Saùng kieán kinh nghieäm  Trang 1

Ñeà taøi:
NHÖÕNG SAI LAÀM THÖÔØNG MAÉC PHAÛI
KHI GIAÛI PHÖÔNG TRÌNH VOÂ TYÛ

A/ ÑAËT VAÁN ÑEÀ:

Phöông trình maø aån naèm trong daáu caên ta coøn goïi laø phöông trình
voâ tyû, laø moät trong nhöõng phöông trình raát quen thuoäc vaø quan troïng
ñoái vôùi hoïc sinh phoå thoâng. Trong nhieàu naêm qua khi giaûi phöông trình
daïng naøy, toâi thaáymoät soá hoïc sinh chöa naém vöõng kieán thöùc veà caên
thöùc vaø pheùp bieán ñoåi töông ñöông caùc phöông trình neân maéc phaûi
moät soá sai laàm khi giaûi phöông trình voâ tyû naøy.
Nhaèm thöû nghieäm phöông phaùp daïy hoïc töï choïn theo hình thöùc
“Hoïc sinh töï nghieân cöùu taøi lieäu theo söï höôùng daãn cuûa giaùo vieân”
nhaèm giuùp hoïc sinh lôùp 9 haïn cheá toái ña nhöõng sai laàm khi gaëp daïng
toaùn naøy, cuõng nhö giuùp hoïc sinh môû roäng, ñaøo saâu hôn kieán thöùc
ñaõ hoïc veà phöông trình voâ tyû. Toâi ña xaây döïng chuû ñeà töï choïn toaùn
9 “Nhöõng sai laàm thöôøng maéc phaûi khi giaûi phöông trình voâ tyû”
B/ GIAÛI QUYEÁT VAÁN ÑEÀ:
CHUÛ ÑEÀ TÖÏ CHOÏN
TOAÙN 9
LOAÏI : NAÂNG CAO
Chuû ñeà:
“Nhöõng sai laàm thöôøng maéc phaûi khi giaûi phöông trình voâ
tyû”
I/ MUÏC TIEÂU: Sau khi hoïc xong chuû ñeà naøy hoïc sinh coù khaû naêng:
- Phaùt hieän nhöõng choå sai khi giaûi phöông trình voâ tyû.
- Haïn cheá toái ña nhöõng sai soùt khi giaûi phöông trình voâ tyû.
- Bieát nhaän daïng loaïi phöông trình ñeå ñöa ra phöông phaùp giaûi toái öu
nhaát.
II/ THÔØI LÖÔÏNG: 4 tieát
III/ HÌNH THÖÙC:
Töï nghieân cöùu taøi lieäu vôùi söï höôùng daãn cuûa giaùo vieân.
- Cho hoïc sinh hoaït ñoäng nhoùm, moãi nhoùm goàm 5 hoaëc 5 em (4
nhoùm).
- Giaùo vieân phaùt taøi lieäu vaø giao nhieäm vuï cho töøng nhoùm.
- Hoïc sinh ôû moãi nhoùm nghieân cöùu lôøi giaûi trong taøi lieäu, phaùt
hieän choå sai ñeå ruùt ra ñöôïc nhaän xeùt cô baûn cho töøng lôøi giaûi.
- Giaùo vieân cuøng hoïc sinh xaây döïng daïng toång quaùt.
- Caû lôùp kieåm tra lôøi giaûi cuûa moãi nhoùm.

Nhöõng sai laàm thöôøng maéc phaûi khi giaûi phöông trình voâ tyû
Saùng kieán kinh nghieäm  Trang 2

IV/ TIEÁN TRÌNH: Tieát 1 + 2:

