SADRŽAJ:

I UVOD............................................................................................................2

1. OPŠTI POJAM ODGOVORNOSTI.........................................................3

2. POJAM I ELEMENTI KRIVIČNOG DJELA........................................3

2.1. Elementi krivičnog djela....................................................................3

3. KRIVIČNA ODGOVORNOST................................................................3

3.1. Kaznena odgovornost......................................................................3

3.2. Pojam i elementi krivične odgovornosti..........................................3

3.3. Uračunljivost i neuračunljivost........................................................3

3.4. Vinost...............................................................................................3

3.5. Odgovornost pravnih lica za krivična djela.....................................3

II ZAKLJUČAK................................................................................................3

III LITERATURA I IZVORI.............................................................................3

Seminarski rad: Pojam i značaj krivične odgovornosti

I UVOD

Da bi neko djelo bilo kažnjivo, neophodno je da je kao takvo zakonom

propisano. Drugim riječima, dok neko ponašanje nije propisano zakonom kao kažnjivo
djelo, za to se ponašanje ne može kaznenopravno odgovarati, tj. ne postoji ni krivična
odgovornost. Ovo načelo označava se latinskom izrekom nullum crimen, nulla poena
sine lege.

Pojam krivične odgovornosti je složen pojam koji uključuje razumjevanje nekih

osnovnih pravnih ali i društvenih elemenata. Upravo iz toga razloga ćemo u prvom
dijelu ovog seminarskog rada prikazati opšti pojam odgovornosti, koji u sebi sadrži i
krivičnu odgovornost.

Da bismo u potpunosti shvatili pojam krivične odgovornosti moramo se upoznati

i sa pojmom krivičnog djela, kao osnovnog uslova za postojanje odgovornosti, što će
biti tema drugog dijela seminarskog rada.

2 / 13
Seminarski rad: Pojam i značaj krivične odgovornosti

1. OPŠTI POJAM ODGOVORNOSTI

Odgovornost se obično izjednačava sa krivicom, iako to, bar u pravnom smislu,

nije tačno.1 Ipak, ako uzmemo te dvije riječi kao sinonime, možemo govoriti o raznim
vrstama odgovornosti, pa tako razlikujemo krivičnu odgovornost, političku
odgovornost, moralnu odgovornost i metafizičku odgovornost.

Krivična, ili šire pravna odgovornost, je ona čije postojanje u propisanom

postupku utvrđuje sud. Politička odgovornost je odgovornost za političko vodstvo
države. Moralna odgovornost je ona koju svaki čovjek ima pred sopstvenom savjesti.
Metafizička odgovornost je odgovornost koja postoji za sva stradanja i nepravdu u
svijetu, koja nastupa kada čovjek ne učini sve što je u njegovoj moći da ih spriječi.

Treba imati u vidu da su ovi oblici odgovornosti znatno međusobno različiti.

Razlikovanje pravne, tj. krivične odgovornosti od metafizičke i političke sasvim je
jasno, jer su ovo u suštini kolektivistiški pojmovi odgovornosti u kojima se odgovara za
posljedice rada mnogih i u kojima pojedinac nije u situaciji da sam izmjeni ono zbog
čega se odgovara, već to mogu samo grupe, kolektiviteti pojedinaca.

Pravna i moralna odgovornost su, individualistički koncipirane jer je osnova

odgovornost pojedinca za posljedice njegovog sopstvenog ponašanja. Od moralne
odgovornosti pravna se razlikuje po tome što: „I što nije zabranjeno, može da ne bude
pošteno“, kao što navodi Opšti imovinski zakonik za Knjaževinu Crnu Goru iz 1888.
godine.

Ono što formalno razlikuje pravnu od moralne odgovornosti je subjekt i način

izricanja sankcije. Kod pravne odgovornosti sankciju u posebno propisanom postupku
izriče sud, dok kod moralne odgovornosti sankciju izriče bilo neorganizovano društvo,
bilo sam prekršilac moralne norme, tj. savjest.

