬
‫ليمون ڏنا ويا آخري ميون کي انهن تمام سٺي نموني سان کاڌو جيترو به مليو‬
‫ته هفتو کن دل کولي کائيندا رهيا ‪ .‬سڀ کان زياده فائدو انهي َء مان ٿيو س‪AA‬ڀئي‬
‫هفتي جي ان‪AA‬در اي‪AA‬ترا ٺيڪ ٿي وي‪AA‬ا ج‪AA‬و ٻين مريض‪AA‬ن جي تيم‪AA‬ارداري ڪ‪AA‬رڻ‬
‫لڳا ‪ .‬هي حوالو جيمز لن ‪ 1747‬اسقربوط جي روداد ۽ عالج تان ورت‪AA‬و وي‪AA‬و‬
‫آهي‪ .‬ڇ‪AA‬ا انهن مريض‪AA‬ن کي ان خ‪AA‬وراڪ م‪AA‬ان فائ‪AA‬دو ٿي‪AA‬و انهي َء زم‪AA‬اني ج‪AA‬ا‬
‫ڊاڪٽر انهي َءڳالهه کي مڃڻ ال ِء تيار نه هئاانهي َء ڪ‪AA‬ري ت‪AA‬ه انهن کي ع‪AA‬رق‬
‫ليمون مان ڪو به فائدو نه ٿيو هو پر انهي َء پاسي ڪنهن جو به ڌيان نه وي‪AA‬و‬
‫ته عرق ليمون کي ڪاڙهي ٺاهيوويو هو ‪ ،‬جنهن جي ڪري ڪا مؤثر ش‪AA‬ئي‬
‫ضايع ٿي وئي هئي‬
‫سي وٽ‪AA‬امن جي ت‪AA‬اريخ ب‪AA‬ه عجيب آهي ارڙهين ص‪AA‬دي ۾ برطاني‪AA‬ه جي بح‪AA‬ري‬
‫سرجن جيمز لينڊ تجربن مان ثابت ڪيو ته سنگتري ۽ ليمون جهڙن کٽن ڦلن‬
‫جي رس ۾ مرض سڪروي ختم ڪرڻ جي صالحيت آهي مرض س‪A‬ڪروي‬
‫۾ مهارن ۽ جسم جي ٻين حصن مان بغير ڪنهن س‪AA‬بب جي رت وهڻ ش‪AA‬روع‬
‫ٿي ويندو آهي هي مرض مهاڻن ۾ تمام گھڻو هوندو آهي اهو انهي َء ڪري ته‬
‫انهن کي طوي‪AA‬ل بح‪AA‬ري س‪AA‬فر جي دوران ل‪AA‬وڻ مڇي گوش‪AA‬ت ۽ م‪AA‬اني تي گ‪AA‬ذر‬
‫ڪرڻو پوندو آهي ۽ هو ت‪AA‬ازي غ‪AA‬ذا ک‪AA‬ان مح‪AA‬روم هون‪AA‬دا آهن ‪ 1928‬ع ۾ س‪AA‬ي‬
‫وٽامن دريافت ٿي‪AA‬و انهي َء س‪AA‬ال ه‪AA‬اپڪن جي ليب‪AA‬ارٽري ۾ تحقي‪AA‬ق دوران س‪AA‬ي‬
‫وٽامن کي ڀاڄين ۽ مي‪AA‬ون م‪AA‬ان ال‪AA‬ڳ ڪي‪AA‬و وي‪AA‬و اه‪A‬ا تحقي‪AA‬ق س‪AA‬ينٽ جئري‪AA‬اجي‬
‫ڪئي هئي پر انهي َء سائنسدان هن جو ڪ‪AA‬و ن‪AA‬الو وض‪AA‬ع ن‪AA‬ه ڪي‪AA‬و ه‪AA‬و انهي َء‬
‫کان پ‪A‬و ِء ‪ 1932‬۾ ه‪A‬اپڪن جي ڪجھ ش‪A‬اگردن ليم‪AA‬ون جي رس م‪A‬ان هن کي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪158‬‬
‫الڳ ڪيو ۽ سندس نالو سينٽ جائي‪AA‬ارجي ايس‪AA‬ڊ رکي‪AA‬و ڪجھ مهينن‪ A‬ک‪A‬ان پ‪AA‬و ِء‬
‫ب‪AA‬رمنگھم جي سائنس‪AA‬دانن ايس‪AA‬ڪارب جي ڪيمي‪AA‬ائي س‪AA‬اخت دري‪AA‬افت ڪ‪AA‬ئي‬
‫‪،‬انهي َء جي تشڪيل مصنوئي انداز ۾ ڪئي ‪ 1938،‬ع کان پ‪AA‬و ِء ايس‪AA‬ڪارب‬
‫ايسڊ جو نالو وٽامن سي جي نالي سان حڪومت سرڪاري طور تسليم ڪيو‬
‫‪.‬‬
‫خاصيتون‬
‫هي شفاف قلمي صورت ۾ هوندو آهي ۽ آساني َء س‪AA‬ان پ‪AA‬اڻي ۾ ج‪AA‬ذب ٿي وڃي‬
‫ٿو هي وٽامن گرمي ۽ عمل تڪسيد کان عالوه سڪائڻ ۽ ذخيري ڪرڻ تي‬
‫به آساني َء سان ضايع ٿي وڃي ٿي معمولي قسم جي کار ب‪AA‬ه هن کي آس‪AA‬اني َء‬
‫سان تباه ڪريو ڇڏي کٽن ڦلن ۽ ڀاڄين مان حاصل ٿيندل سي وٽ‪AA‬امن گ‪AA‬رمي َء‬
‫۾ مٺن ڦلن جي مقابلي ۾ تمام گھڻو ضايع ٿيندا آهن هي وٽامن ڪن ڀاڄين ۾ ته‬
‫ٿوري دير گرم ڪرڻ سان ئي ض‪AA‬ايع ٿي وڃي ٿ‪AA‬و‪.‬هي نن‪AA‬ڍن‪ A‬آن‪AA‬ڊن جي مٿ‪AA‬ئين‬
‫حصي ۾ جذب ٿي رت ۾ شامل ٿئي ٿو مختلف ب‪AA‬افتن ۾ ايس‪AA‬ڪارب ج‪AA‬و مق‪AA‬دار‬
‫مختلف هوندو آهي هي وٽامن گ‪AA‬ردن ک‪AA‬ان پيش‪AA‬اب ذريعي خ‪AA‬ارج ٿي وڃي ٿ‪AA‬و‬
‫‪.‬جيڪڏهن جسم ۾ موجود نه هوندي ته هن جو اخراج به نه ٿين‪A‬دو آهي انس‪A‬ان‬
‫کي روز هن ج‪A‬و ‪ 3‬ملي گ‪AA‬رام گھرجي ‪،‬پ‪AA‬ر جيڪ‪AA‬ڏهن ان ک‪AA‬ان زي‪A‬اده انس‪A‬ان‬
‫کائي ته اهو پيشاب ۽ ڪاڪوس جي ذريعي خارج ٿي وڃي ٿو‬
‫مزاج ‪ :‬هن جو مزاج طب يوناني جي حساب سان سرد خشڪ آهي ‪.‬‬
‫مضر‪:‬هن جي استعمال سان گھڻو ڪري نقصان نه ٿيندو‪ A‬آهي ت‪AA‬ڏهن ب‪AA‬ه ه‪AA‬ر‬
‫ش‪AA‬ئي جي زي‪AA‬ادتي نقص‪AA‬انده هون‪AA‬دي آهي انهي َء ڪ‪AA‬ري جيڪ‪AA‬ڏهن هن ج‪AA‬و‬
‫ضرورت کان زياده مقدار استعمال ڪيو وي‪AA‬و ت‪A‬ه دس‪AA‬ت پيش‪A‬اب جي ڪ‪A‬ثرت‬
‫‪،‬گردن ۾ پٿريون ‪،‬جلد تي ڳاڙها نش‪AA‬ان نڪ‪AA‬ري اين‪AA‬دا آهن جيڪ‪AA‬ڏهن اهڙي‪AA‬ون‬
‫عالمتون پيدا ٿين ته مقدار گھٽائي ڇڏجي‬
‫فائدا‬
‫سي وٽامن جو سڀ کان اهم فائدو اهو آهي ته هي ڪوليجن پروٽين ٺ‪AA‬اهي ٿي‬
‫جيڪا خلين کي پاڻ ۾ مالئي ٿي جيڪڏهن جسم ۾ اها پروٽين نه ٺهي ت‪AA‬ه زخم‬
‫دير سان ڇٽندا آهن ‪ .‬هن وٽامن سان جسم ۾ لوه جي جذب ٿيڻ جي ص‪AA‬الحيت‬
‫وڌي وڃي ٿي هي به‪AA‬ترين ص‪AA‬حت ال ِء تم‪AA‬ام ض‪AA‬روري آهي ‪.‬ب‪AA‬دن ۾ هن جي‬
‫موجودگي صحت مند جلد سهڻو رنگ مهرن ۽ ڏندن‪ A‬کي صحت من‪AA‬د رکي ٿي‬
‫هي وٽامن هڏين جي استحڪام ال ِء به ضروري آهي ايڊرنل غ‪AA‬دود ۽ ٿائيرائ‪AA‬ڊ‬
‫غدود جي درس‪AA‬ت ڪ‪AA‬ارڪردگي جي ال ِء ب‪AA‬ه ض‪AA‬روري آهي هي ص‪AA‬حت کي‬
‫بحال ڪرڻ ال ِء به انتهائي ضروري آهي هي انسان ۾ ذهني ۽ جس‪AA‬ماني دٻ‪AA‬ا ُء‬
‫جي مق‪AAA‬ابلي ڪ‪AAA‬رڻ جي ص‪AAA‬الحيت وڌائي ٿي هي م‪AAA‬احول جي آل‪AAA‬ودگي جي‬
‫خراب اثرن کي به ختم ڪري ٿي هن سان ڌڪ جا نشان ۽ زخم جلد درس‪AA‬ت‬
‫ٿي وڃن ٿ‪AA‬ا انهي َء سلس‪AA‬لي ۾ هن کي هڪ ڪرش‪AA‬ماتي دوا س‪AA‬مجهيو وڃي ٿ‪AA‬و‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪159‬‬
‫مانع ڪينسر ۽ اينٽي بائيوٽڪ دوائن جو نعم البدل تس‪AA‬ليم ڪ‪AA‬ئي وڃي ٿي هن‬
‫کي ذي‪AA‬ابيطس ۽ ال‪AA‬رجي دل ج‪AA‬ون بيم‪AA‬اريون ۽ دم‪AA‬اغ جي بيم‪AA‬ارين ۽ ش‪AA‬راب‬
‫نوشي جي عادت ۽منشيات جي عادي م‪AA‬اڻهن ال ِء ب‪AA‬ه مفي‪AA‬د س‪AA‬مجھيو وي‪AA‬و آهي‬
‫هن کي نقرس معدي جي زخمن ننڍي آنڊي جي زخمن ب‪AA‬دن ج‪AA‬و س‪AA‬ڙڻ گ‪AA‬ردن‬
‫ٽوڙ بخار ۽ سنڌن جي بخار ۾ هن جي استعمال کي مفيد خيال ڪيو وڃي ٿو‬
‫کوٽ جي ڪري ٿيندل بيماريون‬
‫هن جي کوٽ جي ڪري مهارون نرم ۽ اسپنجي ٿي وين‪AA‬ديون آهن جن ۾ گن‪AA‬د‬
‫به ڀرجي ويندو آهي ۽ انهن م‪A‬ان رت ب‪AA‬ه وهڻ ش‪A‬روع ٿي وين‪A‬دو آهي هن جي‬
‫کوٽ جي ڪري وقت کان اڳ پيري جون عالمت‪AA‬ون ظ‪AA‬اهر ٿي وين‪AA‬ديون آهن‬
‫ٿائيرائيڊ گلينڊ جي ڪارڪردگي به خراب ٿي ويندي آهي ب‪AA‬دن ۾ هرقس‪AA‬م جي‬
‫انفيڪشن جي مدافعت جي ڪمزور ٿي وڃي ٿي دوائن ج‪AA‬ا مض‪AA‬ر اث‪AA‬ر ت‪AA‬رت‬
‫ٿيڻ لڳن‪AA‬دا آهن ٿڪ‪AA‬اوٽ ب‪AA‬ک ن‪AA‬ه لڳڻ ج‪AA‬ون عالمت‪AA‬ون ظ‪AA‬اهر ٿيڻ ش‪AA‬روع ٿي‬
‫وينديون آهن هن وٽامن جي کوٽ جيڪڏهن طوي‪AA‬ل عرص‪AA‬و رهي ت‪AA‬ه م‪AA‬رض‬
‫سڪروي ٿي ويندو آهي‬
‫سي وٽامن حاصل ڪرڻ جو طريقو‬
‫هي گھڻو ڪري کٽن ڦلن ۽ ڀاڄين م‪AA‬ان حاص‪AA‬ل ڪي‪AA‬و وين‪AA‬دو آهي مي‪AA‬ون م‪AA‬ان‬
‫آنورن‪،‬زيتون‪ ،‬ننڍاليمون‪ A‬وڏو ليمون مالٽا سنگترا‪،‬پپيتو‪ A‬حيواني شين ۾ هن جو‬
‫مقدار معمولي هوندو آهي پر هاڻ پريشان ٿيڻ جي ڪابه ض‪AA‬رورت ن‪AA‬ه آهي‪.‬‬
‫هاڻ ته باقائدي ڪمپني جي طرف‪AA‬ان ٺهي‪AA‬ل ٺڪي‪AA‬ل س‪AA‬ي وٽ‪AA‬امن دس‪AA‬تياب آهي ‪.‬‬
‫اه‪AA‬وئي خري‪AA‬د ڪ‪AA‬ري اس‪AA‬تعمال ڪ‪AA‬ري س‪AA‬گھجي ٿ‪AA‬و پ‪AA‬ر اه‪AA‬ا ڳاله‪AA‬ه ت‪AA‬ه س‪AA‬ڀ‬
‫سائنس‪AA‬دان مڃين ٿ‪AA‬ا ت‪A‬ه جيڪ‪AA‬ڏهن اوه‪A‬ان غ‪AA‬ذائن م‪AA‬ان وٽ‪A‬امن حاص‪A‬ل ڪ‪A‬ري‬
‫سگھو ٿا ته پو ِء سينٿيٽڪ کائڻ جي ضرورت نه آهي‪.‬‬
‫سي وٽامن جو بيمارين ۾ استعمال‬
‫نزلو زڪام‬
‫ڊاڪٽر لينس پالنگ هي سائنسدان نوبل انعام يافته هو ‪.‬انهي َء جو چوڻ هو ته‬
‫هن جو روزانو ڪافي مقدار استعمال ڪرڻ سان نزلي زڪام ۾ ڪافي فائدو‬
‫ٿئي ٿو‪ .‬ڊاڪٽر سيد اسلم جو چوڻ آهي ته سي وٽامن جو نزلي زڪام ۾ مفي‪AA‬د‬
‫هجڻ جي ڪا سائنسي تحقيق نه آهي خود لينس پالنگ مطابق ب‪AA‬ه هي م‪AA‬رض‬
‫جي ش‪A‬دت ختم ڪ‪A‬رڻ ۾ ڪ‪A‬ار گ‪A‬ر ن‪A‬ه آهي ايس‪A‬تائين ج‪A‬و ڪن م‪A‬اڻهن کي ت‪A‬ه‬
‫مرڳو ڪوبه فائدو نه ٿيندو‪ A‬آهي ‪.‬راقم الح‪AA‬روف کي هڪ دفع‪A‬و ش‪A‬ديد زڪ‪A‬ام‬
‫ٿيو ڪافي عالج جي باوجود فائدو نه ٿي‪AA‬و ايس‪AA‬تائين ج‪AA‬و مهين‪AA‬و گ‪AA‬ذري وي‪AA‬و ۽‬
‫بيزار ٿي پيس نيٺ هڪ دوست سان گ‪AA‬ڏ س‪AA‬ي ايم ايڇ ۾ اي اين ٽي جي م‪AA‬اهر‬
‫کي ڏيکاريم جنهن صرف سي وٽ‪A‬امن ۽ انس‪AA‬يڊال لکي ڏني ۽ چي‪AA‬ائين ت‪AA‬ه اگ‪AA‬ر‬
‫جيب اجازت دي تو ايڪ نيزل اسپري لکون ‪،‬اسان ح‪AA‬امي ڀ‪AA‬ري اڄ ک‪AA‬ان ‪25‬‬
‫س‪AA‬ال اڳ ب‪AA‬ه ‪ 250‬رپين ج‪AA‬و هڪ ن‪AA‬يزل اس‪AA‬پري لکي ڏن‪AA‬ائين ‪ ،‬ٽن ڏينهن ۾‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪160‬‬
‫ڪافي فائ‪AA‬دو ٿي وي‪AA‬و‪.‬بع‪AA‬د جي تج‪AA‬ربن م‪AA‬ان ث‪AA‬ابت ٿي‪AA‬و ت‪AA‬ه اه‪AA‬و ن‪AA‬يزل اس‪AA‬پري‬
‫ڪارٽيسون جو هيو صرف ان مان فائدو ٿيندو‪ A‬ه‪AA‬و ‪ .‬آئ‪AA‬ون ب‪AA‬ه ش‪AA‬روع ۾ س‪AA‬ي‬
‫وٽامن کائيندو آهي‪AA‬ان منهنجي تج‪AA‬ربي مط‪AA‬ابق پ‪AA‬اڻي َء واري زڪ‪A‬ام کي گھاٽو‬
‫ڪري ڇڏي ٿو ايئن نڪ جي ساڙي ۾ به فرق پوي ٿو پر نزلي زڪام ۾ مفيد‬
‫نه آهي‬
‫شريانين جو سخت ٿيڻ‬
‫تجربن دوران اها به خبر پئي آهي ته جن باندرن کي سي وٽ‪A‬امن ک‪A‬ارايو وي‪A‬و‬
‫ت‪AA‬ه جن کي گھٽ مق‪AA‬دار ۾ ڏن‪AA‬و وي‪AA‬و ت‪AA‬ه انهن ۾ ڪوليس‪AA‬ٽرول ج‪AA‬و مق‪AA‬دار انهن‬
‫باندرن کان ڏهوڻو ه‪A‬و جن کي ض‪A‬رورت جي‪AA‬ترو ڏن‪AA‬و وين‪AA‬دوهو‪.‬معم‪AA‬ول ک‪A‬ان‬
‫زياده پنجاهڻو مق‪AA‬دار بان‪AA‬درن ۽ س‪AA‬هن کي ڏن‪AA‬و وي‪AA‬و ت‪AA‬ه انهن جي ش‪AA‬ريانن جي‬
‫ش‪AAAA‬ديد س‪AAAA‬ختي ختم ٿي وئي‪.‬ص‪AAAA‬فراوي ت‪AAAA‬يزابن جي تش‪AAAA‬ڪيل وڌي وئي ۽‬
‫ڪوليس‪AA‬ٽرول ج‪AA‬و اخ‪AA‬راج وڌي وي‪AA‬و ش‪AA‬ريانين جي س‪AA‬ختي ۽ ه‪AA‬ا ِء بل‪AA‬ڊ پريش‪AA‬ر‬
‫نارمل ٿي وي‪AA‬و ‪.‬هن ريس‪AA‬رچ تي غ‪AA‬ور ڪ‪AA‬رڻ ک‪AA‬پي انهي َء ڪ‪AA‬ري ت‪AA‬ه هم‪AA‬درد‬
‫مطب ۾ اسي سالن کان ها ِء بلڊ پريشر ۽ شريانين جي س‪AA‬ختي جي ال ِء پنج آل‪AA‬و‬
‫بخارا روزانو پسائي کارائڻ سان بلڊ پريشر نارمل ٿي وڃي ٿو ‪ .‬انهي ڪري‬
‫منهنجي خيال ۾ بلڊ پريشر ۽ دل جي مريضن کي روزانو سي وٽ‪AA‬امن ک‪AA‬ارائڻ‬
‫گھرجي‬
‫ڪينسر‬
‫اڪثر قسم جا ڪينس‪AA‬ر انس‪AA‬ان تي ش‪AA‬ديد قس‪AA‬م جي پريش‪AA‬اني پي‪AA‬دا ڪن ٿ‪AA‬ا اه‪AA‬و‬
‫انهي َء ڪري ته جتي زندگي موت ج‪AA‬و س‪AA‬وال هجي ت‪AA‬ه اتي پريش‪AA‬اني ق‪AA‬درتي‬
‫عمل آهي ڪافي ڪينسر ج‪A‬امريض خ‪A‬اص ڪ‪A‬ري لي‪AA‬و ڪيمي‪A‬ا‪،‬جي م‪A‬ريض‬
‫ٻارن ۾ جسم ۾ رهڙن ۽ مهارن مان گند وهڻ جي ڪري ڪينسر ج‪AA‬ا امڪ‪AA‬ان‬
‫وڌي ويندا آهن اهڙن مريضن کي چا رهزار کان ‪ 6‬هزار يونٽ روزان‪AA‬و ڏيڻ‬
‫س‪AAA‬ان ڪينس‪AAA‬ر جي واڌ کي ڪاپ‪AAA‬اري ڌڪ لڳي ٿ‪AAA‬و ۽ ڪن مريض‪AAA‬ن جي‬
‫ڪينسر جا زخم ڇٽڻ به شروع ٿي ويندا آهن ‪.‬‬
‫گردي جي سوزش‬
‫گردي جي ڪهڙي به بيماري ۾ مريض سي وٽامن جي کوٽ جو م‪AA‬ريض ٿي‬
‫سگھي ٿو انهي َء ڪري ته مرض جو دٻا ُء ۽ دوائن ج‪AA‬و اس‪AA‬تعمال گ‪AA‬ردي جي‬
‫م‪AA‬ريض کي گھڻ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري پيش‪AA‬اب آور دوائ‪AA‬ون ڏني‪AA‬و وين‪AA‬ديون آهن جنهن جي‬
‫ڪري ضرورت کان زياده وٽامن سي خارج ٿي ويندو آهي انهي َء ڪري ب‪AA‬ه‬
‫کوٽ ٿي سگھي ٿي ‪.‬انهي ڪري اه‪AA‬ڙن مريض‪AA‬ن ۾ گ‪AA‬ردي جي ش‪AA‬ريانين جي‬
‫ڦاٽڻ ج‪A‬ا امڪ‪A‬ان وڌي وين‪A‬دا آهن ۽ پيش‪A‬اب م رت اچڻ ش‪A‬روع ٿي وين‪A‬دو آهي‬
‫اه‪AA‬ڙن م‪AA‬اڻهن کي ‪ 100‬ک‪AA‬ان ‪ 10000‬ه‪AA‬زار ملي گ‪AA‬رام وٽ‪AA‬امن س‪AA‬ي ک‪AA‬ارائي‬
‫س‪AA‬گھجي ٿ‪AA‬و پ‪AA‬ر ي‪AA‬اد رهي ت‪AA‬ه زي‪AA‬اده مق‪AA‬دار ڊاڪ‪AA‬ٽر جي مش‪AA‬ووري س‪AA‬ان ئي‬
‫استعمال ڪرائي سگھجي ٿو‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪161‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫گال ڪوما يعني اکين جو ڪارو پاڻي‬