Hoaït ñoäng 1:
Neâu tình huoáng: Trong moät giôø luyeän taäp daïng toaùn: Giaûi
phöông trình voâ tyû”. Thaày giaùo yeâu caàu hoïc sinh giaûi moät soá phöông
trình voâ tyû, moãi nhoùm hoïc sinh giaûi moãi phöông trình, taát caû ñaàu giaûi
xong. Nhöng khi kieåm tra ngaåu nhieân 3 baøi, thaày giaùo nhaän xeùt raèng:
Caùc em ñaõ bò maéc “baãy” vì chöa naém vöõng pheùp bieán ñoåi töông
ñöông caùc phöông trình coù chöùa caên baäc hai. Vì sao thaày nhaän xeùt nhö
vaäy? Caû lôùp ñeàu ngaïc nhieân, vì khoâng ai tìm ra lôøi giaûi sai trong baøi
cuûa mình. Trong tieát hoïc naøy chuùng ta cuøng xem xeùt laïi lôøi giaûi cuûa
töøng baïn ñeå giuùp caùc baïn tìm ra lôøi giaûi naøo sai vaø ñoàng thôøi cuõng
giuùp chuùng ta nhöõng lôøi giaûi toái öu nhaát.
Hoaït ñoäng 2: Nghieân cöùu taøi lieäu
- Kieåm tra lôøi giaûi cuûa caùc baïn Lan, Minh, Huøng, An, Loan. (Caùc
nhoùm kieåm tra theo söï phaân coâng cuûa giaùo vieân)
- Neâu lôøi giaûi sai, tìm choå sai ñeå ruùt ra nhaän xeùt.
- Laäp coâng thöùc toång quaùt.
- Ñöa ra lôøi giaûi ñuùng.
Hoaït ñoäng 3: Kieåm tra lôøi giaûi cuûa töøng baøi
CAÙC VÍ DUÏ:
1/ Baøi toaùn 1: Giaûi phöông trình: ( x  3) x  1  0
a/ Lôøi giaûi cuûa baïn Lan:
x  3  0  x  3
Ta coù: ( x  3) x  1  0 <=> 
 x 1  0
<=> x  1

Giaùo vieân coù theå neâu caâu hoûi gôïi yù
- Kieåm tra x = -3 coù phaûi laø nghieäm cuûa phöông trình khoâng.
- Lôøi giaûi ñaõ boû soùt ñieàu kieän naøo?
- A2  B <=>
b/ Nhaän xeùt: Roõ raøng x = -3 khoâng phaûi laø nghieâm cuûa phöông trình
treân. Nhö vaäy lôøi giaûi treân ñaõ boû soùt ñieàu kieän x – 1 ≥ 0.
c/ Ghi nhôù raèng:
B  0

A B  0   A  0
 B  0


d/ Lôøi giaûi ñuùng:

( x  3) x  1  0 <=> <=> <=> x = 1
x  1  0 x  1
 
x  3  0   x  3
 
x  1  0 x  1

2/ Baøi taäp 2: Giaûi phöông trình x  4  x  2

a/ Lôøi giaûi cuûa Minh: x  4  x  2 <=>
x  4  0

  x  4  x  2
2

<=>
 x  4

x  4  x  4x  4
2

<=> <=> <=>

 x  4
 x  4 
  x  0
 x ( x  3)  0 
 x  3

x  0
 x  3

b/ Nhaän xeùt: Roõ raøng x = - 3 khoâng phaûi laø nghieäm cuûa phöông trình treân.

Nhöõng sai laàm thöôøng maéc phaûi khi giaûi phöông trình voâ tyû
Saùng kieán kinh nghieäm  Trang 3

B  0
c/ Ghi nhôù raèng: A  B  
A  B
2

x  4  x  2 <=>  <=> <=>x=0

 x  2
x  2  0
d/ Lôøi giaûi ñuùng:  x  4   x  2
2

 x

 x
 0
 3

2x  5
3/ Baøi taäp 3: Giaûi phöông trình: 1
x2
2x  5 2x  5
a/ Lôøi giaûi cuûa Huøng: 1 <=> 1 <=> 2x  5  x2
x2 x2
x  2  0 x  2
<=> 
2 x  5  x  2 <=> 
 x  7

Vaäy phöông trình ñaõ cho voâ nghieäm

b/ Nhaän xeùt: Caùc em nghó sao khi phöông trình ñaõ cho thöïc söï coù nghieäm laø
-7?
  A
 KhiA  0; B  0
  B
c/ Ghi nhôù raèng:
A
 