Pravna odgovornost, dakle, predstavlja odgovornost za kršenje pravnih propisa,

koju u zakonom predviđenom postupku utvrđuje sud. Kako se pravo dijeli na različite

1
Živković, M., Pravna odgovornost za javnu reč, u Etika javne reči u medijima i politici,
CLDS, Beograd 2004., str. 32-39
3 / 13
Seminarski rad: Pojam i značaj krivične odgovornosti
pravne oblasti i pravne grane, tako postoji više vrsta pravne odgovornosti, koje se
međusobno značajno razlikuju. Osnovna podjela pravne odgovornosti je na:

a) Kaznenopravnu koja predstavlja odgovornost učinioca za izvršeno

kažnjivo djelo. Ona se dalje dijeli na:

 krivičnopravnu odgovornost, koja podrazumjeva odgovornost za

izvršeno krivično djelo i

 prekršajnopravnu odgovornost, koja podrazumjeva odgovornost

za izvršeni prekršaj.

b) Građanskopravnu odgovornost koja predstavlja odgovornost lica za

prouzrokovanu štetu, koja može biti materijalna ili nematerijalna. Ona se
dijeli na:

 ugovornu i

 vanugovornu odgovornost koja obuhvata, pored nekih posebnih

slučajeva, tri velike grupe: deliktnu odgovornost, odgovornost za
štetu od opasne stvari ili opasne djelatnosti i odgovornost za
drugoga.

Pored ove dvije vrste pravne odgovornosti postoje i neke manje značajne vrste,
kao disciplinska odgovornost (radnopravna odgovornost), koje imaju specifičnu pravnu
prirodu.

4 / 13
Seminarski rad: Pojam i značaj krivične odgovornosti

2. POJAM I ELEMENTI
KRIVIČNOG DJELA

Krivično djelo je društveno opasno djelo koji pravni poredak zabranjuje pod
prijetnjom primjene krivične sankcije. U teoriji krivičnog prava krivično djelo je
definisano na različite načine koje možemo svrstati na dva shvatanja pojma krivičnog
djela: formalističko i materijalističko, kao što ćemo prikazati slikom: 2

U Krivičnom zakonu Republike Srpske3 krivično djelo je opisano kao

protivpravno djelo kojim se povređuju ili ugrožavaju zaštićene vrijednosti i koje je,

2
na osnovu Jovanović, Lj. (1973): Krivično pravo, Opšti deo, Naučna knjiga, Beograd,
65-69
3
dalje u tekstu KZ RS
5 / 13
Seminarski rad: Pojam i značaj krivične odgovornosti
zbog svoje opasnosti, u zakonu određeno kao krivično djelo i za njega propisana
krivična sankcija.4

Osnovni elemenat krivičnog djela je radnja bez koje ne može biti ni ostvareno
krivično djelo, a radnja se može izvršiti činjenjem ili nečinjenjem. 5

2.1. Elementi krivičnog djela

Kao što smo vidjeli na osnovu pojma krivičnog djela ono se sastoji od osnovnih
elemenata:6

c) postojanje djela, tj. posljedice uzrokovane ljudskom radnjom,

d) društvena opasnost djela,
e) protivpravnost djela,
f) određenost djela Krivičnim zakonom i
g) vinost učinioca djela.

Svako krivično djelo mora u sebi sadržavati sve navedene elemente i

nepostojanje bilo kojeg elementa dovodi do nepostojanja krivičnog djela.Osim osnovnih
elemenata svako krivično djelo ima i svoje posebne lemente po kojima se razlikuje od
drugih krivičnog djela, i ti posebni elementi uslovljavaju postojanje određenog,
konkretnog krivičnog djela.