‫ق‪AA‬ديم طب ۾ ڪ‪AA‬اري پ‪AA‬اڻي َء ج‪AA‬وا ي‪AA‬ترو تفص‪AA‬يل س‪AA‬ان ذڪ‪AA‬ر ن‪AA‬ه آهي جدي‪AA‬د‬
‫سائنسدانن ئي هن م‪AA‬رض کي باقائ‪AA‬دي متع‪AA‬ارف ڪراي‪AA‬و آهي اڃ ڏينهن‪ A‬ت‪AA‬ائين‬
‫هن جو ڪو باقائدي عالج نه آهي آپريشن ئي مناسب عالج تسليم ڪيو وڃي‬
‫ٿو اسان جو قريبي دوست سائين موسى به انهي َء م‪AA‬رض ک‪AA‬ان پريش‪AA‬ان آهي ‪.‬‬
‫پاڻ جديد سائنسي ميڊيڪل لٽريچر تمام گھڻو پڙهندو آهي انهي َء ڪري هڪ‬
‫ڏينهن هڪ ڪتاب کڻي آيو ان ۾ اهو لکي‪AA‬ل ه‪AA‬و ت‪AA‬ه وٽ‪AA‬امن س‪AA‬ي ‪ 7‬گ‪AA‬رام روز‬
‫کائڻ سان هن م‪AA‬رض م‪AA‬ان ج‪AA‬ان ڇ‪AA‬ڏائي س‪AA‬گھجي ٿي ‪.‬پ‪AA‬ر گ‪AA‬ڏ اه‪AA‬و ب‪AA‬ه خدش‪AA‬و‬
‫ڏيکاريو ويو ته ‪ ،‬هن جي گھڻي استعمال سان دست به ٿي سگھن ٿا اسان ج‪AA‬و‬
‫دوست هن وقت ڪافي مقدار ۾ کائي رهيو آهي هاڻ ڏسڻو اهو آهي ته واقعي‬
‫فائدو ٿئي ٿو يانه ‪.‬‬
‫مني جي اصالح يعني مني جي جراثيمن جي اصالح‬
‫ڪافي ڏينهن‪ A‬جي ڳالهه آهي ته هڪ مريض پنهنجي مني جي ٽيسٽ کڻي آيو‬
‫جنهن ۾ هر ڳالهه درست هئي پر ايگيوٽي ليشن زياده هئي اها ٽيسٽ بقائي يو‬
‫نيورسٽي جي هئي جڏهن ته حي‪AA‬درآباد ۾ آغ‪A‬ا خ‪A‬ان جي ليب‪AA‬ارٽين س‪A‬وڌو ايگي‪AA‬و‬
‫ٽيليشن جو ذڪر نه هوندو آهي ‪.‬اهو مقامي ٽيسٽن مطابق ته نارمل ه‪AA‬ئي پ‪AA‬ر‬
‫بقائي جي ٽيسٽ مطابق اگيوٽيليشن جو ريشو زياده ه‪AA‬و ان ڪ‪AA‬ري اوالد ک‪AA‬ان‬
‫محروم هو ‪.‬مون جڏهن اها رپورٽ پڙهي ت‪AA‬ه م‪AA‬ون کي هڪ تحقي‪AA‬ق ي‪AA‬اد آئي‬
‫جيڪا همدرد ميڊيڪس ۾ ڇپي هئي‪.‬ته مني َء ۾ ج‪AA‬ڏهن ٽ‪AA‬امي ج‪AA‬و مق‪AA‬دار وڌي‬
‫ويندو آهي ته جراثيم ٻاهران هڪ حفاظتي غالف چڙهيل هون‪AA‬دو آهي ‪ .‬اه‪AA‬و‬
‫ڪمزور ٿي ويندو آهي انهي َء کان پو ِءجراثيم پ‪AA‬اڻ ۾ڳن‪A‬ڍجي وين‪AA‬دا آهن‪ .‬جنهن‬
‫ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء ه‪AA‬و ڇڳن جي ص‪AA‬ورت ۾ ٿي وين‪AA‬دا آهن ‪ .‬انهي َء ڪ‪AA‬ري پ‪AA‬و ِء ه‪AA‬و‬
‫عورت جي بيدي ۾ داخل نه ٿي سگھنداآهن‪.‬م‪AA‬ون ان ش‪AA‬خص کي يقين ڌي‪AA‬اريو‬
‫ت‪AA‬ه ڪ‪AA‬ا ڳاله‪AA‬ه ن‪AA‬ه آهي هن کي م‪AA‬ون ٻي ڏينهن اچڻ ال ِء چي‪AA‬و م‪AA‬ون رات ج‪AA‬و‬
‫ڪوشش ڪري اهو مضمون ڳولهيوٻيهر مطالعو ڪيو خبر پ‪AA‬ئي ت‪AA‬ه ص‪AA‬رف‬
‫وٽامن سي کائڻ سان جراثيم عليحده ٿي ويندا مون کيس وٽامن س‪AA‬ي ‪ 500‬ملي‬
‫گرام جون گوريون کائڻ ال ِء چيو ۽ گڏوگڏ‪ A‬ٽماٽن کائڻ جو مشورو ڏنو انهي َء‬
‫تحقيق جو هت ترجمون پيش ڪري رهيا آهيون‪.‬ماهرن طويل عرص‪AA‬ي ک‪AA‬ان‬
‫پو ِء اها تحقيق ڪئي ته م‪AA‬ني جي ج‪AA‬راثيمن جي مٿ‪AA‬ان هڪ پ‪AA‬روٽين جي ته‪AA‬ه‬
‫هون‪AA‬دي آهي‪ .‬انهي َء ڪ‪AA‬ري ج‪AA‬راثيم پ‪AA‬اڻ ۾ ڳن‪AA‬ڍبا ن‪AA‬ه آهن ‪.‬م‪AA‬ني َء ۾ ٽ‪AA‬امي جي‬
‫گھڻ‪AA‬ائي جي ڪ‪AA‬ري اه‪AA‬ا حف‪AA‬اظتي ته‪AA‬ه ڪم‪AA‬زور ٿي وين‪AA‬دي آهي ‪.‬جنهن جي‬
‫ڪري پ‪AA‬اڻ ۾ ڳن‪AA‬ڍجي وين‪AA‬دا آهن محققين اه‪AA‬ڙي تڪلي‪AA‬ف ۾ مبتال م‪AA‬اڻهن جي‬
‫مني َء ۾ وٽامن جي سطح جي به چڪاس ڪئي جنهن مان اندازو ٿيو ته اهڙن‬
‫مريضن ۾ وٽامن سي جي کوٽ آهي جيڪا سراسر ٻه ملي گرام کان به گھٽ‬
‫هئي ماهرين اه‪AA‬ڙن م‪A‬اڻهن کي هڪ مهين‪AA‬و ‪ 12‬ڪالڪن ۾ هڪ دفع‪A‬و ‪500‬‬
‫ملي گرام وٽامن سي کارايو ‪.‬هڪ هفتو کائڻ سان انهن جي رت ۾ وٽامن جي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪162‬‬
‫س‪AA‬طح ‪ 1.3‬ملي گ‪AA‬رام ٿي وئي انهن جي م‪AA‬ني َء ۾ ب‪AA‬ه وٽ‪AA‬امن جي وڌڻ ڪ‪AA‬ري‬
‫مني َء جي ڇڳن ۾ ‪ 14‬سيڪڙو گھٽت‪AA‬ائي آئي ‪.‬جيڪ‪AA‬ونقص ٽن هفتن ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء‬
‫صرف ‪ 11‬سيڪڙو وڃي رهي‪AA‬و‪.‬انهي َء ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء وري اه‪A‬ا س‪AA‬طح نارم‪AA‬ل ٿي‬
‫وئي يعني ڇڳا ختم ٿي ويا‪.‬هن تجزيي مان اهو ثابت ٿئي ت‪AA‬ه ٿ‪A‬و اه‪AA‬ڙن م‪A‬اڻهن‬
‫ال ِء اهو ضروري آهي ته حياتين سي جھجھي مقدار ۾ کائين تجربات مان اه‪AA‬ا‬
‫به خبر پئي ته صرف ٽي ڏينهن‪ A‬هڪ هزار ملي گرام کائڻ سان ڇڳ‪AA‬ا ختم ٿي‬
‫وڃن ٿا مني َء جي جراثيمن ۾ ٻار پيدا ڪرڻ جي صالحيت وڌي وڃي ٿي پر‬
‫انهي َء ال ِء اهو به ضروري آهي ته زال جي بيدي جو اخراج ب‪AA‬ه ب‪AA‬روقت ٿ‪AA‬ئي‬
‫ماهرن اهو ب‪A‬ه مش‪A‬اهدو ڪي‪A‬و ت‪A‬ه وٽ‪A‬امن س‪A‬ي رت ۽ م‪A‬ني ۾ ٽ‪A‬امي جي س‪A‬طح‬
‫نارمل رکڻ کان سوا ِء جست جي س‪AA‬طح کي ب‪AA‬ه نارم‪AA‬ل ڪري‪AA‬و ڇ‪AA‬ڏي خص‪AA‬ين‬
‫جي بهتر ڪارڪردگي جي ال ِء معدني ل‪AA‬وڻ ب‪AA‬ه تم‪AA‬ام به‪AA‬تر هون‪AA‬دا آهن انهي َء‬
‫ڪ‪A‬ري م‪AA‬ني َء ج‪AA‬ا ج‪A‬راثيم چ‪A‬وڪس ۽ توان‪AA‬ا رهن‪AA‬دا آهن انهن ۾ ح‪AA‬رڪت جي‬
‫صالحيت وڌي وڃي ٿي‬