B  A
KhiA  0; B  0

 B

Nhö vaäy lôøi giaûi treân ñaõ boû soùt moät tröôøng hôïp: KhiA  0; B  0 neân maát
nghieäm x= -7
 2x  5
2x  5 
 x  2
1
Khi 2x+5 ≥ 0 vaø x – 2 > 0
d/ Lôøi giaûi ñuùng: 1 <=> 
 2x - 5
x2 

 - x  2
1


<=> Khi 2x+5 ≤0 vaø x < 2
 2x  5  x  2


  2x  5   x  2

2 x  5  x  2
<=> 
 2 x  5   x  2 <=> x = -7
Khi
Khi xx >
> 22
x  2 x 1 5
4/ Baøi taäp 4: Giaûi phöông trình:  Khi x ≤ 5
x 1 x 1 Khi x ≤
22
a/ Lôøi giaûi cuûa An
x  2 x 1 ( x  2)( x  1) x  1 x  1  0
Ta coù:  <=>  <=> 
 ( x  2)( x  1)  x  1
x 1 x 1 x 1 x 1


<=> <=>
x  1  0 x 0
 
x  1  0 x  1
x 2
 x  2  (x  1) 2 x  3
 

Vaäy phöông trình ñaõ cho voâ nghieäm

b/ Nhaän xeùt: Deã daøng nhaän ra lôøi giaûi treân sai ngay töø lôøi giaûi ñaàu tieân,
khi nuoán truïc caên ôû maãu soá cuûa veá traùi, ñaõ ñöa bình phöông ra khoûi caên
baäc hai maø khoâng ñeå yù daáu giaù trò tuyeät ñoái.
 AB
 khiA  0; B  0
A AB 
c/ Ghi nhôù raèng: B

B
 

B
AB
khiA  0; B  0

 B

Do xeùt thieáu tröôøng hôïp A<0; B<0 neân lôøi giaûi treân ñaõ laøm maát nghieäm x
= - 3.
d/ Lôøi giaûi ñuùng:
x  2 x 1 ( x  2)( x  1) x 1
 <=> 
x 1 x 1  x  1 2
x 1
( x  2)( x  1) x 1
<=> x 1

x 1
 ( x  2 )( x  1)  x  1khix  1(1)
<=> 


 ( x  2 )( x  1)   ( x  1) khó  1( 2 )

x  1 x   1
(1) <=> 
( x  2)( x  1)  ( x  1)
2
<=>  2
x  x  2  x  2 x  1
2

 1
<=> (Loai)
x

x  3
x  1
x   1
(2) <=> 
  ( x  1)  0

( x  2 )( x  1)  ( x  1)
2 <=>  2
x  x  2  x  2 x  1
2

Nhöõng sai laàm thöôøng maéc phaûi khi giaûi phöông trình voâ tyû
Saùng kieán kinh nghieäm  Trang 4

 x  1
<=> 
 x  3 (Thoûa
maõn)
Vaäy phöông trình coù 1 nghieäm x = -3

Tieát 3 + 4
Hoaït ñoäng 1: Nghieân cöùu taøi lieäu
- Kieåm tra lôøi giaûi cuûa caùc baïn Höng, Bình, Thuùy, Xuaân (Theo söï phaân
coâng cuûa giaùo vieân)
Hoaït ñoäng 2:
- Kieåm tra lôøi giaûi cuûa hoïc sinh.
- Ruùt ra nhaän xeùt
- Kieåm tra söï nhaän xeùt cuûa moãi nhoùm
- Ruùt ra coâng thöù toång quaùt
Baøi taäp 5 Giaûi phöông trình: 2 x  4  x  1  2x  3  4x  16
a/ Lôøi giaûi cuûa Loan: Ta coù
2 x4  x 1  2x  3  4x  16
<=> 2 x  4  x  1  2 x  3  4( x  4)
<=> 2 x  4  x  1  2x  3  2 x  4
<=> x  1  2x  3
x  1  0  1
<=> <=>
x
 
x  1  2x  3 x  2

b/ Nhaän xeùt: Ta thaáy ngay x = 2 khoâng phaûi nghieäm ñuùng cuûa phöông trình
treân.
A  0
c/ Ghi nhôù raèng: A  B  A  C  
 A  C

d/ Lôøi giaûi ñuùng:

2 x4  x 1  2x  3  4( x  4 )

<=> 2 x4  x 1  2x  3  2 x  4
x40
x  4  0 x 1  0  4
<=> <=> <=> (khoâng thoûa maõn)
x
 
x 1  2x  3 x  2

2x  3  0
x  1  2x  3
Vaäy phöông trình voâ nghieäm
Do ñoù, lôøi giaûi treân sai vì thieáu ñieàu kieän x – 4 ≥ 0
Baøi taäp 5: Giaûi phöông trình: x ( x  1)  x ( x  2)  2 x ( x  3)
a/ Lôøi giaûi cuûa Höng:
Phöông trình 5 <=> x x  1  x x  2  2 x x  3
<=> x  1  x  2  2 x  3
Caên thöùc coù nghóa <=> x ≥ 3 khi ñoù ta coù:

=> x  1  x  2  2 x  3
 x 1  x  3


 x  2  x  3

=> x  1  x  2  2 x  3 neân phöông trình (5) voâ nghiaäm

Nhöõng sai laàm thöôøng maéc phaûi khi giaûi phöông trình voâ tyû
Saùng kieán kinh nghieäm  Trang 5

b/ Nhaän xeùt: Coù theå thaáy ngay x = 0 laø nghieäm cuûa phöông trình. Vieäc chia
hai veá cho x ñaõ laøm maát nghieäm naøy.

c/ Maëc khaùc caàn ghi nhôù:  A. BkhiA  0; B  0
A. B  

  A.  BkhiA  0; B  0

do ñoù lôøi giaûi phaûi boå sung tröôøng hôïp x = 0 vaø tröôøng hôïp x <0
d/ Lôøi giaûi ñuùng:
Ta coù:
 x  0  x  0

<=> x ≥ 3 vaø <=> x ≤

 x  1  0  x  1  0
 
 
 x  2  0  x  2  0

 x  3  0 
 x  3  0

Neáu x ≥ 3:
Phöông trình 5 <=> x x  1  x x  2  2 x x  3
<=> x  x  1  x  2  2 x  3   0 (*)
Ta coù:

=> x  1  x  2  2 x  3
 x 1  x  3


 x  2  x  3

hay x  1  x  2  2 x  3  0
do ñoù phöông trình (*) <=> x =0
<=> x = 0 (Thoûa maõn ñieàu kieän)
Neáu x ≤ 0:
Phöông trình 5 <=> x x  1  x x  2  2 x x  3
Vì x < 0 neân => x  1  x  2  2 x  3
Vôùi x < 0 thì:

=> x  1  x  2  2 x  3
 x 1  x  3


 x  2  x  3

Do ñoù x < 0 khoâng thoûa maõn phöông trình.

Vaäy phöông trình coù nghieäm duy nhaát x = 0
Baøi taäp 6: Giaûi phöông trình: 4 x 2  4x  1  x  2
a/ Lôøi giaûi cuûa Bình:
Ta coù phöông trình (6) <=> ( 2x  1) 2  x  2
<=> 2x  1  x  2
<=> x = 3
Vaäy phöông trình (6) coù 1 nghieäm duy nhaát laø x = 3
1
b/ Nhaän xeùt: Caùc baïn nghó sao khi x =  cuõng laø nghieäm cuûa phöông
3
trình (6). Nhö vaäy lôøi giaûi treân ñaõ boû soùt tröôøng hôïp naøo?
B  0
c/ Ghi nhôù raèng: A  b  A  B  A   B
2