3. KRIVIČNA ODGOVORNOST

4
KZRS, Službeni glasnik Republike Srpske broj 49, čl.7, stav 1
5
Petrović, B., Jovašević, D. (2005): Krivično pravo BiH, Opći dio, Pravni fakultet,
Sarajevo, 73-79
6
http://www.sirius.rs/clanci
6 / 13
Seminarski rad: Pojam i značaj krivične odgovornosti
3.1.Kaznena odgovornost

Kaznena odgovornost je odgovornost za kažnjiva dela. Najznažajniju oblast u

okviru kaznene odgovornosti obuhvata krivična odgovornost, odnosno odgovornost
pojedinca za izvršeno krivično djelo. Pored ovog najbitnijeg oblika, u našoj zemlji
postoji i odgovornost pravnog lica (i odgovornog lica u pravnom licu) za privredne
prestupe, te odgovornost za prekršaje. 7

Za krivično djelo može odgovarati samo fizičko lice, za privredni prestup samo
pravno lice i fizičko lice koje u njemu odgovara za zakonitost poslovanja (npr. direktor),
a za prekršaj mogu odgovarati i pravno i fizičko lice.

Svaki zakonodavac donosi sistem kaznenopravnih pravila kojima se uređuju tri

vrste pitanja: 8

a) koja su ponašanja kažnjiva,

b) koji su uslovi kaznenopravne odgovornosti i
c) koje su kaznenopravne sankcije.

Najozbiljnija kažnjiva ponašanja, koje zakon naziva društveno opasnim

ponašanjima, jesu krivična djela (npr. razbojništvo, ubistvo, krađa, utaja poreza...).
Uslovi kaznenopravne odgovornosti, pored izvršenja kažnjivog djela kao objektivnog
uslova, jesu i uračunljivost učinioca i njegova vinost (krivica u užem smislu), kao
subjektivni uslovi. To podrazumjeva da je onaj ko je izvršio kažnjivo djelo bio svjestan
svojih postupaka, te da je delo izvršio umišljajno (namjerno) ili bar nehatno.

Kaznenopravne sankcije imaju za cilj djelovanje na ličnost učinioca (tzv.

specijalna prevencija) i djelovanje na druga lica da se uzdrže od vršenja kažnjivih djela
(tzv. generalna prevencija). Bilo da je riječ o kazni lišenja slobode ili novčanoj kazni,
kaznenopravna sankcija ima u vidu kažnjavanje učinioca zbog izvršenog djela.

7
Živković, M.(2004): Pravna odgovornost za javnu reč, u Etika javne reči u medijima i
politici, CLDS, Beograd, str. 39
8
Čejović, B. (2002): Krivično pravo/opšti deo, Službeni list SRJ, Beograd
7 / 13
Seminarski rad: Pojam i značaj krivične odgovornosti
Krivičnopravna sankcija9 je prevashodno kazna, ona nema u vidu ličnost
oštećenog već je prije svega uperena na učinioca, a posredno i na sva treća lica. Pod
odrđenim uslovima umjesto kazne učiniocu se može izreći samo opomena. Pored ovih
sankcija, moguće je i izricanje mjera bezbjednosti odnosno zaštitnih mjera (kao npr.
oduzimanje predmeta, obavezno liječenje alkoholičara i narkomana i sl). Njihov cilj je
najčešće specijalna prevencija, odnosno sprečavanje učinioca da ponovo izvrši neko
kažnjivo djelo.

3.2.Pojam i elementi krivične odgovornosti

Za krivično djelo u zakonu se uvijek određuje kazna i ona se može izreći samo
krivično odgovornom učiniocu. Krivično je odgovoran učinilac koji je uračunljiv i koji
je krivično djelo učinio sa umišljajem ili iz nehata.10

Kao što vidimo, postojanje krivične odgovornosti je uslov za primjenu kazne za

učinjeno krivično djelo, a sastoji se od subjektivnih i objektivnih uslova11.

Na osnovu subjektivnih uslova krivična odgovornost se posmatra kao skup onih

subjektivnih uslova koji karatkerišu učinioca krivičnog djela kao uračunljivog i vinog
učinioca. Kao što vidimo, po ovom shvatanju krivična odgovornost je psihička
kategorija ali je neophodno i njeno šire shvatanje na osnovu objektivno-subjektivnih
uslova.