‫سفيدو‬
‫فارسي‪ :‬سفيداب ‪.‬سفيده ارزير‬
‫عربي اسفيداج‪،‬‬
‫يوناني ‪ :‬سيلقوسيدو فس‬
‫سرياني زرقون‬
‫انگريزي ‪white lead‬سائنسي نالو ‪carbonate of lead‬‬
‫هن وقت سائنس‪AA‬ي لح‪AA‬اظ س‪AA‬ان اه‪AA‬و تس‪AA‬ليم ڪي‪AA‬و وڃي ٿ‪AA‬و ت‪AA‬ه هن کي باقائ‪AA‬دي‬
‫يورپ وارن ٺاهيوجيڪو بالڪل غلط آهي آهي ‪.‬انهي ڪري به ته يوناني به‬
‫هن کان واقف هئا ويسقوريدوس پنهنجي ڪتاب الحشائش ۾ سندس ٺ‪AA‬اهن جي‬
‫ترڪيب لکي آهي جالينوس به پنهنجي ڪناش ۾ هن ج‪AA‬و ذڪ‪AA‬ر ڪي‪AA‬و آهي ‪.‬‬
‫عربي دور ۾ ته هن جا باقائدي ڪارخانا هئا اهي موجوده سائنس‪AA‬ي ان‪AA‬داز ج‪AA‬ا‬
‫ت‪AA‬ه ن‪AA‬ه هئ‪AA‬ا پ‪AA‬ر گھر ۾ م‪AA‬زدورن ک‪AA‬ان ٺهراي‪AA‬و وين‪AA‬دو ه‪AA‬و ‪ .‬ايس‪AA‬تائين ج‪AA‬و‬
‫ويسقوريدوس ته باقائدي سفيدي ٺاهڻ جي ترڪيب به لکي هئي ته يونان جي‬
‫شهر اڀنق ۾ سفيدو ڪيئن ٺاهيو ويندو هو‬
‫سڃاڻپ‬
‫هي سفيد رنگ جو سفوف آهي جيڪو شيهي مان ٺاهيو وڃي ٿو‪.‬گھڻا ته قلعي‬
‫مان به ٺاهيندا آهن پ‪AA‬ر حقيقت ۾ س‪AA‬فيدو ڪاش‪AA‬غري ش‪AA‬يهي جي س‪AA‬فيدي کي ئي‬
‫چيو وڃي ٿ‪A‬و ‪.‬جدي‪A‬د‪ A‬ڪيمي‪A‬ائي ڪارخ‪A‬انن ۾ ش‪A‬يهي کي ڪيمي‪A‬ائي عم‪A‬ل م‪A‬ان‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪163‬‬
‫گذاري ڪاربو نيٽ آف ليڊ ٺاهيو وڃي ٿو ‪.‬جيڪو سفيدو ڪاشغري جي نالي‬
‫سان مشهور آهي ‪.‬‬
‫مزاج‪ :‬سرد خشڪ ‪3‬‬
‫مقدار وخوراڪ‪ :A‬خوردني استعمال گھٽ آهي‬
‫مضر‪ :‬ويسقوريدوس جو تجربو آهي ته س‪AA‬فيدو جيڪ‪AA‬ڏهن خ‪AA‬وردني ک‪AA‬ارايو‬
‫وڃي ته تارون زب‪A‬ان ۽ مه‪AA‬ارون س‪AA‬فيد ٿي وڃن ٿي‪AA‬ون ه‪AA‬ڏڪويون ش‪A‬روع ٿي‬
‫وڃن ٿيون گڏ کنگھ به ٿي ويندي آهي زبان ۾ خشڪي ۽ دماغ ۾ ٿڌاڻ پي‪AA‬دا ٿي‬
‫ويندي آهي پگھر تمام گھڻو ايندو آهي گهري ننڊ طاري ٿي ويندي آهي ‪.‬‬
‫فائدا‬
‫هي گھڻ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري ک‪AA‬ائڻ جي دوائن ۾ ڪم ن‪AA‬ه اين‪AA‬دو آهي‪.‬گھڻ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري هي‬
‫مرهمن ٺاهڻ ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي هي تمام بهتر خشڪي پيدا ڪندڙ ۽‬
‫مسڪن آهي ‪.‬انهي َء ڪري زخمن ۽ بواسير ۾ هن جواستعمال ڪيو وڃي ٿو‬
‫جيڪڏهن مقعد ۾ چير اچي وڃن ته بيدي جي سفيدي مالئي لڳائڻ س‪A‬ان فائ‪A‬دو‬
‫ٿي وڃي ٿو تر ۽ خشڪ خ‪AA‬ارش ۾ ن‪AA‬افع آهي اکين جي بيم‪AA‬ارين م ڍڀ س‪AA‬رمو‬
‫ٺ‪AA‬اهڻ ال ِء اس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬و وين‪AA‬دو آهي ج‪AA‬ڏهن ت‪AA‬ه اکين جي بيم‪AA‬اري ۾ اک جي‬
‫سور ال ِء مفيدآهي اکين جي اٿڻ ۾ به هن جافائدا مس‪AA‬لم آهن خ‪AA‬راب گوش‪AA‬ت تي‬
‫ٻ‪AA‬رڪڻ س‪AA‬ان ان کي درس‪AA‬ت ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و روغن گ‪AA‬ل ۾ مالئي هن ج‪AA‬و حم‪AA‬ول‬
‫ڪرڻ سان مانع حمل ‪،‬۽ قاتل سيالن الرحم ۽ حيض کي بند ڪري ٿو سفيدي‬
‫ٺ‪AA‬اهڻ ج‪AA‬ون ڪ‪AA‬افي ترڪيب‪AA‬ون پنهنجي ڪت‪AA‬اب ۾ لکي‪AA‬ون آهن انهن ج‪AA‬و هت‬
‫ذڪرڪرڻ فصول ٿيندو‪ A‬انهي َء ڪري ته ه‪AA‬اڻ ڪارخ‪AA‬انن ۾ ٺهي رهي‪AA‬و آهي‬
‫اهوٺاهڻ ۾ مهنگو ۽ ترڪيب جي لحاظ سان به بهتر هوندو آهي‬
‫اقوال اطبا‬
‫شيهي کي پاڻي يا سرڪي ۾ حل ڪري جيڪو س‪AA‬فيدو ٺ‪AA‬اهيو وڃي ٿ‪AA‬و انهي َء‬
‫جا به اهي ئي خ‪A‬واص آهن جيڪي ٻين ت‪A‬رڪيبن س‪A‬ان ٺاهي‪A‬ا وڃن ٿ‪AA‬ا پ‪A‬ر هي‬
‫گھڻوتيز نه هوندو آهي انهي َء ڪري ان سان اک ۾ تڪليف به ن‪AA‬ه ٿين‪AA‬دي آهي‬
‫ن‪AA‬ه ئي ورمن کي تحلي‪AA‬ل ڪن‪AA‬دو آهي هي مغ‪AA‬ري ۽ س‪AA‬رد هون‪AA‬دو آهي پنهنجي‬
‫تاثير جي لحاظ کان زنگار جو ضد هوندي آهي‬
‫مسيح‪ :‬سفيدو ٻي درجي ۾ سرد آهي‬
‫ارسطاطاليس‪ :‬س‪AA‬ور جي ڪ‪AA‬ري ج‪AA‬انورن جي اکين کي ڄ‪AA‬اري ۾ مفي‪AA‬د آهي‬
‫اکين جي ڳ‪AAA‬ڙ ۾ ٻين ان جھڙين دوائن س‪AAA‬ان مالئڻ ڪ‪AAA‬ري نفع‪AAA‬و ٿي وڃي‬
‫ٿوجراح هن کي مرهمن ۾ مالئي فائدو حاصل ڪندا آهن خ‪AA‬راب گوش‪AA‬ت ختم‬
‫ڪري زخمن کي درست ڪري ٿو‪،‬سڙيل چمڙي تي تي‪AA‬ل س‪AA‬ان مالئي لڳ‪AA‬ائڻ‬
‫سان نه صرف زخم درست ڪري ٿو پر زخم ڇٽڻ کان پو ِء سفيد داغ ڪ‪AA‬رڻ‬
‫نه ڏيندو‪ A‬آهي‬
‫تجربتين‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪164‬‬
‫هن کي مٺي پ‪AA‬اڻي س‪A‬ان چڱي ط‪A‬رح ڌوئي ع‪AA‬رق گالب ۾ ڪجھ ڏينهن پس‪AA‬ائي‬
‫ڪاڙهي ۾ الڳيتو رکي اڪيلو اک اٿڻ ۾ لڳائڻ سان فائدو ٿي وڃي ٿو عورت‬
‫جي کير يا بيدي جي سفيدي ۾ حل ڪ‪AA‬ري اک ۾ وجھڻ س‪AA‬ان اکين جي زخمن‬
‫کي ڇٽائڻ ۾ انتهائي مفيد آهي‬
‫مجربات‬
‫ذرور مقعد‬
‫سفيدو ڪاش‪A‬غري‪ 10‬گ‪A‬رام ڏاڙه‪A‬ون ج‪A‬ا گ‪A‬ل ‪ 10‬گ‪A‬رام ڦٽڪي ‪ 10‬گ‪A‬رام م‪A‬اوا‬
‫‪10‬گرام سرمون ‪ 10‬گرام ڪٽي ڇاڻي سنهو کرڙ ڪري حفاظت سان رکو‬
‫فائدا پڇي مقعد‪،‬۽ رحم جي نڪرڻ ۾ مفيد آهي‪.‬‬

‫ست لوبان‬
‫لوبان کان ته هر ماڻهو واقف آهي پر ست لوب‪AA‬ان ب‪AA‬ه حڪيمن وٽ تم‪AA‬ام گھڻ‪AA‬و‬
‫مس‪AA‬تعمل آهي ‪ .‬پنس‪AA‬ار اس‪AA‬ٽورن تي جيڪ‪AA‬ڏهن س‪AA‬ت لوب‪AA‬ان گھرب‪AA‬و ت‪AA‬ه س‪AA‬وڊيم‬
‫بنزويٽ ملندو حقيقت ۾ طبي ست لوبان جو اهو بدل نه آهي جيڪي فائدا هٿ‬
‫س‪A‬ان ٺهي‪A‬ل لوب‪AA‬ان ج‪A‬اآهن اهي س‪A‬وڊيم ب‪AA‬نزويٽ ۾ ن‪AA‬ه آهن ‪ .‬خ‪A‬ان عثم‪A‬ان غ‪AA‬ني‬
‫انڊوسائينڪ ميڊيسن ۾ سجي کار‪ ،‬س‪AA‬وڊيم ڪ‪AA‬اربونيٽ ۽ س‪AA‬وڊيم ب‪AA‬نزويٽ کي‬
‫هڪ ئي ڳالهه لکي آهي ايستائين جو اهو به لکيو اٿس ته س‪AA‬جي ک‪AA‬ار ش‪AA‬ربتن‬
‫کي محفوظ ڪرڻ ال ِء استعمال ڪبو آهي‪.‬انهي َء مان ان‪AA‬دازو لڳ‪A‬ائي س‪A‬گھجي‬
‫ٿو ته خان عثمان غني ست لوبان يعني سوڊيم بنزويٽ کي س‪A‬وڊم ڪ‪AA‬اربونيٽ‬
‫جي برابر سمجھي هڪ ئي جڳه تي ساڳيا فائدا لکي‪A‬ا ‪ .‬جيڪ‪A‬و سراس‪A‬ر غل‪A‬ط‬
‫آهي ‪.‬‬
‫ست لوبان ٺاهڻ جي ترڪيب‬
‫ٻه مٽي جا پياال خريد ڪري انهن کي سيمنٽ تي گهي سندن چپ لسا ڪري‪AA‬و‬
‫انهي َء ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء ڏس‪AA‬و ت‪AA‬ه انهن جي مالئڻ س‪A‬ان جيڪ‪AA‬ڏهن ٻ‪AA‬ئي پچي وڃن ت‪AA‬ه‬
‫صحيح آهي پر جي سوراخ هجي ته وري گھي ٻنهي پي‪AA‬الن کي مالئجي‪ .‬ه‪AA‬اڻ‬
‫‪ 250‬گرام لوبان جا سنهڙا ٽڪر ڪ‪AA‬ري هڪ پي‪AA‬الي ۾ پک‪AA‬يڙي رکجن انهي َء‬
‫ک‪A‬ان پ‪A‬و ِء مٿ‪A‬ان پي‪A‬الو ڏئي ٻنهي ج‪A‬ا چپ بن‪A‬د‪ A‬ڪ‪A‬ري ‪ ،‬پي‪A‬الن کي گ‪A‬ل حڪمت‬
‫ڪري س‪AA‬ڪائجي انهي َء ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء س‪AA‬گري ۾ هلڪي ب‪AA‬اه ٻ‪AA‬اري ان تي رکجي‬
‫مٿ‪AA‬ئين پي‪AA‬الي تي ڪ‪AA‬پڙو آل‪AA‬و ڪ‪AA‬ري رکجي‪ .‬ٽي ڪالڪ کن هلڪي ب‪AA‬اه تي‬
‫رکوانهي َء کان پو ِء هيٺ الهي رکو جڏهن ٺري وڃي ته آهستي آهس‪AA‬تي پي‪AA‬الن‬
‫کي جدا ڪريو جيئن مٽي اندر ن‪AA‬ه وڃي انهي َء ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء مٿ‪AA‬ئين‪ A‬پي‪AA‬الي ۾ لڳ‪AA‬ل‬
‫جوهر الهي سنڀالي رکو‪ .‬هي ئي ست لوبان آهي‬
‫فائدا‬
‫هي جوهر بدن جي سستي ۽ پگھر اچڻ ۾ مفيد آهي سردي َء جي موسم ۾ سرد‬
‫م‪A‬زاج وارن کي هڪ گ‪A‬رام پ‪A‬ان ۾ رکي کارائين‪A‬دا انهي َء س‪A‬ان گ‪A‬ڏ جيڪ‪A‬ڏهن‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪165‬‬
‫هٿن پيرن جي پگھر جي تڪليف هجي ته پيرن ي‪AA‬ا هٿ تي ملي ب‪AA‬ه س‪AA‬گھو ٿ‪AA‬ا‬
‫گرم مزاج وارن کي کائڻ ن‪A‬ه گھرجي ب‪A‬اقي پگھر جي زي‪A‬ادتي ۾ گ‪A‬رم م‪A‬زاج‬
‫وارا مالش ڪري سگھن ٿا هي آلت تي ب‪AA‬ه م‪AA‬الش ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان طال ج‪AA‬و ڪم‬
‫ڪندو آهي گھڻن طالئن کان هي مفي‪AA‬دآهي ‪.‬پ‪AA‬راڻي کنگھ ۾ انته‪AA‬ائي مفي‪AA‬د آهي‪.‬‬
‫ٻار جيڪي هنڌ ۾ مٽندا آهن انهن کي به هي ست ک‪A‬ارائي س‪A‬گھجي ٿ‪A‬و ج‪A‬ڏهن‬
‫پيشاب کاري ٿي وڃي ته ان کي ايس‪AA‬يڊڪ ڪ‪AA‬رڻ ال ِء‪ 10‬ڏينهن‪ A‬ک‪AA‬ارائڻ س‪AA‬ان‬
‫مطلوبه فائدو حاصل ٿي وڃي ٿوهي محرڪ ۽ بلغم کي اعتدال تي آڻي ٿوهن‬
‫جي کارائڻ سان پيشاب ۾ تيزابي ڪيفيت وڌي وڃي ٿي انهي َء ڪري په‪AA‬رين‬
‫پيشاب ٽيسٽ ڪرائجي جيڪ‪AA‬ڏهن پيش‪AA‬اب ايس‪AA‬يڊڪ هجي ت‪AA‬ه س‪AA‬ت لوب‪AA‬ان ن‪AA‬ه‬
‫کارائجي نه ته نقصان جو انديشو آهي ‪.‬مثاني جي ڪمزوري ک‪AA‬ان جيڪ‪AA‬ڏهن‬
‫پيشاب گھٽ اچي ته هن جي استعمال سان فائدو ٿي وڃي ٿو پيش‪AA‬ابي عض‪AA‬ون‬
‫جي جھلي جو محرڪ آهي رطوبتون پيدا ڪري خشڪي ختم ڪري ٿو‪.‬‬

‫سنڌور‬
‫هي گھڻو ڪ‪A‬ري ک‪A‬ائڻ جي دوائن ۾ ڪم ن‪A‬ه اين‪A‬دو آهي‪ .‬هي م‪A‬رهمن ٺ‪A‬اهڻ ۾‬
‫استعمال ڪيو ويندو آهي هي تمام بهتر خشڪي پي‪AA‬دا ڪن‪AA‬دڙ ۽ مس‪AA‬ڪن آهي‬
‫‪.‬انهي َء ڪري زخمن ۽ بواس‪AA‬ير ۾ هن جواس‪AA‬تعمال ڪي‪AA‬و وڃي ٿ‪AA‬و جيڪ‪AA‬ڏهن‬
‫مقعد ۾ چير اچي وڃن ته بيدي جي سفيد ي مالئي لڳائڻ س‪AA‬ان فائ‪AA‬دو ٿي وڃي‬
‫ٿو تر ۽ خشڪ خارش ۾ ن‪AA‬افع آهي اکين جي بيم‪AA‬ارين م ڍڀ س‪AA‬رمو ٺ‪AA‬اهڻ ال ِء‬
‫استعمال ڪيو ويندو آهي جڏهن ته اکين جي بيماري ۾ اک جي سور ال ِء مفيد‬
‫آهي اکين جي اٿڻ ۾ به هن جافائدا مسلم آهن خ‪AA‬راب گوش‪AA‬ت تي ٻ‪AA‬رڪڻ س‪AA‬ان‬
‫ان کي درست ڪري ٿو روغن گل ۾ مالئي هن جو حمول ڪ‪AA‬رڻ س‪AA‬ان م‪AA‬انع‬
‫حم‪AA‬ل ‪،‬۽ قات‪AA‬ل س‪AA‬يالن ال‪AA‬رحم ۽ حيض کي بن‪AA‬د ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و س‪AA‬فيدو ٺ‪AA‬اهڻ ج‪AA‬ون‬
‫ڪ‪AA‬افي ترڪيب‪AA‬ون پنهنجي ڪت‪AA‬اب ۾ لکي‪AA‬ون آهن انهن ج‪AA‬و هت ذڪرڪ‪AA‬رڻ‬
‫فصول ٿيندو انهي َء ڪ‪AA‬ري ت‪AA‬ه ه‪AA‬اڻ ڪارخ‪AA‬انن ۾ ٺهي رهي‪AA‬و آهي اهوٺ‪AA‬اهڻ ۾‬
‫مهنگو ۽ ترڪيب جي لحاظ سان به بهتر هوندو آهي‬
‫اقوال اطبا ِء قديم‪A‬‬
‫ارسطاطاليس جو چوڻ آهي ته اسرنج کي ٻين مرهن ۾ مالئي استعمال ڪرڻ‬
‫سان زخمن کي ترت درست ڪري ٿو جڏهن روغن زيتون يا ٻين خوشبودار‬
‫تيلن ۾ مالئي هن کي استعمال ڪيو وڃي ته هي مرهم ڳڙن ال ِء انتهائي به‪AA‬تر‬
‫ثابت ٿيندو آهي ‪.‬اس‪A‬رنج خش‪A‬ڪي پي‪A‬دا ڪ‪A‬ري ٿ‪A‬و زخمن جي گن‪A‬د کي ص‪A‬اف‬
‫ڪري ٿو ايستائين جو اهي زخم درست نه ٿين ته هي چهٽو پيو هون‪AA‬دو آهي ‪.‬‬
‫هن کي چرٻي يا ڪنڙي جي پاڻي ۾ ڪاڙهي مرهم کان هلڪو گھاٽو ڪ‪AA‬ري‬
‫حقني ڪرڻ سان آنڊن جا زخم ڇٽائڻ ۾ انتهائي مفيد آهي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪166‬‬
‫تجربتين ‪ :‬ڪن ماڻهن جوا هو به خيال آهي ته هي ٻي درجي ۾ س‪AA‬رد خش‪AA‬ڪ‬
‫آهي‬