Nhö vaäy lôøi giaûi treân ñaõ boû soùt ñieàu kieän B≥0 vaø xeùt thieáu tröôøng hôïp
A = -B
d/ Lôøi giaûi ñuùng:
Ta coù phöông trình (6) <=> ( 2x  1) 2  x  2
ÑKXD x + 2 ≥ 0 <=> x ≥ - 2
( 2 x  1) 2  x  2 <=> 2 x  1  x  2
2 x  1  x  2
<=> 2 x  1   x  2


Nhöõng sai laàm thöôøng maéc phaûi khi giaûi phöông trình voâ tyû
Saùng kieán kinh nghieäm  Trang 6

x  3
<=>  1 (thoûa maõn ñieàu kieän)
x  
 3
1
Vaäy phöông trình (6) coù 2 nghieäm duy nhaát laø x = 3 vaø x = 
3
Baøi taäp 7:Giaûi phöông trình: ( x  3)( x 2  x  6)  x 2  7x  12
a/ Lôøi giaûi cuûa Thuùy:
Ta coù phöông trình (7) töông ñöông vôùi:
( x  3)( x  3)( x  2)  ( x  3)( x  4)

<=> ( x  3) 2 ( x  2)  ( x  3)( x  4) <=> ( x  3) x  2  ( x  3)( x  4)

x  3
<=> ( x  3)( x  2  x  4)  0 <=> 
 x2  x4
x  4  0 x  0
x  2  ( x  4) <=>  <=>  2 <=> x=7
x  2   x  4  x  9 x  14  0
2

Vaäy phöông trình (7) coù 2 nghieäm x = 3 vaø x = 7

b/ Nhaän xeùt: Lôøi giaûi treân ñaõ thoûa maõn vôùi 2 nghieäm tìm ñöôïc maø
khoâng ngôø raèng phöông trình (7) coøn coù moät nghieäm nöõa laø x = 2
0 khiA  0

c/ Ghi nhôù raèng: A 2

B  A B 

A

 A
B khiA  0
BkhiA  0

d/ Lôøi giaûi ñuùng:

Ta coù phöông trình (7) töông ñöông vôùi:
x3 x  2  ( x  3)( x  4)(*)

Neáu x = 3 phöông trình (*) <=>0x = 0 thoûa maõn

Neáu x > 3 phöông trình (*) <=> ( x  3) x  2  ( x  3)( x  4)
Vì x – 3 ≠ 0 neân chia hai veá cuûa phöông trình cho x – 3 ta ñöôïc
x  2  ( x  4)
<=> x + 2 = x2 – 8x + 16 vaø x ≥ 4
<=> x2 – 9x + 14 = 0 vaø x ≥ 4
<=> (x-3)(x-7) = 0 vaø x ≥ 4

 x  3( Loai)
<=>  x  7( T / m )

Neáu x < 3 phöông trình (*) <=> ( x  3) x  2  ( x  3)( x  4)
Vì x – 3 ≠ 0 neân chia hai veá cuûa phöông trình cho 3 – x ta ñöôïc
x  2  ( x  4)
<=> x + 2 = (4-x)2

 x  3( T / m )
<=>  x  7( Loai)

Vaäy phöông trình (7) coù 3 nghieäm x = 3, x = 2 vaø x = 7
Nhö vaäy lôøi giaûi treân thieáu maát tröôøng hôïp A ≤ 0
Baøi taäp 8:
x2
Baøi taäp 9: Giaûi phöông trình: ( x  5) x2
x 5

Nhöõng sai laàm thöôøng maéc phaûi khi giaûi phöông trình voâ tyû
Saùng kieán kinh nghieäm  Trang 7

a/ Lôøi giaûi cuûa Xuaân:

Ta coù (9) töông ñöông vôùi
( x  5)( x  2)  x  2
x  2  0
<=> 
 ( x  5)( x  2)  ( x  2)
2

 x  2
<=>  2
 x  3x  10  x  4 x  4
2

 x  2
<=> 
 3x  4x  4  10

 x  2
<=> 
 x  14

Vaäy phöông trình ñaõ voâ nghieäm
b/ Nhaän xeùt: Lôøi giaûi treân ñaõ laøm cho moät phöông trình coù nghieäm trôû
thaønh coù nghieäm. Nghieäm ñoù laø x = -14
A 
 ABkhiA  0; B  0
c/ Ghi nhôù raèng: B
B