Po ovom shvatanju krivična odgovornost se sastoji iz krivičnog djela kao

objektivnog elementa i iz uračunljivosti i vinosti, kao subjektivnih elemenata. To znači
da u trenutku izvršenja krivičnog djela moraju postojati i uračunljivost i vinost kako bi

9
Jovašević, D. (2006): Osnovne karakteristike novog Krivičnog zakonodavstva
Republike Srbije, Zbornik Pravnog fakulteta Univerziteta u Istočnom Sarajevu, Istočno
Sarajevo
10
Krivični zakon RS, Službeni glasnik broj 49, čl. 13, stav 1
11
Jovanović, Lj. (1973): Krivično pravo, Opšti deo, Naučna knjiga, Beograd, 161
8 / 13
Seminarski rad: Pojam i značaj krivične odgovornosti
se izvršilac mogao proglasiti krivično odgovornim za određeno djelo i da bi se mogla
primjeniti propisana kazna. 12

3.3.Uračunljivost i neuračunljivost

Uračunljivost predstavlja skup intelektualnih i voljnih elemenata koji čine

čovjeka sposobnim da misli, rasuđuje i odllučuje o svojim postupcima i da upravlja
njima.
13
Na osnovu toga KZ RS propisuje da nije uračunljiv učinilac koji u vrijeme
izvršenja krivičnog djela nije mogao shvatiti značaj svog djela ili nije mogao upravljati
svojim postupcima usljed:

 duševne bolesti,

 privremene duševne poremećenosti ili

 zaostalog duševnog razvoja (neuračunljivost).

Za razliku od toga, krivično je odgovoran učinilac krivičnog djela koji

upotrebom alkohola, droga ili na drugi način dovede sebe u stanje u kome nije mogao
shvatiti značaj svog djela ili upravljati svojim postupcima, ako je u vrijeme dovođenja u
to stanje djelo bilo obuhvaćeno njegovim umišljajem ili je u odnosu na djelo kod njega
postojao nehat, a zakon za takvo djelo predvida krivičnu odgovornost i za nehat
(samoskrivljena neuračunljivost).

Ovaj izuzetak od neuračunljivosti poznat je pod nazivom actiones liberae in

causa i označava radnju koja je slobodna u odluci ali ne i u izvršenju.14

12
Jovašević, D. (2006): Osnovne karakteristike novog Krivičnog zakonodavstva
Republike Srbije, Zbornik Pravnog fakulteta Univerziteta u Istočnom Sarajevu, Istočno
Sarajevo, 198
13
Krivični zakon RS, Službeni glasnik broj 49, čl. 14
14
Jovanović, Lj.(1973): Krivično pravo, Opšti deo, Naučna knjiga, Beograd, 177
9 / 13
Seminarski rad: Pojam i značaj krivične odgovornosti
Po tradicionalnom shvatanju uračunljivost je osnov vinosti jer vinost ne može
postojati bez uračunljivosti. Po savremenim shvatanjima uračunljivost se smatra opštim
uslovom za postojanje krivične odgovornosti jer svako lice mora biti sposobno za
rasuđivanje i odlučivanje da bi bilo i krivično odgovorno za učinjeno krivično djelo.15

3.4.Vinost

Vinost je psihički odnos učinioca prema svom djelu i izražava se u postojanju

svijesti o radnji i posljedici i njihovom međusobnom odnosu. Dakle, da bi učinilac
krivičnog djela bio i krivično odgovoran sud mora utvrditi postojanje vinosti. 16

Nasuprot praksi utvrđivanja neuračunljivosti, tj. prezumpciji uračunljivosti, stoji

princip utvrđivanja vinosti. Utvrđivanje vinosti se vrši u krivičnom postupku od strane
suda putem dokaza.

3.5.Odgovornost pravnih lica za krivična djela

U našem Krivičnom zakonu postoji propisana odgovornost pravnog lica 17 za

krivično djelo koje je učinilac učinio u ime, za račun ili u korist pravnog lica.