‫شراب‬
‫شراب زمانه قديم کان استعمال ٿيندو‪ A‬اچي ‪.‬شراب جي بابت يقين سان ته نٿو‬
‫چئي سگھجي باقي اهو مشهور آهي ته ايرن جو بادشاه انگورن جو شوقين‬
‫هو‪.‬اهو انگور کائي باقي انگور هڪ مٽي َء جي ٿانو ۾اجھاليا ويندا هئا ‪.‬‬
‫ڪافي ڏينهن گزري ويا ايستائين جو انهي َء مان ڌپ اچڻ لڳي ‪.‬انهي َء بادشاه‬
‫جي راڻي ڪنهن مريض ۾ مبتال ٿي عالج جي باوجود هو صحتياب نه ٿي‬
‫آخرڪار زندگي کان بيزار ٿي سوچيائين ته ڇو نه اهو گندو پاڻي پيان ڀلي‬
‫موت اچي وڃي ‪.‬ڪافي ڏينهن‪ A‬جي ڪري ان پاڻي ۾ خمير اچي چڪو هو‬
‫‪.‬جيئن ئي راڻي اهو پاڻي پيتو ته ڪجھ وقت کان پو ِء عجيب ڪيفيت ٿيڻ‬
‫لڳس وري ٻيو دفعو اهو پاڻي پيتائين ته وري به اها عجيب ڪيفيت ۽ سرور‬
‫محسوس ٿيس انهي َء کان پو ِء طبيعت به ڪجھ بهتر ٿيس‪ .‬انهي َء جو ذڪر‬
‫بادشاه سان ڪيائين ‪.‬هن انهي َء جو تجربو ڪيو ته واقعي هن ۾ لطف و‬
‫سرور هو انهي َء کان پو ِء بادشاه به صاف ڪرائي پيتو ‪ .‬انهي َء کان پو ِء‬
‫باقائدي انهي َء ترڪيب سان شراب ٺاهيو ويو‪ .‬انهي َء باري ۾ ڪي شماريات‬
‫نه آهن پر اهو واقعو چار هزار سالن کان به اڳ جو ٻڌايو وڃي ٿو‪ .‬بهرحال‬
‫انهي َء کان پو ِء شراب ٺاهڻ جا نت نوان تجربا ٿيندي ٿيندي اسالم کان ڪجھ‬
‫سال اڳ اتي به باقائدي شراب نه صرف ٺاهيو ويندو هو پر ڪثرت سان‬
‫پيتو به ويندو هو‪.‬اسالم جي شروعاتي دور ۾ ته شراب جائز هو پر پو ِء‬
‫اوچتو شراب کي حرام قرار ڏنو ويو ‪.‬انهي َء کان پو ِء اسالمي حڪومت ۾‬
‫شراب تي پابندي الڳو رهي پر جلدئي وري به شراب خوري شروع ٿي‬
‫‪.‬عباسين جي دور ۾ يوناني علومن جي شروعات ٿي طب يوناني ۾ شراب جو‬
‫بطور دوا تمام گھڻو استعمال ٿيندو‪ A‬ايستائين جو بغداد جي عروج واري‬
‫زماني ۾ نه صرف طبيب مريضن کي استعمال جو مشورو ڏيندا هئا پر عام‬
‫و خاص به ڪثرت سان شراب واپرئيندو هو ‪.‬ايستائين جو ڪافي مشهور‬
‫اسالمي طبيب جيتوڻيڪ اهي علم دين ۽ قرآن جا ياد حافظ هئا پر شراب جا‬
‫وڏا شوقين هونداهئا‪.‬انهن مان حافظ شيرازي بوعلي سينا عمر خيام‬
‫سرفهرست آهن‪ .‬اسالمي دنيا ۾ شراب ڪثرت سان ٺهڻ لڳو جنهن جوگھڻو‬
‫حصو طبيبن جي استعمال ۾ به رهندو هو ‪.‬عالمن جي اعتراض تي هڪ‬
‫نئون تصور اڀريو ته َج َون مان جيڪو بغير ڪشيد ڪيل شراب ٺاهيو وڃي‬
‫اهو خمر جي زمري ۾ نٿو اچي ۽ اهو استعمال ڪرڻ به جائزآهي انهي َء کي‬
‫هن وقت بيئر چيو ويندو آهي‪ .‬برصغير ۾شراب جو واهپو رهيو آهي‪ .‬هتي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪167‬‬
‫پراڻي زماني ۾ ڳڙ۽ ٻٻر جي ڇوڏن ۽نوشادر ٺيڪري سان ٺاهيو ويندو آهي‬
‫‪.‬اسان وٽ هڪ ويد ايندو آهي ان جو چوڻ آهي ته هو پنهنجي ال ِء ذاتي طور‬
‫شراب ٺاهيندو آهي اهوجيڪڏهن ڪو ساقي پي وڃي ته ان کي يورپ جو‬
‫شراب به مزو نه ڏيندو‪ .‬بهرحال شراب جي ترڪيبن مان جديد دور ۾‬
‫باقائدي هڪ انڊسٽري وجود ۾ اچي وئي آهي هن وقت دنيا جو ڪو به‬
‫ملڪ اهڙو ڪو ورلي هوندو اهو شراب نه ٺاهينيدو‪ A‬هوندو پر ان ملڪ جا‬
‫ماڻهو شراب ضرور واپرئيندا آهن‪.‬جديد دور ۾ شراب جا ڪافي قسم وجود ۾‬
‫اچي چڪا آهن هن وقت شراب جي گتن تان بيئر ملندو آهي جيڪو مري‬
‫پاڪستان ۾ تيار ٿئي ٿو‪.‬اهو هاڻ َج َون جي جڳهه تي نشاستي مان ٺاهيو‬
‫ويندو آهي‪ .‬بيئر ۾ خالص شراب صرف ‪ 3‬کان ‪ 8‬سيڪڙو هوندو آهي ‪ .‬ٻي‬
‫قسم کي وائن به چيو ويندو آهي هن کي گھڻو ڪري ميوي جي مٺاڻ مان‬
‫ٺاهيو ويندو آهي هن ۾ الڪوحل ‪ 10‬کان ‪ 20‬سيڪڙو هوندي آهي ‪ .‬وسڪي‬
‫هن کي بٽاٽن يا مختلف اناجن مان ٺاهيو ويندو آهي‪.‬هن ۾ ‪ 50‬سيڪڙو‬
‫الڪوحل هوندي آهي برانڊي هن کي سفيد وائن چيو ويندو آهي هن۾ ‪56‬‬
‫سيڪڙو الڪوحل هوندي آهي رم هي ڪمند جي رس يا شيري مان‬
‫ٺاهيوويندو آهي هن ۾ الڪوحل ‪ 40‬سيڪڙوهوندي آهي ‪ .‬عام طور تي جن‬
‫جي نالي سان مشهور شراب َج َون ۽ اُهر مان ٺاهيو ويندو آهي‪.‬هن ۾ به‬
‫الڪوحل جو ‪ 40‬سيڪڙو هوندو آهي‪ .‬بهرحال انگريزن جي اچڻ کان پو ِء‬
‫اسان وٽ برانڊي جي شراب کي وڏي مشهوري ملي ايستائين جو ٻارن جي‬
‫ڇاتي جھلجي پئي يا نمونيا ٿي وئي ته وڏن ماڻهن جي گھر تي وٺ وٺان‬
‫هوندي هئي ته ڪو ٻٽي چمچا هٿ ڪري ٻار کي پيارجي جيئن هو نمونيا‬
‫کان بچي سگھي‪.‬هت ڳالهه ڪندو هالن ته جيتوڻيڪ يوناني طب ۾ اسان جي‬
‫مسلمان طبيبن شراب کي ايترو ته استعمال ڪرايو آهي جو اهو هڪ‬
‫گھريلو شئي شمار ڪئي وئي هجي‪.‬هت آئون وڌيڪ ته تبصرو نٿو ڪري‬
‫سگھان البته ايترو ضرور چوندس ته ان زماني ۾ عالج ال ِء شايد طبيبن کي‬
‫شديد ضرورت هئي هن زماني۾ يوناني طب به ايتري ترقي ڪئي آهي جو‬
‫هاڻ اسان کي به هرو ڀرو شراب استعمال ڪرائڻ جي ضرورت محسوس‬
‫نه ٿيندي آهي جيئن ته شراب کي اسان جي نبي ۽ خدا حرام قرار ڏنو آهي‬
‫انهي َء ڪري جيترو ٿي سگھي ته اسين ان کان بچون‪ .‬ته بهتر ٿيندو‪.‬‬
‫مزاج گرم خشڪ منهنجي خيال ۾ شراب جو ٿوري استعمال سان ڪافي‬
‫فائدا محسوس ٿين ٿا انهي َء ڪري هن جو مزاج گرم تر هئڻ گھرجي‬
‫مضر ‪ :‬منهنجي خيال ۾ هن جا خاص نقصان لکڻ ئي بي وقوفي ٿيندي جيئن‬
‫ته هاڻ اها مسلمه حقيقت ٿي چڪي آهي ته شراب ڪهڙي به صورت ۾ا‬
‫نسان ذات جي حق ۾ نه آهي انهي َء ڪري هن جو ڪهڙي به صورت ۾‬
‫استعمال نه ڪجي‬
‫فائدا‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪168‬‬
‫گھٽ مقدار ۾ شراب پيڻ سان بدني صحت جو محافط آهي بدن کي طاقتور ۽‬
‫ٿلهو ڪري ٿو‪.‬اخالق کي بهتر ۽ ذهانت پيدا ڪري ٿوشراب رت جي فساد‬
‫کي درست ڪرڻ سان گڏ خراب خياالت وسواس ماليخوليا ۽ چريائي کي‬
‫ختم ڪري ٿو دماغ دل ۽ معدي کي طاقتور ڪري ٿو هاضم آهي بک لڳائي‬
‫ٿو‪ .‬بدن مان خراب رطوبتن کي پگھر ۽ پيشاب جي ذريعي خارج ڪري ٿو‬
‫بخار ۾ جڏهن مريض تمام گھڻو پريشان هجي ۽ ننڊ نه اچي ته شراب پيڻ‬
‫سان ننڊ اچي وڃي ٿي بدن مان زياده رت نڪري يا شديد ڌڪ لڳي ته‬
‫شراب پيارڻ سان ڪافي آرام محسوس ٿئي ٿو ‪ 70‬ملي لٽر شراب صوف‬
‫جي رس ياگوشت جي شوروي سان ڏجي ته غشي ۾ فائدو ٿي وڃي ٿو‬
‫جديد سائنسي معلومات‬
‫‪60‬ملي لٽر وسڪي پيڻ سان هيٺين مرضن ۾ فائدو ٿي وڃي ٿو‪.‬‬
‫اهڙا مريض جيڪي پراڻين بيمارين ۾ ڪمزور ٿي چڪا هجن اهڙا شهري‬
‫جيڪي ڪاروبار ۾ مصروف هجن ۽ انهن جو هاضمو خراب هجي ته اهڙن‬
‫ماڻهن کي فائدو ٿي وڃي ٿو‪.‬انهي َء کان سوا ِء بدهضمي ۽ پيٽ جو سور هجي‬
‫حمل ۾ جيڪڏهن اٻڙڪا ۽ الٽيون هجن ته فائدو ٿي وڃي ٿو ڪمزوري يا‬
‫انتهائي غشي ۾ جڏهن هٿ پير سرد ٿي ويا هجن ته هن جي هڪ ئي‬
‫خوراڪ سان مريض هوش ۾ اچي وڃي ٿو دست يا هيضي جي حالت ۾‬
‫برانڊي جي هڪ ئي خوراڪ فائدو ڪري ٿي شراب ۾ دل کي حرڪت‬
‫ڏيڻ جي خاصيت آهي انهي َء ڪري دل ال ِء انتهائي مفيد خاص ڪري‬
‫اهڙي َء صورت ۾ جڏهن دل وڏي ٿي چڪي هجي اعصابي بيمارين ۾ شراب‬
‫کي تمام احتياط سان استعمال ڪرائجي انهي َء ڪري ته بعض اعصابي‬
‫بيمارين ۾ شراب نقصان ڪري سگھي ٿو‪ .‬باقي اختناق الرحم اعصابي سور‬
‫۽ ننڊ نه اچڻ ۾ سندس فائدا مسلم آهن پگھر آڻڻ ال ِء به شراب استعمال ڪري‬
‫سگھجي ٿو انهي َء سان نزلي زڪام ۾ فائدو ٿي وڃي ٿو‪ .‬ٻارن جي نمونيا ۾‬
‫به شراب خاص ڪري برانڊي پياري ويندي آهي ‪ .‬انهي َء کان سوا ِء طب‬
‫يوناني جي بعض دوائن جي ترڪيب ۾ شراب استعمال ٿيندو آهي اسان به‬
‫هڪ سنکيي جو نسخو ٺاهيندا هئاسين جنهن سان ڪافي اڪسيري فائدا‬
‫منسوب آهن ۽ واقعي فائديمند آهي اسان صرف هڪ دفعو شراب ۾‬
‫ٺاهيوسين ان کان پو ِءٽوه جي رس ۾ ٺاهيندا آهيون اهو نسخو اصل ۾ شراب‬
‫برانڊي۾ ئي ٺاهڻو آهي جيئن ته برانڊي شراب انتهائي مهنگو آهي انهي َء‬
‫ڪري اسان اهو نسخو ٽوه ۾ ٺاهڻ شروع ڪيو انهي َء جو نسخو اسان هن‬
‫مضمون جي آخر ۾ ڏينداسين‪.‬‬

‫شلغم‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪169‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬
‫انگريزي ‪Beet root‬‬
‫الطيني‪Brassicarapa linn‬‬
‫خاندان ‪chenopodaceae‬‬
‫هندي شلجم‬
‫ويدڪ طب پالنڪي‬

‫هي هڪ نئين ڀاڄي جو فصل آهي جيڪو تازو پاڪستان ۾ متعارف ڪرايو‬
‫ويو آهي‪.‬هن جو اصل وطن يا ڀونوچ وارا عالئقا آهن يونانين ۽ رومين کي‬
‫هن فصل جي پراڻي زماني کان ڄاڻ هئي‪ .‬جديد ماهر نباتات جو خيال آهي‬
‫ته هن جوا صلي وطن روم يا يونان آهي انهي َء کان پو ِء هن جو فصل پوري‬
‫دنيا ۾ پکڙجي ويو ‪ .‬اهو نظريو سنڌجي ماهر زراعت ڊاڪٽر شمس الدين‬
‫تنيي جو آهي جڏهن ته ڊاڪٽر خالد غزنوي پنهنجي ڪتاب ۾ لکيو آهي ته‬
‫هن جو اصلي وطن افريڪا آهي ‪ 1548‬ع ۾ هن جي پوک يورپ ۾ ڪئي‬
‫وئي يورپ ۾ هي ايترو ته تيزي سان پکڙيو جو خيال ٿيڻ لڳو ته هي ڪو‬
‫يورپ جو فصل آهي يورپ ۾ هي بٽاٽن کان پو ِء ٻي نمبر تي مشهور هو ‪.‬‬
‫چقندر جو تعلق پالڪ يعني ساڳ جي خاندان سان آهي پر ساڳ طور هن جا‬
‫پن گھٽ کاڌا وڃن ٿا جڏهن ته هن جي پاڙ ئي بطور غذا استعمال ڪئي‬
‫وڃي ٿي هن جي پاڙ گول هوندي آهي جنهنجو رنگ سفيد واڱڻائي هوندو‬
‫آهي هن جو هڪ قسم صفا سفيد به هوندو آهي‪.‬يورپ ۾ هن جا ڪافي قسم‬
‫هوندا آهن هن مان کنڊ به ٺاهي ويندي آهي‪ .‬پاڪستان جي سرحد صوبي ۾‬
‫گوگڙو مان کنڊ‪ A‬ڪڍڻ جو ڪارخانو به موجود آهي آئر لينڊ جي سامونڊي‬
‫عالئقن ۾ هن کي هن جي رس وارين خاصيتن جي ڪري پوکيو ويندو آهي‬
‫هن جي پنن جي وچ ۾ سڄيل نسون هونديون آهن جنهن کي ماڻهو ڄانڀي جي‬
‫ساڳ وانگر رڌي کائيندا‪ A‬آهن جڏهن اهو مشهور آهي ته پالڪ جو ساڳ‬
‫کائڻ سان پيشاب ۾ ساڙو ۽ پٿري پيدا ٿيندي آهي‪ .‬جڏهن ته شلغم جي پنن‬
‫جي ڀاڄي ٺاهي کائڻ سان ڪابه تڪليف نه ٿيندي آهي ‪.‬هي ربيع جو فصل‬
‫آهي هن کي پڻ ٿڌي موسم جي ضرورت هوندي آهي انهي َء ڪري يورپ ۾‬
‫هن جو فصل ڪامياب ويو‪.‬سيپٽمر کان نومبر تائين هي فصل پوکي سگھجي‬
‫ٿو هن جو فصل ٻن ميهنن‪ A‬۾ تيار ٿي وڃي ٿو‪.‬۽ في ايڪڙپيدا وار‪ 150‬کان ٻه‬
‫مڻ لهندو آهي‪.‬‬
‫مزاج گرم تر‪ 2‬شلغم جا ٻج ٽي درجي ۾ گرم ۽ پهرين درجي ۾ تر آهي‪.‬‬
‫فائدا‬
‫هي نظر وڌائي ٿو‪.‬پيشاب جي ساڙي ال ِء مفيدآهي‪ .‬شلغم بدن کي طاقت ڏي‬
‫ٿو‪.‬پيشاب آور آهي‪.‬قبض کنگهه پٿري نظر جي ڪمزوري سنڌن جي سور ۾‬
‫هڪ مفيد غذا آهي‪.‬سردي جي ڪري ڦاٽنڊڙ هٿن کي هن جي پاڻي سان‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪170‬‬
‫ڌوئڻ سان فائدو ٿي وڃي ٿو‪.‬ڳاڙهي رنگ جي شلغم جو رس رت جي‬
‫گھٽتائي جو سڀ کان بهتر عالج آهي هن جو رس انسان جي خون جي نالين‬
‫۾ ترت جذب ٿي ويندو آهي ‪.‬لوه جو چڱو خاصو مقدار هئڻ ڪري رت جي‬
‫نالين کي چست ڪري ٿو ۽ انهن کي ٻيهر ڪم ڪرڻ جي الئق بنائي ٿو‬
‫انهي َء کان سوا ِء هن جي استعمال سان جسم ۾ آڪسيجن جي کوٽ ختم ٿي‬
‫وڃي ٿي شلغم ڪيلشم جو خزانو آهي هي ها ِء بلڊ پريشر نسن جي تنگي دل‬
‫جا مرض ۽ شريانين جي خرابي ال ِء مفيد آهي انهي َء کان سوا ِء جگر گردن‬
‫جون اڪثر بيماريون هن جي استعمال سان درست ٿي وڃن ٿيون سائي‬
‫سنڌن جو سور چيلهه جو سور قبض ۽ مهيني جي بيقائدگي ۾ مفيد آهي جديد‬
‫تجربات مان اهو ثابت ٿيو آهي ته هي ڳوڙهين ۾ به مفيد آهي‪.‬هن جي سڪل‬
‫پاڙ جو ڪاڙهو قبضي ۽ بواسير ۾ انتهائي مفيد آهي‪.‬ڪاري شلغم ۾ قبض‬
‫پيدا ڪرڻ هاضمي کي خراب ڪرڻ جي قوت هن ۾ زياده آهي‪.‬باه ۾ سڙيل‬
‫جا ِء تي هن جو رس لڳائڻ سان فائدو ٿي وڃي ٿو چقندر جي پاڻي کي ماکي‬
‫سان پيتو وڃي ته وڌيل تلي کي گھٽ ڪري ٿو‪.‬۽ جگر ۾ پيدا ٿيندڙ رڪاوٽن‬
‫کي ختم ڪري ٿوڊاڪٽر خالد غزنوي پنهنجي ڪتاب ۾ لکي ٿو ته سندس‬
‫ذاتي تجربو آهي ته ماکي سائي جو بهترين عالج آهي طب جديد ۾ سائي جي‬
‫عالج ۾ گلوڪوز ڏنو وڃي ٿو‪.‬انهي َء ڪري فني نقطه نگاه سان ماکي ۽‬
‫چقندر جو پاڻي نه صرف يرقان ۾ مفيد آهي پر صفراوي نالين جون پٿريون‬
‫يا ٻين سبب ڪري پيدا ٿيندڙ رڪاوٽن ال ِء مفيد آهي‪ .‬حڪيم مفتي فضل‬
‫الرحمان لکيو آهي ته چقندر جا ٽڪڙاکڻي پاڻي َء ۾ ڪاڙهي انهي َء پاڻي سان‬
‫نقرس سنڌن جو سور کي ڌوئڻ سان سور ۽ ورم ختم ٿي وڃي ٿو‬
‫جديد تحقيق‬
‫هن جا پن رهڙن ۽ زخمن ال ِء استعمال ڪيا وڃن ٿا تلي ۽ جگر جي بيماري‬
‫۾ به استعمال ڪيو وڃي ٿو هن جي پاڙ ۽ ٻج مخرج بلغم آهن‪.‬هن جا ٻج ۽‬
‫پن پيشاب آور ۽ ورم روڪ آهن هن جي ٻجن جو تيل سور ختم ڪندڙ‬
‫آهي‪.‬جديد سائنسي تحقيق ۾ اهو ثابت ٿيو آهي ته هن جي پاڙ پنن ۾ غذائيت‬
‫آهي جيڪي وٽامن ۽ نمڪيات جو اهم ذريعو آهن هن جي ٻوٽي ۾ بيٽان‬
‫هلڪو پيشاب آور۽ مدر حيض آهي تازو ڪوئن تي تحقيق ڪئي وئي ته‬
‫انهي َء ۾ پينڪرياز جا بيٽا سيل ٺهڻ شروع ٿي ويا وڌ ۾ وڌ شگر جي گھٽتائي‬
‫‪ 42‬ڏينهن ۾ ٿي ‪.‬شلغم جگر جي بيمارين ۾ ٻين دوائن سان گڏ امدادي دوا‬
‫طور استعمال ڪري سگھجي ٿو‪.‬ايستائين جو شلغم فيٽي لور ۾ به مفيد آهي‪.‬‬