  ABkhiA  0; B  0
Nhö vaäy lôøi giaûi treân ñaõ xeùt thieáu tröôøng hôïp A <0; B<0
d/ Lôøi giaûi ñuùng:
x2
( x  5) x2 (9)
x 5
Khi x ≥ 2 phöông trình (9) töông ñöông ( x  5)( x  2)  x  2
<=> x2 + 3x – 10 = x2 + 4x + 4
<=> x = -14 (Loaïi)
Khi x <-5 phöông trình (9) töông ñöông - ( x  5)( x  2)  x  2
<=> x = -14 (Thoûa maõn)
Vaäy phöông trình coù 1 nghieäm ñoù laø x = -14.
 Nhö vaäy taát caû caùc baøi taäp treân ñeàu giaûi sai
 Qua ñoù chuùng ta ruùt ra ñöôïc nhöõng daïng cô baûn vaø pheùp bieán ñoåi
töông ñöông.
B  0

1. A B  0 

 A  0

 B  0

2.
B  0
A  B  
A  B
2

  A
 KhiA  0; B  0
  B
3.
A
 
B  A
KhiA  0; B  0

 B
A  0
4. A  B  A  C  
 A  C


5.  A. BkhiA  0; B  0
A. B  

  A.  BkhiA  0; B  0

B  0
6. A 2
 b  A  B  
A   B
0 khiA  0

7. A 2
B  A B 

A

 A
B khiA  0
BkhiA  0

 AB
 khiA  0; B  0
A AB 
8. B

B
 

B
AB
khiA  0; B  0

 B

A  ABkhiA  0; B  0

9. B
B
 
 ABkhiA  0; B  0

Höôùng daãn veà nhaø:

Nhöõng sai laàm thöôøng maéc phaûi khi giaûi phöông trình voâ tyû
Saùng kieán kinh nghieäm  Trang 8

1/ Vaän duïng pheùp bieán ñoåi treân haõy giaûi caùc phöông trình sau:
Baøi 1: a/ x 2  1  2 b/ x 2  5x  20  4
Baøi 2: a/ x 2  2x  1  x 2  4x  4  3
b/ 3x 2  18x  28  4x 2  24 x  45  5  x 2  6x
5x  7
Baøi 3: a/ 4
x3
b/ x  1  x  2  x  35  x  7
2/ Moät phöông trình voâ tyû thöôøng coù nhieàu caùch giaûi, caùc emhaõy nghieân
cöùu vaø xem xeùt ta thöông aùp duïng nhöõng phöông phaùp naøo ñeå giaûi phöông
trình ñoù. Haõy giaûi baøi taäp 3b baèng nhieàu caùch.
C/ KEÁT LUAÄN:
Chuùng ta ñöôïc bieát: Giaûi phöông trình voâ tyû laø moät daïng toaùn coù
raát nhieàu “Baãy”. Vì vaäy, ngoaøi vieäc phaûi naém chaéc kieán thöùc, söï caån
thaän laø moät yeáu toá quan troïng giuùp hoïc sinh traùnh ñöôïc söï sai laàm ñaùng
tieát.
Chuû ñeà naøy toâi ñaõ daïy sau khi hoïc sinh lôùp hoïc xong chöông I Ñaïi
soá. Hoïc chuû ñeà naøy
- Hoïc sinh hieåu roõ hôn nhöõng pheùp bieán ñoåi töông ñöông phöông trình coù
chöùa caên baäc hai.
- Reøn luyeän tính caån thaän
- Naém vöõng caùc daïng phöông trình voâ tyû.
- Vaø moät ñieàu chaéc chaén laø haïn cheá ñöôïc moät soá sai laàm khi giaûi
phöông trình voâ tyû.

Nhöõng sai laàm thöôøng maéc phaûi khi giaûi phöông trình voâ tyû