Za krivično djelo koje je učinilac učinio u ime, za račun ili u korist pravnog lica,
odgovorno je pravno lice:

a) kada obilježja učinjenog krivičnog djela proizlaze iz odluke, naloga ili

odobrenja rukovodećih ili nadzornih organa pravnog lica; ili

b) kada su rukovodeći ili nadzorni organi pravnog lica uticali na učinioca ili
mu omogućili da učini krivično djelo; ili

15
Čejović, B. (2002): Krivično pravo/opšti deo, Službeni list SRJ, Beograd
16
Jovanović, Lj. (1973): Krivično pravo, Opšti deo, Naučna knjiga, Beograd, str. 181
17
Krivični zakon RS, Službeni glasnik broj 49, čl. 125-čl. 130
10 / 13
Seminarski rad: Pojam i značaj krivične odgovornosti
c) kada pravno lice raspolaže sprotivpravno ostvarenom imovinskom koristi
ili koristi predmete nastale krivičnim djelom; ili

d) kada su rukovodeći ili nadzorni organi pravnog lica propustili dužni

nadzor nad zakonitošću rada radnika.

Pravno lice je odgovorno za krivično djelo i kada učinilac za učinjeno krivično

djelo nije krivično odgovoran. Odgovornost pravnog lica ne isključuje krivičnu
odgovornost fizičkih, odnosno odgovornih lica za učinjeno krivično djelo.

Kada u pravnom licu osim učinioca nema drugog lica ili organa koji bi mogli
usmjeravati ili nadzirati počinioca, pravno lice odgovara za učinjeno krivično djelo u
granicama odgovornosti učinioca.

II ZAKLJUČAK

Izvršenje krivičnog djela pretpostavlja i primjenu kazne prema njegovom

izvršiocu ali, da bi se kazna mogla primjeniti, neophodno je da on bude i krivično
odgovoran za to krivično djelo.

11 / 13
Seminarski rad: Pojam i značaj krivične odgovornosti
Dakle, za primjenu kazne postoje dva neophodna uslova. Kao prvo, to je
postojanje samog krivičnog djela, tj. njegovo postojanje u krivičnom zakonu zemlje, a
drugi uslov je postojanje krivične odgovornosti onoga ko je određeno krivično djelo
počinio.

Kao što smo vidjeli u ovom seminarskom radu, uslov za postojanje krivične
odgovornosti predstavlja postojanje uračunljivosti i vinosti, kao osnovnih elemenata
krivične odgovornosti.

Pošto se radi o subjektivnim, tj. psihičkim elementima koji se sastoje od svijesti i

volje počinioca krivičnog djela, a koji se mogu ispoljiti na različite načine i u različitom
intenzitetu, tako se i krivična odgovornost, tj. krivica mogu stepenovati i u
odgovarajućoj mjeri zakonski sankcionisati.

III LITERATURA I IZVORI

[1] Čejović, B. (2002): Krivično pravo/opšti deo, Službeni list SRJ, Beograd,
str. 51-52.

[2] http://www.sirius.rs/clanci

12 / 13
Seminarski rad: Pojam i značaj krivične odgovornosti
[3] Jovanović, Lj. (1973): Krivično pravo, Opšti deo, Naučna knjiga,
Beograd

[4] Jovašević, D. (2006): Osnovne karakteristike novog Krivičnog

zakonodavstva Republike Srbije, Zbornik Pravnog fakulteta Univerziteta
u Istočnom Sarajevu, Istočno Sarajevo

[5] Krivični zakon RS, Službeni glasnik broj 49, od 25. juna 2003.

[6] Petrović, B., Jovašević, D. (2005): Krivično pravo BiH, Opći dio, Pravni
fakultet, Sarajevo

[7] Živković, M.(2004): Pravna odgovornost za javnu reč, u Etika javne reči
u medijima i politici, CLDS, Beograd

13 / 13