‫شڪائي‬
‫هندي سيتال ساتال‬
‫بنگالي بن ريٺاگجراتي سڪائي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪171‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬
‫عربي شوڪت البيضا‬
‫مزاج گرم خشڪ ‪2‬‬
‫سڃاڻپ‪ :‬هي هڪ ڪنڊن وارو وڻ آهي جن ج‪AA‬ون ٽ‪AA‬اريون ڀوري‪AA‬ون ٿين‪AA‬ديون‬
‫آهن‪.‬هن جا پن کٽا هوندا آهن هن جي هڪ ڦرهي ۾ ‪ 8‬کان ‪ 12‬ٻج هون‪AA‬دا آهن‬
‫هي هندستان ۽ پاڪستان جي جهنگلن ۾ ٿئي ٿي‬
‫فائدا هن جي ڦرهي جگر جي بيمارين ۾ مفيد آهي بواسير ۾ به فائدوڏين‪ A‬ٿي‪AA‬ون‬
‫بلغمي بيم‪AAA‬ارين ۾ بلغم کي پ‪AAA‬ٽڙو ڪ‪AAA‬رڻ جي ال ِء ۽ س‪AAA‬اه جي رڪ‪AAA‬اوٽ ختم‬
‫ڪرڻ ال ِء مس‪A‬تعمل آهي ‪.‬هي ڪ‪A‬ارين م‪A‬رين س‪A‬ان گ‪A‬ڏ ڏيڻ س‪A‬ان قبض ڪش‪A‬ا‬
‫آهي‪.‬ايگزيما ۽ ڦٽ ڦروڙين ۾ هن جي ب‪AA‬يروني اس‪AA‬تعمال س‪AA‬ان آرام اچي وڃي‬
‫ٿوڪثرت حيض پراڻا دست رت جي وهڻ ۾ مفيد آهي پراڻن بخارن ۾ انتهائي‬
‫مفيد آهي‬
‫تحقيق‬
‫هي ٻوٽو متضاد بيانن جي ور چڙهيل آهي ‪ .‬مون جيڪي مٿي فائدا لکي‪AA‬ا آهن‬
‫سي به اوٽ تي آهن انهن جي ڪا ب‪AA‬ه تص‪AA‬ديق ن‪AA‬ه آهي انهي َء ڪ‪AA‬ري ت‪AA‬ه ه‪AA‬ر‬
‫مصنف پنهنجا ناال لکيا آهن ايستائين جو طب جي انتهائي معتبر ڪتابن ۾ ب‪AA‬ه‬
‫ڪ‪AA‬ا يقي‪AA‬ني ڳاله‪AA‬ه نظ‪AA‬ر ن‪AA‬ه اين‪AA‬دي تعجب اه‪AA‬و آهي ت‪AA‬ه ڪنهن ب‪AA‬ه ط‪AA‬بيب ذاتي‬
‫مشاهدو ڪري شڪائي جو بيان نه لکيو آهي اردو جي مشهور ڪتابن مثال‬
‫خزائن االدويه ‪ 2‬تاج المجربات ‪3‬الثاني لغات االدويه ‪4‬بيان االدويه ‪5‬مخ‪AA‬زن‬
‫االدويه ترجمه جامع المفردات ابن بيطار بستان المفردات‪ ،‬اهي ڪت‪AA‬اب گھڻ‪AA‬و‬
‫ڪري اردو ۾ آهن انهن ۾ شڪائي ‪،‬بادآورد۽ ڊام‪AA‬اهي کي هڪ ٻ‪AA‬ئي ۾ مالئي‬
‫بيان ڪيو ويو آهي ڪو مصنف بادآورد ۽ شڪائي کي هڪ چوي ٿ‪AA‬و ڪ‪AA‬و‬
‫وري ڊاماهي ۽ شڪائي کي ساڳي دوا چوي ٿو‪ .‬آئون سرسري ٻڌائيندو هالن‬
‫ته منهنجو نقطه نظر اهو آهي ته ٻئي شيون يع‪AA‬ني ڊام‪AA‬اهو۽ش‪AA‬ڪائي هڪ ئي‬
‫ٻوٽي آهي پر جيئن ته ڊاماهي جون رڳو پاڪستان ۾ ب‪AA‬ه ‪ 16‬جنس‪AA‬ون آهن جن‬
‫جي شڪل ٿوري گھڻي مختل‪AA‬ف آهي‪.‬انهي َء ڪ‪AA‬ري اهي ٽ‪AA‬ئي ن‪AA‬اال انهن جي‬
‫مختلف قسمن کي ڏئي سگھجن ٿا جيئن ته عربي ڪتابن ۾ صرف ش‪AA‬ڪائي ۽‬
‫بادآورد جو ذڪر آهي‪ .‬انهي َء ڪري انهن ٻنهي کي سڃاڻڻ ڪو مش‪AA‬ڪل ن‪AA‬ه‬
‫آهي پر بدقسمتي اها آهي ته نه صرف اسان جا طبيب ڊاماهي جي قسمن ک‪A‬ان‬
‫واقف نه هئاپر تعجب جي ڳالهه اها آهي ته وليم ڊائموڪ جھڙو سائنسدان به‬
‫اهائي مقامي ڪتابن واري غلطي دهرائين‪AA‬دي ج‪AA‬تي س‪AA‬ڀني ٻ‪AA‬وٽين ج‪AA‬ا الطي‪AA‬ني‬
‫انگري‪AA‬زي ن‪AA‬اال لکي‪AA‬ا اٿس اتي ش‪AA‬ڪائي ج‪AA‬و ن‪AA‬ه انگري‪AA‬زي ن‪AA‬ه ئي وري ڪ‪AA‬و‬
‫الطيني نالو لکيو اٿس‪ .‬باقي باد آورد ج‪A‬ا الطي‪A‬ني ن‪A‬اال لکي‪A‬ا اٿس‪ .‬ج‪A‬تي انهي َء‬
‫ٻوٽي جي شناخت لکي اٿس اها ط‪A‬بي ڪت‪A‬ابن جي ب‪A‬ادآورد س‪A‬ان بالڪ‪A‬ل ن‪A‬ٿي‬
‫ملي ليڪن سڀ کان وڌيڪ انڌير پاڪستان جي سائنس‪AA‬دان ڪي‪AA‬و آهي انهي َء‬
‫ته انگريزي نالو وليم ڊائيموڪ جيڪو هن بادآورد ال ِء تجويز ڪيو آهي اهو‬
‫ڏئي باقي ناال ٽنهي ٻوٽين جا لکيا اٿس معنى ڊام‪AA‬اهو ش‪AA‬ڪائي ۽ ب‪AA‬ادآورد ٽ‪AA‬ئي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪172‬‬
‫ناال هڪ ٻوٽي ال ِء لکيااٿس حاالنڪه پاڻ سٺو سائنسدان آهي کيس خ‪AA‬بر هئڻ‬
‫ک‪A‬پي ت‪A‬ه ڊام‪A‬اهي ي‪A‬ا ش‪A‬ڪائي ال ِء ‪Fagonia Arbica , fogonia indica‬‬
‫استعمال ٿيندو‪ A‬آهي جڏهن ته هي ٻه انگريزي ناال جيڪي وليم ڊائم‪AA‬وڪ ڏن‪AA‬ا‬
‫آهن(‪ )Amberboaramosa،volutarella divaricata .‬خان عثمان غ‪AA‬ني‬
‫ب‪AA‬ه اڳي‪AA‬ا ن‪AA‬اال ڏئي وري اردو ن‪AA‬اال ڊام‪AA‬اهو ش‪AA‬ڪائي ۽ ب‪AA‬اد آورد لکي‪AA‬ا اٿس پ‪AA‬ر‬
‫بدقسمتي اها آهي ته انهن انگريزي نالن س‪AA‬ان جيڪي ٻوٽ‪AA‬ا آهن اهي وڏن پنن‬
‫سان ۽ انهن ۾ ڪنڊا نه آهن‪.‬جيئن ته اسان جا جديد يا قديم طبيب ان ڳاله‪AA‬ه تي‬
‫متف‪AA‬ق آهن ت‪AA‬ه اهي ٽ‪AA‬ئي ٻوٽ‪AA‬ا ڪن‪AA‬ڊن س‪AA‬ان ليس آهن ۽ پ‪AA‬راڻي بخ‪AA‬ار ۾ مفي‪AA‬د‬
‫آهن‪.‬انهي َء مان ص‪AA‬اف ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و ت‪AA‬ه اردو ڪت‪AA‬ابن ي‪AA‬ا انگري‪AA‬زي ڪت‪AA‬ابن ۾ وليم‬
‫ڊائموڪ ‪ ،‬خان عثمان غني‪،‬سي پي کوري ‪volutarella divaricata‬ٻوٽ‪AA‬و‬
‫بادآورد ڪري لکيو آهي اهو غلط آهي انهي َء ڪري ته والي‪AA‬وٽريال ڊا ِء وري‬
‫ڪيٽا ۾ ڪنڊا نه ٿيندا آهن فلورا آف مدهيا پرديش جي ص‪AA‬فحي نم‪AA‬بر‪ 244‬تي‬
‫مٿئين ٻوٽي جو ذڪر ڪيو آهي ان الطيني ڪ‪AA‬افي ن‪AA‬اال ڏن‪AA‬ا آهن ۽ هن ٻ‪AA‬وٽي‬
‫جي شناخت به لکي آهي جيڪا ڪهڙي ب‪AA‬ه ص‪AA‬ورت ۾ م‪AA‬ٿي ذڪ‪AA‬ر ڪي‪A‬ل ٽن‬
‫ٻوٽين سان نٿي ٺهڪي باقي برهم ڏنڊ‪ A‬ي تي شڪ ڪري سگھجي ٿ‪AA‬و ت‪A‬ه اه‪A‬ا‬
‫ئي باد آورد آهي مون کي هاڻ اها پڪ ٿي چڪي آهي ته انگري‪AA‬زي مص‪AA‬نفن‬
‫به عربي فارسي ڪتابن ۾ ڪ‪AA‬ثرت س‪AA‬ان ذڪ‪AA‬ر هئڻ ڪ‪AA‬ري دٻ‪AA‬ڙ دس ڪ‪AA‬ئي‬
‫آهي نه ته باد آورد ج‪A‬و اه‪A‬و ن‪A‬الو ن‪A‬ه لکن ه‪A‬ا خ‪A‬ير ه‪A‬اڻ آئ‪A‬ون مش‪A‬هور ط‪A‬بي‬
‫ڪتابن جا حواال ڏئي قارئين کي صحيح صورت حال کان آگاه ڪندس‪.‬‬
‫منهنجي دلچسپي انهي َء ڪري هن تحقيق ڏانهن ٿي ته پنسار اسٽور تي ماڻهو‬
‫شڪائي ‪،‬بادآورد وٺڻ ايندا هئا‪.‬ڪوشش جي باوجود مون کي ن‪AA‬ه ملي س‪AA‬گھيا‬
‫حيدر آباد جا پنساري م‪AA‬اڻهن کي ڪ‪AA‬ڏهن ش‪A‬ڪاڪائي ت‪AA‬ه ڪ‪AA‬ڏهن م‪A‬اڻهن کي‬
‫ڊاماهو ڏئي روانو ڪنداآهن ‪ .‬جنهن ڪري نه صرف عام ماڻهو پر طبيب ب‪AA‬ه‬
‫حيران هوندا آهن ته آخ‪A‬ر اهي ش‪A‬يون ڇ‪A‬و ن‪A‬ٿيون ملن‪.‬آئ‪A‬ون س‪A‬ڀ ک‪A‬ان په‪A‬رين‬
‫اردو ڪتاب خزائن االدويه جو حوالو ڏيندس‪.‬هت اها ڳالهه به واض‪AA‬ع ڪن‪AA‬دو‬
‫هالن ته هت منهنجو اه‪AA‬و مقص‪A‬د ن‪A‬ه آهي ت‪AA‬ه اردو مص‪A‬نف ي‪AA‬ا سائنس‪AA‬دان اهي‬
‫بيوقوف يا اڻ ڄاڻ هئا علم االدويه هڪ وس‪AA‬يع علم آهي غلطي‪AA‬ون انس‪AA‬ان ج‪AA‬و‬
‫خاصو آهي خود مون کان به علم االدويه جي سلسلي ۾ غلطيون ٿي‪AA‬و آهن‪.‬مثال‬
‫جلد اول ۾ بادآورد جو ذڪر ڪري آيو آهيان جيڪو روايتي ان‪AA‬داز ج‪AA‬و ه‪AA‬و‪.‬‬
‫اتي آئون پنهنجي اڻ ڄاڻائي جي ڪري صحيح صورت حال پيش ن‪AA‬ه ڪ‪AA‬ري‬
‫سگھيس جيئن جيئن مطالعو ڪندو ويس ت‪A‬ه ڪ‪A‬ئين حقيقت‪A‬ون واض‪A‬ع ٿين‪A‬ديون‪A‬‬
‫وڃن جن مان شڪائي ۽ باد آورد به آهن‪.‬‬
‫خزائن االدويه جلدٽيون صفحو نمبر ‪ 581‬تي حڪيم نجم الغ‪AA‬ني ش‪AA‬ڪائي جي‬
‫عنوان سان لکي ٿو ته هي هڪ گاه آهي جيڪو هندستان جي اوڀر ۽ ڏاک‪AA‬ڻين‬
‫عالئقن س‪AA‬نڌ پنج‪AA‬اب جھڙن ملڪن ۾ پي‪AA‬دا ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و‪ .‬زمين تي پکڙي‪AA‬ل خ‪AA‬اردا‬
‫ڪانڊيري وانگر ٿيندو آهي گل ڪنڊي جي مٿ‪AA‬ان لڳن‪AA‬دو اٿس ش‪AA‬روع ۾ س‪AA‬ائو‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪173‬‬
‫هون‪AA‬دو آهي ۽ مڪ‪AA‬و جي داڻي ک‪AA‬ان نن‪AA‬ڍو هون‪AA‬دو آهي انهي َء ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء کلن‪AA‬دو‬
‫آهي‪.‬هي گاه پاڻي َء جي ڪناري اڀرندو آهي صاحب تحف‪AA‬ه ج‪AA‬و چ‪AA‬وڻ آهي ت‪AA‬ه‬
‫ڊام‪AA‬اهو ش‪AA‬ڪائي ج‪AA‬و مق‪AA‬امي ن‪AA‬الو آهي‪.‬ش‪AA‬ايد هي هندس‪AA‬تان جي ش‪AA‬ڪائي ج‪AA‬و‬
‫مقامي نالو آهي‪.‬ڪي چون ٿا ته ٻئي ال‪AA‬ڳ آهن ص‪AA‬احب دس‪AA‬توراالطبا هن کي‬
‫باد آورد چوندو آهي‪.‬‬
‫حڪيم نجم الغني وري ب‪A‬اد آور جي عن‪A‬وان س‪A‬ان س‪A‬اڳي ڪت‪A‬اب جي ص‪A‬فحي‬
‫نمبر ‪689‬جلد اول ۾ لکي ٿو ته هي ڪنڊن واررو ٻوٽو آهي جنهن ب‪AA‬ابت ڪن‬
‫جو خيال آهي ته ڪانڊيرو آهي ۽ ڪن جو چوڻ آهي ته ڊاماهو آهي پ‪AA‬ر اهي‬
‫قول صحيح نه آهن ڪن جو چ‪AA‬وڻ آهي ت‪AA‬ه ب‪AA‬ادآورد ۽ ش‪AA‬ڪائي س‪AA‬اڳي آهن ۽‬
‫شڪائي سندس عربي نالو آهي ۽ باد آورد فارسي ص‪A‬حيح ڳاله‪AA‬ه اه‪A‬ا آهي ت‪AA‬ه‬
‫باد آورد ۽ شڪائي ٻئي مشابه آهن‪،‬پر ال‪AA‬ڳ ال‪AA‬ڳ آهن جھنگلن جبلن ۽ واري‬
‫۾ ٿئي ٿو‪.‬انطاقي جي تذڪري مان معلوم ٿئي ٿو ته هن جا ٻه قسم آهن‪.‬‬
‫الثاني لغات االدويه جي ‪ 160‬صفحي تي لکيل آهي ته شڪائي يوناني ۾ قولو‬
‫خوماطوس ‪،‬قولون‪ ،‬اقرانيقي‪،‬ع‪AA‬ربي َء ۾ ش‪A‬وڪت البيض‪A‬ا‪،‬ش‪A‬وڪه‪ ،‬فارس‪A‬ي ۾‬
‫چرچه بعض جڳه تي ڪنڪر خورد هندي ۾ ڌماسه شڪائي چوندا آهن‪.‬‬
‫ساڳيو ڪتاب صفحي نمبر‪117‬تي لکي ٿ‪AA‬و ت‪AA‬ه هي ڪن‪AA‬ڊن وارو ٻوٽ‪AA‬و آهي‪.‬۽‬
‫ڪانڊيري جي شڪل تي هوندو آهي‪.‬ڪي هن کي شڪائي ته ڪي وري هن‬
‫کي بادآورد چوندا آهن الطيني ۾ هن کي ‪Fagonia Arbica‬چوندا آهن‪.‬‬
‫بي‪AA‬ان االدوي‪AA‬ه رام لڀاي‪AA‬ه ش‪AA‬ڪائي جي عن‪AA‬وان س‪AA‬ان لکي ٿ‪AA‬و ت‪AA‬ه ع‪AA‬ربي حاف‪AA‬ظ‬
‫االجساد‪ ،‬عربي شوڪت البيضا عربي ن‪AA‬الو ٻ‪AA‬ه دفع‪AA‬ا لکي‪AA‬و اٿس الطي‪AA‬ني ن‪AA‬الو‬
‫‪Volutraell Divarcata‬لکيو اٿس‪.‬هي ڪنڊن واري ٻوٽي آهي جنهن جا پن‬
‫ڪي قدر ٿلها ٽڪن‪AA‬ڊا ۽ بجي‪AA‬ارا هون‪AA‬دا آهن ۽ انهن جي آخ‪AA‬ري ن‪AA‬وڪ ڪن‪AA‬ڊن‬
‫واري هوندي آهن ٿڙ ٽن ڪنڊن وارو هوندو آهي لڳ ڀڳ گ‪AA‬ل بنفش‪AA‬ي رن‪AA‬گ‬
‫جهڙا هوندا آهن ‪.‬ساڳيو مصنف بادآورد جي عنوان سان لکي ٿو ب‪AA‬ادآورد کي‬
‫ڦونڊي‪،‬شوڪةالبيضه ۽ ‪ Fagonia Arbica‬چيو وڃي ٿ‪AA‬وهي هڪ خ‪AA‬اردار‬
‫ٻوٽي آهي ڪي هن کي ڌماسو يا ڪانڊيري جي ويجھو چون ٿا‪.‬پر اه‪AA‬و غل‪AA‬ط‬
‫آهي‪.‬‬
‫تاج المفردات جو مص‪AA‬نف ش‪A‬ڪائي جي عن‪AA‬وان س‪A‬ان لکي ٿ‪AA‬و‪.‬ش‪AA‬ڪائي هڪ‬
‫خاردا ٻوٽو آهي‪.‬هن ج‪AA‬و ٿ‪AA‬ڙ ٽڪن‪AA‬ڊوآنڱر براب‪AA‬ر ٿله‪AA‬و هون‪AA‬دو آهي پن ٽڪن‪AA‬ڊا‬
‫بجيارا هوندا آهن۽ انهن جي آخري ن‪AA‬وڪ ڪن‪A‬ڊائين هون‪AA‬دي آهي گ‪AA‬ل بنفش‪A‬ي‬
‫هي‪AA‬ڊاڻ مائ‪AA‬ل هون‪AA‬دا آهن گھڻ‪AA‬و ڪ‪AA‬ري دري‪AA‬ا جي ڪن‪AA‬اري ٿين‪AA‬دي‪ A‬آهي‪.‬س‪AA‬اڳيو‬
‫مص‪A‬نف ص‪A‬فحي نم‪A‬بر ‪ 111‬تي ب‪A‬اد آورد جي عن‪A‬وان ۾ هن ج‪A‬و الطي‪A‬ني ن‪A‬الو‬
‫‪ volutrella diveticate‬لکي باد آورد سان گڏ ‪ fagonia arbica‬لکيواٿس‬
‫ٻين نالن ۾ باد آورد جا ناال شوڪته بيض‪A‬ه س‪A‬نڌي ن‪A‬الو ڊاماهوهن‪AA‬دي ڀوون‪A‬ڊي‬
‫لکيو اٿس‪.‬سڃاڻپ ۾ لکي ٿو ته هي خاردار ٻوٽي آهي جيڪا ب‪AA‬رهم ڏن‪AA‬ڊي ج‪A‬و‬
‫قسم آهي ‪.‬برهم ڏنڊي بيٺل ٻوٽو هوندو آهي‪.‬پر ب‪AA‬اد آور ج‪AA‬ون ڪ‪AA‬افي ش‪AA‬اخون‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪174‬‬
‫هونديون آهن‪.‬ڪي طبيب جوانسه يا ڊاماهو جي ويجھو چوندا آهن اه‪AA‬ا ڳاله‪AA‬ه‬
‫غلط آهي هي ٻئي الڳ الڳ ٻوٽ‪AA‬ا آهن‪.‬س‪AA‬اڳي مص‪AA‬نف ص‪AA‬فحي نم‪AA‬بر ‪ 366‬تي‬
‫ڊاماهي جو الطيني نالو‪ Fagonia arbica‬لکيو آهي‪.‬‬
‫بستان المفردات جو مصنف حڪيم عبالحڪيم ‪ 282‬صفحي تي ڌماسي ب‪AA‬ابت‬
‫لکي ٿ‪AA‬و ت‪AA‬ه هي ڪن‪AA‬ڊن وارو گ‪AA‬اه آهي اٺ ڪٽ‪AA‬اري جي مش‪AA‬ابه هون‪AA‬دو آهي‬
‫جنهن جا ٻج پواڙي جي مشابه هوندا آهن‬
‫ڪتاب المفردات ۾ حڪيم مظفر اعوان ‪ 107‬صفحي تي باد آورد جي عن‪AA‬وان‬
‫سان لکي ٿو ت‪AA‬ه هي ڪن‪AA‬ڊن وارو ٻوٽ‪AA‬و آهي هي ‪.‬هن ج‪AA‬ا گ‪AA‬ل ن‪AA‬يرا پنج‪AA‬اب ۾‬
‫درياجي ڪناري تي عام ٿيندو آهي ڪي هن کي جوانسه يا ڌماسه چوندا آهن‬
‫جيڪو غلط آهي‪.‬حاالنڪه ٻ‪A‬ئي ٻوٽ‪A‬ا ال‪A‬ڳ آهن‪ .‬وري س‪A‬اڳيو مص‪A‬نف ڌماس‪A‬ه‬
‫جي عنوان س‪AA‬ان لکي ٿ‪AA‬و هت هن کي هن‪AA‬دي بنگل‪AA‬ه ۾ درالڀ‪AA‬اگجراتي ۾ ڌماس‪AA‬و‬
‫س‪AA‬نڌي ۾ ڊام‪AA‬اهو انگري‪AA‬زي ۾ ‪ Fagonia arbica‬چي‪AA‬و وڃي ٿ‪AA‬وهي پکڙي‪AA‬ل‬
‫ڪنڊن واري ٻوٽي ڪانڊيري جي مشابه آهي‪.‬پر پن تمام ننڍو هوندو آهي ڦ‪AA‬ل‬
‫داڻي وانگر هن جا گل ڪنڊن جي چوٽي تي لڳن ٿا ڪن هن کي شڪائي ت‪AA‬ه‬
‫ڪن هن کي بادآورد چيو آهي‪.‬‬
‫‪ .‬فارما ڪو گرافيا جو مصنف چوي ٿو ته بوعلي سينا لکيو آهي ته ب‪AA‬اد آورد‬
‫۽ شڪائي ساڳي ڳالهه آهي مخزن االدويه جو مصنف محمد حس‪AA‬ن چ‪AA‬وي ٿ‪AA‬و‬
‫ته شڪائي جو فارسي نالو چرچه آهي جڏهن ته باد آورد الڳ دوا آهي‪.‬‬
‫هنن سڀني حوالن جي لکڻ جو مقصد اهو آهي ته قارئين کي خبر پوي ته ه‪AA‬ر‬
‫مصنف ٽئي عنوان لکيا آهن يعني ڊاماهو ‪،‬بادآورد‪ ،‬شڪائي پ‪AA‬ر عن‪AA‬وان س‪AA‬ان‬
‫گڏ اهو به لکيو اٿن ته ڪي شڪائي ڊاماهو ته ڪي بادآورد ته وري بادآورد‬
‫۾ به ساڳي رٽو ته هن کي ڪي شڪائي ي‪AA‬ا ڊام‪AA‬اهو چ‪A‬ون ٿ‪AA‬ا ‪ .‬اه‪AA‬ڙي َء ط‪A‬رح‬
‫ڊاماهي سان به ساڳيو حشر آهي‪.‬انهي َء کان وڏي بدقسمتي اه‪AA‬ا ت‪AA‬ه ڪٿ‪AA‬ان ب‪AA‬ه‬
‫اهي ٽئي شيون نٿيون ملن صرف ڊاماهو ئي ملي ٿ‪AA‬و‪.‬ه‪AA‬اڻ آئ‪AA‬ون آخ‪AA‬ر ۾ هڪ‬
‫حوالو ڏيان ٿو جنهن کان پو ِء انهي َء ۾ شڪ شبهي جي ڪا ڳالهه ن‪AA‬ه رهن‪AA‬دي‬
‫ت‪AA‬ه ش‪AA‬ڪائي دراص‪AA‬ل ڊام‪AA‬اهو ئي آهي جنهن ج‪AA‬و الطي‪AA‬ني ن‪AA‬الو ‪Fogonia‬‬
‫‪Indica‬آهي‪.‬مقصد اهو ٿيو ته هي جيڪو مون بحث ڪيو آهي اهو سڄو ث‪AA‬ابت ڪ‪AA‬ري ٿ‪AA‬و‬
‫ته شڪائي ڊاماهو آهي جڏهن ته هن کان اڳ ڊاماهي ۾ مون اهو ذڪر ن‪AA‬ه ڪي‪AA‬و آهي ن‪AA‬ه ئي‬
‫باد آورد ۾ اهڙو ذڪرپهرين جلد ۾ ڪيو ويو انهي َء ال ِء عرض ڪري آيو آهيان‪.‬ته ايس‪AA‬تائين‬
‫آئون به انهي َء غلطي ۾ مبتال هوس جنهن ۾ اسان جا ٻيا اطبا مبتال هئا جڏهن اص‪A‬لي ص‪AA‬ورت‬
‫واضع ٿي ته پنهنجي غلطي جو اع‪A‬تراف ڪ‪A‬رڻ ۾ ش‪A‬رم محس‪A‬وس ن‪A‬ه ڪجي جي اه‪A‬ا غلطي‬
‫ظاهر نه ڪبي ته ممڪن آهي صدين تائين اها غلطي جاري رهي انهي َء ڪري به ت‪AA‬ه م‪AA‬ون‬
‫ک‪A‬ان اڳ ج‪A‬ا ط‪A‬بيب‪ A‬انته‪A‬ائي هوش‪A‬يار ۽ فن طب س‪A‬ان محبت ڪن‪A‬دڙ هئ‪A‬ا‪.‬انهن جي جي توج‪A‬ه‬
‫اوڏانهن نه وئي ته وري يا نصيب‪.‬ڊاماهي جا ‪18‬قس‪AA‬م پاڪس‪AA‬تان ۾ موج‪AA‬ود آهن جن ج‪AA‬ا هيٺ‬
‫ناال لکيا وڃن ٿا‪.‬‬
‫‪Fagonia acerosa‬‬
‫‪Fagonia bruguieri‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪175‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫‪Fagonia bruguieri var. bruguieri‬‬

‫‪Fagonia bruguieri var. haplotricha‬‬
‫‪Fagonia bruguieri var. laxa‬‬
‫‪Fagonia bruguieri var. rechingeri‬‬
‫‪Fagonia glutinosa‬‬
‫‪Fagonia indica‬‬

‫‪Fagonia indica var. aucheri‬‬

‫هي سڀ قسم پاڪستان ۾ موجو آهن انهن م‪AA‬ا هڪ قس‪AA‬م اه‪AA‬ڙو ب‪AA‬ه آهي جنهن‬
‫جا ڪنڊاٿلها ت‪AA‬ه پن چهنب وارا ايئن محس‪AA‬وس ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و ت‪AA‬ه ڄڻ پن جي آخ‪AA‬ر ۾‬
‫ڪن‪AA‬ڊو آهي ‪ .‬ق‪AA‬ارئين انهن س‪AA‬ڀني قس‪AA‬من کي فل‪AA‬ورا آف پاڪس‪AA‬تان جي ويب‬
‫س‪AA‬ائٽ تي ڏس‪AA‬ي س‪AA‬گھي ٿ‪AA‬و‪.‬اهوچ‪AA‬ئي س‪AA‬گھجي ٿ‪AA‬و ت‪AA‬ه انهن ج‪AA‬ا مختل‪AA‬ف قس‪AA‬م‬
‫شڪائي ڊاماهو ۽ باد آورد هجن‪ .‬پر اه‪A‬و ب‪A‬ه ص‪A‬حيح ن‪A‬ه آهي‪.‬انهي َء ڪ‪A‬ر ت‪A‬ه‬
‫متحده عرب امارات جي هڪ ويب سائٽ تي‪،‬شڪائي جو ذڪر آهي قارئين‬
‫جي معلومات ال ِء ان مضمون تان معلومات ترجمو ڪري لکي رهيو آهي‪AA‬ان‪.‬‬
‫هيٺ انگريزي معلومات من وعن ڪاپي ڪري لکي رهيو آهيان‬

‫‪Scientific Name: Fagonia indica Burm.f.‬‬

‫‪Synonym: F.parviflora Boiss‬‬
‫‪Local Name(s): Shoka`a‬‬
‫‪Arabic Name(s): Shokaa, Shokai, Showika, Aataf, Aaqol,‬‬
‫‪Shokah Baidaa,‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪176‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬
‫‪Janab Shokai‬‬
‫‪Common Name(s): Fagonia‬‬
‫‪Family: Zygophyllaceae‬‬
‫هي سرسري معلومات عرب عالئقي جي آهي انهي َء مان اسين اندازو لڳ‪AA‬ائي‬
‫س‪AA‬گھون ٿ‪AA‬ا ت‪AA‬ه جنهن کي اس‪AA‬ين ڊام‪AA‬اهو چئ‪AA‬ون ٿ‪AA‬ا اهو‪Fagonia Arabica‬‬
‫آهي ‪.‬عرب ملڪن۾ انهي َء جو نالو شوڪا‪ ،‬شڪائي‪،‬شوڪه بيضه چيووڃي‬
‫ٿو‪ .‬هاڻ خود موجوده عربن جي شاهدي اها آهي ته ڊام‪AA‬اهو ئي ش‪AA‬ڪائي آهي‬
‫ته پو ِء اس‪AA‬ان پنهنجي ڪت‪AA‬ابن ۾ خ‪AA‬واه مخ‪AA‬واه ٻ‪AA‬ه ال‪AA‬ڳ ٻوٽي‪AA‬ون تس‪AA‬ليم ڪن‪AA‬دي‬
‫هرهڪ جو الڳ ذڪر ڪريون اها ڳالهه انتهائي نامناسب آهي‪ .‬س‪AA‬اڳي ويب‬
‫سائٽ جي ‪PDF‬فارم ۾ ڊام‪AA‬اهي جي رنگين تص‪AA‬وير ش‪AA‬ڪائي جي ن‪AA‬الي س‪AA‬ان‬
‫موجود آهي ‪.‬فائدن ۾ ڪنهن زماني ۾ اخبارن ۾ شايع ٿيو ه‪AA‬و ت‪AA‬ه س‪AA‬چي ٻ‪AA‬وٽي‬
‫(ڊاماهو)بلڊ ڪينسر ۾ مفيد آهي‪ .‬ان متعلق به هن ع‪AA‬رب سائنس‪AA‬دان س‪AA‬هن جي‬
‫تحقيق جو ذڪر ڪيو آهي ته ڊاماهي سان س‪AA‬هن جي ٽي اي‪AA‬ل س‪AA‬ي نارم‪AA‬ل ٿي‬
‫وئي‪.‬منهنجي خيال ۾ هاڻ ايتري تفصيل کان پو ِء شڪ شبهي جي گنجائش ن‪AA‬ه‬
‫رهي ‪ .‬ش‪AA‬ڪائي ۽ڊام‪AA‬اهو س‪AA‬اڳي ڳاله‪AA‬ه آهن‪.‬انهن ٻنهي کي ال‪AA‬ڳ ٻ‪AA‬وٽي چ‪AA‬وڻ‬
‫وارا غلطي تي آهن‪.‬‬

‫سروال‪ ،‬سروار‬
‫بنگالي ‪ :‬شيو بال‬

‫انگريزي‪Ell grass :‬‬

‫الطيني نالو ‪Vallisneria spiralis‬‬
‫چيني نالو ‪mi ci ku cao‬‬
‫سڃاڻپ هي هڪ قسم جو گاه آهي جيڪو وهندل پاڻي ۾ ٿئي ٿ‪AA‬و‪.‬هي موس‪AA‬مي‬
‫ٻوٽو آهي‪.‬هن کي جون کان اڪٽوبر تائين گل لڳن ٿا‪.‬هي ڏکڻ يورپ ۽ مصر‬
‫۾ تم‪AA‬ام گھڻ‪AA‬و ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و‪.‬انهي َء ک‪AA‬ان س‪AA‬وا ِء برص‪AA‬غير۾ ب‪AA‬ه هي هرهن‪AA‬ڌ ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و‬
‫پاڪستان ۾ به هي ڏٺو ويو آهي‪.‬‬
‫تاريخ‬
‫آمريڪا جي قديم رهاڪن مان سيري جي ق‪AA‬بيلي وار هن گ‪AA‬اه کي بط‪AA‬ور غ‪AA‬ذا‬
‫کائيندا هئا جيڪي ميڪسيڪو جي سونورا بندر آس پ‪AA‬اس ويٺ‪AA‬ل هئ‪AA‬ا ه‪AA‬و هن‬
‫جي پاڙن کي نه صرف تازي حالتن ۾ کائيندا‪ A‬هئا پر سڪائي سياري ۾ کائيندا‪A‬‬
‫هئا ايستائين جو سندن زبان ۾ هن گاه تي شعر به موجود هئا‪.‬‬
‫مزاج‪ :‬سرد تر ‪3‬‬
‫فائدا‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪177‬‬
‫هي بک لڳائي ٿي ٿڌي ۽ مقوي معده‪،‬عورتن جي بيم‪AA‬ارين ۾ اڪ‪AA‬ثر اس‪AA‬تعمال‬
‫ٿئي ٿي‪.‬هن جو ليپ رت بند‪ A‬ڪري ٿوتازو پيٽ تي رکڻ سان پيٽ جي سور ۾‬
‫مفيد آهي اڃ اجھائي ٿو پرميل ال ِء ڪارآمد آهي مواد پخته ڪري ٿو‬
‫ڪيميائي جز‬
‫هن جي سڪل پنن ۾ ‪ 14‬سيڪڙوڇاري‪11.54،‬ملي گرام ڪيلشم ‪32.05‬ملي‬
‫گرام فاسفورس‪14.1‬ملي گرام آئرن حياتين اي‪ ،‬ٿايامين ربو فليون‪،‬نياسين‪.‬‬

‫ساپالميٽو‬
‫انگريزي نالو ‪saw palmetto‬‬
‫هي کجي يا ت‪AA‬اڙي جي خان‪AA‬دان وارن ٻ‪AA‬وٽن س‪AA‬ان هن ج‪AA‬و تعل‪AA‬ق آهي‪.‬حقيقت ۾‬
‫ساپالميٽو ۽ مائينر پالميٽو ٻه الڳ الڳ وڻ آهن ‪.‬سا پالميٽووڏو جڏهن ته ننڍي‬
‫کي سيبيل سيروليٽا چوندا آهن سيبل سيرو ليٽا جي نالي س‪AA‬ان هومي‪AA‬و پيٿڪ ۾‬
‫پٿري ۽ پيراسٽيٽ گدودن جي وڌڻ جي صورت ۾ استعمال ڪرڻ سان فائ‪AA‬دو‬
‫ٿي ويندو آهي‪ .‬هوميو پيٿڪ ۾ هي روز مره جي دوا آهي ٽنڊو محمد خان جا‬
‫اڪثر ماڻهو انهي َء مقصد ال ِء استعمال ڪندا رهندا آهن‪.‬پاڪس‪AA‬تان ۾ هن ج‪AA‬و‬
‫ننڍو قسم پوکيو وين‪AA‬دو آهي جنهن جي تص‪AA‬ديق فل‪AA‬ورا آف پاڪس‪AA‬تان جي ويب‬
‫سائٽ مان ٿي آهي ‪.‬آمريڪا جي رياست فلوريدا جا قديم قبيال هن وڻ جي ڦ‪A‬ل‬
‫کي بطور غذا استعمال ڪن‪A‬دا هئ‪A‬ا ‪.‬جيت‪A‬وڻيڪ ي‪A‬ورپ وارا ڦ‪A‬ل جي ذائقي کي‬
‫پسند نه ڪندا هئا‪.‬ان زماني ۾ قديم قبيلن کي هن جي دوائي فائدن جي خبر ن‪AA‬ه‬
‫هئي‪ .‬انگريزي طب ۾ ‪1870‬ع ۾ هن کي شامل ڪيو وي‪AA‬و‪.‬اليڪ‪AA‬ٽرڪ طب ۾‬
‫باقائ‪AA‬دي هن جي تحقي‪AA‬ق ڪ‪AA‬ئي وئي انهن هن کي عظم غ‪AA‬ده قدامي‪AA‬ه س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ‬
‫پيشاب جي نالين جي بيمارين ۾ مفيد قرار ڏنو‪،‬امريڪ‪AA‬ا وارن ‪ 1906‬ع ۾ هن‬
‫کي پنهنجي فارماڪو پيا م شامل ڪيو‪.‬اهڙي َء طرح هن جا مرڪبات نيش‪AA‬نل‬
‫فارمولري ۾ ‪ 1906‬۽‪ 1916 A‬۾ شامل ڪي‪AA‬و وي‪AA‬و‪.‬ت‪AA‬ازو امريڪ‪AA‬ا جي مق‪AA‬امي‬
‫ٻوٽين ۾ هن جو شمار ڪيو ويو آهي جيڪي صرف ‪ 10‬کن آهن‪.‬‬
‫سڃاڻپ‬
‫مزاج گرم ت‪A‬ر مس‪AA‬تعمل ج‪A‬ز هن ج‪A‬و ڦ‪A‬ل جيڪ‪A‬و اورينج ڪل‪A‬ر تي ‪ 3‬س‪A‬ينٽي‬
‫ميٽرڊگھو هڪ ٻج وارو ڦل ٿيندو‪ A‬آهي‪.‬‬
‫مض‪AA‬ر‪ :‬هن جي اس‪AA‬تعمال س‪AA‬ان ال‪AA‬رجي ٿي س‪AA‬گھي ٿي ‪.‬جنهن کي رت اين‪AA‬دڙ‬
‫هوندو ته انهي َء ۾ اضافو ڪري سگهي ٿو‪.‬ڪوليسٽرول وڌائڻ وارا ج‪AA‬ز هئڻ‬
‫ڪري دل جي مريضن ال ِء نقصان ڪار ٿي سگھي ٿو‪.‬حامله عورت هن جي‬
‫استعمال کان پرهيز ڪري ته بهتر رهندو‪.‬‬
‫فائدا‬
‫هن جي استعمال سان پراسٽيٽ جي غدود جو ٽيسٽي اسٽيرون ايڪش‪AA‬ن گھٽ‬
‫ٿ‪AA‬ئي ٿ‪AA‬و‪.‬انهي َء ڪ‪AA‬ري هي وارن جي ڪ‪AA‬رڻ ال ِء‪،‬خ‪AA‬وردني مفي‪AA‬د آهي خ‪AA‬اص‬
‫ڪ‪AA‬ري م‪AA‬ردن جي وارن ڪ‪AA‬رڻ جي ال ِء ڪارآم‪AA‬د آهي مث‪AA‬اني جي س‪AA‬وڃ ۽‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪178‬‬
‫پ‪AA‬راڻي کنگه‪AA‬ه ال ِء مفي‪AA‬د آهي ع‪AA‬ورتن جي ارهن کي وڌائڻ جي ال ِء ب‪AA‬ه مفي‪AA‬د‬
‫آهي‪.‬رحم جي سوزش ال ِء ب‪A‬ه هي ڏئي س‪A‬گھجي ٿ‪A‬و ت‪A‬ازي تحقي‪A‬ق مط‪A‬ابق هي‬
‫ٿائيرائ‪A‬د گلين‪AA‬ڊ جي ال ِء ب‪A‬ه مفي‪AA‬د آهي ڇ‪A‬اتي َء جي بيم‪AA‬ارين ۾ دم کنگھ س‪A‬اه جي‬
‫نالين جي سوزش ۾ به مفيد آهي‪.‬هي عورت توڙي مردن جي قوت ب‪AA‬اه وڌائي‬
‫ٿو‪.‬انهي َء ک‪AA‬ان س‪AA‬وا ِء ‪ 1939‬۾ بيڪ ٽوان‪AA‬ڊين ڪت‪AA‬اب ۾ ڇ‪AA‬پيو ت‪AA‬ه هن ج‪AA‬ا ڦ‪AA‬ل‬
‫سڪل يا ساوا نه ص‪AA‬رف پراس‪AA‬ٽيٽ جي ال ِء مفي‪AA‬د آهن پ‪AA‬ر اهي داف‪AA‬ع تعفن نن‪AA‬ڊ‬
‫آڻيندڙ آهي‪ .‬س‪AA‬اڳيو ڪت‪AA‬اب اڳ‪AA‬تي هلي لکي ٿ‪AA‬و ت‪AA‬ه‪،‬هي دم ۽ س‪AA‬اه جي ن‪AA‬الين ۽‬
‫ڪاڪڙي جي بيم‪AA‬ارين ۾ مفي‪AA‬د آهي انهي َءکانس‪AA‬وا ِء کرٽي‪AA‬وبرائٽ ڊزي‪AA‬ز۽ کن‪AA‬ڊ‬
‫جي بيماري ۾ مفيد آهي‪.‬‬
‫جديد معلومات‬
‫هن وڻ جي ست جي باري ۾ اه‪AA‬و چي‪AA‬و وي‪AA‬و آهي ت‪AA‬ه هي ب‪AA‬دن کي ط‪AA‬اقت ڏيڻ‬
‫وارن وڻن مان آهي ‪.‬هي س‪AA‬ت ق‪AA‬درتي ط‪AA‬ور نقص‪AA‬ان ک‪AA‬ان خ‪AA‬الي آهي هن جي‬
‫سائڊ افيڪٽس جي اڃان تائين خبر نه پ‪AA‬ئي آهي جيت‪AA‬وڻيڪ هي ڪ‪AA‬ثرت س‪AA‬ان‬
‫استعمال ڪيو وڃي ٿو امريڪ‪AA‬ا جي ‪ 1905‬واري فارم‪AA‬اڪو پي‪AA‬ا مط‪AA‬ابق هي‬
‫مثاني جي غدود جي اهنجن کي منهن ڏي ٿ‪A‬و ي‪A‬ورپ جي ‪ 9‬تحقيقي مرڪ‪A‬زن‬
‫۾ڪم ڪرڻ وارن مشهور سائنسدانن اها را ِء ڏني آهي ته س‪AA‬ا پالميٽوي‪AA‬ا س‪AA‬يبل‬
‫سيرالوٽا‪.‬جا تمام سٺا نتيجا سامهون آيا آهن‬
‫ڪيميائي جز‬
‫هي مشڪن جي مرمت ڪ‪A‬ري ٿ‪A‬و هي لحمي ت‪AA‬يزابن تي مش‪A‬تمل هون‪A‬دو آهي‬
‫الرڪ ايسڊ اولينڪ ايس‪AA‬ڊ م‪AA‬ا ِء ريٽڪ ايس‪AA‬ڊپالميٽڪ ايس‪AA‬ڊ ف‪AA‬ائيٽو ايس‪AA‬يرول‬
‫پولي سيڪرائيڊ‪،‬موجود هوندا اٿس‪.‬‬

‫شڪاڪائي‬
‫ويدڪ شتاله شريوالي‬
‫هندي ڪرنجي ڪو جي‬
‫بنگالي بن ريٺاڪانتا‪ A‬ڪاچا‬
‫گجراتي سڪي ڪائي‬
‫تامل‪،‬سڌها طب ‪ :‬سگاڪائي‬
‫انگريزي‬
‫الطيني‪Acacia concina:‬‬
‫خاندان‪Mimosaea :‬‬
‫هي هڪ وڏو وڻ آهي جيڪ‪AA‬و ٻ‪AA‬ٻر جي خان‪AA‬دان م‪AA‬ان آهي هن جي پل‪AA‬ڙن کي‬
‫شڪاڪائي چيو وڃي ٿو‪.‬‬
‫مقام پيدائش‪ :‬هي پوري برصغير جي گرم عالئقن ۾ ٿئي ٿو‪.‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪179‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬
‫مزاج گرم خشڪ‬
‫مضر‪ :‬هي زياده مقدار ۾ کائڻ سان الٽي ۽ اٻڙڪا ڪري ٿو‬
‫فائدا‬
‫هي گھڻ‪AAA‬و ڪ‪AAA‬ري وارن کي وڌائڻ جي ال ِء م‪AAA‬ٿي ۾ وجھن‪AAA‬داآهن ‪ 15‬گ‪AAA‬رام‬
‫ش‪AA‬ڪاڪائي کي اڌ ڪل‪AA‬و پ‪AA‬اڻي َء ۾ ڪ‪AA‬اڙهي وارن کي ڌوئڻ س‪AA‬ان م‪AA‬ٿي جي‬
‫چانهه ختم ٿي وڃي ٿي هي سائي ۾ مفي‪AA‬د آهي هن ج‪AA‬ون ڦرهي‪AA‬ون بخ‪AA‬ارن جي‬
‫ڪاڙهي ۾ به استعمال ڪيون وينديون آهن‪.‬‬
‫جديد سائنسي معلومات‬
‫هي بخار ختم ڪن‪A‬دڙ مخ‪A‬رج بلغم آهي ال‪A‬ٽي آڻين‪A‬دڙ پيش‪A‬اب آور دس‪A‬ت روڪ‬
‫هن جي پنن جو ڪاڙهو مليريا ۾ ڏنو وڃي ٿو‬
‫بيروني طور تي بطور دافع تعفن استعمال ٿئي ٿو هن مان م‪AA‬رهم ٺ‪AA‬اهيو وڃي‬
‫ٿو‪.‬جيڪي جلدي بيم‪AA‬ارين ال ِء مفي‪AA‬د آهي‪.‬هن ج‪AA‬و س‪AA‬ت ج‪AA‬ذام ۾ اس‪AA‬تعمال ٿ‪AA‬ئي‬
‫ٿ‪AA‬و‪.‬هن جي ٿ‪AA‬ڙ جي ڇ‪AA‬وڏي ۾ س‪AA‬يپونين ه‪AA‬و ن‪AA‬دا آهن جيڪي لي‪AA‬و پي اول الف‪AA‬ا‬
‫اسپائنا اسٽيرول ليڪٽ‪AA‬ون ۽ ايس‪AA‬يڊڪ ايس‪AA‬ڊ هون‪AA‬دو آهي ش‪A‬ڪاڪائي ۾ ‪20.8‬‬
‫سيڪڙو سيپونين کنڊ ۽ گلڪوز ارابي نوز رهيمانوز پنن ۾ الڪالئيڊ‪ A‬نڪ‪AA‬ٽين‬
‫ڪولي ڪوٽامائيڊ ٽرائي ٽرپينائد س‪A‬يپونين ۽ آگ‪A‬زيلڪ ايس‪A‬د ٽ‪A‬ارٽيرڪ ايس‪A‬ڊ‬
‫سائٽرڪ ايسڊ سڪسينڪ ‪،‬ايسڪاربڪ ايسڊهن جي ڇوڏي ۾ جيڙا مار اثر‬
‫آهي ۽ رت روڪ خاصيتون به آهن انهي َء کان س‪AA‬وا ِءپيٽ ج‪AA‬و س‪AA‬ور گھٽ‪AA‬ائي‬
‫ٿو هن جون ڦرهيون صفرا گھٽائڻ سان گڏ‪،‬مسهل به آهن‪.‬‬
‫مجربات شڪاڪائي ج‪AA‬ا ٻج ‪ 50‬گ‪AA‬رام ج‪AA‬اؤتري‪ 10‬گ‪AA‬رام ڪ‪AA‬ٽي ڇ‪AA‬اڻي وڏي‬
‫چ‪AA‬ڻي جي‪AA‬ڏيون گوري‪AA‬ون ٺ‪AA‬اهي ‪ 2‬ک‪AA‬ان پنج گوري‪AA‬ون ص‪AA‬بح وشام پ‪AA‬اڻي َء س‪AA‬ان‬
‫کائجن‪.‬‬
‫فائدا يرقان ال ِء انتهائي مفيد آهي‪.‬‬
‫تذڪرةالهند جو مصنف لکي ٿو ته هڪ سال گ‪AA‬رمي جي موس‪A‬م ۾ تم‪A‬ام گھڻن‬
‫ماڻهن کي سائي ٿي پئي فقير اڪثر نس‪AA‬خن ک‪AA‬ان تن‪AA‬گ ٿي پيوس‪AA‬اڳي ت‪AA‬رڪيب‬
‫سان ڪافي مريضن کي فائدو ٿي ويو‪.‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪180‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫لطيفي دواخاني جي پيشڪش‬

‫تازو مفرد دوائن جا ح‪A‬د ک‪A‬ان وڌيڪ اگه‪A‬ه وڌڻ جي ڪ‪A‬ري يون‪A‬اني دوائ‪A‬ون ڪ‪A‬افي‬
‫مهنگيون ٿي چڪيون آهن ايس‪AA‬تائين ج‪AA‬و دواخ‪AA‬انن بعض دوائن ج‪AA‬ا اگھ ٻيڻ ۽ ٽيڻ تي‬
‫وڌايا آهن‪.‬جنهنجو اهو نتيجو نڪتو آهي جو ڪافي ماڻهن ديسي عالج جي مهنگ‪AA‬ائي‬
‫جي ش‪AA‬ڪايت ڪن ٿ‪AA‬ا ‪.‬لطيفي دواخ‪AA‬اني پ‪AA‬اران لطيفي مطب ۾ هلن‪AA‬دڙ دوائن ج‪AA‬ون‬
‫باقائدي گوريون ٺاهي سستي اگھ تي حڪيمن کي مهيا ڪرڻ ج‪AA‬و بن‪AA‬دو بس‪AA‬ت ڪي‪AA‬و‬
‫ويو آهي ‪ .‬في الحال هيٺيون دوائون دستياب آهن‬
‫حب سبز‬
‫ه‪AAA‬ر گوري‪AAA‬ون ڪينس‪AAA‬ر جي په‪AAA‬رين درجي ۾ مفي‪AAA‬د هجڻ س‪AAA‬ان گ‪AAA‬ڏ هيپاٽ‪AAA‬ائيٽس ۾‬
‫‪L.F.T‬درست ڪرڻ ۾ مفيد آهي انهي َء سان گڏ السر ۾ به هن جا فائدا مشاهدي ۾ آي‪AA‬ا‬
‫آهن خاص ڪري السر جي جديد بيماري جنهن کي هيليڪو بيڪ چي‪A‬و وڃي ٿ‪A‬و ان‬
‫۾ مفيد آهي‪.‬سيني ۽ معدي جي جلن ۾ به مفيد آهي‪.‬رت صاف ڪرڻ ال ِء ب‪AA‬ه مس‪AA‬تعمل‬
‫آهي انهي َء ڪري ڦٽ ڦرڙين ال ِء به مفيد آهي‪.‬‬
‫مقدار خوراڪ‪2:‬گوريون ص‪AA‬بح ٻ‪AA‬ه گوري‪AA‬ون ش‪AA‬ام ج‪AA‬و پ‪AA‬اڻي َء س‪AA‬ان ک‪AA‬ارائجي ش‪AA‬ديد‬
‫تڪليف ۾‪ 4‬دفعا ڏينهن م ڏئي سگھجي ٿو‬
‫قيمت‪ 20‬گوريون ‪ 15‬رپيا‪ 100‬گوريون ‪ 60‬رپيا‬

‫السر روڪ‬
‫هي لطيفي دواخاني جو اهم نس‪AA‬خو آهي جيڪ‪AA‬و الس‪AA‬ر ال ِء ڪارآم‪AA‬د آهي چ‪AA‬اهي اه‪AA‬و‬
‫السر معدي ۾ هجي يا نن‪AA‬ڍي آن‪AA‬ڊي م خ‪AA‬اص ڪ‪AA‬ري ع‪AA‬ورتن جي س‪AA‬يني ۽ مع‪AA‬دي جي‬
‫جلن هٿن پيرن جي گرماش معدي ۽ ڪاڪوس م رت اچڻ م به ڪارآمد آهي سندس‬
‫فائدو آهستي آهسي محسوس ٿئي ٿو‪ .‬جيڪو مستقل هوندو آهي ڪ‪AA‬افي مريض‪AA‬ن ج‪AA‬ا‬
‫السر هن دوا سان ختم ٿي چڪا آهن ‪ .‬هن جي اهم جزن ۾ موتي به شامل آهن‬
‫مقدارو خوراڪ‪ 2 :‬گوريون صبح ٻه گوريون ٻنپهرن ج‪AA‬و ۽ ٻ‪AA‬ه گوري‪AA‬ون رات ج‪AA‬و‬
‫ماني کان اڳ پاڻي سان کارايو‪.‬‬
‫‪ 25‬گوريون ‪20‬رپيا ‪100‬گوريون ‪80‬رپيا‬

‫رت افزا‬
‫هي گوريون ‪ .‬لطيفي دواخ‪AA‬اني م وڏي اهتم‪AA‬ام س‪AA‬ان تي‪AA‬ار ڪي‪AA‬ون وين‪AA‬ديون آهن‪ .‬رت‬
‫وڌائڻ ال ِء هن کان ڪاب‪AA‬ه به‪AA‬تر دوا ن‪AA‬ه آهي‪.‬انهي َء س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ ب‪AA‬دن چيله‪AA‬ه جي س‪AA‬ور ۽‬
‫سنڌان جي سور ال ِء به مفي‪AA‬د آهي اعص‪AA‬ابن کي ق‪AA‬وت ڏين ال ِء هن ک‪AA‬ان به‪AA‬تر دوا ملڻ‬
‫ناممڪن آهي ڪنهن مستند حڪيم جي مشوري سان استعمال ڪرائجي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪181‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬
‫مق‪AA‬داروخوراڪ هڪ گ‪AA‬وري ص‪AA‬بح هڪ گ‪AA‬وري رات ج‪AA‬و م‪AA‬اني ک‪AA‬ان پ‪AA‬و ِء ت‪AA‬رت‬
‫کارائڻ گھرجي‬
‫قيمت ‪ 20‬گوريون ‪20‬رپيا ‪ 100‬گوريون ‪ 100‬رپيا‬
‫حب زنجبيل‬
‫هي لطيفي دواخاني جو خاص نسخو آهي جيڪو گلي جي خراش گلي جو سورکنگھ‬
‫ال ِء مفيد آهي‬
‫مقداروخوراڪ روزانو هڪ گوري ڏينهن ۾ چار دفعا وات ۾ وجھي کٽم‪AA‬ٺي وانگ‪AA‬ر‬
‫چوسجي۽ رس ڳڙڪائي ڇڏجي‪.‬‬
‫قيمت ‪ 100‬گوريون ‪ 50‬رپيا‬
‫حب شفاف‬
‫هي گوريون رباعيات يوسفي ج‪AA‬و مش‪AA‬هور نس‪A‬خو آهي جيڪ‪A‬و اس‪AA‬ي س‪AA‬الن ک‪AA‬ان رت‬
‫صاف ڪرڻ ال ِء مستعمل آهن ايستائين جو موجوده وب‪AA‬ائي خ‪AA‬ارش جي ال ِء ب‪AA‬ه مفي‪AA‬د‬
‫آهي ڦٽ ڦ‪AAA‬ڙوڙين جي ال ِء هن نس‪AAA‬خي ج‪AAA‬و ڪ‪AAA‬و ب‪AAA‬ه مث‪AAA‬ال پيش نٿ‪AAA‬و ڪ‪AAA‬ري‬
‫س‪AA‬گھجي‪.‬انهي َء ک‪AA‬ان س‪AA‬وا ِء آتش‪AA‬ڪ م ‪ 15‬ڏينهن ک‪AA‬ارائي هڪ هفت‪AA‬و ج‪AA‬وهر منقى‬
‫کارائڻ سان آتشڪ جي رپورٽ نيگيٽو ٿي وڃي ٿي‪.‬‬
‫مقدارو خوراڪ ‪ 2‬گوريون صبح ‪ 2‬گوريون شام جو پاڻي َء سان واپرائجن‬
‫شديد تڪليف ۾ ‪ 3‬گوريون صبح وشام کارائي سگھجن ٿيون‪.‬‬
‫قيمت ‪ 25‬گوريون ‪ 20‬رپيا ‪ 100‬گوريون ‪ 60‬رپيا‬
‫حب بواسير‬
‫هي نسخو لطيفي دواخاني ۾ ‪ 30‬سالن کان مستعمل آهيهن جي استعمال سان بواس‪AA‬ير‬
‫۾ آهس‪AA‬تي آهس‪AA‬تي فائ‪AA‬دو ٿي وڃي ٿ‪AA‬وانهي ِء س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ بواس‪AA‬ير۾ ٿين‪AA‬دڙخارش س‪AA‬ور ۽‬
‫موڪن جي سوزش ۾ به مفيد آهي ٻه ٽي مهينا کائڻ سان موڪا سسي وڃن ٿا ‪.‬‬
‫قيمت ‪ 25‬گوريون ‪ 20‬رپيا ‪ 100‬گوريون ‪80‬رپيا‬
‫سيالن روڪ‬
‫هي گوريون ليڪوريا جي ال ِء انتهائي مفيد آهن هن وقت اها شڪايت عورتن ۾ عام‬
‫جام آهي جنهن ال ِء مارڪيٽ ۾ انتهائي مهنگيون دوائون وڪرو ڪي‪AA‬ون وڃن ٿي‪AA‬ون‬
‫لطيفي دواخاني ۾ مناسب اگھ تي اهي گوريون دستياب آهن هي گوري‪AA‬ون ن‪AA‬ه ص‪AA‬رف‬
‫سيالن الرحم ۾ مستعمل آهن پر رحم جي ورم ال ِء به ڪارآمد آهن ‪ .‬هن سان گڏ حب‬
‫اسگند استعمال ڪرڻ سان ترت فائدو محسوس ٿئي ٿو ‪.‬‬
‫قيمت‪ 25‬گوريون‪20‬رپيا ‪ 100‬گوريون ‪ 80‬رپيا‬
‫سفوف قمري‬
‫هي انته‪AA‬ائي زود اث‪AA‬ر ۽ م‪AA‬ؤثر نس‪AA‬خو آهي‪.‬جيڪ‪AA‬و ع‪AA‬ورتن جي رحم جي زخمن ڦٽن‬
‫ڦروڙين سان گڏ رحم مان بدبو دار رطوبت جي اخراج ال ِء مفيد آهي اه‪AA‬ڙي َء ط‪AA‬رح‬
‫رحم جي س‪AA‬وڄ گھٽ‪AA‬ائڻ ۾ ب‪AA‬ه هن ج‪AA‬و اهم ڪ‪AA‬ردار آهي ‪ .‬انهي َء ک‪AA‬ان س‪AA‬وا ِء ب‪A‬دن ج‪AA‬ا‬
‫خراب نه ڇٽندر زخم به هن سان درست ٿي وڃن ٿا‪.‬‬
‫نوٽ ‪ :‬قبض جي صورت ۾ ڪابه قبض ٽوڙيندڙ دوا ڏيڻ ضروري آهي‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪182‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬
‫مقدارو خوراڪ ‪ :‬صرف هڪ گوري رات جو مکڻ مالئي م‪A‬اني جي گ‪A‬راه ۾ رکي‬
‫کائجي‪.‬مرض جي شڊت م ٻه دفعا به کارائي سگھجي ٿو ‪.‬‬
‫قيمت ‪ 100‬گوريون ‪100‬رپيا‬
‫زرنبادي‬
‫هي نسخو ڪافي پراڻو آهي هن جي اس‪AA‬تعمال س‪AA‬ان ڦٽ ڦروڙي‪AA‬ون ۽ زخم خراب ٿي‬
‫وڃن ڪينس‪AAAA‬ر جي زخمن جي ڌپ ۾ اس‪AAAA‬تعمال ڪرڻ س‪AAAA‬ان ڌپ ختم ٿي وڃي ٿي‬
‫ڪينسر جي پهرين درجي ۾ ڏيڻ سان اڪثر ماڻهن کي حيرت انگيز فائ‪AA‬دو ٿي وڃي‬
‫ٿو‪.‬۽ ڪينسر جي واڌ کي روڪڻ ۾ معاون آهي‪.‬پراڻي پرميل ۾ به هي ڪارآم‪AA‬د آهي‬
‫‪.‬‬
‫مقدارو خوراڪ هڪ گوري صبح هڪ شام جو پاڻي َء سان‬
‫‪ 100‬گوريون ‪ 80‬رپيا‬
‫حب اسگند لطيفي‬
‫هي قرابادين جو مشهور نس‪A‬خو آهي جيڪ‪A‬و لطيفي دواخ‪A‬اني ۾ مناس‪A‬ب تب‪A‬ديلين ک‪A‬ان‬
‫پو ِء تيار ڪيو ويو آهي انهي َء ڪري س‪AA‬ندس فائ‪AA‬دا ع‪AA‬ام حب اس‪AA‬گند ک‪AA‬ان زي‪AA‬اده آهن‬
‫سنڌن پٺن ۽ بدن جي سورال ِء ڪارآمد هجن سان گڏعورتن جي ن‪AA‬رن جي س‪AA‬ور ورم‬
‫۽ ليڪوريا ۾ به پنهنجو اثر ڏيکارين ٿا‬
‫مق‪AA‬دارو خ‪AA‬وراڪ‪ 4 :‬حب ص‪AA‬بح ج‪AA‬و ي‪AA‬ارات ج‪AA‬و س‪AA‬مهڻ مه‪AA‬ل پاڻي َء س‪AA‬ان اس‪AA‬تعمال‬
‫ڪرائجي‬
‫‪ 100‬گوريون ‪ 80‬رپيا‪.‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪183‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫قرابادين لطيفي‬
‫جديد طرز تي تحرير‪ A‬ڪيل الف بي وار پٽي َء سان مرڪبات لکي‪AA‬ا‬
‫وي‪A‬ا آهن ‪.‬جنهن ۾ اطريف‪A‬ل‪.‬اڪس‪A‬ير‪،‬اي‪A‬ارج‪،‬ب‪A‬رود تڪمي‪A‬د ‪،‬ٽوٽڪ‪A‬ا‬
‫‪،‬پرپٽيون‪،‬جالب جوارشون‪،‬جوشانده حريره حلوو‪ ،‬حم‪AA‬ول ‪،‬حقن‪AA‬و‪،‬‬
‫جدي‪AAAAA‬د پ‪AAAAA‬ائوڊر‪،‬ج‪AAAAA‬وهر چ‪AAAAA‬ورن‪،،‬خم‪AAAAA‬يره خيس‪AAAAA‬انده‪ ،‬دوا‪،‬‬
‫ذرور‪،‬رب‪،‬رس‪،‬روح‪ A‬روغن‪،‬ست‪،‬سرما‪،‬سرڪاسفوف سڪنجبين‬
‫سنون ‪،‬سيال‪ ،‬شربت شموم‪ ،‬ش‪AA‬ياف گھوٽ‪AA‬ا‪ ،‬ص‪AA‬ابڻ ص‪AA‬اليه ض‪AA‬ماد‬
‫طال‪ ،‬ع‪AA‬رق‪ ،‬غس‪AA‬ول‪ ،‬غ‪AA‬ازه غرغ‪AA‬ره‪ ،‬ف‪AA‬رزه فتيل‪AA‬ه قط‪AA‬ور ڪج‪AA‬ل‬
‫ڪاڙه‪AA‬ا ڪش‪AA‬ته ڪيپس‪AA‬ول‪،‬لع‪AA‬وق لب‪AA‬وب ‪،‬ل‪AA‬وڻ معج‪AA‬ون مف‪AA‬رح‪،‬‬
‫ي‪AAA‬اقوتيون‪ A‬ن‪AAA‬اس‪،‬م‪AAA‬رهم مرب‪AAA‬ه گلقن‪AAA‬د‪ ،‬مش‪AAA‬هور ۽ ڪثيرالفوائ‪AAA‬د‬
‫نسخا‪،‬جديد سائنسي‪ A‬تحقيق مطابق‪ A‬مف‪AA‬ردات جي اص‪AA‬لي ۽ نقلي جي‬
‫سڃاڻپ تي به لکيو ويو‪ A‬آهي‪ .‬هرهڪ عنوان تي التع‪AA‬دا نس‪AA‬خا ڏن‪AA‬ا‬
‫ويا آهي جيڪي موجوده يوناني دواخانا‪ A‬ٺاهي رهيا آهن‪ .‬ج‪AA‬يئن ت‪AA‬ه‬
‫ق‪AA‬ديم‪ A‬نس‪AA‬خا انته‪AA‬ائي‪ A‬مهنگ‪AA‬ا آهن ‪ .‬انهي َء ڪ‪AA‬ري موج‪AA‬وده داخ‪AA‬انن‬
‫ريسرچ ڪري نيون ترڪيبون لکيون آهن‪ .‬قراب‪AA‬اديب لطيفي ۾ ب‪AA‬ه‬
‫انهي َء طرز عمل جي پيروي ڪئي وئي آهي انهي َء ک‪AA‬ان س‪AA‬وا ٻي‪AA‬ا‬
‫اهڙا نسخا لکيا ويا آهن جيڪي ٺاهڻ ۾ سستا ۽ آساني َء سان ملن‪AA‬دڙ‬
‫مف‪AAA‬ردات تي مش‪AAA‬تمل آهي قراب‪AAA‬ادين لطيفي جي موج‪AAA‬ودگي ۾ ٻي‬
‫ڪنهن به اردو يا سنڌي ڪتاب جي اوهان ضرورت محسوس‪ A‬ن‪AA‬ه‬
‫ڪندا هرقسم‪ A‬جا نسخا اوهان کي ڪتاب ۾ ملندا ‪ .‬هي ڪتاب چئن‬
‫جلدن ۾ دستياب آهي‬
‫قرابادين لطيفي جلد اول ‪ 100‬قرابادين لطيفي جلد ٻيو ‪100‬‬
‫قرابادين لطيفي جلدٽيون ‪ 150‬قرابدين لطيفي جلد چوٿون ‪200‬‬
‫جلد چوٿون‬ ‫‪184‬‬ ‫علم االدويه لطيفي‬

‫علم االدويه لطيفي‬

‫هي ڪتاب انتهائي جفاڪشي س‪AA‬ان ت‪AA‬رتيب ڏن‪AA‬و وي‪AA‬و آهي‪ .‬جنهن ۾‬
‫ڪوشش ڪري پاڪستان ۾ مستعمل اڪثر زب‪AA‬انن ۾ ن‪AA‬اال ڏن‪AA‬ا وي‪AA‬ا‬
‫آهي‪ .‬پهريون دفعو‪ A‬هر ٻوٽي جو نباتي‪ ،‬انگريزي نالي س‪AA‬ان گ‪AA‬ڏ ان‬
‫جو خاندان ب‪AA‬ه لکي‪AA‬و وي‪AA‬و آهي‪ .‬اه‪AA‬ڙو مث‪AA‬ال اردو ڪت‪AA‬ابن ۾ ب‪AA‬ه ن‪AA‬ه‬
‫ملندو‪.‬هي نقل در نقل معلومات تي مشتمل نه آهي التعداد سائنس‪AA‬ي‬
‫ادارن جي ريسرچ شامل ڪ‪A‬ئي وئي آهي‪.‬باقائ‪A‬دي‪ A‬جدي‪A‬د معلوم‪A‬ات‬
‫جي عنوان سان ريسرچ جو ذڪر ڪيو ويو آهي جنهن ک‪AA‬ان اردو‬
‫ڪتاب اڄ تائين وانجھيل آهن ‪.‬التعدا اهڙين ٻوٽين جو ذڪرڪي‪AA‬و‬
‫ويو جن جو ذڪر اڃان تائين ڪنهن به اردو ڪتاب ۾ موج‪AA‬ود ن‪A‬ه‬
‫آهي‪.‬هي ڪت‪AAA‬اب ڏهن جل‪AAA‬دن تي مش‪AAA‬تمل هون‪AAA‬دو‪ .‬جنهن م‪AAA‬ان‬
‫هيستائين ٽي جلد شايع ٿي چڪا هئا‪ .‬جڏهن ته چوٿون جل‪AA‬د اوه‪AA‬ان‬
‫جي هٿن ۾ آهي‪ .‬انشا َءهللا جلد پنجون ۽ ڇهون هن س‪AA‬ال ۾ ئي ش‪AA‬ايع‬
‫ٿي ويندا ‪.‬موجوده جلد س‪AA‬ين جي رهي‪AA‬ل دوائن ۽ ش‪AA‬ين جي پ‪AA‬ٽي تي‬
‫مشتمل آهي‪.‬انهي َء کان سوا ِء هن ڪتاب ۾ جن به دوائن جو ذڪر‬
‫ڪيوويو‪ A‬آهي اهي اوهان نيٽ تي ڪتاب جي آخر ۾ ڏن‪AA‬ل اي‪AA‬ڊريس‬
‫تي ڏسي سگھو ٿا‪.‬‬
‫علم االدويه لطيفي جلد اول ‪ 150‬علم االويه جلدو ٻيو ‪150‬‬
‫علم االدويه جلد ٽيون ‪ 150‬علم االدويه جلد چوٿون ‪200‬‬
‫ملڻ جو هنڌ‬
‫لطيفي طبي اڪيڊمي‬
‫لطيفي دواخانو اسٽيشن روڊ ٽنڊو محمد خان‬
‫خوشخبري‬
‫قارئين جي اطالع جي ال ِء ع‪AA‬رض آهي ت‪AA‬ه لطيفي دواخ‪AA‬اني جي طرف‪AA‬ان ويب‬
‫سائٽز جو به انتظام ڪيو ويو آهي‪ .‬هن وقت ٽنڊو محمد خان تاريخ جي آئيني‬
‫۾‪،‬اسالمي دنيا‪ .‬ڏات اخبار۽ طب جي دنيا نيٽ تي النچ ڪيا ويا آهن‪.‬ج‪A‬يئن ت‪A‬ه‬
‫علم االدويه ال ِء رنگين ڦوٽن جي تقاضا ٿين‪AA‬دي رهن‪AA‬دي آهي‪ .‬رنگين ڦ‪AA‬وٽن تي‬
‫تمام گھڻو خرچ اچي ٿو انهي َء ڪري مناس‪AA‬ب اه‪AA‬و س‪AA‬مجھيو وي‪AA‬و ت‪AA‬ه نيٽ تي‬
‫اهي ڦوٽو ڏنا وڃن ‪ .‬ج‪AA‬يئن ص‪AA‬رورت من‪AA‬د ات‪AA‬ان ڏس‪AA‬ي س‪AA‬گھن انهي َء ڪ‪AA‬ري‬
‫هيٺ طب جي ويب س‪AA‬ائٽ جي اي‪AA‬ڊريس ڏئي رهي‪AA‬و آهي‪AA‬ان ات‪AA‬ان ن‪AA‬ه ص‪AA‬رف‬
‫جلد چوٿون‬ ‫علم االدويه لطيفي ‪185‬‬
‫رنگين ڦوٽواوه‪A‬ان ڏس‪A‬ي س‪A‬گھو ٿ‪A‬ا پ‪AA‬ر ٻي جدي‪A‬د معلوم‪AA‬ات ب‪AA‬ه اوهين حاص‪A‬ل‬
‫ڪري سگھوٿا‪.‬‬
‫‪www.unanitibb.webs.com‬‬
‫‪www.freewebtown.com/desitibb‬‬
‫م‪AA‬ٿين ٻنهي ايڊريس‪AA‬ن ت‪AA‬ان ويب س‪AA‬ائٽون ڏس‪AA‬ي س‪AA‬گھوٿا‪.‬پ‪AA‬ر جيڪ‪AA‬ڏهن اوه‪AA‬ان‬
‫چاهيو ته الڳ الڳ هيٺين ايڊريسن تان ڏسي سگھو ٿا‬
‫‪www.tandomohdkhan.webs.com‬‬
‫‪www.dattnews.webs.com‬‬
‫‪www.deenisite.webs.com‬‬
‫مٿيان سڀ پروگرام اوهان نه صرف ڏسي سگھوٿا پر انهن ۾ اوهين ش‪A‬رڪت‬
‫به ڪري سگھوٿا‪ .‬انهي َء ال ِء جيڪڏهن اوهان ڪابه معلومات اسان کي ڏيندا‪A‬‬
‫ته اها اوهان جي نالي سان شايع ڪئي ويندي‪.‬انهي َء سلس‪A‬لي ۾ اوه‪A‬ان هيٺ‪A‬ئين‬
‫اي ميل ايڊريس تي رابطو ڪري سگھو ٿا‪.‬‬
‫‪hakimmohdyousif@yahoo.com‬‬

‫لطيفي طبي اڪيڊمي ٽنڊو محمد خان‬